Ruska pravoslavna crkvaRuska civilizacija 4

Ruska dravaPrva Ruska drava bila je Kijevska Rusija ije se stanovnitvo mahom bavilo zemljoradnjom. Rusija je bila vaan trgovaki put izmeu Skandinavskog poluostrva i gradova juno od njihove tadanje teritorije. Rusi su bili u prilino nezavidnom poloaju koji je bio posledica unutranjih razmirica. Zatraili su pomo od Skandinavaca koji alju trgovca Rurika. Rurik osniva prvu rusku dinastiju, a njegov roak Oleg , nakon njegove smrti, prenosi prestonicu u Kijev. 988 godine Vladimir prihvata pravoslavlje. Pravoslavlje u Rusiju dolazi preko Grka koji pored vere donose i svoju kulturu. U 11. veku Kijevska Rusije je imala izmeu 7 i 8 miliona stanovnika. U 12. veku dolazi do raspada Kijevske Rusije zbog nesuglasica meu vlastelom. Volga opet dobija na znaaju kao trgovaki put, a i Moskva dobija na znaaju. U narednom periodu Rusija je bila pod mongolskom vlau. Mongoli su ih osvojili predvoeni unukom Dingis Kana. Nova prestonica postaje Sarai. Mongoli su preko ruskih posrednika uzimali danak, a Rusi su mogli da zadre obiaje i religiju. "Zlatna Horda" se raspada, nakon nekog vremena uticaj Mongola slabi. Ivan Veliki je odbio da plaa danak i proiruje teritoriju do Arktika. Bili su esti ratovi sa Litvanijom. U 16. veku Ivan IV Grozni vladao je apsolutistiki. Proirio je dravu prema Sibiru ali na zapad nije mogao. Nasledio ga je sin Fedor koji je vladao krae vreme i svojom smru obeleio kraj Rurikove dinastije. Krajem 16. i poetkom 17. veka Rusijom je vladao Boris Godunov. Nakon njegove smrti bili su esti kozaki napadi. 1690. Rusi prihvataju sina poljskog kralja kao cara ali ne zadugo.

Nova vladajua dinastija u Rusiji zapoela je sa Mihajlom Romanovim. Ova dinastija je postojala sve do 1917. Petar Veliki ostao je upamen kao prvi reformator. Pobedio je veane, razvio flotu, vojsku, obrazovanje, a kod nas, na inicijativu naeg mitropolita pomogao osnivanje gimnazije u Sremskim Karlovcima kao i zidanje Saborne crkve u Beogradu. Sledei znaajniji vladar u ruskoj istoriji bila je Katarina Velika koja na presto dolazi 1762. godine. Ona je nastavila reforme i za vreme njene vladavine Rusi su potpuno pobedili Tatare. Aleksandar I izneo je planove za osnivanje Dume. U to vreme poinju napoleonovi ratovi. Nikolaj I "titio" je Rusiju od prozapadnih ideja kojima su svi pre njega bili naklonjeni. 1854. Rusija se umeala u krimski rat. Nezadovoljni kmetovi su se pobunili i poeli da pljakaju zemljoposednike. Aleksandar II je izvrio emancipaciju kmetova koja je dovela do oslobaanja 40 miliona ljudi. Aleksandar III, slavofil, bio je neprijatelj reformista. Nakon njega na vlast dolazi Nikolaj II. 1904. godine Rusija ulazi u rat sa Japanom i gubi ga, to je dovelo do nezadovoljstva meu radnikom klasom i vojskom. Posle velikog trajka 1905. trai se izbor Dume. Avgusta 1914. Rusija ulazi u rat protiv Austrije i Nemake zbog interesa na Balkanu. Vojni neuspesi bili su rezultat nesposobnosti vlade. 1917. Rusiju je zahvatila nestaica hrane. Mnogi vojnici su dezertirali, Nikolaj II bio primoran da abdicira, a kasnije su ga i ubili. Sve do boljevika i Lenjina, u Rusiji je vladao haos. 30. decembra 1922. godine stvoren je SSSR koji je postojao 74. godine, a dominantu poziciju u savezu je imala Rusija. 1991. godine raspada se SSSR i Boris Jeljcin postaje predsednik Rusije. On rasputa parlament i raspisuje nove izbore. Uz pomo vojske je isterao svoje politike protivnike iz skuptine i preuzeo vlast.

