documente.bcucluj.rodocumente.bcucluj.ro/web/bibdigit/patrimoniu/BCUCLUJ_FCS... · 2012-10-31 ·...

m

il

db db ih tlb db (ţi db 4> db db <Ê) db db <h' tfe ,<&. gţ_gj- I * <V.. fr- <JvL W. TO P I <M. tfl <fö

.. ; - Studium

ELOQVpï.

abfoluturn^' I. ELEMENTALI.

IL SYSTEMATE.

III. GYMNASIO. m

ANDREA GRAJFFIO, Reih Trcnfchin;

L8ÜTSCHVl*s£.

Typis Laurentij Brcweri. A n n o : M. DC. XLIII. | |

if

Gcncrofis, Amplisfîmis, Prudcn-tisfimis & Circurofpeétis

D N O. I U D I C I & toti Senatui Inclyto Re-

giae, Libersq; Givitâtis

TRENCHINIENSIS, ccu Fautori busr"

novis :

item

Amplùfimo & Prttdentisjimo T>no:

A N D R E A M A D I D O , Senatori Solnenfi dignisfimo,

aliifq,- Fautoribus meis S O L N £•

dicat confieras

A U T O R.

ELEMENT ALE. Eloquentiae.

£luid eft EloyuenttA ? Eloquencia eft copiose Ioquens fapicntia.

{pic: in Partit. Ghtotfunt ejus (pedes ? Dux j

I. Rhetorical, II. Oratoria-..

I. Specicsr*.

B.HETH O R I C A* £)md ejl Rhetoric A ?

Rhetorica eftornateloquendi ratio. J>htot funtejm p&rtes ?

Duae: '

I. Elocutio. II. Adio .

A? I. P A R S .

I. PA R S .

I L O C U T I O . £hiid eß Elocutio ?

Flocurio eft interna fonnanda: orationls

Cxornatio.

Mine a quibutdam Interna Svada dicitttr.

Eßfc duplex, videlicet: I. Primaria, cujus parta fttmdn*:

1. TROPOLOGIA.

2. SCH£M A 3"OLOCI A.

II, Secundaria, cuius partes itemdu*\

1 . E ü P H O N O L O I A .

2. RHYTHMOLOGIA.

h. e. i . Tropin. i .F igura . j . Sonus O -

ratoricus. 4, Numerus Oratoricus. qmquam

tttor ElocHtionis inftrumenta quatmr Capi*

gibus abfilventttr.

I . C A P U T .

TROPOLOGIA.* guideß Tropus?

Tropus eft elocutio, qua vox a nativa fua

flgnificacioaejn alisnam mutatur-..

Trepo-

Troporum corgßmutua ttrumaffettiol tosqt nectifitM genuiu delttlritio jusundtmjg tikmrdvit*

guptnotsndn in Tropo i D u o .

1. Species'.

Ii. ArUaionesr*. JguotßtntTropif

Q u s r u o r : IV Mcraphora_j. 2 . Mironvmia_i.

3. Syoccdocho» 4. Ironia_„

I . M E f A P H O R A . Metaphors eft tropus ex fimili firmle fíígnx.

Scans; ut: fuftw ficut palma viret. Loci ejus, undefumitur, ßnt 10,

't. Deus: 2. Angelí. 3. Coelum. 4. Elementa. %. Meteors. 6, Mineralia. 7. Vegctantia.8. Sentientia. s>. Homo.

1 o. Artificia Ii a_..

II. METONYMIA. Metonymia eft nominis ptrmutatio, q u i

A $ c o a í s s -

conftötaneum pro confcntaneo ponitur. ut:

Sine Cerere & BacchofrigctVenm.

Lotiejm fiinttres ßzi/gia;

i . Caufa &Caufatiim_j.

i . Subjs&um & Adjuoöum-. . , V;

3. Antecedentia. Connexa&Confequen-

th. Horum fabdißinBionu Logica foppe*

düabit.

III. Sic N EC DOCH E. Synecdoche uniuscumaltero compreheri-

fio. tit: Antma qttapeccaveritipjamorietur-

JNum tm ru Agiturpartes cumproxlmtu ar»

det.

Loci ejusßtnt quin^: r.Totum. s. Pars. 3. Genu* 4. Speciej»

j . Singulare^.

I V . IRONIA. fronfa efttropui aliud dicens aliud fentt"

ens : Sw> Eß Oppoßti pro Oppoßto poßtio.

Ht Amice, quomodolmc intraßi, non habent

veßem mtpttalem / Verres homofitnfttu &

rcfigioßu.

Loci ejus funt qui£.

t. D i fpmia . ».Rdata. j . Adverfi.

4. Privancia. j . Cdotradtcentiä-.. A F F S -

' 1

A F F E C T I O N I S . guotuplices fùnt Affett'iones?

Duplices :

i .Generales, qua: omni tropo ièmper in*

fur i t i .

x. Speciale*, qua? tropo omni iaeiTe pos-

funcetiamfìnon femper_.. Ghiotfunt Generales?

D u s :

i . Aptirudo, (jH&ìneoconfflit, utTreptu

Jìt adititi feti ingenicfm : concinnai : mollis

&fiuidui : perjptcum : vicinw & tundente

gratin, qui videi, circtimjìamiù Jìt accom-

modattu.

x. Verecundia eft honefta & modefla rei

txprajto. Nam inboejia auribus piùfttnt in

digna & molefla. Htnc per ÌU^IAUT^ÒV rèi

venéreas, aliáis faedai circHmloc¡nimur, ut

CognofcereHxorem: tegere pedes. Sfittiti-

mur ai|ia«r«. per hai formulas : honor iìt ami -

bus: face ve firn dicami.

jguot funt Speciales ?

Quatuor:

i.Emphafis» 3. HyperboIc_,.

t . Catachrefis. 4 Allegoria.*,

A 4 I.HM-

i . Emphsfis trepieft , qua ille rémexcel-

Ienterfiu fignificanter effert, ut '.Cicero efi Pa

ter eloquenti*: Aureumca// lumen, i.e.Sol.

jìpojìolifunt Sai tetre. Chrtfim efi Panis vita.

i . Catachrefis tropi eft, qua file rem duri-

us effert, quatti TOCÌS ufus patitur. Mine Ca~

tachrefis tàvfnonem-.fignificat. ut: Fruga

Pubefcunt: O d a v e r a ardiurn: .Sperare do lo -

rem ! propinare ad àeridenéum Catachrept

ntmium dura emoBienda per w&pccpivèiitit'Jett

ìitlitKrfcw, cu'jut formula: Quafi,fere,profet

tauquam. vtlut, tantum non, quodammodo.

Ut ita dicam, li cent ita loqut. veniali* ftt lo*

cutio. Uuifteeft, utfedicam, ktllutitbro-

run> : fax & ìnctndium huju* belli.

3. Hvperb.-letropi eft, quà i l l e rem extra

ftatum fibidtbirnrnponiti.

Jdq; bifariam. »s

t .Augendo &dteitur uv%ii<rit,quaplut di-

citquam rtt efi, ut: Quodponcataxn Dìi im

mortala, quod tam monftrum_> in u'.lis loess,

quodtam infefium Sce Ius atc^ immane* Gcer>

Quo pcrtincnt: Comparativa locutiones in fenfu : Candì-

dior Cjgnu, beiera formoftor dba\ it Clamor

Gmli. À « -

Ä « rilcTKf) quando ntgatìone contrarli pfm

ßgnificamm, quam dtcimus. ut: Quid fr v-

defl, quod me ipfi animo non fpernis (i. e.a-

mas) Amjnta Ì Eugens quìdem ilia fummis

non tarda. (i. e.firenutsßma)pha retris.

z. Minuendo & dicìtur [AMQCH, qua mi-

tiUs dickt quam res eß, ut Pulvis & umbrafu

mai. Ego vermis fum> non homo; ( ^ o p p r o

brium flebis.

4. Allegoria tropi eft , qua plurea voce t

tropica; in una Sententia junguntur. Seu :

Eft Contìnuatio tropi, ut : Clauditejam rivos

fuerifàt prata biberunt. CoraxOratorexclu-

dat fullssenidofuo, ut evolent corvi clamofu

Eß a. allegoria velSimpìex,tùmratione

vocis, turn rationeTropi, dam ilia infingu-

lisvocìbm tsnius aiicujut Tròpi confpìci-

tur : Fei Compofica dum in Conjunct* vo~

cibtts diver forum Troporum, a utfiltern in

fenfu quAritur, eatfe eß partim Apertior_.»

partim Ocult ior , cujm Jpecies : 1. Fabu

la. 2. *y£ntgna, }. Parabola. 4. A-

dagia,

A 5

ÍÍ . C A P U T .

SCHEMATO LOGIA, £¿uid eft Figura ?

Figura eft quáorationis habitus avulgari

éonivetudine, citra íignificationis immutatio«

oem. mutatur. Scalig: gener altui fie definit:

Figura eft decera facies orationüa vulgari di*

ver fia. Qu&difinitio & Tropum includiu

¿Ouotuplex eßFigura? Duplex : 1 . Aí^iui fin Didionis .

2 , AictvotccffeuSenTemizautSenfiu,

Jghiideß Figura Dictionü ?

Figura dictionis rft quae orationem verbis

«pté, jucudé & motive interfe fonantibus ex

orna £_,.

J^uctuplex eß? Decuplex; i-. Epizeuxis.

i . Anadiplofis,

j . Climax.

4, Anaphora^. 5. Epifírophe_>

6. S y m p l o c e _ > .

7. Fpanalepfií.

8é Epanodos. s>. l>aionomafía_.¿

1 o. Polyptatoru.

i . Epizeuxis eftrepetitioíbnifimilis con .

tinua

tînua in cadérti /èntentia ; ut : Ah Cerjdonj%

Corj don qui te dementi* ccepit.

z. Anadiplofis eil repecitio foni fimilis

continua in divcrfis fententiis. Vidi, in fin*

precedenti* & initiefecjuentts fintemi*, ut.

Sommo comparatur noßra vita: it4 nimi*.

rum vana eflut Somnium: omnium quippt

vanitatum epitome.

3, Climax eft anadiplofis fœpius iterata»

ad connetìendumvaria gradatim; Piusten.

tatur^ tentatut orai, or ans exauditur, exau-

dìtiu grattai agit.

4. Anaphora eft repetitio foni fimilis di»_

juncìa inprincipiis fententiarura. Vino far*

ma perit : Vino confitmitur atat : Vino Jeep*

fìtum nefett amica virunu.

y. Epiftrophe eft reperirlo foni fimilis dis-

junftain claufuh's (ententiarum. Fraxinm

infjlvk: pulcherrirna pìntu in hortis : Po.

palm infin vi ti : Ab tu in montibw ahi*.

6. Symploce eft quidam Anaphora: & E p i „

ftrophat complexu« , in principia &ctauiu!i*

fententiarum fiiBul id«m alternarim reperens.

S per» improba oßendtßto : timor em bonu in.

jeeißü.

Quheospoftulavitì sfppÌHi'.

Quk eos produxit? Appiut.

5*. Epanalepfis eft repetitio rotuda FONI

ejufdem in principio & fine fententiar.

Crefcit amor numi, quantum-, ipfa pecunia

crefcit. Facis promiffa, fed nonfacts.

8. Epanodoseftregresfio ad eandemquafì

foni viam ; dum vidi, ordine retrogrado repe-

tuntur fini proxìme antegresfi: in principia

& medio, vel in medio &fine, ut :

JVon vivai ut edat,fidedas ut vivereposjìt.

£xudita pietas & pia erudi ticJpecìanda.

Sonarti*, haudartfortis inventrix fuit.

p . Paronomsfia eft repecitio Soni disfimi-

Hs, orta ex mutatione quantitàtis, l i t e rxvel

fyllaba:. ut: (bere.

Non licetfirìbere in eos.quipoffunt projcri-

Confulipfimagts pravo,quam parvoefia*

Per mifirere mei, tollitur ira Dei. (nim».

Cum homo agxofcit, DfCZSignoJcit.

i • . Polyptotoneft repetitio Soni dhfìmi-

lìs ex v a r u t i o n o generis» cafus, gradujvel

ternporis orta_j. ut :

Omnes infirmifumut, fed infìrmior efi ù,

qui infirmitatemfuam non agnofcit.

Or tu* kcun certa lex, unum tribunal

CMagnut t6gtta.niih.hor, maftrfcribcn-di, maximus dicendi.

£h*id efl Figura Sen sus ?

Figura Censas eft qux in oratione am'murru

&affi'<ílum hominis fingulari ¡thquo ornaní

condecorat. Seu: Qm, orationem ajfeñuo-

fitfiententiu exórnate.

QuotupUxeJl? Decuplex: í . Exclamado.

i, Apoftrophe.

¡ . Proiopopceia_/.

4 . Epanortholis.

y. Apofiopefis.

6. Addubitatio.

7. Communicatio.

8 . Occuparlo.

S>. Permisfio.

1 o. Concesfio.

1. Exclamatioeft qua orario per vocabu-

lum exclamandi explicitum vcl implicitutru

cxornatur_., ut :

O tempora ! è mores ! Heu prifica, fida !

Nullafides, pietas^ vìris ^ui cafira fie-

quùntur.

3. Apoftrohe efl: converfio oratìonis ad

perfonam aliam» quam oratio inftituta requi-

reba t_ , ut:

Et nunc Reges intelligìte, erudìminì, qui

judicata ferrame. Et tu Capernaum, qu£

in Coelum uficfo exaitata es, uffa in Infer num

det ruderù. h? 3 . Pro-

http://t6gtta.niih.hor

j . Profopopoîfa eftperfbn* loquentis fi-ăio. (QHodcţHOijjfit dttm tei inanimat*fir-monem velattumattribuimu».) ut:

Si vos mea non movtt ora tio, moveat vot Angelica cantio, quijt effent pmfent&s, alta voceintonarent \ Gloria inexc* Ifis Dro. Dicmenfitu&da Eleemofjnam mtmbrotuo.

4. fcpanorthofis eft orationis correc~tio,qua antecedente revocato, magis idoneum fubfti» tuimus» ut;

Seneiy non bU pueri, fedfemper, DE IIS efi bontu, imo ipja bonitat. Spartam ntflwfum, bancornaho, vel'pe~

tiu iSa me ornabit. iftlus Fide, aut potim perfidia decepti. j . Apofiop'fis eft affecluofum dicendorurra

liUnuum_.. ut: (Hm. £«os egoi ftdmotospr aflat componereJlu-2VV libertatem in occajîonem Cărnii: fiii.

deti*. 6. Addubuatiocft drlibrrario nobifcum_».

l i audfiio, an quidftt duîa9hemini probii libert*.

Qnome vertam, nefiio. Eloquar? anfile am f 7. Cormnnnicatio eft dchJeratio curo aliii.

Voi

Pbsìpjijudicate, atijußumßt tnConfpeíltí

DSL vos potiuí /indire, quam Deum^ì

8. Occupatio eft cauta objicibilium prar.

venció & anticipado, ut:

Dica : defrani funt rami, ni ego inferar%

Pulcbre diets, tu autemfide fiat.

s. Permisfio eil: qua permitdrur aliquid fi»

eri. ut i Neglige pietà tem, Contemne Deum.

Fiat fan e; fid tuo periculofiot..

i o. Concesfio eft qua dictum concedi! ur.

ut: Sit Sacrilega, fit fur, fit omniumflagitt-

erumprinceps : At bonus eft Imperator.

I I I . C A P U T .

E u P H Q N O L O G I A . J>)utdeft Euphemia^ ?

Euphoniay?» (onus oratoricus, eftperfva-

fibilis jueundi fvavifq; fermonis quaiitas.au-

rium judicio approbata_..

guotuplex eft? D up lex :

1 . Collocatila—,

2. Diftinéìiva_I.

T. Collocativa Euphonia eft, q u i e x í V a -

vi copulatione literarum; fyl labaruiQ&voca.

buiorum reiukac.

http://quaiitas.au-

EJ?£ duplex : \

Videlicet Synthefis & fiutaxia, quarum*

tila exliterarum & fjllabarum; bac ex vo'

camfuavi,plena&finora connecìiene oritur,

Juxra Regulas. 1 . Regula.,.

Pleniorîs foni inrer vocales iunta 8r o fub-

tiliorisefte : Subtiiïifimi cftl . Obfcurieftu.

Idecife3&oconveniuntrebut amplts ma.

gnis & ajfeftibus vehementioribus. c, Expri-

mit luílum : I. tenuta & penetranzafìgnat •*

u, rebus deformibus & tri ft thus infirviu

2. Regular. Vocales fasdein junóte Sonum 3ugent,iirni-

milesverò juxta fe poíitaíívavirer lonant.

Ideoáj minus peccabit, inquit Soarius> qui

longts breves fubjtciet; & adbuc, quiprapo*

net long* brevem->.

3 . Regula.,. Frequentioratq; duriorvoealium concur.

fus vitetur.

Nam Hieacctdinbiat & interfifiit}ac qua-

jilaboral Or atto, Ideofy pejfmè louga inter fit

commijpt fonai : Efi% pruipuus hiatus ca

rni»

rum t qua CAVO AUtpatùb maxime oreprofe-

runtur.

4. Regula.,. Cohíbnantes femivocales pîenioris» mum

fubtilioris foni fune.

Inde enim nome» acq»';ßverunt fuumt

qmdvidelicet ìli*etiamfonenuhs.fileanU

5 . Regula... Confonantesaffines junßaj moJh'usj con

trari* & afpiracdurius fonjnt.

Sttvtatt-'cnajfmes bf é, f, c. p,, q Contra

rii, r & f t & x f 'quo fatejnnBumßbi > moi

leßvnt'ß. Et omitirá cnbtr em undem li-

tsr«tum concurßm vitandas.

6. R e g u l a . . .

Diétiones g. avium li erarum, mifeend«

funt dicìionibus fuaviur» litcrarum, ut ex u-

ìrifq; fiat temperarne nturru.

Injects tarnen &pcrturbationibut afperior

li ter a rum concurßus habet laudem, ut : Non

fetui plura paucis piane proloqtti,

j . Regula^. Sylíabarumearundemfí quela , & idem in

fine cafusfaìpiusiteratus p rov ino habetur.

ideojg nitendum ne fylkb* ultim* vocis

priorii»

frioris, fini prima pofter loris; aâeocfe ultima* rumfiyllabarum quarenda eftvarietas.

8. Regula.,. Iftfyllaba; èhteris melius lonantibus cla-

rioresfunt; icaverbaèfyllabis magisvocalia. jideocfe cjuo plus qu&q^fpiritut babet, eo eji

fulcbrior : & quodfacit fiylUbarum, idenu» verborum quofy interfie copuUtio, ut alini alijju r.tlum melius finet. Quemadmodum^» trgo literarumjjllabarum^ : ita verborum* inufitat9 eoncurfius confragofitm & obficuram erationem reddit.

9. Regula.,. Oprima fîmplicia vcrba crcduntur, quat

tu t maxime exclamant, aut fono funt jucun . d i f l îmso.

Ideoqs monofjl'aba multiplicative non funt tontinuanda: xtcfocădem vox/ape repttenda: atdj vecum brevium & longarum continua* tio vitanda.

1 0 Regula.,. Vcrba irafibijiinganmr, u t & rei tc auri-

busnoftn's congruantj quarum judiciunxj efl; fupcrbiilimum_i.

Est auumfie congruent fi minora majori* hm

Ita fubftciantur : prior•<*natura & Ugni tau

pracedant : Auribus autemplacebuntfi fino-'

rafequantur> & am verbum, am quod fi-

gnificantius eßfinfitm claudat. Nam aura

Hnem expectant.

i . Diftinétiva Euphemia eft qua oratio in*

fua membra legitime difpefeitur, ut beac d i -

ftincia.audicuigratior eiTe queat.

Eflfy duplex:

I. Minor, videi. Comma &r Semicolon.'

II. Major, vidi Colon & Periodus.

i . Comma eil fenfus non expleto numero

conci ufus.

Dici tur alias pars membri; Latine ìnci-

fum, ut: Tene» tur (itera, Signa, mantu, de-

nicfauniut cujtuq^ cónf&fio. Hinc csf imvel

incifim dicere, eß ttadicere,utinfingulis in-

eißt inßßat oratio.

II. Semicolon eft pars membri» commare^»

major, diverforum diftinfìiva. ut: Non eß

Fur ; fid facrilegtu : non erratum ; fedflagi-

tiiim commifit.

HI. Colon feu Membrum eft fenfusnume-

ris conclufus; fed à toro corpore abruptus, &

perle nihil effioens, u t ; O caliidothomines i

»rem

«rem excogitatanu : o ingénia mttuenda :

quem qttœfi, noßrum fefellit, vos itaejfefa*

iluros f o O l l i d o s homines efi colon, fenfunt

in fe habens,at remotum a c&terü vim non ha

bet. Hinc membratimdicere, efiit* dieere*

m in_ "ygalt-f membres Uberior infifiat oratio.

IV. Periodus eft inciforunL & m e m b r e

m m aptaconnexio, pjenamfententiam Orna

te abiolvms. dttmvidl abiniiioadfinemttf.

fy, quafi in orbem inclufaferturoratio, donec

coufifiat in jlngulv férfeSÙ abfolmùq^ fen-

tenttts. Dlçitur *'iar AmHtus, Circuirus,

romprtht i . f io, Concinuatio & C«cmnfer i -

ptio.

I V . C A P U T .

RHYTHMOLOGIA. £>uid eß Rhythmus ?

Rhythmus feu Numerus Oratoricus eft

certa quantités & dîmenfio fyMabarumfaciès,

ut orationis membra apte cadant.

J>htot notanda in Rhythmo ?

Dm; z. Partes

1 . P a r r t s . 2 . \J,'U$.

11 Partes e qmbm humerus Oraton'cus conftat fum duje. i . Modus feu Cantus . * . Forma vocabulorum feu ConcIufio> ut a Crujfo appellatur.

Modus feu Cantus cftt quo quodvis ver« bumexacuto , gravi,aut medio fonoconfti*, habetq; fuas quanticates> qnibu* orationem tnet'tmur.

Forma vocabulorum eft qua fen* tentiamodisiiligataarq; vinfta, im-murationeordinis rt:laxarur,nequa fi certa aliqua lege verius ciTc vi-deatur.

a. tf/ustraditFinem cV Locum Finis eft tit oratio neq; fluat, neq? vagetur,ne^; infiftat interius, neqi excurratlongius, fed u. quan" titatc dimen/a. turn asquabiliter fonet. iiim ffiajorem vim habear.

Qualts entw eft res, talis fit pes* utfires graves ftterint, fyllabu utplurimum longts; jileves, fjllabis ut plurimum brevibu* : fi mixtt, langit & brtvtbni invkem m'txtis coxjletth Locus,

Locus» ubi numeri O r a t o r i a ufus confpi-

àtur.efl quidem tota oratio, ratione Generutn

dicendi&partium difpofitionts : vel maxime

tarnen Penodus in futi partibtts; incifis,mem?

bris, Principio. Medio & Fine.

i . Principium periodi optimè nafcitur à

proceris numeris acliberis.

t. Medium periodiquofdam quidem c o .

nacus exigit ? led eos , qui levirer interfiftunr.

3. Finem periodi illuftrem effe oportet ,

in quo confißat oratio, quemq; aures non re

pudiente quar finem maxime expecìant.

yld quam rem p e de spleni, firmi & ß abi

le* faciunt, quales quidem longiores,funt. Por

rò in circuit u extremo, duo aut tres pedes funt

fere notandi ne longior obfervatioverfum fa-

ciat, cujus claufula orationi non convenit:

SimuletiamclaufuUfunt variando, netti*

rium fatietate repudientur

IL P A R S .

A C T I O . gmd eß Atlìoì

Aclio efi externa y?»habenda orationisex,,

emacio.

Hin*

Mima ejutbußamExterna f u a d a d i c i t u r .

Jjhtotfmt ejus partes ? D ux i

1. ID o p HON i A.

II C H I R O N O M I A .

b. e. / . Vocis moderano. 2. Geftuum gu«

bcrnatioi Ma buytss eflmenßsra : Hit9 vero ret

&vox. /Ha dicitttr alias vocis figura» hoe

{Corporis motus.

I. C A P U T .

ID O P H O NI A, £)uid efi vocis moderat io ?

Vocis moderatio eft acìio » qua orator O -

f stionem convenienter ad perfuadendum e lo -

guitur.

Ghiotuplexeß? Triplex. x. Naturalis. 2. Artifkialis. 3 . Prudentialis.

£>uid eft Naturala ? Naturalis vocis moderano eft, qua ìecun-

<äum natura; noftra: facultacem citra violcnria,

affe&ationem aut aliorum imitationem iti-

congruam diciouu.

Situid efi ArtìfìcidàZ

Am'ficiahs vocis moderano eft, qua f é .

cundùm redtx rationis & ora tot urti pradcri.

ptum verba eloqutmur.

^uotmodùfìtìlUì Sex modis: t . Vox fit tarda,

a. ExpreiTa.

3. Diftintìa.

4. Expedita.

y , Varia,

6. Acquabilis. 1

£hnd efi Prudentialts?

Prudentialis vocis moderano eft, qua d r .

cumftantijs rerum, perfonarum, l o c o r u n u

«emporunq; accommodè loquimur.

guQtuflexejìl Triplex; 1 . Acuta. z. Gravis. 3 . Moderata»

Qua vocis diverjìtas accommodanda eft.

1 • Perfònis rationefexus, *tatis,& digni

tatis.

2. Fbcibus & Rebw* qua innotefeunt Af-

fetfrbus & dicendi geoeribus.

3. D'fpojìtionis partibut: in cjuibut vox

Jìcmodificanda.HtJit animi interpret &nun-

eia. Sunt tnim voces , ut nervi in fidibtt»,

at^itafinant, ut a motu animi funt pulfi».

Ac à principio clamare, agrefte quiddameft :

inquit TaUus. Quid enim infvayius quàm

clamor in exordiocapfx? dicitautb. ad He

ren, lib. 3. d.pronunc

IL C A P U T /

C H I R O N O M I A . £>uid eßgeßüs guhernatìo,

Geftus gubernatio eft ac t io , qua orator

corpusfuum adperfuadendum convenienter

dirigit.

Cefiusautem eß corporis quidam firmo,

guotuplex eß ? Duplex. 1. Total is , qua refipicit totum corpw.

i . Partialis, qua refipicit Partes corporis.

I. T O T A L I S . 1 . Geftus pro norma, vocis rno-

derationem agnofcat. 2. Geftuficutcndumeft, ut ni

hil in co fuperfit: & potius geftus «deficiat, quam excedat.

B 3 .Gc-

3 . Gcftusm3gìsadfenfum,quim ad voces referantur.

4 . Corpus fit fecundum natuv ram ere&um,& moderate ad latera mobile.

5 Omnis aftio corporis vcre-cundiam prüftet, non hiftrionicarri agiiitatenxj.

I L P A R T I A L I S , caq;

Capitìt. 2. Tranci. 3. uirtunm.

I. C A P I T I S,

1. Caput fit erecìum in caufa? bonitate : demiffurn in verecundia, modeftia&humiiitate: elatumin., fupplicationibus ad DCUITU.

2 . In vultu nihil vulruofum, i. c. affecluofum, immodicum aut tetri-p m , fed omnia plana, ingenua Sr, liberalia fint.

3. Frons in lajtis ck favore fit fe-rcna:

mia :in fsevftfa & ira curi dia fubdii-ita & caperata.

4. Gculi fine in favore aperti : in fiducia blandi & immoti: incon? temtu ad latera torii :in modeftia Se verecundia deorfum fk&untur: in recordatione furfum elevantur.

5. Narcs corrugantur in irrido-ne: furfum elevantur in faftu: ex ten-dunt fe in ira.»

6. In Ore funt omnia: in.jquo do» minatus eft oculorum-*.

Quoniam omnis abito eft animi, & imago

animi vttltus eft, indices oculi. Nefò orif

fpecies nìmis immtttanda : ne aut ad'tneptiaf,

amadpravitatem aliquam deferatttr.

IL T R u N c 1 .

1. Truncomagis toto fe orator modcrabitur, & virili laterum flc-x iono .

2. Humeri jequo libra mi ne li» blandi in favore captando fle-

B z ften?

ûcndi : fed nec allevcntur, nec con-trahantur nimis.

3 . Pe&us ut & Venter non funt projicienda : in affectibus folum ve-hementioribus ferienda, & quando de nobis fermo manibus attingendo...

III. A R T U U M.

1. Brachi; porre&ione in con-tentionibus : contrazione in remif-fis utimur.

2. Manus utraq; in fupplicando didu&a cœlum verfus tollenda , at fupra caput non extollenda.

3 • Dextra lit agilior finiftrâ : pro re nata extendatur & contrahatur: eâq; in affeftibus vehementioribus peftusfuggeftus, liber feriatur.

4. Siniftra opem ferat dextra;, inq ; rebus faltem vilibus & contem-tui habendis adhibentur.

5. Pal-

5. Palma rei cvidcntiam & per-fpicuitatem notar.

6. Pugniis iram & contentionem defìgnar.

7. Digitorum nulla? fintargutia:. 8. Index dextrx demonftrat &

numerat. 9. Pedum rarus incefius, necfa-

tis longus ; cxeurfio moderata & rara quondam àdhibeatur.

10. Pedis fupplofione in conten-tionibus, aut incipiendis aut finien-dis ufi funt olim.

Omnia fò 7rgimv fervent.

IL S P E C I E S .

R A T 0 1 1 A. <!htid eft Oratoria-*?

Oratoria eft facultas copiose dicendi, ad perfvadendtitTL..

J220ffmt eJuspartes ? D ux : I. I N V I N T I O .

Ih D I S P O S I T I O.

I, P A A S.

I N V E N T I O . £uid efi Inventio ?

ïnvencio «ft ratio indagandieajquafor*»

tione expnmenda funt.

Çflé duplex y viddtcets I. T H Ï M A T 1 i.

II. A R G U M E N T ! .

t C A P U T .

T H E M A .

ghiid efi Them/tj ? théîM,fiitqusfii9vt&ià, de quo oratiV

hsberi débet.

JQuodJûfft fo Thematenotmdx^ ?

Duos I. Ôinftinc'Ko. *. Inveftigatio.

I. DiftincTrio. guotuplex efi Thema? DûpIcJC.

i . Liberum,quodci t ra refpeétum cextûs* ab arbkrio pérorantis pendet.

». Aflriâum» quodad certum textûm al-

ligatum eft, Qmt».

gaptuplex eft liberum ? D uplcx i 1, Verbalc, quod in v o c e , prima; <<#r fe~

cundar inrentionis: occupatur. 2. Rea 'e , quod eft de re aliqua: Natur3li>

Civi l i . Artificial!, aut Ficla-.. Eftq; Simplex vel Compcfitum->.

i . Simple x eft, quod eft de re unica* * Compoiuum,tft,quod eftdcpluribus.

Eftq; Finitum vel Infinitum^. r. Infinitum eft, quod rem umvcrfim p ro -

ponit. *. Finitum eft, qUod rem ctrcuraft4ntijs

finitam & reftriclam proponit. Illtidvocatur Thefis. hoc axttm HVpothe,

fis. Himtra»ifirre Thefin adhjpothijin tfi exqitttftione univerfali facere fingularem^i

cyuotuplex eft AftriElum Tbetn* f Duplex:

i .Exeget icum, ubi textumaliquemad dc. clarandum fumimus,

V. g. Emblem*» Symbolum, tAznigma Parabolam, Apophtegma. Paradoxum,Gm mam, Chriam, Hieroglypbicurru,

B 4 i. haz

s. Analyticum efij quo per Analyfin ar-

tificialem aliquid reteximus.

Eftfy tale thema Nudum DelConjunßum.

i . Nudum dicitur ubi refpicimtu tan turn

refolutionem f«wNotionalem Gramaticam,

Ketkoricam, Logicam: tum Realem rattone

fenfus & ufus,

s. Conjuniium eft quod refolutjonisali«

quid habet annexum^.'

Ejus Species 4.

1. Imitario. 5. Contrac~lio.

%. Dilataiio. 4. Refcriptio.

II. Invcftigatio. Vtideinveßigatur Thema ?

r . ExFACULTATISUS quacuor» Videlics

i .Theologia . z. Jurisprudentia. 3. Medi

ana. 4. Philofophia_i.

a. E X G E N E R I B U S C A U S A RUM' quacuor.

1, Didafcalico. %. Demonftrativo.

3 , Dtliberativo. 4. Judiciair.

Quorum prim Infinita; pofteriotatria F i .

nica themata continent.

£utd eß Genus Didafcaltcum-* ?

Did*-

Didafcalicurn genus eft, quod doctrinal!*

fnethodicé rractanda continet*

Ideocfe hue refer anturomnet Sciential &i

Artes: omne thema Aftricum: omnestfe Nar-

rationes cognitionis gratia propofita.

Quid eft genus Demonflrati'vu m-> ?

Demonftrativurrt genus eft, quod res lau

de, aut vituperio dignas continet.

Ideaos directé invenitur hie laus & vi tu-

perium, r.Perfona:. 2 Facti, s-Rei, ftvehoc

Abfolute five Comporatc fiat. Dividí tur h&c

feries ad duos partet.

Reductive aut em funt bid

i . Gratulationes.

- 2 . Gratiarum actionei.

¿>. Dedicattoncs.

4. Salutatio.

y. Valediclio.

