Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία

Αφροδίτη Μπάκα

Διάγραμμα μαθημάτωνΠεριγραφή / Περιεχόμενο μαθήματος • Το μάθημα αποτελεί εισαγωγή στις κύριες έννοιες της κοινωνικής ψυχολογίας. Στη

διάρκειά του οι φοιτητές/τριες παρακολουθούν δίωρες θεωρητικές διαλέξεις που εστιάζουν στα παρακάτω θέματα:

– Αντικείμενο – Επίπεδα Ανάλυσης στην Κοινωνική Ψυχολογία. Ιστορία της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Μέθοδοι Έρευνας

– Σύσταση ομάδων: Τυπικές και άτυπες ομάδες και κοινωνικο- ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Νόρμες και ομοιότητα μελών, δομή, αρχηγία, συνεκτικότητα, είδη εντατικών ψυχολογικών ομάδων.

– Ενδο-ομαδικά φαινόμενα: Συμμόρφωση, υπακοή στην εξουσία, κοινωνική επιρροή, μειονοτική επιρροή, ομαδική πόλωση.

– Εφαρμογές Κοινωνικής Ψυχολογίας

Μαθησιακοί στόχοι• Εξοικείωση με τα πεδία και τις μεθόδους έρευνας στην Κοινωνική Ψυχολογία καθώς

και με τα επίπεδα ανάλυσης των κοινωνικο-ψυχολογικών φαινομένων • Κατανόηση των διαδικασιών που ενέχονται στη δημιουργία ομάδων • Κατανόηση των βασικών διεργασιών κοινωνικής επιρροής• Εξοικείωση με τη μελέτη επιστημονικών κειμένων κοινωνικής ψυχολογίας

Εξετάσεις• Γραπτές εξετάσεις με θέματα ανάπτυξης (κλειστά βιβλία)

Κοινωνική Ψυχολογία: Ορισμοί

• Κοινωνική Ψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη της ανθρώπινης κοινωνικής συμπεριφοράς (Hogg & Abrams, 1988)

• Κοινωνική ψυχολογία είναι η επιστήμη που ως αντικείμενό της έχει να κατανοήσει και να ερμηνεύσει πώς η σκέψη, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζονται από την πραγματική, φανταστική ή υπονοούμενη συμπεριφορά των άλλων (Allport, 1968).

• Η Κοινωνική Ψυχολογία μελετά την κοινωνική φύση των ανθρώπων και την κοινωνική κατασκευή της γνώσης (Condor & Antaki. 1998).

Ιστορία

• Κοινοτική ζωή από την αρχαιότητα• Κοινωνική σκέψη

– Πλατωνική: Κράτος – άτομο (για να γίνει κοινωνικό το άτομο χρειάζεται η εκπαίδευσή του από το κράτος)

– Αριστοτελική: Το άτομο φύσει κοινωνικό

• Διαφορές στην αφήγηση της ιστορίας ως προς άξονες – Γεωπολιτικούς: Αμερική - Ευρώπη– Θεωρητικούς: Κοινωνιολογία – Ψυχολογία– Επιστημολογικούς: Συμπεριφορισμός – Gestalt– Ιδεολογικούς: Ατομικισμός - Ολισμός

• Ψυχολογική ΚΨ – Κοινωνιολογική ΚΨ

Κοινωνιοκεντρική – ατομοκεντρική προσέγγιση

• Κοινωνιοκεντρική προσέγγιση – Έμφαση στις κοινωνικές δομές και στο πώς αυτές

επηρεάζουν το άτομο και τις εμπειρίες του

• Ατομοκεντρική προσέγγιση– Έμφαση στις ατομικές λειτουργίες και στο πώς αυτές

επηρεάζουν τα κοινωνικά συστήματα

Ομαδικός νους - Ατομικισμός

• Hegel: Το κράτος η ενσάρκωση του κοινωνικού πνεύματος στο οποίο τα ατομικά πνεύματα συμμετέχουν ενεργά.

