1. Ο περιστρεφόμενος ναός του Επικουρείου Απόλλωνος.

Ο ναός του Επικουρείου Απόλλωνος βρίσκεται στις Βάσσες Αρκαδίας, κοντά στα σύνορα του νομού με την Μεσσηνία, πάνω σε έναν χαμηλό λόφο. Πολλά έχουν γραφεί για τον συγκεκριμένο ναό αλλά είναι πολλά αυτά που έχουμε να ανακαλύψουμε ακόμη. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο ναός δεν ήταν απλά ένα λατρευτικό κτίσμα αφιερωμένο στον Απόλλωνα όπως τόσα άλλα στον Ελλαδικό χώρο. Ο ναός αυτός διαφέρει ξεκάθαρα. Πρώτα απ όλα αν εξετάσουμε τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του θα δούμε ότι αν και εξωτερικά είναι Δωρικού ρυθμού, στο εσωτερικό του είναι καθαρά Ιωνικού ρυθμού αλλά οι κίονες του κοσμούνται με Κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανα. Πραγματικά πολύ παράξενο που συνδυάζει και τους τρεις βασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και είναι το μοναδικό αρχαίο οικοδόμημα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο. Ιστορικά κατασκευάστηκε το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνο μετά από υπόδειξη των ιερέων του Απόλλωνα από τους Δελφούς. Εδώ όμως δεν είναι ξεκάθαρο αν οι ιερείς του έδωσαν μόνο οδηγίες για το σημείο κατασκευής και τον ρυθμό που θα ακολουθούσε το οικοδόμημα ή και αν του αποκάλυψαν κάποια αρχαία κρυμμένη γνώση σχετικά με το πως θα κάνει τον ναό να περιστρέφετε. Εικάζω πως τέτοια γνώση υπήρχε στην αρχαιότητα αλλά φυλασσόταν από τα εκάστοτε ιερατεία που αναλάμβαναν την φύλαξη των “μυστικών των θεών” δίνοντας τους ιερούς όρκους σιωπής. Ας δούμε όμως ποιά είναι αυτά τα μυστικά που αποκάλυψαν οι ιερείς του Απόλλωνα και τα έκανε πράξη ο Ικτίνος κατασκευάζοντας έναν εντελώς παράξενο ναό. Η πλαγιά που είναι χτισμένος ο ναός έχει έχει διαμορφωθεί τεχνητά σε οριζόντιο επίπεδο και ο ναός τοποθετήθηκε έκκεντρα πάνω σε αυτή με προσανατολισμό που και πάλι θεωρείται παράξενος διότι δεν ακολουθεί τον συνήθη προσανατολισμό του άξονα ανατολής - δύσης αλλά του άξονα βορρά – νότου. Η είσοδος του ναού είναι στην βόρεια πλευρά του με προσανατολισμό τους Δελφούς. Κάποιος θα σκεφτεί ότι αφού οι Ιερείς του Απόλλωνος των Δελφών ζήτησαν να χτιστεί ο ναός, θα ζήτησαν και να βλέπει ο ναός το μεγάλο ιερό του θεού. Όμως δεν είναι έτσι. Ο προσανατολισμός των ναών στην αρχαιότητα καθοριζόταν από τον άξονα ανατολής – δύσης, πράγμα που υιοθέτησε και ο χριστιανισμός (για διαφορετικούς λόγους) για να

κατασκευάζει τους ναούς του. Έτσι στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα, απαγορεύεται να χτιστεί λατρευτικός ναός που δεν είναι προσανατολισμένος σε αυτόν τον άξονα. Όμως στον ναό του Απόλλωνος έγινε μία εξαίρεση και μάλιστα με την σύμφωνη γνώμη των Ιερέων του Απόλλωνα. Γιατί έγινε κάτι τέτοιο? Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οφείλεται σε τοπική παράδοση να χτίζονται ναοί με αυτόν τον προσανατολισμό λόγω της ύπαρξης και δεύτερου μικρότερου ναού στην περιοχή με τον ίδιο προσανατολισμό. Πρόκειται επίσης για ναό του Απόλλωνος στην κορυφή του όρους Κωτύλιο που αποτέλεσε τον οδηγό για την κατασκευή του μεγάλου ναού του θεού. Θα αναφερθώ όμως σε λίγο εκτενέστερα και σε αυτόν αφού εξετάσουμε λίγο πιό αναλυτικά τον τρόπο κατασκευής του μεγάλου ναού. Όπως είπα η πλαγιά διαμορφώθηκε τεχνητά δημιουργήθηκε μία πέτρινη “ειδική” βάση που πάνω σε αυτή τοποθετήθηκε ο ναός. Η βάση αυτή είναι ειδική, και μοναδική στον κόσμο, διότι λόγω της μελετημένης κλίσης της, επιτρέπει στον ναό να ολισθαίνει πάνω σε αυτή κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας κάθε χρόνο με σκοπό να στοχεύει διαρκώς στον ίδιο αστρικό σημείο. Για να γίνει πιό κατανοητό αυτό θα αναφέρω ότι ο άξονας της γης δεν είναι ένα σταθερό σημείο. Λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο αφού έχει μία κλίση 23,5ο (μοίρες) και διαγράφει έναν πλήρη κύκλο κάθε 25.920 χρόνια. Έτσι και ο προσανατολισμός των σταθερών σημείων πάνω στην γη αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο ακολουθώντας την κίνηση του άξονα της γης. Οι αστερισμοί λ.χ που παρατηρούμε σήμερα σε συγκεκριμένα σημεία του ουρανού πριν από 10.000 χρόνια ήταν σε διαφορετικά σημεία και επίσης σε διαφορετικά σημεία του ουρανού θα είναι μετά από 10.000 χρόνια. Για να κατορθώσει ο ναός να ολισθαίνει πάνω στην βάση του τοποθετήθηκε πάνω σε αυτή ένα στρώμα άργιλου και ένα στρώμα από βότσαλα θαλάσσης. Πάνω σε αυτά τα στρώματα τοποθετήθηκαν οι πλάκες των θεμελίων του ναού. Κάτω από την βάση έχουν βρεθεί τούνελ που κρατούσαν τον άξονα του ναού. Πάνω λοιπόν στην βάση του ναού τοποθετήθηκαν πολλές στρώσεις από πλάκες που ενώνοντας μεταξύ τους με ανοξείδωτους σιδερένιους συνδετήρες και στο άνοιγμα τους έχυσαν μόλυβδο για να κρατά τους κραδασμούς. Έτσι στην συνέχεια έχτισαν τον ναό ο οποίος λόγω της ιδιαίτερης βάσης του και της σοφά μελετημένης κλίσης της, ολίσθαινε πάνω σε αυτή ακολουθώντας την μετάπτωση των ισημεριών. Ο δεύτερος ναός στην κορυφή του βουνού Κωτύλιο έπαιζε τον ρόλο του δείκτη. Δηλαδή αν κάποιος στεκόταν στην είσοδο του μεγάλου ναού σε πλήρη στοίχιση με τον μικρό ναό της κορυφής, τότε έβλεπε το σημείο 0 του βορρά! Μία τεράστια πυξίδα δηλαδή κατασκευασμένη από γρανίτη και μάρμαρο! Σήμερα ο ναός του Απόλλωνος είναι σε στάδιο συντήρησης και αποκατάστασης. Η εικόνα που παρουσιάζει είναι τραγική. Λεηλατημένος και απογυμνωμένος από την λαμπρή μαρμάρινη ζωφόρο του (Εκτίθεται στο Βρετανικό μουσείο και αυτή) και κατασκαμμένος με σκοπό την κλοπή των μετάλλων της βάσης του. Ο προσανατολισμός του όμως εξακολουθεί να είναι σταθερά ο ίδιος αν και λόγω της καταστροφής μεγάλου μέρους των θεμελίων του έχει ολισθήσει εκτός του άξονα του. Σίγουρα έχει πολλά κρυμμένα μυστικά ακόμη που μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ γιατί απλά δεν θα μας τα αποκαλύψει ποτέ το αρχαιολογικό κατεστημένο. Σίγουρα αποτελεί σπανιότατη κατασκευή που δυστυχώς καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και είναι αδύνατη η επαναφορά στην αρχική του μορφή όσες εργασίες αποκατάστασης

