1 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 2 – MENSEN, INSTITUTIES EN MARKTEN © S. COSAERT, A. DECOSTER & T....

1ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 2 – MENSEN, INSTITUTIES EN MARKTEN © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOSTUNIVERSITAIRE PERS LEUVEN


Hoofdstuk 2:Mensen, Instituties en Markten

Economie, een Inleiding



Mensen, Instituties en Markten - Inhoudstafel

1. Het individuele gedragsmodel2. Individuele beslissingen en sociale interacties3. Arbeidsverdeling en coördinatie4. Instituties in de reële wereld: markten, overheid,

normen




1. Het individuele gedragsmodel2. Individuele beslissingen en sociale interacties3. Arbeidsverdeling en coördinatie4. Instituties in de reële wereld: markten, overheid, normen



1. Het individuele gedragsmodel

Model van rationele keuze: Ieder probeert binnen zijn eigen beperkingen de voor hem

of haar beste resultaten te bereiken Rationele economische agent Homo economicus

Formeel wiskundig: Rationeel keuzegedrag:

Optimaliseren van doelstellingsfunctie Onder beperkende voorwaarden




Rationele keuzetheorie maakt echter geen specifieke veronderstellingen over inhoud van voorkeuren Meest eenvoudige model neemt aan dat

mensen enkel gericht zijn op hun materiële eigenbelang;

mensen perfect geïnformeerd zijn; mensen geen beslissingsfouten maken; beslissingen van groepen kunnen worden

geanalyseerd als beslissingen van individuen

Traditioneel: individuele beslissingen staan centraal Echter: sociale interactie en coördinatieproblemen




Bovenstaande (onrealistische) vereenvoudigingen zijn niet essentieel voor economische benadering Recente ontwikkelingen in economische theorie:

Beperkende veronderstellingen afzwakken Verschillen overbruggen tussen sociale wetenschap-

pen EconomieSociologiePsychologie




Evenwicht: Rationele agent vindt ‘rust’ als zijn/haar gedrag beste

resultaat oplevert In dat geval: individueel evenwicht

In relevante economische situaties zijn meerdere economische agenten betrokken

Evenwicht wordt dan bereikt wanneer geen enkele van die betrokken economische agenten zijn/haar gedrag wil aanpassen Dus: globaal evenwicht




1. Het individuele gedragsmodel2. Individuele beslissingen en sociale interacties

1. Individuele beslissingen2. Sociale interacties zonder bindende afspraken: speltheorie3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst

3. Arbeidsverdeling en coördinatie4. Instituties in de reële wereld: markten, overheid,

normen



2.1. Individuele beslissingen

Student geeft zakgeld uit in boekhandel Individueel evenwicht:

situatie waarin student boeken koopt die hem binnen gegeven budget het grootste nut opleveren





1. Individuele beslissingen2. Sociale interacties zonder bindende afspraken: speltheorie3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst


normen



2.2.1. Spelers, strategieën en resultatenmatrix

Spel: situatie waarbij rationele beslissingnemers rekening

houden met onderlinge afhankelijkheid van hun beslissingen en resultaten

Spelers: beslissingnemers

Zuivere strategieën: mogelijke acties

Gemengde strategieën: mogelijke acties met waarschijnlijkheden

Resultatenmatrix (pay-off matrix): uitkomsten voor elke speler en elke reeks strategieën



2.2.2. Het gevangenendilemma




Bekennen is beste optie voor speler 1 indien speler 2 blijft ontkennen Het vermindert zijn gevangenisstraf namelijk van twee jaar

tot één jaar Maar ook als speler 2 bekent, kan speler 1 best

bekennen Hij wordt dan bestraft met acht in plaats van tien jaar cel

Ongeacht wat speler 2 doet, voor speler 1 is het altijd beter om tot bekentenissen over te gaan. ‘Bekennen’ = dominante strategie ‘Ontkennen’ = gedomineerde strategie




Identiek dezelfde redenering voor gevangene 2 We verwachten dat ook gevangene 2 bekent Uiteindelijk bekennen gevangenen allebei Verwachte oplossing is (bekennen, bekennen)

Verwachte oplossing = niet-coöperatief Oplossing waarbij beiden ontkennen = coöperatieve

oplossing



2.2.3. Het Nash-evenwicht

Dit is een combinatie van strategieën waarbij geen enkele speler zijn strategie wenst te wijzigen, gegeven de verwachte strategie van de andere spelers

