ESPReL · 2012. 10. 13. · ESPReL พฤษภาคม 2555...

ESPReL

พฤษภาคม 2555

โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย

Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand “ESPReL”

สนบสนนโดย สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ประสานงานโดย ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย

ESPReLแนวปฏบตเพอความปลอดภย

ในหองปฏบตการ(Safety Guideline for Laboratory)

ชอหนงสอ แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ (Safety Guideline for Laboratory)

ผเขยน โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand “ESPReL” พมพครงแรก พฤษภาคม 2555 จ านวน 300 เลม

สงวนลขสทธ ISBN: 978-974-326-613-3

จดท ำโดย ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สนบสนนโดย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ขอมลทำงบรรณำนกรมของส ำนกหอสมดแหงชำต National Library of Thailand Cataloging in Publication Data

ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต . แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ.-- กรงเทพฯ : ส านกงาน..., 2555. 180 หนา. 1. วศวกรรมความปลอดภย. I. . 620.86 ISBN 978-974-326-613-3

เอกสารนเปนเพยงคาแนะนาสาหรบผบรหารและผปฏบตงานในหองปฏบตการ

เพอพฒนาใหเกดวฒนธรรมความปลอดภยในหองปฏบตการอยางยงยน

ไมสามารถใชอางองเพอแสดงความรบผดชอบในเรอง

ความปลอดภยในการทางานและการจดการสารเคมและ

ของเสยอนตรายตามขอบงคบของกฎหมาย

แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ และคมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ


(Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand, ESPReL)

คณะทปรกษา

รศ. สชาตา ชนะจตร ทปรกษาโครงการฯ

รศ. ดร. พรพจน เปยมสมบรณ คณบดบณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

และทปรกษาโครงการฯ

รศ. ดร. สกญญา สนทรส ผทรงคณวฒโครงการฯ

รศ. ดร. วราพรรณ ดานอตรา หวหนาหนวยขอสนเทศวตถอนตรายและความปลอดภย

ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย และทปรกษาโครงการฯ

ผศ. ดร. สมพร กมลศรพชยพร ผอานวยการ


จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นายวนต ณ ระนอง ผทรงคณวฒโครงการฯ

คณะผจดทา

นางสาวรดาวรรณ ศลปโภชากล ผทรงคณวฒโครงการฯ

ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวขวญนภส สรโชต ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย


ผศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร


ผศ. ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร


รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รศ.ดร. ธรยทธ วไลวลย ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รศ. ดร. เกจวล พฤกษาทร ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวสทธรตน ลศนนท ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย


ก

ค าน า “แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ” นเปนเอกสารทจดท าขนเพอใหสถาบน องคกรและผปฏบตการทสนใจ ใชเปนแนวทางการพฒนาหองปฏบตการของตนใหมความปลอดภยมากขนกวาทเปนอยในปจจบน สาระในเอกสารนเปนความรทประมวลมาจากการรวมกนทดลองปฏบตการวจยหาแนวทางการส ารวจ การประเมน การวเคราะหปญหา และวธแกไขปองกนความเสยง เพอพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการของภาคทมกจกรรมการวจยหลากหลายสาขาจากหลายสถาบนและองคกร ในโครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย (Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand, ESPReL) ภายใตการสนบสนนของส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

ประสบการณทผานมาชใหเหนวาปจจยแหงความส าเรจของการพฒนาหองปฏบตการปลอดภนนม ๔ ประการคอ “ฉนทะ” ความพอใจ ความมงมนทจะท าใหหองปฏบตการของตนด ไมกออนตรายแกตนเอง ผเกยวของ และตอสงแวดลอม ผบรหารองคกรตองประกาศนโยบายในเรองนอยางชดเจน ก าหนดงาน ก าหนดผรบผดชอบ ตลอดจนใหความสนบสนนทงในแงการบรหารจดการและอนๆ ผเกยวของตองมความเขาใจทถกตองวากระบวนการพฒนานเปนกระบวนการพฒนาดานปญญา ไมใชท าครงเดยวจบ แตเปนกระบวนการเรยนร ทผด าเนนการตองประกอบดวย “จตตะ” เอาใจใสในสงทเปนความเสยงตอความปลอดภยของหองปฏบตการของตนอยอยางสม าเสมอ และ “วรยะ” เพยรพยายามทจะพฒนาระบบคไปกบการพฒนาผรบผดชอบ ผเกยวของไดอยางสอดคลอง ตลอดจนตองมการตดตามประเมน ม “วมงสา” ใชปญญาวเคราะหหาขอดขอดอย แลวน ากลบลงสกระบวนการพฒนาอก ความผดครงหนงอาจเปนบทเรยนใหแกการพฒนากาวตอไป ผทเกดความสข รนเรงในความรทเกดขนระหวางการเดนทางเพอพฒนาหองปฏบตการสความปลอดภยเชนนจงเปนปจจยส าคญทสดอกอนหนงของกระบวนการ

เพอใหผ อานสามารถท าความเขาใจเกยวกบกระบวนการและวธพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการไดอยางรวดเรว จงไดแบงสาระในเอกสารออกเปนสองสวน สวนแรก มเนอหาโดยสรปของกระบวนการและวธด าเนนงานดานตางๆ ของการพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการ ทงนไดน าเนอหาประกอบทจ าเปนส าหรบการท าใหผอานเหนภาพและภาระงานของการด าเนนงานตางๆ ใสไวในกรอบ ซงหากผอานตองการทราบเกยวกบการบรหารจดการความปลอดภยอยางคราวๆ กสามารถขามเนอหาสวนนไปกอนได สวนทสองของเอกสาร คอ เอกสารความร เปนรายละเอยดของวธด าเนนการของขนตอนตางๆ โดยจดแบงเปนเรองๆ เพอใหสามารถเลอกอานท าความเขาใจเรองทตองการมากขนไดโดยสะดวก เชน ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคม จะชวยใหผอานทราบวธการจ าแนกความเปนอนตรายของสารเคม ซงเปนประโยชนในการจดเกบสารเคมอยางปลอดภย ความรเกยวกบเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) จะชวยใหสามารถน าขอมลในเอกสารไปใชประโยชนในการจดการสารเคมไดอยางมประสทธภาพ

ข

ผอานทสนใจจะพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการตามความรในเอกสาร “แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ” สามารถใชแบบประเมนทภาคฯ รวมกนจดท าขนและรวบรวมอยในเอกสาร “คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ” เปนเครองมอประเมนความเสยง ซงคมอฯ น รวบรวมแบบประเมนความเสยงของทกองคประกอบของหองปฏบตการปลอดภย (checklists) พรอมกบเกณฑและเงอนไขการประเมนแตละรายการ เพอใหการประเมนเปนไปในแนวทางเดยวกน ซงจะชวยใหผส ารวจสามารถรวบรวมขอมลไดเพยงพอและใชประเมนความเสยงดานตางๆ ส าหรบพฒนาหองปฏบตการของตน คณะผจดท าหวงเปนอยางยงวา “แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ” และ “คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ” ชดน จะไดเปนสวนหนงของการพฒนาหองปฏบตการของทานอนจะเปนสวนในการพฒนาประเทศชาตตอไป

ค

สารบญ

หนา

คานา ก

สารบญ ค

1. ความสาคญของความปลอดภยตอสขภาพและสงแวดลอมของหองปฏบตการ 1

2. วฒนธรรมความปลอดภยสาหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตร 3

3. ผเกยวของกบความปลอดภยในหองปฏบตการ 3

4. หองปฏบตการปลอดภย 4

5. หวใจของการพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการ 5

6. ระบบการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ 9

6.1 การบรหารระบบการจดการความปลอดภย 9

6.2 ระบบการจดการสารเคม 14

6.3 ระบบการจดการของเสย 23

6.4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ 29

6.5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย 39

6.6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ 43

6.7 การจดการขอมลและเอกสาร 44

เอกสารความร

1. ระบบบนทกขอมลสารเคมและของเสย และสารบบสารเคม (Chemical Inventory) อ.1-1

2. เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) อ.2-1

3. ระบบการจาแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก

(Globally Harmonised System for Classification and Labeling of

Chemicals, GHS)

อ.3-1

4. การจดเกบสารเคม อ.4-1

4.1 ขอแนะนาการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ อ.4-1

4.2 ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ อ.4-6

4.3 ขอกาหนดการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ อ.4-11

5. การจดการของเสย อ.5-1

5.1 ตวอยางระบบการจาแนกประเภทของเสย อ.5-2

5.2 ตวอยางฉลากของเสย

อ.5-9

ง

สารบญ

เอกสารความร หนา

5.3 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ อ.5-9

5.4 แหลงขอมลเพมเตมสาหรบรายละเอยด การจาแนกของเสย ภาชนะบรรจ

ของเสย และ การบาบดเบองตน

อ.5-10

5.5 ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยในประเทศไทย อ.5-11

6. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อ.6-1

6.1 ขนาดพนทสาหรบหองปฏบตการ อ.6-1

6.2 วสดพนผวสาหรบหองปฏบตการ อ.6-2

6.3 ปายสญลกษณ อ.6-3

6.4 การจดวางครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ อ.6-4

6.5 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน อ.6-6

6.6 วงจรไฟฟาชวยชวต อ.6-7

6.7 ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการ อ.6-8

6.8 มาตรฐานเสนทางหนไฟ อ.6-11

6.9 ปายบอกทางหนไฟ อ.6-13

7. มาตรฐานและการบารงรกษาเครองมอและอปกรณ อ.7-1

7.1 ตควน อ.7-1

7.2 เครองมอดบเพลงแบบเคลอนท (Portable fire extinguisher) อ.7-3

7.3 อปกรณปองกนสวนบคคล อ.7-8

7.4 อปกรณฉกเฉน อ.7-13

8. การจดการความเสยง อ.8-1

8.1 การบงชอนตราย (Hazard identification) อ.8-1

8.2 การประเมนความเสยง (Risk assessment) อ.8-2

8.3 การบรหารความเสยง (Risk management) อ.8-8

8.4 การรายงานความเสยง อ.8-10

8.5 การใชประโยชนจากรายงานความเสยง อ.8-10

9. ตวอยางแบบฟอรมการรายงานอบตเหต (Accident Report Form) อ.9-1

10. ตวอยางระเบยบของหองปฏบตการ อ.10-1

11. การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน อ.11-1

12. เอกสารคมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP) อ.12-1

13. รายการทควรตรวจประเมน อ.13-1

1

แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ

(Safety Guideline for Laboratory)

1. ความสาคญของความปลอดภยตอสขภาพและสงแวดลอมของหองปฏบตการ

ความเสอมโทรมของสงแวดลอมซงมใหพบเหนไดทวไป เปนสงทยากจะหลกเลยง และมผลเสยตอ

สขภาพอนามยไดทงในระยะสนและระยะยาว เชน การรวไหลของสารเคมลงสแหลงนา นอกจากจะมผล

เฉยบพลนทาใหสตวนาตายแลว ยงทาใหคนทใชนานนในการอปโภคบรโภคไดรบสารนนดวย การสะสมของ

สารในรางกายนานวนเขากทาใหเกดโรคภยไขเจบเพราะพษของสารนน ผลกระทบตอสขภาพอนเนองมาจาก

มลพษในสงแวดลอมนบวนจะรนแรงมากขน หมคนทวโลกจงเรมตระหนกวาตองปกปองรกษาสงแวดลอม ดง

จะเหนไดจากการเกดองคกรเครอขายของกลมและกระบวนการรกษสงแวดลอมขนมากมายทวโลก และมการ

เรยกรองใหนาเอาประเดนของสขภาพกบสงแวดลอมมาพจารณากาหนดแนวทางปฏบตและการดาเนนการ

ของทกกจกรรมทงในระดบสากลและระดบทองถนดวยเสมอ การทากจกรรมใดๆ ในปจจบนจงตองคานงถง

เรองสขภาพและสงแวดลอม การศกษาคนควาวจยในหองปฏบตการ เพอผลตความร และใชในการศกษา

เรยนร และคนควาวจยหาความรและสงใหมๆ ทางวทยาศาสตรกเชนเดยวกน จาเปนตองคานงถงผลกระทบ

ตอสขภาพของผเกยวของและสงแวดลอมดวย เพราะการศกษาวจยมกตองใชสารเคมทมทงคณและโทษ

มากมายหลายชนด ผทางานและผเกยวของจงไดรบผลกระทบทงจากการเปนผทใชสารเคมเองโดยตรงและ

หรอผลกระทบทางออมจากมลภาวะทมในหองปฏบตการ

การบรหารจดการเพอความปลอดภยในหองปฏบตการของสถาบนการศกษาในองคกรของรฐและ

เอกชนในประเทศไทย สวนใหญยงเปนไปตามความรความตระหนกและสานกของผเกยวของกบหองปฏบตการ

นนๆ การจดการเชงระบบของสถาบนหรอองคกรเพอใหหองปฏบตการเปนสถานททปลอดภยสาหรบการ

ทางานของผเกยวของยงไมปรากฏชดเจน เพราะในโครงสรางของสถาบนหรอองคกรไมมหนวยงานรบผดชอบ

กากบดแลเกยวกบความปลอดภยในการทางาน ซงสวนหนงอาจเนองมาจากไมมกฎหมายบงคบชดเจน แมวา

จะมการบงคบใชกฎหมายควบคมกากบดแลการใชสารเคม รวมทงการคมครองแรงงานและการควบคมอาคาร

ทมสาระมงเนนความปลอดภยในการทางานและรกษาคณภาพของสงแวดลอม แตการบงคบใชกฎหมายท

กลาวมาทงหมดมไดครอบคลมถงหนวยงานราชการและสถาบนการศกษา

2

กฎหมายของไทยทเกยวของกบการควบคมกากบดแลการใชสารอนตรายและความ

ปลอดภยในการทางาน

• พระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 มงเนนการควบคม การผลต นาเขา สงออก

และการมไวในครอบครองสารเคมตามบญชในประกาศอตสาหกรรม เรอง บญชรายชอ

วตถอนตราย

• พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 มงใชควบคมโรงงานในการดาเนนการอยาง

ปลอดภย การกาจดของเสย และการทาใหเกดการปนเปอนในสงแวดลอม

• พระราชบญญตคมครองแรงงาน เนนทการปองกนอนตรายผใชแรงงานในสถาน

ประกอบการ ซงไดแกพษภยของสารเคมทใชในกระบวนการผลต โดยกาหนดคา

มาตรฐานของการสมผสสารเคมในชวงเวลาทางานปกตภายใน 1 วนไมเกน 8 ชวโมง

หรอ 48 ชวโมงตอสปดาห

• ประกาศของกระทรวงมหาดไทย เรองความปลอดภยในการทางานเกยวกบภาวะ

แวดลอม (สารเคม) พ.ศ. 2520 กาหนดปรมาณความเขมขนของสารเคมทมไดใน

บรรยากาศของการทางาน

• พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 ไดแก กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535)

ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 48 (พ.ศ. 2540) ฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ฉบบท 55

(พ.ศ. 2543) และฉบบท 60 (พ.ศ. 2549) และขอบญญตกรงเทพมหานครเรองควบคม

อาคาร พ.ศ. 2544 กาหนดใหตองมลกษณะถกตองและผานเกณฑขอกฎหมาย เพอ

ความปลอดภยของผใชอาคาร โดยตองยนแบบใหพจารณาเพอขออนญาตกอสราง

• พระราชบญญตความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการทางาน พ.ศ.

2554 แมวา มาตรา 3 (1) จะยกเวนการบงคบใชแกหนวยงานราชการ แตมาตรา 3 (2)

ไดระบไววา “ใหสวนราชการ ฯลฯ จดใหมมาตรฐานในการบรหารจดการความ

ปลอดภยอาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการทางานในหนวยงานของตนไมตากวา

มาตรฐานความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการทางานตาม

พระราชบญญตน” ดงนน ภาคราชการและสถาบนการศกษาแมจะมตองปฏบตตาม

ขอกาหนดตางๆ ของพระราชบญญต ไดแก การรายงานการประเมนและระบบการ

จดการความเสยงตออนตรายในการทางานของสถานประกอบการนนๆ รวมถงการ

รายงานการ เ กด เหต อนตรายและผลการตรวจตดตามความปลอดภย แต

สถาบนการศกษาและองคกรของรฐกมหนาททจะตองทาใหมความปลอดภยในการ

ทางานในหนวยงานของตน รวมถงหองปฏบตการซงเปนสถานททมการใชสารเคมดวย

3

อยางไรกตาม หาก สถาบน/องคกร/หนวยงานของรฐ จะทาใหหองปฏบตการของตนเปนททมความ

ปลอดภยในการทางานของบคลากรของสถาบน/องคกร ยอมแสดงถง

1. ความใสใจและรบผดชอบตอสขภาพอนามยของบคคลภายในองคกร ซงชวยสรางความ

เชอมนและศรทธาในสถาบน/องคกร ทนาไปสการใหความรวมมอมงมนและทมเททจะ

ทางานใหแกสถาบน/องคกรได

2. ความรบผดชอบตอสงคมในเรองการรกษาสงแวดลอม ดวยการบรหารจดการดานนอยางเปน

รปธรรม

3. การเตรยมความพรอมมใหหองปฏบตการเปนแหลงกอใหเกดอนตรายซาเตมตอสงคมและ

สงแวดลอม ในกรณทเกดเหตฉกเฉนรนแรง เชน ไฟไหม การรวไหลของสารเคม ไฟดบ และ

ภยธรรมชาต เชน นาทวม แผนดนไหว หรอเหตจลาจล/กอการราย

4. ความมงมนทจะบมเพาะใหเกดวฒนธรรมความปลอดภย โดยเฉพาะในสถาบนการศกษาม

หนาท สรางความสานกตระหนกในเรองความปลอดภยใหแกผ เรยนทจะออกไปส

ตลาดแรงงาน โดยผานประสบการณตรงระหวางการศกษา

2. วฒนธรรมความปลอดภยสาหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตร

วฒนธรรมความปลอดภย หมายถง การทบคคลในสงคมใหความสาคญเรองความปลอดภยมาก

พอทจะปฏบตและดแลตนเองไดโดยไมมใครบงคบ วฒนธรรมความปลอดภย เปนสงจาเปนเพราะความ

เสยหายและอบตเหต สวนใหญเกดขนจากผปฏบตงานขาดความตระหนกในผลกระทบทเกดขนไดจากการ

ดาเนนการทมความเสยง ซงสงเหลานไมสามารถหาใครไปกากบดแลไดตลอดเวลา การสรางบรรยากาศใน

หองปฏบตการใหมภาพความเปนระเบยบเรยบรอย และปายเตอนใหเหนจนชนตา รวมถงการฝกสารวจความ

เสยงจนมองเหนไดเองตามธรรมชาต การไดพดคยปรกษาหารอเรองความปลอดภย จะทาใหเกดความตนตว

เรองความปลอดภยอยเสมอ เมอบรรยากาศโดยรอบและสภาพแวดลอมทพบเหนในชวตประจาวน เออใหเกด

เปนวตรปฏบตของคนสวนใหญ พฤตกรรมเสยงกจะไมเกด หรอไมถกทาตามโดยไมรตว การซมซบวธคดและ

พฤตกรรมจนเกดเปนสานกไดอยางตอเนองนเองจะทาใหเกดวฒนธรรมความปลอดภย ซงทาใหหองปฏบตการ

ปลอดภยไดอยางยงยน

3. ผเกยวของกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

ผเกยวของกบความปลอดภยของหองปฏบตการ อาจแบงไดหลายระดบ ดงตารางท 1 แตละระดบม

หนาทรบผดชอบรวมกนในอนทจะทาใหเกดความปลอดภยอยางยงยนในหองปฏบตการทกหองขององคกร

4

ตารางท 1 ผเกยวของกบความปลอดภยของหองปฏบตการ

ผเกยวของ ความเกยวของ

หวหนาองคกร/สถาบน

(อธการบด/อธบด)

กาหนดและประกาศใหเปนนโยบายขององคกรและ

รบผดชอบตอความปลอดภยในการทางานของบคคลใน

องคกรทกคน

หวหนาหนวยงาน

(คณบด/ผอานวยการสานก)

บรหารจดการความปลอดภย สนบสนนสงเสรมและกากบ

ดแลการดาเนนการดานตางๆ เพอใหหองปฏบตการมความ

ปลอดภยในการทางานและไมกอมลพษตอสงแวดลอม

หวหนาหองปฏบตการ

(หวหนางาน/อาจารยประจาวชา)

กาหนดแผนการดาเนนงานและควบคมกากบดแลความ

ปลอดภยในหองปฏบตการ รวมทงแจงเตอนใหผปฏบตงาน

ทราบถงปจจยเสยงและขอบงคบตางๆ ในหองปฏบตการ

ผปฏบตงานในหองปฏบตการ

(อาจารย/เจาหนาท/พนกงาน/ภารโรง/นสต

นกศกษา)

ปฏบตตามระเบยบขอบงคบและขอกาหนดเกยวกบความ

ปลอดภยของหองปฏบตการ รบการอบรม การใหความร

เกยวกบความปลอดภย รายงานการเกดภยอนตรายและ

ความเสยงทพบ

4. หองปฏบตการปลอดภย

หองปฏบตการปลอดภย หมายถงหองปฏบตการทมการปองกนและลดความเสยงอยางเพยงพอทจะทาให

ผปฏบตงานทปฏบตตามขอบงคบเกดความปลอดภย และไมกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอมดวย ดงนน การทา

ใหหองปฏบตการปลอดภย จงตองทราบวาปจจยเสยงในหองปฏบตการมอะไรบางและเสยงอยางไร เพอนามา

สรางระบบการจดการความเสยงใหแกหองปฏบตการ ซงจะบรรลเปาหมายได ผนาองคกรตองแสดง

เจตนารมณแนวแนทจะทาใหเกดความมนใจวาในสถานททางานมความปลอดภย ดวยการกาหนดและประกาศ

นโยบายและแผนปฏบตเปนลายลกษณอกษร เพอเปนขอยนยนวาจะกระทาการ

5

5. หวใจของการพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการ

การพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการ เปนกระบวนการพฒนาดวยปญญา เพราะมหวใจสาคญ

อยท ตองอาศย “กระบวนการเรยนร” และ “เครองมอ” จงครอบคลมทง การพฒนาคน (people

approach) และ การพฒนาระบบ (system approach) ทใชไดจรง ระบบเชนนจะดาเนนไปไดเมอผเกยวของ

ตระหนกรวาตนอยในความเสยงจรง และตองฉลาดทจะหาวธลดความเสยงได ดงนนผเกยวของตองลงมอ

สารวจขอมลในหองปฏบตการในความรบผดชอบ และมสวนสาคญในการจดการความเสยงตามขนตอนตางๆ

ดวยตนเอง (รปท 1)

ขนตอนวธในการพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการทครบวงจร เปนกระบวนการททกหนวยงานท

เกยวของตองใหความสนใจอยางจรงจง ทงการพฒนาคน และการพฒนาระบบ หากมเพยงสวนใดสวนหนง

แลว การพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการจะไมเกดการตอเนองและไมสามารถแกไขปญหาหรอ

จดออนทเกดขนไดอยางสมบรณ

ความตระหนกเกยวกบความปลอดภยของหองปฏบตการสรางไดดวยการมสวนรวม

การใหผเกยวของมสวนรวมในการสารวจปฏบตและประเมนความปลอดภย จะทาใหเกด

การเรยนรและเขาใจจากสภาพจรงวา สงทอยรอบขาง ไดแกสารเคมทตนตองใชและสมผสทง

โดยตรงและโดยออม รวมทงเครองมออปกรณตางๆ สามารถทาอนตรายอะไรและอยางไรแกสขภาพ

รางกาย การปฏบตและเหนกบตาวา ตนกาลงเผชญอยกบความเสยงเพราะรวาอะไรคอปจจยเสยง

และเสยงอยางไรนเอง จะชวยสรางสานกและตระหนกถงความปลอดภยในการทางาน

นอกจากนการรวมกนสารวจปฏบตและประเมนจะชวยใหมขอมลเกยวกบปจจยเสยง

สมบรณ ทาใหสามารถบรหารจดการความเสยงไดอยางมประสทธภาพ เพราะทาใหมการ

แลกเปลยนขอมลและรวมกนเรยนร เนองจากภยอนตรายในหองปฏบตการมอยหลายอยางหลาย

ลกษณะและเกดจากปจจยเสยงหลายรปแบบ อกทงขนอยกบการปฏบตการ เพราะมวธและการใช

สารเคมรวมทงเครองมออปกรณแตกตางกน

6

1. การสารวจและรวบรวมขอมล (สถานภาพปจจบน)

2. การจดการความเสยง

2.1 การบงชอนตราย

2.2 การประเมนความเสยง

2.3 การบรหารความเสยง

3. การตรวจตดตามประเมนผล

4. การวางแผนพฒนา/ปรบปรง

รปท 1 ขนตอนวธการสรางระบบและโครงสรางการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการแบบครบวงจร

c

7

1) การสารวจและรวบรวมขอมลเกยวกบปจจยตางๆ ในหองปฏบตการทงทางเคมและกายภาพทอาจทาให

เกดภยอนตรายแกสขภาพและสงแวดลอมได เพอใหทราบวาหองปฏบตการมปจจยเสยงอะไรบางทตอง

ปองกนและแกไข เครองมอทใช คอ แบบสารวจ (checklists) ยงแบบสารวจมองคประกอบทครอบคลม

ปจจยดานความปลอดภยของหองปฏบตการมาก กจะทาใหไดขอมลสถานภาพปจจบนทครบถวน

2) การจดการความเสยงดานตางๆ ของหองปฏบตการดวยขอมลจรงทไดจากการสารวจ เพอกาหนดแนวทาง

ปองกนและลดความเสยง เชน การกาหนดกฎเกณฑมาตรการและขนตอนการปฏบตการอยางปลอดภย

ประกอบดวย การบงชอนตราย การประเมนความเสยง และการบรหารความเสยงทครอบคลมระบบการ

จดการความปลอดภยสาหรบหองปฏบตการ ทง 7 ประเดน (กรอบไขปลาในรปท 1)

ในการจดการความเสยงของระบบการจดการความปลอดภยสาหรบหองปฏบตการ ตองมองทก

ประเดนอยางเชอมโยงและสนบสนนซงกนและกน ระบบสาคญในการเชอมโยงคอ การจดการขอมลและ

เอกสารทด เชน ขอมลจากการจดการสารเคม เชน บญชสารเคม เปนตน การจดการของเสย ลกษณะทาง

กายภาพ อปกรณและเครองมอ การปองกนและแกไขภยอนตราย และการใหความรพนฐาน จะสงผลไปส

การบรหารระบบการจดการความปลอดภยทเนนกลบมายงการพฒนาคนและระบบ เพอยกระดบความ

ปลอดภยทครบทกดาน

3) การตรวจตดตามประเมนผลการปองกนและลดความเสยง เพอรวบรวมขอบกพรองและปญหาการ

ดาเนนการปองกนและลดความเสยงดานตางๆ ของหองปฏบตการ ขอมลทรวบรวมยงเออตอการ ทบทวน

เรยนร วางแผนพฒนา/ปรบปรง และขยายผลใหความรตอไปได เชน ใชในขนตอนการแลกเปลยนเรยนร

เปนตน

4) การวางแผนพฒนา/ปรบปรงวธการปองกนและลดความเสยง ทมองครอบคลมทงการพฒนาคน และการ

พฒนาระบบ จงจะสามารถพฒนายกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการใหเปนกระบวนการท

ขบเคลอนไดอยางตอเนองและยงยน

กรณตวอยาง การจดการความปลอดภยภายในหองปฏบตการทใชกระบวนการทกลาวขางตน

แสดงในตารางท 2

8

ตารางท 2 กรณตวอยาง การจดการความปลอดภยภายในหองปฏบตการ

สถานภาพปจจบน การจดการความเสยง

การวางแผนพฒนา/ปรบปรง การบงชอนตราย การประเมนความเสยง การบรหารความเสยง

หองปฏบตการมปญหาเรองการ

จดวางสารเคมทซอเขามาภายใน

หองปฏบตการ เนองจาก ไมมการ

แยกประเภทสารเคมกอนการเกบ

และไมมตหรอบรเวณทเกบ

สารเคมเปนสดสวนชดเจน จงวาง

ขวดสารเคมบนโตะปฏบตการ

ทงหมด

ดานกายภาพของหองปฏบตการ:

บรเวณททาปฏบตการไมเพยงพอ

ขวดสารเคมอาจโดนปดตกลงมา

แตกได

ดานสารเคม:

- สารเคมทเปนอนตรายหลาย

ประเภท เชน สารออกซไดซทแรง

กบสารรดวซทแรง ซงวางรวมกน

ไมได เมอวางใกลกนจงเกดระเบด

ได

- ผทอยในหองปฏบตการไดสมผส

และสดดมกลนของสารเคมโดยตรง

เชน ตวทาละลายทระเหยไว มผล

ตอระบบการหายใจ และสขภาพ

จากตวแปรการประเมนความเสยง

(เอกสารความร 8, ตารางท 8.1-

8.4) พบวา

- ความเปนไปไดทจะเกด

เหตการณ ทงดานกายภาพฯ

และสารเคม อยในระดบ A

คอ เกดขนทกป อยางนอยป

ละ 1 ครง

- ผลดานสขภาพและ

สงแวดลอม อยในระดบ IV

คอ มผเสยชวต และ/หรอเกด

สภาวะทพพลภาพรนแรงและ

ถาวร (>30%) ตอคน 1 คน

หรอมากกวา และทาใหระบบ

นเวศเสอมโทรม

ดงนนจงมระดบความเสยงของ

หองปฏบตการในเรองน อยท

“ระดบสงมาก”

การปองกนความเสยง:

- การจดแบงสารเคมตามประเภท

และจดหาตเกบ หรอบรเวณพนท

เกบสารเคมทปลอดภย

- การจดวางสารเคมตามกลม

ประเภทความเปนอนตราย

- การจดวางสารเคมทเขากนไมได

ออกจากกน

- การใชอปกรณปองกนสวนบคคล

ทเหมาะสมในการปฏบตการ

- การตดตงพดลมดดอากาศ เพอ

ระบายอากาศในหองปฏบตการ

การตอบโต/พรอมรบกรณฉกเฉน:

- จดหาอปกรณดบเพลง ท

เหมาะสมประจาหองปฏบตการ

การสอสารความเสยง:

- แจงเตอน/ตดสญลกษณตาม

ความเปนอนตรายของสารเคมท

เกบในหองปฏบตการ เปนตน

การสรางระบบความปลอดภยในหองปฏบตการ โดย

การใชเครองมอ เชน “แผนทผลลพธ” เพอ

ปรบเปลยนวฒนธรรมความปลอดภยของ

ผปฏบตงานในหองปฏบตการ (people approach)

และสรางระบบ (system approach) ในเรองของ

1. ทมงานทรบผดชอบ ดานการจดการสารเคม

2. การจดการสารเคม ทมองทงดานการ

จดระบบขอมล (มบญชสารเคม) การจดเกบ

และการเคลอนยายสารเคม

3. การจดการของเสยสารเคม ทงระบบขอมล

การจดเกบของเสย และการกาจดของเสย

4. ลกษณะทางกายภาพและเครองมอ ท

เกยวของกบสารเคมภายในหองปฏบตการ

5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย โดย

จดกจกรรมการจดการความเสยง ความพรอม

รบ/โตตอบเหตฉกเฉน และขอปฏบตภายใน

หองปฏบตการ

6. การใหการอบรม ในเรองการจดการสารเคม

7. การจดการดานเอกสาร เชน MSDS ของ

สารเคม และการรายงานอบตเหต เปนตน

8

9

6. ระบบการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ

เมอกาหนดแลววา “ความปลอดภย” คอ เปาหมายหลกของการทจะทาใหทกหองปฏบตการมความ

ปลอดภย จาเปนตองมการดาเนนงานอยางเปนระบบ รวมทงมโครงสรางการบรหารจดการและผรบผดชอบ

งานดานตางๆ ทชดเจน มนโยบายเปนเครองกาหนดทศทางการทางาน

การดาเนนการตางๆ เหลานตองใชความรความชานาญเฉพาะดาน จงควรมการแบงงานออกเปนกลม

ตามลกษณะของงานและความรทใช เพอใหสามารถดาเนนการไดคลองและงายตอการกากบดแลตดตาม

ตรวจสอบ เพอปรบปรงและแกไขไดทนกาล ซงเปนหวใจสาคญของการปองกนและลดความเสยง ระบบ

บรหารจดการความปลอดภย มองคประกอบ 7 ดานซงมความเชอมโยงกน ดงรปท 2

รปท 2 องคประกอบหลกของหองปฏบตการปลอดภย

6.1 การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

เมอกาหนดแลววาความปลอดภยเปนเปาหมายหลกของเรองน องคกรตองมนโยบายในการบรหาร

จดการมาตรฐานความปลอดภยของหองปฏบตการ มหนวยงานและผบรหารทไดรบมอบหมายใหมภาระหนาท

ในดานนโดยเฉพาะ มแผนงานหรอยทธศาสตรทตรงเปาและชดเจน ดาเนนการไดจรง มการกากบดแลความ

ปลอดภยในทกระดบ (มหาวทยาลย คณะ ภาควชา หองปฏบตการ) ใหเปนไปในทศทางเดยวกนจนเกดมรรค

ผลไดจรง ทงหมดนเปนสงทสะทอนถงความมงมนจรงจงขององคกร ซงสาคญมากสาหรบการขบเคลอนระบบ

การบรหารระบบฯ คอการขบเคลอนทงระบบสธงชยคอความปลอดภย ควรประกอบดวยฝายท

เกยวของ 3 ระดบ (ตารางท 3, รปท 3) มภาระหนาทลดหลนแตสอดคลองเปนเนอเดยวกน คอระดบ

อานวยการ ระดบบรหารจดการ และระดบปฏบตการ (อยางไรกตาม องคกรขนาดเลกสามารถปรบลด

โดยรวมภาระหนาทของระดบอานวยการเขากบระดบบรหารจดการได) แลวกาหนดโครงสรางการบรหาร

จดการฯ ตามตวอยางในตารางท 4

10

ตารางท 3 การบรหารระบบการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ แบงเปน 3 ระดบ

ระดบ ภาระหนาท

อานวยการ

กาหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของ

องคกร/หนวยงาน

แตงตงผรบผดชอบระดบบรหาร ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบ ดแล

การปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ

ใหงบประมาณสนบสนนการดาเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของหองปฏบตการ

ในองคกร/หนวยงาน

สอสารความสาคญของการมระบบบรหารความปลอดภยของหองปฏบตการอยาง

ทวถงภายในองคกร/หนวยงาน

ทาใหเกดความยงยนของระบบความปลอดภยของหองปฏบตการ ภายในองคกร/

หนวยงาน

ทบทวนการรายงานผลการดาเนนงานตามนโยบายของผบรหาร

บรหารจดการ บรหารจดการและกากบดแลการดาเนนการดานตางๆตามนโยบายและแผน

แตงตงผรบผดชอบระดบหนวยงาน ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบทกดาน

เพอดแลการปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ

จดสรรงบประมาณสาหรบดาเนนโครงการความปลอดภย

กาหนดขอปฏบตความปลอดภยภายในองคกร/หนวยงาน

แตงตงคณะกรรมการรบผดชอบทกดาน

สรางระบบการสรางความตระหนก ระบบตดตาม และระบบรายงานความปลอดภย

กาหนดหลกสตรการสอน การอบรมทเหมาะสมใหกบบคลากรทกระดบ

ปฏบตการ

ปฏบตตามภารกจทไดรบมอบหมาย

ปฏบตงานตามขอกาหนดของการปฏบตการทด

สารวจ รวบรวม วเคราะห ประเมนและจดการความเสยงในระดบบคคล/โครงการ/

หองปฏบตการอยางสมาเสมอ

เขารวมกจกรรมและรบการอบรมความรทเกยวของกบความปลอดภยทเหมาะสมของ

หนวยงาน/หองปฏบตการ เชน การจดการความเสยง การซอมรบมอเหตฉกเฉน ฯลฯ

จดทาระบบเอกสารทครอบคลมทกองคประกอบความปลอดภยใหทนสมยอยเสมอ

จดทารายงานการดาเนนงานความปลอดภย การเกดภยอนตราย และความเสยงทพบ

เสนอตอผบรหาร

11

หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ

(ตารางท 4 ขอ 4)

ระดบบรหารจดการ

ระดบปฏบตการ

คณะทางานเพอความปลอดภยฯ


หวหนาหนวยรกษา

ความปลอดภยขององคกร


หวหนาหองปฏบตการ


พนกงาน/เจาหนาท

ประจาหองปฏบตการ


ระดบอานวยการ

หวหนาองคกร


ผบรหารจดการความปลอดภยขององคกร


คณะอานวยการจดการความปลอดภย


ศนย/สานกประสานงานกลางดาน

การจดการสขภาพและสงแวดลอม สานกกายภาพ

รปท 3 แนวคดโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ

11

12

ตารางท 4 ตวอยางการกาหนดโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ

ตาแหนง บทบาทหนาท

1. หวหนาองคกร

แตงตงผรบผดชอบการบรหารจดการความปลอดภยขององคกร

- กาหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการความ

ปลอดภยขององคกร กาหนดผรบผดชอบ และภาระหนาท

- สรางระบบสนบสนนการดาเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของ


- สอสารความสาคญของการมระบบบรหารความปลอดภยและทาใหเกด

ความยงยนในองคกร/หนวยงาน

- ทบทวนการรายงานผลการดาเนนงานตามนโยบาย

2. ผบรหารจดการความปลอดภยของ

องคกร

- สงเสรมและสนบสนนการดาเนนการตามแผนบรหารจดการความปลอดภย

ขององคกร

- แตงตงคณะอานวยการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการ

3. คณะอานวยการจดการความปลอดภย

ในหองปฏบตการ ประกอบดวย

- หวหนาหนวยงานทม

หองปฏบตการ เชน คณบด

หวหนากอง/ฝาย

- หวหนาหนวยรกษาความ

ปลอดภยขององคกร

- กาหนดนโยบาย และกลยทธในการดาเนนการเพอความปลอดภยของ

หองปฏบตการ ใน 6 ดาน ไดแก

ระบบการจดการสารเคม

ระบบการจดการของเสย

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

ระบบการใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยใน


ระบบการจดการขอมลและเอกสาร

- สงเสรมและสนบสนนการดาเนนการของหองปฏบตการเพอใหเกดความ

ปลอดภย

13

ตารางท 4 ตวอยางการกาหนดโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ (ตอ)


4. หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ - กาหนดใหมการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการทงหมดของ

หนวยงาน

- สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการบรหารจดการความปลอดภย โดยใช

กลยทธทง 6 ดานในลกษณะบรณาการระบบและกจกรรม

- สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการใชระบบการจดการขอมลสารเคม

และของเสยอนตรายรวมกน

- แตงตงคณะทางานดาเนนการเพอความปลอดภยฯ ของหนวยงาน

- สงเสรมสนบสนนและตดตามการดาเนนการของคณะทางานฯ

5. หวหนาหนวยรกษาความปลอดภยของ

องคกร

- บรหารจดการใหเกดกลมปฏบตดานการโตตอบเหตฉกเฉน

- จดระบบรายงานและพฒนาระบบการตอบสนองตอสถานการณฉกเฉน

- ประสานการดาเนนงานรกษาความปลอดภยระหวางหนวยงานในองคกร

6. คณะทางานเพอความปลอดภยฯ - บรหารจดการใหเกดกลมดาเนนการจดระบบและกจกรรม เพอความ

ปลอดภยของหองปฏบตการทง 6 ดาน ตามนโยบายและเปาประสงคท

คณะกรรมการอานวยการฯ กาหนดไว

- สงเสรมและสนบสนนใหหองปฏบตการใชระบบและรวมกจกรรมของทง 6

กลม ดวยการถายทอดความรและฝกอบรมผปฏบตงานในหองปฏบตการ

และผเกยวของ

7. หวหนาหองปฏบตการ

- ปองกนและลดความเสยงของผปฏบตงานในหองปฏบตการดวยระบบการ

จดการสารเคมและของเสยอนตราย การตดตามตรวจสอบและดแล

บารงรกษาลกษณะทางกายภาพใหอยในสภาพปลอดภย จดหาและ

บารงรกษาเครองปองกนภยสวนบคคลไวใหพรอมสาหรบการปฏบตการทม

ความเสยงสง

- กาหนดหนาทความรบผดชอบใหผเกยวของในการดาเนนการตามกลยทธทง

6 ดาน

- กาหนดมาตรการและกากบดแลใหมการปฏบตตามระเบยบขอบงคบของ

หองปฏบตการ เพอความปลอดภย

- สอสารและแจงเตอนขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการ

ใหผเกยวของทราบ

- อบรมใหความรเกยวกบความปลอดภยใหผเกยวของกบหองปฏบตการ

14

ตารางท 4 ตวอยางการกาหนดโครงสรางการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการ (ตอ)


8. พนกงาน/เจาหนาทประจาหอง


- ปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบและมาตรการความปลอดภยของ


- รบทราบขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการ

- เขารบการอบรมความรเกยวกบความปลอดภยของหองปฏบตการตามท

กาหนด

- รายงานภยอนตรายทเกดขนในการทางานในหองปฏบตการ

- แจงใหผรบผดชอบทราบถงปจจยหรอความเสยงทพบ

6.2 ระบบการจดการสารเคม

สารเคมเปนปจจยเสยงทสาคญทสดของหองปฏบตการ เพราะหองปฏบตการมสารเคมเปนจานวนมาก

และความเสยงทจะเกดภยอนตรายนน มาจากความเปนอนตรายและพษ ตามสมบตและปรมาณของสารท

ไดรบ

การจดการสารเคมทดคอ ตองมการควบคมดแลใหมสารเคมเทาทจาเปน จดเกบอยางเหมาะสม

เคลอนยายอยางปลอดภย และใชอยางระมดระวง ซงจะจดการทงระบบไดตองทราบวา หองปฏบตการม

สารเคมอะไรบางและมความเปนอนตรายอยางไร เพราะสารเคมทมอยทงหมด อาจเปนสารทหามเกบไว

ดวยกน (incompatibility) บางอยางอาจตองมภาชนะรองรบหรอเกบในตพเศษ บญชขอมลสารเคมของหอง

ปฏ บตการจงเปนหวใจของการจดการสารเคมทงระบบ ตงแตการจดหามาใช เตรยมพนท จดเกบ และตดตาม

ตรวจสอบการเบกจาย ซงอานวยประโยชนแกการควบคมกากบดแลสารเคมเพอความปลอดภยของ

หองปฏบตการเปนอยางยง

การจดการสารเคม ตองมระบบการจดการอยางครบวงจรโดยมการจดการดานตางๆ ดงน

1. การจดการขอมลสารเคม และเชอมโยงกบเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data

Sheet, SDS)

2. การจดเกบสารเคม

3. การสารวจและคดออกสารเคมในหองปฏบตการทหมดอายและเลกใชแลว

4. การเคลอนยายสารเคม

5. การจดการของเสย (ดรายละเอยดขอ 6.3)

6. การตรวจตดตามประเมนและรายงานผลการดาเนนการ

6.2.1 การจดการขอมลสารเคม และเอกสารขอมลความปลอดภย ควรมระบบบนทกขอมลสารเคมของ

หองปฏบตการใหผปฏบตงานฝายตางๆ บนทกขอมลในสวนทเกยวของ เพอใหมบญชหรอสารบบขอมล

15

โครงสรางขอมลของบญช/สารบบขอมลสารเคม ควรประกอบดวยหวขอตอไปน

– ชอสารเคม (Chemical name)

– CAS no.

