Milieurechtonder redactie van:prof. mr. W. Brussaardprof. mr. Th. G. Drupsteenprof. mr. P.C. Gilhuisprof. mr. N.S.J. Koeman

derde druk

met bijdragen van:mr. G.H. Addinkmr. A.V. van den Bergprof. mr. W. Brussaardprof. mr. Th. G. Drupsteenmr. H.J.A.M. van Geestprof. mr. P.C. Gilhuisprof. mr. J.H. Jansprof. mr. H.U. Jessurun d'Oliveiramr. C.J. Kleijs-Wijnnobelprof. mr. N.S.J. Koemanprof. mr. C. Lambersprof. mr. drs. F.C.M.A. Michielsmr. F.P.J.M. Ottenmr. C.Th. Smitmr. R. Uylenburgmr. W. de Wit

W.E.J. Tjeenk Willink Zwolie 1993

Inhoudsopgave

Afkortingen xx

1 Inleiding

Prof. mr. Th.G. Drupsteen

1.1 Ontwikkeling van het milieurecht 11.1.1 Ontstaan van milieurecht 11.1.2 Relatie milieuproblematiek-milieurecht 21.1.3 De functie van het milieurecht voor de milieuproblematiek 51.1.4 Internationaal en nationaal milieurecht 6

1.2 Omvang en indeling 81.2.1 Milieurecht als functioneel vak 81.2.2 Onderdelen van het milieurecht 101.2.3 Raakvlakken met verwante gebieden 131.2.3.1 Ruimtelijke-ordenings- en -inrichtingsrecht 141.2.3.2 Waterstaatsrecht 17

1.3 Grondslagen van het milieurecht 191.3.1 Grondslagen in het recht 191.3.2 Grondslagen in het beleid 22

1.4 Instrumentarium van het milieurecht 251.4.1 Algemeen 251.4.2 Publiekrechtelijkinstrumentarium 261.4.2.1 Directe regulering 271.4.2.2 Planning en normstelling 301.4.2.3 Gebiedsaanwijzingen en zonering 361.4.2.4 Bijzondere bevoegdheden 391.4.2.5 Procedurele regelingen 40

1.5 Financieel Instrumentarium van het milieurecht 421.5.1 Algemeen 421.5.2 Financiele instrumenten 421.5.3 Financiering milieubeleid lagere overheid 47

VII

Inhoudsopgave

1.6 Rechtsbescherming in het milieurecht 48

1.7 Infrastructuur van het milieurecht 53

Literatuur bij 1 54

2 Milieuhygienerecht

2.1 Structuur van de milieuhygienische wetgeving 56

Prof. mr. P.C. Gilhuis

2.1.1 Inleiding 562.1.2 Opbouw milieuhygienische wetgeving 58

2.1.3 Milieuhygienische wetgeving en milieuhygienisch beleid 60

2.2 Wet milieubeheer 63

Prof. mr. P.C. Gilhuis

2.2.1 Voorgeschiedenis en doel van de wet 632.2.2 Plannen, milieukwaliteitseisen en de provinciale milieuverorde-

ning 722.2.2.1 Plannen 722.2.2.2 De hoofdlijnen van het planstelsel 732.2.2.3 De afstemming van de plannen 762.2.2.4 Milieukwaliteitseisen 772.2.2.5 De provinciale milieuverordening 802.2.3 Milieu-effectrapportage 812.2.3.1 Algemeen 812.2.3.2 De werkingssfeer van m.e.r. 842.2.3.3 M.e.r.-plichtige activiteiten 852.2.3.4 M.e.r.-plichtige besluiten 862.2.3.5 Provinciale aanvulling, ministeriele aanwijzing en ontheffingen 8£2.2.3.6 Recente en körnende veranderingen werkingssfeer 912.2.4 De M.e.r.-procedure in vogelvlucht 942.2.4.1 Mededeling, bekendmaking, vooroverleg en richtlijnen 942.2.4.2 Het milieu-effectrapport 962.2.4.3 De beoordeling van het MER 972.2.4.4 Besluitvorming, verruimde beslissingsbevoegdheid en beroep 992.2.4.5 Evaluatie 1002.2.4.6 Coördinatie 1012.2.4.7 Is m.e.r. doeltreffend? 1022.2.5 Vergunningen en algemene regeis 103VIII

