1.1. МЕСТОТО НА ЧОВЕКОТ ВО ЖИВИОТ СВЕТ

- Човекот припаѓа во класата на цицачи (Mammalia) и редот (Primates) според:1. градбата на сите системи2. начинот на дишење3. дигестија на храната4. регулацијата на телесната температура5. сродноста на крвните групи6. начинот на размножување7. способноста на бебињата да цицаат мајчино млеко

- Чарлс Дарвин – “Потекло на човекот“

- докази за поврзаност на човекот со животните се:

ембрионалниот развој (полово размножување, зигот) градбата на телото и распоредот на внатрешните органи појава на рудиментирани (закржлавени органи)

влакна на телото мускули на ушите црвовиден израсток на слепото црево опашни прешлени

појава на атавизам (одлики кои ги имале предците на човекот) појава на опаш појава на повеќе млечни жлезди појава на лице обраснато со влакна

ПОВРЗАНОСТ НА ЧОВЕКОТ СО ЧОВЕКОЛИКИТЕ МАЈМУНИ

-Во надфамилија Hominoidea спаѓаат и човекот и човеколиките мајмуни

-Сличности помеѓу човекот и човеколиките мајмуни се:

-Разлики помеѓу човекот и човеколиките мајмуни:

1.2. ПОЧЕТНА ЕВОЛУЦИЈА НА ЧОВЕКОЛИКИТЕ МАЈМУНИ И ЛУЃЕТО

Мајмуните немаат опашка

Слични гестикулации и мимикиЛицето покажува емоции: страв, лутина, тага, радостИста телесна температура

Иста брзина на пулсот

Иста брзина на дишење

Исти крвни групи

Исти болести и паразити

Исти лекови и лекување

Мајмуните одат на 4 нозе а човекот на 2 нозеМајмуните имаат испупчен грб а кај човекот раменскиот и карличниот појас се истурени напредЧовекот има подолги и помоќни нозе од рацеСтапалото изгубило способност за фаќање и служи за одењеПалецот и прстите на дланката го даваат работењето

- Во Африка се најдени фосили од најстарите човеколики мајмуни ко иживееле пред 15-20 милиони години.

1. Австралопитекус афаренсис – (Африкански јужен човеколик мајмун) најстар претставник на човеколиките предци од кој се развиле денешните луѓе волуменот на черепната празнина изнесува 500 cm3

со слаба мускулатура висок до 1метар повеќе личи на човеколик мајмун одколку на човек

2. Хомо хабилис – (првиот човек) – Homo т.е. човек и Habilis т.е. рачно волумен на мозокот е 700 cm3

изработувал рачно алатки висок околу 1 метар

3. Хомо еректус – (исправен човек) волумен на мозокот од 730 cm3 до 1220 cm3 (бил интелигентен) одел исправено висок околу 1,7 метри а потекнувал пред 1,5 милиони години живеел во социјални заедници и развил своја сопствена култура изработувал алатки и ги учел своите деца како да изработуваат

4. Хомо сапиенс (Човек што мисли – Разумен човек) – lat. Sapere – да мисли потекнува од Африка Фосилните остатоци се наречени – Неандерталци Живеел во отворени пештери Изработувал алатки од камења, гребла, дупчалки, виљушки, копја и друго Го дал развојот на нашите предци Неандерталец; Кромањонец и Крапински

4а) Денешниот човек потекнува од Неандерталецот – пред 35000 години.

4б) Кромањонец – постоел пред 30000 години Имал сопствена култура Обработувал, камења, коски и дрво Правел цртежи по пештерите на Лесо (Франција) и Алтамира (Шпанија)

4в) Крапински човек – откриен во пештерата Крапина во Хрватска Скелетот бил многу сличен на скелетот од неандерталците

Од најстарите почетни гранки, во текот на еволуцијата, преку борбата за опстанок – се развил денечниот човек.

1.3. ЧОВЕЧКИ РАСИ И ПОРАСТ НА ЧОВЕКОВАТА ПОПУЛАЦИЈА

- Раса е термин кој се употребува многу често кога станува збор за човечкиот вид.

