Kártta ja diedoBuorisboahtem Vuona Nasjonalpárkajda

Rágo nasjonalpárkka

Gåvå: Marius Saunders

Buorisboahtem Ráguj

Rágo le moattebelak gånnå li siettos miehtse, slædo, báktálagá ja márajdiddje guojka. Ednama li smilltjá ja álu sjaddá guhkep váttsos gå majt ájádalá gå kártav vuojná. Dassta l sjaddam moallánahkko «Rágomijlla». Danen de dárbaha guhkep ájgev gå Rágon la vádtsemin.

Rágo nasjonalpárkka le akta dajs vuostasj nasjonalpárkajs mij Vuonan ásaduváj. Juo jagen 1971 suodjaluváj Rágo nasjonalpárkka åvdåstahtátjit oalle várreduobddágijt Nordlándan ietjastjerdak judosiellemij rádjáguovlon buohta Badjelánda nasjonalpárka.

Bassejávrguojkka le alvvásamos guojkajs ja le gåvvidum dán tjállaga åvddåbielen. Buoremus várdudahka le «Grisryggen» bájkes gåsstå vuojná dav alvvás guojkav, vælmmáv vággevuodusin ja dav girkes Bassejávrev.

Rágo nasjonalpárkka le svieriga nasjonalpárka Badjelánda buohta,

mij le vas Sárega ja Stuormuorke nasjonalpárkaj lahka. Tjoahken li dá nasjonalpárka stuorámus åjdåmiehttse guovlo Europán. Guovlo li ájnasa biologijjalasj moattevuodav ja åjdåmiehttseluondov bisodittjat.

Rágon le guhká árbbedábe sáme ano hárráj ja gávnnuji moadda sáme kulturmujto nasjonalpárkan. Duobddága aneduvvi vilá ællosujton.

Rágon le stuorra árvvo bájkálasj ulmutjijda gudi guovlov adni, valla dat unnes nasjonalpárkka gassko Nordlándan le aj dåbdos ålggon dan stuorra væráldin. Rijkajgasskasasj guossijs ma Ráguj båhti le vuordedahtte iejvvi ulmutjijt Dujskas ja Tsjekkias, valla máhtá aj iejvvit ulmutjijt ietjá væráltguovlojs gudi li Rágo nasjonalpárka milta gå Vuonan li mannamin.

Dánna máhtá oasev válldet Nuorlánda åjdåmiehtses, vádtset åjdå ja sjaddelis vákkudagájt márajdiddje guojkaj jali siettosvuodav dåbddåt dan tjáppa várreduobddágin.

Girkes várrejávrre gånnå máhta gálatjit, guollit ja gåsstå tjátjes viettja.

Jiekke ja biehtsevuobme l tjábbe ja ájnas biologijjalasj moattevuohtaj.

Gåv

å: S

vein

Ein

ar S

tuen

Gåv

å: J

im K

rist

ense

n

Luonndoåtsådallama

Viejddim ja guollim Nasjonalpárkan le buorre viejddimduobddaga jus luondo åtsådallama li sæmmi ájnnasa gå sálaj. Rágon le dåssju loahpe viejddit gierunijt, vuovdegijt, njoammelijt, riehpihijt ja minkajt.

Nasjonalpárkan máhtá dån guollit gånnå sidá. Bassejávrre, Storskogjávrre ja Sølvskardjávrre li viehká guollás jávre. Dájn jávrijn máhtá vantsav lájggit Fuosko ja Oarjjefoaldá guollimsiebres (FSJFF). Mujte viejddim- ja guollimkårtåv.

Idjadit RágonÆlla nav ållo idjadimmáhttelisvuoda nasjonalpárkan, valla Stáhtamiehtsen (Statskog) li guokta hyhto ma li rahpasa várrevádtsijda. Storskogjávrhyhton li niellja seŋga ja guokta Rágohyhton. Sørengábma le aj rabás, ja danna suojev gávna dálkken ja bieggan. FSJFF fálla aj idjadimsajev Storskoghyhton Storskogjávren ja Fjellrosenin Bassejávren. Dá li lásan ja dajt viertti ájge bále lájggit. Valla ietján la máhttelis loavddagav, tjubugav, teltav tsaggat gåsi sidá nasjonalpárkan.

Rágo nasjonalpárkka le dunji guhti sidá åtsådallat oalle åjdåmiehtsev alvvás luondon. Duobddága ma ælla ávkkidum vaddi åtsådallamijt majt ij rat máhte vajálduhttet. Dánna hæhttu ulmusj aktu allasis rijbadit, valla dån gávna nållidum bálggájt ja råvijt stuorámus jågåj rastá.

Bæjvvásav Bassejávrguojkkaj Váttsos Grisryggen várdudahkaj Bassejávrguojka guoran le mutták váttsos bæjvvásin. Dån guodá bijlav Litjsádduj, ja tjuovo bálggáv 5,5 km bajás 400 miehterav várdudahkaj. Dánna l Rágo buoremus várdudahka.

Rágobiráldissa idjadimijn“Rágobiráldissa” le dav majt ienemusá vádtsi gå li Rágon. Laksholas máhtá nållidum bálggáv vádtset mij manná degu biráldissan 23 km guhkkudagájn. Váttsos álggá nasjonalpárka ålggolin, ja bajás muhtem riehpev ållu jåhkågáttev. Bajás Nordskárdev le rápptjo ja rádes, ja Storskogjávre guovlluj le smilltje. Dánna le ájnas bálggáv tjuovvot. Nav de váttsá Sølvskardjávre ja Bassejávre guovlluj, badjela Grisryggen ja jåvsåda Litjsádduj, 2 km dassta gåsstå vádtsáji. Dáv máhtá diehttelis aj nuppe guovlluj vádtset. Dánna li gålmmå råve badjel daj stuorámus jågåj, ja jæggálagá gånnå li diele. Oajvvadip idjada Storskogjávrgátten, mij le gasskarájen Rágobiráldisán.

Storskogguojkka le gasskarájen Rágobiráldisán, dåssju 200m Storskogjávrhyhtos.

Gåv

å: O

skar

N. P

ette

rsen

Bassejávren máhtá oadtjot ruoppsis ja buojdes rávdojt.

Gåv

å: J

im K

rist

ense

n

Rágon le álkke gávnnat siettos sajev gåsi teltav tsakka.

Gåv

å: M

ariu

s Sa

unde

rs

Gånnå l Rágo nasjonalpárkka?

Oarjjefuolda suohkanin Nordlánda fylkan

Gåktu dåhku boadáv?

Bussajn: Vuodjemájgijt gehtja 177nordland.no. Vihtta km váttsos bussaganudagás “Trengsel” Litjsádduj jali Laksholaj.Bijlajn: Gáva E6as Fv 617aj. Væddjasuorgen la galbba Rágo nasjonalpárkka. Jus oarjját boada de boadá suorggáj hæhkkat gå Tennflågtunellas ålgus boadá. Dassta vuoje rahtev 5 km. Lieddimstasjåvnnå el-bijllaj Straumenin ja Gåbjávre guossevieson.

Nasjonalpárkaj guossidimguovdásj

Nasjonalpárkaj guossidimguovdásj Nordlánnda nordlandsnaturen.no

Várdudahka Grisryggen/Bassejávrguojkka Strøksnes

Manno gárvedibme norgesnasjonalparker.no, ut.no, godtur.noViejddim ja guollimkårttå: Inatur.no

Suodjalimguovlo lahkusin

Dávga suoddjimpárkka, Laksågaosen luonndoreserváhtta, Trolldalsvatnet luonndoreserváhtta ja Badjelánnda nasjonalpárkka Sverigin.

Tjærro Duokta

Diedo turistajda nordlandsnaturen.novisitbodo.com

Háldadibme ja gæhttjo

Gasska Nordlánda nasjonalpárkkastivrranasjonalparkstyre.no/Midtre-Nordland/, Stáhtamiehtse Várreviddno Fuossko, Statskog Fjelltjenesten Fauske

Fáktá & diedoRágo nasjonalpárkka vuododuváj jagen 1971 ja le 171 km2 vijddudahkaj.

M-1

541

| 201

9

Sjatto ja juhtusa

Juhtusa Rágo åjdåmiehtsen viessu muhtema dajs stuorámus urudisájs. Jierva viesudahke le danna, ja buoragit rijbbá dakkir ráhpugijn ja smilltjás várreduobddágijn. Jiervva njunjudaládijn happsá áskijt ja rumbojt guhkken ierit. Albas ij dábálattjat áskijt bårå, ienni biergov varán bårrå. Albas vuovnnu Rágov miehtáj, ja le væjddár mij njága viejddi miehtsen. Gå le tjalmmis ja ájttsis, de sjievnnjedin álu viejddi, ja gassamuohttagin rijbbá buoragit gå sunji li huode ma doajmmi degu viera.

LåtteSuohkkis lasstavuomen gávnnuji tsitsátja, ja hurregibme gullu biehtsevuomen Storskogjávre birrusijn. Soahkevuomen le muhtem jagijt vallje vuovdegijs, ja bajebun váren gierun. Buolljis várijn vuojnnep urjjáv, albajt ja gierggerásstájt. Rádásijn ja báktelanjájn lálli goasskema ja boajmátja, ja guojkaj ja jågåj lahka li guojkkagárega – Vuona álmmuklådde. Rágon li ållo jávre, ja dajn jávregáttijn lálli duola dagu gurte, davega, skillidagá ja tjoargge.

Luondon le gájkka aktij tjanádum, ja dat tjierre ednam Rágon bájnná ålles iellemvuogev sjattojs gitta urudisájda. Rágon le åvdemusát da alvvás duobddága ja da márajdiddje guojka ma alvaduhtti duv, valla soajttá besá vuojnnet goasskemav jali guojkkagáregav ietjasa oalle birrasin?

SjattoTjierre ednamijn ja várijn le binná sjattojs, valla huoman gávnnu váren duot dát sjaddosládja. Rágon li ienemusát bietse, valla duoggu dággu aj suohkkis dajva lasstamuorajs. Bajebun rijdajn årdå lahka le ienebut lagima ja skierre. Sjatto Rágon båhti dat sevvalahka dálkádagás: Goasos, rássjo giesijs ja bivvalis dálvijs. Danen gávnnuji várresjatto degu várrefiåvllå, várrevuolpporásse, gånågisgiedjek ja hádjaurtas ållu vággevuodusijn. Dan sierralágásj dálkádagá diehti le muhtem sjaddotjerdajn lulemus oablludahka Rágon. Buojkulvissan duot tjáppa sjaddo rome, mij dábálattjat ij gávnnu nav guhkken lullen, valla gávnnu jiekkijn Storskogjávrregáttijn.

Vuobme ja guobbaraRágon gávnnu bájkoj biehtse- ja hájkkavuobme, ja dassta buorre sjaddoednam guobbarijda. Diedoj milta gávnnuji guoktalåk rasjes guoppartjerda (ruoppsislistak tjerda) dan biehtsevuomen, duola dagu sváhppa, tjádná, ja duot dát bárkkoguoppar. Rágo le akta dajs ájnnasamos guovlojs gånnå gávna bárkkoguobbarijt.

Gurtte le smidás buoktje mij máhttá bielnup minuhtav tjátje vuolen vuodjat.

Gierun le akta dajs låddetjerdajs mij viessu várreduoddarin giessek dálvvek.

Jiervva le stuorámus niehtejudos ja soapptsu rápptjo duobddágijn.

Várrehærvva le muhtem sjaddo mij la ávddam várijda, ja le ållagasj hárgge temperatuvrralassánimes.

Gåv

å: K

jell

Stål

evik

Gåv

å: G

unna

r Ro

fsta

d

Gåv

å: B

ård

Øyv

ind

Bred

esen

Gåv

å: G

unna

r Ro

fsta

d

Rágo l vuojnnet ávdas ja e makkirak dåjma vuojnnu jali gávnnu, valla guovllo l ávkkidum ulmutjijs ájgij tjadá. Ållagasj sáme li ávkkim luonndoluohkojt Rágon. Gå minerálajt åhtsin 1900-lågo álgon de lidjin aj Rágon åhtsåmin. Bátsudisá sámij viessomis ja gruvvodåjmajs máhttá uddni vuojnnet kultuvrramujtton nasjonalpárkan.

Histåvrrå ja kultuvrra

Ælloguohtoma ja sámij adnoMåttijt tjuohte jagijt le Rágo læhkám ælloguohtomguovllon, ja nasjonalpárkka aneduvvá vilák guohtoednamin. Mij gávnnap duov dáv kulturmujtov mij le bátsudis sámij viessomis, degu gierggebuodo ja oabme goahtesaje. Rágon li aj gávnnam bátsudisájt dålusj sáme ståhkusijs – smávep gárde dagádum giergijs, gånnå máná li lárkkamijt ståhkam.

Linnéa mano SámeednaminLuonndoåtsådiddje, dálkudiddje ja ådåájggásasj taksonomijja áhttje, Carl von Linné, váttsij miehtáj Sámeednamav jagen 1732, ja guoradaláj ja tjoahkkij sjattojt. Rágon lidjin sujna guokta sáme fárroguojme.

Linné alvaduváj sámijs ja imájdaláj man nannusa lijga varresvuoda hárráj. Linnéa guoradallama Sámeednamis almoduvvin jagen 1737. «Flora Lapponica» tjállagin lidjin ådå diedo diehtaga hárráj, ja vuostasj bále båhtin guovteåsak diedalasj tjærddanamá latijna giellaj adnuj, duola dagu Diapensia lapponica (várrehærvva, fjellpryd).

Gruvvodoajmma Rágotjåhkån Vuostasj væráltdoaro ájge buvtij haddelassánibme stuoráp berustimev minirállagávnnusijs Rágon. Jagen 1916 álggin åhtsåt málmav, silbav ja siŋkav Rágotjåhkå birrusin. Bargge årrun Rágobráhkkan. Bráhkka l dálla gajkodum, valla bátsudisá bisodi histåvråv. Gruvvodoajmma nav guhkken ierit almma sebrudakiellemis lej låsså barggo, ja minerálajt vierttijin hárddon guottáldit måttijt Rágomijlajt.

Kulturmujtto mij vuoset gåktu máná lárkkamav ståhki.

Gåv

å: T

ore

Veis

etau

ne

Buorisboahtem váttsátjit nasjonalpárkan! Dánna le sadje moaddásijda jus vieledip ulmutjijt ja luondov mij mijáv birástahttá. Nasjonalpárka li buoremusá mijá luondos. Suodjalibme le buorren várajda váldátjit duobddágav ja juhtusij ja sjattoj moattevuodav. Nav máhttep tjoahkkit buorre mannomujtojt ájgijda ma båhti.

Buorisboahtem luonnduj

Gájkkásij riektá. Dån máhtá vádtset ja tjuojggat gåggu sidá. Hasoduvvap vádtset nållidum bálggájt, gå duobddága ålggolin li nav smilltjása, valla aj dan diehti gå galggá luondov suodjalit. Dån máhtá teltav tsaggat gåsi sidá nav guhkev gå la 150 miehtera ierit hyhtojs. Rágon máhtá muorjijt ja guobbarijt tjoagget, valla ij sjattojt.

Kulturmujto li suodjaluvvam vahágahttema ja biejsstema hárráj. Luovas kulturmujto e galga sirdeduvvat jali gádoduvvat. Gávnnuji ållo sáme kulturmujto Rágon. Dá li ráfájduhtedum ja galggi dåssju vájkkuduvvat luondulasj prosessajs.

Bálkudisá. Mujte rádjat ietjat rujtsev gå vuolgá ja válde bálkudisájt maŋenit sijddaj.

Dållit máhtá ragátmáno 15. biejve ja vuoratjismáno 15. biejve gaskan, ja ietján jage birán sajijn gånnå ij mige máhte buollát. Dålli ieme dållåsajijn jali sajijn gånnå dållåsadje ruvámusát gáhtu. Dålli biesstagij majt ednamin gávna jali muoraj majt maŋenit la válldám. Ij le

loahpe muorajt tjuollat, jalik boalldet muorajt hyhtojs.

Viejddim ja guollim. Stáhtamiehttse (Statskog) vuobddá viejddim- ja guollimkårtåjt. Rágon máhtá bivddet dábmugijt ja rávdojt, ja viejddit vuovdegijt, gierunijt, njoammelijt, riehpihav ja miŋkav.

Bednagav máhtá maŋen válldet. Vuoratjismáno 1. biejves bårggemáno 20. bæjvváj galggi bednaga tjadnasin liehket. Badjelánda nasjonalpárkan svieriga bielen le dåssju loahpe bednagav fáron válldet ådåjakmáno 1. biejves vuoratjismáno 30. bæjvváj.

Boahttsu nasjonalpárkan. Ale ilá lahkana jalik vuolge boahttsuj lahka, da ælla slihtura ja máhtti diertjestuvvat ulmutjijs. Da li sierraláhkáj rasjes dilen njoalodimájge vuoratjismáno gietjes gassko biehtsemánnuj.

Motåvrråfievrojt ij la loahpe adnet nasjonalpárkan.

Buorre gárvedibme vaddá buorre åtsådallamijt!

60 2 4Kartdata: ©Kartverket, ©Miljødirektoratet Kartografi : ©Miljødirektoratet, ©2286moh

E 6

E 6

826

826

E 6

Narvik

FauskeHelgelandskysten

Sverigin

Sverigin

Vuodna

Vuodna

Rágonasjonalpárkka

Dávga

suoddjimpárkka

Badjelánnda

nasjonalpárkka

Laksågaosenluonndoreserváhtta

Trolldalsvatnetluonndoreserváhtta

Veikdalennaturreservat

Fauskeeidetluonndoreserváhtta

LitlverivatnetBassejávrre

Storskogvatnet

Bevertjønna

Sølvskardvatnan

Lappfjellet

RagoRágotjåhkkå

1312m#

F l a t k j ø l e n

Nordskaret

Grisryggen

Nordfjord

Ragohytta

Kobbelv vertshus

Sørengamma

Strøksnes

Lakshol

Litjsand

Øyra camping

Straumen

Storskoghyttene

HusmannsplassenKjelvik

Engan-Ørnes

Trengsel

Fjellrosen

Røsvik

Tørfjord

Helland

Litlverivass-forsen

Kárttadiedo Rágo nasjonalpárkka

Dánna gávna diedojt, hivsigav ja bisádagáv ja dássta vádtsá gå Rágobiráldisáv váttsá jali gå Storskogjávrráj vuolgá. Dån hæhttu bisádahkaj bijlav guodet, ja ij væddjabælláj jalik priváhta dajvajda. Væddja l giedtse, ja jus væddjabælláj bijlav guodá de soajttá hiehtevuojána e besa vajuk.

Gå diedojt åtså, de ságasta bájke ulmutjij. Guorrista Gåpjávre guossevieson jali Øyra campingin. Ja guorrista aj Nordlánda nasjonalpárkkaguovdátjin Sálltovuomen. Dánna máhtá dájdav vuojnnet ja luonndovuosádusájt, ja oahpásmuvvat nasjonalpárkajda Nordlándan.

Stáhtamiehttse (Statskog) æjggu guokta hyhto, avtav Storskogjávrregátten ja nuppev svieriga rájá lahka — Rágohyhtto. Dá li rahpasa. Storskogjávren ja Bassejávren li FSJFF:an hyhto majt máhttá lájggit. Dá li lásan, gå diŋgo ja gå diedojt åtså gehtja FSJFFa næhttabielijt. Tjoavddagav viettja Straumenin sjiehtadallamij milta. Rágon li buorre saje gåsi teltav tsakka – mujte hyhtojn máhtti ulmutja liehket.

Dási máhtá bijlav guodet jus galga Bassejávrguojkkaj. Dánna diedojt gávna, ja ålggohivsigav ja segav.

Dát le kártta dagádum mærkkabuktagin Vuona nasjonalpárka. Divna suodjalimguovlo, berustahtek suodjalimkategorijjas, le oassen dát mærkkabuktagis. Dá kárta li dagádum dan máhto milta gåktu

suodjalimguovlo aneduvvi ja makkir guovlo li rassje ulmutjij hárráj – vuodon guossidimháldadibmáj. Dát kártta ij le dábálasj kártta, valla vaddá diedojt fálaldagáj hárráj suodjalimguovlon ja birrusasj guovlojn.

Buorisboahtem luonnduj

ÁlgadahkaLakshol

Diedo

ÁlgadahkaLitjsand

Diedo

Nasjonalpárka bisádagá

Álkkes guossodibme

Guossodimbájke Várdudahka

Gåvvidahka

Giessebálges

Bussavuolgádahka

Turisthyhtto

Hiebadum camping

Rabás goadásj

Miellagiddidagá Gábmá

Bryggo

Gálatjibme

Idjadimmáhttelisvuoda