6. Epithalamia_,.

7. Genetliliaca-..

%. Parentationcr,

í». Satyrai.

Jguid eft genus Detiherativum?

Beliberativum genus eft, quod continet

8 $ reís

iti, $ U Ä in £on/ùlt«ìonem venire pöiTunr,

ide0% funt hic :

i. Direße omnisres fvadenda & djfva-

Óàìds: hortanda & dehortanda_,.

V. g. Thema Aufpicàtorium, Confirmattì^ ;

rium, Mandator tum , Auxiliatorium Ex*

pifiator'mm, Ambitorium, Invitatorium-,»

Obtatorium, Lamentorium, Confilatorinnu

i , Reductive omnia ilia > qua: ancipi tenb

cogitandi atq> fiatuendiratìonem habent.

V. g. Objurgation es, Comminationct, Ex«

cufathnesi Admonitionu. &c.

£htid eßgenw Itidicidei

ìudicia legcnusef t , quod in comrovcrßjs

occupatur.

Sutitfa hu:

i. Direcìe S T A T U S T R E S. Vidi.

Conjeciural is , dumqtttritur An res fit?

Definitivus, dumquaritur Quid nominis*

Qiisliratis, dum qutritur jure ne, aninjuriä^

%' Reductive. Accufationes,' Apologia ,

Expoßulationcs, QucreU, Exec rattorti, Com*

minatio'CJtObtnilationet, Objurgattoneu

11, C a -

ÍÍ. G A P Ü F .

A R G U M E N T U M , £¿uid eß Argumentum-i ?

Argumentum eft thematis fsdes. h. e. i<#

qtio themati fidem conciliamm.

JÜluot notas in Argumento ? Duo :

i . DiftinclionerrL». i. Locurrij .

I. Diftindio. Jhtotuplex eß Argumentum^ ?

Triplex: i . Didafcalicum, qttod facitaddocendum*

£/?<^ triplex: i . Deda ra t i vum,quodren t

explicat. î . Probativum. quod Confirmat*

3. Amplificativum, qwdaugtt.

z . Ethicum eft, quo dele&amus & Robi» auditores coaciliamus.

3. Patheticum eft, quo in auditoribus af» fefíus vehementiores ciemus.

Qupsuplex efi Motto Ajfecluum ?

Duplex: 1. Expreffio eft, qua Orator affectum*

8 6 tjU aa

quem ipfe habf t, andifori expnmiti & often-

d u efts ilium in fe, quem vulteflc in alio.

Pttttts enim eft quod fach dtfertos. Et

Quintiliano dicente.fumma movendorum afi*

feiiuum in eo eft, ut tri ut ipfefit motu».

- S i vis me fiere, dolendum eft. Pr imuni

ipse tibi • " Horatius.

2. Impreflîo eft , qua cra ter affectum- s

quem ipfe habet, audiroriimprimit.

Imprimi tur Vera affe.il tu Auditori i .P ro -

duetione, dumille, velgegnitur abfer.s; vel

augetur non fatis vehemens. 2. Amotionc,

dumnimiutfiedatur; malm autem tollitur.

II. L o c u s « £)uid eft Locus? »

2.0CU* eft fcdes Argument!« :guotuplexeft Locus? Duplex: j . Logicus 1 , f ,

_ ö . utero, Dtfcuplejs. a. OratorJCUSJ " [ R

Loci Logici. 1. Ca uf».

2. Caufatum.

3. Subjeâum.

4. Adjunâum.

5. Diftentancum.

€. Comparatum.

7 . Notario.

8. Conjugata.

s>. Defioitio.

1 0 . Diftributio.

Loc i

http://affe.il

Loci Oratorici Generales*. 15

i. Honeftumj.

i, Ju í luro j .

¡ , Legitirnum.

4, Neceííjriunr

í , t i t i l o .

6. P o í f i b i l o .

7 Facile_>.

8. Jucundum.

$. Conveniens.

l o , Manifeítum,

I. INHONTFIURRU-X. IlljuíltllTL,.

j . l l lcginmum_i .

4. Non-ntcef lanuroj .

AUFIF. Iiiutife_,.

I 6 ímpoífibile_».

F, DirEcifí_,.

8 . Injucuodum. (dum.

ff. Ioconveniens,Abfur-

1 ó. Obfcurunt j .

Loci Oratorici Speciaies. 1. Generis didafealiei funt fex:

/. Quidresjìt. 4. Qui effettui.

2. QuotJintejut partes, j . Qua cognata.

3. Qua c'aufi. 6. Qua pugnanti a.

2. Generis demonífrativí funt tríplices.

Perfonarum, Facìorum, Rerum, quorum loci

comunes funt V. t EfScietìs. z.Ftnalis. 3. A d .

juncÌ3. 4. Erfeóìa. j . Confequentia_,.

1 . Perfona: laudanturpartim Naturalitcr,

ubi r. Natio. 2. Natales. ?. al tas crefeens,

Conflati!, & decrefeens. 4. Mors ; partim D o -

c'trinaUtcr> ubi omnia ad certas claffes ferun.

B 7 tur.

tf

itmv.g, adbona *.Animi. *.Gorpbris- j . F o r » tuna:.

2. Fafta laudantur e locis VI. i . Legitimum. i .Juftum. j .Honeffum.

4.Uti le . j . P o f f i b i k . 6. Facilei.,. î . Res laudantur in genereex i. honefta-

te. i.Utilitate. 3 . Facilitate. In Specie Iau. damuss

i . Regionem ab antiquîtate, aprimu cuL tor i but, ab amplitudine,Jitu , principibnss

tirbibm maxima ac Clarifiima, <* montibm acJjlva,fertilitate, tuto itinere» humanita* tefiudijs, aerii clementiâ, religione.aquu.

z . Urbem Antiquttate»Condito-ribtu Primipibw, legibm & infiitutu-, pom

puii frequentia, *fortttadine & civilitate, k civium concordia, a Domotrum magnifice»* tta, Vicornm latitudine & munditia, a Fa-riarum rerum copia, a coeli tem per ie, ab a-mmnitate, afluminibm allabentibm, a villit, montibmfontibtu,/jflvaq^vicina ac imprima urgenda ilia, qua Urhspra a Uit habet fibî propria,

3. Domura f ive tAEdificiaab amplitudi*. m> ar ea, atrio, figura, materia, cubiculu»

penetratibtu, JitH, profptttu, horto pitti» <uti

fonticulo.

4. Agros , abamotnitate loci, fertili tatfe

fruhluum varittate, cultura.

5. Fluvios, ab ortu > fcaturigine copiosa,

velocitate, colore, pi/ciumgeneribtu & mol

titudine,ab alìjs fluvijs quotrccipiuut, àlocis

qu&alluunt autpraterfuunt, anavìum j

quentia&formà, a latitudine>&e. & alqs

commoditatibm.

6. Monres a radìcibm ab altitudine, <*

fertilitatevini, frumenti, & aliarmi return*

deniój a ferii & arboribus.

7. lontesa fcaturìgine perpetua & ab un*

dati, ab aquadulcedine, puri tate, &falttbri*

tate.

3. Generis deliberativi loci funt p a m m u

Àrtificùles fupra in genere traditi; partirti-/

Inartificiales, Utpotc varia dieta, fentcntiaccV.'

tcfìimonia_..

4. Generis Judicialis , loci funt partirrw

Artiflciales, partim Inartifìciaies. Artificiale^

funt mura Statuum_>:

r. Conjecìuralis funt rres. r. Volunras.

*« Facukas. j . Ttftirn.oaiun)_/f# %»a_.. ». Dcfu

1. Definftiviubi. i . Tntentio^?« Scopu& l . Definitio noflra. 3 . Contrariadefinitio. 4. Mores St qtiafiüis Perfooar.

f. Q u d i t a t i s , ubi r, Trar.flatm, qua fit quatuoi modusi i.aPerfina, j . a l o c o , ß.a Tempofe.4 Ave.

2. CotnparWä. j . Remötio. 4. ConcefJ ficqu* compiathjndit^. Purgatiomm & deprectitio*!tn/u*

Inartificiales loci fünf quinq; r. l e g e « , ».Teftes. 3. Pädia. 4. Quaeftionesy«* Tor« menta. j . Jusjurandurrü.

I I . P A R S .

D I S P O S I T I V £)uidefi Di/poßtio ?

Difpofitioell aptainventorum collocatiov

Jguotuplex eß Difpoßtio ?

D u p l e x :

1. Generalis, qua: in cotnmuni fine refpe* & u ad aliquid geaus caufecor.fideratur.

j . Specialis,quaein quovis caufärumge-nere fit.

£>uodfunt partes dif^oßtienü Gene*

ralü? Sex:

1. Exor*

1 . Exord ium,quod orationeminchoat, ubi i.Finis, t.eflBenevolentia, 2. Attenuo. 3. Docilitas. 2. Partesfunt 1. Propejitio. 2, Ratio, 3.

Amplificam. 4, Accommodatio. Propria ejusfunt : 1. Simplicitate 2. Bre

vità*. 3. Decorurru. it Narratio, efi rei prater ita circumfian-

tialis explicaţia. Ejus notentur: i. Partes 3. / . Antccedentia. 2. Connexa. 3. Confequentia.

1. Propria 3. i.Perfpkuitas. 2.Probabu lit as. 3. iSHoralitas.

3. Propofit ioeftrei dicendo, fcopalis prOf fixio. Ejus notentur:

r . Partes funt t. Theft. 2. Ecthefis. 3* Axiefis.

2. Propria funt 1. Sufficient ia. 2, Perfpi* euitas. 3. Brevitas*

4. Confirmatio eft propofitionis robur. Partes ejus funt j , 1. Propofitio. 2, Ratio.

3. Affkmtio 4. Profyilogifmtts. / . Concluflo. Affcâianesfum 1,Occultano. 2.Ordina-

tio, 3. DeleBus. <. Confutano efifalfitatistxpugnatio.

Partes

Partes fant hat. Protaßsfive%u!#>s*ftf";

6. Peroratîo eß orationü claufhla.

Partesej 9 f i tnt 1. Repet itio. 2. sißetVmoiio.

£hţ<e eß Difpoßtto Specialis ?

Specialis difpofitio c i t , quae unicuiq; cacu ßrumgener i accommodatur. Nam 1. Exor-djum omittitur, in 1 .Caufitbonitate. 2. Fam vorc attdientiüm. 3. Temporü angttßia.

a. Narrariofere eil rantum generis jud i -c iaüs : jvjrodemonftrarivi s »unquamdeliberativi quod rerumfutnrarttm eß: Narrath autet» ptateritarut».

$, Propefitio Ir» Genere DemonftrativO, fep'e eß implicita: in Dclrberarrvo exprejfa; io Judic i . l i expreß 0: in Didafcalico expreß-fißima.

4. Confirmatio. in Drmönftra t ivoßt lumi* nofit: in Deliberative» blânda:iu Judiciair ce»

gern: in Didafcalico docent. 5. Confntatio. in Deliberativo rara: irt*

Demonftrativo rarior: in Jud ic i a l i / r e^ww-tißima.

6. Peroratio. in Orationibus brevioribus

&manifeftioribusnoneft adhibemJa: in D e

liberativo iroifìos : in Demonftrativo, qùor: in

Judiciali ac Didafcalico utraq\ Perorationis

pari, videlicetRepethia & Motio ponantur,

Moveat J eìoovah anìmos noftres, mania*

quid difiimus & loquimitr, in glori*

*m Nomina ejm faciamm.

Ametu.

SYSTEMA Eloquenti^

duohus

L I B E L L I . " ? ad Praxirì accommoda-

di abfoluturn_,.

Prior

i I B E L L U S Parte m Communem

cxhibeas.

JPROEMIUM. £)uid efi Sjftema Eloquenti & ?

- Syftema eloquentia eft ars feu facultas t ra .

densmodum abfolvendi orationem folutam?

ad perfvadendum_j.

Eloquentia Cie. dittaefi, quafiìoqaens fà-

pientia, ubicontinenturtria : 1 .Voces. i.Res. 1

3. Artificium. Priut ad loquentiam : pofie-

riora dm ad Sapientiam pertinere videntur.

ìNam Oratoria adminiculo variarum arti*

umfapienter traditarum fuum munti* perfi~

cit. Facultas atttem efi Pracìica. Etenim, ut

Ari fi: fafetur, Rhetorica efi quiddam an-

natum dottrina de moribtu Ideoife non efi nu

da 3ts,Jèd habitat mixtas, ex arte & pruden-

tia confians. Siquidem circuir,fi antìarumJè-

dulamhabet animadverfionem, qua arti non

funtcura. Dicituraliaj%.hetorìci, Orato*

ria» Dicendi ftudiurru.

Jj)uot font Partes Eloquentia ? Duse :

I. Communis.

Il Propria-,.

Quivi* enim ars, prò natura Obietti fui,

tum Tracìationis, timi Opeiationis eftdìftri-

bucndat

hutnàm Prafirtim vero excor>fideratio»efi

nn.

Communis pars eft, qua: agir de Eloquen

za in genere^.

Circa quidverfitur ?

Circa Ora t ionem& DeclamationerrLj.

Hinc duai partü Communis fittionùs, quan-

quamnoviter, baud tarnen impertinenter

fatturi fumus, videlicet ORATORI AM

& DECLAMATORI AM, quaranta

iliaformationem, hacpromulgationem O-

yationis tradii,

I . SECTIO'

O R A T I O . Jguid eß Oratio ?

Oratio eft qujedam oris ratio. Seti: Eft

iVocum articulate fìgnificantium Compagei,

arte quadam Prudentiaq, conformata.

JVuot notandaßntin Oration e ?

, Duo: I. Eflentia, qui- conflat Materia & F o r m a i ,

Materia efipartimRemota, videlicet RES : j

partim Propinqua, vidi VOCES feu Verba_j»

Totmaconfißit » '»DUPOSIUONI.

II. Acci*

fi. Accidentia, quae aut ex cffentia fluunr,

aut eidemfuperveniunt. Ubi hujus reimo-

ntndm efi lector,quod pofierior a femperJuper-

addentur prioribus > ficnt in ovo albumi»»

putamcn, flave albumen. Nam voces funt>

Rerum : Dijpofitio efi Rerum & vocum. Ac

cidentia funi Rerum, Vocum & Dijpofitionk,

I. C a p u t .

R E S . Jguidfunt Resi

Res fuut entia, vocibus notificanda. Seu ;

Sunt vocum fìgnifìcata_r., Pracedunt ordine

Natura & dignitatis. Sunt evim res, ceu

fundamentum, natura vocibué priores. De

inde cum res in ordine ad voces non fint x»r

«AAa, vocibus digniores effciuntur. Voces

quippe funt propter res, quarum cum fint no»

tat, Sperilium, atq7feneftr*,fitut doclrins ey-

dine, tanquam not ins nobis aliquando pracem

dantj. (

Jguofuplices funt in Oratine Res ?

Duplice?: I. Pr incipals , ^#<epertinent ad efieoranV

<@tìÌ5. Suntqj i , T H E M A , », A R C U M E N T U J J , .

II. Minus

f i . Minus principaies funt. qua:fiis ipfisad

junguntur. Sunrq; 3. i . Amplificationes, m

2. Conciliationes, qutquanquam per omnia

Orationü vifbera Jparguntur, imprimis ta

rnen in Exordio & Pcroratione animadver-

tuntur.

T H E M A . Jjhtid eft Thema?

THIMA f euQuxf l io eftrCs de qua oratio

Jiabetur_,.

Raro enimde nuda voce fermo inflituitur:

cum Myoy.a.xm inanes & odioß fint ; ne %

voces per fi, fid propter res proponantur» fine

ejuibus funt corticc* & nucts caffa.

£>uo}inThemate notflnda? Duo:

* Videlicet ejus Diftinciio & Inventio.

Qua due in Argumento quoq^ hie perpen.

denda monemus, ne verhör um itera tio pay?

penati Koftra pageüas multiplied, qui timor

multa reficatj.

£hsomodò difti»guitar Thema ?

I. Suirejpetlu: Eftq; velunius rei,&dici*

tur. Simplex,; vglplurittm rerum & dipitur.

Multiplex. Conjunblumaut Compofitttnu.

lit

£thocvicùfim,autefi I. Infinirum, quodrem

uniti er firn tradit, & dicìtur fis'w fieu P ropo

li tum, quodeß partim CognitiomsJ?« Theo-

reticum, cujus finisfiire", partim Aétionis fett

Praflicum cujus finis aülio.

». Finitum» quodrem circumfiantijs de.

terminatam proponit, & dìcitur v7tóQi<rif, caufa, cujus genera (ria : Demonßrativum,

Deliberati vum Scjtidiciale.

1 1 . Oratoris refpeHu thema eß Liberum

vel Aitrißum > qua in Elementali requiras-

Orator enim aliquandofuogenio & Uber-

tate gaudens, thema proprio , quod dici tur »

Ma rte eligit & traBat : aliquando fi alterità

ingenio accommodau

guomodo Thema ìnvenitur ?

i , Inquifitione. ». Redufìione.

i . Inquifitio eli qua thema in fuä fede Si

l o c o inveftigamuj.

Sedes thematis partim efi Facultas, ali-

qua, nempe Theologia, IJhilofophia, Jurit-

prudentia & Medicina, partim Prasdica-

mentadecem, qua fiunt apotheca & Mappa

omnium rerum. Locus thematis fiunt decem

Loci

Loci Inventlonis Lcgici, quifiint CjnofitrA !• mnium thematttnu.

2. Reduclio cftqua thema inquifitum ad aliquod Genus caufa; referimus»ut inde indo-lern ejus O'atoricam cogoofeamus. Vtdeillst genera in Ehm,

A R G U M E N T U M . guideß Argumentum-)?

Argumentum eft res qua? chematis natu, ramdirecte mamfeftar.

Vox Argumenta hlcßriÜitu > pro dire&a, veitraüationefumitur,uthincJuventmina

ter Remprinzipalem & MinusprincipaltrtL* evident diferimen pereipiat. gwmsdo dtßingnitur Argumentum-» ?

I. Sui rations, eflijy duplex i. Excg« ti c uaij h, e, Explitativum am Deäarativum. a. E -pidjeturh. i. n. DemonftrativumautVrobzä-vura. Dicuntur argumenta üdeifat do centia»

I I . Aud iroris & oratoris rtfpeBu argume* tum oritur Patheticum i> c , affaÜHofuin few jfriotüs,

Jguomodo Argumentum invenitur?

a. ovUMyy CollccT:ionc_>.

3. Atj^j* Delcctu.

I . Inquifitio eft qua arguraeiitum in fuS

fede & Loco indagamus.

Sedes Argumenti eft Facultai aliqua fu*

ferior. LocusefttumLogicm,tum Oratori- ì

cas, itcfe Genera!» & Speciali* ; qui loci qui.

«lem Generates ornai communesfunt argume-

t»fed cum difcrimine.

Eftq; Argumenti. 1. Explicativi. ». Pro.

tac ivi . 3.Pathetict.

ExpJicativum imprimis invenìtur ex qua»

tmr\.ac\\,qu't funt. /• Nomini*duo, Nota

t i o n Conjugara. *. Reidup, Def in i t ion D i .

fìincìio. Probativum eruiturex + Locis Con*

fentantis. /, Caftfa, g. Cast fato. 3. Subje.

Sio jf AdjunElo.

Pathet'cum inquirimr in locis fuìs vidi il

<Affeti'b9 vehementioribui. 2. Figurù fenictie?

g. Ampliftcationibus. Seu movent Exempla,

geftm & Figura fententi*.

II. C o l k c l i o eft, qua argumenta quxfita iti

certum numerimi redigimus, ne mukieudo

aut obruat, aui radium ad/crat*,

m

Eft ettim modut in rebut, funt certi deutet

finei, ultra quos citrati nequit confifiere re

clam. Nam omne nimium efi natura inimim

cum. n»v TTift<r<ròv ftuntipòv.

III. Ddectuseft quo ex copia COLICELA, i l i?

tantum eligimus,qua:ad dicendum magis funt

profutii-ra_,.

Nam nimiseb via, fùnt vili a : aliena funţ inutilia. Non ìghur omnia,Jedapta funt di

fenda : neq^ quam multa, fed quam bona,

quamq3 beneproferiti, nìtendum efi, Tot vi

di. & ea proferat argumenta,quot & qua cir-

eumfianttarum raţia, &perfvafona mc^fi-* tot ftfiulaù.

AMPLIFICATIO. Jìhùd efi Amplificat¡0 ?

Amplific*tio eft re^s, qua prineipalia illa_*

ärnpliora redduntur_,.

Suntprincipalia illa quatuor / .Thema-«

jt Explicatio j .P roba t io . 4. a ff. dus . Aut

fimavü,tria: .Qutftio. 2. Fida. Motut,

quaomnia amplific an tur, qua taufa fuit Cut

amplificationti ab Argumentofejunxerim-,»

guQţuplex cßAmpltficattoi O jJac f r : C a h D i -

-

I. Dilatano. III. Trarflan'o hjpotheftoi.

II. Dígrcsfio. IV. Refutad»,

I. Dilatano eli amplificado, quáceucxpl i -

catione quádam oratio copioílor reddkur_. . ;

lindé etiam ifyouría, Expel ido & Diducl io

dicitur.

Torro dum ajfeSlui Dilatadonis quidattf

gradui additar, utoßendatur quanta, quam

gravis, & quam ardua res fit, dicitur f xag-

geratio, qui Ciceroni eft, gravior qusedamaf-

firmado, qua: motu animoruiru in dicendo

conciüet fidem, Notandum & hoc efl copi'

am tjfc Rerum & Verborum. De iüa,n«n de

hac agimus htc, & quidem probative.

II. Digresfio eil amplificano, qua ad alie-

na: rei tracìationem» uulùatcm caufa: concer

nen ds excurrimus.

Speliantur in digresione dm : t.ipfa Res,

tßq3hujusloci, 2. Modusdigredienduerj»« 1-

tinet ad Figuras.

III. Tranilatio hypothefeos eil dum qua»-

ili» finita (feußngularu) ad infinitara (uni.

verfìlem) trantfertur, (aut contra ) &facit

Locum Communem_>.

Sunt (»im, <tft Cid; ortiattsßwe tratknts fit qm

tii qui latisfime VAgantnr, & a privata At fingulari controverfict fi Ad univerfigeneris vim explicandum confierunt & convertunt, ut if, qui audiunt. natura&genere & ttni-verfit recognitA, defingulk rebutflatuerepofi.

Jim. Quod enim ineft mi, id in eft parti. IV. Refutatio eft amplificario, qua nobis

obftantia amovemus, ut res ipfa verifimilior_* evadar_,.

Nam contraria juxtafipofita, magutltt-eeficunt. Per Accident ergo fit, ut Refuta~ tivne utamur : id quad faciendum eft caute & deligenter. Quia drfficiiixs efi iftttm A vet' tere, quhw infer re; fiindre, quam vuh.era-re.

Jduomodo invenitur Ampltfic: ?

Inquifitione, Collectione & Deleclu.

Prima enim inqui'renda efi in Locis I.ogi» cis communiter omnibus; &fibi peculiari-but. quifurt i . Difltrntanea. i . Comparats . j . Diftributio 4. Teftimonium_j. Deinde invent, amplificationes in ceriumnumerurn Coliigenda : Tandem eollecle filigenda, net plmes quam du& aut tres, e&tfe optime rebut principalibui apponenda.

C 3 CON-

C O N C I L l A f J Ö *

£>uid eßConciliatio ?

Conciliatio e ß r e s , qua JuditoresnobSa

fratiofoibeneq; favcntesrtdditr>uj.

Gfuotuflex cflCozcihatiol D i l p l :

I. Generalis, qua;perrotumorationis cor

pus /pargitur_,.

Eft ititm tanquam condimentum qucd-

dam, & itlecebra. audiendi, quiafitcit <sdde.

leclationem, quam Ctcero dsftihjtvit a Corni

tnotio.u , propterea, qucdttiam tumOratoY

debeat & cuptat dtltcLre, qttando actrbuft.1

mos mocftt-ßmes aff~etlmciet, utftc exutrocfe

faciat ttmperamentunu.

II. Specialis qua inEx'ordiis &Peröratio<

nibus cerniruiL^

linde Cic: ritte dich: ad im pellen dum 4.

ttimoj principium &perorationtm valere.

Gtuomodb invcnitut Conciliatio ?

Invenitur conciliatio in r . Affeclibus Ien£

öribus. i . Virtiuibus, Viriis&officiis . j . C i r -

curoftantiis Ptrfonarurn, Temporis, Loci .

DicuHtur aHtem affeÜtu leniorts v.gi

favor, benevoUnti*, gratia, &c. Conctlia-mm\

»tu qtto/j. "Dials fcSimilibuj partim tropft,*

partim figuris ditlionü illufiratts. Ad quam

rem conducunt quotfe Extenuatio, Pmgatto*

Grama, Parrbefia modtratio, & Per mis fio»

titi infra montbimu*. Ex diElts pat et Cid

rette tria Orator is officia pofuiffe: i . Doccre ,

quod fit explicando&probando. %. D e l e g a

re quod fit conciliando, 3. Movere quod fit

amplificando. Efiq^ ducere necesfitatu * de«

Iettare Svavitatis : feuert victoria;.

II. CAPUT.

V O X . £)uid eß voxt

Vox eft certa literarum fyllabarumq; c o m .

prehenfio, ex inftituto rei conceptufq; figmfi.

cativa. Dicitur alias Dilli*, Verbum, f'oex-

bulum, Nometu.

Avocanda vox dieta eft» quia voxefi nota,

qua rem vocamtu, ut vacando tandem notìjL

semis. Quia enim intuitivam rerum no-

titiam non habemus, infirmitas intelligenti^

nofirx mediunu ctgnitionù fiagitavit, per

quod in rei notitiam deduceremur, & qutd

concepita noftros fig»'ficaret,cujus officio VOM

e 4 fmih

fungitHrtptime, quam Ideo Arlßotehfie de*-

finivi t: v dpoovYi rav iv T>i ^v%^ JrotAiffMtrat

eöußoAov £$*. ZJoKeßSjmbolumillorum,qut

in anima funt,. Efia. vox partim Naturali»,

qua in Dtclamatiene explicebitur, partim^

Artificiali?, cujus fior maùonem Grammatica;

Sign ißcationem Ltxica : utritttq. ufium Ora

toria docet. Et ut Juventus non fialtem xodi»

Tst^xTQS-feâetidm nxldßSo; orationu, firu.

Buram dificat, bàcmihi utimethodo bene <vi-

fum efi. Qua etiam caufafuit, cur Res pr,t.

Ctderent ipfiu voces, cum alias ittis ri c$ut

éi$d<nt£iV> &l'Tţo>T0V i%tro:'£c-iv r<x eviraci oi.

jQuctuplex eß vox ? Duplex: Eft re i Simplex velConjuncta fit* Conţinu*

ata. Qua duo in Grammatica, Ftymologiâ &

Syntaxi pertrattarifilent, undeetiam ex pro. fcjjo cor um notitia peti debet : Nobis autem Eloquenti* erunt materiafiu fuhjeBum.

T. Simplex verbum eft dictio quarvis per fe Confiderati-,.

Hute acridit utfitttütatavelloufitatju. üam ut Horatiut memorabili Carmine

striniti Multa

Mult A renafientur, qu& nune ceciderei

dentcjg

Qui. nunefunt in honore vocabula,fi volet uf';

Quem pena arbitr turn efi,& vu& norma, io-

quendi.

Ufirata vox ixutentium valore tfiimatttr,

ficut nummi. Nam ut via bona tjhqut. tji

tritisfima:, ita vox bona, quaufitatùfima.

Inufitata auttm voxefi, qnam loqmndi con.

fvetudo repttdiavit ideo<j? tanquam fcopulm

fugìenda. Quia TTXV x&otQs? ro u,n éteéìf. ie.

Otnneinufitutumtjiobjburum. Inuiitatzvcr*

ba partim funt Antiquata, partim Novată..,* Antiquata funt, qusab ufu quotidiani firrno-nis jam diufuni iniermufia ; interim talibut quocfe verbts loco pofitk grandior atc^antìqui*

or oratiofixpe viderifilet,ut: S 'q iua nara,ptL

lucent.fobolem, affari,-nuncupari ; qu<zfkn£>

Poetarum licenţia libcriora,qu*mOratorum* Novată funt qti£ mviter ex cogitantur, iăcjfj 1. Simili tudine, ut JjSaiurit* fimbriaturitt

fibolefiere, juvenefiere lenteficere, ignefiere» 2. Imitatione tinniti » rttgio, clanger, murmur, 3. Itiflixionf, bibojiu- 4, Adjunciio»c_# vtrfittiioqxiu, expeMorare.

Cs £ j t .

£hwt ftotdnd«. tit verbo ßmplici ?

D u o : t Materiale, quod funt Lherx cVSyllaba?,'

inquibwmbtantaeß i .Connexio. a.AffecTio»

qua eß partim S O N U S , partim TEMPUS fttt

Q i ' A N T l T A S .

jicfonutpartimeß Vocalium, partim ve-

r'o Confonantium, qui ex bis tabtüis cognofie-

tur.

I. Vocaliürru. Sonus

A - CUrm, itm-flttu &aper-

1, Suhtilü, ext. Ii4.

iior aat gr* <iior.

TU, Occlußu & tlfcttrm.

Proprieras I . Latitude*

2 . Prtfunditat

3 . Lengitudt.

4 . Coarfttifh-

5- Altitude.

ufus In l.Princtftit Mfcrttortb'tm. flit magnk.

rore-3 . Tenuihut & fenetrantiktie. 4. Subititneif,

maenü 9 ? -bementibut.

'• Objcaris, dt~ formibm.

II. Confonantium natura. X. ~B,fi»4 ebfcuri & \\ D, hilaritdtk

fresfi, 8. C , tiß'ritatü &

dtfßiul.

4 . F' ß/rrimofum, im-fetuofuHt {$>it*t>*0

II i G i ^ W * w f ^ f < -

<?•Hi anfidàucfitm. 7. L, rei millit &fa.

cìlts. 8. M, era/su flenum. f. N , trtmnlam, ext-

guorum acca Ir or ri. t e. P, ret ex Hit £j? fe-

flìnationit. 1 1 . Qjtfieritatit, re.

metAtìoHH t£gf4Ì>U tatù. ( tatù.

11 • R, tre. rìxa, ajperìa 13. S, ehfcHrttm & A -

jperum. 1 4 . T fìnttu* in cUrm, 1 f. X, durum & more. 16. Z,ftridoremconti-

net.

II. Formale vocis cft ipfa fignìficatio, àtqj

adeò relatio ad mentis concepì 9 , quos fignan-

do notificat—..

Perfignìficationem enim vox eft vox : tan-

toq^perfeliior,quanto perftclitu rem notificat-

Quanto vero obfiurior rei indicano, tanto in-

conventior vocù impojitio. Hincfit ut voxfit

Propria vel Impropria. Propria funt certi*

qua fi vecabula rerum.pene una nata cum re-

bue ipjit. Quibut comingit ut aliaJìnt 1, Con»

fonanriora, ut: quanquam, moderati», con

certare, pliufonant quam, elfi, modefiia, con-

fligtrc. *• Grandiora, immanis, contrmida-

re,optimui, officiofisftmtu : quàmmagnas.ne»

care, bonui, officiofiu. j . N i t i d i o r a , utbort

quam vacca. Clara vero & fkblimiamatt-

ri* modo cernendo funt. 4. Aequatiora &rSi«

mil iora,ut: Deutmeus : virtù Irtu,rm,futi C 0 WMi.

mm- Impropria verb funt qua quaftalieno in

Iseo colocamur, <&(?&Tranflaca dicuntur.

II. Conjuoéhim verb um eft quod a l i i sdL

fiionibns copulatum, unum cum ill is eonte,

atum efficit—..

Diciiur in Grammatica Sy.taxu. qui fla«

tuitur Analoga vel Ammala feu Figurata ;

Etutraq3 Compof.tionu vel DißinSlto nx, e un

in Syntaxi mea Quinq; partita KXT dKfißeia»

funt enodata.

J>hiot notando, in Conjuntlis verbis ? D u o :

1. Voces ipfx. II. Sen fu 5 vocum

I. Vocum notanda Struéìura & Phrafis. -

Strucìtira vocumabfulvitur Compofitione &

Diffincìione. Phrafis docet vocum i Latini-

tatem. » . Proprietatem feu indolem quam

t> nahmt Sententi* & Formulare.

Compofieio vocum abfulvitur dunbus Vi.

deh I. O l l o c a t i o n e qua vocum poßtm fee*

lìatur. i- Contimiarione &Ternnna-jone_j,

qua ad tettai met ai illa co 'locai io perdue im r.

Collocano reßicit vocum. i. O id iua t io -

aem. i . Repctuionem. $, Aputudinem feu

àdaptat icruera. .

z . O r -

i . ÖrdinaMO doce't UgUhnwi verfenrnnt' inter fe pofTuonerru., qua: facit ut aliud alij juo&um melius fooet^.

Namvocum cnordinatioduplex eft r. N a . t unhs , qua naturxduElu qHdätn) frs,cps!&-dumpofiponendafcimui, x. ArtiftciaU?.qua artis beneficiocoVocamtu voccs: eaq; «ft.Regi-minis in Syruaxi: velElegantiain Eloquentia* qua adrcgmiinis veritatcm apiitudinü Aecm

fiperaddit. Qmd enimfyllabärum, idemj quotjf verborum inter fe copulatto facit, tti aptejunfla apiefonent.

x. Repetitio eft vocum, atft partium e s * firm, quasdaru iteratio.

