2013-25

Toekomstverkenning

Deventer

2013-25

Expertsessie over drie dilemma’s uit de gemeente-brede structuurvisie.Deventer, November 2013

2013-25

2013-25

INHOUDRuimtelijke dilemma’s voor een nieuwe structuurvisie

Deel1

Waarom een structuurvisie en hoe komen we daar?

Dilemma’s

Over ruimte en tijd

I. Kwaliteit of kwantiteit

of: moet ‘gevoel’ een economische waardering krijgen?

II. Hoe houden we de wijken mooi

of: Gemeente, zorg voor goed leefklimaat, de rest doen we zelf

III. Leegstand: kans of bedreiging

of: flexibiliteit in beleid en een visie zonder kaart

Vervolg

Deel2

Aanbevelingen voor een nieuwe gemeentebrede structuurvisie

Dilemma 1: kwalitatief of kwantitatief ontwikkelen

Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig?

Dilemma 3: Leegstand: kans of bedreiging

De aanbevelingen

Tijd voor Marco Swart

Tot slot

Met dank aan

Colofon

7

8

11

13

17

19

21

22

26

28

30

32

34

36

39

40

41

6

Sinds enige tijd is de gemeente Deventer

bezig om een nieuwe gemeentebrede

structuurvisie te ontwikkelen. Architec-

tuurcentrum Rondeel grijpt deze kans aan

om met het Deventer publiek en lokale

experts in discussie te gaan over enkele

ruimtelijke thema’s die daarin een belang-

rijke rol spelen. Op donderdag 31 oktober

werd de eerste van twee bijeenkomsten

gehouden. De thema’s waarover uit-

spraken gevraagd worden kunnen richting

geven aan de nieuwe structuurvisie die

de toekomst van Deventer gaat bepalen.

De discussiebijeenkomst werd door een

groot aantal Deventenaren bezocht waar-

onder een dertigtal die op naam waren

uitgenodigd. Zij vormen de professionele

kerngroep die vanuit hun deskundigheid

en kennis van de stad in een tweede

bijeenkomst op 14 november de

besproken drie ruimtelijke thema’s nader

zullen uitdiepen en dan tot concrete aan-

bevelingen moeten komen.

RUIMTELIJKE DILEMMA’S VOOR EEN NIEUWE STRUCTUURVISIEIS HET MAKEN VAN EEN STRUCTUURVISIE DIE DE KOMENDE TIEN TOT

VIJFTIEN JAAR RICHTING MOET GEVEN AAN DE ONTWIKKELING VAN

DE STAD NOG WEL VAN DEZE TIJD? OF BEHOORT DAT TOT HET ‘OUDE

DENKEN’? NEE, ZEGT DE GEMEENTE DEVENTER EN NEE, ZEGT ARCHITEC-

TUURCENTRUM RONDEEL. IN RUIMTELIJKE ONTWIKKELINGEN ONTKOM

JE NIET AAN EEN LANGE TERMIJN VISIE. MAAR HET HUIDIGE TIJDSBEELD

VRAAGT WEL OM EEN NIEUWE BENADERING EN EEN NIEUWE WERK-

WIJZE. EN OOK DAARVOOR WORDT TEGENWOORDIG DE INBRENG VAN

ONDEROP GEVRAAGD.

7

Om de kaders van de discussie aan te

geven, gaf Arjan Brink, agendaregisseur

ruimte bij de gemeente Deventer, een

korte inleiding waarin hij niet alleen de

veranderende wereld om ons heen

schetste maar waarin hij ook de voorge-

stelde werkwijze om tot een toekomstvisie

te komen aangaf. Er is nog steeds een

structuurvisie nodig, aldus Brink. “Niet

alleen omdat de centrale overheid dat

voorschrijft, maar het is ook wenselijk om-

dat het huidige visiedocument na negen

jaar verouderd is. Het doel van de struc-

tuurvisie die ons voor ogen staat, is aller-

eerst het vastleggen van de hoofdzaken

voor het gehele grondgebied van de

gemeente en het ontwikkelen van een

lange termijnvisie, maar vooral ook om

WAAROM EEN STRUCTUURVISIEEN HOE KOMEN WE DAAR?

8

3Economische visie Deventer 2020 Zet Deventer op de kaart

Economische visie Deventer 2020Waar gaan wij in 2020 in Deventer ons brood mee verdienen? Waar zit de werkgelegenheid en de verdiencapaciteit? En wat is er nodig om

De economische visie Deventer 2020 die nu voor u ligt, geeft de richting aan.

De Economische kopgroepDeventer, juni 2012

Gemeentebrede Structuurvisie

8

Ingezette koers

Dit hoofdstuk beschrijft de ingezette koers van Deventer op enkele terreinen. Dit beleid is (recent) ingezet en geeft richting aan de ontwikkeling van de gemeente.

Zet Deventer op de kaart - Economische Visie

De Economische Visie geeft drie kansrijke speerpunten:

Boeiende be-leefstadMet haar historische binnenstad, de IJssel en het groene buitengebied heeft Deventer sterke troeven in handen. Het is een stad waar je graag wilt wonen, werken en verblijven. Deventer kan zich meten met steden als Maastricht en Den Bosch, maar is veel minder bekend bij het grote publiek. Daar moet verandering in komen.

Open informatiestadInformatie is al eeuwen een handelsmerk van Deventer. Eerst waren er de uit-gevers en oudste wetenschappelijk bibliotheek van Nederland. Later kwamen de adviesbureaus en internet- en contentbedrijven. Dit is te danken aan de goede fysieke en digitale bereikbaarheid en het prettige woon- en verblijfs-klimaat in de stad.