Ruska pravoslavna crkva

Ruska pravoslavna crkva ili Moskovski patrijarhat (rus. ) je pomjesna autokefalna crkva i zajedno sa ostalim pomjesnim pravoslavnim crkvama ini jedinstvenu Pravoslavnu crkvu

UstrojstvoUstrojstvo Ruske pravoslavne crkve (Moskovskog patrijarhata) je propisano Ustavom Ruske pravoslavne crkve.Ustav definie Rusku pravoslavnu crkvu kao mnogonacionalnu pomjesnu autokefalnu crkvu koja se nalazi u vjerskom jedinstvu i molitveno-kanonskom zajednicom sa drugim pomjesnim pravoslavnim crkvama.Od 17. maja 2007, nakon potpisivanja Akta o kanonskoj zajednici izmeu Ruske pravoslavne crkve i Ruske pravoslavne zagranine crkve, Ruska pravoslavna zagranina crkva je postala samoupravna jedinica Pomjesne Ruske pravoslavne crkve.Samoupravne crkve, egzarhati, eparhije, sinodalne ustanove, parohije, manastiri, bratstva, sestrinstva, duhovni nauni zavodi i predstavnitva koji se nalaze u sastavu Ruske pravoslavne crkve ine Moskovski patrijarhat.U kanonskoj zavisnosti od Ruske pravoslavne crkve se nalazi autonomna Japanska pravoslavna crkva i Kineska pravoslavna crkva (faktiki je prekinula postojanje krajem 1960ih godina).

Prema Ustavu Ruske pravoslavne crkve, najvii organi crkvene vlasti su Pomjesni sabor, Arhijerejski sabor i Sveti sinod na elu sa patrijarhom, koji vre zakonodavnu, izvrnu i sudsku vlast u okviru svojih nadlenosti.Pomjesni sabor moe sazvati Arhijerejski sabor ili u izuzetnim sluajevima patrijarh i Sveti sinod. Pomjesni sabor se sastoji iz svih arhijereja, klirika, monaha i laika. On odluuje o svim pitanjima koji se tiu unutranje i spoljne djelatnosti Ruske pravoslavne crkve i bira patrijarha. Poslednji put je odran je u januaru 2009. godine.Arhijerejski sabor ine svi eparhijski episkopi Ruske pravoslavne crkve, a takoe vikarni episkopi koji se nalaze na elu sinodalnih ustanova i duhovnih akademija. Prema Ustavu, saziva se jedanput u etiri godine. Arhijerejski sabor je najvii crkveni sud; sud prve i poslednje instance pri dogmatskim i kanonskim odstupanjima u radu patrijarha moskovskog i sve Rusije.Patrijarh je poglavar Ruske pravoslavne crkve i ima titulu Njegova svetost patrijarh moskovski i sve Rusije. On je prvi meu episkopima Ruske pravoslavne crkve, i njegovo ime se spominje na svim bogosluenjima u hramovima Ruske pravoslavne crkve.

On je neposredni eparhijski episkop grada Moskve (Moskovska oblast se nalazi pod neposrednom upravom patrijarhovog namjesnika mitropolita krutickog i kolomenskog). Patrijarh ima optecrkvene upravne nadlenosti: zajedno sa Svetim sinodom saziva Arhijerejski sabor, a u izuzetnim sluajevima i Pomjesni sabor, i predsjedava na njima. On snosi odgovornost za izvravanje odluka sabora i Svetog sinoda, izdaje ukaze o imenovanju eparhijskih arhijereja, rukovodilaca sinodalnih ustanova, vikarnih arhijereja, rektora duhovnih kola i drugih lica koja imenuje Sveti sinod. Patrijarh nagrauje arhijereje titulama i najviim crkvenim odlijima, nagrauje klirike i laike crkvenim priznanjima. On je arhimandrit (nastojatelj) Trojice Sergijeve lavre i mnogih drugih manastira.