Nam in collocatione hat fit, ut ünim tfm-demq^fiat repetitio. idtfe fit trifariam; t I-deatice dum eadene r.umero voxiteratur. %. Quantitative, dum vocum aqualitas fett

ptrit.to 5 velin&qualitat feuimparhat atten-diiür. 3 . Q u a l i t a t i v e d u m f o n i f i m i l i t u d a *nt disfimilitudopercipitur. Ouaömnia alten, duntur vel Continus: vel Cont iguc fiu Dh~ j u o c l e i d q 3 i n P r i n c i p i o , Medio, Fint; tum*

feparatim» tumjun&iffLj: in una ftmsntia

C 7 vel

vel divérßs fierttentìls: ßmplklter velattiri

natim: Scepiùs velrariut. Hincprotercio«

Aptirudo cujusvis vocis locum pro re nari*

idoacum docec.

Quod enim alibi magnificum, turni Juffu

alibi : &qua bumilia circa res magnar, afta

circa minores videntur. Elficut in Or a tiene

nitida* notabile eß burnititi* vet bum, velai

macula : ita a fiermone tenui. fublime pitie

dumtfe di fior da'.,fitc^ corruptum,quia in pia*

no tumet.

» . Scnfusvocum eft ipfa fìgosficatio, q u i

r e s , affectu fuo praedita, manifeftatur.

Nam omnis, qua in verbis cura fiuficipi*

tur, adexprimendumfenfium rtfieratur. Ri*

diculum emm fioret, neglette re*urn ponders,

& viribus finter.tiarum, inania verba ere*

pere. Eò ergo unice nitendum,ut oratio in ip*

fits rebut quandam habeat dignitatem, qua ad

ciendos animor9 motus efi pollenttßima : quod

quidem tunc contingetfi rerum, quam verbo'

rum, fimui fiudiofiores. Nam fiepe cura ver-

borum fidem affettibm derogat. Ubi enim

art ofientatur, ibi Veritas abeßße videtur.

î î î . C A P U T . D I S P O S I T I O .

M A T E R I A orationis fie declarata I metho-di ratio flagitar, ut ad Formară huic-Materia? inrroduccndam, tranfeamus» qua: D I S P O S I .

T i o N i s n o m i n e ven i t

£utd eft Vijpofitio?

Difpofitio eft apta in orationc contento, rum conformano.

Quid enim diligenter argumenta in ve-uìffe conferet, nifi ţari diligtntia,qutin venta fiunt collocentur ? ExceUentii ducii virtue, non magi* in delìgendofortifiimo, &firenutf-

fimo quoq^milite adbellum quam in infimen-

da adpugnandum arie cer ni tur. Et fi quam

inctrporibu» nofitri*, aliorumq} animaiiunLi

partem permutes atfy transferat, licet habeas

eademomnia, pràdigiumfietamen; & artu*

tiiamlevìtcr loto moti perdunt, quo vigue-

runt, ufium; ft turbati exercitusfibi ipfi

fant impedimento : Sic oratio careni hac vir

tute, tumultuetur necejfe efi & fine rettori

fiuitet, nec cohareatfibi, multa repetat, multa

tranfeat, velutnotte in ignotu loci* errant*

net

0tc Miidtnt'c fine prop6ftto,cafum potimqttam

co»(titUKfiquntur Qttintil. lib. 7. in P, &f.

Difponere qulppe&ordinare eft oput fapien-

tu. Ari ft: 1. Jkfetaph.J Dicitur vero aliat

T* ' | ( f óixovou'ct,

GhiotujiLx ift Dijpofitio ? Duplex : 1. Totalis. II. Partialis. Not*ni.im ordinerà alium effe Naturi,

quo partes mum confiituentes,fftnt prioress

sjlium DoCtrinae, quo totum, quodambitufuo

pa ties includit > pracedit. Nam cognito to-

to facile pa rtes cogvofcuniur in ilio.

1. Totalis Cjifpofitio eft, qua in tegrum. .

Orationis corpus, congrue conformatili*.

Quares duplici cura perficitnr. 1. Col lo»

cationi*. *. Connexionis. P/> collo cat'ione•ino

liente Ktik-triafunt(be&andn. r. Quxfunt

collocanda, videlicet propria Se circumftan-

t i jscongrua. i. Qj&ntum; tantum videlicet,

quantum thema 3: Auditor zxiguxu

Nam thema eft or attintifeoptu, quem de*

fttìui non attingiti extejfiu obru'tU Facit e-

nim utomntsordo & dijpcfitio vio'etur. Quia

or dò eftpropoftió&medium quidintet nimt-

ttm&parum; ita<^ut>t ejlnmtumibi f-oneft

orci».

erdo.fidexcefiks ordini*. Ideoq^ Clc. monti

non mm copiam, quam modum in ora tiene effe

quarenduntj. Porrò Menfùra Orationisnon

eftOrator , fèd auditor, feti ut Plato fui* ver.

bis dicit : ro ftärgoy rè fJyxìtKSftv òhiym. cch-

A« ó dnam. Oportet euirn auditor um duri-

bus OrafOremprudentem re giß veiit animof

illorum regere. Hinc Sturmius elegante; t

Bonum ordì nem vocamus, qui prolixita te, non

fatigat, quibrevi tate non ebftttrat, quifafli.

dio non imminuit auditortm iudufirizrru^

j . Quo o rd ine , vidi partim a r t i s , qui

fiagitatut irfottfailix.-drepct i. provocanti*p ae-

cedaor., h, e, qua provocant qua fi & pròliei-

uvtfeqventia; five, ex quibw poßtrior.i de.

pende» t, ßc ut in Or at ione omnia ariti coha.

reant, & uium quafi ex altero flrtere videa-

tur. Debet enim oratio inquit Phto>ejfe fi.

tnilss formof> corpori, in quo non tamipft

membrtt, quam cor um Inter fe ronnexiontnzj

invi cent admiramur: partim Prudentia?, ut

Congruat cìrcumjlantijs auditoruta, loci df

tempori*: imo& memoria ttofira,qnafequenm

tia ex prioribtu facileelicere quent. Conne

t t o

I

kioìmprttiiù éontmgit,fi'conimi- . «•

intitranfitufit ad nova in orationt *

deferamur, utnonfequutiea, fed additili ai

ta effe videumur. Ad quam rem facit, fini,

futi perturbatedicatur: ßq^fahum non facta,

mm ; fedgradatim a prioribtu ad pofitriora

vtniamtn, medianttbut fai corineCrendi

particuhs quw imo, jamverò » Por rò , de in

de, tandem, vltenus&c.acbTCvh9 & expedi,

tu difiìnllionìbus. Nihil autem maga con-

nexioni repugnat,quàm d itoìté^ete fiu Reje*

ilionet, ( V g. Antequam veniamm ad hoc»

die am tu priut de ilio j Dìcendum qui dem tffet

eie ilio, fedoportet not ad Aia properart &c.)

Quia remrumpunt» & auditmum attenti»*

tiem difirahunu

^uotupltx eß T->talù DiJj>ofitto ?

Duplex: Partim Artis, partim vero Pfa

d e n » « .

Artis difpfìfitifleO, quam Eloquenti*art i-

ficesin juvent ini! commodu pratferipferunt»

JEtabfoluimr fex Partibus: i . Fxordium. 4. Con/ìrmatio.

» . Narrati». * . Confutano.

,3. PiopofitJo. * . Perorano.

J u x w

/

Juxta Verfuni. Exorfus: Narreti Seco: Fi rmo: Re*

f u t o : Peroro. Ubi obferva ndum, mn earn ejji, in prafcrK

ptione hac, Rethorum intenttonem, utjavert~ tw ornncm Orationem, in fcx bafte Par tesco» gut'ifedutejs inoratione invcniri doceu-nr, qu& artis dsterminatio. nihil derogtt p ruden-tiae, CHjtu eftpartes Masufibu* profictitt,mH~ tilandoveltranjponendo , accomrrtedare. Po r . tbSi^oTipttuTparteshaftc proponumttrt Pars eft vel P r inc ipa l i s , vel Minus principalis* Principalis eft Propofttio & Confirmatio. Mi nus princip. eft f x t r emt , eaq^ ameceder.s ui Exordium: & Co»fiquens K i ^ r o r a c i o » vel M e d i a , ut Narrjrio & ConFutatio.

E X O R D I U M . i . Exordium eft prima oracionispars a n i .

mum auditorh idonee comparans a d r e l i o u l diclionem. Cic de invent, i.

Id fieri tribtts maxime rebus inter autlore* plurimos conftat .ft bene vol ura, a t t en tu r ru» docilem Audit or em fecerimm.

Ideoqs Exordium fion tarn ad rem, q u a m a i Ijuditoreiapemncc. Und'enonnullt Rhetoret

partem

partem /Iccîdtntalem votant. Oh qnam eau*

ja met ment mantuj7 non primo, fed pofiremo

admovenda. Natura er.impofiulat,ut prin-

cipaliora prim ccnfiituantur, deindeminus

frincipaïi* addantur. Necobn.it, quad in

orntioneprimum occupet loxum. Potefi enim

aliquiiin con fell tone operis efe poftrtmum,

quod in ufueft primu?ru. Primo i fi tur the-

mat¿ & argumenta, ex hispoftea exordium-,

inveniatu r Dieitur alias rffootfiem I. pratcét*.-

¿fhiotfunt m Exordio Kottavda? Duo :

"i. Difundió. II. Afícdio.

Diítmctio tradit Exordi j , turn Pa r tes ,

turn species.

Víttesfint Prioripslfs dua» : i . vçîrxtrtf,

propofitio. z. xtrioKoyttx,,ratio. Minusprin-

cipales dux: t. ¿v?,r,trtc Amplificado, i tiet*

iXoyot, quicontinete-t/^^épair^i», Condufio-

n i m , êV ¿iríloaiv 3ccommodationcm_.

i. Propofitio efi eminciatio ah initio fia*

thn pofi'ta, qua confiât fubjeSh & pradicato,

verborum copia ¡ccupktatis, Î> Ratio fubne*

flttur,* parte fttbjeffi vel prmdicati petita.

3. Hiecait'plificatur, am aha Ratione& di*

tur i&çytwia,: aut Oceupauotie: aut Di dis

http://Necobn.it

vel Ezempììs : aut Expoîitione" & âicîîw

Commoratio, 4- Hu additar Conclußo &

Co mm uda tranßtio > adhibkh interdum p e

t i c i o n e .

Species Exord:j/W, /if. 1« Succéffiyurn» eß dum quodam verhji-

rtm appara tu [enfirn a à rem deven'ríur.

» . Abruprumţ/? dum prxiijò verhör unu

praambulo res in capite penitur.

fcß^j Succefllvum ¡aram Corurnuwj'.s,

idfe. i . Rectum, quoiaper lis rationibut

confiât. %. Obliquuth, quoifitper circuì.

tionem, unie Tnünuatio dictum : partita eß

Speciali u s , idjr 1 . Pedonale fitmthm a

perfona, velNcftr* tum Djccntis, tum c l i e n .

tis ; vel Aliem ea q^ Advcriàriorum S r A u d k o -

r u t i b . ». Vxûejhmtumà rebus* vidi. C i ç -

curaitantijs ^Tff t imonijs .

Ha Exordiorum jbecies pro diverfitate vel

rei velcircumßantiamm exorta fiunt. Nara

r . Succeili vum adhiberi fiolet. dum aut a u

di toresnobis minus [aventi aut res cit tjus*

modi.À cujus prima metione aur es abhorrent.

Tunc n. [adorabili aliquo principio pofito,fen.

[mi?p\wbt»i qwijjmP pede ad id' quod

àiUnri

diRurifumtu > ferri debenttu. %> Abruptura

txigitur exordium, tum in caufe bonitate >

tum in auditor um favore & avidi tate.

Nani audire cupienti orane p r o a m i u m efi

l o n g u p u . 3. Recto exordio utimur in caufa

bona & honefia : Obliquo in caufa turpi,

molefla, autfaltem incommoda circumftan*

tip. 4. A Dicencis perfona ita fumitur | j t .

ord. ut narrentur. 1. Caufa; impuljìva,

qua le tfutitrofirum vffwium : Z/irtutum, fttt-

dium : malortim incommodum. %. Adi un-

fkis, virium noftrarum tenui tate, V. Ael i -

entis perfona fic. ut dtfcribam9 eù ab hjfetlis

& Adf VI. Ab adverfariorum perfona fic or-

dimur, uteotinducamu*. 1 . i n O d i u m abef-

fettts,Jiquid gefferint fpurchfuperb'e, crude-

litor. t. I n v i d i a m i a é j u n & n p o t e n t i a , n o -

èilitate, divitijt : Adjuvmtibm cjutbui con.

Jìdant. 3. Conrcmtum, ab Adjunclis &Bf~

felìts^nertia, tuxuria, avantia. VII. Ab

Auditoribus ordimur, dum illos laudamw ab

tffellu & geftif.

AfFecìioncscxordij innotefiunt par*

tim Virtutibus ,parttm Vitijs. yifiutes C|ordijJ/f/»; quaiuorJit:

4 . Verni

i . Venuftut». Nam veftibula operttnu

fpecioft tffe debent,inquit Pindarus. Ante o-

mnia enim, dicit Agr i e curandumeft, ur ini

tio firmumaliquid, & quod bevefperare au~

ditorem de tata canfa facíate pona tur. Erit

«utem pule hram, fi admirabile.

i . Verecundum. Nam omne ajfeSlatum

tfi odiefum, dicit Quintil Sajpecíum quippe

reddit&thema& Oratorem. Corjpicitur

vero ¡fia verecundia in rebm, in verba & in

affc&ibus. i . Retfint grata & favorabilei,

i . Verba & phrafet fint confveta, nenimi-

AmprodantOratorüdiligentiam magist^ex

ordium fintenttjt, quam verborum fior ibasfii

fit infiruclum. 3. Afifeélusconţineai lenio-res Quia orator nondum, ut ajunt, habet tiudientiam, ideh dicendi libertas, impma-retur pro impuder.tia, D f i n d e , q u i a Exordia infirviuntpraparationi, idea ea qua ad infiammandum, magis , quam ad pra-farattdum valent omitenda funt. Sitigkut Orator fimilis. 1, Gladiatoribus 1. Na» turx . Gladiarores in fats tertaminibus an-

. .. te congrejfar» multa quidem faci* ' unujeitamtn omnia, non ad infii-

'¡endum

grndum Vulntu , fid adfveciem & orna tunt* dirtela vi demur. Natura vero non repente

fé tot am profundis, fedpaulaim & fucctfivè

progredì tur,

Principium frigge ; medium tepet ; ultima

fervent.

3. Àpmmfìti&ùQowemem. Nam con*

venientili perfvadent: qualia quiden;fttnt%

qua ex medi)<e;*ufa vifceribtu d'promunmr.

Aliai fintile exit exordium piótura*, in qua

hum ino capiti cervix vitulina eft addita :

aut in qua pìcior caput caninum,fcrmofii.all

ctti virgini apponit.

4 Breve, turn quìa mole fi »m eft auditore

in ve (libido dite detimerutttm etia quia ora-

tionu(ymmetria turbatur, qua inprcportiOm

tie capiti dtitjanuarefiiondet.

Nota-Ciceroni? Verba.,!

S t o r d i i ( è m p e r c ù m accurata cV acuta, 8£

«lftructa fententijs, apra verbis : turn caufà-

ruT» propria effe débent. Prima, eft enim

quAficognitiv, & commendati»òratorisin ex-

ffdfo, qna mtinm mm % qmrndih permuL

am

cere atfy dicere debet. Maxima autem c o *

pia exordiorum ad auditorem alliciendum->,

Attt incitando ex ijs locis trabituri qui ad mo~

tus animorum conficiendos ineritntìn caufit:

quos tarnen totos in exordio explicări non o-portebit, fed tantum impelli primo auditorem leni ter, ut jam inclinato reliqua incumbat oratio. De Orai. 2.

Vitia exordij, exCic:funt 7. Ne fit t I . Vulgare , quod in piure t caufiu potè fi

accommodari, ut convenire videatur. z. Commune, quodnihilominm in banct

quam in contrariampartem caufipoteß convenire.

3. Commutabile , quodab adverfario pò-

teß, levitermutamm,excontraria parte dici.

4. Longum, quodpluribus verbis autfin-

tijs, ultera quam fatti eß producitur. Oportet

enim, ut adi bus ac templts veflibula & adi-

tus ,fic caufit proportione rerum principiai

prxponere.

<ţ. Separatum eft, quod non ex ipfit caufit dullum eß, necficut aliquod membrum, <*n-nexumorationì,

f. Tranflatum eft, quod aliud conßcit,quA D caufit

caufa genta poßulat; utfiquU docilem faciat auditorem , cum benevelentiam caufa deßde. rat; autßptincipio utatur, cum Infinuatio-nem res poftulat.

7 . Contra p r rcep ta , quod nihil eorunu efficit, quorumcaußapracepta de exordijs tra. dttntur: h e. quodeum, qui audit, nec bene-volum. nec attentum, nec docilem reddit, aut quo profetlo nihilpejm eft? ut contra ßt, facti, Cic: de Invent, i. ad Heren, i.

N A R R A T I O. Z. Narrattoeftrerum expl ica t io , & quae-

dam quafi fedes ac fundamentum conftituendg Ädei. Quint, lib. sc. 3. in part*

Eß enim quaßfeminaritsm quoddam, un-deargumenta petuntur, quibut faßumpro. batur, velimprobatur ,&'veldefsnditur, is qui fecit, vel accufatur, atq3 ita adverfan* refutatur. Ob quam caufam magnam po-feit diligentiam atq} cautionem. Quia qui in narrationepeccatur, alibifarciri & emen. dar i in reit quo curfu orationisnon pojptnt.

GHtot funt in Narrations notandzt-i ?

DUO: I. Diftinftio. IL Affiftio.

Putin«

DiftinctJo tradii Narrationis tum Partes >

tum Species.

Parres funt Principales t r e s : i tr^órxnt. LiTtimaiç. 3 KO¿Í*Í¡IOCÍJ. Minusprioc. t t iam tres. i. !TOp«<r)csutf z. oív^y¡<ns 3. íTt'tXoyoí, jicprimo TrnfourKWyj ft prs.pa ratio quadawL» atq7accefu¡ commodut adipfamnarrationem i.miraunçexponit quibkt caußs res caperit, vidi. Antecedencia. 3. ìttltuatt ipfam ex-

fecutionem feu rem ipfam declarat, h> e. C o n . nexa. 4 xoilxçpocp'Ji ipfum eventum indicat, f. äv^nj/nc eft qua hac eadem amplificantur, quod fit bifitriam: 1. ut non folumea, qu£

fatta funt exponantur>'ßd & de ali¡s,quapra. termiffafunt , ratio reddatur. x.per inquift-tionemconŞliorum; ut nimirum recenfeantuT cauf& impulftvá.&finales, curfie & non aliter geftum fit, & cur etiam alitergerì nonpotue-rit, autnondebuerit. Tandem 6. íTTÍAoyoc eft congruuí à narrât ione reeeßta, qui fit alir quando per Epiphonema.

Vide Georg. Andr. Fabricium.

Species narrationis. exmateria petita, funt* quodaliafit Perfonalis, aIÌ3 Realis ; &utraqJ

Hiftorica velforenfts feu Civilis, P * / • ttrftr

/. Perfinalis dicittir, quod per fon as ex*,

tumefatta dcclaret. 2 Raalis quodreti-

pfits exponet, narrando earum partir» Cir-

cumftantiasw'^/. Locum &tempus; partir»

Forrnamy«7. naturar» & Condiiionem. Et

hAC omnia vcl funi Hiftoric* relationei, vel

Civiles in controverfjs Forenfibus.

Affeftiones Narrationis funt qua-tuor ; Sit,

1 . Probabili*) rerum actarum verifimilew

expofkionem continens.

Quodfiet tuncfipeifinis, fitemporib9, filo-

eie, ea qua narrabuntu*- confentientfi cujusjj

fatti & eventi caufia ponetur: fi tefiatadici

videbuntur: fi cum hominum opinione* autto-

r ita te.ficumlege, cum more, cum religione

conjuntta,fiprobitas narrantisfignìficabitur.

fiantiquitas tfiorationis veritas, & vita fi.

des. Quintil. Breviter, probabilis eritfifue-

rit vera, piena apta. Ideoq^ offenfionem alla,

tura, funt mollienda, ut offenfionem mitige-

mus.

z. PerlpicuajJta videlicet propofita, ut in-

telh'gi aqnovis facile quear_,.

Si videlicet verbis ufitatis,fi ordine tempor

rum

rum confervato, finon interrupt} narrabitur. Tria enimperjpicuitutem ejficiunt: t. V'crbo-rum fimplicitas, quit Phrafct &fententia plana adhibentnr* neqjhjperbata, paranthefa aut tropi remotiores intermifcentur. Nam, Non vult ornari res, eft contenta doceri. 3. Rerunsproprietas, qua res ita refer iitur ut geftafunt. 3. Di/poficionis concmoitas, qua benediflingvur/turperfona, loca & tempera: imprimis autem ut rerum or do jtrvetur, fic, nefried temporum interrnmpatu r.

III. Brevis, qua; cotiftec verbis pauc i s , & fe»?el una quasq; res diratur_j.

Eritqjbrevitf refciderinnu omnia, qtt't. butfublaw, neq3 cognitioni qulcquam, neque utilimti detrahatur: »0« tnmenprorfm ir.or-nata debet cjfebrcvitat.alioqui erit indolla:, neq3 nimisJiricla, r.ifi velit effe obfeura.

IV. Jucunda, qua: audkorcs deleclet atq; fvavitate reficiaL,.

Sic enim facilUu auditor occupabit, & vi-am conflrm'ationifiernet. Eritq^fvavif tunc, fhabeatadmiratines,exjpetlatio»es,exhsin-opinatos, qua interpoftos mot u* antmoram, tolloqulaperfonarum,dolores,irAcmdias,me-

D § tutj

twMt'tiat, cupiditates Hafunt narrationis

proprietäres, per quas efi¡citur,ut auditor in

te Higa t, meminerin credat. Adeoq3 Perfpí-

cuias & brevitas faciunt ut oratio intelliga-

tttr: Probabilitas ut credatur: Jucundi tas

ut libentius audiatur.

P R O p o S I T I O . y . Propofitio eft ipía quasflio, quaead di»

cendum proponituc_>.

Eftfc totiu» orationis feopw, ad quem tota

oratio collimaC : eft lima Ó" lydim lapts, ad

quem omnia argumenta examinanda, ut ex

ea nata eftevideantur, a parte nimirum (iib-

jeft i velpradicati fumta. Hinc oratio fine

propofitione vaga & vana eñ,fimilü íagittse in

acrem infinité tendenti.

¿¡>uot in Propofitionenotanda ?

Duo : I. DiítiníHo. II. Affeäio.

DiíKnétio tradit Propofitionis Partes &

Speeles.

Partes funt Principales dua: t.Cnrû%mi.

£• hwipmç. Minus principales funt etiam-r

duat t. dv^inç. ¿ . ùtycmn;.

t. ¿7f6%e~-

/ . vVo^sw efì qua orator fromittit & in

dicai fe de hac vel ilia rediBurum. Dum->

fromittit, dici tur knrtn.yyi'Ktot,, dum ponit dici-

tur Un;. 2- ìtwyvns eft diftì ìbutio tbcmatùìn

fanti, & competit tantum themati multipli

ed 3. «u!>j<nr eft dum interferitur non raro

ditoìlui^it. i. e. Rejecìio, uhiperfejunclionem,

allatti inmedium caufts, indicamut, nosneq^

deifto, neq3 de ilio,[ed de hoc ejfe dièlurot.

jf «£/w<nreft, qua Orator velDSI auxilium

implora t, vel auditor um benevolentìam & fa-

li or em aucupatur.

Species propofttionum funt, quodaliaìm-

plicita, alia Explicita ft. Illa per totum ora»

tionis corpus fpargitur, nec nifi tota oratione

in te l le t ìà intelligitur ; Haec exprefsèautan

te, aut poft Narrationem nominatur_,,

EJtffe Totalis vel Partialis.

Totalis eft qua in uno membro res fota_»

proponitur_». Eftq; thematisSimplicis, vel

Conjunct!, quae proponitur. i . Problemati-

cè. » . Theticè.

Partialis eft, qna propofirae resmembrat im

diftribuuntur. £ / ?^Pr imar i a w / S e c u n d a r i a .

Illa principalis eft orationis feopus ; hac non i-

ttm. D 4- Cum

Cumpropofitìo(it quafi fcopus oratoripra*

fixus, certuni effevìdetur earn occultandam

mn effe.Interim hoc fieri resipfa loquitur, non

quodomittatur, fed quod occultetur, unde e*

ti am occultarti re Eie dixeris. Hoc autemfie.

y/Keckerrn; docet, cum vel adhibemut zfj^i*

defeclm, aut redundanţii, aut inverfionis j aut etiamfine ulta propcfitione in ipfam tra. llatior.em velati irruimus ; ut fit in laudano-nibm, adhortationibus, indignationibus, ob-

jurgAtionibui ; itemcfe mandatorìis orationi-

buspleriscy. Explicita in doZlrinis fiemper ad.

hibenda: & quia fixpèplurei inOrationepro-

pofìtiones junguntur, caute qua_/?rprimaria

perfbìciettdum, ut ad earn perfvadendam po*

tirfima dirigantur argumenta.

Affe&iories Propofitionis ex Cic. funt très. Sit,

I. Plena, quae rotam dicendi maceriam in le

c o n ţ i n e a ţ i . t,A liai audi tor um exfpeclationem fa/let 9

fibi^jfidem detrahet, cujus abfentiaperfvafi-onsm mn inrroducet. Ad hac vacillant orations corpus reddet, & voluti error urn pro. cellis ac fiuìltbui objiciet. Effet enim fimile

navi,

kavi, malo i aut currui, temone carentt. II. Plana, quxcuroper ipicui ta tc , initittlt©

conveniat, & optime ordinetur_,. Tune enim fiet, ut clara ordină &perfpi.

citit atu lumine auditorem adaudiendumal-liciat. Optime vero ordinabitur, fi membra, inter fi fim, aut oppofitione, aut[altern fub ordinatione difiintla, eac^, aqui^us reliqua, pendent, pracejJerwL>.

III. Pauca, quae & verbis &rnembrisnume« ro haud multis conftet—.

Hr evitai enim facit, ut aliquid & cito ap. prthendatur, &diuretinetttur. ldeoq^ultra. du ai vel trts partes rar o, ultra quin^nun* quam excurrat. Hoc enim & dicentts reddi» tioni, & audienţii receptioni officit. Adhac partes eodem ordine funt trallanda in oratio-ne> quofuntpropojita inpropofitione. Cicero in I'artitione requirit i .Brevitatem in verbis. *. Pa u citate m in membris. 3, Abfol u t i -onem in toto.

CONFIRMATIO. 4. Confirmatioeftpropofitionispef srgu-

nientaidonea t raf tat io . . Stnehac orator fi fiet, fimiltsmilittinermi

D s fata»

fttfWfUi eß. Tota enìmfies vincendu rati*

Vtfe perfivadendi inhac partepofita eß. Ali*

quando fttb Confìrmatione & Confutano in.

cluditur. Nam ut Cic: 2.0rat: dìcit : In con

fìrmatione fuggerenda flint fìrmamenta C3ufar

conj imcia j & infirmandis contrariis » & n o -

ftrisconfTrmandis. Nam cum argumenta:

tioflra expoßt rimus, contrarias dißolveri-

mm, abflute nimirum erit a nobis oratoris

munerifiatis fablum. Et tunc dicitur Con-

tentio,/ 'r«w Fides» Porrò confirmatio confi-

citurex rebus i . C e r t i s z . Probabi l ibus jdu.

biis enim probari dubia quomodo pofiumi

Certa fiuni i. Qua fienfibus percipiuntur. 2-

Qua communi opinione & fententiafiunt com'

probata. 3. Qua legibus cauta fiunt. '4.. Qua

in mores recepta. f. Ed quodadverfiarim ad-

mittit. h. e. 1. Senfies. 2. Experientia. 3.

Lex, 4. Confvetudo f. Hipothefis adver/àm

rij. ^Adeotfe infallìbili* fiunt teflimonia 1.

Deiinfiriptura. 2. Fidei in conficientia. 3.

Senfus externi. Probabilium autem tria

funt genera : 1. Vhtt\hümum,quvdutpluri-

mum verum eß, ut libero: àparentibus ama

ri. 2. Alterum v*/#/propenfi9, quodfiepè ve

rum

fum eß, ut tum cjut rene valet» in traßfouffl

perventurunu. 3. Tantum non repugnans ,

quodrarius verum eß, ut in domo furtum äff

eo, qui dornt fuit.

¿htotfunt in Conßrmatione not anda ?

D u o : I. Diftindio. II. AfFeftio.

Diftinclio tradit Confirmationis Partei &

Species.

Partes Confirmationis funt tum Mater ia le i

videi. Argumenta ipiâi tum Artificilia tum*

Inartificilia: tum Formales e&cfo Breviores &

Pleniores.

Breviores partes Formales funt duar: t. An

tecedens. 2 . Confequens.

Pleniores partes funt Principales tres. r .

Propofitio. 2 * Aflumtio. 3. Conclufio:

Minus principales duar : 1. Ratio propofi-

tionis. 2 . Ratio Affumptionis, quarum quat-

vis fuse principali anne&itur.

Siquidem confirmatio thematißdem facit,

argument is j ex quibus conßet, opusefi. Isstfe.

1. Explicantibm. 2. Probantibus ¡. Am

plific antibus. 4. Moventibus. Huecenim

omnia, temperatura quâdam, conftipanda-. D f funt:

flint : ita iamenutordo, tion hiatus (quoitu

era ;<one nil deter iw )animadvertatur. Quod

ut evitari pofitmalu, certas argumentations

partes,quam difpofiuoney£ invice fiequätur,

ndintentrunt Rhetores, quarurn alia Brevio-

res,alia P l e n i o r e s f u n t . B r e v i o r e s partes inEti*

thymemate ufurparifolet; Suntq^ Antcedens

& Confequens»qua tarnenfiepe loco tranfi/oni

folent. Lorigiores autemfeu P l e n i o r e s p a r t e s ,

duplicem admittuntdijpofitionem. i . Epi rhi-

rema ticamfeu Oratoricam atq^ direclam, ubi

conclufio primum occupat locum ,fic; 1 irtorci-

cisrfjltogifmi principalisconclufio, Üt: Navio

y j j g nihil fuit pofiulundnm. ^. cqrlx

'©u inß i l r 3 t l ° s e i t i S ^ e f K aJfHmt'0 •' Nihil e-^ ' nim ipfifuit debitum. 3 x.ctTx<rKvtt4

1 eonfirmatio profjllogifmi affumtio:

Cic in Nihil enim petijt. 4, i^igyxfioi

Patt.&r l i b . E * o r n a t i o ' P^fjUogifmi propofitio: , ' . , S i debitum fuiffet, petifffet. r .

i .demvet . J J , ' r {*> . 7. f&tfäftfl&t ConcluJiOi principalis

Sjllogifmipropofitio cum eju-sdim conclufionei

Cut itadj nihil debitum fuit, tili nihiletiatru

fuitpcfiulandttm. Cic. pro Quint .

* . Syl logiüicainy2» Logicaro^ atq\ indi rtilam

ìrtttamfeu ìnflexam, qua Dialettica»}fiquU

tur diß?oßtio»em, & conclufionempoßremo lo

co ponit ,ßc: i. ir^oTKiri ; propoßtio ipßut Syl-logißni; Poeta;funt honorandi. i: dirtxra~

tio propoßttonu : Animos enim reßciunt &

delettant. 3. nfitKvi^/i! Aßumiio Sjllogif-

mi : Archiat eß Poen.- Ttfocvtìxoyifpi.à; aß-

fumtionis ratio : optimos enim verfm ex tem

pore fcribit. % cv<-*-7ti?x<r[/.tX,i Conclußo : Ergo

Archiai honorandus & diligenduf. Cic : pro

Arcbia, Hit autempartesfluxu quodam 0-

rationis continuando > & di fpofitionis ars dif-

ßmulanda. Hic enim artis eß dißimulart

arienu.

Species argumeneationum in Confirmatio-

De funt, i . Frequentiores. 2. Rariöres«

Frequentioresfunt vel Breviores,«?: 1 . Ra-

tiocinatio. 2 . Enthymema. 3. Epichere-

m a . - w / L o n g i o r e s , « * : 1 . Induciio. 2 . Ex,*

Cmplurri.

R a r i o r e s f u n t d u a : 1. Sorices. 2 . Di«

leprmt_.