• Ατομικισμός: Βασικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου παραμένουν αμετάβλητα και ανεξάρτητα από το κοινωνικό πλαίσιο

• Ψυχολογική κοινωνική ψυχολογία• Κοινωνιολογική κοινωνική ψυχολογία

Ατομικισμός: Αρχές

• Ηδονισμός: Κάθε δραστηριότητα κινητοποιείται από την επιθυμία για ηδονή και αποφυγή του πόνου

• Ωφελιμισμός: Κάθε δραστηριότητα κινητοποιείται με την προσδοκία της χρησιμότητας των συνεπειών της και με στόχο την μεγαλύτερη ευτυχία για τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων

Δύναμη και κοινωνικές σχέσεις

• Πόλεμος εναντίον όλων (Hobbes)

• Ανθρώπινη επιθυμία για όλο και περισσότερη δύναμη (Nietzche)

Διανοητές που επηρέασαν την κοινωνική ψυχολογία

• Comte: Πατέρας της κοινωνιολογίας και του θετικισμού– Τα φαινόμενα είναι πραγματικά και καθορισμένα – Γνώση είναι η περιγραφή αυτών των φαινομένων και η χρονική

και χωρική τους διάταξη με όρους σταθερότητας και απόκλισης

• Durkheim: Συλλογικές αναπαραστάσεις– Τα κοινωνικά φαινόμενα είναι εξωτερικά από την ατομική

συνείδηση– Οι συλλογικές αναπαραστάσεις υπάρχουν ανεξάρτητα από τις

ατομικές αν και προκύπτουν από τη συναναστροφή των ατόμων

• Darwin: Θεωρία της εξέλιξης– Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό όν που έχει αναπτύξει την

ικανότητα της προσαρμογής σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, μέρος του οποίου είναι και κοινωνικό

Πρωτοπόροι της Κοινωνικής Ψυχολογίας: Lazarus, Steinthal, Wundt

• Volkerpsychologie: Η ψυχολογία του λαού (πλήθους)

• Γερμανία 18ος – 20ος αιώνας• Δημιουργία εθνικών κρατών• Θεμελιώδης μορφή ανθρώπινης συνεργασίας

αποτελεί η πολιτισμική κοινότητα (λαός) εντός της οποίας σχηματίζεται η προσωπικότητα των ατόμων και η διαπαιδαγώγησή τους

• Διάκριση της ψυχολογίας του πλήθους από την ατομική (Wundt)

Πρωτοπόροι της Κοινωνικής Ψυχολογίας: Gustave Le Bon

• Ψυχολογία των μαζών: Συμπεριφορά των μαζών και του ατόμου εντός της μάζας

• Ιατρικά πρότυπα:– Υπνωτισμός: κατάσταση στην οποία μειώνεται το

επίπεδο συνείδησης και η σκέψη καθίσταται περισσότερο «πρωτόγονη»

– Μόλυνση (επιδημιολογία): Διάδοση των συναισθημάτων κατά το πρότυπο των μολυσματικών ασθενειών (Πνευματική μόλυνση)

• Πρότυπα από την εγκληματολογία– Μειωμένη υπευθυνότητα του ατόμου στη μάζα

Ψυχολογία των μαζών

• Το άτομο στη μάζα γίνεται πρωτόγονο, με ανώριμα χαρακτηριστικά (νηπίου), λιγότερο έξυπνο, λιγότερο ορθολογικό και λιγότερο υπεύθυνο.

• Μη φυσιολογικότητα, εγκληματικότητα, ανομία• Ιστορικές συνθήκες: Η μάζα απειλή για το

κατεστημένο και ιδιαίτερα για την αστική τάξη• Επαναστάσεις στη Γαλλία • Εκβιομηχάνιση και κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές• Αυξανόμενη δύναμη των εργατικών ενώσεων

Το ξεκίνημα της Κοινωνικής Ψυχολογίας

• Τα πρώτα θεωρητικά κείμενα της Κοινωνικής Ψυχολογίας– Carlo Cattaneo (Ιταλία-1863): Ομιλία με θέμα:

Η αντίθεση ως μέθοδος της κοινωνικής ψυχολογίας (ενδιαφέρον για τις συγκρούσεις μετέπειτα κοινωνική επιρροή)

– Tarde : Οι νόμοι της μίμησης (1890), Μελέτες Κοινωνικής Ψυχολογίας (1898) (Γαλλία)

– Le Bon (Γαλλία – 1895)

Carlo Cattaneo Gustave Le Bon Gabriel de Tarde

Τα πρώτα κοινωνιο-ψυχολογικά πειράματα

• Ringelmann (1882-1884): Κοινωνική Οκνηρία (Γαλλία)