Patrijarh predstavlja i zastupa Rusku pravoslavnu crkvu pred drugim poglavarima pomjesnih pravoslavnih crkava izvravajui odluke sabora ili Svetog sinoda, a moe predstavljati Crkvu u svoje ime. On takoe predstavlja i zastupa Rusku pravoslavnu crkvu pred najviim organima dravne vlasti i drugim svetovnim vlastima.Moskovska patrijarija je organ Ruske pravoslavne crkve koji objedinjuje sve strukture kojima neposredno rukovodi patrijarh.Sveti sinod se sastoji iz predsjednika patrijarha, sedam stalnih i pet privremenih lanova eparhijskih arhijereja.

Istorija Ruske pravoslavne crkve

Pojava hrianstva na tlu dananje Rusije vezuje se za misiju Sv. Apostola Andrije Prvozvanog, koji je 60. godine boravio na irokom podruju od junog dela Crnomorskog primorja, u Vitiniji i Pontu, preko Trakije, Skitije, Sarmatije do Abhazije. Najstarija svedoanstva o njegovoj propovedi dajuSv. Ipolit, episkop Portuenski (oko 222.), Origen (200-258), Sv. Dorotej, episkop Tirski (307-322),

Prvo pokrtavanje

Prvo pokrtavanje Rusa odigralo se u doba knezova Askolda i Dira (866), nakon neuspelog napada na Konstantinopolj, kada ruski brodovi behu potopljeni poto je patrijarh Fotije, otsluivi moleban, izneo udotvornu rizu Presvete Bogorodice; ovo na napadae ostavi snaan utisak, te, vrativi se, oni poalju izaslanike sa molbom da se i njima blagovesti vera Hristova. Zato im bi poslat episkop, a masovnosti pokrtavanja

naroito je doprinelo udo sa bacanjem Evanelja u oganj, kada ono ostaje netaknuto plamenom. Askold i Dir vladaju jo 15 godina, i moguno je (hipoteza V. Tatieva) da su mueniki postradali. Njihovi naslednici na Kijevskom prestolu - Oleg (882-912) i Igor Rjurikovi (912-945) bili su pagani, ali za njihove vlade hrianstvo nije iskorenjeno, ponajvie zahvaljujui trgovakim, pomorskim i drugim vezama sa Grkom. Velika knjeginja Olga (945-955) prima, meutim, krtenje u Konstantinopolju (957), da bi po povratku u domovinu, proivevi jo oko 12 godina, misionarila, uklanjala paganske kumire, postavljala krstove i gradila crkve (drveni hram Sv. Sofije u Kijevu, hram Sv. ivonaalne Trojice u zaviajnom Pskovu). Olga, ipak, ne uspeva da obrati sina jedinca Svjatoslava (955-972); naprotiv, posle poraza u sukobu sa Bugarima i Grcima on preduzima progon hriana i ruenje hramova. U Jaropolkovo doba (972-980) poloaj hriana se poboljava. Knez Vladimir (980-1015) na poetku vladavine obnavlja i podie nove idole i prisiljava hriane da im se klanjaju; prekretnica nastupa od 968., kada mu dolaze propovednici islama, judaizma, zapadnog (Nemci) i istonog hrianstva (Grci), to podstie slanje ruskih izaslanika u njihove zemlje, koji Vladimira izvetavaju da su najvelianstvenije bogosluenje doiveli u Konstantinopolju.

Knez 988., posle uspenog pohoda na Herson, prima krtenje, odvodi sa sobom pastire koji e prosveivati njegove podanike i odnosi mnotvo ikona i bogoslubenih sasuda. Hrianstvo postaje dravna religija; masovna krtenja obavljaju se u Kijevu, Novgorodu, Rostovu, Suzdalju, Polocku, Turovu, Smoljensku, Pskovu i drugde. Letopisi navode da je Vladimir izdao naredbu da se krtenju privode ljudi "po svim gradovima i selima", te da je mitropolit Mihailo (988-992) obiao "svu zemlju rusku" propovedajui veru Hristovu. Sinu i nasledniku Vladimirovom, Jaroslavu (1019-1054), palo je u deo samo da uvrsti ve nakalemljenu veru i dovri delo oevo. Hrianstvo je najbolje prihvaeno na jugu (veze sa Grkom, sa hrianskim naseobinama na Crnom moru, tradicija iz vremena Askolda i Dira), a manje na severoistoku. Posle Mihailove smrti na arhijerejsku katedru postavljen je Leontije (992-1008), slede Jovan I (1008-1035) i Teopemt (1035-1049). Ruska crkva obuhvata u to doba najmanje 6 mitropolija (Novgorodska, ernjigovska, Rostovska, Vladimiro-Volinska, Belgorodska i Kijevska), nalazei se pod jurisdikcijom Konstantinopoljske patrijarije; episkopi i najvei deo svetenstva prvobitno su bili Grci i Bugari, a prvi ruski jereji spominju se u doba kneza Jaroslava.