Verwachte oplossing die bestaat uit dominante strategieën, is altijd Nash-evenwicht Nash-evenwicht hoeft daarentegen niet in te houden dat er

dominante strategieën zijn Nash-evenwicht is algemener en meer fundamenteel

dan evenwicht in dominante strategieën Het is ook mogelijk dat er meerdere Nash-evenwichten

bestaan. Of dat er geen Nash-evenwicht is



2.2.4. Het belang van coördinatie

Het blijft vaak een uitdaging om het gedrag van verschillende spelers op elkaar af te stemmen Zie bijvoorbeeld volgend coördinatiespel: the battle of the sexes




Belang van gecoördineerde strategieën: Alleen indien beide partijen eenzelfde keuze maken, zijn

pay-offs voor beide partijen positief en wordt een Nash-evenwicht bereikt

Er zijn twee Nash-evenwichten, en geen dominante strategieën. Het is onduidelijk welk Nash-evenwicht geselecteerd zal worden

Hierin schuilt belangrijke rol voor sociale normen




Simultaan versus sequentieel spel Simultaan: imperfecte informatie Sequentieel: volger heeft informatie over beslissing van

leider (leider kiest eerst) Stackelberg-evenwicht beschrijft verwachte uitkomst in

dergelijk, vaak voorkomend, leider-volgermodel Sociale normen kunnen bepalen wie leidt en wie volgt




Volgend coördinatiespel is makkelijker op te lossen:




Coördinatie in onderstaand spel is verre van evident, zonder voorafgaande afspraken. Afspraken zijn echter makkelijk te maken:



2.2.5. Er is niet altijd een Nash-evenwicht in zuivere strategieën

Er zijn ook spelsituaties waarin er geen Nash-evenwicht in zuivere strategieën bestaat

Een bekend voorbeeld is het matching pennies-spel:



2.2.5. Er is niet altijd een Nash-evenwicht in zuivere strategieën

Er bestaat in dit geval geen Nash-evenwicht in zuivere strategieën

Er bestaat echter wel evenwicht in gemengde strategieën Wanneer beide spelers met 50% kans kruis kiezen, en

met 50% kans munt, dan staan ze beiden onverschillig tegenover wat ander doet en hebben ze er geen van beiden belang bij om van strategie te veranderen.





1. Individuele beslissingen2. Sociale interacties zonder bindende afspraken:

speltheorie3. Bindende afspraken, sociale normen en

overheidstussenkomst


normen



2.3. Bindende afspraken, sociale normen en overheidstussenkomst

Gevangenendilemma: Verwachte uitkomst is niet altijd beste uitkomst

Battle of the sexes: Coördinatie niet altijd evident

Oplossing: afspraken? Vaak niet nageleefd, want in strijd met prikkels

Afspraken maken wordt makkelijker naarmate spel vaker herhaald wordt

Tit for Tat: niet-coöperatie van tegenspeler wordt gestraft met niet-coöperatie in volgende spel

Langetermijnafspraken (en sociale normen) bieden in veel gevallen langetermijnwinsten




Veelal zullen sociale normen niet ontstaan, of kunnen ze moeilijk worden afgedwongen, bijvoorbeeld Wanneer respecteren van normen een gedomineerde

strategie is Of meer algemeen: wanneer normgebonden gedrag niet

leidt tot Nash-evenwicht Wanneer er weinig controle (mogelijk) is

Indien sociale normen niet spontaan ontstaan of niet worden nageleefd, kan overheidstussenkomst soelaas bieden




Overheid als economische agent met dwangmacht die economische agenten tot bepaalde vormen van

gedrag kan verplichten die door dwang resultatenmatrix (vb. via straf) kan

veranderen

Informele sociale instituties (normen en afspraken) en formele politieke instituties (de overheid) kunnen ertoe bijdragen efficiëntere sociale uitkomsten te bereiken




1. Het individuele gedragsmodel2. Individuele beslissingen en sociale interacties3. Arbeidsverdeling en coördinatie

1. Traditionele systemen2. Bevelsystemen3. Marktsystemen

4. Instituties in de reële wereld: markten, overheid, normen



3.1. Traditionele systemen

Tot voor enkele eeuwen domineerde traditie meeste economische activiteiten Van vader op zoon…

Sociale normen Maar wat met veranderingen?

