2010 Dalman

17
MAKATOTOHANANG PANGYAYARING NAGAGANAP SA MGA PANGUNAHING TAUHAN SA MGA PILING MAIKLING KWENTO NI LIWAYWAY A. ARCEO: ISANG PAGSUSURI Pamela G. Dalman 1.0 Panimula Isa si Liwayway Arceo na isang kwentista ang nagpahayag sa isang masining na paraan ng kanyang damdamin, pananaw, kakayahan, kahusayan at kadakilaan. Ang mga panulat niyang maikling kwento ay maihahanay sa masining na likha. Dito naibahagi niya ang kanyang mga karanasan at ang mga pangyayaring makatotohanang nagaganap sa lipunan na ginagalawan. Sa mga akdang ito masasalamin ang sariling buhay upang maging huwaran para sa kabutihang naibabahagi nito sa buhay ng tao. Ang mga makatotohanang pangyayaring ito ay masasalamin sa mga piling maikling kwento ni Liwayway Arceo. Sa mga kwentong sinulat niya ay sinuring mabuti ang mga inilahad na pangyayari at inilarawan sa pamamagitan ng mga ginamit na diyalogo, upang mabigyan ng tamang patunay na ang mga pangyayaring natagpuan sa kwento ay nadarama, nakikita at totoong nagaganap sa kasalukuyang panahon sa ating lipunang ginagalawan. Ang malawak na pagpapakahulugan ng realismo ay “wastong representasyon ng realidad” na maituturing na isang pamaraang pampanitikan na ginagamit ng maraming paaralang sumusulat ng pananaliksik. Inilalahad sa pananaliksik na ito ang mga teorya na ginagamit upang maging gabay sa tinatahak na landasin tungo sa isang matagumpay na pagsusuri. Isa sa mapagkakatiwalaang teorya na natagpuan ng mananaliksik ay ang ibinigay ni Reyes (1992) aniya: Sa pananaw na realismo ay nakapaloob ang paniniwalang may taglay na kapangyarihan ang teksto at ang manunulat ng akda na susuriin ay masalimuot na realidad at gagamitin ang mga ito sa paglikha ng mga akda na sa tingin niya ay representasyon ng realidad. Upang higit na maging makatarungan ang ginagawang pagsusuri ay idinagdag ang teorya mula kay Cassanova (2001) na nagsasabing ang pamaraang realismo ay naglalarawan sa paraang siyentipiko at hindi namimili ng mga bagay na nadarama at napagukulan ng pagmamasid. Inilalarawan ang buhay sa katunayan nito at walang idealismo. Sa teoryang ito, ipinahayag ang paglalarawan ng iba’t ibang kalakaran ng realismo at inilalarawan sa anyong pampanitikan ang kalagayan ng lipunan sa makatotohanang pamamaraan. Sa pamamagitan nito naipakita ang makulay na mundo ng tao. Ang iba’t ibang damdamin ng tao ay nababasa, napapakinggan at ating napapanood sa isang malikhaing batayan ng panitikan. Para naman kay Reyes (1992), ang mas malinaw na doktrina ng realismo ay isang impirikal sa pagunawa sa mundo kung saan ipinalalagay na ang panitikan ay nagtataglay ng kapangyarihang hulihin, ilarawan

description

Pagsusuri sa mga kwento ni Liwayway Arceo

Transcript of 2010 Dalman

Page 1: 2010 Dalman

 

MAKATOTOHANANG PANGYAYARING NAGAGANAP SA MGA PANGUNAHING TAUHAN SA MGA PILING MAIKLING KWENTO NI 

LIWAYWAY A. ARCEO: ISANG PAGSUSURI Pamela G. Dalman 

  1.0 Panimula   Isa  si  Liwayway  Arceo  na  isang  kwentista  ang  nagpahayag  sa  isang masining  na  paraan  ng  kanyang damdamin, pananaw, kakayahan, kahusayan at kadakilaan. Ang mga panulat niyang maikling kwento ay maihahanay  sa  masining  na  likha.  Dito  naibahagi  niya  ang  kanyang  mga  karanasan  at  ang  mga pangyayaring makatotohanang nagaganap sa  lipunan na ginagalawan. Sa mga akdang  ito masasalamin ang sariling buhay upang maging huwaran para sa kabutihang naibabahagi nito sa buhay ng tao.   Ang mga makatotohanang pangyayaring ito ay masasalamin sa mga piling maikling kwento ni Liwayway Arceo. Sa mga kwentong sinulat niya ay sinuring mabuti ang mga inilahad na pangyayari at inilarawan sa pamamagitan  ng  mga  ginamit  na  diyalogo,  upang  mabigyan  ng  tamang  patunay  na  ang  mga pangyayaring  natagpuan  sa  kwento  ay  nadarama,  nakikita  at  totoong  nagaganap  sa  kasalukuyang panahon sa ating lipunang ginagalawan.   Ang  malawak  na  pagpapakahulugan  ng  realismo  ay  “wastong  representasyon  ng  realidad”  na maituturing  na  isang  pamaraang  pampanitikan  na  ginagamit  ng maraming  paaralang  sumusulat  ng pananaliksik.  Inilalahad  sa  pananaliksik  na  ito  ang mga  teorya  na  ginagamit  upang maging  gabay  sa tinatahak na landasin tungo sa isang matagumpay na pagsusuri.   Isa sa mapagkakatiwalaang teorya na natagpuan ng mananaliksik ay ang ibinigay ni Reyes (1992) aniya: Sa pananaw na  realismo ay nakapaloob ang paniniwalang may  taglay na kapangyarihan ang  teksto at ang manunulat ng akda na susuriin ay masalimuot na realidad at gagamitin ang mga  ito sa paglikha ng mga akda na sa tingin niya ay representasyon ng realidad.   Upang  higit  na maging makatarungan  ang  ginagawang  pagsusuri  ay  idinagdag  ang  teorya mula  kay Cassanova  (2001) na nagsasabing ang pamaraang  realismo ay naglalarawan  sa paraang  siyentipiko at hindi namimili ng mga bagay na nadarama at napag‐ukulan ng pagmamasid. Inilalarawan ang buhay sa katunayan nito at walang idealismo.   Sa  teoryang  ito,  ipinahayag  ang paglalarawan ng  iba’t  ibang  kalakaran ng  realismo  at  inilalarawan  sa anyong pampanitikan ang kalagayan ng lipunan sa makatotohanang pamamaraan. Sa pamamagitan nito naipakita ang makulay na mundo ng tao. Ang iba’t ibang damdamin ng tao ay nababasa, napapakinggan at ating napapanood sa isang malikhaing batayan ng panitikan.  Para naman kay Reyes (1992), ang mas malinaw na doktrina ng realismo ay isang impirikal sa pag‐unawa sa mundo kung saan  ipinalalagay na ang panitikan ay nagtataglay ng kapangyarihang hulihin,  ilarawan 

