INHOUD

04 DE ANDER ALS JEZELFIn een ‘shared space’ zoeken gebruikers het

samen wel uit

10 ZORG VOOR CREATIEVE RUIMTEPr�bureaus kunnen wel degelijk gaan

concurreren met reclamebureaus

14 HET HUIS DAT JUDITH BOUWDEJudith Coster wil in KLM�communicatie

meer balans tussen emotie en ratio

20 SNELLER DAN DE WAARHEIDHoe je de schade van nepnieuws voor

merken en organisaties kunt beperken

26

42 MV COMMUNICERENEthisch handelen is niet alleen goed doen

48 GEPROMOOTFrans�Nederlandse vriendschapscampagne

EN OOK07 Mooij Wel!

09 Internationaal

13 Column Hans Laroes

19 Column Ron Jacobs

31 Column Harry Starren

41 Het merk André van Duin

46 Hallo hier: Fabiana Scarazzato

50 Ewald van Rooij leest ‘Door Haagse Ogen’

04

24 DE WEG VOLGENS MIJKSENAARHet geheim van heldere bewegwijziering:

eenvoud en je verplaatsen in de gebruiker

26 PATTI VALKENBURG‘Zitten kinderen te veel achter schermen?

Volwassenen moet eerst zelf maar eens

in de spiegel kijken’

32 LOBBY GAAT LOKAALNu het Rijk steeds meer taken afstoot,

kloppen lobbyisten aan bij gemeenten

36 HET ZWIJGEN VERBREKENSuggesties voor een cultuur van openheid,

en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid

20

MAART 2018 NR. 03

14

41

COM0318_Inhoud.indd 3COM0318_Inhoud.indd 3 27-02-18 10:2127-02-18 10:21

24

PROBLEEMLOOS

VAN A NAAR B

‘Hoeveel procent van ons werk over commu-

nicatie gaat? Misschien is het geen honderd

procent, maar het zal niet zo gek veel schelen.’

Aan het woord is Rijk Boerma (62), creatief

directeur en partner bij Mijksenaar. Hij werkt

sinds 1987 bij het Amsterdamse bureau voor

wayfinding, waar zo’n dertig mensen werken.

Door ingewikkelde informatie helder over te

brengen, helpt Mijksenaar dagelijks miljoenen

mensen over de hele wereld bij het vinden

van de weg.

Mijksenaar verwierf bekendheid vanwege de

no-nonsense bewegwijzering op Schiphol,

waarvoor het bureau sinds 1990 verantwoor-

delijk is. Die aanpak – heldere iconen,

functionele kleurcodering, veel geel, leesbare

fonts – valt zo goed in de smaak, dat vlieg-

velden van over de hele wereld het bureau

vragen. Van New York tot Johannesburg en van

Doha tot Genève, overal is de handtekening

van Mijksenaar zichtbaar. Net als in tientallen

ziekenhuizen, scholen, kantoren, musea en

stations. Oprichter Paul Mijksenaar, nog steeds

actief betrokken bij het bureau, ontving in

2015 de BNO Piet Zwart Prijs, een oeuvreprijs

voor functioneel ontwerp.

Eenvoud, logica en je heel goed verplaatsen in

de gebruiker, zo vat Boerma de werkwijze van

Mijksenaar kort samen. Als hij praat, vliegen

DOOR JOB HULSMAN

DANKZIJ DE HELDERE BEWEGWIJZERING VAN MIJKSENAAR VINDEN MILJOENEN MENSEN DAGELIJKS HUN WEG OP LUCHTHAVENS, STATIONS, IN ZIEKENHUIZEN EN IN MUSEA. HET GEHEIM: EENVOUD EN JE ALS MAKER GOED VERPLAATSEN IN DE GEBRUIKER. ‘GEEF MENSEN NIET MEER INFORMATIE DAN ZE NODIG HEBBEN.’

de voorbeelden over tafel. Boerma: ‘Ik wilde

me vanochtend aanmelden als testreiziger

voor de Noord/Zuidlijn. Ik zocht naar een

button. Of eigenlijk liet ik me gewoon leiden,

maar toen gebeurde er niets. Ik moest op zoek

en vond uiteindelijk een linkje in een lap tekst.

Dat kan veel eenvoudiger.’

Hebben de makers van die pagina zich niet goed genoeg verplaatst in de gebruikers?‘Dat vermoed ik, ja.’

Wat zijn veel gemaakte wayfinding�fouten op websites?‘Dat zou ik je niet durven zeggen, echt niet.

Als ik op een website ben, kijk ik als een

gewone gebruiker. En als ik iets niet kan

vinden, raak ik gefrustreerd. Ik ben ook heel

slecht in het vinden van de weg.’

Komt de professional in u dan niet naar boven?‘Dat geduld heb ik niet. Als ik gefrustreerd

ben, wil ik ergens zo snel mogelijk weg. Een

tijd geleden was ik voor een kennismakings-

gesprek bij een mogelijke opdrachtgever, een

ziekenhuis. “En, kon je het vinden?”, vroegen

ze gevat toen ik binnenkwam in een vergader-

zaal op de zesde verdieping. Ik heb vervolgens

eerlijk gezegd dat ik de receptie niet kon vin-

den bij binnenkomst. Ze keken me toen raar

aan; alsof ik een grap maakte. Ik heb ze vervol-

gens mee naar buiten genomen, waarop we

samen opnieuw het gebouw betraden. “En

nu?” vroeg ik toen we weer binnen stonden.

Een van die mensen wees me op een bordje

aan het plafond, waar ik bijna recht onder

stond. Daar kijk je niet gemakkelijk naar.

Nou, dat soort dingen.’

Hoe nemen mensen informatie tot zich?‘Mensen zijn heel verschillend, dat is belang-

rijk om te weten. Er zijn ongeletterden, hoog-

begaafden, warhoofden, super oplettende

mensen, en ga zo maar door. Wij proberen het

voor iedereen makkelijk te maken. Daarbij

gaan we uit van iemand die ergens voor het

eerst komt. Mensen zijn snel verveeld. Echt

goed lezen is er vaak niet bij, informatie wordt

‘WE GAAN UIT VAN IEMAND DIE ERGENS VOOR HET EERST KOMT’

COM0318_Bureaus.indd 24COM0318_Bureaus.indd 24 27-02-18 10:2427-02-18 10:24

25 BUREAUS

gescand. Als je op een website niet binnen drie

klikken bent waar je wilt zijn, geef je het op.

Dat is het uitgangspunt. Zo simpel mogelijk,

blijkt vaak het beste te werken. En als je kleur

toepast, doe het dan functioneel.’

Hoe doe je dat, functioneel kleur toepassen?‘Een architect stelde eens aan mij voor om elke

laag van een parkeergarage een kleur te geven,

en mensen zo te helpen om hun auto terug te

vinden. Toen zei ik tegen hem: “Als mijn

vrouw vanavond vraagt welke kleur vloer deze

vergaderzaal heeft, moet ik haar het antwoord

schuldig blijven.” Die architect keek

vervolgens snel naar de vloer. Hij wist zelf ook

helemaal niet welke kleur die vloer had. Zo

werkt het dus. Een vloer heeft altijd een kleur,

daar let je dus niet op. Vind dan je auto nog

maar eens terug.’

Wat is het alternatief?‘Dat is per locatie verschillend. Voor de

parkeergarage op Schiphol hebben we secties

gemaakt met opvallende oer-Hollandse

symbolen, zoals tulp, koe en vuurtoren met

daarbij unieke rijnummers. Verdiepingscijfers

zouden te verwarrend zijn, omdat mensen via

de weg op niveau +2 binnenkomen. Dat besef

je je niet. Mensen zeggen regelmatig tegen

mij: “O, wat grappig, ik zet mijn auto altijd bij

tulp neer.” Beter kan je het niet hebben. De

verdieping doet er ineens niet meer toe. Geef

mensen niet meer informatie dan nodig is.’

Wat is het hoogst haalbare in uw werk?‘Mensen met zo min mogelijk middelen pro-

bleemloos van A naar B krijgen, zonder dat ze

het door hebben. Hoe meer er vanzelf gaat,

hoe prettiger het is.’

Wat zou u communicatiemensenadviseren vanuit uw werk?‘Kruip in de huid van de gebruiker. Als wij bij

communicatiemensen aan tafel zitten, gaat

het heel vaak over de huisstijl. Dat wordt dan

heel belangrijk gevonden, maar eigenlijk

interesseert het ons niet zoveel. Een huisstijl

verandert eens in de zoveel tijd, terwijl

gebouwen decennia lang blijven staan.

Musea hoeven echt niet bang te zijn dat we

verlichte gele bewegwijzering voorstellen. Dat

kan ook op een andere manier. Het is vooral

belangrijk dat mensen hun weg kunnen

vinden, zoals het toilet in het geval van hoge

nood.’

NOORD/ZUIDLIJN

Op 22 juli zal de Noord/Zuidlijn in Amsterdam

gaan rijden. De verwachting is dat per dag

121.000 reizigers gebruik maken van de lijn.

Al in 2009 boog Mijksenaar zich over de be-

wegwijzering op de stations Noorderpark,

Amsterdam Centraal, Rokin, Vijzelgracht,

De Pijp en Europaplein. Boerma: ‘Toen we aan

de slag gingen, waren de stations nog in aan-

bouw en werd er volop geboord. We moesten

dus werken aan de hand van tekeningen. De

stations zijn op sommige plekken redelijk

krap, dus dat was een uitdaging. We zijn erg

natuurlijk erg benieuwd of het straks allemaal

goed werkt en klopt. Als we er niemand over

horen, is dat een goed teken.’

FO

TO

: A

NP

/REM

KO

DE W

AA

L

COM0318_Bureaus.indd 25COM0318_Bureaus.indd 25 27-02-18 10:2427-02-18 10:24