Duurzame maakstadDeventer is van oudsher goed in dingen maken. Dat sluit goed aan bij het economisch beleid van regio, provincie en Rijk. Er liggen in het bijzonder kan-sen voor de topsector High Tech Systemen (HTSM) en de logistieke sector. Ook de samenwerking tussen maakindustrie en creatieve sector is veelbelovend.De gezamenlijke partijen werken aan de uitvoering en realisatie van deze speerpunten.

Daarnaast zie je dat de zogenoemde ‘toe-

latingsplanologie’ verschoven is naar een

‘uitnodigingsplanologie’ waardoor verlei-

dingstrategieën belangrijk zijn geworden.”

Om tot een conceptvisie te komen, heeft

Brink een aantal dilemma’s geformuleerd.

Dilemma’s die verschillen aangeven, die

een keuze voorleggen tussen twee of

meer opties met daaraan verbonden min

of meer onaangename consequenties.

aan te sluiten op de nieuwe tijden.” Er is

immers de afgelopen jaren heel veel ver-

anderd. Brink somt op: “Er is een einde

gekomen aan het ontwikkelen van grote

ruimtelijke ingrepen, de vraag naar ruimte

is veranderd (denk aan de kantorenmarkt

en de toenemende wens naar functie-

menging) en bovendien werken de oude

verdienmodellen niet meer (er zijn veel

meer individuele spelers op de markt).

9

10

BRINK GEEFT EEN KORTE SAMENVATTING, MET EEN UITGEBREIDERE TOELICH-

TING OP DE LATER TE BEDISCUSSIEREN RUIMTELIJKE DILEMMA’S.

DILEMMA’S

Dilemma 1:

KWALITATIEF OF KWANTITATIEF

ONTWIKKELEN?

Moet de aandacht gaan naar het reali-

seren van een aantrekkelijk en kwalitatief

hoogwaardig leef- en woonmilieu? Of

moet het zwaartepunt op het aantrekken

c.q. vasthouden van mensen liggen of juist

op het ontwikkelen voor een krimpende

bevolking.

Dilemma 2:

HOE HOUDEN WE DE WIJKEN MOOI?

Wat is dan de rol van de gemeente?

Neemt die het voortouw of beperkt zij

zich tot de openbare ruimte en zijn de

eigenaren verantwoordelijk voor de

gebouwen? Er zal toch meer nodig zijn

dan alleen maar deze simpele verdeling.

Dilemma 3:

HOE GAAN WE OM MET LEEGSTAND?

Is leegstand een bedreiging of biedt het

juist kansen voor nieuwe dynamiek? Flexi-

biliteit in (functioneel) gebruik is een optie,

zoals het geschikt maken van kantoren of

winkels voor ander gebruik zoals bijvoor-

beeld wonen. Leegstand biedt zo ook

kansen voor starters.

De overige aangestipte dilemma’s betref-

fen de rol van de gemeente, de mobiliteit,

de toekomstige wateropgave, al of niet

een gesloten kringloop voor een energie-

neutraal Deventer en de te varen koers

voor het buitengebied.

De acht dilemma’s zijn terug te vinden op www.deventer.nl/nieuws/2013/7/1/in-gesprek-met-de-stad-over-ruimtelijke-ontwikkeling.

11Arjan Brink

12

OVER RUIMTE EN TIJDOM DE DISCUSSIE OVER DE RUIMTELIJKE DILEMA’S VANUIT EEN BREDER PER-

SPECTIEF TE KUNNEN STARTEN, SPRAK ALS KEYNOTESPREKER JEROEN SARIS,

OUD WETHOUDER VAN AMSTERDAM EN OPRICHTER VAN DE STAD BV, EEN

ADVIESBUREAU OP HET GEBIED VAN RUIMTELIJKE STRATEGIEEN. SARIS WAS

BEREID GEVONDEN OM OP ZEER KORTE TERMIJN DE AANVANKELIJK UITGENO-

DIGDE MAAR DOOR ZIEKTE GEVELDE JAN BROUWER TE VERVANGEN.

Saris opteert voor het invoeren van meer

dynamiek in plaats van het alsmaar

ontwikkelen van ruimtelijke plannen. Hij

noemt de bekende Deventer kwaliteiten

zoals de IJssel, het landschap, de strate-

gische ligging en de menselijke kwaliteiten

zoals Deventer als werkstad, als maakstad,

als cultuurstad en als stad van letteren.

Maar de uiteindelijk grootste kracht is vol-

gens hem toch vooral de enorme sociale

samenhang en de overvloed aan ge-

toonde eigen initiatieven. Daar zul je naast

de bekende onzekerheden ook

rekening mee moeten houden. Die

bekende onzekerheden zijn van verschil-

lende aard. Saris noemt de demografische

ontwikkelingen, de economische onze-

kerheid, is er nog sprake van een wel-

vaartsgroei, de spectaculaire ontwikkeling

van de mobiliteit en de veranderingen

in het menselijk gedrag op onder meer

het gebied van gezin, religie en vrije tijds-

besteding. Saris noemt ook nog een nader

aspect: “We hebben voorheen veel te veel

op de pof geleefd. Met als gevolg: leeg-

stand, daling van inwonersaantallen en een

gebrek aan investeringsgelden.”

Toch meent Saris dat de grote verschillen

tussen toen en nu inmiddels wel bekend

zijn en dat de grootste golf aan verande-

ringen waarschijnlijk voorbij is. Wat we dan

zien is de groei van 65-plussers met veel

vrije tijd. Vraag is wat zij gaan doen. Saris

onderscheidt daarin maatschappelijke en

persoonlijke ambities die of gericht zijn

op wat de maatschappij van hen wil of op

wat zij persoonlijk willen.

