Predmet: UREĐENJE ZEMLJIŠTA I IRIGACIJE

Predmetni nastavnik: Doc.dr Jasminka Žurovec

Fond sati: Predavanja 30 Vježbe 30

Sadržaj 

Broj sati

Predavanja Vježbe Ukupno

Uvodno predavanje 1 - 1

Osnovi geodezije 4 4 8

Osnovi hidrologije 4 4 8

Osnovna hidraulička računanja i hidrometrijska mjerenja

1 2 3

Konzervacija tla i vode sa odbranom od poplava

5 5 10

Odvodnjavanje 5 5 10

Navodnjavanje 10 10 20

Osnovna literatura:

- Vlahinić, M., Muftić, H. (1972): Poljoprivredne melioracije i uređenje zemljišta, I dio, Univerzitet u Sarajevu.- Vlahinić, M. (1982): Konzervacija tla i vode s odbranom od poplava (skripta), Sarajevo.- Vlahinić, M. (1982): Navodnjavanje (skripta), Sarajevo.- Vlahinić, M., Hakl, Z. (2001): Odvodnjavanje poljoprivrednih zemljišta, Univerzitet u Sarajevu. Dopunska literatura:

- Tomić, F (1988): Navodnjavanje, Agronomski fakultet, Zagreb.- Bošnjak., Đ. (1999): Navodnjavanje poljoprivrednih useva, Univerzitet u Novom Sadu.-Vidaček, Ž. (1998): Gospodarenje melioracijskim sustavima odvodnje i natapanja, Agronomski fakultet i Hrvatsko društvo za odvodnju i navodnjavanje, Zagreb.

LITERATURA

UVOD

 

Uređenje zemljišta melioracije zemljišta

(latinski: melior = bolji)  

Nauka koja nas uči vještinama kojima možemo uticati na poboljšanje tla, a time i uslova za život biljaka i čovjeka.

U zavisnosti od cilja koji želimo postići, razlikujemo:

 

Hidrotehničke melioracije, odnosno mjere pomoću kojih regulišemo vodni režim tla:

       - Konzervacija tla i vode sa odbranom od poplava

       - Odvodnjavanje

       - Navaodnjavanje

 

Kulturtehničke melioracije, odnosno mjere kojima je cilj stvaranje uslova za racionalno poljoprivredno korištenje zemljišta (ravnanje, krčenje, arondacija, komasacija, tabliranje i sl.)

Površina BiH – 5,2 miliona ha

50% poljoprivrednih površina,

25% obradivo tlo

85% teritorije na nagibu većem od 13%

Najveće površine pogodne za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju nalaze se na:

     - području Bosanske Posavine

     - području važnijih riječnih dolina

  - području kraških polja

Uspješno razumijevanje i rješavanje problematike koju ćemo razmatrati u oblasti uređenja zemljišta i irigacija, između ostalog, pretpostavlja i usvajanje osnovnih pojmova iz domena GEODEZIJE I HIDROLOGIJE.

Definicija: geodezija nauka koja se bavi mjerenjem i predstavljanjem Zemljine površine, njenog gravitacionog i magnetnog polja.

 

 Geodezija se dijeli na:

• višu,

• nižu i

• primjenjenu.

 

Viša geodezija se bavi mjerenjima oblika i veličine cijele Zemlje, kontinenta, države i sl.

Niža geodezija se bavi premjeravanjem manjih površina;

Primjenjena geodezija, prenosom projektovanih objekata sa planova na teren prilikom njihove izgradnje.

Geodetska mjerenja dijelimo na horizontalna i vertikalna.

OSNOVI GEODEZIJE

Osnovni cilj geodetskih mjerenja je izrada planova i karata.

Planovi se koriste za predstavljanje manjih površina i izrađuju se u krupnijim mjerilima: 1:500, 1:1000, pa sve do 5.000 (10.000).

Kartama se predstavljaju veće površine i one se izrađuju u sitnijem mjerilu (1:10.000, 1:25.000, 1:50.000, 1:100.000 itd.).

U praksi se često koristimo i skicom koja se crta ”odoka”, u nekom približnom mjerilu, a služi za orijentaciju ili upisivanje podataka i rezultata mjerenja na terenu.