Adcvitandumfermonisvaufeam, RhetO-

rumpruMitia argumentationum Sp.'ciet

tttftlpplieavtt > qua ktio-h ad Logica-i %f*ty

1> 7 a d £ «

ácí Eloquentíam pertinent. Äc ínter alias Spe

cies, Enth ymemate ftequentius uti l o l en t . f « -

jus ratio duplex datur : vidi, ut hac ratione

poßinteffugere tindium, omitiendo earn pro.

poßtionem, qui efl valdh nota; autetiam quod

hàcrationefacilinipoßintperfuadere, dum*

feil, occultatur propoßtioßußetla,ab occultan

do quippenomenaeeepit. Dicitur enim En-

thymema, quaßivhpiw, quod in animoma-

ne at condita illa pars, quaßlentioeß pr iteri

la. Porrò Epicherema aliquando Rhetores

vocant breviter comprehenßam ratiocinatio-

nem, cuf omnes partes in unüconferuntur, it*

ut omnes trespropofìtiones videantur tantum

unica, v. g. Sinecaufa Dominum fervus ac-

cufetì Item; Quemcuncy fortem videris,

miferum neges. Reliquasßecics tum L o g L

cztum ufa docebit.

AíFediones Confírmationis funt tres:

I . Occul tano , quá qua dam a r g u .

mentorum&numerus &difpofitio ornatur.

jyjadecetperfiuadendimodum, a docendimom

do ejfe diverfium. Quorum Ule volúntateme

ßetlerchtc intelltüum imbuerenitìtur.ideotfe

hie

(¡Üc omnUnude, iüeomniajucunde proponifi

Eft autem jucundum quod minus obviuntj

Rarum charum. Decetproinde in hacartera

disimulare máxime, ut illa innui magis,

quam exprimí; Jubintelligimagü, quam in-

telligi videatur. Afficitur quippe intelle-

tHus nofter dulcedine nefcioqua? Dum id,

quod occultum eft, penetrat &percipit: ma-

giícfeimelU&adijficilia, quamfacilia mira-

tnuf* Quia pulchrafunt, qua difftcilia funt.

Caveamm ergo in Oratione Scholaítica artifi

ciales términosJpecifcare, & argumenta pro-

pofítionescfe numerare.

2. Variat io, quá non femper eádem, u t

d i c i tu r , chordáoberamus, fed & part ium &

lpecierum multiformirate utimur.

jippetitus enim nofter, ut Plato inquiuin-

finitus eft, ideoq3 idemfacile naufeat. Parie~

tas igiturftcut rerüomnium,ftc orationü pr<t-

cipue levatfxáú-.multaruadeo rerúnobtsgra-

tia nonexfe,fedvelexmeliorum etiáfatieta-

repetit. Jnargumentis igitur modohoc, modo

alio modo utatur: ubi res requhit prolixiorJit*

tsbitiicifimvelrehvelauditorum ratio bre-

•vitatem exigit,Jicletur tándem: idq^ varia:

forma prèfteU Ver tendi enim funt formi ar-

gumentatìonum,&partetearumvaria collo-

catione dijponenda. JÌdquam rem più* va~

let arbitrium prudente quam pracepta,quibut

circumflantii. fe in ciudi nonpatiuntur. Pru

denti a igitur optima regula.

3. Delec ìusef ì , quo non promifcuèqua?-

vis quor is locò ad confit mandum adducuntur.

Primo namcy perfumma, reriimtL cacu-

mina fcandendum, neó^vilìbm immoran-

dumt qua rujhcorm potiu*, quam doóìorum

pnt p rovocame la - . . Deindè ubi magna ar-

gumemorum copia eft, Oraior evsoKJi quàdam,

feu Cnntrìliione utatur, & maxime nervo-

fa producati reitquaobiter, velut aliudagent,

injpergat. Tandem, ubi quefliofterihs eft,

in qua argumentorumfeges larga denegatur,

iìtendum efl crebra skrxo'él feu dilatatone, ut

jucunditat fuppteat, quod nccefiias denega*

vit. Utile qxvdj eft principalem aliquenu

eonftìtuerefjllogifrmum, adquem,tanquam

adcentrum, re'iquaomnia cirsumferentia*

liter perducantur.

C O N I U T A T I O . $> Con-

j . Confutario eftargumentorum contrara

orum diflblutio.

Raro confutatione opus efi. Ea enim con*

iroverfiarumpropria ejfevidetur. Potefife

Refutatio dupliciteraccipi. Nam&part de-

fenferis tota efi in refutatione pofita : & qua

diila fiuntab adverfario, debent Ktrintfo dis-

fiolvi, & hac efi proprie Reprehenfîo> qua cum

confirmationc O" kfu,&natura, & traElati-

oneconjunclaeft. £fia, r ep rehenf io jperquan t

ttrgumentando adverfiariorum confirmaţii diluitur, antinfirmatur, autelevatur. HAC fonte invetionii eodem ut i tur, quo utiturcon-firmatio, propterea quod quibut ex locu aii. qka ra confirmaţi potefi, itfidem exlocupotefl infirmări.

Jjhtotfitnt in Refutatione notanda ? Duo:

I. D i f t i n a i o . I I . A f f e a i o .

Diftinctio tradit Confucationij Partes Si

Speciei . Partes confutationis fwt mm Material/s»'

iţi dl: Argumenta, qua ab adverfario velob* jeblajamfiunt, velobjici polerant: turn For-males, cru* comparat* funt» vel ad Interroga-

tioneoj,

fíonení, tilmirum t. irfSretaie. 2. vitocopxveí

ad Reíponfíonero, ubi t. eitlnrtíTetaic, 2. civ-

Argumenta adverfariorum, inquit Her*

megenes, qus. adferuntur, funt vel ambigua,

vel filfa, vel levia, vel Communia. Quorum

dijpo/ttio quatuor partibus abfilvi filet. /.1

írfoTOffif ponitur, quà indicamos nofira fien-

tentîœ non neminemadverfiari. 2 vmÇopdob-

jeSlioipfia, quà argumentum adverjarij pro*

ponitur. 3 &vlt7tÇo(gltrtç, oppofita propofitío ,

quà nos adrefponfionem pr&paramuti velean*

dem promittimut. 4, ccvQvmQopdipfk objetli*

0n¿sfilutio.

Species confutationis funt, quod alia fit f ;

Directa : alia » . Inderecta_/.

Directa fit ad argumenta i .Vera, & fit per

Concesfionem, oppofita inftantia; & per Di"

ítinótionem. » . Faifa & dubia , &fitperla-

ficiationem & Probationis requifitionerrij .

Indirecta fit ad argumenta- . i .Genera l ia ,

&fit per Retorfionem g^Commodam expli-

cationem. » . Aliena e" frivola Ó'fitperlm*

i ionem feu contemptum ¡ erRejcct ionem.

Quapaulo aliter ab Hermogene nadita le*

gimutw

lit

glmtu. t. etiìm in ambigui* utendum eft Six-

ìéfifei. 2 //zfalfis vero WÓUH i. t J f g a t i o n e J i

autetìam dno$iùiì;et,i. rejetlìone. 3. [ In levi -

buscontemptu. 4. InCommunibus i nver f io -

ne & retorjtone. 5. In alienis <x7ro£iw|«: 6. In

gravibus d?"folutu dijficilibut utendum eft oiv-

mtasa'-ra^ls. i.compenfàtionc argument! con-

trarij,ìtem »7toit.fviTH, quando auditorem di-

grefsiuncula quadam a propojitio abducimut

utargumenti iftimgra vioru oblivifcatur.

Affcdionesconfutationisfunt 3 . 1 . Candor , ut vidi, ita refutemus cuvru»

affecìu, ne intel l igatur affectus nimij vel anio

n's vel odi j .

Gravis enìm honorum auribus fermo is eft*

qui affeiìum nimiumfonat, quo rebus perfo-

ttisve debita fuajura injuriose detrahuntur.

Sic ergo tratlandus adverfàrius, ne iniquìta-

tu crimen incur rat orator, quo audìtorurtL*

animi plus diftrabuntur, quam attrahuntur.

Decet enìm oratorembonum effe virum, cu jut

mores fidem faciunt maximarru.

2. Vat ia t io , qua ceu vede var iega taa rgu«

mentationum diverfitate, & rerum verbo-

rumq; flore orat ionempingimus. Denta--

Dentatum enim ejjèt nimà Mud perorandi

gen9, quodmera odia, merosq^aculeosfiriilim

ejacjilaretnr. Neitaq^jyllogijmorum & En-

thjmematum turba corifena oratiofit. Dia

lettica namcfodifiiutationib9, quam Oratorijt

attionibus eritproprioracfimìlior .quodlonge

aliter effe debebiu Locuples enim & Jpecioja

•vult efie eloquentia : quorum nihil confique-

tur, ficonclufionibus certa & crebra, & iru

unam prop e form am cadentibus concifa> &

contemptum ex humilìtate, & odium ex qua-

damfirvitute, &ex copia fatietatem, & ex

amplitudinefafiidium tulerit. Eeratur igi

tur non jemitàfiedcampa : non uti fvntes an-

gufta fìfiulacolliguntur; fed ut lati fi.mi a.

mnts.totàvallib 9fluauac fibi viam, fi quando

tion acceperit ifaciat, yldbibeatur in argu.

montando varietà*, &jùcunda qmdi:m di-

fi inttio, figura Verborum-Ò ornamenta fin-

tentiarttm argumentntio po'.iatur. Quofue-

rìter.im uberiorac fvavior, eoe ti am eritcre-

dibtlior.

3, Delecìus eft, quo in co l l t d ione a rgu-

taentationù adverfantium modura fervamus.

Nam non omnia in odium Adverfar io funi

inqui-

Inquirenda& coacervanda r ne ajfeBu ma~ gis rapi, quam ver'ttate not duct apparent. Removenda enim omnus in fubeundo nogocio

fufpicioodij, ambitionis, avqritia: Etfi quod odium autojfenjio Oratorem videatur gra va. re,diluere & tollere quantum potefl oportet. Sunt autem modefleexagitanda & dijpellen. da ilia, qui intentionis nofirafinem, quo mi. nus fequatur ,impediunt,utijsremotk, res no-fir afitfialva. Adeocfe non ut nos noceamus » fid ne ilia nobis noceant. Boni quippe Vtri efi , cum pofiit, non velle nocere.

P i R O R A T I O . 6. Peroratio eftartificiofustotius o ra t io -

ais terminus. Ejus necefiitas major efi, quam exordq. O-

mnia enim tunc mala funt, elaufula quando mala. Ideoq3ex peroratione nofcitur orator, in qua vis omnin^ impetus orationis confpici-tur, &indetota orat io ifiimatur.

£)uotfunt in Peroratione notanda-* ? Duo:

I. Diftinftio, II. AfFcdio. Diftin.

PiPincìio cradic Persrationis Partes & Spic ies .

Partes Perorationis funt duse:

i , ¿vxKíQt*hafaoif, ¿ .Recap i tu lado , Jffi

Enumerano, Repetido.

*. miSo7toíict feu affeüus concitatili, ant

¿'j\r,n? Amplificado.

i . Enumerado fit.fiaut memoria diffidai

tor mm,a pud quos a gas ; vel intervallo temper

ris, vel longitudine or at ioni* : vel fi freqtien-

tatù firmamenti,vìm efihabitura caufi ma-

jorent-j. Quaautem repetimui, quam ire-

vifime dicendo, funt, & quodgraco verbopa-

tet, decurrendum per capita. Namfi n.'ora-

bimur, non jam enumerano ,/èdalterafiet om

ratio. Qtutautem eniimeranda trunt, cura

fondere ali quo dicenda funt,& aptü excitan*

dafiententijs, & figuri, ut i fa vari anda, alio-

e¡ui nibilefi odiefim rena illà repetit ione, ve-

lut memoria auditorum diffidentis. Eft e-

tiaminenumeratione vìtandum ne oftenta-

tio memoria finfiepm, vidtatur effefuerilis.

Cíe . & Quintil.

*. AFFITÌUS coucìtatioefi, qua ad cálcenla

rationü tvebementionm aHqntm affetlum,

fftmPt

(riempe amorem, defiderium", averfâtionemt

indigna tionem velmifericordiam) ex vifceri-buâ caufitdefumtum in animo auditor a corn-, movemm. Inperorutione enim feu Epiloge». dominantur affettm vebementiores, a quibus perorationes patheticas dicimut. Ideoq^ hieß ufquam, tototeloquentiaaperireföntet licet: hîcdeniOj efficiendum efl oratori, utnon modo audittores, quifua fpontefe dant, & quo im-pellit ipfe, inclinant atq3 propendent, peni tut incitentur,fedvt quietos etiam & languentet poß't vi orationü permovere. In quo&fi plus eß operis ,,tantam vim habet tarnen illa, qua rette a bono Pofta ditta efl, fikxanirr>a atqs o-mn'mm regina rerumoratio, ut no»modoin-cUnantem erigere,autflantem înclinare,fed etiam adverfnntcm& repugnantem, ut Imperator bonm aefortis capere pofitt. Cic . i . de Orat. Quintil. l ib. 6, c. z.

Species perorationis funt, quod al ia fit x. Abrupta. * . Succeffiva, eatfepartim Toca . I is , partem Par tü l i s .

Abrupt.: fit cum ex improviß dicere de fir nimm, quoâfit noi augeturaffettm & autho-ritai orauonii, Succtifi va autem per oratio

dichnt

tikittircum longiorefermone orationem clan* dimm. Idfabtfiriam: i .Total icer duntj Enumerationem & Amplificationem fimuhd~ fiibermis. z. Pan'nluerdum XIVSTIOUOUI Jolum ttrgemm, cujm membra quandocy funt 1. Ad-hortatio & Petitio. a.Studij noftri poll icitatio. 3.Votum_> .Ac tit aculeus qui dam in audi-entium animts relinquatur, plerumtfc novum quoddam in Epilogo additur, quod in Or at tone non erat. Nam ultima durant.

AfTeclionesperorationis funt, ut fit. i . Bre -vis. * . Nervofa. 3. Alacris. 4. Excitara-', j . Intenfa, velut jam parta vitloria. Tan. turn de DiJpojitione art is.

Prudential difpofitioeft, qua-aprudentia.* Oratoris , & circumftantiarum neceffi tate^ pender.

Hacfine ft(let Orator, metam, quam ftbi fropofuit, non ajjequetur. Nam non tant-j ab arte, quama Circumflantijsperfuafopen. det,utvidel. Rerum, perfonarum, temporis & Loci diligent difcretacy habeaturratio: de quoin Decorooratiouisplura fumdillurus.

$uo tuple* csl Prudent U Dtjjtofitio ? Duplex;

I . JBlli-.

tv Hl jp t îca , in qu 3 ali qua partium Mînufî.

principalium omitritur.

Nam, utfùpra monuimutìvonea efi Fht.

forum intentio, utomnu orar io , fix Partium

dijpoßtionügjrt intercipiatur qu tfidam tnim

ncc ipfit thtmatü Natura admit tit. Ideo 0 .

mittitur: i . Exordium. / . Ob cauftipß*

turnet fvaßonentj i . Ob cjrcumßantia-

rum flagitationem. Caufa ipfafvadet, dum

t> Hißerice ret narravda, ut: Armavirumqj

cano. 2 Sißt vehement aliquts affeclut. 3.

iSï regie vtl Senatorie aliquid dicendum. C i r -

Cumftan t ia : ,omiß ionemßagi tan t : i . Tempo«,

ris angußia. » . Lad in cenvenientia. 3« O-

ratom autoritär, a. Auditoris 1. Favor. **

Occupatio nimia. 3.Perfvafio contrari^. 4 .

Fatigium & tœdiumj.

» . N a r r i n o , cumaccuratè loqutnd» fié

prateritorum, evident eß, iitain paucU adhi*

btripoße, vidi, in de lüxrac ion ib ' nunquam s

in demonfrrationib* raro ; in J udkì'yf'tpc; a+

dcotytantüin quaßione Singulari , ubidijpft«

tatur,an hie velille recle auf mahfteertt.

3. Confutano smittitur t dum nuila ac*

Ifffatit & objecto, mm n.ßreftntmtu,& au.

£ dum®1

dhnremtjfendimw, &caufam mßram prtß

judi'io magne apud auditor es gravamus. 2.

Dum per confirmationem eaufa praßdio fatis

forti munita eß. $. Dum levis & frivola

cbqciuntur-, quorumfolutie cuivts manifeßa,

& qua ad argumenta noßra collata, per fi

coneidunt.

4. Pe ro r ino , quanqlfamrarms> omini*

tur tarnen. 1. Dumpaucü argumenta demon-

ftrata resefi. 2. Dum auditorum animi ade»

funt perculfi, ut motu ulteriore non egeant.

II. Tranfverlà, in qua naturalis alle par t i

um ordo , ai iquando immutatur.

Nam ìndifpofiitìone & ordine orationis, e*

funt maxime fequenda,quafunt accommoda*

tìfitma, fi non vulgata praceptis Rbeterutru,

at fialtem pr afìnti loco, tempori & per finis.

Jdeoqr 1. Propofitio nonnunquam pracì*

dit Narrationem, dum ill* hac notior eß. *.

Confutano prdcedit Confirmacionem, quan*

do infigni aliquo prajudicio occupati» eß au

ditor, ita utmetuendum fit, ne ante confirma,

tionem audium dificedat, velalioquin a-uret

impatientes nobis prebeat. Nennunquarr, con*

fmatto per tqty» quandam, alternatim per

Confir*

Confirm atìonem diffeminatur, quia contrà

ria Juxta fi pofita magu eluceficunt,.

Adhuc dc Difpofitione orationisTOTALI;

fubfiequitur P A R T I A L I S ,

II. Partialis difpofitio eft. qua figiiladai in

orasione contenta bene ordinantur_,.

Z) eluti namtfe in adificio generals quidam

r u ^ g r f i * f p l e n d e t ; &nibilominw ad Intra

omnia ìvldìilù? hxi iuaptptomt adornddafiunt:

idem.in prationefieri debet,

Jguotuplex eft difpofitio Partialis?

Duplex: I. Rerum. II. Vocutnj.

2. Rerum difpofitio eft i. Thematis. a. Ar»

gumentorura. 3. Amplificationum. 4 .Coor

cilia t iouurru.

Que, omnia quanquam in fix qu»q3 Parti-

bus difpofitionis contineantur, juventutU ta

me n ufibus infirviens, figdlatim qua-darn d#

illnpr&cipienda duxt neccjfaria.

I. Thema_.. i.Thema fimplex exordio flatimannetti»

tur, & vel nudi vel peripbrafiicè prcponitur*

. a. In étmatibw difiiciendum quod nam fit

£ 1 ,Pr,ine\t

Principale, efuodmmut prins. lBudeniitu

txprefise nomlnandum : Hoc autem périr fi.

nuationem, ideofy ceu umbra Jparfim tra.

ftandum.

3. Themafiujpeclum ita efloccultandum,

Ut non nifitota oratlone intellcfta, fiubintelli.

gatur : ideoq^ in peroratione tvidentimpo.

nendunu.

H. ArgumcnturrL». /. Argumentorum collocatioacommodan*

Aare'uPerfionis &Circumftantiû.

2. Nonnunquam dijpofitio commodum me*

mtria tumnofira, tum audittrum rejpiciaù.

3. Sœpc argumentis aut terminer um fim.

plicium explicationa aut Hj/poêejà premit.

tuntur.

«f Temerè ordolecorum inventionis nonj

efi turbandue,nimirum effcStus ante caufiamt

adjuntlum mtefiubjeïlum &c. nepenantur.

S- ^Argumenta doclrina ordine ficlocan-

tur,utprocédant Explicami», fiquantur Pro-

batuia, dehinc Amplificantia.

f. Quiivtiprobttio 1. Explicetur* 2. Am»

flificetur : £rExplicatio / . Probe wr. g.

amplifiée tur : Amplifia tio (,£xpHcetur.

•a. Pr«bmr% f, Au

s

tAtrgumtnta, utdlfium, funt invent,

tndt, inventa coiligenda 5 colletlaeligenda ;

difponenda, ßc > ut for HOYA pracedant

&fiquantur, infirmitra medium occupatio

locuiru.

S. ^Argumenta, qui, ex eedem loco invert,

t'tonis fumnntur, fe invicemfequantur.

$ Cavendum ne idem argumentum bis re.

petaiur. N't fi fitvaldcfirmum &nervofum,

ita utjaBabundi contcfiemur quafiadverfa-

rios, ut argumentum hoc perpendant, &,fi

posfint, rejpondeant*.

t a. Pathetica argumenta'per totam era.

tionemfeminanda. Nam, ut Cic: inqu\t,0~

matt affeQut, etiamfi quibusdam videntur

in Proemio atq^Peroratione fedem habere, in

quibus fane funtfrequenttsfimi : tarnen alia

quotfapartu recipiunt, fed breviorm, ntcttm

ex haplurimafnt refervanda.

III. Amplificatio. i. Argumenta amplificantisfequuntur di-

fiofitionem, ordinem & dull um argumenta,

rum explicanttum & probantium. Nam per

Kfvfytv quandam vbify interferenda.

a. Soepe unumargumentumexplicant vel

£ j prebant

probant haltt duo vel tria ( necfacile piara }

argumenta amplißcantia.

ß. ONFULTUM eß incolls-caticne amplifica,

tionttm [equi ferien Locar um Logicorunu :

quod tarnen ediclum non eßprttorittm.

IV. Conciliati©. 1, Locus dele et at ion is eß tota oratio, qua

tfbitfjùavis ejjè debet.

2. PRIMAM tarnen fibt federn in Exordio,

vendicai. Prima eft enim quafi cognito &

commendano oratorie in Exordio, qua conti*

fitto eum, qui audii,perntulsere attfe allicen

debet.

3, Iii banii a oportuna refich ánimos & un-

dtcuná}petita auditor m voluptas levai tadiu.

4. Tories ergo nobis Conciliandi auditorii,

quoti es alien ioret e fife animtdvertuntur.

». Vocum diípoíitio eft qua quaevis in or*

dincmíibi dt bitum repOnitur.

Ute vocum dijpofitio confideratur rations

' i .Fundamenri , mfupra. z. Format, quate

rna pertinet ad fir monis confi ¡tutionenu. ¿ . :

Ornatus , de quo infra.

r . Vocum dijpofitie rerum naturam no»

ftrvtm taut tvertat,fidreprafinttt.

sk Sin-

Sit acctmmtdatafententtt ; dumigitm

eratio creficit. fignificantitra fiequantur : mi»

nusfignificantia, dum decreficitOratia.

3. Phraiù & SjntaxK ttmtre van tji vitm

landa.

. G e n e r a t o r s p r a c e d u n t . Jpecialiora ri-

gularittrfiquntar 5 fecm in i nduz ione .

f. OratorJic illigetfententiam verbis, til

nihilinant, nihilin conditum, nihilcurtttm »

nihil claudicantinihil in trilione fit redun

dant.

*. T o n g i o r v e r b o r u m i n t e r j e E l i o & t r a j e -

tliofin dies e vitanda. Hoc enìm impedii fir'.

• momsfinem, qui eft, ut res intelligatur.

7. Phrafii lingua per collocatimtm non efi

Violanda*

I V . C a p u t .

A C C I D E N T I A N E C E S S A R I A .

Hue tuq} Orationis eflèntiam, Materik

& Forma confianttm, enodavimus: fiequntur

ejusdem Accidentia, qua in rebus, vocibm

& Dtfiefiiiexeejfent quarenda * Hi methodi

?*tio piatta font » Jìddrùparpertos, qua pg.

gelL* multiplicart vttat > fallare jukit. iu

te m communta notabimm.

Jguotuplicia furt Oratìonìs Accidenti ài Dupli eia..:

I . NeccfTaria. II. B o n o m i a . Aà quorum cognitionem tvtdentiortm fa*

$ìum Vuhoratìonù, qu* *>t in Tabellam re*

ferri queas, dìfììngue Accidentia in Vinucei

& VitiSU.

Necefftrù Accidenti* funi, epa» omnionu

tioni & femper inefsè debenr.

Sunrcj; Prima vcl Orfa»,.

Prima funt i . Puritas. a. Pérfpicuuasi

Omfunt. i . Magnitudo i . Veritas.

I. Puiitaseft, qua orario eftmundaatq; n i .

tida, careos hetcrogeneorum alperfura_>.

Eftfo hoc puritat i . Rerum» qua Ma funi

Jiletìa & ab emnif(editate & inconvenienti*

per purgata. 2. Vocum. quaillaredolent ve-

vam latinitatem, tùmratione Conformatio-

xits in Grammatica: tum rationePhrafees.

3. EiipoficiouiS, qua illa titc exfedit, neede-

Il Per , . 5

IL Per/picui t is Cft, qua orat io facile pa*>

fpici h. e. judicar i & intell igi potcft.

Efiq3 perfiieuitas, i Rerum, eaq3 fimplex

in narrando: acuta in diftinquendo Ò" arau

mentando ; fvavkin conciliando; gravis &

concitata in commovendo. 2. Verborum, qua

vox efi tum propria, tum ufitata. 3. DifpofL

t ion i s , qu* confifiit in diftindiionis bonitate,

& metkodidifiinStorum obfiervatione, ut vi.

dl: membra eo ordine, quo tradita funt explu

centur.

III. Magnitudo eft, qua oratio eftfpeciofa

atq; ampia. CujusJpecies Hermogenet fiexpo-

nit : / • o-t/tvanis, gravitai. 2. T$<xtyyrr's, a~

fiter i tat. $. c^otfsTr^, vebementia, 4.,

itskvfl, jplendor. j . dx,pr) vigor feu maturi*

tos- 6, TtifißoM, cirtumduiiio.

Efiq3magnìtudo / .Rerum, qua'dcbcnt efi»

rara,procl*r*&cxcclientu. 2. Vocum, qua

magna erunt, fifint aptx, h, e, uniforma &

Var ia tx : Uniforma qui dem, nefint poetico»

Oratorie*. Nam vaca Poetica orationibu*

immixta juvenilem quandam afieflattonent

fapiunt: Variata; autem, dumjj »onymica lo.

emione* abhibentur. Deinde fint, efficace»

E j & n e r .

RnervVfafif alfa àdeo cumdeleclupopi'. ;:f

languida aut nimss abjella vocabnla ttfur-

pentur, cum fosjint haberi alacria, viva, e-

relìa & allicientem quandamgratìam veni'

vemq3 habentia. 7 a l i a Kecker: effe put at, i.

Si voxpropr'wfmèremJìgnijkct. 2. Sima-

gnìtudìmfn rti adaqutu 3 • Si habeat[ibi ad-

ditum aptum & penetrans epitheton. 3. Di-

ipofìrionis magnitudo eft, qua Illa eft artifici

ata, occultata & minime hhslca.

IV- Veritas eft, qua oratio extra fìgmeeti

fpeciem eftpofita^»

Eft t. Rerum, ut vidi- tùméema Jìt in re

rum natura -turn argument a ver e them a ar-

guant: turn ut mota* fint probabile, & com-

moxione* no»fimulata. 2 Verborurn, qua vo

tes hoc die un t, quadra eft. Hunc verum Ai-

ycv, Ilermogtnu vocat epi<lv%o», guodfitqua-

Jìinttf in animo., quedoratio videjtur pro fe

lla ex animi fintentia. Non fithtm enim vox

hominu éuìiri, fed quafi cogitata hominis

confptei debent. 3. Difpofitt'onis Veritas in

congruenti* rtrunu <T Circumfiantiarutru

tfi.

V . C A P U T :

ORNATUS VOCUM.

Honoraria accidentia funt, qliae ad bene cflc atq, decus orationis fa-. ciunr_».

Jguotfunt Accidentia Htm far is, ?

T r i a _ , : I. Ornatus. Il.Copia. III. Decorum.

£i>utd eft ornatus ? Ornatus eft decora fades orat ioais avul>

gar i diver:*-.. eAlij vecant Elocuttonem. Quintil <f>p*rttv

Artft.hi£n. Dtmetri* Phnlert9 ippmvHeu. Atf kmrxyyiXiasv. q.d denuncUtienem merits*. Kecl^ fitb exurnattone iecatOratioisem. i . Congrtinm. i.Pnram. 3. Perfpicuam. 4. ' Aptam & dectntem. /. Cruvem. 6. Spie Mm didam & ernaiam,. 7. Sororam & apt'e di~ men/am. 8. Copioftm, JSiotJiritliusjumi-miss, tstpatet.

g u o t u p l c x eft ornatus ? Triplex: E 6 lVo~

I. Vocüi t t j . IL R c r u m j .

III. Difpofitionis.

lAb eo, quod nobis facilini eft, or diem, Vb.

far ehm pr ipofisi, quodleüornon infeitia,fed

prudenti* imputet.

Jjìuotuplex eß ornatus Vosum t Duplex :

guidornntßmplexi Vocis*:

I. Materiale. II. Formale.

G>uomodo ornatur vocis Material* ?

I. Sono 7 _

II. Numero | O r a t o r i c o .

Eß enim> ut indicatum fupra, vocis mate

riale duplex, partim Primum, videlicet Lite.

ra cV Syllaba : partim Ortum, vidi. Se>nu$,qui

fc<em»«literanQuantitai, qua haretin fyl-

laba : qua utraqj artis beneficio ad elegantiam

quondam perducuntur.

Jguomodo ornat Sonus Oratorium ?

I. Modulanonisrcgulationcv

IL lUipraftaui ioncv»

1 Modulationìs r e g u h t ì e eft qua cantì-

cum vocis exl i tcrarum fono refultans gubcr -

natut-» .

Qualibet enìm lìtera fiuum habet Sonum,

ettmcfe Primumj ut vocale» ; f e /Or tum, utfie-

mivocales&muta: qui transfer tur inSilla

bati & dehinc in dici tona. Cum vero Son us

ft audit us objeBum,fatlum eft, ut aurafiuas

quoq3 qutrerent deliti as. Nam ut in legen

ds- oculut, Jic in dicendo aurts afficiuntur ; ut

quemadmodum ille colore ingratoladitur : it*

inconditis verbis & male coagmentatts often-

duntur auresi quarum judicium eft fuperbts-

fimum. ffuic itaqj finta Oratoricut fiatis-

facere geftiu dum curat ut concinna & ele

gant fit oratio, quod tunc contingit,fi verba

extrtma cum confiquentibus primis ita jun-

gamus, ut neve a fiere concurrant, neve va-

Jìius diducantUr. Porrò hujus Sonifunda»

menturn fiunt litcrar, per has ad fjllabas, de

vine ad dttliona derivatur. Hinc utfjllaba

e literu melius finantibus clariores fiunt; ita

verba efjllabis magis vocalia : & quo plus

quxq^jpiriiHi hsbet, eh pulcbrior : & quodfa-

titJjliabarum, idem verborum quoy, inter Jè

£ 7 topu-

giptdatto, ut aliud alijfunBuntmtliut fo*s&

Species modulation's diiparat* funt d u s ;

Quadam enim jucundum ac fvavem^ ;

quidam molefium eduntfonum, idtfo fepara*

tim &junclim. In univerfum quidem opti.

ma fimplicium creduntur, qu* aut maxime

exclamant, aut feno funtjucundufima. Et

honefla quidtm turpibus potior a {imper, net

ferdidi* unquam in oratione erudita locus.

t. iuQèm'x eû ivavis orationis Sonus , ex

convenient* literarum ortus junclum-i.

Quod enim chorda in fidibu*, hoc factum

l'itéra in diElionibut. Ideoé^ ad iu<pwt'#vper-

tinetScni. i . Iden t i t as . a. Simil i tude.

3 . T e m p e r a t u r e . 1. Idcntitas eft qua ea-

N dtm litera junguntur, &fenum augent, uv.

deero, deerro, vehement, Dij, ptj, coortum 9

soopertum, pajfut, z. Simiii tudo, qua lite

ra fimilcs junguntut& fonumu reddunt»

fvaverru ae mollenu. v.g, Vocales Jimile»

e 0, i, a.

funt i ante a,o,i. Sturmitu. Et mi'

u i, a,

nutpeccabit, inquit Soar ius , qui longù bre

vet

vnfiubjtcht f, & âdhue, ejuipraponet longţ brtvem. Coafooantesajfints (Unt, b,c, d-,f, g, cf. 3. Temperatura efi, ubiexacuto, gravi & circufiexo fit temperamerum quoddam, dum vidl. dtEHones gravium Uter ar Hm, mi-

Jhentur ditîionibui fvavium îiterarurru. %. KotKoţml» eft moleftus oradonis lonuj,

ex incongfualnerarum juncluraorrus . Efidjf'e'rfevitium, per nccidens fit Vir-

tu*. XJitium illttd in vecalibut orationehzj Hiulcam, in confolantibut afperam facit. Et co»',:4git. t. Frequentatione. 2. Concur-fu, Frequcntatio UU babe: medot 4. t.Dum tademfiter*foepim repetuntur. 2. Dum fjl-iaba ultima priorii verbufunt prima pofterit-, rit. 3- Dttmfimilitercadentia,&eodem modo declinata multa junguntur. 4 dum ea-dem vtx fir piu* iteratur. Coneurfus duru» vitiofa*.* redditorationem&efi. 1. Vocaliura mere aut hngarum, aut brevium: pruciputa autemhiatut eftexrum,cjux cavo, aut patulo maxime oreproferuntur,ut: fesm humaniea-tis. 2. Confonannuro , dum ajperiores inter

Ji junguntur, cjualcs[uni R & S : S.&? P. S. &X, Ars, firidcm,rcfiiu, Jphinx, prefltr,

ttrrida»

torrida, fiept,flrìXi JMagniu PompejM : Hex

Xerxes. Virtu* amem fit K&KoQmia. i . I n

Rcipratfcntationc. a . In J o c i s & perturba*

tionibus. Hiulca enim,ut hübet Quint, non.

nunquam dec et, faciuntfy ampliar a quidam.