και να γίνουν. Και τέλος σίγουρα αποτελεί φαντασίωση το να πιστεύουμε ότι με το τέλος των εργασιών θα μας στείλουν πίσω οι “φίλοι” μας οι Άγγλοι τα γλυπτά του ναού που μας έχουν κλέψει. Είναι γνωστό εξάλλου το πόσο πολύ μας αγαπούν αφού στο Βρετανικό μουσείο έχουν μία τεράστια αίθουσα που εκθέτουν τα κλεμμένα γλυπτά μας. Όχι γιατί δεν έχουν δικά τους να εκθέσουν (?), αλλά γιατί όπως προείπα..... μας αγαπούν πολύ! Ιωάννης Καρυοφυλάκης

Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας είναι ένας από τους σπουδαιότερους και επιβλητικότερους της αρχαιότητας. Αφιερώθηκε από τους Φιγαλείς στον Απόλλωνα διότι τους βοήθησε να ξεπεράσουν μια επιδημία πανώλης. Ο ναός υψώνεται επιβλητικά στα 1.130 μέτρα, στο κέντρο της Πελοποννήσου, πάνω στα βουνά μεταξύ Ηλείας, Αρκαδίας και Μεσσηνίας και βρίσκεται 14 χλμ. νότια της Ανδρίτσαινας και 11 χλμ. βορειοανατολικά των Περιβολίων. Ο ναός ανεγέρθηκε το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. (420-410 π.Χ;) και αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα. Το μνημείο αυτό με την πανανθρώπινη σημασία και συνάμα ένα από τα καλύτερα σωζόμενα της κλασικής αρχαιότητας ήταν το πρώτο στην Ελλάδα που περιλήφθηκε στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Ουνέσκο το 1986. Τμήμα της ζωφόρου του ναού αποσπάστηκε το 1814 και εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.

2.Τοποθεσία - Μετάβαση

Ο κλασικός ναός είναι θεμελιωμένος πάνω στο φυσικό βράχο του όρους Κωτιλίου σε ειδικά διαμορφωμένο γήπεδο. Η τοποθεσία του ναού ονομαζόταν στην αρχαιότητα Βάσσες (μικρές κοιλάδες) και φιλοξενούσε από τον 7ο αιώνα π.Χ. ιερό του Απόλλωνος Βασσίτα που είχαν ιδρύσει οι γειτονικοί Φιγαλείς, οι οποίοι λάτρευαν τον θεό με την προσωνυμία Επικούριος δηλαδή βοηθός, συμπαραστάτης στον πόλεμο ή στην αρρώστια. Ο πρώτος ναός γνώρισε και μεταγενέστερες φάσεις, γύρω στο 600 και γύρω στο 500 π.Χ., από τις οποίες σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη. Η μετάβαση στον Ναό του Επικούριου Απόλλωνα γίνεται από το παραλιακό χωριό Θολό, μέσω Νέας Φιγάλειας (Φιγαλείας) Ηλείας κατά μήκος του ποταμού Νέδα. Ο δρόμος είναι μεν ασφαλτοστρωμένος αλλά λίαν κοπιαστικός λόγω στενότητας και στροφών. Τονίζεται ότι πρόκειται για κοπιαστική μετάβαση και επιστροφή. Η πρόσβαση αυτή είναι δυτική. Από Ανατολικά η πρόσβαση γίνεται μέσω Τρίπολης και Μεγαλόπολης. Η οδική σήμανση είναι άριστη.

3.Αρχιτεκτονική και διάκοσμος Ναῶν δ' ὅσοι πελοποννησίοις εἰσί, μετά γε τόν ἐν Τεγέᾳ προτιμῷτο οὗτος ἄν τοῦ λίθου τε ἐς κάλλος καί τῆς ἀρμονίας ἕνεκα.