– รหสของภาชนะบรรจ (Bottle ID)

– ปรมาณสารเคม (Chemical volume/weight)

– Grade

– ราคา (Price)

– หองทจดเกบสารเคม (Storage room)

– อาคารทจดเกบสารเคม (Storage building)

– วนทรบเขามาในหองปฏบตการ (Acquisition date)

– ผขาย/ผจาหนาย (Supplier)

– ผผลต (Manufacturer)

– ประเภทความเปนอนตรายของสารเคม

สารเคมทงหมดของหองปฏบตการ (รายละเอยดในเอกสารความร 1) ทาใหเรยกใชขอมลในสวนทตองการ

สาหรบการบรหารจดการดานตางๆไดงาย ซงบรณาการเขากบขอมลความปลอดภย (SDS) นอกจากจะนาส

เปาหมายคอ การบรหารจดการสความปลอดภยแลว ยงสามารถประเมนและจดการความเสยง การแบงปน

สารเคม และการจดสรรงบประมาณอกดวย

ควรมการตรวจสอบความถกตองสมบรณและทนสมยของเอกสารขอมลความปลอดภย (รายละเอยดใน

เอกสารความร 2) ซงเปนแหลงขอมลสาคญสาหรบการปองกนและแกไขปญหาทเกดจากสารเคมนนๆ ได

อยางถกตอง และควรจดเกบเอกสารขอมลความปลอดภยของสารเคมทกรายการไวในตาแหนงทผปฏบตงาน

สามารถเขาถงไดสะดวกรวดเรวและทนกาล

16

6.2.2 การจดเกบสารเคม ตองคานงถงลกษณะของความเปนอนตราย และสมบตทเขากนไดและไมไดของ

สารเคมตางๆทจดเกบ กอนจดเกบจงตองศกษาจากเอกสารขอมลความปลอดภยของสารเคมและฉลาก เพอ

จดเตรยมสถานทและภาชนะรองรบทเหมาะสม (ในกรณทจาเปน)

สาหรบการจาแนกความเปนอนตรายของสารเคมนน ปจจบนระบบทใชกนอยางแพรหลายคอ ระบบ

การจาแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก (Globally Harmonised System

for Classification and Labeling of Chemicals, GHS) ระบบนมการจดแบงความเปนอนตรายออกเปน 3

ขอกาหนดการจดการเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)

1) มการเกบ SDS เปนเอกสาร

2) มการเกบ SDS เปนไฟลอเลกทรอนกส

3) ทกคนในหองปฏบตการทราบทเกบ SDS และไดรบอนญาตใหด SDS ได

4) เกบ SDS ในททเขาถงและดไดโดยงายและทนกาลเมอตองการใชหรอเมอเกดเหตฉกเฉน

5) ม SDS ของสารเคมอนตรายทกตวทอยในหองปฏบตการ

6) SDS มขอมลครบถวน มรายละเอยดครบ 16 ขอ ดงหวขอตอไปน

(1) ขอมลเกยวกบสารเคม และบรษทผผลตและหรอจาหนาย (Identification)

(2) ขอมลความเปนอนตราย (Hazards identification)

(3) สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (Composition/Information on ingredients)

(4) มาตรการปฐมพยาบาล (First aid measures)

(5) มาตรการผจญเพลง (Fire fighting measures)

(6) มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (Accidental release measures)

(7) การใชและการจดเกบ (Handling and storage)

(8) การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (Exposure controls/Personal

protection)

(9) สมบตทางกายภาพและเคม (Physical and chemical properties)

(10) ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (Stability and reactivity)

(11) ขอมลดานพษวทยา (Toxicological information)

(12) ขอมลดานระบบนเวศ (Ecological information)

(13) ขอพจารณาในการกาจด (Disposal considerations)

(14) ขอมลสาหรบการขนสง (Transport information)

(15) ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (Regulatory information)

(16) ขอมลอน ๆ (Other information)

7) SDS ทมอยในหองปฏบตการตองทนสมย หากจดทาขนกอนเวลาปจจบน ตองไมนานเกนกวา 5 ป

17

ดาน คอ ดานกายภาพ ดานสขภาพ และดานสงแวดลอม แตละดานแบงยอยเปนชนดตางๆ และใชสญลกษณ

แสดงความเปนอนตราย 9 รป โดยแสดงนยถงความรนแรงของอนตรายของสารดวย ดงนน สารทอยในกลมท

มความเปนอนตรายอยางเดยวกน อาจใชสญลกษณไมเหมอนกน ทงนขนอยกบระดบความรนแรง (Category)

ของอนตรายประเภทนนๆ เชน ความเปนอนตรายประเภทเปนพษเฉยบพลน มการแบงระดบรนแรงมาก

(Category 1-3) จะใชสญลกษณรป “หวกระโหลกกระดกไขว” แตหากมระดบความเปนอนตรายไมรนแรง

มาก (Category 4) จะใชสญลกษณรป “เครองหมายตกใจ” และบางกรณสารทมความเปนอนตรายคนละ

ประเภท อาจใชสญลกษณรปเดยวกนได ประเภทความเปนอนตรายของสารเคมและสญลกษณตามระบบ

GHS แสดงในตารางท 5 (รายละเอยดแสดงในเอกสารความร 3) และตวอยางการแสดงความเปนอนตราย

ของสารเคม แสดงในตารางท 6

ตารางท 5 ประเภทความเปนอนตรายของสารเคมและสญลกษณตามระบบ GHS

ความเปนอนตราย ประเภท / สญลกษณ

ดานกายภาพ • วตถระเบด

• สารเคมททาปฏกรยาไดเอง**

• สารเปอรออกไซดอนทรย**

• แกสไวไฟ

• สารละอองลอยไวไฟ

• ของเหลวไวไฟ

• ของแขงไวไฟ

• สารเคมททาปฏกรยาไดเอง**

• ของเหลวทลกตดไฟไดเองในอากาศ

• ของแขงทลกตดไฟไดเองในอากาศ

• สารเคมทเกดความรอนไดเอง

• สารเคมทสมผสนาแลวใหแกสไวไฟ

• สารเปอรออกไซดอนทรย**

• แกสออกซไดซ

• ของเหลวออกซไดซ

• ของแขงออกซไดซ

• แกสภายใตความดน

• สารทกดกรอนโลหะ

หมายเหต **ประเภทความเปนอนตรายทมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป

18

ตารางท 5 ประเภทความเปนอนตรายของสารเคมและสญลกษณตามระบบ GHS (ตอ)

ความเปนอนตราย ประเภท / สญลกษณ

ดานสขภาพ

• ความเปนพษเฉยบพลน**

• ความเปนพษเฉยบพลน**

• ระคายเคองผวหนง

• ระคายเคองตอดวงตา

• ไวตอการกระตนอาการแพตอผวหนง

• เปนพษเจาะจงตออวยวะเฉพาะบางระบบจากการสมผสครงเดยว**

• กดกรอนผวหนง

• ทาลายดวงตาอยางรนแรง

• ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพของระบบทางเดนหายใจ

• การกลายพนธของเซลลสบพนธ

• กอมะเรง

• เปนพษตอระบบสบพนธ

• เปนพษเจาะจงตออวยวะเฉพาะบางระบบจากการสมผสครงเดยว**

• เปนพษตอระบบอวยวะเปาหมาย-การไดรบสมผสซา

• อนตรายตอระบบทางเดนหายใจสวนลางหรอทาใหปอดอกเสบ

ดานสงแวดลอม

• อนตรายตอสงแวดลอมทางนา

• อนตรายตอชนโอโซน

หมายเหต **ประเภทความเปนอนตรายทมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป

19

ตารางท 6 ตวอยางการแสดงความเปนอนตรายของสารเคม

ชอสารเคม CAS no. ประเภทความเปนอนตราย สญลกษณความเปนอนตราย

bis (α, α -

dimethylbenzyl)

peroxide

80-43-3 สารเปอรออกไซดอนทรย

ประเภทยอย F

ระคายเคองผวหนง

ประเภทยอย 2

ระคายเคองตอดวงตา


เปนอนตรายตอสงแวดลอมทางนา


cyclohexanone,

peroxide

12262-58-7 สารเปอรออกไซดอนทรย

ประเภทยอย A

เปนพษเฉยบพลน


กดกรอนผวหนง

ประเภทยอย 1B

ทมา Annex VI of Regulation (EC) No 1272/2008 (CLP Regulation)

[http://echa.europa.eu/web/guest/information-on-chemicals/cl-inventory-database]

20

ดตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบและขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารอนตราย

กลมตางๆ รายละเอยดในเอกสารความร 4

ขอกาหนดทวไปของการจดเกบสารเคม ระดบหองปฏบตการ

1) จดเกบสารเคมเปนกลมตามประเภทของสารเคม หรอตามคาแนะนาใน SDS ของสารนนๆ

2) ชนวางสารเคมตองอยในสภาพด คอ แขงแรง ไมผหรอเปนสนม ไมโคงงอ และมขอบกน

3) ตเกบสารเคมทวางอยในพนทสวนกลาง ตองมการระบชอเจาของหรอผดแล พรอมทงตดสญลกษณแสดง

ความเปนอนตรายของสารเคมในต (ถาเปนไปไดใหแสดงชอสารเคมทอยภายในตดวย)

4) สารเคมทกชนดในหองปฏบตการตองมตาแหนงการเกบทแนนอน

5) บรเวณทเกบสารเคมทเปนพษตองมปายแสดงอยางชดเจน

6) สารเคมทมความเปนอนตรายสงตองเกบในตทมกญแจลอค

7) หามเกบสารเคมไวในตควนอยางถาวร

8) การเกบสารเคมทเปนของเหลวในตเยนและตแชแขง ขวดสารเคมตองมภาชนะรองรบ (secondary

container) ทเหมาะสม เชน ถาดพลาสตก ภาชนะรองรบตองสามารถปองกนการหกหรอรวไหลของสารเคม

ได หรอสามารถรองรบปรมาณสารเคมทอยในขวดไดอยางเพยงพอหากเกดการหกหรอรวไหล

9) หองปฏบตการควรกาหนดเงอนไขการวางขวดสารเคมทหงหรอโตะการทดลอง เชน จากดประเภท ปรมาณ

และเวลา เพอความเปนระเบยบและปลอดภย เชน หามวางขวดสารเคมไวบนโตะปฏบตการนานกวา 1 วน

หากเปนของเหลวตองมปรมาณไมเกน 1 ลตร ยกเวน ขวดสารเคมทเตรยมขนเองสาหรบการทดลอง เชน

stock solution

10) หามวางสารเคม (รวมถงถงแกส) บรเวณระเบยงทางเดน

11) ในกรณทจาเปนตองวางขวดหรอภาชนะบรรจสารเคมบนพนหองปฏบตการ ตองมภาชนะรองรบทมความจ

มากกวาปรมาณรวมของสารเคมทมอยในภาชนะทกใบ และไมวางเกะกะการทางานของผปฏบตงานและ

ทางเดน ในกรณภาชนะเปนแกวตองอยในตาแหนงทไมแตกไดโดยงาย

12) ไมวางสารเคมใกลทอระบายนา ใตหรอในอางนา หากจาเปนตองมภาชนะรองรบ เพอปองกนสารเคมรวไหล

สสงแวดลอม

21

6.2.3 การสารวจและคดออกสารเคม เปนการกาจดสารเคมทไมตองการใชและใชไม ไดออกจาก

หองปฏบตการ เพอชวยลดความเสยงจากสารเคมทไมจาเปน หองปฏบตการตองมระบบการตรวจสอบสารท

หมดอายจรง0

1 และสารทไมใชแลว1

2 ทกๆ 6 เดอน รวมถงการคดชอสารทกาจดออกจากบญชหรอสารบบขอมล

สารเคมดวย เพอใหขอมลในสารบบมความถกตองทนสมย สามารถใชในการบรหารจดการความปลอดภยได

ตามความเปนจรง

6.2.4 การเคลอนยายสารเคม เปนขนตอนทสารเคมอาจรวไหลหรอแพรกระจายสสงแวดลอมไดมากทสด

หากกระทาการโดยขาดความระมดระวง และหรอมไดทาตามขอกาหนดของความปลอดภยในการเคลอนยาย

สารเคม ซงประกอบดวย การใชเครองปองกนสวนบคคลของผเคลอนยาย ภาชนะบรรจและอปกรณสาหรบ

การเคลอนยายสารเคม และวธเคลอนยายทถกตองเหมาะสมกบลกษณะและสมบตของสาร

1 สารทหมดอายจรง หมายถง สารทไมสามารถใชงานไดจรง ซงอาจจะไมตรงกบวนหมดอายทระบอยขางขวดสาร 2 สารทไมใชแลว หมายถง สารทไมตองการใชแลว แตอาจจะยงไมหมดอาย

ภาชนะบรรจภณฑ และฉลากสารเคม

1) เกบสารเคมในบรรจภณฑทมวสดเหมาะสมกบประเภทของสารเคม

ใชภาชนะเดม (original container)

หามเกบกรดไฮโดรฟลออรก ในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได

หามเกบสารทกอใหเกดเปอรออกไซดในภาชนะแกวทมฝาเกลยวหรอฝาแกว เพราะหากม

การเสยดส จะทาใหเกดการระเบด

หามเกบสารละลายดางทม pH สงกวา 11 ในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได

2) ตรวจสอบการชารดเสยหายของภาชนะสารเคมอยางสมาเสมอ เชน การแตกราว รวซม ของขวด

หรอฝาปด เปนตน

3) ภาชนะทกชนดทบรรจสารเคมตองมการตดฉลากทเหมาะสม คอ

หากเปนภาชนะเดม (original container) ของสารเคมตองมขอมลบนฉลากสมบรณและ

ชดเจน

ใชชอเตมของสารเคม และมคาเตอนเกยวกบอนตราย

ระบวนทไดรบสารเคม และวนทเปดใชสารเคมเปนครงแรก

หากเปน stock solution หรอ working solution ทเตรยมขนเองใหระบ ชอ สวนผสม

ชอผเตรยม และวนทเตรยมดวย

4) มฉลากระบชอสารแมไมใชสารอนตราย เชน นา

5) ตรวจสอบความสมบรณของฉลากบนภาชนะสารเคมอยางสมาเสมอ

ฉลากสมบรณ มขอมลครบถวน

ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

22

6.2.5 การจดการของเสย

รายละเอยดอยในหวขอ ระบบการจดการของเสย (ขอ 6.3)

6.2.6 การตรวจตดตามประเมนและรายงานผลการดาเนนงาน

การตดตามตรวจสอบประเมนและรายงานผลการดาเนนงานดานตางๆ ของการจดการสารเคมนน

อาจจดทาเปนรปรายงานตามกาหนดเวลาทเหมาะสม เชน การรายงานความเคลอนไหวสารเคม หรอแผนภาพ

แสดงสดสวนปรมาณสารเคม (ตวอยางท 1.3 และแผนภาพท 1.1 ในเอกสารความร 1)

การเคลอนยายสารเคมภายนอกหองปฏบตการ

1) สารเคมทเคลอนยายตองมฉลากทถกตองชดเจน

2) ขวดสารเคมทตองการเคลอนยายตองวางในภาชนะรองรบทเหมาะสม มนคงปลอดภยและไม

แตกหกงาย

3) มวสดกนกระแทกและหรอมตวดดซบสารเคมระหวางขวดขณะเคลอนยายสาร เชน vermiculite

เปนตน

4) การเคลอนยายสารทเขากนไมได ตองแยกภาชนะรองรบ

5) รถเขนตองมขอบกนทสงเพยงพอสาหรบกนขวดสารเคม

6) การเคลอนยายสารเคมและวตถอนตรายระหวางชนใหใชลฟตขนของ หลกเลยงการใชลฟตทวไป

การเคลอนยายสารเคมภายในหองปฏบตการ

1) ผททาการเคลอนยายสารเคม ตองสวมถงมอ แวนตานรภย เสอคลมปฏบตการ (เสอกาวน) และ

อปกรณปองกนสวนบคคลทจาเปนอนๆ สาหรบการเคลอนยายสารเคม

2) การเคลอนยายสารประเภทกรดและตวทาละลาย ตองใชถงยางททนตอการกดกรอนหรอละลาย

3) การเคลอนยายสารเคมประเภทของเหลวไวไฟตองใชภาชนะททนตอแรงดน

4) สารเคมทเคลอนยายตองอยในภาชนะบรรจทปดฝาสนท หากจาเปนอาจผนกดวยแผนพาราฟลม

5) รถเขนทใชเคลอนยายสารเคม ตองมแนวกนทสงเพยงพอทจะกนขวดสารเคม

6) การเคลอนยายสารเคมตองมภาชนะรองรบ (secondary container) ขวดบรรจสาร โดยภาชนะ

รองรบตองไมแตกหกงาย เชน ทาดวยยาง เหลก หรอพลาสตก ทมขนาดทสามารถบรรจขวด

สารเคมนนได

7) การเคลอนยายสารทเขากนไมไดตองแยกภาชนะรองรบ (secondary container)

8) ดแลและเฝาระวงสารเคมทเคลอนยายอยางเครงครด

23

6.3 ระบบการจดการของเสย

ของเสยและขยะจากการปฏบตการ เปนปจจยเสยงอกอยางหนงทตองมการจดการอยางเปนระบบ

เพอปองกนมใหสารเคมรวไหลและแพรกระจายสสงแวดลอมภายนอกหองปฏบตการ

การดาเนนงานเกยวกบของเสยและขยะ ประกอบดวย

1. การจดการขอมลของเสยสารเคม

2. การจาแนกประเภทของของเสย

3. การรวบรวมและจดเกบของเสย

4. การบาบดและกาจดของเสย

5. การตรวจตดตามประเมนและรายงานผลการดาเนนการดานตางๆของการจดการ

ของเสย

6.3.1 การจดการขอมลของเสยสารเคม การบรหารจดการของเสยตองใชขอมลทเกยวของหลายอยาง

นอกจากขอมลเกยวกบของเสยแลว ยงมรายงาน และ ขอมลการขจดของเสยออก (clearance) ดวยจงตองม

ระบบการบนทกขอมลใหผเกยวของบนทกขอมลเหลาน เพอความสะดวกในการเขาถงและเชอมโยงขอมลท

จาเปนสาหรบการกากบดแลตดตามและตรวจสอบ ซงจะชวยใหระบบการจดการของเสยอนตรายม

ประสทธภาพมากขน (รายละเอยดในเอกสารความร 1)

6.3.2 การจาแนกประเภทของของเสย ตองมการแยกเกบของเสยทมทงของแขงและของเหลว โดยของเสย

เหลานนอาจเปนสารเคมหรอวตถอนตราย หรอสงทปนเปอนดวยสารเคมหรอวตถอนตราย ไดแก ภาชนะ

บรรจภณฑ และ ขยะอนๆ เชน ทชช ถงมอ เศษผา หนากาก ยงกวานน การทงขยะสารเคมทเปนอนตรายท

ไมสามารถทงลงระบบสขาภบาลไดนน จาเปนตองทงลงขวดแยกตามประเภทของสารเคม (รายละเอยด

เอกสารความร 5) เพราะการทงโดยไมแยกกลมแยกประเภท อาจทาใหไดรบอนตรายจากของเสยนน เชน

การระเบดเพราะสารเคมในของเสยทาปฏกรยากน และอาจเปนชองทางของการรวไหลแพรกระจายส

สงแวดลอม เพราะไมไดผานการทาลายพษดวยวธการเฉพาะทจาเปนสาหรบสารนนกอนทจะนาไปทง

นอกจากความปลอดภยแลว การจาแนกประเภทของเสยยงทาใหการกาจดทาไดงายขนดวย

โครงสรางของระบบบนทกขอมลของเสยสารเคมควรประกอบดวยหวขอตอไปน

– ประเภทของเสย

– รหสภาชนะบรรจ (Bottle ID)

– หองทจดเกบของเสย (Storage room)

– อาคารทจดเกบของเสย (Storage building)

– ปรมาณของเสย (Waste volume/weight)

– วนทบนทกขอมล (Input date)

24

6.3.3 การรวบรวมและจดเกบของเสย ควรดาเนนการดงน

1. จาแนกของเสยใหถกตองตามเกณฑการจาแนก และจดเกบในภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสม

ตามประเภทความเปนอนตรายของของเสย เชน ไมใชภาชนะโลหะในการเกบของเสยประเภท

กรด หากใชขวดสารเคมทใชหมดแลวมาบรรจของเสย สารเคมในขวดเดมตองไมใชสารทเขากน

ไมไดกบของเสยนน เปนตน (ดตวอยางระบบการจาแนกของเสยในเอกสารความร 5 ขอ 5.1)

2. ตรวจสอบสภาพภาชนะบรรจของเสย เชน รอยรว หรอ แตกราวอยางสมาเสมอ

3. ภาชนะทกชนดทบรรจของเสยตองมฉลากทเหมาะสม หากใชขวดสารเคมเกาบรรจของเสย ตอง

ลอกฉลากเดมออกกอนและตดฉลากใหมทมขอมลครบถวน คอ

มคาวา“ของเสย”ระบไวอยางชดเจน

ระบประเภทของเสย/ประเภทความเปนอนตราย

สวนประกอบของของเสย (ถาเปนไปได)

วนทเรมบรรจของเสย

ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ

(ดตวอยางฉลากของเสยในเอกสารความร 5 ขอ 5.2)

4. ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

5. ตรวจสอบสภาพของฉลากบนภาชนะของเสยอยางสมาเสมอ

6. หามบรรจของเสยเกนกวา 80% ของความจของภาชนะ หรอปรมาณของเสยตองอยตากวาปาก

ภาชนะอยางนอย 1 นว

7. มการกาหนดพนท/บรเวณจดเกบของเสยอยางชดเจน

8. จดเกบ/จดวางของเสยทเขากนไมไดโดยองตามเกณฑการเขากนไมไดของสารเคม (chemical

incompatibility) สามารถใชเกณฑเดยวกบการจดเกบสารเคมทเขากนไมได

9. มภาชนะรองรบ (secondary container) ภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสม

10. หามวางภาชนะบรรจของเสยใกลทอระบายนา ใต หรอ ในอางนา หากจาเปนตองมภาชนะรองรบ

11. หามวางภาชนะบรรจของเสยใกลบรเวณอปกรณฉกเฉน เชน ฝกบวฉกเฉน

12. หามวางภาชนะบรรจของเสยปดหรอขวางทาง เขา-ออก

13. วางภาชนะบรรจของเสยใหหางจากความรอน แหลงกาเนดไฟ และเปลวไฟ

14. หามเกบของเสยประเภทไวไฟไวในหองปฏบตการมากกวา 50 ลตร หากจาเปนตองเกบไวในต

สาหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ

15. หามเกบของเสยไวในตควนอยางถาวร

16. มการกาหนดระยะเวลาในการจดเกบของเสยในหองปฏบตการ

กรณทของเสยพรอมสงกาจด (ปรมาตร 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 90 วน

กรณทของเสยไมเตมภาชนะ (ปรมาตรนอยกวา 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบของเสยไว

นานกวา 1 ป

25

6.3.4 การบาบดและกาจดของเสย หองปฏบตการควรมกระบวนการจดการเบองตนกอนทงหรอสงกาจด

ไดแก

1) การบาบดของเสยกอนทง หมายถง หองปฏบตการควรมการบาบดของเสยทมความเปนอนตราย

นอยทสามารถกาจดไดเองกอนทงลงสระบบสขาภบาลสาธารณะ เชน การสะเทนของเสยกรด

และเบสใหเปนกลางกอนทงลงทอนาสขาภบาล เปนตน

2) การบาบดของเสยกอนสงกาจด หมายถง หองปฏบตการควรบาบดของเสยอนตรายทไมสามารถ

กาจดไดเองเบองตนกอนสงบรษทหรอหนวยงานทรบกาจด เพอลดความเปนอนตรายระหวางการ

เกบรกษาและการขนสง (ตวอยางการบาบดของเสยเบองตนแสดงในตารางท 5.1 เอกสารความร

5)

3) การลดปรมาณกอนทง หมายถง หองปฏบตการควรมแนวทางจดการทตนทางกอนเกดของเสย

เพอลดปรมาณของเสยปลายทางหรอทาใหเกดของเสยอนตรายปลายทางนอยทสด เชน การใช

สารเคมตงตนทไมอนตรายทดแทนสารเคมอนตราย และ/หรอ การลดปรมาณสารเคมทใชทา

ปฏกรยา เปนตน

4) การลดปรมาณกอนสงกาจด หมายถง หองปฏบตการควรมแนวทางในการลดปรมาณของเสย

อนตรายทไมสามารถกาจดไดเอง กอนสงบรษทรบกาจด เพอประหยดคาใชจายในการกาจด เชน

การทาใหของเสยทมโลหะหนกในปรมาณนอย ๆ เขมขนขน เชน การทาใหตวทาละลายระเหย

กฎหมายของรฐ California กาหนดเวลาและปรมาณของเสยสงสดทอนญาตใหเกบในหองปฏบตการ คอ

ของเสยทมปรมาณไมเกน 55 แกลลอน (ประมาณ 200 ลตร) อนญาตใหเกบไวในหองปฏบตการไดไมเกน 90 วน

และทมากกวา 55 แกลลอน ไมเกน 3 วน หากเปนของเสยทมความเปนอนตรายสงเฉยบพลน ไมควรเกบไวมากกวา

1 ลตร เชน สารทมชออยใน p-list waste ของ US EPA (http://www.epa.gov/osw/hazard/wastetypes/listed.htm)

สาหรบประเทศไทย มกฎหมายเกยวกบการจดการของเสยสาหรบภาคอตสาหกรรม (เนนสถานประกอบการ) ตาม

ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง การกาจดสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว พ.ศ. 2548 และประกาศกระทรวง

อตสาหกรรม เรอง ระบบเอกสารกากบการขนสงของเสยอนตราย พ.ศ. 2547 ซงกาหนดไววา ผกอกาเนดสงปฏกลหรอ

วสดทไมใชแลว และผกอกาเนดของเสยอนตรายขนาดใหญตงแต 1,000 กก. /เดอน สามารถเกบของเสยไวในพนทตนเอง

ไดไมเกน 90 วน และผกอกาเนดของเสยอนตราย ขนาดกลาง ตงแต 100 กก. /เดอน ถง นอยกวา 1,000 กก./เดอน

สามารถเกบของเสยไวในพนทตนเองไดไมเกน 180 วน ทงนหากกอกาเนดของเสยอนตรายทมพษเฉยบพลนมากกวา 1

กก./เดอน สามารถเกบของเสยไวในพนทตนเองไดไมเกน 90 วน

แตอยางไรกด สาหรบหองปฏบตการ ระยะเวลาในการสงออกของเสยไปกาจด และปรมาณของเสยทควรมอยใน

หองปฏบตการ ผรบผดชอบตองพจารณาปรมาณและเวลาในการจดเกบใหเหมาะสมกบสมบตความเปนอนตรายของเสย

นนๆ เนองจากประเภทของเสยจากหองปฏบตการมความหลากหลาย ซงอาจกอใหเกดอนตรายไดงาย แมมอยปรมาณ

นอย

26

หรอตกตะกอนเพอแยกสวนทเปนโลหะหนกออกมาจากสารละลาย กอนสงกาจดในสภาพ

สารละลายเขมขน หรอตะกอนของโลหะหนก เปนตน

5) การ Reuse, Recovery, Recycle ของเสยทเกดขน

5.1) Reuse คอ การนาวสดทเปนของเสยกลบมาใชใหม โดยไมมการเปลยนแปลงหรอกระทา

การใด ๆ ยกเวนการทาความสะอาดและการบารงรกษาตามวตถประสงคเดม

5.2) Recovery คอ การแยกและการรวบรวมวสดทสามารถนากลบมาใชไดจากวสดของเสย

เชน แรธาต พลงงาน หรอนา โดยผานกระบวนการและ/หรอการสกด ซงสงทไดมาไมจาเปนตอง

ใชตามวตถประสงคเดม

5.3) Recycle คอ การนาวสดกลบมาใชใหมโดยทมสมบตทางกายภาพเปลยนไป แตม

องคประกอบทางเคมเหมอนเดม โดยการผานกระบวนการตาง ๆ (เชน การกลนตวทาละลาย,

แกว, โลหะมาหลอมใหม)

(ดตวอยางการจดการของเสยในหองปฏบตการ และแหลงความรเพมเตมเกยวกบการบาบดและกาจด ใน

เอกสารความร 5 ขอ 5.3 และ 5.4)

การสงกาจด บรษททกาจดของเสยตองไดรบใบอนญาตเกยวกบการจดการของเสย จากกรมโรงงาน

อตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม (รายละเอยดในเอกสารความร 5 ขอ 5.5)

แผนผงหลกการการจดแยกประเภทของเสยแสดงในรปท 4 และ 5

27

รปท 4 แผนผงหลกการการจดแยกประเภทของเสย

ของเสยสารเคมและวสดปนเปอนสารเคม

ของเสยอนตรายตา ของเสยทสามารถ

บาบดกอนทง ของเสยอนตราย

ของเสยกลมพเศษ

• ถงขยะทวไป

• ทอนาทง

สขาภบาลทวไป

วธบาบดของ

หนวยงาน (บาบด

เบองตน และด

ความเปนอนตราย

กอนทง)

จาแนกประเภทและระดบความเปนอนตราย

ของเสย

กมมนตรงส

ของเสย

ตดเชอจลนทรย

สงกาจดท

สานกงานปรมาณ

เพอสนต (ปส.)

กาจดโดยการเผา

หรออบฆาเชอท

อณหภม 121˚ซ 15

ปอนดตอตารางนว

เปนเวลา 30-70

นาท กลม

ไซยาไนด กลม

ปรอท

กลม

สารอนทรย

ของแขง/เหลว อนๆ ของแขง/เหลวทจดกลมได

เผาไหมได ไมสามารถเผาไหมได

สงบรษทรบกาจด

ของเสยทม

ใบอนญาต



ใบอนญาต

หากมสารปนเปอนอนทเปนอนตราย

เหลออย เชน สารพษ หรอโลหะหนก ให

กาจดโดยสงบรษทรบกาจด ตามระบบ

การจดประเภทความเปนอนตรายทตงไว

กลมออกซ

แดนซ

กลม

โลหะ

กลมกรด/

เบส

ของเสย

ทเปนสารพษอนๆ

สงบรษทรบ

กาจด ทม

วธการกาจดท

เหมาะสมตอ

ของเสยทเปน

พษ

ภาชนะปนเปอน

ทาความสะอาด Reuse/Recycle

สงบรษทรบกาจดของเสยทมใบอนญาตถกตอง และ

มวธการกาจดทเหมาะสมตอของเสยประเภทนน ๆ

สงคนผขาย

ของเสยจากหองปฏบตการ

27

28

รปท 5 แผนผงหลกการการจดแยกประเภทของเสยทไมทราบขอมล

หมายเหต 1การทดสอบลกษณะความเปนอนตรายของของเสย ตามวธของ US EPA

(เขาถงไดจาก http://www.epa.gov/epawaste/hazard/wastetypes/wasteid/index.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

ของเสย

ทไมทราบขอมล

ทดสอบ1

สงบรษทรบกาจดของเสยทมใบอนญาต กาจดตามลกษณะความเปนอนตรายททดสอบได

ของเสยจากหองปฏบตการ

การลกตดไฟได

(ignitability) กดกรอน

(corrosivity)

ความไวตอปฏกรยา

(reactivity)

ความเปนพษ

(toxicity)

28

29

6.3.5 การตรวจตดตามประเมนและรายงานผลการดาเนนการดานตางๆของการจดการของเสย

หองปฏบตการควรมการตดตามตรวจสอบฯ อยางสมาเสมอ เพอใหสามารถมองเหนภาพรวมเกยวกบ

การจดการของเสย การเตรยมงบประมาณสาหรบการกาจด และการจดเตรยมสถานทจดเกบของเสยท

เหมาะสม

6.4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ (Laboratory Physical Factors)

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการหมายถงลกษณะเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม

ประกอบดวย พนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟและการระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค

และระบบฉกเฉน เปนโครงสรางพนฐานทเออตอความปลอดภยของหองปฏบตการ หากผใชหองปฏบตการ

สถาปนกและวศวกรผออกแบบพนทและงานระบบของหองปฏบตการ ไมไดมการคานงถงประเดนความ

ปลอดภยในหองปฏบตการเปนหลก อาจสงผลตอการเกดการบาดเจบหรอเสยชวตระหวางการใชพนท

หองปฏบตการ จากการระเบด ไฟไหม การสดดมสารเคมทมพษ ปรมาณการวางและปรมาณสงของทมมาก

เกนความจาเปนกอาจทาใหเกดอนตรายได การออกแบบจะชวยอานวยความสะดวกในการทางานในหองปฏบตการในสภาวะการปฏบตงานปกต

และเออใหมความปลอดภยในสภาวะฉกเฉน

6.4.1 ปจจยทางกายภาพทเกยวของกบความปลอดภยของหองปฏบตการ แบงเปน 7 อยาง คอ

1) งานสถาปตยกรรม

คานงถงขอกาหนดทวไปในดานขนาด ลกษณะการกอสราง และสถานทตงของหองปฏบตการท

เหมาะสม เพอลดปจจยทอาจสงผลกระทบตอความปลอดภย (ตารางท 7) โดยเนนทการประเมนลกษณะการ

ใชสอยของพนททงทางดานขนาดของพนทหองทเหมาะสมกบกจกรรมการใชงาน การแยกประเภทของชนด

และการใชพนทภายในหองปฏบตการ ลกษณะของวสดทใชเปนพนผวของหองปฏบตการในดานความสมบรณ

ความคงทน และการดแลรกษา ลกษณะของชองเปด (ประตและหนาตาง) ความกวาง ความสง และระยะ

ตางๆ ภายในหองปฏบตการและพนทเกยวเนอง และลกษณะการแสดงขอมลของหองปฏบตการผานการใช

ปายสญลกษณและเครองหมายตางๆ

2) งานสถาปตยกรรมภายใน

คานงถงลกษณะและกจกรรมการใชงานในหองปฏบตการใหมความเหมาะสมกบขนาดและสดสวน

รางกายของผปฏบตการตามหลกการยศาสตร (ergonomics) การเตรยมพนทสาหรบการจดเกบขยะและถง

แกสอยางเหมาะสม รวมไปถงมาตรการในการดแลรกษาเครองมอและอปกรณตางๆ ภายในหองปฏบตการ ให

มความเทยงตรงและอยในสภาพทใชงานไดอยางสมบรณ

30

ตารางท 7 ตวอยางลกษณะทางสถาปตยกรรมสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย

หวขอ ลกษณะ ขอมลเพมเตม

สถานทตง ไมควรอยใกลเคยงกบอาคารหรอสถานททากจกรรมทมความเสยง

ตอการเกดอบตเหตหรออคคภยไดงาย เชน อาคารเกบสารเคม

สถานทตงหมอแปลงไฟฟา (transformer) เครองกาเนดไฟฟา

(generator) หรอ อาคารทตงของ เครองตมนา (boiler) ครว

(kitchen) หรอ โรงอาหาร (canteen) เปนตน

-

พนท 1. ขนาดพนทหองปฏบตการเหมาะสมและเพยงพอกบกจกรรม/

การใชงาน/จานวนผใช/ปรมาณเครองมอและอปกรณ มความสง

ภายในหองปฏบตการไมนอยกวา 3.00 ม. และบรเวณทางเดนใน

อาคารไมนอยกวา 2.60 ม.