Ruski vladaoci ktitori su veeg broja hramova (Vladimir - crkava Sv. Vasilija i Presvete Bogorodice u Kijevu, Preobraenja Gospodnjeg u Vasiljevu, Sv. Vasilija u Vigorodu i dr., Jaroslav - kijevskih hramova Sv. Sofije Premudrosti Boije, Blagovetenja, Sv. Georgija i Sv. Irene, Sofijskog sabora u Novgorodu i dr.), zidanih u vizantijskom stilu, sa oltarskim zidovima u mozaiku, a ostalim u freskopisu, sa 13 ili 5 kupola. Ovo je i doba prvih kanonizacija na ruskom tlu (Sv. "strastoterpci" Boris i Gleb, kanonizovani od mitropolita Jovana, koji im sastavlja slubu 1020. i 1039.). Otpoinje razvoj prosvete (jo knez Vladimir nastojao je da u svakoj parohiji pri crkvi deluje i kola) i pismenosti, posebno zaslugom kneza Jaroslava, koji preduzima prevoenje i prepisivanje knjiga, kao i osnivanje knjinica. Osnivaju se prvi manastiri: u Kijevu - manastir Sv. arhistratiga Mihaila, zaslugom mitropolita Mihaila, kao i manastir Presvete Bogorodice, zaslugom kneza Vladimira; u Vigorodu - manastir Sv. Spasa, i dr. Postavljaju se temelji razvoju crkvenog prava: iako je u Rusiji prihvaen Sholastikov i Fotijev Nomokanon, knez Vladimir na njegovom osnovu donosi posebno zakonopravilo, koje je do nas dolo u prepisima iz XIII-XVIII v., a njime se propisuju kneevske imovinske obaveze prema sabornoj crkvi, delokrug crkvenog suda i pobrajaju lica duhovnog stalea i ona koja se izdravaju od Crkve; re je o prvoj modifikaciji vizantijskog zakonodavstva saobrazno ruskim uslovima i dokumentu koji nudi neka originalna reenja (svetenstvo i duhovni stale u celini dobijaju vea prava nego to je to sluaj u Vizantiji). Najintenzivnije veze u ovom periodu neguju se sa Carigradskom patrijarijom, koja postavlja ruske mitropolite, kao i sa Bugarskom crkvom, ija je misija u Rusiji kulturno-prosvetiteljskog karaktera (pomo u bogoslubenim knjigama, pastirima, uiteljima pismenosti, prepisivaima).

Vreme promena

Godine 1051. na mitropolitsku katedru prvi put dospeva Rus, znameniti pisac i besednik Ilarion, uven sa svoga obrazovanja i blagoastivosti (dela: "Slovo o zakonu i blagodati", "Pohvala knezu Vladimiru" i dr.), koga e opet naslediti niz grkih arhijereja: Jefrem I (1055), Georgije (1062-1072), Jovan II (1077-1089), Jovan III (1089-1090), Jefrem II (1091-1096), Nikolaj (1097-pribl. 1101. ili 1103), Nikifor I (1104-1121), Nikita (1122-1126) i Mihail (1130-1145). Broj eparhija uveava se na 12 (u drugoj polovini XI v. osnivaju se Tmuta-rakanska, Perejaslavska i Jurjevska, a u XII v. Polocka, Turovska i Smoljenska eparhija). Javlja se niz znamenitih arhijereja: Luka idjata, episkop novgorod-ski (prvi Rus udostojen episkopskog ina, 1036), Sveti Nikita Novgorodski, Sveti Stefan Vladimirski, Sv. Leontije i Sveti Isaija Rostovski. Dolazi do daljeg uvrivanja hrianstva, premda postoji i otpor hristijanizaciji (u Rostovu i Muromu), a snaan je i uticaj sujeverja (naroito na severoistoku zemlje). Otpoinje delatnost Kijevo-Peerske lavre (osniva - prepodobni Antonije, 1051, a najvei procvat vezuje se za igumanovanje Teodosijevo, 1057-1074), gde se ivot organizuje prema Konstantinopoljskom studitskom ustavu, koji e postati norma za sve ruske opteiteljne manastire. Ova lavra dae 118 Svetih, kanonizovanih najveim delom 1643, u doba mitropolita Petra Mogile, kao i vei broj arhijereja. Ovo je doba uspona domaeg bogoslovlja i knjievnosti - pojave dela ruskih (mitropolit Ilarion, Teodosije Peerski, crnorizac Jakov, letopisac Nestor, iguman Danilo) i grkih autora (polemiki i kanoniki spisi mitropolita Georgija, Jovana II i Nikifora), kao i obimne prevodilake produkcije.