Inhoudsopgave

2.2.5.1 Algemeen 1032.2.5.2 De Wm-vergunning 1032.2.5.3 Vergunningplicht en vergunningverlenend orgaan 1052.2.5.4 Het toetsingskader 1092.2.5.5 Vergunningvoorschriften 1132.2.5.6 Soorten vergunningen en geldingsduur 1152.2.5.7 Afstemmingsconstructies met andere vergunningen 1162.2.5.8 Algemene regeis 1192.2.6 De procedure voor vergunningen en ontheffingen 1222.2.6.1 Algemeen 1222.2.6.2 Beschikkingen op aanvraag 1242.2.6.3 Indiening van de aanvraag; ontvankelijkheid 1252.2.6.4 Bekendmaking en inzage van stukken 1272.2.6.5 Openbaarheid en geheimhouding 1282.2.6.6 Bezwaren en adviezen 1292.2.6.7 De beschikking 1302.2.6.8 De procedure voor wijziging en intrekking 1312.2.6.9 Naar een regeling in de Awb 1322.2.6.10 Coördinatie 1322.2.7 Beroep 1332.2.8 Overige onderwerpen 1362.2.8.1 De Raad voor het milieubeheer 1362.2.8.2 Maatregelen in bijzondere omstandigheden 1372.2.8.3 Verslag en evaluatie 1372.2.8.4 Procedure totstandkoming AMvB's 138

2.2.8.5 Overgangsrecht 138

2.3 AfValstoffenwetgeving 139

Mr. G.H. Addink

2.3.1 Inleiding 1392.3.2 AfValstoffenwet 1442.3.2.1 Doel en opzet van de wet; Instrumenten en organen 1442.3.2.2 Afvalstoffenverordening 1452.3.2.3 Inzamelplicht huishoudelijke afvalstoffen 1472.3.2.4 Afvalstoffenplannen 1492.3.2.5 Vergunningen afvalstoffeninrichting 1512.3.2.6 Regelingen die het ontstaan van afvalstoffen beperken 1572.3.3 Wet chemische afvalstoffen 1592.3.3.1 Doel en opzet van de wet; Instrumenten en organen 1592.3.3.2 Verboden en meldingen chemische afvalstoffen en afgewerkte

olie 1652.3.3.3 Vergunningen en ontheffingen chemische afvalstoffen 166

IX

Inhoudsopgave

2.3.3.4 Vergunningen afgewerkte olie 1672.3.3.5 Regelingen die het ontstaan van afvalstoffen beperken 1682.3.4 Het hoofdstuk Afvalstoffen in de Wet milieubeheer 1692.3.4.1 Doel en opzet; instrumenten en organen 1692.3.4.2 Preventieve maatregelen 1722.3 A3 Het verwijderen van afvalstoffen direct na het ontstaan ervan 1722.3.4.4 Het zieh ontdoen door afgifte en de inzameling van huishoudelijke afval-

stoffen; de inzameling en het transport van afvalwater; de afgifte vanautowrakken; het zieh ontdoen door afgifte en de inzameling van be-drijfsafvalstoffen 173

2.3.4.5 De (verdere) verwijdering, inclusief in-, uit- en doorvoer, van huishou-delijke afvalstoffen, autowrakken en bedrijfsafvalstoffen 175

2.3.4.6 De verwijdering van gevaarlijke afvalstoffen 1762.3.5 Destructiewet 1792.3.5.1 Doel en opzet van de wet 1792.3.5.2 Destructieverordening 1812.3.5.3 Destructievergunningen 181

