1The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

1 Si funksionon PCPC (personal computer) eshte nje kompjuter: nje makine qe ju mundeson te punoni, shkruani dokumente, te luani me lojra dhe per te pare rezultatet me fundit te sportit ne internet. Edhe pse kompjuteri eshte pa dyshim nje makine, ai eshte i programueshem: komandat i tregojne kompjuterit se cfare duhet te beje ne menyre qe te kryeje detyrat. Keto komanda jane thjesht njesha dhe zero te cilat i kupton hardware i kompjuterit i cili mundeson kryerjen e veprimeve si per shembull llogaritjen e funksioneve te fuqishme matematikore, levizja e te dhenave, leximi i veprimeve te mouse-t, etj.

Njeshat dhe zerot jane me shume se sa programim. Te gjitha te dhenat ne kopjuterin tuaj, faqet e internetit, dokumentet tuaja, e-mail-et jane te ruajtuar si njesha dhe zero. Programet dine si t’i perkthejne keto njesha dhe zero ne forma te kuptueshme nga njerezit.

Programimi vjen ne dy forma. Se pari jane aplikacionet: programet qe mundesojne kryerjen e detyrave. Aplikacionet kane nevoje per nje program kryesor qe t’i suportoje. Ato kane nevoje per nje program qe mundeson startimin dhe ndalimin e tyre, kopjim/levizje/fshirje te te dhenave, komunikimin me hardware, etj. Ky program quhet sistem shfrytezimi (operating system). Te tille jane Windows, Mac OS X, Linux

Nga e majta ne djathte: Windows 7, Mac OS X, Linux

Kompjuteri funksionon ne kater faza: input, procesim, output dhe ruatje (storage).

1.1 InputNe menyre qe ju te realizoni detyrat tuaja, duhet qe t’i jepni aplikacioneve perkatese te dhenat qe ju doni te perpunoni. P.sh nese deshironi te gjeni mesataren e numrave ne nje dokument excel, duhet qe paraprakisht t’i shkruani keto numra ne skedar nepermjet tastieres.

1.2 Procesimi (perpunimi)Pasi merr te dhenat e nevojshme nga ju, kompjuteri i perpunon ato. Po t’i referohemi shembullit te mesiperm, kryerja e veprimeve per gjetjen e mesatares eshte faza e perpunimit.

1.3 OutputGjetja e mesatares nuk eshte e dobishme nese nuk afishohet rezultati perkates. Prandaj pasi perpunohen te dhenat kompjuteri i vendos rezultatet diku ku mund te jene te dukshme. P.sh mund te afishohen ne ekran, apo te dergohen per printim.

2The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

1.4 StoragePasi keni gjetur mesataren normalisht qe nuk deshironi qe rezultati te humbase, sidomos ne rastet kur ju duhet ta riperdorni. Ne fazen e ruajtjes mund te perfshihen paisje te ndryshme, me te perdorshmet nga te cilat jane CD-te apo USB-drives.

1.5 Nje PC e PloteNje PC tipike eshte me shume se sa nje paisje. Ne menyre qe nje kompjuter te punoje nevojiten disa pjese te domosdoshme. Pjesa me e rendesishme e PC-se eshte kutia e madhe qe ndodhet zakonisht poshte tavolinave te punes e cila quhet njesia e sistemit (system unit). Faza e procesimit dhe e ruajtjes realizohet ne njesine e sistemit. Te gjithe pjeset e tjera qe lidhen njesine e sistemit, si p.sh printerat, monitoret, tastierat, njihen si paisje periferike (peripherals).

1.5.1 - Nje PC e plote

Nje bashkesi standarte e pjeseve kompjuterike kane:

Monitori Tastiera Mouse Bokset/kufjet Printeri

Nuk eshte e thene qe te gjitha PC-te te kene domosdoshmerisht pjeset e permendura me siper. Disa mund te kene me pak, p.sh disa PC nuk kane printer, disa mund te kene me shume, p.sh. mikrofone apo web camera. Kufizimi i vetem per numrin e paisjeve periferike eshte numri i lidhjeve qe mund te realizohen me njesine e sistemit.

1.6 Lidhjet e JashtmeCdo paisje perierike lidhet me njesine e sistemit nepermjet nje nga shume tipet e portave. Pjesa e prapme e njesise se sistemit ka shume kabllo qe lidhin njesine me paisje periferike te ndryshme. Disa njesi kane konektore dhe ne pjesen e perparme.

3The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

1.6.2 - Pjesa e mbrapme e PC-se

1.7 Spinat (plugs), portat, jacks dhe konektoret

Per te lidhur nje paisje me nje tjeter nevojitet nje kabell qe permban telat perkates per kryejen e lidhjes. Ne secilen nga paisjet, ashtu si dhe ne secilen nga fundet e kabellit lidhes eshte e nevojshme te jene paisje te standartizuara qe te realizojne lidhjen. Duke qene se keto zakonisht jane lidhje elektrike, duhet qe njera pjese te futet ne folene e tjetres.

Nje spine (plug) eshte nje e dale qe vendoset brenda ne porte. Nje porte ka nje si tip foleje e pershtashme per nje tip spine te caktuar. Gjithmone, vendoset spina ne porte, jo anasjelltas. Termi jack eshte nje emertim alternativ per portat. Termi konektor pershkruan ose nje porte ose nje spine.

1.7.3 - Plug, Port dhe Jack

2 Gjashte tipet kryesore te konektoreve

2.1 Mini-Din ConnectorsKonektoret origjinale DIN jane zevendesuar prej shume kohesh nga mini-DIN, prandaj nuk gjenden ne PC-te e sotme. Versioni i vjeter i DIN gjendet ne versionet e vjetra te tastierave dhe mauseve.

4The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

Porta DIN siper, mini-Din poshte

2.2 USB ConnectorsUniversal serial bus mundeson lidhjet me te zakonshme general-purporse* ne PC. Konektoret usb jane ne tre madhesi te ndryshme: A, B dhe mini-B. * Lidhje general-purporse do te thote qe kjo tip lidhje sherben per te lidhur paisje te llojeve te ndryshme qe mund te mos ken aspak lidhje me njera tjetren. P.sh ne kete rast me ane te USB mund te lidhim nje aparat celurar, nje printer apo tastiere.

USB – A USB – B USB mini – B

USB ka disa vecori qe e kane bere vecanerisht popullor ne PC. Se pari, paisjet USB jane hot-swappable, qe do te thote qe mund te vendosen dhe te hiqen pa e ristartuar PC-ne. Se dyti, paisjet USB marrin energjine qe u nevojitet nepermjet lidhjes USB, prandaj nuk kane nevoje per bateri apo karikues. Madje mund te karikojne nepermjet lidhjeve USB, shume paisje, si p.sh telefonat celuare, kamerat dixhitale, etj. Shpejtesia e transferimit te te dhenave nepermjet USB ndryshon ndjeshem ne varesi te versionit:USB 1.1 – 1.5 Mbit/s (Low-Bandwidth) dhe 12 Mbit/s (Full-Bandwidth), u leshua ne Janar 1996USB 2.0 – 480 Mbit/s (Hi – speed), u leshua ne Prill 2000USB 3.0 – 5 Gbit/s (Super – spped), u leshua ne 2008

5The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

2.3 FireWire connectorsFireWire, e njohur gjithashtu si IEEE 1394, leviz te dhena

me shpejtesi jashtezakonisht te larta, duke e bere te pershtatshme per aplikacionet shume te specializuara sic eshte streaming e nje video nga nje kamera dixhitale ne

nje hard drive. FireWire konsiston ne nje konektor te vecante 6-fijesh ose 9-fijesh per paisjet qe kane nevoje per me shume shpejtesi dhe fuqi. Gjithashtu mund te gjendet dhe nje version 4-fijesh. Njelloj si USB, paisje FireWire jane hot-swappable. IEEE 1394 ka zevendesuar Parallel SCSI ne

shume aplikime per shkak te kostos me te lire te implementimit dhe thjeshtesise te adaptimit. Konektore FireWire

2.4 DB ConnectorsGjate viteve konektoret DB jane perdorur pothuaj per te gjitha llojet e paisjeve periferike pervec tastjerave. Keto konektore kane formen e D-se duke mundesuar vetem nje menyre te sakte vendosjeje. Teknikisht njihen si D-sub ose D-subminiature.

Cdo spine DB mashkull ka nje grup te vogel kunjash qe lidhen ne poten DB. Spina DB femer lidhet me porten DB mashkull ne njesine e sistemit. Zakonisht konektore DB kane nga 9-37 kunja, edhe pse zakonisht nuk gjenden konektore me shume se 25 kunja. DB-te jane nder konektoret me te vjeter e me te perhapur neper PC.

2.5 RJ ConnectorModemat me PC perdorin vetem dy tipe te RJ jacks (per RJ perdoret termi jack dhe jo port): RJ-11 dhe RJ-45. Ne telefonat fiks eshte RJ-11. Perdoret pothauj ne cdo modem. RJ-45 perdoret lidhjet e rrjetit.

Nga e majta ne te djathte: konektore RJ-45 dhe RJ-11

2.6 Audio ConnectorsBokset dhe mikrofonat lidhen ne njesine e sistemit nepermjet audio jacks. Versionet me te perhapura perdorin konektoret 1/8 inch te quajtur edhe si mini-audio connector. Keto konektore jane njelloj me ato te kufjeve qe perdoren per radio apo music player. Zakonisht gjenden ne pjesen e pasme te PC-se por disa gjenden dhe perpara.

Konektore audio

6The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

3 Paisjet dhe konektoret e tyrePothuaj te gjitha paisjet kane konektoret me ngjyra ne menyre qe te ndihmojne perdoruesit qe te lidhin sic duhet paisjet. Keto ngjyra nuk jane te detyrueshme dhe jo te gjitha PC-te i kane.

3.1 Cards versur OnboardPas konktoreve ne PC qendrojne paisjet qe suportojne pjeset periferike qe lidhen me to. Keto paisje mund te jene te ndertuara ne kompjuter (onboard), si p.sh portat e tastieres. Disa te tjera mund te jene ne formen e kartave te zgjerimit qe jane instaluar brenda ne PC.

Shumica e PC-ve kane slote zgjerimi brenda njesise sistem qe mundeson shtimin e paisjeve ne formen e kartave te zgjerimit.

3.2 TastieraKonketoret me te perdorur jane mini-DIN (me ngjyre vjollce) dhe portat USB.

3.3 MonitoriMonitoret lidhen me njesine sistem nepermjet konektorit video. Zakonisht gjen dy lloje te konektoreve video: VESA – video electronics standards association (versioni pak me i vjeter) dhe DVI – digital video interface. VESA edhte ngjyre blu, DVI eshte ngjyre e bardhe. Shume karta video kane te dy llojet e konektoreve, ose dy konektore VESA ose dy konektore DVI. Kartat video me dy konektore suportojne dy monitore.

Nga e majta ne te djathte DVI dhe VESA

Konektori me i ri video quhet Hi-definition Multimedia Interface (HDMI). Ai trasmeton dhe video dhe audio ne te njejtin kabell.

7The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

3.4 ZeriPaisjet e zerit kane dy funksione kryesore. Fillimisht marrin informacionin dixhital dhe e transformojne ne tingull duke e percjelle nepermjet bokseve. Se dyti, marrin zerin si input nepermjet mikrofonit dhe e

transformojne ne te dhena dixhitale.

Zakonisht gjenden ne njesine sisteme me ngjyre te gjelber (ose te zeze) per bokset/kufjet dhe me roze (ose te kuqe) per mikrofonin. Ne kartat e vjetra audio, gjenden konektore DB me 15 kunja qe mundesojne lidhjen e nje nderfaqjeje per instrumentat muzikore ose joystick per lojra.

S/PDIF (Sony/Philips Digital Interface Format) zevendeson te gjithe konektoret mini-audio. Vjen ne dy forma: coaxial dhe optik.

3.5 Rrjeti (network)Per rrjetet zakonisht perdoren konektore RJ-45, te cilet nuk kane ngjyra te standatizuara.

3.6 MousePerdor pota USB ose porta te dedikuara mini-DIN mengjyre te gjelber.

3.7 ModemModemi mundeson lidhjen e PCse me telefonin. Ato kane nje ose dy konektore RJ-11.Modemat e jashtem zakonisht kane konektore D-subminiature mashkull me 9 ose 25 kunja te quajtura ndryshe porta seriale.

Modem i brendshem Porte seriale

8The Visible PC Hyrje ne “Njohurine kompjuterike”

Msc Marsela Shani Njohuri Kompjuterike

3.8 PrinterPer shume vite printerat kane konektore speciale te quajtur porta paralele. Keto perdorin zakonisht nje konketor DB femer me 25 kunja me ngjyre ciklamin. Ne ditet e sotme printerat vijne me koneksione USB, FireWire, Ethernet dhe WI-Fi.