18. Οι άγιες εικόνες, έκφραση της πίστης

Χανόγλου Δέσποινα ΠΕ01

• Στα βυζαντινά χρόνια η θέση των εικόνων στη λατρεία και στη ζωή των χριστιανών αμφισβητήθηκε. Ο πόλεμος που ξέσπασε εναντίον τους είναι γνωστός με το όνομα εικονομαχία και κράτησε πάνω από εκατό χρόνια.

• Επικράτησε τελικά η πίστη της Εκκλησίας, όπως τη διατύπωσε η Ζ' Οικουμενική Σύνοδος , η οποία όρισε και την τιμητική προσκύνηση των εικόνων.

• Την αναστήλωση των εικόνων γιορτάζει η Εκκλησία μας την Α' Κυριακή των Νηστειών, που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας. Στους ναούς γίνεται λιτάνευση των εικόνων και διαβάζεται το απόσπασμα από το «Συνοδικό της Ορθοδοξίας»

• Το επιχείρημα των εικονομάχων ήταν ότι ο Χριστός ως Θεός δε ζωγραφίζεται. Η θεότητα είναι αθέατη και συνεπώς απερίγραπτη. Για τους εικονομάχους, και οι εικόνες της Θεοτόκου και των αγίων ήταν εξίσου απαράδεκτες και δε διαφέρουν από τα είδωλα.

Τα επιχειρήματα των εικονομάχων αντέκρουσαν οι ορθόδοξοι. Στην εικόνα του Χριστού, απαντούσαν, δε ζωγραφίζουμε ούτε τη

θεία αλλά και ούτε την ανθρώπινη φύση.

Αναπαριστάνουμε το σαρκωμένο Λόγο, και με τον τρόπο αυτό προσκυνούμε το

πρόσωπο του, στο οποίο όμως οι δύο φύσεις είναι

αχώριστα ενωμένες.

Το δείχνουν και τα ονόματα που γράφονται στην εικόνα. Το «Ιησούς

Χριστός» υποδηλώνει πως είναι άνθρωπος και το άλλο, ‘’ο ων ’’ (=αυτός

που υπάρχει αιώνια) πως είναι Θεός, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός είναι

Θεάνθρωπος.

Σημαντικοί υπέρμαχοι των εικόνων ήταν ο Αγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός και ο Θεόδωρος ο Στουδίτης.

Οι εικόνες της Θεοτόκου και των αγίων ακτινοβολούν την εικόνα του Χριστού.

Οι εικόνες δεν είναι σαν τις φωτογραφίες. Η εικόνα μοιάζει με το πρωτότυπο, αλλά και διαφέρει από αυτό.

Τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά είναι αλλοιωμένα, μεταμορφωμένα.

Δεν ισχύουν πια οι γήινες και

φυσικές αναλογίες, γιατί το εικονιζόμενο

πρόσωπο μετέχει σε μια

άλλη πραγματικότητα, στη θεία χάρη,

στην ουράνια κατάσταση.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα κτίρια ή το τοπίο.

Όταν προσκυνούμε τις άγιες εικόνες, η

τιμή δεν απευθύνεται στο

υλικό από το οποίο είναι

κατασκευασμένες, αλλά, όπως

έγραψε ο Μ. Βασίλειος, «πρός τό πρωτότυπον

διαβαίνει».

Οι παραστάσεις των εικόνων στην αρχή ήταν απλές, άτεχνες, συμβολικές.

Στο αποκορύφωμά της, η τέχνη της αγιογραφίας έφθασε από τα μέσα του 13 αι. έως τα μέσα του 15ου αι.

Στη Θεσσαλονίκη,

διαμορφώθηκε η πρώτη

«σχολή» δηλ. τεχνοτροπία,

τάση, που ονομάζεται

«Μακεδονική», με κυριότερο

εκπρόσωπο της τον Μανουήλ Πανσέληνο.

• Οι φυσιογνωμίες ζωγραφίζονται με ζωηρά χρώματα και παριστάνονται με φυσικές κινήσεις, ρεαλιστικές, αλλά ταυτόχρονα εξιδανικευμένες. Φαίνεται δηλ. στα πρόσωπα, παρόλο που είναι φυσικά, η ένταση της ψυχής και ο πνευματικός της κόσμος.

Η άλλη «σχολή» λέγεται «Κρητική». Ξεκίνησε από την Κων/πολη και διαμορφώθηκε στην Κρήτη κατά το 16ο αι., με κυριότερο

εκπρόσωπο τον Κρητικό Θεοφάνη.

Τα πρόσωπα εικονίζονται ασκητικά, συγκρατημένα, αυστηρά,αλλά συνάμα υποβλητικά και ευγενικά.

Στους επόμενους αιώνες, οι αγιογράφοι θα επηρεαστούν από τη Δύση και θα ξεχάσουν τη βυζαντινή παράδοση.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια στροφή προς τη βυζαντινή εικόνα. Στην ανακάλυψη της αξίας της, πολύ συντέλεσαν

έξοχοι αγιογράφοι, όπως ο Φώτης Κόντογλου.

Οι εικόνες είναι ένας αδαπάνητος πνευματικός θησαυρός της Εκκλησίας

Στη μονή του Σινά και στις μονές του Αγίου Όρους, βρίσκονται οι πιο πολλές. Μόνο στο Σινά, οι φορητές βυζαντινές εικόνες (6ου-15ου αι.) είναι πολύ περισσότερες από όσες υπάρχουν σ' όλο τον υπόλοιπο κόσμο και ανάμεσά τους οι παλιές και αξιόλογες του 6ου αι.