2. พนทสวนสานกงาน/สวนปฏบตการและทดลอง/สวนเกบของ

และสารเคม/ทพกเจาหนาท ตองแยกออกจากกน พนทสวน

ปฏบตการมผนงกนทง 4 ดานและมการควบคมการเขาออก

3. แยกหองสาหรบการปฏบตการเคมทวไปออกจากการปฏบตการ

พเศษดานกมมนตรงสและชวนรภยและหองปฏบตการทมความ

เสยงเฉพาะสง เชน หองปฏบตการทตองใชสารไวไฟจานวนมาก

4. มการจดเตรยมพนทใชงานไวเพยงพอและเหมาะสมกบการใช

งาน เชน พนทเกบของหรอเกบสารเคม

เอกสารความร 6

ขอ 6.1

หนา อ.6-1

วสดพนผว ตองอยในสภาพด กนไฟ และทนไฟ สารเคม นาและความชน และ

ทนทานตอการใชงานไดด ทาความสะอาดและฆาเชอไดงาย และ

ปลอดภยในการทางาน เชน ไมลน มการปองกนไฟฟาสถต


ขอ 6.2

หนา อ.6-2

31

ตารางท 7 ตวอยางลกษณะทางสถาปตยกรรมสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย (ตอ)


ปาย

สญลกษณ

1. มปายแผนผงตดตงไวในทเขาถงไดงายและเหนไดชดเจน แสดง

ตาแหนงทตดตงและเสนทางหนไฟ รวมทงตาแหนงทตงอปกรณ

ฉกเฉน ไดแก อปกรณแจงเพลงไหม อปกรณดบเพลง ฝกบว

ฉกเฉน ทลางตา อางนา ชดปฐมพยาบาล และโทรศพท

2. มปายหนาหองบอกใหทราบวาเปนหองปฏบตการ และ ปายบอก

ตาแหนง/คาเตอนในบรเวณตดตงหรอมอปกรณเครองมอตางๆ

ส า ร พ ษ ว ต ถ ก ม ม น ต ร ง ส ว ส ด ต ด เ ช อ เ ล เ ซอ ร ร ง ส

อลตราไวโอเลต เพอใหทราบถงอนตรายทอาจเกดจากสง

เหลานนได

3. ปายตองมสภาพดและขอมลบนปายตองสอดคลองกบความเปน

จรงและชดเจน


ขอ 6.3 หนา อ.6-3

และ ขอ 6.9

หนา อ.6-13

ประต–

หนาตาง

1. ควรมประตเขา-ออก อยางนอย 2 ประต เพอใชในกรณฉกเฉน

หากมเพยง 1 ประต ควรมหนาตางทสามารถใชเพอเปนทางออก

ฉกเฉนออกไปยงพนทภายนอกไดโดยสะดวกและปลอดภย

2. ประตควรมขนาดอยางนอย 0.80 ม. (32 นว) เปดออกสทางออก

ฉกเฉน และมชองสาหรบมองจากภายนอก (vision panel)

3. ประตสามารถปดลอคไดและมระบบควบคมการเขา–ออก ทศ

ทางการเปดของประตตองเปดออกสทางออกฉกเฉน

4. ควรมบานหนาตางอยางนอย 2 ดานทตดภายนอกอาคาร เพอให

ระบายอากาศดวยวธธรรมชาต (natural ventilation) ได หาก

มเพยงดานเดยวควรมพดลมหรอพดลมระบายอากาศชวยในการ

หมนเวยนและระบายอากาศภายในหองปฏบตการ

5. หนาตางตองปดลอค และเปดออกไดในกรณเกดเหตฉกเฉนหรอ

สามารถเปดออกไดเพอระบายอากาศ

6. ตรวจสอบสภาพและดแลบารงรกษาอยางสมาเสมอ

-

32



ทางสญจร 1. ทางเดนสสวนหองปฏบตการควรแยกออกจากสวนทาง

สาธารณะหลกของอาคาร เพอกนบคคลภายนอกทวไปและแยก

ผใชสอยอาคารทไมเกยวของออก และลดความเสยงของพนทใช

งานอนๆของอาคารตออบตเหตหรอการปนเปอนสารเคมทอาจ

เกดขนได

2. ทางเดนภายในหอง (clearance) กวางอยางนอย 0.60 ม. สวน

เสนทางหนไฟตองกวางไมนอยกวา 1.50 ม.

3. บรเวณทางเดนและทตดกบโถงทางเขา-ออกตองไมมสงกดขวาง

4. เสนทางเดนออกสทางออก ตองไมผานพนทหรอครภณฑทม

ความเสยงตออนตราย เชน ตเกบสารเคม ตควน เปนตน

-

ครภณฑ/

เฟอรนเจอร/

เครองมอ

และอปกรณ

1. ตองเหมาะสมกบขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตงาน

หรอไมมแนวโนมหรออาจกอใหเกดอบตเหตหรออนตรายตอ

ผใชงาน หากมความสงเกนกวา 1.20 ม. ตองมตวยดหรอม

ฐานรองรบทแขงแรง

2. ชนเกบของ/ตลอย ตองยดเขากบโครงสรางหรอผนงอยางแนน

หนาและมนคง

3. หามตอเตมเอง หรอนาสงของตางๆ มาประยกตใชเพอเปนชน

เกบของ ตลอย ชนเกบอปกรณเครองแกว เพราะอาจเกด

อบต เหตได เนองจากมการกอสรางและตดตง ทไม ถกตอง


4. ชนวางของบนโตะปฏบตการหรอตลอย ตองมระยะไมเกน

30 ซม. จากระยะมอเออม (วดความสงจากหวไหล)

5. ตาแหนงทวางโตะปฏบตการและระยะหางระหวางกนตอง


6. โตะปฏบตการตองสะอาดและเครองมอและอปกรณบนโตะตอง

วางใหเปนระเบยบ

7. มอางนาตงอยในหองปฏบตการอยางนอย 1 แหงใกลบรเวณ

ทางออกหองปฏบตการ


ขอ 6.4 หนา อ.6-4

33



ครภณฑ/

เฟอรนเจอร/

เครองมอ

และอปกรณ

8. มถงขยะทแยกประเภทการเกบ เชน ขยะทวไป ขยะตดเชอ หรอ

จานเพาะเชอ ขยะเฉพาะอยาง เชน เครองแกวแตกหรอชารด

เพราะการทาการทดลอง เปนตน

9. มทวางถงแกสภายในอาคารทหางจากความรอน และเสนทาง

สญจรหลก

10. ดแลและบารงรกษาครภณฑตางๆ เชน ตควน ตลามนาโฟลว

หรอ ตชวนรภย (Biological Safety Cabinet, BSC) ภายใน

หองปฏบตการอยางสมาเสมอ

3) งานวศวกรรมโครงสราง

คานงถงลกษณะของโครงสรางอาคารทสงผลตอความปลอดภยในการปฏบตการ (ตารางท 8) อาท

ความสมบรณของโครงสรางอาคาร ทไมควรมรอยแตกราวหรอความเสยหายในโครงสรางทใชรบนาหนกของ

อาคาร (อาท เสาคานและพน) และความสามารถในการกนไฟและทนไฟทตองเปนไปตามมาตรฐานโครงสราง

ของอาคารเพอการปองกนอคคภย โดยสามารถตรวจสอบไดเบองตนโดยวธพนฐาน อาทการสารวจดวยตา การ

ใชไมบรรทดวดระดบนา

ตารางท 8 ตวอยางลกษณะทางโครงสรางและระบบไฟฟาสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย


โครงสราง 1. ไมมการชารดเสยหาย ไมมรอยแตกราวตามเสา/คาน และอาคาร

ขางเคยงหรอสวนของภายในอาคารทอยตดกบหองปฏบตการตองม

สภาพดไมกอใหเกดอนตราย

2. สามารถรองรบนาหนกบรรทกของอาคาร (นาหนกของผใชอาคาร

อปกรณและเครองมอ) ได

3. มความสามารถในการกนไฟและทนไฟ สามารถตานทานความ

เสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถ

อพยพคนออกจากอาคารได

4. มการตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคารอยเปนประจาและดแล

บารงรกษาอยางสมาเสมอ

-

34

ตารางท 8 ตวอยางลกษณะทางโครงสรางและระบบไฟฟาสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย (ตอ)


ระบบไฟฟา

แสงสวาง

1. มปรมาณแสงสวางธรรมชาตหรอแสงประดษฐอยางเพยงพอตอการ

มองเหนในการทางานทเหมาะสม

2. แหลงกาเนดแสงควรสองสวางโดยตรงลงบนพนททางาน โดยไมถก

บดบงหรอเกดเงาของวตถหรออปกรณใดๆ ทอดลงบนพนททางาน

หรอโตะปฏบตการ

3. มไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉนบนเสนทาง

หนไฟ และแสดงทศทางการหนไฟใหผใชอาคารสามารถอพยพ

ออกจากอาคารทกาลงเกดเพลงไหมไดดวยตนเอง

4. มานหรอฉากปรบแสงทใชงานตองไดมาตรฐาน อยในสภาพทใชงาน

ไดด และตดตงอยางถกตองเหมาะสม

5. มการดแลและบารงรกษาระบบอยางนอยปละครง


ขอ 6.5 หนา อ.6-6


กาลง

1. กระแสไฟฟาทจายตองมความสมาเสมอ

2. ปรมาณกาลงไฟพอเพยงตอการใชงานและปรมาณทใชงานรวมกน

ตองไมเกนขนาดของมเตอรของสถาบน

3. อปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบมจานวนและคณภาพตรงตาม

มาตรฐานวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.)

4. แหลงจายกระแสไฟฟา (ปลกไฟ) ตดตงในททเหมาะสม โดยสายไฟ

ตองยดอยกบผนงหรอเพดานอยางมนคงแขงแรงและควรมฝาครอบ

กนนาหากตดตงทพนและมการทาความสะอาดบอย หรออยใกล

อางนา

5. มการตอสายดนสาหรบอปกรณในหองปฏบตการบางประเภท

จาเปนตองม รวมถงแหลงจายกระแสไฟฟาและอปกรณไฟฟาอนๆ

6. หามใชสายไฟพวงนานเกนกวา 8 ชวโมง และสายไฟตองไมชารด

หรอเปนสายเปลอย

7. มการดแลและบารงรกษาระบบอยางสมาเสมอ

-

ระบบ

ควบคม

ไฟฟา

1. หองปฏบตการแตละหองตองมระบบควบคมไฟฟา

2. มอปกรณตดตอนไฟฟา (switchgear) ขนตน เชน ฟวส (fuse)

เซอรกตเบรคเกอร (circuit breaker) เปนตน ทสามารถใชงานได

ตลอดเวลา


-

35

ตารางท 8 ตวอยางลกษณะทางโครงสรางและระบบไฟฟาสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย (ตอ)



สารอง

1. ตองมระบบไฟฟาสารองทพรอมจายไฟไดเมอระบบจายไฟปกตหยด

ทางาน เพอใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตทางานได คอ

ระบบจายไฟฟาฉกเฉน

ระบบสญญาณเตอนภย

ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

ระบบอดอากาศสาหรบบนไดหนไฟ

ระบบดดและระบายควนรวมทงระบบควบคมการกระจายของ

เพลงและควน

ระบบเครองสบนาและระบบดบเพลงอตโนมต

ระบบสอสารฉกเฉน

ระบบลฟตผจญเพลง

2. สามารถทางานไดโดยอตโนมตเมอระบบจายไฟฟาปกตหยดทางาน

โดยสามารถจายพลงงานไฟฟาไดเพยงพอสาหรบใชงานดงตอไปน

2.1 จายพลงงานไฟฟาเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมงสาหรบเครองหมาย

แสดงทางฉกเฉน ทางเดน หองโถง บนได และระบบสญญาณเตอน

เพลงไหม

2.2 จายพลงงานไฟฟาตลอดเวลาทใชงานสาหรบลฟตดบเพลง เครอง

สบนาดบเพลง หองชวยชวตฉกเฉน ระบบสอสารเพอความ

ปลอดภยของสาธารณะเมอกระแสไฟฟาขดของ

3. มระบบไฟฟาสารองแบบ UPS และหรอเครองกาเนดไฟฟา

4. หามใชเครองกาเนดไฟฟาเปนแหลงจายไฟสาหรบระบบไฟฟาแสง

สวางฉกเฉน



ขอ 6.6 หนา อ.6-7

4) งานวศวกรรมไฟฟา

คานงถงระบบไฟฟาทเกยวเนองกบหองปฏบตการ ไดแก ระบบไฟฟาแสงสวาง ระบบไฟฟากาลง

ระบบการควบคมไฟฟา และระบบไฟฟาสารอง โดยเนนทการประเมนในดานตางๆ อาท ปรมาณความเขมของ

แสงทตองมเพยงพอตอการใชงานในหองปฏบตการประเภทตางๆ ลกษณะของการจายไฟฟากาลงทตองม

ปรมาณเพยงพอตอการใชงาน การกาหนดตาแหนงของแหลงจายกระแสไฟฟาทสอดคลองกบการใชงานของ

36

พนท การเลอกใชอปกรณรวมถงสายไฟฟาทมการตดตงตามมาตรฐานวชาชพ และการจดใหมระบบไฟฟา

สารองและระบบแสงสวางฉกเฉนทอยในสภาพทใชงานไดโดยเฉพาะในกรณฉกเฉน

5) งานวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอม

คานงถงการตดตงระบบนาดและระบบนาทงและการบาบดนาเสยจากหองปฏบตการทเหมาะสมกบ

ลกษณะของการใชงานหองปฏบตการ (ตารางท 9) โดยระบบวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอมของ

หองปฏบตการสาหรบหองปฏบตการใหมและหองปฏบตการทไดรบการปรบปรงควรไดรบการออกแบบโดย

วศวกรงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม ทงนควรมมาตรการในการดแลรกษาและตรวจสอบสภาพการใช

งานอยางสมาเสมอ

ตารางท 9 ตวอยางลกษณะระบบสขาภบาลและสงแวดลอมสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย


ระบบนาด/

นาประปา

1. มการวางผงการเดนทอนาประปาและเดนทอเปนระบบ

2. ทอนาทาจากวสดทเหมาะสมไมรวซม/ไมเปนสนม ขอตอทกสวน

ประสานกนสนท

3. แรงดนนาในทอนาและคณภาพอยในเกณฑเหมาะสมสาหรบการใช

งานและไมทาความเสยหายแกอปกรณ รวมทงไมมสงปนเปอนจาก

ภายนอกเขาไปในทอจายนา

4. มทเกบนาประปาสารอง

5. การตดตงระบบนารอน/ไอนา (steam) ทใชงานไดดและเหมาะสม

(หากจาเปน)

6. ระบบนากลน/นาบรสทธ ถงเกบและทอนาทาจากวสดทเหมาะสมไม

รวซม/ไมเปนสนม ขอตอทกสวนประสานกนอยางด มการปองกน

การปนเปอนจากภายนอกและมการทาความสะอาดอยางสมาเสมอ


-

ระบบนาทง

และบาบด

นาเสย

1. มการแยกระบบนาทงทวไปกบระบบนาทงปนเปอนสารเคมออกจาก

กน

2. มระบบบาบดนาเสยแยก เพอบาบดนาทงทวไป กบนาทงปนเปอน

สารเคมออกจากกน กอนออกสรางระบายนาสาธารณะ

3. นาเสยระบายออกไดสะดวก และมทพกนาทงหากปรมาณนาทจะ

ระบายจากอาคารในชวโมงการใชนาสงสดมปรมาณมากเกนกวา

แหลงรองรบนาทงจะรบได


-

37

6) งานวศวกรรมระบบปรบอากาศและระบายอากาศ

คานงถงระบบปรบอากาศและระบบระบายอากาศของหองปฏบตการ (ตารางท 10) โดยเนนทการ

ตดตงระบบปรบอากาศและระบายอากาศใหอยในตาแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการทางานและ

สภาพแวดลอมของหองปฏบตการ โดยมจดมงหมายเพอใหสภาวะแวดลอมภายในหองปฏบตการอยในระดบท

เออตอการปฏบตการไดอยางสะดวกสบายทงทางดานการควบคมอณหภม ความชน และอตราการถายเท

อากาศภายในพนทหองปฏบตการ และสภาวะแวดลอมโดยรอบหองปฏบตการทอาจจะไดรบผลกระทบจาก

ระบบปรบอากาศและระบายอากาศของหอง

ตารางท 10 ตวอยางลกษณะระบบปรบอากาศและระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการทปลอดภย


ระบบปรบ

อากาศ

1. การตดตงระบบปรบอากาศเพอความสบายใหเปนไปตามความ

เหมาะสมสาหรบการทางานและสภาพแวดลอม

2. พนททตองมการปองกนการปนเปอนหรออคคภยตองมการตดตง

ระบบปรบอากาศและระบายอากาศ

3. มการดแลบารงรกษาระบบตามกาหนดเวลาอยางสมาเสมอ


ขอ 6.7 หนา อ.6-8

ระบบ

ระบาย

อากาศ

1. ตดตงระบบระบายอากาศดวยพดลมในตาแหนงและจานวนท

เหมาะสมกบการทางานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ

2. จดใหมระบบระบายอากาศเฉพาะท (ตควน) สาหรบการปฏบตการ

ทดลองทกอใหเกด กลนควน ละอองนา แกส หรอ การแพรกระจาย

ของสารอนตราย ททาใหเกดอาการระคายเคองหรอเจบปวยแกผท

อยในบรเวณใกลเคยงได

3. มการกกเกบและกาจดสารอนตรายทปนเปอนในอากาศเสยกอน

ระบายออกสภายนอก

4. ระบบระบายอากาศตองทางานอยางตอเนอง

5. มการดแลและบารงรกษาระบบระบายอากาศอยางสมาเสมอ


ขอ 6.7 หนา อ.6-8

7) งานระบบฉกเฉนและระบบพเศษ

คานงถงงานระบบในสภาวะการฉกเฉนเชนระบบปองกนอคคภย (ตารางท 11) ระบบตดตอสอสาร

(ตารางท 12) และระบบฉกเฉน (ตารางท 13) สาหรบหองปฏบตการอนๆ โดยระบบตางๆ ควรไดรบการดแล

อยางสมาเสมอใหอยในสภาพทพรอมใชงาน

38

6.4.2 การสารวจปจจยทางดานกายภาพของหองปฏบตการ สามารถใชแบบสารวจ ทแตละหวขอในการ

ประเมนสวนใหญผสารวจไมจาเปนทจะตองมความเชยวชาญทางดานสถาปตยกรรมและวศวกรรม ทงนหากผ

ประเมนตองการขอมลทเปนตวเลขเพออางองกบเกณฑในการออกแบบ อาท การคานวณอตราการถายเท

อากาศ อาจจะตองมการใชเครองมอเฉพาะในการวดประสทธภาพดานตางๆ ภายในหองปฏบตการ

ตารางท 11 ตวอยางลกษณะระบบปองกนอคคภย


ระบบ

ปองกน

อคคภย

1. มระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (manual fire alarm system)

2. มอปกรณแจงเตอนอคคภยดวยการตรวจวดอณหภมความรอน

(heat detector)

3. มอปกรณแจงเตอนอคคภยดวยการตรวจจบควนไฟ (smoke

detector)

4. มทางหนไฟทถกกนแยกออกจากสวนอนของอาคารและปายบอก

ทางหนไฟ

5. มเครองมอดบเพลงแบบเคลอนท (portable fire extinguisher)

ตดตงอยในตาแหนงทสามารถหยบใชไดงาย

6. มระบบดบเพลงดวยนาชนดสายสงทอดบเพลง (fire hose

cabinet)

7. มระบบดบเพลงดวยนาชนดระบบหวกระจายนาดบเพลง/ระบบ

สปรงเกลอรอยในสภาพทพรอมใชงานอยเสมอ

8. ตรวจสอบดแลและบารงรกษาอปกรณและระบบปองกนอคคภย

ตามกาหนดเวลาอยางสมาเสมอ


ขอ 6.8 และ 6.9

หนา อ.6-11 และ

อ.6-13


ขอ 7.2 หนา อ.7-3

ตารางท 12 ตวอยางลกษณะระบบตดตอสอสาร


ระบบ

ตดตอ

สอสาร

1. มระบบตดตอทางโทรศพททงระบบภายในและภายนอก

2. ระบบการตดตอทางคอมพวเตอรผานเครอขายภายในหรอระบบ

อนเตอรเนต

3. สามารถใชงานไดตลอดเวลา

-

39

ตารางท 13 ตวอยางลกษณะอปกรณสาหรบกรณเกดเหตฉกเฉน


อปกรณ

สาหรบกรณ

ฉกเฉนตางๆ

1. อปกรณทใชในกรณฉกเฉนทตองจดเตรยมไวในหองปฏบตการ

ไดแก

ฝกบวฉกเฉน

อางลางตา

อปกรณปฐมพยาบาลเบองตน

โทรศพทและปายบอกหมายเลขโทรศพทฉกเฉน

2. อปกรณเหลานตองตดตงในทและตาแหนงทสามารถเขาถงและ

ใชงานไดโดยสะดวก ปราศจากสงกดขวางและมระยะทางใน

การเดนไปถงทเหมาะสม

3. อยในสภาพทพรอมใชงานอยเสมอ


ขอ 7.4 หนา อ.7-13

6.5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

การสรางวฒนธรรมความปลอดภย ทมลาดบความคดตงตนจากการกาหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง

ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด มอนตรายหรอไม อยางไร คนอนในทเดยวกนกาลงทาอะไรทเสยงอยหรอไม

ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยงหรอไม จากนนจงมการบรหารความเสยงดวยการ

ปองกน หรอการลดความเสยง รวมทงการสอสารความเสยงทเหมาะสม การประเมนโดยใชแบบสารวจ

(checklists) จะชวยกระตนความคดไดอยางละเอยด และสรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยง

จะเปนประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะสามารถจดการไดบนฐานของขอมลจรง ความพรอมและ

การตอบโตกรณฉกเฉน ภายใตหวขอการจดการความปลอดภยเพอเปนมาตรการปองกน เชน การมผงพนทใช

สอย ทางออก อปกรณเครองมอสาหรบเหตฉกเฉน รวมทงการมแผนปองกนและตอบโตเหตฉกเฉน ซง

หมายถงการจดการเบองตนและการแจงเหต ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไปเปนการกาหนดความ

ปลอดภยสวนบคคล และระเบยบปฏบตขนตาสาหรบแตละหองปฏบตการ ภยอนตรายของหองปฏบตการ

เกดจากสงทมอยทงภายในและภายนอกหองปฏบตการ การปองกนภยจงตองคานงถงปจจยเสยงทมอยอยาง

รอบดาน การปองกนและแกไขภยอนตรายนอกจากจะตองสอดคลองกบปจจยเสยงททาใหเกดแลวยงตองระวง

มใหเกดผลกระทบทอาจเปนสาเหตใหเกดภยซาซอนหรอรนแรงมากขน เชน เกดระเบดเพราะสารเคมทา

ปฏกรยากบนาทใชดบเพลง หรอการรวไหลของสารประเภทตวทาละลายทาใหเพลงไหมขยายวงกวาง

ภยอนตรายในหองปฏบตการมหลายอยางและมวธการปองกนและแกไขไดหลายรปแบบ นอกจากน

ยงมผเกยวของหลายฝาย การดาเนนการปองกนแกไข ประกอบดวย

1. การบงชอนตรายและประเมนปจจยเสยง

2. การสอสารเรองความเสยงของหองปฏบตการ

40

3. การกาหนดขอบงคบและระเบยบปฏบตของหองปฏบตการ

4. แผนการปองกนและตอบโตกรณฉกเฉน

5. อปกรณปองกนและระงบภย

6. การรายงานการเกดภยอนตรายในหองปฏบตการ

7. การประเมนผลการปองกนและลดความเสยงในหองปฏบตการ

6.5.1 การบงชอนตรายและประเมนปจจยเสยง

แมวาหองปฏบตการโดยทวไปจะมการปองกนและแกไขพนฐานเพอความปลอดภยแลวกตาม แต

เนองจากกจกรรมของหองปฏบตการแตละแหงแตกตางกน หองปฏบตการจงมระดบของความเสยงตางๆ ไม

เทากน การบงชอนตรายและประเมนปจจยเสยงทงทางดานสารเคมและกายภาพในระดบตางๆ ไดแก ระดบ

บคคล ระดบโครงการ และระดบหองปฏบตการ จะชวยใหสามารถบรหารจดการความปลอดภยในระดบตางๆ

ไดอยางเหมาะสม และการใหผเกยวของมสวนรวมในการบงชอนตรายและประเมนปจจยเสยง เพอใหรถง

ความเสยงทเผชญอย จะทาใหเกดความรวมมอในการปองกนและแกไขดวย (รายละเอยดในเอกสารความร 8

ขอ 8.1-8.2)

เครองมอสาคญสาหรบการสารวจเพอบงชพฤตกรรม อปกรณ/เครองมอ สภาพหองปฏบตการ และ

อาคารสถานท คอ แบบสารวจ (checklists) และเกณฑการประเมน (inspection criteria) (ใน “คมอการ

ประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ”) จะชวยใหมขอมลทตองการเพยงพอสาหรบการประเมน และการ

ประเมนความเสยงเปนไปในทศทางทกาหนด นอกจากแบบสารวจแลว ขอมลในบญชหรอสารบบขอมล

สารเคมและฐานขอมลของเสยทฝายตางๆ บนทกไว ยงสามารถใชประเมนความเสยงดานสารเคมและของเสย

อนตราย ทงในลกษณะภาพรวมทงองคกรหรอหองปฏบตการและรายบคคลทตองใช/สมผสสารนนๆ ไดเปน

อยางด ดงสรปไวในตารางท 14

ตารางท 14 แหลงขอมลบงชความเสยงดานตางๆ ของปจจยในหองปฏบตการ

ปจจยเสยง แหลงขอมล ขอมลบงชความเสยง

1. กายภาพของหองปฏบตการ

บนทกผลจากการสารวจ

บนทกการดแลบารงรกษา

รายงานอบตเหต

ขอบกพรองทพบ

การชารดเสยหาย

สาเหตและภยทเกด

2. อปกรณ/เครองมอ

บนทกผลจากการสารวจ

บนทกการดแลบารงรกษา

รายงานอบตเหต

ขอบกพรองทพบ

การชารดเสยหาย

สาเหตและภยทเกด

3. สารเคม/วสด และของเสย

3.1 สารเคมและขยะ

3.2 การสมผสสาร

เอกสารขอมลความปลอดภย

สารบบขอมลสารเคม

ฐานขอมลของเสย

รายงานอบตเหต สาเหตและหองทเกด

ประเภทความเปนอนตรายและพษ

ปรมาณสาร/ของเสย

41

ตารางท 14 แหลงขอมลบงชความเสยงดานตางๆ ของปจจยในหองปฏบตการ (ตอ)

ปจจยเสยง แหลงขอมล ขอมลบงชความเสยง

4. กจกรรม/โครงการ

4.1 ททารวมกนได

4.2 ททารวมกนไมได

วธการทดลอง สารเคมและปรมาณทใช

ของเสยทเกดจากการทดลอง

อปกรณเครองมอ

6.5.2 การสอสารเรองความเสยงของหองปฏบตการ

การสอสารมความสาคญทจะชวยทาใหการประเมนความเสยงและการบรหารความเสยงดาเนนไปได

ดวยด และมประสทธภาพ ซงตองอาศยวธเผยแพรและกระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ การ

สอสารความเสยงจะตองครอบคลมบคคลทเกยวของทกกลม และอาจจะใชหลายวธประกอบกน ไดแก

การแจงความเสยงดวยปากเปลา เชน การสอน อบรม แนะนา และชแจงเปนกจลกษณะ

การแจงความเสยงดวยสญลกษณ/ปาย เชน สญลกษณ/ปาย แสดงความเปนอนตรายใน

พนทเสยงนน

การแจงความเสยงดวยเอกสารแนะนา, คมอ เชน การทาเอกสารแนะนาหรอคมอ ขอปฏบต

ในการทางานหรอทาปฏบตการ ทกอใหเกดความเสยง

(รายละเอยดในเอกสารความร 8 ขอ 8.3.4)

6.5.3 การกาหนดขอบงคบและระเบยบปฏบตของหองปฏบตการ

การกาหนดขอบงคบและระเบยบปฏบตเปนวธหนงทจะลดความเสยงจากการกระทาของบคคล ซงทก

คนในหองปฏบตการตองมสวนรวมและปฏบตไปในแนวเดยวกน ขอกาหนดอาจแบงเปน

1) ขอกาหนดทตองทา (Do) เปนขอปฏบตเพอความปลอดภยพนฐาน เชน ระเบยบทวไปของ


2) ขอหาม (Don’t) เปนระเบยบเฉพาะของแตละหองปฏบตการ เพอปองกนการเกดภยจากปจจย

ทมระดบความเสยงสง หรอภยทมแนวโนมทจะเกดมากทสดสาหรบหองปฏบตการนนๆ เชน

การเกดอคคภยในหองปฏบตการทมสารไวไฟปรมาณมาก

ระเบยบปฏบตทกาหนดขนตองสามารถปฏบตไดจรง และตองจดเตรยมอปกรณเครองมอไวใหตาม

ความจาเปน (รายละเอยดในเอกสารความร 10)

6.5.4 แผนการปองกนและตอบโตกรณฉกเฉน

การปองกนภยและแกไข เปนวธหนงทชวยลดความเสยงและบรรเทาความรนแรงของภยทเกดขนได

องคกร/หนวยงานตองกาหนดกระบวนการ แนวทางปฏบต หรอการจดการอบตภยฉกเฉน เพอโตตอบ/พรอม

รบความเสยง ซงรวมถง การปองกน (prevention) การจดทาแผน (planning) การเตรยมความพรอม

42

(preparedness) การตอบโตเหต (response) โดยฝกซอมเจาหนาท/ผเกยวของ/ผปฏบตงานใน

หองปฏบตการ รวมกบเจาหนาทรกษาความปลอดภยของหนวยงาน เพอใหมความรและทกษะในการปองกน

แกไขและสามารถประสานความรวมมอกบฝายรกษาความปลอดภยในกรณทเกดภยจากการกอการราย

จลาจล หรอภยธรรมชาต และภายหลงจากการฝกซอมและการตอบโตเหตการณจรงทกครงตองมการ

ประเมนผลการดาเนนงานเพอนามาปรบปรงแผนตอไป (รายละเอยดในเอกสารความร 11)

6.5.5 อปกรณปองกนและระงบภย

ผปฏบตงานในหองปฏบตการรวมถงผมหนาทระงบภยฉกเฉนมความเสยงทจะตองสมผสสารเคมอย

ตลอดเวลา แมจะปฏบตตามขอกาหนดของการปฏบตการทด ดงนนผปฏบตงานจงตองมอปกรณสาหรบการ

ปองกนสวนบคคล เพอปองกนและลดความเสยงในการปฏบตงาน อปกรณปองกนสวนบคคล (personal

protective equipments, PPE) สาหรบการปองกนอวยวะสวนตางๆ ของผปฏบตงาน ไดแก หนากาก

แวนตา ถงมอ เสอกาวน รองเทา อปกรณปองกนการไดยน (hearing protection) และอปกรณปองกนระบบ

ทางเดนหายใจ (respiratory protection) ผใชตองมความรเกยวกบคณภาพ ขอจากดในการใชงานและวธใชท

ถกตอง นอกจากนอปกรณบางอยางบางประเภทตองมการบารงรกษาสมาเสมอ เพอใหพรอมทจะนาไปใชงาน

กอนนาไปใชงานทกครงตองตรวจสอบอปกรณเสมอ เพอใหมนใจไดวาสามารถปองกนอนตรายไดจรง การ

อบรมจงจาเปนทตองใหความรแกผปฏบตงานเกยวกบอปกรณ วธใชและการตรวจสอบเบองตน นอกจากนการ

จดหาอปกรณสารองตองคานงถงอายการใชงานดวย (รายละเอยดในเอกสารความร 7 ขอ 7.3)

6.5.6 การรายงานการเกดภยอนตรายในหองปฏบตการ

การรายงานการเกดภยอนตรายตองมขนตอน รปแบบ และรายละเอยดชดเจน (รปท 6) อาจรายงาน

ในรปของเอกสาร หรอใชระบบอเลกทรอนกส (ตวอยางแบบฟอรมการรายงานอบตเหต แสดงในเอกสาร

ความร 9) ประโยชนทไดรบจากรายงานแสดงในตารางท 15

รปท 6 แผนผงแสดงการรายงานการเกดภยอนตรายในหองปฏบตการ

ผประสบเหต

(ผปฏบตงาน/ผเหนเหตการณ)

ผรบแจงเหต ตอบโตเหต

รายงาน

ระดบบคคล ระดบหองปฏบตการ ระดบโครงการ

ผปฏบตงาน หวหนาหองปฏบตการ หวหนาโครงการ

รวบรวมขอมลเพอถอดบทเรยนไปใชเตรยมความพรอมโตตอบกรณฉกเฉน

43

ตารางท 15 ประโยชนของรายงานการเกดภยอนตรายในหองปฏบตการ

6.5.7 การประเมนผลการปองกนและลดความเสยงในหองปฏบตการ

การประเมนผลและทบทวนแผนการปองกนภยในหองปฏบตการทงจากการรายงานการเกดภย

อนตราย รายงานความเสยง (เอกสารความร 8 ขอ 8.4 และ 8.5) และการตรวจตดตามการดาเนนการอนๆ

จะชวยใหสามารถปรบปรงแกไขการปองกนและระงบภยใหสอดคลองกบปจจยและสภาวะเสยงทมอยจรงไดด

ยงขน รวมทงบรหารงบประมาณในการยกระดบความปลอดภยของหองปฏบตการไดอยางเหมาะสม

6.6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ

การฝกอบรมใหกบบคลากรและนกวจยภายในองคกร/หนวยงานในเรองของความปลอดภย เปนเรอง

จาเปนอยางยง แมวาจะมระบบการบรหารจดการอยางด แตถาบคคลในองคกร/หนวยงานขาดความรและ

ทกษะ ขาดความตระหนก และเพกเฉยแลวกอาจทาใหเกดอนตรายและความเสยหายตางๆ ได การฝกอบรม

ใหความรจะชวยใหทกคนเขาใจ และสามารถปฏบตงานในหองปฏบตการ หรอทางานทเกยวของกบสารเคมได

อยางปลอดภย และลดความเสยงในการเกดอบตภยไดมาก

สาระความรทจาเปนสาหรบการอบรมผเกยวของกบความปลอดภยหองปฏบตการแตละระดบอาจจะ

แตกตางกน ดงแสดงในตารางท 16

การรายงาน ผรบรายงาน ประโยชน

ระดบบคคล คนทางาน/ผปฏบตงาน มความตระหนกในเรองของความ

ปลอดภย และดแลตวเองมากขน

ระดบโครงการ หวหนาโครงการ บรหารจดการโครงการใหมความ

ปลอดภยยงขน

ระดบ


หวหนาหองปฏบตการ บรหารจดการหองปฏบตการใหม

ความปลอดภยยงขน

ขอมลในรายงานประกอบดวย

1. วนเวลาทเกดเหต 4. สาเหต 7. ความเสยหายทเกดขน

2. ชอผประสบเหต 5. การแกไข 8. อนๆ

3. ลกษณะของภยทเกด 6. ชอผเผชญเหต/รายงาน

44

ตารางท 16 หลกสตรการอบรบสาหรบผเกยวของ

รายการ ผบรหาร หวหนา

โครงการ

ผปฏบตงานใน


พนกงานทาความ

สะอาด/ภารโรง ผเยยมชม

กฎหมายทเกยวของ *** *** * *

ระบบบรหารจดการความปลอดภย *** *** *

ระบบการจดการสารเคม * *** *** **

ระบบการจดการของเสย * *** *** **

สารบบขอมลสารเคม/ของเสย ** *** *** *

การประเมนความเสยง ** *** *** *

ลกษณะทางกายภาพของ

หองปฏบตการกบความปลอดภย *** *** ** *

การปองกนและรบมอกบภยอนตราย

และเหตฉกเฉน ** *** *** *** *

อปกรณปองกนภยสวนบคคล * *** *** *** *

SDS/ปายสญลกษณ *** ***

หมายเหต ความละเอยดลกซงของเนอหามเพมขนตามจานวนเครองหมาย *

6.7 การจดการขอมลและเอกสาร

การดาเนนการดานตางๆ ของระบบบรหารจดการเพอความปลอดภยของหองปฏบตการ ตองมการ

สารวจรวบรวมรายงานและประมวลขอมล เพอการตรวจสอบตดตามและประเมนผลการดาเนนการตางๆ ของ

ระบบบรหารจดการ ซงจาเปนสาหรบการทบทวนแนวทางการดาเนนการเพอพฒนาใหมประสทธภาพมากขน

ระบบบรหารจดการเพอความปลอดภยของหองปฏบตการจงตองมระบบการจดการขอมลและเอกสารทใชใน

การดาเนนการดานตางๆ เพอความสะดวกในการบนทกเกบรวบรวมประมวลผลและคนหามาใชไดทนกาล

รวมถงเชอมโยงขอมลดานตางๆเพอประมวลผลรวมของการบรหารจดการไดงายและรวดเรว เพอใชในการ

ตดสนใจบรหารจดการดานตางๆ ทเกยวของกบหองปฏบตการทมใชแตเฉพาะเรองความปลอดภยดวย เชน

การบรหารงบประมาณ โครงการวจย เปนตน นอกจากนการดาเนนการตางๆ ของระบบบรหารจดการความ

ปลอดภยยงจาเปนตองใชขอมลอางองทางวชาการ เชน มาตรฐานหรอแนวทางปฏบตการทดเพอความ

ปลอดภยของการใชสารเคม เครองมออปกรณตางๆ ทางวทยาศาสตร เปนตน ทาใหหองปฏบตการตอง

รวบรวมขอมลเอกสารอางองไวใชงานอยเปนจานวนไมนอย จงควรทจะมการจดเกบขอมลเหลานไวอยางเปน

ระบบเพอความสะดวกรวดเรวในการเขาถงขอมล

การจดการขอมลทใชในการดาเนนงานของแตละหองปฏบตการอาจจะแตกตางกนไปตามลกษณะงาน

และความจาเปน ดงนนจงเปนความจาเปนทจะตองมเอกสารคมอการปฏบตงาน (standard operating

45

procedure, SOP) ทชดเจนและทนสมยไวสาหรบชวยใหการจดการตามระบบเปนไปอยางมประสทธภาพ

(ขอมลเพมเตมเรอง คมอการปฏบตงาน แสดงในเอกสารความร 12)