Dalji razvojGodine 1147. veliki knez Izjaslav saziva u Kijevu Sabor ruskih episkopa, i na mitropolitsku katedru, bez konsultacija sa carigradskim patrijarhom, biva postavljen Kliment Smoljati, "Rus rodom", "knjievnik i filosof kakvoga jo nije bilo", ali ovo izaziva negativnu reakciju nadreenih crkvenih vlasti - odbijanje njegovog priznavanja. Ipak, on ostaje na ovom poloaju do 1155, prem-da e vizantijska struja nadvladati, tako da e jo itav vek Ruska crkva ostati u potpunoj zavisnosti od Carigrada, sa prvoarhijerejima Grcima: Konstantin I (1156-1159), Teodor (1161-1163), Jovan IV (1164-1166), Konstantin II (]]1167]]-posle 1172), Nikifor II (pominje se od 1182-1197), Matej (pominje se 1201, 1120), Kiril I (1224-1233) i Josif (1237-1240). Osnivaju se nove eparhije; nekoliko episkopa iz ovoga doba bie kanonizovano (Nifint i Ilija Novgorodski, Kiril Turovski, Simeon Vladimirski). Vera se iri u pograni-nim oblastima i meu drugim narodima: u Vologdi (zaslugom prepodobnog Gerasima), Liflandiji, Litvi, Koreliji, meu Polovcima, kao i u suzdaljskom kraju, meu Jevrejima i Bugarima. Sredita monakog ivota se iz Kijeva i june Rusije, koja gubi preanji politiki znaaj, pomeraju ka Suzdalju, centralnoj Rusiji i dalje na sever (Novgorod i susedne oblasti). Samo u Novgorodu deluje 20 obitelji, od toga 13 novoosnovanih.

Doba mongolske vladavineDoba mongolske vladavine, i pored pustoenja manastira, opadanja nivoa duhovne prosvete, crkvene discipline i morala u narodu, u unutarnjem ustrojstvu Crkve ne donosi radikalne promene. Mitropolit Kiril i njegovi prejemnici - Maksim Grk (1283-1305), Petar (1308-1326) i Teognost (1328-1353) pred mongolskim hanovima tite prava svetenstva, Crkve i naroda. Godine 1352. dolazi do kratkotrajne smute: neki inok Teodorit dospeva u Konstantino-polj sa zahtevom da bude postavljen na katedru Ruske mitropolije, uveravajui da je Teognost preminuo; patrijarh saznaje istinu, ali ovaj odlazi u Trnovo i biva hirotonisan od bugarskog mitropolita, to e izazvati ogorenost i u Konstantinopolju, i u Moskvi. Legalno biva izabran Aleksije, episkop Vladimirski, Rus (1354-1378); 10 godina po njegovoj konini bie doba najvee smute u istoriji Ruske mitropolije, iji je glavni akter nekadanji svetenik Mitjaj, u monatvu Mihail, koga favorizuje veliki knez Dimitrije Ivanovi, ali kome Sv. Aleksije za ivota ne daje blagoslov da ga nasledi na katedri.

Ovo je doba procvata crkvenog slikarstva: najznamenitiji ivopisci koji su obeleili epohu bili su Teofan Grk (oslikao 1378. Spasku crkvu u Novgorodu, 1395. Roenja Presvete Bogorodice, 1399. Saborni hram sv. Arhangela, 1405. Blagovetenjski sabor, sve u Moskvi), Andrej Rubljov (oslikao 1408. Saborni hram u Vladimiru, 1422. Saborni hram Sv. Trojice u Lavri Sv. Sergija), Danilo "ikonik" i dr. Najznaajniji spomenici crkvenog prava stvoreni u ovom razdoblju bili su zbornici Nikona ernogorca, Kirila Belojezerskog, pouke, pravila i poslanice mitropolita Maksima, Petra, Fotija, Teognosta, Aleksija i Kiprijana, kao i odluke sabora ruskih arhijereja 1274. i 1301. U duhovnoj literaturi najsnaniji je peat mitropolita Kirila II, Petra i Aleksija, epis-kopa Serapiona Vladimirskog i Kirila Rostovskog; belei se i tzv. drugi juno-slovenski uticaj, iji su glavni protagonisti mitropolit Kiprijan i Grigorije Camblak (besede, polemiki lanci, bogoslubeni tekstovi). Na planu meukon-fesionalnih odnosa valja napomenuti da je mongolska invazija predstavljala povod za zbliavanje sa Rimokatolikom crkvom. Tako, 1245. papa Inokentije IV predlae ruskim episkopima da se prisajedine zapadnoj Crkvi. Saglasnost izjavljuje galiki knez Danilo, uslovljavajui prisajedinjenje papskom zatitom njegove kneevine; kako pomo Zapada nije bila zadovoljavajua, 1249. knez pro-goni papskog legata Alberta i prekida svaki kontakt sa Rimom. 1252. on se ponovo, na instistiranje poljskih velikaa zaklinje na vernost rimskoj Crkvi, primivi u Drogiinu carski venac "od prestola Svetog Petra", ali poto opet ne dobija pomo, 1257. prekida uniju. Snaan prodor katolicizma karakteristi-an je za jug Rusije: osnivaju se arhibiskupije u Lavovu (1361), Galiu, Pere-milju, Vladimiru i Holmu (1374).

Uspostavljanje patrijarije

Godine 1589, nakon sedmogodinjih priprema, uspostavlja se Ruska patrijarija. Ideju o njenom osnivanju prvi izrie car Teodor Ivanovi; u osnovi te ideje je postavka o Moskvi kao "treem Rimu". Tokom prvih 65 godina (1589-1654) pod njenom jurisdikcijom su samo eparhije na tlu Moskovske drave (preanja Istonoruska mitropolija), dok Zapadnoruska mitropolija ostaje potinjena Carigradu; od 1654. do 1720. vlast ruskih patrijararha postepeno se iri, paralelno sa pripajanjem Malorusije (Ukrajine) Velikoj Rusiji. Nakon upravljanja patrijarha Jova (1589-1605), zaslunog za reformu ustrojstva Crkve i uvoenje poretka meu svetenstvo, najvee posle Stoglavog sabora, i Ermogena (1606-1612), u atmosferi dravne smute izazvane borbama za presto patrijaraki tron biva upranjen od 1612. do 1619, da bi zatim na njega stupili Filaret Nikiti (1619-1633), inicijator vie znaajnih crkvenih i dravnih poteza, inspirator ispravljanja crkvenih knjiga, borac protiv uticaja katolike i protestantske teologije u ruskoj sredini, zatim Joasaf I (1634-1641) i Josif (1642-1652), koji nastavljaju ispravljanje i omasovljuju tampanje bogo-slubenih, ali i svetootakih, hagiografskih, apologetikih, polemikih knjiga. Ipak, po ovoj delatnosti najvie e ostati upamen patrijarh Nikon (1652-1658), koji tim povodom saziva sabore 1654. i 1655, ije odluke izazivaju nezadovoljstvo pobornika "stare vere" (protopop Avakum, episkop Pavle, protopop Danilo i dr.) i raskol. Nikonov radikalizam i nepomirljivost izazivaju gnev okoline; suoen sa time, on naputa patrijaraki poloaj, da bi na Saboru 1666. bio osuen na liavanje arhijerejskog ina i zatoenje. Sabor 1667. donosi odluku o anatemisanju raskolouitelja i njihovih sledbenika, priznajui valjanost ispravki nainjenih za Nikona u bogoslubenim knjigama. Potonji patrijarsi, Joasaf II (1667-1672), Pitirim (1672-1673), Joakim (1674-1690) i Adrijan (1690-1700), nastavljaju borbu sa raskolom i postepeno ire svoj uticaj na Zapadnorusku mitropoliju, koja se 1685. konano pripaja Moskovskoj patrijariji nakon nekoliko znaajnih politikih koraka u pravcu ujedinjenja Ukrajine i Rusije (ustanak Bogdana Hmeljnickog 1648. i obrazovanje Ukrajinskog hetmanstva, odluka Zemaljskog sabora 1653. o pripajanju Ukrajine Rusiji), to e omoguiti spreavanje prodora zapadne teologije te katolikog i protestantskog uticaja na jugu.

Vreme Petra Velikog

Radikalni zaokret u ustrojstvu Ruske crkve ini Petar Veliki, koji nakon Adrijanove smrti postavlja najpre Stefana Javorskog za mestobljustitelja patrijarakog prestola (1700-1721), da bi od 1721. upravljanje Crkvom bilo povereno Sinodu, ime se Patrijarija ukida. Otpoinje snana sekularizacija drutva, a Crkva se stavlja u podreen poloaj u odnosu na dravu i poima kao sastavni deo njenog poretka, dok se njena mistika realnost zanemaruje ("Duhovni reglament" Teofana Prokopovia). Petrova epoha nepovoljno se odraava i na poloaj monatva (primanje postriga uslovljava se carskim odobrenjem, manastirska imovina se ograniava na mimimum), a svetenstvo se primorava da deluje kao deo policijskog aparata (obavezuje se da izvetava o protivnicima reformi, nezadovoljstvima carskom vlau i sl. ak i po cenu ogluivanja o tajnost ispovesti). U teologiji se favorizuje zapadni uticaj (Kijevska i Moskovska akademija) i proklamuje ideja o bliskosti pravoslavlja i protestantizma, prema kojoj pravoslavlje predstavlja samo umereni i ritualistiki protestantizam (akad. Kolij, "Ecclesia graeca lutheranisans", 1723).

Reforme Katarine II

Katarina II ide jo dalje u "reformisanju" Crkve u duhu prosvetiteljstva, donevi odluku 1764. o oduzimanju imovine eparhijama i manastirima, zbog ega je veina obitelji zapustela; najodluniji otpor carici prua mitropolit Arsenije Macijevi, premda bez uspeha. Kraj veka zavrava se velikom obnovom monatva: vaspostavljaju se Valaam, Konjevec i drugi duhovni centri, izdaje se ruski prevod "Dobrotoljublja" (1793), javlja se nekoliko znaajnih duhovnika, autora prevashodno asketikih spisa - Sveti Tihon Zadonski (1724-1728), Prepodobni Pajsije Velikovski (1722-1794) i dr. Poetak XIX v. donosi nova uplitanja drave u crkvene poslove i nova odstupanja od izvornog pravoslavlja; 1817. osniva se Ministarstvo duhovnih dela i narodne prosvete na elu sa knezom A. N. Golicinom, koji samim svojim poloajem "stupa u crkveni klir" u svojstvu "mestobljustitelja spoljnjeg episkopa", sa zadatkom da radi na objedinjavanju svih veroispovesti u Ruskoj Imperiji. Ipak, pravoslavna misija postie uspehe i u ovom razdoblju (meu Kalmicima, Kirgizima, Osetincima, starosedeocima Sibira, itd.). Osniva se Rusko biblijsko drutvo (1814) i izlaze prvi prevodi Svetog Pisma na ruski jezik. Druga polovina XIX v. donee reformu duhovnih kola (1867), niz mera u borbi sa raskolom, podsticanje misionarenja u Sibiru i na Kavkazu, reorganizaciju svetenstva i liberalizaciju prijema na crkvene dunosti (od 1869. to se omoguava licima svih stalea i zvanja, umesto neka-danjeg naslednog prava). Razvoj bogoslovske nauke obeleavaju dela Sv. Filareta (Drozdova), mitropolita Moskovskog (1783-1867), arhiepiskopa Inokentija Borisova (1800-1857), mitropolita Makarija Bulgakova (1816-1882), arhiepiskopa Filareta ernjigovskog (1805-1866) i dr. Oivljava i aktivnost monatva, iji su najznaajniji predstavnici Prepodobni Serafim Sarovski (1759-1833), te plodni autori dela asketiko-mistikog karaktera Sveti Ignjatije Brjananinov (1807-1867) i Sveti Teofan Zatvornik (1815-1894).

