115

ชดกจกรรมวทยาศาสตร

หนวยของสงมชวต และการด ารงชวตของพช ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1

หนวยท 6

การสบพนธของพช

ทมา : พรรณ ชโนรกษ, ผแปล. (2544). หนงสอชดขมทรพยโลกวทยาศาสตร เลม โลก พช : 58 - 59

ดอกฟกทองเพศผ

ดอกฟกทองเพศเมย

116

ชดกจกรรมวทยาศาสตร

หนวยท 6 การสบพนธของพช

จดประสงคการเรยนร เมอเรยนจบเรองนแลว นกเรยนสามารถ

1. อธบายโครงสรางทใชในการสบพนธของพช 2. อธบายความส าคญของสวนประกอบของดอก 3. บอกความส าคญของการสบพนธแบบอาศยเพศและไมอาศยเพศของพช 4. อธบายวธการถายละอองเรณ การปฏสนธ การเกดผลและเมลด 5. อธบายแบบแผนการเจรญเตบโตของพช 6. เตรยมสไลดสดเพอศกษาการงอกของละอองเรณได 7. จ าแนกประเภทของดอกโดยใชสวนประกอบของดอกและอวยวะทใชในการสบพนธ

เปนเกณฑ 8. จ าแนกประเภทของดอก โดยใชเกณฑทก าหนดขนเอง 9. น าความรเรองการสบพนธของพชไปใชประโยชนได

เวลาทใช 3 คาบ กจกรรมท 6.1 สวนประกอบและประเภทของดอกไม (2 คาบ) กจกรรมท 6.2 อวยวะสบพนธของพชดอก (1 คาบ)

117

โรงเรยนบดนทรเดชา (สงห สงหเสน)

กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร รายวชาวทยาศาสตรพนฐาน รหส ว 21182 ชนมธยมศกษาปท 1 ผสอน...ครมนวภา ออนศร

ใบกจกรรม 6

กจกรรมท 6.1 เรอง สวนประกอบและประเภทของดอกไม

สาระส าคญ ดอกไมประกอบดวย กลบเลยง กลบดอก เกสารเพศผ และเกสรเพศเมย กลบเลยงสเขยว กลบดอกมสสวยงามแตกตางกนตามชนดของดอกไม เกสรเพศผมขนาดเลกมาก มองดวยตาเปลาไมเหน เกสรเพศเมยมลกษณะกลมๆ เหนยวๆ เพอจบเกสรเพศผ มองดวยตาเปลาเหน ดอกครบสวน หมายถง ดอกไมทมสวนประกอบครบ 4 สวน คอ กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ และเกสรเพศเมย ดอกไมครบสวน หมายถง ดอกไมทมสวนประกอบไมครบทง 4 สวน อาจขาดเกสรเพศผ หรอเกสรเพศเมย เชน ดอกมะละกอเพศผหรอเพศเมย ดอกสมบรณเพศ คอ ดอกไมทมทงเกสรเพศผและเกสรเพศเมย ดอกไมสมบรณเพศ คอ ดอกไมทมเกสรเพศผหรอเกสรเพศเมยเพยงอยางเดยว

♠♠♠ กอนท ากจกรรมใหนกเรยนศกษาใบความรใหเขาใจกอน ♠♠♠

นกเรยนทราบหรอไมวา ดอกไมมลกษณะและสวนประกอบอะไรบาง อยางไร

118

จดประสงคกจกรรม เมอเรยนจบกจกรรมนแลวนกเรยนสามารถ

1. ระบสวนประกอบตางๆ ของดอกไมในทองถน 2. อธบายเกยวกบรปรางและสวนประกอบของดอกไมชนดตางๆ ในทองถน 3. จ าแนกประเภทของดอก โดยใชเกณฑทก าหนดขนเอง 4. ท ากจกรรมเพอศกษาสวนประกอบของดอกไม 5. จ าแนกประเภทของดอกโดยใชสวนประกอบของดอกและอวยวะทใชในการ

สบพนธเปนเกณฑ 6. สงเกตและอธบายลกษณะของอวยวะทใชในการสบพนธของพชมดอกได

เวลาทใช 2 คาบ วสด อปกรณ และสารเคม

รายการ จ านวน/กลม 1. ดอกชบา ดอกมะเขอ ดอกพรก

ดอกตอยตง ดอกมะละกอ ดอกอญชน ดอกฟกทอง ดอกต าลง ดอกบวบ ดอกมะระดอกขาวโพดหรอดอกไมชนดอนๆ

2. แวนขยาย

ชนดละ 1 ดอก

1 อน

ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทตองการเนน 1. การสงเกต 2. การทดลอง 3. การตความหมายขอมลและการลงขอสรป 4. การจดกระท าและสอความหมายขอมล 5. การลงความคดเหนขอมล 6. การจ าแนกประเภท

วธท ากจกรรม น าดอกไม เชน ดอกชบา ดอกมะเขอ ดอกพรก ดอกตอยตง ดอกมะละกอ ดอกอญชน ดอกฟกทอง หรอดอกไมชนดอนๆ ทนกเรยนสนใจ มาศกษาดงน สงเกตรปรางของดอกไมชนดตางๆ ศกษาลกษณะและต าแหนงของสวนประกอบของดอก ไดแก กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ และเกสรเพศเมย บนทกผล

119

แบบรายงานผลการท ากจกรรมวทยาศาสตร กจกรรมท 6.1 เรอง สวนประกอบและประเภทของดอกไม สมาชกในกลมท 1) เลขท 2) เลขท 3) เลขท 4) เลขท

5) เลขท 6) เลขท ตารางบนทกผลของกจกรรม ตารางท 1

ชนดของดอกไม ลกษณะของกลบเลยง

ลกษณะของกลบดอก

ลกษณะของเกสรเพศผ

ลกษณะของเกสรเพศเมย

120

ตารางบนทกผลของกจกรรม ตารางท 2 ค าชแจง ใหส ารวจวาดอกไมทน ามามสวนประกอบตอไปนหรอไม ถามเขยนเครองหมาย หนา

สวนประกอบนน 1. ดอกไมชนดท 1 ดอก ................................................... กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ เกสรเพศเมย

2. ดอกไมชนดท 2 ดอก ................................................... กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ เกสรเพศเมย

3. ดอกไมชนดท 3 ดอก ................................................... กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ เกสรเพศเมย

4. ดอกไมชนดท 4 ดอก ................................................... กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ เกสรเพศเมย

สรปผลการท ากจกรรม

121

ค าถามทายกจกรรม จงเตมค าหรอขอความลงในชองวางใหถกตอง

1. รปรางและสวนประกอบของดอกไมของพชแตละชนดทศกษาเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร

2. ดอกทมทงกลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผและเกสรเพศเมย ภายในดอกเดยวกน ไดแกดอกอะไรบาง และดอกทมสวนประกอบไมครบทง 4 สวน ขาดสวนประกอบสวนใดสวนหนงไปไดแกดอกอะไรบาง

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 71

ชวยกนคดหนอยนะคะ

ภาพ 6.1 ดอกทมสวนประกอบครบทง 4 สวน

122

3. ดอกทมเกสรเพศผและเกสรเพศเมยอยภายในดอกเดยวกน ไดแกดอกอะไรบาง

4. ดอกทมเกสรเพศผและเกสรเพศเมยแยกดอกกนไดแกดอกอะไรบาง

5. ถาพจารณาสวนประกอบของดอกเปนเกณฑจะจดกลมดอกไมทน ามาศกษาไดเปนกกลม แตละกลมมลกษณะอยางไร และใชอะไรเปนเกณฑส าคญในการแบงกลม

6. ดอกไมทนกเรยนน ามาศกษา มทงทมเกสรเพศผและเกสรเพศเมยอยภายในดอกเดยวกน และดอกทมเกสรเพศผหรอเกสรเพศเมยอยแยกกนในแตละดอก ลกษณะตางๆ เหลานมผลตอการสบพนธของพชอยางไร

7. นกเรยนคดวาสวนประกอบของดอกแตละสวนมความส าคญอยางไรตอพช

123

8. จงเขยนสรปสวนทเหมอนกนและสวนทตางกนของดอกครบสวนกบดอกสมบรณเพศ

ดอกครบสวน ดอกสมบรณเพศ

124

กจกรรมท 6.2 เรอง อวยวะสบพนธของพชดอก

สาระส าคญ การสบพนธเปนกระบวนการทท าใหสงมชวตด ารงเผาพนธสบตอกนไปได การสบพนธของพชแบงออกเปน 2 ประเภท คอ การสบพนธแบบอาศยเพศและการสบพนธแบบไมอาศยเพศ การสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual Reproduction) เกดจากการผสมกนระหวางเซลลสบพนธเพศผ (สเปรม) กบเซลลสบพนธเพศเมย (ไข) ในพชมดอกอวยวะทท าหนาทสรางเซลลสบพนธคอดอก (Flower) หลงจากทมการผสมกนระหวางสเปรมกบไขแลว สวนของรงไขจะเจรญไปเปนผล สวนของออวลภายในรงไขจะเจรญไปเปนเมลด เมลดจะงอกเปนตนใหมไดตองอาศยปจจยทส าคญ ไดแก น า แกสออกซเจน อณหภมทเหมาะสม และอาหารทสะสมไว