2.4 Wetgeving op de waterkwaliteit 182

Mr. C.Th. Smit

2.4.1 Inleiding 1822.4.2 Wet verontreiniging oppervlaktewateren 1862.4.2.1 Inleiding 1862.4.2.2 Kern van de wet 1862.4.2.3 Bestuurlijke organisatie 1902.4.2.4 Instrumenten 1912.4.2.5 Beleid (verleden en toekomst) 2022.4.3 Riolering 2032.4.3.1 Inleiding 2032.4.3.2 Regelgeving 2032.4.3.3 Taakafbakening oppervlaktewaterbeheer en rioleringsbeheer 2052.4.4 Grondwaterwet 2062.4.4.1 Inleiding 2062.4.4.2 Kern van de wet 2062.4.4.3 Bestuurlijke organisatie 2072.4.4.4 Instrumenten 2072.4.4.5 Handhaving 2092.4.5 Wet op de waterhuishouding 2102.4.5.1 Inleiding 2102.4.5.2 Kern van de wet 2102.4.5.3 Bestuurlijke organisatie 2102.4.5.4 Instrumenten 211

X

Inhoudsopgave

2.4.5.5 Handhaving 2162.4.6 Zeewater 2162.4.6.1 Inleiding 2162.4.6.2 Wet verontreiniging zeewater 218

2.4.6.3 Wet voorkoming verontreiniging door schepen 221

2.5 Wetgeving inzake de bodem 223

Prof. mr. C. Lambers

2.5.12.5.22.5.2.12.5.2.22.5.2.32.5.2.42.5.32.5.3.12.5.3.22.5.3.32.5.3.42.5.42.5.4.12.5.4.22.5.52.5.5.12.5.5.22.5.5.32.5.5.4

2.6

2.6.12.6.22.6.2.12.6.2.22.6.2.32.6.3

Algemene inleiding 223Wet bodembeschermingDoel van de wet 225Instrumenten en organen

225

225Rechtsbescherming tegen beschikkingen 232Overige bepalingen 233Interimwet bodemsaneringInleiding 233Instrumenten en organenRechtsbescherming 238Overige bepalingen 238

233

234

Invoering hoofdstuk Sanering in de Wet bodembeschermingWetsontwerp 239Instrumenten en organenMeststoffenwet 241Doel van de wet 241Instrumenten en organenRechtsbescherming 252Overige bepalingen 253

Geluidhinderwetgeving :

Mr. F.P.J.M. Otten

Inleiding 253Wet geluidhinder 254Instrumentarium 258Beroep 280Handhaving 281Luchtvaartwet 281

240

242

253

239

XI

Inhoudsopgave

2.7 Wetgeving betreffende Stoffen 285

Mr. A. V. van den Berg

2.7.1 Wet milieugevaarlijke Stoffen 2852.7.1.1 Doel 2852.7.1.2 Kennisgeving van nieuwe Stoffen 2872.7.1.3 Onderzoek 2912.7.1.4 Regeis inzake Stoffen, preparaten en produkten 2932.7.1.5 Overige bepalingen 2972.7.2 Bestrijdingsmiddelenwet 1962 2982.7.2.1 Doel 2982.7.2.2 Het toelatingsstelsel 2992.7.2.3 Verboden en verplichtingen 3012.7.2.4 Overige bepalingen 3022.7.3 Wet gevaarlijke Stoffen 3032.7.3.1 Doel 3032.7.3.2 De vervoersregels 3052.7.3.3 Bezigen van ontploffingsgevaarlijke Stoffen 307

2.7.3.4 Overige bepalingen 307

2.8 Andere milieuhygienische wetgeving 308

Prof. mr. drs. F.C.M.A. Michiels

2.8.1 Wet inzake de luchtverontreiniging 3082.8.1.1 Onderwerp, doel en systeem van de wet 3082.8.1.2 Instrumenten 3102.8.1.3 Organen 3132.8.1.4 Handhaving 3142.8.1.5 Overige bepalingen 3142.8.2 Kernenergiewet 3152.8.2.1 Onderwerp, doel en systeem van de wet 3152.8.2.2 Instrumenten 3192.8.2.3 Organen 3232.8.2.4 Handhaving 3232.8.2.5 Overige bepalingen 3242.8.3 Wet aansprakelijkheid kernongevallen 3252.8.4 Mijnwetgeving 3262.8.4.1 Nederlands territoir 3262.8.5 Continentaal plat 3282.8.6 Externe veiligheid 3302.8.6.1 Inleiding 3302.8.6.2 Extern veiligheidsbeleid 331XII