13Jeroen Saris

Dit hangt uiteraard samen met het eind

van de verzorgingsstaat en het begin van

de participatiesamenleving. Die verande-

ring heeft een maatschappelijke impact

met ruimtelijke vertalingen. Meer samen-

werken, meer communicatie, en een groter

beroep op voorzieningen vraagt een

ander gebruik van vastgoed. Zo ontkom

je er niet aan om de huidige problematiek

van leegstand breder te trekken. Functies

moeten meer mengen waardoor die leeg-

stand in plaats van bedreiging een kans

wordt. Dat geldt voor kantoren maar ook

voor winkels; voor kernwinkelgebieden en

14

bedrijventerreinen. Voedselproductie zal

veel meer op locaal niveau gaan plaats

vinden en naast de groei van stadsland-

bouw zal het landschap zich moeten open

stellen voor toenemend zelfbeheer. Verder

verwacht Saris een groeiende behoefte

om dichter bij de voorzieningen te willen

wonen. In zijn eindconclusies noemt en

roemt hij nogmaals het vermogen van

Deventer (cultuur, landschap, kennis,

burgerschap) en roept hij op om ruimte te

geven aan de verbeelding.

15

16

NA DEZE WARMING-UP PRESENTEERT ULRIKE WEIS TEN ELSEN, HET PROGRAMMA-

RAADSLID VAN HET RONDEEL DAT DEZE BIJEENKOMSTEN ORGANISEERT, DE

DRIE DEBATLEIDERS DIE DE DRIE RUIMTELIJKE DILEMMA’S ZULLEN SCHERP-

STELLEN. DAT IS NODIG OM ZO DE LATER TE VOEREN DISCUSSIE IN TE KADEREN

EN TOT VOLDOENDE CONCRETE AANBEVELINGEN TE KOMEN.

I. KWALITEIT OF KWANTITEITOF: MOET ‘GEVOEL’ EEN ECONOMISCHE WAARDERING KRIJGEN?Peter Ghijsen, architect en voorzitter van

het bestuur van Rondeel, vervangt deze

avond Andries van den Berg, directeur

van BügelHajema adviseurs, vert. Ghijsen

ontfermt zich over het dilemma Kwaliteit

of Kwantiteit: “De kracht van Deventer is

vooral dat we zelf onze eigen kwaliteiten

weten in te zetten. We willen altijd de

eigen ruimtelijke kwaliteit behouden of

terug brengen. Daarbij gaat het van func-

tie naar sfeer”. Als voorbeeld noemt hij de

ongastvrijheid die je ervaart op de IJssel

die nou juist zoveel ruimtelijke kwaliteit

biedt. Of het onvoldoende gebruik van de

drie havenarmen. Deze kwaliteiten moeten

volgens Ghijsen meer ingezet worden.

Vraag is natuurlijk hoe je die kwaliteiten

kunt kwantificeren. Of: hoe kun je er een

economische betekenis aan geven? Moet

je dan ‘gevoel’ een economische waar-

dering geven? Of je het nu aan water

of aan landschap koppelt, of aan wijken

en aan mensen; je zult hoe dan ook de

waardering aan opbrengsten moeten kop-

pelen. De vraag is dan hoe je dat in een

structuurvisie kunt vastleggen. Wellicht is

de discussie gebaat bij een focus op het

proces in plaats van op de uitkomst. Toch

zal er ook geld verdiend moeten worden,

is het weerwoord. Ghijsen sluit af met de

suggestie dat we hier met een en/en situa-

tie te maken hebben. En: “Bedenk dat een

structuurvisie altijd slechts een eerste stap

is in de planvorming voor de toekomst.”

17Ulrike Weis ten Elsen en Peter Ghijsen

18

II. HOE HOUDEN WE DE WIJKEN MOOIOF: GEMEENTE ZORG VOOR GOED LEEFKLIMAAT, DE REST DOEN WE ZELFWilma Mensink van Bureau Voegwerk,

zal dit dilemma onder haar hoede nemen.

Op haar stelling dat de gemeente een

sturende rol heeft in het proces om wijken

toekomstbestendig te maken, wordt door

de zaal niet eensluidend gereageerd. De

gemeente moet wel kansen creëren, zoals

dat bijvoorbeeld in Voorstad gebeurde bij

het voormalige speeltuinterrein De Drie-

hoek. Processturing is niet meer van deze

tijd. Veel gehoord werd: “Doe het toch

zelf!” De vraag is dan: hoe gebeurt dat

dan en wat blijft er dan voor de gemeente

over. Het antwoord is er snel: de gemeente

is verantwoordelijk voor een goed woon-

en leefklimaat in de openbare ruimte. Dan

volgt waardevermeerdering vanzelf. De

rest doen we zelf (lees: de markt?). Overi-

gens zeggen studenten van Saxion: Wij

communiceren digitaal en hebben daar

de fysieke wijken niet voor nodig. Moet er

overigens naast waardevermeerdering ook

niet een scenario zijn voor waardevermin-

dering, wordt nog gevraagd. En beperk

het niet tot de wijken in de stad maar

betrek er ook de dorpen bij, klinkt het bijna

wanhopig. Tot slot wordt er geopperd dat

het ook een optie is om géén structuur-

visie te maken waarin alles vastligt...

19Wilma Mensink

20

Sjoerd Feenstra, partner en directeur bij

Urhahn Urban Design, neemt de zaal

mee in het derde dilemma: leegstand! De

leegstand moet je volgens Feenstra heel

breed opvatten want het gaat hier om

onverwachte ontwikkelingen die de toe-

komst van hele gebieden bepalen. Feen-

stra wil het in de workshop straks heel

concreet houden. Wij zijn de initiatief-

nemers en de gemeente moet dat actief

stimuleren. Feenstra: “Met andere

woorden: U bent de oplossing, maar de

crux zit in flexibiliteit en daar is de overheid

verantwoordelijk voor.” De zaal vraagt zich

af hoe je dat voor elkaar krijgt en hoe je

dat in een structuurvisie concreet maakt.