ระบบบรหารจดการความปลอดภยจะชวยพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการได จะตองมการ

ดาเนนการดานตางๆ ดงกลาวขางตนอยางจรงจงและสมาเสมอ เงอนไขของความสาเรจจงขนอยกบความ

รวมมอ ความกระตอรอรน และความมงมนของผเกยวของทกฝาย ซงจะเกดขนไดดวยการสอสารใหตระหนก

ในความเสยงและความใสใจในเรองความปลอดภย หากทาไดจนเคยชนและเกดเปนวฒนธรรมของ

หองปฏบตการ ความยงยนของ “หองปฏบตการปลอดภย” ยอมเปนไปไดอยางแนนอน

ขอมลและเอกสารทควรมระบบการจดการ ไดแก

• ขอมลเกยวกบสารเคมในหองปฏบตการและเอกสารขอมลความปลอดภย (SDS)

• ขอมลและรายงานเกยวกบของเสยอนตราย และการสงกาจด

• ระเบยบและขอกาหนดความปลอดภยของหองปฏบตการ

• รายงานอบตเหตในหองปฏบตการ

• ขอมลการบารงรกษาองคประกอบทางกายภาพ อปกรณและเครองมอ

• เอกสารการตรวจตดตามภายในเกยวกบการปองกนและลดความเสยง

• ขอมลกจกรรมการใหความร

• ฐานความรทางวชาการทจาเปนสาหรบการบรหารจดการความปลอดภยในหองปฏบตการ

ESPReLเอกสารความร 1

ระบบบนทกขอมลสารเคมและของเสย และสารบบสารเคม (Chemical Inventory)

อ.1-1


ระบบบนทกขอมลสารเคมและของเสย และสารบบสารเคม (Chemical Inventory)

หองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ควรมการจดทาระบบบนทกขอมลและสารบบสารเคมและของเสย

(chemical and waste inventory) ทมการนาเขา-นาออก และใชภายในหองปฏบตการ เพอนาไปใช

ประโยชนในดานการบรหารจดการและตดตามความเคลอนไหวของสารเคมและของเสยทงหมดใน

หองปฏบตการ เชน การประเมนความเสยงภายในหองปฏบตการ การแบงปนสารเคมระหวางหองปฏบตการ

และการจดสรรงบประมาณ เปนตน

ตวอยางท 1.1 รปแบบสารบบสารเคม

ตวอยางท 1.2 รปแบบสารบบของเสย

รหสขวด ประเภทของเสย ประเภทภาชนะ ปรมาณความจ ราคาคาบาบด สถานทเกบ วนทบนทก

W04001 Mercury waste Glass bottle 1 ลตร หอง 1411 31/12/2554

W06001 Heavy metal

waste

Glass bottle 2.5 ลตร หอง 1411 31/12/2554

W04002 Mercury waste Plastic gallon 10 ลตร หอง 1411 31/12/2554

W07001 Acid waste Glass bottle 18 ลตร หอง 1411 31/12/2554

W03001 Oxidizing waste Plastic gallon 10 ลตร หอง 1411 31/12/2554

ขอมลในสารบบสารเคมและของเสยในหองปฏบตการตองมความทนสมยเปนขอมลปจจบนและ

สามารถแสดงรายงานความเคลอนไหวของสารเคมและของเสยในหองปฏบตการได

รหสขวด ชอสารเคม CAS no. UN Class สถานะ ม SDS เกรด ขนาด

บรรจ

ปรมาณ

คงเหลอ

สถานท

เกบ

ผผลต ผขาย ราคา

(บาท)

วนทรบเขา

มาใน Lab

วนทปรบปรง

ขอมล

AA5100001 Ethyl alcohol 64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent 2.50

ลตร

1.00 ลตร หอง 1411 Merck Merck

Thailand

500 25/1/2551 31/12/2554

AA5100002 Sodium hydroxide 1310-73-2 8 ของเหลว AnalaR 10.00

ลตร

10.00

ลตร

หอง 907 Merck Merck

Thailand

800 15/6/2551 31/12/2554

AA5100003 Ammonium chloride 12125-02-9 - ของแขง AnalaR 500.00

กรม

100.00

กรม

หอง 1411 Merck Merck

Thailand

3,300 15/6/2551 31/12/2554

AA5100004 Ammonium iron (II)

sulfate hexahydrate

7783-85-9 - ของแขง ACS reagent 100 กรม 50 กรม หอง 1411 Sigma SM

chemical

6,000 15/6/2551 31/12/2554

AA5100005 Antimony trichloride 10025-91-9 8 ของแขง Purum 100.00

กรม

10.00

กรม

หอง 1411 Fluka ไมทราบ 3,500 30/8/2551 31/12/2554

AA5100006 Hydrogen 215-605-7 2.1 แกส - 5 ลตร - หอง 907 TIG TIG 2,500 30/8/2551 31/12/2554

AA5100007 Nickel(II) sulfate

hexahydrate

10101-97-0 6.1 ของแขง ACS reagent 1,000

กรม

500 กรม หอง 907 Sigma SM

chemical

9,500 3/10/2551 31/12/2554

AA5200001 Ethyl alcohol 64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent 5.00

ลตร

5.00 ลตร หอง 1411 Merck Merck

Thailand

1,000 10/1/2552 31/12/2554

อ.1-2

ขอมลในรายงานอยางนอยทสดตองประกอบดวยหวขอตอไปน

รายงานความเคลอนไหวสารเคม รายงานความเคลอนไหวของเสย

ชอสารเคม

CAS no.

ปรมาณ

ประเภทความเปนอนตราย

ปรมาณของเสย

ประเภทของเสย

ตวอยางท 1.3 รายงานความเคลอนไหวสารเคม

ชอสารเคม CAS no. UN Class สถานะ ปรมาณ

คงเหลอ สถานทเกบ

วนทปรบปรง

ขอมล

Ethyl alcohol 64-17-5 3 ของเหลว

ไวไฟ

ของเหลว 6.00 ลตร หอง 1411 31/12/2554

Sodium hydroxide 1310-73-2 8 กดกรอน

ของเหลว 10.00 ลตร หอง 907 31/12/2554

Ammonium chloride 12125-02-9 - - ของแขง 100.00 กรม หอง 1411 31/12/2554

Ammonium iron (II)

sulfate hexahydrate

7783-85-9 - - ของแขง 50 กรม หอง 1411 31/12/2554

Antimony trichloride 10025-91-9 8 กดกรอน ของแขง 10.00 กรม หอง 1411 31/12/2554

Hydrogen 215-605-7 2.1 แกสไวไฟ แกส - หอง 907 31/12/2554

Nickel(II) sulfate

hexahydrate

10101-97-0 6.1 สารพษ ของแขง 500 กรม หอง 907 31/12/2554

* กาหนดให 1 หนวย = 1 kg. = 1 l. = 1 m3 หากสารม

หนวยอนจะไมถกคานวณ เชน ควร, vials แผนภาพท 1.1 สดสวนเชงปรมาณของประเภทสารเคม


เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)

อ.2-1


เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS )

เอกสารขอมลความปลอดภย (Material Safety Data Sheet: MSDS หรอ Safety Data Sheet: SDS)

เปนแหลงขอมลทสาคญของสารเคม ทใชในการสอสารขอมลเกยวกบความปลอดภย ทงนขอมลทแสดงใน

SDS ในบางหวขอจะประกอบดวยคาตวแปรตางๆ และขอมลเชงเทคนค เชน ตวแปรแสดงความเปนพษ (เชน

LD50, LC5, NOEL ฯลฯ) คามาตรฐานดานอาชวอนามย (เชน TWA, TLV, STEL ฯลฯ) เปนตน ดงนนผอาน

ควรทาความเขาใจเพอทจะสามารถใชประโยชนจากขอมลใน SDS ไดอยางมประสทธภาพ

ตามระบบสากล เชน GHS ขององคการสหประชาชาต ขอมลใน SDS จะประกอบดวย 16 หวขอ0

1 ดงน

1. ขอมลเกยวกบสารเคม บรษทผผลตและหรอจาหนาย (identification) แสดงชอผลตภณฑท

เหมอนกบทแสดงบนฉลากของผลตภณฑ ชอสารเคม วตถประสงคการใชงานของผลตภณฑ ชอทอย

และหมายเลขโทรศพทของผผลต ผนาเขาหรอผจดจาหนาย และหมายเลขโทรศพทฉกเฉน

2. ขอมลความเปนอนตราย (hazards identification) โดยระบวา

2.1 เปนสารเคมหรอเคมภณฑอนตรายหรอไม และเปนสารประเภทใดตามเกณฑการจดประเภท

ความเปนอนตราย และระบความเปนอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมดวย

2.2 ลกษณะความเปนอนตรายทสาคญทสดของสารเคมหรอเคมภณฑ ผลกระทบตอสขภาพมนษย

และสงแวดลอม และอาการทอาจเกดขนจากการใชและการใชทผดวธ

2.3 ความเปนอนตรายอน ๆ ถงแมวาสงเหลานนจะไมไดจดอยในประเภทของความเปนอนตรายตาม

ขอกาหนด

3. สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (composition/information on ingredients) ระบ

สารเคมทเปนสวนประกอบในเคมภณฑ ปรมาณความเขมขนหรอชวงของความเขมขนของสารเคมทเปน

สวนผสมของเคมภณฑ แสดงสญลกษณประเภทความเปนอนตราย และรหสประจาตวของสารเคม

4. มาตรการปฐมพยาบาล (first aid measures) ระบวธการปฐมพยาบาลทพจารณาถงคณสมบตและ

ความเปนอนตรายของสาร และความเหมาะสมกบลกษณะของการไดรบหรอสมผสกบสารนน รวมทง

การใชอปกรณในการชวยเหลอเปนพเศษสาหรบเคมภณฑบางอยาง

5. มาตรการผจญเพลง (fire fighting measures) แสดงขอมลเกยวกบการดบเพลงเมอเกดเหตเพลง

ไหมอนเนองมาจากสารเคมหรอเคมภณฑ ประกอบดวย วสดทเหมาะสมสาหรบการดบเพลง วสดทไม

เหมาะสมสาหรบการดบเพลง ความเปนอนตรายทจะเกดขนเมอเกดเหตเพลงไหม ความเปนอนตรายท

เกดจากการเผาไหมของผลตภณฑ อปกรณทใชในการปองกนภยสาหรบผผจญเพลงหรอพนกงาน

ดบเพลง และคาแนะนาอน ๆ ในการดบเพลง 1 ดรายละเอยดเพมเตมไดท Annex 4 : Guidance on the Preparation of Safety Data Sheets, Globally Harmonized System of Classification

and Labeling of Chemicals (GHS), 4thed., United Nations, 2011. [http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/ghs_rev04/04files_e.html]

อ.2-2

6. มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (accidental release measures) ครอบคลมถง การปองกน

สวนบคคลเพอไมใหไดรบอนตรายในการจดการสารเคมหรอเคมภณฑทหกรวไหล การดาเนนการเพอ

ไมใหเกดความเสยหายตอสงแวดลอม และวธทาความสะอาด เชน การใชวสดในการดดซบ เปนตน

7. การใชและการจดเกบ (handling and storage) ครอบคลมถง ขอปฏบตในการใชทงเรองการ

จดเกบ สถานทและการระบายอากาศ มาตรการปองกนการเกดละอองของเหลว มาตรการเพอการ

รกษาสงแวดลอม การเกบรกษาอยางปลอดภย และขอบงใชพเศษ

8. การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (exposure controls/personal

protection) ครอบคลมถง ปรมาณทจากดการไดรบสมผส สาหรบผปฏบตงานกบสารเคมนน

(exposure limit values) การควบคมการไดรบสมผสสาร (exposure controls) เชน หนากาก ถง

มอทใชปองกนขณะปฏบตงาน และความรบผดชอบของผใชสารเคมตามกฎหมายเกยวกบการปองกน

สงแวดลอม หากทารวไหลปนเปอนสงแวดลอม

9. สมบตทางกายภาพและเคม (physical and chemical properties) ประกอบดวย ขอมลทวไป

เชน ลกษณะทปรากฏ กลน เปนตน ขอมลทสาคญตอสขภาพความปลอดภยและสงแวดลอม เชน ความ

เปนกรด-ดาง (pH) จดเดอด/ชวงการเดอด จดวาบไฟ ความไวไฟ สมบตการระเบด ความดนไอ อตรา

การระเหย เปนตน และขอมลอน ๆ ทเปนตวแปรเกยวกบความปลอดภย

10. ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (stability and reactivity) แสดงขอมลทครอบคลมถง สภาวะท

ควรหลกเลยง เชน รายการของสภาวะตาง ๆ ทเปนสาเหตใหสารเคมหรอเคมภณฑเกดปฏกรยาท

อนตราย วสดทควรหลกเลยง และสารอนตรายทเกดจากการสลายตวของสารเคมหรอเคมภณฑ

11. ขอมลดานพษวทยา (toxicological information) คาอธบายทสนและชดเจนถงความเปนอนตราย

ทมตอสขภาพจากการสมผสกบสารเคมหรอเคมภณฑทไดจากการคนควาและบทสรปของการทดลอง

ทางวทยาศาสตร จาแนกขอมลตามลกษณะและชองทางการรบสมผสสารเขาสรางกาย เชน ทางการ

หายใจทางปาก ทางผวหนง และทางดวงตา เปนตน และขอมลผลจากพษตาง ๆ เชน กอใหเกดอาการ

แพ กอมะเรง เปนตน

12. ขอมลดานระบบนเวศ (ecological information) ระบถงการเปลยนแปลงและการสลายตวของ

สารเคมในสงแวดลอมและความเปนไปไดของผลกระทบ และผลลพธตอสงแวดลอม ซงเปนผลทไดจาก

การทดสอบ เชน ขอมลความเปนพษทมตอสงมชวตขนาดเลกในนา (ecotoxicity), ระดบปรมาณทถก

ปลดปลอยสสงแวดลอม (mobility) ระดบ/ความสามารถในการคงอยและสลายตวของสารเคมหรอ

สวนประกอบเมออยในสงแวดลอม (persistance and degradability) และ ระดบหรอปรมาณการ

สะสมในสงมชวตและสงแวดลอม (bioaccumulative potential)

13. ขอพจารณาในการกาจด (disposal considerations) ระบวธการกาจดสารเคมหรอเคมภณฑ และ

บรรจภณฑทเหมาะสม และถาการกาจดสารเคมหรอเคมภณฑมความเปนอนตรายตองใหขอมลเกยวกบ

สวนทเหลอจากการกาจด และขอมลในการจดการกากอยางปลอดภย

อ.2-3

14. ขอมลสาหรบการขนสง (transport information) แสดงขอมลเกยวกบการขนสงทผใชจาเปนตองร

หรอใชตดตอสอสารกบบรษทขนสง

15. ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (regulatory information) แสดงขอมลกฎหมายหรอขอกาหนดตางๆ ท

เกยวของกบความปลอดภย สขภาพ และสงแวดลอมของสารเคม

16. ขอมลอนๆ (other information) แสดงขอมลตางๆ ทเกยวของกบการจดเตรยม SDS ทผจด

จาหนายประเมนแลวเหนวาเปนขอมลทมความสาคญ และไมไดแสดงอยในหวขอ 1-15 เชน ขอมล

อางอง แหลงขอมลทรวบรวม ขอมลการปรบปรงแกไข คายอ เปนตน


ระบบการจาแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก

(Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals, GHS)

อ.3-1


ระบบการจาแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก

(Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals, GHS)

GHS เปนระบบการจาแนกประเภท การตดฉลาก และการแสดงรายละเอยดในเอกสารขอมลความ

ปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมและเคมภณฑ ทองคการสหประชาชาตพฒนาขน เพอใหใช

สอสารและมความเขาใจเกยวกบอนตรายทเกดจากสารเคมนน ๆ ในทศทางเดยวกน ซงจะชวยลดความซาซอน

และคาใชจายในการทดสอบและประเมนสารเคม และมนใจวาการใชสารเคมแตละประเภทจะถกตองตามท

ระบ โดยไมเกดผลเสยหรออนตรายตอสขภาพมนษยและสงแวดลอมแตอยางใด

ระบบ GHS ประกอบดวยสญลกษณแสดงความเปนอนตราย 9 รป (pictograms) ดงน

Flame Flame over circle Exploding bomb

Corrosion Gas cylinder Skull and crossbones

Exclamation mark Environment Health Hazard

ระบบ GHS แบงประเภทความเปนอนตรายเปน 3 ดาน ดงน

ดานกายภาพ 16 ประเภท

ดานสขภาพ 10 ประเภท

ดานสงแวดลอม 2 ประเภท

ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 3.1–3.3

อ.3-2

ตารางท 3.1 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ

ประเภทความเปนอนตราย คาอธบายโดยสงเขป สญลกษณ*

1. วตถระเบด

(explosives)

สารในรปของแขงหรอของเหลวทเมอทาปฏกรยาทาง

เคมแลวเกดแกสทมอณหภมและความดนสงจนสามารถ

ทาความเสยหายใหกบสงโดยรอบ

สารดอกไมเพลง (pyrotechnic substance)

2. แกสไวไฟ (flammable

gases)

แกสทมชวงความไวไฟกบอากาศทอณหภม 20 องศา

เซลเซยส ทความดนบรรยากาศ 101.3 กโลปาสกาล 3. สารละอองลอยไวไฟ

(flammable

aerosols)

สารละอองลอยทมคณสมบตไวไฟ หรอมสวนประกอบของ

สารไวไฟ

4. แกสออกซไดซ

(oxidizing gases)

แกสทใหออกซเจนได ซงเปนสาเหตหรอมสวนทาใหวสดอน

เกดการเผาไหมมากกวาปกต

5. แกสภายใตความดน

(gases under

pressure)

แกสทมความดนไมตากวา 200 กโลปาสกาล ทบรรจอยใน

ภาชนะบรรจ ซงหมายรวมถง แกสอด (compressed gas)

แกสเหลว (liquefied gas) แกสในสารละลาย (dissolved

gas) และแกสเหลวอณหภมตา (refrigerated liquefied

gas)

6. ของเหลวไวไฟ

(flammable liquids)

ของเหลวทมจดวาบไฟไมเกน 93 องศาเซลเซยส

7. ของแขงไวไฟ

(flammable solids)

ของแขงทลกตดไฟไดงาย หรออาจเปนสาเหตหรอชวยให

เกดไฟดวยแรงเสยดทาน 8. สารเคมททาปฏกรยาได

เอง (self-reactive

substances and

mixtures)

สารทไมเสถยรทางความรอนซงมแนวโนมทจะเกดการ

สลายตวระดบโมเลกลทาใหเกดความรอนขนอยางรนแรง

แมไมมออกซเจน (อากาศ) เปนสวนรวม

(ไมรวมถงสารทเปน วตถระเบด สารเปอรออกไซดอนทรย

หรอ สารออกซไดซ)

9. ของเหลวทลกตดไฟได

เองในอากาศ

(pyrophoric liquids)

ของเหลวทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอย

ในปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบ

ระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

อ.3-3

ตารางท 3.1 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)


10. ของแขงทลกตดไฟได

เองในอากาศ

(pyrophoric solids)

ของแขงทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอยใน

ปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

11. สารเคมทเกดความรอน

ไดเอง (self-heating

substances and

mixtures)

สารททาปฏกรยากบอากาศโดยไมไดรบพลงงานจาก

ภายนอก จะทาใหเกดความรอนไดเอง

(สารประเภทนจะแตกตางจากสารทลกตดไฟไดเองใน

อากาศ คอ จะลกตดไฟไดกตอเมอมปรมาณมาก (หลาย

กโลกรม) และสะสมอยดวยกนเปนระยะเวลานาน (หลาย

ชวโมงหรอหลายวน)

12. สารเคมทสมผสนาแลว

ใหแกสไวไฟ

(substances and

mixtures, which in

contact with water,

emit flammable

gases)

สารทเปนของแขงหรอของเหลวททาปฏกรยากบนาแลว

สามารถลกไหมไดโดยตวเองหรอปลอยแกสไวไฟออกมาใน

ปรมาณทเปนอนตราย

13. ของเหลวออกซไดซ

(oxidizing liquids)

ของเหลวทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหต

หรอมสวนทาใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต

14. ของแขงออกซไดซ

(oxidizing solids)

ของแขงทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหต

หรอมสวนทาใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต



อ.3-4

ตารางท 3.1 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)


15. สารเปอรออกไซด

อนทรย (organic

peroxides)

สารอนทรยทเปนของเหลวและของแขงทประกอบดวย

โครงสรางทมออกซเจนสองอะตอมเกาะกน (bivalent-O-

O-structure) และอนพนธของไฮโดรเจนเปอรออกไซดท

อะตอมไฮโดรเจนถกแทนทดวยอนมลอนทรย (organic

radicals) และอาจมคณสมบตอยางใดอยางหนง ดงน

เมอสลายตวทาใหเกดการระเบดได

ลกไหมไดอยางรวดเรว

ไวตอแรงกระแทกหรอการเสยดส

เกดปฏกรยาอนตรายกบสารอนๆ ได

16. สารทกดกรอนโลหะ

(corrosive to

metals)

สารททาความเสยหายหรอทาลายโลหะไดดวยผลจากการ

กระทาทางเคม



ตารางท 3.2 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ


1. ความเปนพษเฉยบพลน

(acute toxicity)

ทาใหเกดผลกระทบรายแรงหลงจากการไดรบสารเคมเขาส

รางกายทางปากหรอทางผวหนงเพยงครงเดยวหรอหลาย

ครงภายในเวลา 24 ชวโมง หรอทางการหายใจเปนเวลา

4 ชวโมง

2. การกดกรอน/ระคาย

เคองผวหนง (skin

corrosion/irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ

กดกรอนผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอผวหนง

ชนดทไมสามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได หรอม

การตายของเซลลผวหนงชนนอกจนถงชนใน หลงการ

ทดสอบกบสารทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง

ระคายเคองผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอ

ผวหนงชนดทสามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได

หลงการทดสอบกบสารทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป

ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

อ.3-5

ตารางท 3.2 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)


3. การทาลายดวงตาอยาง

รนแรง/การระคายเคอง

ตอดวงตา (serious

eye damage/eye

irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ

ทาลายดวงตาอยางรนแรง คอ ทาใหเนอเยอตา

เสยหาย หรอเกดความเสยหายทางกายภาพอยาง

รนแรงตอการมองเหน ทไมสามารถฟนฟกลบสสภาพ

เดมไดภายใน 21 วน หลงการสมผส

ระคายเคองตอดวงตา คอ การเปลยนแปลงของดวงตา

ทสามารถฟนฟกลบสสภาพเดมไดภายใน 21 วน

หลงการสมผส

4. การทาใหไวตอการ

กระตนอาการแพตอ

ระบบทางเดนหายใจ

หรอผวหนง

(respiratory or skin

sensitization)

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางระบบทางเดน

หายใจ หมายถง ทาใหเกดภาวะภมไวเกนในระบบ

ทางเดนหายใจหลงจากไดรบสารจากการหายใจ

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางผวหนง หมายถง

ทาใหเกดอาการภมแพหลงจากไดรบสารทางผวหนง

5. การกลายพนธของเซลล

สบพนธ (germ cell

mutagenicity)

ทาใหเกดการกลายพนธของเซลลสบพนธของมนษยซง

สามารถถายทอดสลกหลานได

6. ความสามารถในการกอ

มะเรง

(carcinogenicity)

ทาใหเกดมะเรงหรอเพมอบตการณของการเกดมะเรง หรอ

ทาใหเกดกอนเนองอกชนดไมรนแรงและรนแรงลกลามใน

สตวทดลอง

7. ความเปนพษตอระบบ

สบพนธ

(reproductive

toxicity)

เปนพษตอระบบสบพนธของมนษย อาจเกดอนตรายตอการ

เจรญพนธหรอทารกในครรภ รวมถงอาจมผลกระทบตอ

สขภาพของเดกทไดรบการเลยงดวยนานมมารดา


อวยวะเปาหมาย-การ

ไดรบสมผสครงเดยว

(specific target

organ toxicity–

single exposure)

ทาใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ของรางกาย ทงท

สามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนส

สภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถง

ระดบทาใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสครงเดยว

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป

ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

อ.3-6

ตารางท 3.2 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)



อวยวะเปาหมาย-การ

ไดรบสมผสซา

(specific target

organ toxicity -

repeated exposure)

ทาใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ในรางกาย ทงท

สามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนส

สภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถง

ระดบทาใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสซาๆ กน

10. อนตรายตอระบบ

ทางเดนหายใจสวนลาง

หรอทาใหปอดอกเสบ

จากการสาลก

(aspiration

hazardous)

เมอไดรบสารทเปนของแขง/ของเหลวเขาสระบบหายใจ

โดยผานทางปาก จมก หรอการสาลก จะทาใหเกดอาการ

รนแรงทเกดขนอยางเฉยบพลน เชน ปอดบวมจากสารเคม

การบาดเจบทเกดตอปอด โดยมความรนแรงหลายระดบ

จนถงเสยชวต

หมายเหต การสาลก คอการทของเหลวหรอของแขงเขาส

หลอดลม และทางเดนหายใจสวนลาง โดยผานปากหรอ

จมกโดยตรง หรอทางออมผานการอาเจยน



ตารางท 3.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสงแวดลอม

ประเภทความเปนอนตราย คาอธบายโดยสงเขป สญลกษณ

1. ความเปนอนตรายตอ

สงแวดลอมทางนา

(hazardous to the

aquatic

environment)

หมายรวมถงปจจยตอไปน

เปนพษเฉยบพลนตอสงมชวตในนา

เปนพษเรอรงตอสงมชวตในนา

ทาใหเกดการสะสมสารเคมในสงมชวตในนา

สงผลกระทบตอระบบการยอยสลายสารเคมในนาหรอ

ในสงมชวต

2. ความเปนอนตรายตอ

ชนโอโซน (hazardous

to the ozone layer)

สามารถทาลายชนโอโซนในชนบรรยากาศได

เปนสารทมอยในรายการสารเคมทพจารณาวาเปน

อนตรายตอชนโอโซน ในภาคผนวกของ Montreal

Protocol

อ.3-7

นอกจากระบบ GHS แลว ยงมระบบประเภทความเปนอนตรายของสารเคมอกหลายระบบ แตทมกพบ

บนขวดสารเคม คอ ระบบ UNRTDG (UN Class) ซงเปนระบบทองคการสหประชาชาตกาหนดขนสาหรบใช

ในการขนสงสนคาอนตราย ซงรวมถงสารเคมดวย ประกอบดวย 9 ประเภท0

1 และระบบของสหภาพยโรป

(เดม)1

2 ซงเปนระบบทใชในกลมประเทศสหภาพยโรป กอนทสหภาพยโรปจะนาระบบ GHS มาใช

1 http://www.chemtrack.org/unclass-intro.asp 2 กฎหมายการจาแนกประเภท ตดฉลาก และบรรจภณฑสารเคมและเคมภณฑ (Directive 67/548/EEC และ 1999/45/EC)


การจดเกบสารเคม

อ.4–1


การจดเกบสารเคม

ความรเกยวกบการจดเกบสารเคม ประกอบดวยหวขอดงน

1) ขอแนะนาการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ

2) ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ

การแยกเกบสารกลมทไมควรจดเกบไวในทเดยวกน

การตดฉลากสตามกลมประเภทความเปนอนตรายทขวดสารเคม เพอชวยใหงายแก

การสงเกตในการจดเกบอยางปลอดภย

กลมสารทควรหลกเลยงการเกบใกลกน

EPA's Chemical Compatibility Chart

3) ขอกาหนดการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารไวไฟ

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารกดกรอน

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบแกส

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารออกซไดซ (oxidizers)

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารทไวตอปฏกรยา

4.1 ขอแนะนาการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ

กลมของสารเคม คาแนะนาวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

แกสไวไฟภายใตความ

ดน (รวมถงแกสตดไฟ

ได) (compressed

gases–flammable

includes

combustible)

เกบรกษาในทเยนและแหง

หางจากแกสออกซไดซ

อยางนอย 6 ม. (20 ฟต)

โดยมดหรอลามถงไวกบผนง


แกสบางชนดอาจตองเกบใน

ตทตดตงสปรงเกลอรหรอ

ระบบระบายอากาศ

Methane,

Acetylene,

Hydrogen

แกสพษและออกซไดซ

ภายใตความดน,

ของแขงออกซไดซ

(oxidizing and toxic

compressed gases,

oxidizing solids)

อ.4–2



แกสเหลวไวไฟภายใต

ความดน

(compressed

gases–liquefied

flammable)

เกบรกษาในทเยน และแหง

หางจากแกสออกซไดซ

อยางนอย 6 ม. (20 ฟต)

โดยมดหรอลามถงไวกบผนง



ตทตดตงสปรงเกลอรหรอ


แกสทเกบในอาคาร ถงควร

มขนาดบรรจ ไมเกน 16

ออนซ (350 กรม) หากม

ขนาดใหญใหนาเขามาใช

ภายในอาคารเปนรายวน

เทานน และเกบถาวรอย

ภายนอกอาคาร

Propane,

Butane

แกสพษและออกซไดซ

ภายใตความดน,

ของแขงออกซไดซ

(oxidizing and toxic

compressed gases,

oxidizing solids)

แกสภายใตความดนท

ไวตอปฏกรยา (รวมถง

แกสออกซไดซ)

(compressed

gases–reactive,

including oxidizing)


หางจากแกสไวไฟอยางนอย

6 ม. (20 ฟต) มดหรอลาม

ถงไวกบผนงหรอโตะ



ตทตดตงระบบระบาย

อากาศ

Oxygen,

Chlorine

แกสไวไฟ

(flammable gases)

แกสภายใตความดนท

คกคามสขภาพของคน

รวมถงแกสพษและกด

กรอน (compressed

gases–threat to

human health,

includes toxic and

corrosive)


หางจากแกสและของเหลว

ไวไฟ โดยมดหรอลามถงไว

กบผนงหรอโตะปฏบตการ


ตทตดตงระบบระบาย

อากาศ

Carbon monoxide,

Hydrogen sulfide,

Hydrogen chloride

แกสไวไฟ และ/หรอ

ออกซไดซ

(flammable and/or

oxidizing gases)

อ.4–3



สารกดกรอน–กรด

อนนทรย

(corrosives–acids

inorganic)

เกบในตเกบรกษากรดท

ตดตงระบบปองกน หรอม

ภาชนะพลาสตกรองรบ

Inorganic (mineral)

acids,

Hydrochloric acid,

Sulfuric acid,

Chromic acid, Nitric

acid

หมายเหต: Nitric acid

เปนสารออกซไดซทแรง

และควรเกบแยกจาก

กรดอน ๆ โดยเกบใน

ภาชนะรองรบหรอตกรด

ทแยกออกจากกน

ของเหลวไวไฟ

(flammable liquids)

ของแขงไวไฟ

(flammable solids)

เบส (bases)

และ สารออกซไดซ

(oxidizers)

กรดอนทรย (organic

acids)

สารกดกรอน–กรด

อนทรย

(corrosives–acids

organic)

เกบในตเกบรกษากรดท

ตดตงระบบปองกน หรอม

ภาชนะพลาสตกรองรบ

Acetic acid,

Trichloroacetic acid,

Lactic acid


(flammable liquids)


(flammable solids)

เบส (bases)

และ สารออกซไดซ

(oxidizers)

กรดอนนทรย

(inorganic acids)

สารกดกรอน–เบส

(corrosives–bases)

เกบในตทแยกตางหาก Ammonium

hydroxide,

Potassium

hydroxide,

Sodium hydroxide

สารออกซไดซ และกรด

(oxidizers and acids)

สารระเบดได

(explosives)

เกบใหหางจากสารเคมอน ๆ

ทงหมด ในตาแหนงท

ปลอดภย เพอมใหพลดตก

ลงมาได

Ammonium nitrates,

Nitrourea, Sodium

azide, Trinitroaniline,

Trinitroanisole,

Trinitrobenzene,

สารเคมอน ๆ ทงหมด

อ.4–4



Trinitrophenol (Picric

acid), Trinitrotoluene

(TNT)


(flammable liquids)

เกบในตเกบเฉพาะสารไวไฟ

หมายเหต: สารเคมทเกด

เปอรออกไซดไดตองลงวนท

ทเปดขวด เชน Ether,

Tetrahydrofuran,

Dioxane

Acetone,

Benzene,

Diethyl ether,

Methanol,

Ethanol,

Hexanes,

Toluene




(flammable solids)

เกบในพนททเยนและแหง

แยกหางออกไปจากสาร

ออกซไดซ และสารกดกรอน

Phosphorus,

Carbon,

Charcoal



สารเคมทไวปฏกรยา

ตอนา

(water reactive

chemicals)

เกบในสถานททเยนและแหง

และมการปองกนสารเคม

จากการสมผสนา (รวมทง

ระบบสปรงเกลอร) และตด

ปายเตอนในสถานทนนวา

“สารเคมทไวปฏกรยาตอ

นา”, “หามใชนาดบไฟใน

ทกกรณ” ไมเกบบนพนเผอ

กรณนาทวม (เชน ทอนา

แตก)

Sodium metal,

Potassium metal,

Lithium metal,

Lithium aluminum

hydride

แยกจากสารละลายทม

นาเปนองคประกอบ

ทงหมด และสาร


(all aqueous

solutions and

oxidizers)

สารออกซไดซ

(oxidizers)

วางบนถาดและเกบไวในต

ทนไฟ แยกตางหากจากสาร

ไวไฟ และวสดทตดไฟได

Sodium

hypochlorite,

Benzoyl peroxide,

Potassium

permanganate,

Potassium chlorate,

Potassium

dichromate

สารรดวซ, สารไวไฟ,

สารไหมไฟได, วสด

อนทรย และโลหะสภาพ

เปนผงละเอยด

อ.4–5



หมายเหต: กลมสารเคม

ตอไปนเปนสาร

ออกซไดซ: Nitrates,

Nitrites, Chromates,

Dichromates,

Chlorites,

Permanganates,

Persulfates,

Peroxides, Picrates,

Bromates, Iodates,

Superoxides

สารพษ

(poisons)

แยกเกบจากสารอน โดยม

ภาชนะรองรบททนสารเคม

ในพนททแหง เยน และม

การระบายอากาศ

Cyanides, สารประกอบ

โลหะหนก เชน

Cadmium, Mercury,

Osmium

ด SDS

สารเคมทวไปทไมไวตอ

ปฏกรยา

(general chemicals

non–reactive)

เกบในตหรอชนวาง Agar, Sodium

chloride, Sodium

bicarbonate, และ

เกลอทไมไวตอปฏกรยา

สวนใหญ

ด SDS

ทมา ดดแปลงจาก Laboratory Safety Manual, The University of Texas at Austin, January 2011

อ.4–6

4.2 ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ

ตวอยางท 4.1 การแยกเกบสารกลมทไมควรจดเกบไวในทเดยวกน Acids,

inorganic

Acids,

oxidizing

Acids,

organic

Alkalis

(bases)

Oxidizers Poisons,

inorganic

Poisons,

organic

Water–

reactives

Organic

solvents

Acids, inorganic X X X X X X

Acids, oxidizing X X X X X X

Acids, organic X X X X X X X

Alkalis (bases) X X X X X X

Oxidizers X X X X

Poisons, inorganic X X X X X X

Poisons, organic X X X X X X

Water–reactives X X X X X X

Organic solvents X X X X X

หมายเหต X = เขากนไมได

ทมา Chemical segregation (Hazard class), Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S.

Department of Energy [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.lbl.gov/ehs/chsp/html/storage.shtml สบคนเมอวนท

12 มนาคม 2555

ตวอยางท 4.2 การตดฉลากสตามกลมประเภทความเปนอนตรายทขวดสารเคม เพอชวยใหงายแกการ

สงเกตในการจดเกบอยางปลอดภย

รหสการเกบรกษา ส ความหมาย เกบใหหางจาก ขอกาหนดการเกบรกษา

R สแดง

สารไวไฟ สเหลอง, สนาเงน, ส

ขาว และสเทา

เกบในพนททกาหนดไวสาหรบวสด

ไวไฟ

Y สเหลอง สารไวตอปฏกรยาและสาร


สแดง เกบใหหางจากวสดไวไฟและไหมไฟได

B สนาเงน

สารอนตรายตอสขภาพ

(สารพษ)

เกบในพนทปลอดภย

W สขาว

สารกดกรอน

สแดง, สเหลอง และส

นาเงน

เกบใหหางจากสารไวไฟ, สารไวตอ

ปฏกรยา, สารออกซไดซ, และสารพษ

G สเทา ไมมสารอนตรายตอ

สขภาพมาก

ไมมขอกาหนดเฉพาะ ขนกบสารเคมแตละชนด

ทมา Department of Microbiology, University of Manitoba [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://umanitoba.ca/

science/ microbiology/WHMIS/WHMISincapatibility.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

อ.4–7

ตวอยางท 4.3: กลมสารทควรหลกเลยงการเกบใกลกน

Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With:

Acids

Acetic acid Chromic acid, nitric acid, hydroxyl compounds, ethylene, glycogen, perchloric acid,

peroxides, permanganate

Hydrofluoric acid Ammonia (aqueous or anhydrous)

Nitric acid (conc.) Acetic acid, aniline, chromic acid, acetone, alcohol, or other flammable liquids,

hydrocyanic acid, hydrogen sulfide, or other flammable gases, nitratable substances:

copper, brass or any heavy metals (or will generate nitrogen dioxide/nitrous fumes) or

organic products such as wood and paper

Sulfuric acid Light metals (Iithium, sodium, potassium), chlorates, perchlorates, permanganates

Bases

Ammonia Mercury, chlorine, bromine, iodine, hydrofluoric acid, calcium hypochlorite

Calcium oxide Water

Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon

tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water

Bromine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane (or other petroleum

gases), hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals

Carbon, activated Calcium hypochlorite, oxidizing agents

Chlorine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane, or other petroleum gases,

hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals

Copper Acetylene, hydrogen peroxide, nitric acid

Fluorine Isolate from everything

Iodine Acetylene, ammonia (aqueous or anhydrous), hydrogen

Mercury Acetylene, ammonia, fulminic acid (produced in nitric acid–ethanol mixtures)

Oxygen Oils, grease, hydrogen, other flammable gases, liquids, or solids

Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agents (will generate phosphine)

Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

Silver Acetylene, oxalic acid, tartaric acid, fulminic acid (produced in nitric acid-ethanol

mixtures), and ammonium compounds

Organics

Acetone Concentrated nitric acid and sulfuric acid mixtures

Acetylene Fluorine, chlorine, bromine, copper, silver, mercury

Aniline Nitric acid, hydrogen peroxide

Flammable liquids Ammonium nitrate, chromic acid, hydrogen peroxide, nitric acid, sodium peroxide,

halogens

อ.4–8


Organics

Hydrocarbons

(propane, butane,

etc.)