Inhoudsopgave

2.8.6.3 Europese regelgeving 331

2.8.6.4 Doorwerking in de Nederlandse wetgeving 332

Literatuur bij 2 334

3 Natuurbeschermingsrecht 342

Prof. mr. W. Brussaard

3.1 Inleiding 3423.1.1 Ontwikkeling van het beleid op het gebied van het natuur- en land-

schapsbeheer 3423.1.2 Ontwikkeling van de regelgeving op het gebied van het natuur- en land-

schapsbeheer 3453.2 Wetgeving gericht op gebiedsbescherming 3483.2.1 Natuurschoonwet 1928 3483.2.2 Natuurbeschermingswet 3503.2.2.1 Strekking van de wet 3503.2.2.2 Instrumenten 3503.2.3 Boswet 3593.2.3.1 Strekking van de wet 3593.2.3.2 Instrumenten 3593.2.4 Regeling beheersovereenkomsten 1993 3653.2.4.1 Strekking en achtergronden 3653.2.4.2 Instrumenten 3673.2.5 Wetlandsconventie 372

3.3 Wetgeving gericht op soortenbescherming 3743.3.1 Natuurbeschermingswet 3753.3.2 Vogelwet 1936 3763.3.2.1 Strekking van de wet 3763.3.2.2 Instrumenten 3773.3.3 Jachtwet 3803.3.3.1 Strekking van de wet 3803.3.3.2 Instrumenten 3813.3.4 Visserijwet 1963 3853.3.5 Wetgeving betreffende uitheemse dier- en plantesoorten 3873.3.5.1 Toepasselijke wetten en hun strekking 3873.3.5.2 Instrumenten 389

Literatuur bij 3 392

XIII

Inhoudsopgave

4 Ruimtelijke-ordenings- en inrichtingsrecht 393

Mr. H.J.A.M. van Geest

4.1 Inleiding 3934.1.1 Relatie ruimtelijke ordening en milieubeheer 3944.1.2 Afstemming milieubeleid en ruimtelijk beleid 396

4.2 Wet op de Ruimtelijke Ordening 3974.2.1 Doelstellingen 3974.2.2 Instrumentarium op rijksniveau 3984.2.2.1 De pianologische kernbeslissing 3984.2.2.2 Andere instrumenten op rijksniveau 4034.2.3 Het provinciale streekplan 4044.2.4 Het gemeentelijk instrumentarium 4074.2.4.1 Het bestemmingsplan 4074.2.4.2 Vrijstellen van bestemmingsplannen 4114.2.4.3 Postzegel-bestemmingsplannen 4134.2.4.4 De aanlegvergunning 4134.2.4.5 De uitvoering van het bestemmingsplan 4144.2.4.6 Aanstaande wijzigingen 415

4.3 Milieubeheer en ruimtelijke plannen 4154.3.1 Milieunormen en bestemmingsplannen 4154.3.2 Milieunormen en streekplannen 4184.3.3 Milieuzonering 4194.3.4 Integratie 422

4.4 Landinrichtingswet 4234.4.1 Inleiding 4234.4.2 Landinrichting en ruimtelijke ordening 4244.4.3 Vormen van landinrichting 4254.4.3.1 Procedure bij herinrichting of ruilverkaveling 4264.4.3.2 Uitvoering van de landinrichting 429