Според бојата на кожата разликуваме ТРИ ГОЛЕМИ ЧОВЕЧКИ РАСИ и тоа:

1. БЕЛА РАСА 2. ЦРНА РАСА 3. ЖОЛТА РАСА

Бела малку обоена кожа Костенлива кожа –надвор од

Европа Имаат брада и мустаки Сини, зелени, кафени, сиви

очи Постојат повеќе подраси

Имаат висок раст 180 cm Имаат вито тело Слабо развиени мускули на

потколениците Плоскаво стапало Издолжен облик на главата Седлест и широк нос Месести и набрекнати усни Ниско и широко чело и лице Немаат брада и мустаќи Немаат влакна по телото

3.1. АЗИСКА (МОНГОЛСКА) ПОДРАСА

3.2. АМЕРИКАНСКА (ИНДИЈАНСКА) ПОДРАСА

Високи од 158 cm до 162 cm Темна, црна, крута и права

коса Тркалезна глава Широки јаболчници на

лицето Кусо и набиено тело Слабо развиени влакна по

телото Монголоидни коси темни

очи

1. 3 . 1. ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ЧОВЕЧКАТА ПОПУЛАЦИЈА

Причини за зголемување на човечката популација се:

Припитомување на животни и одгледување на домашни животни Одгледување на растенија и производство на разновидна храна Развој на земјоделството и сточарството Подобрување на хигиенските услови во начинот на живеење Изнаоѓање на лекови за многу заразни и смртоносни болести

За последните 125 години бројот на жителите е речиси четири пати зголемен, па денес вкупниот број на населеинето во светот изнесува шест милијарди жители.

2.1. ЧОВЕЧКИОТ ОРГАНИЗАМ Е ИЗГРАДЕН ОД КЛЕТКИ, ТКИВА, ОРГАНИ И ОРГАНСКИ СИСТЕМИ

2.1.1. КЛЕТКА, ГРАДБА И ОСНОВНИ ЖИВОТНИ ФУНКЦИИ

Клетката претставува основна структурна и функционална единица на сите живи организми.

Клетката е составена од следните делови: 1. СЕМИПЕРМЕАБИЛНА КЛЕТОЧНА МЕМБРАНАТаа претставува тенка двослојна ципа која ја обвиткува клетката, и составена е од липиден двослој низ кој има распрскано молекули на белковини и мал број на шеќери.2. ЦИТОПЛАЗМАТаа претставува густа пивтиеста и проѕирна маса составена од вода со растворени во неа минерални материи, хранливи материи (белковини, масти и шеќери), ензими како и мали ситни делови кои извршуваат посебни функции во клетката наречени клеточни органели.3. ЈАДРОТаа е најголема органела и се вика контролен центар на клетката. Содржи наследен материјал и јадренца кои учествуваат во создавање на белковини во клетката. Одделено е од цитоплазмата со јадрена мембрана која има отвори или пори за размена на материи меѓу јадрото и цитоплазмата.4. РИБОЗОМИСе ситни телца за создавање белковини, поредени по должината на една мрежеста мембрана наречена Ендоплазматичен ретикулум.5. МИТОХОНДРИИСо топчест или елипсовиден облик и оддвоени со двојна мембрана од цитоплазмата. Со процес на клеточно дишење или оксидација, храната је претвараат во енергија и се нарекуваат фабрики за енергија или термоцентрали на клетката.6. ГОЛЏИЕВ АПАРАТПретставува органела во која се излачуваат непотребните материи.7. ЛИЗОЗОМИСе органели богати со ензими за разложување на непотребни материи.8. ЦЕНТРИОЛИСе стапчести телца во близина на јадрото, со функција во делбата на клетката.

Постојат два типа на делба на клетката:

ПРОСТА ДЕЛБА - МИТОЗА СЛОЖЕНА ДЕЛБА - МЕЈОЗАСо неа се делат сите телесни клетки и се добиваат две нови идентични клетки со ист број хромозоми. Таа има неколку фази:

Со неа се делат само половите клетки и од една клетка се добиваат четири нови клетки со половичен број на хромозоми. Пр. кај човекот имаме 46 хромозоми а добиените клетки со мејоза имаат 23 хромозоми.

ИНТЕРФАЗА Тоа е време помеѓу две делби на клетката.1. ПРВА ФАЗА – ПРОФАЗАХроматинот се преобразува во хромозомиЈадрената обвивка се губиЦентиолите формираат делбено вретено2. ВТОРА ФАЗА – МЕТАФАЗАХромозомите се редат по средината на делбеното вретено3. ТРЕТА ФАЗА – АНАФАЗАДуплираните хромозоми се движат кон половите на делбеното вретено4. ЧЕТВРТА ФАЗА – ТЕЛОФАЗАХромозомите се на половите, јадрената мембрана се стеснува и се формираат две јадра, а потоа и цитоплазмата со клеточната мембрана се стеснува и добиваме две клетки.

2.2. ТКИВА, ОРГАНИ И ОРГАНСКИ СИСТЕМИ

Постојат четири основни типови на ткива:

1. ЕПИТЕЛНИ ТКИВА 2. СВРЗНИ ТКИВА 3. МУСКУЛНО ТКИВО 4. НЕРВНО ТКИВО

Епител – може да е: ПРОСТ ЕДНОСЛОЕН ПОВЕЌЕСЛОЕН

Тие имаат големо количество на

МЕЃУКЛЕТОЧЕН МАТЕРИЈАЛ

Клетките се во форма на тенки нишки т.н.МУСКУЛНИ ВЛАКНА

Изградено од НЕРВНИ КЛЕТКИГи гради:

ЧЕРЕПЕН МОЗОК ’РБЕТЕН МОЗОК НЕРВИТЕ ГАНГЛИИТЕ

ЕПИТЕЛНИТЕ КЛЕТКИ СЕ:

МЕКО СВРЗНО ТКИВОНАПРЕЧНО-ПРУГАСТО (СКЕЛЕТНО МУСКУЛНО

ТКИВО)

ЛУШПЕСТИРамни и неправилни

ЧЕТВРТЕСТИчетириаголни

ИЗДОЛЖЕНИдолги и тенки

Масно сврзно ткиво Растресито сврзно

Тие мускули го овозможуваат

движењето на телотоВОЛЕВИ МУСКУЛИФИБРОЗНО СВРЗНО

Лигаменти Тетиви Обвивки на мускули

МАЗНИ МУСКУЛИ т.н.ВНАТРЕШНИ МУСКУЛИ

Во ѕидовите на внатрешните органи

НЕВОЛЕВИ МУСКУЛИЕПИТЕЛНИТЕ КЛЕТКИ СОЗДАВААТ СЕКРЕТИ: СРЦЕВ МУСКУЛЦВРСТО СВРЗНО

1. МУКОЗА2. ДИГЕСТИВЕН СОК3. ПОТ

’Рскавично Коскено

Посебен вид на напречно-пругасто

мускулно ткивоТЕЧНО СВРЗНО

Крв Лимфа

3. ДВИЖЕЊЕ3 . 1 . ТКИВА, ОРГАНИ И ОРГАНСКИ СИСТЕМИ

ОРГАНИЗАМОРГАНИЗАМ

ИМУН СИСТЕМ

ИМУН СИСТЕМ ДИГЕСТИВЕ

Н СИСТЕМ

ДИГЕСТИВЕН СИСТЕМ

ЦИРКУЛАТОРЕН СИСТЕМ

ЕНДОКРИН СИСТЕМ

ЕНДОКРИН СИСТЕМ

РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ

РЕСПИРАТОРЕН СИСТЕМ

СКЕЛЕТЕН И МУСКУЛЕН

СИСТЕМ

ПОЛОВ СИСТЕМ

ПОЛОВ СИСТЕМ

НЕРВЕН СИСТЕМНЕРВЕН СИСТЕМ

СИСТЕМ ЗА ИЗЛАЧУВАЊЕ

СИСТЕМ ЗА ИЗЛАЧУВАЊЕ

ТИПОВИ НА КОСКИТИПОВИ НА КОСКИ

КОСКИ

КОСКИ

ДОЛГИ КОСКИ (на нозе и раце)

НЕПРАВИЛНА ФОРМА (прешлени)

КОЦКАСТА ФОРМА (зглоб и делови од дланка и стапало)

СО ПЛОЧЕСТА ФОРМА (ребра,

череп)

СУНЃЕРЛИВА КОСКА

СУНЃЕРЛИВА КОСКА

КОМПАКТНА (ВИСТИНСКА)

КОСКА

КОМПАКТНА (ВИСТИНСКА)

КОСКА

ЖОЛТА КОСКЕНА

СРЦЕВИНА

ЦРВЕНА КОСКЕНА

СРЦЕВИНА

ЅВЕЗДОВИДНИ КЛЕТКИ

ЅВЕЗДОВИДНИ КЛЕТКИ СОДРЖАТ

ОСЕИНСОДРЖАТ

ОСЕИН

ФОРМА

НА КОСКИ

ФОРМА

НА КОСКИ

а) ГРАДБА НА КОСКА (НА НАПРЕЧЕН ПРЕСЕК)

ПОВРЗУВАЊЕ НА КОСКИТЕ (ТИПОВИ НА ЗГЛОБОВИ)

СПОРЕД ДВИЖЕЊЕТО МАТЕРИЈА МЕЃУ КОСКИТЕ ПРИМЕРИ

1. НЕПОДВИЖНИБез зглобна празнина Со фиброзно ткиво меѓу коски

Шевови меѓу коските на черепот

2. ПОЛУПОДВИЖНИБез зглобна празнина Со ’рскавица меѓу коски

Карлични зглобови, зглобови меѓу телата на прешлените и градната коска со ребрата.

3. ПОДВИЖНИ Со зглобна празнина со течностЛизгачки, висечки, седловидни, топчести и други видови зглобови.

ПОКОСНИЦА

КОСКЕН КАНАЛ

КОСКЕНА СРЦЕВИНА

КОМПАКТНА КОСКА

НАЈРАЗЛИЧНИ ФОРМИ ЗА ГРАФИЧКИ ПРИКАЗИ: