1.2. Altay Dilleri Teorisi w - media.turuz.com · PDF file1.2. Altay Dilleri Teorisi w Osman...

1.2. Altay Dilleri Teorisi w

Osman Nedim TUNA

Altay Dilleri :

Dilbilgisi edebiyatmda bir 'dil ailesi' veya 'toplulugu' iqin kullan~lan bu adla, dar olarak (Turk, Mogol, M a n y dahil Tunguz), genig olarak bunlarla birlikte Ko- re, ve k~sa bir sureden beri Japon dilinin de yeniden kat~lmas~ ile, beg dil kasde- dilir. Altay Dilleri bugun, Avrupa K~tas~n~n iki kat~na yakm geniglikteki bir alanda, iki yuz doksan iki milyon kigi taraflndan konugulan buyuk bir blok tegkil eder.

Altay Dillerinin Konu~uldugu Yerler :

Bat1 s~n~rlar~, yukselen uq basamak halinde Ege Denizi. 25" dogu boy lam^, Kaf- kasya'da Kura nehrinden Volga'nm ikinci dirsegi hizas~na kadar 45" dogu boy lam^, ve Angara - Yukar~ Tunguzka'nm kavugtugu yerden denize dbkuldugu yere kadar Yenisey (kabaca 85" dogu boylami); kuzey s~n~rlar~, yine uq basamak halinde. Bal- kanlar'dan Kara Deniz'e ve Kafkas ortalarma kadar 43" kuzey enlemi, Volga'dan Yenisey'e kadar 57" kuzey enlemi, Yenisey ve Katanga nehirlerinin ag~zlar~n~ bir- legtiren ~ i zg i , Katanga'dan Kolima agz~na kadar Kuzey Buz Denizi (Kutup Dairesi- nin ve 70' kuzey enleminin UstOndedir): dogu smrlar~. Kolima agzmdan Kamqatka kbrfezi alt~ndaki Gizhtga gehrine kadar 160" doou boy lam^. Ohoq ve Vladivostok'a kadar Japon Denizleri; Amur nehrinin Zuya ile kavugtugu yerden geqen ve Sari Ir- magln (Hwang Ho) biiyuk dirsegi Ordos'u kuzey - dogusundan kesen qizgi; guney slnlrlari, Manqurya'da, Amur ve onun bir kolu olan Usuri ile; daha agag~da Or- dos guneyinden. Hazar'm alt~nda bir bogluk birakarak Ak Deniz ve Ege Denizi'ne, 25" dogu boylam~na kadar, agagl - yukar~ 35." kuzey enlemi olan ve kahn taban~ doguya dbnuk, yatm~g bir L geklindeki genig blok Turk, Mogol. Tunguz dillerinin alan~d~r. Bu buyuk alan~n d~gmda, Sahalin adasmda (Tunguz ve Turk topluluklari), Balkanlarda 20" dogu boylam~na kadar (Turk topluluklar~), kuzey - dogu Sibirya'da Anadir korfezine kadar (180" dogu boy lam^) (Tunguz topluluklar~) ve guney - batlda 25" kuzey enlemine kadar, Suriye, Irak, Iran, Afganistan'da (Turk, ve yahz sonuncusunda Mogol) ve daha bagka yerlerde, irili - ufakl~ adalar halinde, yine aynl diller konugulur. Japonca, b a ~ l ~ c a Japon adalar~nin, Korece, Kore Yar~madas~nw ve Yalu ~rmaginin kuzeyine tagarak Manqurya'ya kadar uzanan yerlerin dilidir. Al- tay Dilleri alanmn yuz blqumS 19.878.368 Kmz'yi bulur. (bkz, gekil l . harita)'

Baz~ Rakam ve lstatistikler :

a. Altay Dilleri : 'Ailesi' (veya bagkalar~na gore 'toplulugu') Hind - Avrupa (bir buquk milyardan fazia), Gin - Tibet (sekiz yuz elli milyondan fazla)'ten sonra dijnya dil aileleri aras~nda uquncu gelir. Geriye kalan 24 dil ailesinden yaln~z uqu, yuz milyondan fazla insan tarafindan konugulur. Oburlerinin qogunu on milyonu bile bulmayan dil aileleri tegkil eder; bunlardan sonuncusunun nufusu sadece birkaq yuz kigidir Bagka dil ailelerinin uyeleri ile karg~lagt~r~l~rsa, butiin lehqe ve giveleri ile Turk Dili (116 102 650) Gin, Hind, Roman, Cermen, qlav, Arap ve indonezya'dan sonra sekizinciligi ah. Mogol Dili (5 240 000) ilk 70 ve Tun- guz Dil ~urubu (161 000) ilk yuz uye dil araslna bile giremezler. Yeryuzunde.

Note

Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Esntitüsü Yay.:121, İkinci Cilt, Ankara 1992

Note

Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.:121, İkinci C., Ankara 1992

yagayan 2700 kadar dilden yalnrz 74'0 5 rnilyondan fazla insan tarafindan konugulur. Butun aglzlarl ile Japonca (1 14 000 OOO), Mandarin, ingllirce, Hindus- tad, ispanyolea, A r a m a ve Rusga'dan sonra, Portekirco ve Alman- ca'dan dnce dunyada yedincidir. Butun agrzlarl ile Koroco (56 792 OOO), Wu ve Min (her ikisi de Ginlde)'den sonra, ve Telugu'dan dnce 17. gelir. Butun aglzlarl ile T i i r k ~ o (45 000 000 dan fazla), Telugu, Puncabl ve Ukraymca'dan sonra, Marathi ve Tamllca'dan Once olrnak uzere 21. dir. 8zbekge (13 641 000) 42., Tatarca (1 1 168 000) 47. Uygurca (10 478 000) 50. Azorico (9 581 000) 53. ve Kaxak~a (6 752 000) 69. dur. Halha MoQiolca (700 000 den birat fazla) ve Tungur Dl1 Ourubu'ndan Ivonkl (43 000 kadar) bu listede yer almazlar.

. .Bu rakarnlarl okurken 1978 yrlrnda Blrleqmiq Mllletlor 6rgQt4'ndeki uye 'millet' saylslnln 149. ve bunlardan ancak 55'inin nufusunun 10 rnilyondan fazla, geriye kalan 60'1n1n 1 milyonla 10 rnilyon arasrnda, 34'unun ise, sonuncusu b i r ka~ bin olrhak uzere, 1 milyondan az oldugu kargrlagtlrma &in, hatrrlanrnalrdrr.

b. Altay Dillerini konuganlarrn (292 295 650 kigi) yuzde 16.94'~ (49 520 650 kigi) Sovyetler Birligi'nde, yijzde 6.557 (19 152-000 kigi) Gin Halk Cumhuriyeti'nde, yuzde 3.56'sl (1 1 310 000 kigi) bagka ijlkelerde v6 yuzde 62.657 (212 313 000 kigi) -Tunguzlar hariq kendi topraklarrnrn bugunkii siyasi slnrrlarr i~inde, egernen olarak yagar. Turkler'in yuzde 42.075 (48 849 650 kigi), Mogollar'ln yuzde 10.97'si (575 000 kigi) ve Tunguzlar'rn yuzde 56.63% (96 000 kigi) Sovyetler Birligi'ndedir. Bunlar Sovyet nufusunun (1978'de 258 950 000 kigi)s slrasl ile, yuzde 18.86, yuzde 0.22 ve ytizde 0.04 olrnak uzere, hep birlikte yuzde 19.12'sini teskil eder. Turk- ler'in yuzdi 10.60'1 (12 310 000 kigi), ~ o g o l l a r ' i yuzde 59.64% (3 125 000 kigi) Tunguzlar'ln yuzde 40.37% (65 000 ki$) ve Korelilerin yiizde 6.43'Q (3 652 000 kigi) Gin Halk ~umhuri~et i 'ndedir .~ Bunlar, Gin Halk Cumhuriyeti nijfusunun (1978'de 865 000 000 kigi) srrasl ile, yuzde 1.42, yuzde 0.36, yOzde 0.01 ve yuzde 0.42 olrnak uzere, hep biflikte yuzde 2.21'ini kargllar. Bu ikisi drglnda ve bagka ya- bancr ulkelerdeki Turkler 11 310 OdO kigidir ve butun Turk nufusunun yuzde 9.74'udur. Afganistan'da Mogolca konuganlar~n sayrlarr belli degildir. Buna gdre, Turkler'in ancak yuzde 37.6's1, Mogollar'ln 29.4% kendi egemen topraklarrnda ya- gadlklarl halde, bu miktar Koreliler'de yuzde 93.6'ya, Japonlar'da yuzde 100.O1e qkar. Egemen Tunguz yoktur.

Pratik blr hosapla her 10 TQrk'ton 4'4 TUrkfyo vo K~brns'ta v o 4'Q Sovyotkr, 1 'I Gin Halk Cumhurlyotl, 1'1 do bqka blr Qlkonln y6notl- ml altmdadw. A y n ~ qelrildo hor 10 Modd'dm a'Q MoQi.llstan Halk Cumhudyotl'ndo vo 1'1 tovyo t l o r BIfl11)1, 6'sr )In Halk Cumhurlyot l y6not lml altmdad~r. AM dlllerino @re, Sovyotlor Blrtl~l'ndokl hor 50 klqldon 27'sI Rus, 11'i Uknyna, 9'u Turk vo 9'Q do baqka bir dil- do konuqur. Gin Halk Cumhurlyotl'nde, her 500 kiqldon 7'sI Turk, hi Moaol, 2'81 Komo, godyo kalan 489 klqi ya blr Gln a@m va da bqkm Mr azmlrk dill korruwr.

c. Altay dillerinin konuguldugu alan 19 878 368 krn2 olup butijo eyaletleri ile birlikte Amerika Birlegik Devletleri'nin veya Gin Halk Cumhuriyeti'nin iki katrndan bii- yOk, Sovyetler Birligi'nin ise yuzde 90'1 kadardlr. ~zerinde Turk dilinin konuguldu- Qu yerler, Altay dilleri alan~nln yuzde 55.11'i (10 955 840 Krn2) olup Avrupa

kasmdan biraz geniptir. Bunu yuzde 26.09'ta (5 185 000 Krn) Tunguz, yuzde 15.7111e (3 122 700 Urn2) Mogol, yijzde 1.87 ile (373 313 Km2 ) Japon, ve yuzde 1.22 ile (242 515 ~ r n ~ ) Kore dillerinin konu$ulma alanlar~ takibeder. Altay dilleri alanmn yuzde 65.317 (12 984 000 Km2 ) Sovyetter Birligi, yuzde 18.687 (3 713 000 ~ r n ~ ) Gin Halk Curnhuriyeti, yiizde 1.22'si (243 040 Km2 ) bask yabanc~ devletler, ve ancak ydzde 14.79'~ (2 940 328 Km.2 ) bu dilleri konuganlar~n kendi ydnetirnleri altrndad~r. ~zerinde yagadrg~ topraklarm yuzde 75.55'i (8 279 000 Krn2) Sovyetler Birligi, yuzde 15.08'i (1 651 800 Km2 ) Gin Halk Cwnhuriyeti, yijzde 2.22'si (243 040 Krn2 ) bagka devletler ve yaln~z yuzde 7.557 (784 UOO ~ r n ~ ) TCirklerlin kendi yhetirnindedir. Mogollar'm yagad@ topraklarm yuzde 8.65'i (270 000 Km2 ) Sovyetler Birligi'nde, yu~de 41.24'13 (1 287 700 Krn2 ) Gin Halk Curnhu- riyeti'nde, yuzde 50.12'si (1 565 000 ~ r n * ) Mogol ydnetirnindedir. Tunguzca konugulan yerlerin ylizde 85.54'0 (4 435 000 ~m~ ) Sovyetler Birligi ve yijzds 14.46~1 (750 000 Krn2 ) Gin Halk Curnhuriyeti'ndedir. Uzerinde Korecenin konuy.ddugu yerlerin yiizde 90.31'j (219 015 Krn2 ) kendi ve yuzde 6.69'~ (23 500 Km2 ) Gin Halk Cumhuriyeti ydnelimleri altmdad~r. Japonlar'ln ywad~g~ yerlerin butilnii (373

.313 Krn2 ) Japonlar tarafmdan ymetilir. Sovyetler Birligi'nin (22 402 200 ~ m 2 ) yuzde 57.96'sl uzerinde Altay dilleri konu~ulan topraklardr. Bunun yuzde 36.96L Turk, yuzde 1 .201si Mogol, yuzde 19.807 Tunguzlar'n yagadlgc yerlerdir. Gin Halk Cumhuriyeti'nin (9 596 952 Km2 ) yuzde 38.68'inde Altay dilleri konugulur. Bu dev- letin yanetimindeki topraklarm yuzde '1 7.21 'inde Turkler, yuzde 13.42'sinde Mogol- lar, yuzde 7.81'inde Tunguzlar, yuzde 0.24'unde KoreHler, (ve yijzde 12.711inde Ti- betliler) yapar.

Pratlk bh hompk, Qzerinde TQrklu'ln yamrb topraklam ber H! Km2 'sindon 15'i Sevy@t, WQ Gin, 43.W bmqka yabanor d.vt.H.r ve moak 1.8'~ TQrklu'ln; ve titerindo Mo$jollmnn ya~drar $-kt.- nn her 20 Km2 'aimdon 9'81 Sovyot, 8'1 q n Hak Cumhuriyoti w 19'u kondl y6nettmlarl altmdadu. Sovyetkr Blrll@Pnrk her a0 KmaaAn Windo TQ&, 4'0- Tungur ve MaQiol, rl'iln4m Unl ve Sibk,

d. Altay dilleri alamnm dau - bat1 dogrultusunda en uzak iki noktas~, Yokoha- ma kuzeyinden en bat~daki Balkan Turk adacr@na kdar, kug u ~ u p 93620 KPn'dir (yaklayk olarak New York - Viyana, veya Montreal - Buenos Aires armnd9ki me- safe). Turk dnyasln~n dogudan bat~ya en uzak noktalan Sahalin'in guney - m u - suMski Tatar toplulugu ile en bat~daki Balkan Turk adac101 araslndadrr (8640 Km.) (New York - Marsilya arasl kadar). Bu uzaklrk, Tiirkiye'nin boyunun (1593 Krn.)5 5 katlndan fazlad~r ve 9 saatlik bir farka denktir.

Amy P#lafl T.0rl.k Altay Dilleri Teorisi, T lirlt Mo#ol Tun@uz (Y.n$u dahil), K O ~ ve dapon

dillerinin, Altay Dill ad1 verilen, ortak bir kaynaktan geldigi g6rilpCfnu savunan bir teoridir. Buna g&e, bu diller Altay Dil Ailesi'nin tiyeleridir. Strahlenberg'in kuzey -

dogu Avrupa ile Sibirya'nm bir k~smmda konugulan diller iqin kendi gozlemlerine dayharak yaptrg~ kaba tasnif,'teorinin ~ekirdegi niteligindedir.6 Bu dillerin bir 'aile' tegkil ettigine dair, ilk fikirler ortaya a t ~ l d ~ g ~ zaman, henuz, bugunku anlam~ ile, Tur- koloji diye bir qal~gma alan~ bile yoktu. Bu bakrmdqn, karg~lagt~rmalarda gerekli rnalzemenin noksanl~g~, hatta yoklu@~, daha elverigli bir ortarn yarat~hncaya kadar, bu fikirlerin geligmesi i ~ i n en buyuk engel olarak kalmrgtrr. Bununla birlikte, 6nce yaln~z 'yazr dilleri'ne ait malzeme ile baglayan Turk, Mogol, Many aragt~rma alan- larr XIX. yy.da a t ~ k 'konugma dilleri'nden de yararlanabilen bagrms~z disiplinler haline geldiler.' Bu yuzyh sonu ile XX. yy'rn ilk ~eyregi, dzellikle Turkoloji alanmda,

, buyuk kegifler ve onemli yeni malzeme getirdi (Orhon yazrlar~n~n @zumii, Uygurca yazd~ belgelerinin bulunugu, Divanu Lugati't - Turk'un ele ge~irilmesi vb.). Bu- nunla birlikte, buyuk Fin bilgini Mathias - Alexandre Castren (1813 - 1848)'Ie en iyi bir gekilde baglayan canlr dil inalzemesi toplama, ve bunlar~ incekme gelenegi, bu 75 y~lm en buyOk 6zelligidir. Kutlu bir tesaduf eseri olarak, bu donemin sonla- r~nda, bu disiplinlerin en parlak bilginleri yogunlukla gdruldr. Altay Dilleri Teori- si'nin ger~ekten gekillenmege bag lamas^ da igte bu zamana rast~ar.~ Daha bir Cey- rek yy. sonra ilk u~ dilin kargrlagt~rmal~ gramerleri yazdd~,g ve yaln~z bu disiplinler degil, Altay Dilleri Teorisi de buyuk geligmelere sahne oldu.1° Teori, Strahlen- berg'den bu yana, b i r~ok agamalar ge~irdikten sonra, bu beg dile ait disiplinlerde elde edilen bilgileri, gene1 dilbilgisinin gittik~e incelen metod ve prensipleri ile suz- ge~ten ge~irerek kullanan, pek ~ o k bilginin emekleri ile bugunku durumuna gel- migtir. Beginci dil, Japoncanm uyeliginin kesinlegmesi, yine aynl gekilde ve ancak 19711de, mumkun oldu.ll Fakat, ilerideki geli~meler ne olursa - olsun, CaStren, Rarnstedt (1873 - 1950), Poppe (d. 1897) adlar~ temsil ettikleri derin bilgi, yuksek ilim seviyesi, bu dillerde ~ahgmada sahip olduklar~, erigilmesi pek gug hazrrl~k de- recesi (hepsi de polyglot) ve ~ o k yon18, genig yayrnlar~ ile bu teorinin gerqek kuru- cularr gerefini daima tag~yacaklar ve bu alandaki ~alrgmalara hukmedeceklerdir. Altay Dili'nin kurulmasmda Bnemli yeri bulunan baa ses denklegmelerini kegfeden veya bagka ozellikler ortaya qkaran Schott, Gombocz Zoltan, Kotwicz, Vladimirt- sov, Polivanov'un olu~turdugu ikinci guruptaki bilginler slraslna, Murayama, Samu- el E. Martin, Ozawa vb.dan da faydalanarak Japoncayr Altay Dilleri araslna bagar~ ile oturtan, Roy Andrew Miller'i de katmak gerekir.

Altay Dilleri Teorisi'ni desteklemek iqin yaprlan aragt~rmalar, ilgili dil disiplinleri ~alr.$maIarrna istikamet, canld~k ve h ~ z verdigi gibi, yeni malzeme toplama ve ince- lerne iglerini'kamglam~g ve karg~lagt~rma rnetodlarrn~ inceltip mukemmellegtirmigtir. Bundan daha dnemli olarak, bir dizi ses denklegmeleri bulunmug, birtakrm ortak ekler ortaya q~kar~lm~g, onemli "kavram birliklerin tesbit edilmigtir. Teorinin bugun baz~ bilginler tarafmdan ugradig~ hucumlar, onun ugrunda yap~lan ~ahgmalarrn getirdigi bu kazan~larr ve yuksek pratik degerini ortadan kald~ramaz. Bununla birlikte, cevapland~rrlacak bazr sorularm bulundugu ve 6zellikle Altay dillerinin biribirleri ile ve ana dille olan ilgiierinin sekil ve derecelerinin (hierarchy), artrk bu yol aql- mlgsa da, henuz yeterince aq~klanamad~g~ da bir ger~ektir.

Altay Dili'nin kurulugunda (reconstruction) yer alan ses ozelliklerinin kaynaklarl- na inebilrnek i ~ i n Tiirk, Mogol, Tunguz, Kore ve Japon dillerinin ayrl ayrr karylagt~rmal~ ses bilgilerine bagvurmak zorunday~z. Ancak bundan sonra, bu dil-

lerde ortak olan kelimelerin arac~hgmdan guvenilebilir bir gekilde yararlanabiliriz. Altay dilleri hakkmdaki bilgilerimiz, burada ses bilgisi ile s~n~rlanm~g olarak, gbyle- ce dzetlenebilir:

1. Tilrk DIlil2 :

A. Turk Dilinin Tarihi Bilinen En Eski Yazrlr Belgeleri: l 3 Bilge Tonyukuk (m.s. 716), KSIl - /C - Wrl4 (m .~ . 719 - 723), KQltigin ve Ongln (m.s. 732), Bllg. Kaaan (ms. 735) an~tlar~ olup Kokturk devresine aittir. Bu an~tlarda 6000 kadar kelime vard~r. 12 hayvanlr takvime gdre i~aretlendikleri halde, devre baglan- g ~ c ~ bilinmediginden, yazll~g tarihleri belli olmayan yaz~tlardan Talas grubunun en V. veya VI. yy.'. r i t olmas~ gemklr. Yenisey dogusundaki ta.$arm dili, bunlar~n 'IX. yy.dan kalm~g bulundugunu gl)stermektedir.'5 Bununla birlikte, Yonlaey gLlneyi lle bat~s~ndakl t-vdan bmzrlannrn V. yy.'dm bile 6nceye ait olmas~ lhtlmali bonce qok kuwetildlr. Uygur dilinin en eski yaz~ l~ belgeleri, VIII. yy.'dan kalmadrr:

TQrk Dlll'nin devirleri, milad baglar~ndan XI. yy'a kadar Eski TQrkqe (kok unlusiinden sonra dl, b/ (Uygurcada >v/), kelime sonunda veya son unluden dnce ii, Uygurcada ycny = ii?>n, >yn), XI. yy.'dan XVI. yy.'a kadar Ortr TQrkp (Kok unlusijnden sonra) d>y, G (=g, g) >G (=y, 8) ; G>v, w, f; b 0 , baz~larmda K>G, G> c, t > d (ve butun bu degi~meler sonucu olarak) dogu, kuzey ve bat~da u~ buyuk yazl dili kolunun geligmesi), XVI - XX. yy. Yon1 TQrkqe (mahalli dzelliklerinin yazl dillerine girmesi ve her UG yazi dilinde farklrlagmalarm baglayp yer tutmas~), XX. yy. Modem TSIrkqe Devresi (lehce, give ve ag~zlarm ana yazl dilinden, once yapma sonra tabii bir ~ekilde ~dzulmesi), XI - XII, XV - XVII, XIX. yy.'lar bu dev- reler arasmda 'geqig devreleri' olarak kabul edilebilir. Cuvag~a d~g~nda bOtun Turk l e h ~ e ve giveleri, bu koldan (Eski Do#u TUrkq@ Kolu) inrnigtir. Eski Dogu Turk~esi'nin kelimeleri ba9lnda dtiimlu unsuzlerden ancak /b, m, 71 (s~n~ri~); y/; otumsuzlerden /k, t, G, s/; kok veya taban sonunda Ip, t, k; b, d, g; m, n, 71 , 17; G, s, 9, z; y; I, r l (ikinci tabakada b/>v/). Bu devrede kelime icinde ve sonunda unsuz guruplarr vardr. Sondaki unsuz guruplar~ s ~ n ~ r l ~ olup birinci uye genellikle n, I, r, ikinci uye ise, p, t, k; C, s idi. Yenisey agz~nda 6 ile birlikte dokuz la, e, e; o, 8; I, i; u, 01 dborlerinde sekiz unlu ve phonemic uzunluk bulunuyordu. 6; o, o yaln~z kokte gorulmekte idi. Bu devrede i'nin etkin olmad~g~ damak, tam olmayan dudak uyumlar~ vard~. Baz~ drnekler d~gmda (Yenisey agz~) unsuz uyumu yoktu. Bununla birlikte, unsuz uyumu 6rneklerinin daha Uygur belgelerinden baslayarak ~ogalmakta oldugu biliniyor.16

Yakutcada t/ ile karg~lanan Eski Turk~e k6k sonu d/'leri, baa alanlara ait yaz~ l~ belgeldrde var l~g~n~ XlV. yy.'a kadar surdurmugtur. Yine d/'nin, kuzey givelerinden bazdarmda z/ olduguna dair tan~klar XI. yy.'a kadar geri gitmektedir.I7 Bu d/'ler Tu- va ve Halac$adai8 korunmug dburlerinde yl oldugu halde, Hakas~a ve Sar~ Uy- gurcada zl [s/l'ye geligmigtir. Eski Turk~edeki n bugun yaln~z H a t a c ~ a I ~ ve Kara- gasGa (Tofa)'da bulunur. Eski Tur~e'nin kelime bas1 y'lerini Yakutgada s karg~lar. Ayn~.ses icin, Tuva ve Hakas~ada G, Kazak, Karakalpak~ada j, K~rg~z, Kara~ayca- da c, Tatar ~ivelerinden bazdarmda c yarrmda 'j, ts, dz, z, Altaycada (Oyrot) d' (ag~zlardan baz~larmda t'), Altay, Tuva, Hakas ve Sorcada genellikle kok unlusun-

den sonraki burun sesleri m, n, p 'nin etkisi ile n kullanlllr. Cogunlugunu guney - dogu ve guney - bail giveierinin tegkil ettigi geriye kalanlarda ise, y varlrglnl surdu- rur. Bununla birlikte, daha, Eski Turk~e devresinde, kelime bag1 y'lerinin ban givelerde (ozellikle Oguz) c ile kargllandtglna dair XI. yy.'dan bile onceye giden tanlk- lar vard~r.~O Aynl gekilde en geC NII. yy.'da bu sesi q ile kargllayan en az bir qivenin varllglnr da Oguz Kagan Destanl dolaylsl ile b i l i y ~ r u z . ~ ~ XI. yy.'da baglayan ve bazl givelerde belki daha o zaman tamamlanmrg bulunan, G'nin sureklilegerek G olmas~, daha bagka degigikliklere yo1 aqmasl baklmlndan, en dnemli ge- ligmelerden biridir. Bu yuzden yalnlz unsuzlerde h > w ( >b,> f), g> y vb. gibi bazllarl ~ o k az orneklere sahip olan degigiklikler degil, fakat bunlarln sonucu olarak 0 # < Uw # < Iw # <,IG#> I # VGV>V1 V> v, ~ G A (c) > f A(c) yutulma (ab- sorbtion), derilme, buzulme (contraction) ve ikinci dereceden uzunluklar veya dif- tonglar, unlu daralmalarl vb. yer almlgtlr. Genellikle Eski Turkce'nin kelime sonu G'leri, guney - dogu Turk givelerinde yarl - otumsuz olarak, Altay givelerinden ban- larlnda (ozellikle Sorcada) ise kuvvetle sureklilegerek korunmug, Krpqak givelerinde, bazl gartlarda dudaklagarak diftonglagmlg, bagka gartlarda kaybolmuglard~r. Bunlar, geriye kalan givelerde, bazan h i~b i r iz blrakmadan, yutulma veya derilme yolu ile yok olmugtur Guney - bat1 gurubunda (Oguz gurubu) kelime bag1 K (=>+ k)'leri ve t'ler (bu sonuncusu i ~ i n Tuvaca d2hil) farkll gekil, derece ve kombinas- yonlarla otum1u1egmig, Yakut, Tuva ve Hakas~ada baghca genig unlulerin komgulugunda _h olmug, oburlerinde korunmugtur. Bagklrtcada k > t, Yeni Uygurcada t (i) > c (i) gibi geligmeler de bulunmaktadlr. Bunlara, duzenli olmayan, fakat b i r~ok givelerde orneklerine rastlanan # K > # 0 katllabilir. Kelime baglnda Kazak, Karakal- pak, Nogay giveleri ile Soyon ve Sorcada p g , Bat1 Sibirya Turk givelerinden baa- larlnda GAS, Bagklrqada q>s olmugtur (Kazak ve Karakalpak~ada q>g kelime bagrnda bulunma gartr ile slnlrll degildir.). Yakut~ada, Kazak, Koybal, Hakas~ada ve Sorca hariq, Abakan givelerinde g > stye degigmigtir. Yakut~ada kelime bay s'leri 0 (yok) olmug, yazr dilinde unluler araslnda s>h, konugma dilinde s>t degi- giklikleri ge~irmigtir (bu ikincisi slnlrll bir gekilde kelime*sonunda, ozellikle bazr eklerde de gorulur). Bagklrtqada unlulerden sonra s>h; kelime sonunda veya bir un- suzden once z>; (digler arasl z), s > g (digler arasl s) hem Bagklrt hem Turkmence i ~ i n duzenli degigikliklerdir. Turk~ede ve Azericede, tek heceli kelimelerin sonunda gorulen p>b, t>d, k>g, p c , artlk kaybolan eski uzun unliilerle ilgili bir geligmeyi temsil eder. Bazl guney give ve ag~zlarlnda slnlrll olarak bulundugu bilinen kelime bay h'larl, fonetik bir sebebe bag11 olmakslzln genig o l~ i jde yalnrz Halagada b~ lunur . *~ Eski Turk~e'deki (Yenisey agz~) 9 unlu duzeni yalnrz Azeri- cede, bazl Anadolu ve Iran Turk aglzlarlnda saklanmlgtlr. oburlerinde e : 6 kargrtll- 91 yoktur. 8 unlu duzeni Kuzey Turk givelerinden Kazan Tatar, Bagklrtta o x , o>u, e>i, u>o, u>o (dar o ve o), ~>f, i>&geklinde kaymlg, 0zbek~ede buyuk o l~ude (biri yabancl kaynakldar iqin 6), Yeni Uygurcada daha az olmak uzere (7 unlu) daral- mrg, oburlerinde korunmugtur. Eski uzun unlulerZ3 yalnlz Turkmen, Yakut ve Halac- ~ a d a ~ ~ (bu sonuncuda sadece agln uzunluklarr eski orijinal uzunluklarl kargllar) saklanmaktadlr. Buna Ebi ~erdi25 gibi, bazr Iran Turk aglzlarl ile Anadolu ve lrak Turk agizlarlndan baz~larl katllabilir. Karagasqada (Tofaca) artlk uzun unluler yoksa da, u~ turlu unluden pharyngallegmig veya burunlagt~rllm~g olmayanlarln eski uzun unluleri, birincilerin ise normal unlijleri karglladlgl kegfedi~migtir.~~ iJnlu uyu-

mu Yeni Uygurca ve azbekqe drgrnda butijn givelerde Eski Turkqedekinden daha ileri durumdadrr. Bununla birlikte, derece ve gekilleri farklldrr. 6 , o, 6'nOn yalnlz kijkte bulunmasl kural~ Krrgrzca, Yakutqa ve Altayca (0yrotqa)'da dudak qekerligi (labial attraction) dolayrs~ ile bozulmug fakat bburlerinde, genellikle korunmugtur. Modern Turk lehge ve qivelerinde .unsuz uyumu da farklr derecelerde ilerlemig bulunuyor.

