PROJEKT Nr.5Lenda:HistoriTema:Kontributi i shqiptareve ne mbrojtjen e hebrenjve gjate Luftes II Boterore.Klasa: XI-B

Punuan:Ambra dhe Artjola ManushiPranoi:Rakip KercukuSi do t ishtebotanset gjith do t ishin sjell si shqiptart?John L Withers IIHebrenjte shptuan nga kushdo q i takoi, nga kushdo q ua hapi dern e trokitur, nga kushdo zyrtar shqiptar q ua preku letrat, nga do qeveritar q kishte listat e tyre, nga kushdo q nuk qndroi indiferent ndaj tyre n at periudh t kobshme.Shqipria ishte nj ark shptimi pr hebrenjt e prndjekur, ku nj pjes qndruan aty deri sa mbaroi Lufta II Botrore e nj pjes kaloi matan drejt vendeve t tjera. Kudo n Europn Juglindore, shqiptart u prpoqn dhe i shptuan hebrenjt q kishin pran. Gjurmt e shptimit gjenden n qytetet e fshatrat e Mitrovics, Prishtins, Gjilanit, Deanit, Pejs, Gjakovs, Shkodrs, Tirans, Beratit, Krujs, Kavajs, Durrsit, Elbasanit, Librazhdit, Kors, Dibrs, Burrelit, Fierit, Lushnjes, Vlors, Delvins, Prmetit, Gjinokastrs, etj. Hebrenjt drejtoheshin drejt Shqipris e tokave shqiptare, sepse e dinin se aty si nga populli ashtu edhe nga qeveria nuk kishte prndjekje t tyre, nuk kishte kuota pranimi, nuk kishte prbuzje fetare apo kombtare, nuk kishte genocid ndaj kombeve t tjer. Ato e dinin se shqiptart kishin bes, se i hapnin dern mikut dhe kujtdo qe ishte n nevoj, se qeveria e tyre dshironte prparimin e vendit dhe t ekonomis, dhe se hebrenjt vendas jetonin si gjith t tjert.Sipas regjistrimit t popullats n vitin 1931, Shqipria kishte 200 hebrenj. Sipas dokumentimeve, Kosova kishte para Lufts II Botrore rreth 600 hebrenj vendas, t cilt shptuan duke u zhvendosur n Shqiprin Qendrore.eshtja e shptimit t tr hebrenjve n Shqipri sht br tashm mjaft e njohur dhe institucioniYad Vashemn Jeruzalem deri m tani ka dokumentuar dhe njohur zyrtarisht 70 shqiptar si "Fisnik" t shptimit t hebrenjve gjat holokaustit. Kjo njohje si brenda ambjentit shqiptar ashtu edhe n bot ka ardhur fal puns s vazhdueshme t historianve, veprimtarve t eshtjes shqiptare e shoqatave qytetare, studiuesve, gazetarve, politikanve, miqve dhe dashamirsve t ndryshm.Nj dije e prbr nga dy pjes q plotsojn njra-tjetrn n lidhje me hebrenjt e shptuar n Shqipri vjen nga historiant Apostol Kotani dhe Shaban Sinani. Shaban Sinani ka hulumtuar n detin e dokumentave t arshivuara n Shqipri dhe i ka prmbledhur ato n librin "Hebrenjt n Shqipri: prania dhe shptimi, 2009". Nga bashkimi i listave t hollsishme dhe emr pr emr nga kto dylibradel se n Shqipri u shptuan deri n fund t Lufts II Botrore t paktn 2741 hebrenj. N kt numr prfshihen vetm hebrenjt e ktyre dy listave q lan gjurm tek njerzit dhe npr dokumenta. N kt numr nuk prfshihen hebrenjt q hyn me pasaporta jo t vrteta apo me emra t tjer, ato q hyn fshehtas, ato q mund t jen n lista t tjera, si dhe ato q nuk dihen akoma. Nga libri i Apostol Kotanit, ktij numri i shtohen edhe 53 t tjer me t dhna t paplotsuara.Gjithashtu nga libri i Shaban Sinanit, ktij numri i shtohen edhe 370 antar familjesh t paregjistruar si emra t veant, q bashk me kryefamiljart e tyre (t regjistruar n dokumenta dhe n listn e madhe) u trhoqn nga Kosova drej Shqipris qndrore m 1942. Si prfundim, numri i hebrenjve t shptuar n Shqipri arrin t paktn 3164 vet.Shqiptart i shptuan hebrenjt pa m t voglininteres, pa m t voglin kusht, pa m t voglin prfitim apo shprblim, dhe gjithmon duke ruajtur kujtimet e tyre. Kta hebrenj t shptuar jan ato q i mbijetuan holokaustit nprmjet ndihms shqiptare, q u martuan, lindn e vazhduan rrjedhn e tyre t jets n Shqipri e vendet e tjera. Hebrenjt q mbetn n Shqipri pas mbarimit t Lufts II Botrore lan gjurm n fusha t ndryshme t jets shqiptare dhe kujtohen me respekt.Per here te pare e te fundit ne vitin 1929 1931, u be regjistrimi i lire i hebrenjve ne Shqiperi, gje qe nuk ishte bere kurre me pare as neEurope. Ata paten mudesine e dites se shtune pushim si dhe te faltoreve te tyre.Perpjekjet e Mbreterise Shqiptare:Ne vitin 1933 1934 jane perpjekjet e Mbreterise Shqiptare me Keshilltarin e Mbretit Z. MehmetKonicadhe Ambasadorin Amerikan Z. Herman Bernstein per sigurimin e Hebrenjve.Mbreteria Shqiptare dhe qeveria austiake ne vitin 1930 hoqen vizat ne baze te nje marrveshje dypaleshe. Kjo gje lehtesoi hebrenjte ngaAustriate vinin ne Shqiperi. Kjo konvente eshte ende ne fuqi.Deri ne Shkurt 1939 kane qene bisedimet e fundit per te arritur marrveshje me qeverine Britanike per te mundesuar transferimin e hebrenjve sa ishin nePalestine.N vitin 1930 fotografi zyrtar i Oborrit Mbreteror ishte Izraelit (Vaisman). Ishin 15 Vaisman qe jane vendosur ne Shqiperi dhe jane te se njejtes familje te Presidentit te Izraelit Vaisman.Mjeku i Nenes Mbretereshe Geraldine ishte hebre ( Overnofski).7 ose 8 specialiste te Oborrit Mbreteror ishin hebrenj.Numri i hebrenjve te hyre ne Shqiperi nga 1931 1939 ishte 1200 me emra e dokumenta te rregullta, pa perfshire ketu ata qe ishin me dokumneta me emra te ndryshem.Historia e hebrenjve ne Shqiperi nga Shekulli i pare:Tre ardhje ka patur te hebrenjve ne Shqiperi. Hebrenjt kan ardhur n hapsirn Shqiptare kur kan qen n rrezik.a. Ne shek I pas Krishtit 3000 hebrenj kane ardhur ne Shqiperi, hebrenjte romanjot.b. Ne shek. XV ne vitin 1492-1496 ne kohen e inkuizicionit katolik neSpanjee Portugali ishin nje numer shume i madh i hebrenjve te ardhur ne Shqiperi aq sa 60 % e Vlores, Avilon ishin hebrenj, keta ishin hebrenjre safardik. Ka fakte qe e vertetojne kete gje e nder te tjera jane Profesori Bogumil Rabah. N historine e Shqiperise se vitit 1959 permendet ky fakt qe 60% e Vlores ishin hebrenj.