Page 2: 2010 Dalman

 

ang karanasang bumuo ng buhay sa kanyang partikular na kakayahan. Sa pag‐aaral na  ito ni Reyes ay nakatutulong  upang  maging  lunsaran  para  sa  mga  makatotohanang  pangyayari  sa  mga  kwento  ni Liwayway A. Arceo.   Kinilala  ng  mananaliksik  ang  mga  makatotohananng  pangyayari  ayon  sa  kamalayang  sikolohikal, ispiritwal at emosyunal na dulot sa mga pangunahing tauhan. Inilahad din ang mga implikasyon nito sa lipunang ginagalawan sa kasalukuyang panahon.   Ang  pag‐aaral  ay  nakatuon  sa  pagsusuri  sa  mga  makatotohanang  pangyayaring  inilahad  sa  mga pagbabagong nakikita  sa mga  tauhan ayon  sa mga kamalayang  sikolohikal,  ispiritwal at emosyunal  sa mga piling maikling kwento ni Liwayway A. Arceo at sa naging dulot na pagbabago sa mga pangunahing tauhan. Ito ay sumasaklaw sa sampung (10) maikling kwento: “Uhaw ang Tigang na Lupa (1943)”, “Ang Nanay ni  Iking”, “Ang Buhok ni Pilo”, “Doon  sa Looban”, “Kalapati, Ang Tagapayo”, “Iro: Sabungero”, “Sa’n ang Lakad Mo Ngayon, Ma?”, “Ikaw Pala, Misis Brown…Kumusta?” at “Ang Puso Niya ay  Isang Rosas”.   Ang pananaliksik ay isinagawa ngayong taong 2009‐2010 sa paaralan ng St. Michael’s College, Lunsod ng Iligan.   Ang pag‐aaral na isinagawa ng mananaliksik ay naglalayong makapag‐ambag ng impormasyon tungkol sa mga makatotohanang pangyayari na matatagpuan sa akdang pampanitikan na magbibigay gabay sa mga mambabasa.  Ito ay makadaragdag  sa kanilang kaalaman ng mga guro ng panitikan, makapagbigay ng ideya sa paraan ng pagtuturo.   Maragdagan  ang  kaalaman  ng mga mag‐aaral  tungkol  sa  realidad  ng  buhay. Maipaabot  sa  kanilang puso’t  isipan  ang  katotohanan  ay  kailangang maintindihan  tungo  sa makabuluhang  pamumuhay  sa lipunang kanilang kinabibilangan. Ang papel na  ito ay makatutulong nang malaki  sa mga mambabasa upang maunawaan  nilang mabuti  at maintindihan  ang  kabuuan  ng mga  nasusulat  na mga maikling kwento.   Makapagbibigay  ang  pananaliksik  na  ito  ng  sapat  na  impormasyon  upang  lumawak  ang  kaalaman tungkol  sa mga  paksang  tinalakay  ng mataas  na  paaralan  at  kolehiyo  at makatutulong  sa  kanilang isasagawang pananaliksik sa mga realismong pananaw na napapaloob sa iba pang anyo ng akda.   2.0 Metodolohiya  Gumamit ang mananaliksik ng Pamaraang Palarawan (Descriptive Analysis) at Pangnilalamang Pagsusuri (Content Analysis) sa mga Piling Maikling Kwento. Sinikap ng mananaliksik na matukoy ang mga piling maikling  kwento  na  isinulat  ni  Liwayway  A.  Arceo  na  kasasalaminan  ng  realismong  pananaw,  ang realidad na pangyayari na nagaganap na  tinataglay ng mga  tauhang ginamit ng may‐akda  sa kanyang 

Page 3: 2010 Dalman

 

maikling kwento at upang maipakita ang mga pagbabagong nasasalamin  sa mga pangunahing  tauhan batay sa mga kamalayang Sikolohikal, Ispiritual at Emosyunal.   Sa  pamamagitan  ng mga  pamaraang  ito  naipakita  ng mananaliksik  ang  paraan  ng  pagpapahayag  sa pamamagitan  ng  paggamit  ng  diyalogo  at  mga  sitwasyon  kung  paano  ang  mga  makatotohanang pangyayari ay nagaganap sa kwento.   Nagkakaron  ng  krayterya  ang  mananaliksik  sa  pagpili  ng  kwentong  susuriin.  Bago  ito  ginawa  ng mananaliksik  kanya munang  binasa  at  pinili  ang mga maikling  kwento. Ang mga maikling  kwento  ay isinulat  ni  Liwayway  A.  Arceo.  Ang  mga  ito  ay  nakikitaan  ng  mga  iba’t  ibang  realidad  o  mga makatotohanang pangayayari ang mga maikling kwento. May mga diyalogo o mga pangyayari na ginamit ang manunulat upang ipakita ang makatotohanang pangyayari na nagaganap sa mga tauhan ng maikling kwento.   3.0 Paglalahad, Pagsusuri at Pagpapakahulugan   Buod ng Maikling Kwento  Uhaw  ang  Tigang  na  Lupa.  Itinuturing  na  panulukang‐bato  ng  makabagong  maikling  kuwentong Tagalog  ang  akdang  ito  ni  Liwayway  Arceo.  Ito’y  kwento  ng  isang  dalagitang  nagkaroon  ng mga magulang na kailanman ay hindi niya kakikitaang naglalambingan. Hanggang matuklasan nito na may mahal palang iba ang ama at matagal na nitong inililihim sa pamilya nang mabasa nito ang talaarawan ng  ama. Dito  nagsimulang magalit  ang  dalagita  sa  ama  ngunit  ang  ina  sa  kabila  nang  natuklasang pagtataksil  ng  asawa  ay  hindi  nito  ipinakitang  siya’y  nasasaktan  sa  harap  ng  anak.  Patuloy  pa  rin niyang inalagaan ang maysakit na asawa.   Ang Nanay ni  Iking. Ang  kwentong  ito  ay  nauukol  kay  Iking  na nobyo ng  dalaga na nagkaroon  ng matinding  paghanga  sa  sarili  nitong  ina.  Walang  bukam‐bibig  ang  binata  kundi  ang  kanyang napakabuting  ina. Dahil dito ay naramdaman ng dalagang wala nang hihigit pang mahalaga para sa nobyo  kundi  ang  kanyang  ina.  Kaya may  pagkakataong  naninibugho  siya  sa  ina  nito.  Ngunit  ang pagiging malapit  ng  nobyo  sa  ina  ang  siyang  dahilan  upang  lubos  niyang makilala  ang  binata  at matuklasan kung ano ang gusto at ayaw nitong gagawing pag‐aalaga at pagmamahal sa kanya.  Ang Buhok ni Pilo. Ito ay tungkol sa inang natutuwang makita ang anak na labindalawang taon (12) na sa kabila ng pagiging hikahos nito sa buhay ay marunong  itong mag‐ayos sa sarili  lalo na sa kanyang buhok. Ngunit  ang  ganda ng pagkakaayos ng buhok nito  ay nawala nang minsang mapagtripan ng lasenggong ama nang umuwi  itong  lasing at gupitin ang buhok nito sa  likod ng pagtutol ng asawa at anak. Sa tuwing  lasing ang  lalaki ay walang magawa ang asawa na pigilin ang ninanais nitong gawin kahit na ikasasama pa ito ng loob ng anak.   