b. Eski Bat1 TuIk~esi Kolu 27 : Bugun yaln~z Cuvag~anrn temsil ettigi bu kolun yazrh belgeleri, Volga Bulgarlan'na ait,'XIII ve XIV. yy.fian kalma mezar tadan (en eskisi m. s. 1244 - 1245 tarihli) ve f una Bulgarlan'na ait 40'tan fazla anrttrr. Bunlar- dan en eski u ~ u m. s. 803 - 814, biraz daha yeni on biri m. s. 814 - 831'de yazllmrg- lardrr. Tuna Bulgar yazltlarr genellikle IX. yy.dan kalmrgtlr. Bununla birlikte, Eski Bat1 Turkqesi'nin dzelliklerini, yalnlz bu belgelerden degil, aynl zamanda dagrnlk tarih kaynaklarrndan ve Ural dillerine geqen kelimelerden izleyebiliyoruz. Bunlardan ba- zllarr qok daha eski tarihlere aittir. Eldeki malzemeye gore, bu kol iqin, gu dzellikler tesbit edilebilir: Eski devrede, kelime bagrnda, dogu kolundaki y yerine batlda d, c (ve bunun yan~nda, yahut daha eski bir devirde s) n, A, y; kok veya taban sonundaki Z/ yerine r/, 5 / yerine I/ veya Ic, kelime ktikunde birqok kere, a yerine i vardr ve kelime bagmdaki b ile kok unliisiinden sonraki d/ korunuyordu. Orta devrede, kelime bagrndaki d, c, n, A, y yerine yalniz d', yalnlz c, yalnrz shin bulundugu give ve agrrlar ortaya qkryor. Bunlarda, kelime sonu K, G'leri, iinlerindeki dar - duz unluleri yuvarlaklagtrrarak veya hiqbir iz blrakmadan kayboluyor. Belki, G > ~ ' n i n batlda daha erken geligmesi sonucu olarak, G > v yer alryor ve kelime bagrnda v gorulu- yor. hcelenen odunqlemelerden 5: >s, s>s, bazrlarrndaki k>~>$, t>d, t > ~ >$ Yeni devrenin qivelere bag11 olqrak getirdigi dzel geligmeler olabilir, ljnlulerin bozulmasl Orta devrede bagl~yarak Yeni devrede hrzlanlyor. Tarihi devirler iqin yetersiz olmakla birlikte, slnrrlr olan makemeden qrkarabilecegimiz sonu~lar budur ve bunlara dayanarak gay16 bir kronoloji ileri surulebilir. Eski devre VIII. yy.a kadar, Orta devre XV. yy.a kadar surmug, Vlll - X. yy.lar bir geqig devresini temsil etmig olabilir.

Bugunku Cuvagqada, Eski Turkqe'deki kelime bag1 y ve G'si yerine 6, s yerine .g, k yerine b' veya y, b yerine p, t (I) yerine G (I), kelime sonunda K > 0, G > 0, kelime sonu ve iqinde G > v, kelime bagrnda dogu kolundaki,yalrn unluye karsr, bazan v veya y, kelime veya k6k sonunda d/, z l yerine r/. $1 yerine I/, farklr bir 8 unlu- luk duzen (a, 2, e, 8, I, i, u, u), kdkte a : u, a : i vb. bulunur. Kelime sonunda unsuz gurubu yoktur. Cuvagqada, slnlrl~ bir damak uyumu, ve yine slnlrlr bir dudak uyumu vard~r. Sekil ve eklerin dizilig srrasl baklmlndan da bazr 6nemli farklar gorul- mektedir. )

2. Mogol Dili:28

Mogol Dili'nin en eski yazlll belgesi m. s. 1225'ten kalmlq olan Yesunke t a p dw. En dnemli belge Manghol un Niuv Tobqa'an (Yi ianq' ao pi-#) 'Mo- gollarln Gizli Tarihi' m. s. 1240, veya bazllarma gore biraz daha geq, yaz~lmigtrr. hP'ags-pa yazlll Mogol belgeleri m. s. 1269'dan sonra gbrulur. En uzun belge Al- tan Tobgi, XIV. yy.'dan kalmadlr. Oyrat yazil~ belgeterinin en eskileri, m. s. 1648'den baglryarak XVII. yy.a aittir.

Or tak Mogoka'dan qok az farkll oldugu dugunulen Eski Mogolca'nln XII.

yy.a kadar surdugu sanlllyor. Esk i Mogolca kelime bag1 ilns~zleh *p (veya > *(D), t, k; b, d, g; m, n; c, q; s,. y ve kelime iqi sonundaki unsuzler, bunlarla birlikte q, I, r dir. I varllglnl, daha dnceki I > i dolaylsl ile ancak k, g'nin komgulugunda ko- r~yabi lmigt i .~~ Bu devirde I, i'den dnce d, t yoktu. Bunlarln yerinde c, q bulunuyordu. G'ler henuz sureklilegmediginden, buzulme, derilme, diftonglagmalar da yoktu. Esk i Mogolca'nln unluleri, I slnlrll olarak sekizdi: (a, e; I, i; o, 0; u, u) ve o, 6 yalnlz kdkte gdruluyordu. Bu devrede, fonemik uzunluk ve i etkisi olrnakslzln damak, slnirll bir gekilde dudak uyumu vardl. *p (veya > *JD) ve iinlij uzunlugu dlgln- da Esk i Mo~oloa'daki dzelliklerin hepsi yazl dilinde saklanrnlgtir. XII. yy.dan XVI. yy.'a kadar suren Or ta Mo@oloa'da, *p (veya > *JD)'den geligtigi dugunulen kelime bag1 h'larl ortaya qlkar. Artlk I > i tamamlanmlg, kelime iqinde G'ler surekli- tegmig, ve buzulmeter, ikinci dereceden uzunluklar yayllmlg, devrenin sonunda kdkteki e'ler daha sonraki yuvarlak unlulerin etkisiyle d'ye, i'ler, slnlrli bir gekilde, bagka unlulere ddnmege baglamlgt~r.~o (i qbzulmesi). Gunumuze kadar gelen Ye- nl Mogolca'da i qbzulmesi, kok e'lerinin gerilek benzegrne ile t), i'den dnceki s'lerin g olmasl, uyumlarln geligmesi, kdkte o, d kurallnin dudak ~ekerligi yolu ile daralmas~ yayglnlagmlgtrr.

, BugQnkQ Mogol Dillor1 :

Santa, Wonguor, Dmgur, Mogol, Oyrat(bunun lehqesi Katmuk) D a u Mogol(Kendi1erini Mongol diye adland~r~rlar. Sive ve aglzlasl : Halha, Ukn Tsab, 0-8, Gphrr, Hatqin, C u Uda, Hoqln, U n t ) ve buryat (aglzlarl: Agm, Alar, Bargurin, Bohan, Durbut Belee, Ehlrtt, Hod, krtul, Tion- gol, ~nga1.3~

Orta Mogolcrr'da ketime baglnda gdrulen h, $era Ydgur, San Cuan, Siron- gol'da saklanmlgtlr. Santa'da f, Dagur'da (yalnlz Tsitsikar agzl) ve Monguor'da genig unlulerden sonra ve u<o1dan dnce h, i'den dnce g, unsuzlerden dnce s, bagka durumlarda f ile kargllanlr. Oburlerinde yok olmugtur. ljnluler arasl *plden geligen *p, Orta Mogoica'da y ve ile kar~gmlgtl. Bu sonunculardan baz~larl, bugunku Mogol dillerinde b ve g olarak saklanmaktadlr. b sesi, kelime baglnda Ordos ve Halha'da p, veya yarl dtumlu B olmug, CSburlerinde korunmug, unluler araslnda Da- gur'da u, y'ye geligmig, Monguorda butunu ile kaybolarak bilzulmelere ve unlij uzunluklarlna yo1 aqmlg dburlerinde ise -w-'ye ddnmugMr. Aynl ses, bazl gartlarda m ve g ile karg~lanw. Aga, Tsongol ve Sartul d~glnda bijtun Buryat aQlzlarlndaki ve Kalmukqa'daki t'ler nefessiz (unaspirated'tir. Halha'nln Gobi'de konugulan aglzlarlnda, Cahar agizlarmda ve Ordos'ta qok h'ecelilerde, kelime baglndaki t'yi D kargl- tar. Bagka Mogol dillerinde ise, t, nefesli (aspirated)'tir. Mogol dillerinde orijinal i'den dnce t yoktur. d sesi, Tsongol ve Sartul dlglndaki butun Buryat ag~zlarlnda, Kalmuk, Oyrat ve Mogol'da daima Btumlu , dburlerinde dtumsuz veya yarl dtiimlij- dur. Dagur'da Gorlos, Yostu Mongol aglzlarlnda I'den 6nce d > r, baa prtlarda Alar ve bazl bat1 Buryat ag~zlarlnda d > h, Tsongol'da d > s. Aga ve Barguzin Bur- yat'ta d (i) > g (i) olur. Mogol dillerinde orijinal i'den dnce d bulunmaz. Kelime baglnda (l'dan dnce olmamak $art1 ile) k'lar yalnlz Mogol (Afganistan'da) saklanmq, Monguor, Ordos ve guney Halha'da bazan dtumluiegerek 2 olmug, aksi halde, bijtun dburlerinde oldugu gibi h'ya <., ~evrilmigtir. Mogol dillerinde, kelime sonunda I!

uzunluklarla ilgili oldugu sonucuna v a r i l d ~ . ~ ~ Monguor'un bu dzelligi Da- gur'dakilerle uygunluk halindedir. 0 , d'nun yalniz kiikte bulunmasl kuralr, hill% baa Mogol dillerinde saklanmaktadlr. Mogol dillerinde farkll gekil ve derecelerde damak uyumu (i etkisiz) bulunrqaktadlr. Dudak uyumu da vardlr. Ordos ve butun i~ Mogolistan agizlarinda, Halha ve Buryat'ta ayrica dudak ~ekerligi geligmigtir.

3. Tunguz Dili : 33

Bu dil bilinen en eski yazill belgeleri, artik dlmug bulunan Cuqen Dili'ne aittir. Bunlardan ilki m. s. 1413, ikincisi 1433'ten kalmadlr. Genel olarak, bu dildeki bel- geler XV - XVI yy. dandir. Siyasi dnemleri dolayrsi ile, daha iyi bildigimiz Man~u'lar yazlll edebiyatlari olan bir Tunguz gurubudur. Many belgeleri 1599 ve 1632'de duzenlenen alfabe ile baglar. Bunlardan en eskileri XVII. yy.'a aittir. Mogollar'm mil- li yazllarl, Oyrat ve Manc;u yazllarr, Turk Uygur alfabesinden kaynaklanmlglardir.

Ana Tunguz Dili'nin dzelliklerini tesbit edebilmek i ~ i n gozden ge~irilen diller Giiney Tunguz Kolu (veya Man~u kolu). ve Kuzey Tunguz Kolu olmak uzere ikiye ayrrllr. Bunlardan birincisine Manqu, Goldi (veya Nanay) OIqa, Oroki, Udehe (Ude), Oroqi ikincisine ise, Negidal, Evenki (Tunguz) La- mut (veya Even) ve' Solon dilleri girer. Tunguz dillerinin tabakalagmalarrnl belir- ten ozellikler, kelime bay p ve bundan geligtigi ileri surulen unsuzler, kelime sonu G, kelime sonu i, kelime sonu n sesleri ve Goldi ile Olqa'daki - I ta ekinin dburlerinde gdrulen farklr fonetik gekilleridir. Ana Tunguz Dili'nin kelime bag1 uniuzleri *p, *t, *k; *b: *d, *g, *m, *n, *n', *s, *y kelime ici ve sonu unstizleri, bunlarla birlikte *n, *I, *r unluleri "a, *&, *i, *o, *uldur. Ana Tunguzcada fonemik uzunluk, slnlrlr, bir unlij uyumu ve dudak cekerligi vardr ve '0' yalnlz kokte bulunuyordu.

O l~a , Nanay'daki kelime bagr p'leri, Oroki'de p ve h, Evenki ve Lamut'ta h ve 0,

Oroqi ve Udehe'de b, Negidal'da h ve h, Mantp'da f ve Solon'da 0 dur. b, m, n hepsinde; dburlerindeki t'ye kargr t ve q , d'ye kargl, d ve c, yalnlz Nanay ve Man- ~ u ' d a s'ye kargl s ve g, Solon ve Man~u'da, s, g ve h Evenki'de, h ve 0 Lamut'ta bulunur. Solon'daki s ve g, Oroki'deki t ve G, oburlerinde c; Evenki'deki d' ve c, Oroki'de d ve c, dburlerinde c ile; Olca, Nanay, Man~u'daki ri ve n, oburlerinde ri ile kargilanir. Kelime bay y'leri i ~ i n , O l ~ a ve Nanay'da y ve n, Lamut'ta ri, Even- ki'de y, ri, c, I' bulunmaktadrr. Evenki, Oro~i, Udehe, Oroki'deki kelime bay k'leri, Solon'da b, k, oburlerinde I$, k; Negidal, Oroqi, Udehe, Oroki ve Ol~a'daki kelime bay g'leri, Nanay'da 6, g, 9, dburlerinde ise g ve g'dir. Yine kelime baginda ve butun Tunguz dillerinde tesbit edilen w; Lamut'ta n, Oro~i , Udehe, Oroki, O l~a , Nanay ve Man~u'da hem I hem n olabilen I; Solon'da n, Evenki, Lamut, Negidal, Udehe'de q ve n (bu sonuncusunda aynr zamanda 0, w) Olca ve Nanay'da n, 0,

w, Man~u'da g, 0, w ile kar~ilanan q; O l ~ a ve Nanay'da h ve s, Manp'da 0, n (?) olan Lamut'tan bagkaslnda, bu gartlar altmda bulunmay& h, slrasl ile b, n, g'nin, ancak belli fonetik durumlarda gdrijlen gekilleridir. ~onuncu& ise, kaynagl bakl- mrndan guphelidir.

Kelime i~ inde Negidal, Oro~i, Oroki, O l ~ a , Nanay'da bulunan p'yi Lamut'ta b, Evenki'de p ve w, Udehe ve Man~u'da f, Solon'da w, g veya bir unlu (= 0) kargllar. Kelime icindeki b, bazllarrnda w, bazrlarrnda (ozellikle Oroki, O l~a , Nanay'da) 0,

i'den bagka bir unluden tinceki t'ler butun Tunguz dillerinde bulunur. Buna kargi,

y~ f bir uyurn vard~r. a, 0, unlulerinden sonra, yaln~z a, ai, o gelir; dbur unlulerden sonra ise, yaln~z e, ei, u bulunur.

5. Japon Dili: 35 Japon Dili'nin en eski belgesi, ufak bir pays olan Wlhon qoki'dir ve m. s.

712'de yaz~lrn~gt~r. Bu bak~mdan Tonyukuk'tan biraz daha eski, fakat onunla dlcu- lemiyecek kadar k~sad~r. Bundan sonra, en dnemli belge olan Many8qQ gelir. Aslmda 4516 giirlik bir dergi olan bu belge m.s. 672 dncesi ile 732'ye kadar ki i i~ donemi icine al~yordu, m.s. 771'den sonra, ve zamanlnin dil dzellikleri ile, yeniden yaz~lrn~g olup son ddnemden 32 giir ~ e r i r . ~ ~ Su halde, Japon ditinin - farihi bilinen- en eski yaz~ l~ belgeleri ile Turk dili yaz~l~ belgeleri yag~tt~r diyebiliriz. Altay dillerinin en eski yazh belgeleri, bu iki dile aittir.

Asya k~tas~na biri KyClgO dburu RyOkyQ adalar zinciri ile iki yoldan bag11 bulunan Japonya'n~n en eski halk~ m. d. 4500-250 arasmda yagayan COmon KUltQrQ'niS geligtirmiglerdir. UG devresi olan ve ikincisi m.6. 3700'den 1000'e kadar suren bu kultur, Yay8i kQltQrQ1nu temsil eden ikinci bir gurubun gelip yerlegmesi ile silin- mi9tir. Antropoloji bak~m~ndan farkl~ olan bu iki guruptan ikincisi, bugunku Japon- larim dzelliklerini yuzde otuz nisbetinde temsil ediyordu. Yay& Kulturu m.s. 300'6 kadar devarn etti. Milad siras~nda Asya'dan yogun bir Cinli ve Kore'li gdcu oldu. Bunlar, ve RyOkyO yolundan gelen Malaya - Polinezya grubu, yerli kulturlerle kan- 91p kayboldular. Daha sonrak~ Yamato halk~ hem tarih hem de antropoloji ydnunden Japonlar'm ger~ek atalar~dr. Yay& kulturunu takibeden Hawk kulturii ke- sinlikle bir Altay kulturudur. Japonlar'dan ilk olarak m-s. 59 y~l~nda Cin kaynaklarrnda bahsedilir. Bu dile ait ilk bilgi de yine Cin kaynaklarmda tarihci Cen Su (m.s. 233 - 297)'nun Wei gi adt~ eserinin 30. bdlumunde yer ah. Buradaki keli- rnelerden okunup anlag~labilenler On veya erken Japoncay~ temsil e&r. 710'da HongO'nun ba tma ilk Japon bagkenti Mar8 kuruldu. Burada, 710 - 794 aras~nda en eski Japon edebiyat~ drnekleri meydana geldi. 794'te bagkent, Hdan Ky8 'bang kenti' denilen Kyoto oldu. Esk i rlrponea (c8ko nihongo), Warn ve. Heian donemlerini i ~ i n e ahr ve 1 192'de Kamakwa gehrinin politika bakmndan birden onem kazanrnas~ ile sona erer. IX. yy.'dan Xll. yy. sonuna kadarki ddnem, Qeq eski rkponoa, 1192'den 1277'ye kadarki ddnem Erk.n Orta 38- ca, XIII. yy.'dan XVI. yy. sonuna kadar Orta Japonea (qusei nihongo) XVII. yy. bagrndan 1868'e (Tokugawa donemi) kadarki y~llar Yeni Japonca (kinsol nihongo) veya Erkon Modom Japonca danemidir. 1868'de Imparator Meici, Edo'yu (gimdiki Tokyo) bagkent yapt~ ve eski-bagkent Kyoto'yu terketti. 1868'den 1912'de imparatorun olurnune kadarki y~llar, Moki dammi diye bi~inir.~' EkigiSn- ku Japon ag~zlar~ 0~ grupta toplan~r. 1. Guney - bat1 ve Guney dallarma ayrdan Bra- t~ Grubu : Abi , O h , Toyama, bat1 HanqQ, $ikoku ag~zlar~ (Kyoto ve Osaka bunlarm icinde yer ah), 2. DoQu ve Kuzey dailar~na ayr~lan DoQu Grubu (Tbkyo ve Yokohama ag~zlar~ birinci dalda). 3. KyQ* Grubu ( T a m adalarma kadar).5B

Esk i Japonca'nm unsuzleri: t, k; b, d, g; m, n; s (ItS/), z ( I dzl); r; y; jP , w olup bunlardan b, d, g; z; r kelime bagmda bu~unmaz.~~ ~e l ime bagrndaki iinstizierden t, k, s ve ikinci hece ba6;lnda g$WdiSklerinde d, g, z ve b olurlar. Fakat bu b R ~ ~ d e ~ i l d i r . ~ Japoncada unsijz gruplar~ yoktur. Eski Japonca'da sekiz iSnlO verd~ (a, o, e, 8 , 6; I, u, i)41 Bunlar, Nara ddneminde gittikqe artan sln~rlanmalara r a m ,

Turk Dilinde gl (Cuvq~ada I/): Mogol Dilinde V Tunguz Dilinde I/: Kore Dilinde Ihl (Orta Korecede Ih/ (Orta Korecede Ihl): Japon Dilinde s/ (i) : : Ana Altaycada *1d.51

Tiirk Dilinde kelime, baglnda y ( Modern l e h ~ e ve givelerde: y, n, d', t', s,j, 6 C, Its, dz, z) (Cuvag~ada S) : Mogol Dilinde d, n, c, y: Tunguz dilinde d, n, 6, c, y: KOL re Dilinde t, n, c (Korecede ts), y: Japon Dilinde t, y (bazan 0). : : Ana Altaycada *dl *n, *fit *c, *y.52 .

Turk Dilinde kdk ClnlGsunden sonra d l (Hala~.ve Tuvacada dl, Yakutcada t/, Hakas~ada z/, ObClrlerinde yl) (Cuvag~ada rl): Mogol Dilinde d l (i'den Once cl): Tunguz Dilinde d l (Men Once M a n ~ u ve Goldide cl): Kore Dilinde I/: Japon Dilinde r/ (i'den sonra *y > 00) : : Ana Altaycada *d/.53

Tiirk Dilinde t (Cuvag~ada i'den Once C) : Mogol Dilinde t (i'den Once c): Tun- guz Dilinde t (Man~uda i'den Once C) : Kore Dilinde t (i'den Once ts): Japon Dilin- de t (kelime bagmda bazan n) : : Ana Altaycada *t/.54

Turk Dilinde kelime bagrndaki y'nin ObOr Altay dillerindeki karS111klar1 yukar~da verilmekle birlikte, i'den Once gOrCilen gu degigiklikler olduk~a erken tesbit edi lmi~ Onemli Ozelliklerdir:

Turk Dilinde y (Kelime bqtnda yaln~z Eski Bat1 TOrk~esinde Oburkileri ile ilgil olarak d) : Mogol Dilinde d (i'den Once c): Tunguz Dilinde d (Man~u ve Goldide i'den Once c): Kore dilinde t (i'den Once ts): Japon Dilinde t, y (bazen y >0 : : Ana Altaycada *dl: 55

Turk Dilinde y (Kelime bagmda yaln~z Eski Bat1 TOrk~esinde Obiirkileri ile ilgili olarak n) (KOk veya taban sonunda KOktiirk~ede A/): Mogol Dilinde n (i) (yaln~z kelime bag~nda) : Tunguz Dilinde n (Man~uda yaln~z yaz~da ni): Kore Dilinde n, y (kelime bagnda): Japon Dilinde n, y (klime bagmda) : : Ana Altaycada *fi. 56

Turk (Cuvag~a ile birlikte), Mogol, Tunguz, Kore, Japon dillerine ait, daha Once- ki sayfalarda verilen, ses Ozelliklerinin ortak keliklere dayanarak yaprlan karg~lag- t~r~lrnas~ sonunda, ba$ka b i r~ok ses denklegmelerinin varl~g~ ortaya ~~kar~ lm~g t~ r . bu denklegmeler yard~m~ ile, Ana Altay Dili i ~ i n bu beg dilden elde edilen ilnsuzleri gOylece t~playabil ir iz:~~

Bunlara, Ana Altaycadaki gu Ozellikler eklenebilir: Ana Altaycada kelime bagmda I, r ve q yoktu. Onsuz gruplar~ yaln~z kelime i~ inde gorulmekte idi. iki unlil arasrnda daima bir, bazan iki OnsUz bulunuyordu ve 6, o, O, yaln~z kOk hecesinde yer alabiliyordu. Bu dilde, her ikisi de s ~ n ~ r l ~ olmak Clzere, damak ve dudak uyumlar~ vard~. dudak ~ekerligi ve ClnsUz uyumu yoktu. Kelime kOkleri biri * [ (C) V (C) ] ObUrCl, *[(C) VC (C) V] olmak ilzere iki tllrlii idi. Cok heceli kelimeler, On10 ve un- suzlere ait s~n~rlamalarla [ (C) V (C) 1" kuralma bag11 idi.

2. Ana Altay Dlll'nln Sekll (morphalogy) 6zelllkleri: 58 - Ana Altaycada gekil birimleri olarak kdkler ve ekler vard~. Bunlar, Uiri ObOrunun

yerine kullan~lm~yan isim ve fiil (bu ikisi d~gmda da particle) gruplarma aynl~yordu. Bir gruptan ObUrOne ge~ebilmek i ~ i n genigleme gerekli idi. Bunun i ~ i n isimden fiil veya fiilden isim yapan eklere bagvurulurdu. Bu dilde bn ek yoktu. S~ralanmada

her ekin ozel bir yeri vardl, ve bu h i~b i r zaman degigmiyordu. F i i l k6k veya ta- banlar~ aynl zamanda emir kipiydi . Yalln ha1 i ~ i n ek yoktu. Buna gdre isim tabanlarl yalin hale denk dugmekte idi. F i i l kipleri, fiilden isim yapan eklerle tiiretilmiglerdi. Gerundium ve isim fiiler (participium) i ~ i n de durum aynl idi. Ana Altaycada kiplerin'dzellikle zaman baklmlndan biri - birleri ile ilgili olarak kulla- nllabilmesi fiil gekillerine buyuk bir zenginlik vermekte idi. Sayl, teklik ve ~okluk olmak uzere iki gruptu. Bunlardan yalnlz ikinci gruptakiler i ~ i n ekler bulundugu hemen - hemen muhakkaktlr. Ana Altaycada 'iyelik' ilgisi, dzel eklerle ifikde ediliyor- du. Say1 isimlerinden sonra ~okluk, ayrica belirtilmiyordu. 'Kargllagtlrma' kavrami i ~ i n 'ablative' eki kullan~llyordu.

Yaptlan aragttrmalar, degigik sjralarla, iki, u ~ , hatta bazan dart dilde ortak, yijze yakln ekin varllglnl ortaya ~lkarmlgsa da, Ana Altay dilindeki gekilleri kesin olarak bilinen eklerin sayl, bunun ucte birinden bile azdir. Birinci gruptaki ekler idin:

+ ~ A K , +(;I, +qIK, +d, +DA, +K1, +IAr, +IIG, +mslG, +rU; -A@, -c, -G,+GA,.- GA~I , -GU, -I, -m, -mA, -n,,-r; +d-, +dA, +GA-, +Klr-, +A-, +/A-, +rA-, +rKA-599 or- nekleri verilebilir.