• Triplett (1898): Κοινωνική διευκόλυνση (Αμερική)

Και τα δύο μελετούν ατομική συμπεριφορά ενώ το κοινωνικό περιορίζεται στην παρουσία ή απουσία τρίτων

Τα πρώτα εγχειρίδια Κοινωνικής Ψυχολογίας

• McDougall (1908) An Introduction to Social Psychology: ασχολούνταν με τις εγγενείς τάσεις και ικανότητες του ατομικού ανθρώπινου πνεύματος (Βρετανία) (Επηρεασμένο από τον Le Bon)

• Ross (1908) Social Psychology: ασχολούνταν με τα σχέδια και τις τάσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ανθρώπων ως συνέπεια των συνδέσεών τους (ΗΠΑ) (επηρεασμένο από τον Tarde)

Η Κοινωνική ψυχολογία στη Β. Αμερική• Allport (1924). Η κοινωνική ψυχολογία είναι η επιστήμη

που μελετά τη συμπεριφορά του ατόμου στο βαθμό που αυτή προκαλεί ερεθίσματα σε άλλα άτομα ή αποτελεί την αντίδρασή του σε αυτή τη συμπεριφορά.

• Συμπεριφορισμός – ατομικισμός – πειραματισμός• Η κοινωνική ψυχολογία γίνεται επιστημονικός κλάδος

κυρίως ως ψυχολογία του ατόμου• Αμερική μετά τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο, οικονομική κρίση

και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο• Επικέντρωση στη μέτρηση των στάσεων και στην

αλλαγή των στάσεων• Προτίμηση για πειράματα αντί έρευνα στο πεδίο και

μέτρηση αντί παρατήρησης• Υπεροχή των μεθόδων έναντι των προβλημάτων

Ευρωπαϊκά ρεύματα στη Β. Αμερική

• Εβραίοι επιστήμονες μετακινούνται στην Αμερική από την Ευρώπη ως πρόσφυγες στη διάρκεια του Β’ παγκοσμίου πολέμου

• Lewin: Θεωρία του πεδίου στις ομάδες– Αρχή αλληλεξάρτησης– Υπεροχή του συνόλου (πεδίο) έναντι του ατόμου (Gestalt) – Πειράματα με ομάδες & εργασία στην κοινότητα με στόχο την

αλλαγή της συμπεριφοράς και των αξιών (έρευνα δράσης)

• Heider: Κοινωνική απόδοση• Sherif: κοινωνικοί κανόνες• Adorno: Θεωρία για την αυταρχική προσωπικότητα

Η κοινωνική ψυχολογία στην Ευρώπη

• 1971 European Journal of Social Psychology• 1966 Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Πειραματικής

Κοινωνικής Ψυχολογίας• Ανάγκη για περισσότερο κοινωνική κοινωνική

ψυχολογία από αυτή που αναπτύχθηκε στην Αμερική

• Tajfel (Βρετανία): Κοινωνική διάσταση της ατομικής και ομαδικής συμπεριφοράς.

• Moscovici (Γαλλία): Η κοινωνία έχει τη δική της δομή που δεν ορίζεται με βάση τα ατομικά χαρακτηριστικά

Ευρώπη - Αμερική

• Αμερική: ατομικιστική, μη ιστορική, εθνοκεντρική και εργαστηριακή κοινωνική ψυχολογία

• Ευρώπη: επικέντρωση στις διομαδικές σχέσεις, κοινωνική ταυτότητα, κοινωνική επιρροή και στο λόγο

• Αμερική: Άτομο και οι λειτουργίες του • Ευρώπη: κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες

της σκέψης και της συμπεριφοράς

Βιβλιογραφία

• Graumann, C. (2007). Εισαγωγή στην ιστορία της κοινωνικής ψυχολογίας. Στο M. Hewstone & Stroebe, W. (Eds) Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία, σελ. 35-60. Αθήνα: Παπαζήση.

• Παπαστάμου, Σ. (2001). Ιστορική και επιστημολογική επισκόπηση της κοινωνιοψυχολογικής σκέψης. Στο Σ. Παπαστάμου (Επ. Έκδ.), Εισαγωγή στην κοινωνική ψυχολογία: Επιστημολογικοί προσανατολισμοί και μεθοδολογικές κατευθύνσεις, Τόμ. Α’, σελ. 109-184. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.