10. Koordynacja chemiczna porównuje - przedstawia · - podaje przykłady hormonów - wymienia...
Transcript of 10. Koordynacja chemiczna porównuje - przedstawia · - podaje przykłady hormonów - wymienia...
10. Koordynacja chemiczna
10.1. Rodzaje
hormonów i
mechanizmy ich
działania
- podaje definicję
hormonu i gruczołu
dokrewnego
- podaje przykłady
hormonów
- wymienia gruczoły
dokrewne
- wyjaśnia pojęcie
niedoczynności i
nadczynności
- lokalizuje gruczoły
dokrewne
- podaje przykładowe
miejsca tworzenia
hormonów
tkankowych
- porównuje gruczoł
dokrewny z gruczołem
z przewodem
wyprowadzającym
- dzieli hormony ze
względu na budowę
chemiczną
- opisuje mechanizm
działania hormonu
peptydowego i
sterydowego
- charakteryzuje
neurohormony
- porównuje
mechanizm
działania hormonów
białkowych i
sterydowych
- analizuje
mechanizm
działania wybranych
hormonów
tkankowych
- przedstawia
antagonizm działania
wybranych hormonów
tkankowych
10.2. Czynności
gruczołów
dokrewnych
- podaje definicję
hormonów tropowych
- wyjaśnia pojęcia:
liberyny i statyny
- podaje efekty
działania hormonu
adrenaliny na
organizm
- określa mechanizm i
wagę ujemnego
sprzężenia zwrotnego
w regulacji
hormonalnej
- przyporządkowuje
określone hormony do
produkującego je
gruczołu dokrewnego
- charakteryzuje typy
cukrzycy i jej
przyczyny
- opisuje wpływ
działania
poszczególnych
hormonów na
organizm
- porównuje wybrane
liberyny i statyny
- porównuje wybrane
hormony tropowe
- przedstawia
antagonizm działania
hormonów w
regulacji poziomu
wapnia i cukru
- porównuje skutki
niedoboru i
nadmiaru hormonów
przysadki mózgowej
- charakteryzuje
wpływ niedoboru i
nadmiaru
wybranych
hormonów na
organizm
- analizuje kliniczne
przyczyny
niedoczynności lub
nadczynności
wybranych gruczołów
dokrewnych
10.3. Współdziałanie
układów nerwowego i
hormonalnego w
regulacji i
koordynacji procesów
życiowych organizmu
- podaje podstawowe
funkcje układu
nerwowego i
hormonalnego
- opisuje przykładowe
cechy różniące układ
nerwowy i
hormonalny
- charakteryzuje
wspólna rolę układu
nerwowego i
hormonalnego w
koordynacji procesów
życiowych
organizmów
- analizuje
przyczyny różnic
pomiędzy układem
nerwowym a
hormonalnym
- analizuje przyczyny
istnienia dwóch
układów
koordynujących
funkcje życiowe w
organizmie
człowieka
11. Budowa i funkcje układu ruchu
11.1. Układ
szkieletowy i jego
rola
- wymienia typy kości
- podaje funkcje
szkieletu
- wymienia typy
stawów
- wymienia elementy
wchodzące w skład
szkieletu osiowego
oraz kończyn i
obręczy
- przyporządkowuje
poszczególne
przykłady kości do
określonego ich typu
- lokalizuje
przykładowe stawy w
szkielecie człowieka
- opisuje objawy i
przyczyny osteoporozy
- charakteryzuje
lordozy i kifozy oraz
sposób ich
powstawania
- określa przyczyny
chorób dotyczących
układu kostnego
- charakteryzuje typy
połączeń ścisłych
- analizuje
przystosowania w
budowie różnych
kręgów do
pełnionych przez nie
funkcji
- charakteryzuje
budowę kości
pneumatycznych
występujących w
szkielecie człowieka
- analizuje różnice
pomiędzy szkieletem
noworodka a
dorosłego człowieka
11.2. Układ
mięśniowy człowieka
i jego rola
- opisuje budowę
mięśnia
- podaje definicję
mioglobiny
- podaje przykłady
mięśni
antagonistycznych
- opisuje budowę
aktyny i miozyny
- wyjaśnia pojęcie
długu tlenowego
- porównuje mięśnie
synergistyczne i
antagonistyczne
- klasyfikuje mięśnie
ze względu na typ
tkanki
- opisuje budowę
miofibrylli
- przedstawia budowę
sarkomeru
- porównuje różne
typy tkanki
mięśniowej
- porównuje wybrane
przykłady mięśni
posługując się
różnymi kryteriami
- porównuje skurcz
izotoniczny i
izometryczny
- wyjaśnia role
kanalików T
- opisuje przemiany
glukozy i mleczanu w
wątrobie i w
mięśniach
- wyjaśnia ślizgową
teorię skurczu
mięśnia
- udowadnia
znaczenie jonów
wapnia w
mechanizmie
skurczu mięśnia
- analizuje
przemiany
biochemiczne
towarzyszące
skurczom mięśni
- analizuje znaczenie
kompleksu
troponinowo -
tropomiozynowego w
fizjologii skurczu
mięśni
11.3. Aktywność
fizyczna a zdrowie
człowieka
- wyjaśnia czym jest
doping i środki
dopingujące
- wymienia typy
kontuzji
- opisuje możliwe typy
kontuzji
- przedstawia rolę
aktywności fizycznej
dla zdrowia człowieka
- podaje przykłady
środków
dopingujących
- analizuje wpływ
środków
anaboliczno –
androgennych na
organizm
- opisuje wpływ
dopingu na zdrowie
człowieka analizując
wybrane przykłady
znanych sportowców
12. Układ pokarmowy i przebieg procesów trawiennych
12.1. Składniki
pokarmowe
niezbędne do
prawidłowego
rozwoju i
funkcjonowania
organizmu człowieka
- wymienia składniki
pokarmu
- porównuje związki
endogenne i
egzogenne
- dzieli witaminy na
grupy podając
przykłady
- wymienia
pierwiastki biogenne
- wymienia
pierwiastki niezbędne
do funkcjonowania
organizmu
- określa rolę błonnika
w diecie człowieka
- przedstawia różnice
pomiędzy białkami
pełnowartościowymi a
niepełnowartościowy
mi
- przedstawia rolę i
właściwości
poszczególnych
witamin w organizmie
- opisuje pierwiastki
niezbędne do
prawidłowego
funkcjonowania
organizmu
- porównuje
lipoproteiny LDL i
HDL
- określa skutki
niedoboru i nadmiaru