Ana Altayca i ~ i n bulunanlar araslnda en ijnemlileri dugum ekleridir (case suffi- xes) : *+n (genetive, instrumental), *+I, *+g (accusative, x +A, x +gA (dative), X*dA, x +dU (I'ocative), * +rA (directive - locative), *+rU (lative), X+II (prosecuti- ve), *+dl (instrumental), *+G, X+GA (equative). 60

Bunlarln dlgrndakilere ornek olarak:

*+GI, *+kl, X+r; x-g, x-gA, x-m, x-n ve olumsuz fiil eki *-ma,-61 gosterilebilir.

3. Ana Altay Dili'nin Soz Dizimi (Syntax): 62

Ana Altaycada en kur$ik fiil cumlesi ~ekimli bir fiildir. Bu, emir cumlesinde sa-' dece (0 ekli) fiil kdk veya tabanindan ibikrettir. Cumlede dznenin yeri fiilden, belir- tenin yeri belirtilenden, ikinci dereceden olan uyelerin yeri birincikrden dnce gelir.

' Fiil, sonda yer ah. tamlamalarla isim cumleleri araslndaki fark uyelerin straslna da- yanlf ve bir cumle meydana getirir (declarative sentence), Bijyle bir cumlede ko- gaG kullan~lmasl mecburiyeti yoktur. him ve slfat arasinda kesio bir slnlr yoktur. Bu daha ~ o k , bir slra meselesidir. Ana altaycada cins (gender) farkl belirtilmez. Bu bakimdan oumlelerde cins fark~ dolayis1 ile degigiklik de yapllmaz. Tamlamalar- da yalnlz tamlanan ~okluk eki alabilir. Bunlarda ~okluk - teklik dengelemesi yapllmaz. Ciimfeler, iqindeki iiyelerin ilgisi bakimmdan, geliqmekte olan f ik i r ler in akla geliq sirasma giire ifadesi degil (cursive), tamamlan- m i g bir fikrin dQzenli bir hierarchy halinde (complexive) sunulup dur. Bunlardan birinci tip, bir tesbih dizisine, ikinci tip, kdqlkleri daha buyukleri- nin i ~ i n e yerlegtirilmig, b i r~ok kutuyu i ~ i n e alan buyuk bir kutuya benzetilebilir. Birincisinde, eskileri pkarmadan tesbihe yeni taneler eklenebilir. lkincisinde ise, buyuk kutuyu daha buyugu ile degigtirmek ve ilikve edilen kutuyu veya kutularl yeniden ve i~ - ice koyup en buyuk kutuya doldurmak gerekir. Ana Altaycada dn takl (preposition) yoktur. Buna kargl son takllar (postposition) ~ o k zengindir. Bununla, birlikte, olumsuz emir kipleri k in Cuvag~ada, Mogol ve Tunguz dillerinde 'olumsuzluk fiilleri'nden ayrl olarak baa 'particle'lerin kullan~ldlgl hatlrlanmalidir. Bunlar,

eski bir duzenin izleri olabilecegi gibi, Altay Dili d~grnda bagka bir kaynaktan da gelmiq bulunabilir.

4. Ana Altay Dili'nin Kelimeleri (Vocabulary):

Altay dillerindeki ortak kelimelere dayanarak yapllan kargllagt~rmalarda, bir yandan ses denklegmeleri tesbit edilirken, bbur yandan, bu kelimelere kaynakllk etrni~ olan Ana Altayca kelimeler de ortaya q~kanlm~gt~r. Ortak keltmelerln iire dillere dag1l19 nisbetlerindeki iilgQsiizlGk, Altay Dili T-rlsinin en bii-

. yak meselisldir. Turk ve Mogol dilleri araslnda en yuksek olan bu nisbet, Mo- go1 ve Tunguz arasmdakilerle kar.$ulagtinllrsa, Turk ve Tunguz'daki ortak kelimeler- de birden - bire ve buyijk blqijde duger. Teoriye karst olanlara @re, bu, dzellikle Turk Dilinden Mogol diline, dnemli say~da kelime 6dunc;lemesinden ileri gelmekte- dir;63 ve, bugiin Ana Altay Dili i ~ i n ortak kelimelere gdre tesbit edilen dzellikler, as- hnda Turk dilinin eski bir devresinin bzelliklerinden bagka birgey olamaz (bagka bir deyigle, aqkca ifade edilmemekle birlikte, Altay di~i ile Turk Dili aynl geydir' denil- mek isteniyor.) Tarihi devirlerde bile, bu diller araslnda kelime ahg - verigi oldugu bir vaktadlr. Boyle olmakla birlikte, yahz bu 0~ dilde, hatta Kore ve Japon dillerinde ortak, baqka kelimelerin bulunduou, Altay Dili ~eorisi'nin sadece ortak kelimelere dayanarak kurulmadrg~, ve en azlndan qimdilik, bu fikirleri destekleyecek yaz~ l~ kaynaklara sahip olmad~g~mrz gercegi de unutulmamal~d~r.

Hem ses denklegmelerine, hem de Ana Altaycanrn kurulmug kelimelerine brnek olmak uzere, gimdiye kadar yapllm~g kargilagtrmalardan bazllarln~ agaglda veriyo- rum. Ramstedt, Kore Dilinin Turk Dili gibi tek heceli koklere sahip oldugunu, buna karg~ Mogol ve Tunguz dillerinde, bunlardan bazllar~nm iki heceli kbklerle karylan- dlgrn~ aqlklamlgtl (Einfuhrung, s. 153 - 156). Miller, Japon ve Kore Dilterinde de beliren bu dzelligin Uzerinde durmaks~zln, Ana Altay kelimelerindeki k6k sonu unlulerini g6stermiyor. Japoncadaki derin bilgisine raomen, ohun bu yolu se~mesinde bir sebep olmalldlr. 64 BU yuzden, iki heceli koklerin son unlulerini kere ir;ine al- d~m. Maddelere yaptlg~m baa eklemelerin kaynaklarm~ igaretlemekle birlikte, bunlarln benim oldugunu ayrlca belirtmedim. Bu karylagt~rmatar, ~ o k kere, birden fazla bilgin taraflndan yavaq - yavag geligtirildiginden, her katk~nm kime ait bulundugunu aqkladlrn. Bunlardan (Poppe 1960) Vergldchenda Grammatlk der altaischm~ Sprachen'i, (Miller, 1971) Japanmse and the Other Alta- ic Unguages'i, (Ramstedt 1 Aalto, 1957) Einfiihrung In die altalsche Sprachwissenschaft't gbsterir.

a. Alt. *p.dok : Hala$ hPdllk 'ayak' (Doerfer, s. 290), Elk. adak (>, ayak, .auk, rtah id.) : Mb. adag 'son, bir nehrin dokulme yerindeki kollardan herbiri' *

(ayak kelimeai T6rkqede bu anlamda da kullanll~r) : Ma. fatan 'At, taban' (< 'pa- tan < * pmtak) (Poppe, Lan@uaw c. 30, say1 4, s. 572).

Alt. * pWI (a) - Tk. OI- 'kesmek, aynd~rarak koparmak' : Mo Qrii 'ogmak SO- riS$tClmrerk; e&kmek, t&rpOIm, OMo. hlSr0- 'bir okun ucunu bilemek': Ma. tu- M- 'ufalamak, kSipiik pwCalar kopsrmak', kuuku 'raspa, eoe, tbrpu': KO. phul- #a- 'ogmak, silrO@Wmk;. Ufalmek, tbrplllemek' (Poppe, LJlguy., c. 30. say1

I

4, a. 573).

Alt 'tatrga- : : Tk. tatgaw 'dadanmak, bir geye al~gmak' ( > dadan- id.) : Mo. taqiya- 'ihtirasla yanmak, bir'geyi Wemek, aramak' : Ma. taqi- '~ahgmak, bgrenmek', Lam tatkat- 'ehlilegtirmek, bir hayvan1 alrgt~r~p ~smd~rmak', tatiga- 'ehlilegtirmek, alrgt~rmak, Adet edindirmek' (Poppe, 1956 'The Mongolian Affricates 'rand ' 3 CAJ 2. 204 - 215, s. 206) : J. tadun- 'incelemek. aragt~rmak, palls- mak', taduki 'alrgm~g olmak, bir geyi yapar olmak' (Miller, 1971, s. 99).

Alt. *t~g~rak : : Tk. t~grak 'hareketli, ~evik, k~vrak, gCI$Iill : Mo. qigirag 'ka- Irn, yorgun, kunt' (Poppe, 1956, s. 206; 1960, s. 15) : J. tikara ' g i i ~ , kuvvet' (Mil- ler, 1971, s. 99).

Alt. *top~k : : Tk. top~k 'topuk' (ag~zlarda 'dirsek' yerine de kullan~hr) : Mo, to- yig 'diz kapagr', Ma. tobgiya 'diz' (Poppe, 1960, s. 14).

Alt *kir2 (I) : : Tk kiz 'kaz', Cuv. gur id. : Ma garu 'kugu' Ev. Sre id. : KO. B kari 'yaban kazl, kugu' (Poppe, 1972, 'A New ~ ~ n i ~ o s i u m on the ltaic Theory' CAJ, c. XVI, no. 1, s. 36 - 58, s. 51) : J. kari 'yaban kaa' (an Unabridged Ja- panese English Dictionary, Capt. F. Brinkley, Sanseido, 1896, s. 590):

Alt. 'kar, (u) - : : Tk. kaz- 'kazmak', Cuv. bir- id. : Mo. karu- id. 'kaz~mak, ka- gimav, t~rnakla y~rtmak; kaz~yarak temizlemek' (Poppe, 1960, s. 17) : J. kaku- < *karku- 'trrnakla veya bagka bir seyle kaz~mak, ~izmek; ~izerek, kaz~yarak yaz- mak' (Martin, 1966, 'Lexical Evidence Relating Korean to Japanese', Lahguage, 42, s. 185 - 251, s. 240, + 189) (Miller, 1971, s. 149).

Alt. *ko12 (I)- : : Tk, kos- 'birini veya bir geyi kendi cinsinden bagka birinin veya bir geyin yanlna koymak, birini bir bagkas~na eg olarak vermek', kog '~i f t ' , kog 'Cift', koqa id. : Mo. kolidlka- 'iki geyi biri - birine karrgt~rmak, bir ~ e y i bir bagka geye katmak', kolba- 'birtetirmek, birbirine baglamak' (Ramstedt / Aalto, 1957, s. 109) : J. kos-u- 'birinin arkasrndan gelmek, biriyle birlikte, fakat onun arkasmda gitrnek' (Miller, 1971, s. 119). .

Alt. *kut (u) : : Tk. kut. 'talih', Mo. kutug 'talih,, kudsiyet' : Ev. kutu 'talih', Ma. huturi 'kudsiyet': KO, kut 'sihir, biiy(ll (Poppe, 1960, s. 18). Y

Alt. *k&p (0)- : : Hakas, Oyrat k8p. 'kabarniak, gigmek, geniglemek, buy& mek', kQpQlr, kldplk 'k0pllk1 : Mo. kQge- 'Sigmek, kabarmak, biiyilmek, genide- mek; kOpOrmekl : Ev. k e p ~ id. Ma. kubruhun '~igmig, gigkin, kal~n, genig': KO. kephum Y 'kdpil k' (Poppe, 1 960, 1 9).

Alt. qak(r) -: : Tk. qak- 'ani olarak ate9 qkmak veya qkarmak','Yak. Sah- id.: Mo. qaki id (Poppe, 1960, s. 26): J. tak- 'yakmak' (Miller, 1971, s. 99).

Alt. *qig : : Tk. qig, q ~ k 'rutubet, ~ i g ' : Mo. qigig 'rutirbet, ~s~lakl~k' (Poppe, 1956, s. 208) : KO. tsets < trek '~slanmak', krg. '~slak, rut0betli olmak' : J. tuk-e- 'suya bat~rmak, rslatmak, suya dald~rmak', AKJ 'truk id. (Martin, 1964, s. 230, #

60) (Miller, 1971, s. 98). ,

Alt. *dm ; : Tk. qimtiik '~imdik', qimdik < ~imdiik id. : Mo. ~imql- c

*@mi- 'cimdiklemek' : KO. tsu I p- 'tutup almak': J. tum- 'bir geyi tutup almak', tumam- 'cimdiklemek', AKJ. *tsump- id. (Martin, 1967; s. 238, # 164) (Miller, 1971, s. 98).

Alt. *b~dlk : :. ETk. b ~ d ~ k 'b~y~k', Yak. blt~k 'sakal veya b ~ y ~ k teli' : Mo. bucigir c 'budlglr 'kw~rc~k sac, Me; sac buklesi' : Lam. boduruka id. (Poppe. 1960, s. 21,53).

Alt. *bod (a) : : ETk. bod (> boy), Hakaspos 'vucut, gbvde; yukseklik', Oyr. boy 'kendi, dz' : Mo. boda 'madde, govde, bir geyin GzU, es,asl8, Hal. bod 'ger- cek varl~k' : Ev. bod0 'hayat, geqim' (Poppe, 1960, s. 21).

Alt. *daga-: :Tk. yagu- 'yaklagmak', yaguk, yakln 'yakrn', yaklag- 'yakma gelmek': Mo. daga- 'takib etmek, surmek' (av. hk.): Ev. daga 'yak~n, yan~nda' (Pop- pe, 1960, 22): J. tagai (ni) 'birlikte, yanmda, karg~l~kl~ olarak' (Miller,1971, s. 85).

Alt *dab (I)- : : Tk. yaq-ur 'saklamak, gizlemek, brtmek' yag-mak 'yagmak, ince yuz drtusu' : Mo. dalda 'gizli, Ituytu, sakl~, korunakl~': Ma. dali- 'gizlemek, saklamak, drtmek' (Poppe, 1956, s. 210) : J. yadro 'yerli ilahlara tapmmak icin etraf~ cit veya duvarla eevrilen yer, sonraki devirlerdq bdyle yerlere tapmaklar ku- rulmugtur.' (Miller, 1971, s. 86).

Alt. *dug (a)- : : Tk. y ~ r 'gark~'. Tatar ywaw 'aark~c~', Kaz. clr 'gark~' : Mo. cir- ga- 'mesut olmak, negeli olmak': KO. tsilke 1 p - 'zevk almak, eglenmek' : J. ya- rakadb 'eglenmek, neaelenmek, sevinmek' (Miller, 1967, 287), AKJ yarakeb id. (Martin, 1967, s. 231, # 77) (Miller, 1971, s. 99).

Alt. *dull,: : ETk. y~hg 'il~k' : Mo. dulq'an<*dul~an id.: Ev. dul- '~s~tmak', du- lit '~s~nmak' (Poppe, 1960, s. 23) : s. yu 'scak (su)', (Miller, 1971, s. 85).

Alt. *diir, (i) : : Tk. yiiz 'yuz, eehre' : Mo. diiri 'gekil, gorunug, ~ehre ' : Ma., Gol., durun id. (Poppe, 1960, s. 23: 11 1) : EJ. *yuro > *yiro > ir6 '~ehre, goru- nus (yuz hk.)' (Muray'ama, 1962, Miller, 1967, s. 70 - 73) (Miller, 1971, s. 85).

Alt. *cab (I) : : Mo. cabi 'cizme' : Ma. caya c *cawi 'ak kaym kabugundan yap~lm~g dolak Seklinde ~izme', Ev. caw id. (Poppe, 1960, s. 28) : J. tabi 'ku- magtan yapilma dolak ibi ayakkab~, ~ izme ' (Miller, 1971, s. 85). B

Alt *cur : : Ev. cur 'iki', Ma, curu 'cift', cuwe 'iki' (Poppe, 1960, 28) : OKo. tulh 'iki', KO. tul 'iki' : EJ ture 'eg, birinin veya bir geyin yan~nda bulunan aynl cinsten bagka bir gey (Martin, 1966, s. 245, + 247), J: tsure 'iki (Miller, 1971, 84).

Alt. *ciik : : Tk. yak 'denk, paket, sand~k, vb. gibi tagmacak egya, ag~rl~k': Mo. cuge - 'taymak, g6turmek1 : Ev. cugf - 'tag~mak (k~zakla)', Lam. cugft - 'ta91- mak, cekmek; yuklemek', Ev. cfgfwun 'nakliye, tagly~c~, yukcu' (Poppe, 1960, s. 28, 11 1) . : EJ. yuki (> yugi, yuge) 'sadak, okdan, ok kab~' (Miller, 1971,84).

Alt *gar : : Tk. kar~ 'kolun on k~smt', kar~q 'kana': M a gar c *gar 'el, kol': Ma. gala < *glra, Gol. OI., Oro. qala, sol. qlla id. Neg. qQla Ev. qlle, Lam. q1I 'el' (Poppe, 196, s. 24).

Alt. *meqgii : : Tk. beqgu (> beqgi) 'ebedi' : Mo. m6qke id.Ko. mango 'ebediyet' (Poppe, 1960, s. 35).

Alt. *mur (I)- : : Tk. bur - 'zorla mihveri etrafnda ~evirip dondurmek' : mo. murui 'burulmug, klvr~lrn~g, egrilmig': Ma. muri~an < murui $an 'egme, buk- me', muri - 'burulmak, k~vrrlmak', Ev. murCik6 - 'donmek, etrafn dolagmak' : EKo. moroni 'dirsek, dirsek gibi biikulup donme' (Poppe, 1960, s. 36).

Alt. *neme : : Tk. yeme 'yine, tekrar' : Mo. neme - 'eklemek, arttlrmak' : Ev. nemesin - 'yamamak, eklemek': KO. nem - 'birgey bak~mmdan birine ustun olmak' (Poppe, 1960, s. 38),

Alt. *Aar2 : : ETk. yaz 'ilkbahar', EBTk. *Aar > Mac. nydr, Cuv, $ur id. : Mb. niray < *naray 'yeni dogmug, taze' : Ma. narhun (niyarhun yaz~l~r) 'yeni, taze, yegil' : KO. nyerim 'yaz' (Poppe, 1960, s. 81).

Alt. *na12 : : ETk. yag 'tAze, yegil, genG, yagandan yll saytsl': Mo. nilka 'genq, ku~uk, tAze, henuz akli yetmemig', nilayun < *dalawun 'Gig' : Gol. nealun I nalun W e , Gig, pigmemi$: KO. nalk~t ' ~ i g , pigmemig' (Poppe, 1960, 39).

/ Alt. *yada- : : ETk. yadag 'yaya', Cuv. suran < *yadag~n 'yayan, yaya ola-

rak' : Mo. yada -'kudreti olamak, ihtiyae i~ inde olmak, s ~ k ~ n t ~ cekmek', yadagu 'fakir, zaylf talisiz vb.' (Poppe, 1960, s. 32).

Allt. *s~ruk ': : ETk. swuk 'slrlk, uzun degnek' : Mo. girug 'direk, srnk, uzun degnek' : Ma. wruku 'uzun degnek, s~r~k', Ev. sirik*k$n, Gol. serh id. : KO. sirp id (Poppe, 19660, 30).

Alt. *dl2 : ;Tk. 819, qiq 'kebap gig', giglik 'kebaphk et' : Tung. sila - 'gigte kl- zarmak', silawQn '$$ (Ramstedt I Aalto, 1957, s. 108) : OKo. s6 ~ l h 'et (yiyecek olarak)' : EJ. sisi id. AKJ *s)yas (Miller, 1971, s. 119).

Alt. *ar2 (u) : : ETk. aru 'yoksa, yahut' : J. arui id. (Miller, 1971, s. 147).

Alt. *Or : : Tk. Or 'erken', ~ k m . 7 ~ < *&, Cuv. ir < er id., OTk. erte i'd. : Mo. erte 'erken' : Ev. erde id. < Yakut < Mo. (Poppe, 1960, s. 106) : J. ariake ' ~ a - fak, gun dogdugu zaman' (Miller, 1971, s. 153).

Alt *i12 (e) : : Tk. 19, i9 'meggale, qahgma' : Mo. uile id. : Ma. weile id. (Ramstedt I Aalto, 1957, s. 109) : J. iI2 saru 'bahk tutmak' (Miller, 1971, s. 121). '

Alt. *or2 : : ETk. '62 'kendi' OTk. oz 'kendi, i ~ , orta vb.', Cuv. var < *6r 'orta, i ~ ' : Morore ' i ~ , yurek damart: Ev. ur 'hayvan midesi; i$kembel, Lam. ur 'mide, kar~n, igkembe' (Poppe, 1960, s. 109) ; J. ore 'kendim, ben (kaba)' (Miller, 1971, s. 147).

b. Ana Altay Dilindeki gabs zamirleri, teklik i ~ i n bir yalin halde, oburu, eklerden once kullan~lan iki gekil gosterir. Bunlar, Altay dillerinin ddrdunde bulunmaktadlr. Coklukta ise, ortak~k aynl derecede aqk degildir.

Alt. 1. 9.t. *bi *men + : : ETk, benlmen . bin , Cuv. epg/man,+ : Mo. Wminu (genetive) : Ma. bilmin + : EJ. mtlwanu.

v Alt. 2. 9. t. *@/*sen + : : ETk. senlsen + , sin +, Cuv. eselsan + : Mo. *ti

@/@nu (genetive) : Ma. silsin + : EJ. sUs5ne.

Alt. 3. g. t. *i/*en + : : ETk. ollan + Cuv. vailun + : Mo. innu (genetive) : Ma.

26 TURK DfhiYASI EL K ~ A B I

[/in + : EJ. an/r +, on/r +, on6r-e.

Alt. 1. 9. q. *bir2 : :. ETk. biz, Cuv. eplrlpir + : Mo. (inclusive) bidatbidan + : Ma. muse : EJ. (inclusive) wa/wan-u (exclusive) mar-& war-6.

Alt. 2. g. C. *sir2 : : ETk.'siz Cuv. esirlsir: Mo. taltan + : Ma. suwe/suwen + : EJ. taltar-e.

Alt. 3.94. 'ir : : . ETk. alar, Cuv. v&+ / vY + : Mo. dan+ (Kotwicz, 1936, Les Pronoms dans les langues altaiques, Poppe, 1965, Introduction to Altalc linguistics, Miller, 1971, s. 157).

Ana Altay Dilindeki sorgu zamiri *ya he?' ile ilgili olarak, Eski Turk~e nelnen + (yalnrz nenqe'de) ile Eski Japonca nani he?' karg~lagtrr~lm~gt~r. (Miller, 1971, s. 1 85).

c. Ana Altay Dilindeki say1 adlarrndan baz~lar~ Altay dillerinde, gruplar halinde izlenebiliyor. Bunlar (Miller'e gbre, 1971, s. 220 - 221):

At. *bir '1' : : ETk, bir: Ana Kore - Japon *pi1 + 2 +, OKo. pll + or, EJ. 9

Alt. *dir '2' : : Ana Mo. *oh + : Ana Tunguz oor : Ana - Kore - Japon *tur OKo. tul, E J . p t a +.

Alt. *d6r '4' : : ETk. (t6rt) : Ana Mogol *dOr : Ana Tunguz : *du + : EJ. y6.

Ana Altay ve Altay DIIIwlnin hgi Wzeni (Hiurrruhy):

Ana Altay Dilinin 6zelliklerini tesbit i ~ i n yaprlan calgmalarla (Cahgmalar birinci yonu), bu dilden dogan uye dillerin tabakalanma ve dallanq geklini tesbit i ~ i n ya-

L, p~lan Cal~gmalar (Cal~$malarrn ikinci ybnii) e$t h~zla geligmemigtir. Bunlardan birincisi, Ana Altay Dilinden indigi tasarlanan uye dillerin kendi disiplinlerindeki aragtrr-

alarm sonu~larrna dayanmak zorunda idi. Bu ise, agrr ilerleyen ve 6zen isteyen ir ~allgma konusuydu. 'Altay Dil Ailesi' fikri etrafrnda Cal~ganlar, bu aragt~rmalarm T

sonur$ar~n~ bekliyememiglerdir. Bu bak~mdan, tasarlanan uye dillerin say~lar~, za- menla genigleyip daralarak degigmig, ancak Castren'le srnlrlanabilmigtir. Yalnrz Ana Altay Dili'nin Bzellikleri ile, uye dillere ait dzelliklerin karylagt~r~lmasrndan elde edilebilecek 'ilgi duzeni gem as^' bu bakrmdan istar istemez daha az malzeme ile yetinmek durumunda idi. Gelisme hrzlarrndaki bu dengesizligin sonuclar~, simdiye kadar yaprlan Semalarda kendilerini aqkca gbsterir. Bu noktay~ aydmlatmak icin - Turk, Mogol, Tunguz dilleri kesik cizgili GerCeve ieine alrnmlg- gu beg gemayr veri- yoruz: ,

Semalardan birincisi (Sekil 5.) Profesbr Poppe'nin verdigi, Ramstedt'in bu konudaki dusuncelerini aqklayan bilgiye dayanrr. Buna gbre, Ramstedt, yaln~z bir kere 'Turk - Mogol Dil Birligi'nden bahsetmigse de, bununla Ana Tiirk - Mogol'u mu, yoksa Ana Altay'~ ml kasdettigi belli degildir.65 Eger, bunlardan birincisi dogru ise, o zaman Vladimirtsov'un gemasr (Sekil 6) Ramstedt'in fikirlerini temsil ediyor demektir. U~uncu sema (Sekil 7) Profesor Poppe'ye aittir. Ddrdunce Sema (Sekil 8), J. Street taraflndan, Vergldchende Orammatik der altaischen

I A N A A L T A Y C A I

I A N A A L T A Y C A 1 I - I r - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

I -7

I CUVAS - T ~ ~ R K - M O G O L - MANCU - TUNGUZ B ~ R L ~ G ~ I

i I I I I C U V A S - TURK a . MOGOL - MANCU - TUNGUZ B . I

I I I I I

A N A T U R K ] I A N A F U V A $ A N A M O G O L A N A M A N C W U I 1 I I 1

A N A KORE Q

Il A N A K U Z E Y A S Y A D I L l ___-- 1 - . .. . . - . . . .

I - t

A N A A L T A Y C A I ! I 2 - 1 I I I I I

I \ ANA BAT1 ALTAYCA 1 I A N A D O ~ U I I I

- - - - - A N A A L T A Y C A

Sprpchwissenschaft'in tan~tllmaSr s~raslnda verilmigtir.66 (Ben bu gemayl - kar- $rlagt~rmay~ kolaylaqtrrmak amacr ile - esaslar~nr bozmaks~z~n, dbQrkulerle aynl gek- le saktum). Sonuncu qema (Sekil9) Miller'in Japanese and the Other Altaic Languages, Chicago, 1971 ad11 eserindedir.(s. 44).

Ilk d&t qemada, bu Oq dil iqin tasarlanan tabakalanmada (hierarchy) en dnemli fark, ilk ikisinde Yalnrz Turk ve Mogol iqin ortak bir 'ana devir' dugunuldugu halde, CSq1SnciisiSnde (Sekil 7) Turk - Cuvag i ~ i n bir, Mogol - Tunguz icin basks bir ortak . devre tasarlanarak, sonra bu iki ortak devre iqin, ikinci bir ortak devre dugunulme- sidir. BU gekilde, Turk - Cuvag birligi 6n TQrk~e (Pre Turkic) devresi olarak gos- terilmektedir. Turk, Cuvag, Mogol, Tunguz dillerinin bu durumu, adlandrrma farklr olmakla birlikte, dordunclj gemada (Sekil 8) degigmez. Ancak, uquncude, Altayca- dan - Oburlerinden ayrl bir gekilde - bagrms~z bir kol olarak inen Korece, dorduncu qemada, sorgu igareti ile Japoncaya baglanmrg, sonra bu kol, Bbur kolunu Ana Al- tayca'nm tegkil ettigi, bir bagka dile iligtirilmi$ir. (Ana Altayca'nrn da kaynagr diye dugOn0len bu dilin, gemadaki ad1 Proto North Asiatic 'Ana Kuzey As- ya'drr), Street, ikinci kola, yine sorgu igareti ile, Kore - Japon birliginden daha eski bir devrede, bir de Aynu dilini eklemektedir.