Page 4: 2010 Dalman

 

Doon  sa  Looban. Ang  kwentong  ito  ay  tipikal na paglalarawan  sa buhay  sa nayon  kung  saan  isang lugar  ang  pinagtitipunan  ng  mga  magkakapitbahay  ay  ang  Ponda  ni  Aling  Barang,  samut‐saring kwento ang naririnig sa bawat  isa. Ngunit ang pinakasentro ng bawat usapan ay ang buhay ni Turne na bukas na aklat para sa lahat. At sa tuwing ito’y nagugutom tanging ang ponda ni Aling Barang ang pinupuntahan upang makakain kahit walang ibabayad.   Kalapati.  Ito’y kwento  sa buhay ng magkaparehang kalapating  inalagaan ng mag‐asawang Remy at Tinoy at ng kanilang anak. Inilarawan dito ang pagkakahawig ng tao sa ugali ng kalapati kung pag‐ibig ang pag‐uusapan. Gaya ng nangyari sa alagang mga kalapati nang makakita ng ibang kalapati ang isa ay iniwan ang una at sumama sa iba. Na siyang dahilan upang mawalan ng buhay ang huli dahil hindi na muling nagbalik ang kasama nito.  Ang Tagapayo. Ang kwentong  ito ay tungkol sa  isang manunulat na si Neneng na minsan ay naging tulala at hindi napalagay ang pag‐iisip sa pagsusulat nang pagsabihan siyang hindi na dalaga dahil sa galing  nitong  magpayo  hinggil  sa  pag‐aalaga  ng  anak.  Dahil  dito’y  naapektuhan  ang  kanyang pagsusulat  dahilan  upang  pagsabihan  at  pangaralan  siya  ng  kanilang  patnugot.  Dito  nalaman  ng kanilang patnugot ang hindi magandang hahangarin ng nobyo sa dalaga.   Iro;  Sabungero.  Ito’y  nauukol  sa  isang  pamilya  na  nabubuhay  sa  pagiging  sabungero  ng  ama  at tagapayo ng ilan sa mga sabungerong katulad niya. Walang araw na hindi nagiging magulo ang buong bahay dahil sa bunganga ng maybahay nito na inihahalintulad sa radio na laging nakabukas sa tuwing walang pasok at nandoon ang mga anak na magugulo rin. Sa kanya lahat umaasa ang buong mag‐anak kaya nang bigla  itong namatay ganon na  lamang ang panlulumo ng  lahat. Hindi malaman ng asawa kung  ano  ang  gagawin  gayong  marami  itong  naiwang  anak  at  sanay  siyang  ang  asawa  ang nagpapalakad sa buong pamilya.  Sa’n ang Lakad Mo Ngayon, Ma? Ang kwentong ito ay nauukol sa isang anak na dalaga na si Loly na laging naiiwan sa kanyang yaya  Idad dahil  laging wala sa bahay ang  ina na si Ditas na  isang sikat na lider–sibiko at mangangalakal. Maagang naulila sa ama kaya ang yaya na ang kinamulatang kasama sa buhay  dahil  sa walang  panahon  sa  kanya  ang  ina. Nakapag‐isip  na  sumama  sa maling  barkada  at nakilala ang  lalaki na siyang dahilan upang malulong  ito sa masamang bisyo. At  ito rin ang sanhi ng kanyang maagang pagkamatay nang ma‐overdose sa gamot habang nagdadalantao. Hindi natanggap ng ina ang kinasapitan ng anak ngunit huli na ang lahat para magsisi ito.   Ikaw Pala, Misis Brown…Kumusta? Ang kwentong ito ay ukol sa dalawang magkaklase na kapwa may pagtingin  sa  iisang  lalaki.  Si  Lina  ang matalino  at  si  Salud  ang walang hilig  sa pag‐aaral.  Si  Lina  ay naging simpleng guro ngunit hindi nag‐asawa nang malamang ang  lalaking minahal niya ay sumama kay Salud na hindi rin nagtagal ang pagsasama. Hindi na pinatawad ni Lina ang binata nang minsang humingi  ito  ng  tawad  sa  kanya.  Habang  si  Salud  ay  halos  hindi  na  nakikilala  dahil  bumata  ito  at yumaman at nakapag‐asawa na ng kano. Ngunit taliwas ang nangyari sa kanyang inaasahan, si Salud sa kabila ng walang pinag‐aralan ay ito pa ang naging mayaman at masaya sa buhay.  

Page 5: 2010 Dalman

 

Ang Puso Niya ay Isang Rosas. Ito’y kwento hinggil kay Elsa at sa boss na si Miss Solano na ubod nang sungit, walang nakakasundo at kung tawagin ng kanyang mga kasamahan ay suwangit dahil hindi ito kakikitaan ng kagandahan dahil na  rin  sa pag‐uugali nito. Biglang nagbago ang  lahat nang makilala nito ang Kuya ni Elsa. Ang buong akala ni Elsa ay paaamuin lamang ng kanyang kuya ang dalaga ngunit nagkamali  siya  dahil  umibig  na  rin  ang  binata  na  siyang  nagpabago  sa  boss  nito.  Sinimulan  sa kunwaring pagkagusto ng kuya sa kanyang boss na nagtapos sa totohanang pagmamahalan na hindi niya sukat akalaing humantong sa pagiging tunay na pagmamahalan ng dalawa.  Mga Tema ng Maikling Kwento  Madalas na  Ipinamalas ng Anak ang Pag‐iisip  sa Dahilan ng Hindi Pagkikibuan ng mga Magulang. Tahasang inilahad ng anak sa kwento ang kanyang pangungulila sa ama, taliwas sa naging karanasan ng ibang karaniwang anak na naging maganda ang ugnayan ng mga ito sa kanilang mga magulang. Ang pangunahing tauhan ay nakaramdam ng pagkabagot sa buhay.  Isang malaking salik ang relasyon ng mga  anak  sa  magulang  upang  ang  mga  anak  ay  magrebelde  at  napapariwara  sa  buhay.  Hindi maipagkaila na maramdaman ng anak ang pangungulila kung ang mga magulang ay wala nang oras para sa mga anak.  Ipinakita ng Anak ang Kanyang Pag‐aaruga  sa Amang Nakaratay.  Ipinakita ng anak na babae ang pag‐aalala sa kalagayan ng amang may sakit. Sa ginawang ito ng anak, ay naipadama niya sa Ama ang kanyang  pagmamahal  at  pag‐alala  sa  kalagayan  nito.  Isa  itong  makatotohanang  pangyayari  na ginagawa  ng  sinumang  anak  na may  pagmamahal  sa  ama.  Na  lalong  ipinadama  ng  kahit  sinong miyembro  ng  pamilya  ang  pagmamahal  at  pag‐aaruga  sa  alinmang  kapamilya  lalo’t  ito  ay nagkakasakit.  Hindi Nakatulog sa Buong Magdamag at Pinaraan ang Gabi sa Pagluha. Pagseselos ang kalimitang nararamdaman ng ina sa tuwing nalalamang ang kanyang binata ay mayroon ng napupusuang dalaga. Kung minsan ay takot ang nararamdaman ng mga magulang na masaktan ang anak sa dahilang mula pagkabata ay ipinakita na sa anak ang pagkalinga at ang pagmamalasakit at higit sa lahat makapili ang anak ng manugang na kanilang maipagmamalaki. Madalas na naging karibal sa puso ng babae ang ina ng lalaki lalo na kung nakikita nito ang labis na pagmamahal ng ina sa nobya o di kaya’y pagpapakita na malapit  ito  sa  isa’t  isa.  Ito ay  tahasang  ipinakita ng nobya na kanyang nararamdaman  sa  ina ng kanyang kasintahan.  Laging Sinasaktan ng Asawa sa Tuwing Ito ay Nalalasing. Ang tao ay nagkakaroon ng bisyo, tulad ng pag‐inom  ng  alak  o  di  kaya  ay  pagsusugal. Ginagawang  dahilan  ng mga  nagkakaroon  ng  ganitong bisyo, ang kahirapan para  lamang maibsan ang kalagayan at  ilagay sa  limot ang kalagayan sa buhay. Sa halip na  tulungang makabangon sa kahirapan ay  lalo pang  ibinabaon ang pamilya sa mahirap na kalagayan. Sa ipinakitang ito ng lasenggong asawa ay pati kinabukasan ng pamilya ay unti‐unti nitong pinadidilim.  

