vacaloura · 2008. 8. 5. · e-mail: [email protected] Boletín cofinaciado pola Deputación de...

SETE

MBRO

200

5

4e patrimonio arqueolóxicoSíntese do patrimonio arqueolóxico dos montesParques e itinerarios arqueolóxicosActuacións puntuais

CONCELLODE VIGO

DEPUTACIÓNDE PONTEVEDRA

CONSELLERÍADO MEDIO RURAL

BOLETÍN DO PROXECTO NATUREZA VIVAvacaloura

PROX

ECTO

COF

INAN

CIAD

O PO

LA U

NIÓN

EUR

OPEA

VILA NOVADE CERVEIRA

FEDERINTERREG III-A

MANCOMUNIDADEDE MONTES DE VIGO

montes

2

vacaloura BOLETÍN DO PROXECTO NATUREZA VIVA | NÚMERO 4

Dentro da perspectiva integral coa que cómpre enfocar axestión dos montes, especialmente nuns montes coma os nososde forte carácter urbano, o patrimonio cultural debe ocuparun lugar principal.

Os elementos catalogados nos montes da Mancomunidadeposúen unha notable relevancia patrimonial, tanto polopropio valor cultural dos elementos coma pola súadiversidade tipolóxica e a súa concentración espacial.Pódense destacar as 30 mámoas presentes nos montesvigueses e que forman parte do gran conxunto de necrópolesde monte Penide, unha importante manifestación da culturaneolítica. Tamén os gravados rupestres, na súa maioría daIdade do Bronce, conforman un conxunto moi singular. Os 46petróglifos catalogados nos montes da Mancomunidadeconcéntranse nos montes sudoccidentais, o que lles outorgaun valor engadido como instrumentos de educación,información e difusión do patrimonio arqueolóxico. Castros eoutros xacementos completan o diverso perfil deste recursocultural.

E cómpre considerar a este patrimonio como un recursocapital do monte, un recurso de gran fraxilidade e complexaxestión. O carácter urbano dos montes vigueses esixeentender este patrimonio como parte dos valores sociais quedesempeña o monte, como a preservación de recursoshidrolóxicos, a conservación do solo ou a presenza dehábitats para a vida silvestre. A este respecto, calqueraproxecto de intervención ten que contemplar medidas activasen relación co patrimonio arqueolóxico.

Pero é necesario actuar con prudencia neste fráxilpatrimonio. Non é aconsellable expor todos os elementos ápresión dos visitantes e poñelos nunha situación devulnerabilidade, xa que as posibles agresións teñen en moitasocasións consecuencias irreversibles. Por esta razón osequipamentos culturais e recreativos onde se leven a caboaccións informativas e educativas son imprescindibles. Nonobstante, a completa información sobre o patrimonio culturaldos montes dispoñible neste tipo de equipamentos hai quecomplementala coa experimentación directa das paisaxesarqueolóxicas. Deste xeito, os itinerarios para achegarse aoselementos catalogados deben incluír aqueles máisrepresentativos, evitando percorridos exhaustivos.

Aínda así, esta prudencia na difusión do patrimonioarqueolóxico non significa que non haxa que acometeraccións integrais de preservación dos elementos e mellora doseu contorno. Cómpre lembrar que o 11% dos elementoscatalogados están destruídos na súa maior parte e o 46% estágravemente alterado. O compromiso dos montes veciñais coaconservación dos seus valores e recursos ambientais debetraducirse en iniciativas específicas e ambiciosas deprotección e promoción do seu patrimonio cultural.

EDITORIAL

número 4 | setembro 2006

CONTIDO3Síntese do patromonio arqueolóxico dosmontes veciñaisLESERING, S.L.

9Conxuntos e itinerarios arqueolóxicosLESERING, S.L.

17Actuacións puntuaisLESERING, S.L.

Natureza Viva, proxecto cofinanciadopola Unión Europea | www.naturezaviva.orge-mail: [email protected]

Boletín cofinaciado polaDeputación de Pontevedra

UNIÓN EUROPEAFONDO EUROPEO DE DESENVOLVEMENTO REXIONALINTERREG III-A

BOLETÍN DO PROXECTO NATUREZA VIVAvacaloura

montese patrimonio arqueolóxico

A.J.

RÖSE

L VO

N RO

SENH

OF

3


UN RECURSO BÁSICO DOS MONTES DA MANCOMUNIDADE DE VIGO

síntese do patrimonioarqueolóxico dos montesveciñaisLESERING, S.L.

Petróglifo de Fragoselo ouda Pedra Moura. Arriba,detalle; abaixo, vista domuro de protección. Situadoen Fragoselo, Coruxo

Os diversos montes pertencentes áMancomunidade de Vigo posúen,xa sexa de forma total ou parcial,

cerca dun centenar de xacementosarqueolóxicos de diferente tipoloxíaatendendo a aspectos cronolóxicos oufuncionais (poboados, enterramentos,etc.).

Aproximadamente un 75% dosxacementos se localizan dentro dosmontes veciñais, tanto a zona concreta doxacemento coma a área de cautela ourespecto de protección que llecorresponde. O 25% restante sonxacementos situados fóra dos montesaínda que posúen dentro dos montesveciñais unha zona afectada pola área deprotección ou cautela arqueolóxica.

Dependendo do tipo de xacementoarqueolóxico, hai unha serie de medidascautelares de protección que afectan tantoá superficie integral do xacemento coma ázona do seu contorno sometida aprotección. Hai unha protección efectivasobre a área concreta na que se encontradelimitado o xacemento e unha zona decautela delimitada por unha liñaperimetral a 200 metros da área deprotección efectiva. Estas medidas deprotección son xenéricas e non sediferencian polo tipo de puntoarqueolóxico documentado, o que fai moidiscutible o valor que se poida dar á súaeficacia.

Así, temos que para un asentamentocastrexo ou romano existe a mesmaprotección que para un túmulo megalíticoou un gravado rupestre. Isto fai que amedida, aínda que en xeral pode serválida, nalguhas ocasións resulta excesivae inadecuada para tratar o tema da cautelaarqueolóxica. Este é o caso dos

denominados petróglifos, que non debíande contemplar esas consideraciónsrelativas a movementos de terras no seucontorno, xa que estes puntosarqueolóxicos sinalan tan só lugares dedelimitación e termo, que teñen só unvalor testemuñal e concreto no punto noque se atopan.

Outro tema a tratar é a situación actualna que se encontran os xacementosarqueolóxicos en cada caso, xa que é moifrecuente que a súa inmensa maioría estea

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

4


tan deteriorado que as liñas dedelimitación que poidamos efectuar noncorresponden á configuración primitiva,polo que as medidas cautelares quepoidamos adoptar non deixan de ser unhamera especulación espacial.