Vladimirtsov, ~emasrnda Kore diline yer vermemigtir. Sonuncu gema, otekilerin- den qok farklrd~r. Bunda, Ana TQrk Dili, Ana Altayca'dan, tjburleri iqin tasarlanan bir ortak devrenin tegkil ettigi ikinci kolun yanmda, ilk ayrrlan dil olarak yer als. Burada, 6n TQrkge yerine, Ana Tiirk~e (Pmto Turkish) ad1 kullan~lm~g- '

trr. bundan sonraki tabakada Ana Mogol Dili, daha sonrakinde Ana 'Tunguz Dill, daha sonrakinde ise, Kore, Japon, RyQkyQ ayrrlm~glard~r. Semada, Ay- nu diline yer verilmemigtir. Miller'in, eserlerinde aqrkqa beliren ve bagkalar~n~n da dvgusunu ka~anan,~' Japon Dili, Kore Dili, genel dilbilgisi, ve Altay Dili alanlann- daki saglam. bilgi, bu sonuncu gemaya ZSzel bir deger vermemizi gerektirir. Miller, Altay Dillerinin tabakalanma ve dallanmas~ (hierarchy) iqin - yaln~z bilgiye dayanan, kanaatlerine gdre degil, birtakrm Bl~ulere (criteria) ve metodlara gore - ileri surdu- gii bu duzenin esaslar~n~, ayrrntrlarrna inmeden aqklamaktadrr (s. 43 ve devam~). Bundan, Altay Dillerinin ses ve gekil tizellikleri arasrnda, aylraq niteliginde olanlarrn .

(distinctive features) grup halinde birlegenleri ile (cognates), bu gruplara uyma- yanlarm kargrthQmdan (contrast) faydaland~gr anlagllryor. Bugun, bagkg dil ailelerinde hierarchy'nin tesbiti iqin kullantlan baglrca metod da budur. Bdyle olmakla birlikte, akrabalrgr bilinen dillerde, ortak devirler ve Oye dillerin ayr~lma srralar~ (re- lative chronology, hierarchy ve bunlarla ilgili olarak, time depth 'zaman derinligi') dnceden hazrrlanmq bir 'ana kelimeler listesi'nden q~kanl~r. Miller, Tunguz, Ko- re ve Japbn dilleri iqin, bu gekilde dOzenlenmig bir listeden elde edilen sonu~lara da bagvurm& otmal~d~r. (bkz. aga~tdaki madde).

0

Altay diilerlnin Yap (Chronology):

Ko9 ve Japon dillerininJasarlanan Ana Kore - Japon ortak tabakastndan gynlg tarihlerini tesbit iqin, Samuel E. Martin ('Lexical evidence relating Korean to

.. Japanese' Language 42, s. 185 - 251, 1966), tek bagna akrabal~k ispat~nda kul-

lanrlam~yan, fakat uye dillerin birlikten ayrrl~g y~l lar~n~ tesbitte yararl~ bulunan glot- tochronology (lexicostatistics te denilir) metodunu 265 kelimeden, uye dillerde korunmug kelimelerin yuzde nisbetlerine dayanarak yapt~gr hesapiarda (bu hesaplar iqin kullanrlan formul standartt~r), Martin, Japon ve Kore dillerinin 4632 + 379 yrl once ayr~ ld~g~ sonucuna varmrstrr. Ayn~ yolla yaprlan bagka hesaplarda, Ja- pon ve M a n ~ u dillerinin 6195, Manqu ve Kore dillerinin 5550 yd once biri - birlerin- den ayrrldrklar~ tesbit edilmigtir. 68 Bunlardan ilk ilginin (Japon ve Kore) ~ozulmesi tarihine, Japonya'da baa kazdarda ortaya qkarrlan maddelerin ait oldugu zaman-. lar~ gosteren ve karbon - 14 metodu ile bulunmug rakamlar ( 4526 + 200, 4500 + 300, 5105 + 65) uygun dugmektedir. 69 Bu, CBmon kulttlrunijn ortalarma rastlar. (Roy Andrew Miller: The Japanese Language, Chicago - London, 1967, ikinci bask1 1970, Genetic Relation 'Akrabalrk ilgisi' bolumu, s. 82 - 83). Miller'in gema- smda verilen tabakalanma ve dallanmalar dogru olmak gartr ile, kelime listesinde olmad~klar~ i ~ i n , hesap d~g~nda kalan, Ana Turk ve Ana Mogol dillerinin yaglar~ ile, . Ana Altay Dili'nin cozulme tarihini, agaglda gosterecegim gekilde, bu rakamlar ara- cr l~g~ ile ortaya qkarmak mumkundur. Bu, hic olmazsa gimdilik bizim, sadece 'tah- min'den ibaret olan; bazr tarihlerin ~er~evesinden pkmamrza yard~m edecektir.

Martin ve Miller'in hesaplara dayanarak ileri surdukleri, ve arkeolojinin destekle- digi bu tarihlere gore, Proto - Northern and Peninsular Altaic 'Ana Ku- zey ve Yar~mada Altay Dili' (Tunguz, Kore, Japon Dil Birligi)'nin Nzulmesi ile, Proto - Peninsular and Pelagic 'Ana - Yar~mada ve Adalar Dili (Ko- re ve Japon Dil Birligi)'nin ~ozulmesi arasmda geCen zaman (Japonca bak~m~n- dan 6195 - 4632 = 1563 yrl, Korece bak~mmdan 6195 - 5550 = 645 yd noksan~ ile, 5550 - 4632 = 918 y ~ l olup, bunlarm ortalamas~) (1563 + 918) : 2 = 1240 y~ld~r. Bagka dil ailelerinde, ~ozulme suresi olarak kabul edilen rakamlara gbre, olduk~a akla yakm gelen bu 1240 yrlhk fark~, bir o l ~ u ~ubugu gibi kullanarak, kaynaga dogru (Ana Altay Dili) butun tabakalarm ~ozulme zamanlar~n~ birer - birer bulabili- riz. Su halde Ana Tunguz Dili 4632 + 1240 = 5872, Ana Mogol Dili 5872 + 1240 = 71 12, Ana Tiirk Dili 71 12 + 1240 = 8352 y ~ l once (hesap ba.$ang~c~ 1966) dogmug olrnalrd~rlar. Ayn~ gekilde, iki ~ozSrlme arasmdaki fark 1240 yd olarak bilindigine gbre, ortak devirleri temsil eden tabakalarm ortalama chronology'leri de hesaplanabilir : Proto Altaic (Ana Altay Dili) 8352 + (1240 : 2)= 8972, Proto - Eastern Altaic 'Ana - Dogu Altay Dili' (Mogol, Tunguz, Ko- re, Japon Dil Birligi) 8972 - 1240 = 7732, Proto - Northern and Peninsular Altaic 'Ana - Kuzey ve Yar~mada Altay Dili' 7732 - 1240 = 6492, Proto - Peninsular and Pelagic ' Ana - Yar~mada ve Adalar Dili' 6492 - 1240= 5252 y~l. Dogrudan - dogruya 1563 y~l l~k ortalamanm kullan~lmasr halinde, Ana Al- - tay Dilinin lkiye ayr~ldrg~ 8352 yrl yerine 8676, baglang~~ olarak ~apo f i - Tunguz ilgi- sinin kesilmesi alrnd~g~ takdirde, 9321 y ~ l gibi daha buyuk rakamlar elde edilmekte- dir (Bu hesaplarda ~lizulme hlz~n~n degismedigi farzedilmigtir). Var~lan bu sonuc,

- dzellikle Turk tarih oncesi ydnunden son derece onemlidir. Bu zaman derinligi o kadar buyijktur hi, Ana Turk Dili iqin, bu rakarnlardan en kucugunij bile alsak, MI- s~r'da buyuk priamidin kuruldugu tarihte, Turk Dili'nin 3500, Ana Hind - Avrupa Dili'nin (Proto lndo - European Language) ~bZulme@3 baglad~g~ tilrihlerde

en az 2500 - 3000 yagmda olmas~ gerekir. Ana Al tay Dili'nin bu. bag dlindurucu eskiligi, daha bagka yollardan, ve bagka hesaplaria desteklenebilirse, bunun, tarihi kagdag ; t~nnah dilbilgisi (histor ical comparat ive linguistics) ala- nmdaki etkileri ~ o k buyuk olacakt~r. Burada, hemen not etmek gerekirki, hesapla elde edilen bu sonuqla Profesor Poppe'nin, bugun art~k ~ o k ilerlemig bulunan, Al- tay Dilbilgisi'nin butun bilgi ve tecrubelerine sahip olarak, bu konuda a ~ ~ k l a d ~ g ~ gu gdrug, tam bir uygunluk halindedir: "Bundan bagka, eger Al tay D i l Birli- gi'nin varl~gm kabul edersek, bu birlik, Hind - Avrupa Dil Birligi'nin gozulmesinden gok daha once sona ermigtir. Biiyle olmakla birlikte, A l tay dillerinin hPlP, i sveg ve Modern Yunanca (Grek- 6e)'dakinden g o k daha fazla or tak i izel l ik ler i sahip o l m a s ~ ilgi geki- cidir." (Nicholas Poppe: 'Altaic Linguistics - An Overview' (s. 177), Sciences of Language, The Journal of the Tokyo Institute for Advanced Studies of Langu- age, no: 6 Aral~k 1975, s. (130 - 186). Altay dillerine, dzellikle Turk Dili'ne, oteden- beri atfedilen ve 'yavag degigirlik' in tan~k olarak gosterildigi ' ~ o k uzun ge~mig' id- dialan, bagka ve daha ilerlemig gekiller alt~nda, bugun de kargrm~za Crkmaktad~r. Bunlardan birisi, gimdi verdigimiz aq~klamas~nm ikinci cumlesi ile Profesor Pop- pe'ye aittir. Kendileri, daha bagka bir yaz~lar~nda, Turk, Mogol, Tunguz dillerinin ses ve gekil aylra~larlndan (distinctive features) altrsm karg~lagt~rd~ktan sonra, sonucu gdyle aqkhyorlar: 'Turk dilleri (Turkic languages), basit leqt irme yolunda, bagka herhangibir Al tay dilinden gok daha uzaga gitmip tir.' (Nicholas Poppe; 'A New Symposium on the Altaic Theory' (s. 48), (CAJ, c. XVI, n: I , 1972 s. 37 - 58). Bu ifiide ile, daha oncekinin ikinci cumlesi birlegtirilirse, Turk Dili'nin - ge~irdigi degigiklikler oburlerinkinden ~ o k daha buyuk olduguna gore- Ana A l tay Dili'nden de, onlardan ~ o k daha eski bir tiirihte ayr~lrn~g olmas~ gerekir. Bunlara Menges'in bam-bagka bir yoldan Turk Dili'ndeki '9' nin eskiligi hakkmda vard~g~ sonu~lar eklenebilir (Karl H. Menges; The Turk ic Languages and Peoples, Wiesbaden, 1968, s. 98-99, ozellikle s. 99 ilk paragrafta, Turk Di- li'ndeki 'g'nin qok uzak bir ge~mige ' , 'tarih oncesi devir ler ine kadar' geri gittigini yaz~yor.). h e r 1 > g, ister g > 1, hangi gorug noktasmdan bakhrsa - bak~l- sin, verilen ornekler 'g'nin, dolay~s~ ile Turk Dili'nin eskiligini destekler. Cunku, Altay dilleri aras~nda aynl zamanda r ve z, I ve $'ye siihip olan tek dil, Turk Dili'dir; ve, bu seslerin hepsi, kelimede aynl daghm (distribution) kurallarma bagl~d~r. 70 Mar- tin, Murayama ve Miller'in $al~smalar~ sonucu olarak, Ana Altay *12/'yi, Japon Di- li'nde sl 'nin karg~ladtj~ tesbit edilmigtir.

Kore - Japon D i l Birligi (Proto Korean - Japanese) devresi i ~ i n (5252 + 13 = 5265 yrl once) bu ses, *gl olarak kurulmug (reconstructed) bulunuyor. Eger, bu denklegme, bu iki dilde Turk Dili'ndekine paralel, fakat bag~ms~z bir geliq- menin sonucu degilse, Menges'in iddialar~na, Altay dillerinin i~inden gelen bir ta- n ~ k tegkil eder.

Buraya kadar onemini belirtmege qahgtlg~m Miller'in gemaslnl, daha dogrusu, Altay dillerinin tabakalanma ve dallanmas~ hakkmdaki goruglerini, gimdi ses (pho- netic) ve gekil (morphology) bak~m~ndan hangi ozelliklerle dogrulayabilecegimizi

36 ~m D ~ A S I EL KfTABI

g~stermekistiyorum:

a. Turk Dili'ndeki, UbOr Altay dillerinde bulunmayan, veya 6bOr Altay dillerinde ortak olup Turk Dili'nde bulunmayan bzellikler, bir 'varl~k: yokluk' (presence - absence) karytligi (contrast) tegkil eder. Bunlar:

6rd 8es Denkleqmelerl:

Alt. * 6: *e : Tk. (~bnisey. Azeri) 6 : e abirrlerinde yok (Miller, 1971. s. 306)

, Alt. '*l~/:*IJ:*r~l:*rd : ETk. l/:!$/:r/:z/ ddrtlii karytllk; ob~rlerinde yok. (Miller, 1971, s. 125)

Alt. # *m: ETk. # b: C)b~rlerinde # m. (Miller, 1971, s. 305, 306)

Alt. *PN : ETk. p N : Oburlerinde ya yok, ya karqlk (sonuncusu yaln~z Tunguz- cada pN), (Miller, 1971, s. 305) '

Alt. *kN : ETk. k/V : C)burlerinde V den dnce degigir. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. *bN : ETk. b N : C)bllrlerinde V den dnce degigir. (Miller, 1971, s. 309)

6201 kdlmeiert

Alt. *bi 'ben' (yalm) : ETk. ben id. : Oburlerinde *bi id. (Miller, 1971, s. 157)

Alt. *si 'sen' (yal~n) : ETk. sen id.: bbijrlerinde *sl id. (Miller, 1971, s. 157)

Alt. *dir '2' : ETk. ekl id. : 6bijrlerinde *dir. (Miller, 1971, s. 221)

(Eski Turk~e'deki 1. ve 2. S. teklik'teki n ile, 1. ve 2. g: ~okluktaki z < *r (Cuv. epirlpir, esir/slr) karg~thk halindedir. Bu, belki, eski bir teklik eki : gokluk eki kargitliglni temsil etmektedir.)

b. Turk ve Japon (bazan ayrica Kore) dillerinde ortak olan, fakat dburlerinde bulunmayan bzellik ve kelimeler, Ana Altay Dili'nin bu iki uGta korunmug kalintrlar~ olmak gerekir. Cografya bak~mlndan en doguda bulunan Kore ve Japon dilleri 'ile en bat~da bulunan Turk dilini, 'cevre dilleri' (peripheral Languages) saymak dogru olur. Kore yarlmadaslnrn Irk, kultur ve dil y6nlerinden rnijze rolu oynayan bir 'qkmaz sokak' durumunda bulundugu gercegini unutmamal~yiz. Cok eski devirlerde, bu yar~rnadaya s~kqan Kore ve Japon dillerinin, bazl cok eski dzellikleri sak- lam16 olmasi beklenebilir. Bunlarl QU d~ grupta toplayabiliriz:

&el Ses Denkleqmelerl:

Alt. # *d : ETk. # y : EJ. # t, # y : oburleri farkli. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. # *c : ETk. # y : EJ. # t, # y : ob~r ler i farkh. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. # *n : ETk. # y : EJ # n, # y : OKo. # n, # y : C)burleri farkli. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. # *g : ETk # k : EJ. # k, : OKo. # k : oburleri farkli. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. *gN : ETk. g N : EJ. g N : Ob~rleri farkh. (Miller, 1971, s. 305) o

Alt. *I2 / : ETk. $1 : EJ. s 1 : Oburleri farkli. (Miller, 1971, s. 305)

E " Alt. # t (i) : ETk. t(i) : EJ. t(i) : 6bisrleri farkl~. (Miller, 1971, s. 305)

Alt. * [ (C) VC (C) V ] : ETk. [ (C) VC (C) ] : EJ. [(C) V (C) ] + V : OKo. [ (C) VC [(C)] : 6biirleri [ (C) VC (C) V 1. (Rammstedt, Einfehrung in die aitaische Ipnchwissenschaft, 1957. s. 153-155; Miller. l97'l, s. 160; Poppe:'A New / Symposium ...' , 1972, s. 49)

6ze1 Ekier :

Alt - 'I- (endoactive) : ETk, -I- : EJ. -r- : Oburlerinde yok. (Miller, 1971, s. 135) -

Ait. - '12 (exoactive) : ETk. -p : EJ. -s- : Ob~rlerinde yok (ayni y.)

.Alt. - *ma- (olumsuzluk) :ETk. -ma- : EJ. -ma- : C)b~rlerinde yok. (Miller, 1971, s. 284; Poppe; 'A New Symposium...', l972,49)

Alt. -*ma+ (olumsuz aorist) : ETk. -ma-z : EJ. -ma-d : dbiirlerinde yok. (Miller, 1971, s. 276)

6ze1 Kelimeler:

Alt. *ar,u 'yoksa, yahut' : ETk. azu id. : EJ. arui id. : 6biirlerinde yok. (Miller, 1971, s. 147)

Alt *bir2 '1' : ETk. bir id. : EJ. (Jl it6 id. : KO. pilos id. AKJ. *pll- 3 id. : Oburle- rinde yok (Miller, 1971, s. 221)

Alt. *bir 'biz' : ETk b iz id. (Cuv. epirlpir) : EJ. Walce id. (inclusive), mar-6, war4 id. (exclusive) : bburlerinde farkli (Miller, 1971, s. 157).

Alt. tcib 'ev' (< *deb?) : ETk. (Qy, 6y, ef, ev, P < eb < *yeb> yev Abi Vardi, yiw Karaim L., yGw Karaim T. ayrlca 6b Sagay, Koybal, 69 Harezm Tk., iv) id.: EJ. if e id. : OKo. tsip id. : Ob~rlerinde yok. (Miller, 1971. 67).

Alt. *durd '100' : ETk. yQz id. (Volga Bulgar cur id. d d u r ) : EJ. turu id. : Ob~rlerinde yok (Martin, 1966, s. 243, # 246, Miller, 1971, s. 215).

Alt. *er- 'olmak' var : ETk. er-id. : EJ. ar-wid. : Oburlerinde yok. (Miller, 1971, s. 37)

Alt. *k~d- 'kesmek' : ETk. k~d- id. : EJ. kir- id. : Oburlerinde yok. (Miller, 1971, s. 72'de, bu kelimeyi, Mogolcada 'k~rkmak' anlammdaki kira- ile birlegtirjyor. Ben- ce, hem Turk hem de Japon dillerindeki 'kesmek' an lam^, ve Alt. *dl: ETk. d/: EJ. r/ : OKo. 11: AKJ. 'rl ses denklegmeleri, Ana Altay Dili'ndeki geklin, bagka bir kdk olan *kr (a)- dan farkl~ *k~d- kurulugunu gerektirir.)

[ Alt. *nlmlzak 'yumugak'] : ETk. y~mgak id. : EJ. yabaraka: ObOrlerinde yok. (Miller, 1971, s. 114).

Alt. *sir, 'siz': EJk. s iz id. (Cuv. esirlsir id.) : EJ. tar4 id. : 6bOrleri ~ o k farka 11 (Miller, 1971, s. 157).

Alt. *tag 'dag' : ETk. t a g id. : EJ. taka id. : OKo. th ... k id. : Ob~rlerinde yok. (Miller, 1971, s. 67).

Alt. *tor2 'toz' : ETk. toz id. (krg. Cuv. targa* 'kir, pislik, ~ d p ) : Ed. don, (tiri)

id. : Oburlerinde yok. (Miller, 1970, s. 72). '

[ Alt. *ya (sorgu zarniri) '1 : ETk. nen + (yaln~z nenge'de id. : EJ. nani id. : Oburlerinde yok. (Miller, 1971, s. 194).

San~yorurn ki, verdigirn bu ornekler, Miller'in gernaslnl desteklernek iqin yeter say1 ve gu~tedir. 0 halde, Ana Altay Dill, ve ondan ayr~lan Tiirk ve Mogol dillerinin yaglar~ @in, hesaplara dayanarak ileri surdugurn buyuk rakarnlann, ger~ek degilse bile, ona cok yakm tarihleri ifade ettigini kabul etmek gerekir.

Altay Dili'nin Ana Yurdu:

Genellikle, bu dilin -admdan da anlag~lacag~ uzer- Sibirya'nm guney k~slrnlar~n- da, Altaylar bolgesinde konuguldugu dugunulrnekte ise de, bu, ispatlanrn~g bir ger~ekten qok, Altay dillerinin tarihi ile ilgili ve geleneklegrnig bir gorugtur. Mesele- nin ~ozurnu icin, Altay dillerinin ortak kelimelerini, genel dilbilgisi, folklor, antropoloji, etnografya, arkeoloji, sanat tarihi, klirnataoloji, bitkiler cografyas~, hayvanlar cografyas~ vb. gibi ilirn alanlarmn yard~rnma bagvurarak incelernek zorunday~z. Ancak bundan sonra vardan sonuclara dayanarak, o las~ l~g~ en yuksek bdunan bir yer, Ana Altay Dili'ni konuganlar~n ana yurdu olarak gosterebilir. Bugun, son derece ilerlernig olan rnetod ve ~al~grnalara ragmen, daha Hind - Avrupa Dili'ne bile ana yurt bulunrnad~g~n~ gdz onune ahrsak, bu sorunun cevaplanacag~ zarnan henuz gelrnernigtir dernek yanhg olrnaz.

Altay Dillerinin 19 ve Dig llgileri:

Altay Dillerini konugan kavirnler, yuksek hareket kabiliyetleri, kulturlerinin kendi- lerine verdigi disiplin, ~ o k k~sa bir surede en genig Cjl~ulere varabilen orgutlenrne ve orgutlerne ozellikleri dolay~s~ ile f8tih kavirnlerin bag~nda yer alarak, tariite gelrnig - geqnig en buyuk devletlerin kurucular~ olrnuglard~r. Bunlarm arasmda yaln~z Turkler'in DG k~ta uzerinde kurdugu devletlerin says1 yuzden fazlad~r. Altayldar XVI. yy.'m sonlarmda Eski Dunya'nm u~ k~tasmda da hakirniyetlerinin dorugunda idiler. Bu geniglerne ve yayilrnalar~n sebepleri ne olursa olsun, dogudan bat~ya butun tarihi kaynaklar~n bu genig yay~lma alanr hakkmda biri - birini butunleyici bilgileri top- lad101 bir ger~ektir. Bu yaydmalarm sonucu olarak, Altay dileri bagka b i r~ok dillerle ternasa gelrnig, onlarla degigik olCijlerde kelirne, gekil, katta kavrarn ahgveriginde bulunrnugtur. Bu arada, b i r~ok dilleri benzegtirerek sondurdugu gibi, baa Altay dillerinin de bagka diller taramdan sonduruldugu 0lrnugtur.~2 Altay dillerinin, gerek kendi aralarmda, gerek bagka dillerle, akrabahk d~g~nda kalan ilgileri onernli bir ~a l~grna konusudur. Ayn~ gekilde, Ana Altay Dilinin bagka dil aileleri ile, veya Altay dillerinin bagka diller, yahut dil aileleri ile akrabaltk bak~rnmdan ilgileri hakkmda o lduk~a buyuk say~da ara~t~rrnalar bulunrnaktad~r. Hi$ guphesiz bu arag- t~rrnalar, aynl g u ~ ve degerde degildir. Bunlardan baz~lar~ faraziye halinde, baz~lar~ arnatorce olsalar bile, yine de gorug aqrnlzl etkilerneleri.ybnunden en az~ndan ilgi ~ekicidirler. Bu ~al~grnalar~ gu gruplarda toplayabiliriz.

Altay Dillerinin Akrabahk ilgileri:

Art~k tarihe rnalolmug Yafes Dilleri Teorisi bir yana b~rakd~rsa, Nostratik Diller Hipotezi gu s~ralarda en genig diller toplulugunu ele alrnaktadr. Buna go-

re, Altay, Dravid, Hind Avrupa, Kartvel, Sami - Hami, Ural (ana) dilleri Nostratic ad1 verilen daha eski bir kaynaktan gelmektedirler.73

Ana Altay Dili ile gu diller arasmda da akrabal~k ilgisi bulundugu ileri surulmug veya surulmektedir : Aynu, Dravid, Elam, Etriisk, Hind - Avrupa, KIZII derili (Amerindian), Sami, Siimer.71 Baz~ aragtlrmalar Altay dili yerine, ayrl - ayrl Altay dillerinin akrabal~k ilgileri uzerinedir.

Japon - Austm - Asiatic, Japon - Aynu, Japon - Fin, Japon - Kml - derlli, Japon - Malaya - Polinezya, Japon - RyQkyQ, Japon - Tibeto - Burman 753 Kore - Dravid, Kore - Hind - Avrupa 74 Tunguz - Kequa, Tunguz - Samoyed 77, Turk - Arap, Turk - Elam, Turk - Etrusk, Turk - Guti, Turk - Hind avrupa (ayr~ca, Turk - Hitit, Tiirk - Lidya, Turk -

' Llkya , Turk - Sansckrit), Tiirk - Hurri, Tiirk - Sumer.78

Altay Dillerinin AKrabahk Dig1 ilgileri

a. Altay Dilleri Aras~nda 6dunqlemeler:

Henuz yeteri kadar incelenmemig son derece onemli bir aragtrma konusudur. '

Bunlar ya tek yonden veya karglhkh olmak uzere gdyle toplanabilirler : Japon - Kore, Japon - RyQkyQ, Japon - Turk79 ; Mogol - Kore, Mogol - Tunguz 80; Tunguz - Koreal, Turk - Guvag, Turk - Kore, Turk - Mogol, Turk - Tunguz.82

b. Altay Dilleri ile Bagka Diller Arasinda ~dun~lemeler :

Simdiye kadar yap~lan aragt~rmalara gore varlrg~ tesbit edrlen, ileri surulen, veya varhg~ bilinmekle birlikte henuz ~al~g~lmayan (msl. baz~ Avrupa dilleri, Hind dilleri, Dravid dilleri, Kafkas dillerinin GO@) odun~leme ilgileri alfabe slraslna gore ve gruplar halinde 7oylece listelenebilir:

Japon - Aynu, Japon - Gin, Japon - (Hind - Avrupa): (Avrupa) : (Cermen): Alman, Felemenk, ingiliz,: (iskandinav): isveq, :Latin, : (Roman) : Fransrz, Portekiz, : Yunan (Grek), : (Hind) : Pali, Sanskrit, : (iran): Fars, Japon - Khmer, Japon - Kml - Derilie3 ; Kore - Gin, Ko- re - (Hind- Avrupa) : ingiliz, Roman, Kore - Kml - Derili84; Mogol - Arap, Mogol - Gin, Mogol - (Hind - Avrupa) : (Avrupa) : Ermeni, Rus, (Hind) : Hindustani, Sankskrit, (iran) : Fars, Pagtu, Tacik, Mogol: (Kafkas) : Dargwa, Giircu, Mogol - Tibet, Mogol - (Ural) : Macar, Sa- mqedes. Tunguz - Gin, Tunguz - Eski Sibir, Tunguz - KIZII - deriti- Tunguz - (Ural) : Samoyed vb.86

Tiirk - Bask, Turk - Burugaski, Turk - Gin, Turk - Dravid, Turk - Es- kimo, Turk - Eski Sibir, Turk - (Hind - Avrupa): (Avrupa) : Arnavut, (Balto - Slav) : (Balt~k) : Let, Lituan, Slav : Beyaz Rus, Bulgar, Gek, H~rvat, Leh, Makedon, Rus, Swp, Slovak, Sloven, Ukrayna, Cermen : Alman, An, Felemenk, Flaman, ingiliz, isveq, Nonre~, Ermeni, Hitit, Latin, Woman : Frans~z, italyan (tenova, Korsika, Pulya, Sicilya, Ve- nedik vb.), ispanyol, Katalan, Portekiz, Provans, Rumen, Sardinya,

Yunan (Grek), (Hind) : Bengall, OGcerati, Hindl (Hindustanl), Keqmi- ri, Pall, Pencabi, Prakrit, Sanskrit, Sindi, /ran : Beluc, Fars, Ham, Hotan - Saka, Kugcm, Oset, Part, Paqtu, Pehkvi, Sogd, Taclk, Tiirk - (Katkas) : Abaza - Gerkes : Abaza, Adige, QiGrcG (Acara, Imer), Mingrel, Laz, Svanet, TGrk - Klz~l -derili : Algonkin, Albntiak, Ata- baska, Aymara, Huron, Kqua, Kwakiuti, Maya, Navaho, TQrk - Munda, TGrk - Nubia, Tiirk - (Sami - Hami) : Akad, Amp, Asur, BaMI, ibrani, Silryani, Berber, Tiirk - SGmer, TGrk - Tibet, Tilrk - (Ural) : (Fin) : W r v i s (Mari) Mordva, Votyak (Udrnurt), Uiryen (Komi), (Samo- yed) : Ostiyak Samoyed (Enets), Yurak Samoyed (Selkup), Yenisey Sa- moyed (Nenets), (Ugur) : Macar, Ostiyak (Khanti), Vogd (Man~i).~'

Altay Dillerinin akrabal~k d~gl ilgileri gOyle bir sema ile gosterilebilir.

Bu haritanm yapllmaslnda bagllsa kaynak olarak The Times Atlas of C h l ~ . A New York Ti- mes Book. New York. 1974'un XVll - XIX. sayfalarmdaki azrnlrk haritasr, aynca kloilungklang. (s. 10, 11, 22, 23), Krln (s. 14-15), Uaonlng (s. 18 - 19), Innor Mongoll.' IG Moodistan (s. 26 - 27), Nlngsia Hul (s. 114 - 115). K a w (s. 98 - 99), Sinklang 'Do& Turk Eli' (s. 102 - 103), T8Ingh.l (s. 106 - 107). $end (s. 62 - 63), 8.n.i (s. 38 - 39). ve Nation81 Q.ograp hic, Vol. 119 no. 2, February 1976 sayma ek olarak verilen iki tarafll Supplement map: Tho 80vly.t Union 8nd It. Peopks, 1 : 12.000.000 Olgekli etnik harita kullarhlmqtlr. Bundan bagka gegitli kitap ve makalelerde bir gurup (msl. Tunguz, Mbgol vb. gibi) halk~ gOsteren ayrlnhlt b6lge haritalar~ ile yay~mlanm~g cograff sln~rlarla ilgili bilgilerden faydalan~lm~ghr.

Bu istatistikler i ~ i n esas olan rakamlardan TDrk Dili'ne g ~ t bulunant, on y~ldan fazla bir suredenberi derslerimde kulland~g~rn tasnif gemaslnda her Turk lehge ve givesinin ad1 ust0ne yaz~l~p, her y11 yeni bilgilere gbre doze ~nigim rakamlarrn toplammdan 3.5 milyon kadar fazladr. Bununla birlrkte, bir dilziyelik saQlamak amacl ile, hesaplarda TDrk KChtDrOnll Aragtlrrna EnstitDsu yayltqlarlnda yer alan bu ikincisini kullandlm. Yabanc~ yay~mlarda Turk halklarl i ~ i n verilen rakamlar ~oktan eskimig kaynaklara dayanmaktad~r ve guliing derecede kugoktllr. Dil alanlarln~, bir haritacr olarak kendim hesapladm Butlln yGzde hesaplar~ da bana aittir. DDnya dillerinin buyuklllk strasl Mario Pei (Co- lumbia universitesi)'nin listesi ('languages of the world'. Bu listede 67 dil verilir.) kontrol edilmek ve bagka llstelerle karg~lagtlrrlmak sureti ile bu galrgma igin taraf~mdan yeniden diizenlenmigtir. (M. Pei'nin listesi Information Pkaw Almanac, 32. edition, New York 1978, s. 434) Bundan bagka, aynl almanagln 'Countries, Territories. Dependencies' (s. 122 - 266). 'Area and Population by Country' (s. 103 - 104), 'The 149 Members of the United Nations' (s. 341) bOlilmlerinden, tho CBS News Almanmc, Hammond Almanac Inc.. New Jersey 'Major World Languages', The World Almanac, Published for the Philiadelphia Inquirer'in son on y~llrk bask~lar~ ve National Qeographk Atlas of the Word, 4 th edttion, Washingt~n D.C., 1975'teki rakamlardan fayda- lanllm~gt~r.

Sovyetler Birliginde son nufus saylml 1969 da yapllmlgtl. Bu nufus say~mnda, Rus olmayan halk- larln niifusu - resml rakamlara g6re - yuzde 47'den fazla idi. DemograR uzmanlar~ daha o zaman, Sovyetler Birligi'ndeki toplam azlnl~k nlusunun ilk defa Rus nlifusu gectigini yapt~klart hesaplara dayanarak ileri surmilglerdi.,Bunun bagl~ca sebebi olarak azmllklardaki dogum nisbetlerinin h~zla artmaslna karg~l~k, Ruslar'a ait dogum nisbetlerlndeki blryDk gerileme gbsteriliyordu. 1979 sayl- mmda - bu defa resmi rakamlarla da - Sovyetler Birligi nufus kompozisyonundaki bu Onemli degi- gikligin. altnacak sonuglarda ortaya glkacagl baklenmektedir.

Cin'deki Altay halklar~n~rl toplu olarak veya adalar halinde ya~adlklar~ Qaglca yerlerin yaklag~k yllz OIgurn~,~rakamlar eyalet i~indeki yilzdeyi gbstermek Uzere, Dogu Tutk Ell (91), 1~ Mogolistan (89), Heilungkiang (dogu ve bat^) (38). Liaoning (23), Ningsia Hui (70). Kansu (47). Tsinghai (28). $ensi (?), $ansi (?) eyaletleridir. Bunun dlgmda, Tibet'te de sayllarl bilinmeyen Turk ve Mood halklar~ bulunmaktadr. En son bilgimize gore, Cin Halk Cumhuriyeti. Sovyetler Birligi srnlrlndaki 3 - 4 yuz bin TDrk'Ci, emniyet tedb~r olarak, bulunduklarl yerlerdm uzaklagt~rm~gtlr.

Agag~ - yukar~ 390 30' kuzey enlemi uzerinde, Biga yarm adaslndaki Bozburun ile Agr~ daglnln gljney dogusundaki geridin ucunda. Aras'n Turk slnlrlndan ayr~ldrg~ nokta araslndaki uzakllk Al- tay ve Turk DOnyasln~h boyutlar~ igin yaptlglm bagka kaqlagtrrmalar~ k~sallk amacl ile gtkardlm.

Phillpp J (ohann) von Strahlenberg (Tabbert); Das Word - und OstIl.che The11 von Ewo- pa urd Ask, b w @ l t das gantza Ruuirche Rdch mlt SIb1ri.n und grotson T& ten1 In sich bogrolffet.., Stockholm, 1730.

Avrupada Turkoloji ~allgmalarrnln baglanglc~ olarak J. Schiltberger'in Relwbuch 1396 (yaylm- lanlg~ 1460) ad11 eseri gasterilir. Arada Filippo Argentini, Pietro Ferrugato ad11 iki halyan'ln yayrm- lanmarn~~ ~alqmalar~ varsa da, ilk bas~lan gramer Hieronymus Megiser; Ilutltutionum Lingu- H Turckae Uber Hmus uu &gages Qrammatlcr Turclcac), Leipzig 1612'dir. Bununla birlikta analitik veya deskriptiv nitelikte eserlerin ortaya @unas~ ancak XIX. yy.da mum- kUn olmugtur. Karg~lagtrmah ditbilgisinin kullan~lmasl ilk olarak bu yuzyllda, zaylf bir gekilde b w -

I

lar ve rnalzerne birikrnesi dolay~s~ ile XIX. yy.'m sonlar~ ile XX. yy.'in ilk qeyreginde h~zla geligerek, Bz'ellikle Bang ve Radloff'un ~al~grnalar~ s~ras~nda bulunup uygulanan rnefodlarla Turkoloji sisternli bir disiplin haline gelir. Klaproth'un Kaggarll'dan 750 yll sonra dl:yl i ~ i n ilk Brnekleri vermesi ile Bang ve Radolff'a kadar geqen silrede Castren'in Versuch einer koibalbchen und karagassischen Spraclehre nebst W6rteweneichnis8en aus den tatarischen Mun- darten des Mlnussir(schen Kreises, St Petersburg. 1857 ve B6htlmgk'm Uber die Sprache der Jakuten, St. Petersburg. 1851, bu yolda en Bnernh bagar~lard~r MoQolcanm ~ l k grarnerl Melch~sedech Thevenot'nun Essals de la Qrammalre Mongoie'u olup 1672 de ba- stlrnlgt~r. Ilk Man~u grain'er~n Ferd~nand Verblest 1668 de yazrnlg olup, Thkvenot tarafrndan ta- rnarnlanarak 1681 - 1692 y~llar~nda Ekmenta Linguae Tartarlca adi ~ l e yay~rnlanm~gt~r Castren'm Versuch einer burJqtischen Sparachlehre nebst kurzem W6rterverze- Ichnb St. Petersburg. 1857 Mogol D ~ l b ~ l g ~ s ~ alanmda n~tehk bakmndan ancak el11 y~ll sonra eglt- lenebdrn~gt~. BByle olrnakla b~rlrkte, Mongol~st~k'm ger~ek kurucusu Uber die Konjugation des Khaikha - Mongolischen, MSFOu 19, 1902 ve 'Das Schr~ftrnongol~sche und d ~ e Urga- rnundart phonet~sch verglchen', JSFOu 21, 2, 1903 vb ile Rarnstedt't~r Tunguzoloji'nin ~ l k Uneml~ eserl Castr6n'ln Grundzuge elner tungusischen Sprachiehre nebst kurzem W6rter- verzeichnls, St Petersburg, 1856 d ~ r Tunguz (Evenk1)'ye alt olan bu eserden sonra. Poppe'nm aynl nltellktek~ Materia11 diya issledovaniya tungusskogo yazlka, Nareqe barguzinsk~h tungusov, Lenmgrad 1927 ve Materilah po solonskomu yazrku, Lenmgrad, 1931 ad11 $a- l~grnalar~ne kadar uzun b ~ r sure beklemek gerekm~gt~ Tunguz D~lb~ lg~s~n~n butun kargrlaptirrna

1 esaslar~ Vera lvanovna Ts~nts~us'un qaliprnalari ~ l e kuruldu

8 Ramstedt, G.J.; ober die Konjugation des Khalkha - Mongolischen, MSFOu 19, 1902,' 'Zur Verbstamrnbildungslehre der mongolisch - turkJschen Sprachen, JSFOu XXVIII, 2, 1912, 90 s., 'Zur mongolisch - tiirkischen Lautgeschichte' I. c, II. , KSz XV, 1914, s. 134 - 150, 111. j, KSz XVI, s. 66 - 84: 'Ein anlautender stimrnloser Labial in !I er mongolisch - turkischen Ursprache' JSFQu XXXII. 2, 1916, 10s. 'Zur Frage nach der Stellung des Tschuwassischen' JSFOu. XXXVIII. 1922, 34 s., 'A comparison of the Altaic Languages with Japanese', Transactions of the Asi- atic Society of Japan, 1924. s. 41 - 54 (bu Cal~gma 1951'de yeniden bas~lrn~gt~r: JSFOu LV, 2;s. 7 - 24, 'Remarks on the Korean Language', MSFOu LVIII, 1928, s. 441 - 453.

Gornbocz, Z 'Az altajj nyelvek, hangtort 6net6hezS, Nyelvtudomanyl KUzlernenyek XXXV. 1905, s. 241 - 282, 'Die bulgarsch - turk~schen Lehnworter In den ungar~schen Sprache', MSFOu XXX, s. 549 - 576, 'Zur Lautgeschfchte der alta~schen Sprachen', KSz XIII, 1912, 37 s.

Vlad~rn~rtsov. B. Ya., Poppe, N.N. 'iz oblasti vokahzma mongolo - tureskogo prayaz~ka'. DAN, 1924, s. 33 - 35.

Poppe, N N 'Cuvapskiy yaz~k i ego otnogen~ye k rnongol'skornu I turetsk~m yankam' I - IV, Izv. Ak. Nauk SSSR, 18, 19. s. 23 - 43, Leningrad, 192411925, 'K konsonantlzmu altaysk~h yazikah'. DAN, 1925, s. 43 - 44, S~stem gluh~h smiqnlh v altaysk~h yaz~kah', DAN, 1925, s. 11 - 13, 'Alta- ~sch und Urturk~sch' UJb. VI, 1926, s. 94 - 121

Polivanov, E.D. 'K voprosu o rodsvenn~h otnoaeniyah koreysko - altayskih yagkov', IAK. 1927, s. 1105 - 1204.

Vlad~m~rtsov, B Ya Sravnitel'naya grammatika mongot'skogo pis'mennogo yanka I haikaskogo nareqiya, Vveden~e I fonet~ka, Lenmgrad, 1929

9 Rasanen, Martti; Materilalien zur Loutgeschicte der tlirklschen Sprachen, StOF XV. Hels~nkl, 1949, 249 s., Materialien zur Morphoiogle der tIirklschen Sprachen, StOF XXI. Helsmki, 1957, 256 s.

Poppe. N: Introduction to Mongolian Comparative Studies, MSFOu LX, Helsinki, 1955, 300 s.

Tsintsius, V.I.; Sravnitel'naya fonetika tunguso - manGjurskih yankov, Leningrad. 1949,342 S.

Kore dl11 Ozer~ndeki deskriptiv Cal~gmalar qok yenidir. Bu bak~rndan en dnernli eserler gunlard~r:

Rarnstedf, G.J.; A Korean Grammar, MSFOu LXXXII, 1939, IV + 199 s. Martin, S. E. "Korean Phonemics', Language, 27, 4, 1951, s. 519 - 533, Korean Morphophonemics William

lchende Betractung der Kasus - Suff~xe Irn Altjapanlschen', UAJb XXlX (~oppe Festschr~ft), 1957, s 126-131, 'Etyrnolog~e des altjapan~schen Wortes Id 'Farbe, Geschtsfarbe, Gescht' UAJb XXXIV, 1962, 1962, s. 107. 112, 'Uber einlge japon~sche KulturwOrter altaischen Ursprungs' As- pects of Altaic Civilization, Ural-Alta~c Ser~es vo. 23, Bloornington,,lndiana, 1963, s. 227- 233 'Mongohsch und Japan~sch-em Versuch zurn lex~cal~schen Verglech', Collectanea Mon- gollca, Festschr~ft Professor Dr. Rmtchen zurn 60 Geburtstag. As~atische Forschungen, Bd. 17. W~esbaden 1966, s 153-1 56. (Ozawa Shigeo'nun eserin tenk~di, 1968) Gengo kenkyl, 1969, I., s. 78-93, Kwon, Hyogrnyon, Das Koreanische Verbum vergliechen mlt dem alta- lschen und japanischen Verbum, Zur Typology des Koreanlschen, Munch, 1962; Lee. Ki- moon: A genetic vlew on Japanese', SchBsen gakuho 27, 1963, s 94-105. Martin, Samuel E.; 'Lexlcal ev~dence relat~ng Korean to Japanese' Language 42, 1966, s 185-251: Ozawa Shigeo, Kodai Nihongo to chlsei Mongorugon-sono Jakham no tango no hikaku kenkyl, Tokyo, 1968; Mdler, Roy Andrew, 'Old Japanese phonology and the Korean-Japanese relat~ons- h~p', Language 43, 1967, s. 278-302, The Japanese Language (rlk bask1 1967), Ch~cago and London, lklncl bask^, 1971, XIX + 428 s. + 25 levha; 'The Japanese reflexes of Proto-Altac 'd-, f- and '*c-' JAOS 88, 1968, s. 753-765; 'The Altaic numerals and Japanese' JNA-TJ 6, 2, 1969, s. 14-29, 'The Old Japanese reflexes of Proto-Alta~c 'I2 'UAJb 42, 1970, s. 127-147; Japa- nese and the Other Altdc Languages, Ch~caga and London. 1971, (N Poppe'nln 6nsOzO lle s IX-XI, XVlll + 331 s., Tan~trna ve Tenkldler. Murayarna, Monumenta Nlpponica XXVII, 4, 1972, s 463-467; Karl H Menges 'Japanese and the Alta~c Languages', CAJ XVIII, 1974, s. 193 vd . Poppe, N , 'Alta~c Llnguist~cs~An Overv~ew Sciences of Language 6, The Journal of the Tokyo lnstltute for Advanced Stud~es of Language, decernber 1975, s. 130-186 (Miller ve eserl hk. s. 172, 4.5 s 180-184); 'A new syrnposlurn on the Altarc Theory', CAJ XVI, 1, 1975, s. 37-58 (M~ller ve eseri hk s 48, ayrlca d ~ p not 52'de; 'On Some Cases of Fus~on In the Alta~c Langua- ges', CAJ XIX, 4, 1975, s 307-322 (Miller ve eserl hk. s 320); Doerfer, G '1st das Japanlsche rnlt den alta~schen Sprachen verwandit7' (Bu sonuncusundan bagka heps~ Japoncanln blr Altay d~l i oldugunu kabul ed~yor), Menges, Karl H.; Altaysche Stud~en II. Japanlsch und Altajlsch, Wi- esbaden 1975

Rasanen, Martt~; Materlalen zur butgeschkhte der tUrkischen Sprachen, StOF XV, Helslnkl, 1949, 249 s, hmledovaniya po sravnitel' noy grammatlke ,tyurkskih yankov,l Fohet~ka AN SSSR, Moskova, 1955,336 s., IV Leks~ka, Moskova, 1962, 128 s. (ed DrnW ev, N.K., Baskakov, N A ) Phllologiae turclcae Fundamenta, Tornus Primus; W~esbaden, 1959, XXlll + 810 + 3 + 1 har~ta. Handbuch der Orientalistik, Erste Abteilung, Der nahe und der mittlere Osten, FUnfter Band, Altaistik; Erster Absclinitt :TUrkologie (b ed spuler, B ), Lelden-KOln, 1963, Poppe, N . Introduction to Aitaic Linguistics, W~esbaden, 1965, Xltl + 212 s., Menges, Karl H , The Turkic Languages and, Peoples, An Int- roduct~on to Turklc Studies, W~esbaden, 1968, XIV + 248 s + 5 har~ta ve gerna , S~erbak, A.M . Sravnltel'naya fonetika tyurksklh yax~kov, Lenmgrad. 1970

Tuekta Kurganlndan ~lkarllan kogurn taklrnlarlna a ~ t par~alardan bazllarinda run~k yaz~lar bulundugu gbrulrnekted~r Altay kurganlar~ndan daha once ~ ~ k a r ~ l a n altm tokalar vb ustunde de aynl turden yaz~lar bulunrnugtur En Bnernh keyf Kazak~stan'dak~ Es~k Tas Kurganl'dir Bu kurgandak~ egyadan b ~ r gurnug tas veya ~anaktak~ 26 karakterden olugan, yazl glrnd~ye kadar ele geqr~len en uzun parGad~r Arkeoloj~ bak~rnlndan n s b ~ kronolojllefl b~l~nen butun bu yaz~lar araslnda tar~h~ en I ~ I tesb~t ed~len~ de bu sonuncusudur (M 6 V-VI yy ) S~rnd~ye kadar yap~lan okurna denemelen araslnda Olcas Suleyrnanov'unk~ en IYISI ~nt~baln~ verlyor (Suleyrnanov'un 'Cet~ suvdln kbne caz- balar~' Kazak Edeb~yat~, 25 X 1970 ad11 rnakalesln~ fotokopls~nden okudurn) Iqlndek~ cok 'yok' ke- Ilrnesme, baz~ ~garetler~n al~gllrn~g olanlardan farkl~ b ~ r gek~lde degerlend~r~lrnes~ne ragmen, bu okurna kolayda redded~lernez Bununla b~rhkte, kabulu lCln en buyuk gu~luk yazltln klsallQlndan dogrnaktad~r Bu, denernede bagarh olrna ~htlrnalin~ art~ran b ~ r rnaternat~k faktbrdur K~sa b~le ol- sa, aynl t~pte ~gardtlere sah~p bagka b l rka~ yazlt daha bulunabil~rse ve bu yazitlar Suleyrnanov'un kullanrnig oldugu degerleri dogrularsa (ayn~ rnetod Nagy Szent M~klos yaz~tlar~ IGln bagar~ ~ l e kul- lanllrn~gtir ), o zarnan bu, Turkolo]~ alanlnda yapllrn~a en buyuk keg~f olacaktir Bu konuda toplu b~bhyografya Iqn bkz D~yarbek~rl~. Nejat 'Kazak~stan'da bulunan es~k kurganl', Cumhuriyetin 50. Wlna Annagan, Istanbul, 1973, s 291-304 + XIV levha

Bu okurnayl Louis Bazin'e borqluyuz.

Osman Nedirn Tuna 'On the phonet~c values of the symbols , O , used in some of the texts in kdk-turk~sh script', CAJ XI, no. 4, 1966, s. 241-243, Onsilz uyurnu drnekleri iqn bkz. s. 246-248 dip not no: 27, and Addenda (s. 263).

Turk dilinin lehqe ve giveleri ile, bunlar~n tasnifi konusu Turk D(lnya81 El Kitabl'nda ele ahndl- glndan burada ayrlca verilrnemigtir.

Bunlarm en eski drnekleri iqin bkz. Poppe, N~cholaS 'On Some Altalc Loanwords !n Hungar~an', American Studies In Uralic Linguistics, s. 139-147 (dzellikle s. 143). Ka~gar~ d l nln Bul- gar, Suvar, Yemek, K~pqak boylar~nda z l olduQunu kaydeder. (s. 27. st. 4-14, trc. DLT, I, s 32, st. 3-22) ve adak : w k 'ayak', tod- : tor- 'doyrnak' drneklerini verlr. Bunlardan bapka Divanda kann (DLT I, s. 403) c Krd~n 'kayln', k8reg (DLT I, s. 360) 'ku~uk kup: < k&ie$, Bzle (DLT I, 114) 'Ilgle' < Wk, yazguk (DLT Ill, s. 28) 'k~sragln rnerne uc$ar~' yadguk > yayguk vb gib~ blrkaq drnek daha bulunrnaktad~r. (Bu konuda ayrlca bkz. Pritsak, Omeljan; 'Kasgarl's Angaben uber dle Sprache der Bolgaren', ZDMG 199, 1, Wiesbaden, 1959, s. 92-1 16, dzelhkle s. 113 ve devamt). '

Doerfer, Gerhard; 'Das Chaladsch - eine archalsche Turksprache In Zentralpers~en'. ZDMG 118, 1, Wiesbaden, 1968, s. 79-112; Khalaj Materials, Ural~c and Altaic Series no. 115, Blooming- ton, lnd~ana. 1971.

bkz. N. 18.

Ka$garl# y'nln Oguzlarda # c oldugunu kaydeder ve (s. 26, si. 1-6, trc [XT, I, s. 31, st. 3-9) cln- cil: ylncti 'rnci', cu*u : yugdu 'devenm uzun tuyleri' drneklermi verir.

Bang, W., Rachmat~, G.R., Die Legende von Oghuz Qaghan, SBAW, 1932, s. 683-724.

bkz. N. 18.

Esk~ Turk~e'de kdk .ve eklerde unlu uzunluklarln~n sisternat~k varl~g~ ilk olarak bu satcrlarm yazarl . tarafmdan ortaya konuirnugtur. Bkz. Tuna, Osrnan Nedim. 'Kdkturk YazlR Belgelerinde ve Uygur- ca'da Uzun Vokaller', TDAY Belleten 1960, Ankara, 1960, s 213-282 (1. kdk hecesindek~ vokal uzunluklar~: s 260-263; 11. kelirne sonu vokal uzunlular~. s 265-266; 111. kapah son hece vokal uzunlarr s. 265-266, IV. eklerdek~ vokal uzunluklar~: s. 206-273. Bu sonuncu kls~rnda 44 ek verll- rnlg ve bunlar sonraki @lpalatda tekrar edrlrni~tlr

bkz. N. 18.

Benm hen02 yay~mlanrnarnk notlarlm.

Rassadin, V.I.; Fonetika i leksika tofalarskogo yaz~ka, blan Ude, 1971.

Pr~tsak, Omeljan; Die bulgarische Ftlrqtenlfte und die Sprache der Protobulgaren. Ural Alta~sche Bibliothek, I, W~esbaden, 1955; 'Bolgaro Tscthwasch~ca', UAJb 31, 1959, 274- 314; Poppe, Ncholas 'On Some Alta~c Loanwords In Hungar~an'. Americaq Studies in Ura- lk Linguistics. Uralc and Alta~c Ser~es vol. 1, Bloomlngton, Ind~ana. 1960, s 140-147, Rona Tas, A. Fodor, S. Eplgraf~ca Bulgar~ca, A Volgal bolgtir-tdrok fel~ratok, Szeged, 1973; Bunlardan bagka Ural D~ller~ne Bat1 Turk~e'sinden geqen kellrneler Iqn bkz. N. 88 Ayr~ca verd~g~ toplu b ~ l g ~ bakmndan D~laqar. A. 'Bah Turk~es~'. TDAY Belleten 1953 Ankara 1953, s 73-92

Poppe. Ncholas, Grammar of Written Mongolian W~esbaden, 1954, XI1 + 195 s. Intro-- duction to Yongallan Comparative Studies, MSFOu 110, Hels~nk~, 1955, 300 s. (Unsuz- lere a ~ t butun kurallar bu eserin 96-171 sayfalarlndak~ b~lgiye dayanmaktad~r) Introduction to Altaic Linguistics, W~esbaden, 1965, Xlll + 212 s (C)zellikle s 7, 15, 16, 18), Handbuch der Or~ental~stik (Herausgegeben von 8. Spuler), Erste Abte~lung, Der nahe und der mlttlere Osten. Funfter Band: Alta~st~k, Wze~ter Abschnitt: Mongolistik. Le~den-Kdln, 1964. 297 s

Nicholas, Peoppe, Introduction to Mongolian Comparative Studies, s. 15.

bkz. yk. s. 16.

bkz. yk. S. 14-24.

Hattori Shiro. *The Length of Vowels in Proto-Mongol', Studia Mongolica. I. fasc. 12, Ulaanbaatar, 1959, s. 3-6 (aynl yazl Mongolian Studies, Budapest-Amsterdam, 1970'te yaylmlanmlgtlr. s 181 vd.), 'Initial Plosives of Proto-Mongolian and Their Later Developments with Two Addit~onal Remarks', Sciences of Language 3, Tokyo. 1972; Poppe, N~cholas. 'On the Velar Stops in Inter- vocalic Position in Mongolian', UAJb. 31, 1959, s. 271; The Primary Long Vowels In Mongolian', JSFOu 63, Helsmki, 1962, 19 S.; 'On The Long Vowels in Common Mongolian', JSFOu 68, Helsin- ki. 1967, 31 s., Murayama, S.. 'Die Entwicklung der Theorie von den primaren langen Vokalen im Mongolischen', Mongolian Studles, Budapest-Amsterdam, 1970 (Burada, Monguordqki uzunluklmn Ana Mogolca'dan geldigini ilk olarak Masayoshi Nomura'nm ileri surdugq, blrinci Fa- Ilgmasinda ispat edemedigi bu idd~ay~ ikincisinde lspatladlg~ Murayarna tarafmdan aqklan~r. s.360), Doerfer, Gerhard, 'Langvokale im Urmongolischen?'. JSFOu 65, 4, Helsinki, 1964, 11. 70, 1, 1969. Bununla ilgili olarak bkz. Poppe 'Altaic Linguistics-An Overiew', s. 163-164.

Poppe. Nicholas; lntroducilon to Altalc Lingulrtlcs (6zellikle s. 25-28. 179-180. 184-186, 197. 199, 202); Handbuch der Orrentalistik (Herausgegeben von B. Spuler) Erste Abteilung Der nahe und der mittlere Osten. Fiinfter Band Altaistik, Dritter Abschnitt Tungurologk, Leiden- Kbln. 1968, 286 s. (iinlii ve iinsozler hakkmda verdigim kurallarln bnemli bir ksml bu esere daya- mr.)