Fluoride, chlorine, bromine, chromic acid, sodium peroxide

Nitroparaffins Inorganic bases, amines

Oxalic acid Silver, mercury

Oxidizers

Chlorates Ammonium salts, acids, metal powders, sulfur, finely divided organics, or combustible

materials

Chromic acid (trioxide) Acetic acid, naphthalene, camphor, glycerol, turpentine, alcohol or flammable liquids

Ammonium nitrate Acids, metal powders, flammable liquids, chlorates, nitrates, sulfur, finely divided

organics or combustible materials

Chlorine dioxide Ammonia, methane, phosphine, hydrogen sulfide

Cumene

hydroperoxide

Organic or inorganic acids

Hydrogen peroxide Copper, chromium, iron, most other metals or salts, alcohols, acetone, or other

flammable liquids, aniline, nitromethane, or other organic or combustible materials

Hypochlorites Acids (will generate chlorine or hypochlorous acid)

Nitrates Sulfuric acid (will generate nitrogen dioxide )

Perchloric acid Acetic acid, bismuth and its alloys, alcohol, paper, wood, grease, oils

Peroxides (organics) Organic or inorganic acids; also avoid friction and store cold

Potassium chlorate Acid, especially sulfuric acid

Potassium

permanganate

Glycerol, ethylene glycol, benzaldehyde, sulfuric acid

Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, ethylene glycol, glacial

acetic acid, acetic anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate,

carbon disulfide

Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon

tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water

Calcium oxide Water

Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide)

Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agent (will generate phosphine)

Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

Sodium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water

อ.4–9


Oxidizers

Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, glacial acetic acid, acetic

anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate, carbon disulfide

Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide)

Reducing Agents

Hydrazine

Hydrogen peroxide, nitric acid, other oxidants

Nitrites Acids (will generate nitrous fumes)

Sodium nitrite Ammonium nitrate and other ammonium salts

Toxics/Poisons

Arsenicals Reducing agents (will generate arsine)

Azides Acids (will generate hydrogen azide)

Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide)

Hydrocyanic acid Nitric acid, alkalis

Hydrogen sulfide Fuming nitric acid, oxidizing gases

Selenides Reducing agents (will generate hydrogen selenide)

Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide)

Tellurides Reducing agents (will generate hydrogen telluride)

ทมา Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines, University of Texas at Arlington [ออนไลน]

เขาถงไดจาก http://www.uta.edu/campus-ops/ehs/chemical/docs/chemical-segregation.pdf สบคนเมอวนท

12 มนาคม 2555

อ.4–10

ตวอยางท 4.4 EPA's Chemical Compatibility Chart

ทมา EPA's Chemical Compatibility Chart [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://www.uos.harvard.edu/ehs/environmental/EPAChemical

CompatibilityChart.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

อ.4–10

อ.4–11

4.3 ขอกาหนดการจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ

4.3.1 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารไวไฟ

1) สารไวไฟตองเกบใหหางจากความรอน แหลงกาเนดไฟ และเปลวไฟ

2) สารไวไฟตองเกบใหพนจากแสงอาทตย

3) ในหองปฏบตการตองมการกาหนดบรเวณการจดเกบสารไวไฟไวโดยเฉพาะ และไมนาสารอน

มาเกบไวในบรเวณทเกบสารไวไฟ

4) ตองไมเกบสารไวไฟไวในภาชนะทใหญเกนจาเปน เชน ในภาชนะขนาดใหญเกน 20 ลตร

(carboy)

5) หามเกบสารไวไฟหรอสารทไหมไฟไดในหองปฏบตการไวมากกวา 50 ลตร

6) ในกรณทภายในหองปฏบตการจาเปนตองเกบสารไวไฟหรอสารทไหมไฟไดไวมากกวา 50 ลตร

ตองเกบไวในตเฉพาะทใชสาหรบเกบสารไวไฟ หากตองเกบในทเยน ตเยนทใชเกบตองมระบบ

ปองกนการเกดประกายไฟหรอปจจย อนๆ ทอาจทาให เ กดการตดไฟหรอระเบดได

(explosion–proof refrigerator)

7) หามเกบสารไวไฟในตเยนสาหรบใชในบาน เนองจากภายในตเยนทใชในบานไมมระบบปองกน

การตดไฟ และยงมวสดหลายอยางทเปนสาเหตใหเกดการตดไฟได เชน หลอดไฟภายในตเยน

เปนตน

4.3.2 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารกดกรอน

1) หามเกบขวดสารกดกรอน (ทงกรด และเบส) ขนาดใหญ (ปรมาณมากกวา 1 ลตร หรอ 1.5

กโลกรม) ไวในระดบทสงเกน 60 เซนตเมตร (2 ฟต)

2) หามเกบขวดสารกดกรอน (ทงกรด และเบส) ทกชนดเหนอกวาระดบสายตา

3) ขวดกรดตองเกบไวในตไม หรอตสาหรบเกบกรดโดยเฉพาะททาจากวสดปองกนการกดกรอน

เชน พลาสตก หรอวสดอนๆ ทเคลอบดวยอพอกซ (epoxy enamel) และมภาชนะรองรบ

เชน ถาดพลาสตก หรอมวสดหอหมปองกนการรวไหล

4) การเกบขวดกรดขนาดเลก (ปรมาณไมเกน 1 ลตร หรอ 1.5 กโลกรม) บนชนวาง ตองม

ภาชนะรองรบ เชน ถาดพลาสตก หรอมวสดหอหมปองกนการรวไหล

4.3.3 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบแกส

1) การเกบถงแกสในหองปฏบตการตองมอปกรณยดทแขงแรง ถงแกสทกถงตองมสายคาดหรอ

โซยดกบผนง โตะปฏบตการ หรอทรองรบอนๆ ทสามารถปองกนอนตรายใหกบผปฏบตงาน

ในบรเวณใกลเคยงจากนาหนกของถงแกสทลมมาทบได โดยทวไปสายยดตองคาดเหนอ

กงกลางถง ในระดบประมาณ 2/3 ของถง

อ.4–12

2) ถงแกสทกถงตองมทปดครอบหวถง ถงแกสทไมไดสวมมาตรวดตองมฝาปดครอบหวถงทม

สกรครอบอยเสมอ ทงนเพอปองกนอนตรายจากแกสภายในถงพงออกมาอยางรนแรงหาก

วาลวควบคมทคอถงเกดความเสยหาย

3) หามเกบถงแกสเปลารวมอยกบถงแกสทมแกส และตองตดปายระบไวอยางชดเจนวาเปนถง

แกสเปลา หรอถงแกสทมแกส

4) เกบถงแกสในทแหง อากาศถายเทไดด หางจากความรอน ประกายไฟ แหลงกาเนดไฟ

วงจรไฟฟา

5) ถงแกสทบรรจสารอนตรายหรอสารพษ (ตามรายการดานลาง) ตองเกบในตเกบถงแกสโดย

เฉพาะทมระบบระบายอากาศ หรอหากเปนถงแกสขนาดเลก (lecture cylinders หรอ 4–L

tanks) ตองเกบไวในตควนและหามเกบเกน 2 ถง

6) เกบถงแกสออกซเจนหางจากถงแกสเชอเพลง (เชน acetylene) แกสไวไฟ และวสดไหมไฟ

ได (combustible materials) อยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) หรอบงดวยฉาก/ผนงกนททา

ดวยวสดไมตดไฟ ทมความสงอยางนอย 1.5 เมตร (5 ฟต) และสามารถหนวงไฟไดอยางนอย

ครงชวโมง

แกสอนตราย

Ammonia

Arsenic pentafluoride

Arsine

Boron trifluoride

1,3–Butadiene

Carbon monoxide

Carbon oxysulfide

Chlorine

Chlorine monoxide

Cholrine trifluoride

Chloroethane

Cyanogen

Diborane

Dichloroborane

Dichlorosilane

Dimethylamine

Ethylamine

Ethylene oxide

Fluorine

Formaldehyde

Germane

Hydrogen chloride, anhydrous

Hydrogen cyanide

Hydrogen fluoride

Hydrogen selenide

Hydrogen sulfide

Methylamine

Methyl bromide

Methyl chloride

Methyl mercaptan

Nitrogen oxides

Phosgene

Phosphine

Silane

Silicon tetrafluoride

Stibine

Trimethylamine

Vinyl chloride

อ.4–13

รปท 4.1 ตวอยางการวางถงแกสทเหมาะสมในหองปฏบตการ

รปท 4.2 ตวอยางตเกบแกสอนตราย

(ทมา เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec7e.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

รปท 4.3 ตวอยางการเกบถงแกสทเหมาะสมในคลง

(ทมา เขาถงไดจาก http://www.conney.com/Product_-Justrite-Cylinder-Storage-Locker_50001_10102_-

1_70560_11363_11362_11362. , http://www.colorado.edu/che/research/safety.html.,

http://www.hazmatchemicalstorage.com/HMB_CompressedGas.htm. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

อ.4–14

4.3.4 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารออกซไดซ (Oxidizers)

สารออกซไดซสามารถทาใหเกดเพลงไหมและการระเบดไดเมอสมผสกบสารไวไฟและสารทไหมไฟได

เมอสารทไหมไฟไดสมผสกบสารออกซไดซจะทาใหอตราในการลกไหมเพมขน ทาใหสารไหมไฟไดเกดการลก

ตดไฟขนทนท หรออาจเกดการระเบดเมอไดรบความรอน การสนสะเทอน (shock) หรอแรงเสยดทาน

ตวอยางกลมสารออกซไดซ

Peroxides (O22-) Chlorates (ClO3

-)

Nitrates (NO3-) Chlorites (ClO2

-)

Nitrites (NO2-) Hypochlorites (ClO-)

Perchlorates (ClO4-) Dichromates (Cr2O7

2-)

Permanganates (MnO4-) Persulfates (S2O8

2-)

ขอกาหนดในการจดเกบ

1) เกบสารออกซไดซหางจากสารไวไฟ สารอนทรย และสารทไหมไฟได

2) เกบสารทมสมบตออกซไดซสง (เชน กรดโครมก) ไวในภาชนะแกวหรอภาชนะทมสมบตเฉอย

3) หามใชขวดทปดดวยจกคอรกหรอจกยางเกบสารออกซไดซ

4.3.5 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารทไวตอปฏกรยา

สารทไวตอปฏกรยาสามารถแบงเปนกลมได ดงน

สารทไวตอปฏกรยาพอลเมอไรเซชน (polymerization reactions) เชน styrene สารกลมน

เมอเกดปฏกรยาพอลเมอไรเซชนจะทาใหเกดความรอนสงหรอไมสามารถควบคมการ

ปลดปลอยความรอนออกมาได

สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสนา (water reactive materials) เชน alkali metals (lithium,

sodium, potassium) silanes, magnesium, zinc, aluminum รวมทงสารประกอบ

อนทรยโลหะ เชน alkylaluminiums, alkylithiums เปนตน สารกลมนเมอสมผสกบนาจะ

ปลดปลอยความรอนออกมาทาใหเกดการลกตดไฟขนในกรณทตวสารเปนสารไวไฟ หรอทาให

สารไวไฟทอยใกลเคยงลกตดไฟ นอกจากนอาจจะทาใหเกดการปลดปลอยสารไวไฟ สารพษ ไอ

ของออกไซดของโลหะ กรด แกสททาใหเกดการออกซไดซไดด

สาร Pyrophoric สวนใหญเปน tert–butyllithium, diethylzinc, triethylaluminum,

สารประกอบอนทรยโลหะ (organometallics) สารกลมนเมอสมผสกบอากาศจะทาใหเกดการ

ลกตดไฟ

สารทกอใหเกดเปอรออกไซด (Peroxide–forming materials) หมายถง สารทเมอทา

ปฏกรยากบอากาศ ความชน หรอสงปนเปอนตางๆ แลวทาใหเกดสารเปอรออกไซด เชน

อ.4–15

ether, dioxane, sodium amide, tetrahydrofuran (THF) เปนตน สารเปอรออกไซดเปน

สารทไมเสถยรสามารถทาใหเกดการระเบดไดเมอมการสนสะเทอน แรงเสยดทาน การ

กระแทก ความรอน ประกายไฟ หรอ แสง

สารทไวตอปฏกรยาเมอเกดการเสยดสหรอกระทบกระแทก (Shock–sensitive materials)

เชน สารทมหมไนโตร (nitro), เกลอ azides, fulminates, perchlorates เปนตน โดยเฉพาะ

อยางยงเมอมสวนประกอบของสารอนทรยอยดวย เมอสารกลมนถกเสยดสหรอกระทบ

กระแทกจะทาใหเกดการระเบดได

ขอกาหนดในการจดเกบ

1) มการกาหนดพนทในหองปฏบตการไวเปนสดสวนตางหาก เพอแยกเกบสารทไวตอปฏกรยา

ตางๆ (พอลเมอไรเซชน สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสนา สาร pyrophoric หรอ สารท

กอใหเกดเปอรออกไซด และสารทไวตอปฏกรยาเมอเกดการเสยดสหรอกระทบกระแทก) โดย

หลกเลยงสภาวะททาใหสารเกดปฏกรยา เชน น า แสง ความรอน วงจรไฟฟา ฯลฯ

ตวอยางเชน สารทไวตอปฏกรยาเมอสมผสนาตองเกบใหหางจากอางนา ฝกบวฉกเฉน เปนตน

2) ตเกบสารไวตอปฏกรยาตางๆ ตองมการตดคาเตอนชดเจน เชน “สารไวตอปฏกรยา–หามใช

นา” เปนตน

3) เกบสารทกอใหเกดเปอรออกไซดหางจากความรอน แสง และแหลงกาเนดประกายไฟ

4) ภาชนะบรรจสารทกอใหเกดเปอรออกไซดตองมฝาหรอจกปดทแนนหนา เพอหลกเลยงการ

สมผสอากาศ

5) หามเกบสารทกอใหเกดเปอรออกไซดในภาชนะทมฝาเกลยวหรอฝาแกว เนองจากแรงเสยด

ทานขณะเปดอาจทาใหเกดการระเบดได อาจใชเปนขวดพลาสตกทเปนฝาเกลยวแทน

(polyethylene bottles with screw–top lids)

6) มการตรวจสอบวนหมดอาย หรอการเกดเปอรออกไซดของสารทกาหนด

Dioxane

Ethers

Furans (e.g. tetrahydrofuran or THF)

Picric acid

Sodium amide

อ.4–16

ตวอยางเกณฑการพจารณาในการทงสารทกอใหเกดเปอรออกไซด

เปอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากการเกบ : ทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน

Divinyl acetylene

Divinyl ether

Isopropyl ether

Potassium metal

Sodium amide

Vinylidene chloride

เปอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากความเขมขน : ทงหลงจากเกบเกน 1 ป

Acetal

Cumene

Cyclohexene

Cycloxyene

Cyclopentene

Diacetylene

Dicyclopentadiene

Diethyl ether

Diethylene glycol dimethyl ether (diglyme)

Dioxane

Ethylene glycol dimethyl ether (glyme)

Furan

Methyl acetylene

Methylcyclopentane

Methyl isobutyl ketone

Tetrahydronaphtalene (Tetralin)

Tetrahydrofuran

Vinyl ethers

อนตรายเนองจากเปอรออกไซดเกดพอลเมอไรเซชน* : ทงหลงจากเกบเกน 1 ป

Acrylic acid

Acrylonitrile

Butadiene

Chloroprene

Chlorotrifluoroethylene

Methyl methacrylate

Styrene

Tetrafluoroethylene

Vinyl acetylene

Vinyl acetate

Vinyl chloride

Vinyl pyridine

* หากเกบในสภาวะของเหลว จะมโอกาสเกดเปอรออกไซดเพมขน และมอนอเมอรบางชนด (โดยเฉพาะอยางยง butadiene

chloroprene และ tetrafluoroethylene) ควรทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน

ทมา Princeton University [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec7c.

htm#removal สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555


การจดการของเสย

อ.5-1


การจดการของเสย

ความรเกยวกบการจดการของเสย ประกอบดวยหวขอดงน

1) ตวอยางระบบการจาแนกประเภทของเสย

2) ตวอยางฉลากบนภาชนะบรรจของเสย

3) ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ

4) แหลงขอมลเพมเตมสาหรบรายละเอยดการจาแนกและการบาบดเบองตน

5) ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยในประเทศไทย

ของเสยจากหองปฏบตการอาจแยกประเภทไดหลายแบบขนอยกบชนด และลกษณะอนตรายของสาร

ตงตน แตละหองปฏบตการอาจใชระบบการจาแนกของเสยทแตกตางกน เชน ตวอยางเกณฑทใชใน

จฬาลงกรณมหาวทยาลย (หวขอ 5.1 ตวอยางท 5.1) และมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร (หวขอ

5.1 ตวอยางท 5.2) ไมวาจะใชระบบแบบใดกตาม ของเสยทรอการกาจดควรมการตดฉลากใหชดเจน

(ตวอยางฉลากของเสย หวขอ 5.2) ทงน ไดยกตวอยางประเภทของเสยและการจดการเบองตนบางสวนไวใน

ตารางท 5.1 (หวขอ 5.3) และหากผสนใจรายละเอยดของความรเพมเตมสาหรบการจาแนก ภาชนะบรรจ

และการบาบดเบองตน สามารถดไดจากแหลงขอมลในหวขอ 5.4

นอกจากนปญหาทหองปฏบตการพบบอยคอ ไมทราบขอมลเกยวกบบรษทรบกาจดของเสย ทาใหการ

จดการทาไดไมครบวงจร ดงนน ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยทแสดงในขอ 5.5 (หนา อ.5–10) อาจ

เปนประโยชนได

อ.5-2

5.1 ตวอยางระบบการจาแนกประเภทของเสย

ตวอยางท 5.1 ระบบการจาแนกของจฬาลงกรณมหาวทยาลย (WasteTrack)

WasteTrack จาแนกของเสยอนตรายเปน 14 ประเภท ดงน

ประเภทท 1 ของเสยพเศษ (I : Special Waste) หมายถง ของเสยทมปฏกรยาตอนาหรออากาศ

ของเสยทอาจมการระเบด (เชน azide, peroxides) สารอนทรย ของเสยทไมทราบทมา ของเสยท

เปนชวพษ และของเสยทเปนสารกอมะเรง เชน เอทธเดยมโบรไมด

ประเภทท 2 ของเสยทมไซยาไนด (II : Cyanide Waste) หมายถง ของเสยทมไซยาไนด เปน

สวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยา

โนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)42- เปนตน

ประเภทท 3 ของเสยทมสารออกซแดนซ (III : Oxidizing Waste) หมายถง ของเสยทมคณสมบต

ในการใหอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดระเบดได เชน โพแทสเซยมเปอร

แมงกาเนต, โซเดยมคลอเรต, โซเดยมเปอรไอออเดต และโซเดยมเปอรซลเฟต

ประเภทท 4 ของเสยทมปรอท (IV : Mercury Waste) หมายถง ของเสยชนดทมปรอทเปน

องคประกอบ เชน เมอรควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร เปนตน

ประเภทท 5 ของเสยทมสารโครเมต (V : Chromate Waste) หมายถง ของเสยทมโครเมยม (VI)

เปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+, กรดโครมก, ของเสยทไดจากการวเคราะห Chemical

Oxygen Demand (COD) เปนตน

ประเภทท 6 ของเสยทมโลหะหนก (VI : Heavy Metal Waste) หมายถง ของเสยทมไอออนของ

โลหะหนกอนทไมใชปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง เหลก แมงกานส

สงกะส โคบอล นเกล เงน ดบก แอนตโมน ทงสเตน วาเนเดยม เปนตน

ประเภทท 7 ของเสยทเปนกรด (VII : Acid Waste) หมายถง ของเสยทมคาของ pH ตากวา 7 และ

มกรดแรปนอยในสารมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก, กรดไนตรก, กรดไฮโดรคลอรก เปนตน

ประเภทท 8 ของเสยอลคาไลน (VIII : Alkaline Waste) หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 8

และมดางปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน คารบอเนต, ไฮดรอกไซด, แอมโมเนย เปนตน

ประเภทท 9 ผลตภณฑปโตรเลยม (IX : Petroleum Products) หมายถง ของเสยประเภทนามน

ปโตรเลยม และผลตภณฑทไดจากนามน เชน นามนเบนซน, นามนดเซล, นามนกาด, นามนเครอง,

นามนหลอลน

ประเภทท 10 Oxygenated (X : Oxygenated) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารเคมทม

ออกซเจนอยในโครงสราง เชน เอทลอาซเตต อะซโตน, เอสเทอร, อลกอฮอล, คโตน, อเทอร เปนตน

ประเภทท 11 NPS Containing (XI : NPS Containing) หมายถง ของเสยทประกอบดวย

สารอนทรยทมสวนประกอบของ ไนโตรเจน, ฟอสฟอรส, ซลเฟอร เชน สารเคมทมสวนประกอบของ

Dimethyl formamide (DMF), Dimethyl sulfoxide (DMSO), อะซโตรไนไตรล, เอมน, เอไมน

อ.5-3

ประเภทท 12 Halogenated (XII : Halogenated) หมายถง ของเสยทมสารประกอบอนทรย

ของธาตฮาโลเจน เชน คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4), คลอโรเอทลน

ประเภทท 13 (a) : ของแขงทเผาไหมได (XIII (a) : Combustible Solid)

(b) : ของแขงทไมสามารถเผาไหมได (XIII (b) : Incombustible Solid)

ประเภทท 14 ของเสยทมนาเปนตวทาละลายอน ๆ (XIV : Miscellaneous Aqueous Waste)

หมายถง ของเสยทมสารประกอบนอยกวา 5% ทเปนสารอนทรยทไมมพษ หากเปนสารมพษให

พจารณาเสมอนวาเปนของเสยพเศษ (I : Special Waste)

อ.5-4

รปท 5.1 แผนผงการจาแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบ WasteTrack

ทมา ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste/

index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

No

No

No

No

Yes Special Waste?

Mercury?

Solid?

Organic?

Oxidizing agents?

Acidic or Basic?

Heavy metals?

Inorganic Cyanides?

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

No

No

No

No

eg. Water/air sensitives, Explosives (azide, peroxides),

Photographic waste, Unknown

All types of waste containing mercury in

any oxidation state

Should be neutralized in small volume and discard

VII: eg. Mineral acids soln with pH < 4

VIII: eg. Alkali and alkaline earth hydroxides,

carbonates, ammonia etc. with pH > 8

Should require special treatment before storage

& disposal

III: eg. KMnO4, H2O2, HNO3 (>6M), HClO4, nitrates,

chlorates, perchlorates

V: eg. COD waste, Cr (VI, III) waste

Must not contain less than 5% water otherwise it must be

classified as

XIV (>95% water) or I (5–95% water)

IX: eg. engine oil, kerosine diesel oil hydrocarbon solvents

XII: eg. CHCl3, CH2Cl2, CDCl3, trichloroethylene, CCl4

XI: eg. DMF, DMSO, acetonitrile, amines, amides

X: eg. Ethyl acetate, acetone, esters, alcohols, ketones ethers

All solid waste not containing special waste,

mercury and cyanides

All types of waste containing inorganic

cyanides

Should be fairly concentrate (>0.1 g/L)

eg. Ti, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Be, Ba,

As, Sn, Pb, Bi, Lanthanides

Should contain less than 5% of nontoxic organic

materials. Toxic waste should be regarded as

Special Waste (I).

Special Waste (I)

Mercury Waste (IV)

Combustible Solid (XIIIa)

Incombustible Solid (XIIIb)

Petroleum Products (IX)

Halogenated (XII)

NPS containing (XI)

Oxygenated (X)

Cyanide Waste (II)

Oxidizing Waste (III)

Chromate Waste (V)

Heavy Metal Waste (VI)

Acid Waste (VII)

Alkaline Waste (VIII)

Miscellaneous Aqueous Waste (XIV)

อ.5-5

ตวอยางท 5.2 ระบบการจาแนกของศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภย

และอาชวอนามย (EESH) มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

ของเสยอนตรายชนดของเหลว 18 ประเภท ดงน

1. ของเสยทเปนกรด หมายถง ของเสยทมคา pH ตากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารละลายมากกวา

5% เชน กรดซลฟรก กรดไนตรก กรดไฮโดรคลอรก ของเสยจากการทดลอง Dissolved Oxygen

(DO)

2. ของเสยทเปนเบส หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 7 และมเบสปนอยในสารละลายมากกวา 5%

เชน แอมโมเนยมไฮดรอกไซด โซเดยมคารบอเนต โซเดยมไฮดรอกไซด

3. ของเสยทเปนเกลอ หมายถง ของเสยทมคณสมบตเปนเกลอ หรอของเสยทเปนผลตผลจากการทา

ปฏกรยาของกรดกบเบส เชน โซเดยมคลอไรด แอมโมเนยมไนเตรต

4. ของเสยทประกอบดวยฟอสฟอรส หรอฟลออไรด หมายถง ของเสยทเปนของเหลวทประกอบดวย

ฟอสฟอรส/ฟลออไรด เชน กรดไฮโดรฟลออรก สารประกอบฟลออไรด ซลคอนฟลออไรด กรด

ฟอสฟอรก

5. ของเสยทประกอบดวย ไซยาไนดอนนทรย/อนทรย หมายถง ของเสยทมโซเดยมไซยาไนดและของ

เสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอไซยาโนคอมเพลกซเปนสวนประกอบ เชน โซเดยม

ไซยาไนด (NaCN), [Ni(CN4)]2-, [Cu(CN)4]

2-

6. ของเสยทประกอบดวยโครเมยม หมายถง ของเสยทมโครเมยมเปนองคประกอบ เชน สารประกอบ

Cr6+, Cr3+, กรดโครมก

7. ของเสยทเปนสารปรอทอนนทรย/ปรอทอนทรย หมายถง ของเสยชนดทมปรอทอนนทรยและปรอท

อนทรยเปนองคประกอบ เชน เมอควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร

8. ของเสยทเปนสารอารเซนก หมายถง ของเสยชนดทมอารเซนกเปนองคประกอบ เชน อารเซนกออก

ไซด อารเซนกคลอไรด

9. ของเสยทเปนไอออนของโลหะหนกอนๆ หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนซงไมใช

โครเมยม อารเซนก ไซยาไนด และปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง

10. ของเสยประเภทออกซไดซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการใหอเลกตรอนซงอาจ

เกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดการระเบดได เชน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด เปอรแมงกาเนต

ไฮโปคลอไรต

11. ของเสยประเภทรดวซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการรบอเลกตรอน ซงอาจ

เกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดการระเบดได เชน กรดซลฟรส ไฮดราซนไฮดรอกซลเอมน

12. ของเสยทสามารถเผาไหมได หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทสามารถเผาไหมได เชน ตว

ทาละลายอนทรย อลกอฮอลเอสเทอร อลดไฮด คโตน กรดอนทรย และสารอนทรยพวกไนโตรเจน

หรอกามะถน เชน เอมน เอไมด ไพรมดน ควโนลน รวมทงนายาจากการลางรป (developer)

อ.5-6

13. ของเสยทเปนนามน หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยประเภทไขมนทไดจากพช และสตว

(เชน กรดไขมน นามนพชและสตว นามนปโตรเลยม) และผลตภณฑทไดจากนามน (เชน นามน

เบนซน นามนกาด นามนเครอง นามนหลอลน)

14. ของเสยทเปนสารฮาโลเจน หมายถง ของเสยทเปนสารประกอบอนทรยของธาตฮาโลเจน เชน

คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4) คลอโรเบนซน (C6H5Cl) คลอโรเอทลน โบรมนผสมตวทาละลาย

อนทรย

15. ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทประกอบดวยนา หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทมนา

ผสมอยมากกวา 5% เชน นามนผสมนา สารทเผาไหมไดผสมนา เชน อลกอฮอลผสมนา ฟนอลผสม

นา กรดอนทรยผสมนา เอมนหรออลดไฮดผสมนา

16. ของเสยทเปนสารไวไฟ หมายถง ของเสยทสามารถลกตดไฟไดงาย ซงตองแยกใหหางจาก

แหลงกาเนดไฟ ความรอน ปฏกรยาเคม เปลวไฟ เครองไฟฟา ปลกไฟ เชน อะซโตน เบนซน คารบอน

ไดซลไฟด ไซโคลเฮกเซน ไดเอทธลอเทอร เอทธานอล เมทธานอล เมธลอะซเตต โทลอน ไซลน

ปโตรเลยมสปรต

17. ของเสยทมสารททาใหสภาพคงตว หมายถง ของเสยทเปนพวกนายาลางรป ซงประกอบไปดวย

สารเคมอนตรายและสารอนทรย เชน ของเสยจากหองมด (Dark room) สาหรบลางรป ซง

ประกอบดวยโลหะเงนและของเหลวอนทรย

18. ของเสยทเปนสารระเบดได หมายถง ของเสยหรอสารประกอบทเมอไดรบความรอน การเสยดส แรง

กระแทก ผสมกบนา หรอความดนสงๆ สามารถระเบดได เชน พวกไนเตรต ไนตรามน คลอเรต ไน

โตรเปอรคลอเรต พเครต (picrate) เอไซด ไดเอโซ เปอรออกไซด อะเซตไลด อะซตคลอไรด

ของเสยอนตรายชนดของแขง 5 ประเภท

1. ขวดแกว ขวดสารเคมทใชหมดแลว หมายถง ขวดแกวเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและ

ของแขง ขวดพลาสตกเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและของแขง

2. เครองแกว หรอ ขวดสารเคมแตก หมายถง เครองแกว ขวดแกวทแตก หกชารด หลอดทดลองท

แตกหก ชารด

3. Toxic Waste หมายถง สารพษ สารเคมอนตราย สารกอมะเรง เชน สารเคมหมดอาย สารเคมท

เสอมคณภาพ สารเคมทเปนอนตรายตอสขภาพ

4. Organic Waste หมายถง ของเสยชนดของแขงทมจลนทรยปนเปอน หรอมเชอกอโรคปนเปอน เชน

อาหารเลยงเชอแบบแขง

5. ขยะปนเปอนสารเคม หมายถง ขยะทมการปนเปอนสารเคม หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม เชน

ทชช ถงมอ เศษผา หนากาก หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม

อ.5-7

ของเสยอนตรายพเศษ 4 ประเภท

1. ของเสยทเปนสารกมมนตรงส หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารกมมนตรงส ซงเปนสารทไม

เสถยร สามารถแผรงส ทาใหเกดอนตรายตอทงสงมชวต และสงแวดลอม เชน S35, P32, I125

2. ของเสยทมจลนทรย หมายถง ของเสยทมสารประกอบของสารจลนทรยทอาจมอนตรายหรอ

ผลกระทบตอสงแวดลอมและระบบนเวศ เชน ของเสยทไดจากการเลยงเชอ แยกเชอ บมเพาะ

จลนทรย รา เชอในถงหมก

3. ของเสยจาก pilot plant หมายถง ของเสยทเกดจากกจกรรมใน pilot plant ซงเปนเชอจลนทรย

หรอสารเคม ซงหากมการระบายของเสยลงสระบบบาบดนาเสยจานวนมากจะทาใหระบบบาบด

เสยหายได เชน ของเสยทไดจากกจกรรมการวจยหรอบรการ โดยใชถงหมกขนาดใหญหรอจาก

กจกรรมของเครองมอในระดบตนแบบ

4. ของเสย Ethidium bromide (EtBr) หมายถง ของเสยอนตรายทงชนดของเหลวและของแขงทม

การปนเปอน หรอมสวนประกอบของ EtBr เชน EtBr buffer solution, EtBr Gel ทชชหรอบรรจ

ภณฑทปนเปอน EtBr

อ.5-8

รปท 5.2 แผนผงการจาแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบของ มจธ.

ทมา คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552

อ.5-9

5.2 ตวอยางฉลากของเสย

5.3 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ

ตารางท 5.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ

ประเภทของ

ของเสย คาอธบาย

ตวอยาง

ของเสย

ภาชนะเกบท


วธการบาบด

เบองตน วธการกาจด


กรด

ของเสยทมคาของ

pH ตากวา 7 และม

กรดแรปนอยในสาร

มากกวา 5%

กรดซลฟรก,

กรดไนตรก,

กรดไฮโดรคลอรก

ใชภาชนะเดมท

บรรจสารนน หรอ

ภาชนะทาจาก

พลาสตก PP หรอ

PE ทมฝาปดมดชด

สะเทนกรดใหเปน

กลางดวยดาง และ

ทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน

ใหกรองตะกอน

และสงกาจดใน

กลมของแขง


ดาง

ของเสยทมคาของ

pH สงกวา 7 และม

ดางปนอยในสาร

มากกวา 5%

คารบอเนต,

ไฮดรอกไซด,

แอมโมเนย






สะเทนดางใหเปน

กลางดวยกรด และ

ทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน

ใหกรองตะกอน

และสงกาจดใน

กลมของแขง

ฉลากของเสย

เครองหมายแสดงประเภท

ความเปนอนตรายของ

ของเสย

ประเภทของเสย ....................................................................

ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ...........................................................

สถานท................................................................................................

เบอรโทรตดตอ....................................................................................

สวนประกอบของของเสย

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………….……………..

ปรมาณของเสย...........................................................................

วนทเรมบรรจของเสย………………………………………………………….

วนทหยดการบรรจของเสย.........................................................

ผรบผดชอบ/เบอรโทร

รหสฉลาก/รหสภาชนะ

อ.5-10

ตารางท 5.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ (ตอ)

ประเภทของ

ของเสย คาอธบาย

ตวอยาง

ของเสย

ภาชนะเกบท


วธการบาบด

เบองตน วธการกาจด

ของเสยกลม

ไซยาไนด


ไซยาไนด เปน

สวนประกอบ

โซเดยมไซยาไนด หรอ

เปนของเสยทม

สารประกอบเชงซอน

ไซยาไนด หรอมไซยา-

โนคอมเพลกซ เปน

องคประกอบ เชน

Ni(CN)4






หามผสมกบกรดทก

ชนด

ทาลายพษโดยการ

ออกซไดซเปนไซยา-

เนตดวยสารฟอกส

(bleach) หรอ

สารละลายไฮโปคลอ-

ไรต (NaOCl) ทความ

เขมขน 5%


ทมวธการกาจดท


ของเสยกลม

สารออกซ-

แดนซ

ของเสยทมสารออก

ซแดนซเปน

องคประกอบ

ซงอาจเกดปฏกรยา

รนแรงกบสารอนทา

ใหเกดระเบดได

โปแตสเซยมเปอรแมง-

กาเนต, โซเดยมคลอ-

เรต, โซเดยมเปอรไอโอ

เดต, และโซเดยมเปอร

ซลเฟต






บาบดดวยการ

รดกชนและการ

สะเทน

1) เตมสารละลาย

10% โซเดยมซลไฟต

หรอเมตาไบซลไฟตท

เตรยมขนมาใหม

2) ปรบคา pH ให

เปนกลาง

ภายหลงจากการ

บาบดเบองตน

หากไมมสารพษ

ชนดอนปนเปอน

ใหสงบรษทรบ

กาจด ทมวธการ

กาจดทเหมาะสม

5.4 แหลงขอมลเพมเตมสาหรบรายละเอยด การจาแนกของเสย ภาชนะบรรจของเสย และ

การบาบดเบองตน

1. คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม

ความปลอดภยและอาชวอนามย, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552.

2. คมอการแยกประเภทและการจดการของเสยจากหองปฏบตการ, คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลย

นเรศวร, เมษายน 2553. [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://chemsafe.chula.ac.th/waste_NU/document.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

3. คมอการบาบดและกาจดของเสยอนตรายทแหลงกาเนด, ศนยวจยสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวร,

มนาคม 2550. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.erc.nu.ac.th/web/index.php/2011-02-

16-07-32-24. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

4. ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index.php?option=com_content&task=view&id=42

&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

อ.5-11

5. Chemical Waste Disposal, Princeton University. [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://web.princeton.edu/sites/ehs/chemwaste/index.htm pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม

2555.

6. Waste Identification Guide, Environmental Health & Safety, Washington State

University. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://ehs.wsu.edu/es/WasteIdentification.html สบคน

เมอวนท 12 มนาคม 2555.

5.5 ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยในประเทศไทย

การสงของเสยจากหองปฏบตการไปกาจดตองพจารณาลกษณะและความสามารถในการจดการของ

เสยของบรษท ใหเหมาะสมกบประเภทของเสยทสงกาจดดวย ตามกฎกระทรวง ทออกตามความใน

พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 จาแนกประเภทโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกาก

อตสาหกรรมไว 3 ประเภท ตามลกษณะกจการ ดงแสดงในตารางท 5.2 โดยโรงงานอตสาหกรรมทประกอบ

กจการจดการกากอตสาหกรรมตองขนทะเบยนและไดรบอนญาตจากกรมโรงงานอตสาหกรรมกอนการ

ประกอบกจการ ผสนใจสามารถสบคนชอ ประเภท และลกษณะกจการของโรงงานฯ ทขนทะเบยนกบกรม

โรงงานอตสาหกรรมไดทเวบไซตกรมโรงงานอตสาหกรรม เมน “บรการขอมล” --- > “ขอมลโรงงาน” --- >

“คนหาโรงงานอตสาหกรรม” [http://hawk.diw.go.th/content.php?mode=data1search]

ตารางท 5.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม

ลาดบ

ประเภท ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม

(Central Waste Treatment)

โรงงานบาบดนาเสยรวม : เปนการลด/กาจด/บาบด

มลพษทมอยในนาเสยและนากากตะกอนไปกาจดอยาง

ถกวธตอไป

โรงงานเผาของเสยรวม (เตาเผาเฉพาะ/เตาเผารวม) :

เปนการบาบดของเสยโดยการใชความรอนเพอทาลาย

มลพษ และลดความเปนอนตรายของสารบางอยาง โดยม

ระบบบาบดมลพษอากาศและจดการเถาทเกดขนอยาง

ถกตอง

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการคด

แยกหรอฝงกลบสงปฏกลหรอวสดทไมใช

แลวทมลกษณะและคณสมบตตามท

กาหนดไวในกฎกระทรวงฉบบท 2 (พ.ศ.