poszczególnych
witamin
- przedstawia źródła
poszczególnych
witamin
- analizuje zmiany
ilości wody w
organizmie w
zależności od wieku
człowieka
- analizuje znaczenie
kwasów omega-3 i
omega-6, określa ich
źródła
- opisuje źródła i
role substancji
witaminopochodnyc
h
- analizuje skutki
niedoboru
wybranych
pierwiastków
niezbędnych do
prawidłowego
funkcjonowania
organizmu
- analizuje pozytywne
i negatywne aspekty
stosowania
suplementów diety w
codziennym żywieniu
12.2. Prawidłowe
żywienie
- wyjaśnia pojęcie
diety zrównoważonej,
urozmaiconej i
pełnowartościowej
- podaje choroby
związane z
nieprawidłowym
żywieniem
- opisuje piramidę
zdrowego żywienia
- przedstawia
przyczyny oraz objawy
bulimii i anoreksji
- charakteryzuje
pojecie kalorii i
wartości kalorycznej
pokarmu
- opisuje pojęcie
indeksu BMI
- opisuje
zapotrzebowanie
energetyczne
człowieka w
zależności od płci i
wieku
- charakteryzuje
bilans energetyczny
organizmu
- charakteryzuje
skutki stosowania
niewłaściwie
opracowanej diety
wegetariańskiej
- porównuje otyłość
pierwotną i wtórną
oraz ich przyczyny i
skutki
- charakteryzuje różne
rodzaje diety
wynikające ze stanu
zdrowia człowieka
12.3. Przemiany
substancji
pokarmowych w
przewodzie
pokarmowym
- podaje definicję
trawienia
- wymienia odcinki
przewodu
pokarmowego
człowieka
- opisuje poszczególne
odcinki układu
pokarmowego
- przedstawia budowę
gruczołów
trawiennych
- porównuje budowę i
funkcje
poszczególnych
odcinków przewodu
pokarmowego
- charakteryzuje rolę
- analizuje budowę
ściany przewodu
pokarmowego w
różnych odcinkach
- przedstawia
mechanizm
- analizuje wybrane
aspekty medyczne
poszczególnych
chorób związanych z
układem
pokarmowym
- wymienia enzymy
trawiące związki
organiczne
- przyporządkowuje
odcinkom przewodu
pokarmowego
odpowiednią funkcję
- opisuje fazy
połykania pokarmu
- charakteryzuje
mechanizm działania
wybranych enzymów
trawiennych
- przedstawia proces
wchłaniania
poszczególnych
substancji w
przewodzie
pokarmowym
gruczołów
pokarmowych
- przedstawia
mechanizm
uaktywniania
wybranych enzymów
trawiennych
- przedstawia rolę
miceli i
chylomikronów w
procesie wchłaniania
tłuszczów
produkcji soku
żołądkowego
- opisuje przemiany
związane z
metabolizmem
bilirubiny i
biliwerdyny
12.4. Regulacja pracy
układu pokarmowego
- wymienia efekty
pobudzenia ośrodka
głodu i sytości
- opisuje czynniki
pobudzające
wydzielanie
hormonów
tkankowych przez
układ pokarmowy
- przedstawia efekty
działania hormonów
tkankowych w
regulacji pracy
układu pokarmowego
- charakteryzuje
powiązania
pomiędzy układem
nerwowymi
hormonalnym w
regulacji pracy
układu
pokarmowego
- analizuje przykłady
chorób układu
pokarmowego
związanych z
nieprawidłowym
funkcjonowaniem
układów kontrolnych
13. Układ oddechowy i jego funkcjonowanie
13.1. Budowa i rola
dróg oddechowych
- podaje definicję
oddychania
wewnętrznego i
zewnętrznego
- wymienia elementy
wchodzące w skład
układu oddechowego
- opisuje elementy
wchodzące w skład
układu oddechowego
- wyjaśnia funkcję
nagłośni i głośni
- charakteryzuje
funkcje
poszczególnych
odcinków układu
oddechowego
- analizuje
przystosowania
budowy
poszczególnych
elementów układu
oddechowego do
pełnionych funkcji
- wyjaśnia przyczyny
ujemnego ciśnienia
występującego w
jamie opłucnej
13.2. Wentylacja płuc - wymienia elementy
budowy ciała mające
wpływ na mechanizm
wdechu i wydechu
- opisuje mechanizm
wdechu i wydechu
- porównuje
oddychanie piersiowe i
- przedstawia
elementy wchodzące
w skład całkowitej
pojemności płuc
- analizuje pojęcie
powietrza
przestrzeni martwej
anatomicznie
- charakteryzuje
wpływ wybranych
związków
toksycznych na
brzusze proces wentylacji
płuc
13.3. Mechanizm
wymiany gazowej
- podaje definicję
ciśnienia parcjalnego
- określa pojęcie i
znaczenie surfaktantu
- wyjaśnia znaczenie
bariery krew -
powietrze
- analizuje chemizm
wymiany gazowej w
płucach i w
tkankach
- analizuje
przykładowe związki
chemiczne mające
wpływ na wiązanie
hemoglobiny z tlenem
13.4. Regulacja
oddychania
- lokalizuje ośrodki
wdechu i wydechu
- opisuje rolę ośrodka
wdechu i wydechu
- charakteryzuje
czynniki mające
wpływ na aktywność
ośrodków wdechu i
wydechu
- analizuje
mechanizm
działania receptorów
mających wpływ na
pobudzenie ośrodka
wdechu
- analizuje rolę
ośrodka
pneumotaksycznego w
procesie wentylacji
płuc
13.5. Wpływ
wybranych
czynników
zewnętrznych na stan
i funkcjonowanie
układu oddechowego
- wymienia choroby
układu oddechowego
- przedstawia
następstwa palenia
papierosów
- opisuje przyczyny i
objawy chorób układu
oddechowego
- przedstawia drogi
zarażenia chorób
układu oddechowego
- analizuje ryzyko
chorób powstałych na
skutek palenia
papierosów
- charakteryzuje
wybrane czynniki
środowiskowe
mogące mieć wpływ
na chorobę
nowotworową
układu
oddechowego
- charakteryzuje
wpływ
kortykosteroidów
wziewnych na
zdrowie człowieka
14. Układ krwionośny i jego funkcjonowanie
14.1. Narządy układu
krwionośnego i ich
rola
- wymienia elementy
tworzące układ
krwionośny
- przedstawia
elementy budujące
serce
- podaje przykładowe
żyły i tętnice
- opisuje budowę serca
