1B Phật Giáo là trí tín chứ không phải mê tín.doc

7/28/2019 1B Pht Gio l tr tn ch khng phi m tn.doc

1/61

1. Pht Gio l tr tn ch khng phi m tn

Trc khi cp n tr tn ca Pht gio, thit tng chng ta hy tm hiu v sao sinh ra m tn, v m tn nh th no?

Ngy xa, do nhn tr cha m mang, i vi cc hin tng t nhintrong v tr nh thin tai, ba lt, ng t, ni la, ... ng i ta chorng phi c mt ng thn linh ti cao, y quy n nng i u khin. Cug nh s sng cht th yu, h a phc tai ng ca con ng i, khng th g khng do thn linh nh ot. Cc thn linh y, nu tnknh cu o th c phc, nu xc phm tri nghch th mang h a.Ng i i v mong tiu tai thm phc m dng l vt hin t thn linh, mong thn linh c vui lng. Ng i m ti n ca th cu thn linh ban cho nhi u ca ci; ng i ham danh v ng th cu thn linh bo h c

thng mt ln ba cp. Nhg ng i ny khng gieo nhn lnh m v ng cu qu tt, thn nhn nu c linh thing chng n cug khng th tytheo tham v ng ca h m cu u li n cho .

Nn bit rng trong v tr, mi th u c nhn qu ring ca n, nhc Pht dy: "Gieo nhn no th gt qu ny" Mun cho sn lnggia tng, phi n lc canh tc. Mun cho thn th kho mnh, phising nng gi v sinh. Mun c ln chc phi gieo ci nhn trungthc chm ch, ch khng th cu thn linh m t c mc ch.

Chng ta thy mt ng i thng minh chnh trc cn khng gi v t ra thn thin vi k xu nnh, th c l no thn linh li tham lam l vtm lm o ln l phi tri ca ng i i? Ch v chng ta khng hiu r l nhn qu, cu mong ho huy n, khng nhn m mun c qu, thc l sai lm ht sc.

Pht gio khng ging nh th. i tng ti cao m ng i Pht t tnth l c Pht. Pht c nghi l bc gic ng. T gic, gic tha, gichnh vin ma g i l Pht. Qu v k Pht l B Tt. B tt nghi lgiac h tnh, tc gic ng tt c chng sinh c tnh thc. B tt trn th

cu t c gic ng ti thng, di th cu tt c cc loi htnh. B tt tu hnh cng c vin ma cug chnh l Pht. c Phtc tn th trong cc gia nh Pht gio hay ti cc t vin nc ta,th ng l c Gio Ch Thch Ca Mu Ni Pht hoc l c Pht A Di, Gio ch ci Ty phng Cc Lc. Cn cc B Tt c tn knhnh B tt Vn Th, B tt Ph Hi n, B tt Quan Th m, B tt iTh Ch, B tt a Tng, B tt Di Lc ...


2/61

B tt Vn Th tng trng cho tr tu, B tt Ph Hi n tng trngcho hnh nguyn, B tt Quan Th m tng trng cho t bi, B tti Th Ch tng trng cho hng lc, B tt a Tng tng trngcho tm rng ln, B tt Di Lc tng trng cho h x. Cc c tinh tbi, h x, tr tu, hng lc ... m i ng i chng ta u c, nhng v v ng tng in o che m , nn khng hin l. Gi y, chng ta th knh cc Ngi l noi gng cc Ngi pht huy nhng~ c tnh sn~ cca chnh mnh, tri qua nhi u cng phu ti luyn, dn dn chng tatr nn con ng i hon thin ging nh cc v B tt.

Hn 2000 nm trc, luc c Th Tn thnh o di ci b , l i ni u tin ca Ngi l: "K thay! K thay! Tt c chng sanh u y c tng tr tu ca Nh Lai, ch v v ng tng che lp nn khng th

chng ng c, nu la b v ng tng chp trc th nht thit tr, t nhin tr li n c hin l".

Th th c tng tr tu ca Nh Lai l g? chnh l tnh Pht. TnhPht ny ng i no cung~ c, thnh khng tng phm khng gim.Nu ai la b c v ng tng chp ng, th mt tr i tr tu t nhin chiu sng. Cung~ nh bi bm bm trn mt gng, nu ra sc lauchi ht bi bm y th nh sng nguyn s ca gng t nhin khiphc.

V vy m sau khi gic ng, Lc T Hu Nng (th k th 7) tht ln:"No ng tnh mnh vn t thanh tnh. No ng tnh mnh vn khng sanh khng dit. No ng tnh mnh vn t y . No ng tnh mnh vn khng dao ng. No ng tnh mnh vn sinh mun php." y lnh vo t lc tu hnh m c gic ng, so vi vic cu mong tha lcca nhng~ tnh ngng~ khc nh bo: "Ai tin ng ti cao th ccu roi^~" hon ton khng ging nhau.

Pht gio l tn gio tin vo t lc, khng cho rng v tr ny do mt

thn linh ti cao sng to v cai qun. i vi cc hin tng sinh ditbin i trong v tr, c Pht th ng bo l: "Php nh nh th".Nghi l nhng~ hin tng ny xa nay vn l nh th. l lutnhn qu ca v tr vn h. Vn php do nhn duyn m sinh, cugdo nhn duyn m dit. Tinh t vn hnh, th i tit i thay, u tun theo lut nhn qu ca n. M i s sinh, la, bnh, t, cng t th yu ca con ng i u do lut nhn qu chi phi. Nhn na th qu y, mt


3/61

my may cug khng sai khc. Do hin tng t nhin nht nhkhng phi do thn linh nh ot, v s gp g gia ng i ny ving i kia ri ny sanh tnh cm hay m ra on ght cug khng phido v thn ti cao no quyt nh c. Ng i xa bo: "Vic h a phc khng c c s nht nh, ch do ng i ta t chuc ly m thi" (h a phc v mn, duy nhn t triu).

Nhng trn thc t, v c mt s ng i tin tng v cng t thn linh.Trong thm tm ca h va c qu thn, li va c quan nim v l nhn qu bo ng. Vic cu cng thn linh mong c phc l viclm cha ng chnh php, nhng nu gp c cc bc thin tri thcch cho con ng chnh, h d dng tr v chnh o; v do , cn c nhi u c may c cu va. Tri li, nhng~ k ng thng nhtchinh l nhng~ ng i trn cn bn t tng cha h c quan nim qu

thn, v cug khng tin vo lut nhn qu bo ng, nn h ngh quy,lm cn, t ph ku cng, bung lung theo dc v ng m khng ngh n hu qu. H sn sng i trng thay en, o ln phi tri, gy nhi u c nghip, tng c th hng c sung sng mi mi. Nhng lutnhn qu vn ch cng v t, c vay phi c tr, ai gieo gi th gt bo,khng th no trn thot c, nh kinh Php C ni:

c nghip cha chn mi,K ngu tng ng mt

c nghip khi chn thtK ngu chuc kh au.http://www.vietnhim.com/dongnhim/archive/index.php/t-8535.htmlLch S Pht Gio

Lng u

Pht gio l mt tn gio c c Thch Ca Mu Ni (Shakyamuni) truy nging mi n bc n vo th k th 6 TCN. Do o Pht c truy n i

trong mt hn hay 2500 nm v lan ra nhi u ni cho nhi u chng tc nn lch s pht trin ca n kh a dng v cc b phi cng nh l cc nghithc v phng php tu h c. Ngay t bui u, c Thch Ca, ng i truy n o Pht, thit lp c mt gio hi vi cc lut l hot ng cht chca n. Nh vo s uyn chuyn ca gio php, o Pht c th thch nghivi cc hon cnh ch x hi, con ng i, v tp tc cc th i k khc nhau, nn ngy nay Pht gio vn tip tc tn ti v pht trin ngay c trong
http://www.vietnhim.com/dongnhim/archive/index.php/t-8535.htmlhttp://www.vietnhim.com/dongnhim/archive/index.php/t-8535.html


4/61

cc nc c n n khoa h c tin tin nh Hoa K v Ty u.

1. Bi cnh lch s n trc Pht gio

V a l, pha Bc ca n l dy Hy-m-lp-sn (Hymalaya) cao ln v di to nn mt hng ro c lp cc vng bnh nguyn ca x ny vi ccvng cn li. lin lc vi bn ngoi th ch c con ng ni xuyn qua A Ph Hn (Afghanistan). N n vn ha chnh ng tr th i by gi l vn ha V (Veda). Theo s liu hin nay th dn tc n (Veda) c chung t tinvi cc dn tc chu u l cc b lc du mc m mang v xm chim ccvng lnh th Ty Bc n v lan rng ra hu ht bn o n khong

1000 nm trc Cng Nguyn.

Vn ho V nghing v th phng nhi u thn thnh cng nh c cc quan im thn b v v tr. Nhng s pht trin v sau bin Veda thnh mt tn gio (o B La Mn) v phn ho x hi thnh 4 giai cp chnhtrong giai cp B La Mn (hay tng l) l giai cp thng tr.

T tung lun hi v cho rng sinh vt c cc vng sinh t thot thai t oB La Mn (hay sm hn t t tng Veda). o ny cn cho rng tn ti

mt bn cht ca vn vt l Brahman (hay Phm Thin). Do vic giai cptng l c cao v c hng m i u i bng lc trong x hi to i u kin cho vic phn ho thnh phn ny ra rt nhi u hng trit l hay hnh o khc nhau v i khi chng ch i phn bc nhau. Trong th i gian trc khi Thch Ca thnh o c rt nhi u tr ng phi tu luyn. Cc xu hng trit l cng phn ho mnh nh l cc xu hng khoi lc, ngunhin, duy vt, hoi nghi m i th, huy n b ma thut, kh hnh, tu c hnh, tng kinh...

Chnh s phc tp ca x hi, cc t tng v nhn sinh quan v tr quan

kh phong ph, v s xut hin ca cc phng thc tu tp d bit nhau lmt mi tr ng gip cho Thch Ca t tm ra con ng ring cho o Pht v sau.

2. Giai on s khai v Gio hi u tin

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+


5/61

Phat+Giao/344px-Buddha-Footpri.jpg?BC8O8MEB_iPTEpZ3

iu khc bng vo th k th I du chn Pht c chm hnh bnh xe PhpLun

2.1 Giai on s khai

Ngay sau khi thnh o (vo khong gia sau th k th 6 TCN - c ti liucho l vo nm 544 TCN) th Thch Ca quyt nh thuyt ging lihiu bit ca mnh. 60 t u tin l nhng ng i c quan h gn viThch Ca hnh thnh tng on (hay gio hi) u tin. Sau , nhng ng iny chia nhau i khp ni v mang v thm ngy cng nhi u ng i mun theo tu h c. lm vic c vi mt lng ng i theo tu h c ngy cng

ng, Pht a ra mt chun mc cho cc t c th da vo m thunhn thm ng i. Cc chun mc ny phn chnh l vic quy y tam bo --tc l chp nhn theo hng dn ca chnh Pht, nhng l i ch dy ca Pht(Php), v cng ng Tng on.

2.2 T chc gio hi u tin

Trong th i cn ti th th gio hi trc tip chu s hng dn ca Thch Ca

v gio l v phng cch tu tp. y l t chc thng nht, bnh ng giam i thnh vin khng phn bit gi tnh, tui tc, i v x hi v c mctiu ti cao l em li gic ng cho m i thnh vin. Nh vo t chc cht ch v qui c nn gio hi trnh c nhi u chia r.

K lut ca gio hi da trn nguyn tc t gic. Trong cc k h p, gii lutc nu ln, sau thnh vin t xt v nhn vi phm nu c. Nhng i ul chnh c cp l nhn nhc, hnh thin trnh c, t ch v ki m ch trong n ni v tinh tn.

Ngoi nhng ng i xut gia, Pht cn c rt nhi u t ti gia (hay c s). Gii c s cng c Pht thuyt ging v ngc li tham gia ng h tngon v nhi u mt.

Sau khi Pht nhp tch th Tn gi Ma Ha Ca Dip (Maha Kassapa) thayphn lnh o gio hi. Gio hi gi nguyn cc hot ng truy n thng ca mnh cho n k kt tp kinh in ln th hai.


6/61

3. Cc Hi ngh kt tp kinh in chnh

3.1 Kt tp ln th I

L do

1. Khi Pht cn sinh ti n th cc ging thuyt u ch truy n ming. Pht li tu theo trnh hiu bit v kh nng hp th c l i ging thch hp.Cc phng php dng li rt phong ph ty theo hon cnh v phong tin.Do , s d bit kh trnh kh i trong cc l i ging.

2. Ngay sau khi Pht nhp dit c cc t cho rng phi lm i u ny,

khng lm i u n , khng chu rng buc tm ... trnh s sai bit, v bo tn cc gio php v lut l cho c ton vn, Ma Ha Ca Dip (MahaKassapa) ngh kt tp v phn loi ton b l i dy ca Pht li thnh kinh in trnh chia r, sai lm v gio php.

Din bin v Kt qu

Cuc kt tp c t chc ti T X Ly (Rajagriha, nay l Rajgir) gm500 t kheo do s tr gip ca vua A X Th (Ajatasatru) x Ma Kit

(Magadha) vo khong u th k th 5 TCN. A Nan (Ananda) l ng itheo hu Pht sut 30 nm, c xem l ng i c tr nh tuyt v i, ng ra tr tng li nhng i u Pht ging thuyt (bi vy cc b kinh u bt u

bng cu "Ti nghe nh vy:", l i ca A Nan ). Cn Upali, l ng i th co, k li v gii lut.

Phng php kt tp c k li bng tr nh v cng khng c ghi thnhvn bn. Nhng i u ghi nhn ny sau c vit li thnh 4 b kinh:

1. Kinh Tr ng A Hm (Digha agama)

2. Kinh Trung A Hm (Majjhima agama)3. Kinh Tng Nht A Hm (Anguttara agama)4. Kinh Tp A Hm (Samyutta agama)

y l cc ti liu c nht c ghi li cuc i ca Pht v hot ng caTng on, nh du bc u hnh thnh Kinh tng v Lut tng. Cc bkinh vn trn cng l cn bn cho Pht gio nguyn thu.


7/61

3.2 Kt tp ln th II

L do

1. Sau 100 nm (u th k th 5 TCN) th c nhi u ng i mun thay i mt s i u chi tit trong gii lut. i hi kt tp ln th II ct bn thov nhng thay i ny.

2. i hi cn nhm mc ch ngn khng cc t tng ca cc o khcthm nhp vo gio l Pht gio.

Din bin v Kt qu

i hi c 700 v t kheo, c t chc ti Vesali trong tm thng di str gip ca vua Kalasoka. Trong i hi nhng ng i khng ng vivic gi nguyn gii lut ban u b ra t chc mt hi ngh kt tpring v thnh lp i chng b (Mahsamghika). S ng i cn li vn tiptc kt tp kinh in, sau hnh thnh Thng t a b (Theravada).