2535) ออกตามความในพระราชบญญต

โรงงาน พ.ศ. 2535

โรงงานคดแยกของเสย : เปนการคดแยกของเสย โดยของ

เสยทสามารถใชประโยชนไดอกจะถกสงไปยงโรงงาน

ตางๆ เพอนากลบมาใชประโยชนอก และจดการสวนท

เหลอจากการคดแยกอยางถกตองตอไป

โรงงานฝงกลบของเสย : เปนการนาของเสยไปฝงกลบใน

หลมฝงกลบ ซงแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก

- หลมฝงกลบตามหลกสขาภบาล (Sanitary Landfill)

- หลมฝงกลบอยางปลอดภย (Secure Landfill)

อ.5-12

ตารางท 5.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม (ตอ)

ลาดบ

ประเภท ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการนา

ผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอ

ของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบ

หรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการ

ผลตทางอตสาหกรรม

เปนการนาผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจาก

โรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธ

การผลตทางอตสาหกรรม เชน

1) ทาสนามนหรอผลตภณฑอนๆ จากนามนหลอลน

ใชแลว (Waste Oil Refining)

2) สกดแยกผลตภณฑปโตรเลยมจากกากหรอ

ตะกอนนามนดบ (Waste Oil Separation)

3) สกดแยกโลหะมคา (Precious Metals Recovery)

4) กลนตวทาละลายใชงานแลวกลบมาใชใหม

(Solvents Recovery)

5) ทาเชอเพลงทดแทน (Fuel Substitution)

6) ทาเชอเพลงผสม (Fuel Blending)

7) ซอมหรอลางบรรจภณฑ

8) คนสภาพกรดหรอดาง (Acid/Base Regeneration)

9) คนสภาพถานกมมนต (Activated Carbon

Regeneration)

10) ผลตเคมภณฑ สารเคม ซงมการนาเคมภณฑหรอ

สารเคมทใชงานแลว หรอเสอมสภาพมาเปน

วตถดบในการผลต

11) ซอมแซม ปรบปรง บดยอยเครองใชไฟฟาและ

อปกรณอเลกทรอนกส บดหรอลางผลตภณฑแกว

ทมา คมอหลกปฏบตทดสาหรบการใหบรการบาบด กาจดกากอตสาหกรรม, โครงการจดระดบโรงงานจดการกากอตสาหกรรม

ประเภท 101 105 และ 106, กรมโรงงานอตสาหกรรม, มกราคม 2554.

อ.5-13

ตารางท 5.3 ตวอยางการเลอกประเภทโรงงานฯ ในการสงกาจด/บาบดทเหมาะสมกบลกษณะของเสย

ลาดบประเภท

โรงงาน ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

ลกษณะของเสยทสง

กาจด/บาบด

101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม

(Central Waste Treatment)

ปรบคณภาพของเสยรวม

(บาบดหรอกาจดวสดทไม

ใชแลว เชน

นามนหลอลน และยาง

รถยนต เปนตน โดย

กระบวนการใชความรอน

ดวยการเผาในเตาเผา

ซเมนต)

ของเหลวอนทรยประเภท

ไขมนทไดจากพช และสตว

และผลตภณฑทไดจาก

นามน

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบ

การคดแยกหรอฝงกลบสงปฏกล

หรอวสดทไมใชแลว

ฝงกลบสงปฏกลและวสด

ทไมใชแลวทเปนของเสย

อนตราย และไมอนตราย

สารปรอทอนทรย

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบ

การนาผลตภณฑอตสาหกรรมท

ไมใชแลวหรอของเสยจาก

โรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอ

ผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธ

การผลตทางอตสาหกรรม

กลนตวทาละลายใชงาน

แลวกลบมาใชใหม

(Solvents Recovery)

ของเหลวอนทรยท

ประกอบดวยนา

สกดแยกโลหะมคา

(Precious Metals

Recovery)

ไอออนของโลหะหนก เชน

เงน ทองแดง


ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ

อ.6–1


ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ

ความรเกยวกบลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ ประกอบดวยหวขอดงน

1) ขนาดพนทสาหรบหองปฏบตการ

2) วสดพนผวสาหรบหองปฏบตการ

3) ปายสญลกษณ

4) การจดวางครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ

5) ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

6) วงจรไฟฟาชวยชวต

7) ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการ

8) มาตรฐานเสนทางหนไฟ

9) ปายบอกทางหนไฟ

6.1 ขนาดพนทสาหรบหองปฏบตการ

ตารางท 6.1 ขนาดความกวางของหองปฏบตการ ตามจานวนหนวยยอย (มอดล)

จานวนหนวยมอดล 1 2 3 4 5 6

จานวนแถวทขนานกน

ทางเดน 1 2 3 4 5 6

โตะปฏบตการสาหรบอปกรณ 2 4 6 8 10 12

จานวนแนวของระบบ

สาธารณปโภค

2 4 6 8 10 12

ความกวางของแถวทขนานกน

ทางเดน–กวาง 1.50 ม. 1.50 ม. 3.00 ม. 4.50 ม. 4.50 ม. 7.50 ม. 9.00 ม.

อปกรณ–กวาง 1.50 ม. 1.50 ม. 3.00 ม. 4.50 ม. 4.50 ม. 7.50 ม. 9.00 ม.

ระบบสาธารณปโภค–กวาง 0.15 ม. 0.30 ม. 0.60 ม. 0.90 ม. 1.20 ม. 1.50 ม. 1.80 ม.

ขนาดความกวางรวมเพอการกอสราง (วดจากกงกลางถงกงกลางหนวย)

ผนงเบา หนา 0.10 ม. 3.40 ม. 6.70 ม. 11.50 ม. 13.60 ม. 17.10 ม. 20.50 ม.

ผนงกอ/หนก หนา 0.15 ม. 3.45 ม. 6.70 ม. 11.50 ม. 13.75 ม. 17.20 ม. 20.65 ม.

* ผนงเบา หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.10 ม. ภายในมโครงคราวโลหะแลวกรผวผนงสองดานดวยวสดแผนบางทมความหนาประมาณ

12 มม. (ขางละ 6 มม.) เชน แผนยบซมบอรด หรอ แผนไฟเบอรซเมนต เปนตน

** ผนงกอ/ผนงหนก หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.15 ม. (สาหรบประเทศไทยมความหนาอยทประมาณ 0.10–0.20 ม.) กอสรางดวย

วสดกอจาพวก อฐ อฐมวลเบา หรอ คอนกรตบลอค เปนตน

ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 508 และ Guidelines for laboratory design, 2001: หนา 24

อ.6–2

ตารางท 6.2 ขนาดพนทมาตรฐานสาหรบการทาวจยสาหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตรแตละประเภท

ประเภทของพนทหองปฏบตการ (Laboratory area categories)

(ตารางเมตรตอนกวจยหนงคน)

กจกรรมหลก สานกงาน หองปฏบตการ สวนสนบสนน Lab รวม ตร.ม.*

คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย

ชววทยาโมเลกล 5.5–9.0 12.0–13.0 8.0 25.5–30.0

เพาะเลยงเนอเยอ 5.5–9.0 9.5–13.0 9.5 24.5–31.5

เคมวเคราะห 5.5–9.0 11.0–15.0 20.0–35.0 18.5–27.5

ชวเคม 5.5–9.0 13.0–17.5 60.0–80.0 24.5–34.5

เคมอนทรย 5.5–9.0 15.0–19.0 40.0–50.0 24.5–33.0

เคมเชงฟสกส 5.5–9.0 17.0–20.0 30.0–40.0 25.5–33.0

สรรวทยา 5.5–9.0 15.0–17.0 20.0–40.0 22.5–30.0

หมายเหต ขนาดพนทรวมยงไมรวมพนทอนๆ เชน พนทเลยงสตวทดลอง สวนบรหาร สวนเจาหนาท หรอสวนสนบสนนตางๆ

ของอาคาร

ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 507 และ Guidelines for laboratory design, 2001:

หนา 9

6.2 วสดพนผวสาหรบหองปฏบตการ

วสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดาน มความเหมาะสมตอการใชงานภายในหองปฏบตการ

1) มลกษณะพนผวเปนเนอเดยวกน/มผวเรยบ/ไมมรพรน/ปราศจากรอยตอ เพอปองกนการสะสม

ของคราบสกปรกและสารเคมระหวางแนวรอยตอ

2) มความสามารถในการกนไฟ/ทนไฟ/ไมเปนอนตรายเมอเกดไฟไหม ไมตดไฟเมอเกดอคคภย ไดแก

วสดจาพวก คอนกรตเสรมเหลก เหลก (ทผานการจดทาระบบกนไฟ) หรอ วสดกอ (อฐประเภท

ตางๆ) เปนตน (ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551:

หนา 51–57)

3) มความปลอดภยในการทางาน/การปองกนอบตเหต เชน การกนลนเพราะเปยกชน หรอ กนไฟฟา

สถต เปนตน

4) มความคงทนและทนทานตอการใชงาน มการปองกนการเกดรอยขดขด และสามารถซอมแซมได

งายเมอเกดความเสยหาย

5) มความทนทานตอสารเคม/นาและความชน รวมถงการกนนาและกนการรวซม/ความรอน โดยไม

เกดความเสยหายไดงายเมอเกดการรวซม หากเกดความเสยหายขนสามารถดาเนนการซอมแซมได

งาย และสามารถปองกนการรวซมของนาหรอของเหลวจากภายในหองปฏบตการ เชน จากระบบ

อ.6–3

ทอนาตางๆ หรอ จากภายนอกหองปฏบตการ เชน จากการรวซมของนาฝน หรอ จากหองปฏบต

การทตงอยบรเวณใกลเคยง เปนตน

6) ความรอนทเกดจากอปกรณและการทางานเปนเวลานานหรอสภาพแวดลอมภายนอก อาจทาให

วสดพนผวบางประเภทเชน กระเบองยาง เกดการเปลยนแปลงสภาพ ดงนนในบรเวณทมเครองมอ

กจกรรมหรอสภาพแวดลอมทกอใหเกดความรอน จงควรเลอกใชวสดโดยพจารณาถงความ

เหมาะสมดวย

7) การดแลรกษาทาความสะอาดและการฆาเชอสะดวกและงาย มลกษณะพนผวถกสขลกษณะ วสด

ทใชตองไมสะสมหรอเกบคราบฝนหรอสงสกปรกตางๆ

8) ควรมการดแลบารงรกษาวสดทใชเปนพนผวของพน/ผนง/เพดานอยางสมาเสมอ ตรวจสอบสภาพ

การใชงานอยางละเอยด และดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยาง

นอยปละ 1 ครง

6.3 ปายสญลกษณ

ขอกาหนดเกยวกบปายแผนผงของอาคาร มดงน

1) ปายแผนผงของอาคารแตละชนใชในกรณฉกเฉนทงอพยพและบรรเทาเหต ตองตดตงในตาแหนงท

ชดเจนและเขาถงไดงายบนพนทสวนกลางและตองมรายละเอยดอยางนอยดงน แปลนหองตางๆ

ในชนนนๆ บนไดทกแหง ตาแหนงอปกรณแจงเหตเพลงไหมดวยมอ และตาแหนงอปกรณดบเพลง

พรอมแสดงเสนทางอพยพของชนนนๆ

2) ปายแผนผงอาคารตองมขนาดใหญพอเหมาะกบรายละเอยดทตองแสดง และสามารถอานไดใน

ระยะประมาณ 1 เมตร แตตองมขนาดไมเลกกวา 0.25 x 0.25 เมตร มสพนของปายแตกตางจากส

ผนงบรเวณทตดตงและตางจากสรายละเอยดทแสดงในปาย ใหตดตงสงจากพนถงกงกลางปายอยาง

นอย 1.20 เมตร แตไมเกน 1.60 เมตร นอกจากน ควรแสดงรายละเอยดตาแหนงทตงอปกรณ

ฉกเฉน สาหรบหองปฏบตการไวในแผนผงอาคารดวย

รปท 6.1 ปายแผนผงของอาคาร

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 206)

อ.6–4

6.4 การจดวางครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ

ขนาดและระยะของครภณฑและอปกรณตางๆ ในหองปฏบตการทมความเหมาะสมกบขนาดและสดสวน

รางกายของผปฏบตการตามหลกการยศาสตร (ergonomic) มดงน

1) ขนาดและสดสวนของเครองมอ โตะปฏบตการตดผนง ตเกบอปกรณ ตลอย และอางลางมอ ม

ระยะตางๆ แบงตามเพศ ดงแสดงในรปท 6.2 และ รปท 6.3

รปท 6.2 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ใน

หองปฏบตการสาหรบเพศชาย (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

รปท 6.3 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ใน

หองปฏบตการสาหรบเพศหญง (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

อ.6–5

2) ขนาดและสดสวนของมนษย (Human scale & proportion) ตามลกษณะของกจกรรมท

เกดขนภายในหองปฏบตการ มรายละเอยดดงแสดงในรปท 6.4 และ รปท 6.5

รปท 6.4 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะนงทา

กจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 235)

อ.6–6

รปท 6.5 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะยน กม

หรอเดน เพอทากจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979:

หนา 239)

6.5 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

แหลงจายไฟสาหรบระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน ตองมลกษณะตอไปน

1) มแหลงจายไฟอสระทไมขนกบแหลงจายไฟแสงสวางปกต เพอใหแสงสวางฉกเฉนเมอแสงสวาง

จากแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว

2) หามใชเครองกาเนดไฟฟาเปนแหลงจายไฟใหกบโคมไฟฟาฉกเฉน แบตเตอรสาหรบโคมสอง

สวางฉกเฉน ตองสามารถจายไฟฟาไดทนททเกดเหตฉกเฉน และสามารถประจกลบเขาไปใหม

ไดเองโดยอตโนมต

3) ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนตองใชวงจรไฟฟาของวงจรไฟฟาแสงสวางของในพนทนนๆ

4) แหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองสามารถทางานไดเมอแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว หรอ เมอเครอง

ปองกนกระแสเกนเปดวงจร และแหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองทางานไดอยางตอเนองและทางาน

ไดอกโดยอตโนมต

5) การเปลยนจากแหลงจายไฟฟาปกตมาเปนแหลงจายไฟฟาฉกเฉน ตองทาไดสมบรณภายใน

เวลา 5 วนาท

อ.6–7

ระบบหลอดไฟฟาสองสวางฉกเฉน

1) หลอดไฟตองสามารถตดสวางสงสดไดทนท (ควรเปนหลอดทใชไสหลอด)

2) ไมควรใชหลอดทตองมสตารทเตอรในการจด

3) โคมไฟฟาแบบตอพวงตองตดตงในตาแหนงทเหมาะสม สามารถสองสวางครอบคลมพนท

เสนทางอพยพ สามารถมองเหนชองทางหนไฟไดชดเจนขณะเพลงไหมและไมสองแสงบาดตาผ

อพยพ

4) แสงสวางในเสนทางหนไฟตองสองสวางตลอดเวลาทงในสภาวะปกตและสภาวะไฟฟาดบ โดย

แสงสวางเฉลยทพนเมอใชไฟฟาจากไฟฟาสารองฉกเฉนตองสองสวางเฉลยไมนอยกวา 10 ลกซ

โดยไมมจดใดตากวา 1 ลกซ สามารถสองสวางตอเนองเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมง

6.6 วงจรไฟฟาชวยชวต

ขอกาหนดดานขอบเขตไดระบขอกาหนดสาหรบวงจรไฟฟาทจาเปนตองใชงานไดอยางดและตอเนองใน

ภาวะฉกเฉนดงน

● ระบบจายไฟฟาฉกเฉน ● ระบบสญญาณเตอนอคคภย ● ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

● ระบบสอสารฉกเฉน ● ระบบอดอากาศสาหรบบนไดหนไฟ

● ระบบลฟตผจญเพลง ● ระบบเครองสบนาและระบบดบเพลงอตโนมต

● ระบบดดและระบายควนรวมทงระบบควบคมการกระจายของไฟและควน

วงจรไฟฟาเหลานจงตองออกแบบเปนพเศษใหสามารถทนตอความรอนจากอคคภย มความแขงแรงทาง

กลเปนพเศษ คงสภาพความปลอดภยตอกระแสไฟฟารวหรอลดวงจร เพอใหสามารถชวยชวตผคนทตดอยใน

สถานทนนๆ ไดทนการณ

การจายไฟฟาฉกเฉนสาหรบวงจรไฟฟาชวยชวต คอ ตองมแหลงไฟฟาจายไฟฟาฉกเฉนทอาจเปนเครอง

กาเนดไฟฟา แบตเตอร หรออนใดทสามารถจายไฟใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตอยางเหมาะสม และในระยะ

เวลานานพอเพยงทจะสนองความตองการของระบบวงจรไฟฟาชวยชวตสวนทตองมไฟฟาใชทนานทสดไดดวย

และการมไฟฟาจายใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตนจะตองไมถกกระทบจากเหตใดๆ ททาใหไมมไฟฟาจายใหได

เชน การปลดหรอการงดจายไฟฟาของการไฟฟาฯ หรอเกดเพลงไหม เปนตน

อ.6–8

6.7 ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการ

ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการ ไดแก ระบบระบายอากาศเสยของหองปฏบตการ, ระบบ

ครอบดดลม/ตควน (laboratory hoods), อปกรณระบายอากาศเฉพาะท และระบบอนๆ สาหรบระบาย

อากาศเสยในพนทหองปฏบตการ ซงไดแก แกสตดไฟ, ไอระเหย หรออนภาคตางๆ ทถกปลดปลอยออกมา ม

ขอกาหนดตางๆ ดงน

ระบบสงจาย (Supply systems)

1) อากาศทมไอของสารเคมทระบายออกตองไมกลบเขามาหมนเวยนในหองปฏบตการอก และสารเคมท

ปลอยออกมาตองกกเกบหรอถกกาจดออกเพอปองกนอนตรายจากการลกตดไฟ

2) หลกเลยงการนาอากาศทมสารเคมหรอสารตดไฟจากสวนอนๆ เขามาในพนทหองปฏบตการ

3) หองปฏบตการทมสารเคมตองมการระบายอากาศอยางตอเนอง

4) ความดนอากาศภายในหองปฏบตการจะตองมคานอยกวาภายนอก ยกเวน

หองสะอาด (clean room) ซงไมสามารถทาใหความดนภายในหองมคานอยกวาภายนอกได

ตองมการจดเตรยมระบบเพอปองกนอากาศภายในหองรวสบรรยากาศภายนอก

ระดบความดนทเหมาะสมระหวางสวนโถงทางเดนและสวนทไมใชหองปฏบตการ อาจ

เปลยนแปลงไดชวขณะหากมการเปดประต มการเปลยนตาแหนงหวดดอากาศ หรอ กจกรรม

อนๆ ในระยะเวลาอนสน

5) ตาแหนงของหวจายลมจะตองอยในตาแหนงทไมทาใหประสทธภาพของครอบดดลม/ตควน ระบบ

ระบายอากาศ อปกรณตรวจจบเพลงไหมหรอระบบดบเพลงลดลง

การระบายอากาศเสย (Exhaust air discharge)

1) ตองไมนาอากาศเสยทออกจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ กลบมาหมนเวยนใชอก

2) การระบายอากาศเสยจากหองปฏบตการผานพนทอนทไมใชหองปฏบตการตองใชทอลม

3) ตองระบายอากาศจากพนททมสารเคมปนเปอนทงอยางตอเนอง และตองรกษาความดนในหองใหม

คานอยกวาภายนอกอยเสมอ

4) ในระบบระบายอากาศเสยสวนทมความดนสง เชน พดลม, คอยล, ทอลมออน หรอทอลม จะตองม

การอดรอยรวเปนอยางด

5) ความเรวของทอดดและปรมาณลมจะตองเพยงพอตอการลาเลยงสงปนเปอนเหลานนไดตลอดแนวทอ

6) หามนาครอบดดลมทวไปมาใชแทนครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ

7) หามนาตชวนรภย (biological safety cabinet) มาใชแทนครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ

8) หามนา laminar flow cabinet มาใชแทนครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ

9) อากาศเสยจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ จะตองถกระบายทงเหนอระดบหลงคาโดย

ระดบความสงและความเรวจะตองเพยงพอทจะปองกนการไหลยอนกลบเขามาและสงผลถงบคคล

โดยทวไป

อ.6–9

10) ความเรวอากาศตองมความเรวพอทจะปองกนการสะสมของของเหลว หรอการเกาะตวของวสด ใน

ระบบระบายอากาศเสย

การเตมอากาศจากภายนอก

อากาศจากภายนอกทเตมเขาหองเพอชดเชยการระบายอากาศควรผานการลดความชนใหมปรมาณไอนา

ในอากาศหรออณหภมหยาดนาคาง0

1ตากวาสภาวะภายในหอง กอนผสมกบลมกลบหรอกอนจายเขาไปในหอง

โดยตรง

วสดอปกรณและการตดตง

1) ทอลมและอปกรณระบายอากาศเฉพาะท (duct construction for hoods and local exhaust

systems) ตองทาจากวสดไมตดไฟ

2) อปกรณระบายอากาศ, การควบคม, ความเรว และการระบายทง

พดลมทใชจะตองไมตดไฟงาย, ทนทานตอการใชงาน และการกดกรอน

พดลมทใชกบวสดทมการกดกรอนหรอตดไฟไดอาจเคลอบดวยวสดหรอทาจากวสดทสามารถ

ตานทานการกดกรอนซงมดชนการลามไฟไมเกนกวา 25 ได

พดลมจะตองตดตงในตาแหนงทสามารถเขาทาการบารงรกษาไดอยางสะดวก

พดลมทใชระบายอากาศทมวสดหรอแกสทสามารถตดไฟไดอปกรณสวนหมนตางๆ ตองไมทา

ดวยเหลกหรอไมมสวนททาใหเกดประกายไฟและความรอน

มอเตอรและอปกรณควบคมตางๆ จะตองตดตงภายนอกบรเวณทมสารไวไฟ ไอหรอวสดตดไฟ

ตองมเครองหมายแสดงทศการหมนของพดลม

ตาแหนงการตดตงครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ

1) ครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการตองอยในตาแหนงททาใหลกษณะการไหลเวยนอากาศม

ความปนปวนนอยทสด

2) ครอบดดลม/ตควนสาหรบปฏบตการตองไมอยในตาแหนงทใกลกบทางเขาออก หรอสถานททมความ

พลกพลาน

3) สถานททางานสวนบคคลทใชเวลาสวนใหญทางานในแตละวน เชน โตะทางาน ตองไมอยใกลบรเวณท

เปนครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ

1 อณหภมหยาดนาคาง คอ อณหภมทไอนาในอากาศเรมเกดการกลนตวขณะทอณหภมของอากาศนนลดตาลง (เมอปรมาณไอนาในอากาศยงคงท)

จดทไอนาในอากาศเรมเกดการกลนตวนจะเกดขนเมออณหภมของอากาศตาลงเรอยๆ จนกระทงความชนสมพทธมคาสงขนเรอยๆ จนเปน 100%

(คออากาศอมตวสมบรณ) เมอใดทความชนสมพทธเปน 100% จะทาใหเกดการกลนตวขน (ทมา สาระนาร : ความชนสมบรณและความชนสมพทธ

เขาถงไดจาก http://www.gotoknow.org/blogs/posts/247373 สบคนเมอวนท 4 พฤษภาคม 2555)

อ.6–10

ระบบปองกนอคคภยสาหรบครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ ระบบดบเพลงอตโนมตไมจาเปน

สาหรบครอบดดลม/ตควนสาหรบหองปฏบตการ หรอระบบระบายอากาศเสย

การตรวจสอบ, การทดสอบและการบารงรกษา จะตองมการตรวจสอบสภาพครอบดดลม/ตควนสาหรบ

หองปฏบตการ อยางนอยปละ 1 ครง

ตารางท 6.3 มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป

สารมลพษ

คาเฉลย

ความเขมขน

ในเวลา

คามาตรฐาน วธการตรวจวด

1. แกสคารบอนมอนนอกไซด (CO) 1 ช.ม. ไมเกน 30 ppm 34.2 มก./ลบ.ม. Non–dispersive

infrared detection 8 ช.ม. ไมเกน 9 ppm 10.26 มก./ลบ.ม.

2. แกสไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) 1 ช.ม. ไมเกน 0.17 ppm 0.32 มก./ลบ.ม. Chemiluminescence

1 ป ไมเกน 0.03 ppm 0.057 มก./ลบ.ม.

3. แกสโอโซน (O3) 1 ช.ม. ไมเกน 0.10 ppm 0.20 มก./ลบ.ม. Chemiluminescence

8 ช.ม. ไมเกน 0.07 ppm 0.14 มก./ลบ.ม.

4. แกสซลเฟอรไดออกไซด (SO2) 1 ป ไมเกน 0.04 ppm 0.10 มก./ลบ.ม. - UV–Fluorescence

- Pararosaniline 24 ช.ม. ไมเกน 0.12 ppm 0.30 มก./ลบ.ม.

1 ช.ม. ไมเกน 0.3 ppm 0.78 มก./ลบ.ม.

5. ตะกว (Pb) 1 เดอน ไมเกน 1.15 ไมโครกรม/ลบ.ม. Atomic absorption

spectrometer

6. ฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน 24 ช.ม. ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม. - Gravimetric

(high volume)

- Beta ray

- Dichotomous

- Tapered Element

Oscillating

Microbalance

(TEOM)

1 ป ไมเกน 0.025 มก./ลบ.ม.

7. ฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน

(PM10)

24 ช.ม. ไมเกน 0.12 มก./ลบ.ม.

1 ป ไมเกน 0.05 มก./ลบ.ม.

8. ฝนละอองขนาดไมเกน 100 ไมครอน 24 ช.ม. ไมเกน 0.33 มก./ลบ.ม. Gravimetric

(high volume) 1 ป ไมเกน 0.10 มก./ลบ.ม.

ทมา 1. คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 146

2. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 33 (พ.ศ. 2552) เรอง กาหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซด

ในบรรยากาศทวไป

3. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 36 (พ.ศ. 2553) เรอง กาหนดมาตรฐานฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน

ในบรรยากาศทวไป

อ.6–11

ตารางท 6.4 มาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds) ในบรรยากาศ พ.ศ. 2550

ลาดบ คาเฉลยในเวลา

1 ป

ไมโครกรม/ลบ.ม.

วธการตรวจวด

1. เบนซน (benzene) 1.7 1. ใหนาผลการตรวจวเคราะหตวอยาง

อากาศแบบตอเนองตลอด 24 ชวโมงของ

ทกๆ เดอน อยางนอยเดอนละหนงครงมา

หาคามชฌมเลขคณต (Arithmetic mean)

2. กรณตวอยางอากาศทเกบมาตรวจ

วเคราะหตามขอ 1 ไมสามารถตรวจ

วเคราะหไดใหเกบตวอยางมาวเคราะหใหม

ภายใน 30 วน นบแตวนทเกบตวอยางทไม

สามารถตรวจวเคราะหได

2. ไวนลคลอไรด (vinyl chloride) 10

3. 1,2–ไดคลอโรอเทน (1,2 dichloroethane) 0.4

4. ไตรคลอโรเอทธลน (trichloroethylene) 23

5. ไดคลอโรมเทน (dichloromethane) 22

6. 1,2–ไดคลอโรโพรเพน (1,2–dichloropropane) 4

7. เตตระคลอโรเอทธลน (tetrachloroethylene) 200

8. คลอโรฟอรม (chloroform) 0.43

9. 1,3–บวทาไดอน (1,3–butadiene) 0.33

ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 148

6.8 มาตรฐานเสนทางหนไฟ ตามหลกเกณฑ วสท. 3002–51

1) ลกษณะทวไปทางหนไฟ (Fire exit): ทางหนไฟตองถกกนแยกออกจากสวนอนของอาคาร ดงน

ถาทางหนไฟเชอมตอกนไมเกน 3 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดย

การปดลอมทางหนไฟทกดานดวยวสดทมอตราการทนไฟไมนอยกวา 1 ชวโมง

ถาทางหนไฟเชอมตอกนตงแต 4 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดย

การปดลอมทางหนไฟทกดานดวยอตราการทนไฟไมนอยกวา 2 ชวโมง ซงรวมถง

สวนประกอบของโครงสรางทรองรบทางหนไฟดวย

ชองเปดตางๆ ตองปองกนดวยประตทนไฟ (fire doors) โดยตองตดตงอปกรณดงหรอผลก

บานประตใหกลบมาอยในตาแหนงปดอยางสนทไดเองโดยอตโนมตดวย

การปดลอมทางหนไฟตองทาอยางตอเนองจนกระทงถงทางออก

หามใชสวนปดลอมทางหนไฟเพอจดประสงคอนทอาจจะทาใหเกดการกดขวางในระหวาง

การอพยพหนไฟ

2) ระยะความสงของเสนทางหนไฟ

สาหรบอาคารทจะกอสรางใหม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.2 เมตร

โดยวดตามแนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณ

ใดตดยนลงมาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร

อ.6–12

สาหรบอาคารเดม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.1 เมตร โดยวดตาม

แนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณใดตดยนลง

มาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร

ระยะความสงของบนไดจะตองไมนอยกวา 2.0 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบลกนอน

ของขนบนได

3) ผวทางเดนในเสนทางหนไฟ

ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองมการปองกนการลนตลอดเสนทาง

ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองราบเรยบ กรณระดบผวตางกนเกน 6 มลลเมตร แตไมเกน

13 มลลเมตร ตองปรบระดบดวยความลาดเอยง 1 ตอ 2 กรณตางระดบมากกวา 13

มลลเมตร ใหอางองมาตรฐาน วสท. 3002–51 ขอ 3.1.7

4) การเปลยนระดบในเสนทางหนไฟ

กรณมการเปลยนระดบบนเสนทางหนไฟ ตองใชทางลาดเอยงหรอบนได หรอวธอนๆ ตาม

รายละเอยดทกาหนดในมาตรฐานน

ถาใชบนได ลกนอนจะตองมความลกไมนอยกวา 0.28 เมตร

ถามการเปลยนระดบในเสนทางหนไฟเกน 0.75 เมตร ดานทเปดโลงตองทาราวกนตก

5) ความนาเชอถอของเสนทางหนไฟ

ตองไมทาการประดบตกแตง หรอมวตถอนใด จนทาใหเกดการกดขวางในทางหนไฟ ทางไปส

ทางหนไฟ ทางปลอยออก หรอทาใหบดบงการมองเหนภายในเสนทางเหลานน

หามไมใหตดตงกระจกบนบานประตทางหนไฟ รวมทงหามไมใหตดตงกระจกในทางหนไฟ

หรอบรเวณใกลกบทางหนไฟทอาจจะทาใหเกดความสบสนในการอพยพหนไฟ

6) การตดตงระบบหวกระจายนาดบเพลง

ถาขอกาหนดใดในหมวดนกลาวถงระบบหวกระจายนาดบเพลงแลว หมายถง ระบบหว

กระจายนาดบเพลงทไดรบการออกแบบ ตดตง ทดสอบ และบารงรกษา ตามทกาหนดในมาตรฐานน

ในหมวดของระบบหวกระจายนาดบเพลง

7) ขดความสามารถของเสนทางหนไฟ

ความกวางของเสนทางหนไฟ ตองกวางสทธไมนอยกวา 900 มลลเมตร โดยวดทจดทแคบ

ทสดในเสนทางหนไฟ ยกเวนสวนทยนเขามาดานละไมเกน 110 มลลเมตร และสงไมเกน

950 มลลเมตร (ดรายละเอยดในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 76)

หองหรอพนทกจการชมนมคน เสนทางออกและประตทางเขาออกหลกทมแหงเดยว ตอง

รองรบจานวนคนไดไมนอยกวา 2/3 ของจานวนคนทงหมดในหองหรอพนทนน

อ.6–13

8) ขอกาหนดเกยวกบจานวนเสนทางหนไฟ

จานวนเสนทางหนไฟจากชนของอาคาร ชนลอย หรอระเบยง ตองมอยางนอย 2 เสนทาง

ยกเวนแตขอกาหนดใดในมาตรฐานนยนยอมใหมเสนทางหนไฟทางเดยว

ถาในพนทใดของอาคารมความจคนมากกวา 500 คน แตไมเกน 1,000 คน ตองมเสนทางหน

ไฟ 3 เสนทาง ถาความจคนมากกวา 1,000 คน ตองมเสนทางหนไฟ 4 เสนทาง

6.9 ปายบอกทางหนไฟ

1) รปแบบปาย: ปายตองมรปแบบทไดมาตรฐาน ทงในรปแบบอกษรหรอสญลกษณ ขนาดและสตามท

ปรากฏในรปท 6.6 และมรายละเอยดตางๆ ดงน

ตองใชตวอกษรทอานงายและชดเจน ขนาดตวอกษร หรอสญลกษณไมเลกกวา 100

มลลเมตร และหางจากขอบ 25 มลลเมตร โดยใชคาวา เชน FIRE EXIT หรอ ทางหนไฟ

ตวอกษรตองหางกนอยางนอย 10 มลลเมตร ความหนาอกษรไมนอยกวา 12 มลลเมตร

ความกวางตวอกษรทวไป 50–60 มลลเมตร

สของปายใหใชอกษรหรอสญลกษณสขาวบนพนสเขยว พนทสเขยวตองมอยางนอย 50%

ของพนทปาย

รปท 6.6 ขนาดอกษรหรอสญลกษณแสดงทางหนไฟทไดมาตรฐาน


อ.6–14

2) ตาแหนงตดตงควรดาเนนการตดตงตามรปแบบทปรากฏในรปท 6.7 โดยมรายละเอยดดงน

ตองตดตงเหนอประตทางออกจากหองทมคนเกน 50 คน

ตองตดตงเหนอประตทอยบนทางเดนไปสทางหนไฟทกบาน

ปายทางออกบน สงจากพนระหวาง 2.0–2.7 เมตร

ปายทางออกลาง ขอบลางสง 15 เซนตเมตร ไมเกน 20 เซนตเมตร

ขอบปายหางขอบประตไมนอยกวา 10 เซนตเมตร (ตดตงเสรม)

รปท 6.7 ตาแหนงการตดตงปายบอกทางหนไฟ


3) เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน

ตองมปายเรองแสงหรอเครองหมายไฟแสงสวางดวยไฟสารองฉกเฉนบอกทางออกสบนไดหน

ไฟ ตดตงเปนระยะตามทางเดนบรเวณหนาทางออกสบนไดหนไฟ และทางออกจากบนไดหน

ไฟสภายนอกอาคารหรอชนทมทางหนไฟไดปลอดภยตอเนองโดยปายดงกลาวตองแสดง

ขอความหนไฟเปนอกษรมขนาดสงไมนอยกวา 0.15 เมตร หรอเครองหมายทแสดงวาเปน

ทางหนไฟและมแสงสวางใหเหนอยางชดเจน

ตดตงระบบไฟสองสวางสารองเพอใหมแสงสวางสามารถมองเหนชองทางเดนไดขณะเพลง

ไหมและมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน

ดวยตวอกษรทสามารถมองเหนไดชดเจน โดยตวอกษรตองมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร

เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน สาหรบอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ

ตองมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน ดวย

ตวอกษรทมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร พรอมระบบไฟสองสวางสารองเพอใหสามารถ

มองเหนชองทางเดนไดขณะเพลงไหม


มาตรฐานและการบารงรกษาเครองมอและอปกรณ

อ.7-1


มาตรฐานและการบารงรกษาเครองมอและอปกรณ

เครองมอและอปกรณเกยวกบความปลอดภยของหองปฏบตการ

1) ตควน

2) เครองมอดบเพลงแบบเคลอนท (portable fire extinguisher)

3) อปกรณปองกนสวนบคคล

4) อปกรณฉกเฉน

7.1 ตควน

ตควนเปนเครองมอระบายอากาศแบบปดสาหรบแกส ไอระเหย และควน โดยพดลมระบายอากาศจะ

ตดตงอยดานบนของเครองดดอากาศ สงปนเปอนของอากาศในตควนจะผานทอลมของตควนออกไปส

บรรยากาศภายนอก ตควนทวไปอากาศทถกดงผานตควนจะมการไหลในอตราคงท แตเมอกรอบหนาตางต

ควนลดตาลงหรอพนทตดขวางของชองหนาตางทเปดอยลดลง อตราไหลของอากาศ (ความเรวดานหนา, face

velocity) จะเพมขนอยางเปนสดสวน ตควนททางานเตมประสทธภาพจะมการปลอยสารออกสอากาศ

ภายนอกตควนเพยงแค 0.0001% ถง 0.001% เทานน

ผใชตควนตองทราบวา สารทใชทาการทดลองเปนสารชนดใด มพษหรอไม และใชปรมาณเทาไร สาร

ทใชจะเกดการระเหยในชวงใดของการทดลอง หรอมความเปนไปไดในการปลดปลอยสารมากนอยเพยงใด ม

ทกษะการทางานปฏบตการทดหรอไม รปท 7.1 แสดงภาพตาแหนงการวางภาชนะใสสารเคมทระเหยไดในต

ควนแบบตาง ๆ การวางภาชนะใสสารเคมบรเวณกลางต หรอชดดานในสดของตจะทาใหตสามารถดดควน

แกส หรอไอระเหยทเกดขนจากการทดลองไดอยางมประสทธภาพ

การวางภาชนะใสสารเคมทไมดในตควน การวางภาชนะใสสารเคมทดในตควน การวางภาชนะใสสารเคมทดทสดในตควน

รปท 7.1 ตาแหนงการวางภาชนะใสสารเคมในตควน

(ทมา เขาถงไดจาก http://www.kewaunee.com/เมอวนท 12 มนาคม 2555)

อ.7-2

7.1.1 ประโยชนของตควน

1. ปองกนการไดรบสมผสควน ไอ หรอแกสทเปนอนตรายใหผปฏบตงาน

2. ปองกนการแพรกระจายของสารเคมทระเหยไดในหองปฏบตการ

3. จากดพนทการกระจายของหยดสารเคมไมใหกระเดนไปพนททางานสวนอน

7.1.2 ขอปฏบตทดในการใชตควน ขนอยกบลกษณะการทางานและการดแลรกษาตควน สามารถตรวจสอบ

ประสทธภาพการทางานของตควน โดย

1. กอนปฏบตงานในตควน ควรตรวจสอบสตกเกอรบรเวณหนาตางตควน (hood survey sticker)

วาหนาตางของตควรเลอนลงมาถงระดบใดทเหมาะสมกบการทางาน

2. ตรวจสอบมาตรวดความดนสถต (static pressure gauge หรอ magnehelic gauge) ดงรปท

7.2 หรอตวบงชสมรรถนะของตควน ถามคามากกวาหรอเทากบ 15% ของคาทอานไดเมอเลอน

บานหนาตางลงมาทระดบของสตกเกอรทตงไว แสดงถงการทางานของตควนทมประสทธภาพ

ลดลง

3. ควรวางภาชนะตรงกลางหรอดานในของตควน เพอใหควนถกดดออกไดมากทสด

4. ปรบระดบของหนาตางตควนใหตาเสมอ

5. หามใชตควนกบวสดหรอสารอนตรายทไมไดรบการพสจนแลววาตควนสามารถควบคมการ

กระจายของวสดหรอสารอนตรายเหลานได

6. หามวางภาชนะปดชองการไหลของอากาศภายในต

7. หามใชตควนเปนทเกบอปกรณใด ๆ

8. รกษาความสะอาดของตควนและหนาตางตควนสมาเสมอ

9. ดแลแผนกน (baffled) ภายในตควน ไมใหมสงใดไปปดกนได

10. ขณะใชตควน ใหยนเฉพาะแขนและมอเขาไปในตควนเทานน

11. อปกรณไฟฟาควรตอจากภายนอกตควน เพอหลกเลยงการจดตดไฟของสารไวไฟหรอไวปฏกรยา

12. หามใชตควนในการปฏบตงานอนทไมเกยวของกบวตถประสงคการทางานของตควน

13. มการตรวจสอบดแลการทางานของตควนอยางสมาเสมอ

รปท 7.2 มาตรวดความดนสถต ซงตดตงเหนอ

หนาตางของตควน

http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/mag_gage.jpg�

อ.7-3

7.1.3 ขอจากดของตควน

1. หากมสงปนเปอนทมอนภาคขนาดใหญปนอยดวย ตควนจะไมสามารถระบายอากาศดวย

ความเรวทสงได

2. ตควนไมสามารถปองการการระเบดได จงตองจดใหมแผงกนหรอฝากนทแขงแรงเพยงพอ แตตอง

ระวงวาไมใหปดกนการไหลของอากาศภายในตควน

3. ไอของสารเคมบางชนด เชน ไอกรดเปอรคลอรกสามารถสะสมบรเวณพนผวของตควนสงผลให

เกดผลกเปอรคลอเรตทสามารถระเบดไดเมอสมผสเสยดส (ตควนสาหรบกรดเปอรคลอรกจงตอง

ทาดวยเหลกสแตนเลสทตดตงระบบการลางเขาไปดวย)

4. ตควนไมสามารถควบคมจลชพทเปนอนตรายได ดงนนจงควรใชตชวนรภย (biosafety cabinet)

แทนตควนธรรมดา

5. ตควนทไมมแผนกรอง ไมสามารถควบคมมลพษได เนองจากสงปนเปอนทงหมดจะปลอยออกส

บรรยากาศโดยตรง ดงนนจงตองมการตดตงเครองควบแนน (condensers) และสครปเบอร

(scrubber) ทสามารถดกจบไอหรอฝนของตวทาละลายหรอสารพษได

6. ตควนไมสามารถใชสาหรบกาจดของเสยได เนองจากเปนการฝาฝนขอกาหนดดานสงแวดลอมท

จงใจสงของเสยออกไปทางปลองตควน

7.2 เครองมอดบเพลงแบบเคลอนท (Portable fire extinguisher)

รปท 7.3 ประเภทของไฟ

(ทมา คมอปองกน–ระงบ–รบมออคคภย สานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553: หนา 22–23)

อ.7-4

รปท 7.4 การเลอกใชชนดของถงดบเพลงประเภทตางๆ

(ทมา คมอปองกน–ระงบ–รบมออคคภย สานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2535: หนา 24 และ 28)

ตารางท 7.1 ความถในการตรวจสอบระบบแจงเหตเพลงไหม

ลาดบท รายการ ตรวจซา

ขนตน

ประจา

เดอน

ทก

3 เดอน

ทก

ครงป

ประจาป

1 อปกรณแจงสญญาณ

(ก) เสยง X X

(ข) ลาโพง X X

(ค) แสง X X

2 แบตเตอร

(ก) ชนดนากรด

- ทดสอบเครองประจ

(เปลยนแบตเตอรเมอจาเปน)

X X

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) X X

- ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X X

- ทดสอบความถวงจาเพาะนากรด X X

อ.7-5

ตารางท 7.1 ความถในการตรวจสอบระบบแจงเหตเพลงไหม (ตอ)


ขนตน

ประจา

เดอน

ทก

3 เดอน

ทก

ครงป ประจาป

2 (ข) ชนดนกเกล – แคดเมยม



X X



(ค) แบตเตอรแหงปฐมภม


(ง) ชนดนากรดแบบปด



X X


- ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด X

3 ตวนา/โลหะ X

4 ตวนา/อโลหะ X

5 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดม

มอนเตอรสาหรบสญญาณแจงเหตควบคมและ

สญญาณขดของ

(ก) การทางาน X X

(ข) ฟวส X X

(ค) บรภณฑเชอมโยง X X

(ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด X X

(จ) แหลงจายไฟฟาหลก X X

(ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder) X X

อ.7-6

ตารางท 7.1 ความถในการตรวจสอบระบบแจงเหตเพลงไหม (ตอ)


ขนตน

ประจา

เดอน

ทก

3 เดอน

ทก

ครงป ประจาป

6 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดไมม

มอนเตอรสาหรบสญญาณแจงเหตควบคมและ

สญญาณขดของ

(ก) การทางาน X X

(ข) ฟวส X X

(ค) บรภณฑเชอมโยง X X

(ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด X X

(จ) แหลงจายไฟฟาหลก X X

(ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder) X X

7 ชดควบคมสญญาณขดของ X X

8 บรภณฑเสยงประกาศฉกเฉน X X

9 เครองกาเนดไฟฟา ทกสปดาห

10 สายใยแกว X X

11

อปกรณเรมสญญาณ

(ก) อปกรณตรวจจบควนในทอลม X X

(ข) อปกรณปลดลอกทางกลไฟฟา X X

(ค) สวตชระบบดบเพลง X X

(ง) อปกรณตรวจจบไฟไหม แกสและอนๆ X X

(จ) อปกรณตรวจจบความรอน X X

(ฉ) อปกรณแจงเหตดวยมอ X X

(ช) อปกรณตรวจจบเปลวเพลง X X

(ญ) ตรวจการทางานของอปกรณตรวจจบควน X X

(ด) ตรวจความไวของอปกรณตรวจจบควน X X

(ต) อปกรณตรวจคมสญญาณ X X

(ถ) อปกรณตรวจการไหลของนา X X

ทมา มาตรฐาน วสท. 2002-49, 2543: หนา ช-3 ถง ช-5

อ.7-7

ตารางท 7.2 ความถของการตรวจทดสอบและบารงรกษาวสด อปกรณของระบบปองกนอคคภย

อปกรณในระบบปองกนอคคภย วธการ ระยะเวลา

1. เครองสบนาดบเพลง

- ขบดวยเครองยนต - ทดสอบเดนเครอง ทกสปดาห

- ขบดวยมอเตอรไฟฟา - ทดสอบเดนเครอง ทกเดอน

- เครองสบนา - ทดสอบปรมาณการสบนาและความดน ทกป

2. หวรบนาดบเพลง

(Fire department connections)

- หวรบนาดบเพลง

- ตรวจสอบ

ทกเดอน

3. หวดบเพลงนอกอาคาร (Hydrants)

- หวดบเพลง


- ทดสอบ (เปดและปด)

- บารงรกษา

ทกเดอน

ทกป

ทก 6 เดอน

4. ถงนาดบเพลง

- ระดบนา

- สภาพถงนา



ทกเดอน

ทก 6 เดอน

5. สายฉดนาดบเพลงและตเกบสายฉด

(Hose and hose station)

- สายฉดนาและอปกรณ


ทกเดอน

6. ระบบหวกระจายนาดบเพลง

(Sprinkler system)

- Main drain -ทดสอบการไหล ทก 3 เดอน

- มาตรวดความดน -ทดสอบคาความดน ทก 5 ป

- หวกระจายนาดบเพลง -ทดสอบ ทก 50 ป

- สญญาณวาลว -ทดสอบ ทก 3 เดอน

- สวตชตรวจการไหลของนา -ทดสอบ ทก 3 เดอน

- ลางทอ -ทดสอบ ทก 5 ป

- วาลวควบคม -ตรวจสอบซลวาลว ทกสปดาห

-ตรวจสอบอปกรณลอควาลว ทกเดอน

-ตรวจสอบสวตชสญญาณปด-เปดวาลว ทก 3 เดอน

ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002-51, 2551: หนา 229

อ.7-8

7.3 อปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE)

อปกรณปองกนสวนบคคล เปนสงทสาคญสาหรบปองกนผสวมใสจากอนตรายทเกดจากการปฏบตการ

อปกรณเครองมอและสารเคมอนตราย พงระลกอยเสมอวาอปกรณเหลาน ไมไดชวยลดหรอกาจดความเปน

อนตรายของสารเคมแตอยางใด เพยงแคทาหนาทปองกนผสวมใสเทานน

หองปฏบตการ ควรมคาแนะนาการเลอกใช PPE ทเหมาะสมใหแกผปฏบตการ

รปท 7.5 อปกรณปองกนสวนบคคลชนดตางๆ

(ทมา Princeton Lab Safety [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/

labsafetymanual/sec6c.htm#ppe สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

อปกรณปองกนสวนบคคล หมายถง ถงมอ, อปกรณกรองอากาศ, อปกรณปองกนตา และเสอผาทปองกน

รางกาย (รปท 7.5) ความตองการในการใช PPE ขนกบชนดหรอประเภทของการปฏบตงาน และธรรมชาต/

ปรมาณของสารเคมทผทาปฏบตการตองใช ซงตองมการประเมนความเสยงแตละกรณเปนขอมลพนฐาน

สาหรบการตดสนใจเลอกใชอปกรณรวมกบความรเกยวกบอปกรณปองกนวาแตละชนดแตละประเภทใช

สาหรบงานประเภทใดและมขอจากดในการใชงานอยางไร เพอใหสามารถเลอกแบบทเหมาะสมและตองใชให

ถกวธดวย จงจะสามารถปองกนภยได

อ.7-9

1) อปกรณปองกนหนา (Face protection) หรอ หนากากปองกน

ใบหนา (Face shield, รปท 7.6)

เมอทางานกบสารเคมอนตราย ตองใสหนากากปองกนการกระเดน

ของสารเคมโดนใบหนา ซงสามารถใชรวมกนกบแวนตาได หนากากปองกน

ใบหนาบางประเภท เชน หนากากทมกระบงหนาเลนสใส

2) อปกรณปองกนตา (Eye protection)

ควรสวมใสเพอปองกนดวงตาจากอนภาค แกว เศษเหลก และสารเคม ลกษณะของแวนตาทใชใน

หองปฏบตการม 2 ประเภท คอ

แวนตากนฝน/ลม/ไอระเหย (Goggles) เปนแวนตาทปองกนตาและพนทบรเวณรอบดวงตา

จากอนภาค ของเหลวตดเชอ หรอสารเคม/ไอสารเคม (รปท 7.7)

รปท 7.7 Infection control eye protection

แวนตานรภย (Safety glasses) จะคลายกบแวนตาปกตทมเลนสซงทนตอการกระแทกและม

กรอบแวนตาทแขงแรงกวาแวนตาทวไป แวนตานรภยมกมการชบงดวยอกษรเครองหมาย

"Z87" ตรงกรอบแวนตาหรอบนเลนส

3) อปกรณปองกนมอ (Hand protection)

ถงมอ (Gloves) มหนาทในการปองกนมอจากสงตอไปน

สารเคม สงปนเปอนและการตดเชอ (เชน ถงมอลาเทกซ/ถงมอไวนล/ถงมอไนไทรล)

ไฟฟา เมอความตางศกยสงมากเกนไป

อณหภมทสง/รอนมาก (เชน ถงมอทใชสาหรบตอบ)

อนตรายของเครองมอ/เครองกล สงของมคมซงอาจทาใหเกดบาดแผลได

รปท 7.6 หนากากปองกนใบหนา

(Face shield)

อ.7-10

การปฏบตการทดลองจาเปนตองสวมถงมอ เพราะสารเคมหลายชนดทาใหผวหนงเกดอาการระคาย

เคองและไหมได และยงสามารถถกดดซมผานผวหนงไดดวย

อตราการเกดโรคผวหนงอกเสบมมากถง 40-45% ของโรคทเกยวของกบการทางานในหองปฏบตการ

วจยทมสารเคมอนตราย การใชถงมอจงจาเปนยง นอกจากนสารเคมพวกไดเมทลซลฟอกไซด (dimethyl

sulfoxide, DMSO), ไนโตรเบนซน (nitrobenzene) และตวทาละลายหลายๆ ชนดสามารถถกดดซมผาน

ผวหนงและเขาสกระแสโลหตไดเชนกน ซงจะกอใหเกดผลเสยตอสขภาพของผทสมผสสารเคมอนตราย

เหลานน

ถงมอแตละชนดมสมบตและอายการใชงานแตกตางกน ดงนนจงตองพจารณาเลอกใชใหถกตอง

เพอใหเกดความปลอดภยสงสด

ตารางท 7.3 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน

วสดทใชทาถงมอ การใชงานทวไป

บวทล (Butyl)

มความทนทานสงมากทสดตอการซมผานของแกสและไอนา จงมกใชในการ

ทางานกบสารเคมพวกเอสเทอรและคโตน

นโอพรน (Neoprene)

มความทนทานตอการถลอกและขดขวนปานกลาง แตทนแรงดงและความ

รอนไดด มกใชงานกบสารเคมจาพวกกรด สารกดกรอน และนามน

ไนไทรล (Nitrile)

ถงมอทใชทางานทวไปไดดมาก สามารถปองกนสารเคมพวกตวทาละลาย

นามน ผลตภณฑปโตรเลยมและสารกดกรอนบางชนด และยงทนทานตอ

การฉกขาด การแทงทะลและการขดขวน

พอลไวนลคลอไรด

(Polyvinyl chloride, PVC)

ทนทานตอรอยขดขวนไดดมาก และสามารถปองกนมอจากพวกไขมน กรด

และสารเคมจาพวกปโตรเลยมไฮโดรคารบอน

อ.7-11

ตารางท 7.3 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน (ตอ)

วสดทใชทาถงมอ การใชงานทวไป

พอลไวนลแอลกอฮอล

(Polyvinyl alcohol, PVA)

สามารถปองกนการซมผานของแกสไดดมาก สามารถปองกนตวทาละลาย

ชนดแอโรมาตกและคลอร เนตไดดมาก แตไมสามารถใชกบนาหรอ

สารละลายทละลายในนา

ไวทอน (Viton)

มความทนทานตอตวทาละลายชนดแอโรมาตกและคลอรเนตไดดเยยม ม

ความทนทานมากตอการฉกขาดหรอการขดขวน

ซลเวอรชลด

(Silver shield)

ทนตอสารเคมทมพษและสารอนตรายหลายชนด จดเปนถงมอททนทานตอ

สารเคมระดบสงทสด

ยางธรรมชาต

มความยดหยนและทนตอกรด สารกดกรอน เกลอ สารลดแรงตงผว และ

แอลกอฮอล แตมขอจากด เชน ไมสามารถใชกบ chlorinated solvents

ได และสารบางอยางสามารถซมผานถงมอยางได เชน dimethylmercury

อ.7-12

4) อปกรณปองกนเทา (Foot protection)

รองเทาทใชสวมใสในหองปฏบตการ ตองเปนรองเทาทปดนวเทา (รปท 7.8) และสวมใสตลอดเวลา

รองเทาควรทาจากวสดทสามารถทนตอการกดกรอนของสารเคม ตวทาละลาย หรอการซมผานของนาได เชน

รองเทายางทสวมหมรองเทาธรรมดา และรองเทาบท สาหรบรองเทาหนงสามารถดดซบสารเคมได จงไมควร

นามาสวมอกหากสารเคมอนตรายหกรด

รปท 7.8 ตวอยางรองเทาทปดนวเทา

5) อปกรณปองกนรางกาย (Body protection)

เสอผาเพอปองกน (protective clothing) เมออยในหองปฏบตการตองสวมเสอคลม

ปฏบตการ (lab coat) ตลอดเวลา เสอคลมปฏบตการควรมความทนทานตอสารเคมและการฉกขาด

มากกวาเสอผาโดยทวไป นอกจากน ผากนเปอนททาดวยพลาสตกหรอยางกสามารถปองกนของเหลว

ทมฤทธกดกรอนหรอระคายเคองได

หามสวมเสอผาทหลวมไมพอดตว ใหญเกนไปหรอรดมากเกนไป เสอผาทมรอยฉกขาดอาจทาใหเกด

อนตรายในหองปฏบตการได และควรตดกระดมเสอคลมปฏบตการตลอดเวลา

6) อปกรณปองกนการไดยน (Hearing protection)

เครองมอและการทาปฏบตการในหองปฏบตการสวนใหญจะ

ไมเกดเสยงรบกวนมากจนตองใชอปกรณปองกนการไดยน (รปท 7.9)

ยกเวนการทดลองกบอปกรณ ultrasonicator ซงมคลนความถของ

เสยงสง โดยปกตแลว OSHA ไดกาหนดไววา คนททางานใน

สภาพแวดลอมทมเสยงระดบ 85 เดซเบล ไมควรทางานเกน 8 ชวโมง

ตอวน (OSHA Occupational Noise Standard)

รปท 7.9 อปกรณปองกนการไดยน

https://ru.vwr.com/app/catalog/Catalog?parent_class_id=4&parent_class_cd=116195&frmls=x

http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_document?p_table=STANDARDS&p_id=9735

อ.7-13

7) อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (Respiratory protection)

ผปฏบตการทดลองควรปองกนการหายใจเอาอนภาคฝนผงหรอไอสารเคมเขาสรางกายในขณะ

ปฏบตงานดวยการสวมหนากากทสามารถกรองหรอมตวดดจบสงปนเปอนกอนทจะหายใจเอาอากาศนนเขาส

ปอด หรอใชอากาศบรสทธจากถงบรรจ ซงตองเลอกใชใหเหมาะสมกบความเสยงทตองเผชญ และการเลอกใช

หนากากแบบกรองอากาศตองคานงถงศกยภาพและประสทธภาพของตวกรอง (filter) หรอตวดดซบ

(Chemical cartridge) ในการขจดสารอนตรายทกาหนด เชน โครเมยม ตะกว ออกดวย หนากากทเลอกใช

ควรปองกนสงทกาหนดไดสงกวาขดจากดการสมผสสารในสงแวดลอมการทางาน (Occupational Exposure

Level, OEL) ทกฎหมายกาหนด

หนากากกรองอากาศทใชตองไมรวซมและสวมไดกระชบกบใบหนา รวมทงมการบารงรกษาทาความ

สะอาดตามกาหนดเวลา

7.4 อปกรณฉกเฉน

1) ทลางตาและอางลางตาฉกเฉน

ทลางตา (รปท 7.10) ในหองปฏบตการควรเปนนาสะอาด หรอสารละลายนาเกลอทใชกนทวไปใน

การชะลางตา มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน (ANSI Z358.1-1998: American National

Standard Institute) มขอกาหนดทวไปวา ทลางตาฉกเฉนมคณภาพและลกษณะตรงตามมาตรฐานอนเปนท

ยอมรบได สามารถเขาถงไดโดยงาย มประสทธภาพทสามารถชะลางสารอนตรายออกจากตาได ตองม

สญญาณเสยงหรอไฟกระพรบหากมการใชงาน ตองมการตรวจสอบและทดสอบการใชงานอยางนอยสปดาหละ

1 ครง และตองมการจดทาคมอวธการใช/อบรมใหแกคนทางาน

รปท 7.10 ตวอยางปายบอกบรเวณทลางตา ชดลางตาแบบตดผนง และทลางตา

(ทมา : เขาถงไดจาก http://ca.wikipedia.org/wiki/Fitxer:Sign_eyewash.svg,

http://en.wikipedia.org/wiki/File:2008-07-02_Eye_wash_station.jpg,

http://www.plumbingsupply.com/eyewash_heaters.html. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b8/2008-07-02_Eye_wash_station.jpg

อ.7-14

2) ชดฝกบวฉกเฉน (Emergency shower, รปท 7.11)

ตามมาตรฐาน ANSI Z358.1-1998 กาหนดไวดงน

นาทถกปลอยออกมาตองมความแรงทไมทาอนตรายตอผใช โดยตองปลอยนาไดอยางนอย

75.7 ลตร/นาท หรอ 20 แกลลอน/นาท ทแรงดน 30 ปอนด/ตารางนว เปนเวลาไมนอย

กวา 15 นาท

อปกรณสาหรบการควบคมปด/เปด ตองเขาถงไดงาย สามารถปลอยนาไดภายใน 1 วนาท

หรอนอยกวา

นามอตราการไหลอยางสมาเสมอโดยไมตองใชมอบงคบ จนกวาจะปดโดยตงใจ

ตองมปาย ณ บรเวณจดตดตงชดเจน

ฝกบวฉกเฉนตองสามารถเขาถงไดโดยงายและรวดเรว มระยะไมเกน 30 เมตร (100 ฟต)

จากจดเสยง และตองไปถงไดใน 10 วนาท เสนทางตองโลงไมมสงกดขวาง (เปนเสนทาง

ตรงทสดเทาทจะทาได และมแสงสวางเพยงพอ) หากมการใชสารเคมทมอนตรายมาก ควร

ตดตงฝกบวฉกเฉนใหตดกบพนทนน หรอใกลทสดเทาทจะทาได

บรเวณทตดตงอยบนพนระดบเดยวกนกบพนททมความเสยง ไมใชทางลาดลง

อณหภมของนาควรรกษาใหคงทอยระหวาง 15-35 องศาเซลเซยส ในกรณทสารเคมทใชทา

ใหเกดแผลไหมทผวหนง ควรใหนามอณหภมอยท 15 องศาเซลเซยส ดงนนจงควรศกษา

ขอมลจาก SDS เพอหาขอมลอณหภมนาทจะใชกบฝกบวฉกเฉน

ตาแหนงทตดตงฝกบวฉกเฉน ควรอยในระยะ 82 – 96 นว (208.3 – 243.8 เซนตเมตร)

จากระดบพน นอกจากน ทระดบสงจากพน 60 นว (152.4 เซนตเมตร) ละอองนาจาก

ฝกบวตองแผกวางเปนวงทมเสนผาศนยกลางอยางนอย 20 นว และคนชกเปดวาลวเขาถง

ไดงาย และไมควรสงเกน 69 นว (173.3 เซนตเมตร) จากระดบพน

รปท 7.11 ตวอยางปายบอกบรเวณชดฝกบวฉกเฉน ชดฝกบวฉกเฉน และลกษณะการใชงาน

(ทมา : เขาถงไดจาก https://www.clarionsafety.com/Learning-Center/Topics/Emergency-Shower-

Signs.aspx , http://www.bigsafety.com.au/category9_1.htm. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.)

อ.7-15

3) อปกรณแจงเหตเพลงไหม (Pull station, รปท 7.12) กรณพบเหต

เพลงไหม สามารถใชกดแจงสญญาณซงจะทาใหมเสยงกระดงเตอน

ทนท

4) เครองรบแจงสญญาณเพลงไหมอตโนมต (Fire alarm

control panel, รปท 7.13) เปนเครองรบแจงเหตเมอเกด

อคคภย โดยจะรบสญญาณจากอปกรณเตอนภยตาง ๆ ท

กลาวมาขางตน

5) อปกรณตรวจจบความรอน (Heat detector, รปท 7.14)

อปกรณตรวจจบความรอนแบงออกไดเปน 2 ชนด คอ

อปกรณตรวจจบความรอนชนดจด ซงจะสามารถตรวจจบ

ความรอนจากไอความรอนไดทนททเกดขนในรศมทางานของ

อปกรณ และอปกรณตรวจจบความรอนชนดเสน ซงสามารถ

ตรวจจบความรอนจากไอความรอนทเกดขนในแนวตลอดความยาวของอปกรณตรวจจบ โดยจะม

การตดตงเมอพนทนนมเพดานสงไมเกน 4 เมตร ระบบจะทางานเมอมอณหภมสงเกน 57 องศา

เซลเซยส

รปท 7.15 อปกรณตรวจจบควนไฟ

6) อปกรณตรวจจบควนไฟ (Smoke detector, รปท 7.15) ทา

หนาทตรวจจบควนไฟ จะทางานเมอมควนหนาแนน โดยจะสง

สญญาณตรวจจบไดภายใน 10 วนาท สงสญญาณกระดงใน

บรเวณทตรวจจบควนได

7) อปกรณตดกระแสไฟฟา (Breaker หรอ Circuit breaker, รปท

7.16) เปนอปกรณทใชในการตดกระแสไฟฟาเพอปองกน

วงจรไฟฟาจากความเสยหายทเกดจากการใชไฟเกนหรอเกดการ

ลดวงจร

รปท 7.16 อปกรณตดกระแสไฟฟา

รปท 7.13 เครองรบแจงสญญาณ

เพลงไหมอตโนมต

รปท 7.12 อปกรณแจงเหตเพลงไหม

รปท 7.14 อปกรณตรวจจบ

ความรอน

รปท 7.17 ไฟแสงสวางฉกเฉน

8) ไฟแสงสวางฉกเฉน (Emergency light, รปท 7.17) เมอ

ระบบ ไฟฟาหลกดบแลว ไฟแสงสวางจะทางานโดยอตโนมต

ควรตดตงบรเวณบนไดหนไฟ และภายในหองสาคญตาง ๆ


การจดการความเสยง

อ.8-1


การจดการความเสยง

การจดการความเสยง ประกอบดวย

1) การบงชอนตราย (Hazard identification)

2) การประเมนความเสยง (Risk assessment)

3) การบรหารความเสยง (Risk management)

4) การรายงานความเสยง

5) การใชประโยชนจากรายงานความเสยง

8.1 การบงชอนตราย (Hazard identification)

การบงชอนตราย คอการบงชความเปนอนตรายของเหตการณทเมอถกกระตนแลวทาใหเกดปญหาได

ดงนนการเรมขนตอนบงชอนตรายสามารถเรมจากแหลงของปญหา หรอตวปญหาเอง ในทน การบงชอนตราย

ภายในหองปฏบตการ ควรครอบคลมทง

1. ลกษณะกายภาพของหองปฏบตการ

2. อปกรณ/เครองมอ

3. สารเคม/วสด

โดย

• การวเคราะหแหลงกาเนดความเปนอนตราย แหลงกาเนดความเปนอนตรายอาจอยภายใน

หรอภายนอกหองปฏบตการกได

• การวเคราะหปญหา สามารถระบไดจากปญหาความเปนอนตรายทอาจเกดขนได

การบงชอนตราย การประเมนความเสยง การบรหารความเสยง

การรายงานความเสยง

การใชประโยชนจาก

รายงานความเสยง

อ.8-2

วธการบงชอาจมตารางตนแบบ หรอพฒนาตนแบบออกมา เพอระบแหลงกาเนดความเปนอนตราย

จากปญหา หรอเหตการณ ซงวธการบงชอนตรายโดยทวไป เชน:

• การบงชอนตรายบนพนฐานของวตถประสงค (Objectives-based hazard identification)

ยกตวอยาง เชน วธการทดลองมวตถประสงค ดงนนเหตการณใด ๆ ทอาจเปนอนตรายท

เกดขนจากวตถประสงคนนอาจเปนสวนหนงหรอสวนทงหมดทสามารถถกบงชวาเปนอนตราย

ได

• การบงชอนตรายบนพนฐานของสถานการณ (Scenario-based hazard identification)

ในการวเคราะหสถานการณทแตกตางกน กจะสามารถบงชอนตรายไดตางกน เชน การ

ปฏบตงานในหองปฏบตการ กบการนงเลนคอมพวเตอรในหองปฏบตการ บงชอนตรายได

ตางกน เปนตน

เราจะสามารถบงชอนตรายไดดวยวธใดบาง? : ยกตวอยางเชน

• ในทางกายภาพหองปฏบตการ เราสามารถเดนรอบ ๆ สถานททางาน/หองปฏบตการ และ

มองดวาอะไรทจะเปนสาเหตใหเกดอนตรายได

• สอบถามบคคลในททางานหรอหองปฏบตการถงความผดปกต สงทสงเกตเหนภายใน

หองปฏบตการทสามารถกอใหเกดอนตราย

• ตรวจสอบวธการทาการปฏบตการ หรอขนตอนการปฏบตงานตาง ๆ วาสามารถกอใหเกด

อนตรายไดหรอไม

• ทบทวนและพจารณาขอมลอบตเหตทเคยเกดขน และสขภาพของผปฏบตงานทเกยวของกบ

สารเคม หรอหองปฏบตการ เพอบงชอนตรายไดชดเจน

• คดและมองถงผลระยะยาวทเกยวของกบสขภาพของผปฏบตงานภายในหองปฏบตการ หรอ

ผทสมผสสารเคม โดยพจารณาชองทางการสมผสสารเคม เสยงรบกวน หรออปกรณ/

เครองมอ/สถานท ทเปนอนตราย

• ตรวจสารบบสารเคม (chemical inventory) เพอทราบถงขอมลปรมาณและลกษณะความ

เปนอนตรายของสารเคมทมอยในหองปฏบตการ

8.2 การประเมนความเสยง (Risk assessment)

หวใจของการประเมนความเสยง ตองมการประเมนสงตอไปน

ความเขม/ความรนแรงจาก อนตรายของสารเคม สภาวะในการทาการทดลอง อปกรณ/เครองมอ

และสถานททผปฏบตงานจะไดรบ

ระยะเวลาทไดรบ/สมผสกบความเปนอนตรายนน และความถในการรบ/สมผส

โดยมขนตอนหลก ดงน

อ.8-3

- มการกาหนดความเปนอนตรายตอสขภาพและความปลอดภยทเกดขนในแตละกจกรรม,

อปกรณ/เครองมอ หรอสงแวดลอมในการทางาน

- มการกาหนดความสาคญของแตละความเปนอนตรายโดยมการจดระดบความเสยง (risk

rating) หรอคะแนนของความเสยง (risk score)

- มการสรางวธการควบคมความเสยงทสามารถนาไปปฏบตได ซงจะชวยลดระดบความ

เสยงหรอคะแนนความเสยงใหอยในระดบทยอมรบได

- มการจดทารายงานของทกกระบวนการ โดยทวไปมกจดทาเปนแบบฟอรมการประเมน

ความเสยง

การประเมนความเสยง สามารถแบงออกไดเปน 3 ระดบ คอ

- ความเสยงระดบบคคล เครองมอทใช คอ แบบฟอรมการประเมนตวเอง (self-

evaluation form)

- ความเสยงระดบโครงการ เครองมอทใช คอ แบบฟอรมการประเมนโครงการ (project

evaluation form)

- ความเสยงระดบหองปฏบตการ เครองมอทใช คอ แบบฟอรมการประเมนหองปฏบตการ

(lab evaluation form)

โดยควรครอบคลมการประเมนในหวขอตอไปน

1. ความเสยงของสารเคมทใช, เกบ และทง

2. สขภาพจากการปฏบตงานกบสารเคม

3. เสนทางในการไดรบสมผส (exposure route)

4. ความเสยงของพนทในการทางาน/กายภาพ

5. ความเสยงของสงแวดลอมในสถานททางาน

6. ความเสยงของการเขาถงเครองมอ/อปกรณทใช สภาวะในการทาการทดลอง

7. ความเสยงของระบบไฟฟาในททางาน

8. ความเสยงของกจกรรมททาในหองปฏบตการ

8.1 กจกรรมททาสามารถทารวมกนได

8.2 กจกรรมททาไมสามารถทารวมกนได

ขนตอนการประเมนความเสยง

การประเมนความเสยงนน มกนยมแบบเมทรกซ โดยมตวแปร 2-3 ตว อาทเชน อนตราย (hazard)

กบความเปนไปไดในการรบสมผส (probability of exposure) หรอ ความเปนไปไดทจะเกดขน

(likelihood/probability) กบผลลพธทตามมาดานสขภาพและความปลอดภย (health and safety) เปนตน

ยกตวอยางดงน

อ.8-4

1) การนยามความเปนไปไดทจะเกดขน

ตารางท 8.1 ตวอยางการนยามความเปนไปไดทจะเกดขน

ระดบ ความเปนไปไดทจะเกดขน

สงทอธบาย การอธบาย คาดหวงวาจะเกดขน

A เกอบประจา (almost certain) เหตการณจะเกดขนทกป หนงครงตอป หรอมากกวา

B เปนไปไดทจะเกดมาก (likely) เหตการณเกดขนหลายครงหรอมากกวา

ในการทางาน หนงครงในทก 3 ป

C เปนไปไดปานกลาง (possible) เหตการณอาจเกดขนในการทางาน หนงครงในทก 10 ป

D ไมคอยเกดขน (unlikely) เหตการณเกดขนทใดทหนงบางครงบาง

คราว หนงครงในทก 13 ป

E เกดขนไดยาก (rare) เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมากอนท

ไหนสกแหง หนงครงในทก 100 ป

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://safety.unimelb.edu.au/tools/risk/ สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

2) การนยามชนดของผลลพธทตามมา ดานสขภาพและความปลอดภย

ตารางท 8.2 ตวอยางการนยามชนดของผลลพธทตามมา ดานสขภาพและความปลอดภย

ระดบความรนแรง ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม

V มากทสด

(มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน

อยางชดเจน มากกวา 50 คน มความเสอมโทรมของสงแวดลอมและระบบ

นเวศ ระยะยาวและรนแรงมาก นาวตกมาก IV มาก

มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพ

รนแรงและถาวร (>30%) ตอคน 1 คน หรอ

มากกวา

III ปานกลาง เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกดความ

บกพรอง (<30%) ตอคน 1 คน หรอมากกวา

ผลของสงแวดลอมมความรนแรงระยะเวลาปาน

กลาง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการ

การรกษาตวในโรงพยาบาล

ผลระยะสนถงปานกลาง และไมกระทบตอระบบ

นเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการ

รกษาทโรงพยาบาล ผลนอยมากตอชวตและกายภาพ



อ.8-5

3) การคานวณความเสยง (Risking rating) เปนการนาปจจยทกาหนด/นยามไวขางตน (จากขอ 1)ตาราง

ท 8.1 และขอ 2) ตารางท 8.2) มาวางเปนระบบเมทรกซ ดงน

ตารางท 8.3 ตวอยางการคานวณความเสยง (Risking rating)

ระดบความ

เปนไปไดทจะ

เกดขน

ระดบความรนแรงจากผลลพธทตามมา

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก

B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก

C ตา ปานกลาง สง สง สง

D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง



4) เมอกาหนดนยามสาหรบตวแปรแตละคาแลว นามาเปรยบเทยบกบระบบเมทรกซ จะทาใหเราทราบ

ถง “ระดบความเสยง” ของททางานนน ๆ บนเกณฑเดยวกน สาหรบความเปนอนตรายจากสารเคม

และความเปนไปไดในการไดรบสมผส กสามารถกาหนดนยามสาหรบตวแปรแตละตวไดโดยใชวธการ

ในการตงเกณฑ/นยามดงตวอยางขางตน นอกจากนตวอยางการเกบขอมลความเสยงสามารถทาเปน

รปแบบตารางเพอบนทกผลการประเมนได ดงน

ตารางท 8.4 ตวอยางการเกบขอมลความเสยง

(1) การบงชอนตราย

ของกจกรรม

(2) ระดบความเสยง

(ไดจากการ

คานวณขางตน) (3) หมายเหต

(4) ลกษณะการบรหาร

ความเสยง

(5) คาอธบายการ

บรหารความเสยง

A-E I-V ระดบ

1. การตกหลนของขวด

สารเคม

B III สง

ชนวางไมแขงแรง

และเบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

2. การระเบดของตวทา

ละลายในตควน

C IV สง

หลอดไฟขางตชอต

บอย เกดประกายไฟ

บอย

สรางใหม เปลยนหลอดไฟใหม

เดนไฟใหไกลจากตดด

ควน

อ.8-6

ตารางท 8.4 ตวอยางการเกบขอมลความเสยง (ตอ)

(1) การบงชอนตราย



(ไดจากการ

คานวณขางตน) (3) หมายเหต

(4) ลกษณะการ


(5) คาอธบายการ


A-E I-V ระดบ

3. การสดดมสารพษ เชน

เบนซามดน

A II สง

เบนซามดนเปน

สารพษทไว

ปฏกรยากบ

อากาศ

ใช PPE ใชหนากากปดจมก

แบบเตมรป และ

ทางานในตควน

เฝาตดตาม ตรวจสขภาพประจาป

... ... … … ... ... ...