Aclaradas estas cuestións, pasamos acontinuación a revisar os xacementosarqueolóxicos obxecto deste traballo,iniciando a súa relación por ordecronolóxica, dos máis antigos ouprehistóricos aos máis próximos a nós.

Cultura megalíticaAs necrópoles megalíticas que

podemos documentar nos montescomunais de Vigo son os monumentosarqueolóxicos catalogados ata aactualidade que posúen unha cronoloxíamáis antiga. Estariamos falando doperíodo prehistórico en que se desenvolve

Nº NOME PARROQUIA

005 Necrópole de Costa Freiría (Mamoa I) Candeán

006 Necrópole do Ferradouro (Mamoa I ) Candeán

016 Necrópole das Chans dos Touciños Candeán

017 Mamoa do Chan do Labrador Candeán

018 Mámoa do Vixiador Candeán

026 Necrópole de Cotogrande 1 (Mamoa II ) Cabral

027 Necrópole de Cotogrande 2 (Mamoa I) Cabral

043 Mámoa de Chan Grande Coruxo

052 Mámoa de alto de Rebullón 5 Bembrive/Tameiga

053 Mámoa de alto de Rebullón 6 Bembrive/Tameiga

065 Túmulo del parque forestal de Vixiador Cabeiro

068 Necrópole das Pereiras (Mámoa I) Bembrive

069 Necrópole de Xunqueiras (Mámoa I) Zamáns

070 Mámoa II de Sobreira Valladares

071 Mámoa I de Sobreira Valladares

073 Mámoa da Gándara Valladares

074 Mámoa de Veigas Longas Zamáns

075 Necrópole Mde San Cosme (Mámoa I) Zamáns

089 Mámoa III da subida á Madroa Candeán


131 Necrópole de Cotogrande 1 (Mamoa I) Cabral

132 Necrópole de Cotogrande 2 (Mamoa II) Cabral

133 Necrópole de Cotogrande 2 (Mamoa III) Cabral

134 Necrópole das Pereiras (Mámoa II) Bembrive

135 Necrópole das Pereiras (Mámoa III) Bembrive

136 Necrópole de Xunqueiras (Mámoa II) Zamáns

137 Necrópole de Xunqueiras (Mámoa III) Zamáns

138 Necrópole de Xunqueiras (Mámoa IV) Zamáns

139 Necrópole de San Cosme (Mámoa II) Zamáns

140 Necrópole de Costa Freiría (Mámoa II ) Candeán

141 Necrópole de Costa Freiría (Mamoa III) Candeán

142 Necrópole do Ferradouro (Mamoa II) Candeán


Mámoas e necrópoles megalíticas Oficio do Alcalde deMourente sobreexcepción de vendado monte comunalde Monteporreiro eRegueiriñas, 14 deabril de 1873

Tres vistas da mámoa doVixiador, túmulo megalíticosituado no monte doVixiador, Candeán

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

5


o fenómeno da cultura Megalítica, dentrodo Neolítico, que poderiamos datar nanosa rexión entre o 3.500/3.000 e o 2.000antes de Cristo.

A maioría destes enterramentosfunerarios, compostos de cámarapoligonal pétrea e túmulo de terras epedras, témolo localizado na parroquia deCandeán e Cabral, cara ao norte, aíndaque posuímos algúns exemplares cara aonacente (parroquia de Bembrive ) e ao sur(parroquia de Coruxo, Valadares eZamáns). Podemos considerar que asnecrópoles do norte e leste corresponden aunha necrópole maior que se estende polasúa zona alta.

Na parroquia de Candeán temos aslocalizadas en Costa Freiría, Ferradouro,Chan dous Touciños, A Madroa eVixiador. Xa na veciña parroquia deCabral temos a importante necrópole deCotogrande, única que foi escavada deforma científica hai escasos anos e quedeu interesantes materiais arqueolóxicos eas primeiras datacións de Carbono-14 paraa cultura megalítica viguesa.

Na parroquia de Bembrive posuímos oconxunto tumular coñecido por AsPereiras, no que dous dos monumentosestudados pertencen parcialmente áparroquia de Tameiga, xa no municipiolimítrofe de Mos.

A necrópole de Xunqueiras localízasena parroquia de Zamáns, ao igual que asde San Cosme e a mámoa de VeigasLongas. En Coruxo temos só unmonumento localizado e corresponde ádenominada mámoa de Chan Grande. Porúltimo, na parroquia de Valadares temosos enterramentos megalíticos de Sobreira.

Calcolítico e Bronce: habitat, cavidades epetroglifos

O seguinte período ben representado éo Calcolítico (2.000-1.800 antes de Cristo)e a Idade de Bronce (1.800-600 antes deCristo), aínda que tendo en conta asinvestigacións máis recentes, deste últímoperíodo temos documentado o que sería asúa primeira etapa ou Bronce Inicial.

Pertencentes a esta época prehistóricaestán os posibles lugares de hábitat oupoboados das Presiñas na parroquia deCoruxo, Cal do Outeiro na parroquia deOia, e o monte Cabanas en Bembrive.

Deste último, en base a escavaciónsrecentes, coñecemos a súa datacióncronolóxica; dos dous anteriores, debido aque se catalogaron en base a achadosillados de materiais arqueolóxicoslocalizados de forma fortuíta e datablespor paralelismos con outros en contextossemellantes de dita cronoloxía, temos queagardar que se realice algún tipo deintervención arqueolóxica para coñeceloscon máis profundidade.

Conxunto de petróglifos doViveiro, situados enFragoselo, Coruxo. Dearriba abaixo do 1 ao 5

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

6


As cavidades pétreas do Folón ePorteliña, pertencentes ás parroquias deCoruxo e Valadares respectivamente,deron uns exemplares cerámicos datablesnesta época prehistórica, pero a súafunción se deberá definir con estudosarqueolóxicos futuros, pois estariamosdiante dun singular tipo de hábitat ou dunlugar de gran valor relixioso ou as dúascousas á vez.