Παυσανίας VIII, 41,8

Κάτοψη του ναού 1 = Οπισθόδομος, 2 = Άδυτον, 3 = Σηκός, 4 = Πρόναος

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας που τον επισκέφθηκε, θαμπώθηκε από την ομορφιά του και τον κατέταξε δεύτερο μετά της Τεγέας σε κάλλος και αρμονία. Ο ναός ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους κλασικούς ναούς της αρχαιότητας γιατί δεν εμφανίζει

ανατολικομεσημβρινό προσανατολισμό αλλά είναι κατασκευασμένος με διεύθυνση από βορά προς νότο λόγω οικονομίας του χώρου ή για λατρευτικούς λόγους που συνδέονται με τις παραδόσεις των Αρκάδων μιας και άλλοι ναοί της περιοχής φέρουν ίδιο προσανατολισμό [1].

Θραύσμα μετόπης με απεικόνιση Αμαζόνας. Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο

Θραύσμα ποδιού από κολοσσιαίο άγαλμα που βρέθηκε στις Βάσσες. Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο Ο ναός συνδυάζει αρχαϊκά, κλασικά και παραδοσιακά αρκαδικά χαρακτηριστικά. Έτσι προσφέρει ένα ελκυστικό μείγμα του παλιού και του νέου, του αγροτικού και του εκλεπτυσμένου. Η επιμήκης περίπτερη δομή (39,87x16,13 μέτρα) είναι κατασκευασμένη κυρίως από γκρίζο ασβεστόλιθο τοπικής προέλευσης. Η εξωτερική κιονοστοιχία του εξάστηλου ναού ακολουθεί έναν εξαιρετικά αυστηρό δωρικό ρυθμό (οι μετόπες δεν είναι λαξευμένες). Όμως στο εσωτερικό, έξοχης ποιότητας γλυπτική συνταιριάζεται με έναν πιο περίτεχνο αρχιτεκτονικό ρυθμό. Το εμπρόσθιο τμήμα του πρόναου και του οπισθόδομου με δύο κίονες εν παραστάσει (in antis) αναδιατυπώνουν το δωρικό ρυθμό. Χαρακτηρίζεται λοιπόν ως ναός δωρικός, δίστυλος εν παραστάσει περίπτερος. Αντιθέτως στον σηκό μια σειρά εντοιχισμένων ιωνικών κιόνων στέκονται απέναντι σε χαμηλούς τοίχους στήριξης. Στο νότιο τμήμα όπου βρίσκεται το άδυτο, οι δύο τελευταίοι ιωνικοί κίονες του σηκού στέκονται στο μακρινό άκρο λοξών τοίχων, ενώ ανάμεσά τους βρίσκεται ένας κορινθιακός κίονας, μόνος στο κέντρο του ναού. Το κιονόκρανο του κίονα αυτού αποτελεί «το αρχαιότερο σωζόμενο δείγμα και θεωρείται πρότυπο για όλα τα "Κορινθιακά" μνημεία του ελληνικού, ρωμαϊκού και μεταγενέστερων πολιτισμών» Η διακόσμηση είναι αξιοσημείωτη ειδικά λόγω των διαφορετικών υλικών που χρησιμοποιούνται: οι τοίχοι, οι βάσεις και οι κίονες είναι από ασβεστόλιθο, τα ιωνικά κιονόκρανα και το κορινθιακό κιονόκρανο είναι από μάρμαρο Δολιανών όπως και οι λαξευτές μετόπες της εξωτερικής ζωφόρου του κυρίως ναού, οι βάσεις της ιωνικής ζωφόρου στο

εσωτερικό του τεμένους, τα ερείσματα και τα κεραμίδια της

οροφής[

Ο Ναός το 1821 (Dodwell Edward).

4. ΖΩΦΟΡΟΣ

Στις αρχές του 19ου αιώνα η ζωφόρος ανασκάφηκε από τα ερείπια και δόθηκε προς πώληση. Τελικά αγοράστηκε από την βρετανική κυβέρνηση. Στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική η ζωφόρος κοσμούσε το εξωτερικό του ναού αλλά στις Βάσσες η ζωφόρος περιέτρεχε το εσωτερικό του σηκού. Η ζωφόρος αναπαριστά δύο θέματα: τη μάχη ανάμεσα στους Έλληνες, με αρχηγό τον Ηρακλή (διακρίνεται από τη λεοντή του) και τις Αμαζόνες και τη μάχη μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων. Το δεύτερο ήταν συχνό θέμα στην αρχαιοελληνική τέχνη και εμφανίζεται στις μετόπες του Παρθενώνα. Εδώ οι γυναίκες των Λαπιθών απεικονίζονται να κρατούν σφιχτά τα μικρά παιδιά τους καθώς προσπαθούν να αντισταθούν στους Κενταύρους.

Αν και η απόδοση αυτής της ζωφόρου είναι ανομοιογενής στην ποιότητα, δραματική ζωηρότητα και βίαιη κίνηση διέπουν το όλο σχέδιο. Τα υπερβολικά στροβιλιζόμενα ενδύματα των Λαπιθών γυναικών και των Αμαζόνων απηχούν και ενισχύουν την αίσθηση της κίνησης που χαρακτηρίζει τις ίδιες τις μορφές. Λόγω αυτών των χαρακτηριστικών ορισμένοι μελετητές παραλλήλισαν τη σύνθεση με στοιχεία του μπαρόκ. Τη ζωφόρο ίσως φιλοτέχνησε ο γλύπτης Παιώνιος, δημιουργός της περίφημης Νίκης που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας

5. Ανασκαφές

Το εξωτερικό του ναού το 1985 πριν την τοποθέτηση του στεγάστρου

Ο ναός παρέμεινε σε χρήση κατά τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια όπως φαίνεται από τις επιδιορθώσεις που δεχόταν η κεραμοσκεπή. Με την κατάρρευση της στέγης λόγω της φθοράς των ξύλινων δοκαριών της επήλθε η πρώτη σημαντική καταστροφή. Η ανθρώπινη επέμβαση ήταν ένας άλλος φθοροποιός παράγοντας. Το 1765 ο ναός ταυτίσθηκε επιτυχώς το 1765 από το Γάλλο αρχιτέκτονα J. Bocher. Το 1812 διενεργήθηκαν οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές από τους: J. Foster, C. R. Cockerell, K. H. von Hallerstein, G. Gropius, J. Linckh, O. M. Stackerlberg, και P. O.

Brondsted και έφεραν στο φως τις πλάκες της ζωφόρου και το κορινθιακό κιονόκρανο.

Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στη Ζάκυνθο, με τη συγκατάθεση του Βελή πασά, που είχε δωροδοκηθεί για το σκοπό αυτό. Το 1814 η ζωφόρος αγοράστηκε με εντολή του Αγγλου αντιβασιλιά πρίγκηπα Γεωργίου και το 1815 κατέληξε στο Βρετανικό Μουσείο. Ο Άγγλος διανοούμενος Christian Muller χαρακτήρισε την υφαρπαγή των μνημείων πράξη βανδαλισμού, αντίστοιχη με αυτή του λόρδου Έλγιν

Το 1902 έγινε συστηματική ανασκαφή της περιοχής από την πρώτη Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών υπό τους αρχαιολόγους Κ. Κουρουνιώτη Κ. Ρωμαίο και Π. Καββαδία. Περαιτέρω ανασκαφές έλαβαν χώρα το 1959, 1970 και 1975-80 υπό την διεύθυνση του Ν. Γιαλούρη. Το 1975 δημιουργήθηκε η Επιτροπή Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος με καθήκοντα τον προγραμματισμό και τη σύνταξη μελετών συντήρησης και αναστήλωσης. Το 1982 η Επιτροπή ανασυστάθηκε και το Υπουργείο Πολιτισμού ανέλαβε την αποκατάσταση του μνημείου. Το σαθρό έδαφος στο οποίο είναι χτισμένος, οι ψυχρές κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή και το ασβεστολιθικό υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος, επέβαλαν τη μόνιμη κάλυψη του με στέγαστρο από το 1987. Σύμφωνα με τον προγραμματισμό του υπουργείου το στέγαστρο, το αντισεισμικό ικρίωμα και οι άλλες εγκαταστάσεις θα απομακρυνθούν μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων επεμβάσεων

6. Ο ναός που περιστρέφεται

Στην Φιγαλεία, στα σύνορα μεταξύ Αρκαδίας και Μεσσηνίας, υψώνεται σε υψόμετρο 1130 μέτρων ο επιβλητικός ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ο οποίος χτίστηκε τον... 5ο π.Χ αιώνα και ως αρχιτέκτονας του ναού αναφέρεται από τον Παυσανία ο Ικτίνος. Είναι ένα απ΄τα καλύτερα διατηρημένα στον χρόνο μνημεία της αρχαίας Ελλάδας και είναι θεμελιωμένος πάνω στο βράχο του όρους Κωτιλίου, όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη Βάσσες. Όλα καλά ως εδώ, αλλά ο ναός περιστρέφεται και αυτό ελάχιστα το διδάσκουν, για να μην πω καθόλου, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του κατά 50,2 δευτερόλεπτα της μοίρας, όση είναι και η ετήσια μετάπτωση των ισημεριών με στόχο να βλέπει συνεχώς το ίδιο αστρικό σημείο και τα μυστήρια δεν τελειώνουν εκεί, καθώς η πλαγιά είναι διαμορφωμένη τεχνητά και ο ναός τοποθετήθηκε πάνω σε αυτή ακολουθώντας τον

άξονα Βορρά προς Νότο σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ναούς. Για να πετύχουν την ολίσθηση του ναού τοποθέτησαν πάνω στην πλάκα και ένα στρώμα αργίλου και βότσαλα θαλάσσης και πάνω σε αυτά τα στρώματα τοποθετήθηκαν τα θεμέλια του ναού. Για να μην σας αφήσω με την απορία για το ποιο ποιο αστρικό σημείο στοχεύει συνεχώς ο ναός εις τους αιώνες των αιώνων και θα συνεχίσει να στοχεύει, (εκτός κι αν οι πρόσφατες παρεμβάσεις για την συντήρηση του διαμορφώσουν νέες καταστάσεις).. το αστρικό σημείο λοιπόν είναι ο Σείριος, το άστρο του Κυνός, από το οποίο κατάγεται σύμφωνα με τη "μυθολογία" ο Θεός Απόλλων. Ερωτηματικό παραμένει πως μπορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες να χτίζουν Παρθενώνες και περιστρεφόμενους ναούς.. αλλά και το πως υπολόγισαν ότι για να στοχεύει ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα τον Σείριο πρέπει να γυρνάει κατά 50,2 δευτερόλεπτα της μοίρας ίση με την ετήσια μετάπτωση των ισημεριών.. Με τα σημερινά τεχνολογικά δεδομένα δεν είναι απίθανο.. με τα τότε δεδομένα όμως; Πως οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την τεχνολογία και την τεχνογνωσία; Την κατείχαν; Τους δόθηκε; Άλλο ένα σημείο αντιπαράθεσης.... Ίσως όχι για εμάς..