หมายเหต (3) การบงชรายละเอยดสงทเหนวาเปนอนตราย

(4) และ (5) เปนขนตอนการบรหารความเสยง

อ.8-7

ตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยง

ระดบ ความเปนไปไดทจะเกดขน

สงทอธบาย การอธบาย คาดหวงวาจะเกดขน

A เกอบประจา

(almost certain)

เหตการณจะเกดขนทกป หนงครงตอป หรอ

มากกวา

B เปนไปไดทจะเกดมาก

(likely)

เหตการณเกดขนหลายครงหรอ

มากกวาในการทางาน

หนงครงในทก 3 ป

C เปนไปไดปานกลาง

(possible)

เหตการณอาจเกดขนในการ

ทางาน


D ไมคอยเกดขน

(unlikely)

เหตการณเกดขนทใดทหนง

บางครงบางคราว


E เกดขนไดยาก

(rare)

เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมา

กอนทไหนสกแหง



รนแรง

ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม

V มากทสด

(มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน

อยางชดเจน มากกวา 50 คน มความเสอมโทรมของ

สงแวดลอมและระบบนเวศ

ระยะยาวและรนแรงมาก นา

วตกมาก IV มาก

มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพ

รนแรงและถาวร (>30%) ตอคน 1 คน หรอ

มากกวา

III ปานกลาง

เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกด

ความบกพรอง (<30%) ตอคน 1 คน หรอ

มากกวา

ผลของสงแวดลอมมความ

รนแรงระยะเวลาปานกลาง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการ

การรกษาตวในโรงพยาบาล

ผลระยะสนถงปานกลาง

และไมกระทบตอระบบนเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการ

รกษาทโรงพยาบาล

ผลนอยมากตอชวตและ

กายภาพ


เปนไปไดท

จะเกดขน

ระดบความรนแรงจากผลลพธทตามมา

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก

B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก

C ตา ปานกลาง สง สง สง

D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

(1) การระบความเปนอนตราย



(ไดจากการคานวณขางตน) (3) สาเหต (4) วธควบคม (5) วธแกไข

A-E I - V ระดบ

การตกหลนของขวดสารเคม B III สง

ชนวางไมแขงแรงและ

เบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

อ8-7

อ.8-8

8.3 การบรหารความเสยง (Risk management)

เปนกระบวนการเพอปองกนภยและลดความเสยหายทอาจเกดจากปจจยเสยงตางๆ ทมใน

หองปฏบตการดวยการควบคมและเตรยมพรอมทจะรบมอ

8.3.1 การปองกนความเสยง (Risk prevention) ไดแก

• การกาหนดพนทเฉพาะสาหรบกจกรรมทมความเสยงสง เชน เมอมการใชสารอนตราย ตองม

การแยกคนทางานหรอทรพยสงของออกหางจากสารอนตราย โดยอาจใชระยะหางหรอจากด

ขอบเขตบรเวณของพนท หรอใชฉาก/ทกน

• การลดปรมาณการใชสารอนตรายนอยลงเทาทเปนไปได

• มการใชสาร/สงของอนทปลอดภยกวาสาร/สงของเดมทมความเสยง เชน การใชสารลดแรงตง

ผว (detergent) แทนตวทาละลายทมคลอรน (chlorinated solvent) สาหรบการทาความ

สะอาด, การใชสารเคมทละลายไดในนาแทนสารเคมทละลายไดในตวทาละลาย, การใช

สารเคมทเขากนได (compatible chemicals) แทนสารเคมทเขากนไมได (incompatible

chemicals) เปนตน

• การขจดสงปนเปอน (decontamination): ขจดสงปนเปอนบรเวณพนททปฏบตงานภายหลง

เสรจปฏบตการ เพอปองกนการทาปฏกรยาของสารเคมทยงเหลอตกคางอยในพนทปฏบตงาน

ทอาจเปนอนตรายตอผอน

• สวมใสเครองปองกนขณะปฏบตงาน: โดยเลอกอปกรณปองกนสวนบคคล (personal

protective equipments, PPE) ทเหมาะสมตอการปฏบตงาน เชน ใสถงมอหนาขณะเท

ไนโตรเจนเหลว (liquid nitrogen) เปนตน

• การกาจดของเสยสารเคม: ตระเตรยมพนท/ภาชนะตามคาแนะนาการกาจดของเสยทถกตอง

8.3.2 การลดความเสยง (Risk reduction) ยกตวอยางเชน

• เปลยนแปลงวธการปฏบตงานเพอลดการสมผสสาร

• แทรกรปแบบการทางานทปลอดภยไปในกจกรรมตาง ๆ

• ประสานงานกบหนวยงาน คณะ มหาวทยาลย/องคกรในเรองการจดการความเสยง

• สอสารใหมความระมดระวงดวยเอกสารขอมล, การอบรม, การบรรยาย และ/หรอ การแนะนา

• บงคบใชกฎหมาย หรอขอกาหนด และ/หรอแนวปฏบตในหองปฏบตการ

• มการประเมน/ตรวจสอบการบรหารความเสยงอยางสมาเสมอ

8.3.3 การตอบโต/พรอมรบความเสยง

หนวยงาน/องคกรมกระบวนการ แนวทางปฏบต หรอการจดการอบตภยฉกเฉนทกาหนดไว เพอ

โตตอบ/พรอมรบความเสยง ซงรวมถง การปองกน (prevention) การจดทาแผน (planning) การเตรยม

ความพรอม (preparedness) การตอบโตเหต (response) โดยมเจาหนาท/คนทางานทมความรและทกษะใน

ดานน ภายหลงจากการตอบโตเหตทกครงมการประเมนผลการดาเนนงานตามมาเพอปรบปรงตอไป

อ.8-9

8.3.4 การสอสารความเสยง

การสอสารความเสยงเปนสวนทเชอมโยงอยภายในกระบวนการวเคราะหความเสยง ซงเปนสวนสาคญ

ในการสรางความตระหนก (awareness) ใหกบคนทางานและผปฏบตงาน โดยใชกลวธในการเผยแพรและ

กระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ ซงชวยใหผทเกยวของทงหมดมความเขาใจลกษณะของ

ภยอนตรายและผลกระทบเชงลบได การสอสารจงมความสาคญทสามารถทาใหการประเมนความเสยงและ

การบรหารความเสยงดาเนนไปไดดวยด

รปท 8.1 ความสมพนธระหวาง Risk assessment, Risk management และ Risk communication

(ทมา เขาถงไดจาก http://beid.ddc.moph.go.th/th/images/stories/pdf/bioweapons/26Aug08/riskcommuni

cation_drnantika.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

กลวธในการสอสารความเสยง ตองครอบคลมบคคลทเกยวของทกกลมโดยอาจจะใชหลายวธประกอบ

กน ไดแก

• การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยปากเปลา เชน การสอน อบรม แนะนา และชแจง เปน

กจลกษณะ

• การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยสญลกษณ/ปาย เชน สญลกษณ/ปายแสดงความเปนอนตราย

ในพนทเสยงนน

• การแจงใหทราบถงความเสยง ดวยเอกสารแนะนา, คมอ เชน การทาเอกสารแนะนาหรอคมอ

ขอปฏบตในการปฏบตงานทกอใหเกดความเสยง

8.3.5 การตรวจสขภาพ

การตรวจสขภาพของผปฏบตงานในหองปฏบตการทมสารเคมอนตรายอยดวยเปนเรองสาคญอยางยง

สาหรบการปองกนและลดปญหาความเสยหายทเปนผลกระทบตอสขภาพ ในการบรหารจดการหองปฏบตการ

อ.8-10

จงควรจดสรรงบประมาณสาหรบการตรวจทางการแพทยและการใหคาปรกษาเรองสขภาพรองรบไวดวย

เชนกน ผปฏบตงานจะไดรบการตรวจสขภาพเมอ

• มอาการเตอน – เมอพบวา ผปฏบตงานมอาการผดปกตทเกดขนจากการทางานกบสารเคม วสด

อปกรณ เครองมอในหองปฏบตการ

• มการสมผสสาร – ผปฏบตงานไดรบสารเคมเกนกวาปรมาณทกาหนด เชน ขอกาหนดของ

OSHA

• เผชญกบเหตการณสารเคมหก รวไหล – ในกรณสารหกรวไหล ระเบดหรอเกดเหตการณททาให

ตองสมผสสารอนตราย

• มการตรวจสขภาพเปนประจา ตามปจจยเสยงของคนทางาน/ผปฏบตงาน

• อน ๆ (เชน มการตรวจสขภาพ “กอน” และ “หลง” โครงการเสรจสน เปนตน)

8.4 การรายงานความเสยง

การรายงานความเสยงมลกษณะการรายงานทเปนทงกระดาษเอกสาร และ/หรออเลกทรอนกส ซงทาให

สะดวกในการสอสารความเสยงในภาพรวม หรอระดบของความเสยงทเกดขนเพมขนหรอลดลงภายในหนวย

งานหรอหองปฏบตการ

ในทนควรมการรายงานความเสยง ครอบคลมทง:

• ระดบบคคล คนทางาน/ผปฏบตงานจะไดรบขอมลความเสยงจากรายงานความเสยงของ

ตนเอง เปนการเพมความตระหนกในเรองของความปลอดภย และดแลตวเองมากขน

• ระดบโครงการ หวหนาโครงการสามารถมองเหนขอมลความเสยงของแตละโครงการทเกดขน

เปนขอมลความเสยงจรงทชวยในการบรหารจดการโครงการได

• ระดบหองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการจะไดรบขอมลความเสยงภายในหองปฏบตการท

ดแล ซงจะชวยในการบรหารจดการหองปฏบตการได

8.5 การใชประโยชนจากรายงานความเสยง

• การใชความรจากรายงานความเสยง เปนสวนหนงของการสอสารความเสยง ทสามารถนาไป

สอน แนะนา อบรม ใหความรแกคนทางาน/ผปฏบตงานได

• ประเมนผลและวางแผนการดาเนนงานเพอปองกนและลดความเสยง

• การบรหารดานงบประมาณพรอมรบความเสยง เปนการใชรายงานความเสยงใหเปนประโยชน

ในดานการบรหารจดการ ทาใหผบรหารสามารถตดสนใจในการพฒนาหองปฏบตการวจยได

ถกทางและจดสรรงบประมาณไดตรงตามเปาหมายการพฒนายกระดบความปลอดภยได


ตวอยางแบบฟอรมการรายงานอบตเหต (Accident Report Form)

อ.9-1


ตวอยางแบบฟอรมการรายงานอบตเหต (Accident Report Form)

ชอ-สกล .............................................................................................................................................................................

วนทเกดเหตการณ วน……………...........……………วนท………………………………………………….……………………………………………..…

เวลาทเกดเหตการณ ............................................ เวลาคลาดเคลอนโดยประมาณ ....................................................................

สถานททางานปกต .......................................................................................................................................................................

สถานทเกดเหตการณ (ระบชอสถานท).........................................................................................................................................

ตาแหนงทเกดเหตการณในสถานทนน (ระบตาแหนง เชน ใกลประตทางออก หองเกบของ ลานจอดรถ เปนตน)

……………………………………………………………………………………………………………………………………….………………………………………..

การบาดเจบหรอเหตการณทเกดขน (ระบรายละเอยดของเหตการณทเกดขน เชน ลนหกลมบนพน เปนตน)

………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………….

เหตการณเกดขนไดอยางไร? ทานกาลงทาอะไรอยเมอเหตการณนนเกดขน (แนบรายละเอยดเพมเตมได)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ทานใชเครองมอปองกน (protective equipment) ใดบาง ขณะทเกดเหตการณ

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ทานไดรบการรกษาพยาบาล หรอตรวจตดตามสขภาพอะไรบาง ภายหลงเกดเหตการณนน

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………….

มใครบางทเกยวของกบเหตการณทเกดขนนน? ถาม กรณาระบรายละเอยด

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ผลทตามมาของเหตการณ:

การบาดเจบ บคคลทไดรบผลกระทบ ความเสยหายของทรพยสน

การปวยตาย ลกคา/ผมาตดตองาน อาคาร .........................บาท

ไมสามารถมาทางานได ลกจาง/ผปฏบตงาน เครองมอ .........................บาท

การรกษาพยาบาล หวหนางาน อปกรณ .........................บาท

การปฐมพยาบาล อน ๆ .........................บาท

ไมไดรบบาดเจบ

แบบฟอรมรายงานอบตเหต หนา 1/2

อ.9-2

ชอพยานและหมายเลขโทรศพทตดตอ

ชอ-สกล ทอยและหมายเลขโทรศพททตดตอได

ทานรายงานอบตเหตถงใคร ........................................................................................................................

ทานรายงานอบตเหตเมอใด ........................................................................................................................

ในความคดเหนของทาน ควรมวธการใดทสามารถปองกนการเกดซาของเหตการณนน

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…

ทานโทรศพทตดตอรถพยาบาลหรอไม ไม ใช หมายเลขตดตอ .................................................

ทานโทรศพทแจงตารวจหรอไม ไม ใช หมายเลขตดตอ ..............................................

ทานตดตอทปรกษาเกยวกบการบาดเจบหรอไม ไม ใช วนทตดตอ ........................................................

ทานไดรบการรกษาพยาบาลหรอไม ไม ใช สถานท ............................................................

วนทและเวลา....................................................

................................................... ................................................... ...................................................

(ชอผรายงาน) (ลายเซน) (วนทรายงาน)

สาหรบหวหนางานเทานน

ทานรายงานอบตเหตถงใคร? ........................................................................................................................

วนทและเวลาทรายงานอบตเหต ........................................................................................................................

ขอคดเหนและการสบคนเบองตนของหวหนางาน

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

การตดตามผลของหวหนางานตองการอะไรบาง

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

วนททตงไวสาหรบการตดตามผล ........................................................................................................................

ใครคอผปฏบตการตดตามผล ........................................................................................................................

ลกจาง/ผปฏบตงานทบาดเจบจะตองหยดงานมากกวา 7 วนหรอไม ไม ใช

การแกไขทดาเนนการไปทงหมดสามารถปองกนการเกดเหตการณซาไดหรอไม ไมได ได

…………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………

(ลายเซนหวหนางาน และชอ-สกล) (วนทเซน)

แบบฟอรมรายงานอบตเหต หนา 2/2


ตวอยางระเบยบของหองปฏบตการ

อ.10-1


ตวอยางระเบยบของหองปฏบตการ

10.1 ระเบยบปฏบตของการทางานในหองปฏบตการ

มการเตรยมตวกอนเขาปฏบตการ เชน ผปฏบตงานตองทราบวาจะทาปฏบตการเกยวกบ

อะไร ใชเครองมออะไร และตองมความพรอมทจะปฏบตตามระเบยบของหองปฏบตการ

อยางเครงครด

หามรบกวนผทกาลงปฏบตการวจยทดลอง

ขณะอยในหองปฏบตการ

- หามวงเลนหยอกลอกน

- หามรบประทานอาหาร

- หามสบบหร

- หามทากจกรรมการแตงใบหนา

- ตองสวมรองเทาทปดหนาเทาและ/หรอสนเทาตลอดเวลา หามสวมรองเทาแตะ

- รวบผมใหเรยบรอยขณะทาปฏบตการ

- สวมเสอคลมปฏบตการทพอดตว ตดกระดมตลอดเวลา

หามสวมเสอคลมปฏบตการไปยงพนททรบประทานอาหาร

หามเกบอาหาร เครองดมในหองปฏบตการ

หามใชปากดดปเปตตหรอหลอดกาลกนา

ลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ

หามใชตวทาละลาย (solvents) ลางผวหนง

รกษาพนททาปฏบตการใหสะอาดและหามวางของเกะกะ

10.2 ระเบยบปฏบตของการทางานกบเครองมอ/สารเคมในหองปฏบตการ

หามนาเดกและสตวเลยงเขามาในหองปฏบตการ

กรณทหนวยงานอนญาตบคคลภายนอกเขาเยยมชมหองปฏบตการ

- ควรมผรบผดชอบนาเขาไป

- ตองอธบาย แจงเตอนหรออบรมเบองตนแกผเขาเยยมชม

- ผเขาเยยมชมตองสวมใสอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม

หามปดกนทางออก และทางเขาถงเครองมอรบเหตฉกเฉน หรอแผงไฟ

หามทางานตามลาพงในหองปฏบตการ

หามใชเครองมอผดประเภท

มปายแจงกจกรรมทกาลงทาปฏบตการทเครองมอ พรอมชอ และหมายเลขโทรศพทของผทา



การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

อ.11-1


การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉนอยภายใตการจดการความปลอดภย แบงออกเปน 2 หวขอคอ

1) การจดการความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

2) แผนปองกนและตอบโตกรณฉกเฉน

11.1 การจดการความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

1) ระบบตอบโตกรณฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมการกาหนดระบบตอบโตกรณฉกเฉน หมายถง

หนวยงานมผรบผดชอบทชดเจน มขนตอนปฏบตทเปนรปธรรม มอปกรณทพรอมเพอรบมอกบเหต

ฉกเฉน บคลากรและผเกยวของทราบวาตองดาเนนการอยางไรเมอเกดเหต

2) การจดผงพนทใชสอย และเสนทางหนภย หนวยงาน/หองปฏบตการจดพนทใชสอยและเสนทาง

หนภยทปลอดภย และสะดวกในการทางานและการหนภย โดย

• เมอเกดเหตฉกเฉน ผประสบเหตสามารถตรงไปหาอปกรณชวยเหลอ เชน ทลางตา (eyewash)

และชดฝกบวฉกเฉน (emergency shower) ไดทนทวงท โดยไมมสงกดขวาง

• ไมมสงกดขวางบรเวณทางออกทกทาง ชวยใหการอพยพหนภยเปนไปอยางสะดวกและรวดเรว

ไมกอใหเกดอนตรายเนองจากชนสงกดขวางขณะหนภย

• ไมมสงกดขวางถงดบเพลง (fire extinguishers)/เครองมอดบเพลง เมอเกดเหตฉกเฉนสามารถ

เขาถงไดทนทวงท

• มทางหนไฟทไมมสงกดขวางและพรอมใชงาน ชวยใหการอพยพหนภยเปนไปอยางสะดวกและ

รวดเรว

• จดวางแผนผงแสดงตาแหนงพนทใชสอย ทวางอปกรณตอบโตเหตฉกเฉน และเสนทางหนภยไว

ณ ตาแหนงททกคนผานเปนประจา และทกคนในหองปฏบตการรจกเสนทางหนภย

3) การจดเตรยมเครองมอ ในหองปฏบตการมการจดเตรยมเครองมอเพอพรอมรบกรณฉกเฉน โดย

• มทลางตาอยในหองปฏบตการ

• ทดสอบทลางตาสมาเสมอ จะทาใหรวานายาลางตา หรอทลางตายงพรอมใชงานได และม

ตารางแสดงการตรวจสอบทลางตาอยในหองปฏบตการ

• มชดฝกบวฉกเฉนอยในหองปฏบตการ

• มชดฝกบวฉกเฉนอยบรเวณทางเดนหรอระเบยง

• มถงดบเพลงภายในหองปฏบตการ

อ.11-2

11.2 แผนปองกนและตอบโตกรณฉกเฉน

1) แผนปองกนกรณฉกเฉนทเปนรปธรรม หนวยงาน/หองปฏบตการมการวางแผนปองกนกรณฉกเฉนท

เปนรปธรรมปฏบตไดจรง หมายถง มผรบผดชอบทชดเจน มขนตอนปฏบตทเปนรปธรรม มอปกรณ

ทพรอมเพอรบมอกบเหตฉกเฉน บคลากรและผเกยวของทราบวาตองดาเนนการอยางไรเมอเกดเหต

2) การซอมรบมอกรณฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน หนวยงาน/หองปฏบตการมการซอมรบมอกรณ

ฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน เชน ซอมหนไฟจากสถานทจรง

3) การตรวจสอบเครองมอ/อปกรณพรอมรบกรณฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมการตรวจสอบ

เครองมอ/อปกรณพรอมรบกรณฉกเฉนสมาเสมอ และเครองมอ/อปกรณมความพรอมในการใชงาน

โดย

• มเครองมอดบเพลงตดตงกบผนงอยางปลอดภย

• ถงดบเพลงตองใชงานไดจรง และตดปายพรอมใชงานดวย

• มการกาหนดตาแหนงและจานวนอปกรณลางตาอยางเพยงพอ

• มการทดสอบทลางตาทกสปดาห

• มการรายงานการตรวจสอบทลางตาทกเดอน

• สายไฟภายในหองปฏบตการตองอยในสภาพด

• มการตรวจสอบกาลงไฟทใชกบเครองมอสมาเสมอ

• มการกาหนดจานวนปลกและความสามารถในการรองรบของสายพวงใหเหมาะกบกาลงไฟ

• สายพวงทใชงานอยในหองปฏบตการตองอยในสภาพด (กรณทใชสายพวงได)

• มการตรวจสอบสายพวงทกสปดาห

• มการรายงานการตรวจสอบสายพวงทกเดอน

• ตดตงเครองมอหรอวสดทเปนอนตรายอยางปลอดภย

• มการตรวจสอบสญญาณเตอนภยฉกเฉน

• มการตรวจสอบไฟแสงสวางฉกเฉน

4) การตรวจสอบพนทและสถานทเพอพรอมรบกรณฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมการตรวจสอบ

พนทและสถานทอยสมาเสมอ พรอมรบกรณฉกเฉน

5) ขนตอนการจดการเบองตน กรณสารเคมหกรวไหล เพอตอบโตกรณฉกเฉน หนวยงาน/

หองปฏบตการมขนตอนการจดการเบองตน กรณสารเคมหกรวไหล อาทเชน

• มการศกษาถงอนตรายทอาจเกดขนจากการหกรวไหลและวางแผนรบมอ

• มการเตรยมอปกรณทาความสะอาดจดวาง ณ ตาแหนงทเขาถงไดงายเมอเกดเหต

• มการเตรยมอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม ตามความเปนอนตรายของสาร เชน ถงมอ

ยางหนา, อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ เปนตน ไวในหองปฏบตการอยางเพยงพอ

และเขาถงไดงายเมอเกดเหต

อ.11-3

• มการเตรยมตวดดซบทเหมาะสมกบสารเคมทใชใน

หองปฏบตการ เชน chemical spill-absorbent

pillows หรอ vermiculite (รปท 11.1) ไวใน

หองปฏบตการอยางเพยงพอ และเขาถงไดงายเมอเกด

เหต เพอดดซบสารเคมอนตรายทเปนของเหลว

• มการเตรยมผงกามะถนไวกลบ หรอใชเครองมอ

สญญากาศดดเกบรวบรวมปรอททหกรวไหล ไวใน

หองปฏบตการ อยางเพยงพอ และสามารถเขาถงได

งายเมอเกดเหต

• มการศกษาวธการทาลายแกสพษ ทมการใชงานใน

หองปฏบตการนนๆ และเตรยมแผนรบมอ เมอเกดการรวไหล

6) ขนตอนการจดการเบองตน ดานสารเคม เพอตอบโตกรณฉกเฉน กรณนาทวม เพลงไหม/อคคภย

หนวยงาน/หองปฏบตการมขนตอนการจดการเบองตน ในกรณนาทวม เพลงไหม/อคคภย ดาน

สารเคม โดยม

• การเกบสารทตดไฟงายออกหางจากแหลงกาเนดไฟ

• การเกบสารเคมหางจากหวสปรงเกลอรเปนระยะทางอยางนอย 45 เซนตเมตร (18 นว)

• การเกบสารไวปฏกรยาตอนาออกหางจากสปรงเกลอร

• มการกาหนดปรมาณของสารไวไฟทจาเปนตองใชขณะทางาน

• มการใชอปกรณไฟฟากนระเบดเมอทางานกบสารเคมพวกของเหลวไวไฟ

7) ขนตอนการจดการเบองตน ดานกายภาพ เพอตอบโตกรณฉกเฉน กรณนาทวม เพลงไหม/อคคภย

หนวยงาน/หองปฏบตการมขนตอนการจดการเบองตน ในกรณนาทวม เพลงไหม/อคคภย ดาน

กายภาพ โดยม

• ประตหนไฟ (รปท 11.2) สามารถเปดออกไดจาก

ภายใน และประตบนไดหนไฟควรปดตลอดเวลา

• ทกคนรตาแหนงทตงของเครองดบเพลงและ

สญญาณเตอนภย

• ไมมสงกดขวางประตทางออกทกประต

• ขนตอนการแจงเหตภายในหนวยงานในการตอบโต

กรณฉกเฉน

• ขนตอนการแจงเหตภายนอกหนวยงานในการตอบ

โตกรณฉกเฉน

รปท 11.1 vermiculite (ทมา เขาถงไดจาก http://www.epa.gov/

asbestos/pubs/verm.html สบคนเมอวนท

12 มนาคม 2555.)

รปท 11.2 ประตหนไฟ (ทมา เขาถงไดจาก http://www.tiresias.

org/happytourist/emergency_escape.htm

สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.)

อ.11-4

• มหมายเลขโทรศพทตดตอฉกเฉนทตดไวตรงประตหองปฏบตการชดเจน ตวอยางหมายเลข

โทรศพททควรมไวในหองปฏบตการ คอ ผรบผดชอบหองปฏบตการ หนวยรกษาความ

ปลอดภยของหนวยงาน โรงพยาบาล สถานดบเพลง สถานตารวจ เปนตน

• ขนตอนการแจงเตอนในการตอบโตกรณฉกเฉน

• ขนตอนการอพยพคนเพอพรอมรบ/ตอบโตกรณฉกเฉนทเปนรปธรรม

ESPReLเอกสารความร 12เอกสารคมอการปฏบตงาน

(Standard Operating Procedure, SOP)

อ.12-1


เอกสารคมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP)

SOP เปนเอกสารทแนะนาวธการปฏบตงานตาง ๆ เพอใหมการปฏบตอยางถกตองและมทศทางในแนว

เดยวกน โดยระบขนตอนการปฏบตงานทชดเจน และสามารถปรบปรงพฒนาไดตามความเหมาะสมของแตละ

หนวยงาน เพอใหเกดผลจรงทปฏบตได ซงวธการของหองปฏบตการแตละแหงอาจจะแตกตางกนไป

วตถประสงคหลกของ SOP คอ ลดการปฏบตงานผดพลาด และสามารถใชเปนแนวทางขององคกร/

หนวยงานในการจดการขนตอนการปฏบตงานมาตรฐานได

สงทควรกาหนดในเอกสาร SOP มดงนคอ

1) รปแบบ (Format) ประกอบดวย ชอเรอง แบบฟอรม และเนอหา

ชอเรอง ควรสน กระชบ ชดเจน สอความหมายได เพอใหทราบวาเปนคมอการปฏบตงาน

อะไร เชน การใชเครองมอ การลงบนทกขอมลในสารบบสารเคม เปนตน

แบบฟอรม ประกอบดวย ใบปะหนา สารบญของเนอเรอง สารบญเอกสารอางอง สารบญ

แบบฟอรม เนอหา SOP ทเปนวธการปฏบตงาน (work procedure) หรอขนตอนการ

ปฏบตงาน (work instruction) แบบฟอรมทใชประกอบ เอกสารอางอง และความหมาย

รหสเอกสาร

เนอหา ใชภาษาทเขาใจงาย และมองคประกอบตามมาตรฐานสากล ทประกอบดวยอยาง

นอย 8 หวขอคอ วตถประสงค ขอบเขตของงาน หนวยงานทรบผดชอบ เครองมอ/อปกรณ

และสารเคม เอกสารอางอง แผนภมการทางาน รายละเอยดของขนตอนการทางาน

คาอธบายศพทหรอนยาม และแบบฟอรมทเกยวของ

2) การกาหนดหมายเลขเอกสาร (Number assignment) SOP แตละเรอง ตองระบหมายเลข

เพอใหงายตอการตรวจสอบ ควบคม และตดตาม โดยประกอบดวย 3 สวนหลกเรยงกน (A-B-C)

คอ (A) รหสทบงถงหนวยงาน/หนวยปฏบตนน (code number), (B) รหสทบงถงเรองททา และ

(C) หมายเลขลาดบ

3) การตรวจทานและการรบรอง (Review and Approval) เมอเขยน SOP เสรจ จะตองไดรบ

การตรวจทานและรบรองความถกตองจากผทมความชานาญในงานนน และถกตองในรปแบบท

กาหนด

4) การแจกจายและการควบคม (Distribution and Control)

การแจกจายเอกสารไปยงหนวยงาน/หนวยปฏบตตาง ๆ ทเกยวของ มระบบการแจกจายท

สามารถตรวจสอบและควบคมได เพอใหทราบวา ทกทมการใช SOP ลาสดทไดพฒนาแกไข

แลว

การควบคม ไดแก SOP ทแจกจายไดตองผานการอนมตแลวเทานน มระบบการแจกจายรบ-

สงเอกสารชดเจน มหมายเลขสาเนาของ SOP ทกสาเนา มการเรยก SOP ทยกเลกไมใชแลว

อ.12-2

กลบคนได ไมทาสาเนาขนมาเอง/หมายเลขสาเนาพมพดวยสตางกน มการทาลายสาเนา SOP

ทเรยกกลบคนทกฉบบ/จะเกบตนฉบบไวเทานน

5) การทบทวนและแกไข (Review and Revision) SOP ทใชตองมการทบทวนเปนประจา เพอให

เหมาะสมกบการปฏบตงานจรง เมอทบทวนแลวจะแกไขหรอไม กตองมระบบการกรอกขอมลเกบ

ไว เชน ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

ESPReLเอกสารความร 13รายการทควรตรวจประเมน

อ.13-1


รายการทควรตรวจประเมน

หวใจของการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการ คอการประเมนความเสยงของปจจยตางๆ เพอ

บรณาการใหเกดภาพรวมในการดาเนนการ แตการมองภาพรวมเปนไปไดยากหากไมทราบความเสยงของ

องคประกอบตางๆ ทเกยวของ ในเอกสาร “คมอประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ” ไดมการจดทา

รายการตรวจประเมน/แบบสารวจ (checklists) ไวรวม 378 รายการ ตามหวขอหลกในขอ 13.1-13.7 หวขอ

เหลานจะทาใหผปฏบตงานในหองปฏบตการสามารถประเมนตนเองได หากไมเขาใจชดเจนกสามารถใช

ประโยชนจากเกณฑการประเมนทจดทาไวเพอชวยการตดสนใจ การตอบรายการประเมนจะชวยใหเกดความ

ตระหนกมากขน เนองจากมรายการจานวนมากทมการมองขามไป ทาใหเกดความเสยงโดยไมรตว หลงจาก

การประเมนตนเอง ผปฏบตจะสามารถวเคราะหชองวางเพอปรบปรงตนเองตอไป

13.1 การบรหารระบบการจดการความปลอดภย ประเมนถงการสงเสรมสนบสนนและความชดเจนของ

การดาเนนการเพอความปลอดภยของหองปฏบตการของหนวยงาน ซงมความสาคญสาหรบการขบเคลอนไปส

จดหมาย คอ ความปลอดภย ประกอบดวยหวขอดงน

1) นโยบายและแผน

2) โครงสรางบรหาร

3) ผรบผดชอบระดบตางๆ

13.2 ระบบการจดการสารเคม ประเมนถงการมระบบการจดการสารเคมทดภายในหองปฏบตการ ทง

ระบบขอมล การจดเกบ และการเคลอนยายสารเคม ทสามารถตดตามความเคลอนไหวของสารเคม และ

ควบคมความเสยงจากอนตรายของสารเคม ประกอบดวยหวขอดงน

1) ระบบการจดการขอมลสารเคม

ระบบบนทกขอมล

สารบบสารเคม (chemical inventory)

ระบบ Clearance

การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการในดานตางๆ เชน การจดสรร

งบประมาณ การแบงปนสารเคม การประเมนความเสยง เปนตน

2) การจดเกบสารเคม

ขอกาหนดทวไปในการจดเกบสารเคม

ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารเคมกลมตางๆ เชน สารไวไฟ สารกดกรอน แกส สาร

ออกซไดซ สารทไวตอปฏกรยา เปนตน

ภาชนะบรรจภณฑ และฉลากสารเคม

อ.13-2

เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)

3) การเคลอนยายสารเคม

ภายในหองปฏบตการ

ภายนอกหองปฏบตการ

13.3 ระบบการจดการของเสย ประเมนถงระบบการจดการของเสยทดภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล

การจดเกบ และการกาจด/บาบดของเสย ซงสามารถตดตามความเคลอนไหวของเสย การควบคมความเสยง

จากอนตรายของของเสย จนถงการบาบดและกาจดอยางเหมาะสม ประกอบดวยหวขอดงน

1) ระบบการจดการขอมลของเสย

ระบบบนทกขอมล

ระบบรายงานขอมล

ระบบ Clearance

การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการในดานตางๆ เชน การจดสรร

งบประมาณการกาจด การประเมนความเสยง เปนตน

2) การจดเกบของเสย

การจาแนกประเภทของเสย

ขอกาหนดเกยวกบการจดเกบของเสย

3) การกาจดของเสย

การจดการเบองตน

การสงกาจด

13.4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ประเมนถงความสมบรณเหมาะสม

ของโครงสรางพนฐานทางกายภาพอปกรณและเครองมอภายในหองปฏบตการ ทจะเออตอความปลอดภยของ


1) งานสถาปตยกรรม

ขอกาหนดทวไป

การแบงสวนพนทการใชงาน (zoning)

รายละเอยดทางสถาปตยกรรม เชน วสดพนผว (finish) ชองเปด (ประต – หนาตาง) ทาง

สญจร/ทางเดน ปายสญลกษณและเครองหมายตางๆ

2) งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ/เฟอรนเจอร/เครองมอและอปกรณ

3) งานวศวกรรมโครงสราง

4) งานวศวกรรมไฟฟา

ระบบไฟฟาแสงสวาง

ระบบไฟฟากาลง

อ.13-3

ระบบควบคมไฟฟา

ระบบไฟฟาสารอง

5) งานวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอม

ระบบนาด/นาประปา

ระบบนาทงและบาบดนาเสย

6) งานวศวกรรมระบบปรบอากาศและระบายอากาศ


ระบบปรบอากาศ

7) งานระบบฉกเฉนและระบบพเศษเฉพาะหองปฏบตการ

ระบบปองกนอคคภย

ระบบตดตอสอสาร

ระบบฉกเฉนตางๆ

13.5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ประเมนถงการมระบบการจดการความเสยง ระบบปองกน

และระบบเตรยมความพรอม/ตอบโตเหตฉกเฉน ภายในหองปฏบตการทเหมาะสม เพอใหเกดความปลอดภย

สงสดในหองปฏบตการ ประกอบดวยหวขอดงน

1) การจดการความเสยง

การบงชอนตราย (hazard identification)

การประเมนความเสยง (risk assessment)

การบรหารความเสยง ประกอบดวย การปองกนความเสยง การลดความเสยง การตอบ

โต/พรอมรบความเสยง การสอสารความเสยง และการตรวจสขภาพจากความเสยง

การรายงานความเสยงในระดบตางๆ เชน ระดบบคคล โครงการ หองปฏบตการ เปนตน

การใชประโยชนจากรายงานความเสยง เชน การใหความรจากรายงานความเสยง การ

บรหารดานงบประมาณ

2) การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน

การจดการความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน เชน ระบบตอบโตกรณฉกเฉน การจดพนท

การจดเตรยมเครองมอ/วสดอปกรณ/เวชภณฑ การจดทาแผนปองกนและรองรบกรณ

ฉกเฉน การกาหนดผรบผดชอบ เปนตน

แผนปองกนและตอบโตกรณฉกเฉน

3) ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไป

ระดบบคคล

ระดบหองปฏบตการ

อ.13-4

13.6 การใหความรพนฐานเกยวกบความปลอดภยในหองปฏบตการ ประเมนถงการมกระบวนการสราง

ความปลอดภยอยางตอเนองตอบคลากรทกระดบทเกยวของ และใหความร พนฐานทจาเปนสาหรบ

กลมเปาหมายทมบทบาทตางกน

1) หวขอความร

กฎหมายและขอกาหนดเกยวกบความปลอดภย

ระบบบรหารจดการความปลอดภย

ระบบการจดการสารเคม

ระบบการจดการของเสย

สารบบขอมลสารเคม/ของเสย

การประเมนความเสยง

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการกบความปลอดภย

การปองกนและรบมอกบภยอนตรายและเหตฉกเฉน

อปกรณปองกนสวนบคคล

SDS/ปายสญลกษณ

2) กลมเปาหมาย

ผบรหาร

หวหนาโครงการ

ผปฏบตงานในหองปฏบตการ

พนกงานทาความสะอาด/ภารโรง

ผเยยมชม

13.7 การจดการขอมลและเอกสาร ประเมนถงการมระบบการจดการเอกสารทเหมาะสม เพอใชในการ

บรหารจดการดานความปลอดภยภายในหองปฏบตการ

1) การจดการเอกสารคมอการปฏบตงาน (SOP)

2) การจดการเอกสาร SDS

3) การจดเกบประวตและคณวฒของผปฏบตงาน

4) การจดเกบประวตการรบการอบรมของผปฏบตงาน

5) การจดเกบเอกสารตรวจประเมน

6) รายงานเชงวเคราะห/ถอดบทเรยนเพอใชในการเรยนร

7) รายงานเชงวเคราะห/ถอดบทเรยนเพอใชขยายผล

คณะทางาน


ทปรกษา

รศ. ดร. วราพรรณ ดานอตรา หวหนาหนวยขอสนเทศวตถอนตรายและความปลอดภย



รศ. สชาตา ชนะจตร ทปรกษาโครงการฐานขอมลและความรเรองความปลอดภย

ดานสารเคมและของเสยอนตราย

รศ. ดร. พรพจน เปยมสมบรณ คณบดบณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผทรงคณวฒ

ผศ. ดร. สมพร กมลศรพชยพร ผอานวยการ



นางสาวรดาวรรณ ศลปโภชากล ผทรงคณวฒโครงการฯ

รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นายวนต ณ ระนอง ผทรงคณวฒโครงการฯ

รศ. ดร. เกจวล พฤกษาทร ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รศ. ดร. สกญญา สนทรส ผทรงคณวฒโครงการฯ

นางสาววรรณ พฤฒถาวร สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

คณะทางาน

ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวขวญนภส สรโชต ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย


ผศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร


ผศ. ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร


ภาคหองปฏบตการ


ลาดบ หองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการ หนวยงาน

1 Plant Science and

Analysis

รศ.ดร. อรพน เกดชชน สายวชาการจดการทรพยากรชวภาพ

คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

2 Plant extract and

Essential Oil

รศ.ดร. ณฎฐา เลาหกลจตต สายวชาเทคโนโลยชวเคม

คณะทรพยากรชวภาพและเทคโนโลย

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร

3 หนวยวจยเคมอนทรย

สงเคราะห

รศ.ดร. ธรยทธ วไลวลย ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร


4 Cyanobacterial

Biotechnology

ศ.ดร. อรญ อนเจรญศกด ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร


5 หนวยปฏบตการวจยแปง

และไซโคลเดกซทรน

ศ.ดร. เปยมสข พงษสวสด ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร


6 ศนยเชยวชาญเฉพาะ

ทางดานอณชววทยา

และจโนมกง

ศ.ดร. อญชล ทศนาขจร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร


7 วจยดานการสกด

รศ.ดร. สมเกยรต งามประเสรฐสทธ ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร


8 วจยปโตรเคม ผศ.ดร. นพดา หญชระนนทน ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร


9 Environmental Chemical

Engineering &

Biochemical Engineering

Laboratory

รศ.ดร. ประเสรฐ ภวสนต ภาควชาวศวกรรมเคม คณะวศวกรรมศาสตร


10 วจยเคมสงเคราะห รศ. ดร. สภา หารหนองบว ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

11 หนวยวจยมลพษและการ

จดการทรพยากร

ผศ.ดร. นเรศ เชอสวรรณ สาขาวชาอนามยสงแวดลอม สานกวชา

แพทยศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

12 หนวยปฏบตการวจย

เนอเยออนนทรย

ศ.ทพ.ดร. ประสทธ ภวสนต ภาควชากายวภาคศาสตร

คณะทนตแพทยศาสตร


13 วจย Cell signalling and

Protein function

ผศ.ทพ.ดร. จรสย สจรตกล ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร


ภาคหองปฏบตการ


ลาดบ หองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการ หนวยงาน

14 ฝายเภสชและผลตภณฑ

ธรรมชาต

ดร.ชลรตน บรรจงลขตกล สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหง

ประเทศไทย (วว.)

15 C306 อาคารเคม ผศ.ดร. นภา ตงเตรยมจตมน

ผศ.ดร.เอกรฐ ศรสข

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา

16 สวนมาตรฐานและ

รบรองระบบ

น.ส. ศรนภา ศรทองทม กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

17 ทดสอบสารอนทรย

ระเหยงายในอากาศ

ดร. หทยรตน การเวทย กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม


18 ไดออกซน น.ส. รจยา บณยทมานนท กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม


19 การวจย

ภาควชาวศวกรรมเคม

อาจารย ดร.ธรวภา พวงเพชร ภาควชาวศวกรรมเคม คณะวศวกรรมศาสตร

และเทคโนโลยอตสาหกรรม

มหาวทยาลยศลปากร

20 NCE-EHWM

น.ส. ฉนทนา อนทม ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอม

และของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ESPReL · 2012. 10. 13. · ESPReL พฤษภาคม 2555...

Documents

Transcript of ESPReL · 2012. 10. 13. · ESPReL พฤษภาคม 2555...