Page 6: 2010 Dalman

 

Naging Tampulan ng Tsismis ng mga Kapitbahay Dahil sa Pagkakulong ng Anak. Ang kaganapang ito ay  isang makatotohanang  pangyayari  sa  isang  tao  sa  nagiging  bukas  na  aklat  ang  buhay  sa mga kapitbahay at kakilala. Ganito ang ikinikilos ng mga tao sa kwentong, “Doon sa Looban”, parang bukas na  aklat  ang buhay ng mga  tao. Naging  tampulan ng  tsismisan  sa  tindahan ni Aling Barang  at  ang kasamahan nitong sina Pamboy Barbero, Miyang Huweteng at  iba pa. Mababakas  ito sa arketipal o ispiritwal na pananaw na bahagi na o bahagi na  sa ating  kapwa  ang makikialam  sa buhay ng may buhay.   Nakikita ang mga  Ikinikilos ng mga Kalapati na May Pagkakahawig  sa  Tao.  Tahasang  ipinakita  sa kwento na hayop man ay may damdamin ding nasasaktan gaya ng pagkakatulad ng kalapati sa tao. Maraming katangian ang tao na maihahambing sa kalapati. Gaya halimbawa ng pagiging maramdamin at pagiging maselan sa anumang bagay lalung‐lalo na sa kanilang mga inakay. Maliban dito may ugali ang tao katulad ng kalapati kung pag‐ibig ang pag‐uusapan gaya sa naging kalagayan ng kalapati nang makitang may ibang naging tagasuyo ang kapareha nitong kalapati. Katulad ng tao ay may iba’t ibang pagtugon kung paano labanan ang problemang kinasasangkutan ng bawat isa.   Gulong‐gulo  ang  Isipan  nang  Sabihin  ng  Nobyong  Magsama  Muna  Bago  Magpapakasal.  Ang pagbibigay  ng  isang  kapasyahan  ay  humahanap  ng  tamang  dahilan  bago  sumuong  sa  dapat  na kalagyan.  Nagaganap  ang  pangyayaring  ito  kapag  nag‐iisip  ang  tao  kung  ano  ang  nilalaman  ng kanyang  kalooban.  Kapag  ito  ay may makitang  dahilan  na  siyang magiging  balakid  sa  susuonging buhay lalo na sa pagpili ng makakasama sa buhay. Dumarating ang pagkakataong nag‐aalinlangan sa ibibigay  na  kapasyahan  at  nagkakaroon  ng  pagdadalawang‐isip  na  maaaring  makapagbago  sa damdamin.  Para  sa  isang  babae  napakahalaga  ang  pangangalaga  sa  dignidad  kaya  kung  ito  ay nagkakaroon  na  ng  lamat  mahirap  ng  ituwid  ang  sarili.  Sa  larangan  ng  mga  kalalakihan  ang pagkakaroon ng asawang birhen ay isang malaking regalo mula sa babaing pakakasalan.   Maraming Lumalapit sa Kanya Upang Humingi ng Payo sa Pagsasabong Dahilan Upang Maging Bilib Ito sa Sarili. Ang tao ay may kanya‐kanyang taglay na katangian na maaaring kakaiba o nangingibabaw sa iba. At dahil sa katangiang ito, may mga nagtataglay nito na nagiging hambog at pinapaparangalan sa madla ang naturang kaalaman. Dahil sa hindi matanggap sa sarili na hindi sa lahat ng pagkakataon siya  ay  tama  dahil  nagbabago  rin  ang  timplada  ng  kaisipan,  at  umaabot  sa  pakikipag‐away  at pakikipag‐alitan, na maliit na bagay lamang siyang pinagmulan ng pagtatalo.  Naging Trabaho at Buhay na ang Pagsasabong. Si Pedrong Maglake ay  isang ehemplo ng tipikal na Pilipinong  naninirahan  sa  baryo.  Isang  uri  ng  karakter  na  nagpapahiwatig  na  ang  Pilipinas magpasahanggang ngayon ay may natitira pa ring bakas galing sa mga Kastila na isa sa mga ito ay ang interes sa pagsasabong. Si Pedro gaya ng inilalarawan sa kwento ay napapaligiran ng iba’t ibang uri ng tao  sa  lipunan  na  pumupunta  sa  kanya  kaya  nararamdaman  nitong  siya  ay mahalaga  sa  lipunang kanyang kinagagalawan. Naramdaman niyang siya’y mahalaga sa likod ng kanyang pagkukulang bilang haligi ng  pamilya na dapat magbigay  at  pumuno  sa pangangailangan  ng mag‐anak  na hindi  inaasa kung kailan mananalo sa sugal.  

Page 7: 2010 Dalman

 

Hindi Nakakasama ang Ina sa Tuwing may mga Lakad na Kailangan ang mga Magulang sa Paaralan at mga Espesyal na Okasyon. Sa mga kabataang napapariwara sa buhay ay madalas nagiging dahilan ay dahil  sa mga magulang na  laging walang oras para  sa mga anak dahil abala  sa pagpapalakad ng negosyo  at  iba  pa.  Tahasang  ipinapakita  sa  kwento  ang mga  dapat  naging  pananagutan  ng mga magulang sa anak upang ito ay hindi malulong sa masamang bisyo o mga masasamang barkada lalo na sa paggamit ng ipinagbabawal na gamot.   Nakadama ng Inggit at Pagseselos Nang Nakipagtanan ang Nobyo sa Iba. Ang pagkainggit sa kapwa ang  siyang madalas  na  dahilan  upang  ang  tao  ay  hindi magiging masaya  sa  buhay. Nagkaroon  ng pagkaawa  sa  sarili  na  hahantong  upang  hindi  magiging  makulay  ang  mundo  nito.  Ipinakita  ng pangunahing  tauhan  ang  kanyang  nakatagong  damdamin  sa  kapwa  guro  dahilan  upang mararamdaman  nitong  siya’y  napag‐iiwanan  na  ng  kanyang  mga  kasamahang  guro.  Ipinakita  sa kwento ang pagpapahalaga sa edukasyon na siyang nagpapabago sa estado sa buhay ng tao. Ngunit marami pa  rin  sa kasalukuyan ang nahihirapang  iangat ang buhay dahil walang panggastos  sa pag‐aaral dahil sa hirap ng buhay.   Mahigpit sa Kanyang mga Sinasakupan. Gaano man kasungit ang tao may pagbabago rin sa kanyang puso  dahil  hindi  likas  na masama  ang  tao, may  taglay  at  tinatago  rin  itong  kabutihan.  Katulad  ng pangunahing tauhan sa kwento, hindi niya nakakasundo ang halos lahat na kanyang mga kasamahan sa trabaho. Ngunit dahil may nagpapakita sa kanya ng pagpapahalaga at pagmamahal nagbago rin ang pananaw nito sa buhay at pag‐uugali.  Hindi Inaway ang Asawa nang Matuklasang Nagtaksil ito sa Kanya. Sa kwento, tahasang ipinakita ng lalaki ang pagmamahal nito sa kanyang kalaguyo kahit na  ito ay nag‐aagaw buhay na. Masakit  isipin na mas binibigyang halaga ng isang naghihingalo ang maling pag‐ibig. Bilang isang mabuting kristiyano ang pakikiapid ay isa sa ipinagbawal ng Sampung Utos na siyang ginawang gabay sa buhay ng tao. Ang pangangaliwa ng lalaki o babae man ay laganap na sa ngayon sa lipunan. Hindi lamang sa mga kwento o anumang anyo ng panitikan ito nangyayari kundi sa tunay na buhay. Sa panig naman ng maybahay, likas na sa kulturang Pilipino ang pagiging mapagsilbi sa kanilang mga asawa.   Ipinapakita  ang  Pag‐aaruga  sa  anak  Hanggang  sa  Paglaki  sa  Pamamagitan  ng  Paghahanda  ng Paboritong  Pagkain  at Damit  na  Isusuot  ng Anak.  Isang  emosyunal  at  ispiritwal  na  kalagayan  ang ipinapakita sa kwento tulad ng pagkalinga ng isang ina sa anak ay maliwanag na inilarawan. Ang pag‐aarugang ito ng ina ay nakapagdudulot kay Iking ng isang napakagandang adihikain sa kanyang puso na lalong mahalin ang kanyang ina. Ang pagmamahal na ipinakita ng ina ni Iking ay isang magandang halimbawa  ng  mabuting  pag‐aaruga  sa  mga  anak.  Sa  ipinakitang  ito  ng  ina  ay  masasabi  ng mananaliksik na naging mabuting ina ang nanay ni Iking. Dahil sa pagmamahal at pag‐aaruga ng ina sa anak ay hindi lamang kapakanan ng anak ang iniisip ng isang ina o magulang kundi maging ang pagpili ng babaeng mamahalin ng anak.   Pagtawag sa Panginoon sa Gitna ng Paghihirap sa Kamay ng Asawang Lasenggo. Ang pagtawag sa Panginoon  lalong‐lalo  na  sa  gitna  ng  kagipitan  ang  una  at  madalas  na  ginagawa  ng  tao.  Hindi 