Ο ναός του Επικουρείου Απόλλωνος βρίσκεται στις Βάσσες Αρκαδίας, κοντά στα σύνορα του νομού με την Μεσσηνία, πάνω σε έναν χαμηλό λόφο. Πολλά έχουν γραφεί για τον συγκεκριμένο ναό αλλά είναι πολλά αυτά που έχουμε να ανακαλύψουμε ακόμη. Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο ναός δεν ήταν απλά ένα λατρευτικό κτίσμα αφιερωμένο στον Απόλλωνα όπως τόσα άλλα στον Ελλαδικό χώρο. Ο ναός αυτός διαφέρει ξεκάθαρα. Πρώτα απ όλα αν εξετάσουμε τον αρχιτεκτονικό ρυθμό του θα δούμε ότι αν και εξωτερικά είναι Δωρικού ρυθμού, στο εσωτερικό του είναι καθαρά Ιωνικού ρυθμού αλλά οι κίονες του κοσμούνται με Κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανα. Πραγματικά πολύ παράξενο που συνδυάζει και τους τρεις βασικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και είναι το μοναδικό αρχαίο οικοδόμημα που παρατηρείται αυτό το φαινόμενο. Ιστορικά κατασκευάστηκε το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνο μετά από υπόδειξη των ιερέων του Απόλλωνα από τους Δελφούς. Εδώ όμως δεν είναι ξεκάθαρο αν οι ιερείς του έδωσαν μόνο οδηγίες για το σημείο κατασκευής και τον ρυθμό που θα ακολουθούσε το οικοδόμημα ή και αν του αποκάλυψαν κάποια αρχαία κρυμμένη γνώση σχετικά με το πως θα κάνει τον ναό να περιστρέφετε. Εικάζω πως τέτοια γνώση υπήρχε στην αρχαιότητα αλλά φυλασσόταν από τα εκάστοτε ιερατεία που αναλάμβαναν την φύλαξη των “μυστικών των θεών” δίνοντας τους ιερούς όρκους σιωπής. Ας δούμε όμως ποιά είναι αυτά τα μυστικά που αποκάλυψαν οι ιερείς του Απόλλωνα και τα έκανε πράξη ο Ικτίνος κατασκευάζοντας έναν εντελώς παράξενο ναό. Η πλαγιά που είναι χτισμένος ο ναός έχει έχει διαμορφωθεί τεχνητά σε οριζόντιο επίπεδο και ο ναός τοποθετήθηκε έκκεντρα πάνω σε αυτή με προσανατολισμό που και πάλι θεωρείται παράξενος διότι δεν ακολουθεί τον συνήθη προσανατολισμό του άξονα ανατολής - δύσης αλλά του άξονα βορρά – νότου. Η είσοδος του ναού είναι στην βόρεια πλευρά του με προσανατολισμό τους Δελφούς. Κάποιος θα σκεφτεί ότι αφού οι Ιερείς του Απόλλωνος των Δελφών ζήτησαν να χτιστεί ο ναός, θα ζήτησαν και να βλέπει ο ναός το μεγάλο ιερό του θεού. Όμως δεν είναι έτσι. Ο προσανατολισμός των ναών στην αρχαιότητα καθοριζόταν από τον

άξονα ανατολής – δύσης, πράγμα που υιοθέτησε και ο χριστιανισμός (για διαφορετικούς λόγους) για να κατασκευάζει τους ναούς του. Έτσι στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα, απαγορεύεται να χτιστεί λατρευτικός ναός που δεν είναι προσανατολισμένος σε αυτόν τον άξονα. Όμως στον ναό του Απόλλωνος έγινε μία εξαίρεση και μάλιστα με την σύμφωνη γνώμη των Ιερέων του Απόλλωνα. Γιατί έγινε κάτι τέτοιο; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οφείλεται σε τοπική παράδοση να χτίζονται ναοί με αυτόν τον προσανατολισμό λόγω της ύπαρξης και δεύτερου μικρότερου ναού στην περιοχή με τον ίδιο προσανατολισμό. Πρόκειται επίσης για ναό του Απόλλωνος στην κορυφή του όρους Κωτύλιο που αποτέλεσε τον οδηγό για την κατασκευή του μεγάλου ναού του θεού. Θα αναφερθώ όμως σε λίγο εκτενέστερα και σε αυτόν αφού εξετάσουμε λίγο πιό αναλυτικά τον τρόπο κατασκευής του μεγάλου ναού. Όπως είπα η πλαγιά διαμορφώθηκε τεχνητά δημιουργήθηκε μία πέτρινη ειδική βάση που πάνω σε αυτή τοποθετήθηκε ο ναός. Η βάση αυτή είναι ειδική, και μοναδική στον κόσμο, διότι λόγω της μελετημένης κλίσης της, επιτρέπει στον ναό να ολισθαίνει πάνω σε αυτή κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας κάθε χρόνο με σκοπό να στοχεύει διαρκώς στον ίδιο αστρικό σημείο. Για να γίνει πιό κατανοητό αυτό θα αναφέρω ότι ο άξονας της γης δεν είναι ένα σταθερό σημείο. Λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο αφού έχει μία κλίση 23,5ο (μοίρες) και διαγράφει έναν πλήρη κύκλο κάθε 25.920 χρόνια. Έτσι και ο προσανατολισμός των σταθερών σημείων πάνω στην γη αλλάζει θέση χρόνο με τον χρόνο ακολουθώντας την κίνηση του άξονα της γης. Οι αστερισμοί λ.χ που παρατηρούμε σήμερα σε συγκεκριμένα σημεία του ουρανού πριν από 10.000 χρόνια ήταν σε διαφορετικά σημεία και επίσης σε διαφορετικά σημεία του ουρανού θα είναι μετά από 10.000 χρόνια. Για να κατορθώσει ο ναός να ολισθαίνει πάνω στην βάση του τοποθετήθηκε πάνω σε αυτή ένα στρώμα άργιλου και ένα στρώμα από βότσαλα θαλάσσης. Πάνω σε αυτά τα στρώματα τοποθετήθηκαν οι πλάκες των θεμελίων του ναού. Κάτω από την βάση έχουν βρεθεί τούνελ που κρατούσαν τον άξονα του ναού. Πάνω λοιπόν στην βάση του ναού τοποθετήθηκαν πολλές στρώσεις από πλάκες που ενώνοντας μεταξύ τους με ανοξείδωτους σιδερένιους συνδετήρες και στο άνοιγμα τους έχυσαν μόλυβδο για να κρατά τους κραδασμούς. Έτσι στην συνέχεια έχτισαν τον ναό ο οποίος λόγω της ιδιαίτερης βάσης του και της σοφά μελετημένης κλίσης της, ολίσθαινε πάνω σε αυτή ακολουθώντας την μετάπτωση των ισημεριών. Ο δεύτερος ναός στην κορυφή του βουνού Κωτύλιο έπαιζε τον ρόλο του δείκτη. Δηλαδή αν κάποιος στεκόταν στην είσοδο του μεγάλου ναού σε πλήρη στοίχιση με τον μικρό ναό της κορυφής, τότε έβλεπε το σημείο 0 του βορρά! Μία τεράστια πυξίδα δηλαδή κατασκευασμένη από γρανίτη και μάρμαρο! Σήμερα ο ναός του Απόλλωνος είναι σε στάδιο συντήρησης και αποκατάστασης. Η εικόνα που παρουσιάζει είναι τραγική. Λεηλατημένος και απογυμνωμένος από την λαμπρή μαρμάρινη ζωφόρο του (Εκτίθεται στο Βρετανικό μουσείο και αυτή) και κατασκαμμένος με σκοπό την κλοπή των μετάλλων της βάσης του. Ο προσανατολισμός του όμως εξακολουθεί να είναι σταθερά ο ίδιος αν και λόγω της καταστροφής μεγάλου μέρους των θεμελίων του έχει ολισθήσει εκτός του άξονα του. Σίγουρα έχει πολλά κρυμμένα μυστικά ακόμη που μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ γιατί απλά δεν θα μας τα αποκαλύψει ποτέ το αρχαιολογικό κατεστημένο. Σίγουρα αποτελεί σπανιότατη κατασκευή που δυστυχώς καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό και

είναι αδύνατη η επαναφορά στην αρχική του μορφή όσες εργασίες αποκατάστασης και να γίνουν. Νοτιοδυτικά της Ανδρίτσαινας σε απόσταση 14 χλμ., σε ένα επιβλητικό και άγριο ορεινό τοπίο, σε υψόμετρο 1.130 μ., στο όρος Κωτίλι, στην τοποθεσία που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βάσσες (που σημαίνει μικρή κοιλάδα μέσα στα βράχια), βρίσκεται ο μεγαλοπρεπής ναός του Επικουρίου Απόλλωνα, ένας από τους μεγαλύτερους ναούς της Αρχαιότητας.

Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα είναι έργο του αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνου. Κατασκευάστηκε γύρω στα 420 π.Χ. πάνω σε παλαιότερο ναό, από τους κατοίκους της Φιγάλειας προς τιμήν του Απόλλωνα σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη σωτηρία τους από λοιμό. Το επίθετο Επικούριος δόθηκε στον Απόλλωνα γύρω στο 650 π.Χ., την εποχή των πολέμων με τους Σπαρτιάτες. Είναι δωρικός περίπτερος κτισμένος από ντόπιο ασβεστόλιθο, ενώ μαρμάρινα ήταν τα κιονόκρανα του σηκού, ορισμένα μέρη της οροφής και της στέγης και ο γλυπτός διάκοσμος. Αποτελείται από πρόναο, σηκό και οπισθόδομο, έχει προσανατολισμό από βορρά προς νότο με διαστάσεις 14,48x38,24μ. στο επίπεδο του στυλοβάτη.

Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνα είναι το πρώτο μνημείο στην Ελλάδα που η Unesco συμπεριέλαβε (1986) στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Ο ναός αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας. Είναι ο καλύτερα διατηρημένος ναός μετά το ναό του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα. Κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής, αφού συνδυάζει με ξεχωριστό τρόπο τα αρχαϊστικά στοιχεία, που καθόριζε η τοπική θρησκευτική παράδοση, με τις τολμηρές ανανεωτικές ιδέες του δημιουργού του. Η στενόμακρη κάτοψη της περίστασης (Η σειρά από κίονες που περικύουν τον σηκό), όπως και ο αριθμός των κιόνων (6x15 αντί του κανονικού για την εποχή 6x13) και η διάταξή τους (μεγαλύτερα μετακιόνια διαστήματα στις στενές πλευρές) είναι αρχαϊκά χαρακτηριστικά και παραπέμπουν στον μεγάλο ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Τα στοιχεία όμως αυτά "δένουν" αρμονικά με γνωρίσματα της κλασικής αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, όπως είναι η λεπτότητα των κιόνων, το χαμηλό ύψος της κρηπίδας και του θριγκού και η ευρυχωρία του προδόμου και του οπισθοδόμου. Η μεγάλη όμως καινοτομία του μνημείου έγκειται στη διαμόρφωση του εσωτερικού του.

Στο σηκό (Ο κύριος εσωτερικός χώρος στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, αποκλειστικά αφιερωμένος για την φύλαξη του αγάλματος του θεού) υπάρχει η ιδέα της κιονοστοιχίας κατά τις τρεις πλευρές, όπως στον Παρθενώνα και το ναό του Ηφαίστου στην Αθήνα, όμως οι κίονες στις μακρές πλευρές δεν είναι ελεύθεροι. Παρουσιάζονται από τους τοίχους ως λεπτά εγκάρσια χωρίσματα, που καταλήγουν σε ιωνικούς ημικίονες με ιδιόμορφα κοινόκρανα και βάσεις. Στη στενή πλευρά του σηκού, απέναντι από την είσοδο, ο ελεύθερος κίονας έφερε το πρώτο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής κορινθιακό κιονόκρανο. Η κιονοστοιχία στήριζε ιωνικό θριγκό (Το μέρος των αρχαίων κτιρίων που βρίσκεται

πάνω από τους κίονες), με ανάγλυφη ζωφόρο (Σπουδαίο αρχιτεκτονικό στοιχείο που προσδίδει κομψότητα στο επιστέγασμα των κτιρίων. Αποτελεί μια διακοσμητική ταινία που περιτρέχει το οικοδόμημα. Βρίσκεται συνήθως στην εξωτερική όψη του κτιρίου που μαζί με το γείσο και το επιστύλιο αποτελούν το λεγόμενο θριγκό), που περιέτρεχε εσωτερικά και τις τέσσερις πλευρές του σηκού. Η ζωφόρος του ναού αποτελεί ένα πραγματικό αριστούργημα στο οποίο η ζωντάνια και η έκφραση των μορφών, καθώς και ο συνδυασμός της πλοκής των σκηνών, το κατατάσσουν στους καλύτερους γλυπτικούς διάκοσμους της αρχαιότητας. Την αποτελούσαν 23 πλάκες με μήκος 31 μ., εκ των οποίων οι έντεκα δυτικά εικονίζουν κενταυρομαχία και οι έντεκα ανατολικά αμαζονομαχία. Μέσα στο ναό υπήρχε και μεγάλο (12 πόδια) χάλκινο άγαλμα του Απόλλωνα.

Το μεγαλύτερο μέρος από τις πλάκες της ζωφόρου βρίσκονται από το 1814 στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ άλλα μέρη της κοσμούν τις προθήκες του μουσείου του Λούβρου και του Μονάχου!

Σήμερα γίνονται εργασίες συντήρησης του ναού από τους επιστήμονες της Επιτροπής Επικουρίου Απόλλωνος, η οποία εποπτεύει το έργο και έχει έδρα την Αθήνα.

7.ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Το Ιερό του Απόλλωνα στην Ηλεία, αλλά και ο Δελφικός Ναός κρύβουν σύμφωνα με τους ερευνητές, κάποια αναπάντεχα μυστικά. Οι αρχαίοι Ελληνικοί Ναοί δεν ήταν τυχαία αρχιτεκτονήματα. Σίγουρα, δεν κατασκευάστηκαν μόνο για να στεγάσουν τη αρχαία λατρεία, αλλά και για να αποτυπώσουν την αρμονία του Σύμπαντος. Μέσα τους είναι εγγεγραμμένη η βαθιά γνώση που συνδέει τη Γη με τον Ουράνιο θόλο, τον άνθρωπο με το Άπειρο. Ο Ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στις Βάσσες Ηλείας κρατά επίσης, κάποια αναπάντεχα μυστικά βαθιά κρυμμένα. Κυριολεκτικά βαθιά στα θεμέλια του. Αυτά που οι κλασσικά σκεπτόμενοι επιστήμονες χαρακτήρισαν <<σαθρά>> δίχως να καταλάβουν το <<μυστικό>> που κρύβεται εκεί.

Οι πρώτες περίεργες ενδείξεις προέκυψαν από σχετική έρευνα του αρχαιολόγου Cooper, ο οποίος το 1972 έκανε κάποιες τομές στα θεμέλια του Ναού. Αυτό που ανακάλυψε είναι πως ολόκληρο το οικοδόμημα στηρίζεται πάνω σε μία ασυνήθιστη υπόγεια βάση. Στην ανατολική πλευρά του του Ναού υπάρχει σε βάθος δύο μέτρων, ένα στρώμα προσεκτικά λαξευμένου βράχου, με κλίση προς το Νότο. Πρόκειται για ένα κεκλιμένο επίπεδο, δηλαδή. Στη νότια πλευρά όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εκεί ο Ναός <<κάθεται>> πάνω σε φερτά υλικά, σε αναρρίμματα και συγκεκριμένα σε ένα στρώμα από κιτρινωπό πηλώδες χώμα και βότσαλα θαλάσσης. Το αποτέλεσμα; Ολόκληρος ο Ναός <<γλιστράει και περιστρέφεται αργά γύρω από έναν κατακόρυφο άξονα στην Νοτιοανατολική γωνία του. Για να διευκολυνθεί αυτή η περιστροφή και να αποσβένονται οι κραδασμοί, ολόκληρη η βάση του Ναού είναι κατασκευασμένη από αλλεπάλληλα στρώματα πλακών που συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικούς συνδετήρες γύρω από τους οποίους έχει χυθεί μόλυβδος, όπως έγραψε το περιοδικό Τηλέραμα.

Άποψη του Ναού από τη νότια πλευρά, σκεπασμένος με την προστατευτική τέντα. Παρόμοιες συνδέσεις έχουν παρατηρηθεί και στο δάπεδο του Ναού της Προναίας Αθηνάς στους Δελφούς, στο μυστηριώδες κτίσμα που είναι γνωστό με το όνομα <<θόλος>>. Γιατί όμως,να έχει κατασκευαστεί έτσι ο Ναός του Απόλλωνα στις Βάσσες; Σίγουρα δεν είναι τυχαίο συμβάν, αλλά ούτε και κατασκευαστική αβλεψία. Κατά την άποψη του Γυμνασιάρχη-Μαθηματικού Στέλιου Πετράκη, ο Ναός γλιστράει και περιστρέφεται, όπως διαπιστώνουν οι αρχαιολόγοι, όχι τυχαία, αλλά σκόπιμα. Πρόκειται για ένα προσεκτικά προμελετημένο επίτευγμα των αρχαίων κατασκευαστών του. Η ιδιότυπη βάση του Ναού κατασκευάστηκε αφού προηγουμένως υπολογίστηκαν πολύ προσεκτικά το βάρος του και η γωνία στροφής του, έτσι ώστε μέσα σε ένα χρόνο <<μετακινείται>> κατά 50 πρώτα και 2 δεύτερα της μοίρας. Εδώ είναι που αρχίζουν οι εντυπωσιακές θεωρίες, γιατί τα 50΄ και 2΄΄ της μοίρας είναι ετήσιας μετάπτωσης των Ισημεριών! Το αποτέλεσμα είναι η <<ολίσθηση>> προς τα πίσω του Βόρειου Πόλου του Ουρανού. Αυτή τη μεταβολή την είχαν υπολογίσει ακριβώς οι αρχαίοι κατασκευαστές του Ναού και γι'αυτόν το λόγο είχαν διαμορφώσει έτσι τα θεμέλια του, ώστε να μπορεί να περιστρέφεται και να παρακολουθεί στο πέρασμα των αιώνων τη μετάπτωση των Ισημεριών. Αυτή την άποψη την υποστηρίζει ένθερμα ο Στέλιος Πετράκης, ο οποίος έχει υποβάλει και σχετική μελέτη στη Μαθηματική Εταιρεία Πατρών. Σύμφωνα με τους μαθηματικούς και αστρονομικούς υπολογισμούς του, λοιπόν, ολόκληρος ο Ναός περιστρέφεται συμπεριφερόμενος σαν μια <<συσκευή>> παρατήρησης του Ουράνιου θόλου και συντονισμού της με το Βορρά, τον Πολικό Αστέρα.

Ερείπια από κολώνες στο γύρω χώρο <<Σκέφτηκα>> αναφέρει ο Στέλιος Πετράκης <<πως αν η θεωρία μου για τη λειτουργία του Ναού και ως συσκευής παρατήρησης του Ουράνιου θόλου είναι σωστή τότε θα έπρεπε να έχουμε ακόμα και σήμερα τις αποδείξεις για την εναρμόνιση του με την ουράνια γεωμετρία. Ο άξονας του, όπως διαγράφεται από τον προσανατολισμό του και από τις πλάκες του δαπέδου, είναι στραμμένος προς τον Ουράνιο Βορρά. Πριν από 2.400 χρόνια έδειχνε τον Α΄ του Δράκοντα. Σήμερα θα έπρεπε να <<δείχνει>> τον Α΄ της Μικρής Άρκτου>> Και έτσι είναι. <<Διαπίστωσα ιδίοις όμμασι το φαινόμενο, στις 2 Αυγούστου του 1972>>, αναφέρει ο Στέλιος Πετράκης και εξηγεί: <<Περίμενα υπομονετικά να νυχτώσει, έχοντας σταθεί πίσω από τον κυκλικό βωμό που βρίσκεται στο εσωτερικό του Ναού. Όταν τα αστέρια εμφανίστηκαν είδα πως προεκτείνοντας νοερά τις δύο βόρειες μεσαίες κολόνες προς τον ουρανό συναντούσα ανάμεσά τους, στο κέντρο ακριβώς, τον Ισημερινό Πολικό Αστέρα, τον Α΄ της Μικράς Άρκτου>>

