14. zkia -- Zizurkil, 2014ko azaroaToponimia herri baten historia liburua da, urte eta urteetan gure...
Transcript of 14. zkia -- Zizurkil, 2014ko azaroaToponimia herri baten historia liburua da, urte eta urteetan gure...
ELBARRENA
AKEZKOBAILARA
BUZTINBAILARA
MENDIBAILARA
ZIZURKILGO TOPONIMIA ETA BAILARAK
Toponimia herri baten historia liburua da, urte eta urteetan gure aurreko hainbat belaunaldik utzitako arrastoa.
Gaur leku izenen garrantzia eta erabilera normalizatua izatearen beharra azpimarratzen dute Nazio Batuen
Erakundeak edo Euskaltzaindiak. Garbi asko diote administrazioari dagokiola toponimia-ondarea jasotzea,
egonkortzea eta hedatzea, desagertzeko arrisku bizia duelako.
Zizurkilgo Hernandorena Kultur Elkartea kezka handiz baieztatzen ari da betirako galzoriaren atakan ditugula
gure arbasoek utzitako deiturak eta leku izenak. 1940an Zizurkilgo administrazio frankistak mendeetan zehar
erabili ziren bailara eta baserrien izenak deuseztatzea erabaki zuen eta, ondorioz, gaurko administrazio
publikoak ofizialki baztertuak ditu Akezkobailara, Buztinbailara… edo Berastegi, Mutio, Andrezketa, Irazu,
Etxeberria, Legarralde, Areta, Zaldua… bezalako gure betiko toponimiko historikoak. Gaur dena DISEMINADO da.
Hernandorena Kultur Elkarteak nahitaezko fideltasun historikoa eta XXI. mendeko Zizurkilek eskatzen dituen
aldaketen arteko oreka bilatu nahi izan du. Xede horretan, Zizurkilgo banaketa administratibo historikoa aztertu
zuen lehenik eta Zizurkil berriak eskatzen dituen nahitaezko egokitzapenak egin eta gero, proposamen bat
aurkeztu zien Udalbatza osatzen duten alderdiei. Hauen lehen oniritzia jaso eta gero, Udal ordezkari eta
teknikariekin batera proposamena landu dugu eta herritarren aurrean egindako aurkezpenetatik jasotakoarekin
osatu.
Jarraian ikus dezakezu Zizurkilgo antzinako antolamendua eta proposatzen den eredu berria. Esan bezala,
gaurko gizarteak berak behartu gaitu lehengo banaketa hartu eta hainbat egokitzapen egitera. Irakurri, ikusi eta
honi buruzko zure iritzia eman nahi baduzu edo proposamenen bat bazenu, dei ezazu mesedez Udaletxera
(943691012 / Ander) edo eta mezu bat ([email protected]) idatz iezaguzu. Berreskura dezagun
geure historia denon artean.
Zizurkil 1940 arte lau bailara nagusitan banatuta
zegoan. Plazatik, hau da, parrokia-elizatik eta
Donemiliaga (San Millan) dorretxetik lau norabide
sortzen ziren: Iparraldera, Zarateko bidetik.
Hegoaldera, kanposantutik eta Azken-portu aldera.
Ekialdetik, Zubiaurretxo aldera eta, Mendebaldetik,
Zaldu aldera.
Lau norabide horiek mugatzen zituzten Zizurkilgo lau
bailara historikoak eta horietan kokatzen ziren
herriko baserri eta eraikin guztiak. Horrela sortu
zituzten MENDIBAILARA, BUZTINBAILARA, AKEZKO-
BAILARA eta ELBARRENA.
Jarraian azalduko dizkizuegu guztiak banan-banan:
lehengo banaketa historikoa batetik eta XXI.
menderako proposatzen duguna bestetik.
14. zkia -- Zizurkil, 2014ko azaroa
ZIZURKILGO BANAKETA HISTORIKOA
1.- HERRIGUNEA
Zizurkilgo muina parrokia-elizaren eta
Donemiliaga dorretxearen inguruan zegoen.
Gaur egun HERRIGUNEA Zizurkilgo Plan
Orokorraren Testu Bateginean “hiri zaharraren
gunea” zehazten duen eremuak osatuko luke.
2.- MENDIBAILARA
Zarate, Altxurriaga eta Aia parteko Etxabesaletxe eta Etzeta, adibidez, Zaraterako bidetik Mendebalderantz
daudenez, Buztinbailaran kokatuta zeuden. Gaur egun, ordea, egokiago litzatekeela uste dugu Mendibailaran
kokatuko bageni-
tu. Eta horixe
bera diote ingu-
ruko bizilagu-
nekin egin ditu-
gun kontsultek.
Illarratxoetatik
(Motzane, oker
deituta) gora-
koa Mendibai-
larekin lotu du-
gu proposamen
berrian. Muga
berria Irizibarko
bordatik Zear-
sorora jaisten den bidea genuke.
3.- BUZTINBAILARA
Irazu bailara ere deitua, Zizurkilgo Ipar-
Mendebaldea betetzen du. Gorago azaldu
dugun bezala, bailara historiko honen
Iparraldea (Zarate, Altxurriaga, eta
Etzetamendi, hau da, Aia parteko Etzeta eta
Etxabesaletxe) Mendibailari erantsi dizkiogu.
Zizurkilgo mendi aldeak azken urteetan izan
duen eraldaketak bultzatu gaitu Erramuaitz
eta Zarateko Haitzaren ingurunea Mendi-
bailarari lotzea. Bailararen gainerakoa
lehengoa bera da.
Herrigune historikoa
Herrigunea: proposamena
Mendibailara: proposamena
Mendibailara historikoa
Buztinbailara historikoa
Buztinbailara: proposamena
4.- ELBARRENA
Esan beharrik ez dago Elbarrena dela Zizurkilen gehien eraldatu den auzoa edo bailara. Bistan dira urte gutxitan
auzo honetan altxa diren era guztietako eraikinak: lantegiak, neurri eta forma guztietako etxeak … Elbarrena
historikoak, ordea, eremu jakin eta nahiko desberdin bat osatzen zuen lehen: gaurko Herriguneko Pello Mari
Otaño plazatik hasi eta Beibategi-Zubiaurretxo Oria ibairaino batetik eta Kanposantuko bidea-Azkenportu
Asteasuko errekaraino bestetik biltzen duen esparrua. Hau da,
Kamio, Mutio edo Olatza Elbarrena ziren bitartean,
Arantzazuko Ama eliza, Pasusenea, Aurrera aldea, Udal
bulegoa, Ugare auzunea eta Fraisoro bera, adibidez,
Akezkobailarakoak ziren, ez Elbarrenakoak, Asteasuko
errekaren eskuin aldean geratzen baitira.
Banaketa horrek, noski, ez dio inolaz ere erantzuten guk gaur
dugun irudikape-
nari. Nork esango
luke gure artean
Pasusenea Elba-
rrena ez denik?
Edo Elbarrenako
Udal Bulegoa Elbarrenan ez dagoenik?
Garbi dago, beraz, Elbarrena bailararen banaketa historikoak ez
diola gaurko errealitateari erantzuten. Horregatik Elbarrena
historikoa guztiz aldatu eta oraingo begietara egokitzeko
proposamen berria luzatu dugu. Zehaztuta, egungo Elbarrenarekin
loturarik ez duen Iparraldea eten diogu (Mutio, Olatza…) eta, aldiz,
Elbarrena “berriari” Akezkoari kendu diogun Asteasuko errekaren
eskuinaldea erantsi diogu: Danena futbol zelaia, eliza, plaza, Pasusenea, Aurrera, Ugare, Fraisoro…
5.- AKEZKOBAILARA
Esan bezala, Akezkobailararen Ekialdea, hau da, Asteasuko errekaren eskuin aldea gaurko Elbarrenari eranstea
proposatzen dugu. Errepikatu nahi dugu Fraisoro, Pasusenea, Aurrera eta Ugare bezalakoak, Akezko historikoan
kokatuta egon direnak, gaur egun Elbarrenaren muina osatzen dutela eta ezinbesteko jotzen dugula harekin bat
egitea.
Proposamen berrian Akezkobailararen gainontzeko eremuak ez luke aldaketarik izango.
Akezkobailara historikoa
Akezkobailara: proposamena
Elbarrena historikoa
Elbarrena: proposamena
6.- ERGOIENA
Azkenik, lehen Elbarrenako Iparraldea osatzen zuen eremuari
heldu behar diogu: Olatza, Kamiok, Mutio, Agirre,
Etxeberritxikia... Garbi dugu ingurune honek leku propioa izan
behar duela, gaurko Elbarrenatik apartekoa. Horregatik, eta
Elbarrena herri-barrena, behekoa denez, eteten dugun
ingurune hau Euskal Herriko herrietan horren ohiko den
ERGOIENA izenarekin bataiatzea proposatu dugu.
Laburtuz, hau izango litzateke Zizurkilgo banaketa
administratibo berrirako proposamena. Aitzinari
zor zaion fideltasuna eta garai berriek eskatzen
duten egokitasunaren arteko oreka gorde nahi
duena. Ea lortu dugun.
LA TOPONIMIA DE ZIZURKIL
Hasta 1940 el territorio de Zizurkil estaba
organizado en cuatro grandes conjuntos que
recibían la denominación tradicional vasca de
BAILARAK, valles. Se trataba de MENDIBAILARA,
BUZTINBAILARA, AKEZKOBAILARA y ELBARRENA.
Pero un decreto franquista de esa fecha eliminó de
un plumazo toda la toponimia en euskara de
Zizurkil.
Por otra parte, es evidente que los tiempos han
cambiado. El urbanismo de nuestro pueblo, Zizurkil,
ha tenido ritmos de desarrollo muy diferenciados
entre un valle y otro. Consecuencia de ello es que lo
que hoy entendemos por Elbarrena tiene muy poco
que ver con el espacio que originariamente englobaba ese valle.
Todo ello ha llevado a Hernandorena Kultur Elkartea a realizar un estudio histórico sobre el tema de la
organización territorial histórica tradicional de Zizurkil y su tesoro toponímico y a presentar una propuesta que
quiere compaginar la fidelidad histórica con una lógica adecuación a la realidad del siglo XXI. Propuesta que ha
recibido una buena aceptación por parte de los grupos políticos que configuran el Ayuntamiento de Zizurkil y que
hemos ido afinando con el asesoramiento de los técnicos municipales y de las experiencias recogidas en las
presentaciones públicas ya realizadas. Podéis observar en los diversos mapas cómo se distribuía históricamente
cada valle (izda) y cuál sería nuestra propuesta de futuro (dcha), consecuencia del estudio realizado que, tras
recoger vuestras posibles aportaciones de mejora, se convertiría en oficial.
Pensamos que se trata de un tema que nos incumbe a todos los zizurkildarras. Agradeceríamos cuantas
proposiciones podáis realizar llamando al teléfono del Ayuntamiento (943691012 /Ander) o enviando una nota a
ZIZURKILGO BANAKETA: PROPOSAMENA