Habet enim ille Hiatus & concur firn vocali,

um fimpe molle quìdda, & quod indicet nan in.

grata negligentia™ hominis de re magis,quam

de verbu laborantü. v.g.Fìrg. dejcriptio.

I. Cornicis. Et fola in ficca fecum fpaciatur arena»*:

Quiafionui cornicis obtusè incipit, & late

definii ; idcirco ifiam fini varietatem diverfia*

rum vocaUum iteratione & commistione art

tificiofifiitne erpreßt.

II. Hyàtx.

Quinquaginta atris immani* hiatibus* hydra.

Vclutienim hydra mult iceps & diver tuo.

ribus hìatum edtufic Po»?ra ctntrariarum vo*

calium i & a perpetuam adhibuìt vicißitudi-

rem. In J o c ù autemadmittitur concurfiiu

Cot.fonanti um, ut Plaut; Non potui plura

pavcu piane proloqui. O Tue ! tute tate tibi

tanta Tjranne tuiifii.

a, Keiprxfcacacio eft, cjuäperaptamhanc

l i t s ra .

iiterarum Jun&uràm, ìptu res lignificare i n .

t end imi» .

JVamquavft pntfentandi ret tpfias in efi

loti diUioni,eadtm Ittem & fyllabu inefii fiup*

ponìtnr. Qualts enìm Isserà, talis&fjllaba,

&diilio. V. g. Arma virumój cane. Hic, a*

tiotataptrtionem & magnu quid R, indicai

firidore: M, meleftiam prtfitfiert •• U* obfiu-

tifali differitati: & altitudine fignifieat. Ta.

ergo eritfinjh : Sicut f rima vox incipit &

deficit ini, inteUigas me res ampia* incipero

& finire. DDR.dè X firidensjungitur m mo«

lefio ita ego a rmorum firepitum, auditu kor-

itendnmexpheo &c.

Porrò ut ìfia Reprarfèntàrio inteìligatm

cape duplicem httne S y l i a b u n u .

I, S y D a b u s .

i . B. efiobficuripYefujjfoni, acfitummn

valde mutai oratienem, conjunffum vera

multum :orationiq3 amplitudinem conciliat.

» . C afrerìtatem,dffcultatem & remo,

rationemprafie fieri, ideoq,in rebusgravibm

adhibetur. 3. Vi-efilitera paull bilarior»

qttam C . Arabes vero & Hebrai, ìpfianu

quotfr aftiranu Scalig. inquit, D, aliquid

vult,

vtdt, etemm Audio nonnihil m d e o r u r i , djj,' dea. Alfter n. fonat Dea> mea ; Domina*, ctmintu,

4. V. Efi ßiirituefum & impetuofunu \ tantum abeß, ut qntmadmodum dixére ßs muta. Per ßs enimflatumedit >& eß a ff ne t-deo ajpirationi. /dtoq^ amplitudini erationü inßervit, ut : Fenint fua rlarrtina chfles ; Fre-tafervida : FractaremurrnuMt unda_i.

j . G. Adjunetam habet afperitatem, ideac^ ad orationügravitatemfacit.

6. H. Eflxßiratio, dt qua fic Scaßg: ln-ter conßonantium & Vocali um naturam, natura medi^ eßipßut affirationis, cujus pro-nunciatiomm, tarnet fi-virogravi indignante

fimper exißimttvi (tß enim torvigutture carter t ) tarnen quia veter et eam admißrunt; Ußtu pr'tßctu tenuit > novus recupera vit. Dt ea tarnen dicimtu, eam multa poffe in animi affeftibw, ut: Pautisturbatmvocibttthißte: elamorßrußratur htantes.

7. L hzbettinnitum ;ßubßrvit rebut moL libut & humilibut ,ßemperq} quaritur in facilitate & volubili tate. Ut Mollia lutheol» pingit -vaccini* caltba. /tao, Ucum abhor-

vtntm

\

ttnìm a. tartaro, r teli finte ìllis -verta ìndie*.

VÌtVìrg Concil ia Aeljfiìumq^cole.

8. M-finum & crajfi-m & plenum editi

%ltandamiLmoleftiam prafeftrt, &adhiberi

fòlet rebus magnu memorandi*, un Dorfisnu*

immane : mari fummo : mwfim,s borre*.

dftrLjy &c.

s>. N. tremula efl litera ,ufm; conir^hen-'

di habens : inó^ r;bus exiguu&ccculw Adhi.

betur, Frangtur inq3fintss fe fiindu und* re

tailor.

i o. P. Ffifini exìlis, idtofyfefiìnatioKft»

IXprimit. Sci *h-; dicìtP.quanda» ~tu.re\t

ìnfirmitatem. ì* am, P a ; « me ta , quut.r- ut»

ìnfianttam infinssaK

i i . Q^Afieritatem, removatlontm, &

gravitatew pre fi feri.

ì i . R. Afiptra tfi, & infirvit narration*

rerumajperarum, f*roris & rixarum, ut;

imprecar arma armis : After acerba tuent;

Studiis acerrima belli : acerrtmu* amm: mi"

ferrtma Dido.

x j . f. nifi Uteris afterìoribtu interpone

tur, oh1 bllìum continet ir ol; ftiam.

14. T., £ft litera fonittu explkatrix. Fit

iimqjonu» «niptr % «ut R, «ut T. Prttere* rebus darts couvenit, ckmeram ret lent* ex.

priwit. Per fell a tmllens. Item: Necnotob.

x iti contra, nec tendere tantum-,.

ì ? . X. Fit l i vixduiìtVocaturtfeCnKÌtxi»)

quia & figura talis & [onus aunmlinguamL

erutta t. Multum auum ponit mora.

16. Z. Stridortm ccntinet.

II. Syllabus. I, B. ante d, cum a, multummart trahitt

& vim netat, ut : Obnoxius incedit.

t. C. ante! eft fini mollis, ut in vinci i s : i

iiintt t,eft ejficaciorù co^jugationis, & fi*

va m pènitut ponit ante ocuhs>ut: matto, ittut,

fi-.Rw, fluttu*.

j . Fl, pi opt erf, plujculum rtquirit : fia\

i n s , flos. a. G. ante m , eft concinni».

j . C ante m eft mol l i s , ut : alma,palma:

i t ante t,eft plenior, alta, eulta.

6. mèVn a n t e b , lamh:p,impia: f, in.

fandum : d, unde: t, pontus, plenifiimafitnt

omnia, hnttgmaximtfinifiunt, p i ango :

ante c, non tan t i ,anchora . .

7. P. ante 1 f ini militi eft, p l a c i d i » ; ante t

efifii

tjffoHm efiìcacior, apmm, captutruì

8. R ptzetdtnsCmultum edit font', parco,

4rc9,porc9,orc1': majoréante t, ut :artut,par*

tm,martis: anceb, fiepiui& valianti»final,

utbcm, orbem, abfitbtt, ante v. confi, nobiltà

tfl, ut •. cttrvus, corvtu. ante re. valida e[i,

arma : ante alias non tantum vale;, arduus.

9. S, ante Cefi efficacitrif fini, ideoój vai*

dèexpetita aVìrg. corrufico, crebefio» made*

feunt. Antet cogit cohibet^t fiate. Ideo a*

pudComicasfilentij nota eft Se*

1 0 . TanteR,violentiamnetat.remtfogrA*

vem, t raho , contra, trans. Prafirtimfi

a,antecedat, antrum; Tanto magù fi atee-

dati, monfirum » menfirua, cafira. &c. Re*

liquaex analogia fiunt dificenda ; Votala vidf

Àttm fiupra, tum in Elem_>.

guomodo omat Numeruy Oratoricus?

I . D i m e n f ì o n o .

I L R e i e x p r e f l ì o n o .

T. Dimenfio eft cuas temporafitte quantità* tett vocum, fccuaduui m i i u m j u d i c u n n -

format* l>;auk

In qua defcrìpiione notantur duo : l. Ma

t e r i a l e ^ . 2. Forrnale_i. Materiale eft Cir

ca quam&r In q u i . i . Che» quam eft Quan

ti tà?, qua <f/?longa vói Brevis, qut adhiberì

debent, moderate, ne ora fiofìat verfu*, & va

rie , ne Jtmititudo naufeampariat 2. In, qua

eft Vox, feti, ra r ione f f iUbarum, cujut in pe

riodo diverfm l ocus , diverftm exigit dimen.

fnnenu. Efiautem iocus triplex: Princi

p i n i , Medium, Finis : adeoq3 tota verborum,

feriet &continuano, nequìdhìet autredun.

de', -voifubfultet odiofo & inconditofino. Fal-

ìunturenim, qui cenftnt cadere tantum nu

merateoportere termmari^, fententtam. Et

finamój li maxime decet, quoniam aure/

femperextremumexjpetlant,in eoq^ acquie-

fcunl; ad httne exitum tamen, k princìpi»

ferri debet verborum Ma comprebenfio,&tota

à capite ita fìuere, ut ed extyc.r-um veniens

ipfaconfiflat. Cl-iufulx io-tur, di l igentius,

quam citerà omnit fervinda* quodinhvma-

ximeperfeSiìoatj3abfolutìojudic^tur, ideoq^

vocabulo empharico, & ve! maxime verbo

conftant. Proximam autem plaufitln dilì-

gentiamiaitiìpoftalant' Nam& adhac in.

tenm

Untut efi audita?, ut vidi, bene incìpìat fen* fusatq, definat. Verum cnediis non ea modo cura dtbeteffe, ut inter fe cohareant; fid ne pigri, ne Ungi Şnt : ne, quod nunc maximum vitiumeft^ brevium contextu refuUenuacfio* ?»m reddunt pen'epuer ilium crepitaculorum. x. Formaledimenf ionts confifiit in congruen-tia, cum auribu4 emuntltoribut. Aures e-pim, velanimmpotìut, aurium nuncio, naturatevi quandam in fie continet vocum omnium dime>tfipnenu. Iraq; & longiora & bre-vior a iudicat ,& perfetta ac moderata firn-perexjpeotae, mutilafentit quadam, &quafi decurtata, quibut. tmquam debito fraude-t»r,''ffenditur, produbliora alia, &quafi immodera ti tu txcurrentia, qua magù etianL» ajpernantur aurei. Attfe utVoetic» & ver-ftu inventa* eft termination aur turn, e>bfervatene prudentium-, : fic in oratione anim-advtrfum efi, multe illud quidemferius, fed eadem natura ammonente, effe quofdam cer-tot curfiu conclufionetcfe verborunte.

t. Reiexpreflìo eft, qua temporurn o b J fervanone, rei natura proprietà*^ effigiatur.

guaite tnim efi res , tatu fit fet. Con venim em

em nìmìrum ret, de cjM Agitar, & generi di.

tendi accommodatut. Nam res gravis lon.

gis : exilts hrtvibu* : mtàiocrtsmtxtt* quan.

titatibu* menfiuratur.

guot moda fit b£c exfrefsìoì Quaruor:

J. Pedum proprietatC_».

I I . Pedum yarietatc_>.

III. Pedum occultationc_».

IV. Pcdem a c c o m m o d a t i o n s .

! . Pedumproprietas e f t ,quapes ex CjUjn*

citatls[HA indole , re i eft fìgnificatius.

Omnisenimpet vel l o n g o , f f / b r ev i , vel

tttrotjg conflanu Sicut omnit res eft vel m a .

g n a , vel parva, vel mediocri*. Adremmt*

gnam itad^pert'mtt longum; ad parvam fie* Hat breve; ad roediocrem feritsrutrum^

Sic eft in rebut rardi tas , celeri tà? & m e d i o .

Critas. Htncfluit emniro numera*, turn-t

incitatiusbtevitate pedum, turn procerititi

tardità. Quare fi orationemferri coler tu* vo.

lemut, crebres Trochaós & fambos infiremus;

fi lenti m incedere, Spondm frequctUes inter*

ponemu* ; fimoderatiut ingredi, ys pedibus U.

ttmttr, ytibxtHiktu longts^hlUbt* tempt*

rantur, Curfitm contentionet magis requí-

runt, expofitiones rerum tarditatenu.

1, Pajones, numerum inor•Atlantfacimt

mollißimum & amplißimum.

z. Moloflus habet mult»m fonderie.

3. Creticus temperatte* oft.

4 . Daâylus f lu i t . (hAhe/,

y . Difpondarus gravitatevi in fi majorem

6. Spondaeus eft heroictu.

7. J ambus e vulgAri eftfiermone. &c.

2. Pedum varieras eft, q u â o m n e s i n o r a -

tionc pe rmix t i& quali confufi funt pedes.

Neájtnim ejfugerepoffemut animadvcr*

ßonem , fifiemper ißfidem uteremur. Cicero ta

rnen Creticum, Dichoreum, Dochimum,Pœf

net cateris Anteponte : at reliquat non excludit.

Nullus enimpet eft, qui non aliquando veni-

at adorationem. Mificendi ergo fiant, cur an.

dumtfe utfintplures, quiplaceant, circumfu-

ß bonis deteriora lateant. uideofy fie fit per-

mixta & temperata numeris oratio, ne aut

disoluta,auttota numerofia appareat: Ne

ve animadvertatur deletlationu aucupium »

& quadrando orationu induftra.

ß 3. Pcdum

j . Pedum occultano eft, quâ eos ita tem. peramus , ne appareant.

Aitai piane in verfum autfimilitudinenu

verfus incidemut, nostfe vani, oßentatiomsab»

ttoxios reddemW) quibus obijcietur ìilud:

Quant lepida lexets cempofla ut tejferula ».

mnet ! Arte, pavimento, atife emblema te ver.

mutilato.

Occultatur autem numerusOratorìcas. i,

Varietate, qua Ulefibi dißimilü e fi,&ab affe-

ñatione alienas, ut intelligamas, non quafi.

tumeffenumerum,fedfecutfim> Varie igt'

tur inter fe mifeendi & temper andi funt pe

des , ut oratio nec xpíTfos; nec 'íntnr^oe ejfe

videamr. i. Alijs Figuris & Ornamentis

Rhetoricis numero addítis . La tibie, dicit

de. numerus eo magisfi&verborum '& fen~

tentiarum ponderibus utemur. Nam qui

audiunthacduo.jucundaßbi cenfent;, verba

dieo& fententias; ead, dum animts attentis

Admirantes excipiunt,fugit eos & pratervo.

tat numeras. Porrò caufx cur Numerus O-

ratoricus tamfibi ipfi, quam Poetico dißimilis

effe debeat, a Cictronewemorantur tres : i. Ut

lacere poßit, & non agnofeatur effe numerus.

a. N«

î . Ne fatìet, é' mures tedio afiìcjat. 3. Ne_t

cognita ejmfatuitate conttmnatur> atq. ,-dei

ne artificio ifio deprehenfo, orator fiufptllm fi

at, aut etiamplaneß>ernatur, tanquam , qui

relitto rerum pondere, fifilabarum quantità*

tesfittetur. Talis enimin Numero Orato-

ricolabor efl,in qmneficias negligentia ne, an

fcl ic i tudc f i tpejor . Necfjfe enimefi> uthic

mttut impetum dicendiretardet, & ah his,

qua potior a fisti t, avertat. Ouare ut neglige*»,

tis efi Oratoris HIULCA fiubindeoratione uti : ita

humilù efi animiate^ demi fii, ubiq3 hoc Ver

harr e fc er e. fJtir^av ìv Ttvcciv àrsoti

4. PedumACCOMODSTIO eft, QUÂ declara»

TUR, qui pedes ubi ADHIBENDI FINT. Ubi notandum efi au hor es, no» ufique

epsatjj confientire in defienienào eo, ubi, qui nam

& quales numeri in oratione maxime fint

adhibendi; interim qua ab alus accepim^-,fi-

delitercommunicabimus. De hac ACCOMMO» datione docetur in GENERE & in Specie. De

Generali accommodations fic docet QuiocMI.

Horum pf dum nulla* ih Orationem venit fid

quo quiqs ten>poribw, i. fyPubarumquantita-

te,fitntpleniores longtsq^/jllabts mugu fiabi-

f j Iti,

Itti hoc gr avior em factitnt Orattonent, brevet

stierem & mobilem; utrumq^locts utile.

Nam& iliud ubi opta efi, velocitate tar dum

& fiegne; &hoc, ubi fondu* exigitur.pracept

ac refiultans merito damnatur. Specialis

accommodatio fit in i . Dicendi generibus.

a. Difpofitionis Partibus. 3. Periodis.

Dicendi GENERA. i . In gravi dicendi genere, omnia debent

tjfe numerofia &grandia, quafaciunt Pasoru primus & poftremus, Dichoreus. Creticus. MolofTus, Bifpondxi.

a. In fubtilifiu exili dicendi genere, nume*

rut Comicorum retinendus efi confeclus ex

Comicorum pedìbus, h, e, minuti* nume*

rk, ut fiunt Jambi &Pyrrhichij, qui babent

fyllabat breves. Adeofó numerus debet ejje

negleblutde induftria: fiaciatfy vocalei con.

eurrentes. Negligentia tarnenfit munda &

nitida, nonindotla & rufiica.

3. In mediocri dicendi genere, ut reliqua

omnia, ita & numerus fit mediocritate tem.

feratus. Breviter : In his qua demijfo & hu.

milifiermone dicentur, Jambus er it fr eque»,

tißtmus; Pxoa in amflwribuf : inutroój Da

ctyl us.

clylus. Nam in mediocri licet pedes interfi

mificere.

Difpoiitionis Partes. I . Exordium quantitaium temperiempo*,

fcit » ita tarnen ut humìli approximet.

z. Narrano & Propofitio longiores ad-

mittunt pedes : quia opus efi memoria ali quid

mandare.

3. Confìrmatio, fi argumenta habeat a*

cria* numeros céleres expetit: quìa inftanter

urgetur adverfariut.

4. Refutatío vehementiorcéleres,gravior

tardos flagìtat numeros.

y. Perorano voces vuit IongiorcSi Quia

ibi fifiìtur &figituroratio, & velutìmpri.

tnitur fortius in mentem Oratoris.

6. Exhortacionibus valdèefiaccommoda*

tu* Anapaéftus; quiafiuttper dúos céleres filia

bas , & definit in Ungarn.

Periodi. i . Principium periodi fere a parvis voci-

bus , quantitate longisfit. Cui rei infirvit

Spondaeus Moloflus - - - Pa:on primus•WM Cretieus - v -Anapaeftus v u. Etfi - - vereor vvu

I udices - v - Animad w- veni Judices - v -

F 3 Quan-

Q'jsnquani''.-mihi feni va- per, TandVrrL

ali-uwqùando Quiritcs.

*. Medij pedes pofiunt latere, modo ne

circuita* ipfiverborum Jit, ant brevior, quam

mures exfielient ; aut longior, quam vires

atq3 anima patitur. Huic tamen rei apium

yiumerum Pseooeni wv . & Dochimum u-

Cicero dixit? In qua pir/e aliquiBachios y—

cVC.-' ii'os u - laudani.

3, Finis periodi propria numeri Cedes eft,

Quia.in hfs maxime perfetlio indtcatur;

& pitici admodum prima conftderam, paa.

(tores mediaobjervan-» fU>iq3 am net poftre-

manotant. Hie ergo mtahis. 1. Pedes. 2.

Voces, InPedibus notabts. 3, 1. Qui. sr.

Qijot 3. Quiks ratione Variations & Con-

thcutionisadbibendi.

1. Qui y««r adhibendi pedes difficile eft

determinare... Quia tamen finis natum eft

orationemclaudere, ratioipfaditlitet, longo,

quadfiftit; non brevi,quodurget idfaciendum

ejfe. Ideaci Spondatus, in clatffulis firmai &

ftitbiliseft. Sineoratiotardiorfiat, tempe

ratone quadam brevium & langarum aten-

dftm eft. Idevfy laudanttsr. 1. Sponda: us . - ».

"Ero-*

».Trocheus« u 3 .Jambus v . 4,Paean fècundu<s

« u u - Crcticus - v . five geminetur, 7?w

fpond&um pracedat muh um decori* habet iru

tlaufulu : Cut etiam optimi jungitur Ana.

pa:ftus. Efietìam Doehymus u - .w- f idb i l i s &

fever ut in claufulù. Inter omnes vero pedet

claufularum Dichore' - v i » commendatur k

Cicerotie, quo in eratione pro Lege Manilio,

centies decìes quater ufut effe diciturtv.g. Filij

temeritas compì ubarit. Ultimam fjllabam

Qumtil Ungarn, quarrt brevem ma 1 uh.

». Quot pedes ad firfetn fine obf i rvandi ,

docet Cicero : In extremo aùtem circuiti*

duo auf tre*funt fere firvandi &notandipe-

d& h,e, non longitu finn a finefyllabu obfir-

vatio numeri procedit, ne longtor obfiervatia

verfum facidi, cujtu claufula in eratione Vi

tium efi.

3. Variatio eft qua periodi novos fubiride

habent exitus, imo & nova principia-,. Nam

in Oratìonts numero nihil efi tam vitiofum,

quam fi femper efi idem->. Variandi funt

igitur claufitU, neaut animorum judiao re-

fsidientur, autaurium fittietate. Hocvi-

tisfitudinu numtrorum, efficienti qui prifia-

F 4. bunt,

hunt, ut neój iffatientur, qui audient.fafli-

dio fimìlitudinu ; nee orator id, quodfacieh

opera debita facer e videatur.

4. Confecutio docet, qui pedes fi melius

pr<tcedant & fequantur : Moloffus quidem

laudatur, fi pes brevù antecedat, ut Chore-

tu. Laudatur &Datlylus Spondeo antepofi.

ttu i item Choreus ante Bacchium.

Tand : m perioditi infine amat voces :i. Major -i. *. Sigaificantiores. 3. plerumcfo Verba-.,

V I . C A P U T .

O R N A T U S VOCIS gVOAD

FORM ALS.

Quomodò vox fimplex quoad Materiale fuum ornetur adhuc do-cuimusj fèquitur ut quomodo For. m a l e ejus ornetur, declaremusr*.

guomodo ornatur vocis Formale ?

Tropoy?» Tranflationo. Nam fit, idfy feepùfime, ut vox in Ola Jim

gnificatione, ad quam prime fuit infiituta,

m» <

fio fi ufurpetur > fidea quafipofipofita Ì trans*

fertur ad aliam fibi ìmproprianu. Cujus

translationis notând*fiunt,. i.Cauix. t.Con^

ditioncs. Ca uíae troporum fiuntpartim Im«

pulfivae, / . Necesfitas, quia plures fiunt re*

quam voces. 2. Ütilitas rationerei, vidi,

emphafis , & ratione vocis vidi. Ornatiti.

3. Jucunditas fiu Voluptos & deletlatio IN

Auditorìbus, quifignìficationem translatam

propria libentiut audiuntj. Quia 1. Intel*

leilum plus exercet. 2- Quia e fi fiupravulm

gì ufiumj. 3. Quia translaţia eftfimilitud» adttnum verbum contraila, fimilitudine au-tem mirifice capiuntur animi : partim In-itrumentalis, tatfa /.Mutua rerumaßßetlio, qua efi cor tropi. 2. Communis recle lo* quentium confienfius & ufius. Conditione» tropi fiunt tres I. Aptitudo, qua Me efi 1. a*. CUtus&ingeniofius. 2. Concinniti. 3. Addilli &fiuidus. 4. Vieinus. f. Perfpicuus. 6. Gratus, qui convenienti loco & tempore ad-bibea tur. Tropus itn/fe nonfit rufiicus, incon-cinnut, coati US. longe petitus, obficurus & in-

gratus ; cujusmodi fiunt tropi, vel a communi loquendi confvstudineremoti, velpoetif tan-

F J tum

ÌHW recepì ilei àemcfó concertini popi, qui

dtbebant effe y^uff^t,x\x, non i$i<r[A.xlx II. Ve»'

reeundia, qua troptu a rebus honeflis dncitur.

In honefia enim auribut piùfunt indigna &

moleftjt. III. Dignità*; qua tropoaltquagra*

vitas & magnitudo ìr.cffi ìnteUigitur. Ea^

fitfiin tropofu i.Emphalìs. a. Catechrefis* j . Hyperbole. 4. Allegoria.,.

Guomodo Tropm ornai vocis

Formale ?

I. Fermutatione r&ietonymia. II Comprehei.fione. „ ,. . Svnecdoche , „ . <• . • >& diciture , Ili Asurrulatione. Metapnora. . IV. NcgatfotfO. J [lronia_,.

J~\!um ownu fif ni fratto transfertur adfibi

Convroiens vtl Difconveniens. Convenieni (f/?abfoIutum vel Comparammo. Abfilu-

tnm pati tur Permutctionem & Comprehen-'

ficntm. Comparatum fit aifimìlatione : Di.

feonveniens autèmfit negatioiie.

I. Permutaci© eft, qua nomen prò flamine? pofitum inte)ligitur_,. Quintil. ^

hVi/tcrMet$njmìadìi~l* eft, apotrx trans I

£>* tvoptx nomen q. d- traduliio nomints. Si-

ve ut Comificim apud Oc, dictt : denonrt-Bacio» '

tot ?<">. Cic in Or at. Perf. dicit, Rhetoret §\$ am JiraXNatyr,v nominari, quia quaji JubmH" tentur verba pro verbis, /dey Contingit bi°

fariam t. dum Caufa&Caufatum. 2, dum Subje&um &Adjunc"tum permutantur, idq^ tot modi* fieri filet, quod modis ifia in Logica fubdividifiolent, qua praxi refiervabimus.

II. Comprehenfio eft, qua uno pofito, & alterum cum eo intelligitur_..

JiincSynecdoche dicia efi, aovv cum, & $t<%opixt, cap/o quia efi unites cum altero com* prehenfio, utvtdl exunoplura intelligamuSi Idtfo contingit bifariam 1. Ex toco partem, aut contra. 2. Ex Genere fpsciem, aut contra inteHigimus. v g. Vcrbum caro fa* Bum efi,fub csroe intelligitur tottis homo.

III. Afllmilatio eft, qua obconvtnientu amfimilitudinis, idem nomen ad diyerfa fer*

llinc Metaphora ditto, efi. ex puld trans, & <pifu, fsro. Qu ia eft nom in is a re ad rem Translado, quod nomeu - generis trtbuttur bulc fieciei per tminentUm. Quia metaphora rtullus eft/ tropH* fia'i entior ,ytuHus ufiti frtqtsitum, nttlittt dtittdtcatu factiior. /'•'< m

F 6 ntces-

ttece<fitAt gentfit, inopia coatta & angufiìis :

poß autemdeleclatiojucunditasq^ cclebravit.

Poteftfy Metaphora ab omnibus rebus fumi,

qmquatuor clasfiibus cotinentur i.fiuntPo-

ficivjE. z. Vegetantes. g. Sentientes. 4.

Incellefluales.

IV. Negatio eft qua ex unius pofitiono

alterius remotionem intelligimus.

Quod dum fere in disßmulationibut con.

tingat, Ironìa dilla efi, idq, mxpx ii &punv-

té% ». disfimulando, cavillando, & illuden

do. Hinc Arifiotel. Ironiam fmulandi &

disßmulandi cavillationem vocatj. Con-

tingitfe? modis, quot modis dijfentanea divi

da» tur. Ex accidente habet denominatio

ns feptem, quod dicatur : 1. Afteifmus, efi

urbana & falfa irrifio. 2. Charientifmus

cum dura mollioribus /verbis lenimus, quo

pertinet ivQti/xt<rftòs; dum res ingratas, nomi,

nibus hand ingrati* defignamus. 3. Mime-

fis qua illufòrie alterius dilla referimus.

4, Sarcaftnus, hofiilis irrifio, in fummo peri-

culo falbi, j . Mi&erifmus hofiilis irrifio,gc-

ßu narium falla. 6. Sublannatio "Shivoct-

f * ò s , quaexprobramus aliquid adver farlo t

ut ipfi

m ipficonfcsfionem exprimamm. 7 . Accis. mus eft rejetliomaximeexpetitorftm-i.

V I I . C A P U T .

C O L L O C A T I O . Poll Simplicem ornatum, fequitur Compo.

ftttts, qui Conjunctum Verbum ornat. Ubi notantur__, / . Voces i^fx. SenfusVocum. In vocibus ipfisoccurrit i.Stublttra. 2.Phra-

Jis. StHtlttrst abfolvitur Compofitione & Di. ftinilione. Compofitio fit Collocatiotte & Contintsatione, dc quibus omnibus D E O C O -operantc a&uri fumus.

Jguid eft Collocitio ? Collocatio eft conveniens vocum in orati.

one pofiuo. Fittfe trifarianu: 1 . Ordinations. 2. Repetitions. 3 . Adaptations.

Ghiomodo orn&tur vocis Ordinatio f I. Syzygiayc«Confociations. II. Hyperbato feHlez) eftione & Interpofitonc. III. Prothyftero, Praatit Poftpolitione. IV. Mctabolc. Tranfmucatjono.

F 7 !• Syzy-

tlSpygi» docet, quajnam voces juxta fe coütinue porii debeaut-,.

Ejus Regulas I+. l; Voces cognatac & contraria? immediate

junguotur ut: par parireferto: me utama', *ma: Caufa ocq, negocia: stttfe vivamtu in face, bellafußipimus. Sic'&CogoatatSigni-ficatione, ut: tecum tandemaliquandocolb. quar.

i. Regens & reclum frequenter jungurv. tiir; Non habeo qmcssmposfim confsrrt[er-mones.

3. Appofitio non eft divellenda ; Tarn« ntalum, quo non alindvolocius ullum.

4. Ncfcio venufte collocatur cum quis» quas, quod quomodö. ut: Serpit, neßcioquo-modo, per omnem vitanu.

f. Prarpofirio jungitur fuocafui, ut: Nu» per abs te accepi literas.

6 Panicula vel eleganter addirur Super-lativis&vcibjs, ut : Hocautemuuoprefta-mut vel maximeferts.

7. Relativisqui, q ix, quid eleganter jun-gitur ec, ut: Ecqaiäprtßdu.

8, Particuls cuagis qua:n, ejegantius Con;. jungua-

jai%!ntui% quam disjunguntur, ut ; Ami, citta me deleftzitmagis, quam pecunia.

p. Particula:, quam Srut.poft comparati-vum in oratione optimè conjungimus, ut : Amor in te me tu major eß, quam ut dt cera

posfim-j.

ro. Pronomina, id quod, venuftè jungun* tur. Diemconfumivolebanuidquodfatlum

eß. r r. Interrogativum quid, eleganter jun.

gitur Conjun quod } Quid? quod tecum-»

nunquam ejfem ßne cura.

1 1 . Conj. caußalti , ut, prope verb um col-

loca tur elegantiu* : Negocium hoc ut confid

ai, laborandum efi.

13 . Parricul* ut, ne, non, ufiVatè con* j unguntur : t i ut ne fiat, h.tc rei fola efi re"

medio.

1 4. Pronomen "He , conjunéh'oni, qui» dem, venuftè jungitut: Praclare illiquidem.

IP Hyperbaton docet, quomodò voces à fé invicem fi.jt fejungvndar, ut eleganti* caufà aliquid interponatur.

Ejus Regula: S* 2. Inter fubftariùvuta & Adi. plerutr<; a-

li<juid

- \

//quid interponatur_. : Define honotpctulan-tißima conftilari lingua,

x. Trajetìio Pronominis & Suhfiantivi,

utfrequent ita elegant efi ,ut :in animum in*

duxi me um.

3, Parenthefisrelativis inter Nominativura & verhör um efi venufla : Sapientia ( qua a

pterifife eontemnitur) efi omni auro precio*

fior.

4 . Voculas antequàm", priulquàm , poft-quàm interpofids quibufdam , eleganturdi-viduntur : Ante praterlabitur, quam per*

coptafit.

%. Circumfcriptivum fum, àfuopmerito, per interpofidonem vocum eleganter fèjun* gitur ; Multi*fum magnisprafidiisorbatui.

6. Genidvus, à di&ione fua regentc_>» rnediantibus alijs vocibus, ornate feparatur: Literarum tuarum fum profeclh admiratus»

elegantiam & venuflatem.

7. Inter particulas ne quidem, non fò-iura j non tantum, non modo ; terfè aliquid ponitur : Nunquam illum ne minima qui

dem re offendi, netantillum quidem. &c.

«.Par-

8. Particula: tum tum - & cum tum divi-firn poncndae funt. Ac tum tum paria e-nuntiant; cum tum imparia : ita ut cum pra. cedendo-minus, tum fequendo majut ßgnifi-cet. Odit tum virtutes, tum liberales artet omnes. Cum in omnißudiorumgenere, tun* in hoc praeipue.

3. Prothysteron docet, qua; voce* fiat t u t pro;» aut poftpemenda?.

Ejus Regu'a:. 1 5 . 1. Quatresnatur^autdignitatefuntprio.

res.illarumcVvocesprarcedant; V,g.Vir& mulier, *JA/lagißratus & fubditus, dies & nox, ortus & occaßss dicas &c. non contra.

1. Emphaticotera in peiwfei primum, in civ%M<rH ultimum occupent locum ; Abqt, ex-ceßit, evaßt, erup'tt.

3. Adjeciiva Nominalia & Participialia_* indifferenter; Pronominalia poftfuafubftan-tiva Iocantur. lila tamenapudPoetasßxpim hs praponuntur,

4. Omni* & NuIJusaut Subftantiva fuau - fubfequutur.autpcrioduai emphaticc clau-

dunt:

dunt : Frußra mala omnia ad crimen fónti.

na relegamus : Scepè videmusj"ratios pudori,

qui ratione nulla vincer entur : Dolo malo has

fiunt omnia.