3.3 Vua Asoka v Kt tp kinh in ln th III

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/Aduc.jpg?BC8O8MEBjUXIDiQt

Th i vua A Dc, o Pht truy n ra ngoi n

Asoka (A Dc) l vua ca x Mauryan, ra i khong nm 273 TCN. Trckhi tr thnh Pht t, ng c tnh kh rt hung bo, git nhi u anh em ca mnh cp ngi vua cng nh xua qun chim lnh th Kalinga (ngynay thuc v Orissa) pha ng n. Nhng ngay sau nh gp c Sa di

Nigrodha, ng theo Pht gio ci hi v lm rt nhi u i u thin, chng li bo lc. ng l ngi c cng ln khuyn khch Pht gio, xy dng hngchc ngn cha chi n, bo thp Pht gio cng nh xy dng h thng ng x, nh thng cho t nc.

y l giai on nh du s pht trin ca Pht gio ra kh i a bn ncn . Nhi u on truy n gio o Pht c c n khp ni t u


8/61

sang n tn Hy Lp, cc nc ti Trung , ti Trung ng cng nhTrung Quc, Min in v Tch Lan. Mt tranh lun kh si ni hin nay lliu on thuyt php ca vua Asoka n c Vit Nam hay khng? Cuh i ny cn trng ch vo vic tm ra thm cc bng chng v di ch kho c Vit Nam. Ngoi ra, vua Asoka cn l ng i bo tr cho k kt tp kinh in th ln th III.

Kt tp kinh in ln th III v bn dch ting Pali ca ton b Tam Tngkinh

L do: Trong th i gian vua Asoka tr v vo gia th k th 3 TCN, Pht gio pht trin rng ra nhi u ni. Mt i u tt yu l c nhi u s phn ha, ngay trong o Pht. Tng on cng b mt s ng i tr trn v lm

dng, gy nhi u bt ha ni b.

Din bin v Kt qu: Hi ngh c ch tr bi Moggaliputta Tissa baogm 1.000 t kheo u t c c n. Hi ngh c t chc vo khongnm 325 TCN v ko di trong 9 thng. a im kt tp l thnh Pataliputtathuc v x Maggadha di s khi xng v gip ca vua Asoka. yl ln u tin Tam Tng Kinh bao gm Kinh tng, Lut tng v Lun tngc hon thnh y .

Cui i hi, Moggaliputta Tissa ra "Nhng im D Bit" (Kathavatthu) bc b lun thuyt khng hp l ca mt s b phi. i hi kt tp ny chn ch l ch c s cng nhn v gio php ca tng phi Pht gionguyn thu (Theravada), tng phi chim a s lc by gi .

Sau i hi, Tam Tng kinh cng vi cc ch gii c em ti Tch Lanbi con trai vua Asoka l Mahinda. Cc kinh in ny sau c dchsang ting Pali cn nguyn vn cho n nay.

3.4 Kt tp ln th IV v cc ln sau

i vi k kt tp ln th IV th cc s liu khng hon ton thng nhtvi nhau v th i gian tnh v a im. C hai thuyt ng lu l:

Thuyt th nht:


9/61

L do: Vua Kanishka l tn trung thnh vi Pht gio, rt a c ngheging kinh vn nn th ng m i nhi u tu s Pht gio n ging kinh. Tuy nhin, ng nhn thy c rt nhi u s khc bit v cc kin gii trong Pht gio nn khi tm bo tr cho k kt tp ln th IV.

Din bin v Kt qu: Th i gian kt tp l vo khong 400 nm sau khi Pht nhp dit (th k th 1). a im l vng Kasmira mi n ty bc n . Hingh bao gm 500 h c gi gi i v Tam Tng kinh v do Vasamitra ch t a vi s tr gip ca Parsva.

Sau khi kt tp, Vua Kanishka ra lnh khc li ton b Kinh tng, Luttng v Lun tng ln trn nhng l ng, bo qun ti mt ni c nh,khng cho mang ra ngoi. Tuy nhin, nhng di vt ny b tht lc, nay chcn phn thch lun A T t Ma i T B Sa (Abhidharma Mahavibhasa

sastra) m Trn Huy n Trang dch sang ting Hn, gm hai trm quyn.

Thuyt th hai:

Th i gian kt tp l vo khong 400 nm sau khi Pht nhp Nit Bn, do vua x Tch Lan l Vattagmani h tr. K kt tp ny c, hiu nh v xpli th t ca Tam Tng kinh cng dch li chng sang ting Pali. Thuytny c nhi u h c gi cng nhn chnh l kt tp ln th IV ca Thng T a B (Theravada).

Cc k kt tp khc: Cc ln kt tp cn li u l ca ring b phi ThngT a B (cn g i l Nam Truy n) tin hnh.

Kt tp ln th V c t chc vo nm 1871, trong sut 5 thng ti th ca Min in lc by gi l Mandalay. S ng i tham d gm 2.400 cao tng di s bo tr ca vua Mindon. Kt qu l vic hiu nh li 3 tngkinh v em khc trn 729 phin hnh vung c ct vo trong chathp Kuthodaw.

Kt tp ln th VI bt u ngy 17 thng 5, nhn dp l Pht n, nm 1954,trong sut th i gian l 2 nm. a im kt tp l pha bc ca NgngQung, trn i ni Ngh C. Di s khi xng ca Gio hi Pht gioMin in v bo tr ca Chnh ph Min in. Kt qu l s tham kho litt c kinh in ca cc nc Pht gio Nam truy n, ri c kt v em xut

bn truy n b.


10/61

4 Cc b phi chnh hin nay

Theravada, cn c g i l Pht gio nguyn thu hay Pht gio Namtruy n (ting Phn: Sthaviravada). Tng phi ny hnh thnh ngay trong thk u tin sau khi Thch Ca vin tch. Ch Theravada c ngha l "l i dyca bc trng thng". Do nhi u sch cn g i nhm ny l Trng Lo

b. Chnh x Sri Lanka l ni bo tn c truy n thng ca Theravadamc d o Pht ti l mt k tha t trung tm n . Pht gio n

b suy tn v bin mt t th k th 6 do vic lan trn ca Hi gio v n gio.

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+

Phat+Giao/QuanTheAmBoTat.jpg?BCsh8MEBv7pHfu.N

Quan Th m B Tt - Mt hnh nh tiu biu ca t tng i tha ccnc ng Nam

Mahayana, cn c tn l i tha hay Pht gio Bc truy n . T th k th 1TCN cc t tng i tha bt u xut hin v thut ng Mahayana, hayi tha, ch thc s c khi n c cp trong b kinh Diu Php Lin

Hoa (Saddharma pundarika sutra). Ni chung, tng Mahayana l c xuhng rng ri v t do hn l cc php tc rng buc ca Theravada.

n th k th 3 khi nim Mahayana mi c xc nh r rng qua cctrc tc ca b tt Long Th (Nagarjuna) trong Trung Lun (hay TrungQun Lun), chng minh tnh khng ca vn vt. Cc ny c LongTh khai trin. Bn trong i tha, li c cc tr ng phi khc nh l Madhymaka, Yogacara.

Vajrayana cn c cc tn g i l Tantra, Mt tng, Kim cng tha. Mt tng

th ng c khuynh hng gi b mt cc thng tin nn kh xc nh cchnh xc th i im ra d i ca tng ny. N xut hin vo khong th k th 6, hay chc chn hn l th k th 7. Mt tng c rt nhi u k thut thcnghim trong bao gm Mandala, Mantra, Mudra, Yidam, Dhyani-Buddhas, Bija, Mahamudra, Vajra v Ghanta.

Khi lng kinh in Mt tng rt khng l cha c bit ht. Trong


11/61

cn k n i Nht, Kim Cang nh, T tt a, Du k, Yu lc nim tng

Pure Land, hay Tnh tng (Ching T'u), xut hin vo gia th k th 4 ts truy n b ca s Hu Vin (Hui-yuan). T tng v Tnh th c sn trong Pht gio n nhng ti khi sang Trung Hoa th n pht trin thnhmt tng phi.

Kinh in phi ny phn chnh l cc kinh V Lng Th , Qun V LngTh , kinh A Di , cng vi lun Vng sinh Tnh . Phng php tu h c c 3 nguyn tc Tn, Nguyn v Hnh. y l mt trong cc tng phi tngi d tu h c nn ng v Nam c rt nhi u Pht t trong vng theo tng ny, nht l cc ng i ln tui.

Ch'an cn c cc tn g i l Thi n tng, Zen. Thi n l phng php tu tp c

t khi Thch Ca truy n ging. N c B t Ma (Bodhidharma) em sang Trung Hoa vo u th k th 6. n u th k th 8 th Thi n tngthc s pht trin v ln mnh su rng hn cc tng phi khc. Thi n tngcng th ng c xem l mt nhnh ca i tha. Tuy nhin, phng cchtu h c c nhn mnh l vic t n lc ph b cc nh kin chp trc, cc kinh nghim, hay l li suy din c ca bn thn trc tip chngnghim chn l. Do s ln mnh c bit, Thi n tng cn c chia ra thnh nhi u tng phi nh , quan tr ng l Lm T (Lin-chi) v To ng (Tsao- t'ung).

Ngoi ra cc b phi khc tm mc nh hn ng k l Lut tng (Vinaya),Duy Thc tng cn c tn l Php Tng tng (Vijnnavda hayDharmalaksana), Thin Thai tng (T'ien T'ai), Hoa Nghim tng(Avatamsaka) hay Hi n Th tng, Thnh Tht tng (Satyasiddi), v Chn

Ngn tng (true-word).

5. V khi nim Tiu tha

Trc y c mt s nh gi khng y v cc danh t Tiu tha(Hinayana) v i tha (Mahayana). C hai khi nim trn xut hin vokhong th k th 1 trong kinh Diu Php Lin Hoa.

c mt s nhm ln khi nhp chung khi nim Tiu tha vi Thevarada(Nguyn thu hay Trng lo b) lm mt. S tht l Thevarada ctruy n ti v pht trin Tch Lan vo th k th 3 TCN (th i vua Asoka).


12/61

Trong th i gian ny th cha h c cc khi nim Tiu tha v i tha. Mi cho n khi b phi Tiu tha hnh thnh n th Thevarada hon ton

pht trin c lp Tch Lan. Phi Tiu tha ngy nay hon ton khngcn tn ti. Do , Hi Pht gio Th gii (World Fellowship of Buddhists,WFB) quyt nh xo b danh t ny vo nm 1950 v n hon tonkhng lin quan ti o Pht hin din ngy nay Tch Lan, Thi Lan, Minin, Campuchia, Lo ...

6. Nguyn do suy tn ca Pht gio ti n

S suy tn ca o Pht ti n c th bt u t th k th 7 v oPht thc s bin mt trn t n vo th k th 14. Mi cho n th k th

19 th phong tro chn hng Pht gio ti n mi bt u li.

6.1 S phn ho trong Pht gio n

T th k th 7 tr i, o Pht c nhi u phn ho. Nhi u tng phi xut hin li c ng li d bit v nhi u lc chia r nhau. Th i gian , cng l lc ra i cc tng phi Mt tng. Cc phi ny a ra rt nhi u hnh nh b tt v c nhi u hot ng v hnh thc tng t vi vic th

cng thn linh ca n gio. Do , t nhi u lm lu m cc im c th ca Pht gio. S bao dung v t do ca Pht gio cng l mt ti n cho s suy tn. Cc vua trong nc n mc d rt sng bi o Pht nhng khtm thy trong o ny mt v tr tn xng xng ng. Do , h c th snsng nghe thuyt php nhng vn khng b qun o B La Mn v khngngng pht huy o ny thay v Pht gio.

6.2 Pht gio v quan h vi n gio (Hindu)

n gio (hay B La Mn) l mt o gio ra i t th k 15 TCN, vimt im c th l n sn sng tip thu cc nguyn l hay khi nim cao khc.

Mt mt, trong s tn Pht gio c rt nhi u tu s pht gc t o B LaMn nn cc t tng v n np ca n gio c nh hng t nhi u n o Pht.


13/61

Mt khc, quan tr ng hn l vic n gio mc nhin thu np cc t tng ca Pht gio lm thnh t t ng B La Mn. (Trong c vic Pht ThchCa Mu Ni tr thnh mt v tin tri quan tr ng ca o ny). Nhng cuc ti mi ca o n k t th k th 7 em li sinh kh cho o cngnh lm m nht dn hnh nh Pht gio. S pha trn cc t tng Pht gio vo n gio su v nhi u n ni mt ng i bnh dn rt kh tm c mt s phn bit r rng gia n gio v Pht gio. Mi cho n ngy nay, khinghin cu v Pht gio v n gio vn cn nhi u tc gi Ty phng bi ri khi phn bit hai tn gio ny.(Xin xem thm Exploring Hindu-BuddhistConnections)

Ngoi ra, trong th i gian , vi c tnh d thch nghi v hp vi nhu cuth ph ng ca ng i bnh dn n, nn o Pht dn d tr thnh th yu

hay tr thnh o ca giai cp tr thc.

6.3 S bnh trng c tnh cch bo ng ca Hi gio

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/Daihocnalanda.jpg?BCsh8MEB3YquDxsI

i h c Nalanda mt trung tm Pht gio quan tr ng n (b ph hu

nm 1197)Vo na cui th k th 8, vua al-Mahdi (775-785) ca tri u i Hi gioAbbasad xua qun tn cng n v h ph hu, cp bc cc tiliu, cng trnh, kin trc Pht gio -- trong quan tr ng l trung tm Phth c Valabhi (Valabh). Mc d sau h khng tip tc bc hi Pht gio nhng du sao y cng l bc u trong vic hu hoi Pht gio ti n, Afghanistan v Trung ng.

Cho n 1178 th qun i Hi gio ca Muhammad Ghuri tin hnh

nhi u cuc chinh pht n , hu ht cc cng trnh Pht gio dn d btiu hu. Vo nm 1197 Trung tm Pht gio Nland b hu dit hon tonk c cc tng s. Vikramala cng b chim nm 1203, chm dt ton bmt th i i lch s ca Pht gio ti n .

7. Cc di tch, di ch, v trung tm Pht gio quan tr ng trong lch s


14/61

7.1 n

L ci ni u tin ca Pht gio. Cc trung tm Pht gio ra i ngay tth i Thch Ca truy n o v pht trin mnh vo th i vua Asoka. Ngy nay, nhng di tch quan tr ng n l:

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/ThapDhamekh.jpg?BCsh8MEBp_dE2x1a

Thp Dhamekh di tch c xy rt sm (th k 6 TCN) cao 150 b bnggch nung

B o trng (BodhGaya). y l ni m Thch Ca ngi thi n v thnh o. Alexander Cunningham v cc cng s tm ra cc chng tchv cc ct tr ca o trng ny vo thp nin 1880. Thp B ngy nay c dng li t th k th 7. BodGaya cch thnh ph Gaya 12 km bng ng b. Ng i ta c th n qua ng Gaya bng ng hng khng hay dng xa l Deli-Calcuta.

Sarnath, cn g i l Mrigadava (Deer park). y l ni m Pht bt u

thuyt ging gio l cho 5 anh em Ki u Trn Nh (v n Lc Uyn). Di tch cn st li l thp Dhamekh c xy vo tri u i Gupta th k th 6 trc Cng nguyn. (Ch Phn dharmekh ngha l chnh php.)

Sarnath ch cch Varanasi Uttar Pradesh khong 8 km v c th n tVaranasi bi ng hng khng, hay xe la.

Kusinagara. y l ni m Pht nhp nit bn. Qua cc khai qut th ng ita tm thy c cc mnh v ca cc tng pht v cc ct t m vuaAsoka xy dng. Ni ny ngy nay l Kasia, thuc v Deoria ca bang

Utta Pradesh.

Trung tm Pht gio Nalanda. y l tr ng i h c Pht gio u tin trn th gii. Nalanda nm cch Patna 90 km. c th n Patna bn ng hngkhng hay ng b. Sau c th n Nalanda bn ng tu ho. Trm

Nalanda nm trn nhnh ng ca Bhaktiyarpur-Rajgir trong phn EasternRailway. Hoc t Patna, c th dng xe bus n Nalanda.


15/61

7.2 Sri Lanka (Tch Lan)

Sri Lanka c rt nhi u cc di tch Pht gio. Quan tr ng nht bao gm.

Anuradhapura: y l c ca Sri Lanka (th i y c tn l Tch Lan, hayCeylon) c rt nhi u di tch Pht gio. Trong s , ng ch l:

Cy b c chit cnh t cy b gc ni m Thch Ca thnh o. Cy ny c tui th hn 2100 nm. Cy b chnh n b hu hoi. Hu ht cc nhnh b hin ti chit ra v cc ni khc trn th gii u ch xut pht t cy b con ny.

n Thuparama, y l mt trong nhng ngi n c nht ca Pht gio ti Sri Lanka, xy dng vo th k th 3 TCN di tri u i vuaDevanmpiyatissa. n ny c t mt mnh vn xng vai phi ca Pht.

Ngi n c trng tu v xy li nhi u ln. Ngi n hin ti l phin bn nm 1862.

Khu n Ruvanveli c xy ct bi vua Dutugemunu vo th k th 2TCN. y l mt kin trc khng l cao 103 mt v chim chu vi 286 mt.Khu di tch ny c c pht hin vo u th k 20 v c phc ch

theo ng kch thc ban u.http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/CotthapAduc.gif?BCc08MEB6dmkaChU

Tng Pht ngi thi n Lord Buddha c tc vo th k th 12 cao 14 mt Sri Lanka

Anuradhapura, cch Colombo 250 km v pha bc. T Colombo c nhi u

chuyn xe but Colombo-Anuradhapura mi ngy. Phng tin tu ho tColombo n Anuradhapura cng c.

Tng Pht ngi thi n Lord Buddha tm thy Polonnaruwa. Tng ctc vo thnh ni bng granit vo th k th 12 cao 14 mt. Gn , cngc hai khi tng hnh s Anan ng khoanh tay bn cnh Thch Ca tchdit trong t th nm. Polonnaruwa nm phi ng Sigiriya, tn chng 1,5


16/61

gi i xe but.

Qun th tng v tranh Pht trong cc hang ng Dabulla. y l ni trn ca vua Valagam Bahu th k th 1 TCN. Tng cng hn 80 hang ng c cc s th i dng to thi n. 5 trong tng s cc hang ny c nhi u tng v tranh Pht c kin to vo th i gian . Dambulla nm cch Kandy 72 km v hng bc v cch Anuradhapura 64 km v hng ng nam trn ng ni hai thnh ph ny. T ng ci ng i ta phi di

b ln cao 150 mt qua cc bc tr c. Nn mang theo d khi thm ving.

7.3 Nepal

Nepal cng c nhi u trung tm Pht gio quan tr ng nh:

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/Phatbamiyan.jpg?BCc08MEB3TwjL.lq

Thp c dng t th i vua Asoka nh du ni Pht Thch Ca ra i

Lumbini, ni Pht Thch Ca ra i. Vng di tch tm thy hng Ty Naml mt ng bng chn ca rng ni Churia (xem thm bn trong biThch Ca Mu Ni). Trc y ng i ta khng xc nh c a danh ny.

Mi n 1 thng 12 nm 1886, nh kho c ng i c Dr. Alois A. Fuhrermi tm thy ct thp ca vua Asoka ghi li lm xc nhn ni ra i caThch Ca Mu Ni.

n Lumbini, dng ng hng khng t Kathmandu ti Bhairawa. Tni ny c cc loi xe but hay taxi a n Lumbini cch 22 km.

Kathmandu: y l thnh ph m c khong 1/3 s ng i theo Pht gio.ng d c:

Thp Swayambhunath (c ngha l "t ti") Kathmandu. Nm v phi tyca trung tm thnh ph. Thp ny c 2000 nm tui. Thp ny nm trnnh ca mt i cao 77 mt v c 350 bc thang i b. nh thp l cckhung thip vng ca cc mt Pht nhn v bn phi. Gia hai mt th ng c thm mt th 3 tng trng cho kh nng thin nhn thng.

Thp Bodhnath (hay Boudhanath) Kathmandu. y l thp ln nht Nam


17/61

cch 5 km v phi ng ca Katmandu. y uc xem l trung tm Phtgio Ty Tng quan tr ng nht bn ngoi Ty Tng. Trong khun vin cathp c 35 thi n ng. Thp c th uc xy vo th k th 14.

C mt t ng bay n Kathmandu. Sn bay quc t l Tribhuvan.

7.4 Afghanistan (A Ph Hn)

Afghanistan nm trn con ng t la (the Silk Road), ng b huyt mch giao thng -u trong lch s loi ng i. o Pht trc khi truy n sang Trung quc cng lan n x ny t rt sm, khong th k th 2TCN. Vua Kaniska, mt Pht t, cai tr Afghanistan t th k th 1 TCN.n th k th 3, th i i vua Asoka, th Pht gio y tr nn hng thnh.

Mt trung tm Pht gio quan tr ng hnh thnh vo cui th k th 1 ti niny l Gandhara

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/Phatbamiyan.jpg?BCc08MEB3TwjL.lq

Tng Pht khng l tc vo ni Bamiyan, Afghanistan (nay khng cnna)

Grandhara l mt trung tm Pht gio rt ln. Ngh thut Pht gio y t n nh cao. Cc thnh ph chnh ca vn minh Granhara bao gmZaranj, Bamiyan, Paktia, Kabul, Zabul, v Peshawar. Mt trong nhng cngtrnh ngh thut Pht gio tiu biu l cc t ng Pht tc vo ni khngl Bamiyan. Cc cng trnh ny c xy dng khong th k 2-5. Photng ln nht cao khong 52 mt (pho nh hn cao 35 mt). Ngh thutny chu nh hng kin trc vn ho ca Hy Lp, Ba T, Trung v Nam .Cng trnh b ph hu mt ln bi Hephthalites (White Huns, Yanda, )vo th k th 6. Ln , pho tng ln nht vn cn. Sau , cc tng

b chnh quy n Hi gio cc oan Taliban ph hu hon ton vo thng 3nm 2001.

Ngoi ra, trong nm 1994 th th vin quc gia Anh cng b tm c mtdi ch kinh Pht c ly t Grandhara bao gm nhi u mnh gm. Tip sau , i h c Washington (Hoa K) vo thng 8 nm 2002 cng tm c thm 8mnh v ca cng mt di ch ny. Bn kinh Pht ny, vit bng ting


18/61

Grandhara, c xem l bn vn t kinh Pht lu i nht (vo khong thk th 1) hin tm thy. Vic nghin cu gii m ni dung c tin hnhtrong nhi u nm qua v ang c xut bn t tCVAdmin

01-12-2006, 11:36 PM7.5 Ty Tng

Ty Tng l quc gia m trc khi b Trung Quc chim (1951) c hn 99%dn s theo Pht gio m a s l Mt tng. Th Ty Tng l Lhasa vcng l trung tm Pht gio quan tr ng. Sau khi b chim ng, hng chcngn cha chi n b tiu hu v rt nhi u di sn qu lin quan ti Pht gio y b cp ph nghim tr ng, v khong hn 87,000 Pht t Ty Tng bgit. S di tch cn st li hin nay thuc v thnh ph Lhasa

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/DienPotala.jpg?BCc08MEBYGI2mA0x

in Potala, Lhasa Ty Tng

Lhasa Thnh ph cao gn 3700 mt ny c t th k th 7 v ngay tkhi thnh lp n dung np Pht gio. Hai a danh cn gi li v cchnh quy n Trung Quc trng tu cho mch tiu du lch l n Jokhan v

in PotalaCha Jokhan (hay i Chiu) ngy trc l trung tm ca b phi Shakya(Thch Ca) thuc Mt tng. Trn nh cha c hnh tng bnh xe PhpLun. Ngi cha l mt cng trnh kin trc khng l vi 3 tng bn trong

ph y bi cc tng Pht. ng k nht l tng Jowo Shakya (Thch Cakhi 12 tui). Ni ny l trung tm cho hng trm ngn ng i Ty Tng nhnh hng.

in Potala, ngha l "thnh a Pht gio", l ni m cc Dalai Lama tr

ng. y l mt biu tng ca Pht gio Ty Tng. in ny c xy ctt th k th 7. Dng hin ti ca n l kin trc trng tu vo th i gianca Dalai Lama th 5. in ny c 13 tng cao 117 mt gm gn 1000

phng l ni lm vic ngy xa ca chnh quy n Ty Tng.


19/61

7.6 Min in

Min in, nay l Myanma, l mt quc gia m Pht gio truy n n rtsm. Pht gio l quc gio ca x ny. Truy n thuyt cho rng Pht gio du nhp x ny t khi Pht Thch Ca cn sng, hai t l Tapussa andBhallika mang c 8 si tc ca Pht v v hin cc di tch vn cn giti cc cha thp. D liu c xc minh chc chn l cc on truy n gioth i vua Asoka n Min in vo th k th 3 TCN. Hin ti a s Phtt theo Thevarada.

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/ThapShwedagon.jpg?BCc08MEBYjEAdR4T

Thp Shwedagon ti Yangon Myanma, ton thn thp c dt vng c

lng ln n 30 tn

Yangon (hay Rangoon) v vng ph cn. y l trung tm Pht gio ln cngi li rt nhi u n i trong s ny c:

Thp Shwedagon: Ngi n ln nht ti y ton b c dt vng v trangtr rt nhi u g, qu. Chu vi ca ngi thp l 1.420 feet v cao 326 feet.Xung quanh c 64 n nh . Truy n thuyt cho rng n ny c hn 2500

nm c xy t th i Thch Ca cn ti th. cao nguyn thu ca ngi n l 66 feet nhng sau nhi u ln trng tu n t c cao hin ti.

Thp Sule: Theo truy n thuyt th y l ni cha tc Pht do hai t caThch Ca Mu Ni nn s tui ca n c cho l hn 2000 nm. Thp c titdin dng bt gic, nhn xa gn ging nh mt ci chung t p, cao 152feet, ln cui cng n c trng tu vo thp nin 1880.

n Botataung (ngha l "mt ngn s quan") c xy dng gn nh cnglc vi n Shwedagon. n cao 132 feet dng th tc Pht.

Thnh ph Bago, 80 km bc Yangon l ni ng ca 42 v vua tri u iBago. Ni ny c nhng di tch quan tr ng l:

Tng i Kyaik Pun l s ghp ca 4 hnh tc Pht khng l nhn v 4hng. Nm gn d ng ni Yangon-Bago. Tng i c xy bi vua


20/61

Zedi nm 1467 cha b hu hoi.

Cha Shwemawdaw, y l cha c nht Bago c hn 1000 nm tui, cao114 mt v c th hai c ng tc Pht trong bo thp.

Trung Tm Pht gio Bagan, hay Pagan. Thnh ph c ny thuc vngTrung Min nm v phi t ngn sng Irrawaddy. y l ni c cc nhkho c cho l c nhi u di ch nht th gii m chnh yu l di ch Pht gio. Cc vua ni dy t th k 11 ti th k 13 cho xy hng ngn cha thp.Anawrahta (1044-1077), v vua u tin, tr thnh mt Pht t phiThevarada sau khi hnh hng n Sri Lanka v ng chuyn x Bagantheo Pht gio. n nm 1287 th tri u i ny sp bi qun Mng C vthnh ph Bagan b xo s.

Nhi u n i y c trng cho cc kin trc Pht gio. Thp Shwezigon l thp duy nht ph vng tr thnh kiu mu cho nhi u n thp sau ny.

n Ananda, y l mt trong nhng ngi n cn nguyn vn nht c xy bi Kyansittha trong nm 1090. N l biu tng cho nng lc tr huv bin ca Pht. Ngi thp trung tm khu n c mt ct ngang hnhvung, cao 175 feet. Trong trung tm ca khi l 4 nh Pht cao 31 feetquay v bn hng chnh: Kakusanda (Pht Ca La Tn i) hng bc,

Konagamana (Pht Kim Tch) hng ng, Kassapa (Pht Ca Dip) hngnam v Gotama (Pht C m) hng ty.

Thp Maha Bodhi, y l ngi thp rp li theo khun mu ca thpBodhgaya v c t cng tn "B o Trng" c xy trong tri u vua Nadaungmya (1211-1234). Tng truy n, chnh nhng ng i th xy thp ny c gi sang n phc hi li ngi bo thp nguyn thuBodh Gaya.

Ngoi ra ni y cn c cc thp nh l Bupaya (850), Nathlaung Kyaung

(931), Nga-kywe-na-daung (khong th k th 9), Shwezigon Paya (cui thk 11), Pahtothamya...CVAdmin01-15-2006, 12:11 AM7.7 Trung Hoa

Pht gio pht trin rt sm Trung Hoa. Do a bn rng ln nn c nhi u


21/61

di tch lin quan n lch s Pht gio. ng k l:

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/TuongPhatLuSon.jpg?BCc08MEB1SMqpU2L

Tng Pht ln nht th gii cao 71m c tc trong ni t 713, cngtrnh mt 90 nm mi xong

Cha Thiu Lm (Shaolin), c xy khong nm 540. Ni y, s t phiThi n tng Trung Hoa l B t Ma (Bodhidharma) tr tr v truy n o cho Hu Kh cng nh dy v tng c ng sc kho cho nhng ng i

ph vic dch kinh Pht trong cha. Cha xy trn mt phn rng cn li saukhi cnh rng ny b chy (Thiu Lm c ngha l rng non) trn ni

Tung sn (Songshan) tnh H Nam. Ngi cha sau ny khng cn gic tinh thn Pht gio ban u bi nh hng ca Lo gio. Ngi changuyn thu hon ton b ph hu trong th i gian ni chin gia qun i Tng Gii Thch v Mao Trch ng. Trc n b t chy nhi uln do chin tranh.

Nga Mi Sn (Emei) pha nam tnh T Xuyn, dy ni ny c n hngtrm ngi cha v cha ln nht kin trc bng g l Baoguo c xy voth k 16. Pht gio truy n ti T Xuyn t th k th 1. Truy n thuyt cho

rng ni Nga Mi l ni tu luyn ca Ph Hi n B Tt. Pho tng Pht lnnht th gii cng ti y, n c c vo trong ni L sn (Leshan) cao71 mt c bt u khi cng nm 713 v xong nm 803 (90 nm).

Ng i Sn (Wutai), tnh Sn Ty. Ni y t i nh Hn (25-220), cnhi u ngi cha c c vo trong ni. Ni ny c tin l ch m VnTh B Tt ha thn. Hin nay vn cn khong 47 ngi cha cn nguynvn. Tng cng c n hng trm ngn tng v hnh v Pht ln nh . Haingi cha c quan tr ng nht y l Nanchan (1200 tui) v Foguang(c bt u xy t th k th 7).

Cu Hoa Sn (Jiuhua) -- ch Jinhua ngha l "9 to sen" -- tnh An Huy, niny theo truy n thuyt l ch m a Tng Vng B Tt ha thn. Cha cnht ni y l Huacheng.

Ph Sn (Putuo) nm trn o nh gn Thng Hi thuc tnh TritGiang, l ni Qun Th m B Tt th hin. Hai cha ln l Php V Thi n


22/61

T v Ph T Thi n T

ng n Hong (Dunhuang) ti tnh Cam Tc nm trn con ng t la.Ti y c vi chc thch ng m bn trong c tc tng, v tranh haykinh vn Pht gio bng nghi u th ting m a phn l ting Hn c t th i Wei n i Song.

Tn ca mt hang ng chnh l Mogao (Mc Cao) c Le Zun tm thy vkhi u vic tc tng Pht nhm ghi nh li s vic ng ta thy nh hoquang nh ca nghn v pht pht ra ti .

Ngoi ra cn c ng Long Mn (Lung-men) ti tnh H Nam v ng VnCng (Yungang hay Yun-Kang) ti tnh Sn Ty (Datong) cng c cckin trc hay ngh thut Pht gio ni ting.

7.8 Vit Nam

C nhi u bng chng cho thy Pht gio du nhp vo Vit Nam vo th kth 1, sm hn c Trung Hoa. Tuy nhin, Vit Nam cng nh cc nc ln

bang kh trnh kh i nhi u nh hng v vn ho v truy n thng tn gio ca Trung Hoa. Vit Nam tri qua rt nhi u cuc chin tranh vi ngoi

bang v nhng ln ni chin c h qu tt yu l hu ht cc cng trnh

kin trc c sc ni chung v Pht gio ni ring b hu hoi phn ln.Cha k ngay c trong th i bnh cc ph iu tng khc hay ngh thut cPht gio Vit Nam cng b tht thot ra nc ngoi. Hin ti cc vngcn li nhng di ch quan tr ng l:

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/ChuaDau.jpg?BCMH9MEBt5lxjQuy

Cha Du tnh Bc Ninh xy khong th k th 3, ti trung tm Pht gioLuy Lu Vit Nam

Bc Ninh vi trung tm Pht gio Luy Lu (hay Lin Lu). y l trung tmPht gio ln ca qun Giao Ch vo th k th 1. Cn st li ti y c:

Cha Du, cn c tn l Din ng, lng Du. Ngi cha c nht Vit Namhin nay, c xy vo u th k th 3. Cui th k th 4, Thi n s T-ni-a-lu-chi thuyt php ti cha ny, lp nn thi n phi u tin Vit


23/61

Nam. Cha c ng Mc nh Chi dng li vi qui m ln vo th k 14,v trng tu nhi u ln cc th k sau.

Cha Bt Thp, c t i vua Trn Thnh Tng (1258-1278), xy li vonm 1646-1647 tc l th i nh Hu L - th k 17. Cha c tn nguyn thu ghi trn bia dng vo nm 1646 l "Ninh Phc T". Theo Pht s Vit Namth thi n s Chuyt Chuyt, ng i li nhc thn khng b thi ra cho n ngy nay, tr tr ti cha ny (vin tch nm 1644).

Cha Pht Tch, nm trn s n nam ni Pht Tch, c khi cng vo nm1057. Qua cc cuc chin tranh cha ny b h hi nhi u ln v cnhi u ln trng tu. Theo cc tin tc gn y (nm 2004-2005) th nhc thnca thi n s Chuyt Chuyt c t ti cha ny.

H Ni: (Tn c Thng Long) L th lu i ca nc Vit, Pht gio tng l quc gio nn ni ny mt th i lu di l trung tm Pht gio ln.Cc di ch Pht gio cn li ng k l:

Cha Trn Quc, y l ngi cha c nht H Ni. Tng truy n cha cxy vo i L Nam (544-548) vi tn g i "Khai Quc". Sau ny, tn cha thay i nhi u ln nh "An Quc" th i L Thnh Tng (1434-1442), "Trn Quc" nm 1628, "Trn Bc" nm 1844 v nay cha Trn Quc. Cha

cng c nhi u t trng tu. Kin trc cn gi c n nay l t cuctrng tu ca vua Gia Long nm 1815, cha chim din tch hn 3000 mtvung.

Cha Bo n, xy th i nh Trn, l mt trong nhng trung tm ln nht caThi n phi Trc Lm, ni vua Trn Nhn Tng, cc thi n s Php Loa v Huy n Quang u tng tr tr. Ngi cha tng tn ti trong mt th i gian di, t th k 8 n th k 15. n nay Cha Bo n Gia Lm hin ch cntrong quy m rt nh .

Cha Mt Ct, tc cha Din Hu nm gia H Ni. Theo truy n thuyt,vua L Thi Tng (1028-1054) nm mng thy Pht Quan Th m dt vualn ta sen. Sau , S Thi n Tu khuyn vua xy cha, dng ct giaao, t ta sen ca Pht trn ct nh thy trong chim bao. l vo nm1049. Cha Mt Ct b ph hu v c trng tu nhi u ln trong lch s.i hnh vung, chi u di mi cnh 3 mt, mi cong, dng trn mt ct cao4 mt, ng knh 1,20 mt gm 2 tr ghp chng ln nhau li n thnh


24/61

mt khi.

Qung Ninh: Ni Yn t thuc tnh ny l ni Pht xut ca phi thi nYn T. Ni y l mt qun th nhi u cha trong c cha Hoa Yn (tnc l Vn Yn - th k 13) ni m cc t phi Yn T tr tr. Ngi thp nitri nht l Thp T, bng , 6 tng. Cn li l cc cha Qunh Lm, Longng, Gii Oan, Bo Si, Mt Mi v cha ng l cha cui nm trn nhYn T.

H Ty:

Cha u. Tng truy n cha c t u cng nguyn, nhng theo vn bia

cha th cha c dng t i nh L, theo kiu "Ni cng ngoi quc".Cha cn lu li nhi u di vt v th c c gi tr nh i rng , khnh, chung... c bit, trong cha c hai pho tng l nhc thn ca hai v thi ns V Khc Minh v V Khc Tr ng tr tr cha vo khong th k 17.

Cha Thy, cn c g i l cha C, t a lc chn ni Si Sn. Cha c dng t i vua L Nhn Tng (1072-1128). Lc u cha ch l mt thoam nh ca thi n s T o Hnh. Sau , c m rng ra. Cha xy theo hnh ch "Tam" c ba lp: Cha H, cha Gia, cha Thng. Lp ngoi

cng l ni t l, lp gia th pht, lp trong cng th s T o Hnh.

Di ch vn ho c-eo: Khu vc vn ho c-eo tri rng nhi u tnh mi n Ty v ng Nam b, cc di ch khai qut c xc nh l t th k th 1n th k th 7. Trong s cc di vt tm thy c nhi u tng Pht g chngt Pht gio du nhp vo khu vc ny t rt sm bng ng bin.

7.9 Tri u Tin

o Pht c truy n sang Tri u Tin khong cui th k th 4 (nm 372). Do lch s pht trin c th, ti y c mt cc tng phi ln Thevarada,Mahayana (k c Zen) v Vajrayana. Hin nay, c n 90% dn chng theoPht gio. Cc di tch y rt nhi u nhng cng b tn ph do chin tranhhay do s cm on hot ng nh l di tri u Joseon (1395-1910). Hnna t u th k 20 Bc Hn, do chnh sch tiu dit tn gio, cc cng


25/61

trnh Pht gio ni ny hon ton b hu hoi. Nam Hn ngy nay ckhong 90% dn theo Pht gio v c n hng chc ngn cha chi n. Do, rt kh lit k hay nh gi ht cc cng trnh quan tr ng ra. ych hn ch vi kin trc Pht gio tiu biu.

Nhm cha Tam Bo bao gm

Tongdosa: nm trn ng ni hai thnh ph Ulsan v Busan c t gia thk th 7 (nm 646). y l ngi cha quan tr ng nht bn o Tri u Tin c s Jajang-yulsa khi cng. Ch "Tongdosa" theo ting Tri u Tin cngha l "vut qua gic ng". Cha c lu gi mt s mnh xng Pht(X Li Pht) trong ngi thp chnh. Trc y, n tng c n hngtrm cng trnh xy dng nh v hng ngn s c ng. Sau , b phn lnca cha b hu hoi do qun Nht trong th chin th 2, ngoi tr to

thp Daeungjeon. Ln cui cha c tu sa l vo u th k 17. Ng i tath ng g i y l "cha khng Pht" v n khng c bt k tng Pht no cc ca ra trong tng trt. i vi ng i Tri u Tin th y l "Bo t th nht ca Hn Quc" (Korea's first Jewel Temple) hay Pht Bo t.

Haeinsa: ng Nam Daegu, xy nm 802, c g i l Php Bo t(Dharma). Ni ny c cha cc b kinh in i tha (Mahayana ) g i l"Tri u Tin Tam Bo Kinh" (Tripitaka Koreana) nguyn vn nht th gii

bao gm 52 triu Hn t (ch ci Trung Hoa) c khc vo trong 81.258

khi g v c lm vo th k th 13. Cha l trung tm chnh ca "HoaNghim Tng" (Avatamsaka hay Garland Sutra).

Songgwangsa: nm v pha ng Gwangju, ban u ch l mt cha nh th i Silla. n cui th k 12 th c s Chinul m rng ra thnh trung tm thi n v c ng i Tri u Tin mnh danh l Tng Bo T. Ch Songgwangsa c ngha l "thi n". Cha c hn 50 thi n ng cho tng v 30 cho ni. y cng l Trung Tm thi n quc t u tin ca Tri u Tin do thi n s Kusan sng lp.

Bulguksa: c xy vo nm 535 vi tn g i c l Hwaeombeomnyusa.Ngi cha nm phi ng Daegu trn ni Doham gm hn 80 to nh cngvi hai ngi n ln l Shakyamuni v Tabotap. Ti y c cha bn in cnht th gii l Tnh Quang La Ni kinh (Pure Light Dharani Sutra). ChBulguksa c ngha l "t Pht". Ngoi ra y cng c pho tng phtthi n Seokguram c khong 1250 nm lch s. Cha b t nm 1592 bi


26/61

qun i Hideyoshi Toyotomi. Ngi cha hin ti trng tu trn n n mngngi cha c vo thp nin 1970.

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/PhatDuocSu.jpg?BCMH9MEBHlGIVp9v

Tng Pht Dc S nm trn nh ni Gwanbong

Ngoi cc cng trnh Pht gio k trn, Tri u Tin cn c cc kin trcPht gio khc khng phi l cc ngi cha nh:

Sinse-dong: thp 7 tng (xy vo khong th k th 7 n th k th 10),nm ngoi Andong, l ngi thp bng ln nht ca Tri u tin. Thpcao 7,75 mt uc trang tr theo cung cch 8 ng i bo v ca Pht gio.

Thn thp lm bng nhng vin xm c 24x14x6 cm chim 7,75 mtvung.

Tng Pht Dc S (Gatbawi Buddha): c tc vo th k th 9, nmtrn nh ni Palgongsan (hay Gwanbong) Daegu. im c bit l tngPht c i nn dng bt th ng dy khong 15 cm v trn tay c cm mtsiu thuc cha bnh tng trng cho vic y lui ma o. Pho tng ngi,cao khong 4 mt. y l mt trung im du lch v cnh tr p. n nidu khch phi mt t nht 1 gi leo b.

7.10 Thi Lan

Nhi u ng i tin l Pht gio truy n ti Thi Lan trong th i gian vua Asoka n a ng i i truy n gio vo th k th 3 TCN. Mt cch chc chn th Pht gio v n gio n y qua cc ng giao thng ng

bin hay qua cc nc ln bang nh Min in v Campuchia vo th k th6. Ngy nay, c n 94% dn Thi theo Pht gio. Cc di tch y rtnhi u nhng a s c xy sau th k 14. Nhng cng trnh hay trung tm

c gi tr lch s ln bao gm:

http://proxy.f3.ymdb.yahoofs.jp/users/d58a718c/bc/HinhDangBai/Lich+Su+Phat+Giao/ThapPhraPathom.jpg?BCss9MEBYZpGnGGU

Thp Pht gio ln nht Phra Pathom, Nakhon Pathom, Thi Lan


27/61

Phra Pathom Chedi thuc tnh Nakhon Pathom, 56 km ty Bangkok. (Chchedi c ngha l "thp"). Nakhon Pathon c xem l ni xut pht oPht u tin Thi. Ngi thp Phra Pathom cao 120 m vi y trn bnknh 233,5 m. Thp hin nay l c khi cng trong th i vua MongkutRama IV (1804-1868) trong vng 17 nm nhm bao b c cho mt thp nh hn c cho l c t hn 2000 nm tui. y l thp ln nht th gii.

Wat Mahathat (ch wat c ngha l " n" hay "cha"). y l cng trnhkin trc tiu biu cho nh hng ca vn ho Khmer (giai on ngh thutTch Lan). Khu n nm trung tm thnh ph Sukhothai thuc v Ayutthaya c tng cng hn 200 ngi thp. C mi ngi thp ln dng isen s c vy quanh bi 8 thp nh hn. n ny c l xy vo nm 1374, ni y ngy trc c dng th mnh xong Pht. Ngy nay th thp

trung tm b nt do th i gian.

Ngoi ra, ti Ayuttaya cn c cc n Pht ni ting l Phra Si Sanphet (xy nm 1448 vi 3 ngi thp hnh chung p l biu tng cho Ayuttaya),Ratchaburana (xy vo th k 15), v Lokaya Sutha (cha xc nh chnh xcnin i).

Trung tm Pht gio Haripuchai, ngy nay thuc v thnh ph Chiang Mai.

y l trung Pht gio ln ca Thi khong 1000 nm trc. Hin ti cn lirt nhi u cha thp. Trong s , c thp Wat Chiang Man dng nm 1306.Bn trong n c bit c mt bc tranh Pht c cho l mang v t Tch Lan 2000 nm trc y v mt tng Pht bng tinh th (crystal) ly v tLopburi c khong 1800 nm tui.

Ngoi ra, trung tm Haripuchai cn cc cc n Pht khc nh l: ChediLuang (xy nm 1391), Chet Yot (xy cui th k 15), Doi Suthep (xy nm1386), Phra Sing (xy nm 1345) v Wat Suan Dok (xy vo th k 16).

TR TU V NHN BN CA O PHTT Kheo Thch Minh Hiu

o Pht l con ng thc t ca s sng c tr tu v chng ta lc trtrong hin ti l nhn cho qu v sau. Quan trng thit yu l Ch Tng

Ni phi lm th no a o Pht vo gi tr sng ca tng ngi conPht. Pht t th cm nhn ci sng gi tr s em n hnh phc, nhnqu cho i ny v mi mi v sau.


28/61

Khi ta chy theo mt ci g th ta li ng ht cc cnh ca bn cnh mchnh nhng ci ang bn cnh ta em n hnh phc thc t. Chtliu ca chng sanh l s tng tng n nhng ci ngoi tm tay m khic n ri th li tuyt vng v n khng ng nh mnh tng. Bi v thta phi c mt nhn thc r rng to mt cuc sng t lc. Ta phi loi

b cht liu chng sanh trnh Pht tnh gn gi vi ta hn ta tr nncao thng hn. Ta phi u tranh nhng chuyn i bng tr tu m trtu ta phi c cng phu vt qua nhng tr ngiPht gio l tr tn ch khng phi l m tn* Tin bng tr tu* Phi bit hnh ng ng thi c, ng lc ch khng lc vo cung tn* o Pht nhp th ch khng ym thO PHT L CON NG CA TR TUGi tr ca o Pht l con ng tr tu, l hiu r nhn, qu, duyn. Do

chng ta khng m tn s hi, khng tham vng, khng cn cu cnh, cm iu g m chnh ta n lc nm ly hnh phc trong tay. o Phtnhn thc rng tt c cc php do duyn sanh th nhn qu ty theo duyn m ng dng. Khi duyn th hp, ht duyn th tan r. o Pht nhncuc sng bng php nh th. Tr tu c ngha l s nhn thc rng cc phpdo duyn sanh v cn c vo nhn qu sng mt i sng thnh thin,gip mnh v ngi, khng c s s hi vo thn linh. Cu: c trng quthn kinh l ngi no c c th qu thn cng phi tn trng. Khi ta cc, c tu hnh ng hong th c ch thin thng h v c ngha l c

nhng ngi thch gn gi vi thin hu th hay i theo mnh v gip , htr khi mnh gp kh khn, tr ngi cho nn gi l h v. Cu: Ch chenh c cao dy, tu sao th my khng bng tu tm c ngha l ci c camnh che ch cho mnh ch khng phi thn linh no.Ti sao gi l m tn?M tn l c nhn loi t xa n nay khi con ngi i din vi thin tai lhay cu cnh mt ng thn linh mong c s an lnh v c bo v.

Nhng l do s s hi, tham vng m ra. Khi ta yu ui th tr thnhm tn. Phn khc na l do sc tng tng ca ta to ra nhng cnh lmcho ta yu ui, s hi.

Ti sao gi l thn, thnh?Nhng ngi c trung can, ngha tn m khi cht i th gi l thn. Nhngngi thng minh, hin trc m khi cht i th gi l thnh.Con ngi chng ta trn i khng lm phc, lm thin m li hay cu xinnhng qu lnh. o Pht rt l minh trc trong l nhn qu. Pht v BTt l nhng v gii thot, t ti, nhn thc r thc cht v thng cacc php. Cho nn c s khc bit gia s s hi, c m, tham mun ca


29/61

con ngi v s nhn thc o Pht l con ng ca tr tu. Hai ci lqu trnh ca chuyn ha.o Pht l con ng ca tr tu v khi Pht thnh o th ngi tuyn bchng sanh u c c tng Nh Lai cho nn ngi tr li sanh. LcT Hu Nng cng vy sau khi chng ng ngi tuyn b rng:

No ng t tnh mnh vn thanh tnhNo ng t tnh mnh khng sanh khng ditNo ng t tnh mnh hay sanh mun phpNo ng t tnh mnh vn t y No ng t tnh mnh vn khng dao ngo Pht l con ng thc t, l tam thng bt tc. C ngha l n, ng,mc rt l n gin, khng nn qu mc. Khng tng tham mun ca mnhm li cn em n hnh phc trong s thiu thn.

Nhng ngi m tn th cn c th cha v h cn c s vo mt ng no

. Khi duyn th tnh ng v tu tp. Mt loi ngi rt kh dy lngi khng tin, c ngha l khng s tri t g ht. Nhng khi nhn qun th phi th m khng thot c. Do tr tu ta hiu r v nhn thcsng sut duyn v nhn qu.

Khi mnh cu nguyn Qun Th m th chnh mnh sng vi i t, i bi.i Hnh Ph Hin B Tt l i nguyn. Di Lc B Tt i din cho lnghoan h, khng k, khng ght ghen. Khi khi tm gic ng th ta c cn

bn thnh Pht. Tt c chng sanh u c kh nng thnh Pht c ngha l

chng ta u c ht ging Pht th u c s l khng thnh Pht ch s lmau hay chm thi. Nu ta n lc tu th ht ging mau thnh cy thnhqu. Cho nn sc lc l do chnh mnh khng phi do th lc no bnngoi. Khi ta nim hng danh th ta hc theo c tng ca Pht v B Tt

bng tr tu.* Nam M Vn Th S Li B Tt l i din cho i tr* Nam M Ph Hin B Tt l i din cho i hnh* Nam M Th Ch B Tt l i din cho i hng lc* Nam M A Di Pht l i din cho v lng quang (tr tu), v lngth (nh), v lng cam l (gii, thanh lng).

Danh hiu Pht l lm cho mnh sng vi nh, tu, t bi, hnh nguyn, bth, v tha. Khi nim ht danh hiu th tng tng B Tt lun h tr mnh l v nhng c tnh Pht, B Tt c trong mnh.O PHT L CON NG NHN BNTnh nhn bn ca o Pht l gn gi vi qun chng, l nhp th. Khngth ri qun chng m c o Pht. Tnh nhn bn l ha hp vi con ngiai cng c th tu tp c. Ch c con ngi mi sanh phn bit ch quan


30/61

im o Pht khng thay i d cho truyn vo mt nc no i na cngvn vy.

Nhng bi Kinh ta ang tng l ting Hn th ta khng hiu nhng dch sangting Vit th ta hiu. Cho nn Kinh gi l Tu a La c ngha l liu ngha,hp kh c v kh l. Kinh hp vi cn c v thi im. Li Kinh dy khithc hin c th c li ch cho mnh, cho ngi. Nu y Kinh gii nghath oan cho tam th ch Pht. Nhng nu ly Kinh nht t th ng mathuyt (ri mt ch trong Kinh m ni th l ma ni). Cho nn ni lm saom ty cn c v thi im lm li ch cho ngi th l Kinh.o Pht l con ng tch cc nh bi T Hong Th Nguyn l t tngtch cc. Ta phi nhn thc nhng rc ri ca cuc i ta c th ha giin ngay trong cuc sng. Ta khng th chy trn nhn qu m phi i dinvi thc ti v gii quyt bng tr tu, kinh nghim chn l v nhn thc ttc cc php nh th, nh thc th lc l ta hiu tnh nhn bn. Vn

quan trng l ta phi lm g gii quyt cho i ny v i sau.O PHT NHP THo Pht nhp th tc l x dng nhng phng tin lm cho chng sanhht kh au v l con ng nhn bn ca o Pht. Nu nh ta c gnglm th nhn to qu trong tng lai. Khi ta nghe nhng bi Kinh no ctc dng sa i con ngi mnh th chnh l Kinh: kh c v kh l.Li ch ca Kinh l c th cht xc tc cho ta. i sng ca Pht lun thhin nhng sinh hot ging nh chng sinh khng c v g l php l, thnthng bin ha hoc khc bit vi chng sinh.

Con ng gii thot khng c tch bit vi th gian. Bi th o Pht c tchng v Pht khng c ngn cn ta c mt sinh hot i sng v to mtnp sng tt p. Cho nn o Pht khng c ch trong cha m tt cnhng pht t ang to dng cc o trng. Tm bnh th gii bnh lngha nh vy. iu quan trng l lm cho ci o trng lun ng dngv y l chuyn kh lm. S ng dng phi thng hng khp ni khng

phi ch cho ring mnh hoc trong phm vi ca mnh m thi c ngha l takhng nn t k.Tu l thc th no l li, th no l li cho mi ngi. Tu l tu c mil o Pht nhp th. B Tt i tha trnh nhng thnh kin, hnh thc m

ch chuyn lm li ch cho chng sanh.Tm li:1. o Pht l con ng ca tr tu: khng c m m v nhn thc nhngg bn ngoi l do nhn v qu, do duyn.2. o Pht l con ng ca gii, nh, tu: tu chng v hnh phc ngaytrong i hin ti ny.3. o Pht l con ng ca nhn bn: sng trong hi ha, thng yu, t


31/61

bi, tn trng mi s vt v s sng v kho ng dng phng tin lm lich cho mi ngi.

NAM M BN S THCH CA MU NI PHTWP: Diu M

T tng nhn bn ca Pht gio

trong i sng vn ha ngi Vit Nam

Trong bi cnh ca nn vn ha ng Nam v chu, cng vi ttng ca o Nho v o Lo, Pht gio l mt thnh t h t tng li du n trong i sng vn ha ngi Vit rt su m.

o Pht du nhp vo Vit Nam kh sm v gy c nh hng trongqun chng, i vo thn xm, p ng nhu cu tn ngng cng nhnhu cu thm m ca h. C th ni c mt thc th vn ha trong isng vn ha ngi Vit Nam, l vn ha nh cha. Vn ha nhcha l mt thc th c nt ring bit, nhng ng thi li hi nhp vovn ha dn gian truyn thng, thm m v lng ng trong tmthc ngi dn, khin cho n c xem nh vn ha dn tc. C nhiunguyn nhn ct ngha s hi nhp ny, song ni bt nht vn l dobn cht nhn o v ha bnh ca trit l Pht gio. Cc trit l v tn

gio khc, trc y cng c nh hng ln vo trong i sng vnha Vit Nam nhng cha th c s ha ng nh th.

R rng, tn ngng l mt nhu cu tinh thn ca con ngi trong mthon cnh cn mt nim tin, mt ch da v hnh, mu nhim v cao c.Th y, vn ha nh cha cung cp cho ngi Vit c Pht thingling . Tm thc vn ha dn gian c ng Bt. Bt v Pht c ngnht vi nhau. Bt v Pht ti cao nhng khc vi Tri, Ngc Hong,Thng v c vi Tin na. Tri, Cha, Tin u c hnh tngphp l, song gi mt khong cch, mt c ly kh xa, ban php mu cho

h. Con ngi bnh dn Vit Nam thy Bt, Pht ca h s bnh d,thng cm nhiu hn. Trong kho tng c tch Vit Nam, Bt thnghin ra ban php mu, cu ngi ang b nn kh au. Pht, Bt t bicu kh, cu nn lun bn cnh, kp thi cu nn nhn, khng i cuxin, ch cn nghe ting th di ca anh chng ngho kh phi i kimcy tre trm t mi c v truyn Cy tre trm t hoc nghe tingkhc rm rt ca c Tm khi mt con Bng nh nhoi (truyn Tm


32/61

Cm) l lp tc gii quyt ngay s bt bnh. C nh vy lc no Phtcng hin ra vi lng nhn t v nim hi vng ca nhn dn. Nhng conngi nhn t phc hu cng c nhn dn Pht ha. Thi hu Lanc cng vi nc, c tng danh hiu B Tm Quan m. Lng nhn tt ngi ngho kh ca Thi hu c dn gian ha thnh Pht.Ngay n lc Pht gio suy tn, t tng t bi cu y vn ta sngtrong v cho Quan m Th Knh. B Tt Quan m c phong l PhtB, c th trong nh dn, ch khng phi sn son thip vng v donhng b m quy y sm ti cu xin tai qua nn khi, ca ci sinh sikhng cn kinh k.

Ngn gi t bi thi qua vn vn hc nc nh thm m trong cc tcphm khng ly Pht gio lm t tng ch o. Hy ly Truyn Kiuca Nguyn Du lm minh chng. Mt s Gic Duyn gia mt rng

nhn vt Nho gio l nhn vt duy nht cu Kiu thot khi i snglm than hin hu khng hn mt kip sau trn ci Nit bn. T tngnhn bn khoan dung ca Pht gio lm nn mt phn gi tr caTruyn Kiu.

Vn ha Vit Nam cn bn vn l vn ha lng. Vn ha nh cha vis hin din ca cha lng gp phn mnh trong i sng vn hatm linh ca con ngi Vit Nam bao i nay. Dn gian tng ni:t vua, cha lng, phong cnh Bt. Ni n cha l ni Pht v tu

hnh. Cha Vit Nam l mt hin tng vn ha, th hin tnh cht baodung ca ngi Vit Nam, ca vn ha Vit Nam. Cha tt nhin l th Pht, nhng khng ch c Pht hay ch v Pht. C cha lp nn thcc v c cng vi nc, th cc v thn, thnh hong... cn phong cnhBt l ni n phong cnh cha p, hp dn. l nhng ni gi nnnhng cm xc thm m, v m mng. Cc nh th c in Vit Namkhng my ai khng c nhng cu tuyt bt ca ngi phong cnh nhcha v th Thin Vit Nam t y m tr thnh ngh thut thi cat xut trn thi n Vit Nam. Cuc sng xung quanh v c trong lngmnh cha y dc vng, y nhng mm mng ca ti li, tu hnh

nhm mc ch tm v to nn ci yn tnh mu nhim khng cho lngtham tm cch ngy trang. Dn gian Vit Nam hiu r ci hi ca lngtham v dc vng nn chp nhn nhng ngi cha ngay gia lngcng x, lng nc. Cuc sng tu hnh phi chng l s tm v vi thinnhin, vi bn ng su xa ca mnh. i tm bn ng, m l v ng, hiu sc sc khng khng qu l khng n gin.


33/61

Hi cha l hi ca vn ha tn gio. Hi cha lu i li mt disn vn ha v song: ht quan h v nhng mi tnh lin anh lin chAi i khoan hy ly chng. cho trai gi dc lng i tu hay Hicha Thy c hang Cc C. Trai cha v nh hi cha Thy nmtrong vn mch t tng phn thc cu sinh y nhn vn ca hi lng,hi cha m ch dng Pht gio dn gian Vit Nam chy qua tm thcca con ngi Vit Nam mi c c.

V ngi Vit Nam tm n vi cha chin cng nh Bt, Pht hay hicha cn tn ti trong i sng vn ha ngi Vit Nam chnh l ttng nhn bn ca Pht gio.

Trn Xun Ton

(Theo http://www.lebichson.org)

TNH CCH NHN BN V THC TIN CA O PHTNghin Cu Pht Hc - Trit Hc Pht GioVit bi Nguyn Th ng... o Pht, vi mun ngn hng i, khng g khc hn l lm cho conngi cng ngy cng thc hin c tnh ngi cao p ca mnh,nhng iu Chn - Thin - M ang tim tng ht ging ni tnh ngic thc hin, v s thc hin trn vn th gi l thnh Pht. c Pht thc hin tnh ngi mt cch trn vn, tr nn con ngi l tng(ni theo danh t Pht gio l tr hu, v ng, v tha), tr thnh con

ngi ton thin v ton din, c ni gi l Bi - Tr - Dng, hay l bcCh thin, hay l bc Trong sch, bc V tha, bc iu ng...o Pht thc tin ngay trong ch thm su nht ca n l tr hu. o Phtcho rng con ngi au kh khng mn nguyn khng phi v mt ng no

ban pht hnh phc hay kh au, khng v mt hon cnh bn ngoi no, mv chnh tm thc con ngi. Con ngi khng thy ng, khng thy cnh thc, m ch thy theo vng tng, thnh kin, tham chp ca mnh. T phin no, kh au ny sanh. Ci thy ng (chnh kin) l s m ucho con ng i n hnh phc chn thc. V thy sai, t suy ngh sai,sng sai, lm sai m phin no kh au tip din.

Tnh Cch Nhn Bn V Thc Tin Ca o PhtNguyn Th ng

Ngy nay, v phng din i sng vt cht, nhn loi tin b rt nhiu.So vi na th k trc y thi, c l th h cha ng chng ta cng khngth no hnh dung ni s tin b v mt vt cht ca thi i chng ta. Thnhng v mt tnh ngi, phm gi con ngi, s cao thng, s kh ca con
http://www.lebichson.org/http://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc/triet-hoc-phat-giao/337-tinh-cach-nhan-bn-va-thc-tin-ca-o-pht.htmlhttp://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc.htmlhttp://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc/triet-hoc-phat-giao.htmlhttp://www.lebichson.org/http://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc/triet-hoc-phat-giao/337-tinh-cach-nhan-bn-va-thc-tin-ca-o-pht.htmlhttp://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc.htmlhttp://daitangkinhvietnam.org/nghien-cuu-phat-hoc/triet-hoc-phat-giao.html


34/61

ngi (con ngi nh l loi cao qu nht trong v tr, hn c loi Tri,theo quan nim Pht gio) th hnh nh con ngi hin i khng hn thitrung c bao nhiu, nu khng ni l km hn. Nhng v dit chng, tn sttp th xy ra Campuchia thi Pn Pt, Bosnia, Phi chu,... Nn ti c,

phm php khng cha mt nc no, k c thnh phn ngy th nht l trem. Lc lng cnh st bo v trt t tr an cng ngy cng tng v s lngln cht lng,... Bi th, nhiu trit gia, tr thc Ty phng hin i chorng s tin b ca nhn loi, nhn mt cch ton din, thc cht ch l otng v s tin b.Phi chng trong s hin i ha ca cc nc tin tin, ngi ta vn chatm ra cch no tr li nhn tnh cho con ngi, khi nhng nc c nnk ngh gii tr phim nh v ca nhc em li s li nhun xut khu caonht, hnh nh ca cc anh hng phn ng l nhng con ngi tng trngcho bo lc, hung hn, v nhn tnh; v hnh nh ca ngi ph n phn

nhiu ch l nhng i tng khiu gi tnh dc.o Pht, vi mun ngn hng i, khng g khc hn l lm cho con ngicng ngy cng thc hin c tnh ngi cao p ca mnh, nhng iuChn - Thin - M ang tim tng ht ging ni tnh ngi c thc hin,v s thc hin trn vn th gi l thnh Pht. c Pht thc hin tnhngi mt cch trn vn, tr nn con ngi l tng (ni theo danh t Phtgio l tr hu, v ng, v tha), tr thnh con ngi ton thin v ton din,c ni gi l Bi - Tr - Dng, hay l bc Ch thin, hay l bc Trong sch,

bc V tha, bc iu ng...

Tnh nhn bn ca o Pht l lm cho con ngi tr nn Ngi hn, phthuy tt c mi tnh ngi cao p v thi tr mi bn nng thp km v hnh (tham, sn, si, st, o, dm, vng,...). Con ng thnh Pht khng gkhc hn l con ng lm vin mn nhng c tnh vn tim n yu tni con ngi bnh thng: tr sng sut, lng nhn i, s ght c thchthin, s t ch, s kin nh, lng hy sinh,... v xa b hn tt c nhng glm cho con ngi b rng buc, b tha ha, b h thp, b tru nng, b mt

phm cch ca bn nng th vt (tnh ch k, lng ghen t, s gin d, s sim, s tham lam chim ot mt ht lng tri,...). Cuc i ny tr nn hnlon kh au cng v nhng tnh tiu cc .

Tnh nhn bn ca o Pht l chng li nhng g lm h thp con ngi vun c cho con ngi mi c tnh cao p thc hin trn vn nh mnhv ngha lm ngi ca n: thot khi mi rng buc thp km trthnh mt mu mc chn thin m ca v tr, mt mu mc ca Tri v

Ngi, bc Thin nhn s. Bi th o Pht cho l thin, l tt nhng g lmcho con ngi tin ha, hng thng, lm cho con ngi thc hin c


35/61

tnh Ngi, tc l tnh Pht; v xem l c, l xu tt c nhng g lm sa a,tha ha con ngi, d chng n t u, di bt c hnh thc no.Tnh nhn bn ca o Pht c y n cng tt, khi khng phn bit conngi bnh thng (chng sanh) v Pht: Pht l mt chng sanh ng, vchng sanh l mt ngi m. Cng mt con ngi , m m l chng sanh,ng l Pht.Tnh nhn bn ca o Pht cn th hin mt im quan trng: khng cmt hnh thc i sng no khc ngoi phn mnh lm ngi, khng c mtth gii no khc ngoi tri t ny l tt hn cho con ngi trong vic thchin c nh mnh cao c ca mnh; thc hin trn vn tnh Ngi, tc lthc hin Pht tnh. Tri vi nhiu ngi lm tng rng o Pht l tiucc, coi thng kip sng con ngi, l chi b th gii ny; ngc li, oPht cao ci c hi him c l c lm ngi, cao hon cnh mitrng y gai gc kh khn, y trc l ci Ta b ny vn l ni bn

ly, nhng l ch tt nht mc hoa sen.o Pht cn nhn bn, thc tin v rt hin sinh ch khng ha hn, bt

buc con ngi hy sinh hin ti cho mt th gii vt cht hay tinh thn nokhc ch c trong sch v hay trong t tng c vng, m t tt c hyvng, c ao, t tt c tim nng ca ba i qu kh, hin ti, v lai vomt khonh khc hin tin ny, chnh trong mt nim hin tin ny quytnh ton b cuc sng con ngi. Trong mt khonh khc hin ti ny cy con ng i ln hay con ng i xung, c gii thot hay au kh,c ton b sanh t cng nh ton b ci vn thot khi sanh t, tc l Nit

bn. t ton b cuc i ngi vo trong mt nim, trong mt nim c ttc vng thp nh nhn duyn kh au sanh t cng nh c tt c an lc giithot, tnh cch hin sinh v thc tin y tht khng u bng o Pht.o Pht thc tin ngay trong ch thm su nht ca n l tr hu. o Phtcho rng con ngi au kh khng mn nguyn khng phi v mt ng no

ban pht hnh phc hay kh au, khng v mt hon cnh bn ngoi no, mv chnh tm thc con ngi. Con ngi khng thy ng, khng thy cnh thc, m ch thy theo vng tng, thnh kin, tham chp ca mnh. T phin no, kh au ny sanh. Ci thy ng (chnh kin) l s m ucho con ng i n hnh phc chn thc. V thy sai, t suy ngh sai,

sng sai, lm sai m phin no kh au tip din. Nguyn nhn ca miphin no kh au ca con ngi v th gii khng g khc hn l thy mtcch mo m, bit mt cch sai lm (v minh) theo thnh kin, theo chquan, theo s tham m ring, mun ring ca mnh. S kh au do chnhchng ta, bng cch t iu chnh li ci nhn, cch sng ca mnh. Tm li,s au kh chnh l do s bt ton, sai lm ca con ngi. V th, thanhton vnh vin kh au, s hi, bt an,... con ngi phi tin n ch hon


36/61

thin, ngha l tin n ch thnh Pht. Chng ta c th tm tt o Pht ls thy ng, sng ng v hu qu ca vic sng ng , tt nhin l hnh

phc.Nu ln mt vi nhn xt trn, thy rng, nhng vn ca nhn loi c, ang c v s c u l nhng vn nm tn nn tng ca thn phncon ngi. Ngy no con ngi cn l ngi, cha n ch hon thin,nhng vn y s tip tc ny sanh di nhng hnh thc khc, vi nhngcch t tn khc. Du b ngoi, nhn loi c tin b n u, nhng vn cn bn vn ang cn , nu khng ni l nhiu hn. Con ng ca oPht l s tin ha ch tht ca nhn loi, a con ngi n ch honthin, v bi , chm dt mi vn . Tt c nhng vn hn mang chchm dt, mt khi con ngi bt ton chm dt.

Tn gio ti Vit Nam

(i hng t Tn gio Vit Nam)

Trn danh ngha, cc tn gio Vit Nam gm: Pht gio i tha,Khng gio, v o gio (c gi l tam gio). C mt s nhm tn nh thuc cc gio phi khc nh C c gio La M, Cao i, v HoHo. Nhng nhm tn gio c t tn hn khc gm Tin lnh, Higio, v Pht gio tiu tha.

a s ngi dn Vit Nam t coi mnh l khng theo tn gio, mc dh vn n cc n cha tn gio mi nm vi ln. Thi v cch ngx hng ngy ca h l kt qu ca s tng hp cc trit l c ngun gct nhiu tn gio, c bit l Pht gio i tha, Khng gio v ogio. Cc tn gio ny cng tn ti trn t nc Vit Nam trongnhiu th k v ha trn mt cch hon ho vi tc th cng t tin,th cng cc anh hng dn tc ca ngi Vit. S ha trn c bit nygii thch ti sao ngi dn Vit Nam kh c th xc nh chnh xcmnh thuc v tn gio noPht gio

Trong s cc tn gio Vit Nam, Pht gio c s tn ng o nht.C hai nhnh Pht gio Vit Nam l Pht gio i tha v Pht giotiu tha. Pht gio i tha ln u tin t Trung Quc vo ti vngng bng chu th sng Hng ca Vit Nam t khong nm 200 sauCng Nguyn v tr thnh tn gio ph bin nht trn ton t nc,trong khi Pht gio tiu tha t n du nhp vo pha nam ngbng sng Cu Long t khong nm 300 - 600 v tr thnh tn gio


37/61

chnh vng ng bng pha nam Vit Nam. Ti ngy nay, Pht gioi tha c nhiu ngi tha nhn l tn gio chnh ca ngi dnVit Nam v thiu s ngi Hoa, trong khi Pht gio tiu tha c coil tn gio chnh ca dn tc Khmer thiu s.C c gio La MCng gio, hay C c gio La M, ln u tin ti Vit Nam vo thinh L-Trnh (th k 15) bi nhng nh truyn gio Ty Ban Nha v Bo Nha, trc khi Vit Nam l mt thuc a ca Php. Php khuynkhch ngi dn theo tn gio mi bi h cho rng n s gip lm cnbng s ngi theo Pht gio v vn ho phng Ty mi du nhp. utin, tn gio ny c lan truyn trong dn c cc tnh ven bin ThiBinh, Nam nh, Ninh Bnh, Thanh Ha, sau lan ti vng chu thsng Hng v cc vng th.

Hin Vit Nam c khong 9 triu tn Cng gio, v khong 60000nh th ti nhiu ni trn t nc [1].

S gim mc ngi Vit c Ta thnh Vatican th phong trong 80nm thi Php thuc l 4 ngi, trong 30 nm chin tranh (1945-1975)l 33 ngi c hai min, t nm 1976 n 2004 l 42 ngi. Vatican c tha thun vi chnh ph Vit Nam v vic khng ch trch hay nixu ln nhau, khng h tr bn th ba chng li nhau; khi th phonggim mc hoc cc chc phm cao hn, Vatican s tham kho kin

ca chnh ph Vit Nam[1].

Cao iBi chnh o Cao iCao i, hay i o Tam K Ph , l mt tn gio bn a VitNam, do Ng Quang Chiu thnh lp nm 1926, vi trung tm l tathnh Ty Ninh. Tn gio ny th c Cao i (hay Thng ), Pht,v Cha Jesus. Cao i l mt kiu Pht gio ci cch vi nhngnguyn tc thm vo ca Khng gio, Lo gio v Thin cha gio. Hin

c khong 2 triu tn Cao i ti Vit Nam [2].

Ho HoBi chnh o Ha HoHo Ho, hay Pht gio Ha Ho, l mt tn gio Vit Nam gn chtvi truyn thng Pht gio, do Hunh Ph S thnh lp nm 1939 ti


38/61

lng Ha Ho, qun Tn Chu (nay l An Giang), Chu c. o HoHo pht trin min Ty Nam B. o Ha Ho ku gi mi ngisng ha hp. Tn gio ny nh gi cao trit l "Pht ti tm", khuynkhch nghi l th cng n gin (ch c hoa v nc l) v loi b m tnd oan. Hin c khong 1,5 triu tn Ha Ho. [2]

Tin lnhBi chnh: Tin lnh ti Vit NamTin lnh c truyn vo Vit Nam nm 1911. u tin, tn gio nych c cho php ti cc vng do Php qun l v b cm ti cc vngkhc. n nm 1920, Tin Lnh mi c php hot ng trn khp VitNam. Nm 2004, s tn Tin Lnh Vit Nam vo khong 700.000ngi[3].

Hi gioBi chnh: Hi gio Vit NamNgi ta cho rng Hi gio c truyn vo Vit Nam u tin lkhong th k 10, 11, cng ng ngi Chm. Nm 2004, ti Vit Namc khong 150.000 tn Hi gio, ch yu Bnh Thun, Ninh Thun,An Giang, Ty Ninh, ng Nai, thnh ph H Ch Minh. C hai giophi Hi gio ca ngi Chm: ngi Chm Chu c, TP. H Ch

Minh, Ty Ninh, v ng Nai theo Hi gio chnh thng, cn ngiChm Bnh Thun, Ninh Thut theo phi Chm B Ni[3]. cch y 2 thng

(Cc) ngunmnh ngh cng ng no cng c u khuyt im ringv mnh bnh chn cng ng o lm ngi l t bi nht

Cho n nay, Nh nc ta cng nhn t cch php nhn cho 15 tchc tn gio v tip tc xem xt theo tinh thn ca Php lnh tnngng, tn gio. C th khng nh, hot ng tn ngng, tn gio v ang din ra bnh thng mi ni trn t nc Vit Nam.

C nc c 56.125 chc sc, nh tu hnh, cha k hng vn ngihot ng bn chuyn nghip ca cc t chc tn gio, trong Phtgio c 33.066 tng ni; Thin cha gio c 42 gim mc, 2.700 linhmc v 11.282 tu s, Tin lnh c 492 mc s, ging s v truyn o;Cao i c 8.340 chc sc, chc vic; Pht gio Ho ho c 982 chcvic v Hi gio c 699 chc sc; 3 hc vin Pht gio vi trn 1.000tng ni sinh, 30 trng trung cp Pht hc, 4 trng cao ng pht hc


39/61

vi 3.940 tng ni sinh theo hc. Gio hi Thin cha gio c 6 ichng vin vi 1.085 chng sinh v 1.712 chng sinh d b. VinThnh kinh thn hc ca Tng lin hi Hi thnh Tin lnh Vit Nam(min Nam) chiu sinh hai kho vi 150 hc sinh. Hin c hngtrm ngi ca cc tn gio ang theo hc thc s, tin s cc nctrn th gii.C nc hin c 22.000 c s th t, trong c nhiu c s cxy dng mi, xy dng li.Mc d HP quy nh v quyn t do v tn ngng,t do thnh lpmt tn gio mi.Tuy vy,trong thc t,t chc tn gio no i ngcli " ng lng dn" th s b cm nh GHPGVNTN...o cng gio VN ni ring trong qu kh cng c nhiu "ntng" vi NNVN t thi 54 n cc v nh Dng ng Cng,nhth Vinh Sn nhng nm 70,80...nn vn l i tng NN "d

chng"Cn li cc tn gio khc c bit l gio hi PGVN c chn trongMTTQVN l ok ht min l "tt i p o"!

Theo cc nh nghin cu tn gio, VN hin c cc tn gio sau:

1. o th cng cha m t tin2. o Pht3. o Thin Cha4. o Tin Lnh

5. o Cao i6. Pht gio Ha Ho7. Hi gio8. o th thn linh (nh Hng o Vng, Hng Nhng Vng,ng Ngc B Trnh Cha phu nhn, B Cha kho...)9. o Mu10. o Nho (Khng gio)11. o Lo

Pht Gio Hn Quc v Vit NamRobert Tomiller & Long Kim

L nhng ngi tng i mi n Hn Quc v nhng sinhvin Pht t Vit Nam, chng ti tnh c i n s so snhgia Pht Gio Hn Quc v Vit Nam. Tht khng may mnthay, chng ti khm ph ra Pht Gio Hn Quc nhi suy sp bi s phn chia ni b, mt mt chu s tncng t nhng ngi cc oan theo C c gio, v mt khc trong th nguy b lm lu m dn bi nhng nh hot ng


40/61

C c gio, cng vi nhng ngi cha dng nh vng v,nhng tng ni th min cng ni chuyn vi ngi phng

Ty, cng vi s c mt tng i nhng ngi cha Pht gio khu vc thnh th. Nhng iu kin ny dn chng ti i

n kt lun rng Pht gio Hn Quc n thi suy spnghim trng. Trong nhiu phng din, Pht gio Hn Qucdng nh b chn vi v ra khi tm nhn ca nhng nhquan st. Ngc li, Pht gio Vit Nam xut hin sinh ngv y sc sng vi nhiu cha cc thnh ph ln, vi giitng s nng ng, tn ty, v nhng s ng h ph bin.Hn na, trong thi gian ving thm thnh ph HCM gny, chng ti ch n nhng d n xy dng ln mts a im Pht gio. Tht thch th chng ti tm gpnhng v s va ci m va sn sng ni chuyn vi chng

ti v Pht gio v vai tr ca n Vit Nam ngay c vicPht gio chu s n p ln lao bi chnh quyn ngCng Sn.Mt trong nhng ngc nhin u tin ca chng ti l t lln nhng ngi theo C c gio Hn Quc so vi VitNam. Con s phn trm cao nhng ngi theo C c gioch yu l do bi bn cht khc nhau ca vic tri qua ch thuc a mi khu vc. Xt rng Vit Nam C c giohot ng nh l mt t chc ca Ch ngha thc dn Php

c tn dng bi k c ti Ng nh Dim thit lpquyn lnh o i v?i nhng Pht t Vit Nam, Hn Quc bthuc a khng phi bi th lc phng Ty m l Nht. Dovy, nhng nh truyn o C c gio phc v nh lmt lc lng gii phng trong vic gip nhng ngitheo Ch ngha quc gia chng s tn bo cc k ca chngha quc Nht. Tht ra, nhng nh truyn o C cgio thng ng h cuc vn ng cch mng trong khi cngthit lp trng hc v bnh vin ri sau tr thnhnhng ht ging ca nhng hi t thin hin i ngy nay.Do vy, C c gio c xoay x tr trnh danh hiu gncho l ngi theo Ch ngha quc c phn nh rng24.1% ngi Hn Quc theo C c gio. Tuy nhin, Phtgio vn quyt nh l nhm tn gio ln nht Hn Qucvi 24,4% tn . 50.1% ngi Hn Quc t cho l khngtheo mt tn gio no c iu ny c l l s th hin ca


41/61

nhng ngi ch trng phi tn gio ang pht trin x hiHn Quc v nhng thay i kh c th tin ni xy ratrong 25 nm qua v nay tr thnh mt x hi cngnghip hin i.

ng ngi hn, mt hc gi nghin cu Pht gio k chitit nhiu cuc tn cng bi nhng nh hot ng C cgio vo cha chin Pht gio trong nhng nm gn y.Hn th na, C c gio dng nh l tn gio ca tng lpbp chu trong x hi, v hai k Tng thng gn y nhtcng l ngi theo C c gio. S lng C c gio vttri cng c phn nh trong vic n lc ci thin niau ca con ngi chnh l mt phn quan trng ca h ttng pht gio. Vit Nam, mt t chc Pht gio thchin cng vic t thin v chnh ph thng tp trung qu

thng qua cha Pht gio chnh thc gim bt ni khca ngi dn. Mt khc Hn Quc, cng vic t thin cthc hin ch yu bi C c gio mc du mi mt chau c nhng n lc ng gp ring. Vit Nam, 80% n 90% ng h o Pht trong mt hnhthc no ngi xem Pht gio l mt phn thit yu camnh. Thm vo , lng can m v s tn ty ca nhngtng ni pht t to ra nhng iu kin ni m nhiu ngiVit Nam xem nhng nh s Pht gio nh l nhng ngi

dn dt o c ca quc gia. Do vy, Pht gio c th duytr sc mnh ca n Vit Nam mc d lc no cng gpkh khn v tr ngi.Vic th cng t tin l mt phng din quan trng x hiHn Quc nhng cng b gim bt bi u th ca nhngngi theo C c gio. Nhiu ngi Hn Quc tin vo victh cng t tin nhng khng c bn th gia nh bi snh hng ca C c gio. Ngc li Vit Nam, mi nhu c mt bn th trung tm vi nhng bc nh ca ttin nhng ngi c s cao v s khn ngoan ca mnhv s phn n m c th p xung bt k gia nh no quni s knh trng ch thc i vi t tin. Hn th na, bivic th cng t tin con ngi ni lin vi qu kh vch tm n tm quan trng ca truyn thng gia nh.ng thi, nn vn ha no m tn trng t tin n th tnhin t gia nh lm trung tm ca x hi v chng t s


42/61

tn knh su sc i vi ngi ln k t khi h ni v s khnngoan ca kinh nghim v lch s. Nhiu ngi Hn Quc chbai n s suy sp gi tr gia nh v s thiu tn trng ivi ngi ln xy ra trong nhng nm gn y. Thng h

li cho nhng bin chuyn bt ng cng s pht trinkinh t Hn Quc nhng n ang xy ra v s suy tn trongvic th cng t tin.Nh Vit Nam, Hn Quc l mt x hi c xa tr li khong4000 nm trc. nh hng tn gio u tin l oShaman, mt hnh thc ca ch ngha vt linh tng t nhtn gio ca dn tc thiu s Vit Nam. Pht gio n HnQuc nm 372 ch yu t Trung Quc v lc c thitlp vng quc Koguryo. Nm 384, c truyn voPaekche v sau n Shilla vo th k th 5. Pht gio lp

tc pht trin mnh Shilla, tr thnh tn gio ca ch qun ch v gii qu tc. Trc th k 7, Pht gio png nh l mt tn gio ni bt Hn Quc v l mt scmnh cho php triu nh thng nht t nc. Pht gio c nh hng ng ph bnh vo nn vn ha Hn Quc cv lnh vc pht trin trit hc v ngn ng. Trong nhngnm u, Pht gio Hn Quc, nhiu nh s i qua ligia Hn Quc v Trung Quc do vy d dng trao i vnha v gii thiu nn vn ha Trung Quc vo Hn Quc.

Ngi Hn Quc sau thit lp Pht gio Nht Bn.Nh Vit Nam, nhng Pht t Hn Quc hng n vicnh gi ngang bng ti sn ca quc gia vi sung mn caPht gio, v do vy cc nh s lao ng mt cch cnmn lm li cho quc gia v phc v nh nhng ngibo v quc gia. mt vi a phng nhiu ngi cha thmch to ra qun i cc nh s m nhim vic bo vquc gia. Cui cng Pht gio tr thnh tn gio chnhca quc gia mc du n vn cn s pha trn nhng tnngng o Pht, o Cao i , v o Shaman. Ca ci vquyn lc, gm c vic min thu, dn dt cc Hong sau ny n p tn gio nhng ngi mun lm tng nhhng quyn lc ang pht trin ca mnh vo t ncc tip tay bi nhng ngi theo o Khng hin i.

Trong hnh thc tng t, gii tu s Pht gio nh gingang bng s sng cn ca o Pht vi vn mnh quc


43/61

gia. Nhng tng ni Pht t dn dt nhiu cuc chin utruyn thng chng ngoi xm. Nhiu ngi cha phc v nhvic cung cp kho hng ha v l trung tm ca s khng ctrong sut cuc u tranh di chng Php, v nhng v tu s

Vit Nam m nhim mt vai tr lch s nng ng trongcng vic chnh tr, c bit trong chin dch di nh uiTrung Quc. Tht vy, nh cao ca lch s Vit Nam l knguyn ng thi xy ra cng vi giai on ln nht ca snh hng o Pht.Pht gio n Vit Nam trong phn u ca k nguyn Cc gio qua con ng Trung Quc v n . Pht gio VitNam b nh hng nng bi Trung Quc, hp th nhng yut o Cao i, o Khng v vic th cng t tin cng vivic th cng cc v thn a phng. iu nhn mnh y

l min Bc v min Trung u bt ngun ch yu t Phtgio i tha ph bin Srilanka, Thi Lan, Lo, Burma, vCampuchia, v hin nay i vo min Nam Vit Nam trckhi bt u ca k nguyn C c gio.Khng nh s th hin a dng ca Pht gio Vit Nam, PhtGio Hn Quc lun tp trung vo phi i tha v nhiu thk ny tch ra thnh 2 phi chnh: Chogye v Taego cngvi mt phi nh, Chontae. Phi Chogye gn y gp rcri bi s phn chia ni b khc nghit iu ny chy trn

vo tm nhn qun chng v xa hn na lm gim i gitr hnh tng o Pht t nc ny. Taego c thit lpbi ngi Nht v cho php cc nh s ly v. Tuy nhin, Vit Nam 7 nhm Pht gio chnh tn ti: Vin Ha o(VHD); Pht gio Trung Quc; Pht gio Vit Nam; Pht gioKhme; Pht gio Hinayana; Ha Ho; v khng tn gio.

iu cui cng, Hn Quc him c nhng ngi cha thnh th v xa hn na c cm gic tha nhn s suy tnnghim trng. Hu ht cc ngi cha u min qu v Phtgio b ui ra khi thnh ph trong thi k s n p cao Khng hin i triu i nh L. Tuy nhin, trn ni crt nhiu cha k t khi cc nh s sm s dng tn ngngo Shaman v tn ngng vt linh trong cc v thn ni kt hp tn gio a phng v p dng chng vo n thcc thn Pht gio nh nhng v B t ma. Nhiu ngi


44/61

cha thn qu trong mt khung cnh thin nhin tuyt vivi nhng rng tre, bi hng, v nhng m hoa di. Thtvy, thn qu Pht gio Hn Quc cho php cc ngi chat n s hi ha ng yu v s cn bng vi thin nhin

xung quanh. Phn ln cc Pht t thm cha vo nhngngy l ln m lch trong lc nhng ngi cha c cc ni coigi sut ma h v cc tng ni ln ni tu hc.

Trong khi Vit Nam Pht gio ngy cng thnh vng vpht trin, th Hn Quc Pht gio dng nh yu th i vs nh hng ca C c v ch ngha th tc ang phttrin cng vi s pht trin rc r nn kinh t Hn Quc tnhng nm 1960. Trong lc chng ta gp mt vi c nhntng ni Pht t h sn sng miu t n s nh hng cao Pht vo i sng ca h, hu nh trnh xa vic giao

tip vi ngi ngoi. Mc du s tn ti lch s tng t lngia Pht gio Hn Quc v Vit Nam, ngi Hn Quc khng nhn nhn Pht gio nh l nhu cu tinh thn ca hmc du Pht gio nm gi mu cht i vi vic gy phinh cho x hi nay sa vo h su ca cuc khng hongkinh t. i vi nhiu ngi Hn Quc Pht gio i din chonhng gi tr truyn thng v thn d, trong khi i vi nhiungi Vit Nam Pht gio i din cho s t do v tinh thnca h.

Robert Tomiller& Long KimHn quc, ngy 28/06/1999http://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/vande/002-hanviet.htm

N lc phc sinh tn gio Vit NamSimon MontlakeGi cho BBC News t chua Bat Nha
http://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/vande/002-hanviet.htmhttp://www.buddhismtoday.com/viet/pgvn/vande/002-hanviet.htm


45/61

Thin s Thich Nht Hanh va cac tin tai chua Bat Nha LmngV s thuc hng ni ting nht Vit Nam ging ti ngi chatrn sn ni Lm ng.Chng 5000 ngi gm ca vai trm s sai va cac c si t ncngoai ngi nghe Thy Thich Nht Hanh trong trong im tu tp rng,mi c xy.Mt s ngi phai ngu qua m trn m trai tam va day tht smtrong bui sang lanh d l.Thin s Thich Nht Hanh, mt nha hoat ng vi hoa binh va cung latac gia cua nhiu cun sach ban chay (bestselling author), a snggn nh toan b bn chuc nm qua Phap.Ln nay la ln th nhi ngai v nc k t nm 1966, khi ngay sang

My ku goi chm dt cuc chin tranh tai qu hng minh.Sau o, thin s Thich Nht Hanh khng c ca Nam va Bc VitNam cho tr v.Nm 1969, ngai dn u mt phai oan n Hoa am Paris ban vVit Nam.Nay thin s tr lai Vit Nam trong mt chuyn i 10 tun nhm thxem bin cua t do tn giao va tin ngng tai t nc do mtang cng san lanh ao la th nao.Ngay th Sau 16.03 thin s se chu tri mt trai an cng khai

Thanh ph H Chi Minh vi linh hn cua nhng ngi a t nan trongcuc chin Vit Nam, k ca cac binh si chinh quyn Vit Nam CngHoa trc y.Y tng cua Trai an la han gn nhng vt thng va s chia re cuaqua kh. Ba ngay oc kinh va lam l se m cho tt ca cac tin cuamoi tn giao va cho ca nhng ngi khng theo ao gi.Cac nha t chc ra thng bao co oan noi Nhng ngi theo chunghia Marx cung c hoan nghnh n oc nhng oan cua KarlMarx noi v suy tng tm linh cua chinh ng va v tinh yu cuaMarx i vi nhn loai,

Nhng bn trNm nay 81 tui, vi mt giong noi trm va nhe, Thin s Thich NhtHanh dung cac vi du trong cuc sng hang ngay giang v phapmn cua minh.


46/61

Tin n nghe thuyt giang cua Thin s Thich Nht Hanh BaoLc thang Ba 2007

mt goc co chng 80 ngi Phng Ty theo ngai. Ho nghe lithuyt giang c dich trc tip sang ting Anh va Phap.Ngai noi: -Ngay hm nay, tm tri cua nhiu ngi tp trung va chng

khoan va cac tin tc nong bong nht. Ho khng co ca thi gian chm soc cho ban thn va nhng ngi ho thng yu. Va thm chica khi a co nhiu tin ho cung khng thy hanh phuc,Ti a gp nhiu triu phu. Ho u khng hanh phuc.

y la thng ip gi song trong tm thc nhng ban tre trong giin nghe giang. Ho a s la nhng ngi sinh ra sao nm 1975, khicuc chin kt thuc.Mt s ly ngay nghi d khoa tu tp nm ngay tai chua Bat Nha,cach TPHCM chng 140 km v phia Bc.

Nhiu ngi thich thu mun tim hiu ao Pht va bit cach ap dungtn giao nay vao cuc sng hin ai ra sao.Ho trng thanh trong bi canh nn kinh t nng ng cua Vit Namang phat trin nhanh va lam ca xa hi thay i. Ho giau co hn chame va cung ci m hn trc nhng y tng mi.Nguyn Thanh ip, lam quan tri khach san noi:Ti theo ao Pht nhng y la ln u tin ti tp thin nhiu thnay,i vi th h cua ti thi Pht giao rt thich hp vi no khng chi noiv quyn lc cua c Pht.

Tn gio hi sinhS liu chinh thc noi con s nhng ngi theo ao Pht Vit Namla 10 triu trong s 84 triu dn.Nhng o chi la con s nhng ngi i chua, con ngoai ra khng aibit thc s bao nhiu ngi Vit Nam lam cac l cua Pht giao manhiu khi a hoa trn cung vi ao th t tin va ao Lao.


47/61

T nhng nm 1990, chinh quyn giam vic kim soat th cung tngiao ni cng cng va t o, mt s hi sinh tin ngng ang lanrng.Chinh quyn chi cng nhn sau tn giao va kin tri kim soat cacchua, nha th va ca n Hi giao.Lanh ao cua Giao hi Pht giao Vit Nam Thng Nht vn bi t rangoai vong phap lut thi thng xuyn vi quy nhiu nhng nmqua.Va thin s Thich Nht Hanh cung phai mt nhiu thang thoathun c v giy phep cho chuyn i bt u t 20 thang Hai.Cac nha quan sat cho rng an chn t d kin se c t chc ca Hu va HN la mt du hiu rng nha chc trach t tin trong vic vikhach cua ho se khng dung din an cng khai nay lam mt mtnha cm quyn.

Thin s va cac tin trong thi gian Bao Lc

S Phap n, mt phu ta thn cn cua thin s noi:-Nay la luc hoa giai t nc c thc s thng nht,Trong ln thm Vit Nam trc vao nm 2005, thin s a co cucgp vi cu thu tng Vit Nam.Sach cua ngai, tng bi cm trc y nay c bay ban trong cachiu sach.Thy Thich Nht Hanh tim cach gieo hat ging trong gii tre cho phaiPht giao cua minh, c goi la Pht giao tham gia vao cuc sng xahi.

Phai nay khac vi dong chinh cua ao Pht vn t nng chuyn timcon ng giac ng cho ban thn va thao lun trong cac nhom nhov nhng chim nghim tm linh va ao c.Bn sn i, mt nhom chng 90 s nam va n, tt ca u tre chitrong tui 20 a lam l xut gia.Ho se sng tai chua ma chinh thc thuc Giao hi Pht giao VitNam c cng nhn.


48/61

Tui cua ho la mt iu gy chu y va cac nha t chc goi y chinhla mt S oan Hoa binh tng lai cho Vit Nam lam sng laiao Pht.S c Gii Nghim, ngi ang tru tri mt thin vin California tora rt vui trc con s nhng tin tre.Nhng thanh nin tng nghi chua chi la ni cho nhng ngi gia. Vi th chung ti mun khuyn khich nhng ngi tre n vi chua,Nhng chuyn th hin cac du hiu tn giao qua l liu vn la mtcan tr cho nhng ai mun thng tin trong b may nha nc.

ang Cng san Vit Nam chinh thc ma noi la mt t chc v thn,va cac quan chc chinh quyn phai gi tin ngng nh iu ring t.Mt sinh vin ai hoc d khoa hoc to ra rt phn khich khi oc cacsach cua thy Nht Hanh.Khng co my ngi bit thin la gi. Ho chi n chua chin ngm

canh,Nhng anh ngai k v mi quan tm n Pht giao nh th nay chocha me vn la can b nha nc TP H Chi Minh.Va anh cung cn thn khng mun mt nha bao nc ngoai ghi tntht vao bai vit.

o Pht Nguyn Thy ti Vit Nam

TS. Bnh Ansono Pht truyn n Vit Nam vo khong u th k Cng Nguyn [1].n cui th k th hai, Vit Nam thnh lp c mt trung tm PhtGio quan trng trong vng, thng c gi l trung tm Pht Gio LuyLu, nay thuc tnh Bc Ninh, pha bc thnh ph H Ni. Luy Lu l th ca x Giao Ch, tn c ca Vit Nam, v l mt trm ngh chn quen thucca cc nh truyn gio o Pht ngi n , trn hnh trnh sang TrungHoa theo ng bin ca cc thng gia n i t bn o n . Mt skinh in i Tha v A-hm c dch sang Hoa vn ti , chng hnnh kinh T Thp Nh Chng, An Ban Th , Kinh Bn Sanh, Kinh Mi-

lan-a Vn o, v.v.Trong 18 th k k tip, v iu kin a l gn Trung Hoa v hai ln lthuc x ny, Vit Nam v Trung Hoa c chung nhiu sc thi di sn vnha, trit hc v tn gio. Pht Gio VN phn nh nhiu nh hng ca cc

pht trin h i Tha ti Trung Hoa, vi cc tng phi Thin, Tnh v Mt.Phn t pha nam ca Vit Nam ngy nay u tin c ngi Chm v CamBt (Kh-me) tr ng, v h theo c hai truyn thng i Tha n v


49/61

Pht Gio Nguyn Thy, mc d c l l ngi Chm theo truyn thngNguyn Thy t th k 3 CN v ngi Cam Bt ch bt u theo NguynThy vo th k 12 [2]. Ngi Vit bt u xm chim v thu nhp phn tny vo th k 15, v n th k 18, hnh dng ca quc gia Vit Nam nhhin nay c hon tt. T , sc tc Vit theo Pht Gio i Tha, trongkhi sc tc Kh-me theo truyn thng Nguyn Thy, c hai truyn thng nycng chung nhau hin hu an ha.Trong thp nin 1920 v 1930, Vit Nam c nhiu phong tro hi sinh vcanh tn cc hot ng Pht Gio. Song song vi s chnh n cc t chci Tha cn c nhiu ch tm n cc hot ng ca truyn thng NguynThy, v hnh thin v cc kinh sch da theo kinh tng Pali, nhng vit

bng ting Php. Trong s nhng ngi tin phong truyn b o PhtNguyn Thy vo Vit Nam c mt v bc s th y tr tn l L Vn Ging.ng sinh ra min Nam, nhng i hc H Ni, v sau khi tt nghip, ng

c c sang lm vic ti Phnom Penh (Nam Vang) cho chnh quyn Php.Trong thi gian , ng bt u tm n o Pht. ng theo hc cc phpmn Tnh v Mt tng, nhng khng tha mn. Tnh c ng gp v PhTng Thng Cam Bt, v c v s ny gii thiu mt quyn sch tingPhp, vit v Bt-Chnh o. ng rt xc ng khi c nhng li ging rrng trong quyn sch v quyt tm hnh tr theo truyn thng ny. nghc php hnh thin qun hi th (anapanasati) t mt v tng Cam Bt ticha Unalom v t c mc thin nh rt cao. ng tip tc hnh tr theo

php mn ny v vi nm sau quyt nh xut gia, vi php danh l H-

Tng (Vansarakkhita) [3].Vo nm 1940, khi c mt ngi bn thn, ng Nguyn Vn Hiu, v mts Pht T Vit thnh mi, T kheo H Tng tr v Vit Nam v gip thitlp cha Bu Quang G Da, Th c. y l ngi cha u tin caPht Gio Nguyn Thy Vit Nam. Sau , Ha Thng Chuon Nath, vTng Thng Pht Gio Cam Bt cng vi 30 v t kheo Cam Bt nngi cha ny lm l kt gii Sima. Nm 1947 cha b qun Php tn

ph, v c trng tu vo nm 1951 [4].Ti cha Bu Quang, ngi H Tng cng vi cc v t kheo Vit khc, trc th gii v tu hc ti Cam Bt, nh qu ngi Thin Lut, Bu Chn,

Kim Quang, Gii Nghim, Tnh S, Ti Thng, Gic Quang, n Lm, btu truyn ging Pht Php bng ting Vit. Ngi cng phin dch nhiukinh in t kinh tng Pali, v t , Pht Gio Nguyn Thy tr thnh mttrong nhng hot ng ca Pht Gio Vit Nam.Vo nm 1949-1950, ngi H Tng cng vi ng Nguyn Vn Hiu v mts c s thin tm ng ra xy dng cha K Vin ti Bn C, Qun Ba, SiGn. T , K Vin T tr thnh mt trung tm chnh ca cc hot ng


50/61

Pht Gio Nguyn Thy, v cng ngy cng thu ht nhiu Pht t. Nm1957, Gio Hi Tng Gi Nguyn Thy Vit Nam chnh thc c thnhlp, v Tng on Nguyn Thy c ngi H Tng lm v Tng Thng utin ca Gio Hi.Trong thi k , cc hot ng Pht s c tng cng vi s hin dinca Ha Thng Narada n t Tch Lan. Ngi Narada tng n Vit

Nam vo thp nin 1930 v c mang nhiu nhnh cy b trng tinhiu ni trong ton x. Trong nhng ln ving thm vo thp nin 1950 v1960, ngi thu ht c nhiu Pht t n vi truyn thng NguynThy, trong s c mt nh dch gi ni ting l ng Phm Kim Khnh.ng Khnh xin quy y Tam Bo vi ngi, vi php danh l Sunanda. ng tng dch nhiu sch ca ngi Narada, trong c quyn c Pht vPht Php, Pht Gio Tm Lc, Kinh T Nim X, Kinh Php C, Cm

Nang Vi Diu Php, T V Lng Tm, Nhng Bc Thng Trm, v.v. [5].

ng Khnh hin ang ng ti Hoa K, d trong tui 80, vn tch cc dchthut cc sch Pht Php ca cc v thin s ni ting Thi Lan, Min inv Tch Lan.T Si Gn, o Pht Nguyn Thy c truyn b n cc tnh thnh khpmin nam v min trung nc Vit v nhiu cha c thit lp. Theo thngk nm 1997, c tt c 64 cha Nguyn Thy, trong c 19 cha ti SiGn [6]. Ngoi cha Bu Quang v K Vin, cn c nhiu cha ni tingkhc nh cha Bu Long, Gic Quang, Ph Minh, Tam Bo ( Nng),Thin Lm v Huyn Khng (Hu), v Thch Ca Pht i Vng Tu.

Trong thp nin 1960 v 1970, nhiu v t kheo c gi i tu hc ncngoi, ng nht l ti Thi Lan, v mt vi v khc ti Tch Lan v n .Chng trnh tu hc ny c thit lp tr li trong nhng nm gn y, vhin c khong 20 v ang tu hc ti Min in.Trong lch s, c mt s lin h khng kht gia tng on Vit Nam vCam Bt. Cng cn ghi nhn y l vo nm 1979, sau khi nhm Kh-me b nh ui ra khi Phnom Penh, Ha Thng Bu Chn v Gii

Nghim cng vi mt on t kheo Vit Nam n thnh ph ny titruyn gii cho 7 v t kheo Cam Bt v phc hi Tng on Cam Bt, vn b nhm Kh-me tiu dit khi h nm quyn [7].

Kinh in Pht Php bng Vit ng c dch ra t 2 ngun: Tam tng Paliv Hn tng A-hm, cng vi nhiu kinh in i Tha khc. T thp nin1980, mt chng trnh phin dch v n hnh i Tng Kinh Vit Nam c thnh lp v xc tin, vi s ng gp ca nhiu v cao tng hc gica Bc tng ln Nam tng. n nay, 27 quyn kinh dch t 4 b Nikaya, doHa Thng Minh Chu dch, v 4 b A-hm, do Ha Thng Tr Tnh,Thin Siu, v Thanh T dch, c pht hnh. Cng tc dch thut b


51/61

Nikaya th 5 hin ang c tin hnh. Thm vo , ton b 7 tp Vi DiuPhp (A t m, Abhidhamma) do Ha Thng Tnh S dch cng c

pht hnh, cng vi cc b Kinh Php C, Mi-lan-a vn o, Thanh Tnho, Thng Php Tp Yu Lun, v nhiu tc phm khc.Tm li, mc d Pht Gio Vit Nam ch yu l theo truyn thng iTha, truyn thng Nguyn Thy cng c cng nhn v hin nay c nhiuquan tm n cc php hnh thin Nguyn Thy, kinh in Nikaya v A-hm, v b Vi Diu Php.

Bnh Anson,Perth, Ty c, thng 6-1999

Tham Kho[1] Nguyn Lang, 1973. Vit Nam Pht Gio S Lun, quyn 1.[2] Andrew Skilton, 1994. A Concise History of Buddhism.[3] L Minh Qui, 1981. Ha Thng H Tng.

[4] Nguyn Vn Hiu, 1971. Cng tc xy dng Pht Gio Nguyn Thy tiVit Nam.[5] Phm Kim Khnh, 1991. Narada Maha Thera.[6] Tun bo Gic Ng, s 63, 14-06-1997, Si Gn.[7] Thch ng Bn, 1996. Tiu s Danh tng Vit Nam.http://www.phatgiaonguyenthuy.com/trang2/photos/lichsu/binhanson.htmo Pht - "B quyt c bit"ca doanh nhn hin i? (Phn I)Th ba , 20 / 5 / 2008, 2: 27 (GMT+7)

o Pht l o t bi, cao lng nhn i, trong khi thng trngthng c quan nim l chin trng, ni din ra cuc u tranhkhc lit v khng khoan nhng. C th dung ho c khng? Nhnggio l no ca o Pht hng dn cho cch ng x ca nhng doanhnhn? Phng vin Vietimes gp g mt s nh kinh doanh tn tui,tin theo o Pht hi v vn ny.

Phng vin (PV): C kin cho rng, ging nh nhng nc thi k u

pht trin th trng t do, nhiu doanh nghip Vit Nam thiu vn li munpht ln nhanh v c ngay li nhun nn thng b qua o c kinhdoanh v trch nhim x hi. ng/ b nhn xt g v kin ny?ng Nguyn Tun Khi, Tng gim c Cng ty c phn Sa Quct:

ng Nguyn Tun Khi


52/61

S tht, nc ta, d khng phi tt c u Pht t, nhng nh hng cao Pht rt su rng nh

1B Phật Giáo là trí tín chứ không phải mê tín.doc

Documents

Transcript of 1B Phật Giáo là trí tín chứ không phải mê tín.doc