- porównuje ciśnienie
skurczowe i
rozkurczowe
- przedstawia cykl
pracy serca
- charakteryzuje
objętość wyrzutową
serca i pojemność
minutową serca
- przedstawia
mechanizm krążenia
krwi w układzie
wieńcowym
- analizuje
mechanizm kontroli
regulacji pracy
serca
- charakteryzuje
czynniki mające
wpływ na regulację
pracy serca
- analizuje
przykładowy wykres
EKG serca
- przedstawia
ewolucję układu
krwionośnego u
różnych typów
zwierząt
14.2. Budowa naczyń
krwionośnych
- wymienia elementy
tworzące mały i duży
- porównuje budowę i
funkcje naczyń
- przedstawia
znaczenie i
- charakteryzuje
nerwową i
obieg krwi
- przedstawia typowy
układ sieci kapilarnej
w tkankach
krwionośnych
- opisuje mały i duży
obieg krwi u
człowieka
lokalizację sieci
dziwnej i żyły
wrotnej wątrobowej
hormonalna
regulację przepływu
krwi w naczyniach
14.3. Krzepnięcie
krwi
- określa rolę
trombiny w procesie
krzepnięcia krwi
- przedstawia
mechanizm zamiany
fibrynogenu do
fibryny
- charakteryzuje rolę
jonów wapnia w
procesie krzepnięcia
krwi
- określa znaczenie
laboratoryjnego
współczynnika INR
- analizuje wagę
czynników
przeciwdziałających
krzepnięciu krwi w
medycynie
14.4. Główne grupy
krwi człowieka
- wymienia grupy
krwi
- wyjaśnia zjawisko
aglutynacji
- charakteryzuje
układy grupowe krwi
człowieka
- wyjaśnia
mechanizm działania
czynnika Rh
- analizuje znaczenie
antygenów
krwinkowych w
medycynie
- przedstawia hipotezę
ewolucji powstania
różnych grup krwi u
człowieka
14.5. Choroby układu
krwionośnego i ich
profilaktyka
- podaje przykładowe
choroby układu
krążenia
- charakteryzuje
zachowania
prozdrowotne
chroniące układ
krążenia
- opisuje wybrane
choroby układu
krążenie analizując
ich objawy i skutki
- analizuje
przyczyny
wybranych chorób
układu krążenia
- charakteryzuje
medyczne aspekty
wybranych chorób
układu krążenia
15. Systemy obronne organizmu człowieka
15.1. Elementy
układu
odpornościowego i
ich rola
- przedstawia
struktury
odpowiedzialne za
reakcje
odpornościowe
organizmu
- opisuje funkcje
układu limfatycznego
- przedstawia budowę i
rolę grasicy oraz
śledziony
- przedstawia budowę
naczyń limfatycznych
- opisuje budowę,
rolę i stopniowe
zmiany związane z
wiekiem szpiku
kostnego
- analizuje
mechanizm
tworzenia się płynu
tkankowego
- charakteryzuje rolę
śledziony w wieku
płodowym
- charakteryzuje typy
tkanek tworzące
poszczególne
elementu układu
odpornościowego
15.2. Współdziałanie
osocza i elementów
morfotycznych w
reakcjach obronnych
organizmu
- podaje definicję
antygenu i patogenu
- wyjaśnia pojęcie
odpowiedzi
immunologicznej
- wymienia rodzaje
- wymienia elementy
wchodzące w skład
odporności nieswoistej
i swoistej
- podaje rodzaje
limfocytów T
- wyjaśnia
mechanizm
odporności
komórkowej i
humoralnej
- porównuje różne
- porównuje
mechanizmy
odpowiedzi
pierwotnej i wtórnej
- charakteryzuje rolę
cytokinin
- analizuje współpracę
układu krwionośnego i
limfatycznego w
tworzeniu odporności
organizmu
odporności organizmu - opisuje rodzaje
odporności organizmu
rodzaje przeciwciał
- porównuje
odporność bierną i
czynną oraz naturalną
i sztuczną
- analizuje znaczenie
pamięci
immunologicznej
organizmu
15.3. Układy
zgodności tkankowej
- wymienia rodzaje
przeszczepów
- przedstawia
znaczenie antygenów
zgodności tkankowej
- analizuje działanie
leków
immunosupresyjnych
- porównuje ryzyko
odrzucenia różnych
typów przeszczepów
- wyjaśnia mechanizm
odrzucenia
przeszczepu
15.4. Czynnik Rh i
konflikt serologiczny
- podaje „strony”
konfliktu
serologicznego
- opisuje przykładowe
sytuacje
umożliwiające
zetknięcie się grup
krwi matki i dziecka
- przedstawia
konsekwencje
zetknięcia się grup:
Rh- matki i Rh+
dziecka
- przedstawia
sposoby
ograniczenia ryzyka
choroby dziecka
podczas drugiej
ciąży
- przedstawia historię
odkrycia czynnika Rh
i wcześniejsze
sposoby ratowania
życia dziecka w
przypadku konfliktu
serologicznego
15.5. Zaburzenia
układu
odpornościowego i
związane z tym
zagrożenia
- wyjaśnia pojęcie
choroby
autoimmunologicznej
- podaje przykłady
chorób
autoimmunologicznyc
h
- opisuje możliwe
drogi zarażenia się
wirusem HIV
- przedstawia drogi
wnikania alergenów
- wyjaśnia
immunologiczne
podłoże alergii
- opisuje zagrożenia
związane z wirusem
HIV
- przedstawia
mechanizm reakcji
alergicznej
- opisuje
przykładowe
choroby
autoimmunologiczn
e
- charakteryzuje
możliwe sposoby
leczenia
przykładowych
chorób
autoimmunologicznyc
h
16. Produkty przemiany materii i ich wydalanie
16.1. Produkty
przemiany materii i
sposoby ich usuwania
- podaje różnice
pomiędzy defekacją a
wydalaniem
- charakteryzuje proces
deaminacji
- opisuje drogi
usuwania produktów
przemiany materii
- przedstawia cykl
mocznikowy
(ornitynowy)
- charakteryzuje
kluczową rolę
karbomoilofosforan
u w przemianie
związków
zawierających azot
- analizuje przyczyny
powstawania różnych
produktów wydalania
metabolizmu białek u
poszczególnych grup
organizmów żywych
16.2. Budowa i - wymienia narządy -opisuje narządy - opisuje budowę -analizuje - analizuje ewolucję i
fizjologia układu
wydalniczego
wchodzące w skład
układu wydalniczego
- podaje etapy
produkcji moczu
wchodzące w skład
układu wydalniczego
- charakteryzuje etapy
produkcji moczu
nefronu
- charakteryzuje
prawidłowe
właściwości moczu
przystosowania w
budowie nefronu do
pełnionych funkcji
- charakteryzuje
możliwe przyczyny
niewłaściwych
parametrów moczu
zróżnicowanie
budowy układu
wydalniczego u
różnych grup
organizmów żywych
16.3. Regulacja
wewnątrzwydzielnicz
a nerki
- wskazuje hormon
mający wpływ na
regulacje pracy nerki
- opisuje mechanizm
regulacji objętości
wydalanego moczu
- porównuje wpływ
hormonów
wazopresyny i
aldosteronu na
resorpcje jonów w
kanalikach
nerkowych
-analizuje
współpracę
hormonów układu
renina-
angiotensyna-
aldosteron
- analizuje efekty
nieprawidłowego
działania hormonów
mających wpływ na
prace nerek na
zdrowie człowieka
16.4. Choroby układu
wydalniczego i ich
profilaktyka
- wymienia wybrane
choroby układu
wydalniczego
- podaje definicje
dializy
- opisuje wybrane
choroby układu
wydalniczego
- określa częstotliwość
stosowania dializy
- charakteryzuje
działania
profilaktyczne
chroniące przed
chorobami układu
wydalniczego
- analizuje
mechanizm
działania dializaora
- udowadnia
negatywny wpływ
niewłaściwej pracy
nerek na procesy
krwiotwórcze
16.5. Bilans wodny
organizmu człowieka
- podaje źródła wody
dla organizmu
- charakteryzuje
dobowy bilans wodny
organizmu człowieka
- przedstawia skutki
ubytku znacznej
ilości wody z
organizmu
- charakteryzuje
czynniki mające
wpływ na
zapotrzebowanie
organizmu na wodę
- analizuje wpływ
nerek na utrzymanie
homeostazy
elektrolitowej
organizmu
17. Układ powłokowy i jego funkcjonowanie
17.1. Budowa i
funkcje skóry
- wymienia elementy
budujące skórę
- podaje wytwory
naskórka
- przyporządkowuje
gruczołom skórnym
- opisuje budowę
skóry
- lokalizuje elementy
budowy skóry na
schemacie
- opisuje budowę
- wyjaśnia znaczenie
keratyny
- przedstawia rolę
melanocytów i
melaniny
- charakteryzuje
- przedstawia
mechanizm
albinizmu
- analizuje rolę
brodawek skórnych
- charakteryzuje
- charakteryzuje
przypuszczalną
ewolucję gruczołów
mlekowych
określone funkcje
- wymienia funkcje
skóry
włosa oraz gruczołów
skórnych
funkcje skóry i
wszystkich jej
struktur
udział skóry w
procesach
termoregulacji
17.2. Higiena układu
powłokowego i jego
schorzenia
- przedstawia zasady
dotyczące higieny
skóry
- wymienia choroby
skóry
- podaje przyczyny,
objawy oraz zasady
pierwszej pomocy
dotyczące odmrożeń i
oparzeń
- opisuje przyczyny i
objawy różnych
chorób skórnych
- przedstawia
lokalizację
przykładowych chorób
skórnych
- charakteryzuje
przyczyny i sposoby
właściwej pielęgnacji
skóry
- analizuje rodzaje
fenotypów skórnych
- porównuje
właściwości i wpływ
promieniowania
UVA i UVB na
organizm człowieka
- porównuje znamię
zdrowe i
zaatakowane przez
czerniaka
- przedstawia możliwy
mechanizm tworzenia
się nowotworów
skórnych
18. Układ rozrodczy i jego funkcjonowanie
18.1. Budowa i
fizjologia męskiego
układu rozrodczego
- podaje rolę męskiego
układu rozrodczego
- wymienia elementy
wchodzące w skład
męskiego układu
rozrodczego
- opisuje budowę
męskiego układu
rozrodczego
- przedstawia proces
spermatogenezy
- opisuje budowę
plemnika
- charakteryzuje
wewnatrzwydzielnicz
ą rolę jader
- analizuje
przystosowania w
budowie plemnika do
procesu zapłodnienia
- analizuje
przystosowania
poszczególnych
elementów układu
rozrodczego do
pełnionych przez nie
funkcji
- analizuje zmienność
budowy męskiego
układu rozrodczego u
różnych grup
organizmów żywych
18.2. Budowa i
fizjologia żeńskiego
układu rozrodczego
- podaje rolę
żeńskiego układu
rozrodczego
- wymienia elementy
wchodzące w skład
żeńskiego układu
rozrodczego
- opisuje fazy ciąży
- wyjaśnia funkcje
łożyska, pępowiny i
błon płodowych
- opisuje budowę
żeńskiego układu
rozrodczego
- przedstawia proces
oogenezy
- opisuje budowę
komórki jajowej
- charakteryzuje
wpływ gonadotropiny
kosmówkowej na
organizm kobiety
- porównuje przebieg
spermatogenezy i
oogenezy
- charakteryzuje
wewnątrzwydzielnicz
ą rolę jajników
- opisuje przebieg
cyklu
menstruacyjnego
- porównuje przebieg
rozwoju
- analizuje zmiany
wywoływane przez
poszczególne
hormony płciowe w
żeńskim cyklu
menstruacyjnym
- charakteryzuje
etapy wnikania
plemnika do
komórki jajowej
- analizuje znaczenie
- charakteryzuje
ewolucję budowy
żeńskiego układu
rozrodczego u różnych
grup organizmów
żywych
- podaje etapy porodu
- przedstawia główne
zasady higieny ciąży
- przedstawia przebieg
rozwoju zarodkowego
człowieka
- charakteryzuje
czynniki mogące mieć
wpływ na przebieg
ciąży
zarodkowego i
płodowego człowieka
- charakteryzuje
rodzaje badań
prenatalnych
i mechanizm
działania bariery
łożyskowej
- charakteryzuje
przyczyny
stosowania i
możliwe zagrożenia
związane z
badaniami
inwazyjnymi w
okresie ciąży
18.3. Etapy rozwoju
postnatalnego
- wymienia etapy
rozwoju postnatalnego
człowieka
- charakteryzuje
poszczególne etapy
rozwoju postnatalnego
człowieka
- porównuje zmiany
w organizmie
zachodzące w
różnych etapach
rozwoju
- porównuje
prenatalny i
postnatalny rozwój
człowieka
- analizuje
porównawczo
ontogenezę różnych
typów organizmów
18.4. Planowanie
rodziny
- wymienia różne
rodzaje antykoncepcji
- wyjaśnia czym jest
wskaźnik Pearla
- charakteryzuje różne
metody i środki
antykoncepcyjne
- przedstawia
przyczyny
bezpłodności
- porównuje różne
metody i środki
antykoncepcyjne
- wymienia sposoby
wspomaganego
rozwoju rodziny
- charakteryzuje
metody zapłodnienia
pozaustrojowego
- opisuje proces
inseminacji i
naprotechnologii
- charakteryzuje
najnowsze badania
dotyczące metod
wspomaganego
rozwoju i problemów
bioetycznych z tym
związanych
18.5. Higiena układu
rozrodczego
- podaje przykłady
chorób układu
rozrodczego
- przedstawia zasady
higieny układu
rozrodczego
- opisuje przebieg
wybranych chorób
układu rozrodczego
- charakteryzuje
czynniki wywołujące
choroby układu
rozrodczego
- analizuje możliwe
powikłania
związane z
przebiegiem chorób
zakaźnych
przenoszonych
drogą płciową
- analizuje najnowsze
osiągnięcia medycyny
dotyczące leczenia
chorób związanych z
układem rozrodczym
19. Homeostaza organizmu człowieka
19.1. Mechanizmy i - podaje definicje - wymienia rodzaje - charakteryzuje - charakteryzuje - analizuje możliwości
narządy
odpowiedzialne za
utrzymanie stałych
parametrów w
organizmie człowieka
homeostazy
- wymienia
powiązania pomiędzy
układami w
organizmie człowieka
- podaje definicje
reakcji stresowej
- wymienia stresory
mechanizmów
warunkujących
utrzymanie
homeostazy organizmu
- charakteryzuje
współdziałanie
układów w organizmie
człowieka
- opisuje rodzaje
sytuacji stresowych
mających wpływ na
organizm
mechanizmy
warunkujące
utrzymanie
homeostazy
organizmu
- charakteryzuje
przyczyny i
mechanizm
powstawania
gorączki
- charakteryzuje
sposoby ochrony
organizmu przed
sytuacjami
stresowymi
zasadę sprzężenia
zwrotnego w
mechanizmach
homeostatycznych
- analizuje
mechanizmy
równowagi
kwasowo-zasadowej
- analizuje wpływ
długotrwałej
sytuacji stresowej na
organizm
kompensacyjne
organizmu w celu
utrzymania stabilności
wewnątrzustrojowej
19.2. Czynniki
wpływające na
zaburzenia
homeostazy
organizmu
- wymienia czynniki
chorobotwórcze
- przedstawia wybrane
rodzaje trucizn i
środków
psychoaktywnych
- charakteryzuje
wybrane typy chorób
człowieka
- przedstawia źródła
wybranych trucizn
- porównuje
przyczyny różnych
chorób człowieka
- analizuje wpływ
wybranych trucizn i
środków
psychoaktywnych na
zdrowie człowieka
- analizuje sposoby
profilaktyki
wybranych typów
chorób
- charakteryzuje
wpływ
zanieczyszczeń
środowiska na
zdrowie człowieka
- projektuje
profilaktyczne
działania społeczne
chroniące organizm
człowieka przed
truciznami
środowiskowymi
Dział 1. Genetyka
1. Budowa i funkcje
kwasu DNA (rozdział
1.1, 1.2)
- wymienia składniki
chemiczne kwasu DNA
- omawia budowę
nukleotydu
- omawia budowę
- wyjaśnia, dlaczego
kwasy nukleinowe
nazywane są
polimerami
- wyjaśnia pojęcia:
- wskazuje różnicę
pomiędzy puryną i
pirymidyną
- wymienia i wskazuje
na schemacie budowy
- wymienia
podstawowe nukleotydy
budujące DNA
- wymienia zasady
azotowe należące do
- planuje i
przeprowadza izolację
kwas DNA z materiału
roślinnego
- zna wzory chemiczne
strukturalną kwasu
DNA
nukleotyd, nukleozyd,
polimer, podwójna
helisa
- wymienia zasady
azotowe występujące w
kwasach nukleinowych
- wyjaśnia zasadę
komplementarności
zasad DNA
- wyjaśnia różnicę
pomiędzy nukleotydem
a nukleozydem
kwasu DNA rodzaje
wiązań chemicznych
występujących w
cząsteczce DNA
- wyjaśnia regułę
Chargaffa
puryn i pirymidyn
- wyjaśnia, na czym
polega
antyrównoległość nici
DNA
- wymienia różnice
pomiędzy DNA
prokariotycznym i
eukariotycznym
- stosuje zasadę
komplementarności i
regułę Chargaffa w
zadaniach genetycznych
podstawowych
nukleotydów
budujących DNA
- zna zastosowanie
bromku etydyny w
biologii molekularnej
1. 2. Replikacja DNA
(rozdział 1.3)
- wyjaśnia sens
biologiczny replikacji
- omawia rolę replikacji
- wyjaśnia, na czym
polega replikacja
semikonserwatywna
- wyjaśnia pojęcia:
miejsce ori, widełki
replikacyjne, starter
(primer)
- uzasadnia, że
replikacja DNA jest
procesem
endoergicznym
- podaje miejsce
zachodzenia replikacji
w cyklu komórkowym
- omawia przebieg
procesu replikacji DNA
- wymienia enzymy
biorące udział w
replikacji DNA
- wskazuje różnicę w
przebiegu replikacji nici
wiodącej i nici
opóźnionej
- porównuje przebieg
replikacji w komórkach
prokariotycznych i
eukariotycznych
- omawia zasadę
działania telomerazy i
znaczenie telomerów w
funkcjonowaniu
komórki
- omawia przebieg
doświadczenia
Meselsona i Stahla i
jego rolę w wykazaniu,
że replikacja DNA
zachodzi w sposób
semikonserwatywny
2. 3. Budowa i funkcje
RNA. Porównanie
DNA i RNA
3. (rozdział 1.4, 1.5)
- wymienia składniki
chemiczne kwasu RNA
- wymienia rodzaje
kwasów RNA
- omawia znaczenie
biologiczne kwasów
mRNA, tRNA i rRNA
- wskazuje miejsce
syntezy różnych
rodzajów kwasów RNA
- wyjaśnia pojęcia:
antykodon, transkrypcja
- wskazuje różnice
pomiędzy kwasem
DNA i RNA
- omawia budowę
kwasu tRNA
- wskazuje, że kwas
RNA może być
nośnikiem informacji
genetycznej
4. 4. Organizacja DNA - wskazuje miejsce - wyjaśnia pojęcia: - wymienia różnice w - wymienia - wyjaśnia zjawisko
w genomie
5. (rozdział 2.1, 2.3)
6.
występowania DNA w
komórce
prokariotycznej i
eukariotycznej
- wymienia kolejne
stadia organizacji
materiału genetycznego
w komórkach
eukariotycznych
genom, nukleoid,
plazmid, genofor,
nukleosom, histon,
solenoid, chromosom,
kariotyp, chromosomy
homologiczne
- omawia organizację
DNA w genomie
eukariotycznym i
prokariotycznym
organizacji genomu
prokariotycznego i
eukariotycznego
- omawia budowę
nukleosomu
- omawia budowę
chromosomu
- wymienia typy
chromosomów ze
względu na położenie
centromeru
- wskazuje różnice
pomiędzy autosomem i
allosomem
podstawowe kryteria
wielkości genomów
organizmów
- wskazuje różnice
pomiędzy
euchromatyną i
heterochromatyną
- wymienia rodzaje
histonów wchodzących
w skład nukleosomu
- podaje rolę
centromeru,
przewężenia wtórnego i
kinetochoru
- charakteryzuje typy
chromosomów
paradoksu wartości C
- wyjaśnia pojęcie
heterochromatyna
fakultatywna i podaje
jej przykład
7. 5. Cykl komórkowy
8. (rozdział 2.2)
- wymienia etapy cyklu
komórkowego
- omawia
charakterystyczne
cechy poszczególnych
etapów cyklu
komórkowego
- wyjaśnia rolę punktów
kontrolnych w
prawidłowym
przebiegu cyklu
komórkowego
- wyjaśnia pojęcie
apoptoza
- wyjaśnia, że
zaburzenia cyklu
komórkowego mogą
skutkować rozwojem
choroby nowotworowej
- wyjaśnia pojęcia:
protoonkogeny,
antyonkogeny, oraz
wskazuje ich rolę w
regulacji cyklu
komórkowego
- omawia rolę kinaz i
cyklin w przebiegu
cyklu komórkowego
- wskazuje
zastosowanie cytometru
przepływowego w
biologii komórki
9. 6. Podziały
komórkowe
10. (rozdział 2.4)
- wymienia rodzaje
podziałów
komórkowych
- wskazuje miejsce
zachodzenia mitozy i
- porównuje mitozę i
mejozę pod względem
liczby procesów
zachodzących podczas
rozdziału oraz liczby i
- wskazuje biologiczne
znaczenie mitozy i
mejozy
- porównuje przebieg
poszczególnych faz
- analizuje zmiany
liczby chromosomów
oraz ilości DNA w
komórkach w czasie
przebiegu mitozy i
- wyjaśnia różnice
pomiędzy mejozą
pregamiczną i
postagamiczną
- podaje przykłady
mejozy ploidalności komórek
potomnych
- omawia proces
amitozy
mitozy i mejozy mejozy organizmów, u których
zachodzi mejoza
pregamiczna i
postgamiczna
11. 7. Zasady kodowania
informacji
genetycznej
12. (rozdział 3.1)
- wymienia etapy
ekspresji informacji
genetycznej
- wymienia cechy kodu
genetycznego
- podaje różnice w
przebiegu ekspresji
genów kodujących
RNA i białka
- omawia cechy kodu
genetycznego
- wyjaśnia rolę kodu
genetycznego w
ekspresji informacji
genetycznej
- wyjaśnia pojęcia: gen,
kodon
- za pomocą tabeli kodu
genetycznego odczytuje
sekwencję
aminokwasów
zakodowaną w
sekwencji mRNA
- wymienia rodzaje
kodonów w tabeli kodu
genetycznego (kodon
inicjujący, kodony
terminacyjne, kodony
synonimiczne)
- podaje przykłady
odstępstw/wyjątków od
cech kodu
genetycznego
13. 8. Biosynteza białka I
– transkrypcja i
obróbka
potranskrypcyjna
14. (fragment rozdziału
3.2)
- wyjaśnia istotę
procesu transkrypcji
- podaje miejsce
zachodzenia
transkrypcji w komórce
- wyjaśnia rolę
polimerazy RNA w
przebiegu transkrypcji
- omawia zasadę
powstawania
transkryptu
- wymienia etapy
transkrypcji
- definiuje pojęcia:
transkrypt, nić
sensowna, nić
matrycowa
- uzasadnia konieczność
potranskrypcyjnej
obróbki RNA u
organizmów
eukariotycznych
- omawia poszczególne
etapy transkrypcji:
inicjację, elongację i
terminację
- omawia przebieg
splicingu
- porównuje proces
transkrypcji genów w
komórkach
prokariotycznych i
eukariotycznych
- uzasadnia konieczność
modyfikacji końców 3’
i 5’ transkryptu
- definiuje pojęcia:
czapeczka,
poliadenylacja
- wymienia i
charakteryzuje typy
eukariotycznej
polimerazy RNA
15. 9. Biosynteza białka
II – translacja i
potranslacyjna
modyfikacja białek
- omawia istotę procesu
translacji
- podaje miejsce
translacji w komórce
- wskazuje rolę tRNA i
rybosomów w
przebiegu procesu
translacji
- omawia budowę
tRNA i rybosomów
- omawia przebieg
poszczególnych etapów
- wskazuje związek
budowy kwasu tRNA i
rybosomów z funkcją
pełnioną przez te
- wskazuje rolę tzw.
sekwencji Shine-
Dalgarno w inicjacji
translacji
(fragment rozdziału 3.2;
rozdział 3.3, 3.4)
16.
- wymienia etapy
translacji
- uzasadnia konieczność
potranslacyjnej
modyfikacji białek
- wymienia sposoby
potranslacyjnej
modyfikacji białek
translacji
- wymienia enzymy
biorące udział w
procesie translacji
- wyjaśnia rolę
polisomu w procesie
translacji
- omawia sposoby
potranslacyjnej
modyfikacji białek
organella w procesie
translacji
- omawia rolę enzymów
katalizujących reakcje
chemiczne w procesie
translacji: syntetazy
aminoacylo-tRNA,
transferazy
peptydylowej,
- porównuje przebieg
translacji w komórkach
prokariotycznych i
eukariotycznych
- omawia wpływ
niektórych
antybiotyków na
przebieg procesu
translacji
17. 10. Regulacja
ekspresji genów w
komórkach
prokariotycznych
(rozdział 4.1)
- wyjaśnia pojęcie
ekspresja genu
- wymienia sposoby
regulacji genów w
komórkach
prokariotycznych
- wymienia
podstawowe operony w
komórkach
prokariotycznych:
operon laktozowy i
tryptofanowy
- uzasadnia konieczność
regulacji ekspresji
genów w komórkach
prokariotycznych
- omawia ogólną
budowę operonu
- podaje rolę operonu
laktozowego i
tryptofanowego w
regulacji metabolizmu
komórki
prokariotycznej
- omawia budowę
operonu laktozowego i
tryptofanowego
- omawia zasadę
funkcjonowania
operonu laktozowego i
tryptofanowego
- definiuje pojęcia:
operon indukowalny,
induktor, operon
reprymowalny,
korepresor
- omawia kontrolę
pozytywną i negatywną
operonu laktozowego i
tryptofanowego
- wyjaśnia pojęcia:
białko represorowe,
białko aktywatorowe,
regulon
- wyjaśnia zjawisko
represji katabolicznej
I atenuacji transkrypcji
- porównuje operon
laktozowy i
tryptofanowy
- wymienia nazwy
białkowych produktów
genów struktury
operonu laktozowego i
podaje ich funkcje
- podaje przykład
organizmu
eukariotycznego, u
którego występują
operony, i podaje
różnicę pomiędzy
operonem w
komórkach
eukariotycznych i
prokariotycznych
18. 11. Regulacja
ekspresji genów w
komórkach
eukariotycznych
19. (rozdział 4.2)
- wskazuje etapy, na
których odbywa się
kontrola ekspresji
genów w komórkach
eukariotycznych
- uzasadnia konieczność
regulacji ekspresji
genów w komórkach
eukariotycznych
- wymienia sposoby
regulacji ekspresji
genów w komórkach
- omawia sposoby
regulacji ekspresji
genów w komórkach
eukariotycznych:
amplifikację genów,
regulację na poziomie
transkrypcji
- wyjaśnia wpływ
enhancera na proces
transkrypcji
- wyjaśnia rolę
alternatywnego
splicingu i iRNA w
regulacji ekspresji
- omawia hormonalną
regulację ekspresji
genów w komórkach
larw muszki owocowej
eukariotycznych genów
- omawia stymulację
transkrypcji genów
przez hormon
sterydowy
20. 12. Podstawy genetyki
klasycznej – I i II
prawo Mendla
21. (rozdział 5.1, 5.2, 5.4,
5.9)
- wyjaśnia podstawowe
pojęcia genetyki
klasycznej: allel,
homozygota,
heterozygota, allel
dominujący/recesywny,
genotyp, fenotyp,
chromosomy
homologiczne
- wyjaśnia treść I i II
prawa Mendla
- zapisuje i rozwiązuje
proste jednogenowe
krzyżówki
- zapisuje i rozwiązuje
proste krzyżówki
dwugenowe
- wymienia cechy
dziedziczone zgodnie z
prawami Mendla
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
dziedziczenia cech
zgodnie z I i II prawem
Mendla
- wyjaśnia, w jaki
sposób krzyżówka
testowa pozwala
określić genotyp
osobnika o fenotypie
warunkowanym przez
allel dominujący
- omawia przebieg
badań
przeprowadzonych
przez G. Mendla
- uzasadnia, że groch
jadalny jest
doskonałym obiektem
do badań nad
dziedziczeniem cech
22. 13. Odstępstwa od
praw Mendla
(rozdział 5.3, 5.4)
23.