8.Γενική άποψη του Ναού από τα Δυτικά Για πολλούς συντηρητικά σκεπτόμενους, ενδεχόμενα σαν και αυτό της τεχνητής ολίσθησης του Ναού είναι απίστευτα, ωστόσο οι μαθηματικοί και αστρονομικοί υπολογισμοί τα αποδεικνύουν υπενθυμίζοντας μας πως καμιά φορά ο πολύς ορθολογισμός ή και η επιστημονική αλαζονεία μπορεί να αποκλείσουν εκδοχές που, ενώ δείχνουν απίστευτες, είναι ίσως οι πραγματικές. Για να βρεθεί η λύση του μυστηρίου, έκανα με φίλους τις εξής σκέψεις: Αφού ο Ναός

είναι ο μοναδικός περιστρεφόμενος και μόνιμα ευθυγραμμισμένος με τον Σείριο, κάποια στιγμή θα πρέπει να ευθυγραμμιστεί και με κάποιον άλλο Ιερό χώρο μας ,λαμβάνοντας υπόψη επίσης ότι είναι κατασκευασμένος για να διευκολύνει την

Έλευση του Απόλλωνα.

Όπως ανέφερα λίγο πιό πάνω,ο δεύτερος ναός στην κορυφή του βουνού παίζει τον ρόλο του δείκτη,δηλαδή είναι το σταθερό σημείο για την μέτρηση της γωνίας που έχει περιστραφεί ο ναός του Απόλλωνα.Βέβαια λόγω των καταστροφών που έχει

υποστεί,όπως προανέφερα,κάποια στιγμή θα σταμάτησε η περιστροφή του κατά 50,2 δεύτερα της μοίρας ανά έτος.

Από επιτόπιες μετρήσεις που έγιναν τον Ιούνιο του 2012,η πυξίδα δείχνει ότι ο ναός έχει περιστραφεί μόνο κατα 7 μοίρες.Μία μοίρα υποδιαιρείται σε 60 πρώτα και κάθε

πρώτο σε 60 δεύτερα,άρα 1μοίρα=3600 δ, άρα 7μ Χ 3600 δ = 25200 δ ,αν το διαιρέσουμε με την ετησία περιστροφή των 50,2 δ,έχουμε 25200:50,2=502,άρα ο ναός περιεστρέφετο τα πρώτα 502 χρόνια δηλαδή μέχρι το 92μΧ περίπου.Μετά

πρέπει να σταμάτησε η περιστροφή λόγω των καταστροφών και των βανδαλισμών που υπέστει.

Για να δούμε λοιπόν τι θα έπρεπε να δείχνει κανονικά η πυξίδα σήμερα το 2012 αν ο ναός δεν είχε υποστεί καταστροφές και περιεστρέφετο κανονικά!!!

Η κατασκευή του ναού άρχισε το 420 και τελείωσε το 410πΧ,άρα η περιστροφή του άρχισε το 410πΧ δηλαδή πρίν 2422 χρόνια και θα περιστρέφετο 50,2 δεύτερα της

μοίρας ετησίως.

Άρα: 2422Χ50,2=121584 δ, δηλαδή σήμερα θα είχει μετατοπισθεί προς τα ανατολικά 121584 δεύτερα της μοίρας.Κάθε μοίρα έχει 3600 δεύτερα,άρα 121584:3600 =

33,7734 μοίρες.

Βέβαια στην περιστροφή των 33,7734 θα πρέπει να προσθέσουμε και την μαγνητική απόκλιση,που δημιουργείται από την μετακίνηση του μαγνητικού βορρά λόγω της

κυκλικής μετακινήσεως του άξονα της Γης (ένας κύκλος=25920 έτη).Αυτή υπολογίζεται για την συγκεκριμένη περιοχή κατά 3 μ και 35 λ,με ετήσια μεταβολή

συν 9,6 λ.Η μαγνητική απόκλιση κάθε γήινου σημείου αλλάζει κάθε χρόνο.

Λόγω των πολλών ετών από την κατασκευή του,2422 χρόνια,δεν είναι εύκολο να υπολογισθεί επακριβώς.

Σήμερα η μαγνητική απόκλιση των 2422 ετών κατά προσέγγιση,βάση τύπων, είναι 31 μοίρες.

Έχουμε λοιπόν,31 μοίρες μαγν.απόκλιση και 33,7734 μοίρες περιστροφη (50,2δ ετησίως),σύνολο 65 μοίρες περίπου.

Από τον χάρτη βλέπουμε ότι στις 65 μοίρες από τον ναό βρίσκονται και οι αρχαιολογικοί χώροι των Μυκηνών και της Ελευσίνος !!

Ελευσίνα στην δημοτική γλώσσα, Ελευσίς στην καθαρεύουσα και αρχαία Ελληνική !!!!

Επίσης από τον χάρτη διαπιστώνουμε ότι ο ναός απέχει 160 χλμ από την Ελευσίνα (Ελευσίς).Αλλά σε απόσταση όμως 160 χλμ από την Ελευσίνα είναι και η κορυφή

του Ταυγέτου, προφήτης Ηλίας,η γνωστή πυραμίδα.Ετσι με κορυφή την Ελευσίνα,ναός Επικουρίου Απόλλωνα και κορυφή Ταυγέτου σχηματίζουν ισοσκελές

τρίγωνο !!!!!!

Το περίεργο είναι ότι στους τριγωνισμούς των αρχαίων ιερών,με τους οποίους έχουν ασχοληθεί πολλοί μέχρι σήμερα,κανείς δεν αναφέρει αυτόν τον τριγωνισμό !!!