Dvadeseti vek - komunistika diktatura

Poetak XX v. donosi snaenje tenji za reformom ustrojstva Crkve i vaspostavljanjem Patrijarije, isticanih i u ranijim razdobljima (mitropolit Arsenije Macijevi, arhiepiskop Amvrosije Jukevi, niz jeraraha, bogoslova i religioznih filosofa XIX v.). Povoljnu duhovnu klimu stvara aktivnost religijsko-filosofskih sabranja predstavnika svetovne kulture i Crkve u Petrogradu (1901-1903), osnivanje bogoslovsko-filosofskih drutava u Moskvi, Petrogradu i Kijevu (1906-1907), kao i delatnost istaknutih mislilaca (Sergije Bulgakov, Pavle Florenski, Nikolaj Berajev, S. Frank, V. Zenjkovski i dr.). U crkvenu javnost sve vie prodire svest o neophodnosti sazivanja Pomesnog sabora, koji bi se pozabavio korenitim promenama u ustrojstvu RPC. Znaajni koraci na tom planu ine se 1905. (pojava Memoranduma o poeljnim reformama, kojim se zahteva "ukidanje ili makar slabljenje neprekidnog starateljstva i odve budne kontrole crkvenog ivota od strane svetovnih vlasti, ime se Crkvi oduzima samostalnost i inicijativa", referat Svetog sinoda sa predlogom imperatoru da "razmotri sadanji dravni poloaj Crkve u Rusiji" i sazove u Moskvi Sabor episkopa radi izbora Patrijarha i preduzimanja reformi). Intenzivne pripreme za Sabor obavljaju se sve do 1917, kada on otpoinje sa radom (15. avgusta), uz uee 564 lana, od toga 265 svetenih lica i 299 laika.

Posleratni period

U posleratnom razdoblju na tron moskovskog patrijarha dospevaju mitropolit Aleksije Simanski (1945-1970), Pimen Izvekov (1971-1990) i Aleksije II Ridiger (1990-2008). Poloaj Crkve naglo se pogorava od 1958. do 1964, kada se ponovo masovno zatvaraju hramovi i manastiri i oivljava progon hriana; godine 1965. svetenici N. Eliman i G. Jakunjin upuuju otvoreno pismo predsedniku Prezidijuma Vrhovnog sovjeta N. Podgornom sa protestom protiv meanja drave u ivot Crkve; otpoinje i intenzivna aktivnost disidentskog pokreta (svetenici S. elutkov, D. Dudko, V. Romanjuk i dr.). Diskriminacija Crkve u raznim oblicima (prismotra, hapenja, liavanje poloaja i prava, antihrianska propa-ganda, ateistiki vaspitno-obrazovni sistem) nastavie se i tokom 70-tih i 80-tih godina; pojedini sluajevi izazivaju revolt domae i meunarodne javnosti (npr. suenje Vladimiru Poreu 1980.). Od sredine 80-tih godina poloaj RPC se poboljava: vraaju se hramovi, manastiri i oduzeta imovina, obnavlja monaki ivot, obustavlja antiteistika propaganda, rasvetljavaju zloini vlasti (izmeu ostalog, zvanina komisija koju je obrazovala Dravna duma obznanjuje podatak da je u godinama sovjetskog reima ivot izgubilo 200.000 svetenih lica). Na Saboru 1988. donosi se reenje o kanonizaciji 9 ugodnika Boijih i prihvata novi Ustav RPC, u ijoj su osnovi reenja Sabora iz 1917-1918. godine; nove kanonizacije i reenja bitna za ustrojstvo i pravni status RPC bie predmet potonjih sabora (1989, 1990, 1992. i 1994).