- wymienia interakcje
pomiędzy allelami tego
samego genu lub
różnych genów będące
odstępstwami od praw
Mendla
- omawia interakcje
pomiędzy allelami tego
samego genu lub
różnych genów będące
odstępstwami od praw
Mendla: dominację
niecałkowitą,
kodominację,
plejotropizm, epistazę,
hipostazę
- charakteryzuje allele
wielokrotne i allele
letalne
- podaje przykłady cech
dziedziczących się
niezgodnie z prawami
Mendla
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
dominacji niecałkowitej
i kodominacji
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
alleli wielokrotnych,
alleli letalnych i
epistazy, hipostazy
- uzasadnia, że zespół
Marfana warunkowany
jest przez gen
plejotropowy
24. 14. Sprzężenie genów
25. (rozdział 5.5)
- wyjaśnia pojęcie geny
sprzężone
- wskazuje geny
sprzężone na mapie
- uzasadnia, że geny
sprzężone dziedziczą
się niezgodnie z
prawami Mendla
- omawia zjawisko
crossing-over
- wyjaśnia zależność
pomiędzy odległością
- wyjaśnia różnicę
pomiędzy sprzężeniem
całkowitym i
częściowym
- wykorzystuje
krzyżówkę testową w
celu ustalenia
sprzężenia genów
genetycznej - wymienia zjawiska
mogące prowadzić do
rozdzielenia genów
sprzężonych
- wymienia główne
założenia
chromosomowej teorii
dziedziczności T.
Morgana
genów a stopniem ich
sprzężenia
- omawia główne
założenia
chromosomowej teorii
dziedziczności T.
Morgana
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
genów sprzężonych
- uzasadnia, że
chromosomowa teoria
dziedziczności
przyczyniła się do
uzupełnienia praw
Mendla
- wyjaśnia, na czym
polega mapowanie
genów
- ocenia znaczenie
mapowania genów dla
rozwoju genetyki i
medycyny
26. 15. Geny sprzężone z
płcią. Dziedziczenie
płci
27. (rozdział 5.6, 5.7)
- wymienia cechy
warunkowane przez
geny sprzężone z płcią
- wyjaśnia mechanizm
determinacji płci u
człowieka
- poprawnie zapisuje
genotyp osobnika w
przypadku genów
sprzężonych z płcią
- wyjaśnia pojęcie
nosiciel
- potrafi zapisać w
postaci krzyżówki
mechanizm
determinacji płci u
człowieka
- wyjaśnia i przedstawia
w formie zapisu
mechanizm
dziedziczenia cech
sprzężonych z płcią u
człowieka
- wyjaśnia, dlaczego
mężczyźni częściej
chorują na choroby
warunkowane przez
geny sprzężone z płcią
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
dziedziczenia cech
sprzężonych z płcią
- wymienia sposoby
determincji płci u
różnych zwierząt
28. 16. Drzewa rodowe –
analiza i zasady
konstrukcji
29. (rozdział 5.8)
- wymienia informacje,
jakie można odczytać z
drzewa rodowego
- zna zasady
konstruowania drzew
rodowych
- uzasadnia celowość
konstruowania drzew
rodowych
- analizuje drzewa
rodowe pod kątem
mechanizmu
dziedziczenia genów
- określa na podstawie
drzewa rodowego, czy
dziedziczona cecha
warunkowana jest przez
allel recesywny czy
dominujący
- szacuje
prawdopodobieństwo
wystąpienia cechy/cech
na podstawie analizy
drzewa rodowego
- samodzielnie
konstruuje drzewo
rodowe na podstawie
genotypów
30. 17. Rodzaje
zmienności
- wymienia rodzaje
zmienności
- omawia rodzaje
zmienności genetycznej
- podaje przykłady
zmienności
- porównuje zmienność
mutacyjną i
- wyjaśnia, czym są
transpozony i określa
genetycznej
31. (rozdział 6.1, 6.2, 6.3)
genetycznej,
- wymienia rodzaje
zmienności cech
- podaje, które rodzaje
zmienności podlegają
dziedziczeniu, a które
nie
- porównuje zmienność
ciągłą i nieciągłą
- podaje przykłady cech
ilościowych i
jakościowych
fluktuacyjnej,
rekombinacyjnej i
genetycznej
- wyjaśnia pojęcie
plastyczność genotypu
- podaje przykłady cech
ilościowych i
jakościowych
- wyjaśnia sposób
dziedziczenia genów
kumulatywnych
- omawia przebieg
procesu crossing-over
rekombinacyjną
- uzasadnia, że
zmienność genetyczna
jest ważnym
czynnikiem
wpływającym na proces
ewolucji
- rozwiązuje zadania
genetyczne dotyczące
dziedziczenia genów
kumulatywnych
- wymienia wady i
zalety zmienności
rekombinacyjnej
ich rolę
32. 18. Mutacje i
mutageny –
33. wprowadzenie
34. (rozdział 6.4, 6.5)
- wyjaśnia pojęcia:
mutacja, mutagen
- przedstawia kryteria
podziału mutacji
- wymienia klasy
mutagenów
- wymienia rodzaje
mutacji
- podaje przykłady
mutagenów
biologicznych,
chemicznych i
fizycznych
- charakteryzuje
poszczególne rodzaje
mutacji
- opisuje skutki
działania mutagenów
biologicznych,
chemicznych i
fizycznych
- zapisuje reakcje
chemiczne alkalizacji
guaniny i dezaminacji
zasad azotowych
35. 19. Rodzaje mutacji i
ich skutki
36. (rozdział 6.6, 6.7)
- wymienia rodzaje
mutacji ze względu na
zmiany w materiale
genetycznym: genowe i
chromosomowe
- wymienia rodzaje
mutacji punktowych:
substytucja, delecja,
insercja
- wymienia rodzaje
mutacji
chromosomowych
liczbowych
(aneuploidie,
eupoloidie) i
strukturalnych (delecja,
duplikacja, inwersja,
translokacja)
- omawia zmiany w
materiale genetycznym
spowodowane przez
mutacje punktowe:
insercję, delecję,
substytucję
- określa wpływ mutacji
punktowych na
sekwencję
aminokwasową białka
- charakteryzuje
mutacje
chromosomowe
strukturalne: delecję,
- odróżnia tranzycję od
transwersji
- uzasadnia, że nie
każda zmiana w
materiale genetycznym
ujawnia się fenotypowo
- na modelu
chromosomu potrafi
wskazać zmiany
spowodowane przez
mutacje
chromosomowe
strukturalne
- wskazuje różnicę
- omawia mechanizm
powstania chromosomu
Philadelphia u osób
chorych na przewlekłą
białaczkę szpikową
- wyjaśnia, dlaczego
poliploidy o
nieparzystej liczbie
chromosomów są
bezpłodne
- wyjaśnia, dlaczego
kolchicyna jest
czynnikiem
mutagennym
duplikację, inwersję,
translokację
- wymienia i
charakteryzuje rodzaje
aneuploidii i euploidii
- podaje przykłady
mutacji korzystnych i
niekorzystnych
pomiędzy delecją
terminalną i
interstylacyjną
- podaje przykłady
chorób genetycznych
spowodowanych przez
mutacje
chromosomowe i
genowe
- wyjaśnia, na czym
polega nondysjunkcja
chromosomów i określa
jej wpływ na powstanie
aneuploidii
37. 20. Charakterystyka
wybranych chorób
genetycznych
38. (rozdział 7)
- wymienia grupy
chorób genetycznych
- podaje przykłady
chorób genetycznych
spowodowanych przez
mutacje genowe i
chromosomowe
- charakteryzuje grupy
chorób genetycznych
- wymienia choroby
genetyczne
dziedziczone w sposób
recesywny i
dominujący
- podaje przykłady
monosomii, trisomii
- podaje przykłady
chorób jednogenowych,
chromosomowych i
wieloczynnikowych
- podaje
charakterystyczne
objawy
mukowiscydozy,
fenyloketonurii,
pląsawicy Huntingtona,
hemofilii, daltonizmu,
zespołu Downa,
zespołu kociego
krzyku, zespołu
Turnera, zespołu
Klinefeltera
- omawia zmiany w
materiale genetycznym
będące przyczyną
mukowiscydozy,
fenyloketonurii,
pląsawicy Huntingtona,
hemofilii, daltonizmu,
zespołu Downa, zespołu
kociego krzyku, zespołu
Turnera, zespołu
Klinefeltera
- omawia zjawisko
antycypacji
- wyjaśnia, na czym
polega test Guthriego
- wymienia nazwy
genów kodujących
warianty opsyny oraz
ich lokalizację w
genomie
- wskazuje różnice
pomiędzy protanopią,
deuteranopią i
tritanopią
- wyjaśnia, dlaczego
osoby cierpiące na
zespół Downa częściej
zapadają na chorobę
Alzheimera
39. 21. Narzędzia
inżynierii genetycznej
40. (rozdział 8.1, 8.2)
- wyjaśnia pojęcie
inżynieria genetyczna
- wymienia narzędzia
stosowane w inżynierii
genetycznej
- omawia działanie
enzymów stosowanych
w inżynierii
genetycznej: enzymów
restrykcyjnych, ligazy
- porównuje enzymy
rekstrykcyjne tnące na
lepko i tnące na tępo
- podaje przykłady
sekwencji
- zaznacza na
schemacie miejsce
cięcia DNA przez
enzymy restrykcyjne
- wymienia czynniki
- uzasadnia, że enzymy
restrykcyjne mogą być
przydatne w
diagnostyce chorób
genetycznych
DNA
- wyjaśnia pojęcia:
wektor, sonda
molekularna
palindromowych
- uzasadnia, że
elektroforeza jest
techniką rozdziału
DNA
- wymienia cechy
wektorów
- przedstawia zasadę
działania sondy
molekularnej
mające wpływ na
przebieg rozdziału
elektroforetycznego
- wyjaśnia rolę
wektorów w rozwoju
inżynierii genetycznej
- wskazuje, że sonda
molekularna może być
wykorzystana do
wykrywania fragmentu
DNA
41. 22. Techniki
stosowane w biologii
molekularnej i
inżynierii genetycznej
42. (rozdział 8.3–8.7)
- wymienia techniki
stosowane w inżynierii
genetycznej
- wyjaśnia, na czym
polega klonowanie
cząsteczek DNA
- wyjaśnia, na czym
polega reakcja PCR
- wyjaśnia, co to są
organizmy
transgeniczne
- omawia istotę
klonowania
organizmów
- wyjaśnia, czym są
komórki macierzyste
- wyjaśnia, na czym
polega terapia genowa
- wyjaśnia, w jaki
sposób powstają
biblioteki DNA
- wymienia etapy
reakcji PCR
- wymienia metody
pozwalające na
uzyskanie organizmów
transgenicznych
- wyjaśnia, na czym
polega klonowanie
reprodukcyjne i
terapeutyczne
- wymienia rodzaje
komórek macierzystych
- omawia techniki
stosowane w terapii
genowej: in vivo i ex
vivo
- wyjaśnia różnicę
pomiędzy klonowaniem
in vivo i klonowaniem
in vitro
- omawia przebieg
pojedynczego cyklu
reakcji PCR
- omawia proces
wytwarzania
organizmów
transgenicznych metodą
wektorową i
bezwektorową
- omawia przebieg
procesu klonowania
roślin i zwierząt
- uzasadnia, że
klonowanie
terapeutyczne pozwala
na uzyskanie komórek
macierzystych
- omawia rolę
sekwencjonowania
DNA w określaniu
- uzasadnia, że odkrycie
termostabilnej
polimerazy DNA
zrewolucjonizowało
inżynierię genetyczną
- omawia przebieg
klonowania owcy Dolly
- wyjaśnia, czym są
indukowane
pluripotencjalne
komórki macierzyste
stopnia pokrewieństwa
pomiędzy organizmami
23. Inżynieria
genetyczna i
biotechnologia – za i
przeciw
(rozdział 8.8, 8.9)
- prezentuje swoje
zdanie na temat wad i
zalet technik
stosowanych w
inżynierii genetycznej i
biotechnologii
- omawia przykłady
potwierdzające
znaczenie inżynierii
genetycznej i
biotechnologii w życiu
człowieka
- wymienia wady i
zalety organizmów
transgenicznych
- wymienia plusy i
minusy rozwoju
inżynierii genetycznej i
biotechnologii
- przedstawia
zastosowanie metod
inżynierii genetycznej
w kryminalistyce,
sądownictwie,
diagnostyce medycznej
i w badaniach
ewolucyjnych
- wskazuje możliwości
wykorzystania przez
człowieka
transgenicznych
bakterii, roślin i
zwierząt
- prezentuje swoje
zdanie na temat
wątpliwości etycznych
klonowania człowieka
- wyjaśnia, dlaczego
osiągnięcia
współczesnej
biotechnologii i
inżynierii genetycznej
mogą naruszać prawa i
godność człowieka
- przewiduje, jaką rolę
mogą odegrać
organizmy
transgeniczne w
zwalczaniu głodu na
świecie