 

Svaka karta i/ili plan ima mjerilo, koje predstavlja odnos između neke dužine na karti i te iste dužine na terenu (u prirodi).

 

Geodetski planovi i karte se izrađuju za različite namjene i u zavisnosti od namjene u raznim mjerilima i sa različitim sadržajima.

Tako npr. imamo: geografske karte, vojno-topografske karte, vodoprivredne karte, pedološke karte itd., planove objekata i gradova, katastarske planove i sl.

 

 

Svi planovi i karte izrađuju se u horizontalnoj projekciji.

 

Da bi mogli izradili planove i karte u horizontalnoj projekciji, potrebno je i sva mjerenja na terenu obaviti horizontalno.

Kada se površina koju mjerimo nalazi na ravnom terenu, to ne predstavlja nikakav problem. Njena izmjerena površina je identična površini njene horizontalne projekvcije.

Međutim, ako se površina koju mjerimo nalazi na nagnutom terenu, njena površina neće biti identična površini njene horizontalne projekcije.

U zemljišnim knjigama, katastru i sl. navedene su isključivo površine prema njihovom horizontalnom prostranstvu.

Zato, ako kažemo da neka parcela ima 5 ha, to znači da ona toliko ima u horizontalnoj projekciji.

Da bi mogao obavljati svoje svakodnevne poslove, agronom bi trebao:

• da se upozna sa osnovnom geodetskom opremom, pomagalima i instrumentima koji najčešće koriste za razna mjerenja, signaliziranja, obilježavanja i sl.,

• da nauči da ih pravilno koristi,

• da nauči da "čita" planove i karte, da se orijentiše u prostoru i sl.,

• da zna interpretirati i/ili predstavljati rezultate obavljenih mjerenja.

Najčešće geodetske operacije su razna mjerenja na terenu i planu. Mjere za dužineMetar je u većini zemalja usvojen kao zajednička jedinica mjere za dužinu. Veće jedinice od metra su: hektometar (1hm=100 m) i kilometar (1km=1.000 m), a manje: decimetar (1 dm=0,1 m), centimetar (1 cm=0,01 m) i milimetar (1 mm=0,001 m). Mjere za površineJedinice mjera za površinu su kvadrati jedinica mjera za dužine. Jedinica je 1m2. Veće mjere su: ar (1 a =100 m2), hektar (1 ha =100 a = 10.000 m2) i kvadratni kilometar (1 km2 = 100 ha = 10.000 a = 1,000.000 m2), a manje kvadratni decimetar (dm2), kvadratni centimetar (cm2) i kvadratni milimetar (mm2). Mjere za uglove (kutove)Seksagezimalna podjela:Ako puni krug (kružnicu), bez obzira na njegov radijus, podijelimo na 360 jednakih dijelova, onda je centralni ugao koji odgovara 360-om dijelu luka jedinica mjere za uglove. Ovu jedinicu mjere nazivamo stepen (1o). Stepen se dijeli na 60 minuta (1'), a minuta na 60 sekundi (1''). Centezimalna podjela:Novija podjela puni krug (kružnicu) dijeli na 400 jednakih dijelova, od kojih se svaki dio zove grad (1g). Daljnja podjela grada je centezimalna: jedan grad = 100 centezimalnih minuta (1c), a 1c = 100 centezimalnih sekunda (1cc).

SISTEM MJERA

HORIZONTALNO MJERENJE DUŽINA NA TERENU

Dužina: dio pravaca koji je omeđen sa dvije tačke.

Za mjerenje dužina koristi se ranovrstan mjerni pribor. Tu spadaju razne vrste mjernih pantljika, letvi za profiliranje, kao i optičkih i elektronski daljinomjera različite tačnosti i najčešće univerzalne namjene.

Koji ćemo upotrijebiti, prvenstveno zavisi od dužina koje mjerimo i preciznosti koju mjerenjem želimo postići.