4.4.4 Van HELP naar MER 430

Literatuur bij 4 431

5 Handhaving van milieurecht 432

Mr. C.J. Kleijs-Wijnnobel

5.1 Inleiding 4325.1.1 Begrip handhaving 433XIV

Inhoudsopgave

5.2 Bestuursrechtelijke handhaving 4345.2.1 Hoofdstuk Handhaving Wet milieubeheer 4345.2.2 Organisatie van de handhaving 4355.2.2.1 Bevoegd gezag 4355.2.2.2 Toezichthoudende ambtenaren 4365.2.2.3 Coördinatie van de handhaving 4365.2.3 Zorg voor de handhaving 4395.2.3.1 Bestuurlijke zorgplicht 4395.2.3.2 Handhavingstaken 4405.2.4 Toezicht 4415.2.4.1 Functie van het toezicht 4415.2.4.2 Toezichthoudende bevoegdheden 4425.2.5 Sancties 4445.2.5.1 Algemene aspecten 4445.2.5.2 Bestuursdwang 4455.2.5.3 Dwangsom 4515.2.5.4 Intrekking van vergunning of ontheffing 4575.2.5.5 Rechtsbescherming 4585.2.5.6 Verzoek om handhaving 4595.2.6 Ontwikkelingen in het handhavingsbeleid 4615.2.7 Gedogen 4635.2.7.1 Inleiding 4635.2.7.2 Gedoogbeleid 4655.2.7.3 Jurisprudentie inzake gedogen 466

5.3 Strafrechtelijke handhaving 4695.3.1 Wijzen van strafbaarstellen 4695.3.1.1 Wet op de economische delicten 4715.3.1.2 Wetboek van Strafrecht 4735.3.2 Daderschap 4765.3.3 Organisatie van de handhaving 4775.3.3.1 Opsporing 4775.3.3.2 Vervolging 4825.3.3.3 Berechting 4845.3.4 Straffen en maatregelen 4845.3.5 Strafrechtelijke handhaving in de praktijk 4865.3.6 Ontwikkelingen in het handhavingsbeleid 487

5.4 Verhouding bestuursrechtelijke en strafrechtelijke handhaving 4925.4.1 Gedogen 4925.4.2 Samenloop van bestuurs- en strafrecht 495

Literatuur bij 5 496

XV

Inhoudsopgave

6 Financiele instrumenten in het milieurecht 500

Mr. R. Uylenburg en mr. W. de Wit

6.1 Inleiding 500

6.2 Regulerende instrumenten 501

6.3 Bekostigingsinstrumenten 502

6.4 Financiele zekerheid 503

6.5 Administratieve schadevergoeding 5046.5.1 Inleiding 5046.5.2 Wettelijke schadevergoeding 5046.5.3 Fonds Luchtverontreiniging 507

6.6 Bijdragen en Subsidies 5096.6.1 Algemeen 5096.6.2 Bijdragen op grond van de Wet milieubeheer 509

6.7 Milieuheffingen en andere fiscale instrumenten 5106.7.1 Inleiding 5106.7.2 Theoretische aspecten van milieuheffingen 5116.7.3 Milieuheffingen in Nederland 5126.7.4 Verbruiksbelastingen op milieugrondslag 5146.7.5 Verbruiksbelasting van brandstoffen 5156.7.6 Verbruiksbelasting op grondwater 5186.7.7 Verbruiksbelasting op afvalstoffen 5196.7.8 Toekomstperspectief: energieheffing 5206.7.9 Ecologisering van de traditionele belastingen 521

7 Milieuprivaatrecht 523

Prof. mr. N.S.J. Koeman

7.1 Algemeen 523

7.2 Handhaving door middel van het privaatrecht 5247.2.1 Handhaving van wettelijke verbodsbepalingen 5247.2.2 Handhaving van vergunningvoorschriften 5257.2.3 Handhaving van sanctiebeschikkingen 5277.2.4 Overige vereisten voor een actie uit onrechtmatige daad 5277.2.4.1 Schuld 527

XVI

Inhoudsopgave

7.2.4.2 Schade 5287.2.4.3 Causaal verband 5297.2.4.4 Relativiteit 5297.2.5 Verbodsacties 5307.2.6 De verbods- of gebodsactie als handhavingsinstrument voor de over-

heid 531

7.3 Aanvullende normstelling 5347.3.1 Algemeen 5347.3.2 Hinder 5357.3.3 Activiteiten waarvoor geen publiekrechtelijk regime geldt 5367.3.4 Activiteiten waarvoor een publiekrechtelijk regime geldt 5367.3.5 Maatschappelijke belangen (artikel 6:168 BW) 538

7.4 Schadeacties 5397.4.1 Algemeen/verjaring 5397.4.2 Onrechtmatigheid 5407.4.2.1 Gevaarlijke Stoffen 5417.4.2.2 In het verkeer brengen van verontreinigde bouwgrond 5427.4.3 Daderschap en causaal verband 5437.4.4 Verhaalsacties van de Staat 544

7.5 Aanvullende rechtsbescherming 5477.5.1 Besluiten van algemene strekking 5477.5.2 Feitelijk handelen van de overheid 548

7.6 Contractuele relaties 5487.6.1 Algemeen 5487.6.2 Verkoop van verontreinigde grond 5497.6.3 Bedrijfsovername 5517.6.4 Verplichte aankoop van woningen 5527.6.5 Milieuconvenanten 553

Literatuur bij 7 556

8 Internationaal milieurecht 557

8.1 Internationaal privaatrecht 557

Prof. mr. H.U. Jessurun d'Oliveira

8.1.1 Inleiding 5578.1.2 Toegang tot de (Nederlandse) rechter 5578.1.3 Toepasselijk recht 563

XVII

Inhoudsopgave

8.1.4 Tenuitvoerlegging 569

8.2 Internationaal publiekrecht 570

Prof. mr. H.U. Jessurun d'Oliveira

8.2.1 Inleiding 5708.2.1.1 Zeewaterverontreiniging 5718.2.1.2 Algemeen zeerecht 5728.2.1.3 Specifieke en regionale verdragen 5758.2.2 Verontreiniging zoet water 5798.2.2.1 De Rijnverdragen 5808.2.2.2 Noordzeeconferenties 5848.2.3 Luchtverontreiniging 584

8.2.4 Bodemverontreiniging 586

8.3 Europees milieurecht 590

Prof. mr. J.H. Jans8.3.1 De rechtsgrondslagen voor een Europees milieubeleid 5908.3.1.1 Algemeen 5908.3.1.2 De artikelen 130R-130T 5918.3.1.3 Artikel 100A 5948.3.1.4 Gevolgen van harmonisatie voor de nationale beleidsruimte 5988.3.1.5 De externe bevoegdheden van de Gemeenschap ter zake van milieube-

scherming 6018.3.2 Doorwerking van het Europese milieurecht in de nationale rechtsor-

de 6038.3.2.1 De uitvoering van milieurichtlijnen 6038.3.2.2 Gevolgen van incorrecte uitvoering van milieurichtlijnen 6088.3.3 De gemeenschappelijke markt en Europees milieubeleid 6168.3.3.1 Het vrije verkeer van goederen en nationaal milieubeleid 6168.3.3.2 Financiele instrumenten van nationaal milieubeleid en de gemeenschap-

pelijke markt 6218.3.4 Het secundaire Europese milieurecht 6268.3.4.1 Watervervuiling 6278.3.4.2 Luchtverontreiniging 6288.3.4.3 Geluidhinder 6298.3.4.4 Chemiealien 6298.3.4.5 Afvalbeheer 6308.3.4.6 Flora enfauna 6318.3.4.7 Nucleaire veiligheid 6318.3.4.8 Overige maatregelen 632

XVIII

Inhoudsopgave

8.3.4.9 De Milieu-actieprogramma's 633

8.4 Grensoverschrijdende rechtsbescherming bij dreigende verontreini-ging 634

Prof. mr. J.H. Jans

8.4.1 Grensoverschrijdende rechtsbescherming op grond van de Nederlandsemilieuwetgeving 635

8.4.2 Grensoverschrijdende rechtsbescherming van Nederlandse ingezetenenin het buitenland 637

Literatuur bij 8 639

Jurisprudentieregister 641

Artikelenregister 655

Trefwoordenregister 668

XIX