1. OPŠTE INFORMACIJE · izgraÿuju sedimentne, magmatske i metamorfne stijenske mase mlaÿeg...

1

1. OPŠTE INFORMACIJE

o Podaci o nosiocu projekta o Glavni podaci o projektu o Rješenje o imenovanju multidisciplinarnog tima o Izvod iz sudskog registra za preduze e o Dokaz o ispunjenju propisanih uslova

2

o Podaci o nosiocu projekta NOSILAC PROJEKTA: „CHINA ROAD&BRIDGE CORPORATION“ D.O.O. - PODGORICA ODGOVORNO LICE: HEI SHIQIANG ADRESA: NOVA DALMATINSKA bb, PODGORICA MATI NI BROJ NOSIOCA PROJEKTA: 03016480 KONTAKT OSOBA: MOM ILO RADULOVI TEL/FAX: 069 / 111 - 638 e-mail: [email protected]

o Glavni podaci o projektu NAZIV PROJEKTA: „POSTROJENJE ZA PRE IŠ AVANJE OTPADNIH VODA (PPOV)“ LOKACIJA: Kat. parcela br. 471/0, KO Bio e, Glavni grad Podgorica ADRESA: Bio e bb, Glavni grad Podgorica

3

Na osnovu lana 19 Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br.80/05, „Sl. list CG“, br. 40/10, 73/10, 40/11, 27/13) donosim

R J E Š E NJ E O formiranju multidisciplinarnog tima za izradu Elaborata procjene uticaja izgradnje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda za potrebe kampa I-2 Bio e na životnu sredinu u sastavu:

1. Prof. dr Refik Zejnilovi , dipl. hem. 2. Prof. dr Mihailo Buri , dipl. ing geologije 3. Mr Dragan Radonji , dipl. ing tehn. 4. Dr Snežana Vuksanovi , dipl. biolog 5. Ivana Rai evi , specijalista zaštite životne sredine

Saradnici:

6. Milan Maraš, specijalista hemijske tehnologije 7. Miljana Vukovi , BSc biologije

Multidisciplinarni tim, prilikom izrade Elaborata procjene uticaja, mora se u svemu pridržavati Zakona o životnoj sredini („Sl. list CG“, broj 52/16), Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu i drugih zakonskih i podzakonskih propisa koji regulišu ovu oblast za izradu Elaborata procjene uticaja izgradnje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda na životnu sredinu. Imenovani ispunjavaju uslove predvi ene lanom 19 Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu. Za odgovorno lice u multidisciplinarnom timu odre ujem Prof. dr Refika Zejnilovi a, dipl. hem.

Preduze e „MEDIX” direktor

Ljiljana Vuksanovi , dipl. ecc

MP

4

2. OPIS LOKACIJE 2.1. Plan katastarskih parcela na kojima se planira izvo enje projekta Postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda sa prostora kampa 5 koji se radi za potrebe izvo a radova na izgradnji dionice autoputa Smokovac-Uva -Mateševo, nalazi se na lokaciji koji ini dio katastarske parcele broj 471/0, KO Bio e. Plan katastarske parcele sa ucrtanim objektima na predmetnoj lokaciji dat je u prilogu. 2.2. Potrebna površina zemljišta Površina zemljišta, kampa 5 Bio e, koju zahvata projekat (PPOV) iznosi oko 150,00 m2. Pristup predmetnoj lokaciji omogu en je preko pristupnog asfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša (slika 1). Trasa pristupnog puta prolazi jednim dijelom duž obale rijeke Mora e i pored kampa I, u kojem su kancelarije Izvo a radova (slika 2). Na slici 3 prikazan je prostor gdje se planira izgradnja kampa i postavljanje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Sa slike 3 se vidi, da se radi o prostoru koji je u fazi pripreme za planiranu namjenu. U neposrednoj blizini lokacije projekta nema izgra enih objekata bilo koje namjene, ali se na odre enoj udaljenosti nalaze objekti kampa I i kampa za potrebe Inženjera koji vrši nadzor nad izgradnjom ove dionice autoputa.

5

Slika 1. Mjesto priklju enja pristupnog puta na regionalni put Bio e-Veruša

a)

6

b)

Slika 2. Dio pristupnog puta koji vodi do lokacije projekta

a)

7

b)

Slika 3. Izgled predmetne lokacije Lokacija se sa zapadne strane grani i sa pristupnim asfaltnim putem, koji vodi do kampa Inženjera i kampa Mora ica. Sa isto ne strane je brdovit teren, dok je sa sjeverne u neposrednoj blizini izgra en kamp za inženjera. Na odre enoj udaljenosti od ove lokacije jugoisto no u odnosu na lokaciju projekta nalaze se izgra eni objekti kampa I, koji su namijenjeni kao kancelarijski prostori za smještaj zaposlenih kod Izvo a radova, odnosno Nosioca projekta (slika 2a). Tako e, predmetna lokacija se nalazi u bližoj okolini rijeke Mora e, koja proti e sa zapadne strane predmetne lokacije. Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera. U zoni lokacije nema podru ja koja su zašti ena kada su u pitanju kulturna i prirodna dobra. 2.3. Prikaz pedoloških, inženjersko – geoloških, hidroloških i seizmoloških karakteristika terena 2.3.1. Pedološke karakteristike Zemljište je postalo na zaobljenom fluvioglacionalnom nanosu šljunka i oblutaka karbonatnog porijekla. Na obalama rijeke Mora e, kao i u emovskom polju, zastupljeno je sme e eutri no zemljište razli ite dubine, fizi kih i hemijskih svojstava. Ovo zemljište se formiralo na fluvioglacijalnom nanosu koji je esto vezan u konglomerat.

8

Zbog toga je naj eš e plitkog sloja i skeletoidno. Iako se nalazi u ravnici plitko i skeletoidno sme e eutri no zemljište je ograni ene plodnosti i slabe proizvodne sposobnosti tokom vegetacionog perioda. Primjenom agrotehni kih mjera i navodnjavanjem, ovo zemljište može postati produktivno. To je dokazano na plantažama Agrokombinata „13. jul“. Sa pedogenetskog stanovišta, kao najvažnije odlike jadranske klime isti u se temperatura i padavine. Naro ito je zna ajno to da su ovdje zime vrlo blage, sa slabim i kratkotrajnim mrazovima, što uslovljava da se fizi ko – hemijski procesi i biološka aktivnost u zemljištu obavljaju tokom itave zime prili no aktivno. S druge strane, ljeta su veoma žarka i suva, što vrlo esto ima za posljedicu da se baš u to doba dešavaju vrlo esti prekidi biološke aktivnosti u zemljištu. 2.3.2. Geološka gra a Stratigrafsko-litološko-facijalni sastav predmetnog terena – sliva rijeke Mora e i njegov geotektonski sklop ine njegovu geološku gra u veoma složenom. Teren predstavlja najbitniju bazu za racionalna i uspješna rješavanja postavljenog zadatka. Stratigrafsko-litološko-facijalni sastav i geotektonski sklop terena za sliv Mora e, kao i druge geološke odlike tih terena date su ukratko i namjenski za predmetni elaborat. Onoliko koliko je to potrebno i onoliko koliko to omogu avaju raspoloživi podaci i podloge. Stratigrafsko-litološko-facijalni sastav. – Terene sliva rijeke Mora e izgra uju sedimentne, magmatske i metamorfne stijenske mase mla eg paleozoika, mezozoika i kenozoika. Dominantno u eš e u gra i predmetnih terena imaju sedimentne stijene mezozoika i kenozoika, dok je u eš e magmatskih i metamorfnih stijena svedeno na male prostore. Stijene predmetnog sliva pripadaju poznatim facijama vena nog planinskog sistema Dinarida i to: • karbonatnoj, • vulkanogenoj i vulkanosedimentnoj, • glinovito-pjeskovito-škriljavoj, • flišnoj i • klasti noj. Karbonatnu faciju ine stratifikovani, a rje e i masivni, kre njaci, dolomiti ni kre njaci, kre nja ki dolomiti i dolomiti trijasa, jure i krede (mezozoika). Ove stijenske mase su dominantnog rasprostranjenja u predmetnom slivu.

9

Ove stijene izgra uju djelove terena u literaturi poznatog kao karst Dinarida. Njihova mo nost se procjenjuje na preko 3 km. Pripadaju poznatim regionalnim geotektonskim jedinicama jugoisto nih Dinarida. Stijenske mase ove facije izgra uju (osnovno gorje) ve i dio južnih djelova predmetnog sliva, po ev nizvodno od uš a njene desne pritoke rijeke Sjevernice do Zetske ravnice, i manje krajnje sjeverne djelove sliva. One su paleoreljef fluvioglacijalnim sedimentima na kojima je locirano postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda. Vulkanogenu faciju ine andeziti, daciti, kvarckeratofiri i keratofiri (vulkaniti) srednjeg trijasa i tufovi i tufiti (sedimentno-vulkanogeni), tako e srednjeg trijasa. Do sada je dosta pouzdano odre ena srednjotrijaska starost ovih stijenskih vulkanskih i vulkanosedimentnih stijena, što nije slu aj sa manjim pojavama riolita i serpentinita koje se javljaju unutar sedimetnog litološkog kompleksa gornje-kredno-paleogenog (Durmitorskog) fliša. Nemaju zna aja za lokalitet. Glinovito-pjeskovito-škriljavu faciju ine glinci, pješ ari, laporci, glinovito-laporoviti-pjeskoviti kre njaci i prelazni varijateti ovih litoloških lanova, sa so ivima konglomerata i bre a mla eg paleozoika (P3) i najstarijeg mezozoika (T1). Ove stijenske mase izgra uju padine visokih planina sjeveroisto nog dijela sliva, pa nemaju zna aja za lokaciju postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Flišnu faciju – Durmitorski fliš ine glinci, laporci, pješ ari i kre njaci sa so ivima i proslojcima konglomerata i bre a (i pomenutim pojavama riolita i serpentinita). Ovaj litološki kompleks esto po inje sa bazalnim bre ama koje su tako vezane karbonatnim vezivom da se posve mogu uvrstiti u litološki kompleks karbonatne facije mezozjika. Unutar ovog mo nog flišnog litološkog kompleksa ( ija se mo nost procjenjuje na preko 1.000 m) uo ava se dominantna glinovito-laporovito-pjeskovita serija iznad bazalnih bre a, koje prelaze postepeno u mla e horizonte, a nekad i naglo prelazi u pjeskovite i laporovite kre njake. Stijene ove facije izgra uju sjeveroisto ni dio predmetnog sliva, uzvodno od uš a Sjeverice, izuzimaju i krajnje sjeveroisto ne djelove. Unutar ovog složenog flišnog kompleksa javljaju se prostrana so iva bre astih i masivnih kre njaka. Bre asti kre njaci su otkriveni u koritima pritoka Mora e, i predstavljaju bazu durmitorskog fliša. Prostrana (u pre niku i preko 10 m) so iva masivnih kre njaka na brdsko-planinskim padinama, koja str e u reljefu okolnih terena, izgra enih od slojeva fliša, naj eš e predstavljaju klizne blokove koji su se sa viših planinskih djelova terena spustili i utisnuli u mekše stijene fliša. Ova facija je udaljena od lokacije postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, pa nema uticaja na nju.

10

Klasti na facija je predstavljena kvartarnim; glacijalnim (gl); glaciofluvijalnim (fgl); aluvijalnim (al) i deluvijalnim zrnastim sedimentima. Glacijalne sedimente ine, po granulaciji naj eš e nesortirane prašine, prašinasti pjeskovi, pjeskoviti šljunkovi i ve i blokovi (nekad i od više m3). Ovi sedimenti (krupnije granulacije) su poluzaobljeni, a leže na osnovnom gorju izgra enom od paleozojskih, mezozojskih i paleogenih stijenskih masa, na padinama sliva. Glaciofluvijalne sedimente ine zaobljeni pjeskovi, šljunkovi, ve i obluci i prelazni granulometrijski granulati, a izgra uju terase pored vodotoka Mora e i njenih pritoka. Ovi zrnasti sedimenti su naknadno manje ili više vezani karbonatnim vezivom ine i konglomerate u terasama vodotoka. Na njima se nalazi lokacija kampa. Aluvijalne zrnaste sedimente ine zaobljeni pjeskovi, šljunkovi i ve i valuci u koritu Mora e i koritima njenih pritoka. Ti sedimenti koji ine najniže djelove korita rijeke Mora e, nalaze se zajedno i odmah pored rje ne terase na kojoj se nalazi lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Deluvijalne sedimente ine nezaobljeni pjeskovi, šljunkovi i ve i blokovi (nekad i po više m3). Ovi zrnasti sedimenti su nekad posve isti i nevezani. To su sipari. Nekad su, na blažim padinama, ovi granulirani sedimenti izmiješani sa raznovrsnim glinama, umireni u površinskim zonama sa humusom i vegetacijom. Nalaze se na prilazu rije nih dolinskih strana ka dnu rije nih dolina, na terasama. 2.3.3. Geomorfološke odlike terena Geomorfološke odlike predmetnih terena su direktna posljedica paleogeografske evolucije terena, tj. stratigrafsko-litološkog sastava, geotektonskog sklopa i klimatskih odlika šireg regiona. U djelove sliva izgra enog od krutih, dobro-okamenjenih stijena izgra enih od mezozojskih karbonata i vulkanita antiklinorijuma Žijovo, Maganik-Prekornica i sinklinorijuma doline Zete, Mora a je sa svojim pritokama: Malom rijekom, Kruševa kim potokom, Bogutovskim potokom i Mrtvicom usjekla duboke kanjone i preko 1.000 m. (Mala rijeka, Mora a – Platije i Mrtvica). Ovo su markantne i poznate pojave glaciofluvijalne erozije. U tim terenima kanjon Mora e, regionalno gledano, nastao je usijecanjem Mora e u stijenske sedimentne mase koje imaju pružanje sjeverozapad – jugoistok, tako da rijeka Mora a predstavlja pravu probojnicu. Djelovi terena predmetnog sliva, izgra eni od kre njaka i dolomita, sa pojavama, nastalih procesom karstifikacije, razli itih dimenzija, oblika, prostornog položaja, me usobnog odnosa i funkcija, karakteristi ni su za holokarst – ljuti karst. Lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda nalazi se na dnu kanjona doline rijeke Mora e, na prvoj rije noj terasi, sa isto ne strane, na visinama oko 100 mnm.