Page 8: 2010 Dalman

 

naihihiwalay  ng  tao  ang  pananalig  sa  Diyos  ano  man  ang  estado  nito  sa  buhay.  Katulad  ng pangunahing  tauhan  sa  kwento  sa  kung  saan  ang  pagdarasal  ang  siyang  tanging  paraan  upang maibsan  ang  takot  na  nararamdaman.  Ginagawang  dahilan  ng  mga  nagkakaroon  ng  bisyo  ang kahirapan para lamang maibsan ang kalagayan at ilagay sa limot ang kalagayan sa buhay. Sa halip na tulungang makabangon mula  sa  kahirapan  ay  lalo pang  ibinabaon  ang pamilya  sa mas mahirap na kalagayan.  Laging Pagsisimba. Isa sa magandang ipinakita sa kwentong “Doon sa Looban” na kahit na puno tayo ng problema at kahirapan sa buhay ay hindi  tayo nakakalimot  sa Poong Maykapal.  Ito ay  tahasang ipinakita ng tauhang si Miyang Huweteng na hindi nakalimot magsimba bago pumunta sa pondahan ni Aling Barang.  Isa  sa ating obligasyong pang‐ispiritwal ay ang pagsisimba at pakikinig  sa banal na salita  ng Diyos  dahil  ito  ay  pinaniniwalaang  nakapagbigay  ng  katiwasayan  at  katahimikan  sa  ating buhay.  Pagpapahalaga sa Kabanalan ng Kasal. Ang pagmamahalan sa pagitan ng lalaki at babae sa kanilang ugnayan ay nagsimulang mabuo pagkatapos ng kasal at hindi bago nito. Ito ang naging paninindigan ni Neneng  at  dahilan  kung  bakit  nag‐aalinlangan  ito  sa  nais  ng  nobyo  na  silay’y magkaniig  bago  ang kasal. Tahasang ipinapakita ni Neneng ang pagpapahalaga sa kanyang pagkababae at kahalagahan ng kasal.  Ipinakita  lamang ni Neneng ang kanyang pagpapahalaga  sa kabanalan ng kasal para  sa  isang babae at ang  ipinakita ng nobyo sa kanya ay hindi tunay. Ang tamang desisyon ng tao ang tunay na nagdadala sa tao sa tamang  landas na tatahakin kasabay ang pananalig sa Diyos na siyang  lubos na nakakaalam kung ano ang tunay na nagbibigay sa tao ng kaligayahan.  Lubos  na  Pagsisisi  sa  Pagkamatay  ng  Anak.  Sa  pagkakataong  nanghihinayang  ang  isang  tao  sa kanyang mga nagawang kamalian sa buhay, madalas ay nasasabi nitong hindi na pweding  ibalik ang nakalipas na  siyang nangyari  kay Ditas. Nagkulang  si Ditas ng panahon upang  ipadama  sa anak na mahal na mahal niya  ito at  siya nitong pinagsisihang mabuti. Mahirap mang  ibalik ang nakaraan o balikan ang nakaraan ang lubos na pagsisisi at paghingi ng kapatawaran sa Diyos ang pinakamabisang nararapat gawin ng isang taong nagkasala sa kapwa maging sa mahal sa buhay.  Ipinapakita ang Mabuting Pakikitungo sa Kapwa. Si Rosendo ang  isa sa nagpabago sa damdamin ni Miss Solano dahil sa kanyang mabuting pakikituno sa dalaga. Pinapakita ni Rosendo ang kahalagahan ng mabuting pakikitungo sa kapwa ay nagsasaad ng kagandahang asal. Dahil naniniwala si Rosendo, kaya’t nagbabago rin ang dalaga kapag nakita niyang may nagpapahalaga rin sa kanya. Kung maganda ang pakikitungo sa atin ng mga tao ay walang dahilan upang lagi tayong nagagalit sa lahat ng oras. Ito ang nangyari kay Miss Solano nang naging sila na ni Rosendo ay nagbago na rin ang pakikitungo nito sa mga kasamahan sa trabaho.   Laging  Nakikitang  Abala  ang  Ama  sa  Pagsusulat.  Tahasang  ipinakita  sa  kwento  na  kung  gaano nangungulila sa pagmamahal ang anak sa magulang. Bukod sa responsibilidad ng mga magulang hindi maipagkakailang ang mga anak naman ay may responsibilidad din. Sagutin nila ang mahusay na pag‐aaral at ang pagtulong sa bahay katulad ng ating pangunahing tauhan kung saan kahit na nagtaksil ang 

Page 9: 2010 Dalman

 