c. Ne shek XVII, pas deshtimit te kryengritjes se Sabata Zevit ne vitin 1666 ai u debua nga Perandoria Osmane per ne Shqiperi se bashku me 3000 hebrenj dhe gjenden 4 varre me emrin e tij, ne keshtjellen e Balshes, Ulqin, Vlore, Berat (Uznov), Fterr (Sarand). Keta quheshin hebrenjte sabatazevit. Hebrenjte e Saba Zevit krijuan sektin Donme dhe u kthyen ne Bektashinj.

d. Ne vitin 1926 Lidhja e Kombeve mori vendimin per kalimintransitte tyre nepermjet Shqiperise.Plane te Mbreterise dhe investimeve te parealizuara:a. Bonifikimi i fushes se Myzeqese per te bere te mundur vendosjen aty te hebrenjve te ardhur e per te krijuar fshatrat e tyre.b. Disiplinimi i lumit Buna e Drin, ngritja e hidrocentralit te Bushatit dhe hapja e tokave per te vendosur hebrenjte qe do te vinin.c. Kalimi dhe paisja me pasaporte Shqiptare e Albert Ajnshtajnit. Pervec kesaj figure shume te njohur ishin edhe shume personalitete te tjera hebrenje te cilet erdhen ne Shqiperi te tille si: Stanisllav Zhubert ( babai i Gjeologjise), i cili erdhi ne vitin 1929 dhe zbuloi trekendeshin naftembajtes te Patos Marins- Kucoves, Norbet Jokli ( nje nga tre baballaret e albanologjise).

d. Milan Shuflai ka ardhur ne vitin 1930 dhe ka mbajtur nje fjalim ne Parlamentin Shqiptar te asaj kohe ne gjuhen Shqipe. Mbreti Zog I kerkoi te bente Aktet e diplomat si dhe historine e Shqiperise, dhe Z. Shuflaj kerkoi nje honorar nga me te shtenjtit e asaj kohe 75.000 franga ari, gje te cilen Mbreti Zog e pranoi. Z. Shuflai u vra nje muaj me vone keshtu qe u botua vetem vellimi Akte e diploma, ndersa Biologjia e fisit Shqiptar mbeti pergjysmeA pati ligje antihebraike ne Shqiperi ?Kjo eshte nje pyetje qe shtrohet , por qe pergjigja e kesaj pyetje eshte se qe nga viti 1933 te gjitha vendet Europiane hartuan ligje antihebraike. Te tilla hartoi edhe Italia, e cila madje I bente presion Shqiperise te hartonte ligje antihebraike, por qe kurre nuk u miratuan nga Mbreteria Shqiptare.

Ne vitin 1943 Mbreti Zog pati bisedime me Qeverine Britanike qe pas perfundimit te luftes dhe vendosjes se paqes ne Shqiperi mund te vendoseshin 25.000 hebrenj. Kjo ishte para krijimit te shtetit t Izraelit.Shume vende jane perpjekur te demolizojne Kosoven si nje vend qe ka debuar hebrenjte dhe se 800 hebrenj i ka derguar ne kamper perqendrimi. Ne baze te fakteve 800 personat e derguar ishin Shqiptar, Malazez, Maqedonas dhe vetem 32 hebrenj, madje edhe per keta te 32 nuk ka te dhena qe te jene viktimizuar.Albert Ajnshtajn, faktet e nje legjende:Prsa i prket rastit t fizikantit Albert Ajnshtajn, i cili ka prdorur mundsin e pajisjes me nj dokument shqiptar pr t shkuar n Shtetet e Bashkuara, kemi dshmin e Mbretreshs Geraldin. N shum intervista Mbretresha ka treguar pr vizitn sekrete t Ajnshtajnit n Shqipri prgjat 48 orve dhe takimin e tij me Mbretin Zog. Kalimi i Ajshtajnit n Shqipri sht konfirmuar n disa drejtime: nga ish-drejtori i asaj kohe i Institutit t Fiziks, zotit Sknder Koja, i cili e kishte takuar at, nga punonjsi i banks Ajet Bega.Albert Ajnshtajni ka shkuar n Bankn Shqiptare t Shqipris, n Tiran, m 9 prill 1931) dhe gjithashtu doktor Jani Basho, i cili ka shrbyer si ndrmjets n prpjekjet administrative pr marrjen e dokumenteve t udhtimit e priti fizikantin kur ai arriti n Durrs.Fatkeqsisht shumica e dokumenteve q lidhen me kalimin e Ajnshtajnit n Shqipri sht djegur m 1945, kur klinika e doktor Bashos ishte bastisur dhe marr nga partizant. Ekziston, megjithat, n arkivat kombtare shqiptare nj shnim q vrteton q Albert Ainshtajni ka bujtur n Pogradec m 10 prill 1931, dat n t ciln ai ka marr prej doktor Bashos nj pasaport shqiptare t lshuar me ndrhyrjen vetjake t Mbretit Zog.Besa Shqiptare:Kodi i mikpritjes, (besa), ka br t vetn, ai ishte shfaqur dukshm. Shqiptart e kan konsideruar si detyr q t mbrojn dhe t fshehin hebrejt q i iknin persekutimeve, n nj koh kur kombe t mdha europiane i przinin ata. N Shqipri nuk ka asnj list dhn fashistve dhe asnj internim. Numri i hebrejve t shptuar sht vlersuar n m shum se 3 000. M 2005-n Memorial Museum of The Holocaust kishte regjistruar 2 640.Perfundimi:Ka nj varg burimesh q m shum mund t quhen shtyp, se arkiva, jan shtypshkrime zyrtare, shtojca t "Gazets zyrtare", q prmbajn akte zyrtare t qarkulluara n rrethe t gjera, ndonse "pr prdorim t brendshm", si qarkoret, udhzimet, urdhresat, aktet rregulluese t sjelljes zyrtare me hebrenjt. Keto burime jan t vetmet evidenca q ekzistojn mbi hebrenjt ne Shqiperi e Kosov.Ky episod i historis s shqiptareve, tregon me se miri vlerat e larta te burrerise dhe mikepritjes sone Kombetare. Gjithcka qe pasqurova me lart, bazuar mbi dokumente arkivore apo libra te ndryshem, tregon me se miri at cfare kan br Mbreti Zog I, qevria q ai drejtonte dhe populli shqiptar n strehimin dhe mbrojtjen e hebrenjve.