Mención aparte merecen os numerosospetróglifos que posuímos repartidosmaioritariamente pola parroquia deCoruxo e, en menor medida, de Oia eSaiáns. Na actualidade é opiniónxeneralizada entre os investigadores destetema que a súa datación pode variarbastante duns a outros; pero a maior partedeles, loxicamente os que podemosdocumentar como de temposprehistóricos, correspondería cara ao ano2.000, nun inicio do Calcolítico epoderíase prolongar ata os momentosmedios do seguinte período (Idade deBronce). Distinta cronoloxía posuímos

Nº NOME PARROQUIA

040 Petróglifo do Carballoso Coruxo

044 Petróglifo Redondelos Matamá

072 Petróglifos de Gándara Valadares

051 Petróglifo Da Granxa Coruxo

052 Petróglifos de Campolongo Coruxo

053 Petróglifo de Pedra Longa Coruxo

055 Petróglifo As Presas Coruxo

056 Petróglifo Da Presa das Rodas Coruxo

057 Petróglifo Do Castiñeirón Coruxo

058 Petróglifo do alto da Igrexa Coruxo

059 Petróglifo de Fragoselo/ A Pedra Moura Coruxo

060 Petróglifo Os Cochos Coruxo

061 Petróglifo do Alto da Costa Coruxo

091 Petróglifo Viveiro 2 Coruxo





096 Petróglifo de Xestoso/ Alto do Polombar Coruxo

097 Petróglifo Lapa Furada/O Cortiño/Laxiadas Coruxo

098 Petróglifo de Leixiades 2 Coruxo

099 Petróglifo de Leixades 1/O Pontón Coruxo

100 Petróglifo Carballoso 5 Oia




104 Petróglifo de Chan Grande Coruxo

105 Petróglifo de Chan de Arriba Coruxo

106 Petróglifo O Eixón Beade

107 Petróglifo Rodeiras Comesaña

108 Petróglifo Millaradas 2/ As Presas Matamá

109 Petróglifo Os Sobreiros Matamá

110 Petróglifo Lama da Moo Matamá

111 Petróglifo do monte do Gato/ Os Covelos Coruxo

112 Petróglifo do monte da Regueira Cor./Com.

113 Petróglifo do monte da Guieira 1 Comesaña

114 Petróglifo de monte da Guieira 2 Cor./Com./Val.

116 Petróglifo Granseo Coruxo

117 Petróglifo do alto de Balteiros Coruxo

120 Petróglifo Penedo de Moura Coruxo

121 Petróglifo O Tombo Valadares

122 Petróglifo O Parcer Valadares

123 Petróglifo de Maceiras Valadares

124 Petróglifo O Peimallo (Grupo I ). Valadares

124b Petróglifo O Peimallo (Grupo II ). Valadares

125 Petróglifo da Devesa Coruxo

Gravados rupestres

Dúas vistas dos grupos I(arriba) e II do petróglifo OPeimallo, situado enPeimallo-O Freixo,Valadares

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

7


para os gravados máis recentes, que nosachegarían a momentos plenamentehistóricos, desde o medievo a épocas daidade moderna e contemporánea.

Unha vez indicado isto, pasamos afacer un listado dos petroglifoscatalogados ata a actualidade na parroquiade Coruxo: Carballoso, As Presas, Presasdas Rodas, O Castiñeirón, Alto da Igrexa,Pedra Moura (no barrio de Fragoselo, sendúbida o máis importante de todos eles,pola súa superficie gravada e osnumerosos motivos xeométricos queenchen practicamente a totalidade dapedra), Alto da Costa, os cinco grupos doViveiro, Alto do Pombar, Lapa Furada,Leixiades, O Pontón, Chan Grande, Chande Arriba, Monte da Guieira, Alto deBalteiros e Penedo da Moura. Naparroquia de Saiáns temos os gravadosrupestres de Castro de Estea e naparroquia de Oia, os diferentes grupos docoñecido como Carballoso.

Cultura castrexa: os castros e aromanización

Por último tamén temos dentro dosmontes comunais diversos poboadosfortificados da Idade de Ferro (do 600antes de Cristo ao século I despois deCristo) correspondentes ao hábitat dacultura castrexa. Son os coñecidos castrosgalegos, tan visibles na maioría das zonasforestais que posúen certas elevacións,propicias para a defensa das terras fértilesde cultivo, situadas nunha zona inferior.

Estes poboados posúen normalmente uncomplexo sistema defensivo que fai que asúa extensión sexa ampla, e en ocasiónsdifícil de definir na actualidade debido aocambio que experimentou o espazo que orodea.

O fenómeno castrexo na súa fase finalvai unido ao proceso da romanización eisto fai que a case totalidade dosasentamentos desta época presenteindicios ou mostras moi claras destaaculturación, que vai levar á culturacastrexa a realizar numerosos cambios nasúa estrutura, tanto ambientais comoeconómicos ou sociais e, en definitiva,conducirá á formación da denominada«cultura galaico-romana»; con elainiciaríase o fin do poboamento máximodos castros, buscando os seus habitantesoutros tipos de emprazamento acordes cosnovos tempos e que os levarán aestablecerse en zonas chás, próximas aomar ou áreas agrícolas e tender a creaciónde pequenos núcleos de poboación quedarán orixe máis adiante ao nacemento

Nº NOME PARROQUIA

015 Castro da Madroa Candeán

021 O Castro de Freiría Candeán

023 Praza dos Mouros Candeán

024 O Crasto Cabral

025 Castro Castriño Cabral

028 Castro do monte Arieiro Bembrive

042 O Castro de Estea Saiáns

046 Monte do Castro Comesaña

050 O Castro de Beirán Matamá

062 Castro do monte do Alba/Castro de Valadares Valadares

063 Castro de Barrocas/ Eira dos Mouros Valadares

064 Os Castros Valadares

067 Monte do Castro/ Castro de Xestoso Bembrive

Castros

Dúas vistas do petróglifo daPresa das Rodas, enFragoselo, Coruxo

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

8


das parroquias.De feito, este proceso da romanización

está presente en todos os castros que secatalogaron, e escavacións a realizar nofuturo poden deparar outros tipos deasentamentos correspondentes a estaépoca e que hoxe día están poucodocumentados. Como dato a ter en conta,na nosa área de estudo están os achadosillados do denominado monte da Pombana parroquia de Bembrive, que nos podeestar evidenciando posiblemente un tiposimilar de poboamento romano que nonestá dentro da tradicional vila romana doséculo III-IV despois de Cristo.

Sobre os castros propiamente ditosque temos documentados podemos citaros seguintes:• Na parroquia de Candeán, o coñecido

como A Madroa, con apenas lembranzasda súa configuración primitiva, só nosdeixa apreciar a extraordinaria posiciónestratéxica e defensiva que tiña. Taménnesta zona temos a denominada Torredos Mouros, cuxo orixe é un castro quese converte con posterioridade nunhatorre medieval. Son visibles aínda hoxerestos dos seus muros construtivos eencóntrase numeroso material cerámicode cronoloxía castrexa-romana-medieval nas terras que rodean opequeno montículo.

• Na parroquia de Cabral temos opequeno asentamento denominado OCastro.

• Na parroquia de Bembrive, o castro deArieiro, bastante ben conservado, congrandes dimensións e sistema defensivo.

• En Comesaña está o castro situado nobarrio de Casás, moi alterado emodificada a súa estrutura antiga polostraballos de cantería realizados ata datasrecentes e do que só quedan evidenciaspolos abundantes materiais

Nº NOME PARROQUIA

022 Torre dos Mouros Candeán

088 Monte da Pomba Bembrive

126 Cal de Outeiro Saiáns

127 As Presiñas Coruxo

128 Cavidades do Folón Coruxo

129 Cavidades da Porteliña Valladares

150 Monte das Cabanas Zamáns

Outros xacementos

arqueolóxicos que se encontranespallados pola súa superficie, debidoás circunstancias mencionadas.