11

2.3.4. Hidrogeološke odlike terena Hidrogeološke osobine i funkcije stijena u slivu rijeke Mora e Hidrogeološke karakteristike i funkcije stijena u slivu Mora e su rezultat geološkog sastava, tektonskog sklopa, geomorfoloških, hidroloških i klimatskih uslova ovog prostora. Polaze i od injenice da je za hidrogeološke odlike terena najvažnije definisati hidrogeološke osobine i funkcije stijena, u daljem dijelu ovog poglavlja prikaza emo njihove osobine preko vodopropusnosti, a njihovu funkciju preko vodopropusnosti i položaja u terenu. Generalno, stijene u slivu rijeke Mora e svrstavamo u vodopropusne, kompleks vodopropusnih i vodonepropusnih stijena i vodonepropusne stijene. Vodopropusne stijene u slivu, u zavisnosti od tipa poroznosti dijelimo na vodopropusne stijene sa kavernozno-pukotinskom poroznoš u i vodopropusne stijene sa intergranularnom poroznoš u. Vodopropusne stijene sa kavernozno-pukotinskom poroznoš u zauzimaju najve e rasprostranjenje u slivu rijeke Mora e. Predstavljene su:

1. kre njacima i rje e dolomitima srednjeg trijasa 2. kre njacima i rje e dolomitima srednjeg i gornjeg trijasa 3. kre njacima i rje e dolomitima srednje i gornje jure 4. kre njacima sa rje im pojavama dolomita gornje jure 5. kre njacima sa rje im pojavama dolomita gornje jure i donje krede 6. kre njacima sa rje im pojavama dolomita donje krede 7. kre njaci gornje krede

Ove stijene zauzimaju zapadne, centralne i južne djelove sliva Mora e, i predstavljaju sastavni dio karsta Crne Gore. Generalno ih karakteriše bezvodnost na površini terena i prakti no sve padavine poniru u podzemlje. U ovim terenima se nailazi na sve karstne oblike i pojave koje su karakteristi ne za holokarst. Skarš enost i ispucalost ovih stijena svrstava ih u grupu dobro vodopropusnih stijena. Djelovi terena izme u Male rijeke i rijeke Cijevne svrstavaju se me u najintenzivnije skarš ene terene u Crnoj Gori. Dubine do podzemnih voda u ovim terenima su velike, obzirom na morfologiju terena, a prema dosadašnjim saznanjima najve i dio podzemnih voda karstnih terena drenira se u zonama erozionih bazisa, tj. u zonama rije nih korita. No, dio podzemnih karstnih voda se preliva i u druge vodonosnike, kao što je primjer sa karstnim vodama sjevernog oboda Zetske ravnice koje prihranjuju vodonosnik intergranularne poroznosti Zetske ravnice. Hidrološki uslovi i padavinski režim u slivu uslovljavaju i znatne sezonske promjene u režimu karstnih podzemnih voda. Naime, sezonske oscilacije padavina uslovljavaju zna ajne razlike u

12

oscilacijama karstnog vodonosnika, izdašnosti brojnih izvora, kao i prihranjivanju vodotoka. Razlika izme u maksimalnih i minimalnih proticaja izvora koji se prihranjuju iz karstnog sliva je i preko 100 puta, pa brojni izvori tokom dugih bezvodnih perioda presuše. Sve to uslovljava i zna ajne oscilacije u proticaju rijeke Mora e i prakti no svih njenih pritoka. Upravo ove karakteristike karstnog vodonosnika ine rijeku Mora u i njene pritoke klasi nim buji nim rijekama. Karstni tereni u slivu rijeke Mora e se prihranjuju uglavnom od infiltracije atmosferskog taloga, dok se u zonama vodotoka niži djelovi karstnog vodotoka prihranjuju i površinskim vodama. Tako vode rijeke Mora e prihranjuju karstne vodonosnike koji se prazne preko izvora u njenom obodu. U vodopropusne stijene sa intergranularnom poroznoš u svrstani su: glaciofluvijalni sedimenti (glf) Zetske ravnice, terasni sedimenti (t) korita Mora e; aluvijalni sedimenti (al) korita Mora e i njenih pritoka i nevezani, deluvijalni sedimenti (d) na brdsko-planinskim padinama (umirene drobine ili «žive» drobine – sipari). Glaciofluvijalni sedimenti Zetske ravnice predstavljaju najzna ajniji vodonosnik sa intergranularnom poroznoš u u Crnoj Gori. Terasni sedimenti u kanjonu rijeke Mora e izgra eni su od šljunkova, pjeskova, ve ih djelimi no zaobljenih blokova. esto su vezani i ine konglomerate, pa formiraju vertikalne zasjeke. Vodopropusnost ovih sedimenata je velika, što je potvr eno i crpljenjem iz postoje ih bunara na izvorištu Bio e i preko više bunara koji se koriste za individualna doma instva (kf=1x103 cm/s). Aluvijalni sedimenti su predstavljeni pjeskovima, šljunkovima i ve im zaobljenim valucima, uglavnom kre nja kog porijekla. Nailazi se i na zrna od rožnaca, eruptiva, pješ ara. Ovi sedimenti su nevezeni, a nalaze se u samoj zoni vodotoka. Vodopropusnost ovih sedimenata je veoma dobra. Deluvijalni sedimenti nemaju ve eg hidrogeološkog zna aja za predmetnu problematiku. ine ih drobine i sipari, izgra eni od nezaobljenih komada stijena osnovnog gorja. Tamo gdje su ve im dijelom brdske padine izgra ene od flišolikih sedimenata drobine imaju zna ajno u eš e glinovito-pjeskovite komponente. Kad imaju ve u debljinu i rasprostranjenje u ovim sedimentima se formiraju vodonosnici ograni enog rasprostranjenja, koji se dreniraju preko povremenih izvora ili izvora male izdašnosti. Lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda iz kampa 5 Bio e, nalazi se na terasnim sedimentima (t) korita rijeke Mora e. 2.3.5. Inženjersko-geološke odlike terena Inženjersko-geološke odlike terena se najpotpunije upoznaju preko inženjersko-geološke klasifikacije stijenskih masa, prikaza savremenih inženjersko-geoloških procesa i pojava koje se javljaju u predmetnim terenima, te stabilnosti i nosivosti terena.

13

Inženjersko-geološka klasifikacija stijenskih masa Gledano sa inženjersko-geološkog aspekta, terene sliva rijeke Mora e, izgra uju stijenske mase i kompleksi stijenskih masa koje izdvajajamo u:

1. Grupu vezanih i 2. Grupu nevezanih stijenskih masa.

Grupu vezanih stijena i stijenskih masa ine:

a) Klasa dobro okamenjenih i b) Klasa slabo okamenjenih stijenskih masa

Vezane dobro okamenjene stijene i stijenske mase. – U ovu klasu se izdvajaju stijene i stijenske mase koje u estvuju u izgradnji predmetnog sliva, koje su dobro vezane, dobro okamenjene i krute, a koje u na elu izgra uju stabilne i nosive terene. U klasu dobro okamenjenih stijena i stijenskih kompleksa spadaju: • kre njaci i rje e dolomiti srednjeg trijasa (T2); • daciti, andeziti, keratofiri, kvarckeratofiri, rožnaci, kre njaci i dolomiti srednjeg trijasa (T2); • kre njaci i rje e dolomiti srednjeg i gornjeg trijasa (T2+T3): • dolomiti, kre nja ki dolomiti i dolomiti ni kre njaci gornjeg trijasa (T3); • dolomiti, kre nja ki dolomiti i dolomiti ni kre njaci gornjeg trijasa i donje jure (T3+J1); • kre njaci, rje e dolomiti i laporoviti kre njaci sa me uslojnom ispunom glinovitim laporcem donje jure (J1); • kre njaci i dolomiti sa rje im proslojcima i so ivima rožnaca donje i srednje jure (J1+J2); • kre njaci i rje e dolomiti srednje i gornje jure (J2+J3); • kre njaci i rje e dolomiti gornje jure (J3); • kre njaci i rje e dolomiti ni kre njaci gornje jure i donje krede (J3+K1); • kre njaci, znatno rje e dolomiti donje krede (K1); • kre njaci znatno rje e konglomerati gornje krede (K2); • kre nja ke bre e, bre asti kre njaci i konglomerati gornje krede (K21-4). Vezane, slabo okamenjene stijene i stijenske mase. – U ovu klasu se izdvajaju stijene i stijenske mase koje u estvuju u izgradnji predmetnog sliva, a koje su predstavljene dominantno «mekim» litološkim lanovima, a to su iako vezane slabo okamenjene stijene. Tu spadaju: • glinovito-pjeskovito-laporoviti škriljci sa so ivima konglomerata i kre njaka gornjeg perma (P3);

14

• glinci, laporci, pješ ari, konglomerati, prelazni varijateti ovih litoloških lanova i pjeskoviti i laporoviti kre njaci i dolomiti donjeg trijasa (T1);

• glinci, laporci, pješ ari, kre njaci, konglomerati i prelazni varijateti ovih litoloških lanova sa so ivima magmatita zagonetne starosti i so ivima masivnih i bankovitih kre njaka – flišni kompleks – durmitorski fliš kredno-paleogene starosti (K2Pa) i • pjeskove, šljunkove i ve e valutke naknado vezane toliko da ine konglomerate terasa Mora e i njenih pritoka – kvartarni glaciofluvijalni sedimenti (glf) lokacije postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Nevezane stijenske mase. - U grupu nevezanih stijenskih masa koje u estvuju u izgradnji predmetnih terena uvršteni su: • prašinasti pjeskovi, pjeskovi, šljunkovi i ve i polunezaobljeni blokovi sa i bez glina; kvartarni-glacijalni sedimenti (gl); • pjeskovi, šljunkovi i ve i zaobljeni valuci – aluvijalni sedimenti (al) korita rijeke Mora e; • pjeskovi, šljunkovi i ve i blokovi sa i bez glinenih masa – kvartarni-deluvijalni-(proluvijalni) sedimenti (d). 2.3.6. Seizmološke karakteristike Teritorija Glavnog grada Podgorice sa mikroseizmi kog stanovišta se nalazi u okviru prostora sa vrlo izraženom seizmi kom aktivnoš u. Sa stanovišta seizmike u ovom podru ju dolazi do intenzivnog sprega sila, a povremene faze poja ane tenzije uti u na diferencijalno izdizanje odnosno spuštanje blokova. Na osnovu raspoloživih podataka ura ena je karta seizmi ke regionalizacije Crne Gore za uslove srednjeg tla („Srednje tlo” na urbanim prostorima Crne Gore, sa litološkog aspekta, odgovara glinovito-pjeskovito šljunkovitom tlu, sa brzinom longitudinalnih seizmi kih talasa od 1760 m/s, odnosno transverzalnih talasa od 740 m/s, sa srednjom gustinom od 1.9 t/m3 i prosje nom dubinom podzemne vode od 10 metara). Na slici 5 prikazana je karta seizmi ke regionalizacije teritorije Crne Gore (B. Glavatovi i dr. 1982.) sa zonama o ekivanih maksimalnih inteziteta zemljotresa, izraženih u MCS skali. Podgorica se nalazi u zoni VIII MCS skale. O ekivana maksimalna magnituda zemljotresa u okviru povratnog perioda od 100 godina i sa vjerovatno om od 70% je oko 6 stepeni Rihterove skale.

ekivano maksimalno horizontalno ubrzanje tla za povratni period od 475 godina je oko 0,28 (u djelovima gravitacionog ubrzanja zemlje).

15

Slika 5. Karta seizmi ke rejonizacije Crne Gore 2.4. Izvorišta vodosnabdijevanja Vodosnabdijevanje podru ja Bio a obezbije eno je preko izgra enog lokalnog bunara i vodovoda. Prostor lokacije projekta nije obuhva en ovim vodosnabdijevanjem, tako da e sa potrebe rada kampa 5 Bio e biti koriš ena voda iz bušotine koju je Nosilac projekta uradio u zoni kampa. Što se vode za pi e ti e, ista e biti obezbije ena tako, što se Nosilac projekta odlu io da koristi flaširanu vodu koju e dopremati na predmetnu lokaciju. 2.5. Prikaz klimatskih karakteristika Podru je Podgorice, pa i šire, nalazi se u klimatskom pogledu u tzv. prelaznoj submediteranskoj zoni koja po inje od mora na jugu (mediteranska) i prelazi u kontinentalnu na sjeveru. Osnovne odlike su joj vrlo duga, topla i sušna ljeta (max temperatura i do 40 C) a blage i kišovite zime. Padavine kojih ima najviše zimi i s prolje a, a vrlo rijetko ili nikako tokom itavog ljeta. Snijeg vrlo rijetko pada zimi i ne zadržava se izuzev kada padne sa sjevernim vjetrom. Klimatske odlike Podgorice su uslovljene karakteristikama reljefa, nadmorskom visinom (40 mnm), vazdušnim strujanjima, blizinom Jadranskog mora i geografskom širinom. Pregled klimatskih elemenata, kako je uobi ajeno za validnost podataka daje se u nizovima za odre eni broj decenija. Podatke o klimatskim elementima za Podgoricu preuzeli smo iz važe eg PP Crne Gore.

16

Tabela 2.5/1. Prosje ne mjese ne sume padavina i standardna devijacija period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 191.6 173.3 159.4 145.7 89.8 63.4 39.6 64.4 120.2 166.1 233.1 217.2 1663.7

max 381.0 404.0 349.0 307.0 230.0 162.0 100.0 276.0 342.0 523.0 639.0 406.0 639.0

min 0.5 33.0 28.0 14.0 1.0 8.0 0.0 5.0 1.0 0.0 20.0 37.0 0.0

std 115.0 100.0 70.7 76.0 55.7 39.6 27.4 61.3 89.7 130.4 134.5 102.2 83.5

Tabela 2.5/2. Broj dana sa koli inom padavina > 0.1 lit/m2 period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 12 12 12 13 10 9 6 6 7 9 14 13 121

max 21 21 24 20 21 17 14 14 12 21 26 21 26

min 1 3 5 6 3 3 0 1 0 0 4 4 0

std 5.1 5.1 4.7 3.7 4.1 3.0 3.0 3.2 3.4 4.9 5.2 4.6 4.2

Tabela 2.5/3. Broj dana sa koli inom padavina > 1 lit/m2 period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 10 10 10 11 8 7 4 5 5 9 12 11 101

max 20 20 23 18 17 14 11 12 12 20 23 19 23

min 0 3 3 4 0 2 0 1 0 0 3 3 0

std 4.8 4.7 4.4 3.5 3.8 2.6 2.5 2.5 3.2 4.7 4.6 4.6 3.8

Tabela 2.5/4. Broj dana sa koli inom padavina > 10.0 lit/m2 period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 6 5 5 5 3 2 1 2 3 5 7 7 51

max 12 14 10 15 8 7 4 7 8 15 14 13 15

min 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0

std 3.7 3.1 2.4 3.1 2.1 1.7 1.0 1.7 2.3 3.2 3.2 3.2 2.6

Tabela 2.5/5. Srednja maksimalna temperatura vazduha period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GOD

srv 9.5 11.3 15.0 19.1 24.3 28.2 31.8 31.6 27.3 21.7 15.4 11.1 20.5

max 13.2 16.6 19.9 22.9 28.3 30.7 35.5 36.3 32.7 24.0 17.6 14.0 36.3

min 5.8 6.0 10.1 16.8 20.4 26.2 30.1 26.9 22.8 16.6 12.0 8.8 5.8

std 2.0 2.1 2.3 1.5 1.9 1.2 1.2 2.0 2.2 1.5 1.2 1.2 1.7

17

Tabela 2.5/6. Srednja minimalna temperatura vazduha period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GOD

srv 1.4 3.1 5.8 9.1 13.5 17.3 20.3 20.2 16.5 11.6 6.8 3.2 10.7

max 4.1 6.5 8.9 11.3 16.0 19.3 22.9 23.2 18.9 14.1 9.4 13.4 23.2

min -2.6 -1.1 1.9 6.6 11.2 15.2 17.8 16.6 13.7 8.4 2.2 0.1 -2.6

std 1.7 1.8 1.3 1.0 1.3 1.0 0.9 1.4 1.4 1.2 1.9 2.3 1.4

Tabela 2.5/7. Srednja mjese na temperatura vazduha period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GOD

srv 5.0 6.8 9.8 13.9 18.9 22.8 26.0 25.5 21.4 15.9 10.5 6.5 15.3

max 8.0 10.6 13.2 17.2 22.3 25.2 29.5 29.3 25.9 18.0 13.0 8.4 29.5

min 2.2 2.1 5.4 11.7 15.5 20.9 24.7 21.4 18.2 12.0 6.7 4.0 2.1

std 1.5 1.7 1.9 1.2 1.6 1.1 1.0 1.7 1.8 1.3 1.4 1.1 1.4

Tabela 2.5/8. Prosje ni broj tropskih dana (Tmax>30 C) period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 0.0 0.0 0.0 0.0 2.0 11.0 23.0 22.0 8.0 0.0 0.0 0.0 66.0

max 0.0 0.0 1.0 1.0 10.0 23.0 31.0 31.0 27.0 6.0 0.0 0.0 31.0

min 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.0 17.0 1.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

std 0.0 0.0 0.2 0.2 2.8 5.8 3.5 6.6 6.6 1.2 0.0 0.0 2.2

Tabela 2.5/9. Prosje ni broj dana sa mrazom (Tmin<0 C) period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 12.0 5.0 2.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 7.0 27.0

max 24.0 20.0 10.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 6.0 16.0 24.0

min 2.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

std 6.2 4.5 2.6 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.7 4.1 1.6

Tabela 2.5/10. Srednja mjese na obla nost (desetine) period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GOD

srv 5.7 5.9 5.7 5.7 5.1 4.4 2.8 2.8 3.4 4.2 5.9 5.8 4.8

max 8.3 8.7 8.4 7.5 7.1 6.2 5.7 5.4 5.2 7.9 8.9 8.5 8.9

min 1.4 2.7 3.7 3.9 3.5 3.0 1.1 1.0 1.2 1.9 2.2 3.8 1.0

std 1.7 1.6 1.2 0.9 0.8 0.8 0.9 1.0 1.1 1.4 1.5 1.3 1.2

Tabela 2.5/11. Prosje ni broj vedrih dana (srednja dnevna obla nost<2/10) period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 8.0 9.0 7.0 5.0 5.0 8.0 14.0 15.0 13.0 12.0 7.0 7.0 110.0

max 24.0 70.0 15.0 13.0 12.0 16.0 25.0 26.0 25.0 23.0 19.0 16.0 70.0

min 1.0 0.0 1.0 0.0 0.0 2.0 0.0 0.0 4.0 1.0 0.0 2.0 0.0

std 5.8 12.3 3.8 3.3 2.7 3.1 5.2 5.6 4.9 5.1 4.5 4.1 5.0

18

Tabela 2.5/12. Prosje ni broj tmurnih dana (srednja dnevna obla nost>8/10 period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GODsum

srv 12.0 11.0 11.0 10.0 6.0 4.0 1.0 2.0 4.0 7.0 12.0 13.0 93.0

max 22.0 19.0 22.0 18.0 13.0 8.0 7.0 9.0 9.0 19.0 24.0 24.0 24.0

min 2.0 3.0 4.0 4.0 1.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 4.0 4.0 0.0

std 5.6 4.4 4.4 3.1 3.3 2.3 1.7 2.2 2.3 4.0 4.6 4.8 3.6

Tabela 2.5/13. Maksimalna visina sniježnog pokriva a (cm) period: 1961-1990.godina jan feb mar apr maj jun jul avg sep oct nov dec GOD

srv 3.3 2.3 1.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.8 1.4 7.3

max 25.0 30.0 24.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.0 0.0 23.0 20.0 30.0

min 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

std 6.1 6.4 4.6 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 4.1 3.9 2.1

Tabela 2.5/14. Raspodjela prosje ne maksimalne i prosje ne srednje brzine vjetra i njegove estine po pravcima - vmax (m/s), vsr (m/s), estina (%) smjer N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW TIŠ

vmax 24,0 29,0 16,0 13,4 10,8 17,0 17,0 21,0 15,0 9,1 8,1 12,6 6,2 14,0 17,8 20,0

vsr 4,8 5,3 3,3 3,0 3,3 3,0 3,8 4,0 2,9 2,9 2,7 2,9 2,4 3,6 3,8 3,8

est. 10,0 9,1 1,5 1,5 0,7 1,3 1,6 8,0 7,3 1,5 1,1 1,2 0,5 1,5 1,8 3,8 47,6

Ipak, imaju i u vidu evidentne promjene klimatskih parametara na podru ju Glavnog grada posljednjih godina, ilustracije radi dati su i podaci (objavljeni na sajtu Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju) za podru je Glavnog grada u 2013. godini. Prema raspoloživim podacima, srednja temperatura vazduha u 2013. godini je iznosila 17,3 °C, i odstupanja srednje temperature vazduha su bila iznad vrijednosti klimatske normale (1961-1990.) i to za 1,7 °C. Ipak 2015. godina spada u najtoplije i najsušnije godine u zadnjih 130 godina. Koli ina padavina izmjerena u 2013. godini je iznosila 2.427 lit/m2, što je za 47% ve a koli ina od klimatske normale i ujedno je najve a koli ina padavina do sada izmjerena (dosadašnji maksimum je registrovan 2010. godine od 2.357 lit/m2). Zetsko-Bjelopavli ka ravnica pripada podtipu klimata C sa (po K ppenu). To je mediteransko-sredozemna klima sa naglašenim vru im ljetnjim periodom. Prosje na temperatura najtoplijeg mjeseca je >22 ºC. Klimatske karakteristike podru ja Bio a uslovljene su njegovim geografskim položajem, nadmorskom visinom i reljefom. Podru je Bio a karakteriše se umjereno kontinentalnom klimom, kao uostalom cjelokupno podru je Podgorice, sa dugim, toplim i sušnim ljetima, a blagim i kišnim zimskim periodima. Sniježne padavine su veoma rijetke i potpuno bezna ajne. Ljetni period karakterišu visoke temperature vazduha, koje u toku jula i avgusta

19

dostižu i preko 35°C. Zale e kao brdovito-planinski kraj, obzirom na ve u nadmorsku visinu i planinski reljef, odlikuje se oštrijom klimom i ve om koli inom padavina. Podru je Podgorice ima blage zime, sa srednjom januarskom temperaturom od 5°C, dok su ljeta vrlo topla, sa srednjom julskom temperaturom od 26,1 °C. Godišnje kolebanje srednjih minimalnih i srednjih maksimalnih mjese nih temperatura vazduha u januaru u Podgorici iznosi 7,6 °C (1,4-9,0°C), a u semptembru 10,8°C (16,6-27,4 °C). Apsolutne maksimalne i apsolutne minimalne temperature, zabilježene u Podgorici iznose 41,4 °C u avgustu, odnosno -9,7 °C u februaru. Podaci o prosje nim vrijednostima osnovnih klimatskih parametara, prikazani u tabeli broj 2.5/15, odnose se na etrdesetogodišnji period (1960-2000), a preuzeti su od Republi kog

hidrometeorološkog zavoda iz Podgorice. Na bazi višegodišnjih mjerenja B. Radoji (1995), prosje na godišnja koli ina ukupnih padavina u Podgorici iznosi 1653 mm. Srednja godišnja relativna vlažnost (u %) u Podgorici iznosi 63, dok srednja godišnja obla nost koja se odre uje slobodnim okom posmatra a (od 0 do 10 djelova pokrivenosti neba iznad horizonta) iznosi 4,9, a najve a je u u novemru i decembru. Udio snijega u ukupnoj koli ini padavina u Podgorici iznosi 4,24 %, dok je prosje no dana sa snijegom 3 dana.

Prosje no godišnje dana sa mrazevima (minimalna dnevna temperatura ispod 0°C) u Podgorici ima 15, dok je godišnji broj dana sa maksimalnom temperaturom preko 30°C. Ovakve klimatske karakteristike podru ja omogu avaju kontinualnu eksploataciju, odnosno, rad na eksploataciji i obradi tehni ko-gra evinskog kamena tokom itave kalendarske godine. Na podru ju Podgorice, od brojnih pravaca duvanja vjetra, dva su uglavnom nosioci vremenskih prilika (Ruža vjetra, slika 6). To su sjever i jugo, koji duvaju uglavnom u periodu septembar - april. Prosje an broj dana sa vjetrom je oko 60, što ima poseban uticaj na klimu Podgorice, uti i na subjektivni doživljaj temperature, ine i ga za dva do tri stepena nižim. Ja ina sjevernog

20

vjetra se pove ava, skoro proporcijalno, od krajnjeg sjevera ka krajnjem jugu. Južni vjetrovi su manje u estalosti i manje ja ine i po pravilu donose padavine.

Slika 6. Ruža vjetrova u Podgorici

Sa aspekta aerozaga enja veoma su bitni meteorološki uslovi, koji sre om uti u i na smanjenje koncentracije zaga iva a u vazduhu. Tako npr. padavine pre iš avaju vazduh i uklanjaju mnoge zaga iva e. Doprinos vjetra je i u sadržaju opštih pokazatelja kvaliteta vazduha. Tako na primjer, emisija dima u gradu je veoma izražena, a njegovu dinamiku prati sadržaj sumpor-dioksida. Dominantni pravci, naravno i brzina vjetra, mogu biti korigovani podacima mjerenja na planiranoj mikro lokaciji, zbog izuzetne promjenljivosti ovog meteorološkog faktora u prostoru i vremenu. Ipak na lokaciji kampa su dominantni jaki sjeverni vjetrovi o emu posebno treba voditi ra una. Na podru ju Podgorice tišine su zastupljene sa 15%. Dominantni vjetrovi su iz sjevernog (30%) i južnog (10%) kvadranta. Rezultantni vjetar je sjeverni. Zastupljene su brzine od 3-5 m/s i od 5-10 m/s direktno iz pravca sjevera.

21

2.6. Flora i fauna Flora Predmetno podru je karakteriše veoma heterogena zajednica bjelograbi a Carpinus orientalis i crnoga graba Ostrya carpinifolia pomiješane sa brojnim degradacijskim stadijumima i drugim fitocenozama koje su fragmentarno zastupljene. Zajednica bjelograbi a i kostrike Rusco-Carpinetum orientalis Ble & Lakuši 1966. je rasprostranjena u mediteranskom i submediteranskom dijelu Crne Gore. Fragmenti ove zajednice se mogu na i i na lijevoj prisojnoj strani kanjona Mora e na lokalitetima Bio e, Duge i Dromira...Ovo je veoma heterogena zajednica sa specifi nom fizionomijom i floristi kim sastavom, a naj eš e se javlja u vidu šibljaka u kojima dominira bjelograbi Carpinus orientalis, a od karakteristi nih vrsta prisutne su još Ruscus aculeatus, Quercus pubescens, Quercus trojana, Quercus cerris, Punica granatum, Fraxinus ornus, Phyllirea media, Pistacia terebinthus, Acer monspessulanum, Prunus mahaleb, Cornus mas, Colutea arborescens, Juniperus oxycedrus, Anemone apennina, Anemone hortensis, Asparagus acutifolius, Campanula lingulata, Galanthus nivalis, Cyclamen hederifolium, Aremonia agrimonioides, Lilium martagon, Viola silvestris, Campanula trachelium, Veronica chamaedrys...(Buli , Z. 2008. Vaskularna flora kanjona i klisura rijeke Mora e u Crnoj Gori. Doktorska disertacija. Biološki fakultet. Univerzitet u Beogradu. Beograd) Zajednica pelima i kovilja Stipo-Salvietum officinalis H-i (1956) 1958. je rasprostranjena na pašnja kim kamenjarima u donjem toku Mora e od Podgorice, Bio a, Duge do kanjona Platije. Nastala je u nižoj zoni degradacijom šuma bjelograbi a Carpinus orientalis, o emu govori prisustvo pojedinih vrsta poput: Carpinus orientalis, Ostrya carpinifolia, Fraxinus ornus, Sesleria autumnalis, Quercus trojana, dok su od karakteristi nih i dominantnih vrsta ove zajednice zna ajne: Salvia officinalis, Stipa bromoides, Satureja montana, Micromeria parviflora, Genista sericea, Koeleria splendens, Onosma echioides, Petrorhagia saxifraga, Campanula lingulata, Teucrium capitatum, Teucrium chamaedrys, Teucrium montanum, Euphorbia spinosa, Inula viscose, Asperula scutellaris i dr. U zajednici se nalaze i vrste otvorenih staništa: Juniperus oxycedrus, Trifolium campestre, Leontodon crispus, Medicago lupulina, Sedum acre, Sedum ochroleucum, Melica ciliata, Chrysopogon gryllus…...(Buli , Z. 2008. Vaskularna flora kanjona i klisura rijeke Mora e u Crnoj Gori. Doktorska disertacija. Biološki fakultet. Univerzitet u Beogradu. Beograd) Zajednica sleznice i pupakvice Asplenio-Cotyledonetum horizontalis H-i 1960 se fragmentarno srije e na lokalitetima Bio e, Duga, Dromira gdje naseljava uglavnom zidove i stijene. U sastav ove zajednice ulazi mali broj vrsta od kojih su najkarakteristi nije: Cotyledon horizontalis, Asplenium ruta-muraria,

22

Asplenium trichomanes, Cymbalaria mycrocalyx, Sedum dasyphyllum, Ceterach officinarum, Campanula pyramidalis, Hedera helix, Cheliaanthes fragrans i dr. ...(Buli , Z. 2008. Vaskularna flora kanjona i klisura rijeke Mora e u Crnoj Gori. Doktorska disertacija. Biološki fakultet. Univerzitet u Beogradu. Beograd). Riješenjem Republi kog zavoda za zaštitu prirode o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta (Sl. List RCG, br. 76/06) zašti eni su slijede i biljni taksoni: ciklama Cyclamen hederifolium i visibaba Galanthus nivalis. Ovaj tip staništa nije na listi staništa prioritetnih za zaštitu propisanih Direktivom o zaštiti prirodnih staništa i divlje faune i flore (Council Directive 92/43/EEC). Uža i šira lokacija instaliranog postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda obrasla je niskom travom, a mjestimi no se javljaju žbunaste biljke, vrlo rijetko drvenaste niskog uzrasta. Fauna Detaljni podaci o životinjskom svijetu predmetnog podru ja ne postoje. Na osnovu konsultacijama sa herpetologom, mamologom i ornitologom pretpostavljamo da predmetno podru je naseljavaju slijede i gmizavaci: šumska kornja a Testudo hermanni, zidni gušter Podarcis muralis, zelenba Lacerta viridis, veliki zelenba Lacerta trilineata, blavor Ophisaurus apodus,, sljepi Anguis fragilis, mrki smuk Malpolon monspessulana, obi ni smuk Elaphe longissima, poskok Vipera ammodytes i dr. Od predstavnika sisara mogu se o ekivati lisica Vulpes vulpes, divlja svinja Sus scrofa i vuk Canis lupus, te sitni sisari poput kune bjelice Martes foina, jež Erinaceus concolor i neke vrste miševa roda Apodemus sp. Mnoge vrste ptica nalaze u grabovim šumarcima mjesto za gnijež enje i zimovanje. Takve su ptice grmuše roda Sylvia sp. kao crnoglava grmuša Sylvia atricapilla, sjenice roda Parus sp. poput velike sjenice Parus major potom strnadica Emberiza citronella trešnjar Coccothraustes coccothraustes, brgljaz Sitta europaea, crvenda Erithacus rubecula, rusi svra ak Lanius collurio, obi ni zviždak Phylloscopus collybita, drozd Turdus philomelos, zeba Fringila coelebs, kos Turdus merula i dr. Riješenjem Republi kog zavoda za zaštitu prirode o stavljanju pod zaštitu pojedinih biljnih i životinjskih vrsta (Sl. List RCG, br. 76/06) zašti ene su šumska kornja a Testudo hermmani, zidni gušter Podarcis muralis, zelenba Lacerta viridis, veliki zelenba Lacerta trilineata, blavor Ophisaurus apodus,, sljepi Anguis fragilis, mrki smuk Malpolon monspessulana, obi ni smuk Elaphe longissima kao i sve gore pomenute vrste ptica.

23

Od posebne važnosti je poto na pastrmka zastupljena u vodotoku Mora e. Zbog toga e mjere zaštite rijeke Mora e biti veoma stroge. 2.7. Zašti eni objekti i dobra kulturno-istorijske baštine U dijelu zone gdje se nalazi lokacija za realizaciju projekta „Postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda iz kampa 5 Bio e“ nema zašti enih objekata ni dobara iz kulturno-istorijske baštine. 2.8. Naseljenost i koncentracija stanovništva Projekat se realizuje u prigradskoj zoni sa malom gustinom izgradnje i naseljenosti. U bližoj okolini predmetne lokacije nema stambenih objekata, osim objekata kampa I i kampa za inženjera, sa kojima se predmetna lokacija grani i. U zoni lokacije i u njenoj blizini nema podru ja koja su zašti ena kada su u pitanju kulturna i prirodna dobra. Što se planiranog projekta ti e on ne e uticati na demografske karakteristike, ali e tokom njegovog funkcionisanja biti prisutni zaposleni na lokaciji kampa 5 Bio e, jer se radi o postrojenju za pre iš avanje otpadnih voda koje e pre iš avati otpadne vode iz kampa. 2.9. Postoje i privredni i stambeni objekti i objekti infrastrukture Lokacija se sa zapadne strane grani i sa pristupnim asfaltnim putem, koji vodi do kampa Inženjera i kampa Mora ica. Sa sjeverne strane u neposrednoj blizini izgra en je kamp za inženjera. Na odre enoj udaljenosti od ove lokacije jugoisto no u odnosu na lokaciju projekta nalaze se izgra eni objekti kampa I, koji su namijenjeni kao kancelarijski prostori za smještaj zaposlenih kod Izvo a radova, odnosno Nosioca projekta. Tako e, predmetna lokacija se nalazi u bližoj okolini rijeke Mora e, koja proti e sa zapadne strane predmetne lokacije. Od ostale infrastrukture u ovoj zoni, posotji izgra ena elektro mreža, kao i lokalna vodovodna mreža. Kanalizacione mreže nema u ovoj zoni, tako da se otpadne vode rješavaju individualno. Za izgra ene pomenute kampove sve otpadne vode odvode se do postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, a nakon pre iš avanja se odvode do upojnih bunara. Na ovaj na in je riješeno i pitanje tretmana otpadnih voda i za predmetnu lokaciju. Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera.

24

3. OPIS PROJEKTA 1) Na predmetnoj lokaciji, katastarska parcela broj 471/0, KO Bio e, za potrebe pre iš avanja otpadnih voda iz kampa 5 Bio e, predvi eno je postrojenje BP ASP 150 N EKO kapaciteta 150 ES, proizvo a Bor-plastika d.o.o., Hrvatska. Cio ure aj ugra uje se potpuno u zemlju, na izbetoniranu osnovnu plo u. Ako na mjestu ugradnje biološkog pre ista a nema podzemnih voda, dovoljno je zasuti ga sitnim pijeskom ili finom sitnom zemljom (bez kamenja). Ako su na mjestu ugradnje prisutne podzemne vode, neophodno je biološki pre ista obetonirati do nivoa podzemnih voda. Na pre ista u se pravi nastavak sa poklopcem koji se ravna sa parternim. Biološki pre ista i sanitarno-fekalnih otpadnih voda tipa BP ASP su kontejnerskog tipa, jednostavni su za ugradnju i mogu e ih je spajati paralelno u ve e sisteme za pre iš avanje. Ure aji su izra eni od polipropilenskih zidnih elemenata i/ili polipropilenskih/polietilenskih plo a. Standardno ure aj za pre iš avanje otpadnih voda, tipa BP ASP, sastoji se od:

spremnika ure aja za pre iš avanje otpadnih voda, niskopritisne pumpe za vazduh, potopljenih aeratora, elektro upravlja kog ormari a.

Otpadna voda gravitacijski dolazi do ure aja i ulazi u primarni taložnik, koji ujedno služi kao i spremnik za višak aktivnog mulja. Plivaju e i sedimentiraju e estice se ovdje zaustavljaju. Mehani ki pre iš ena voda odlazi u dio za aktivaciju, gdje se otpadna voda mikrobiološki pre iš ava. Rad pre ista a otpadnih voda odvija se automatski. Potrebna je povremena vizuelna kontrola rada ure aja i kontrola koli ine taloga. Monoblok PPOV je konstruktivna tehnološka cjelina-kontejner, koja je iznutra podijeljena na pojedine tehnološke cjeline. Izra en je od polipropilenskih plo a (PP) konstruktivnog karaktera. Unutrašnje pregrade su od glatkih PP plo a. Prakti no je vje an. Ostala oprema je tako e od materijala otpornih na agresivne materije. Dimenzionisanje biološkog ure aja vršeno je u skladu sa HRN EN 12255, tako da je po 1 ES, predvi ena potrošnja vode od 150 l/dan i BPK5 60 g/dan. Pre iš ena voda zadovoljava uslove za ispust u recipijent vodotoka II. kategorije. Zagarantovani izlazni parametri su: BPK5 25 mg/l i HPK 125 mg/l.

25

Tehni ke karakteristike ure aja su sljede e:

Tretirana otpadna voda treba da zadovolji set sljede ih standarda:

- generalno, tretirana otpadna voda treba da zadovolji standarde EU Direktive 91/271/EEC koja se odnosi na sakupljanje, tretman i ispuštanje gradskih otpadnih voda i definiše standarde za ispuštanje otpadnih voda;

- kvalitet tretirane vode u potpunosti treba da zadovolji zakonsku regulativu Crne Gore koja se odnosi na kategorizaciju i ispuštanje voda u recipijent (Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda, Sl. list CG, br. 02/07 i Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda, Sl. list CG 45/08, 09/10, 26/12, 52/12 i 59/13), koji definiše maksimalno dopuštene koncentracije parametara otpadnih voda koje se mogu ispuštati u recipijent, odnosno površinske vode.

Sanitarne i fekalne otpadne vode iz kampa idu direktno do postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, dok je za vode iz kuhinje kampa 5 Bio e prije

Tip biološkog pro ista a ES Q

(m3/d) BPK5

(kg/dan) L

(mm) B

(mm) H

(mm) Hiz

(mm)Hul

(mm) DN

(mm) Snaga (kW)

Masa (kg)

BP ASP 150 N 136-170 23,00 9,00 8660 2000 2860 2530 2430 200 1,50 1904

26

njihovog ispuštanja u PPOV Nosilac projekta predvidio ugradnju separatora masti tip BP FETEX 2 P. Separatori masti služe za prikupljanje organskih ulja i masti koje sadrži otpadna voda iz kuhinja, prehrambene industrije, itd. Odvajanjem masti sprje ava se za epljenje sistema kanalizacije i zaga enje vodotoka. Separatori masti se upotrebljavaju u pogonima gdje postoji mogu nost pojave masti. Osnova je norma HRN EN 1825 i DIN 4040. Masti koje se pojavljuju u otpadnim vodama, se zadržavaju u separatorima. Uloga separatora je zadržavanje supstanci koje imaju negativan uticaj na gra evinske materijale i sisteme za odvodnju. Otpadna voda koja sadrži masti može dovesti do pojave naslaga kao i prouzrokovati za epljenje kanalizacionog sistema. Prilikom razgradnje masti dolazi do stvaranja agresivnih kiselina, koje mogu oštetiti kanalizacione cijevi, kao i postati plodno tlo za pojavu raznih klica. Separator masti odvaja mast koja pliva na vodi, dok se vrste estice talože na dnu. Time se stvara sloj pre iš ene vode koji se može ispustiti u recipijent. Tehmi ke karakteristike separatora masti su sljede e:

Tip separatora masti

Q (l/s)

D (mm)

H (mm)

Hul (mm)

Hiz (mm)

DN (mm)

Masa (kg)

BP FETEX 2 P 2 1500 1000 1020 850 110 65

27

2) Za izvo enje projekta potrebno je ograditi gradilište u granicama lokacije, odnosno itavu površinu zemljišta koju zauzima lokacija projekta. Pripremni radovi za izvo enje projekta po inju iskopom zemljišta za pripremu terena za temeljenje objekata postrojenja. Iskopani materijal i gra evinski šut odlažu se privremeno na jednom dijelu lokacije. Unutrašnji transport prilikom izvo enja projekta odvija se u okviru lokacije projekta uz primjenu odgovaraju e gra evinske mehanizacije (buldožeri, utovariva i, kamioni). Dinamika realizacije izvo enja projekta po pojedinim fazama bi e u skladu sa operativnim planom izvo enja radova od strane odabranog izvo a. U toku izvo enja projekta na lokaciji e se koristiti voda za izvo enje radova i potrebe zaposlenih. Za izvo enje radova obezbije ena je tehni ka voda izgradnjom bušotine, dok e se za potrebe zaposlenih koristiti flaširana voda koju e Nosilac projekta dovoziti na lokaciju. Za betonske radove koristi e se šljunak i pijesak koji e se kao pripremljeni beton dovoziti na lokaciju pomo u miksera. U toku izvo enja radova stvara se vrsti otpad odnosno gra evinski šut iz otkopa, koji e se nakon završetka izvo enja projekta ukloniti sa lokacije u skladu sa propisima. Prilikom izvo enja projekta usljed rada mašina i druge gra evinske opreme dolazi e do emisije izduvnih gasova u atmosferu, a tako e e do i do pove anja buke i vibracija koje su periodi nog karaktera. Me utim,

pošto se radi o postrojenju za pre iš avanje otpadnih voda koje je manjeg kapaciteta obim gra evinskih radova na samoj lokaciji je veoma mali, tako da je i ovaj uticaj neznatan, pa ak i zanemarljiv. Što se tehnologije gra enja ti e ista se odvija na standardizovan na in. 3) Na predmetnoj lokaciji se planira izgradnja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda za potrebe kampa 5 u mjestu Bio e, Glavni grad Podgorica. BP ASP je biološki ure aj za pre iš avanje koji služi za obradu otpadnih voda iz toaleta, kupaonica, kuhinja i sli nih izvora zaga enja u doma instvu, poslovnim zgradama i ugostiteljskim lokalima. Pre iš ena voda se sa sigurnoš u može pustiti u površinske vode ili u tlo. Obzirom da je predmetna lokacija u blizini rijeke Mora e, koja predstavlja senzitivno podru je, to je u cilju zaštite životne sredine od mogu eg uticaja ovog postrojenja, Nosilac projekta predvidio da se nakon pre iš avanja otpadne vode ispuštaju u upojni bunar. Kod osnivanja ure aja je uzeta u obzir dnevna potrošnja vode 150 litara/dan/osobi. Djelovanje Otpadna voda doti e u mehani ki dio biološkog ure aja, gdje se talože krupnije estice. Voda potom oti e u biološku komoru, iz koje se pre iš ena voda dalje

odvodi u recipijent.

28

Biološki ure aji funkcionišu po na elu da se u biološkoj komori aktivni mulj miješanjem i prozra ivanjem održava u neprekidnom kretanju, što omogu ava uspješno prirodno samopre iš avanje, pa se otopljene i nataložive materije pretvaraju u taloživ oblik. To omogu avaju mikroorganizmi, koji stvaraju raspršnu biomasu. Kako bi mogli do i do razvijanja mikroorganizama, otpadna voda mora sadržavati hranljive materije i posjedovati odgovaraju u temperaturu i koli inu kiseonika. Takvi uslovi omogu avaju razvoj razli itih grupa mikroorganizama, koji iz otpadne vode preuzimaju organske, djelimi no i mineralne materije, te ih pretvaraju u nove mikroorganizme, stvaraju i estice aktivnog mulja, koje se talože u trenucima mirovanja. Taj proces, koji se naziva biološka flokulacija, postaje mogu tek kada se po ne smanjivati intenzivnost rasta bakterija i drugih mikroorganizama, te kada se po nu lu iti prirodni polimeri koji premoš uju razmake izme u mikroorganizama. Tokom procesa taloženja voda se bistri i pre iš ava do te mjere da ju je mogu e u skladu sa propisima ispustiti u vodotoke ili u zemljište. Biološki ure aj mora biti opremljen odzra nim sistemom koji omogu ava odvo enje gasova koji nastaju fermentacijom. Ugradnja

Biološki ure aj mora se zaštititi od smrzavanja i sun eve svjetlosti. O ovome projektant i korisnik moraju dobro povesti ra una, pošto na veoma niskim temperaturama vazduha može do i do zamrzavanja. Protok vazduha u bazen za prozra ivanje ne smije biti ni im onemogu en. Biološki ure aji obi no se ukopavaju u zemlju. Iznad zemlje ostaje samo dio sa ulaznim otvorima. Poklopci ulaznih otvora mogu biti za nepovozne ili za povozne površine. 4) Ure aj je dimenzionisan na 150 l otpadne vode po ekvivalent stanovniku (ES) za 24 asa, sa adekvatnim zaga enjem do 60 g BPK5/ES/24 h, po evropskom standardu potrošnje vode u jednom doma instvu. Kapacitet ovog postrojenja je 150 ES. Usled funkcionisanja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (sanitarno-fekalnih voda) uticaj na kvalitet vazduha prakti no ne postoji. Ure aj e raditi uz minimalni nivo buke i minimalnu potrošnju el. energije. Pojedina no svaki objekat se radi u skladu sa odgovaraju om zaštitom kada je životna sredina u pitanju, ali u kumulativnom smislu u slu aju neadekvatnog rada može do i do kumuliranja projekta sa efektima drugih objekata jedino ako se desi akcidentna situacija, usled neadekvatnog rada postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Otpadna voda ima karakter otpadnih voda iz doma istva, dakle bez toksi nih ili opasnih materija koje bi mogle ugroziti recipijent. Obzirom da Nosilac projekta

29

planira ispuštanje pre iš enih otpadnih voda u recipijent, to je poštuju i zakonske propise predvidio rješenje upuštanja pre iš enih otpadnih voda u upojni bunar, uz pra enje kvaliteta pre iš ene otpadne vode prije ispuštanja u njega. Ovaj na in rješavanja ispuštanja pre iš enih otpadnih voda mora biti u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10, 26/12, 52/12 i 59/13) koji definiše kvalitet otpadnih voda koje se mogu ispuštati u recipijent (tabela 3.1).

U tabeli 3.1. dati su parametri koji se odnose na maksimalno dozvoljene koncentracije u otpadnim vodama prije ispuštanja u recipijent.

Tabela 3.1. Maksimalne dopuštene koncentracije opasnih i štetnih materija u otpadnim vodama koje se smiju ispuštati u površinske vode („Sl. list CG“ br. 45/08 , 9/10, 26/12, 52/12 i 59/13) Redni broj

Parametar

Jedinica mjere

Maksimalno dopuštena koncentracija (MDK)

1 pH 6,5-8,5 2 Temperatura ºC 30 3 t , ne više od ºC 2 4 Boja mg/l Pt skale 5 5 Miris bez 6 Taložive materije ml/lh 0,5 7 Ukupne suspendovane materije mg/l 35 8 BPK5 mgO2/l 25 9 HPK mgO2/l 125 10 Ukupni organski ugljenik (TOC) mgC/l 15 11 Aluminijum mg/l 3,0 12 Arsen mg/l 0,1 13 Bakar mg/l 0,5 14 Barijum mg/l 3,0 15 Bor mg/l 2,0 16 Cink mg/l 1,0 17 Kobalt mg/l 1,0 18 Kalaj mg/l 0,75 19 Kadmijum mg/l 0,01 20 Živa mg/l 0,005 21 Ukupni hrom mg/l 1,25 22 Hrom 6+ mg/l 0,1 23 Mangan mg/l 2,5 24 Nikal mg/l 1,25 25 Olovo mg/l 0,5

30

26 Selen mg/l 0,03 27 Srebro mg/l 0,15 28 Gvož e mg/l 2,0 29 Vanadijum mg/l 0,05 30 Ukupni fenoli mg/l 0,1 31 Fluoridi mg/l 2,0 32 Sulfiti mg/l 2,0 33 Sulfidi mg/l 0,25 34 Sulfati mg/l 20 35 Aktivni hlor mg/l 0,05 36 Mineralna ulja mg/l 2,0 37 Ukupna ulja i masno e mg/l 10 38 Aldehidi mg/l 1,0 39 Alkoholi mg/l 1,0 40 Ukupni aromati ni ugljovodonici mg/l 0,05 41 Ukupni nitrirani ugljovodonici mg/l 0,025 42 Ukupni halogeni ugljovodonici mg/l 0,25 43 Ukupni organofosfatni pesticidi mg/l 0,025 44 Ukupni organohlorni pesticidi mg/l 0,025 45 Ukupne površinski aktivne supstance mg/l 4,0 46 Ukupni deterdženti mg/l 0,5 47 Radioaktivnost Bq/l 0,5 Otpadne vode koje se ispuštaju u javnu kanalizaciju ili u recipijent ne smiju sadržavati:

zapaljive i eksplozivne materije; štetne gasove (vodonik sulfid, sumporne okside, azotne okside,

cijanovodonik, hlor i sl.); vrste, viskozne materije i plutaju e materije kao što su: pepeo, trska,

slama, otpaci metala, plastike i drveta, staklo, krpe, perje, meso, životinjske utrobe, taloge koji nastaju pri pre iš avanju voda, ostaci dezinfekcionih sredstava i drugih hemikalija i boja, nedovoljno usitnjeno sme e i sl.;

kisele, alkalne i agresivne materije; otpadne vode iz zdravstvenih veterinarskih i drugih organizacija u kojima

se može o ekivati prisustvo patogenih mikroorganizama, bez prethodne dezinfekcije;

radioaktivne materije; u atmosferskom kanalu ne smije biti više od 0,03 mg/l rastvorenih ili

gasovitih ugljovodonika; ostale štetne materije.

31

5) Projektom je planiran kao ure aj za pre iš avanje otpadnih voda BP ASP 150N EKO. Tokom rada ure aja usljed pre iš avanja otpadne vode kao posljedica javlja se odre ena koli ina mulja, koji mora biti uklonjen iz ure aja i sa lokacije u skladu sa zakonskim propisima. Mulj koji se bude stvarao u postrojenju za pre iš avanje otpadnih voda, Nosilac projekta e shodno zakonskim propisima predavati ovlaš enom preduze u, sa kojim e sklopiti Ugovor o preuzimanju ove vrste otpada. Sav vrsti otpad koji je komunalnog karaktera odlaže se u kante i odvozi se do najbližeg kontejnera, a odatle na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici. Uslove priklju enja na elektro i tk mrežu investitor e obezbijediti od nadležnih preduze a. Prilaz objektu postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda ostvaruje se preko pristupnog neasfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša. Odvo enje pre iš enih otpadnih voda realizuje se prema navednom tehni kom rješenju, koje podrazumijeva odvo enje otpadnih voda nakon pre iš avanja u postorjenju do upojnog bunara prečnika 1 m koji e biti ura en do dubine 30 m. Koli ine fekalija, prema raznim autorima, kre u se prosje no od 945 do 1435 gram/dan/stanovnik, 75 do 115 g vrste materije i 870 do 1320 g mokra e. Prosje no se može usvojiti da jedna osoba godišnje izlu i 35 kg vrste i 430 kg te ne materije. Koli ina svježeg mulja iznosi 0,7 l/dan/stanovnik, i to sa 95% vode. Ali e se poslije truljenja koli ina vode u mulju smanjiti na 85%, a mulj se raspada sa 50% od po etne koli ine, pa e koli ina mulja u trulištu biti smanjena za oko 6 puta. Koli ina mulja u trulištu bi e 0,116 l/dan/stanovnik. Za 150 stanovnika to e biti koli ina od 17,40 l dnevno, a bi e 6.351 l godišnje, odnosno 6,351 m3. To je relativno mala koli ina. Ona se može povjeriti specijalizovanoj organizaciji, koja e mulj odvoziti i zbrinuti.

32

4. OPIS RAZMATRANIH ALTERNATIVA Nosilac projekta je za potrebe izgradnje dionice autoputa Smokovac-Uva -Mateševo na dijelu katastarske parcele broj 471/0, Bio e, predvidio instaliranje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV), koje e služiti za potrebe funkcionisanja kampa 5 Bio e. Predmetna lokacija je privremena, i ista se nalazi u privatnom vlasništvu. Predmetna lokacija ima dobru infrastrukturu, odnosno nesmetano priklju enje na pristupnu saobra ajnicu u blizini lokacije, a obezbije eno je i priklju enje na elektro mrežu. Snabdijevanje tehni kom vodom kampa predvi eno je izgradnjom bušotine u zoni lokacije kampa 5 Bio e. Projektnom dokumentacijom detaljno su razra ene sve faze realizacije projekta uz primjenu odgovaraju ih tehni ko-tehnoloških rješenja za izgradnju objekata ove namjene.

Lokacija. Obzirom da se nosilac projekta opredijelio za predmetnu lokaciju, koja mu predstavlja najprikladnije rješenje za obezbje enje pre iš avanja otpadnih voda iz objekata kampa 5 Bio e, to sa aspekta izbora lokacije nije razmatrana mogu nost obezbje enja drugog prostora na kojem bi se gradilo postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda. Vrsta i izbor materijala za izvo enje projekta. Kroz projektnu

dokumentaciju definisani su materijali koji se koriste za izgradnju predmetnog postrojenja. Predvi eno je tipsko postrojenje izra eno od standardnih materijala, kao i sam proces rada postrojenja, koji daje adekvatno pre iš avanje otpadne vode, iji stepen pre iš avanja omogu ava da se pre iš ena otpadna voda može ispuštiti u recipijent, tako da nijesu obra ivana druga varijantna rješenja.

Izbor alternative pre iš avanja otpadne vode

Izbor optimalnih procesa pre iš avanja Analiza i odabir procesa je jedan od najizazovnijih aspekata projektovanja postrojenja za pre iš avanje. Odabir datih procesa zavisi od:

standarda za ispuštanje efluenta potencijala koriš enja tretiranog efluenta vrste otpadne vode kompatibilnosti razli itih operacija i procesa raspoloživih sredstva za odlaganje finalnih zaga iva a ekonomske isplativosti i ekološke opravdanosti za razli ite sisteme raspoloživosti zemljišta

33

Razmatranje za procesne alternative je dato za sljede e djelove procesa: Preliminarni tretman Primarni tretman Uklanjanje fosfora Uklanjanje BPK5 i nitrifikacija Tretman mulja Uklanjanje mirisa

Uklanjanje fosfora Uklanjanje fosfora iz otpadne vode uklju uje ugra ivanje fosfata u ukupni sadržaj suspendovanih materija i njihovo zajedni ko uklanjanje. Fosfor može biti ugra en u biološke estice ili se može hemijski istaložiti. Procesi za uklanjanje fosfora su podijeljeni u dvije osnovne kategorije:

biološki procesi za uklanjanje fosfora hemijski procesi za uklanjanje fosfora

Hemijsko uklanjanje fosfora obavlja se doziranjem aluminijum-sulfata prije filtracije na pješ anim filtrima u tercijarnom tretmanu. Uklanjanje BPK5 i nitrifikacija Generalno, biološki procesi su podijeljeni na:

Rast u suspenziji Rast na fiksnoj podlozi Kombinovani procesi (kombinovani proces rasta u suspenziji i na fiksnoj

podlozi) Procesi u lagunama

Široko primjenjivi aerobni procesi sa rastom u suspenziji su:

Proces sa aktivnim muljem kao visoko efikasan proces za uklanjanje BPK5 i nitrifikaciju

Rast na fiksnoj podlozi kao visoko efikasan proces za uklanjanje BPK5 i nitrifikaciju

Uklanjanje mirisa Tokom rada postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda glavni uticaj na kvalitet vazduha su mirisi.

34

Predloženo rešenje za uklanjanje mirisa je biološki proces sa zatvorenim biološkim filterima. Biološki filteri su filteri sa ispunom. U zatvorenim biofilterima gasovi za tretiranje se ili uduvavaju ili ubacuju kroz pakovani materijal. Mirisni gasovi se apsorbuju na površinskom sloju biofilma. Mikroorganizmi, u glavnom bakterije, se spajaju u ispuni, oksidišu apsorbovane/adsorbovane gasove i obnavljaju kapacitet tretmana ispune. Razmatrane alternative pre iš avanja otpadnih voda Potencijalne procesne alternative za pre iš avanje otpadnih voda:

Alternativa 1 - Proces sa aktivnim muljem Alternativa 2 - Intenzivni proces - Rast u suspendovanom obliku -

Aeracioni Biofilteri Alternativa 3 - Intenzivni proces - Intenzivni proces sa aktivnim muljem -

SBR (sekvencijalni šaržni reaktor) Prednosti i nedostaci predloženih procesa su dati za finalnu fazu izgradnje postrojenja i prikazani su u sljede oj tabeli KRITERIJUM ALTERNATIVA 1

- Proces sa aktivnim muljem

ALTERNATIVA 2 - Proces sa rastom u suspendovanom obliku - Biološki Aeracioni Filteri (BAF)

ALTERNATIVA 3 - Intenzivni proces sa aktivnim muljem -SBR

Performanse procesa u odnosu na zahtijevani kvalitet efluenta

Svi izlazni parametri se mogu posti i.



Prednosti procesa Rasprostranjen, dokazan proces, pogodan za sve tipove otpadne vode, veliki kapacitet u pogledu razblaživanja visokih optere enja, ujedna en zahtjev za kiseonikom

Dobar kvalitet efluenta kada se radi o procesu koji ne uklju uje nitrifikaciju denitrifikaciju. Nije od presudnog uticaja za tehnologije koje uklju uju tercijarni tretman

Proces je uproš en, i pumpanje recirkulisanje aktivnog mulja nije potrebno, upravljanje je fleksibilno, može da funkcioniše kao odvojeni proces, niska koncentracija SS u efluentu Laka fazna izgradnja sistema i promjena broja jedinica u ljetnjem i zimskom režimu rada, što je pogodno za turisti ka naselja

35

Nedostaci procesa Podložno stvaranju filamentnih materija i bujanju mulja

Mnogo kompleksniji proces u pogledu instrumentacije i kontrole, za ve e ure aje nisu ekonomi ni, viša cijena od procesa sa aktivnim muljem, dosta skuplja oprema

Pri promeni režima ljeto zima potrebno je u upravlja kom sistemu promijeniti parametre režima rada (dužina faze punjenja, aeracije, taloženja, pražnjenja). Zahtijeva detaljno uputstvo za rad

Pouzdanost procesa Proces je pouzdan pod uslovom da se postrojenje adekvatno održava. Može do i do problema u radu ukoliko industrija ispušta otpadne vode sa kvalitetom lošijim od propisanog.

Proces je pouzdan pod uslovom da se postrojenje adekvatno održava. Može do i do problema u radu ukoliko industrija ispušta otpadne vode sa kvalitetom lošijim od propisanog.

Proces je pouzdan pod uslovom da se postrojenje adekvatno održava. Može do i do problema u radu ukoliko industrija ispušta otpadne vode sa kvalitetom lošijim od propisanog.

Štetni uticaji na okolinu

Šteta od buke i mirisa je limitirana, zbog toga što su mjere za uklanjanje uklju ene u projekat.



Na bazi navedenog najoptimalnija varijanta je sa intenzivnim procesom sa aktivnim muljem, odnosno SBR proces, prevashodno zbog lakog prelaska sa ljetnjeg na zimski režim, koji se postiže isklju enjem potrebnog broja radnih jedinica. Metod rada u toku funkcionisanja projekta. Funkcionisanje projekta

bi e prilago eno specifi nostima posmatranog projekta. Kako bi ciljevi zaštite životne sredine bili postignuti funkcionisanje predmetnog postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda na predmetnoj lokaciji mora biti usaglašeno sa svim propisima iz domena životne sredine. Na osnovu ovoga mora postojati jedinstvena metodološka osnova sa jasno definisanim koracima za analizu ovih odnosa, koja poti e od neophodnosti ispunjenja osnovnih principa kompatibilnosti, uskla enosti nivoa analize i sukcesivne razmjene informacija. U smislu opštih metodoloških na ela Elaborat procjene uticaja je ura en tako, što su prethodno definisani: osnove za analizu uticaja, polazni podaci i projektna dokumentacija.

36

Ure enje pristupa i saobra ajnih puteva. Pristup lokaciji kampa 5 Bio e, u okviru koje se nalazi postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda obezbije en je preko pristupnog asfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša, tako da nijesu u fazi izrade projektne dokumentacije i Elaborata procjene uticaja razmatrana alternativna rješenja. Monitoring. Tokom funkcionisanja predmetnog postrojenja za

pre iš avanje otpadnih voda sve mjere predvi ene za smanjenje uticaja na životnu sredinu treba da budu pra ene i sprovo ene od strane ovlaš ene institucije. U tom smislu e mogu i uticaji na životnu sredinu biti uskla eni sa efikasnoš u predvi enih mjera. Izbor opreme i tehnologije rada, je prije svega uslovljena namjenom objekta, što je Nosioca projekta i opredijelilo da instalira opremu u skladu sa odre enim zahtjevima. Predmetna oprema je savremena i zadovoljava standarde u pogledu zaštite životne sredine.

37

5. OPIS SEGMENATA ŽIVOTNE SREDINE 5.1. Stanovništvo (naseljenost i koncentracija) Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera. U blizini lokacije postrojenja nema individualnih stambenih objekata. Lokacija se sa zapadne strane grani i sa pristupnim asfaltnim putem, koji vodi do kampa Inženjera i kampa Mora ica. Sa isto ne strane je brdovit teren, dok je sa sjeverne u neposrednoj blizini izgra en kamp za inženjere. Na odre enoj udaljenosti od ove lokacije jugoisto no u odnosu na lokaciju projekta nalaze se izgra eni objekti kampa I, koji su namijenjeni kao kancelarijski prostori za smještaj zaposlenih kod Izvo a radova, odnosno Nosioca projekta. 5.2. Flora i fauna Podaci o flori i fauni dati za predmetnu lokaciju opisani u poglavlju 2.6. 5.3. Kvalitet zemljišta U cilju odre ivanja kvaliteta zemljišta, odnosno utvr ivanja sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu u toku 2016. godine, izvršeno je uzorkovanje i analiza zemljišta u 10 gradskih naselja u Crnoj Gori. U ovim uzorcima je izvršena analiza na mogu e prisustvo neorganskih materija (kadmijum, olovo, živa, arsen, hrom, nikal, fluor, bakar, molibden, bor, cink i kobalt) i organskih materija (policikli ni aromati ni ugljovodonici, polihlorovani bifenili, PCB kongeneri, organokalajna jedinjenja, triazini, ditiokarbamati, karbamati, hlorfenoksi i organohlorni pesticidi). Uzorci zemljišta u blizini trafostanica ispitivani su na mogu i sadržaj PCB i na odre enim lokacijama dioksina i furana. Rezultati ispitivanja su upore ivani sa maksimalno dozvoljenim koncentracijama (MDK) normiranim Pravilnikom o dozvoljenim koli inama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje („Sl. list RCG“, br. 18/97). Na lokaciji gdje je instalirano postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda nijesu ra ene analize kvaliteta zemljišta. 5.4. Hidrogeološke karakteristike Generalno, stijene u slivu rijeke Mora e svrstavamo u vodopropustne, kompleks vodopropustnih i vodonepropustnih stijena i vodonepropustne stijene.

38

Vodopropustne stijene u slivu, u zavisnosti od tipa poroznosti dijelimo na vodopropustne stijene sa kavernozno-pukotinskom poroznoš u i vodopropustne stijene sa intergranularnom poroznoš u. Vodopropusne stijene sa kavernozno-pukotinskom poroznoš u zauzimaju najve e rasprostranjenje u slivu rijeke Mora e. Predstavljene su: 1. kre njacima i re e dolomitima srednjeg trijasa 2. kre njacima i re e dolomitima srednjeg i gornjeg trijasa 3. kre njacima i re e dolomitima srednje i gornje jure 4. kre njacima sa re im pojavama dolomita gornje jure 5. kre njacima sa re im pojavama dolomita gornje jure i donje krede 6. kre njacima sa re im pojavama dolomita donje krede 7. kre njaci gornje krede Mezozojske karbonatne stijene u slivu predstavljene su uglavnom kre njacima, koji se re e smjenjuju sa dolomiti nim partijama. Kao što se vidi sa hidrogeološke karte, ove stijene zauzimaju zapadne, centralne i južne djelove sliva Mora e, i predstavljaju sastavni dio karsta Crne Gore. Generalno ih karakteriše bezvodnost i prakti no sve padavine poniru u podzemlje. U ovim terenima se nailazi na sve karstne oblike i pojave koje su karakteristi ne za holokarst. Skarš enost i ispucalost ovih stijena svrstava ih u grupu dobro vodopropustnih stijena. Djelovi terena izme u Male rijeke i rijeke Cijevne svrstavaju se me u najintenzivnije skarš ene terene u Crnoj Gori. Dubine do podzemnih voda u ovim terenima su velike, obzirom na morfologiju terena, a prema dosadašnjim saznanjima najve i dio podzemnih voda karstnih terena drenira se u zonama erozionih bazisa, tj. u zonama rije nih korita. No, dio podzemnih karstnih voda se preliva i u druge vodonosnike, kao što je primjer sa karstnim vodama sjevernog oboda Zetske ravnice koje prihranjuju vodonosnik intergranularne poroznosti Zetske ravnice. Hidrološki uslovi i padavinski režim u slivu uslovljavaju i znatne sezonske promjene u režimu karstnih podzemnih voda. Naime, sezonske oscilacije padavina uslovljavaju zna ajne razlike u oscilacijama karstnog vodonosnika, izdašnosti brojnih izvora, kao i prihranjivanju vodotoka. Razlika izme u maksimalnih i minimalnih proticaja izvora koji se prihranjuju iz karstnog sliva je i preko 100 putu, pa brojni izvori tokom dugih bezvodnih perioda presuše. Sve to uslovljava i zna ajne oscilacije u proticaju rijeke Mora e i prakti no svih njenih pritoka. Upravo ove karakteristike karstnog vodonosnike ine rijeku Mora u i njene pritoke klasi nim buji nim rijekama. Karstni tereni u slivu rijeke Mora e se prihranjuju uglavnom od infiltracije atmosferskog taloga, dok se u zonama vodotoka niži djelovi karstnog vodotoka prihranjuju i površinskim vodama. Tako vode rijeke Mora e prihranjuju karstne vodonosnike koji se prazne preko izvora u njenom obodu. Mnoge nepoznanice u preciznijem sagledavanju prihranjivanja karstnog vodonosnika od voda rijeke Mora e,

39

posebno u zoni Podgorice (nižih kota sliva), zahtijevaju dodatna sveobuhvatna istraživanja. U vodopropusne stijene sa intergranularnom poroznoš u svrstani su: glaciofluvijalni sedimenti (glf) Zetske ravnice, terasni sedimenti (t) korita Mora e na kojima se nalazi postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda; aluvijalni sedimenti (al) korita Mora e i njenih pritoka i nevezani, deluvijalni sedimenti (d) na brdsko-planinskim padinama (umirene drobine ili «žive» drobine – sipari). Glaciofluvijalni sedimenti Zetske ravnice predstavljaju najzna ajniji vodonosnik sa intergranularnom poroznoš u u Crnoj Gori. Terasni sedimenti u kanjonu rijeke Mora e izgra eni su od šljunkova, pjeskova, ve ih djelimi no zaobljenih blokova. esto su vezani i ine konglomerate, pa formiraju vretikalne zasjeke. Vodopropusnost ovih sedimenata je velika, što je potvr eno i crpenjem iz postoje ih bunara na izvorištu Bio e i preko više bunara koji se koriste za individualna doma instva (kf=1x103 cm/s). Aluvijalni sedimenti su predstavljeni pjeskovima, šjlunkovima i ve im zaobljenim valucima, uglavnom kre nja kog porijekla. Nailazi se i na zrna od rožnaca, eruptiva, pješ ara. Ovi sedimenti su nevezeni a nalaze se u samoj zoni vodotoka. Vodopropusnost ovih sedimenata je veoma dobra. Deluvijalni sedimenti nemaju ve eg hidrogeološkog zna aja za predmetnu problematiku. ine ih drobine i sipari, izgra eni od nezaobljenih komada stijena osnovnog gorja. Tamo gdje su ve im dijeom brdske padine izgra ene od flišolikih sedimenata drobine imaju zna ajno u eš e glinovito-pjeskovite komponente. To je esto slu aj u gornjem dijelu sliva rijeke Mora e. Kad imaju ve u debljinu i rasprostranjenje u ovim sedimentima se formiraju vodonosnici ograni enog rasprostranjenja, koji se dreniraju preko povremenih izvora ili izvora male izdašnosti. 5.5. Kvalitet vazduha Donošenjem Pravilnika o na inu i uslovima pra enja kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 21/2011) propisan je na in pra enja kvaliteta vazduha i prikupljanje podataka, kao i referentne metode mjerenja, kriterijumi za postizanje kvaliteta podataka, obezbje ivanje kvaliteta podataka i njihova validacija. Kontrola i pra enje kvaliteta vazduha vrši se radi ocjenjivanja, planiranja i upravljanja kvalitetom vazduha. Analiza dobijenih rezultata služi kao osnov za predlaganje mjera za poboljšanje i unaprje enje kvaliteta vazduha. Godišnji izvještaj je izra en na osnovu prikupljenih i obra enih podataka iz Izvještaja programa kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore u 2016. godini, koji je realizovan u skladu sa Programom monitoringa za 2016. godinu.

40

Ocjena kvaliteta vazduha vršena je u skladu sa Uredbom o utvr ivanju vrste zaga uju ih materija, grani nih vrijednosti i drugih standarda kvaliteta vazduha ("Sl. list CG", br. 45/08, 25/12). Mjerenja kvaliteta vazduha na lokaciji projekta nijesu ra ena, ali se kao približan reper može imati u vidu kvalitet vazduha Podgorice, koja je od lokacije kampa udaljena oko 12 km. Na lokaciji instalirano potrojenje za pre iš avanje otpadnih voda ne e proizvesti emisije štetnih supstanci u vazduh. 5.5.1. Rezultati mjerenja koncentracije zaga uju ih materija u vazduhu u Podgorici za 2016. godinu D.O.O. „Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore“ (CETI), realizovao je Program kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore za 2016. godinu. Programom je obuhva eno sistematsko mjerenje imisije zaga uju ih materija u vazduhu na automatskim mjernim stanicama. U Podgorici su vršena kontinuirana mjerenja zaga uju ih materija: azot(II)oksida (NO), azot(IV)oksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx), ugljen(II)oksida (CO), PM10 estica, sadržaja olova (Pb), benzo(a)pirena (BaP), relevantnih predstavnika PAH-ova (markera benzo(a)pirena) i ukupnih PAH-ova u PM10. Dvije jedno asovne srednje vrijednosti azot(IV)oksida (NO2) su bile iznad propisane grani ne vrijednosti (200 g/m3). U skladu sa Uredbom grani na vrijednost za jedno asovne srednje vrijednosti ne smije biti prekora ena preko 18 puta godišnje, što zna i da je po osnovu ovog parametra vazduh bio u okviru propisanih normi. Srednja godišnja koncentracija je iznosila 27,48 g/m3, što je ispod propisane srednje godišnje grani ne vrijednosti (40 g/m3). Sve maksimalne osmo asovne srednje vrijednosti ugljen(II)oksida (CO)na ovoj lokaciji su bile ispod propisane grani ne vrijednosti od 10mg/m3. Srednja godišnja vrijednost 8- asovnih vremena usrednjavanja iznosi 1,14mg/m3, što ukazuje da je kvalitet vazduha zadovoljavaju i sa aspekta uticaja koncentracije ugljen(II)oksida (CO). Srednje dnevne vrijednosti PM10 estica su 81 dan (365 dana validnih mjerenja) prelazile propisanu grani nu vrijednost (50 g/m3). Dozvoljeni broj prekora enja je 35. Srednja godišnja koncentracija PM10 estica iznosila je 38,69 g/m3, što je ispod, ali blizu propisane grani ne vrijednosti koja iznosi 40 g/m3.

41

PM10 estice su analizirane na sadržaj olova za koje su propisani standardi kvaliteta vazduha na godišnjem nivou. Sadržaj olova, ra unato kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka je zna ajno ispod propisane grani ne vrijednosti. Vršene su analize PM10 estica na sadržaj benzo (a) pirena i drugih relevantnih policikli nih aromati nih ugljovodonika: benzo (a) antracena, benzo (b) fluoroantena, benzo (j) fluoroantena, benzo (k) fluoroantena, ideno (a,2,3-cd) pirena i dibenzo (a,h) antracena i ostalih PAH-ova za koje nijesu propisanistandardi kvaliteta vazduha ve samo mjere kontrole imisija. Sadržaj benzo (a) pirena izra unat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka bio je 3,5 ng/m3. Ciljna vrijednost propisana sa ciljem zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do 2015. godine iznosi 1ng/m3. 5.6. Kvalitet vode rijeke Mora e Kao što je u prethodnom dijelu elaborata navedeno, sa zapadne strane lokacije projekta proti e rijeka Mora a. Obzirom da je Nosilac projekta planirao i izgradio više sadržaja u ovoj zoni, a ne samo postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda, to je u skladu sa zakonskim propisima, kao i u cilju utvr ivanja po etnog stanja izvršio ispitivanje kvaliteta vode rijeke Mora e i to iznad i ispod mjesta lokacije projekta. Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore d.o.o. je na osnovu zahtjeva Nosioca projekta uradio fizi ko-hemijsku analizu površinske vode rijeke Mora e. U izvještaju br. 00-1000/1/325/324/04 od 12.05.2015. godine prikazani su rezultati analize za dvije lokacije: Mora ica-prije privremenog eli nog mosta i elj-poslije privremenog eli nog mosta, odnosno nizvodno ispod predmetne lokacije. U skladu sa dobijenim rezultatima fizi ko-hemijske analize oba ispitivana izorka odgovaraju klasi vode A3, prema Uredbi o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda ("Sl. list CG", br. 2/07). Shodno monitoringu kvaliteta rijeke Mora e, zbog izgradnje više kampova u ovoj zoni, kao i izvo enja radova na izgradnji autoputa, posljednja mjerenja kvaliteta rijeke Mora e uradio je Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju-Sektor za ispitivanje kvaliteta voda i vazduha (laboratorija za kvalitet voda). Ova ispitivanja su ra ena u martu 2018. godine, a rezultati ispitivanja su dati u prilogu ovog elaborata. 5.7. Kvalitet podzemnih voda Kvalitet podzemnih voda itavog prostora je na nivou vode za pi e (što je potvr eno rezultatima koji su dati u prilogu elaborata). To je potvr eno koriš enjem vode iz južnog kolektora za vodosnabdijevanje Bio a. A u sjevernom kolektoru, koji se napaja vodom iz rijeke Mora e, su tako e

42

kvalitetne vode, što se potvr uje priloženim analizama kvaliteta vode rijeke Mora e. Brzina kretanja podzemne vode je mala, i amortizuje u potpunosti dužinu života bakterija, koje bi podzemno mogle do i u okolinu. Na samoj lokaciji nalaze se bunari, iznad (po smjeru podzemnog toka) upojnih bunara, ija se voda koristi za sanitarne potrebe.

5.8. Klimatske karakteristike sa meteorološkim pokazateljima Analiza klimatskih karakteristika sa meteorološkim pokazateljima za podru je Glavnog grada data je u poglavlju 2.5. 5.9. Izgra enost prostora lokacije i njene okoline Lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda pripada teritoriji Bio a, Glavni grad Podgorica. Lokacija se sa zapadne strane grani i sa pristupnim asfaltnim putem, koji vodi do kampa Inženjera i kampa Mora ica. Sa isto ne strane je brdovit teren, dok je sa sjeverne u neposrednoj blizini izgra en kamp za inženjere. Na odre enoj udaljenosti od ove lokacije jugoisto no u odnosu na lokaciju projekta nalaze se izgra eni objekti kampa I koji su namijenjeni za smještaj zaposlenih kod Nosioca projekta. Predmetna lokacija se nalazi u blizini rijeke Mora e, koja proti e sa zapadne strane predmetne lokacije. Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera. 5.10. Nepokretna kulturna dobra i zašti ena prirodna dobra Na osnovu sagledavanja raspoloživih podataka za podru je nema podataka da na ovom prostoru postoje nepokretna kulturna dobra, a samim tim ni zašti ena prirodna dobra.

43

6. OPIS MOGU IH ZNA AJNIH UTICAJA Na dijelu lokacije kampa 5 Bio e predvi eno je postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda BP ASP 150 EKO. Tokom rada postrojenja, usljed pre iš avanja otpadne vode kao posljedica pre iš avanja javlja se odre ena koli ina mulja. Uklanjanje mulja iz postrojenja se dalje rješava u skladu sa zakonskim propisima. Mogu i uticaji projekta na životnu sredinu i njihove karakteristike mogu se svesti na dvije kategorije uticaja i to: mogu i uticaj otpadnih voda koje nakon pre iš avanja idu u recipijent i mogu i uticaj neadekvatnog odlaganja viška mulja. Tako e, treba naglasiti da su uticaji mogu i u toku izvo enja projekta i u toku njegove eksploatacije. Ovi uticaji navedeni su taksativno:

vizuelno estetsko narušavanje pejzaža privremenim zauzimanjem terena za potrebe izvo enja gra evinskih radova,

minimalno zaga enje vazduha prašinom zaga enje zemljišta nekontrolisanim odlaganjem iskopanog,

gra evinskog materijala i vrstog otpada, minimalno pove anje buke i vibracija pri radu gra evinskih mašina i

vozila, Svi navedeni uticaji odnose se na prostor lokacije za izgradnju PPOV-a u mjestu Bio e, Glavni grad Podgorica. Navedeni uticaji su privremenog karaktera i obzirom na obim radova za instaliranje predmetnog postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, uticaji u toku izvo enja radova mogu se smatrati zanemarljivim. 6.1. Uticaj na kvalitet vazduha U toku izvo enja radova a) Proizvodnja prašine usled iskopavanja predstavlja jedan od problema za vrijeme faze izgradnje PPOV. Izduvni gasovi mehanizacije koja se angažuje na izvo enju radova može uticati na kvalitet vazduha. Ovi izduvni gasovi sadrže CO2, CO, NOX, okside sumpora i ostale organske zaga iva e nastale prilikom sagorijevanja goriva. Da bi se obavio proces iskopavanja temelja i ostalih zemljanih radova neophodno je angažovati bager, utovarnu lopatu i kamion za odvoz otkopanog

44

materijala. Kao pogonsko gorivo, nabrojane mašine koriste dizel gorivo, a njegova potrošnja je 0.2 kg/kWh. Radovi na iskopavanju terena za postavljanje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda traju veoma kratko, odnosno oko 1-2 dana. Prora un je sproveden na osnovu specifikacija i standarda koje moraju zadovoljavati pogonski motori radnih mašina i planiranog broja radnih sati mašina. Sve pogonske mašine moraju zadovoljavati norme standarda grani nih emisija EU Direktivom 97/68/EC kojom su za proizvo e definisani standardi. Implementacija propisa otpo ela je 1999. g. sa EU Stage I, dok je EU Stage II od 2001.godine. Primjena mnogo strožijih standarda dopuštenih emisija štetnih materija EU Stage III i Stage IV vezana je za 2006. odnosno 2014. godinu prema Direktivi 2004/26/EC. Ukupne emisije u nastavku su prora unate prema grani nim vrijednostima za vanputnu mehanizaciju, tj. radnu opremu za standardizovane dopuštene emisije CO, HC, NOx i PM10. Tako, radne mašine koje e se koristiti na izgradnji transfer stanice, treba da zadovoljavaju minimum odrednice standarda EU Stage IVb. U tabelama, kako slijedi, prikazane su maksimalne vrijednosti emisije štetnih gasova i prašine ( esti nih materijala) usljed angažovane mehanizacije za izgradnju transfer stanice u opštini Šavnik pri istovremenom radu svih mašina, a emisije su prora unate prema podacima o predvi enim radnim mašinama i njihovim radnim satima (prora un prema EU Stage IV). S obzirom da e prora unate emisije predstavljati maksimalne dozvoljene, stvarne emisije e biti manje. Stoga se prora unate emisije mogu posmatrati kao tzv. najgori slu aj (worst case) emisije izduvnih gasova. Tabela 6.1.1. EU standardi emisije izduvnih gasova za teška dizel vozila (g/kWh) Standard CO CH NOx PM Euro IV 1,5 0,46 3,5 0,02 Euro V 1,5 0,46 2,0 0,02 U skladu sa prezentovanim možemo prora unati sastav izduvnih gasova mašina koje rade na iskopu materijala (tabela 6.1.2.).

45

Tabela 6.1.2. Koli ina i sastav izduvnih gasova iz mašina koje rade na iskopu materijala

Vrsta opreme

Snaga motora kW

Koli ina izduvnih gas.m3/s

Ukupna emisija gasova m3/s

CO2 CO NOx SO2 Aldehidi

Utovariva 164 0.113 0.00113 0.00126 0.000113 0.000017 0.0000002 Bager 110 0.0814 0.00818 0.00089 0.00008 0.000011 0.0000001 Kamion 187 0.261 0.0261 0.00292 0.00026 0.000036 0.0000055 Prikazani rezultati koli ine i sastava izduvnih gasova pokazuju da prezentovane koli ine zaga uju ih materija ne mogu izazvati negativne uticaje na kvalitet vazduha na ovom podru ju. Na osnovu izloženog smatramo da nema potrebe vršiti pra enje stanja životne sredine u toku izgradnje objekta. U toku eksploatacije Usled funkcionisanja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (sanitarno-fekalnih voda) uticaj na kvalitet vazduha ne postoji. b) Kvalitet vazduha umnogome zavisi od meteoroloških parametara i klimatskih karakteristika. Ovo zna i da e i kvalitet vazduha biti razli it u razli itim godišnjim dobima i pri razli itim vremenskim prilikama. c) Obzirom na položaj lokacije projekta ne postoji mogu nost prekograni nog zaga enja vazduha. 6.2. Uticaj na kvalitet voda U toku izvo enja radova U toku izvo enja radova na izgradnji postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, kvalitet voda na i oko lokacije (rijeka Mora a) se može ugroziti (samo potencijalno) usljed ispuštanja ulja, maziva i goriva iz mehanizacije, koja se koristi u toku izgradnje postrojenja, i to u toku redovnih servisa koji se obavljaju u fazi izvo enja radova. Pomenuti uticaji su privremenog karaktera i prestaju nakon izgradnje postrojenja. U fazi izgradnje voda e se koristiti minimalno u svrhu same gradnje, iš enja gradilišta, kao i za li ne potrebe radnika.

46

U toku eksploatacije a) Nosioc projekta je predvidio izgradnju postrojenja za pre iš avanje sanitarno-fekalnih otpadnih voda iz objekata kampa 5 Bio e. Otpadna voda ima karakter otpadnih voda iz doma instva, dakle bez toksi nih ili opasnih materija koje bi mogle ugroziti recipijent. Nosilac projekta planira ispuštanje pre iš enih otpadnih voda u recipijent, odnosno u upojni bunar, u cilju eliminisanja mogu nosti ugrožavanja rijeke Mora e, koja proti e u blizini lokacije projekta. Na osnovu ovoga ne e biti uticaja zaga uju ih materija na kvalitet površinskih voda ovog podru ja. Površinskih voda na lokaciji nema, ali u blizini lokacije proti e rijeka Mora a koja ne e biti direktni recipijent za pre iš ene otpadne vode. b) Ne postoji mogu nost uticaja na prekograni no zaga ivanje voda kada je lokacija ovog projekta u pitanju. 6.3. Uticaj na zemljište U toku izgradnje a) Što se fizi kih uticaja na zemljište ti e (promjena lokalne topografije, erozija tla, klizanje zemljišta i sli no) izgradnjom predmetnog projekta ne e do i do njihove promjene. Naime, lokacija projekta je na ravnom terenu, tako da izgradnjom PPOV-a ne e do i do zna ajnijih topografskih promjena, erozije tla i klizanja zemljišta. b) Neadekvatno odlaganje otpada potencijalno (gra evinski šut i materijal iz otkopa) može dovesti do privremene devastacije prostora prilikom izvo enja projekta. Tako e, ukoliko se na lokaciji projekta vrši zamjena ulja i punjenje rezervoara kamiona i gra evinskih mašina gorivom može potencijalno do i usljed prosipanja ulja ili goriva do zaga enja zemljišta. Ovaj uticaj je ograni enog vremenskog trajanja, odnosno do momenta završetka projekta. Izvo radova mora preduzeti pravilne mjere prilikom upravljanja i odlaganja otpada. U cilju sprje avanja kontaminacije zemljišta, najbolje rješenje za otpadni materijal je njegova klasifikacija i odlaganje u skladu sa njegovim porijeklom i karakteristikama.

47

U toku eksploatacije a) Zbog namjene projekta nijesu mogu i uticaji njegovog funkcionisanja na zemljište. Pre iš ena otpadna voda bi e ispuštena u upojni bunar i mora odgovarati kvalitetu u skladu sa Pravilnikom da može biti ispuštena u recipijent. Prema tome, u toku urednog i redovnog rada postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, ne postoje uticaji na zemljište. b) Predmetni projekat za potrebe funkcionisanja ure aja koristi e veoma malu površinu zemljišta na lokaciji, ali to ne e imati zna ajnije posljedice, jer je zemljište planirano za ovu namjenu. c) Obzirom da je ovaj prostor namijenjen za izgradnju postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, jasno je da je on za vrijeme postojanja PPOV-a na lokaciji izgubljen kao poljoprivredno zemljište. d) Na lokaciji nema mineralnih bogatstava, pa nema ni uticaja projekta na njih. e) Odlaganje otpada potencijalno može imati uticaja na kvalitet životne sredine na lokaciji projekta ukoliko se ne bude vršilo njegovo adekvatno uklanjanje. Tako je nakon izvo enja projekta sav gra evinski otpad i višak gra evinskog šuta potrebno ukloniti sa lokacije. Komunalni otpad sa lokacije kampa 5 Bio e bi e odlagan u kontejnere i odvožen od strane nadležnog komunalnog preduze a na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici. Kanalizacioni mulj koji se stvara u toku rada postrojenja tako e može imati negativan uticaj, ukoliko se ne bi izvršilo njegovo adekvatno tretiranje i odlaganje. Ovdje treba napomenuti da se radi o malim koli inama otpadnog mulja obzirom na kapacitet postrojenja. 6.4. Uticaj na lokalno stanovništvo a) U toku funkcionisanja projekta ne e do i do promjene u broju i strukturi stanovništva u ovoj zoni. Promjena e se ogledati samo u pove anju broja ljudi na lokaciji, prvenstveno za broj zaposlenih koji e raditi na postrojenju. Funkcionisanjem projekta ne e do i do pove anja stalne naseljenosti, pa samim tim ni do pove anja koncentracije stanovništva. Kao što je prethodno opisano PPOV nije u neposrednoj blizini okolnih naselja. Pošto e postrojenje raditi za potrebe kampa 5 Bio e, to e na lokaciji postrojenja biti zna ajan broj zaposlenih kod Inženjera koji vrši nadzor nad izgradnjom dionice autoputa Smokovac-Uva -Mateševo, a koji e koristiti kapacitete kampa. Me utim, zbog toga ne e biti negativnih uticaja kao što je migracija stanovništva.

48

b) Vizuelni uticaji ne e biti povoljni u toku izvo enja projekta, obzirom da e u tom periodu biti gradilište, ali e nakon završetka izvo enja projekta u toku njegovog funkcionisanja ovi uticaji biti pozitivni. Vizuelni uticaji e biti znatno smanjeni, jer je lokacija postrojenja zaklonjena ogradom. PPOV nije u neposrednoj blizini okolnih naselja i zbog toga ne e biti negativnih uticaja na zdravlje stanovništva. Uticaji na vodu, vazduh i zemljište za vrijeme faze eksploatacije, prethodno opisani, bi e pravilno sanirani kako bi se izbjegle bilo kakve javne neprijatnosti. Rad postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) ima e planirane efekte na ovo podru je. PPOV e obezbijediti tretman sanitarno-fekalnih voda iz kampa 5 Bio e. Osim toga, funkcionisanjem postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda sprije e se ispuštanje nepre iš enih otpadnih voda u recipijent. c) U slu aju neadekvatnog rada projekta, u kumulativnom smislu, ne može do i do kumuliranja projekta sa efektima drugih objekata. d) Buka nastala usled rada mašina tokom izvo enja radova se ne može sprije iti, ali u samoj blizini postrojenja nema naselja i lokalno stanovništvo ne e biti ugroženo. Lokacija PPOV-a nije u neposrednoj blizini naseljenog podru ja. Zbog toga buka nastala u toku izgradnje ne e imati uticaja na stanovništvo. 6.5. Uticaj na ekosisteme i geološku sredinu a) U toku faze izgradnje nema uticaja na biljni i životinjski svijet. Lokacija na kojoj se gradi postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda je livadski prostor, tako da na njoj nema druge vegetacije. Na ovom prostoru nema ugroženih vrsta biljnih i životinjskih vrsta, koje bi bile uzurpirane usled izgradnje postrojenja. b) U toku izvo enja projekta ne e do i do gubitka i ošte enja geoloških, paleontoloških i geomorfoloških osobina terena. 6.6. Uticaj na namjenu i koriš enje površina Pored podru ja koje je zauzeto izgradnjom postrojenja i okolne površine se koriste u toku izgradnje. Ove površine su: radna površina, prostor koji zauzimaju objekti kampa 5 Bio e, putevi za komunikaciju unutar lokacije kampa i parking prostori. Pristup predmetnoj lokaciji omogu en je preko pristupnog asfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša. Lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda je od malog ekološkog zna aja i zbog toga nema bitnijih uticaja koji se mogu navesti.

49

Obzirom da je namjena lokacije izgradnja postrojenja, ne e biti uticaja na trenutnu upotrebu zemljišta, koje je livadska površina. Radi se o maloj površini koje zahvata lokacija postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, koja iznosi oko 150,00 m2. 6.7. Uticaj na zašti ena prirodna i kulturna dobra i njihovu okolinu Ne postoje nikakvi dokazi o zašti enim prirodnim, arheološkim i istorijskim dobrima na lokalitetu postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) i zbog toga se ne posmatraju uticaji na njih. 6.8. Uticaj na karakteristike pejzaža Pejzaž lokalnog podru ja ne e se promijeniti kao rezultat izgradnje postrojenja, zbog toga što se postrojenje postavlja u zemlju na maloj površini. 6.9. Uticaji u slu aju akcidenta Efikasan rad postrojenja za pre iš avanje sanitarno-fekalnih otpadnih voda iz objekata kampa 5 Bio e postiže se samo kada svi djelovi postrojenja rade uskla eno u skladu sa Uputstvom za rad postrojenja, pra ene sa redovnim mjerenjem bitnih parametara. U slu aju kada PPOV jedinice ne rade ispravno, može do i do kvara sistema i pojave akcidentnih situacija, tako da ovo može rezultirati kvalitetom tretirane otpadne vode koji nije u okviru dozvoljenih nivoa. Na osnovu iskustva prilikom rada sli nih postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, sljede e vanredne okolnosti se mogu javiti u toku redovnog rada PPOV-a:

Karakteristike otpadne vode razli ite od projektovanih vrijednosti Nestanak struje Mehani ki kvar opreme Procedure primijenjene za rad postrojenja nijesu primjenljive za kvalitet

otpadne vode Remont postrojenja.

50

7. OPIS MJERA ZA SPRJE AVANJE, SMANJENJE ILI OTKLANJANJE ŠTETNIH UTICAJA

Tokom realizacije projekta „Postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda za potrebe kampa 5 Bio e“ u cilju obezbje ivanja optimalnog rada, zaštite životne sredine i zdravlja ljudi od eventualnog štetnog uticaja ovog zahvata, neophodno je sprovesti mjere u cilju spre avanja ili eliminisanja mogu eg zaga enja. Cilj utvr ivanja mjera za smanjenje ili spre avanje zaga enja jeste da se ispitaju eventualne mogu nosti eliminacije zaga enja ili pak redukcije utvr enih uticaja. Na operativnom planu, stalnim upore enjem analiza projektovanih parametara, neophodno je definisati termine za provjeru koji bi omogu ili, da se na projektnom planu, sa jedne strane, iskoriste informacije vezane za životnu sredinu, a sa druge da se utvrdi uskla enost predvi enih rješenja sa ekološkim zahtjevima. Zaštita životne sredine podrazumijeva zaštitu vrijednih prirodnih i stvorenih vrijednosti u cilju održavanja i poboljšanja kvaliteta sredine, teritorije Bio a i šireg okruženja. Uslove za zaštitu životne sredine treba ispuniti na tri nivoa: u fazi projektovanja gradnje, u fazi izgradnje i u fazi koriš enja. U cilju zaštite životne sredine neophodno je pridržavati se važe ih zakonskih propisa i normativa, a kojima su obuhva ena slede a podru ja: urbana ekologija, zaštita od požara, zaštita od buke, termotehni ka zaštita objekta i zaštita od zaga enja vode, vazduha i zemljišta. Tehnologija gra enja i upotreba potrebne mehanizacije, moraju biti prilago ene komunalnim odlukama koje štite uslove planiranih objekata, o uvanje sredine i sanitarno-higijenske mjere za o uvanje prostora. Kao što je u poglavlju 3 navedeno prilikom funkcionisanja projekta neophodno je predvidjeti odgovaraju e mjere zaštite životne sredine koje su u skladu sa zakonskim propisima. 7.1. Mjere ublažavanja u toku faze izgradnje U prethodnom poglavlju prikazani su mogu i uticaji na životnu sredinu koji se mogu javiti u toku izgradnje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Prema

51

tome neke od mjera ublažavanja planirane za fazu izgradnje mogu se opisati na slede i na in:

U toku izgradnje PPOV-a javlja se mogu nost stvaranja otpada koji se mora odlagati na definisano mjesto u okviru zone lokacije. Ovo je neophodno, jer sa zapadne strane predmetne lokacije proti e rijeka Mora a, tako da je u fazi izgradnje za stvoreni otpad potrebno izvršiti ispravno planiranje i njegovo odlaganje. Svako podru je za skladištenje mora biti projektovano tako da odgovara topografiji terena i minimalizuje uticaje na okolno podru je.

Obzirom na postoje e stanje lokacije za izgradnju PPOV-a ne e do i do

gubitka vegetacije (osim trave), pri emu štetni uticaji na floru i faunu na lokaciji projekta prakti no ne postoje.

Za ovaj biološki ure aj nije potrebna instalacija bilo kog eksternog

objekta za postavljanje elektronske i druge opreme, jer je ve instalirana u ure aju. Instalacija ovog biološkog ure aja je jednostavna i nije potrebno izvoditi konkretne radove, osim u slu aju podzemnih voda. Onda je potrebno napraviti na dnu ure aja betonsku plo u za njegovo fiksiranje. Tako e, nije neophodno puniti ure aj vodom tokom njegove instalacije.

7.2. Mjere ublažavanja u toku faze eksploatacije U toku faze eksploatacije potrebno je predvidjeti mjere koje se odnose na rješavanje odlaganja i dozvoljene namjene mulja nastalog prilikom rada postrojenja, rješavanje daljeg postupka sa otpadnim vodama poslije procesa pre iš avanja ukoliko se pokaže da kvalitet pre iš ene otpadne vode ne odgovara kvalitetu da može biti ispušten u recipijent (upojni bunar), tretman vrstog komunalnog otpada sa prostora lokacije.

Neke od mjera ublažavanja planirane za fazu eksploatacije su:

Najvažnija mjera spre avanja zaga enja u toku rada postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda jeste pridržavanje uputstva za rad postrojenja i normalno njegovo funkcionisanje. Pri tome je neophodno obezbijediti probni rad postrojenja u cilju utvr ivanja parametara koji se odnose na stepen pre iš avanja. Ovo je obaveza isporu ioca postrojenja.

Otpadna voda nakon prolaska kroz postrojenje za pre iš avanje mora

ispuniti crnogorske i EU standarde, tako da otpadna voda ne smije imati negativan uticaj na recipijent. Ukoliko kvalitet izlazne vode ne bude

52

odgovarao kvalitetu vode recipijenta ista se mora vratiti na po etak procesa pre iš avanja.

Otpadna voda ima karakter otpadnih voda iz doma istva, dakle bez

toksi nih ili opasnih materija koje bi mogle ugroziti recipijent. Nosilac projekta planira ispuštanje pre iš enih otpadnih voda u recipijent, odnosno u upojni bunar, uz obezbje enje odgovaraju eg monitoringa njihovog kvaliteta.

Otpadni mulj na lokaciji PPOV-a bi e predat ovlaš enom preduze u sa

kojim je nosilac projekta dužan da potpiše Ugovor o preuzimanju. Komunalni kanalizacioni mulj može se koristiti za svrhe utvr ene lanom 59 Zakona o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, br. 64/11) samo ako je prethodno obra en i ako ispunjava uslove u pogledu grani nih vrijednosti za koncentracije teških metala, organskih materija, patogenih organizama i procenta suve materije iz Priloga 1 Pravilnika o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, koli ine, obim,

estalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu („Sl. list CG“, br. 89/09).

Zdravlje stanovnika zavisi od kvaliteta vode, vazduha i zemljišta.

Prethodno objašnjenje metoda mjera ublažavanja u toku izgradnje i eksploatacije postrojenja za pre iš avanje sanitarno-fekalnih otpadnih voda iz objekata kampa 5 Bio e obezbje uje da ne e biti negativnih uticaja po zdravlje stanovnika.

Sav vrsti otpad generisan na lokaciji kampa 5 Bio e bi e odlagan u

kontejnere, odakle e od strane nadležnog komunalnog preduze a biti odvožen na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici.

Ure aj e raditi uz minimalni nivo buke i minimalnu potrošnju el.

energije. I kona no, osnovne mjere ublažavanja uticaja PPOV-a su: - ispravan rad postrojenja i - amortizacija uticaja pre iš ene otpadne vode preko rezervoara-taložnika i preko upojnih bunara (vidi poglavlje tehni ko rješenje odvo enja pre iš enih otpadnih voda).

53

7.3. Mjere ublažavanja u slu aju akcidenta U toku funkcionisanja postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda na lokaciji kampa 5 Bio e mogu e su akcidentne situacije. Usljed akcidentne situacije predvi ene su sljede e mjere:

Ukoliko procedure primijenjene u toku rada postrojenja nijesu primjenljive za kvalitet otpadne vode, tada rukovodilac postrojenja mora podesiti procesne parametre i preko Uputstva za rad postrojenja provjeriti koje korake je neophodno preduzeti nakon poreme aja procesa. Prema tome, bitan aspekt za projektovanje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda je definisanje stepena kontrole potrebnog za pouzdan rad i dobre performanse postrojenja.

Za vrijeme poreme aja rada postrojenja otpadnu vodu treba reciklirati i/ili odvoziti cistijernama u gradski PPOV. Osnovne mjere zaštite životne sredine od PPOV-a na kampu 5 Bio e su:

- ispravan rad postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, - kontrola efluenta, - izravnanje proticaja sedimentacionim rezervoarom i taloženje

materija eventualno suspendovanih iz pre iš enih otpadnih voda, - uvo enje otpadne vode u upojne bunare radi amortizacije uticaja

na vode rijeke Mora e u kojoj je koeficijent razblaženja pri srednjim i visokim proticajima veoma visok,

- pri akcidentnim situacijama otpadnu vodu reciklirati i/ili odvoziti na gradski PPOV.

54

8. PROGRAM PRA ENJA UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU U skladu sa postoje im zakonskim propisima u Crnoj Gori, neophodan je i program pra enja stanja životne sredine (monitoring) u toku funkcionisanja projekta „Postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda za potrebe kampa 5 Bio e“, nosioca projekta „CHINA ROAD & BRIDGE CORPORATION“ D.O.O. - PODGORICA 1) Nosilac projekta je obavezan da preko nadležne institucije izvrši ispitivanje kvaliteta životne sredine na lokaciji prije puštanja i u toku probnog rada, u cilju dobijanja adekvatne slike stanja životne sredine na ovom lokalitetu. 2) Imaju i u vidu planiranu lokaciju i mogu e uticaje, a u cilju kvalitetnog sprovo enja mjera zaštite životne sredine datim Elaboratom o procjeni uticaja potrebno je kontrolisati slede e: • Monitoring kvaliteta otpadne vode Monitoring kvaliteta otpadne vode se mora vršiti prije, u toku i nakon tretmana. Za mjerenje performansi postrojenja za pre iš avanje predvi a se kontinuirana kontrola. Na postrojenju je potrebno obavljati sljede a mjerenja:

kontinuirani monitoring procesa monitoring kvaliteta otpadne vode monitoring kvaliteta efluenta

Potrebno je obezbijediti mjerenje kvaliteta otpadne vode, prije njihovog upuštanja u recipijent, prema Pravilniku o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, br. 45/08, 9/10, 26/12, 52/12 i 59/13). U tabeli 8.1 dati su parametri koji se mjere u postrojenjima za pre iš avanje otpadnih voda.

55

Tabela 8.1. Parametri koji se mjere u postrojenjima za pre iš avanje otpadnih voda Frekvencija monitoringa Predmet monitoringa Kontinualno (on-line instrumentima); rezultati se automatski šalju na glavni kompjuter i rukovodiocu postrojenja

nivo vode protok vode pritisak mutno a temperatura provodljivost

pH NO3 NH4 BPK5 TSM potrošnja kiseonika

doziranje hemikalija TSM efluenta mutno a efluenta amonijak u efluentu TSM mulja itd.

Laboratorijsko (dnevna kontrola) – potpuno u skladu sa zakonskim regulativama

nivo vode temperatura pH provodljivost mutno a boja TDS

NO2

NO3 NH4 BPK5 O2 S2- SM

KMnO4 potrošnja UV apsorbcija na 254 mm sedimentne estice mikobiološke

analize itd.

Laboratorijsko (mjese na kontrola) – potpuno u skladu sa zakonskim regulativama

prethodno navedene i tako e TOC HPK

teški metali pesticidi dezinfekciona sred. toksi ni materijali

specijalno nazna eni parametri itd.

• Monitoring kvaliteta vazduha Monitoring kvaliteta vazduha u toku faze izgradnje nije potreban, jer se radi o malom postrojenju sa kapacitetom 150 l otpadne vode po ekvivalent stanovniku (ES) za 24 asa. • Monitoring parametara PPOV Monitoring parametara postrojenja bi e kontinuiran u cilju ispravnog rada postrojenja. Kontrola postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda e uklju iti: • prikupljanje podataka (senzorima) • automatski sistem • obradu informacija (alarmi, održavanje, menadžment) Osnovni cilj pri koriš enju sistema automatske kontrole u postrojenjima za pre iš avanje je da on predstavlja garanciju efikasnog rada postrojenja pri razli itom kvalitetu sirove otpadne vode, kako u smislu efikasnosti postrojenja tako i obezbje enja minimalnih operativnih troškova. Sve ove funkcije su veoma važne za ispravno i efikasno upravljanje postrojenjem.

56

• Monitoring podzemnih voda Kvalitet podzemnih voda, u zoni naselja, treba kontrolisati preko centralnog bunara ija se voda koristi za sanitarne potrebe naselja. Kontrola kvaliteta e se izvoditi najmanje jedanput u jednoj sezoni, tj. svaka 3 mjeseca. Posebno je ovdje bitna i ta injenica da e se za pi e koristiti isklju ivo flaširana voda. Za sve predložene kontrole potrebno je uraditi Program kontrola koji e pokriti široki spektar efekata na životnu sredinu koji se mogu izmjeriti i upore ivati. Dobijene podatke upisivati i koristiti za informisanje, intervenisanje ili naznake vanredne situacije za odre eni segment na lokaciji. O svim rezultatima mjerenja obavezno se vrši obavještavanje nadležnih organa i javnosti na transparentan na in.

57

9. REZIME INFORMACIJA Rješenjem Agencije za zaštitu životne sredine br. UPI-101/2-02-813/6 od 11.05.2018. godine utvr eno je potrebna procjena uticaja na životnu sredinu postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda (PPOV) na dijelu katastarske parcele br. 471/0, KO Bio e, Glavni grad Podgorica, Nosioca projekta „China Road and Bridge Corporation“ d.o.o. Podgorica. Postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda sa prostora kampa 5 koji se radi za potrebe izvo a radova na izgradnji dionice autoputa Smokovac-Uva -Mateševo, nalazi se na lokaciji koji ini dio katastarske parcele broj 471/0, KO Bio e. Površina zemljišta, kampa 5 Bio e, koju zahvata projekat (PPOV) iznosi oko 150,00 m2. Pristup predmetnoj lokaciji omogu en je preko pristupnog asfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša (slika 1). Trasa pristupnog puta prolazi jednim dijelom duž obale rijeke Mora e i pored kampa I, u kojem su kancelarije Izvo a radova (slika 2). Na slici 3 prikazan je prostor gdje se planira izgradnja kampa i postavljanje postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda. Sa slike 3 se vidi, da se radi o prostoru koji je u fazi pripreme za planiranu namjenu. U neposrednoj blizini lokacije projekta nema izgra enih objekata bilo koje namjene, ali se na odre enoj udaljenosti nalaze objekti kampa I i kampa za potrebe Inženjera koji vrši nadzor nad izgradnjom ove dionice autoputa. Lokacija se sa zapadne strane grani i sa pristupnim asfaltnim putem, koji vodi do kampa Inženjera i kampa Mora ica. Sa isto ne strane je brdovit teren, dok je sa sjeverne u neposrednoj blizini izgra en kamp za inženjera. Na odre enoj udaljenosti od ove lokacije jugoisto no u odnosu na lokaciju projekta nalaze se izgra eni objekti kampa I, koji su namijenjeni kao kancelarijski prostori za smještaj zaposlenih kod Izvo a radova, odnosno Nosioca projekta (slika 2a). Tako e, predmetna lokacija se nalazi u bližoj okolini rijeke Mora e, koja proti e sa zapadne strane predmetne lokacije. Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera. U zoni lokacije nema podru ja koja su zašti ena kada su u pitanju kulturna i prirodna dobra.

58

Predmetna lokacija se nalazi u blizini rijeke Mora e, koja proti e sa zapadne strane predmetne lokacije. Projekat se realizuje u zoni koja nije urbanizovana i privremenog je karaktera. Urbano podru je Podgorice karakteriše slabije modifikovan maritimni uticaj Jadranskog mora. Zime su blage, sa rijetkim pojavama mrazeva dok su ljeta žarka i suva. Specifi ne mikroklimatske karakteristike u podru ju Glavnog grada Crne Gore su posljedica antropogenih uticaja na osnovne klimatske elemente. Tu se uticaj industrije na aerozaga enje, kao i ukupna urbana morfologija na vazdušna strujanja, vlažnost, osun avanje, toplotno izra ivanje i drugo. Unutar gradskog podru ja mogu se o ekivati velike mikroklimatske razlike. No, i za Podgoricu i za Bio e, posebno je zajedni ka karakteristika pojava jakih sjevernih vjetrova, bitnih za distribuciju eventualnih tereta. Predmetna lokacija ne spada u zašti ena prirodna podru ja. Vodosnabdijevanje podru ja Bio a obezbije eno je preko izgra enog lokalnog bunara i vodovoda. Prostor lokacije projekta nije obuhva en ovim vodosnabdijevanjem, tako da e sa potrebe rada kampa 5 Bio e biti koriš ena voda iz bušotine koju je Nosilac projekta uradio u zoni kampa. Što se vode za pi e ti e, ista e biti obezbije ena tako, što se Nosilac projekta odlu io da koristi flaširanu vodu koju e dopremati na predmetnu lokaciju. Predmetno podru je karakteriše veoma heterogena zajednica bjelograbi a Carpinus orientalis i crnoga graba Ostrya carpinifolia pomiješane sa brojnim degradacijskim stadijumima i drugim fitocenozama koje su fragmentarno zastupljene. Detaljni podaci o životinjskom svijetu predmetnog podru ja ne postoje. Na osnovu konsultacijama sa herpetologom, mamologom i ornitologom pretpostavljamo da predmetno podru je naseljavaju slijede i gmizavaci: šumska kornja a Testudo hermanni, zidni gušter Podarcis muralis, zelenba Lacerta viridis, veliki zelenba Lacerta trilineata, blavor Ophisaurus apodus,, sljepi Anguis fragilis, mrki smuk Malpolon monspessulana, obi ni smuk Elaphe longissima, poskok Vipera ammodytes i dr. Od predstavnika sisara mogu se o ekivati lisica Vulpes vulpes, divlja svinja Sus scrofa i vuk Canis lupus, te sitni sisari poput kune bjelice Martes foina, jež Erinaceus concolor i neke vrste miševa roda Apodemus sp. Mnoge vrste ptica nalaze u grabovim šumarcima mjesto za gnijež enje i zimovanje. Takve su ptice grmuše roda Sylvia sp. kao crnoglava grmuša Sylvia atricapilla, sjenice roda Parus sp. poput velike sjenice Parus major potom

59

strnadica Emberiza citronella trešnjar Coccothraustes coccothraustes, brgljaz Sitta europaea, crvenda Erithacus rubecula, rusi svra ak Lanius collurio, obi ni zviždak Phylloscopus collybita, drozd Turdus philomelos, zeba Fringila coelebs, kos Turdus merula i dr. Na predmetnoj lokaciji, katastarska parcela broj 471/0, KO Bio e, za potrebe pre iš avanja otpadnih voda iz kampa 5 Bio e, predvi eno je postrojenje BP ASP 150 N EKO kapaciteta 150 ES, proizvo a Bor-plastika d.o.o., Hrvatska. Cio ure aj ugra uje se potpuno u zemlju, na izbetoniranu osnovnu plo u. Ako na mjestu ugradnje biološkog pre ista a nema podzemnih voda, dovoljno je zasuti ga sitnim pijeskom ili finom sitnom zemljom (bez kamenja). Ako su na mjestu ugradnje prisutne podzemne vode, neophodno je biološki pre ista obetonirati do nivoa podzemnih voda. Na pre ista u se pravi nastavak sa poklopcem koji se ravna sa parternim. Biološki pre ista i sanitarno-fekalnih otpadnih voda tipa BP ASP su kontejnerskog tipa, jednostavni su za ugradnju i mogu e ih je spajati paralelno u ve e sisteme za pre iš avanje. Ure aji su izra eni od polipropilenskih zidnih elemenata i/ili polipropilenskih/polietilenskih plo a. Standardno ure aj za pre iš avanje otpadnih voda, tipa BP ASP, sastoji se od:

spremnika ure aja za pre iš avanje otpadnih voda, niskopritisne pumpe za vazduh, potopljenih aeratora, elektro upravlja kog ormari a.

Otpadna voda gravitacijski dolazi do ure aja i ulazi u primarni taložnik, koji ujedno služi kao i spremnik za višak aktivnog mulja. Plivaju e i sedimentiraju e estice se ovdje zaustavljaju. Mehani ki pre iš ena voda odlazi u dio za aktivaciju, gdje se otpadna voda mikrobiološki pre iš ava. Rad pre ista a otpadnih voda odvija se automatski. Potrebna je povremena vizuelna kontrola rada ure aja i kontrola koli ine taloga. Monoblok PPOV je konstruktivna tehnološka cjelina-kontejner, koja je iznutra podijeljena na pojedine tehnološke cjeline. Izra en je od polipropilenskih plo a (PP) konstruktivnog karaktera. Unutrašnje pregrade su od glatkih PP plo a. Prakti no je vje an. Ostala oprema je tako e od materijala otpornih na agresivne materije.

60

Dimenzionisanje biološkog ure aja vršeno je u skladu sa HRN EN 12255, tako da je po 1 ES, predvi ena potrošnja vode od 150 l/dan i BPK5 60 g/dan. Pre iš ena voda zadovoljava uslove za ispust u recipijent vodotoka II. kategorije. Zagarantovani izlazni parametri su: BPK5 25 mg/l i HPK 125 mg/l. Sanitarne i fekalne otpadne vode iz kampa idu direktno do postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda, dok je za vode iz kuhinje kampa 5 Bio e prije njihovog ispuštanja u PPOV Nosilac projekta predvidio ugradnju separatora masti tip BP FETEX 2 P. Separatori masti služe za prikupljanje organskih ulja i masti koje sadrži otpadna voda iz kuhinja, prehrambene industrije, itd. Odvajanjem masti sprje ava se za epljenje sistema kanalizacije i zaga enje vodotoka. Separatori masti se upotrebljavaju u pogonima gdje postoji mogu nost pojave masti. Osnova je norma HRN EN 1825 i DIN 4040. Masti koje se pojavljuju u otpadnim vodama, se zadržavaju u separatorima. Uloga separatora je zadržavanje supstanci koje imaju negativan uticaj na gra evinske materijale i sisteme za odvodnju. Otpadna voda koja sadrži masti može dovesti do pojave naslaga kao i prouzrokovati za epljenje kanalizacionog sistema. Prilikom razgradnje masti dolazi do stvaranja agresivnih kiselina, koje mogu oštetiti kanalizacione cijevi, kao i postati plodno tlo za pojavu raznih klica. Separator masti odvaja mast koja pliva na vodi, dok se vrste estice talože na dnu. Time se stvara sloj pre iš ene vode koji se može ispustiti u recipijent. Otpadna voda ima karakter otpadnih voda iz doma istva, dakle bez toksi nih ili opasnih materija koje bi mogle ugroziti recipijent. Obzirom da Nosilac projekta planira ispuštanje pre iš enih otpadnih voda u recipijent, to je poštuju i zakonske propise predvidio rješenje upuštanja pre iš enih otpadnih voda u upojni bunar, uz pra enje kvaliteta pre iš ene otpadne vode prije ispuštanja u njega. Ovaj na in rješavanja ispuštanja pre iš enih otpadnih voda mora biti u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu i sanitarno-tehni kim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, na inu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvr enom kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, 45/08, 9/10, 26/12, 52/12 i 59/13) koji definiše kvalitet otpadnih voda koje se mogu ispuštati u recipijent (tabela 3.1).

61

Mulj koji se bude stvarao u postrojenju za pre iš avanje otpadnih voda, Nosilac projekta e shodno zakonskim propisima predavati ovlaš enom preduze u, sa kojim e sklopiti Ugovor o preuzimanju ove vrste otpada. Sav vrsti otpad koji je komunalnog karaktera odlaže se u kante i odvozi se do najbližeg kontejnera, a odatle na sanitarnu deponiju „Livade“ u Podgorici. Uslove priklju enja na elektro i tk mrežu investitor e obezbijediti od nadležnih preduze a. Prilaz objektu postrojenja za pre iš avanje otpadnih voda ostvaruje se preko pristupnog neasfaltiranog puta koji se povezuje na regionalni put Bio e-Veruša. Odvo enje pre iš enih otpadnih voda realizuje se prema navednom tehni kom rješenju, koje podrazumijeva odvo enje otpadnih voda nakon pre iš avanja u postorjenju do upojnog bunara, koji e biti ura en do dubine 30 m. Koli ine fekalija, prema raznim autorima, kre u se prosje no od 945 do 1435 gram/dan/stanovnik, 75 do 115 g vrste materije i 870 do 1320 g mokra e. Prosje no se može usvojiti da jedna osoba godišnje izlu i 35 kg vrste i 430 kg te ne materije. Koli ina svježeg mulja iznosi 0,7 l/dan/stanovnik, i to sa 95% vode. Ali e se poslije truljenja koli ina vode u mulju smanjiti na 85%, a mulj se raspada sa 50% od po etne koli ine, pa e koli ina mulja u trulištu biti smanjena za oko 6 puta. Koli ina mulja u trulištu bi e 0,116 l/dan/stanovnik. Za 150 stanovnika to e biti koli ina od 17,40 l dnevno, a bi e 6.351 l godišnje, odnosno 6,351 m3. To je relativno mala koli ina. Ona se može povjeriti specijalizovanoj organizaciji, koja e mulj odvoziti i zbrinuti. Pored mjera utvr enih elaboratom koje se moraju izvesti u toku izgradnje i koje se moraju sprovoditi u toku redovnog rada utvr ene su mjere koje e se preduzeti u slu aju akcidentnih situacija. U skladu sa postoje im zakonskim propisima u Crnoj Gori, potrebno je sprovesti je program pra enja stanja životne sredine (monitoring) u toku funkcionisanja projekta, koji se mora poštovati i utvr ena obaveza investitoru da obavještava javnost o rezultatima mjerenja. Na osnovu svega navedenog može se konstatovati da pri normalnom koriš enju, postrojenje za pre iš avanje otpadnih voda ni na koji na in ne e uticati na eventualno zaga enje voda, vazduha ili zemljišta što garantuju predložene mjere za spre avanje eventualnog uticaja u toku gradnje, eksploatacije objekta ili u slu aju akcidenta.

62

Obra iva i Elaborata preporu uju da se izme u ostalog posebno vodi pažnja pri realizaciji ovog projekta o sljede em:

- tehnološkoj i radnoj disciplini, od koje ponajviše zavisi primjena ovog Elaborata,

- tretmanu otpadnih voda i drugih materija na zakonom predvi enom nivou,

- poštovanju Zakona i tehni ke dokumentacije u svim segmentima projekta,

- sprovo enju monitoringa i obavještavanju po predvi enoj dinamici i parametrima.

63

PODACI O EVENTUALNIM TEŠKO AMA U toku rada na izradi ovog dokumenta Obra iva je imao odre enih teško a u smislu pribavljanja potrebnih podloga za analizu uticaja, pa su se iz tih razloga koristili raspoloživi podaci o postoje em stanju životne sredine šireg prostora, jer za posmatranu lokaciju nema konkretnih podataka. Imaju i u vidu o konkretnom poslovnom objektu smatrali smo da nije neophodno vršiti posebna istraživanja na licu mjesta, pa su iz tog razloga opisi segmenata životne sredine preuzeti iz postoje e dokumentacije.

64

PRILOZI

1. OPŠTE INFORMACIJE · izgraÿuju sedimentne, magmatske i metamorfne stijenske mase mlaÿeg...

Documents

Transcript of 1. OPŠTE INFORMACIJE · izgraÿuju sedimentne, magmatske i metamorfne stijenske mase mlaÿeg...