%. Nemo & Ncfcio jjrd'VM« in fineponun-

tur: Amiciţia fidem, qui bonusßt, fallai nemo : Quo me vertam nefcio,

6. Relarivum notti ini & verbofuo rejpon. dens, interpoßtis nonnvtllu vocibm , eleganter praponitur: Qu im mecum colts amicitiam, multi laudani : Quas jam pridem optavi

fvaves accepi littras. 7 Obliqui cxßus, aut alia voces parva?» eh.

ganterfententiam inchoant, quam Verba ve. nufle claudunt; Epißolarum qenera mult* effe, n<>n ignorat : Si quid eß in me ìngenij.

JMeisad tefcriptisUteris accurate refpondißi.

8, Comparativi & Superlativi/» fine perio

di collocati ornant maxime > Literar um fei.

entìa nobilitatem generis facit clariorem:

Fratrum contentiones G? irafunt acerbißma,

fi. Compararivus fcquitur eleganter Su.

perlativumfuum, cujusfignificationemfupe-

rat; Furniamperfe libentißime vidi, tum*

ho»

hoc liberti ut, quod illam audiens te widehur

audiré.

i o. RelativumQuis, pronomina bis, is,

Me, aut antecediti autfiquitur, aut fine Ulti

locatur: Quifimelverecundiélimites trans-

ierie, eutn gnaviteroporttt effe impudente»):

Oportet eum,qui Deofiervire cupìt,valedice-

rebuic mundo: Qua: voterà fiunt, fiuerunt

ólirru,

1 1 . Prarpofitiones quardam ekganterca-fibusfiutipoflponuntur, ut: Cum,de,penes &6.

Et prapofi in pronomi: hàcinre_,.

i a. Particnla quàm . rutìone comparati

vi infirta, aut interdxo! Comparativos cotto-

catur;aut Comparativo inter duo vocabula

praponitur ; aut eidem péft poni tur ; /. Quqi

dmannv, eoi amicius quam verius laud.^e

fiolemm: 2. Divitijs quam vèrtuti inviai-

lantplures : id re quàcn verbts fiaciam liben-

tius. 3. Minut afidifenfius fatigatìo, quam

cogtmtio,

1 3. Gradus Comporatiònis tresejutdcnu

vocis, quodamintervallo, eleganterfie confie-

quuntttr ; Paucis contingitforma decus, pat

emi-

ciortbutdivttia, paucifimü thqntntia. 14. Pronomen 1$, cepulam &, declar an.

di CAM fa eleganterfequifur; U nicam tantun a ţeaccepiepiflolam, & tamper brevem.

i j . Copulativa &, rerum diverfarum voces eleganter pracedit; Diligentia honor ei &gignit& conţineţi Te & malum effe di-tunt&fentiunt.

4. Mirtt,8o\$ doc«r, quomodö decorc Voces inter lepermutentur.

Ejus Regula: 9 . i . Particula quod pro quia ( vel foia vel

pracedentibm particulU ideo,propterea,idcir* co >eo ) pulchr'eufurpatur; ob id te fapt ture» prehendo, quodimpenfius diligo.

x. Particular quod, ut, Indicativum ant fubjunllivum cum Nomimtivo. mutant in Infinitiv urn, cum Accufativo, uf.Te d me amari plurimum judicable. Quod tu a me ameris plur :

3. Comparationes venwfle per has ejfe-runtur voculas; aqueac: aliter ac. perinde atfy :pro eo atq3 zfimiltter atefefecut ac: fiat im atfy: pariter ac: idem ac: juxta ac: tanu quam qued maxime.

4. Reia-

4. Relativa qui, qua*, quod verbis jun&a»

eleganteromittuntur, verbo in participium-»

mutato ; Redama eum, quiteamat : sìman-

tem te redama.

5. Verba cupio» volo, defederò, intendo,

debco>abjeclioparticulisft, curri, eleganter in

Participium Futurum Atlivum mutantur»

ut: Sicupis orare, cubiculum intra; Ora.

turui cubiculum intra.

tf.Participia in duscum verbo e(Te,venufiè

mutaturin Futurum pafiivum Infinitivi, ut:

Ejtu literù omnia perferenda efiè ad finatunt

futabam, h. e. omnia per latum iri adfiena-

tum-i.

7. Quando duo Attiva uni Nominativo

per conjunltionem copulantur, tunc elegan-

ter» omifià copula,priut verbum in Partici

pium pr&teritummntatur, ut: Vicinumtu-

um pecunia omni exutfii, & domo ejecifii:

Fiet, pecunia exutum demo ejecifii.

8. InfinitivuspalTivus juncìus verbo Curo,

elegantur mutatur in participium in dus;

Negocium confici curcc, Fac, Negocium con-

ficiendum eures.

s . Per*

p . Pcrmuta-ntur hxc inter fc : Non t f t opus, "Noneft,quod: nihii -non oportet. eft quod: quid eft,

quod. Tarn diu done* Tantifper dum,du. Quo co & hoc Quanto tanto. Qui, qua:, a. Secundum^.

• quod. ' Q u o Quo, quomodo. Qui * 1 Cur,quare, quamo» Ob, propter. brenxj. Quia. Uc pote.quippe, ut«

j£o iine-j. Po nomine. &c. Jguomodb orxatur Rcpetitio i

Figuris Di&ionis. H* nam^funtcor.dimentum Mud jucun*

dum^quovocu, earumcjjpartium iterationee* djdeoratur oratio. Ubi perpe>tdatur\i. Yua-damentumfitpra indicatum, z. Subje£rum?

quodeft. i. Vox. z. SyllaHa. 3. Sonus. 4. Sjgnificatio, in quibm cernitur Repetition 3. Circuroftantia tum Loci, tum Numeri.

Jguornodb Figur & or nant Repetionem?

I, Idcntificationo. j I. ^Equa-

II. ifqwationeL». III. Affimilationo.

i . Identificatioeft, qua ¿0 orationeideas quid repetit ur.

Quintiüanus Adjeétionem vocat qua idem

inoratione adijcitur, cuiu-- fiecies pendent ex

loco, Numero & Significatipne. Nam idem

quod repetitur vel Eandem, vel Aliam habet

ßgnificationem. Eandem habensfignificatit-

nem iteratur. 1. Continue & dicitur tpi-

fceuxis. 2. Contigue idq y partimfiume 1 &di.

eitur Anadiplofis, partim fiapitee Ó dicitur

Climax. 3. Disj unclè, idtfa in Uno loco, vel

Diverfislocis. In uno 1. In Principijs tan.

tìtw, & dicitur* Anaphora. 2. In Clanfulis

tantum & dicitur Epiftropho. In diverfis. Jmisbifariam; 1. In principio &* fine, tum-»

alternate, C^V/V/tar Symploce, r,Ä«rctunde &difitur, Epanalepfis. 1. In principio & medio, vel in medio & fine. & dicitur F pano-dos. Eadem vox repetita diverfinm habens

fignificationem , eß 1. Aequtvootionis firn» p l i d s , ^ dicitur Antaoaclafis,»f : Venìarn

fi impetra vero veniam. 2 Emphatica & dì-

tùurPloce, un Tatù water trutfimodo ma-

ter

1

ter erat. Non omnts qui ex Ifi-ael, fiunt I-

firael. Prim tnim perfionam, pofieriu* quali-

tatem perfine notai. $. Jocofa & dicitur

Tautotes,«r: Quicavetnedecipiatur, vix

cavet, cum etiamcavet: etiamcum cavis-

feratta efi,fiapets cauter captusefi,

3. jfiquatioeft, qua vocum in oratione

paritas repetitur.

Efi autem paritas hac in eo, ut t. Dum

vox vocem numero JjUabarum non fiuperat*

& dicitur Parifon, ut: Cedere fiufiitaquam%

juffa receßit aqua. 2. dum parìa confiitu-

untur Orationis membra » & dicitur Ifoco-

lon , ut: Sxtremàhyemeapparavittineunte

verefiufiepit, media afiate confiecit.

i 4 . Aflimilatio eft, qua vocum in oratio

ne fimilicudo repetitur.

Eßfe hac aßimilatio. 1. Direcìa, eacfo

partim Confecutionis, & dicitur Parechefo,

ut, Dorica cafira : fortunatam natam : A-

more , more» ore , re: partim Terminano.

Bis» & dicitur. Homorocatalecìon, ubi fi-

miles cafus dicuntur Homceoptoton, fimtlet

terminationes alia, dicuntur Homceoteleu-

ton_,. In quibm fi & fitti* obfirvatur adi-.

denti»

dentifìcationem referendafunt. 2. Affi mila-tio eft Deflexa. qua cor.tingitpartim Annpmi-natione, & dicitur Paroanomafia, partim*

Derivations & dicitur Pyliprotoru. Paronomasia fit quatuor moda 1. Adjetìione, ut

fama fiamma. 2. Detraciione,/«; immora*

re, ne immoriaris : ara, hara. 3. Commu

taticele , ut: reprimi comprimi. 4. Tran-flatione, ut : homini na vo an vano. Ha ad

di potefi Regreß io, ut Roma amor.

Gyuomodb omatur adapt atto?

Decoro , de quo in fitta fede fiata dilìurì

fitmut. •

_ Vi l i . C A P U T . C O N T I N V A T I O . Detw^iw Collocatone haUenus: fiquif

tur earundem Continuano & Tetminatio.

£>uìd eft Contimatio ?

Continuatioeft, qua ab initio ad fìnem_» ufq;, quafi in orbem inclufa fenur orstio» donec in claufula tandem fubfiftat, &fcnfuia conci udat.

Ejus neeeßitas tanta efl, ut fine ea omnis

G fintiti

fl»Zlet éitfy vaeillet or 41 io, neq3 ullui fenfiu in.

telligi perfette peteji. Ob quarn canfam Ri-

vius ita dicit : Omninp perioditi non tarru

verbornm & Orationù, quam rerttmeft con.

rtexio in unum[ammani, adeo concinna & a-

fta, ut inftarpartmm fyllogifìni pene cabarè.

att&Jpeciemprafiferat connsx&& propofi-

iìonU hjpothetica.

guomodo ormtur Contimatio ?

Periodofin Ambku & Circumfcriptioae.

Jghéot fmt in Periodo notando-* ?

Duo:

I. Diftin&io, qua tradii Parte? & Spccics.

I I . Affedio. Partes periodi funt i . Materia!?*, etfy

Remota? vel Propinqua;, 2. Foiroales.

£)«Gdfìmt Propinqua ? Tres : 1. Principiati){periodi ejf prima vox.

de perioda* incipìt,&fit fere•aparvis voctbtu.

2. Medium funtvoces inter extrema po.

J/ta, qtt£ quanq/tam migùi operof*m > nonj

tAmenomntmdUigtMiaTHC'cnram rejpuunt.

Maxime autem commenda^ t»r ibi vocet »

brcvibut lo*gütfe confiantetJylUbif.

3. Finis eft vox estrema, qua: perioduriL» aptè &•numerose daurJit.

Huncfinem eia rum ejjè oportere, Arifio-

telesdocet, & voce longa claudi, ut tardità-

temquafiquandam habere videatur. Et 0-

mnino voces pro'ixiores commer.dantur ir. fi-

»eiatfy ut plurìmum verba.

guodfunt Propìnquapartes ?

Dua::

t. ìhcifumfeu Kipctu» quod efipars mem

bri, notatum vtl virgula> velfemìco'o; vel

ßgno interregationts i velfigm exclamationts !

Membrum , quodmultiplicatum, efiì*

ehperiodum. Dicitur alias züaov.

Nam unum membrum, etiamfi plenam

edat fintentiam, non nifi xKupu? periodum-,

cenftituit, qua eo ipfi membto centra difiiu-

giiìtur, quodad minimum duorum membio*

tum fit connexto.

guodfunt Formales partes?

Duac:

G * I. Ante*

1. Anteceden.?, quae eft fententiae quaft quídam ingrefllis, quae irporxm; vocatur_..

IF. Confequens, quâperiodus completur cVabfolritur, qua: «^poii,dicituri_,.

v g. Quifimel verecundia fines tranfie-rit: earn bene & gnaviter eportet effeimpu. dénteme.

Ubi nota, quofdam accuratius partes peri, odor•«formales in dijpofitione Syllogiftica in. quirere, ubi Sfilogifmi Oratorici partqu&„ vi*, tibiperiodipartemfitppeditat, ex quibtt* periodtu dicclos, tricólos &c. refiultat.

Speciesperiodifunt, quod alta fit: I. Regularis. II. Irregularis.

Regular is eft triplex: I. Dicolos, qua: duo contioet membra, Ht?

Non tarn infiolens fum, qui Jovem meeffe di* canu.

Ufus ejus imprimis eft in Comparat ioni bus & Amiúiefibtts. Nea* enim ubiq3 utendum periodis, prafirtim in Narrationibus , con-tentionibm & difputattonibtts.

II Tricólos, qua: tria continet membra.., ut: Si tedolor altquis corporis, aut ir.firmi-tas valetudinis tut tenuit t qui minus adlu.

dot venirci 5 fortuna magk tribuo, qua»;fu

rienti* tux.

Huperiodai efifiequentùfima. Quotici

enim enunciatio fimplex per rehtìonem e-

nunciatur, vel comparai io piena, «ut ann-

thefisinftituitnrttot'mperiodiliconfchurir -

b9 membris conjiani, in qua mediù fimperefi

apodofis primi, & protafii ex tremi m ebri. Ac

in Fpiflolù freqnenter ufurpatur hdcperiodai

tti, quadoeXcufatntu, occuparti', deprecamur.

III. Tecraco los .qua- quaruoT cont inec m e r r -

bra , ut: Etfiplurìbm rebw Aero, fiore,utptr-

Jpiciam : quod tamen jum prìdtm per /pie e,

me à te amari : tamen nunc e a caufii Ubi da -

tur: in qua facile declorare pasfis, tuam erga

tue venevolentianti.

Fine perioda* efl perfielltsfima, atq, ìvdvx-

mtvsct t. pronuncia tufjcilù. Alam & aurei

implet, & nec brevior e fi, qttam finmfit, nee

longior. Suntq; in ea velati duo An teceden t i »

& duo Confequentia, & efl quafiquaiuor he.

xametrerum verfuum infiar. Soletq, adhi-

berì in amplificationibut, conciti fionìbus, fes,*

tentiti combinando, in Enthjmematib* cent-

ponendii, in%accufiitionibut.

G 3 ìrre*

Irreguläris eß duplex i

I. èW'/\e{> quse ai iquo tncmbrorum nume

ro efi menfurata_>.

Fflcjjhsceadem, velmagislaudubilis, qua

habet qu iytty, fix, fiptem & adfiummum ocio

membra : vel minus laudabili*, qua habet

ultra cBo membra.

I I . diütkosiaquanoneflconnexioauteoa-

t inuat io propofit ionis & reddit ionis.

Sedproay.il.o invi forum & membrorum,

unovtluti jpirnts ab Oratore pronunciata.

Eftq; duplex : l feu Spiritus oratorius,c}um mu l

ta continentcr caphintur membra, quafi eo-

dem tenore 8c conforrnatione orationis.

Dicitur autem mivpt*, quod rtfiiratiotf-

rato'ü non requiefeat, donec fit ad fin cm &

txitum perventum. Senfum enìm multipli-

cem perfidi : habetq} inchoatas fententias

multasi & non per feti as. Adeoq3 & numero?

C? genere ipfo, atq3 forma qttodammedo efi in.

finittu : tarnetfinon infinitus fitfintentiä, &

interdirationibmfit relaxanda. Etmagnum

habet ttfum in dtfiribmionibus & Congloba*

tienibu* rerumgravium ; cujtumodiJuniJu..

diCta

http://Sedproay.il

iiciatti controversa, &forenfes capitalitinu -fé

criminum: Hem de vi, de perduellione, far.

ricidio, conjuratione &c. ubi animi audita.

rumi»flammandi,&argument*fiequentan~

da. II. rains, intendo, ubi orator ulterius pro-'

greditur, quam pene fpiiirus ferreposfic_.

Hie ultra quindeeim membra protrahì-

turi & adLibetttr in rebm mtmerofir.rihw,

Atfy adi'o in magnis peccatù, ctuicL-ut pràm

elarhgeftit,

K^AJfictiones f er iodi fu n t dumices :

I. Quantitatis videlicet Aequaliras, Sein»

Stqualiras.

II. Qualitatis videlicet Rotunditas & Va*

riacio.

i . Aequalitas eft qua periodus paribus

niembris rondar, ita ut protafis tam magna fit,

quam apodofis.

Dicitur^ in bimembri liròxuhoe : in trim

membri ver» dicìtur i. ivóittevptt> quandi a-

mnia membra funtparia. 2. IvtSKiKnti quan

do duo tantum funt paria.

1 . Inarqualitaseft, dum in periodo antece*

dens&confequcnsnon funtparia»»*

G 4. Id%

Jdq^fi'btfariam r / . Contrazione, c£v//é7.

tur fAÀiSfK feu ByxyúxoKoff •> quando finis eft

b'tviur 2. txtc'iìfionc, quandoaliquodmem.

brut» longtm extenditur, per i. /*ct,K¡>OKui*.íxv,

dum fixi* tft longior. 2. imovi<uA>iv. cum ali.

quid additar ultimo membro ad augendant>

Jentetitiam : fjia nota l'ratfèrtim_,.

¡ . Rotund ¡tas per iodi eft, quá i l la fuá p ro

tali Srapodofí, citra additamentum conftat.

Efiqjmprlmi¡ illufiris in dicolo.

4. Variano eft, qua per iedusob d i ipof i t io -

ijtm rnult i far iasfubitmutat iones.

Itinecnm> diftìnguitur perìodw, quodfit

Perfeftior W I m p e r f e t ì i o r . Jllaefl r. Expl i

cativa, eatfe Partitiva, Comparativa, Oppo-

fttiva. ». Axiomática. 3. Probativa, fía

eget transformation, qua fit /. Detrazione.

2. Addinone. 3. Tra*jpofìtione. 4- Decw-

fatione. /• Alterations 6 íttercifiont yk

ínterfoftione. 8 Ctrcumàuiììone. Ac in

ter pofitiofit per Parentefin vel Hjperbaun.

Harum jpecierum, quadam funt Quantità*

tii- titapparet, quadam qualitatu. &c. TJi~

de Ketkerman.

Tantum de Compciìtioac_<> ipfam quod

cence*

toncernit dißinSlionem, fSyntaxi difiinÜivä

petti, ubi proprium habet Jedem, undehuc pro

quanto ornai transferatur.

I X C A P U T .

P H R A S I S De Struttura vocum tot finteli-

eia: jam earundem Pbraßs fequitur. Quid eß Pbraßs :

Phrafis eft peculiari* loquendi modus, ex

Vocum ftruclura orcusi

Cum enim voces bene Compoßtt & dißin-

B<tfunt,eßq3earumßruÜuraabfe'uta conße-

quem ejus dem Phrafin appellami, que rcß>tm

cit totumßruiiura illacomprehenfum vidi.

i . Voces, a. Res. 3. Artifici um. Ex voci-

bus, idiotifinm t ex rebut, Scurenti* ; ex Ar

tifìcio Formulare* qua nobisenucleando, vea'f UìVtsi

(gnomodo ornatur Vhrafit ?

I. Idiorifüio. 11. SentcntiàV 111. Formulari.

I. Idiotifrnus sft, quavocurh ftmcìura T.a_-

tirtkätempur*;.» & vena; redokj_.

G s Nam

Nam jtcut Lingvo. quAvù» ito etiom La

tina funm habetidiotifmum, quern nonexar-

i'mm cancellali/, fed Latinòrum Palatiti edi

fies, Jtcut ver fit* illi memorabile* ieftantur:

Siberie difcarias doftorum fcripta virorum,

Multa feeus cernes quam Lex vult Gramma-

ticorum_..

Ex Cicerone itaq3, qui eft flos & dec tu Livgvs,

latin* Larinitacem difcamus : eoq^ annua*

mar, ut pulsa barbarie, elegantiam Lingvs.

Romana poft liminio reducam',idquodtribu*

cut is i l ub immef f e t tu i t i : I,av%.ayrt i, Colle.

elione, m nobis copiofitm Latifsitatu thefiu»

rum comparemu*, quo pertinent Libelli Elc-

gantiarum a Dvctis colletti. IL it&xpte-ei ele-

fiione &' judicat ione, qua ftparamm abO.

ratiriis difterica & poetica , a quotidiani^

rara, a rarisantiquata, nova a novatis. 111.

r*'|« As|(jci)', i. Ordinat'wneverborum. Be-

bemus copiam redìgere in ordinem. Tuncfi~

et ut firmo nofter togam Roma nam puram'

fir habit'arm, atq3 è barbarici Caino emeifu

rai, cui us barbarici caufit funt tre* : i . §er-

rnoi.is peregrinità*, quia nobis non eft v e r n a ,

suìm. i, JE2o<juenti« conteoitus, quia fri.

¿/fui & langvsfcttnt ehqutnti*fiuíia. ¿ . tâ*

tium Corruptela, quiafinguU difciplina ha¿

bent fiia vocabula nyyixoi, qu£ latinitáteni

fuáJpurcitixfasdant. Licet turner) non Lati

nii mi i. Obadverfarios, quos propriofirmo-

fíe refutamtu. 2, Ob necesfítacem, cum alia

non habcamut. 3. Memoriae caufa. 4. Obu.

fum, qui legitimatphrafin.

II. Sententia eft rei communis nervoía 8í

rotunda expresfio, ufibus humanis accommo-

data_..

Ejtu necafitas tanta efl, utfine ea dicert,

fit infanirt. Ha enim addunt & authirita-

tem dicenti, &gratiam, deem atqs ornamen-

mm orationi. lis tamtn mendum eft, non ut

efcuientü, fid ut condimenta; ntmpé parca

& cum modo, fine ajfeflutione, atq3 fita loco.

Nimirum in rebus gravibtu, cum komtntt

errant, &putant id, quodfugitndum, rjfi

expetendum. Nec quemvts yvuixohiyov cjji

duet, fed fenem, eumcjj in authoritatt confti*

tntum, nonjuvenem, nonfervttmfiu contem-

ptum. Ideofienexapud Terent. inceptct ¿ í r -

vum: Edam fententias lóqueris carnifex ? Sit

ergo orado finttntiofa, fid apte:

Q * Ejus

Éju< notandofuni: I. Species. II. AíFcdionesr*. Speciesfentenña Cuntfeptem:

I. Giiómc eftíenttntia brevi complexualL

quid denotans» quod ad hortandum dehor-

íiodumve pertinet, ut:

j\onfuntfaciendamala, uteveniantbona.

JS'en eportet melles ¡ti república tolerare mores.

II. Chiia cft fentetuia brevirer explicaos

aliquod chema fimplex, ut: Eruditions radia

cet amara fruit us autem dulces funi. Rejpu-

blica conftai pr&mio & pwnd.

Chria qttomodoaGnomd d'jferat fub índi

ce hej.. Recepta ex Aphtonio eft opinio gno¿

mam effe fintentiam , cu jut atemor noru

tnemoratur i fi vero ei author adijtiaiur effe

Chriamv. g. Gnomo eft; Omne folum forti

Patria eft. Ex hac fu Chria, fie: Te v cer in

vettri eúmcedta ait; Patria eft cuiá^tubicuney

c.'4!f,benetji. Sed ftps Keckerm. nunc fiqui-

mur,cj>ti d'cit: chrian pert inert ad iksma

fimplex, cujus fit explication. Cnomam ad

themn compofitum. cttiu* eft probatio. SaL

Vohorum judicial vutarem eujutvisfenfum

ex nomine, Jttmtndum effs, rw.w*? dicitur'

a ver be

ä verbo yvumq d mentii derretum. Inde e*

tiam fentenriam, veteres vocaverunt id,quod

ammo fèfififfènt- il t fit gnoma fit [enteriti A

mentemmagù refyicìens. x^.mvero dicittir

a yjioius i. ti tor, e/, d utilif'.ma feu ut ili tos i .

pjk, quod contineai praceptUm utile in vita.

Jìtq^ficgnome theoreticttm, chria pratlicum

quid for et.

HI. Noematftorauofenfutinéra, Srfetr»

tmtia teßa^. Seu: Cum telle fignificamut,

quodauditor ex fi divinai. Vel, i fi falfumj

qtwddam dicium,quo telle perßringtmu* ali.

cuf mores: ut, Nuvquà cum maire&fiorore

redi] ingratiam, h,e, nunquam cum illnmihi

fuit difidmm. Sic : Conftantinopoli fruì,

htm hominem vidi bonum i. nunquam ibi fitti.

Reducurtur hue Paradoxa-..

fulgoficìfia dtfiringuunt : Gnoma efi di-

flumcitra perfine autre' mjpeßum h. e. the.

fis. Noéma cet im materia accemmodatum »

cumreß'ebtuferjeti£(y' rei h, e> Hypothefis.

Chmt/ru i rumfypa t ta ut adyciatur nomea

amhoruì

IV. Oraculumeftfenffntia divino ore proJ

lau»cujuitiufuà efìprofundui.

G 7 Tale*

Talesfitntfententìa DEI, Angelerum,Pr6*

phetatum & Apofiolorum; quo etiam Hero-

urn pententi*, referenda, qua dkuntur Sym-

bola_>. V. Apophthegma eft fèntentia fingularite?

acuta, brevi» & rotunda ad intcrrogationerò praecdeentem prolarau,.

Qua vidertsin Apophthegm atibiu a Pin.

tarcho, Ljofihcne , & Erafmo celitela.

VI. Epiphonema tftfententiaad rei narrat i finempofita5 ut: Tanta molts «rat Roma,

nam conderegentem.

Efi ìtacj3ftntenti6 circumfiantijs limitata}

quas fiei demas, fiet yvuftt) vel %j>si«> Sin cum

exclamation e fiat, pertinet ad figurai penten

ti à. Necfecnim omnisexclamatie infine efi

JenteKtia. Ejus nota: plerurrq; funt; adeò, ujq; ,nimi"rum, tantuss tanta, tantum.

VII. Proverbium eft (cn'téstià communi hominumappiaufurecepta, & frequenti ufu )ì6làt!L-i. ut: *J7vii,dumvtrHmvtlmH*mor*

ieat. Jgnemgladio ne jodno, Duro nodo du

riti cutieu*. Dicitur Proverbium, quia ver.

bisplurìmum jacìemr, trocatur& paroemia

mirò ri QIMX ab ambulatiom, quodpafiim per

«ré

ora hom'tnum ambulet. Adagdium, q.l. cir* cumagium. Efifypartim Proprium,ut: A-micorumbona funt communia; partimTropi. cum, ut: In via, ligna non funtficanda, que duriora ßfucrint, imnKi^et confuita emollien-dafmt.

Afteftionesfcntentiaefunttres, u t v i d e l . ü t i. Gravis. *. Splendida. 3. Acuta_.

Gravn erit a rebus magnis & arduis fit petita^ Splendida erit fit & res contineat pra-claras atq^ exctllentes, & voces h<tbeatornatre perpolitas. Acuta erit fi ingentefa rotunii-tateconßet; idcjfe imprimu tuncfit, fi ferne»' tia ex immediate contrarijs coniponatur, ut; Jmmicus ebeffe, nonprodeßi foiet. Difcordisi Reipublice nonfitiutem, fid exil tum confert. Patremfamilias non emaeemfed vendacerru effe oportet.

I I I . Formulare eftloquendi modus ex ar^ tificiofi ftrnionis st'rulationcortus.

Efi% i- Kerum 2. Verhör um. 3. Di-ßjofitionts. 4.. Ornatus, j . Copid. f. De-cori, Hincergo Vormularia. 1. Explica-toria vidi de fei ibendt & definiendt. 2- Pro-batoriafubi Limitandi,probandi, confirman-

di> con*

di, concluderteli. 3. Ampiificatoria vidi. Ex*

àggtraridli Minuendi-, Comparandi, Diflin.

guendi, Tcflimonia citandi, Refutandì. &c*

X* C À P U T.

SENSUS V o C V M . Qualiter voces ipfae ornemur, pro róedi-

ecniate noftra docuimus: reftar invocibuss' ut quahter ftr.ftu earum decu» aliquodno-ih a a c q u i r e t , declaremus.

Ghiomodo orn&tur Senfus ?

Figuris ferireritiae.

Ha namtfófttnt vividi itti colere:,qui ord^

tieni vttaminejfe declarant> qua non tam in

verbis pìngendis pondut habtnt, quam in il

luminandofententiis, quarum ut ejì major

dìgnitof, ac nectfnas » ita major his cura im-

pendenda. Ac ut natura prim eft, concipe-

reanìmores, quam enunciare: ita de hit Jtgu-

rts, qHXtidmtncempertinent, ante loqnendS

fuijjitì fedfacilitatemftcHtii de figuri* ver-

borumpriué diximui. Porrò numeruiharum

figurarum diffculter terminabile efli Nam

turn hafigui A ab ejjtiltv9humanùpendeant,

jequi-i

fiquitur eas pro affetluum varietate confti-s tuenda*ejfe, ut quot modus mens* voluntas & affcilui homintt exprimuntur, tot figura con-fiituantur. Ferumars per fiumma ficandens, infinităţi modum inycit, eaq} praceptorum-e gyro terminat.

( J^uomodo ha Figura ornant fenfutns.

I. Contcntiono. II. Revocations. III. Scrmocinationo.

i . Contentio refiicit i. hfc&ixm,tu>ru mitiorem & dicitur Exclamatio, qua eft im-plicira, velcxplicita: turn liberiorem, & di*

Parrhefia& Fpiphonenia. *. Perlonam &fit per Apoftrophen, & pVofrpopceknij. i . Revocatio fit per Epanorthofin & Apsfi-opefin. $. Sermocimtinconfiatduabmpar-tibut Interrogatione&Refpmfione. Inter. rogatio vel fit Infinite, & dicitur IfUTytrt? quo-ties nonfictfi standi gratia ajfumitur; fed tn-fiandi; velfit Haiti fi if. cum delibera tione i. Noh'fcum, & dicitur stddubitatm i. C*m alqs & dicitur Communiatio. Tandem Re-fyan&aefi aut dibit, Pcrmiflio, aut faeti Con-ceftio.

XI. CA.

X I C A P U T .

O l l N A T V S R E R V M

ET DisposiTiONis. Huc mq} vocum Omnium abfelvimuii

teflat Orttatut Rerum & Dijpojhionts.

JQuomodo ornaniur Res & D/ftc/ìtio ?

Figuris, ut vocant, Amplificitionis. Jntellige Princìp aliter & primario; at mi

nus principaliter Res ornant Tropi & Figura

ideyhocmodo : T H O P I , / . Jldetaphora in re

fublimi & gravi frequentanda. 2. Melo-

pif, Fjjìcientis facit ad emph^fìn : materia

adgrandiìoquentiam : Subi & Adi. ad txag-

gerandù. 3. Syntch. Tott* ad fublimìtatem t

Partis adaitentione. ^./roniaujus eftin cbfu-

iationib9, imprecaiionib9 dicacità te, rìfu,jocùt

lepore &c, /. Emphafs excitât, movet, ani'

mum ó-, au di tory adft per trahit. 6. Cata-chrefis facit adgravitatem & fublimìtatem,

7. Auxêfis/'tf exisggerando & augendo •• Mis-

fis in vituperando & excufando valet. 8. Allegoria in docendo,exaggerando & Concilian

do ut Hit.

Figura

Figurat Dtâionîj. r, Fpjzenxîutimur cauß exaggerddi,mijeradi,elevadifiu irridedi: ite Inreti9 magni6 & •uehemer.tibu* . certitudinii graţia, i. Atudiplnfis ufurpatur in af-

feEluvehcmentioru Quia vulnerat adver-farium, nonfecus atq3 u, qui eandem corporis partem iftufdeplu«ferit. Valetplurimum in laude & Vituperie. 3. Cl imax valet itu refutatior.ibtu: in ca efts ordine commcmo-randis: inject* & deleftatione. 4. Anaphora/««? 4<i probabilitatem, txaggerationentp & pathopceiam. $• Epiftrophe locum habet in affeblanda concinnitatt, idfy in mediocri dicendigenere, nenimia diligentia ca ufit mir fußticionepragravet' (>. Symplocc elegant i-am habet luminofam, ideofe potent efiin exag-gerando,adhortando & objurgandâ. 7. Epa-nakpfis in Narration'tbu* & Confirmation'!* hut adhibenda, ubi idem fizpiut in culcan-dum. Facitenim adattentionem .amoremu, odium & commiferationem. 8. Fpanodos adhibenda in diflringuendo & argumentan-do. ff. Paronomafia efi figura deletlationis plena, & ad omnes affeilm apta. t o. Poly* ptoton reigrandi, affeclibm magnk compe

te.

/ / / . i i . Ántamchds deleBat & pungitau-

ditorem. í». Ploce efi jucunda,ad cogitan-

duminv'ttans. i j . Ifocolon &parifon ¡n*

rerum comparathnibm adhibentur. i 4. Pa-

rechefiscxcitat inteHeBum*. Figura: Senten.

tise. 1. Exclamado efi magnapotentist figu

ra ¡n ómnibus ajfetttbut c'icndu. Locum ba-

beat imprimíspvfl Narrationemin Amplifi-

cationibus & Peroratione. i. Parrhefia efi

c¡uaficuneiss, ánimos adverfariorum pene-

irans&difijciens. 3. Epiphonema efi quafi

figillum, quo confirmatur ret. 4. Epanor-

thofis adhibettsr in amplificatiombut, quia

tacitam habet comparationts vim; ítem itt

jorts & finceiijí ; & infitijt excitat enimaf~

ft Bus magnos. $. Apofíopcíis valet in tur*

pibw : in nottt &parvu iin iracundia,irifii*

tia,dolore & metu. 6. Apoítrophe/f rvit al*

temiom, avertit odiumjudicis & habet ufim

¡ndicendigenere impetuofi. 7. Profopopoeis

in rebm gravioribus, puta in admirationibut

Ó' objurgationibui vehementioribtít efi orna-

mentum praflabile. t. Addubitatio locum*

habet tn rebits verecunda , in modefiia, in*

Amplifieatione, probatione & Exordi¡s. 9.

Cornmu-f

Communicatio ufum habet in deliberationi^

bw & concitatiombus. habetfy vim urgendi

& extortjuendi confeßionenu, i o, Permi?-

fiofacitad Commifirationem, & animumj

auditori* exulcerat. i t . Coneeflio valet in

deleÜ atione » contentione ac dijputatione.

Hie eft ufus Troporum imprimis & Figurarti

ditlionis fecundarim, fid nibilominu* illu-

firù, quem in reipfaprxftant: idquod Figurar

amplificatoria:, nomine /pedali fic dilla, ex

profejfo faciunt. Exornant enim jr. Thema-,,

i . Explieatiooem. 3. Probarionem. 4. Com.

motionem. / . Amplifkatfonero. 6. Con-

ciliationem. 7. Difpofiiionem, qua expri

mo capite ad dicbotomiam refer es.

Ghiomodo ornatur Thema-» ?

Thema ornatur. 1. Diftribmione. »,Re-

jetìione. 3. Promiffione. 4, Commenda-

rione, j . Petitioner.

JHftc ornamenta communia quidem funt,

Amplification quoy,, interim ob methods &

neceßitatü caufam, hie fuerunt indicanda.

In fiquentib9 quoq^ idem foepi9 repetetur,qttod

ut ne tautologia ,fied utilitatu fiudio impute-

sur,oro.

Quomo»

Guomodo ornatur Explicatio ? -Fxplicacio ornatur. t. Characterifmo. 2,

Defii)itiooe_.. 3. Diaerefi. 4. Epexegefi. f. Expolitionc_>,

1 . Characterifrnus eft illuftris deferiptio > alias Periphrafis dibla. Efttfo rei & dicitur pragmatologia: perfopa, projopographia, lost topographia: temporu Chronographia &c.

2. Definitio ejl turn Nomints, turn Rei. JVominu eft,cum reifalfum nomen adimitur, •verumcj3 imponitur, ut: Nentejam par cum,

fed avarpm appellabo. &c. Rei eft copioftot rei.defcriptio. 3. Diacrefis eft rotunda & a-ptarcidivifio, docendiftudioallata. 4- fpe-xegefls feu Interpretatlo eft dum oratwnem q~ ratione explicamtu. <r> Fxpolitio eft cume-ttndemfentemiam Commutatis verbis vicinis txplicamut & illuftramtu.

jguomodo ornatur Prohstio f Proisatio o r i t u r : r. Aetiolr>gia. 2. Ra-

rioci'natione_,. j . Trar-/Ijtione_». Aetiolngia eft cum cauftm rei recitamut,

JBftfa vel/implex vel Modi feat a, emfy cu 0 ra- 1

du & diciiur Climax; vel S inegradu,qun vi-fifwwUfi ma»velfHCata. Vefaeft tri

plex.

flex, i àiKipchóyU cum aliquant offici) rma

tionem exponimm > aut excufitionem, quod

vidi jure, quod bonefte faciamm. ». vVo-tym , cum utimur alia rat ione, quit prio-

ri pnfertur, cuf;u iota pracfertim. j . xvxy-

w » cumaUegatur nectptat. Fucata dici,

tur C o l o r , quando vel cnufk peraccidens,vel

alioquinminm verapraferuntur. z. Raria-cinatio eftcum ex ajfeBu aut ftgno aliquo tei

frobationemcolligìmus. 3. T ran f la t ioe f t cum

caufa alicujus rei confer tur in locum dignic-

rem, aut maguprofuturum dicenti, &fit fe

t e dvouf'vrH Kcq tyiCH.

<f)uomodo ortiétur Commotio ?

Commot io ornatur %uris Generaljbus &

Specialibus. CeaezaUsfunt dutt: x

t . Pathopoeia. z. Hypotypofis. Specia-

iesrejpiciunt ajfe&um. 1. Gratum. ». I n -

gratum.. . j . Med ium^ . Gratum t f fcBum-*

movent, 1. Ontar io. 1. Cratua. ?. F i

ducia. 4 ,Omina t iobon i . ln%\irumt>jfcEf«m

movent. 1. Indignano. ». Objurgat io. 5.

Imprecarlo. 4. Oni inar iomal i . j . C o n -

queft io. 6. Commiferat io. ?. Defperario.

t^Hedmmaff'ettmt movent, 1, Admi rs ' io .

2. Obfecratio. j . Obteftatio. 4. Irifio.

x, Pathopoeia eß quorum vis affeFtuuntj

tiebementiorstm expreßio 1. Hypotypofise/?

cum res itaoculisfubtjcitur» #f non narr ari «

fidgeri videatur. 3. OptJ.tio efiqna defide-

riumaliquodexprimimus. 4. Crama <r/? w -

tuperio cemmiftalaut. S- Viduch eß firma

perfvafionis indie4fio. 6. Ominatio ¿0»*

tminisfuturi boni, quod fieramu* 5 declora,

tio, 7. Indignatjo/?« Aganaclcfis <r/? /><e &

indignationis nofiraexpreßto. $. Objurgario

tftjurgij nofiriexplanatio, dicitur alias Epi-

timtfis : fit qmq^quoties adverfirium tjfidem

verbü, quib9 ab eolaeeßitifium9, percutimus.

p . Imprecatio fieu « p * eß acerba execratie

cum imprecatione conjunila, ut : è fiel9 « por.

tentu itt ultimas terras exportandum. 1 o.

Ominatio & Comminarlo eft futuri mali pra-

diffio. 11. Conqueflio eß triftitia& quere

Uprolatio. i i . Commiferatio eftmifericor-

dia conteßatio, cujus funt, Heu,eheu, ah&c.

1 3. Defperatio eß abjetla fiel & animi deje-

Sli exprtßio.ut : ofirufirameifufiepti labores !

hfiesfallaces .',0 cogitationes inantt mea ¡14.

Admioi»

Admiraţie ajfeclum admir andi expenit. Î ţ . Obfecratioprecum & obfiecrationum nffetlu txornat. 16. Obteftatio efi filennis Di Iho-minumq}aut confidenti* mfiraappellatio.uti Teflor Deum & homines > ţefior confiientist met penetrali*. Sic, Prc-h Deum. atq3homi. numfideml 17 , Irrifio tfifiguraiper quam [vejocandi.five irridenduuffeEi? exornatur. Itaq3httc ptrtingnţ lepidi [ales &joci,atqJdum riores irrifionct.

Quomcdo ornatur Amplificati» Ì

Amplifîcatio ornatur fecundum fpecies,'

fuas, quorum 1 . Dilat.uio. 2 . Digrefùo.

3. Hrpothefeps ţrawlwio. 4 . Refutatio,

I. Dilatatio ornatur figoris generalibus tribus, eflej; 1 , Contendo. 2 . Compara» tio. 3. Enumerano.

x. Contendo efi cum per contraria aliquid amplificam' efjpecies [unt 4 . 1 . Paradiafto-le, cum aliquid ita concedi tur, ut vicinuntj queddam deirahi pofiit: ut, veri tas premi potefi, opprimi non potefi, 2 . Commutarlo, cum contraria interfi permutantur & tran. Jpenuntur; Non efi vivendum ut edas, fid idendumut vivas. 3 . Aphacrefis, cum un»

i i centra?

ontrariorum remots, alteram rtponitur'. UU r.onmedicina,fedcarnificina. Hue pertinet Pret imef is, dum contraria inter fe comparan-tur. 4. Communicario cum idem contrarijf iribuitur, qua vidttur duos habere modos: Primus 1 quando duo contraria duobm contra' rijs tribuuntur, &dicitur Enantiofls, ut: ob-fequiumamicos, Veritas odium par it. Secufi-dus citmumfubjeilo duo contraria tribuun. tur:ut, Avaro tarn deeft quod habet, quam-» quodnonhabet, &dicitur Synchyfijt.

1 1 . Comparatio eft qua res inter fe confe-runtur, ejut jpecies funt dux. 1. fuyzpietft dum contraria & differentia inter fe confe-rttntur; ut, Cognovit bospojfejfuremfuum, & aß nut prefepe Domini Jui, Ifrael autem mo non cognovit, 1, OMIUW rerumfimiltum col' latio, cujus jpecies tret 1. « x » i. imago } fim-flex rti afimilati*, ut: fepulchrißmilis. 2. Parabola eft longior fimiltuido a rebut inani-tnv-, ytl mutu, vel incorptris defumta. j , Paradigma/*« Exe mpluBi, quodutaliquidfi-atßrmliter, ponitur.

Eouraeratio */?qua multas resßmulpo. \ pimui & qttaß numeramm. Ejus fpeciet

Jnnttres: r. Dtftrfbuw» ctttn tetani aliquod

diducendo per partes latini explicamtu. ».

Congeries cum multa* jfecies coacervarmi.

Incrcmentum cum «vadatim ab imis ad

fummaimut. D i f t r ibu t ion i vtctfimfùbij-*

citur. r. ùvxhvtn? , qua efì par ti t io, cum rei

fubijcittntur fui, caufit. 2. t7n[j.zfi<rp<.cf cum

adaliquam rem , alia quidam rei «djungi*

tur, Ejusnotx funt: non (blùm Ccd e t iam_.

I I . Digrefsioornatur figura unica Gracù

TraO'ÌV!Ìcuri;, Latini* eodern nomine dilla. Ha*

betautem7rafix,fìo(,<nfduai parta. 1 ixBoAy

hiyx i. declinano a propsfii», qua necmmis

crebra, nec ninni longa effe debet, ne plurtt

irdfityot, quamtoya trattarevideamur. x.

tTcdvoàosfeu regrefio, qua convtnitnter redi*

museo, undefumiti digrtfi.

I I I . Hypothcfeos t ranfhr io ornaturper. 1.

Locum communem_. 2. AiTumprìonerri-j.

AlTumptio feu irpc-x^i? dicitur cum ad

definitum affumitur indefinitum, Velutie-

pùmgenu. adjpeciem: itaetiamJpeciet-.refer-

tur adgenw. Ibi loctu ccmmunis : kìc «fi funfptio.

IV , R«fucatio orpat.ur Figuris A b i U u m 84

H ì Rcla„

Asians. Abfolutae funt tret, i . Diaereffs dilemmatica. z. Enumeratio per remotionem. 3. Frequentatio. Relaca? funt quatuor. r . Occupatio. 2. Invcrfio. ^.Rejcclio. 4 . A D » thypophora-.

r . Diajrefis dilemmatiea eft ornamentum« qwutrtKcjj conftringimut adverfarium. z. "Enumerat'io per remetionem eft, quando enw meratis omnibus argument is ordine poftek

Jtngula removentur. 3 .Frequentatio eft quan. doargum'eta antea ad dull a & differ fa unum in locum colligim9, & ex omnidus efficim9 conT

cluftonem 4 Occupatio eft qua nobis ohftan-tiaanticipam9. Ej" notanturPattes & Species. Partes funt dust. 1. Objeclio a. Subjectio." Speciesfisntetiam dust. 1 . Interroganscum quarim9 autfcifcitamur aliquidftne reffon.

ftonenoftra. z. Dialogi/mus ? cumipft nobis objeBionemmovemus, & ad earn reffon de-mus, s. InverfiocKOT oftendimus pro nobis facere argumentum* quod contra not detor* quetur 6. Rejec~tio> turn aliquid reijcimut tanquam indionum & inttmpeftivum. 7 An. *hypophora, eft cw,n unum argumentumcon-teditur, oppoftto fortiori.

Quom$r

^uotnodo ornatur Cenciliatio f Conc i l ia t io ornatur i . t i i a r i e n t i m i o . 2 . V 0 -

io.3.t\tea\Mtionefi4iifJiH4,4.V\irgzxion?_,. 1. Charicnti fmus eft figura , qua modera

te &leniterad alios loquimur, utijs benevolent iam nojtram dtclarensm: ut, Filioii noli it feccare,ft.quts autem peccaterit. 0?c. 2, Vo-t u m c l l , quoalicuibeneejfecttpimm, j . Fxre-nuat io jui ipftun eft, qukaliquisde fe modira-iittt loquitur. 4, Purgatio eft, dum innocen-tiam mftram declara,mm,&omnemfujpicio-ntm a nobis amovemus.

jguomodo ornatur Difhjttio ?

Difpofirioornatur. 1. Tranfuionc 2. A-podioxi. 3, RcvocationCi

r. Tranfirio eft cum brtviter mtnemm, quid diclum Jit, & quid dicendun* ^, g reftet. Partes ejus duttfunt: t .oirrx?. A J conn e. •neuls. i. breVu ditlorum repeti- x i o n e m f a . tio. 2 a-THxyyiAtoi rS i<ht^Mf i it- OutConi-cenaorum promtpto. 2 . x7ro8iu%n T

, , ,. . r r ,. . , ones, l o -bic dtcttur cum altqutA remove- t c r r o g a r i -mtu, velquia non necejfarium, vel ones , O c . quianondumdicendum, velquia c u p a t i o . tntempefttvum: hoctamen rarif- nes*

B i Jifni

finte fieri debet, neoratìonis iurbeturtoncin*

nitas. 3. Revocano eft, quàoratio qttafi in i

gftumfropofiti argumenti redstcitur.

XII. CAPUT.

C O P I A. j Orationis ornata (le felicirerad-

©rnato- ejusdern jam Copia.fcd minime copiose, expiicanda-..

guideft Copia ?

Copia eft plenirudo oratiossis, largo fij@

Sai», omneiìi aridkatem & fìcrilkatem ex-

cJiirfens.

Outtiquam enim omatut multum gratin

tyfvavitatù orationiadferat. facile tamttù

paritnaufiam, nifi còpia bora fragrantia j 'u-

ciinda reddìtttr. & amplitudini* aremati*

btu co'.dtatur. Varietà* enim > ut dici fi-

lei > di': tilt: t

Quctuflex e fi Copia ? Trip ! ex

I. Rerum. II. Voeum. III. Di-fpofìrioruV.

Qisibm addipejjètcopiaOmatuf, nifipa.

gclUrHm mttltiplieatit mihi metum incute*

fft. F.fiq} hlc notandum, rert im captam citra rctvjoteyiciv hoc in loco tradi. Na&i fiuprk amph'ficauonem cum re/peElu adexplicatio-nem autprobationem tradidimm: nune verb nude ipfitm plenirudinem fietlamm.

I. Rerum copia eftfons & fca tu r igo copiae verboruro, quseiode ceu rivus cjuidem abundepror lu i t i juxta illud Herat. Verbafa pr&vifam rem non invita fiequentur.

H&c rerum copia invtnitur. r. Adir i i t i i * culorum cognirione. tt Rerum D i f t r i bu t i o -ne. hdmiuiculafuntScHOLAt trei, & V e -t 'UMiKA tria.ScftoL a e trahs/unt: 1 . Naci -rar 2. Gratia:. 3. Glor ia; ScHo t a . Pr in a dat cognititnu initium per ua,KpoKc<rfio)i dr fxix.paKotrjjt.Qy: Secunda^ dat progrefium per Megenerationem & Sanchficationem: Terţi* dat ţinem atc^metam per clar ificationem 0" beatificam vifionem* VOLCI MINA tria hac fiunr: 1. Biblia magna fieu Sa cer codex. 2. Biblia parvafiu Catechijmu*. 3. Syntaxisar-tis mirabiluj quibu* fitmulatur Po l y jmhra , quaefirofiarium quoddam. Di f t f ibut io rerum traditur Synoptice & Exegetice. Syn* optice exhibita efi per Raimundinn Lu l l i unv

H 4. in 'ri«

http://fxix.paKotrjjt.Qy

in tribut capttìhusfummis i. Qu*ftronurn_»

decem. 2. Subjeclorum novem. 3. Prardica-torum ab Iblutorum novem. cV Refpec"tivorura novem. Exegetice rei in 4. Facultatibus fu-

perioribus traduntur, quoi fi didiceris, fpon-

iiuddha erit.

II. Vocurtï copia efl firmi squidamditftio-nurr» inoratione, è rerum penu &'promode-promeus, fi.iequibus oratio efl nùx caffo, & loquentia fatua.,.

Di hac vtrborum copia videris Fra (mura

dfertisfimum : Mefanchtonem doÛùfmumî

Keckermannum acUtisfimum ì inter 'quos 0.

1er es, me an fi rem patienter audiat, velim.

Verborum copiaacqùiriturpartim in Grammatica , partim /«Rhctorica. In Gram. ac

qùiritur Addinone cVVariatione. Additici

fit 1. Aequipollentibus. ì.Epithetis. Vari-atio efl Etimologica rVSyntaflica.

Etimologica fitperEnallagen, cu jus Spi-

eiesfunttres : t. Antimeria. 2 Heterofis. j | Metallage. Syntacn'ca variano efl Nominali? & Verbalis. . Nominalii efl triplex : 1. No

mini* ineffe vel adeffefignificantis. 2. Com~

parativi, 3- Superlativi* Verbalis vari.

atto ctnttngit multìfarìam, utì in SyfitM'i

doctiimm. In Rhetorics copia acquiritur.

i. Figuratione, ». Imitatione. Figura; ver-

borum copia infervientu imprimi* ha9. fanti

Eatfe partim Multiplications feti additionis

& extenfonis : 1. Synonymia. 2. Congeri

es. 3. Incrementum. 4. Pleoilafmns. s\ Ex-

politio : partim Explications, / . Periphra.

fu. 2. Qppoftti», 3. Comparatio. 4. Diftri-

butio. Imitatio efi tutùfìmumamplìfcandì

medium, de qua alibi.

111. Difpofitionis crtpia eft multiplex for

ma; genus, quo in traftanda oratione_> dodi

Solent uti.

Quotenim capita, totfunt fcntentia. [de.

ècfa quilibet fere fuam ftbi effngìt dljpejttio-

item, urtde tanta exurgit copia, qua non facile

numero terminabile. Ut interim Juventus

tx Dìjpoftionum colhilìone,posfit habere ele-

Uionem & delecìum, fequentti fortnas a 'ten'

iat>. Ejì a. fummattm dtcenda dijpojìtio

V. pkx.

i . Q u a z i o n a r i a . 2 . D i k i p l i n a r i a .

3 . H i f t o n ' c a . , . 4. P h i l o l o g i e s . 5.

Textual is"*.

H i t Qua?-

f. Q\j3»ftiona?ia eft t. Lttflianà-.; Utrum , aequo, qua re, quantum!*

q-Mq^quAre, Quale, & quando, ubi,quomo^

do, denies queir ito sum quo^

». Philippica_, :

y»V, < y « < < / p a r t e s , qua cauftt, qui

effe il ut, qua cognata, qua contraria.

3. Vulgaris &trita_, :

Outs, quid, ubi, quibut auxiliis, cur, quomo-

do, quando. .... 4 . Erafmi c V H m b r a n d i : jìw, quid, qmtupìtx, quantum, quale, qua

connexsi, qua repugnantia.

II. Difciplinaria turnGeocraiis, turnip*.

cislis, (Trt^Srnrhetica & AnaJyrica, dt quibut

in Logica. Centralis 1. Anftotclis, que tmj

fiat,;.

t. Exordia & axiomate principali. 2.. E.

tenchofi'urefutatione. 3- Cttstftionibutfits-

dab its. +. Apodixi. j , Epilogo*

1, Gemmae Frifij. ;

Membra decern fubeant animo tradendo do*

centit, SuiJetlum,Jpecies, nomen,finitio, cast*

fa, J:fit clu*, jpecies, partes cognata, remota.

3. Raaicorurru

/.' Óattfì. 2. Caùfatuf». 3. SuijélìiitM, 4é

«Adjuntlum. /. Dìffentanea. e. Compara*'

ta. 7. Nomina. 8. Dtfìributìùnes. s- Defii-

nitionei. 1 0. Tejtimonia.

4, Bodinì in Politici!:

1. Diftributio. a. Poftulata. 3. Defi-

nitioncs. 4 Regulse. / . Leges populo-

rtìia. 6, ' Dottrina forcnfis. 7. Jureconful-

tomni-i ;

Pr&mitto, fcindo. fummo, cafumsfiguro,

Perlego, do cattfu, connoto, Ò ottjci».

III. Hiftofkaeft. / . Realtà &fatìorum->s

ubi notantur slntecedentia , Conntxa & Con-

jlcjKentia ,feu: Piincipium, Aicdium& Fi

nn. 1. Temporilis ubi arto temporum in

tervalla coìjlìtuuntnr, quas Ipochsivocanti

3 Per fonaJis, quando pirjcnarum or dofit vai

tur aut Potefiat earum- &c.

IV: Vhilolo^ka,ubivoxconjìderatur: t.Le-

xice. rattonejignlficattoniitantum. 2. Gram

matico, ubi Etymokgia, IJemenymta- & Sy-

nonjmia. 3. Rhetoricè , ubt notandumanJ

voxJtrpropria Velmódifìcata. 4 . logicè,*-'

bìcognmduAnvoxfu, abfiratta velivttcre-

i4't prima vel fccundt, not tonti: In complex A

Vel complexa : certa vel ambigua. $. Mnc-

moncuticè, ubi animadvertendum an vox

fit plana, an criptica. 6. Technologicè, ubi

eegitatidumcujwnamartisfit terminiti.

V. Textualis, caó^i

1 . Philoponi commentatore Arifiotelis :

Tradiţii, i. irţdiioţlour. ètapittv. Illa fi-

ptemexpendit: t.ficopum. 2- utilitatem.3.

Ordinem. 4. Caufam infiriptionis. /. U-

trumgermanuffit liber. 6. Diflribuiionem

in capita. 7. Adquamnam tbtlofophtt par-

temreferatur.

2. InterpretumArlis. quivelfunt:

X, Epitomici. 2 . Eclogarij,^»» ìnfignio-

yaexcerpunt. 3. Arialyticir qui textumre.

filvunt. 4. Methodici. f. Polemici, qui

eontroverfias tratlant.

3. Euftschij, interpreti*ţtometi.qut agit;' 1. Deauthoreubi Nomonvitam >geniu

argumenti ifationem ìnfcriptionis, &

mentumopera indicat- ti. Ord inami fum.

mf,mrationcmcujMq.sdictit & fingnhu vo~ ]

tei. 3* Fabulas ipfia proponit & explicat.

4. VuJgi, ubittxtusproponitur: /. Sttm*

t. Stimma. £. Oecónémia & Partes. /.<

tifiti itiObfiervationibut & Dottrini*. &ct

XIII. CAPUT.

D E C O R V M . De oratlonis ornatu & Copiai

nue ufq; egi m us : Super eft Decorum,,

£)uid eft Decorums ?

Decorum efïaptaorationis ad circumftan-

tias accommodation

Pote ft hoc Eloquent ia prudentia dici, fine'

qua furdofabulai narramiu, neq, unqttamJ

oratiònitfinem, qui eft perfuafto, attingimi**.

H&ccnim nontam ab arte, quam a Circum*

fiantijspendet. Jidifieritaq. eft orator, qui

non attendit accurate turn quit di cat, turn a i

quos, turn quo loco & tempore dicat.

gwtuplex eft Decorums Ì

Qmntuplex: I. Rerum. l i t b i fpof i f ion is . • _ . i

II. Vocum. IV. O W u s . V ' C O p l *

Hoc inim omnia non caco quo dam impetu, fed

êchlgt firms confitto àdhïbenda> & circum-

B 7 ftan.-

/

fiatitijs accommodanda fanti ut congrttani

Perfbnis, Lo eis & Tempor ibus. Perfonge furti

Orator & Auditor in quibw notanda Nat m a

l ia & Acquifita. Natural ia funt /Etas & Se

xus. Acqu i f i ta /»* /V i r rus & Cond i r lo quA

refpicìi partito* Statum, partim Forrunam_>,

Locus eft Privatus vel Publicus: Honcf ìu j

ve'.Turpi*. &c . Tempus tß trifie vellaturru t

faci* vel bell; &c qua omnia caute funt per-

Jjicienda, ne intempißiviludibrio potiw,qna

addi trat ioni fimus. Plderu hoc de re Syjh

Ketk^part Jpecialù lib. i c. /. Et a me ali-

quid amplivi* exjpecla, cum nunc, ob pagella-

rum multipticationem inopinam, plura addfa

re non liceat. KB.

Vi r tu t ibus haftenus explicatis ppponi in-

t'ur. 2 7 . V i t l a a exquibus tanquam contrae

quid in orat ionr poni deceat, innot t i c i r .

i . Barbarifinus in Orthographie, Etjtno*

logta & Profidia,

z. ßirhutvoxidumdiclioperegrina & in.

ttfitata orationi admifettur, ut : Schwerme .

ttUpro Hmreticà. Quo jpeninet ArchmfmM

0 x,n:.ya^{i!»i»

j . ioigecifoius, dum centrai regulas Sy».

tnElk'tU loquimur, miadjttvâtibi. 4, ccKvfoAoyf» efipbrafium improprietate

uf. dare voba , pro loqui: fidtm dare, ţro credere. , f, dpufyoi&oAoyto» efi anceţs diBionum^,

fienfiiti, ut: di C unt Qtfiarem Svecum dcvicijfe* 6: EccKpfiscum neceffaria diâia oratitni

de efi: Bonut futurut fitil, tzconomm. , 7. Brachylogia > cum de re gravi brevittr

<S~ angufi'e nimts loquimur, 8. Pknmln}u<i,adjeiîio vtrbifiuptrvacu'n

Ut, fie ore dicebat, Periţiolopiefi verbarum adjeEHefin»

vi rerum. Eftq3 infinfu,plconafinni in verhisj ! * Tauiologu fett atloKia^Joeeft nugatori*

eratio, quâ idem atq^ idem imatur Jotpuu t five in verbit,five in rebut.

i i. Pcriergia,cum in re tsnui fiuperv/t-euam operiefitatem prifiamut.

i t. Mid ologi*, cum aut teta ora tio, aut alicjua fiententia fit jufig longtor, ut audieri; tem fia ti get.

1 1 ra,7r&ivcim cum tei honefia, venufijt & gravt.voctsfiordide&abjglt* trib nun tur»

14. Miufc, cum de re magna & ardua to~ tm

ttu ctirfiu orationk inflituitur tenuior &Jîm~ plicior.

i ţ . Bomologia cum ret tenuts AC levicu. U oratione tumida & magnifica, cfferuntur.

16. Afiatifmus eft immodicum orationk geniu, ornatu redundant, rebus cdrens.

\j. Aefchrologia eft turpU ret obfcoena eratio.

18. xxKOţmtot,eft orAtionii confrAgofttASi «xafpero literarum concUrfu or ttu.

iff. xxKofyhloe,, eft cum quis tale orationk geniu affctlat, cui non eft par.

>o, Afchematori eft oratioomni ornatti earenu

1 i. HomG?ologia<?/?>quânulla varietate levamtu tttdium.

2 2 . iroixthoAoytoe eft immodica orationis pici ura: qualis eft fere ferm o Apulejanus.

23. Soraifmus, inept* csmmixtia ex VA~ rtjt lingvii & idiotifmu: itern ex phrafibus Poetici* & Oratoricii.

2 4. Anairhythnîon cum oraţie caret nu-mero, & compojitione tolerabili.

2 j , x,xxQf\,vfcm eft indecent ftruSlurd verborutrui

i 6i Hy„

t$. Hyperbaton diciturh'tc periodus perplexa, multts interpilationibus & parentheft^ bus feat ens.

27, oivaiKovlytflov dumbona dijpofitionis te-gţsviolantur, & terra Czle miftetur, ac quadrat A retundis.

II. S E C T I O

DEC LA MAT IO H^&cnusÖratoriam cooperante

DEO pertracTavimus: fcquitur I V . ilamatorta, quxagit de Declamat ione.

^tttdeß De clam at io? Declamacio eft Conveniens orationis e<*

au(sci:.tit>. Sine qua oratio fimilis efl infanti, in utere

dui dem for mat o. in lue em vero nunquam e-dito. Efl enim orationis recitatio, ipfla energia & confummatio ac per feci io orationis formata : ideo oratio, qua tan tum fcripta eft, iamperfeBa non eft,quam qua recitatur; nec ad eloquentix fcopum obtinendum, & admo-vendoi auditor urn animos ita comparata.

Jgupt reqttiruntur ad Declamat io-

mm? Duo: t- Im*

I. Impresilo. îî. Actio. £>!*jd eß imprcsfìo ?

Impresilo eft qua orationem formarăm-, memoria? imprirnimus, ut conveniens a elio tonfequi posfit-..

Etiamjinamq3 memoria eloquent ia cum a. lìu artibut fit Communi*» tarnen artificio/*

memoria oratoria arti* merito pars exifiima-

tur. Nefcifetur tttim quants vii ejm rjfet,

quanta divini tas, nifi in hoc lumen orandi

vim extuliffet. Adeoq^ non immerito the/kù-

ruseloquenti* dicitur. Quint, lib- u.c. a. &

pHtrày ,u>;rij? a Flacone vacatur.

JgUfitufleX efi mpresfìo ? Duplex :

I. Infirrnior> II. Firnion. . lnfirmior eft quando oratiónis recitanoe-

get adrainieulo U&ìóùii veî ex toro, vel ex

parte_,.

Indulgetur ir.im nonnùnquam, (& Veî

maxime in 'Schalt* ) Ut orationem integram

levant, i. IJìris magni* in republica valde

tecupatis. 2 Pueru, fienibus &agretù. Et

vide tur omni no cot fi: l tum, ut ty tona prius in

formando, quem haben di* aratiorthm ìxer-

seantur. Bonitdtetn enint nottua in orditone

formane

firmari da, facilini dèi» defequetur memòrie

fidelìtai, & atlianU felicitai inoratione ha-

benda. Ex Cic erune apparet. veteru, novu

integrai quid'tm erationes, fid difficiliora in

m de fcripto recita [fé, Poft Ciceronem tamen

tempora viri magni, integra/ Itgerunt, quod

jiugujlum & Carolum Quintum fecisfe hi-*

fieri* tefiantur-

JFirmfor eft quando orarionemad ungvcra

edifeimus, & inde expedite depi omimus.

Qjtod quidem h'icpotiti* monetar, quanta

txprvftjfadocetur. Modustnimaliquidim-

primend't & reddendi M NE AIO NIC A M

fede» proprio-m agnofeit Praclarcrum ta.

men Onttorum veftigia prementi ìmprtfio-*

hit dottrinarti lotte infirtrèpìacuit. Artifi-

cium igitur memoria a Chio ^imonUìe pri.

mum traaitum* Locis confiat & In i3g i f l ibu i

Recentiores pero, ut reliqwx omnia, ita me-

moria ariti» fradiderunt limatitu, AcKe-

cìetr. quidem memorandi media ponit i.Gene^

raha. ». Specialfa. Generala fuiit Ma te r i .

alia & Formalia. Mater ia ta funi Prima vel

Orta . Prima funt: i. Di*ta_». * . Medica-

toénta. 3. Qu i t saa in i i . Orta funi, 1. Locus»

qui

éjùt debct efe tranquillas, fahihr'u &atttot.

am. ». Tempus, tum primarium matuti-

íium, tùm fecundar tum nocTurnum. For

mati* funt partim Intelleöuilia i. Simile.

2. Oppoßtum, partim Senfualia. / . Scriptio,

2. Releclio 3. Clara Icilio. 4. Atenta lis fi.

pofito libro recitatiti. Speciali* _/«»/Loca&

Imagines. Hacille. Aieamhac tnreindu-

ßriam, inventurus es in lfagogcmca Oratori"

CA Barthpha tradita.

guid eß Attio ?

Aih'o eiloratiooisimpreiTa; concinna &a»

pta promulgado.

Pttfe bifariamo :

Í. Vocis figura. II. Corporis motu. Ute pars eß, qua in dicendo una domina-

tur. Sinchacfitmmttt orator effe in nume

ro nullo poteft : mtdiocris hkc tnflruBwfum

inos fape fuperar e. Eß enini aUit quafi cor

poris quidameloquenti*. Cum fit antemin

duas di vi fit panes, vocem gefiumq^, quorum

altera oculos > altera aures movet, per quot

duos fienfim omnu adanimum penetrai affé,

éltu i prtui de voce, deinde de gtfiu, qui voci

*ccommod*tur, dicendum eß.

QßotUs

Jguotuplex eft vocis figura r Duplex ;

I. Generalis. II. Speciajis. I. Gcneralis vocis figura concernit tùrru.

.Quantitàtem, in «.Tono. i. Mora ; turn Qua-

litatcm, in i. if quabilitne. z. Varietat§_,.

Tonus requiritut vox fit gravita acuta, aut

tSMediocris. prout res & verba exigunt. Mo

ra requWit ut vox Jit tarda & diPu'ncla; certify

quajt intervalla demenfa, ut hac ratione &

fufpirationilocm detur> &intelletlioni com-

moditas prabeatur. Aequabi.'itas conftftit in

paribus fcrrnonisJpacijs acfonts. Efijj quafi

modulationis condimentum. Nam modulari,

licet, canere illicet. Varie ras veta tpcovolovixv,

i. unicinium. Bonus enim orator variabit

&mutabit. omncfy fonorum, turn intendens,

turn remittent > pet fequetur gradus. Nam

Varietas cum gratiam prt.bet, ac renovat au-

res.turn dicente ipfa laboris mutatione reficit.

"II. Speciali* vocis figura conce?nir. 1. Res.

a. Voces. 3. Difpofitioneoi. 4 . Ornacum_j.

1. Res*'»wr*/«7Gerieribusdicendi & Af-

fecìibus. InGeneribus d'tcendi vox variai

Jicundùmfj/lum Grande»!) Humilem &Tero«.

peracum., in Grandifitvox tàrda.fubfftem,

gravut

gravis, impettiofa atcj3 finora, !nH«.iml!i_/?>

c i ta , fubtilis,fubimi fifa & tenera. In Med io

cri fit vocis quoddam temperarne»turn. In_.

Affeeìibus vocis mutattones tottdemfunt, quot

animorum,qui maxime vocemoventur. Itaóy

fgrftttus orator utcunó^fe affeBum videri &

animism audiemis moveri volet: ita cerium

vosis admovehitfonum. «silittd enìm vocis

genus iracundia pofiulat, acuium, in cita turn,

crebro incident. Aliud mifcritio ac mqcror;

fiexibile, plenum, inttrrupturn, flebile. Alt.

tsd me tus ; demijfum & hitfitans & abje-

Elum. tAlìud vis, conentism, vehement,

immìntns, quadam incitatìonegravitati*.

•Aliud voluptas; effùfitm, lene, teverut», hi.

lamtumac remijfuw. «Aliud moh f u a ; fi.

ne cpmmiferatio>:e, grave qmddam & uno

freffu ac fono ebdutlum,

2 . Voces ita profirantur, ut Vo.cales tin*

riant m auribut : Confonanter cor fòneri L>,

non dijfonent vocalibus : SyJlabae fic ar tic is

land* funt, ut fit canticum e/uoddam vocis.

Voces emphatic*,comparativi & fuperlati.

vi voce pie fiore proferantur.

3. Difpofitio in cujut Exordio voxfit leni*

& vere-.

& verccunda ', modefliam quojì & con.uum

adpluraprafe ferens : nifiiUudJit abruptum

& indignabùdum. In Narratione/jffìmiln fa

miliari colloquio, aperta &Jimplex, In Propo-fitioneJittarda, aperta & diftinEla. In Con-firmatione vox Jìt varia, i. in Explicando fit

aperta printer acntam ac gravem media : in ,

Vcobandojìtgravti,agìlu & acri*: in AmplificandoJìt contenta ,fortis & penetra»!. In Confutatione Jit vehemens, incitata & /ève.

ra : in Ironijs vero jocojà In Peroratione fit

dijlinlìa, dar a, vehementifima, lata trìum.

f halis & celeufmatiJìmilu.

4 . Ornatus continct Tropos & Figura», feliqua fuo loco. Troporum genera atluofk

•voce pleniore & melodie* proferantur, ironia,

vocejocosa vel iratundà. Figura? diftionis &

fintemi*, quendam fagìtam vocis cantum,

rten muficttm, fidobfcuritrem ex vo,cisfiexior

ne ortum.

Vocem fubfequidebetgdrus, S'animo fimul

cum ca parere. Eog^fii utendnm efi^utnihil

in co ftspcrjìt. Nam hac in parte fatiuseft in

defeclu, quam excejfu peccare- Idevq^ plura

kk addere defifto Itcìortm *d Ekmentale

remiti»,

ftmitto, ne erambefœpius recolla, animad-

ferjîoncminçurramus.

Porterions

L I B E L L V S P a r t e m Propriam ex

hiben sr\ £)md eft Pars Propria ?

Propria pars eft, qua: agit de eloquentia

|n Specie-,.

Nam haciente enucleata omnì competunt

frittovi, qua cum promis non funt commi-

fionda » nifi turpe dmijiou; vitium turpiter

incurrere, & detrimentos^ multa ignorare

velimtUf

Circa quid ver fat ur ?

Circa I. Genera dicendi. IL Spe» cies Orationis.

I. S E c r i o GENERA DICENDI.

^t>id funt Genera dicendi?

Genera dicendi funtpeculures orationura

forma;,

formar, în qiiibus /ermonis ftylus ipi r e i e â accomaiodatus. Sett: Character cß diEiio

I ßmilü rei fubflantia, quant itate & qualitativ ' Scalig. Pirßicuum eß, inquit Ctc. aliud

iicendigenus inparvis caufis, aliud in modicii » aliud ingravibut deßderari. Necfolum varia cmfit varium dicendi genus effagit*nt% feddiverßt orationis partes, diverfam quo^ trationi*formampoßulant. Quint, lib. p.c. 4. Adcofy triafunt generum dicendi funda-menta_i: 1. Oratorcs, quorum disfimilitud« iageniorum» divtrfas formas peperit. t. Res, quartern dtverßtas, diverfos efßdgttat cbira-tleret. Alia tnimforma viri, alia famine tft. Alius item orna tus principi, alius mili-t't 1 mercatori & agricola convenit; ita alio ßjlo fublimü, aliohumilü, alio mediocru ma* teria eß txponenda. j . Auditores ,quoruma-liu* rapida ac violenta,alius fcitu ac tereti,a-lim eohibita acmiâeflagaudtt «ratione. Di-cttntur aliat t. CharaZeres. Charactercnin* fignificat figuram, qua Infculpitur aliquii 4ut imprimiiur. Itacfe Charaf?er orationis figntfiastcti tarn quandam formam,tx certit XQcalnlu firtţplictbm. cer tis item phrafibtu

ţ & orrtte

& OYnamentu OYtam. x. Hermogenes & Plato vacant eiSos & ßtxv Aoyx ; Item irKdey.« tXoyaq. d.efßgurationemfermonis. i. Cice-rovocat Formam & Genus dicendi.

£)uot funt Genera, dicendi ? Tria:

I. Sublimo. Summum-».

II. Hum i l o . Imums.

III. Mediocro. Medium-».

Tr ta funt, inquit Cic. dicendi genera > in quibus emnibus peraque debet floreYe> exce/lcţ & perfeltut orator: Unum Subtile acutum-» & tenue: Alter um vehemens, copiofum & grave: Tertium eß interjectum, intermedium & quaßtemperatum, in quo netfeeß acumen fuperiorit generis, nec vis poßerioris. Cumautcm Oratorie triafint officia, Subtile in probando» modicum in dcleclando, vehemens in fledtendo vtrfatur. Adeoq} hac tria genera tribut modts diflinquntur nemţi i. motu animorum. a. Mediocritate. 3. Return convenientia. Eß enim 8loquentts pro* prium parva fubmiße, modica temperate, magna graviter dicert. Magni igitur ju. dien, fitmm* ttiam facultăţii ejfe dtbebit mo-

dergtor Ule, &quafttemperatorhujHS tripar-* tita varietatis.

I. Sublime dicendi genus eft. q u o d i n re-bus magnis írylo gravi pcromnes jff"ic7tu$vehementes tra¿taruc~>.

Et eft quajivirtu* ac perfcilio Oratorii» tt»de&oratorespraftantes ajhmanturacco-gxefcuntur, & quo reliqut Orationes redu. CHr.tur acex<ifK¡ri,tntHr. Jn eo notanda fttnt tria : i. Díítindh'o. * . Conf t i ruf io . 5, Af-£ec"ho. T> Ai~şv\tutgrandts Charaíler ex diverjo onfiderandi modo, quod Jit 1. Abfo. lutus- »> í-míoeiíis. Coní t i tur io eft partim A^foíuti; partim Eminuuis. A b í b i u t i c o n , ftittitio perficitur i .Rebuf . t. Vccibus. 3. Biípofítifiíis 4. Omitu, ţ . Copia. 6. Decoro, ( de qwhtt* (aUim & mutile agere, toti-mrepetira egeftd* -ogit.) 7. Df;cIa.naíione.

In Rebus Jpeclatur t. Theroa, quod dehet tjje res magna, qu¡ti& funt divina, naturales,

tí* civiles Jets Pol irka:. a. Argumenta themati

refyendej.m, m nempe non dicatur de jugero

uno, de pecunia parva, de fttllicidiu; fcd dţ J)eo, dereligiene, de Republica, de fulminet

di Sţltţ t m m t m incendiu aş vftationi* I s bn$<¡

but,fintq^tmnidgravid,granditt> copiofa & vehemtntia. 3. Amplifkationes extollento* rationem, & vifiuperlationum quo^erigent,. Aíodo enim perfiingit hoc genus, modo irre-pit in finfut, infirit novas opiniones. evellii s infitas. 4. Menus vehementium affeUnunu vigeat. Hie tram, hiemifericordiam tnjpi-rabit. Hie orator &dtfunlies excitabit: a* pud hune & patria ipfa exclamabit, aliqutm-e^alloquetur.

Voces, quanquam magna ex parte propria: ejje debent, tamen eas Conibnantiores, grandiores Scahidiovesefieoportet, dequibus tdp\2. lib. 1. diclumefi. Adeoqj requirun-tur verba 1, Juncta & compofitat 2, Soluta ¿V dilatata turn deficiptio aut definit io peni tur pro nomine,. 3. Viăzfeu fada. 4, Poética, fedparce & citatorie, Prifca & atuiqu a> fied prudenter.

Djfpoiuio debet ejfe rebut & vocibtts aptitj tit omnia ad magnificentiam comparata efi» intelligdtur. Proinde varias habtbit Di»

gres/iones.

Ornatus contineţSonum,Numtrum, pum» Sentential, & Figuras, &c. 1. Sonuí

grav it

gravis eß in vocibus aperte &hiulcìs, ubi

nempe Confonmtes duri or es multiplieantur*

&'vocales fiequentiut concurrunt» ut : ego t*

mni officio Oc. credo ego, &c. 2. Numerus»

ut fupra dicium, grandts requitur, ubi lon-

gafjllab* brevesfupcrant. 3. Sententi»; re.

quiruntur graves, ut dcDEO, de rebus natu*

ralibus aut civilìbtu. 4- Tropos habeat in~

ßgnes, &quidem metaphor as arrogantes, à

rebus magnis pelitas : & in Solentes ab in

foltii*, inauditis,& remotis reb9fumtas. Item

Catachrefes, Hyperbolas & Allegoria* fieque-

tes. 5 . Figuras adhibeat affectuofas, quälst

funt : Ifocola, Homceotelevta, Anaphora, 8-

pißrophe, Epanalepßs, Exilamatto, Farrhc*

ßa, Epiphonema, Communicatio, Apcßro.

phe,Profopopccia,Occupatie,Interrogatt»,&c:

qua omnia quad fulmina quadam futvt>.

Tandem Periodi longüftmaconßituantur,

qua pauca incifa, fefquipedalia verba habe,

antmulta: adeoqsß>irituOratorico omnia fine

plena. Porrò Emenentis conßhutio his omni,

bus gracfum quondam gravitatis fuperimpo

ni*. Affe elio fublimi Generis ex Keckerm, efi

/«TW Generaliof, fwwSpecialior. Generali. I a ©s-

ór eft Prima vtlÖtti. Prima eft quddrttpteXi

i. Dinotis, vehcmentia, qua oratio eft maje-

ftatica. 2. Semnotis, dignitas, qua efl au-

úoritatü plena* 3 h&uTitcrns, Splendor—,,

dum continet ret illuftrcs & glorio fas, 4. «w

XJUIJY vigor, dum oratio habet vires & lacer-

10sviriles, non feniles. Orta eft coagmenta-

t io Ö" circumductio or at ion ts. Specialior r*-

jpicitojfíElm acerbiorcs reprehenfionis, eftfyi

1. Aíperitas. Acrimonia orationü. Vitia_»

grandu generis funt tria : 1. Scholaftica &

affe£tat.adiotio. ¿ Tumidum &infiatum O.

rationügentts, quod AÍiaticum vacant, cujus

vocabula Ariftephanes vocat y.vj>í<x,[¿qiapi& i.

dec Íes mi lie amphoras aquantia : Horatius

vocal ampullas & fe/quipedalia verba; qui

talibtu utitur dicitur a Gracü KoptfnQxKiMp--

pjy.wv. f, Intempeftivus ornatus, quo nihil

ad rem dicitur.

II. Humiledicendigenui eft quod res mi

nutas trito fermone citra animi commotio-

nem trafta t_,.

/ . Reí hie adhibtntur viles & vulgares ,

tenuet & exiles, qua tratlantur arguments

thviis. 2. Verba penuntur tri ta & ufttata.

3. Orna*

%.Ömat\is parent &indiligent: 4, Nonti-ttndum longu periods, fedmtmbrii concißs. y. Numerorum vinculis oratio batßt feint*, von tarnen vagst, ut ingredi lib er it, nen ut li-center videatur errore. jideot^ smnis inß-gnü or natu* eß removendut.

III. Mediocre dicendi genus eft quod e i priore mroq; quoddam facic temperamen-turrij.

Genut hec temper atum uberitu eßaliquan* to & robufiiu* quam humile, fubmußut au-tem quam ampinfimum. Huic omnia dicendi ornamenta conveniunt, plurimumq} eß in hac orationefvavitatis. In idem verborum cadunt lumin* omnia, multa etiamfenttnt:-. arum. In hoc genere nervorum vel minimum, fvavitatü autem eß velplurimunu,

II. S E C T I O

SPECIES ORATIONIS. Tantum de Orarionum Generibus t

fuperfunt Species orationum, quas indicabimuspotius, quam traftabi* «ms*.

guotuplex eß Oratio ? Duplex : 1 4 I- So*

£ Solenm's. IT. Famlliarls. Qua dißinBio tß analogi inßuA Anahgäti,

j\7ar»filettnüprincipaliter eß oratio, ideoq^

zotr iis%lw oratio dicitur. Denominatio e-

ttirnßtdpotiore. Et anakgum fiat in ßuoß~

gnißcatu famoßore.

I. Solennisor3tioeftqua:de repntdaräu magna cum diligentia elaborata in publicij congreflibus haberi folct,

Eßtjs LiberA vel Jßriftas.

tibi notam meretur, ex thematü natura »

orationüßecits conßitui: Ad quod retroeun-

dum tibifuerit, ß dextr'e quavis inttlligert

velti. Porro Iii er am potes appeliare Dog

maticam ; jißriüam vero Analyticam_,» Libera eftqua; themaliberum tracrar. ' Hac vel thema fimplex proponit, & dicU

für Fxplkativa, vel compoßtum, & dicitur

Probativa qua traditttr. x. Thetice & di.

titur Didafcalica, quaefi vel Theoretica_, WPractica. Hypothetice & poteß diät

Pathetica, eßeytriplex. i. Demonflrativa 2.

Deliberativa. 3. Judiciaria_.. Aftricta oratio eft qua; thema aftriclü tra.ftar.

Eß% duplex; r, Texcualis qua alt quem

refoL

rtfifvii textum, tum Breviorem ?. g.

Chria & Gnoma: :tum Prolixiorem,*/? sfdi

vide EJementale. ». Reíponforia,^»á<t</MV}-

tionem ab alto habitam rejpondemue.

II. Familiaris oratio eft qua: in communi utplurimùm vitâhaberi Iblee.

Dì xi ut flurimum, quia & de ardui/

ftonnunquam rebtts, fidminm foleuniter, fa

miliarii inßitnitur oratio.

Eíkj; I- Dialogas. II. Epiftola.,. I. Dialogus eft diveriàrtim perfonarurru

collocutio. Ejus inßjlo cum Epiftola magna eß ajfini*

tas, indefcitu neceßkrta petes. In to notabil

duo: i . Diftinctionem. a. Compefitionem. Diftinciio Dialogic/? quodßt triplex: Dog-maticus, quide aliquo dottrina capite agit>

í/?^Philofophicus, Théologiens, Juridictis & Medicus. ». Hiftoricus qui narrariones exponit, tum Veras, tùm Fabulofas. 3. Pole-micus, qui controverfias trad at,. Compoíi-tio tribusperficimrpartibta : 1. Eft Acce flus,

qui fit S3'ut?sio« & Inchoatione, r¿w Dite. (Uè, tum per Ambages. ». Proceiïiis. 3. Dì-fceflus, qui tß velSucceñiwttVcl Píbtutptm.

i / H. epi.

ff. Spigola eft anifrii riuncium fcripto zi

ibfcntcm miflurru.

Ejtuvidenda. i. Diftincìio. 2. Compo-fitio. Diftingnitur ratione Materia; & Forma;. Materia: fea objetti ratione eft qaadru-

flex: /.Scholaffica. 2. Ectkfiaftica. 3. Po* litica. 4. Oeconomica. Formi, ratione eft

Erevìor, ditta Laconica ; vel laxior, dilla Apatica ivelmedia & dicitar Attica- Adh&t

eft veÍExottñcsvel Acroamática-.. Compoíitio tria rejpicit. t. Res, qua ex qua-

tuor caufarumgencribttt petend*. Nam ex

Didafcalico petunturres Philologic*, Philo-

fofophic* & IheoUgic*: Ex Demonftrativo funt Epiftola : /. Nunciatoriafeu Narrato

ria. 2. Lamentoria. 3. Gratiarum attio.

toif, 4. Gratulatoria, s- Officio fa. ff. Col.

laudatori*. &c. Ex Deliberativo fant 1.

Svafori* & dijfvafiria. 2. HeriatoriA &

Debortarorii. 3. Petitoria. 4 Commenda-

titia. s- tJtyfonitoria 6. Conciliatori*- &e.

Ex Judicralifant. ¡.Crimina tori* 2. Defen-

fori*. 3. Expoftulateria. 4, Exprtbrati-

ria. j . Purgatori* ff. Excufatoria. ;

J. Verba, qui.funt partim Simplicia, in->

qui.

\

ijuih* requiritur Prcprietas & titinitii,fi4?* tim Conjunfta ratione Strudura», qua debe$ e/TirBrevis&ciiftincla, Sc ratione Phraft«on_., inqnibusrequiritur nitor & elegantia. 3. Di-fpofitio debet ejfe negligentiufcula, ejus partes funtitcs: 1. Principium<rJ?fw>w Titulus, tum Saluta tiofeu Votum. 2. Medium com-prehendit ipfam rem, qua proutautgeßa.aut gerenda, eß narranda. 3. Finis habet partes duplkes: Perpetuas St Variante*. Perpetuae

funt t. Valediclio. 2. Nominis ßubßcriptiti Variantes funt. 1. AfFeflux excitatio. 2. Circumftantiarum conßgnatio. 3. Officij ob-latit. De hu fußus Batthphz in Epiöolica rnea actum eß. Plura nunc non addo, partim quiareliqua Praxis viva fuppeditabit, partim quiavitacomite de hts plura fum dictu-rus, partim deniq^ quia opufcsäum hoc ni-mium excrevit, qua rationis apud L. K.pras

ceptorum herum rupturat ßarfim com-mlfßtf ctu tmpUßrum quoddstm

janabunt. Ita jpero. Vale-..

I 6 III,

j i l i t G Y M N A S I U M ,

Eloquential £>utdeß Gymnaßum ?

Oymnsfuim eloquenti!* eft acìus tradens

Wcdumartem transferendi ad ufum_>.

Omnis enim prteeptorum apparatus fine

tifiti patri dsn e fi. Et infirumentum extra w

fum non nifi' equivoco infiramenti nomen me

retar : quecaufia eft cur Dofìi Artem in Do a

centem & Utcntem communi confenfiu divifie-

viiìt. Tria enim homines dotlos reddunt. ti

tyvtfis a. héyoc ( pd&VjTÌ? ) j . ìèat (affKyti;) i. e.

datura» Ratio preceptor um > Confuetudo.

uirl ß. Rhet. I2.-&7-Polit. tj. De qui.

tut Plutarch, in libel- de Infiit. fic. ìiQvtris

mtvpwQììnut ru^r\óv:ìfiì /Adhioit $l%x Rictus*

institi*: n iftxcKiioit %up>f oiu'.§i;'\>,ci'nhk, Na

titi a enim incipiuars dirigit,fidus9at^ exer-

cìtctiofiùlaperfiiitìatqjita natura quidemfa-

Cith*bìles,«rsfacìles) fid film ufiìu potenteg

ftiLfrugifertt. Ufitu efi optìmui Magifier.

Cu- l,or>g»m enim, inquii Sente** *c diffici

le iter

le iter eft pir prâctpta, breve &efficax per exemplu. Fabricando quippe fittnt fabri. /-dee-fa non Copiai fed ufets. TertftII. Affa h*e eft cattfa cur in Artibw du® requtrantur. i . Natura, i . Cura, qua vel eft Artij, velExcr-citij. cţuotuplexeft Gymnafium^ f Dùplex 3

I. GeneJîos feu Genera rionis.

II. Analyièwc/J/* Refolutionis.

Quadìvìfioab Arifiotele tradita, ab ipfea

turn mentis hum ana, turn ar tis proprietate

feumta eft. Sunt enim duo generali* & feum*

ma mentis humana exercitia. i . Cognitio.

a. Recognitio.

Quid eft Gene fts ?

Generis eft gymnafìum, quod oratioaera

facere dorè».

Prima enim cura facìenda orationis effe

debet, quod quanquam in Syfterrate prtfii-

ium fit, ef tamen alius if fee hie ofienditur.qui

Praceptorum cognitiontm prafiupponit.

jQuotufekx Gcnefis ? Duplex :

I. Synthetics i. Corrpofitionij. II. Critica i. .Corrcctionis.

I 7 I. Syru

ì. Symhetíca gíncíls eft, qua; prifnam ora.

tionisftrufturam tradir.

Synthefis confideratur quoad Media ScSpe-

cíes. Media funt quatuor : i.Leátio. *. Au

rino. 3.Selenio. 4 . Exercitatio. 1. Lecìio

eft vel j4rtu velOrationis. Artu lectio veleft

Propria, videlicet Rhethorica, cujtu pracepta

ita funt legenda, ut intelligantur, memoria

mandentur ; & conflanter retineantur. Suffi

cit enim rem unam femel didtciffe. Nam ars

hnga 1 vita brevia : vel eft Communis, videli

cet leti io Philofophidf, letlio Hiftoriarum, le-

Utopoetarum, quibm Eloquentia ft eareat»

loquentia fluita ev.idit, Orationis Icilio fit

triplex: i.Puerilis, qua, folum Ciceronetru

tvolvat, qui uno quodam habitu & aquatili

fermonùfilofcripftt. Ideo^multum prefecit,

cui Cicero placet. Fabiut. i, Crefeens, a dj un

ga t Ciceroni illos, qui a Cicerone minimum-*

abettnt; & qui copia, fvavitatefluxu dffi le

niireferunt prifcam illam facikmc^ naturar»

v. g. Mauuiius, Sadoleius, Bcmbus, Longo-

lius MuretusStc, 3. Adulta & virila Icilio li

berefe exerat, & vagetur per veterum atq^

nstmorumomntgentu» ita tamen,ut omnia

few-

f evece tur ad Lydiu lapide &cynofiùra Ciceri-

ttìaiid. ».|Audicio eftqua peroratili»9aufculta-

m\ Nafiacutù & fervent fit ingenia, faciline

adharet eloquentia audietib'eloquetes, quam

eloquenti*praceptafiellantibus. Aug. Audim*

vero v f/Anagnoftas privatimfine ftnt Adolf-

feentes ,five Adult.ores, quodfecerunt Cice

ro , Craffiu, Antonim &c, vel Oratores pu

blice, ita Demofthenes Platonem, Cicero A-

thenienfis} Cicero filini Cratippum audìvit.

3 . Seleeìio eft qua letta & audita adeertos It-

ins communes reducimus, qui funi memoria

Jubfidium&fignum reprafintativum. Eju*

mtetur Delecìus & Methodus. DeteQusefi ?

ut non omnia, fidilluftritra notentur. Nan»

inftudtjs oportet omnia metìri ufu & fruilu.

Si vero gemmù & lapidei conjungamm, non

Communes, fidfigulares locósfacìemui. Me-

e hodus fequatur Syâemznofirum, ubi notan-

tur. i. Res. i. Voces. 3. Artificium-,. Quibus adjungas ift* ; Libello* in Elequen-

tuftudìofac ttbi quatuor. 1. Vocabularium,

in quod notabis voces emphaticas, rariores,

barbar as & ohfiletas,Synonjma & Epithetd*

Troposexcellentieres. a. Phrafeologiam,^»*

com*

tompíeÚetm, Phrafes eleganthrít, archaif-

mos, Anómalas loquendi formulas, 3. Gno-

mo\r\ghm(quadicitur Anrnologia & Flori,

legiüm ) qua continebitfementia-ifeu acut ¡ora

diña, ftmilitu diñes & Exempla. 4. Formula*

tcquodcontinet formulas materia & comex-

tus. Tandem, 4. Fxercitatio^zr perntftram

Aclionem & alicrum Imitarionemu. Aélid

ttoftrafitScñptiane&í Dechmatintitj, Scri-

ptionis C qua eft quafipcnuaria memoria cel

ia ) obfervandum eft Tempus & Mod us. Tem-

puspendet. t. Anatura, quaauroram feri-

ptioni deftinaff* videtur. Ab ingenio feripto-

ris, quorum alim vacuo, alius repleto floma^

choadferibendumaptus. J . A negotiorum-»

neceílitate:utpojfumm,quando, utvolumtui

non licet. Aliquando enim ttmpus in nego

cias fuffuraudum eft, & adfuceiftvas horas de-

currend.uwu. Modus fenbendi cor.ftftit iru

1 . Diligentia, a. Eleganria. 3. Cooftantia.

Declamationis notantur Partes &* Afíus. Par-

t«s ex Softer-:«te petantur in quihu* teexerce

as. A£tu»efî Pnvarus, -ye/Ptiblicüs, isq3 1 .

Gyninafticus in Schela, vel Solenrns in Choro

& Foro. In Gyranaftico notetur Tempus &

Modus.

jvfodm. Tempi» et. i . Praparatlonfs,*'W

t. Marena a Pr afide exhibctur. 1. Exhibita

ti Palefiritu elaboratur. Elaborata a Pra-

fidecorrigitur. ». Perfezioni-, quo ipfie a.

ttut celebratur, qucda circumfiantqspendei.

Modus in ipfa ordinationeconfiftit, qui conti-

net, i. Oratjonum digefiionem. a. Perlonar»

defignatione,quafiunt tres i.Prsefes/è« Mode,

rator & Dìreilor. a.Palaeftrita fiveis, qui fi

exercet. j . Auditor, qui velefi Cenfor, vel

Tacitus, qui vicifiim velaudiendi tantunu,

veletiamdificendianimo audìt. Imirationis

obfervetur Tempus & Modus. Tempus imi.

tatìonis ex aiate nofira ptndtt, ubi. i. Pue-

titi&iwitsiìorrfi,i„er'edebet Grammaticom s

& phrafium quondam in ficribendo & loquen.

do congruampuritatem, ex Solo Cicerone pe

ti tam, & potè fi durare ad onnum tj- i.Ado-

iefcentìe, imitatio rejpicitelegamiam & orna.

tum>qua tnfiuperpetipojfuntexTerent. Plau.

to, Quintil. Curdo, .Velleio, Livio, Cxfare»

cVc. ad onnum za. 5. Juventutis imitatio

tejpicit totum artificium, quodin Cic. oratio.

nìbut quartndum» & bue pertintt Sali uff.'

taci-

Tacttw, Piwitts» Seneca. Policiartus, Iipmu; tjrc. Modm eß quodfiat. i . Totaliter vtl Partialiter. 2. Dire<5tef«/indireße.. 3 .A-perte vtl Occulte. Occulte fit 1. Permuta. tionc, quaefivel Metaphraftics fiilicetverfio* ms in Commutatione Ungut; vtl Paraphra. fiica, quaafys attfe alijt verbu tan dem fin-tentiam eff?rimtu,quorfum condutitVariatiö. 2. Tranfpofitione, qua tota trablatio ita mu~ tatur utaliam apriorefaciemacquirat. Ejus tnodi funt 6. 1. 7tai&-t<ns, appofitio. 2. d<pa\-picns, ablatio. 3. MtTdßtw, collocatio,qu*fach erationts pavimentnm aqualeielegans,ver. mivulatum. 4. Msiw/SoAi) mutatio rerum & circumfiantiarum. 5. istix,}.*» Jeu iwn?!x, copia, dum exbrevi, longa fit oratio. 6. Brevi. tau, dum exoratione longafit brcvU.

SpeciesSynthefcosfunt,quodfit. i. Epi. ftoIica_i. 2. Dialogifhca_,< 3 . Oratorica_..

PrimitHs enim ad firibendum Epiftolas afuef.xciandx efiJuventiu , de hincad Dialogos, pcßea ad crationet. Quilus omnibm commune efi, ut in mod/tm Architecli, Com-mentationem primum ,feu ut Xer.ophon lo-tjuiturwotxy & jutAm;* totitte futuri operu

fnmit*

pramlitamut. Opivtet enitn prim twoitiv itoteit&f, &cogitatiomm adcaufinm applicare, a ntequam vel Stylum in mantu fi*mamw,vcl ad declamationem accedamtu. Sit ergo Prima cogitatio rhcma. a. Argumentaa parte fab-jetli velpradicatidefiumta. 3. Amplificatio-nes. 4. Difpofuio tabcllari». j . Accidentia Orations

II. Criricacft orationis conftructa; lima, 'five nofiro, five alter i* ilia labore fit effbrmata.

Debet autemomnü cenfura partim ad Ar. tem, partim ad Prudenriam efie com par ata. jrid ArtemeritCompxtK3,fipraceptü in Sy~

ftemate traditis rejpondeat. Prudentia; verb rejpondebit, fi examinet, utrum omnia fint »ccommodata loco, temper i & perfinü prafien* tibttt > qua etiam in de coro invenies. Har-timgiusdecem Critics; partes numeral.i.Di-vcrfarum leBionum notati». t . Deparvato-rum refiitutio. 3 . Prattermiübrum eomple. tio. 4 . Attrib.urorum per per am expunltio. <S. Singulanum locorum ebfisrvatio & ebficu^ riorum explicatio. 7. Maleverforum emenda-tio. 8. Rituum prifierum ,fingularium,va« ricrumenarratio. 9. Allegatorumfine au-

ihoris nomine, & nufquam eccunenttùmtit*

Cufatio. i o. Lapfutmj memori* rtftitutio.

Tuam emendatami Orationem attende, il

Res anfìntvere t. V oca an fint pura & per

flate. 3. Artificium ratione 1. Djfpofirio-

nis. t. Ornarus. - 3 . Copi*. 4. Decori.

Netfe parcas labori,quem exercitatio minuet.

Tandem notabis Genera dicendi&Modos di-

cenditurnCkcron'unos4. i.Puritas a. Per»

fpicuitas. 3. Ornatus. 4. Decorum: tùm*

Demofthenicos,^#w Hermogenes numerai i ,

1. cipivo'r*ir dignità*, t. rpx^urtif ajperitas.

3. c<$Q$fùTiis acrimonia. 4. A uTrpoVijf, ftlen-

dor. } , dx,pivìvigor.6 tK.?i$s\v{,cìrcumdutlÌQ>

Quid eft Analyfisì

AnaJyfis eftgymnafiunijcjuod orationenu

refolvere docet.

Quanquam facilefit refolvere illhqui com

moner e novit, interim ne Juventus uliii querela

locum invenìatjralìaturrefolvendì modus»

qttieftvelSimpUxt/<?/Conjunclus. Mepoteft

dici Examinis, hic Imitationisj quando nia-

gnorum virorum orationet imitamur, cum

obfervatione ftngularis artifìci] > quo UH ufi

funt in verbis & rebus > atfoadeoin tratìatio-

ne&

at & exornatione, admorem Colltgij GcUianì?

cujus Qellias lib. 17. e 2. memi ni t. / « N u d a

vero Aaily fmotandajunt duo : r.Praecogni-

tio. z . Recognitio. Praecognitio eft 1. de

Scriptore, pracognoficitur Vi ta , Occafio

fcribendifieu impuljiva, 5cScopus, i. de Scri-

pto s cujus pracognoficitur Necefiitat, utilità*

& Iucanditas. Recognitio eft Notionalis vel

Realis. Notionalisfisu organica eft r. Gram,

matica , qua nbfiervabit voces empbaticas »

Phrafes illuftres, Gnomasinfignes. z. Rheto«

r ica, qua obfiervabitTropos & Figaros, &c.

3. Logica, qua indicabit Terminum, Propofi-

tionem, Sjliogijmum & ?Sl€ethodum. Realis

docet ipfiut Rei Senfum & ufum, vel TheoriA

vel Praxi infiervientem. Omnia vero ad

D i un referenda>cuiftt\ìus, honor

& gloria per infinita ficca

la* Amati.

documente.bcucluj.rodocumente.bcucluj.ro/web/bibdigit/patrimoniu/BCUCLUJ_FCS... · 2012-10-31 ·...

Documents

Transcript of documente.bcucluj.rodocumente.bcucluj.ro/web/bibdigit/patrimoniu/BCUCLUJ_FCS... · 2012-10-31 ·...