Vragen die volgens een optimistische

Feenstra in de workshop antwoorden

moeten opleveren. Ook de vraag wat je als

samenleving nu precies van de gemeente

vraagt. Wellicht, zo wordt geopperd, moet

niet eens in de tien of vijftien jaar een pei-

ling gehouden worden, maar moet je veel

vaker onderzoek doen naar de behoeftes

in de samenleving. Dat zou bijvoorbeeld

kunnen resulteren in een structuurvisie

zonder dat daarbij een kaart als onderleg-

ger wordt gebruikt.

III - LEEGSTAND: KANS OF BEDREIGINGOF: FLEXIBILITEIT IN BELEID EN EEN VISIE ZONDER KAART

21Sjoerd Feenstra

Op 14 november is het vervolg op deze

bijeenkomst. Dan zullen circa dertig daar-

voor uitgenodigde betrokken

Deventenaren verder discussiëren in drie

afzonderlijke groepen en onder leiding van

Andries van den Berg, Wilma Mensink en

Sjoerd Feenstra dieper op de ruimtelijke

dilemma’s ingaan en trachten tot concrete

aanbevelingen te komen waarmee

voeding kan worden gegeven aan de op

te stellen GEMEENTEBREDE

STRUCTUURVISIE 2014.

VERVOLGDe ter discussie staande vragen zijn:

KIEZEN WE VOOR KWALITEIT OF

KWANTITEIT?

• PROCES (STAPPEN) VERSUS

PLANNEN (DOELEN)

• DEFINITIE KWALITEIT (GEVOEL,

SFEER, BELANGEN, PRIORITEITEN)

• OPBRENGSTEN (ECONOMISCH)

22

HOE HOUDEN WE DE WIJKEN

MOOI?

• ROL GEMEENTE VERSUS ROL

BURGER

• INVLOED VAN DIGITALISERING

OP WIJKEN/DORPEN

• NUT EN NOODZAAK VAN EEN

STRUCTUURVISIE

LEEGSTAND: KANS OF

BEDREIGING?

• STIMULEREN VAN INITIATIEF

• INITIATIEFNEMER CENTERAAL

• FLEXIBILITEIT IN DE

STRUCTUURVISIE

23

24

25

AANBEVELINGEN VOOR EEN NIEUWE GEMEENTEBREDE STRUCTUURVISIEOP DONDERDAG 14 NOVEMBER 2013 VINDT IN ARCHITECTUURCENTRUM

RONDEEL DE TWEEDE SESSIE PLAATS VAN DE PUBLIEKE DISCUSSIE OVER

DE ONTWIKKELING VAN DE NIEUWE GEMEENTEBREDE STRUCTUURVISIE

VAN DEVENTER. NA EEN EERSTE VERKENNENDE BIJEENKOMST TWEE

WEKEN EERDER, WORDT ER NU DOOR DERTIG LOCALE PROFESSIONALS

DIEPER INGEGAAN OP DRIE GEFORMULEERDE DILEMMA’S. HET RESULTAAT

IS EEN TWINTIGTAL AANBEVELINGEN DIE VERANTWOORDELIJK WET-

HOUDER MARCO SWART IN ONTVANGST NEEMT. VOLGENS SWART ZIJN

EEN AANTAL VAN DIE AANBEVELINGEN REEDS IN HET GEMEENTELIJK

BELEID OPGENOMEN OF ZAL DAT BINNENKORT GEBEUREN. MAAR ER

ZIJN OOK ENKELE NIEUWE EN VERFRISSENDE IDEEËN DIE INSPIREREN

OM DEVENTER EEN NIEUWE RUIMTELIJKE TOEKOMST TE BIEDEN.

26

In de aanloop van de te ontwikkelen

nieuwe gemeentebrede structuurvisie

heeft de gemeente Deventer acht

dilemma’s geformuleerd. Daarmee is

een aantal essentiële keuzes in het

ruimtelijk beleid scherp gesteld. Drie

van die dilemma’s zijn, vanwege hun

uitgesproken belang, op 30 oktober

2013 in het Rondeel toegelicht en door

een breed publiek bediscussieerd. De

deelnemers aan de daarop volgende

werksessies op 14 november zijn pro-

fessionals die op persoonlijke titel zijn

uitgenodigd vanwege hun kennis, hun

ervaring en hun betrokkenheid bij de

ruimtelijke ontwikkelingen van Deven-

ter. De dilemma’s worden bij aanvang

van deze tweede bijeenkomst door de

discussieleiders nog even in herinne-

ring gebracht, waarna de werksessies

kunnen starten.

27

Gespreksleider Andries van den Berg,

directeur van BügelHajema adviseurs,

start met een korte inleiding waarin hij

een aantal stellingen omtrent ruimteli-

jke kwaliteit voorlegt. Zoals: ‘Ruimte-

lijke kwaliteit is afhankelijk van het

tijdsgewricht’. En: ‘In het huidige

tijdsgewricht is sprake van meer

voelbare aspecten in plaats van de

eerder gehanteerde meetbare aspec-

ten’. De kunst is nu om te schakelen

tussen de voelbare en de meetbare

aspecten. In de drie waarden die

‘ruimtelijke kwaliteit’ bepalen onder-

scheiden we gebruikwaarde, belevings-

waarde en toekomstwaarde. Op het

ogenblik is de belevingswaarde vol-

gens Van den Berg dominant. De

vragen die hij de groepsleden voorlegt

zijn dan:

• Wat zijn de (dis)kwalificaties van

Deventer?

• Wat is daar de ruimtelijke neerslag

van?

• Hoe toets je daarmee de plannen

(zowel in meetbare als in voelbare

aspecten)?

In de discussie die volgt wordt

gesprongen van het historische cen-

trum, de IJsseloevers en de eerste en

de tweede schil rond het centrum,

naar de recente vinexlocaties, de

hoofdinfrastructuren, het buitenge-

bied en de dorpen. In samenhang

worden van die onderdelen de

kwaliteiten genoemd en wordt de

wenselijkheid of de onwenselijkheid

van ‘kwantitatieve’ ruimtelijke ontwik-

kelingen daarin besproken. Over

kwantiteit is tegenwoordig weinig

houdbaars te voorspellen. Duidelijk is

DRIE WERKSESSIES

Dilemma 1: Kwalitatief of kwantitatief ontwikkelen?

28 Andries van den Berg

natuurlijk dat grootschalige ontwik-

kelingen niet mee aan de orde zijn en

dat voor het vasthouden en aantrek-

ken van bestaande c.q nieuwe bewo-

ners aantrekkelijke ontwikkelaccenten

in de tweede schil (de eerste naoor-

logse woningbouwlocaties) een goede

optie is om de stad te verdichten. Het

maken van een zogenoemde patch-

workkaart van de stad met daarin de

verschillende menstypen is wellicht

een bruikbare optie voor de nieuwe

structuurvisie.

29

Gespreksleider Wilma Mensink van

Bureau Voegwerk, start de bijeen-

komst met het uitreiken van foto’s

van alle Deventer wijken en dorpen

(15) aan de deelnemers van deze

werkgroep. De objectieve feiten zijn

grotendeels bekend. Deze opdracht

Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig?

is bedoeld om een eerste gevoel op

te roepen t.a.v. de opgave een nieuwe

gemeentebrede structuurvisie te

maken. Er zijn verschillende invals-

hoeken om te kijken naar een wijk

of dorp. Wat komt spontaan in één

woord bij je op?

woningbouwlocaties) een goede optie is om de stad te verdichten. Het maken van een zogenoemde patchworkkaart van de stad met daarin de verschillende menstypen is wellicht een bruikbare optie voor de nieuwe structuurvisie. Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig? Gespreksleider Wilma Mensink van Bureau Voegwerk, start de bijeenkomst met het uitreiken van foto’s van alle Deventer wijken en dorpen (15) aan de deelnemers van deze werkgroep. De objectieve feiten zijn grotendeels bekend. Deze opdracht is bedoeld om een eerste gevoel op te roepen t.a.v. de opgave een nieuwe gemeentebrede structuurvisie te maken. Er zijn verschillende invalshoeken om te kijken naar een wijk of dorp. Wat komt spontaan in één woord bij je op? DORPEN EN WIJKEN in de gemeente Deventer

HELDERE EN POSITIEVE INVALSHOEK Wat zijn de positieve aspecten? Waarom gaat het lukken?

SUBJECTIEVE INVALHOEK Wat zijn jouw gevoelens, intuïties, emoties, vermoedens en ingevingen hierbij?

CREATIEVE INVALSHOEK Creativiteit, scheppingskracht Welke ideeën heb jij? Zie je alternatieven? Wat zijn jouw intuïties, emoties, vermoedens hierbij? (directe uitvoerbaar-heid is niet van belang)

NEGATIEVE INVALSHOEK ‘Advocaat van de duivel’ Inzoomen op negatieve aspecten en stilstaan waarom het toch niet zal werken en wat de risico’s zijn

Schalkhaar

Het dorp vormt een eenheid Voldoende oriëntatie-mogelijkheden

Los houden van de stad Anonieme delen in het dorp

Bathmen Kracht om kwaliteit te maken, onderscheidend

Het is gewoon een elitaire Sallandse stadswijk

Durf stadsheid van Bathmen en het landschap tussen Deventer en Bathmen te erkennen

De stad ver weg houden

Diepenveen Ruimte, rust, groen Apart dorp, geen Deventer

Kwaliteit benadrukken, meer reuring, middenstand bevorderen en ‘dorpshart maken’

Ieder voor zich, te veel solisten

Lettele

Nog leven met en in de natuur/ landschap Veel ruimte Ruime woningen en kavels

Gemeenschapszin, kennen elkaar, kunnen op elkaar bouwen, carnaval

Eigen energieopwekking en eigen producten uit moestuinen

Gesloten gemeenschap Sociale controle?

Okkenbroek Mooie landelijke omgeving Onbekend Recreatieve ontsluitingen Beperkte voorzieningen

Binnenstad

Dorpse sfeer met veel voorzieningen Oude binnenstad heeft kwaliteit

Fantastische plek Koppeling met IJssel versterken

Select gebruik door bewoners

Colmschate Noord Eigenheid/besloten Bloemkoolwijk, vindbaarheid

Verscheidenheid, diversiteit in wonen

Bebouwingsdichtheid, doorsneden door as

Colmschate Zuid Rust Grijs, stil, leeg Verdunning, Boulevard Haussman

Type bloemkoolwijk Onvindbaarheid en verkaveling

Colmschate Vijfhoek

Wijk met buurten Variatie in architectuur Groen/oude landwegenstructuur fietsvriendelijk

Meer ruimte voor bedrijfjes

Te veel wonen- monocultuur Weinig levendigheid/saai Parkeren in straten

Rivierenwijk en Bergweide

Veel groen en water Gelegen vlakbij de binnenstad Veel potentie

Wat maakt een wijk één wijk?

Hotspots verspreid in wijk Vasthouden initiatieven (catering, soepkraam) Bergweide heeft veel onzichtbare potentie

Al jarenlang een wijk in herstructurering

Voorstad Bruisend, dynamiek Rauw en knus

Onvermoede pareltjes

Eén groot veld van bakentjes van kwaliteit- verschil maken

Alleen particuliere eigendommen

Zandweerd

Alleen wonen en scholen, geen industrie productie beïnvloedt levendigheid (overdag is het stil)

Groene wijk Helder stratenpatroon, tweezijdig gevuld met auto’s

Jaren 50/60 flats, leegstand begane grond

Keizerslanden Goed voorzieningen-niveau en pos invloed vernieuwing

Anoniem, niet bekend

Meer groen, spelen, duurzaamheid, betrokkenheid

Uitstel vernieuwing winkelcentrum In wijkdelen een stenige uitstraling en blik

Borgele en Platvoet Ruim van opzet Veel woningen Investeren in ruimtelijke samenhang

Kwaliteit openbare ruimte

De Hoven Saamhorigheid/ gemeenschapsgevoel, identiteit

Buurt met eigen identiteit, dorpse bebouwing

Specifieke evenementen(locatie) Voorzieningen

30

woningbouwlocaties) een goede optie is om de stad te verdichten. Het maken van een zogenoemde patchworkkaart van de stad met daarin de verschillende menstypen is wellicht een bruikbare optie voor de nieuwe structuurvisie. Dilemma 2: Hoe houden we de wijken toekomstbestendig? Gespreksleider Wilma Mensink van Bureau Voegwerk, start de bijeenkomst met het uitreiken van foto’s van alle Deventer wijken en dorpen (15) aan de deelnemers van deze werkgroep. De objectieve feiten zijn grotendeels bekend. Deze opdracht is bedoeld om een eerste gevoel op te roepen t.a.v. de opgave een nieuwe gemeentebrede structuurvisie te maken. Er zijn verschillende invalshoeken om te kijken naar een wijk of dorp. Wat komt spontaan in één woord bij je op?

DORPEN EN WIJKEN in de gemeente Deventer

HELDERE EN POSITIEVE INVALSHOEK Wat zijn de positieve aspecten? Waarom gaat het lukken?

SUBJECTIEVE INVALHOEK Wat zijn jouw gevoelens, intuïties, emoties, vermoedens en ingevingen hierbij?

CREATIEVE INVALSHOEK Creativiteit, scheppingskracht Welke ideeën heb jij? Zie je alternatieven? Wat zijn jouw intuïties, emoties, vermoedens hierbij? (directe uitvoerbaar-heid is niet van belang)

NEGATIEVE INVALSHOEK ‘Advocaat van de duivel’ Inzoomen op negatieve aspecten en stilstaan waarom het toch niet zal werken en wat de risico’s zijn

Schalkhaar

Het dorp vormt een eenheid Voldoende oriëntatie-mogelijkheden

Los houden van de stad Anonieme delen in het dorp

Bathmen Kracht om kwaliteit te maken, onderscheidend

Het is gewoon een elitaire Sallandse stadswijk

Durf stadsheid van Bathmen en het landschap tussen Deventer en Bathmen te erkennen

De stad ver weg houden

Diepenveen Ruimte, rust, groen Apart dorp, geen Deventer

Kwaliteit benadrukken, meer reuring, middenstand bevorderen en ‘dorpshart maken’

Ieder voor zich, te veel solisten

Lettele

Nog leven met en in de natuur/ landschap Veel ruimte Ruime woningen en kavels

Gemeenschapszin, kennen elkaar, kunnen op elkaar bouwen, carnaval

Eigen energieopwekking en eigen producten uit moestuinen

Gesloten gemeenschap Sociale controle?

Okkenbroek Mooie landelijke omgeving Onbekend Recreatieve ontsluitingen Beperkte voorzieningen

Binnenstad

Dorpse sfeer met veel voorzieningen Oude binnenstad heeft kwaliteit

Fantastische plek Koppeling met IJssel versterken

Select gebruik door bewoners

Colmschate Noord Eigenheid/besloten Bloemkoolwijk, vindbaarheid

Verscheidenheid, diversiteit in wonen

Bebouwingsdichtheid, doorsneden door as

Colmschate Zuid Rust Grijs, stil, leeg Verdunning, Boulevard Haussman

Type bloemkoolwijk Onvindbaarheid en verkaveling

Colmschate Vijfhoek

Wijk met buurten Variatie in architectuur Groen/oude landwegenstructuur fietsvriendelijk

Meer ruimte voor bedrijfjes

Te veel wonen- monocultuur Weinig levendigheid/saai Parkeren in straten

Rivierenwijk en Bergweide

Veel groen en water Gelegen vlakbij de binnenstad Veel potentie

Wat maakt een wijk één wijk?

Hotspots verspreid in wijk Vasthouden initiatieven (catering, soepkraam) Bergweide heeft veel onzichtbare potentie

Al jarenlang een wijk in herstructurering

Voorstad Bruisend, dynamiek Rauw en knus

Onvermoede pareltjes

Eén groot veld van bakentjes van kwaliteit- verschil maken

Alleen particuliere eigendommen

Zandweerd

Alleen wonen en scholen, geen industrie productie beïnvloedt levendigheid (overdag is het stil)

Groene wijk Helder stratenpatroon, tweezijdig gevuld met auto’s

Jaren 50/60 flats, leegstand begane grond

Keizerslanden Goed voorzieningen-niveau en pos invloed vernieuwing

Anoniem, niet bekend

Meer groen, spelen, duurzaamheid, betrokkenheid

Uitstel vernieuwing winkelcentrum In wijkdelen een stenige uitstraling en blik

Borgele en Platvoet Ruim van opzet Veel woningen Investeren in ruimtelijke samenhang

Kwaliteit openbare ruimte

De Hoven Saamhorigheid/ gemeenschapsgevoel, identiteit

Buurt met eigen identiteit, dorpse bebouwing

Specifieke evenementen(locatie)

Voorzieningen

Aan de hand van een viertal stellingen

wordt verder gesproken. Het bouwen

van woningen in Steenbrugge is in-

middels een feit. Toch blijft het jam-

mer dat niet volledig de voorkeur aan

de bestaande stad wordt gegeven. Na

Steenbrugge geen uitbreidingen meer

en alle aandacht voor de bestaande

stad! Er vindt een gedachtewisseling

plaats over voor- en nadelen van meer

planologische vrijheden in de stad.

Het accepteren van de roep om meer

(ontwikkel)vrijheden kan bijvoorbeeld

in aangewezen regelvrije zones.

De hoofdstructuur van de gemeente

zal in de komende decennia niet

wezenlijk veranderen. Een nieuwe

structuurvisie kan daarom een sober

document worden. Het initiatief voor

ontwikkelingen in de stad zal steeds

minder vaak bij de gemeente liggen,

maar bij andere partijen in de stad. Er

komen meer particuliere initiatieven

en nieuwe samenwerkingsverbanden

tussen partijen om ideeën te kunnen

realiseren. De gemeente zal daarom

initiatieven van burgers ook meer

moeten ondersteunen door minder

regels op te stellen en de initiatieven

te faciliteren. Een sobere opzet van

de gemeentebrede structuurvisie past

daarbij.

31

Stedenbouwkundige Sjoerd Feenstra,

partner en directeur bij Urhahn Urban

Design, legt als gespreksleider de

vraag naar de rol van de gemeente

centraal in de discussie. Die vraag

komt telkens concreet aan de orde bij

het bespreken van een aantal cases.

Die cases zijn achtereenvolgens:

• lege winkel in het kernwinkelgebied

(optie: verleid publiekstrekker tot

vestiging).

• lege kerk (optie: vestig er een

kennishub, een knooppunt in een

kennisnetwerk).

• lege meubelwinkel Mores (optie:

Action. Voorwaarde voor herge-

bruik met nieuwe functie in aan te

passen beleid).

• leeg wijkgebouw (optie: vestig er

een Makelpunt als knooppunt waar

vraag en aanbod bij elkaar komen).

Dilemma 3: Leegstand: kans of bedreiging?

• leeg kantoorpand in kantorenpark

(optie: studentenkluswoningen).

Daarbij dienen deze voorbeelden in de

discussie om aan te tonen dat de rol

van de gemeente niet eenduidig is. Al

naar gelang de (leegstands)opgave

wisselt deze; soms afwachtend, dan

weer pro-actief. De ene keer helpt

het ter beschikking stellen van kennis

en kunde, op andere fronten draagt

een (bescheiden) investering bij. De

deelnemers worden uitgedaagd om

‘in de huid’ van de initiatiefnemer te

kruipen. Vanuit die dynamiek uit de

samenleving krijgt het Deventer van

de toekomst vorm. De tijd van stede-

lijke expansie en het grote gebaar is

voorbij. Het draait om kleinschalige

vernieuwing en transformatie van de

bestaande stad.

32

De suggesties tonen de bereidheid

om ruimte te bieden aan initiatieven

van onderop, hetgeen volgens Feen-

stra toch een belangrijke bedoeling

is van de nieuwe structuurvisie. Om

slagvaardig (tijdelijke) invulling van

leegstand te kunnen realiseren, is er

een flexibele overheid nodig die snel

en soms heel snel moet kunnen en wil-

len opereren. Ook heldere kaders over

wat wel of niet mag, zijn noodzakelijk.

Overigens meent men dat Deventer

meer moet doen met het promoten

van haar kwaliteiten. Niet alleen met

haar evenementen, maar bijvoorbeeld

ook met haar aanpak van de wijk-

vernieuwingen en de herontwikkeling

van het Havenkwartier. Maak van een

innovatieve benadering van de leeg-

stand een voorbeeldfunctie voor heel

Nederland en draag dat uit.

33

DILEMMA 1: KWALITATIEF OF

KWANTITATIEF ONTWIKKELEN?

1. Maak een schatkaart van Deventer.

Verricht daarvoor een onderzoek

naar de ‘beleef’kwaliteiten.

2. Benoem een focusgebied.

Hier worden dan de belangrijke

nieuwe (iconische) impulsen gerea-

liseerd om daarmee een aantrek-

kelijk woonmilieu te maken voor

die groep nieuwe en bestaande

bewoners die zowel gebruik wil

maken van het ‘bruisende’ centrum

als van het landelijke buitengebied.

Kies daarvoor de 2e schil (de 1e

schil is te kleinschalig en te kwets-

baar).

DE AANBEVELINGEN

3. Ga alleen vraaggestuurd bouwen.

Dus niet een nieuwe uitleg voor

400 woningen maar kies n.a.v. de

werkelijke vraag eerder voor 40

locaties voor tien woningen.

4. Werk aan een goede relatie stad-

buitengebied.

Maak goede ontsluitingen en heb

blijvende aandacht voor de beleef-

baarheid.

5. Ambieer nieuwe kwaliteits-

impulsen

Zoals bijvoorbeeld een op te rich-

ten drukkerijmuseum dat past bij

de geschiedenis van Deventer.

34

DILEMMA 2: HOE HOUDEN WE DE

WIJKEN TOEKOMSTBESTENDIG?

Maak een compacte structuurvisie,

opgedeeld in korte periodes en voor

kleinere (deel)gebieden.

Zorg dan als gemeente voor de vol-

gende voorwaarden:

1. Wijs meer regelvrije zones aan,

2. Ontwikkel scenario’s op kleinere

schaal,

3. Verbind de verschillende partijen

met elkaar,

4. Wees een facilitator,

5. Verleid tot initiatieven in plaats

van te verbieden

6. Koester de diversiteit in de wijken,

7. Benoem de aandachtsgebieden.

DILEMMA 3: LEEGSTAND: KANS OF

BEDREIGING?

Structuurvisie nieuwe stijl moet niet

meer gaan over ruimtelijke groei- of

krimpscenario’s, maar over mensen en

identiteit.