• Na parroquia de Valadares temos douscastros. Un é o coñecido monte Alba,tamén moi alterado xa dende épocasmedievais e que conserva vestixios docitado período, documentando o achadode moedas de bronce pertencente a esacronoloxía. O outro é o castro deSobreira, en bo estado de conservación,con recinto habitacional ben definido esistema defensivo que lle dá aoconxunto unha visión complexa peroadecuada ao tipo de xacemento querepresenta.

• Por último, no barrio de Estea daparroquia de Saiáns, temos o castro domesmo nome, que se empraza nunpunto moi estratéxico, nunha elevaciónpróxima á costa e que posúe taménunhas defensas ben conservadas.

LESERING, [email protected]

Castro da Madroa, Candeán(arriba) e Castro de MonteArieiro, en Arieiro,Valadares

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

9


VALORIZACIÓN DO PATRIMONIO ARQUEOLÓXICO DOS MONTES DE VIGO (I)

conxuntos e itinerariosarqueolóxicosLESERING, S.L.

Debido ao gran número dexacementos arqueolóxicos queposuímos nos montes veciñais de

Vigo, que se achegan a un cento, e sobretodo á existencia doutras zonas econxuntos arqueolóxicos situados taménen montes comunais pero de municipioslimítrofes, cremos que se dan unha seriede circunstancias importantes queposibilitarían que no futuro se puidesendesenvolver nestas zonas parquesarqueolóxicos. Estes parques amosarían aopúblico en xeral a riqueza arqueolóxicados montes e contribuirían a tomaconciencia do extraordinario patrimoniocultural dos montes e promoverían orespecto e a conservación adecuada dosxacementos.

Parques arqueolóxicosUnha vez estudadas todas as

posibilidades dos xacementos obxecto deestudo, tanto dentro da nosa zona coma enáreas limítrofes, chegamos á conclusiónde que se podería traballar na elaboraciónde dous parques arqueolóxicos.

O primeiro deles, que se poderíadenominar «Parque Arqueolóxico dosmontes da Madroa, Vixiador e Penide(Vigo - Redondela)», repartiríasexeograficamente entre os municipios deVigo e Redondela. Nel se contemplaríanrestos arqueolóxicos de diferentes culturasprehistóricas que deixaron a súa pegadapor estes montes. Dende os remotostempos do Neolítico, hai cinco mil anosaproximadamente, ata a suxestiva culturacastrexa galega, que chegaría adesenvolverse ata aproximadamente oséculo I despois de Cristo. En medio,teriámos o apaixonante mundo da arterupestre prehistórica galega connumerosas estacións con motivos diversosrepresentados nas súas rochas: círculos ecoviñas; cervos, armas,…, que

poderiamos datar cara ao 2.000 antes deCristo.

Este primeiro parque arqueolóxico,ofreceríanos a posibilidade de realizar unlongo percorrido pola nosa prehistoria através do gran número de enterramentosfunerarios megalíticos existentes na zona;contemplar os gravados rupestresprehistóricos que nos presentan diversasrochas graníticas que afloran endeterminados lugares do conxunto e, porúltimo, visitar varios castros, que nosintroducirían nos poboados fortificadoscastrexos, orixe remoto das nosasparroquias actuais.

O segundo parque proposto, que sedenominaría «Parque arqueolóxicorupestre do Maúxo (Vigo- Nigrán)»,localizaríase entre os municipios de Vigo ede Nigrán. Sería monográfico e

Petróglifo do Alto da Costa,situado en Fragoselo,Coruxo

LESE

RING

, S.L.

10


dedicaríase única e exclusivamente aosgravados rupestres prehistóricos queexisten en gran cantidade nas rochas docitado monte, que posúe unha notableextensión.

As numerosas rochas catalogadas congravados rupestres, que superan ocentenar, presentan en ocasións acircunstancia extraordinaria de posuír namesma rocha tanto gravados realizados enépocas claramente prehistóricas comaoutros que foron realizados en momentosxa plenamente históricos (a maioría entempos medievais, como sinais de termo).Isto dálle un valor engadido ao conxunto,pois pódense analizar in situ as diferenzasexistentes entre os dous tipos de gravados,atendendo ao tipo de suco que presentan een ocasións polas referenciasbibliográficas que posuímos para certonúmero deles.

Pasamos pois a continuación a esbozarbrevemente os dous parquesarqueolóxicos propostos, tendo claro quepara a súa elaboración definitiva haberíaque realizar novas prospeciónsarqueolóxicas intensivas na zona ecircunstancialmente algún tipo deescavación, para posuír máis datos sobreos xacementos e así poder mostrarlle aovisitante os xacementos arqueolóxicosperfectamente estudados.

Unha vez realizado o proxecto ou Plandirector para estes parques, ouparalelamente, tería que acometerse asinalización adecuada na zona, facilitar osaccesos e por último dotalo dun centro deinterpretación para a protección edivulgación dos citados parques.

Parque Arqueolóxico dos montes AMadroa-Vixiador e monte Penide

Englobaría este parque temáticoxacementos arqueolóxicos dos concellosde Vigo e de Redondela. No municipiovigués integraría os montes veciñais dasparroquias de Teis, Cabral e Candeán. EnRedondela, as parroquias de Trasmañó,Cabeiro e Negros.

No conxunto integrante teriamos unpercorrido prehistórico e arqueolóxico,dende o neolítico (3.000 antes de Cristo)ata a etapa final da cultura castrexa e oproceso de romanización das nosas terras(século I despois de Cristo). Nun período

cronolóxico intermedio teriamosmonumentos datables no Calcolítico e aprimeira Idade de Bronce (do 2.000 ao1.500 antes de Cristo).

É interesante sinalar as boascomunicacións existentes para chegar ázona que integraría o citado parquearqueolóxico, que consistenmaioritariamente en estradas asfaltadas e,só ocasionalmente, pistas forestais de terraben conservadas.

Atendendo á súa orde cronolóxicaresúmense nos seguintes apartados asrutas que teriamos ben representadas nesteparque arqueolóxico.

Terras de megalitosDatables nas datas cronolóxicas máis

antigas teriamos os monumentos outúmulos megalíticos funerarios, tamén

Petróglifos do Alto deBalteiros (arriba), OCastiñeirón e As Presas.Fragoselo, Coruxo

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

11


coñecidos na nosa zona por mámoas e quepoderiamos situar entre o 3.000 e o 1.800antes de Cristo. Estarían representados naactualidade por uns 100 xacementosarqueolóxicos diseminados por esta zona,concentrándose na parte alta do montePenide e nas súas ladeiras e sobre todo nomonte Vixiador. Teriamos orixinalmenteunhas 58 mámoas na zona de montePenide e 38 entre A Madroa e O Vixiador.Temos tamén que engadir unhas 10 máisque foron documentadas no seu momentoe hoxe en día non puideron ser localizadase temémonos que foron destruídas.

Ademais da importancia deste elevadonúmero nun espazo bastante reducido,destaca a boa conservación dalgúns deles,que presentan cámaras funerarias pétreas ávista así como o túmulo de terra que ascubría.

Ao se localizar na súa maioría nunhazona chá e con pouca distancia unsdoutros posibilita tamén a visión dunconxunto megalítico poucas vecesigualado.

Esta gran necrópole megalítica demonte Penide, coñecida tamén polosnomes de Chan das Formigas, Chan daCruz e Chan da Pedra do Couto sitúasefundamentalmente nas parroquias deTrasmañó e de Cabeiro.

Nunha gran superficie cha seencontran diseminados na actualidadepreto de corenta megalitos ou mámoas dediferentes medidas que se atopan en

diferente estado de conservación, peropolo xeral podémolo considerar bo. Amaioría destes monumentos funerariosconserva o túmulo feito de terra epresentan aínda a coiraza de pedras que ocubrían. Nalgúns casos podemos ver osortostatos que formaban a cámarafuneraria. A totalidade destes xacementosarqueolóxicos presentan sinais evidentesprofanación, uns en tempos remotos eoutros en épocas máis recentes.

A forma do túmulo é preferentementecircular, cun diámetro medio duns 12metros, variando entre os máis pequenos,de catro metros, e os maiores de vinte. Aaltura media que presentan na actualidadeé de un metro aproximadamente. Estesxacementos son coñecidos na zona como«os cortillos dous mouros» e existennumerosos relatos etnográficos e prácticasrelixiosas relacionadas con estesxacementos.

O dólmen ou megalito máisimportante ou representativo desteconxunto é o coñecido como a Mámoa doRei, que conserva parte do túmulo de terraque o cubría (duns 15 metros de diámetroe uns dous metros de altura), chamando aatención a cámara funeraria formada porsete ortostatos, o seu corredor e a entradacara ao Nacente, como é habitual nestetipo de monumentos.

Rochas con petróglifosA totalidade das mostras da arte

rupestre prehistórica que posuímos nestazona concreta céntrase no monte Penideou as súas vertentes, pertencendo aomunicipio de Redondela e máisconcretamente ás parroquias de Trasmañó,Cabeiro e Negros.

Vista do castro do Crasto,no barrio de Carballal,Cabral

Mámoas 1 e 2 da necrópolemegalítica do Ferradouro,

situada en Herminde,Candeán

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

12


Existen diversas rochas que posúendistintos tipos de gravados rupestresprehistóricos, datables cara o 2.000 antesde Cristo e que poderiamos considerarcomo estacións da denominada «arterupestre prehistórica galaica». O interesedestas pedras graníticas con petróglifosradica en que posúen unha variadatipoloxía de motivos xeométricos e derepresentacións de armas, que non se danhabitualmente na nosa zona.

Destacaremos a continuación asestacións rupestres máis importantes:petróglifos de Poza da Lagoa, conrepresentacións de armas, como alabardas,e puñais ou espadas cortas. Os gravadosrupestres de Chan da Cruz amósannosvarios círculos concéntricos e numerososcruciformes, que delatan a súa utilizacióncomo sinais de termos entre as parroquiasda zona. Por último nas estribaciónsorientais de monte Penide posuímosvarios grupos de petróglifos que nosofrecen dende diferentes motivosxeométricos ata outros motivos como unpequeno cérvido.

Montes con castrosPosuímos varios castros ou poboados

fortificados da segunda Idade de Ferro(século VI antes de Cristo ao século Idespois de Cristo) nestes montes,destacando o coñecido como castro deNegros, que conserva hoxe en día o seuemprazamento xeográfico apenas alterado,así como a súa configuración primitiva esistemas defensivos visibles.

Os castros pertencentes ao municipiode Vigo son os da Madroa, moi alteradopor construcións diversas, e os castros deCabral e de Freiría, xa na parroquia deCandeán. Non ofrecen moitas perspectivasá hora de lle sacar un rendemento socio-cultural pois non presentan un estado deconservación bo e está moi modificada asúa configuración antiga. Non obstante, oque posuímos no municipio de Redondela,o denominado Castro de Negros conservacase intacta esa estrutura primitiva eaxúdanos a comprender mellor o que eraun poboado castrexo da época.

O castro de Negros conforma unhaelevación duns 336 metros sobre o niveldo mar, e coñécese con varios nomes:Couto de Negros, Couto do Castro, CastroGrande ou Monte do Castro. Está no

límite das parroquias de Cabeiro e Negrose domina maxestosamente o val deLouriña, que se estende aos seus pés e poronde ía a vía romana que unía Tui conPontevedra.

A súa configuración consiste nunhaacrópole rochosa e varias terrazasorientadas cara o nacente, por onde sesitúa a súa entrada. Os seus eixesprincipais miden uns 56 metros endirección norte-sur e 77 metros endirección leste-oeste.

O sistema defensivo conta cunhamuralla que fortificaba a súa parte alta ouacrópole; posúe terrapléns e un alongadoparapeto no seu lado occidental. O fortedesnivel que posúe polo nacente constitúeunha defensa natural excelente por estazona e faino desta forma inexpugnable. Endiferentes partes da superficie do castroencóntranse restos de estruturas pétreasrelacionadas co seu hábitat. Por últimosinalar que se atopan moitos fragmentosde cerámica por todo o xacemento e posúeun abundante folclore sobre mouros eserpes.

Para a posta en valor total desteinteresante xacemento teríase que realizaralgún tipo de intervención arqueolóxicaoficial, cousa que ata a data non se levou acabo a pesar de presentar este castromoitas zonas a medio escavar pero semprefroito de traballos clandestinos. Sería poisdesexable realizar primeiramente unha

Petróglifos do Xestoso-Altodo Polombar. Fragoselo,Coruxo

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

13


serie de sondaxes e unha vez analizadasiniciar unha escavación arqueolóxicasistemática en área, que deixara aodescuberto construcións castrexas parapoder ser visitadas e aportar novos datospara coñecer a historia do xacemento.

Parque Arqueolóxico Rupestre do monteO Maúxo

Estaría integrado polo monte OMaúxo, que se reparte entre os municipiosde Vigo e de Nigrán. De Vigo colle asparroquias de Coruxo, Oia e Saiáns, e deNigrán as parroquias de Priegue, Camos eChandebrito.