Dualisme tussen traditionele rurale en moderne stedelijke economie Zie huidige ontwikkelingslanden



3.2. Bevelsystemen

Centrale overheid bepaalt wat er geproduceerd moet worden, hoe productie georganiseerd moet worden en wie welke geproduceerde goederen en diensten ontvangt

Centrale beslissingnemers Meer aanpassingsvermogen dan traditionele systemen

Maar: informatie- en incentiveproblemen Omvang van te verzamelen informatie Kwaliteit van informatie Economische agenten minder gemotiveerd



3.3. Marktsystemen

Productie en verdeling op basis van beslissingen van individuele ondernemingen en gezinnen



3.3.1. Vrijwillige ruil en respect voor eigendomsrechten

Marktsysteem is gebouwd op basisprincipe van vrijwillige ruil Geen incentiveproblemen Geen informatieproblemen

Iedereen weet voor zichzelf wat best is

Het is echter niet evident dat vrijwillige ruil steeds door alle partijen als beste optie zal gezien worden




Het is echter niet evident dat vrijwillige ruil steeds door alle partijen als beste optie zal gezien worden

Beschouw volgend spel:




Merk op: (ruilen, ruilen) is geen Nash-evenwicht Zich bewapenen is dominante strategie

Systeem waarin vrije ruil domineert, veronderstelt vertrouwen en respect voor eigendomsrechten In traditionele samenlevingen:

Via normen In dynamische omgevingen:

Via een behoorlijk werkend rechtssysteem Dit vereist efficiënte overheid



3.3.2. Het marktsysteem en de prijs als signaal

Kracht van marktsysteem: signaalwaarde van prijzen Geen centrale instantie nodig om beslissingen te sturen Vaak prijsnemerschap: verschillende spelers kunnen

prijzen als gegeven beschouwen Prijzen

verspreiden informatie doorheen systeem creëren incentives die economische agenten ertoe

aanzetten om op wijzigingen in de omgeving te reageren Deze processen verlopen gedecentraliseerd



3.3.3. Evenwicht

Prijsnemerschap: Individueel evenwicht kan beschreven worden zonder

rekening te moeten houden beslissingen van andere economische agenten

Via prijzen komt tevens globaal evenwicht tot stand Prijzen komen slechts tot rust wanneer

vraag = aanbod



3.3.4. Marktimperfecties en informatie

Asymmetrische informatie: Ruiltransactie tussen beter en slechter geïnformeerde

economische agenten Voorbeeld:

Markt voor tweedehandswagens Kwaliteit goed of slecht, enkel gekend door verkoper Verkoper vraagt:

2100 EUR voor slechte wagen, 2700 EUR voor goede wagen

Betalingsbereidheid koper:2400 EUR voor slechte wagen, 3000 EUR voor

goede wagen Kopers weten: twee derde van alle wagens slecht Dus: betalingsbereidheid zakt tot verwachte waarde: 2600

EUR (=2/3*2400 EUR + 1/3*3000 EUR)



3.3.4. Marktimperfecties en informatie

Asymmetrische informatie: Voorbeeld:

Dus: betalingsbereidheid voor willekeurige wagen zakt tot verwachte waarde: 2600 EUR (=2/3*2400 EUR + 1/3*3000 EUR)

Aanbieders vragen echter 2700 EUR voor goede wagens

Gevolg: goede wagens verdwijnen van markt Averechtse selectie

Missing markets: risico dat markt volledig verdwijnt Oplossing:

Vertrouwen via reputatie, controlemechanismen, …




1. Het individuele gedragsmodel2. Individuele beslissingen en sociale interacties3. Arbeidsverdeling en coördinatie4. Instituties in de reële wereld: markten, overheid,

normen




Geen enkel economisch systeem is zuivere traditionele economie, zuivere beveleconomie, zuiver marktsysteem

Verdelingsaspecten: rechtvaardigheid Analyse van overheidsoptreden

Politici en ambtenaren – eigenbelang? Juiste incentives?

Economisch gedragsmodel: heilzaam scepticisme Instituties zijn niet alleen onvermijdelijk, ze zijn ook

wenselijk

1 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 2 – MENSEN, INSTITUTIES EN MARKTEN © S. COSAERT, A. DECOSTER & T....

Documents

Transcript of 1 ECONOMIE, EEN INLEIDING 2013 2 – MENSEN, INSTITUTIES EN MARKTEN © S. COSAERT, A. DECOSTER & T....