Ramstedt: G.J.: A Korean Grammar, Studies In Korean Etymology, ElnMhrung in dle altalsche Sprachwissenschaft, I. Lautlehre (bzell~kle s. 80.85, 137, 153 - 156): Poppe, Nicholas; lntroductlon to Altalc Linguistics (bzell~kle s. 75 - 77, 137. 139, 146, 148, 181, 184 - 185. 189-190)

Mlller, ROY Andrew: THe Japanese Language: Japanese and the Other Altaic Langua- ges. bkz. N. 35. ikinci eser (s. 3 - 5)

bkz. N. 35. ilk eser. Chapter I (6zellikie s. 7 - 55)

bkz. N. 35. ~ l k eser, Chapter IV (bzelhkle s. 150 - 156)

bkz. aynl eser. s. 192 - 194

bkz. aynl eser. s. 194 I

bkz. aynl yer s. 180.

bkz. aynl yer s. 190 - 191. 198.

bkz. aynl yer s. 170 - 175 Bu hilkiirn Miller'e aittir.

bkz.*aynl eser s. 196 - 198. bkz. agaolda N. 64.

bkz. aynl yer s. 197. bkz. agaglda N. 64

bkz. aynl yer s 177. 196 - 198'de verilen kehmelere dayanarak

Collrnder, Bjorn: La prant6 linguist~que et le calcul des probablliti6es'. Uppsala Universitet. Arss- knft, no. 13 Sprakretenskapllga Sal~skapets forhandlmgar. 1948. s. 1 - 24: Cowan. H. K. J. 'Statis- cia1 determmat~on of l~ngu~stic relat~onships, Studla Lingulstica 16, 1962. s. 57 - 96: Dolgopolsky, A.B.: 'Gipoteza dreve~sego rodstava yaz~koviG semei Svernor Evrazil s veroyatnostnoi t o ~ k ~ zreni- ye, Voprosr Yaz~koznaniya 2. 1964. s. 53 - 63; Hymes Dell: 'Comment on: New mathematics for glottochoronology, by N~kolass J. van der Merwe'. Current Anthropology, no. 7 1966, s 492 - 493: 1 Bender, Marvm L... 'Chance CVC correspondences In unre lated languages'. Language 45. 1969. S. 519 - 531.

Bu konulardaki b~bhyografya olduk~a zengind~r. Bunlara brnek olmak uzere i k ~ symposlumun sonu~larlnl toplayan gu eserler ve Poppe'nin bir k a ~ aragtrrmasl verilebilir: Problema obwnbti- altyskih yaz~kov, Leningrad 1971: Oqerkl sravnltel'noy ieksikologll altaysklh yazl- 1

kov, Leningrad, 1972: Poppe, N.: 'On Some Words for 'Guest' in the Altaic Languages', Jean , Deny ArmaQanr Mhlanges Jean Deny, Ankara, 1958, s. 197 - 201: 'On Some Altaic Names of Dwellings'. StOF XXVIII. 3. 1964: 'On Some Cases of Fus~on and Vowel Alternation In the Altaic 1 Languages'. CAJ XIX. 4, 1975. s. 307 - 321.

Ramstedt, G. ,J., 'Ein anlautender stimmloser Labial in der mongolisch turkischen Ursprache',

I

, I'%RKD~LI 47

JSFOu XXXII. 2, Helsinki, 1916 11920, s. 238 - 251 bu konuda yazllm~g ilk makaledir. llgili alanlar- da yapllan pallgmalarln sonucu olarak bilgi birikmesi yolu ile Alt. # 'p nin izlerinin hangi lehqe. give ve agtzlarda saklandlgl tesbit edil'erek bunlar yavag yavag dncekilere eklendi (msl. Potanin'in mal- zemesi araslnda Sirongol, San Cuan'a ait olanlar. Poppe'nin Dagur, de Smedt ve Mostaert'jn Monguot vb. Bunlardan Todaeva. B.H.'nin Mongol'skie Yaz~ki I Diakkti Kitaya. Moskova. 1960. 135 8. nisbeten az bilinen bir alana ait bulunmas~ baklmlndan dnemlidir.) Pelliot, P., 'Les mots a H intiale aujourd'hui amuie dans le mongo1 des Xlll-e et XIV-e si6cles'. JA 206, 1925. s. 193 - 263 (bununla ilgili olarak Poppe. N. 'ZKV 3. 1928, s. 564 , 580), Rasanen, Martti, Materiali- en zur Lautg..chichte der tiirkischen Sprachen, StOF XV, Helsinki, 1949,249 s. Poppe

\ N., (tanltma ve tenkid): G.J. Ramstedt Einfiihlung In dle altaische Sprachwissenchaft. II. Formenlehre. MSFOu 104. 2. Helsinki. 1952 (ed. Pentti Aalto), Language, vol. 30, no. 1. Oct. Dec. 1954. s. 570 - 578. (Poppe burada Ramstedt'in 'p iqin verdigi 42 Ornekten 20 sini kusursuz bulur, bunlara 20 dmek daha ekler). AaUo, P 'On tha Altaic initial 'p-, CAJ. 1. 1955. s. 8 - 16 RBs6nen. M., 'Turkische anlautendes h- als Oberbleibsel des alten p-', UAJb. XXXIII, 1962. s. 146 - 148, Poppe, No., 'On the initial h in the Y h a - chao pi-shih', The Bull. of the Ins. of Hist. and Philology, Acadameia sinica, Vol. XMIV. in honor of Dr. Li Fang - Kuei on his 65th birthday, part

1 2. Taipei. Tai-wan, China. October 1969, Doerfer, G. 'Das Chaladasch - eine akhaische Turks- prache in Zentralpersian' ZDMG. Band 118. Heft 1. Wiesbaden. 1968, s. 105 - 106. Khalaj Ma- terials, Bloomington, Indiana, 1971 (Halaqqada Ana Altay 'p'nin h olarak saklandlglnl g6sterie.) Kore ve Japonca $in bkz. Martin, S.E. ve Miller'in qallgmalarl N. 50 son satlrlar (1966, 1971). Buna @re Alt. 'p : KO. p: EJ. 0

50 Tk. zl: Cuv. r/. Tk. r/: Cuv. r/ ilk olarak Schott taraflndan tesbit edilmigtir (Versuch iiber tatarischen Sprachon, Berlin, 1836) Ramstedt. Tk. z/: Mod. Tk. r/: Mo. r/ oldu@nu kegfetti h e r die Konjugatlon des Khalkha MongollsChen, Helsinki. 1902). Gornbocz, Z. 'Az al- taji nyelvek hangtOrt4ne tdhez', NyK. XXXV. 1905, s. 241 - 282 ve daha sonra 'Zur Lautgeschichte der altaischen Sprachen'. KSz XII. 1912, 36 s. de bu denklegmelerin Tunguzca iqin de cbgru oldugunu gdsterdi. RamStedt. 'Zur mongdisch - tijrkischen Lautgeschicte'. KSz XV. XVI. 1912 de Tk. z l .: Mo. r/ : Ma. rryi dmekleri ile igledi. Samoylovip. A. Nekotorie dopolnenya k klasifl- katsli tumtskih yaz~kov, Petrograd. 1922 deki tasnifinde Tk. -z/ : Cuv. r/ yi bir ayrrag olarak kulland~. Iki y ~ l sonra. Rarnstedt ve Poppe Cuvagpa'nn dze!liklerini yeniden gOzden geqirerek Al- tay dilleri aras~ndaki yerini tesbite pallgtltar: Polinavov. ED. 'K voprosu o rodsvennlh otnogeniyah koreysko altayskih yaz~kov'. IAK 1927. s. 1105 - 1204 (Ozellikle 1201 - 1202) Tk. zl: Cuv. Mo.. Ma. r/ : KO. Vr Tk. r/ : Cuv., Mo.. Ma. r/ : KO. Vr. ilgisini buldu, 1962 de Murayama Shichiro. 'Etymologie des altjapanischen Wortes irO 'Farbe, Gesichts -farbe, Gesicht' UAJb XMIV.'1962. s. 107 - 112'yi yaylmlad~. Bu arqtlrma Tk. z/ : Mo. r/ : Ja, r/ denklegmesi konusunda ilk dmek oldu. 1966'da Mar- tin, Samuel E.. 'Lexical evidence relating Korean to Japanese'. Language 42. s. 185 - 251 Ja- poncanln bir Altay dili olarak ele allnlglnda ddnum noktas~ tegkil eden bu makalesinde Alt. 'r/ : Ja. r/yi ayrlntlll bir gekilde inceledi. Miller bunlar~ sistemlegtirerek Japanese and the Other Alta- ,

k Languages'inde kulland~. (1971) 51 Tk. g/ : Cuv. V, tk. I/: Cw. V Schott taraflndan kegedildi. Bu denklegmenin Obijr halkalarlnln bulunu-

gu No. 50 de verilen eserler ve suayl takibeder. Miller'in palrgrnalar~ Kore ve Japon dillerindeki kar- gllfklarda daha dnceki aragt~rmalardan gelen fonetik deger hatalarlnl da duzeltmigtir.

52 Schott'un ve daha sonra Anton Boller'in Altay dilleri konusundaki qahgmalarl Tk. # y'nin karglhgl olarak Mogol ve Manqu dillerinde # c, # d. # n =t7, y bulunduguna dair ban Ozlemleri kapsamak- ta idi. Gombocz, 1905 y h d a NyK'te yayrrnlad~g~ Macarca bir aragt~rrnasnda bunlarl sisternli bir gekilde denklep-teler halinde verdi. 1912 de bu qahgmasln~ duzeltme ve genigletme sureti ile yeniden yaylmladl. Onun KSz Xll'de qlkan bu yazlsl. Rarnstedt'in aynl konudaki iki makalesi taraflndan aynl dergide takib edildi (bkz. N. 50). Turkoloji qal~gmalartnm getirdigi bilgierin birikrnesi ile, Turk Dilinde kelime bag1 y sesinin Cuvag ve Yakutpada (Bu Bdhtlingk'tenberi bilinyordu) s ile kargllan-

ve bu sesin bagka birrpk karyl~klarl bulundugu tesbit edildi. Samoyloviq'in tasnifinde kullan~t- mayan bu dnemli dzellik Poppe'nin 'Altaisch und UrtOrkisch' ad11 makalasinde (1926) ATk. # y p l - nlz AAlt. ve Mo. ile kargllagtlrllarak bir gerna halinde verildi. (s. 119). Buna gore AAlt. #,$ ,c ,y ,n, n, Mo # d, o, y, n, ana Turkpede ise yalnlz d y idi. Sonralarl bu gema baz~ degigiklikler geqirdi. S~ras~ ile Vladimirtsov. Ramstedt, Kanazawa, b o Susumu, Murayama. Martin ve Miller'in qalqrnalar~ ile bunlara Kore ve Japon dillerindeki karglhklar bulundu. (Bu qallgmalar iqin bkz. N. 1 I),

48 TURK DUNYASI EL K~TABI

- 53 Uygurca d l : Osrnanl~, Cagatay. Tatar y/ daha Klaproth'un Ada Poiygiotta (1823)'smdan ber~

billnlyordu. Bdhtllngk, Ober die Sprache der Jakuten (1851) de Uygur d l : Yakut t/ : Tatar y/ denklegrneler~n~ drnekler~ ile verlr (s 176). Castren'm dl0rnunden sonra yay~mlanan Karagas - Koy- balca uzerlndek~ ~alrgrnas~ ~ l e b~raz daha genigleyen bu denkleprne rnalzemesl Gornbocz taraf~n- dan bagar~l~ b ~ r sek~lde forrndllend~ (1905. 1912). Rarnstedt, Martin, Miller dbljr d~llerdek~ karg~l~klar~ tesb~t ett~ler.

54 Slrasl ile Rarnstedt, Eintahrung .. I s. 86, Poppe, 'The Mongolian Affrcates *c and s. 205 - 5 , 207, lntroduction to Mongolian Comparative Studies, s. 102 - 105. Benzmg, Johannes. Die tungusichen Sprachen. Ver such einer vergleichenden Grarnrnat~k, Abhandlungen der Geistes - und Sozial-wissenschaffl~Schen Klasse. Jahrgang 1955. Nr. 11, Akadernie der Wissens- chaften und der L~teratur, W~esbaden. 1956. s. 31: Miller Japanese and the Other Altaic languages.

55 bkz. N. 54'te gdster~len eserler. Ramstedt, s. 89.92. Poppe s. 211 - 212 ;I07 - 110, Benzmg s. 32. Martln, M~ller'ln yukar~daver~len ~allgrnalar~.

56 bkz. N 54'te gdsterilen eserler. Rarnstedt s. 114 - 115. Benzing, s. 40 (yalnb i3/ iqin), Poppe. 'Alta- lsch und Urturklsch'. s. 104 Rarnstedt, Einflihrung. .. I, s. 73 - 77, Poppe, introduction to Mongolian Comparative Studies, s. 162 - 164. Benzing. s. 38 - 40 (yaln~z # 17 ign).

57 Sekll 2, 3, 4'te, beg Altay d i h n unsuz ve unlulerlni Ana Altaycadakilerle karg~laptlrrnak sureti ile ilk defa blr tabto hahnde verrneyi denedlrn . Bunlara kaynak olarak Rarnstedt, Poppe ve Millerem daha dnce adlar~ yazllan aragtlrrnalarindaki denklegrne kurallarln~ kullanrnakla b~rl~kte, Korece ve Ja- ponca l ~ i n bu ana eserlerde geqen butun karp~lagtlrrna drneklerin~ kontrol ettikten sonra, buldu- Qum farklarr da d~kkate alarak evvelce yapllrn~g (ve tabti butun Altay d~llerln~ kapsarn~yan) gu pernalardan da - baz~lar~ndan blraz ayrllrnakla blrhkte - faydalandlrn: Rarnstedt, G.J., Studies in Korean Etymology (s. 10). Einflihrung .. l (s 80,85, 137), Poppe, N., Introduction to Ai- taic Linguistics (s 197, 199, 203). Posch, Udo, 'Die alta~sche Sprachverwandtschaft - theorle oder Hypothese?", Handbuch der Onental~stik, Funfter Band Alta~st~k. Zwelter Abschnitt Mongo- ilstik (s. 32, 33, 34), Menges. Karl H., 'Die Tungusrchen Sprachen', Handbuch der Oriental~st~k, Funfter Band Altalstlk, Dr~tter Abschmtt Tungusologlc (Ts~ntslus'un grarnerlndek~ 93, 109, 250 - 251 ncl sayfalardan allnan s. 34, 36, 37, ve 44 - 45'tekl gek~ller), Miller, Roy Andrew, Japanese and the, Other Altaic Languages. Beg dile a ~ t ses denklegrneler~ni tizetleyen s. 305 - 306'daki l~ste ayrlca ve kontrol Ipn kullan~ld~.

58 Bu dzellikler Rarnstedt, Poppe, M~ller'e a~ t ana eserlerde ve Altay d~l ler~n~ bagka dillerle karg~lagt~r- rnak lCln yap~lan aragtlrrnalarda yer alrnaktad~r. Bunlar arasinda toplaylc~ b ~ l g ~ W~edernann, F., Uber die frPheren Sitre der tschudlschen v6iker und lhre Sprachverwandst- schaft mit den Vllkern Mlttelhochasiens, 1838 Poppe, N., lntroduction to Altaic Linguistics, 1965 (7. Character~st~c structural features of the Altalc Languages, s. 177 ; 196), Aalto, Pentti; 'Ural~sch und Altalsch', UAJb 41. 1969. s. 323 - 334'te bulu_nrnaktadlr.

59 Ramstedt, G.J., Einfiihrung. .. 11. 60 Poppe, Nicholas, (tanltrna ve tenkid) 'Einfiihmnb in die altaische Saprachwis-

senschaft. 11. Formenlehre, 1952'. Language, vol. 30. no. 4 October Decem- i ber. 1954. s. 576.

61 Miller, Roy Andrew, Japanese and the Other Altaic Languages, 1971. s. 263. 62 bkz. N. 58. 63 Bu bakmdan Altay Dili Teorisine en qiddetli bir gekilde kary gkan Doerfer ve Sir Clau-

son'un qok say~da yaz~lar~ vards. Bunlardan ikincisinin qu yazlslnl, yaylrnland~g~ yer dolay~s~ ile veriyorurn: Gerard Clauson, London, England, 23. VII. 1971. 'On the Idea Of Surnerian Ural Altaic Affinties'. Current Anthropology. Vol. XIV. no. 4. October 1973. s. 493 - 495

64 MiHer Japanese and. .., s. 160 - 161'de ikinci hecenin sonunda olup '(ibur Altay dillerinde bulunrnayan' unliileri 'epenthetic' veya 'echeowel' (yank1 unlusu) olarak adlandm-

' yor ve bunlarm sonradan meydana geldigini agkl~yor. Bununla birlikte 'tibur Altay' dillerinin b u konuda birbirlerinden ayrildiklar~n~ unutmua g6runuyor. The Japanese Lan- ' guage, s. 196 da bu ~ e g i t unlulerden bahseder. s. 208 de yine unlu uyumu dolayls~ ile tek heceli ve unsuzle kapall d d u n ~ kelimelerin sonuna getirilen unlulerden yalnlz i ve u @in ' g e r ~ e k bir uyum' saydabilecek bir slralama kural~nln var l~g~ni gbsterir.

85 'Ein anlautender stimmloser Labial in der mongolbh - tiirkischen Ursprache'. JSFOu 32. 2.,Helsinki. 1916.

66 Street, J.C. (tanltma ve tenkid *Poppe, N., Vergleichende Grammatik der aitaischen Sprachen, Teil T. Vergleichende Lautlehre, W~esbaden, 1960. XI + 188'. Language Vol. 38. 1962. s. 92 - 98 (gema s. 95'te).

67 6zellikle Murayama, Miller'in eserinin tanltma ve tenkidlne ait yazlslnln (bkz. N. 11) sonunda: 'In- san, onun (Miller'in) bu derece komplike dilbilgisi malzemeslni sistemlegtrmedeki yuksek kabiliye- tine sad-cc r~ay;anhk duyabilir.' demekteds.

68 Bunlardan biri Hattori Shiro'ya ait olup 1952 de tamamlanmlgtir: (bkz. N 11)

69 Miller. The Japanese Language, s. 167 de arkeoloji ile ~a~oncan ln kronolojisini tayin konusunda bagka dnemli aydlnlatlcl bir Fegidini konuguyorlardl.

70 Bu dnemli dzelllk Miller'in dlkkathden kaqmam~gt~r. bkz. The Japanese Language, s. 125. ilk paragraf.

71 Vakti ile W Eberhard'in lTK taraf~ndan yay~mlanan Uzak Dogu Tarihl'nde buna benzer bir ifade ile karylagtlglml hatlrllyorum.

72 Bunlar araslnda Hmd - Avrupa d~llerlnden Tohar, Sogd. ~ o t a n - Saka, Harezm, Turfan - Pehlevl, Kugan - Saka, Part. Alan aglzlarlndan bazllarl, Kmrn (daha sonra Ukrayna ve Polonya). Ermenl, GOney Slavcaya dahll baa aglz ve leh~eler, Klrlrn Gotqasl vb.. Eskl Sibir dillemden Kot, Ara, Asan, Ural dlllerlnden baa Samoyed dilleri, Altay dillemden Altln Ordu, llhanh ve CaQatay alanla- rlna dahil olan bazl Mogol guruplarlnln dilleri Turk Dili taraf~ndan asslmrle edilmigtlr. Buna kargl, Avrupa'da siyasi veya asken felaketlerden sonra blrqok Bat1 Hun, Avar, Bulgar Turk guruplar~ Ital- ya Kuzeyi, Guney Almanya. Cekoslovakya'ya kadar yayllan bir alanda dillerini tamamen kaybet- miglerdir. Aynl gekilde Peqenek, Kuman, Klp~ak (bunlar araslnda Zaparopti Kazak). Tuna'y~ gune- ye d@ru agan Uz (bunlardan bir klsml Mora yarlhadas~na slgnarak) Avrupa dillerl taraf~ndan assimile edllmlgtlr. Hindistan, Iran, ~ur~Je. Irak, Arap Yarirnddasl vb. (bu son uCunde dzellikle Oguz Turklerl ve baa Klp~ak guruplan) fath olarak girdlklerl jrerlerde yavag - yavag dlllerlnl kay- bederek erimiglerdir. Uzak Dogu'da Gin, surekli olarak Aftay halklarlnm nufusu ile beslenmigtlr. Bunlar araslnda Kidan, Cu~en, Toba, Manqu ve daha yeni olarak baa Tunguz guruplar~ Qnlilge- rek d~llerlnl kaybetmlglerd~r. Bunlar bag11 - basma b%yiik blr aragtlrma konusu tegkil edecek kadar dnemll sayldadlr.

73 Svitlq. V. M. l l l i~ . Op~t sravnenlya nosratlqedcih yaukov, Vvedenie Sravnitel'n~y Sol- var', b-K. Moskva, 1971 Poppe, N. (tanltma) 'Ein vergleichendes Wdrterbuch der nostratwhen Sprachen', FUF 39. 1972.

74 Ramstedt, G.J., The Relation of the Altaic Languages to Other Language Groups', JSFOu LIII, 1946 - 1947, s. 15-26; Hagenauer, 'Ainu and Altaic Languages', Journal of Languages. Hollanda, Koppelmann, D.H. Me Verwandtshaft des Koreanischen und der AinuSprache mit den indogennanichen Sprachen, Wien, 1928, Rahder., J., Etymoiogicai Vocabulafy of Chinese, .lapanere, Korean and Ainu, I. Tokyo, 1956. 11-111 New Haven. Conecticut, 1959. IV. 1960, V, 1962.; Andronov, M., Materials for a Bibliography of Dravidian Llngu- istics, Dept. of Indian Studles, University of Malaya, Kuala Lumpur, 1966, madde no: 376 (altaic), und Uralaltaisch', UAJb XXV, 1953, s. 161-173, Menges, Karl H., 'Alta~sch und Dravidisch', Or- bis, XIII. no: 1. 66-103. Louvain, 1964. Bu makalenin k~sa bir dzeti 'The Dravido- Altaic Retationsh~ps'. Journal of Tamil Stud~es I., 1969, s. 1 vd., Schoebel. C., AffInltQs des Langues Dravldiennes et des Langue8 Ouraio - aitaiques, Paris. 1873. Webb. Rev. Edward. 'Evi-

, dences of the Scythian Affinity of the Dravidian Languages Condensed and Arranged From Rev.

- 5 0 ~ R K D ~ A s ~ EL Kh'ABI

r. Caldwell's Comparative Dravidian Grammar.'. JAOS 7. s. 271 vd., 1862; Winkkr, H., Me' Sprache der 2 Kolumne der drelsprachlgen InschrIlten und das ARdrhe, Bres- lau, 1896; Koppers. W., 'Halk bilgisi ve Cihanglimul tarih tetkiki karg~sinda 6 z Tarkllik ve 0 z lndo - Cermenlik'. lkinci TQrk Tarlh Kongresl, Istanbul, 1943 (Etrlisk, Lidya ve Altay isim qekimleri ilgili-gOsteriiipr); Cahun. L., Origlne Touranlenne de I'ldlome Qul a Midi en Fmw ce Les Langue8 Aryennes, Paris. 1877. Felden, Fr. von.der, 'der Ursprung der nichtgemein - indogermanischen Bestandteile de gremanischen Sprachen'. Anthropos 14/15, 1919 - 1920, s. 788 - 792. Jensen. M., 'lngogermanisch und Altaisch', Festrchrlft Hennann Hirt 11. 1935. 125 - 131, Koppers, W. yk. gtlstr. Der (burada Altay isim tasrifleri Lidya ve ~rikketekilerle kargilag- tirlhyor. Ayr~ca . A. Nehring'den naklen Eti. Lidya, Likya ve Ural Altay zamir kargila~tlrmalar~ verili- yor.) Sinor, D.. 'Ouralo - altaique - indoeurophen', Tounq P'ao XXXVII. 1944; Andrada. M.J., 'Po- sibles relaciones extrenas del grupo lingu~stico maya', Mayan StuUies, 1966, Ferario, B., 'Della possible parentela fralde lingua Utaiche' ed alcune Americane', XIX. Congds Intomatiom- le des Orlentallrt., Roma, 1938, 210 - 223, Porto - Seguro, Vicomte de, L'origlne tounnE enne des Amerlcaln. Tupi Carlbos et des anclens Egyptlens, Leipzig - Berlin, 1876; Hommel, Fritz, Me Sumero - akkader eln altaischos Volk, Ausland. 1884. 'Die Sumero - akkadische Sprache und ihre Verwandtschaftsverh~ltnisse'. Zeitschrift fur Keilschriftforschung I, 1884; Hommel, Fritz. yk. gtlst. iki Fallgmadan bagka 'The Sumerian language and its affinities', JRAS XVIII. 1886. 'Die VerwandtschatsvehBltnisse des Sumerischen'. Festschrift P. W. Schmidt, Win. 1928. s. 67 - 74. Lenormant. Fr.. La pagle c h u Ies chaldhns et Ies orl- glnes accadiennes, Paris. 1874. La langue prlmltlva de k ChaldOo et les Midmu toumniens. Paris, Paris, 1875. ayrlca Christian. Viktor. Me sprachllche Stellung des 8u- merischen, Paris 1932. 126 s. (Die Beziechungen des Sumeriches zum Ural - Akaischen' s. 52 - 63). Zakar, Andreas. 'Sumerian - Ural - altaic Affinities', Current Anthropology, Vol. 12, no. April 1971. s. 215 - 225 (metodoloji bakrmlndan Onemli), Clauson, Gerard (bu makalenin tenkid 'On the Idea of Sumerian - Ural - Altaic Affinities'. London. England. 23. VII. 71. Current Anthrop logy, Vol. 14. no. 4. October 1973. s. 493 - 495.

75 Matsumoto, N. . Lo japonals ot les Iangws austro - aslatlques, Paris, 1928; Rahder. J. 'Comprative Treatment of the Japanese Language', Monumenta Nipponica, VII, 1951, s. 198 - 206; VIII, 1952, s. 239 - 288; IX, 1953, s. 109 - 257, X, 1954, s. 127 - 168; Etymological Vo 1 crbulary of Japanese, Korean amd Ainu F., Monumenta Nipponica, Monographs, no. 16, 1

Tokyo, 1956, 73 s. II. New Haven, Connecticut, 1959, 78 s., 111, 1950, 66 s., IV. 1960. 38 s., V, 1962; Winkler, H., Der Uralaltalsche Sprachstamm, das Finnlsche und das Japa- nische, Berl~n, 1909,316 s.: Charencey, H.G. de. De la parent6 de la langue Japonalse avec Ies ldlomes Wrtares et amerlcalnes, Paris. 1858; Miller, R.A.. The Japanese Languag- Chicago, 1970, s. 61; att ton. J. 'The relationship of Japanese to the RyCI - KyCl Kore- an and Altaic Languages', Tmnsactions of the Aslatlc Society of Japan Yokohama. ser. 3. v. 1. Tokyo, 1948. s. 101 - 133; Miller, R. A., gtlst. y.

76 Andronov, M., Materials for a blbllography of Dravidian UnguSsU.~, Diept. of Indian Studies, Un~versity of Malaya, Kuala Lumpur, 1966, madde: 316, 317, 318, 319, 68TKoppel- maQn, D.H., Me euraslsche Sprachfamilie Lndogermanlsch, Koreanlsch und Ver- wandtes, Heidelberg, 1933.

77 Bouda, K., 'Tungusisch und Ketchua', ZGMG CX, 1960, s. 99-113. 'Uets chua 11.' ZDMG CXIII, , 1964, s. 602 - 623; Winkler. H., 'Tungus und Finnisch - Ugrisch' I.:JSFOu XXX. s. 1 - 9, 11. JSFOu XXXIX. s. 1 - 34. I

78 Decourdemqnche, J.A.. Etudes sur les mcines arabes, sanscrltes et turques, Paris. 1898; Ko~ay, Hamit Ziibeyr, Elamca - Ttlrkqe DII Akrabalvg~ (Elamish - Tlirkische Sprach- verwandtschaft). Ankara, 1937. 7 s. 'Elam and Central Asian Relations'. CuRum Turclw Vol. Ill. nu. 2. Ankara. 1966. s. 190 - 195 (17 kelime, 6 ek ve kural): Brandenstein. W. 'Etriisk Meselesi- nin Simdiki Durumu'. (kincl Turk Tarlh Kongresl, 1937, Istanbul 1943. s. 21 1 - 219, Veau. Baron Carra de, La langue etrusque, sa place parml k s hngues, Paris. 191 1, 'Mots etrusques expliquhs par le turc', Etrusca I. II Museon. 16 + 11 s., Etrusca I1 'Mes communicati-

TmK Dtt i \

51

ons de I'annee 1904'. Paris. 1 - 21: Lanqsberger. B (enno). 'On Asya Tarihinin Esas Meseleleri', , ikhrci tQrk Tarlh Kongnrl, Istanbul 1937, ayrrbasrm 12 s.; Edlinger. AN.. Alto B.tk.

hungen dor tMclrchen Sprachon zu den Indog.mnischen, 2 vols.; Bamberg - Forc- hheim, 1912-1913, Danigmend. Ismail Hami. AntmpoloJl ve Longulstlk Vdkalaflna gk.

~

TQrkkrk Hlnd Awupal~lar'm Mow Blrlyjl, c. I. Istanbul, 1935, 374 s. + 5 tablo. C. II. Hind-Avrupa Grubunda Turk Dili, Istanbul, ?935, 255 s., Emre, Ahmet Cevat, M6moln sur h s Relations Qh6alogiques do8 k n g u r Twqur et lndo - Europ6mne8, Prepare pour Btre comrnuniqu6 au Congrbs des Orientalistes, Sept. 1951. 48 s., k problhne da k

.

pu*nt4 d.8 languor Turgm et lndo k u o ~ s , Ankara. 1930.31 s.. I-VIII Table Comparative (Morphologie); Ar, Mustafa Sel~uk. 'Jvi yaz~lr kaynaktar~na gOre Turk~e, Etiae, Hurri- ce arasmdaki baglar Ill. TMc Tmlh Kongmsl, Ankara, 15 - 20 Kas~m 1943 (TTK Belleten XXXI-

'

1, 1944, s. 515 - 568, Dekien, Touqg. Lk Iaorlglne d q -lcalns pri columblon, Memoire present4 au XX &me Congres International des Americanistes, reuni A Rio de Janeiro 1922. s. 21 - 47, DumBzil, G., 'Remarques sur les six premlers noms de nombres du turc'. Studia Qnguistica V111. Lund, 1954. s. 1 - 15, 'Remarques complBmentaires sur les six premiers noms de nobres du turc et du quetchua', Journal de la Societe des Americanistes, nwv, ser t. XLIV. 1956. s. 208. Ferrario. B., 'Della possible parentela fra de lingue 'altaiche' ed alcune Arnericane', Act.. du Congrir Rome, 1938, s. 210 - 223 (yalnrz Kqua ve Turkqe karg~lagt~rflmt@r). Omer (Mayate- pek). Tahsin. 'Meksika'da mustamel Maya dilindeki Ti irk~e kelimeler hakkrnda izahat'. Turk Dili. I. seri. say! 12. Haziran 1935. s. 88 - 94: Decourdemanche, J. A., Etudes sur Ies raclnes ara- h s , sanscrltes et turquos, Paris. 1898; Emre, Ahmet Cevat, 'Sumerlilerin Konugugu Lisan ve TUrkGe' - Yeni TIirk Mecmuasr, Istanbul Halkevi, Tegriniewel 1932. s. 48 - 58. Birlnci ~ O r k DIN Kurultay~, Istanbul. 1933. s. 81 - 94. E.kl Turk Yanrm~n M e n w l (L8Odglne do IrAlphabet Vleux Turc). 1938. 54 s.. Hommel. Fritz, vorlaufige Mitteilung'im Ausland 1884. nr. 2. 'Die Sumero - Akkader ein altaischer Volk' (Corresp ~ l ' d . ges f. Anthropologie. 15 yg. no. 8. 1884. s. 63 - 64), 'Die Sumera akkadische Sprache und ihre Verwandtschafts verhaltnisse'. Ze- itschriftfur Keilschriftforschung I. s. 161 - 178, 195 - 221, 323 - 342, Leipzig. 1884, The Sumer~an language and its affinities' JRAS XVIII, part 3. London. 1886. Samerische LesestPcke, Munc- hen, 1894, ZweUtundwt sumero - tQrklscho .Wortvorgidchungen als grundlage zu ei- nen neuen kapitel der Sprach - wissenschaft. der hern F. W. K. Mijller und A. v. Le Coq dankbar zugeeigent, Munchen, April 1915. 16 s.. 'Nachtrag', Mai 1915. s. 17-24. 'Zweiter Nachtrag'weitere Wortvergleichungens, Juli 1915, s. 25 - 32. 'Appendix' (James B. Nies, Ur Dynasty Tablets, Leipzig. 1920, 195 s. with an appendix by Prof. D. Dr. Fritz Hornmel) (s. 195 - 220 + index: 221 - 224). Grundrlss der Geographie ulM Gerchichte des Alten Orlent, erste halfte, ethno- logic des aRen orients babylonica und chaldea. Munchen 1904. XI1 +YI + (1. Geographie. Vorde- rasiens und Nord - ostafrikas) 400 s., zweite hafte, Munchen j926, s. (401 - 1108) (dzellikle s. 21 - 24,32,36,44,65 - 66,86,95 - 96, 124,179,213 - 214,224 - 228,232 - 233,301,303,305,478 . vd.). 'Die Verwandtschaft verhaltnisse des Sumerischen'. Festschrift P. W. Schmldt, Wien. 1928, s. 67 - 74, Landsberger, Benno, 'Die Sumerer', Ankara hiversites~ Dil ve Tarih-Cografya Fakultesi Derg~si, say1 1 5. Ankara 1943, s. 97-102 (trc. 'Sumerler', Mebrure Osman Tosun, s. 89 - 96). Martayan (Dila~ar), Agop, 'Turk - Sumer ve Hint Avrupa Dilleri Arasrnda Rab~talar', Birlncl T&k Dlll Kurultayl, Istanbul, 1933, s. 94 - 104. Munkacsi, Bernhard, 'Zuy Bildung der Zehner ZahlwOrter im Turklschen', KCsA, I. IV. bOlum. 1924, s. 314. ayrlca KSz V. 343 - 351, Prince, John Dyneley, Materials for a Sumerian Lexicon with a grammatical introduction, Leipzig, 1908 (Introduction VII - XXIV, Ozellikle s. Vlll). Togan, Zeki Velidi, Um mi TQrk Tarlhlne Girl* II. Y baskl. Istanbul. 1970, 537 s., s. 10-1 1 ve notlar. Tosun, Mebrure Osman, 'Sumer Dili ile Turk Dili Arasrnda Kar$~lagt~rma', s. 147 - 168 (Ibrahim Kafesoglu, TQrk Mllll KQIWrQ, s. 33, not 50'ye dayanarak), Wittek, P., 'Sumerisch und Turkisch'. Turkische Post (ayrl bas~m). Bu konu ile genel ilgisi baklmlndan Kogay, Hamit Zubeyr 'Turk~enin Dunya Dilleri Arasmdaki Mevkii' (Die Stellung der Turkischen unter den Weltsprachen). tTK Belleten c. Ill. say! 10. Ankara. 1 nisan 1939, s. 363 - 376.

79 Arakawa Sbbei, Galrdgo Jiten 'Odun~lemeler sOzlugi1'. Tokyo, 1941, Miller, Roy Andrew. The

Japanese language, 1970 (Chapter VI. 'Loan Words'. s. 238,263). Ueda Kazutoshi, Takaku- su Junjiro. Shiratorl Kurakichi, Kanazawa ShBzaburo, Nihon Gairaigo Jlteh 'Japoncadaki Odunplerneler sC)zlugu', 1915; Groot, Gerard, 'Besonderheiten der RyOkyCl ,sprachqV MN 3. 1940. s. 300 - 313, Hattori Shiro, 'The Relationship of Japanese to the RyQkyO. Korean and Altaic Langu- ages', TASJ, 3 rd series, I., 1948. s. 101 - 133; Miller, Roy Andrew, The Japanese Langua- ge, 1970, s. 81.

80 Lee, Ki - Moon, 'Mongolian Loan -Words In Middle Korean', U4Jb 35, fasc. B. 1964, s. 188 - 197; Ligeti, L.. 'Les anclens BlBrnents mongols dans le mandschou', AOH X, 3, 1960, s. 231 vd., Pop- pe, Nicholas, lntroduction to Altaic Linguistics, Leipzig. 1965 (4. Mutual influences within the Altaic Group, s. 157 - 163). s. 160. 'On some ancient rnongolian loan -words in Tungus'. CAJ, Vol. XI, no. 3, Wiesbaden, Sept. 1966, s. 187 - 198, 'on Some Mongolian Loan Words in Ewenk~', CAJ, Vol. XVI, no. 2, Wlesbaden, 1972, s. 95 - 103, Sanceev, G. D., 'Manpcuro - mongo1 skie ya- zikovle parallell', lzvest~ya Akaderni~ Nauk SSSR, otdelenre gumanitarn~h nauk 1930, s. 601 - 626, 673 - 708.

81 Poppe. Nicholas, lntroductlon to Altaic Unguistics, s. 163

82 Poppe, Nicholas, 'Die tijrkischen LehnwOrter Irn Tschuwassrschen' UJb 7. 1927, s. 151 - 167: KO- gay, H. Z,, Kore Dilinde TQrkp lie MQpterek Unsurlar, Istanbul, 1952; Caferoglu, Ahrilet, 'Azeri Lehpesinde BazlLMogol Unsurlar', Azerbaycan Ywt B~lgisi, say1 6 - 7, Istanbul, 1932 1. s. 215 - 226, say1 25, Istanbul, 1934. 11. s 3 - 8. 'Der ursprung der WOrter tongal, kiirlkln und namlr irn aserbaidschan~schen Dialekt'. Dle Welt des Islarns, 1941. s. 53 - 60. 'Azerbaycan ve Anadolu aglzlarindak~ Mogolca unsurlar', TDAY Belleten II. 1945. 'Turk dillnde n6ker ve nlker- zlideler rnuessesesi', IV. Tarlh Kongresi, Ankara, 1952, s. 251 - 262 'Azeri g~veslnde noher ve lap kelirneler~', Roczink Orientalistyczny XVII, Krakow, 1953, s. 180 - 183, 'Azerbaycan ve Ana- dolu ag~zlarlndaki Mogolca unsurlar' TDAY Belleten, Ankara 1954, s. l - 10, 'Tarla Kulturu ve Et- nografyaslna Gore 'kotan', TDED. XIX, s. 43 - 50, eren, Hasan, 'Caucas~an Turk~c Elements in the Anatolian D~alects. Studia Caucasica, 1, 1963, s 93 - 126 (Anaddu'ya yerlegen Kafkas Turk boylar~ yolu ile Mogolcadan gelen baz~ kelimeler~ de kapsar), 'Anadolu'da Kafkasya Turkleri', TDAY belleten, 1961, Ankara 1962. s. 319 - 357, 'S~b~rya Turk Dillermde Mogol Unsurlart, Turk Dili - Belleten, Seri Ill. say1 XIV .XV. Ankara, 1951, Kaluzynskl, St., Mongolische Elemente in der

jakutischen Sprache, Warszawa. 1962, MBndoky, Istviian, 'Macar~standaki Kornan dlllnin Mo- golca unsurlarr', Dairni Milletleraras~ Altay~stik Konferans~ XVI. to plant^, Ankara. 24 Eklrn 1973. OQuz, Mehrnet, TQrk Mogol Ortak Slzlerl, Kapgar, 1942, Poppe, N., 'Jakut~sche Etymologi- en, UAZb 33, 1 - 2. 1961. s. 136 - 141, 'Die Mongol~schen Lehnwbrter irn Kornan~schen', NBmeth Arrnaaan~, Ankara, 1962. s. 331 - 340, Introduction to Altaic Linguistics, s. 159, 'Turkic Loan Words In Middle Morgjolian', CAJ. 1. 1955, s. 36 - 42, Ramstedt, G. J., Kalmiickische Wlrterbuch, Helsinki. 1935 (TBrk D~linden Kalmuk ve oyrat D~llerine gepen kelrrneler igaretlen- m~gtir), Tem~r, Ahrnet, 'Turkpe ~ l e Mogolca araslndaki ilgiler' DTCFD XIII, 1 - 2, Ankara. 1955, Tu- na, Osman Ned~rn, 'Mongohan Loan Words in Anatolian Dialects', lnner Asla Colloquium. session. November 21. 1963. Seattle. 'Mongolian Loan Words in Anc~ent and Mlddle Ottoman', lnner Asia Colloquium, session, March 1, 1965, 'Osmanl~cada Mogqlca 6dunp Kellrneler', TM XVII, tstanbul, 1972, s. 209 - 250, 'Osrnanl~cada Mogolca Kel~rneler', TM XVIII, Istanbul, 1976, s 281 - 314, Vladi- rn~rtsov, B. Ya., 'Turetskie element1 v rnongolskorn yaz~ke', ZVO 20, 1911, s. 153 - 184. Buraya Nerneth, J. 'Db tilrkisch - rnongolische Hypotheses, ZDMG 66, 1912, s. 549 - 576 i lg~si baklrnln- dan ekliyorurn. Bang. W. 'TUrk~sches Lehngut Im Mandschurischen', UJb IV., 1924, s. 15-19. Kot- wicz, W. , 'Les elements turcs dans la langue rnandchou' RO XIV, 1938.

83 Poppe, N., lntroduction to Altalc Linguistics, 1965 (bkz. Contacts of Altaic Languages with other languages. 165 - 172. Altaic influences upon other languages. 172 - 173). Arakawa S6bei. Galralgo Jlten, 1941. bkz. N. 79 Ueda Kazutoshi. Takakusu Junjiro, Shiratori Kurakichi, Kanazawa ShBzaburo, Nihon Gairaigo Jltaa, 1915. bkz. N. 79

. Haltorl Shlro, Alnugo h6gen Jiten 'Aynu, Japonca ve lngilizce lndekslerle Aynu ~ z l u ~ u ' . 1964. Miller, The Japanese language (Chapter VI. Loanwords. s. 239)', bkz. Arakawa SBbei

yk., Ueda Kazutoshi yk. Miller, yk. s. 237 - 247, Kamei Takashi 'Chinese borrowings in prehistoric Japanese', 1954, Karlgren, Bernhard, Grammata serlca recensa, Stockholm, 1957 (Museum of Far Fastern Antiquities Bulletin 29) ayrlca Etudes sur ia phonologias chinoise, Stockholm Leyden, 1915 -11926. Analytic Dictionary of Chinese and Sino Japanese, Pans, 1923, Saneto Eshu, 'ChOgoku nihaitta Nhongo' (Cincede Japonca Unsurlar), s. 1039 - 1041. ChOgoku gogaku kenkyOkai, ed.. ChQgoku gogaku jlten, 1958, Yamada Yashib, Kokugo no naka ni okem kango no kenkyQ (Japoncadaki Flnce unsurlar ijzerinde Fa- Ilgmalar], 1940; Arakawa, Miller, yk. gbst. y., 241 - 242, Ueda yk. gost. y., Arakwa, Mlller yk. gost. y. s. 241, Ueda yk. gost, y., Vos. Frltz 'Dutch Influences on the Japanese Langvage', Lin- gua 12, 4. s. 341; 388; Arakawa bkz. yk., Gatenby, E. V., 'The influence of Japanese on Eng- lish; Eibungaku kenkyQ 11. 4. 1931. s. 508 - 520, 'Additions to Japanese Wdrds in English'. ibid, 14.4. 1931, s. 595 - 609, lchikawa Sanki, 'The pronunciation of Engllsh loan - words in Ja- panese'. A Grammatical miscellany offered to Otto Jespersen, Copenhagen. 1930, s. 179 - 190, Miller, bkz. yk. s. 241 - 256. Norman. Arthur M. Z., 'Bamboo English, the Japenes influence upon American speech In Japan'. AS 30. 1955, s. 44-48; Miller. a,, y. s. 242: Miller. a y.s. 256: Konw- Iton, Edward Colby Jr.. Words of Chinese, Japanese and Korean origin In the Ro- mance Languages, Stanford Unive~sity (y8yrmlanmarnlg doktora tezi). 1959. Miller. a.y., s. 240; Miller, a. y., s. 242 - 244; Mlller a. y.. s. 240; Miller, a. ,y, s. 256; Miller. a. y., s. 247 - 248; miller. a, ,y, s. 247; Mlller. a. y., s. 256; Swadesh, Morrls, 'Lingustic Overview', Prehistoric Man in the New World, Chicago - London 1971, 5 th edltion (first edition 1964). s. 536.table 2.

Karlgren, bernhard, bkz. N. 83. ayrlca 'A Compendium of Phonetics In Ancient and Archaic Chi- nese', BMFEA 26, 1954, Korelskiy Yaztk, Sbornik Statey. Moskova. 1961. Samuel E. Martin, Yang Ha Lee. Sung - Un Chang. New Korean - English Dictionary, Mlnjugseogwan, Seoul, Korea, 1967. Xt11 + 1902 s ! Poppe, N., bkz. N. 83, s. 166. Voprost koreyskogo i kitaysko go yartkoznaniya, Leningrad. 1958: Webster, Grant, 'Korean bamboo English once more'. AS 35, 1960, s. 261 - 265; Knowllton. Edward Colby Jr., bkz. N. 83: Swadesh, Morris. 'Linguistic Overview', bkz. N. 83. a. y.

Vladlmirtsov, 'Arabskie slova v mongo1 'skorn' ZKV 5. 1930 s 73 - 82; Lessing Ferdlnand D. (eg.). Mongolian - Enlish Mstionary, by Mattal Haltod, John Gombojab Hongln, Serge Kas- satkin, F. Lesslng. Los Angeles. 1960. 1217 s., Menges. Karl H., The Turkic Languages and Peoples, s. 167 Poppe. N., N. 83., s. 166; Vladlmlrtsov, B. Ya., 'Mongollca I' Ob otnogenll mon- go1 'skogo yazlka k mdo - europeyskim yazlkam Sredney Azii' ZKV 1, 1925, s 301 - 341; Sanpan, Avedis K (ed.) Colophons of Armenian Manuscripts 1301 - 1480, Harward University Press, Cambridge, Massachusets, 1969, XV + 459 s. ; Poppe, N., a.y.., s 171; Lesslng Ferdl- nand D , a y.. Menges, Karl H , a. y., s 166, Prltsak, Omeljan, 'Two names of steppe plants', In- ternahonal Journal of Slavic Llnguistlcs and Poetry Vlll 1964, s. 37 vd., . Tuna, Osman Nedlm, 'Tuiklc and Mongolian Loan - Words In Hindustani', Amencar) Orlental Soclety. 182 nd meetlng. Duke Unlversity, Chapel HIII, North Carolma, 19.4. 1972, Poppe, N., a. y., s. 169 - 170; Doerfer, Gerhard, Turklsche und Mongohsche Elemente Im Neupersrschen. Band I. Mongoiische El+ mente im Neupersischen, 1963. XLVlll + 557 s (1 - 409) 'Prologomena zu elner Untersuc- hungen der altaischen Lehn - Wbrter im Neupersischen', CAJ V. s. 1 - 26, Poppe, N., a., y., s. 167 - 168, 170; Poppe, N., a,, y., s. 175; Ronatas, Andras: Tibeto - Mongolica. The Tibetan loanwords of Monguor and the developmerit of the Archalc Tibetan dialects, The Hague, 1966, 232 s., Ligeti. L., 'Mongolos jdvevenyszavaink k6rdBs6, NyK, XcIX, 1935. NBmeth. Gy., 'Mongol elemek a magyar nyelvben', MNyr XII. 1913.

Schmidt. P., 'Chinesische Elemente im Mandschu', Asia Major 7. 1931. s. 573 - 628: Bouda. K.. 'Tungusische und Ketchua', ZDMG CX. 1960, s. 99 - 113, 'Ketchua II. '. ZDMG CXIII. 19641. s. 2 623. Swadesh. M., bkz. N. 83.. a. y., s. 536. table 2.

Kogay, Hamit Zubeyr. 'Dil Mukayeselerine gore Basklarla Turklerin Temaslarl. G& Yollarl ve za- man1 Hakklnda'. TTK Belleten CMJ. say1 84. Ankara./1957. s. 521-560 - 1 harita (bu konuda aynl dergide daha sonra bir makale daha yayrmlanmlgt~r): Togan Zeki Velidi, Umumi TQrk Tadhi-

ne Ql rb 2. baskl. Istanbul. 1970, 537 s. s. 23 - 24: Rahimov. T. R. Kltaytlcle elementl v .ommemum uygumkom yauke (tanltma Menges, Karl H., UAJh46. 1974. s. 181). Pop- pe. N., Introduction to altaic Linguistics, s. 165. Menges. Karl ti., The Turklc Langua- g r and Peoples, s. 166, 167. Jacobson, R., The Paleosibirian Languages', Amerlcan Anthro- polgy XLIV. 1942. Languages Paleoslbirlennes, (Les Langues du Monde), 2. baskl, 1952: Miller. R - A., Tho Japanese Language, s. 80, 81, 203, Munkacsi, Bernhard, 'Osi tbrbk arja uyelv&at&', Nyk X X ~ . 1894 'Arische SprachdenkrnBler in turkischen LehnwC)rter8 KSz 1. 1900- BeitrBge zu den alten arischen Lehnwbrter irn Turkischen', KSz VI. 1905. Nerneth, Gy.. TLirklugIin ,

Eski Caw, Olkir XV, say1 90. Ankara. 1940. s. 299 - 306, s. 509 - 518 'Probleme d& turkischen Ur- zeit', Analecta orientalia. Budapest. 53 1942 - 1947, s. 57 - 102; Fischer, A,. Me Vokalhanno- nle &r Endum an den Fremdwbrtem des TQrkischen, MorgenlAndische Texte und

'~orschungen. I.,fasc. 2. 1926. 26 s.. Hamdi A.. Lugat-i Ecneblyye, 1911. Korsch. T. Turkisc- he Etyrnologien'. Festscrift V. Tohmsgn. 1912. s. 198 - 201. Kowalski. T.. 'Turk Dillnin Komgu Millet dilleri uzerindeki Tesiri'. 1Jlkij XX. 1934. Kraelitz. Fr. V.. Greifenhorst. Corollarlen zu Miklosic 'Die Tilrkische Elemente'. 1884 - 1889, SWAW 166 . 191 1, no. 4. 65 s.. Lokotsch, Karl. Etymologist- - WWwbuch der europ8lschm (germanlschen, romanischen und slavlschen) WbrLer orlentallsch8n Umprungs. He~delberg. 1927. XIX. 243 s., Miklosich. Ole tllrklsc- hon Uemente In den ddost und osteurop8lschen Sprachen (grlechisch, albanlsch, rumunisch, bulgarisch, serbisch, kelinrussich, grossrussich, polnlsch). Denkschrift der kaiserlisc- hen Akademie der Wissenschaften in Wien, phil, hist. Klas. I. Band XXXIV. 1884, s 239 - 338. 11. Band XXXV. 1885. s. 105 - 190 Machtrag I. XXXVll Nachtrag II. XXXVlll Wien 1888 - 1890. 194 s.. 0b.r Einwirkun des TQrkischen auf dle Qrammatik der sQdost europllischen Sprachen, Sonderhefte der Akademie Wissenschaften in Wien, CXX. 1889. Ozdem. Raglp Hulu- si. Dillmizde yerlegmig yabancl unlurlar'. TDED I. sa. 2. 1946 (bagka drl gruplarlndan olan kelimele- rl de i ~ i n e ah). C)zbn. Mustafa Nihat. TQrkqe - Yabancl Kolimeler S6zlQgU, 1961 (bagka dil gruplarlndan kehmeleri de i ~ i n e ah) Taner, All Haydar. Yabanc~ kelimeler Lugatl. 1941. Tiet- ze. Andreas. 'Die formalen VerBnderungen an neuren europBischen Lehnwbrtern im Turkischen'. Oriehs V. 1952. Tolun. Haydar. Yabanc: Kellmeler Lugati. 1939. Wasrner. M., Osmanskiya etirnologii. 1909. 2 - 3; Kalegi. Hasan. 'Arnavut Edebiyatlnda Turk Etkileri X. Tllrk Dil Kurulta- ylnda Okunan Blllmsel BIIdlriler, 1963. Ankara. 1964. s. 61 - 74. Meyer. G.. Etymologisc- her Warterbuche der albanlschen Sprache, Miklosich. Franz. Dle ttlrkischen Ele- mente., bkz. yk.. Nemeth. J.. 'Taraces of the Turkish Langc~age in Albania' AOH XIII. 1961 s. 9 - 29; Eren, Hasan. 'Anadolu Aglzlarmda Rumca, lslavca ve Arapqa Kelimeler'. TDAY Belleten 1960. Ankara. 1960. (Islavca kelimeler. s. 320 - 347), Eren, Ismail, 'Guney lslav Dillerrnde Kullanllan Turk- Fe Ekler'. XI. TQrk Dl1 Kurultaylnda Okunan Blllmsel Bildlrller, 1966, Ankara, 1968, s. 239 - 246, Hazai, G.. 'Remarques sur les rapports d e ~ langues slaves des balkans avec le turc - osmanli', Studia Slavica.Academiae Scientiorum Hungaricae. Vll. 1 - 3. 1961. Janko Josef Lkty Fllologi~ke XLIII. 1916. s. 20 - 27, 107 - 112, 214 - 223. yenges, Karl H.. 'Altaic Loanwords in Siavonic'. Language 20. 1944. s. 66 - 72. 'Altaische Lehnwbrter im Slawischen' ZSPh 23, 1955. s. 327 - 334. 'Influences altarque on slave', Bull. Acad. R. Belge des Sciences et Belles Lettres. Bruxelles. 1985. s. 518 - 541. 'Altajische Kulturwbrter im Slawischen', UAJb XXXlll (von Gabain Festschrift), 1960. s. 107 - 116. Miklosiqch, Franz Etymologlsches WWerbuch det slam wlrchen Sprachen, Wien, 1886. Peisker, J., Me Blteren Bedechungen der Slawen su TQrkotataren und Germanen und lhre Sozlaigeschichtliche Bedeutung, Berlin- Stuttgart Leipzig. 1905. Tietze. Andreas, 'Slavische Lehnwbrter in der tiirkischen Volkssprache', Oriens X. 1957. s. 1 - 47; Cengiz. Atila. 'Bulgaristan'da Turk Dili'. T&k KllltQrQ c. V. say1 59. s. . 849 - 852. Menges, Karll H.. 'Altaic Elements in the Proto Bulgarian Inscriptions'. Byzantion XXI. Bruxelles 1951, s. 85-1 18. 'Bulgarische Substratfragen'. UAJb XXXII. 1960. s. 104 - 121. Miyatev. Petir. 'Bugilnku Turk Bulgar Dil Munasebetleri XI. Turk DM Kurultay~nda Okunan Bllimsel Blklirller 1966, Ankara 1968. s. 119 - 126. Mladenov. S., 'vestiges de la langue des Protobulga- res touraniens d 'Asparuch en Bulgare'. RES 1. 1921. Veryatnii mnjmi ostatatsi ot ezika na Asparu-

, hovite Balgari v novobalyarskata req' Ezika na Asparuhovite Balgari. Godignik Sofiyskiya Universi- tet, 1921. Bllgarskl narodnl pesnl. Zagreb, 1961 (bu daha ~ o k bir folklor aragtlrmasldlr).

, TsonBv. B., 'Turski dumi v balgarski ezik'. Godignik na Sofiyskiya Universitet XXV. !929. Yakln. Aziz. 'Bulgar Dilinde Tilrkpe Kelimeler'. TQrk KQltQrQ c. V11. say1 79. s. 477 - 480: Blaskovics. J., 'Cek dilinde Tilrk~e kelimeler'. VIII. TQrk dn Kurultay~nda Okunan Billmsol blldirller 1957 An-

, kara 1960. s. 87 - 112 bkz. Blagkovip Josef ve,Blagkovip (Kumanoglu). Yusuf. 'Cekoslovakya tap- raklarlnda eski Tilrklerin izieri'. Re$id Rahmetl Arat Iqln, Ankara 1966. TKAE ygylnlarl: 19. Seri I. say A 2, s. 341 - 351 (yer ve klg~ adlarl). Holub, Josef Kopepny, Frantigek, ~tlmoiogl&esk~y

, dovnlk yazyka $,ecyheko, Praha, 1952. Ayrca ~ o g u folklor ve edebiygtla ilgili gu eserleide: Bartos. Nlrodnl plsne moravsk6, Praha, lb89. Biaskovic, Josef, Cek Folklorunda TOrWer', XI. Tlkk DII Kurultaylnda Okunan Blllmsel Blldlriler, 1966, Ankara. 1868, s. 1,89 - 207, Cik- ker. Beg BaJarld, Praha, 1963. Freincik. Mikulas. 'Pestunka, povest z Pohronia zvolenskBho',

+ , Sokal. 1867 (VI. Turciasky Sv. Martin). Holuby. J. L.. 'Stopy tureckeho hospodarenia v XVI. a XVll st.'. Slovenske Dohlady XIV. s. 559. 688. 698. Kalman, Mikzath. A t rendnl v6r kMJa, Buda- pest, 1890, Khmova, Dagmar, 'Turecke valky pameti nazich lidovych vypravecu a zpevaku', Novy Orient, Nr. 1. Praha, 1964. s. 18 - 20. ~ramolig, CenBk. ~ ~ & h t a r Soman, 1935, H. vyd. Olomouc, 1941, Pekarek, K., StarozLnskb povestl, Zhn, 1942, Prochazkova. 'A tbrbk a cseh - mowa n6pkbltBszetben'. Wologlai k&zIilny, Budapest. 1955, s. 509 - 520, Rychonova, D.,'Tursck~ Valky v lidov6mpodan1 ve ye hodni Narodoplsny vestn~k ceskoslovansky XXXIII, Praha 1956, s. 36 - 93, Smilauer, Vladim~r, Prmos Asie do evropskeho kulturn~bo slovniku. Praha 1949, s. 14 -15; Dju-

- kanovic. Marija, 'Les Vestlges de la Langue Turque dans I 'Actuelle Langue Serbo - Croate', X. TQrk Dl1 Kurultaymda Okunan Blllmw+l Bildirller, 1983, Ankara, 1964, s. 31 - 36, Kne- zevic. A., Die Tunlsmen In der Sprache der Kroaten und Serben Slawisch - Baltlsches Seminar der Vestfalischen Wilhelrns - UniverSitBt, Miinster, Verbffentlichungen No. 3 Meisenheim am Glan, 1962,506 s. (tanltma : Menges, K. H., UAJb XXXIX), Skaljic, Abdulah. Turcizml u rm- rodnom gcrvoru I narodnoy knJizevnostm Bosna I Hercegovina, Sarajevo, 1957 (bu aw- g~daki eserin ilk ad1 olup 6500 kellme vermektedr). Turcizml u upskohnatskom Jdku 'SvJMost', Sarajevo, 1962,622 s. (8472 tlirkpe kelime), Veljacic. Snjezana, Swp - H ~ n a t Dill- ne Qinnl$ olan TQrk Maddl KQltQr Unsurlara, Istanbul u. Ed. Fak. Doktora Tezi 2s s., Is-

, tanbul, 1966: Bruchner, Al, SlownlIq etymologiemy Jezyka polskiego, Krakau. 1927.806 s. Grzegorzevski. I., Ein tQrk - tatarlscher Dialekt in Galiden Vokalharmoni In den entlehn- ten Wbrtern der karaitischen Sprache in Halicz, mit Einletlung. Texten und Erklaerungen zu den Texten. SWAW 146, 1903. No. 1.80 s., Karlowicz, Jan. 'MBmoire sur I'influence des langues orientals sur la langue polonaise', Actes du VI. e Congrb Intematlonale des Orlentalistes, Leyde 1883, Leiden 1885. 11. sekt. 1, s. 409 - 441, Kowalski, T.. 'W sprawie zapozyczen turec- kich w jezyku polskim'. Symbolae grammatic~e In honorem Rozwadowski, Krakau, 1928, vol. 2'. s. 347 - 353 Muchl~nski Ant. Zrodlostownlk wyram klore prrcdy, wprost ezy pesrednio, do na-J movy JeJkow wsehodnlch, z dolaczenlem r blorku wyrazow przeniesanyeh r Polski do Jexylca tureckiego, St. Petersburg. 1858, 158 s., Reychman, Jan, 'Polonya'n~n bir giiney lehcesinde kullantlan bir sbzcilgiln mengei hakklnda', Re- )id Rahmeti Arat iqln, Ankara. 1966, s 388 - 389 Zajaczkowski. A., Elementy tureckle na demiach polskkh, 1935, 'Zwlazkl Jezkowe polowlecho - slowlanskle, 1949; Erd- man. F., 'lzyasnenie neskol'kih vostopnlh slov peraseds~h iz vosto~nlk yaz~kov russiyskiy', Kazans- kly Vestnik, 1828. c. 9. s. 33 - 35, Trudy I letop. Obgp. ~storli i drevnosti rus. s. 1. 1830. s. 215 - 245 Katanov. N., 'Die aus dem RuSsischen Ent lehnten Fremdwbrter des Saga1 Diaiektes'. Melange Asi- atique 9. 1880 - 1888, s. 272 - 312. Kazembeg. A.. 'Zapiska o slovah russkih zaimstvovannlk iz voswnlk yazlkov', IAN po otd. russk. yaz. slov.. 1852. s. 125 - 728. Korg. F.E.. 'Turetskie element1 v yaz~ke 'Slova o polku Igoreve', lzvestiya lmperatorskoy Akadem~i Nauk. VIII. 1904, Malov. S. E.. 'Tyurklzmi v yaz~ke 'Slovo o polku Igoreve', lzvestiya Akadernii Nauk SSSR. V 1946. Melioranskiy, P. M., 'Turetskie element1 v yazlka Slovo o polku Igoreve', lzvestiya lmperatorskoy Akademii Nauk. Vll. 1902. 'Zaimstvaniya vosto~niya slova v pamyatnikah russkoy pis' mennosti do mongol 'skogo vremeni', Izv. otd. russk. yaz. AN, c. 4. 1906. ' 0 turetskih elementah v parnyatn~kah russkoy pis- mennosti do mongol 'skogo perioda'. Zap. Vost. Otd. R. Arch. Obgp. 17. 1907. Menges. Karl H.. 'The Oriental Elements In the Vocabulary of the Oldest Russian Epos, 'The Igor' Tale'. Supple- ment to Word Monograph no. 1. New York 1951. 98 s.. 'On some loanwords from or via Turki in

Old - Russian' Fuad Kbpr[llO Annabn~, Istanbul, 1953. s. 369 - 390. Nikitine. 'Note sur quel- ques ernprunts russo -turcsl, JA. 1952. s. 75 - 77 Poppe. Nicholas Jr. Studies of Turkic Loan Words In Russian, Wiesbaden'l97t. Asiatische Forschungen. Bd. 34. Pr~tsak. Orneljan. 'Two names of tseppe plants', Intern, Journ, of Slav. Ling. and Poet.. VIII. 1964. s. 37 vd.. Sipova. E (liza- beta) N (~kelaevna), Slovar 'Tyurklzmov v Russkom Yanke, Ak. Nauka Kazahskoy SSSR, 1976, 444 s. (2000'e yakm rnadde bagr): Dlrn~triev, N.. 'Etyudr poserbsko - turetskornu yaz~kovornu vzairnodeystviyu', DAN 1928. s. 17 - 22, 268 - 275, 1929, s. 89 - 95,103 - 104. ~jukanovic, Marija. bkz. yk., Knezevlc A.. bkz. yk., Marinkov~tch, Louka, 'Vocabulaire des mots persans, ara bes et turcs lntrodu~ts dans la langue serbe ayec un expos6 de la litterature serbe', Verhandlungen des 5. Intern. Oriental. Kongr. Berlin 1881 c. 2. 2. Berlin 1882. s. 299 -332. Popovic, Gy., Turske i dru- ge isto~anskere~i u nagern yeziku, Glasnik Srpskog U~enog Drustva 59. Belgrad 1889. Raykovic, Ljubinka. 'Les Traductions Turques Chez les Yougoslaves' X. TOrk Dll Kurultaymda Okunan Bllimsei Blldirller. 1963. Ankara 1964 s. 99 - 104, SkOld, Hannes. Me TIlrkischen Lehm wBrter im Serbobroatisehen, LUA 18. no. 3. 1922. 110 s., Veljacic, Snjezana, bkz. yk., Yu- suf, Sureyya, bkz. yk.: Lokotch. bkz. yk.. ayrlca folklor ve edebiyatla ilgili gu eserler: Antonovic. Dragonov istrolqedrle pesni maiorusskogo naroda, Kiyev 1874. Gebauer, Jan. Z p~snli Junhckych, Ukradene Marie, Lurnjr 1863, Lukasevskij. Malorusklje I ~ervenorusklje duml I pesni 1848. Vdciav~k, A. Lukaqovlcke Zalesl: Littman, E. Morgeniandische WBrter Im Deutschen, 1924, XI1 + 163 s., onen, Ya~ar, Deutsches im TPrkischen, 1955; Acaryan, H.. Thurk ehn6 p' ohareal barer hayergni mec, 1902 (4200 turkce kellrne), Menges, Karl H., The Turkic Languages and Peoples, W~esbaden. 1968 (VI. Lexical corn- posltlon of the Turkic languages, s. 165 - 179), Munkacsl, B , 'lJber d~e' uralten arrnenischen Lehn- wOrterllrn Turkischen', KSz 5. 1904, s. 352 - 357 Pedersen. H , 'Arrnen~sch und die Nachbarsprac- hen'. Kuhn's Zeitschrift XXXIX. 1904, SkOld, H., 'The supposed Arrnenien Influence on the Turkish Language' Linguistic Gleanings, 1923 (b~r Onceklnm tenk~d~), Sluszk~ewicz. E.. 'Rernarques sur la langue turque des Armenlens et sur les ernprunts turcs de r arrnen~en, I, RO XIV, 1938. Bay- dur, Suat Y, Dlllrnlz ve Yunan - Latln As~lll~ kelrrneler', TDAY Belleten 1953, Ankara, 1953, s 93 - 121, Harfany, J Nagy de 'Colloqu~a farnll~ar~ turc~co - lat~na', 1672, Esenkova, Enver, Turk D~lmde Fransrz Teslrl, 1959, Bonelh, 'Elernenh rtal~an~ nel Turco ed element1 turch~ nell' Ital~ano', L'Orrente. 1, 1894, s 178 - 196, T~etz, Andreas, XVI As~rda Turk Gernlc~ dh; Arrn~stead, S G , S~lverrnan, J H 'Exclarnac~ones turcas y otros rasgos orlentales en el romancer0 judeo - espanol, Sefarad XXX, Madrid, 1970, s 177 - 193, 'Arab~c Reframs In a Judeo - Spansch Romance', Iberorornan~a, 21 1970, Madr~d, s 91 - 95, Danon, A , 'Essa~ sur les vocables tursc dans le judeo -espagnol' KSz lV, 1903, V, 1904, Alt~nkurt, Orhan 'Turk~enln Rornen Dl11 ljzerlndekl Tes~rler~', Turk Kulturu, c V, say1 60, s 903 - 904, Buesku, Vctor, Etyrnolog~es rournano - turques, 1962, Glurescu, C C , Turk~enm Rurnenler uzer~ndek~ tes~rler~', TD Belleten serl II, say1 1 - 3, 1945, Guboglu, M . Rurnanya Turkolo- j~sr ve Rurnen dllmde Turkqe Sbzler', Xi. Turk Dil Kurultaymda Okunan bilimsel Bildlri- ler, 1966, Ankara, 1968, sr 265 - 272, Leobel, Theoph , Elemente turqest~, arabest~ 51 persane In limba RomBna, Istanbul, 1894, 24 + 104 s., Contr~butlun~ I observatlunl relatlve la opera 'lnfuenta orientals' de L Sa~neanu, Analele, 1909, c 30, s 225 - 264, Meyer, Gustav, Tur- klsche Stud~en I Die Gr~ech~schen und Rurnaen~schen Bestandthe~le Irn Wortschatz des Osma- nrsch Turklschen, S~tzungsber~chte d K akad Wlss In W~en, CXXVIII, 1893 ~alenkov16 H . Turskl element1 u arurnunskorn d~jalekta, 1939 Sa~neanu, L , Elemente turqesti In Llmba romBnh, 1885, Des ex~stence d'616rnents pr6 - ostanhs en ournaln', Bull Soc. L~ng., Pam, 1901, s X vd , lnfiuenta orientale asupra lrrnbe~ $1 culture1 rornane I Introducerea, II. Vocabularul 1 Vorbe populare 2. Vorbe Istorlca. Bukres. 1900 (bun'un franslzcasr L'lnfluence orientale sur la langueet la rlv~l~zat~on rournalnes. I La langue. Les dlernents orcentaux en rowrnam) Romanla 30. Pars 1901, s. 539 - 566, 31, 1902, s. 82-99, 537-589, Taghaun~. C., A proposto delle voc~ turche nel ryneno, L'Europa Orlentale, 1913, Tamer, MefkOre, Tuk~enm Rornenceye Tesir~', Turk Kulturu, c IV. say1 38, 259-261, Wendm, Helnz F , Me Turkischen Elemente im Rumanischen, Berlln, 1960, IX + 188 s.; bkz. Baydur, Eren, Lokotch, Meyer. M~klostch vb. yk., Newton, Brlan. The Grarnrnat~cal lntrepretat~on of ltalran and Turk~sch Substantives Into Modern Greek', Word XIX, 1963, s. 20 - 30, Ronzevalle, L., 'Les ernprunts turcs dans le grec vulga~re de Rournel~e et speclalernent

d'Adrianople', JA, Seri X, XVIII, Paris, 191 1, s. 69 -106,257 - 336, 405 - 462 krg. Melange de la fa- cult8 orentale 5. no. 2. s. 517 - 588, Tietze, Andreas, 'Gfaiechische Lehnworter im Anatolischen Tilrkisch', Oriens VIII, 1955, 204 - 257, 'Eingie Weltere Griechische Lehnwbrter im Anatolischen Tilrkisch', NQmeth AnnaBan~; Ankara, 1962, s. 373-388; Platts, John T., A Dictionary of U r du, Classical Hindi and English, Oxford University Press, 1960, Vlll + 1254 s. Tuna, Osman Nedim, Turkic and Mongolian Loan Words in Hindustani', American Oriental Society, Society, 182 nd meting, duke University, Chapel Hill, 19. 1. 1972, 31 s.; Menges, Karl H.. The Turkich la+ guages and Peoples, Wiesbaden 1963, (VI. The lexical composition of the Turkich languages) s. 168; Menges, K.H., a. y., s. 165, Arat, R. Rahmeti, Uygurlarda lst~lahlara Dair', TM VII - VIII, 1. Is- tanbul, 1942, s. 56-81, Menges, K.H.. a. y., s. 168-172, Poppe, Nicholas, Introduction to Alta- ic Linguistics, Wiesbaden, 1965, (5. 31. Sanskrit, Tokharian, Saka, and Sogdian elements in Turkic. s. 167 - 168 ve 5.34. Ancient lndo European Loan -words in Mongolian, s. 169 - 170): Bat-, tersby, Harold R.. 'Arabic and Persian Elements in Ottoman Turkish (Osmanlca', Rejid Rahme- tl Arat I&, Ankara, 1966, s. 94 - 141, Bittner, M., 'Der Einfluss des Arabischen und Persischen auf der TClrkische'. SWAW, CXLII, Wien, 1900, Bouvat, L., 'Les emprunts arabes et persans en turch osmanly', KSz IV. 1903, s. 316 - 334, Deny, Jean, Grammaire de la langue turque, Pa- ris, 1921, Devellioglu, Ferit, OsmanLca - Tiirk~e Andklopdik Lugat, Ankara, 1970 (ikinci bask& X + 1438 + 118 s., Doerfer, Gerhard, Tiikische und Mongolische Elemente im Ne- ueperslschen. Band II. Turkische Elemente im Neupersischen (ba bis kaf): (3 + 671) (410 - 1015 maddeler), Wiesbaden, 1965 (tan~tma Poppe, N CAJ X, 1965, 75-79), 'Prologomena zu einer Unterzuchung der altaischen LenhWrter im Neupersischen', CAJ V, s. 1 - 26. Gdyunp, Nejat, 'T(irk~enin Fars~a kerindeki Tesirleril,Tijrk Kulturu, c. V, say1 51, s. 171 - 173, Koprulu, M. Fuad, :Yeni Farside Turk Unsurlart, TM VII - VIII, c. 1, Istanbul 1942. s. 1 -16. Olgun. Ibrahim, 'Farsqa ve Tiirkqe Ata Sozlerl ve Deyimler Ozerine, TDAY Belleten 1971, Ankala, 1973, s. 152 - 172 (63 atasb- , zil ve 294 ortak deyirn), Poppe, Nicholas, Introduction to Altaic Linguistics, Wiesbaden, 1965, 5, 32. lranien Elements in Modern Turkic Languages, s. 168-169, D~lapar, A., ' Orta-lranca TCirk~e Iligkileri; XI. Tiirk Dil Kurultaymda okunan Bilimsel Bildiriler, 1966, Ankara, 1968, s. 153-158, s. 157, Menges, Karl H., The ~urkic Languages and Peoples, Wiesba- den. 1963. VI. The lexical composition of the Turkic languages, s. 165 - 179 (Iran dilleri: s. 165. 169-171, 173); Dilapar, A,, yk., @st, y, s. 156, Menges,. Poppe, gdst y. Poppe, N~cholas, yk. gdst. y. 5,31. Sanskrit, Tokharian, Saka ve Sogdian Elements in Turkic, s. 167-168; bk. Dilapar. Menges, Poppe, gdst. y.; Abaev, V. I., 'Obvpie element1 v yazlke osetin balkartsev i karapaevtsev', JaM 1, 1933, d. 71 - 89, Schmidt, Gustav, 'Ober die ossetischen Lehnworter im Karatschajachen', AAF 27, 1932, s. 364 - 395; Dilaqar, yk. @st.y s. 157, Menges, yk. gdst. y. Poppe, yk. gdst y., Telegdi, Zs., Un emprunt sogdien turc', KCsA. I, Erglnzungsband 5, 1939; Doerfer. G , Turkische LehnwBr ter im Taclschikischen, Wiesbaden, 1967; Menges, .K.H., Poppe Festschrift, s. 100 vd.; Menges. K.H., The Turkic Languages and Peoples, yk. gost, ys. 176: Menges, K H., a.y.,; Menges, K. H., a.y.; Farquhar, D.M. (bkz. Poppe. N., @st. y., s. 175); Swadesh, Morris, 'Linguistic overview' (s. 527 - 556; dzellikle 535 - 538) Prehistoric Man In the New World, ed. Jesse D.Jennigns. Edward Norbeck, Chicago London. 1971 (beginci bask0 (burara Aymara, Quechu- a, Kwakiutl, Mapuche, Navaho i ~ i n birkaq drnek var), Togan, Zek~ Velidi, Umwni Tiirk Ta- rihine Giriq, 2. baskl. Istanbul. 1970 (s. 16.6 Turk - Orta Amerika. Algonkin, Atapaska, Hu- ron'da birkap kelime), TOrkkan, Reha Wuz, 'On the turkish p;esence In the Americas before Columbus', CulturaTurcica, Vol. VIll - X, 1971 - 1973, (s. 157-173'te Algonkin, Allentiak, Av. maw Maya, Navahovdan birkaq kelime), bkz. ayrlca yk. N. 84; Kosay, Hamit Zubeyr. 'Munda ~illerindeki Turkpe Unsurlar' (Turkische Elemente in den Munda - Sprachen), TTK Belleten, c. Ill, say 9 Ankara, 2 kanun 1939, s. 107 - 126; Czermak. (Mengen, Oswald'in 'Die jungpadoltische Knochenkultur und ihre weltgeschichtliche Bedeutung', M~tteilungen der Wiener Anthropologisc- hen Geselschaft LXIII, 1928, s. 8 - l l 'den naklen); Menges, K.H , 'Zwei alt-mesopotarnische Lehn- Wrter irn Altajischen' UAjb. XXV, Wiesbaden, 1953, s. 299 - 304 (ayn~ konuda Joki ve Poppe'nin de pallgmalar~ var); Ateg, Ahmet, 'Arapqa yazl Dihnde Turkpe Kelimeler', Rejid Rahmeti Arat i ~ i n , TKAE yaylnlarl: 19, Serl I, Say1 82, Ankara 1966, s. 26 - 31, 11. TKA.. Y. 1, It, say1 1-2, Ankara 1965, s. 5-25 (530 tilrkpe kelime), Battersby, R.H. yk. gost. y., B~ttner, M. yk gcjst y., Bouvat, L. yk.

@st. y., Cheneb, Mohammed Ben, 'Mots lurks et persans conserv4s dans le p a t h algdrien', Al- ger, 1922, bunun tercirmesi: Ate$. Ahmet, Cezayir konu$ma dilinde muhafata edilen tirrkqe ve (tirrkee aracllgi ile gelen) farsqa kelimeler'. TDAY, Belleten, 1966, Ankara, 1967, s. 157 - 213 (634 kelime), Devellioglu, Ferit, yk. gbst. y., Gordlevskiy, 'K voprqsu o vliyanii turetskogo yazika na arabskiy', Zapiski KoUegii Vostokovedov pri Azitaskom MOzee, V. 1930, Mahfuz, Husayn Ali, 'al-A1 faz al-turklya fi'l-lahcat al-'iraklya al-Tura$ al-ga'bi, nu, 6, Bagdad 1964, s. 1-24 (500 kadar t i i rk~e kelime), Onat, Naim Haum, Arapqan~n TIirk Diiiyie Kuruiuqu, I. Istanbul, 1944. 11. 1. fasikirl. 1951 (bzellikle Suriye, lrak arapph). Tietze, Andreas, 'Direkte arabische Enthlenungen im anatolischen Turkisch, Jean Dsny Ammaam, Ankara, 1958, s, 255 - 339: bkz. rnenges K.H. yk. gdst. y.s. 168, 170, 172, Laufer 0. Loan words in Tibetan', Toung Pao XVII, 1916; Joki, Aulis J., 'Altaisc- he staatliche und soziale 1 ermini in den uralischen Sprachen', Daimi Melletlerarasr Altayistler Kon- feransl, XVI. toplantl, Ankara, 23 ekim 1973; Beke. d., 'Zur Lautgeschicte der tschuwassischen Lehnwdrter im Tscheremissischen Sprache', FUF XXIII, 1935, zs. 66 - 84, 'Zu den tschuwassischen Lehnwarten der tscheremissischen Sprache', MSFOu LVII, 1933. s. 42-50, RBsBnen, M., Die tschu- wassische LehnwOrter im Tscheremissischen, MSFou XLVIII. 1920, XVll + 276 s. Die tatarische Lehnwbrter h Tscheremissischen, MSFOu L, 1923.99 s., Trirkische Lehnwdrter in den permischen Sparchen und im Tscheremissischen', FUF XXIII. 1935, s. 103 - 107. Wichmann. Y.. Die t.chuwasslschen Lehnwbrter In den pennischen Sprachen und im Techere- misslschen, MSFOu XXI, 1903, 28 + 170 s.; Paasonen, H.. 'Die turkischen LehnWter im Mord- winischen', JSFOu, XV. 2, 1897, 64 s.; Munkacsi, B., 'Votjak nyelvtanulmiinyok I. ldegen elemek a votjak nyelvben - Tdmk elemek a votjtik szokincsben', NyK XVIII. 1884; RBsiinen M., Wichman, Y., yk. @st. y.; Castrh, M.A., Versuch einer koibalischen und karagassischen Sprach- - Iehm, 1857, Donner, K.. 'Altaische Lehnwarter im Samojedischen', Vortrag in der Finnisch - Ug- r i i hen Gesellschaft, 1911, 'Zu den altesten Beahrungen zwischen Samojeden und Tirrken', JSFOu XL, 1, 1924, 42 s., Rarnstedt, G.J., 'zu den samojedisch altaischen Beruhrungen', FUF XII, 1912; Castr4n. A.M., Versuch einer jenissei -'ostjakischen und kottischen Sprachlehre, 1858, 264 s; Joki, A.J., Die Lehnwbrter des Sajanumojedichen, MSFOu CIII, Helsinki 1952, 393 s.; '

Donner, K., bkz. yk, @st, y.; Benzing, J.. 'Die angeblichen bolgarisch - tirrkischer Lehnwdler im , Ungarischen', ZDMG LCVIII, 1944. Gornbocz, 2.. Ilonfogiaiaseibttl t W k jb vev0nyrarvaink, Budapest. 1908, IV + 108 s. Die Bulgarisch - Tiirkischen Lenwcrter in der ungarischen Sprache, MSFOu x ~ X , 1912, Vlll + 251 s., 'A pannoriiai avarok nyelv6bl8, MNy XI[, 1916, Observation sur Ie consonastisme des mots d'emprunt turcs en Hongoris, Paris, 1929,80 s., Kakuk. N. Zsuzsa, 'Osmanl~cadan Macarcaya Ge~mik Olan'Kelime- ler', TDAY Belleten 1968. Ykara, 1969,s. 65 - 80, Kihalt oszman -tdrOk jdvev6nyszavak', MNY LI11. 1957, Kunos, I., 'Spurender Tirrkenherrschaft in der ungarischen Wortscahtz', KSz 11. 1900, Ligetti, L.. 'A propos des 6l6ments 'altaiques' de la langue hongroise', ALH 11. 1-2, 1961, s. 15-42, 'A td- rdk hosszu moganhangz6k '(Die turkischen langen Vokale) MNy 34, 1938, s. 65 - 76, Mandoky, 'I'Etyrnologie Turque de Deux Mots Hongrois', AQH XXV, fasc. 1 - 3, 1972, s. 391 - 403, Miklosich, F., Die siavicahen, magyarischen und nnnunischen Elemente in tiirkischen Sprachutn, Sitzungsbericte der kaisertichen Akademie der Wissenschaften in Wien. CXVIII, 1889, Munkacsi, B., 'Adal4kok a magyar nyelv regi tort% elemeihez', Nyk XVIII, 1884, 'Ujabb adalekok a magyar nyehr t m k elemeihez', Nyk XX, 1886-1887, XXI, 1890 'Hunnishe Sprachdenk- maler im Ungarischen; Ksz 11. 1901; NBmeth. Gyula, 'Nyelvirnk r6gi tdrOk jdvevbnyszavai; Nyr, XVI, 1912, 'A hunok nyelve (Atilla 4s Hunjai), 1940, 'TdrOk jdvev6nszbk', Melich EmlekktMyv, 1942, Pal- Id, M. K.. 'Hungaro - Tschuwaschica', UAJb XXX, 1959, s. 239 - 258, Poppe, Nicholas, On Some Altaic Loan Words in Hungarian', American Studies in Uralic Linguistics, Ural~c and Altaic Series 1.. Bloomington, Indiana, 1960, s. 139 - 147, RBsanen, M., 'ijber die langen Vokale der tiir- kischer Lehnwdrter im Ungarischen', FUF XXIV, 1937, s. 246 - 255; Paasonen. H., ' ~ b e r die turkischen LehnwOrter im Ostjakischen', FUF 11, 1902, s. 81 - 137; Gombwi!, Z., 'Adakkok a vogul nyel tdr& elemeihez', NyK XXXI. 1901, Kannisto, A., Die tatarische Lehnwiirter im Vogu- llshen, F@ XVII, 1925,264 s.

I

1.2. Altay Dilleri Teorisi w - media.turuz.com · PDF file1.2. Altay Dilleri Teorisi w Osman...

Documents

Transcript of 1.2. Altay Dilleri Teorisi w - media.turuz.com · PDF file1.2. Altay Dilleri Teorisi w Osman...