Estaría constituído por montesveciñais dos municipios de Vigo e Nigráne consistiría fundamentalmente nunparque arqueolóxico dedicado de formamonográfica á arte rupestre prehistóricagalega, que como mencionamosanteriormente datariamos do ano 2.000 ao1.500 antes de Cristo.

Dentro deste parque teriamos unextraordinario conxunto de estacións degravados rupestres que nosproporcionarían unha excelente visióndeste tipo de manifestacións culturais eartísticas que tanto chaman a atención aestudosos e afeccionados.

Maioritariamente os motivosrepresentados nestes petroglifos sonmotivos xeométricos, pero dannos unrepertorio moi amplo deste tema.

Como particularidade, ademais donúmero de pedras con gravados queposuímos nesta área xeográfica tan bendefinida e delimitada, temos varias rochascon gravados xa de épocas históricas, bendocumentados e que permitirían poderidentificar e distinguir estes novospetroglifos dos correspondentes a temposprehistóricos.

O acceso realizaríase por pistasasfaltadas e forestais de terra, tendo enocasións que camiñar por zonas de montenon sinalizadas. Isto supón certasdificultades que habería que solucionarcunha futura boa sinalización, indicandoos itinerarios propostos.

Aquí, debido á dispersión e á grancantidade de petroglifos, habería que facerunha selección adecuada dos mellores, enfunción do seu valor arqueolóxico e a súaboa situación para poder ser visitado sen

problemas maiores.A continuación e a maneira de mera

enumeración das estacións rupestres queintegrarían este parque, indicando enocasións as súas características máisimportantes, tanto sobre a súaconservación, motivos representados enúmero deles, etc, pasamos a sinalar ditosconxuntos:

No municipio de Vigo teriamos osseguintes petroglifos:• Na parroquia de Saiáns, temos as

estacións rupestres denominadas: Montedo Castro, Cal do Outeiro, Cabezo deSaiáns e Outerio dos Raposos.

• En Oia teriamos os coñecidos comoMonte Pequeno, O Carballoso, Tomadade Maúxo Pequeno e Fonte do Sapo.

• Xa en Coruxo, onde se encontran amaioría dos grupos, podemos destacaros seguintes conxuntos: Pozo da Lagoa,Maúxo Grande, Leixeade, O Pontón,Alto de Balteiros, O Viveiro, A Granxa,Alto do Polombar, Outeiro de Lucas, OXestoso, O Castiñeirón, Alto da Igrexa,As Presas, A Costa do Can, A Costa deFraga, Avilleira, Os Cochos, AsMuradas, Alto da Costa e A Devesa doRei, co petroglifo máis famoso da zona,coñecido polo nome de Pedra Moura.

No concello de Nigrán temos asestacións rupestres seguintes:• Localizadas na parroquia de Priegue: As

Lagas, Chan do Pataco, Outeiro dosLagartos, O Currelo, As Requeixadas,Tomada de Caghanavisas, A Laxe deRequeixadas, Chan de Requeixadas e AGrileira.

• En Camos temos contabilizadas asseguintes pedras con gravadosrupestres: Outeiro das Cortes, A Pena eOuteiro da Pena.

• Por último, na parroquia de Chandebritocontamos cos petróglifos da Gabacha,Chan ou Mar de Rapadouro, Peinetes, OPreguntadoiro, Outeiro da Cañoteira, ORabete, As Ventanitas e o Outeiro deXiraldez.

Temos de forma global preto de 125

Detalle da mámoa de ChanGrande. Fragoselo, Coruxo

LESE

RING

, S.L.

14


petróglifos e de seguro aumentaríase o seunúmero de realizárense prospeciónsarqueolóxicas sistemáticas na zona.Cómpre tamén ter en conta quemaioritariamente a gran cantidade depuntos arqueolóxicos citadosanteriormente constan de varios grupos derochas que forman a estación rupestre.

En canto aos motivos que podemosapreciar, corresponden en gran número amotivos xeométricos presentandomúltiples combinacións de liñas rectas ecurvas, así como de cazoletas de diversasdimensións. Existen así mesmo un bonúmero de representacións de posibles«taboleiros de xogos» ou formasreticuladas, que posúen unha amplacronoloxía cultural. Tamén, por último, sepoden documentar, numerosos «equiposde moenda», identificables nas últimasinvestigacións arqueolóxicas, con posibleszonas de hábitat prehistórico e queposibilitarían un maior e mellorcoñecemento da sociedade que realizouestes gravados rupestres.

Para rematar, sinalar tan só que estefuturo parque rupestre non só debía defacer posible a visita á maioría dospetroglifos inventariados senón, pormedio de paneis explicativos, introducirao visitante na época a que corresponden.A este respecto, como comentamosanteriormente, unha das característicasmáis importante desta zona visitable é a depresentar nunha mesma superficie ou enrochas próximas gravados rupestres dediferente cronoloxía e que cumprirondiferente función no seu períodocronolóxico.

Rutas arqueolóxicasPódese establecer unha serie de rutas

arqueolóxicas dos montes comunais deVigo, que se poderían relacionarestreitamente con percorridos quevisitasen elementos etnográficos, pois sonmoi abundantes na zona e comparte namaioría dos casos espazos comúns e moipróximos uns doutros.

Tamén cómpre aclarar que dadas ascaracterísticas singulares dos montescomunais deste concello, que en diversasocasións rodean ou son invadidos porpropiedades particulares, as rutas que sepropón van combinar nalgúns casos

montes de ambos tipos de propiedade.Por outro lado temos que se vai

especificar unha serie de itinerariosarqueolóxicos atendendo á zonaxeográfica en que se encontran osxacementos e á súa cronoloxíaprehistórica. Non se mesturaron parafacilitar a súa comprensión inmediata peroque se pode facer engadindo unha ououtra ruta ou itinerario tendo en conta a

Vista do contorno e detallesdo petróglifo Lapa Furada-OCortiño-Laxiadas.Fragoselo, Coruxo

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

15


súa proximidade.Tamén se poderían presentar varias

rutas arqueolóxicas, que corresponderían axacementos situados fóra dos límites doconcello de Vigo aínda que limítrofes e enocasións compartindo un mesmo territoriohoxe divido polos límites municipais. Asíteriamos, cara ao concello de Redondela,o gran conxunto arqueolóxico de montePenide con necrópole megalítica,petróglifos e castros; no de Gondomar, ocastro de Chandebrito, cunha situaciónimpresionante e o seu sistema defensivo,ou os petroglifos de motivos xeométricosenigmáticos do Rabete, os extraordinariosgravados rupestres de armas da Pedra dasProcesións de Vincios ou o castro de Xián,co seu taboleiro de xogo gravado enrocha. E por último, no concello deNigrán os numerosos petroglifos dosmontes do Maúxo que se esparexen entreVigo e Nigrán.

Tendo en conta o noso coñecementodesta área de estudo, e reflectindo diversaspublicacións que trataron este tema (sobretodo a realizada por J.M. RodríguezSobral e Mar Domínguez Pérez) podemosestablecer as rutas arqueolóxicas que serecollen nos seguintes apartados.

Rutas dos megalitosPoderiamos presentar dous

percorridos, localizados en dúas zonasxeográficas ben diferenciadas e afastadasa unha da outra, que nos permitiríanasomarnos ao coñecemento dosmonumentos da cultura megalítica (do3.000 ao 1.800 antes de Cristo):• Dende A Madroa ao monte Vixiador:

Iniciariamos este primeiro percorridoarqueolóxico visitando o famosodolmen de Casa dos Mouros, o megálito2 da Madroa, o que se localiza na zonade Herminde, para finalizar co megálitode Costa Freiría, todos eles pertencentesá parroquia de Candeán. Comocaracterística común de todos eles é queteñen á vista e bastante ben conservadaa cámara funeraria pétrea domonumento, así como o túmulo de terraque o cubría orixinariamente. Podemosmencionar tamén que malia poder verna actualidade esta estrutura, foronescavados na súa maioría de formafurtiva ou non chegaron noticias deescavacións legais realizadas.

• Desde Sobreira ao alto de San Cosme:Este itinerario iniciámolo na parroquiade Bembrive, cos megalitos coñecidoscomo Megalito e Mámoa de Chan Seca,que nos amosan os respectivos túmulosfunerarios, pero non apreciamos osortostatos que formaban a súa cámara.Logo continúase cara á parroquia deBembrive, onde se visita o megalito doAlto de San Cosme, que tamén nospermitirá ver tan só o seu túmulo deterra.

Rutas dos petróglifosBasicamente imos presentar un

itinerario arqueolóxico que vai discorrerintegramente polos montes da parroquiade Coruxo e que nos levará a coñecer insitu sete pedras con gravados rupestresprehistóricos do denominado «Grupo dearte rupestre prehistórico galaico-portugués» e que podemos situarcronoloxicamente ao redor do 2.000 antes

Mámoas de Sobreira,túmulos megalíticossituados no lugar deSobreira, Valadares. Arriba,mámoa 2, abaixo mámoa 1

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

16


de Cristo. Os distintos petróglifos irannosamosando os numerosos motivos quepresentan, todos eles xeométricos: círculossimples e concéntricos, coviñas ecazoletas, liñas rectas e onduladas,óvalos,…

Polos montes de CoruxoO primeiro en ser visitado sería o que

se atopa no denominado Outeiro doCastro, para pasar a continuación ácoñecida vulgarmente por Pedra Moura, arocha que temos na zona con máissuperficie gravada e con abundantefolclore alusivo ás tradicións antigasvinculadas a ela. Logo pasariamos por OCastiñeirón, cun único motivo circular eao lado temos os gravados da denominadaPresa das Rodas, que combinan de formaextraordinaria liñas curvas con pequenascazoletas ou coviñas. Logo teríamos opetróglifo de Chan Grande moi benconservado e con abundante repertorio demotivos, para finalizar co coñecido comoAlto da Costa, xa cara á liña divisoria donoso municipio co veciño de Gondomar.Este último vainos chamar a atenciónpolos fondos sucos que presentan oscírculos concéntricos e a súa situación nazona alta da rocha que nos permite a súavisión dende a estrada asfaltada de acceso.

Rutas dos castrosAquí poderiamos establecer tres

percorridos arqueolóxicos que nosamosarían poboados fortificados dadenominada cultura castrexa (do 600 antesde Cristo ao século I despois de Cristo),agrupados atendendo á zona xeográfica enque se encontran emprazados.

Castros do NacenteO primeiro en ser visitado sería o de

Carballal na parroquia de Cabral, logocontinuaríase co de Freiría, en Candeán,para volver logo á anterior parroquia evisitar o de Becerreira. Todos eles nos vanpresentar unha configuración bastantealterada polos labores agrícolas realizadosno seu contorno e tamén pola extracciónde pedra. Posteriormente achegaríamonosá parroquia de Bembrive, ondevisitaríamos dous xacementos: o deArieiro e o de Chans. Os dous posúenunha boa conservación dos sistemasdefensivos (foxos, parapetos e murallas) e

do recinto que constituía o seu hábitat.

Castros Centrais Esta ruta viría dada polos castros

seguintes: na parroquia de Valladares polodenominado Os Castros no lugar deSobreira, que presenta bastante benconservada a súa forma orixinal; ocoñecido como Eira dos Mouros, nobarrio de Barrocas, na mesma parroquia; ena parroquia de Matamá o ben conservadode Beirán e O Castro, cun definidorecinto superior e terraza alterada porconstrucións de vivendas.

Castros do PoñentePor último, teriamos este itinerario que

nos ofrecería a posibilidade de visitarcatro castros, con diferenzas moiacusadas, tanto de localización xeográficacoma de dimensións. O primeiro en servisitado sería o que se empraza no barriode Casás na parroquia de Comesaña, moimodificado pola existencia de antigascanteiras na súa superficie. Na parroquiade Coruxo, teriamos dous: o do Penedo eo de Outeiro de Castro, con escaso espazohabitable e finalmente achegaríamonos aosituado no barrio de Estea, con boasdefensas naturais e sobre o litoralmarítimo.


Arriba, vista do contorno dopetróglifo Leixiades1/OPontón, situado enFragoselo, Coruxo. Áesquerda detalle deLeixiades 2, tamén no lugarde Fragoselo

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

17


O desenvolvemento destes parquese itinerarios arqueolóxicos debeacompañarse doutras medidas

tanto de carácter previo comacomplementario. Información e difusión,deseño de itinerarios, sinalización erecuperación de xacementos son exemplodeste tipo de accións.

Se ben conforman un conxunto deaccións moi diversas e con distintos graosde prioridade, a súa realización é necesariapara a adecuada posta en valor dosaspectos máis singulares do conxuntopatrimonial dos montes veciñais vigueses.

Equipamiento culturalO obxectivo concreto desta actuación

é ofrecer unha exposición permanente coafunción de transmitir unha síntese dainformación da xeografía e historia dazona, así como dos puntos de interese quese poderían visitar. En concreto, aexposición está concibida como o recursofundamental para ilustrar e dotar desentido os elementos arqueolóxicos epatrimoniais presentes nos montesveciñais. O deseño da exposición deberíacubrir dous obxectivos esenciais: ilustrar,a través dos recursos didácticos emuseográficos necesarios, a narrativaxeral do contido da exposición e ofrecerinformación para achegar ao visitánte ospuntos e elementos a revalorizar no marcoda creación dos parques arqueolóxicos.

Como acción complementaria debelevarse a cabo a edición de materiais endiferentes formatos que permitan divulgara riqueza e posibilidades do conxuntopatrimonial do espazo ao público en xeral,e ao potencial visitante da zona.

Definición de itinerariosCon esta actuación proponse

desenvolver a posibilidade de realizarvisitas en coche ou a pé aos distintos

VALORIZACIÓN DO PATRIMONIO ARQUEOLÓXICO DOS MONTES DE VIGO (II)

actuaciónspuntuaisLESERING, S.L.

monumentos e paraxes prehistóricas dazona. Serían percorridos orientados, nosque o viaxeiro coñecerá de antemán quétipo de elementos poderá visitar encalquera dos itinerarios proxectados.

SinalizaciónNo seu conxunto, constitúe un tipo de

actuación bastante complexo, susceptible

Grupo de gravadosrupestres doCarballoso,Estomada, Oia.De arriba abaixo, petróglifos1, 2 e 4

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

18


de ser deseñada de formas e conpropósitos totalmente dispares ou, incluso,de combinar varias destas opciónsdistintas. Ademais, require a disposiciónde tipos de sinais variados, desde sinxeloscarteis indicadores, de dirección ouidentificación, ata complexos cadrosexplicativos en puntos ou xacementosespecialmente significativos. Estaactuación proxéctase de cara a lograr undobre obxectivo: facilitar o acceso aosdistintos puntos susceptibles de servisitados e permitir a comprensión do queo visitante poderá ver nestes puntos.

Estes obxectivos traduciranse nacolocación de sinais indicativos nasprincipais vías de acceso, así como decarteis explicativos en diferentesxacementos e puntos recollidos nositinerarios.

Recuperación de xacementosA programación desta actuación parte

da necesidade de adecuar para a recepciónde visitantes o conxunto de xacementosseleccionados. Por iso este traballo seencamíña a complementar a sinalizaciónfacendo visible o elemento patrimonial efacilitar o paseo a través dos xacementos edo seu contorno inmediato.

En efecto, a apertura ao público dosdiferentes recursos mobilizados dentro doprograma da Área Arqueolóxica daMancomunidade de Montes do Concellode Vigo, require prever a necesidade derealizar diversos labores de adecuación emantemento dos xacementos propostospara a visita.

O obxecto deste traballo, consistentesobre todo na limpeza e roza devexetación, é posibilitar que o visitanteperciba as distintas circunstanciasrecollidas nos diferentes tipos deinformación (folletos, exposición ecarteis).

Aínda que en xeral os labores deadecuación de xacementos para a vistaadoitan requirir intervencións custosas, degrande entidade e proporcións, cremosque é posible recuperar e facer visitablesxacementos arqueolóxicos a través deaccións de menor porte.

No caso da Área Arqueolóxica daMancomunidade de Montes do Concellode Vigo este tipo de actuacións vese

favorecido pola existencia de xacementosescavados nos que se pode obter ainformación suficiente para acceder ácomprensión daqueles que unicamente selimpan de vexetación. Así, o labor deadecuación irá encamiñada a solventar, namedida do posible, dous problemas quepresenta a maioría dos xacementos:• Espesa cuberta vexetal que impide o seu

acceso e en ocasións chega a ocultalostotalmente á vista.

• Alteracións provocadas por distintasobras que, se ben non os afectangravemente, desvirtúan a súamorfoloxía e configuración orixinal.

Por outra parte será necesario, nalgúnscasos, recompoñer ou consolidar pequenaspartes alteradas tanto en xacementos comaen zonas anexas, traballo que poderá serabordado nun momento simultáneo ouposterior ao da limpeza. De todos modos,estes labores resultan moi gravosos dada acantidade e xacementos que seríaconveniente limpar e adecuar. Por iso sedebe realizar ao longo de diferentes etapascuxa calendarización se deberá adecuar ecoordinar coa consolidación, sinalizacióne deseño de itinerarios.

EscavaciónsEn moi poucas ocasións se ten a

ocasión de poder vincular os poboados ououtro tipos de hábitat do Calcolítico cosgravados rupestres asociados a estesasentamentos. Pero na parroquia deCoruxo existen numerosos petróglifospróximos a posibles asentamentos destemarco cronolóxico, como é caso de AsPresiñas ou las cavidades de O Folón.

Castro denominado OsCastros, Sobreira,Valadares

LESE

RING

, S.L.

19


A posibilidade de lograr atopar através de escavacións arqueolóxicas unarelación entre os habitantes destesasentamentos cos autores dos gravadosrupestres suporía un importante fito para aarqueoloxía do NO peninsular. Baixo estaperspectiva tamén son salientables osxacementos de Cal do Outeiro en Saiáns eas cavidades graníticas de Porteliña, enValadares.

Tamén dentro deste apartado deescavacións podería ser interesante deixarao descuberto a superficie total do famosopetroglifo de Pedra Moura, en Fragoselo.Sen dúbida, a escavación total desta rocharevelaría gravados hoxe ocultos baixo avexetación do contorno.

Respecto aos castros, analizados todosos asentamentos castreños dos montesveciñais, o que presenta na actualidadeunha mellor conservación, bo acceso eunha estrutura orixinal moi interesante ecompleta é o castro dos Castros, enSobreira, Valadares. Estas característicasson importantes para decidir a escavacióndun castro que vai ser obxecto de visitas,polo que a intervención buscará poñer demenifesto un conxunto de estruturaspétreas que fagan doada a interpretacióndo xacemento arqueolóxico. Xa naactualidade é parcialmente visibles ouidentificable unha serie de estruturasrelacionadas co recinto habitacionalsuperior e os seus diferentes tipos dedefensas.

Recuperación de camiñosEsta actividade presenta un

considerable interese xa que posúe unhadobre dimensión: por unha parte servepara recuperar uns elementos específicosde paisaxes pretéritos como son oscamiños tradicionais; e por outra, estaacción permite facer permeable a paisaxee facilitar o tránsito dun público que poidair progresivamente descubrindo epercibindo os elementos e paraxes que sepropón exhibir.


Contorno das cavidades doFolón (Ratoeiros, Coruxo) eda Porteliña (O Freixo,Valadares), xacementoscatalogados como lugaresculturais e con diferenteadscrición cultural

LESE

RING

, S.L.

LESE

RING

, S.L.

natureza viva proxecto cofinanciado pola Unión Europea | www.naturezaviva.org | e-mail: [email protected]

UNIÓN EUROPEAFONDO EUROPEO DE DESENVOLVEMENTO REXIONALINTERREG III-A

vacaloura · 2008. 8. 5. · e-mail: [email protected] Boletín cofinaciado pola Deputación de...

Documents

Transcript of vacaloura · 2008. 8. 5. · e-mail: [email protected] Boletín cofinaciado pola Deputación de...