De aanbeveling voor de gemeente

daarvoor zijn:

1. Neem een dynamische en flexibele

houding aan,

2. Wijs versnellingszones aan waar

actief plekken tot ontwikkeling

kunnen/mogen komen,

3. Creëer een ‘arena’ met betrokken

partijen (ondernemers, stakehol-

ders etc.),

4. Draag de kwaliteit van de stad uit,

met de aangetoonde kwaliteiten

zoals de Deventer wijkaanpak en

de ontwikkeling van het Haven-

kwartier.

35

Vraaggestuurd bouwen?

Al geruime tijd doen we niet anders

want er is immers onvoldoende vraag.

De ontwikkeling van Steenbruge zal

nog worden voltooid omdat dit een

reeds lang gelden gestart proces is.

Maar daarna zal de aandacht voortaan

helemaal gaan naar het verdichten van

de bestaande stad.

Het maken van een schatkaart?

Klinkt goed, al lijkt het op de Erfgoed-

visie en de Natuurwaardenkaart die

we al hebben. Misschien moeten we

daarin wat aanpassen om ook de

stedelijke waarden te benoemen. Maar

we moeten voor de stad ook inspiratie

halen uit wat er in de buitengebieden

gebeurt.

Een Makelpunt?

Goed idee, gaan we oppakken.

Een Arena?

Gaan we verder over nadenken.

TIJD VOOR MARCO SWARTVERANTWOORDELIJK WETHOUDER MARCO SWART KRIJGT NA DE

PRESENTATIE VAN DE AANBEVELINGEN DE GELEGENHEID OM EEN EERSTE

REACTIE TE GEVEN. ENKELE PUNTEN DAARUIT ZIJN:

Een onderscheid maken tussen de

ruimtelijke en sociale componenten?

De wisselwerking tussen deze twee

aspecten zullen we in de toekomst

beter moeten behandelen.

Hoe we dat gaan doen?

Met aandacht voor het levensloop-

bestendig maken van de woonomge-

ving; dat is een belangrijke voor-

waarde voor een evenwichtige en

duurzame wijk. Zorgen voor een sta-

biele bewonerskern in de wijken is een

voorwaarde voor sociale samenhang.

Schaalverkleining?

We zullen onze kennis op een klei-

nere schaal moeten gaan delen om zo

aansluiting te krijgen bij de omvang

van de ruimtelijke ontwikkelingen.

Het aanwijzen van regelvrije zones?

Dat zie ik niet gebeuren. Er moet altijd

aandacht blijven voor ‘het belang van

de buurman’. Dat maakt het hanteren

van regels nodig.

36

37

38

TOT SLOTIn twee bijeenkomsten hebben een

dertigtal ervaren professionals met

kennis en opvattingen over de

ruimtelijke ontwikkelingen van de

gemeente Deventer, een flink aantal

aanbevelingen kunnen genereren. De

aanbevelingen kunnen de gemeente

Deventer input geven bij het verder

ontwikkelen van de nieuwe gemeente-

brede structuurvisie.

Programmaraadslid Ulrike Weis ten

Elsen (die samen met program-

maraadslid Jaco Remmelink, de bij-

eenkomsten organiseerde) dankt alle

deelnemers en met name de

gespreksleiders Wilma Mensink,

Andries van den Berg en Sjoerd

Feenstra.

39

MET DANK AANAafjes, Marij (Flavourites Stores)van Asten, Liesbeth (Rentree)Bartelds, Marcel (De Marken) Bax, Dirk Jan (Bax projectontwikkeling)van den Berg, Andries (BugelHajema Adviseurs)Bredero, Maarten Douwe (Architectenbureau Maarten Douwe Bredero)Brink, Arjan (Gemeente Deventer)Cents, Peter (Ieder1)Feenstra, Sjoerd (Urhahn Urban Design)Ghijsen, Peter (Peter Ghijsen architectuur&advies)Groenewegen, Hans (Jorissen Simonetti architecten)ten Have, Menno (Oranjewoud)Heutinck, Jan (Gemeente Deventer) van den Hof, John (Saxion)Jorna, Frans (Saxion)Kreijkes, Herman (Idioom Architecten)Kruishoop, Bart (Saxion)Lohle, Ernst (Perspectief, Tuin-&Landschapsdokter)Mensink, Wilma (Bureau Voegwerk)Meppelink, Gerritjan (Tauw)Nakken, Jan (Gemeente Deventer)van Noort, Arthur (Ieder1)Notkamp, Hans (Tauw)Nijland, A.B.A.M. (Eigen Bouw)van Oldeniel-Boerhof, Anne Marie (Anne Marie Advies en organisatie)Van Oldeniel, Wilfried (Groen met Zorg)Paré, Thijs (Wonen boven Winkels)Remmelink, Jaco (DonkerGroen)Ribbens, Huub (Van de Poel architecten)Saris, Jeroen (De Stad bv)Schild, Ellen (Studio Groen + Schild)Sliegman, Elisabeth (Buro Duck)van Straaten, Ap (Raster)van der Strate, Edwin (Tauw)Stronks, Heleen (gemeente Kampen)Thijsen, Wim (MKB)Verbruggen, Toine (Toine Verbruggen studio voor ontwerp en advies)Verhijde, Mark (Infoway)de Vries, Tom (Contekst tekstbureau)Weis ten Elsen, Ulrike (raumbild architecture) Westerhof, Hans (Tauw) Zaat, Con (CZT ruimtelijk advies&procesmanagement)Zwiers, Harry (JVZ ingenieurs)

COLOFON

Organisatie, concept en verslaglegging door

Architectuurcentrum Rondeel

Stromarkt 18c

7411 PK Deventer

in samenwerking met de gemeente Deventer.

Projectteam:

Arjan Brink

Jaco Remmelink

Ulrike Weis ten Elsen

Tekst:

Tom de Vries

Foto’s:

Jaco Remmelink

Lay-Out:

Ulrike Weis ten Elsen

Video:

Bart Kruishoop

December 2013

2013-25