U praksi, agronomi se uglavnom bave mjerenjem kraćih dužina. Obzirom da ta mjerenja ne zahtijevaju veliku tačnost, najčešće se obavljaju jednostavnijim, lakše dostupnim mjernim priborom, kao što su: mjerna letva i pantljika

Mjerna letva

Pantljika

Osim mjerne letve i pantljike, tokom mjerenja često koristimo: značku-trasirku, visak i libelu.

Značka – trasirka

Značka služi za signaliziranje tačaka na terenu.

To je drvena ili metalna motka dužine 2 – 3 m. Najčešće je izdijeljena je na crveno-bijela polja po 20, 25 ili 50 cm, tako da se po potrebi može koristiti i za mjerenje dužina.

Pri signaliziranju tačaka značka treba da stoji vertikalno.

 Na terenu, vertikalan položaj značke se postiže i provjerava viskom.

 

Visak se najčešće izrađuje od metala u obliku izvrnutog konusa. Visi na koncu-kanapu koji zauzima vertikalan položaj kada visak slobodno i mirno visi.

Libela

Suži za kontrolisanje i/ili postizanje horizontalnih ( i vertikalnih) položaja.

Vodena libela

Mjerenje kraćih rastojanja

U slučaju kada ukupna dužina koju mjerimo nije veća od dužine mjerne letve ili pantljike kojom mjerimo, potrebno je:

         - Kolčićima označiti početak i kraj dužine koju želimo izmjeriti;

        - Prva osoba, nultu oznaku koja se nalazi na početku pantljike postavlja na sredinu kolčića kojim je označen početak dužine koju želimo izmjeriti;

         - Druga osoba, sa drugim krajem pantljike, kreće se u pravcu krajnje tačke;

         - Zateže pantljiku

- i na sredini kod kolčića kojim je obilježen kraj dužine koju mjerimo, vrši se direktno očitanje.

Mjerenje dužih rastojanja

U ovom slučaju, dužina koju treba izmjeriti je duža od dužine pantlijike kojom vršimo mjerenje.

Tokom mjerenja koristimo klinove –brojače koji služe za obilježavanje krajeva pantljike.

 

Postupak:

Početak pantljike (nulu) postavimo na sredinu kolčića A. Zatim slijedi zatezanje drugog kraja pantljike i obilježavanje njenog kraja klinom. Slijedeće mjerenje počinje od prvog klina-brojača. Postupak mjerenja i obilježavanja kraja pantljike klinovima-brojačima se na isti način ponavlja sve dok se ne dođe do kolčića koji je postavljen u tački B.

Posljednju dužinu, od zadnjeg klina-brojača do kolčića B, koja je često manja od dužine pantljike koju koristimo za mjerenje, potrebno je očitati i zabilježiti.

Broj klinova brojača koji se sakupljaju tokom i nakon mjerenja pokazuje koliko je bilo cijelih pantljika u mjerenoj dužini.

Ukupna dužina = broj klinova x dužina pantljike + zadnje mjerenje.

Mjerenje dužina na nagibu

Već je rečeno da planove i karte izrađujemo u horizontalnoj projekciji. To je razlog zbog kog sve dužine na terenu mjerimo horizontalno.

 

Ako je teren nagnut, dužina se mjeri kao i u prethodnom slučaju, ali stepenasto.

Postupak:

 Dva kolčića (A i B) zabiti u tlo, vodeći računa da iznad tla budu na istoj visini.

Nulti podiok na mjernoj letvi postaviti na sredinu kolčića A.

Koristeći libelu, mjernu letvu postaviti u horizontalan položaj.

Kada se vrh viska umiri iznad sredine kolčića B, na mjernoj letvi očitati horizontalno rastojanje (dužinu) između tački A i B.

Ako zadržatimo mjernu letvu u horizontalnom položaju, lenjirom ili pantljikom možemo izmjeriti i vertikalno rastojanje između tačaka A i B.

Često je rastojanje – dužina između dva kolčića veća od dužine mjerne letve. U tom slučaju se u liniji između krajnjih tačaka (kolčića) A i B, na rastojanju koje ne smije biti veće od dužine mjerne letve (pantljike), zabadaju novi kolčići (vezne tačke).

Mjerimo rastojanja između svih kolčića na način koji je prethodno opisan.