♠♠♠ กอนท ากจกรรมใหนกเรยนศกษาใบความรใหเขาใจกอน ♠♠♠ จดประสงคกจกรรม เมอเรยนจบกจกรรมนแลวนกเรยนสามารถ

1. บอกลกษณะของเกสรเพศผและเกสรเพศเมยได 2. บอกลกษณะของละอองเกสรเพศผทมองผานกลองจลทรรศนได 3. อธบายกระบวนการสบพนธของพชมดอกโดยเขยนเปนผงมโนทศนได

เวลาทใช 1 คาบ วสด อปกรณ และสารเคม 1. กลองจลทรรศน 1 กลอง 2. สไลด กระจกปดสไลด ใบมด เขมหมด 3. ดอกไมชนดตางๆ ดงน ดอกพระหง ดอกมะละกอเพศผ และดอกมะละกอเพศเมย ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทตองการเนน

1. การสงเกต 2. การทดลอง 3. การตความหมายขอมลและการลงขอสรป

นกเรยนทราบหรอไมวา หลงการปฏสนธของพชดอก รงไข (Ovary) จะเจรญไปเปนอะไร

125

4. การจดกระท าและสอความหมายขอมล 5. การลงความคดเหนขอมล

วธท ากจกรรม

1. น าดอกไมทศกษาในใบกจกรรม 1 มาแกะสวนของกลบเลยง กลบดอก เหลอแตเกสรเพศผ และเกสรเพศเมย สงเกตลกษณะของเกสร

2. น าอบเรณของดอกไมในขอ 1 มาวางบนหยดน าบนสไลด ใชปลายเขมเขยหรอปลายเขมหมนเขยใหอบละอองเรณแตกหรอจะใชวธเคาะเบาๆ ใหอบละอองเรณแตกออกกได แลวปดดวยกระจกปดสไลด น าไปสองดดวยกลองจลทรรศน โดยใชก าลงขยายต าและก าลงขยายสง บนทกภาพไว

3. ใชใบมดโกนผาเกสรเพศเมยตามยาว สงเกตรงไขและออวลซงอยภายในรงไขดวย แวนขยาย บนทกผลและวาดภาพไว

126

แบบรายงานผลการท ากจกรรมวทยาศาสตร กจกรรมท 6.2 เรอง อวยวะสบพนธของพชดอก สมาชกในกลมท 1) เลขท 2) เลขท 3) เลขท 4) เลขท

5) เลขท 6) เลขท ตารางบนทกผลของการท ากจกรรม

ระยะเวลาทสงเกต ลกษณะของละอองเรณ เรมทดลอง

15 นาท

20 นาท

45 นาท

60 นาท

127

สรปผลการท ากจกรรม

128

ค าถามทายกจกรรม จงเตมค าหรอขอความลงในชองวางใหถกตอง

1. เกสรเพศผและเกสรเพศเมยมสวนประกอบอะไรบาง และมลกษณะแตกตางกนอยางไร

2. จากภาพนกเรยนคดวาจ านวนรงไขและออวลในรงไขของดอกไมแตละชนด มลกษณะ และจ านวนเปนอยางไร

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 73

ชวยกนคดหนอยนะคะ

ภาพ 6.2 รงไขและออวลในรงไขของดอกไม

129

3. ละอองเรณทเหนภายใตกลองจลทรรศนของดอกไมแตละชนดเหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร

4. นกเรยนคดวาการใชสารเคมท าลายแมลงจ านวนมากอยางรวดเรว กอใหเกดปญหาอยางไร

และจะมวธปองกนและแกไขปญหาเหลานอยางไร 5. การทผลไมบางชนด เชน มะละกอ และฝรง มหลายเมลด สวนผลไมบางชนดมเพยงเมลด

เดยว เกยวของกบจ านวนออวลในรงไขของพชอยางไร

130

ใบความร

หนวยของสงมชวต และการด ารงชวตของพช

ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท 1

หนวยท 6 การสบพนธของพช

ทมา : พรรณ ชโนรกษ, ผแปล. (2544). หนงสอชดขมทรพยโลกวทยาศาสตร เลม โลก พช : 8

131

โรงเรยนบดนทรเดชา (สงห สงหเสน)

กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร รายวชาวทยาศาสตรพนฐาน รหส ว 21102 ชนมธยมศกษาปท 1 เวลาทใช 1 คาบ

ใบความรท 6 การสบพนธของพช

1. การสบพนธแบบอาศยเพศของพช การสบพนธ (Reproduction) เปนกระบวนการทสงมชวตสรางสงมชวตชนดเดยวกนเพอด ารง

พนธไว ซงการสบพนธเปนสมบตทส าคญประการหนงของพช โดยทวไปจะแบงการสบพนธของพชออกเปน 2 ประเภท คอ การสบพนธแบบอาศยเพศและการสบพนธแบบไมอาศยเพศ

การสบพนธแบบอาศยเพศของพช (Sexual Reproduction) จะเกดขนภายในอวยวะสบพนธ

คอ ดอก เปนการสบพนธทเกดจากการผสมระหวางเซลลสบพนธเพศผ คอ สเปรม (Sperm) กบเซลลสบพนธเพศเมย คอ เซลลไข (Egg cell) แลวไดไซโกตทเจรญไปเปนเอมบรโอ(Embryo) หรอ ตนออน ซงจะเจรญเปนพชตนใหมทไดลกษณะพนธกรรมจากตนพอและตนแม ซงอาจท าใหกลายพนธไดและโครงสรางของพชทเกยวของกบการสรางเซลลสบพนธของพชดอก คอ ดอก (Flower)

1.1 โครงสรางของดอก ดอก (Flower) เปนอวยวะของพชทท าหนาทในการสบพนธ ดอกไมประกอบดวย

ฐานรองดอก และสวนอนๆทตงอยบนฐานรองดอก ดงน

132

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 71

1. กลบเลยง (Sepal) เปนสวนทอยนอกสด ซงเจรญเปลยนแปลงมาจากใบ เปนกลบ

เลกๆ มกมสเขยว ท าหนาทหอหมปองกนอนตรายใหกบสวนประกอบตางๆ ของดอกทยงตมอย 2. กลบดอก (Petal) เปนสวนหนงทอยถดจากกลบเลยงเขาไป มกมขนาดใหญกวา

กลบเลยง และมกมสสวยงาม มกลนหอม หรอมตอมน าหวานบรเวณโคนกลบดอก ท าหนาทลอแมลงใหมาผสมเกสร

3. เกสรเพศผ (Stamen) อยถดจากกลบดอกเขาไป ท าหนาทสรางเซลลสบพนธเพศผ ประกอบดวย

3.1 อบเรณ (Anther) ภายในของอบเรณมถง (Pollen sac) อย 2 หรอ 4 ถง ซง ภายในถงแตละใบจะมละอองเรณจ านวนมากบรรจอย

3.2 กานชอบเรณ (Filament) ท าหนาทชอบเรณใหอยสง เพอประโยชนในการ ผสมพนธ

4. เกสรเพศเมย (Pistil) เปนสวนทอยในสดท าหนาทสรางเซลลสบพนธเพศเมยหรอ ไข (Egg) ประกอบดวย

4.1 ยอดเกสรเพศเมย (Stigma) มน าหวานเหนยวๆ และขนเลกๆ คอยดกจบละออง เรณและน าหวานนยงใชเปนอาหารส าหรบการงอกของละอองเรณอกดวย

ภาพ 6.3 ดอกทมสวนประกอบครบทง 4 สวน

133

4.2 กานชเกสรเพศเมย (Style) ท าหนาทชยอดเกสรเพศเมยใหอยสง เพอประโยชน ในการผสมพนธ

4.3 รงไข (Ovary) ภายในมออวล (Ovule) อย ซงอาจจะม 1 ออวลหรอหลายออวล กได ภายในออวลจะมไข (Egg) ซงท าหนาทเปนเซลลสบพนธเพศเมย

1.2 ประเภทของดอก แบงโดยใชเกณฑในการแบง 2 แบบ ดงน 1. ประเภทของดอกแบงโดยใชองคประกอบทง 4 สวนเปนเกณฑ แบงได 2 ประเภท

คอ 1.1 ดอกครบสวน (Complete Flower) คอ ดอกทมสวนประกอบครบทง 4 สวน

คอ กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผและเกสรเพศเมย เชน ชบา ตอยตง กหลาบ บานบร มะล ชงโค อญชน มะแวง มะเขอ พระหง ผกบง แค แพงพวย บวหลวง การเวก กลวยไม เปนตน

ทมา : ฝายเทคโนโลยสารสนเทศวฒนาวทยาลย. (2546). ขาวสารศนยเทคโนโลยการเรยนร ชดการสอน. : http.//www.google.com.

1.2 ดอกไมครบสวน (Incomplete Flower) คอ ดอกทมสวนประกอบไมครบทง 4

สวน ซงอาจขาดสวนหนงสวนใดหรอมากกวา 1 สวนกได เชน ขาว ขาวโพด ต าลง ฟกทอง จ าปา บานเยน เฟองฟา อตพด หนาวว มะละกอ เงาะ แตงกวา มะยม มะเดอ มะพราว ตาล บวบ ละหง หญา เปนตน

ภาพ 6. 4 ดอกชบา

เกสรเพศเมย

กลบเลยง

กลบดอก

เกสรเพศผ

134

กลบดอก

ยอดเกสรเพศเมย กานชเกสรเพศเมย

กลบเลยง

ภาพ 6.5 ดอกฟกทองเพศเมย ภาพ 6.6 ดอกฟกทองเพศผ

ดอกหญาและดอกขาว ไมมทงกลบเลยงและกลบดอก แตม อบเรณขนาดใหญหอยออกมานอกดอก

(ภายในอบเรณมละอองเรณทเบามากจ านวนมากมาย) ยอดเกสรเพศเมยทมขนฟขนาดใหญสามารถ

ดกจบละอองเรณทปลวมาในอากาศได

135

ภาพ 6.5 ดอกฟกทองเพศเมย ทมา : พรรณ ชโนรกษ, ผแปล. (2544). หนงสอชดขมทรพยโลกวทยาศาสตร เลม โลก พช : 59 ภาพ 6.6 ดอกฟกทองเพศผ ทมา : พรรณ ชโนรกษ, ผแปล. (2544). หนงสอชดขมทรพยโลกวทยาศาสตร เลม โลก พช : 58 ภาพ 6.7 ลกษณะและสวนประกอบของดอกมะละกอเพศผและเพศเมย ดอกต าลงเพศผและเพศเมย ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). คมอครสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 141 - 142

ภาพ 6.7 ลกษณะและสวนประกอบของดอกมะละกอเพศผและเพศเมย ดอกต าลงเพศผและเพศเมย

136

2. ประเภทของดอกแบงโดยใชเกสรเพศผและเกสรเพศเมยเปนเกณฑ แบงได 2 ประเภท คอ

2.1 ดอกสมบรณเพศ (Perfect Flower) คอดอกทมทงเกสรเพศผและเกสรเพศเมย อยในดอกเดยวกน เชน กหลาบ บว พระหง ชงโค ถว มะเขอ พรก กลวยไม มะมวง ชบา ขาว หญา ตอยตง จ าปา มะล เฟองฟา อญชน แค ผกบง แพงพวย เปนตน

ทมา : มนา โอวรารนท, ผแปล. (2546). ส ารวจโลกวทยาศาสตร เซลลและพนธกรรม. : 81

2.2 ดอกไมสมบรณเพศ (Imperfect Flower) คอ ดอกทมเฉพาะเกสรเพศผหรอ

เกสรเพศเมยอยางใดอยางหนง โดยดอกทมเฉพาะเกสรเพศผ เรยกวา ดอกเพศผ (Staminate Flower) สวนดอกทมเฉพาะเกสรเพศเมย เรยกวา ดอกเพศเมย (Pistillate Flower) เชน ขาวโพด มะละกอ มะพราว ตาล เงาะ ฟกทอง บวบ แตงกวา มะยม มะระ ต าลง ละหง หนาวว มะเดอ ขนน อตพด เปนตน

ทมา : ฝายเทคโนโลยสารสนเทศวฒนาวทยาลย. (2546). ขาวสารศนยเทคโนโลยการเรยนร ชดการสอน. : http.//www.google.com.

ภาพ 6.8 ดอกถว ร

เกสรเพศเมย (pistil)

เกสรเพศผ (stamens)

ภาพ 6.9 ดอกต าลงเพศผ ร

เกสรเพศผ

137

1.3 การผสมพนธของพชดอก ม 2 ขนตอน ดงน 1. การถายละอองเรณ (Pollination) คอ การทละอองเรณไปตกลงบนยอดเกสรเพศ

เมย เกดได 2 แบบ คอ 1.1 การถายละอองเรณภายในดอกเดยวกน (Self Pollination) 1.2 การถายละอองเรณตางดอกหรอขามดอกกน (Cross Pollination)

ปจจยทชวยในการถายละอองเรณ ไดแก ลม น า สตวและคน ซงการถาย ละอองเรณจะเกดขนไดตลอดเวลาทงกลางวนและกลางคน

ภาพ 6.10 การถายละอองเรณโดยแมลง ทมา : อษณย ยศยงยวด, ผแปล. (2544). ชววทยา หลกสตรแหงชาตระดบมธยมศกษา (GCSC) ของประเทศองกฤษ. : 221 ภาพ 6.11 การถายละอองเรณโดยลม ทมา : อษณย ยศยงยวด, ผแปล. (2544). ชววทยา หลกสตรแหงชาตระดบมธยมศกษา (GCSC) ของประเทศองกฤษ. : 221

2. การปฏสนธ (Fertilization) คอ การทสเปรมนวเคลยสเขาไปผสมกบเซลลไข ซงจะเกดขน

ภายหลงทละอองเรณไปตกลงบนยอดเกสรเพศเมย 2.1 การสรางเซลลสบพนธของพชดอก เซลลในอบเรณจะสรางละอองเรณ และ

เซลลในออวลจะสรางไข ดงภาพตอไปน

ขอสงเกต 1. ดอกครบสวนจะเปนดอกสมบรณเพศเสมอ แตดอกสมบรณเพศอาจจะเปนหรอไมเปนดอกครบสวนกได 2. ดอกไมสมบรณเพศจะเปนดอกไมครบสวนเสมอ แตดอกไมครบสวนอาจจะเปนหรอไมเปนดอกสมบรณ

เพศกได

ภาพ 6.10 การถายละอองเรณโดยแมลง ภาพ 6.11 การถายละอองเรณโดยลม

ละอองเรณทตดอยกบยอดเกสรเพศเมย

ยอดเกสรเพศเมย

138

ทมา : ศรลกษณ ผลวฒนะ และคณะ. (2545). สอการเรยนรและเสรมสรางทกษะตามมาตรฐานการเรยนร กลมสาระการเรยนร วทยาศาสตร ชวงชนท 3. : 82

2.2 ล าดบขนตอนในการผสมพนธพชดอก

1) เกดการถายละอองเรณ (การทละอองเรณตกลงบนยอดเกสรเพศเมย) โดย นวเคลยสในละอองเรณทแกแลวจะแบงเปน 2 นวเคลยส คอ เจเนอเรทฟนวเคลยส (Generative Nucleus) และทวบนวเคลยส (Tube Nucleus)

2) ทวบนวเคลยส (Tube Nucleus) ในละอองเรณจะสรางหลอดละอองเรณ (Pollen Tube) แทงลงไปในกานชเกสรเพศเมยผานรไมโครไพล (Micropyle) ของออวลเขาไป ในระยะนทวบนวเคลยส (Tube Nucleus) อาจจะสลายไป สวนเจเนอเรทฟนวเคลยส (Generative Nucleus) จะแบงตวใหสเปรมนวเคลยส 2 อน

3) สเปรมนวเคลยสอนหนงจะเขาไปผสมกบนวเคลยสของเซลลไขไดเปน ไซโกต (Zygote) ซงไซโกต จะเจรญตอไปเปนตนออน (Embryo) สวนสเปรมนวเคลยสอกอนหนงจะเขาผสมกบเซลลโพลารนวคลไอ (Polar Nuclei) ไดเปนเอนโดสเปรม (Endosperm) เนองจากในกระบวนนมการปฏสนธ 2 ท จงเรยกวา “การปฏสนธซอน (Double fertilization)” ซงเปนปรากฏการณทไมพบในสงมชวตอนๆ

ภาพ 6.12 การสรางเซลลสบพนธของพชดอก

139

ภาพ 6.13 ล าดบขนตอนการงอกของละอองเรณเปนหลอด ทมา : ศรลกษณ ผลวฒนะ และคณะ. (2545). สอการเรยนรและเสรมสรางทกษะตามมาตรฐานการเรยนร กลมสาระการเรยนร วทยาศาสตร ชวงชนท 3. : 82 ภาพ 6.14 ภาพแสดงการปฏสนธของพช ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย.. (2550). เอกสารส าหรบผรบการอบรม วทยาศาสตร มธยมศกษา ตอนตน ตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน หลกสตรท 1. : 207

2.3 การเปลยนแปลงหลงการปฏสนธของพชดอก ไดแก 1. ไข (Egg) จะเจรญไปเปนตนออน (Embryo) อยภายในเมลด 2. รงไข (Ovary) จะเจรญไปเปนผล (Fruit) 3. ผนงรงไข (Ovary Wall) จะเจรญไปเปนเปลอกและเนอของผล 4. โพลารนวคลไอ (Polar nuclei) จะเจรญไปเปนเอนโดสเปรม

(Endosperm) อยภายในเมลด 5. ออวล (Ovule) จะเจรญไปเปนเมลด (Seed)

ภาพ 6.13 ล าดบขนตอนการงอกของละอองเรณเปนหลอด

ภาพ 6.14 ภาพแสดงการปฏสนธของพช

รไมโครไพล

140

6. เยอหมออวล (Integument) จะเจรญไปเปนเปลอกหมเมลด (Seed Coat) 7. แอนตโพดล (Antipodal) และซนเนอรจด (Synergid) จะสลายไป 8. กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ ยอดเกสรเพศเมยและกานเกสรเพศเมย

จะเหยวแหงรวงไป แตในดอกบางชนดกยงมกลบเลยงและเกสรเพศผตดอย เชน มะเขอ มงคด

ทมา : อษณย ยศยงยวด, ผแปล. (2544). ชววทยา หลกสตรแหงชาตระดบมธยมศกษา (GCSC) ของประเทศองกฤษ. : 223

1.4 ผล (Fruit) ผลสวนใหญเกดจากการเจรญเตบโตของรงไข หลงจากมการปฏสนธแลว แตผลบางชนด

อาจเกดโดยไมมการปฏสนธกได ซงอาจเกดจากการไดรบการกระตนจากละอองเรณหรอฮอรโมนพชบางชนด ท าใหผลชนดนไมมเมลดหรอมเมลดลบ เชน กลวยหอม สบปะรด

ภาพ 6.15 การเปลยนแปลงหลงการปฏสนธของพชดอก

141

ผลสามารถแบงออกเปน 3 ชนด คอ 1. ผลเดยว (Simple Fruit) คอ ผลทเกดจากรงไขอนเดยวทอยภายในดอกเดยว ซงภายใน

รงไขอาจจะมออวลอนเดยวหรอหลายออวลกได ม 2 แบบ คอ 1.1 ถาภายในรงไขมออวลอนเดยวจะเจรญไปเปนผลเดยวทมเมลดเดยว เชน มะยม

มะปราง มะมวง พทรา เงาะ มะพราว มะกอก ล าไย เปนตน 1.2 ถาภายในรงไขมหลายออวลจะเจรญไปเปนผลเดยวทมหลายเมลด เชน แตงโม

องน ละมด แตงกวา มะเขอ มะละกอ สม ถว มะนาว ทเรยน มงคด มะขาม เปนตน 2. ผลกลม (Aggregate Fruit) คอ ผลทเกดจากรงไขหลายอนทอยภายในดอกเดยว รงไข

แตละอนเมอไดรบการผสมแลวจะเจรญเปนผลหนงผล ม 2 แบบ คอ 2.1 รงไขแตละอนจะเจรญแยกกนเปนผลยอย 1 ผล ท าใหมลกษณะเหมอนผลหลายๆ

ผลอยรวมกนเปนกลมบนฐานรองดอกเดยวกน เชน กระดงงา ลกจาก จ าปา จ าป นมแมว การเวก เปนตน

2.2 รงไขแตละอนจะอยอดกนแนนบนฐานรองดอกเดยวกน จนท าใหดเหมอนผลเดยว เชน นอยหนา ฝกบว สตรอเบอรร เปนตน

ทมา : พรรณ ชโนรกษ, ผแปล. (2544). หนงสอชดขมทรพยโลกวทยาศาสตร เลม โลก พช : 67

3. ผลรวม (Multiple Fruit) คอ ผลทเกดจากรงไขของดอกชอ โดยแตละดอกมรงไขอน

เดยว รงไขของแตละดอกเมอเจรญเปนผลจะเชอมรวมกนเปนเนอเดยวจนดคลายเปนผลเดยว เชน สบปะรด ขนน สาเก ลกยอ ลกหมอน มะเดอ เปนตน (ดอกชอ คอ กลมของดอกทอยบนกานดอกเดยวกน)

ภาพ 6.16 ผลกลม

เนอของสตรอเบอรรเจรญมาจากฐานรองดอกเดยว เมลดเลกๆ บนผวมาจากรงไข

142

2. การสบพนธแบบไมอาศยเพศของพช (Asexual Reproduction) การสบพนธแบบไมอาศยเพศของพชเปนการสบพนธทไมไดใชเซลลสบพนธ พชตนใหม

ทเกดขนโดยวธนจะไมกลายพนธ แตอาจไดตนใหมทไมทนทานแขงแรงเทาเดม การสบพนธแบบไมอาศยเพศของพช ไดแก

2.1 การใชสวนตางๆ ของพชมาขยายพนธ ไดแก

1. หนอ เชน กลวย กลวยไมบางชนด ไผ ตะไคร

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 69

2. ราก เชน มนเทศ มนส าปะหลง กระชาย หวผกกาด แครอท สาเก 3. ใบ เชน ตนตายใบเปน กหลาบหน โคมญปน เศรษฐเงนหมน 4. กง โดยการปกช า เชน ราชนหนออน พระหง ฤาษผสม พลดาง ชบา โกสน

ผกากรอง มะล 5. ล าตนใตดน เชน ขมนขาว มนฝรง พทธรกษา วานสทศ ขง ขา แหว เผอก

หวหอม กระเทยม

ภาพ 6.17 หนอของตนกลวย

143

ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. (2548). หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการด ารงชวต. : 74

2.2 การขยายพนธดวยวธอนๆ ไดแก

1. การตอน ใชกบกงของพชใบเลยงคทมอายพอสมควร การตอนจะไดตนใหมทมลกษณะเหมอนตนเดม แตแขงแรงนอยกวา เนองจากไมมรากแกว โดยมขนตอนดงน 1) เลอกกงทอวบสมบรณ ไมออนและไมแกจนเกนไป ควนรอบกงทเลอกไว

ใหเหลอแตสวนทเปนทอล าเลยงน าหรอเนอไม 2) น าดนรวนผสมปยมาพอกหมรอบรอยควน 3) หมดวยกาบมะพราวทแชน าจนนมมดหวทาย 4) หมดวยพลาสตกหรอใบตองแหงอกชนหนง เพอชวยเกบความชมชน

ผกใหแนน รดน าทกวน เมอมรากงอกอยเหนอรอยควนมากพอสมควรและแกจนเปนสขาวนวลหรอน าตาลแลวจงตดกงน าไปปลก

ภาพ 6.18 สวนของพชทน ามาใชในการขยายพนธ

144

2. การตดตา เปนการขยายพนธพชโดยใชตาของกงพนธดไปตดบนตนตอทแขงแรง ทนตอสภาพอากาศไดด ขอดของการขยายพนธวธน คอ ไดพนธด ออกดอกออกผลเรว ไดล าตนทแขงแรง เพราะมรากแกวและทนตอสภาพอากาศไดด โดยมขนตอนดงน 1. ใชมดกรดตนตอเปนรปตว T แลวเปดเปลอกออก 2. ปาดตาทก าลงเจรญจากกงพนธด 3. น าตาจากกงพนธดมาเสยบบนรอยกรดรปตว T ของตนตอ 4. น าพลาสตกพนรอบ โดยใหตาโผลออกมา พอตาเรมงอก ใหตดยอดของ

ตนตอทงไป ปลอยใหตาเจรญเปนล าตนใหมตอไป 3. การทาบกง ขอดของการขยายพนธวธนเหมอนกบการตดตา โดยมขนตอนดงน

1. เตรยมตนตอทจะน าไปทาบโดยอดขยมะพราวลงในถงพลาสตก เพอใหมน าหนกเบาและเกบความชนไวไดนาน

2. น าตนตอมาทาบกงพนธ เพอจะดวาควรจะเฉอนตนตอและกงพนธอยางไร 3. น าตนตอมาตดยอดออกในแนวเฉยงเปนปากฉลาม และเฉอนปาดกงพนธ

ใหทาบเขาหากนไดสนท 4. ใชพลาสตกพนตนตอกบกงพนธตรงรอยทาบใหแนนเปนเวลาประมาณ 2

เดอนรอยแผลจะประสานกนเปนเนอเดยวกนไดสนท แลวตดกงพนธใตรอยแผลทง ตอจากนนน าตนตอทประสานกบกงพนธไปปลก โดยกงพนธจะเปนสวนทจะเจรญตอไป

4. การเพาะเลยงเนอเยอ (Tissue Culture) เปนวธการขยายพนธพชใหไดจ านวนมากทสดในระยะเวลาอนสน โดยการตดตาออน ยอดออน หรอสวนใดสวนหนงของพชทเปนเนอเยอเจรญ แลวน ามาเพาะเลยงในอาหารสงเคราะหในสภาพปลอดเชอและอยในสภาวะควบคมอณหภม แสงและความชน กจะท าใหสวนของพชเหลานแบงตวเพมจ านวนเซลลมากมายเปนกลมเซลล เรยกวา แคลลส (Callus) ซงสามารถตดแบงไปเลยงในอาหารใหมจนเจรญเตบโตเปนตนใหมไดมากมายตามตองการ นยมใชกบพชเศรษฐกจทส าคญหลายชนด เชน กลวยไม ขาว ตนสก ปาลมน ามน คารเนชน เปนตน