ama  sa  ina  ay  patuloy  pa  rin  nitong minahal  at  inalagaan  ang  ama  na  nakaratay. Marami  sa mga magulang ang naging abala sa paghahanap ng magagandang buhay para sa pamilya na kung minsan ay humantong sa kakulangan ng oras upang maipadama sa mga anak na ang ginawa nila ay para na rin sa kanilang kapakanan.   Umiiyak at Hindi Nakatulog Buong Gabi nang Malamang May Nobya na ang Anak. Pagseselos ang kalimitang  nararamdaman  ng  ina  sa  tuwing  nalalamang  ang  kanyang  binata  ay  mayroon  ng napupusuang dalaga. Iba‐iba ang naging damdamin ng ina kapag dumarating na sa buhay na ang anak ay natuto nang magmahal. Kung minsan ay takot ang nararamdaman ng mga magulang na masaktan ang anak sa dahilang mula pagkabata ay ipinakita na sa anak ang pagkalinga at ang pagmamalasakit at higit sa lahat makapili ang anak ng manugang na kanilang maipagmamalaki. Sa punto ng mga babae, kung  saan halos mararamdaman nito ang pagseselos  sa  ina ng  lalaking kanilang  iniibig. Dahil kung minsan may  pagkakataong  ikukumpara  ng  lalaki  ang  pagmamahal  ng  ina  sa  pagtrato  ng  nobya  sa kanya na siyang dahilan upang maramdaman nitong hindi siya tanggap.  Naghihirap ang Kalooban Dahil sa Asawang Lasenggo. Ang ina ang siyang ilaw ng tahanan habang ang ama ang siyang haligi ng tahanan na siyang pundasyon upang magkaroon ng matibay na pamilya. Sa kwento  ipinakita ng ama ang kanyang pagiging mahina. Nadadaig ng kanyang pagiging  lasinggo ang mabuting  katangiang  dapat  ipakita  sa  asawa  at  anak.  Naging  mahirap  para  sa  isang  ina  ang pagtaguyod ng pamilya kung nag‐iisa  lamang siyang nag‐aaruga sa anak at pagpapatakbo upang ang buong mag‐anak ay maging matagumpay sa pagdating ng panahon. Ipinapakita lamang sa mga kataga ng isang maybahay kung gaano ang nadaramang paghihirap sa buhay sa piling ng eresponsabling ama na dapat kaagapay niya upang itaguyod nang mabuti ang pamilya.   Naghihirap ang Kalooban Dahil  sa Utang at Nangyari  sa Anak.  Isa  sa makatotothanang pangyayari ang ipinakita sa kwento ay ang pagiging problemado ni Turne dahil nababaon na ito sa utang. Hindi pa nababayaran ang utang ay uutang na naman. Ang  lahat ng  ito ay dahil  sa maling pamamalakad ng buhay at paggagamitan ng pera. Hindi natin lubos na masisisi si Turne kung bakit lalo itong nagigipit dahil  sa maling diskarte  sa buhay. Ang  labis na paggasta para  sa  sariling  kapakanan  at ang maling pagdisiplina sa mga anak ang siyang dahilan kung bakit mas lalong nabaon sa utang si Turne.  Nalungkot at Nagalit ang Kalapating Lalaki (may batik na itim sa ulo) nang Makitang Sumama sa iba ang  Kasamang  Kalapati.  Tahasang  ipinakita  sa  kwento  na  hayop  man  ay  may  damdamin  ding nasasaktan gaya ng pagkakatulad ng kalapati sa tao. Maraming katangian ang tao na maihahambing sa kalapati. Gaya halimbawa ng pagiging maramdamin at pagiging maselan sa anumang bagay lalong‐lalo na sa kanilang mga inakay. Maliban dito may ugali ang tao katulad ng kalapati kung pag‐ibig ang pag‐uusapan  gaya  sa  naging  kalagayan  ng  kalapati  nang makitang may  ibang  naging  tagasuyo  ang kapareha nitong kalapati, ito ay napapatunayan sa ipinakita nitong reaksyon ng kalapati.   Pagdadalamhati sa Pagkamatay ng Asawa. Hindi tahasang sinabi sa kwento kung ano ang tunay na nangyari kay Pedro at kung ano ang dahilan ng kanyang kamatayan. Upang iiwan sa mga mambabasa kung gaano kasakit kapag ang pinagkukunang  lakas ay nawala na sa kanya.  Ipinakita ni aling Kadya 

Page 10: 2010 Dalman

 

ang pagdadalamhati nang mamatay ang asawa nito. Ito ang madalas na nararamdaman ng mga taong iniwan ng  kanilang pinagkukunan ng  lakas  at  inspirasyon  at  kung minsan  ay nakakaramdam pa ng kawalan ng interes na mabuhay. Masakit isiping nawala na ang taong siya nating pakpak upang tayo’y makalipad katulad sa naramdaman ni Aling Kadya nang mawala ang asawang siyang sinasandigan ng buong mag‐anak.   Nakadama ng Pagkabagot sa Lahat ng mga Gawaing‐bahay. Ang maybahay na nananatili sa tahanan buong maghapon  ay  kadalasang  kakikitaan  ng  pagkabagot  at  ugaling  di  kanais‐nais  kaya mahilig magbitaw  ng  mga  maanghang  at  masakit  na  pananalita.  Lalo  na  kapag  napapaligiran  ng  mga magugulo  at  pasaway  na  mga  anak.  Nakikita  ito  sa  katauhan  ni  Aling  Kadya  na  asawa  ni  Iro Sabungero. Madalas  ito ang bukambibig ng mga  ina na  laging nasa bahay at walang  ibang ginagawa kundi ang mag‐alaga ng mga anak, maglinis sa bahay at mag‐asikaso sa asawa.   Nakaramdam  ng  Pagkahiya  at  Galit  nang  Matuklasang  Nakikianib  ang  Ina  sa  Ama  ng  Nobyo. Nasaktan at napahiya ang pangunahing tauhan sa kwentong “Sa’n ang Lakad Mo Ngayon Ma? Nang matuklasan  nitong  naging  kalaguyo  ang  ina  ng  ama  ng  kanyang  nobyo.  Bilang  isang  mabuting kristiyano ang pakikiapid ay isa sa ipinagbawal ng Sampung Utos na siyang ginawang gabay sa buhay ng tao. Sa  ispiritual na pananaw ang pakikipagrelasyon ng babae o  lalaki sa  iba ay  labag sa mata ng Diyos at mata ng tao gaya ng sinabi sa banal na aklat. Masakit isipin na ilan sa mga kalaguyo ay naging kasabwat  at  bahagi  ng  katiwalian  ng  ilan  sa  mga  nasa  katungkulan.  At  kadalasan  siya  pa  itong nagtatamasa ng karangyaan at luho sa buhay kaysa tunay na pamilya.   Nasaktan  ang  Damdamin  Dahil  sa  Ginawang  Pagtataksil  ng  Kasintahan.  Nahirapan  si  Linang kalimutan ang mga karanasan sa pag‐ibig nang minsan ay masaktan ng  lalaking tanging  itinitibok ng kanyang puso. Ang karanasan na ito ang nagtulak upang maging manhid ang puso at naging sarado sa iba pang pagkakataon. Ang masaklap na karanasan  sa pag‐ibig ang naging dahilan upang  ituon ang kanyang pag‐iisip  sa pag‐aaral  kaya nakatapos  si  Lina. Ang  sinasabi ng  ibang  tao  ay may malaking epekto upang ang kasalukuyang nararamdaman nito ay magbabago. Katulad ng naging damdamin ni Lina sa kwento kung saan puno ng hinanakit ang naging kapalit ng nararamdamang pagmamahal.   Laging Nagagalit at Hindi Marunong Pumuri sa Kakayahan ng Iba. Hindi masyadong pinahahalagahan ni Miss Solano ang panlabas na kaanyuan dahil naniniwala siya na mas higit ang katalinuhan kaysa kagandahan at pag‐uugali ng tao. Dahil sa paniniwalang ito ni Miss Solano ay hindi niya nabibigyan ng pagkakataon  ang  sarili na makibagay  sa mga  kasamahan. Pinapahalagahan nito  ang  angking  talino kaysa  kagandahan  kaya  hindi  nito  pinapahalagahan  ang  kakayahan  ng  iba.  Sa  buhay  ng  tao  ay napakalaki  ang  nagagawa  ng  pag‐ibig may mabuti  at mayroon  ding  hindi magandang  naidudulot, katulad  ng  kwento  kung  saan  naging maganda  ang  nagawa  ng  pag‐ibig  sa  buhay  ng  pangunahing tauhan kung saan nabago ng pag‐ibig ang pangit na ugali nito.   

Page 11: 2010 Dalman

 

4.0 Konklusyon at Rekomendasyon   Ang pag‐aaral na ito ay pinamagatang “Makatotohanang Pangyayaring Nagaganap sa mga Pangunahing Tauhan  sa  mga  Piling  Maikling  Kwento  ni  Liwayway  A.  Arceo:  Isang  Pagsusuri”.  Ang  mga makatotohanang  pangyayari  na  natuklasan  ng  mananaliksik  sa  kamalayang  sikolohikal,  ispiritwal  at imosyunal ng mga tauhan mula sa maikling kwento ay ang mga sumusunod:  Uhaw ang Tigang na Lupa:  Makatotohanang  Pangyayari:  Madalas  na  ipinamalas  ng  anak  ang  pag‐iisip  sa  dahilan  nang  hindi pagkikibuan ng mga magulang, Ipinakita ng anak ang pag‐aaruga sa Amang Nakaratay, Hindi inaway ang asawa nang matuklasang nagtaksil ito sa kanya  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Nagtataka kung bakit nabibilang  lamang sa daliri kung nakikita na magkasama ang mga magulang  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Naging mapagkumbaba sa kabila ng ginawang pagtataksil sa kanya  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Nakadama ng pagkabagot sa buhay  Ang Nanay ni Iking  Mga  Makatotohanang  Pangyayari:  Hindi  Nakatulog  sa  buong  magdamag  at  pinaraan  ang  gabi  sa pagluha,  Ipinapakita  ang  pag‐aaruga  sa  anak  hanggang  sa  paglaki  sa  pamamagiutan  ng  laging paghahanda ng paboritong pagkain at damit na  isusuot ng anak at Umiiyak at hindi nakatulog buong gabi nang malamang may nobya na ang anak.  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Naging mainitin ang ulo at nagseselos sa nobya ng anak  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Naging isang mabuting ina sa anak  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Naging matampuhin at madaling nagagalit  Ang Buhok ni Pilo  Mga Makatotohanang Pangyayari: Laging sinasaktan ng asawa sa tuwing ito ay nalalasing, Pagtawag sa Panginoon  sa gitna ng paghihirap  sa kamay ng asawang  lasinggo at Naghihirap ang kalooban dahil  sa asawang lasinggo.  Pagbabagong  Dulot  sa  Kamalayang  Sikolohikal:  Natuto  na  itong  sumagot  sa  tuwing  nalalasing  ang asawa at sinasaktan siya nito 

Page 12: 2010 Dalman

 

 Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Laging pagtawag sa Panginoon sa lahat ng oras  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Naging mas malapit sa anak  Doon sa Looban  Mga  Makatotohanang  Pangyayari:  Naging  Tampulan  ng  Tsismis  ng  mga  Kapitbahay  Dahil  sa Pagkakulong ng Anak, Laging Nagsisimba at Naghihirap ang Kalooban Dahil sa Utang at pagkakulong ng anak.  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Konsintedor sa masamang ginawa ng anak  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Bago dumating sa pondahan ay nakapagsimba na ito  Pagbabagong Dulot  sa  Kamalayang  Emosyunal: Ginawa  ang  lahat  na  paraan  upang matulungan  ang nakakulong na anak  Kalapati  Mga Makatotohanang Pangyayari: Nakikita ang mga  ikinilos ng mga kalapati na may pagkakahawig sa tao at Nalungkot at nagalit ang kalapating lalaki (may batik na itim sa ulo) nang makitang sumama sa iba ang kasamang kalapati  Pagbabagong  Dulot  sa  Kamalayang  Sikolohikal:  Ginawang  halimbawa  sa  kanilang  pagsasama  ang katangian ng kalapating hindi mapag‐iisa na laging magkasama sa anumang oras.  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Walang nakikitang pagbabago sa kamalayang Ispiritwal  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Nawalan ng buhay nang hindi na bumalik ang kasamang babaing kalapati  Ang Tagapayo  Mga Makatotohanang Pangyayari: Gulong‐gulo ang Isipan nang Sabihin ng Nobyo na Magsasama Muna Bago Magpapakasal, Pagpapahalaga  sa  kabanalan ng  kasal  at Hindi naipasa  sa  tamang oras  ang mga artikulong isinulat  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Naging maingat sa kanyang naging desisiyon  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Natotong magpahalaga sa dangal  

Page 13: 2010 Dalman

 

Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Naapektohan ang trabaho  Iro Sabungero  Mga  Makatotohanang  Pangyayari:  Maraming  lumalapit  sa  kanya  upang  humingi  ng  payo  sa pagsasabong dahilan upang maging bilib sa sarili, Pagdadalamhati sa pagkamatay ng asawa, at Ang mga anak ang pinagbuntunan ng galit sa dami ng trabaho sa bahay.   Pagbabagong  Dulot  sa  Kamalayang  Sikolohikal:  Laging  naniniwalang  siya  ang  tama  at  Namatay  na naiwan ang asawa at mga anak sa kawalan.  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Walang Ispiritwal na pagbabago  Pagbabagong  Dulot  sa  Kamalayang  Emosyunal:  Nakaramdam  ng  pag‐aaalinlanagan  kung  kaya  pang buhayin ang mga anak ngayong wala na ang asawang inaasahan at Naging mabunganga sa loob at labas ng bahay.  Saan ang Lakad Mo Ngayon, Ma?  Mga Makatotohanang Pangyayari: Hindi Nakakasama ang  Ina sa Tuwing may mga Lakad na Kailangan ang mga Magulang sa Paaralan at mga Espesyal na Okasyon, Lubos na Pagsisisi sa Pagkamatay ng Anak at Nakaramdam  ng  pagkahiya  at  galit  nang matuklasang Natuklasang Nakikianib  ang  Ina  sa  Ama  ng Nobyo  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Nalulong sa ipinagbabawal na gamot  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Nagsisi sa hindi pagbibigay ng oras sa nag‐iisang anak  Pagbabagong Dulot  sa Kamalayang Emosyunal:  Sumama  sa maling barkada  at natotong  gumamit ng ipinagbabawal na gamot  Ikaw Pala Mrs. Brown… Kumusta?  Mga Makatotohanang  Pangyayari: Nakadama  ng  pagseselos  at  Inggit  nang  nakipagtanan  sa  iba  ang nobyo; Malimit  na magkagalit  sila  ni  Salud,  Naniniwalang  ang mabait  ang  siyang  nagtatagumpay  at Mabuting pakikitungo sa kapwa  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Lalong pinagbubutihan ang kanyang pag‐aaral at Hindi pinansin ang pambubuska ng kaklasing si Salud  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Walang Ispiritwal na Pagbabago  

Page 14: 2010 Dalman

 

Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Emosyunal: Nanatiling dalaga at hindi na muling umibig pa  Ang Puso niya ay isang Rosas  Mga Makatotohanang  Pangyayari: Mahigpit  sa  kanyang mga  sinasakupan, Mabuting  pakikitungo  sa kapwa at Laging nagagalit at hindi marunong pumuri sa kakayahan ng iba  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Sikolohikal: Nagbago ng pakikitungo sa kapwa nang malamang may nagpapahalaga rin sa kanya  Pagbabagong Dulot sa Kamalayang Ispiritwal: Naniniwala na ang tao kung nadarama niyang siya ay may halaga rin sa daigdig, hindi  lamang bilang tao makalilimutan niya ang mainis at mayamot sa maraming bagay  Pagbabagong  Dulot  sa  Kamalayang  Emosyunal:  Nang  dahil  sa  pag‐ibig  ay  nagkaroon  na  ito  ng pagkakataong makipagkwentuhan sa mga kasama at marunong nang pumuri sa magagandang nagawa ng iba sa kasalukuyan   Napatunayan  ng  mananaliksik  na  ang  mga  maikling  kwento  na  ginamit  sa  pag‐aaral  na  isinulat  ni Liwayway  A.  Arceo  ay  naglalaman  ng  mga  makatotohanang  pangyayari,  dahil  ang  natagpuang pangyayari ay nakikita, nararanasan at malinaw na nagaganap sa kasalukuyang panahon. Ipinapakita ni Liwayway A. Arceo kung paano nakipaglaban ang mga tauhan sa agos ng buhay. Hindi naging hadlang ang kahirapan upang ang tao ay hindi mabuhay at lumigaya sa gitna ng kawalan na siya namang ugali na nakikita sa buhay ng mga Pilipino.   Kung  isipin  walang  pagkakalayo  ang  mga  pangyayari  sa  kwento  na  sinuri  ng  mananaliksik  sa  mga kaganapan  sa  kasalukuyang  lipunan  na  ating  ginagalawan.  Gaya  ng  hatid  sa  atin  ng  kwentong  Iro: Sabungero na naglalarawan sa kulturang Pilipino kung saan ang  ilan mga kababayan ay na nalulong sa sugal mayaman man o mahirap. Kagaya rin ng kwentong Ikaw Pala Mrs. Brown…Kumusta ay isang tipikal na  paglalarawan  sa  buhay  ng  isang  babaeng  Pilipina  kung  saan  inilarawan  kung  paano  nakipaglaban upang mabago  ang mukha  ng  kanilang  buhay.  Si  Lina  na  nagpapahalaga  sa  edukasyon  ngunit  hindi naging masaya ang buhay dahil nakalimutan nito na kailangan ding pahalagahan ang sarili. Si Salud na nagpakita ng  tapang upang hamunin ang kahirapan kahit hindi nakatapos  sa kanyang pag‐aaral  siya’y naging matagumpay  at  yumaman  sa buhay.  Ilan  lamang  ito  sa mga  kwento na naglalarawan  sa  iba’t ibang uri ng  tao  sa  ating  lipunan  at  ang hatid nito para  sa mga mambabasa upang maging  gabay  at kapupulutan ng aral.   Rekomendasyon   Ayon  sa  kinalabasan  ng  pag‐aaral  na  ito  ay  nabuo  ng  mananaliksik  ang  mga  sumusunod  na  mga rekomendasyon:  

Page 15: 2010 Dalman

 

1. Inaasahang ang mga akdang isinulat ni Liwayway A. Arceo ay magiging huwaran at instrumento ng mga guro at mga estudyante sa aralin na tumatalakay sa mga makatotohanang pangyayari sa lipunan. 

2. Magsagawa ng mga symposiya at seminars na tumatalakay sa mga pamaraang pampagtuturo sa Panitikang Pilipino upang mapaunlad ang kakayahan ng mga gurong nagtuturo ng panitikan. 

3. Inaanyayahang magpatuloy  ang mga manunulat  sa  pagsulat  ng mga  kathang  naglalahad  at naglalaman  ng mga  realidad  na  pangyayari  upang  ipagpatuloy  ang  pagyabong  ng  panitikang Filipino. 

4. Pahalagahan at tangkilikin ang mga babasahing nagtataglay ng mga magagandang aral/valyu na nakapalaoob sa Panitikang Pilipino upang maging gabay sa pang‐araw‐araw na buhay. 

5. Gamiting lunsaran ang maikling kwento sa pagtuturo ng asignaturang Filipino upang mas lalong magiging makulay at mapagaan ang pagtuturo ng panitikan o anumang aralin at asignatura. 

6. Maipasok sa makabagong Teknolohiya ang lahat na mga akda ni Liwayway A. Arceo upang mas marami ang makababasa nito. 

7. Maglalagay  ng  mga  karagdagang  babasahing  pampanitikan  sa  loob  ng  silid‐aklatan  upang magamit ng mga estudyante at mga guro sa kani‐kanilang aralin. 

  5.0 Bibliyograpi  Mga Aklat  Arceo,  Liwayway,  S.  (1991).  Uhaw  ang  tigang  na  lupa  atbp.,  Loyola  Heights,  Quezon  City, Manila, 

Philippines.  Casanova, Arthur P. et al. (2001). Panitikang Pilipino, Rex Bookstore.  Gonzales, Lydia F. S. (2005). Realismong Pananaw.  Holland, Danny, (2007). Reaching teens in their natural habitat. p. 49.  Mabanglo, Ruth, S. (2006). Family resource kit ng UH. Manoa Center of the Family.  Mag‐atas, Rosario G. (1994). Panitikang kayumanggi pangkolehiyo. Metro Manila 24K, Printing Press.  Reyes, Soledad S. (1983). Kritisismo. Shaw Boulevard. Pasig Metro Manila.  Reyes,  Soledad  S.  (1992).  Kritisismo  Mga  teorya  at  antolohiya  para  sa  epektibong  pagtuturo  ng 

panitikan. Pp. 39‐53.  Sauco, Teofilo. (1992). Ang magmamani. Manila: Mayon Pub. Co., 1933. Pp. 1‐60.  

Page 16: 2010 Dalman

 

Mga Tesis  Abdul, Junairah A. S. (2008). Realidad sa Nobelang “Banaag at Sikat ni Lope K. Santos: Mindanao State 

University.  Baybayon,  Glorilyn.  S.  (1995).  Pagpapahalagang  Moral  sa  Nobelang  Daluyong.  Mindanao  State 

University, Marawi City.  Cabana, Grace  A.  (1999)  Ang  Kalagayang  Realismo  sa mga  Piling Nobelang  Pilipino. Mindanao  State 

University, Marawi City.  Dipatuan,  Saima  L.  (2009). Ang Realsimo  sa Nobelang Dugo  sa Bukang  Liwayway  ni Rogelio R.  Sikat. 

Mindanao State University Marawi City.  Jumalon, Rodson, E.  (2008). Mga Pagpapahalagang Moral sa mga Piling Maikling Kwento ni Genoveva 

Edroza‐Matute. St. Michael’s College, Iligan City.  Mangoda,  Naifa  L.  (2007).  Realismo  sa  Nobelang  “Daluyong”  ni  Lazaro  Fransico  Mindanao  State 

University, Marawi City.  Masbud, Sittie  Jalilah D. S.  (2005). Ang Realismo  sa Nayon at Lunsod ng Nobelang “Anak ng Lupa” ni 

Domingo Landicho: Mindanao State University.  Mullanida, Pilmore. (1995‐1996). Mga Elementong Historikal sa Nobelang: “Dugo sa Bukang Liwayway ni 

Rogelio R. Sicat”.   Journal  The Encyclopedia of Philosophy, International Edition, New York. American Corporation Vol. 7 (2005).  Chua, Anthony T. S. (2009). Philippine Mabuhay, News Malat sa Kabataan. Vol. 17 no. 46 (Nov. 13‐19).  Villamin, A.M. (Aug. 2003). On Values Education, Graft and Corruption. Philippine Journal of Education p. 

96.  Diksyunaryo  American Webster Dictionary, National Bookstore.  Tagalog English Dictionary, Rex Bookstore.  

Page 17: 2010 Dalman

 

Internet  dr.holmesmargie.www.com.twothousandnine  www.teenstoday topicssitemapcharacteristics  Pert and Nita Curry.www.ninety and dime.com.2003