Ukupno horizontalno rastojanje između kolčića A i B dobijemo sabiranjem pojedinačnih vrijednosti horizontalnih mjerenja (dužina).

 

A kada saberemo sva vertikalna rastojanja (dužine), dobićemo ukupno vertikalno rastojanje, odnosno tzv. visinsku razliku između tačaka A i B.

PRENOŠENEJ PROJEKATA NA TEREN – ISKOLČAVANJE

 

Izgradnja bilo kakvog projektovanog objekta počinje njegovim prenošenjem sa postojećeg plana na teren, odnosno iskolčavanjem.

 

Iskolčavanje tačaka

Način na koji ćemo vršiti skolčavanje zavisi od: terenskih uslova, veličine, vrste i oblika objekta, potrebne tačnosti iskolčavanja, opreme (instrumenata) koja nam stoji na raspolaganju itd.,

Kada se radi o iskolčenju manjih objekata, odnosno kada se ne zahtijeva velika tačnost iskolčavanja, kao osnova za iskolčavanje može nam poslužiti bilo koja stabilna tačka koja se nalazi na okolnim objektima, kao i sve definisane tačke koje postoje i na terenu i na podlozi (planu) na kojoj je izvršeno projektovanje.

 

Za obilježavanje već utvrđenih tačaka na terenu najčešće koristimo drvene kolčiće.

Iskolčavanje pravca

 Pravac je najkraće rastojanje između dvije tačke.

 Za iskolčavanje pravca, njegovo produžavanje i sl. najčešće koristimo značke (trasirke).

Iskolčavanje pravca kada se krajnje tačke dogledaju

 Prilikom iskolčavanja pravca, nove značke se utjeruju u pravac između značaka kojima su obilježene krajnje tačake. Kada se likovi znački poklope, pravac je iskolčen.

 Na sličan način vrši se i produžavanje pravca određivanje položaja međutačke i sl.

 Ako je pravac koji treba iskolčiti kraći, odnosno ako figurant koji se nalazi u tački A jasno vidi značku koju drži figurant u tački B, postupak je slijedeći:

Cijelo vrijeme dok traje iskolčavanje figurant koji se nalazi pored značke u tački A ne mijenja svoje mjesto.

Ako je pravac koji treba iskolčiti duži, odnosno ako figurant koji se nalazi u tački A ne vidi jasno krajnju tačku B, postupak je slijedeći:

Iskolčavanje pravca kada se krajnje tačke ne dogledaju

Ovaj zadatak se rješava tzv. postupnim približavanjem.

ODREĐIVANJE PRAVOG UGLA

 

Ako dva pravca zatvaraju ugao od 90o, kažemo da su okomiti ili upravni jedan na drugi.

 

Tokom rada na terenu često je potrebno odrediti pravi ugao ili odrediti (trasirati) pravac koji je okomit u odnosu na neki drugi, već postojeći.

Iskolčiti pravi ugao (okomicu) na terenu potrebno je kod: dijeljenja parcele, formiranja ogledne parcele, sadnje voćki itd.

U nastavku se navodi nekoliko praktičnih načina na koje se to vrlo jednostavno može uraditi.

Podizanje i spuštanje okomice

Ako postoji pravac AB i na njemu tačka C, a treba odrediti tačku D koja je izvan tog pravca i to tako da pravci AB i CD zatvaraju pravi ugao, to se zove podizanje okomicene.

Ako je tačka C izuvan pravca AB i treba odrediti tačku D na pravcu AB, tako da pravci AB i CD zatvaraju pravi ugao, to se zove spuštanje okomice.

Za određivanje pravog ugla, odnosno iskolčavanje okomice na terenu koriste se:

- pravokutni križ,

- metoda 3-4-5,

- kanap ili pantljika,

- prizme itd.

Pravokutni križ

Koristi se u slučaju kada se tačka (C) iz koje treba odrediti (iskolčiti) okomit pravac nalazi na osnovnoj liniji (slučaj podizanja okomice).

 Pravokutni križ se najčešće pravi od metala ili drveta. Na sva četiri kraja ima igle (eksere) a,b,c i d, koje služe za viziranje.

Potrebne su: dvije osobe, pravokutni križ (na postolju), tri značke.

I ovaj metoda se koristi u slučaju kada se tačka (C) iz koje treba odrediti (iskolčiti) okomit pravac nalazi na osnovnoj liniji (slučaj podizanja okomice).

Postupak:

Tri osobe drže pantljiku;

Prva osoba, koja se nalazi na osnovnoj liniji, drži pantljiku na dva mjesta: na mjestu gdje je označena nula i na mjestu na kome je oznaka 12 m i spušta je na sredinu kolčića kojim je označena tačka C.

Druga osoba drži pantljiku na mjestu oznake 3 m, vuče je u pravcu značke B i spušta na osnovnu liniju.

Treća osoba drži pantljiku na mjestu oznake za 8 m i nakon njenog zatezanja zabija kolčić u tački D.

Duž CD i osnovna linija (označena značkama A iB) međusobno su okomiti

Pravac CD se, na već poznat način, po potrebi može produžiti.

Kanap ili pantljika

 Mogu se koristiti u oba slučaja, dakle i za podizanje okomice (slika a) i za spuštanje okomice (slika b).

Kod podizanja okomice od tačke T' se odmjere iste dužine (b) i dobiju tačke C i D. Iz njih se pantljikom iste dužine opišu lukovi i dobije točka T. Spojnica T-T' biće okomica na pravac AB u tački T'.

 

Kod spuštanja okomice postupak je obrnut.

Prizme (optičko određivanje pravog ugla)

Trostrana prizma

Trostrana prizma smještena je u metalnom kućištu sa drškom o koju se objesi visak. U kučištu (oklopu), iznad prizme, nalazi se prorez - otvor za gledanje.

Poprečni presjek prizme je pravougaoni istokračni trougao EFD. Ploha prizme (EF) koja se nalazi naspram pravog ugla premazana je amalgamom i djeluje kao ogledalo.

Zraka iz pravca tačke B ulazi u prizmu, lomi se prema okomici, jer prelazi iz rjeđe u gušću sredinu, zatim se odbija o suprotnu stranu jer joj je mali ugao ulaska (< 42o), dolazi na ogledalo gdje se odbija pod istim kutom pod kojim je došla, izlazi iz prizme s tim što se pri izlasku se ponovo lomi, te nakon toga dolazi u naše oko.

Prilikom rada sa prizmom, neko nas mora utjerati u pravac AB ako se podiže okomica, ili ako se spušta okomica, pošto se moramo kretati po pravcu AB.

Druga mogućnost je da se pravac AB, po kome treba da se krećemo, označi pantljikom, koja se rastegne između tačaka A i B.

Okomica se podiže ili spušta na taj način što se u prizmi prvo traži, a potom koristi nađeni lik trasirke.

Podizanje okomice:

Ako se polazi iz tačke (C) koja se nalazi na osnovnoj liniji, da si olakšamo posao, prizmu pričvrstimo na tronožac.

Spuštanje okomice:

 

Dvostruka prizma

Ovaj instrument se sastoji od kućišta u čiju su unutrašnjost smještene dvije prizme i drške na koju se vješa visak.Prorez za gledanje se najčešće nalazi u sredini. Ponekad su prizme u kučištu spojene, tako da instrument ima dva proreza za gledanje, jedan iznad, a drugi ispod prizmi.

Kada se likovi lijeve i desne značke u prizmama i lik značke koja se vidi kroz prorez poklope (treba da stoje jedan iznad drugog), pravac AB je u tački C okomit na pravac CT.

 

Podizanje okomice:

Spuštanje okomice:

ISKOLČAVANJE KONTURNE LINIJE

Za iskolčavanje konturne linije koristimo drveni okvir u obliku slova N.

Kada smo odredili početnu tačku (A), konturnu liniju iskolčavamo na slijedeći nači:

Jednu nogu okvira postavimo u tačku A. Pomijeramo drugu nogu uz i niz padinu (rotirajuči okvir u tački A), tražeći željeni položaj. Posmatramo i libelu pričvršćenu za okvir. Kada ustanovimo da libela vrhuni (pokazuje horizontalan položaj), mjesto na tlu gdje se tada nalazi druga noga obilježimo kolčićem. Tako smo dobili tačku B koja je u ravnini sa tačkom A.

Postupak iskolčavanja konturne linije, po istom principu, nastavljamo iz tačke B u pravcu narednih tačaka (C, D itd) sve dok je to potrebno.

Ako želimo iskolčiti i sljedeću konturnu liniju, prvo od tačke A do tačke A 1

odmjerimo željeno rastojanje, pa postupak iskolčavanja ponovimo na prethodno opisani način.

Iskolčavanje linija sa zadatim padom

Kada želimo iskolčiti liniju sa određenim padom, jednu nogu na okviru skratimo.

Npr., ako želimo iskolčiti liniju sa padom od 1%, na okviru čija je horizontalna letva dugačka 2 m, jednu nogu moramo skratiti za 2 cm.

Iskolčavanje počinjemo tako što u početni položaj (A) postavljamo kraću nogu.

MJERILO (RAZMJERA)

Pojam mjerila

Horizontalne dužine izmjerene na terenu prenosimo na plan ili kartu nakon što ih smanjimo u nekom omjeru.

Odnos između dužina na planu i odgovarajućih horizontalnih dužina na terenu nazivamo mjerilom- razmjerom plana.

Svi planovi i karte se crtaju u nekom mjrilu-razmjeri.

Na svakom planu ili karti mora biti navedeno mjerilo (numerički ili grafički).

Mjerilo predstavljeno brojkama u obliku razlomka (1/500, 1/25.000 i sl.) ili odnosa (1:500, 1:25.000, 1:100.000 i sl), nazivamo numeričko mjerilo.

Mjerilo može biti i grafičko, odnosno linearno nacrtano, u obliku skale

Mjerilo

MJERENJE DUŽINA NA PLANU I KARTI

 

Za mjerenje dužina na planu ili karti najčešće koristimo razmjernike na kojima, odabirom odgovarajuće razmjere, direktno očitavamo stvarne dužine na terenu

Dužine na planu ili karti mogu se mjeriti i običnim lenjirom. U tom slučaju, stvarnu dužinu na terenu utvrđujemo tako što lenjirom izmjerenu dužinu pomnožimo sa prethodno utvrđenom razmjerom plana ili karte.

Ako je na planu potrebno izmjeriti zakrivljenu dužinu, možemo da je izdijelimo na kraće dijelove, odnosno dužine.

Možemo je izmjeriti i pomoću konca koji po njoj pažljivo položimo. Nakon mjerenja konac zategnemo (izravnamo), dobivenu dužinu izmjerimo lenjirom i preračunamo pomoću razmjere.

Za mjerenje krivih dužina na karti ili planu možemo koristiti i spravu koja se zove kurvimetar.

BUSOLA I MJERENJE AZIMUTA

 

Određivanje pravca sjevera, mjerenje horizontalnih uglova i orijentaciju plana ili karte vršimo pomoću busole.

Osnovna razlika između kompasa i busole je što kompas ima označene samo osnovne strane svijeta, dok na busoli postoji i podjela na stepene.

Osnovni dijelovi busole su: magnetna igla, kružna podloga (prsten) podijeljena na stepene i sa označenim glavnim stranama svijeta.

Kada je bodloga na kojoj se nalazi busola horizontalna i kada se magnetna igla smiri, jedan kraj uvijek pokazuje pravac sjevera, a drugi juga.

Orijentacija karte

Da bi se mogli koristiti planom ili katom moramo ih prvo orijentisati, tj. tako ih postaviti da su svi pravci na karti paralelni sa odgovarajućim pravcima na terenu.

Postupak: Karta se postavi na ravnu podlogu, uz njen lijevi rub (pravac sjevera) postavi se skošeni rub busole koji je paralelan sa spojnicom N-S. Nula na podjeli se postavi ispod indeksa. Podloga sa busolom se okreće dok N kraj magnetne igle ne dođe na 0o. U tom momentu je karta orijentisana.

Azimut – mjerenje i nanošenje

Magnetski azimut (smjernjak) nekog pravca je ugao koji taj pravac zatvara sa pravcem sjevera. Azimut se može mjeriti na terenu ili na planu i karti.

Zato busole za rad na terenu imaju obično i uređaj za viziranje. Neke imaju i ogledalo na poklopcu, da bi se prilikom viziranja moglo istovremeno gledati na položaj magnetne igle.

Na busoli se nalazi indeks, koji je fiksiran i pomoću njega se vrši očitanje nakon viziranja.

IZOHIPSE – SLOJNICE

Izohipse su zamišljene krive linije koje spajaju mjesta iste nadmorske visine.

Visinska razlika između dvije susjedne izohipse se zove ekvidistanca (0,5-20 m).

Svaka četvrta ili peta izohipsa na karti je podebljana.

 

Gdje su izohipse gušće pad terena je veći i obratno.

Kotiranje-ispisivanje kota izohipsa vrši se na slijedeći način:

Na kartama sitnijeg mjerila kotiraju se samo karakteristične tačke – najviši vrhovi okolnih brda, planina, raskršća puteva, naseljena mjesta i sl.

Svaki vodeni tok (vodotok) ima svoje slivno područje s kog prima svu oborinsku, površinsku i podzemnu vodu.

Granica slivnog područja je vododijelnica (razvođe) koja ide grebenom.

Inklinacija terena

Uzdužni profil terena je spoj tačaka A i B. Crta se na osnovu horizontalne dužine d i visinske razlike Δh. Visinskom razlikom Δh predstavlja se apsolutni pad terena.

Relativni pad (I) pokazuje koliko se teren diže ili spušta na jedan metar horizontalnog rastojanja

Δ h

I = _____ = tg

d

Relativni pad se u praksi izražava u procentima ili promilima:

Δ h Δ h

I = ____ . 100 (%), odnosno I = ____ . 1000 (‰)

d d

 

i pokazuje kolika je visinska razlika na 100 odnosno 1000 m horizontalnog rastojanja.

RAČUNANJE POVRŠINA

 

Uz ostale potrebe planovi se izrađuju i radi računanja površina nekih dijelova zemljišta ili pojedinih parcela. Poznavati površinu je potrebno kod raznih tehničkih projekata i privrednih planiranja.

Površine se računaju na više načina:

 

1.      Iz originalnih mjera uzetih na terenu

2.      Iz mjera uzetih na planu

3.      Raznim planimetrima

Računanje površina iz mjera uzetih na terenu

Na terenu se potrebne dužine izmjere pantljikom. Sve elemente mjerimo horizontalno. Površinu računamo dva puta i ako je velika razlika unutar dozvoljenih granica, računa se aritimetička sredina.

 

Površina kvadrata P = a2

 

Površina pravougaonika P = a . b

 

a . h

Površina trougla P = -------- ili

2

Heronovom formulom

a + b

Površina trapeza P = -------- . h

2

Računanje površina iz mjera uzetih na planu

Na planu parcela može biti pravilnog ili nepravilnog oblika.

Vodeći računa o mjerilu naše karte (plana), izmjerimo dužine koje su nam potrebne za računanje zadate površine, preračunamo ih na njihove vrijednosti u prirodi i nakon toga izračunamo zadatu površinu.

Ako je parcela nepravilnog oblika dijeli se na pravilne geometrijske likove za koje možemo (ili znamo) izračunati površinu.

Računanje površina planimetrima

Planimetri (polarni, nitni, digitalni) su sprave koje služe za mjerenje površina na planu.

ČITANJE PLANOVA I KARATA

Da bi smo se planom ili kartom mogli koristiti, moramo je naučiti čitati. To ćemo moći tek onda kada budemo u stanju stvoriti predstavu o terenu koji ona predstavlja.

Slika terena (reljef) prikazanog na nekom planu/karti stvara se na osnovu izgleda i rasporeda izohipsi.

Tu su zatim i kartografski znaci, koji su jednostavni za crtanje, a kako često svojim izgledom podsjećaju na objekte koje predstavljaju, lako se pamte.

Primjer: neki od kartografskih znakova: