1

1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΛΥΒΙΩΝ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) ΜΕ ΘΕΜΑ:

ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ :

ΜΟΡΦΕΣ, ΑΙΤΙΑ, ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ, ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΤΑΜΙΧΤΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

ΑΛΕΞΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΓΕΔΕΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑ- ΜΑΡΙΑ

ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΜΕΡΙ ΜΑΡΚΕΛΛΑ ΚΑΝΑΝΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

ΚΑΡΑΙ ΚΙΤΣΟΣ ΚΕΧΑΓΙΑΟΓΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΤΙΖΑ ΜΑΡΙΑΝΝΑ

ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΜΙΖΡΑΧΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΜΠΡΟΥΣΑΙ ΜΟΝΙΚΑ

ΠΑΝΤΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΕΤΡΑΚΗ ΑΡΙΑΔΝΗ

ΤΡΑΦΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΡΑΓΚΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΦΩΤΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΧΑΜΖΑ ΧΕΝΡΙ

ΚΑΛΥΒΙΑ 19/1/2013

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος………………………………………………………………………σελ.4

Περίληψη ……………………………………………………………………...σελ.5

Εισαγωγή………………………………………………………………………σελ.6

Κεφάλαιο 1:Γενικά περί αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο

1.1.Έννοια και ορισμοί αντικοινωνικής συμπεριφοράς.......................................σελ.8

1.2.Έννοια και ορισμοί παραβατικής συμπεριφοράς...........................................σελ.9

Κεφάλαιο 2:Μορφές αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο

σχολείο……………………………………………………………………….σελ.10

Κεφάλαιο 3:Αίτια αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο

σχολείο...……………………………………………………………………..σελ.16

3.1 Η Ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας …………………………………….. σελ. 16

3.2 Η παρέα των συνομηλίκων –φίλοι ……………………………………….σελ. 16

3.3 Η επίδραση της οικογένειας ……………………………………………..σελ. 18

3.4 Η επίδραση του σχολικού περιβάλλοντος ………………………………σελ. 22

3.5 Η επίδραση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ ) ……………....σελ. 24

Κεφάλαιο 4: Συνέπειες αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο

4.1.Συνέπειες για το θύμα………………………………………………..........σελ.30

4.2. Συνέπειες για το δράστη………………………………...………………..σελ. 30

4.3. Συνέπειες για το σχολείο………………………………………...……….σελ.31

4.4. Συνέπειες για την οικογένεια………………………….....……………….σελ.31

3

Κεφάλαιο 5: Αντιμετώπιση αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο

5.1. Η πρόληψη του φαινομένου…………………..……………………………σελ.33

5.2. Η αντιμετώπιση της οικογένειας………………………………..................σελ.34

5.2.1. Τί να κάνουν οι γονείς του θύματος…………………………………......σελ.34

5.2.2. Τί να κάνουν οι γονείς του δράστη………………………..……………..σελ.34

5.3. Η αντιμετώπιση του σχολείου……………………………………………..σελ.36

5.3.1. Ενέργειες του εκπαιδευτικού για να προλάβει την εμφάνιση του

εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο…………………………………… …….σελ.37

5.3.2. Ενέργειες του εκπαιδευτικού για την αντιμετώπιση περιστατικών

εκφοβισμού και βίας στο σχολειο……………………………………………….σελ.40

5.3.3. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Δάφνη...................................................................σελ.41

5.3.4. Γενικά αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της

βίας στο σχολείο…………………………………………………………… ….σελ.41

5.4. Η αντιμετώπιση από τις παρέες……………………………….……… …..σελ.46

Κεφάλαιο 6: Εμπειρική έρευνα

6.1. Έρευνα για τις μορφές παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς

στο σχολείο..........................................................................................................σελ.48

6.2. Έρευνα για την αντιμετώπιση στη παραβατικότητα των σχολικών κανόνων

από τους μαθητές ................................................................................................σελ.49

Επίλογος……………………………………………………………………......σελ.51

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………σελ52

Παράρτημα..........……………………………………………………………….σελ.54

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ(Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Στη φετινή σχολική χρονιά , αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με το μείζον ζήτημα της

«Αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο». Κάθε ομάδα επέλεξε και από μια

ενότητα , θέλοντας να αναζητήσει τις επιστημονικές έννοιες των φαινομένων. Μολονότι

αντιμετωπίσαμε ορισμένα προβλήματα στην αρχή της εργασίας , καθώς η συνύπαρξη πολλών

διαφορετικών ατόμων είναι αναμφισβήτητα δύσκολη , καταφέραμε να τα ξεπεράσουμε και να

καταλήξουμε σε αυτό το αποτέλεσμα. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε πρώτα απ’ όλα τον καθηγητή

μας , κύριο Ιωάννη Ταμιχτσή , για την ουσιαστική και πολύτιμη βοήθεια και υποστήριξη κατά τη

διάρκεια του πρώτου τετραμήνου. Επιπλέον, και τους συναδέλφους που απάντησαν στα

ερωτηματολόγια και που επέτρεψαν την ώρα των μαθημάτων τους να γίνει η έρευνα καθώς και

τους μαθητές της Β’ τάξης που συμμετείχαν στην έρευνα . Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στα μέλη της

οικογένειάς μας , καθώς και σε οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο που μοιράστηκε πληροφορίες σχετικές

με το θέμα και συνέβαλε στην ολοκλήρωση της ερευνητικής μας εργασίας.

5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ(Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Η αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο

που απασχολεί τους νέους εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ξεκινάει συνήθως από τη νηπιακή ηλικία των

ατόμων και κλιμακώνεται λίγο πριν από την ενηλικίωσή τους. Είναι ένα ζήτημα που έχει μελετηθεί

από πολλούς ψυχολόγους, ώστε να γίνουν αντιληπτοί οι παράγοντες που οδηγούν σε μια αποκλίνουσα

συμπεριφορά με βάση τα δεδομένα της κάθε κοινωνίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι η Ελλάδα έχει σημαντικό αριθμό ανήλικων παραβατών, αν και ορισμένοι

επιστήμονες δηλώνουν ότι σε σύγκριση με άλλες χώρες το ποσοστό αντικοινωνικότητας στη χώρα

είναι σχετικά μικρό.

Η κοινωνική παρέκκλιση μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, ενώ ποικίλλει και η διάρκειά της.

Περισσότερο πλήττονται άτομα με μειωμένη αυτοπεποίθηση και ικανότητα άμυνας, αφού είναι ο

«εύκολος στόχος» για όσους επιθυμούν να επιβάλλουν την «τυραννία» τους, εκφοβίζοντας τους πιο

αδύναμους. Αυτή η στάση έχει ως αποτέλεσμα των κοινωνικό αποκλεισμό επιμέρους ομάδων, ενώ και

ο ίδιος ο θύτης θα αναγκαστεί κάποια στιγμή να έρθει αντιμέτωπος με τις ίδιες του τις πράξεις.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ: ΒΙΑ ,ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ,ΣΚΑΣΙΑΡΧΕΙΟ, ΣΧΟΛΕΙΟ, ΕΛΛΑΔΑ,

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗ, ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ.

SUMMARY

The trend of antisocial behaviour and Violence at schools is gaining in popularity in recent

years. Many adolescents tend to act aggressively from a very young age until they become adults.

School ‘crime’ is a phenomenon that has been studied from many psychologists worldwide so as to

shed light on its roots.

In fact, Greece has a significant number of young offenders even though a host of people claim

that in comparison with other countries this rate is trivial. Social derogation may be indicated in

various ways as well as nobody can estimate accurately its duration. Youngsters who lack self-

confidence and self-defense are the prime targets for “bullies” who want to show off by acting

inappropriately and hurting other people. Consequently, the stronger ones will dominate but in the end

the abusers will face their responsibilities and they will pay for their mistakes.

KEY WORDS: ANTISOCIAL BEHAVIOUR, SCHOOL, OFFENSIVE BEHAVIOUR, CRIME,

YOUNGSTERS ,VIOLENCE, BULLYING

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Η αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο εκφράζει την παραβίαση των

επιτρεπτών κανόνων συμπεριφοράς εντός του σχολικού περιβάλλοντος. Παρακάτω ο αναγνώστης θα

έχει την ευκαιρία να μάθει αναλυτικά τις μορφές του φαινομένου, τους παράγοντες που οδηγούν σε

παράνομες συμπεριφορές, καθώς και τα αποτελέσματα τόσο για το θύτη, όσο και για το θύμα. Τέλος,

θα δοθούν προτάσεις για επίλυση και ,ίσως, εξάλειψη βίαιων πράξεων με πρωταγωνιστές ανηλίκους.

Σε κάθε υποκεφάλαιο σε παρένθεση αναγράφεται το όνομα του μαθητή /της μαθήτριας ο οποίος /η

οποία ασχολήθηκε με το συγκεκριμένο θέμα .Αναλυτικά οι ομάδες αποτελούνται από τα εξής μέλη:

ΟΜΑΔΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ

ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ:

ΓΕΔΕΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑ-ΜΑΡΙΑ

ΙΜΕΡΙ ΜΑΡΚΕΛΛΑ

ΚΑΝΑΝΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

Ασχολήθηκε με τον Πρόλογο, την Περίληψη, την Εισαγωγή, τις έννοιες των φαινομένων και τον

Επίλογο.

ΟΜΑΔΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΟΡΦΩΝ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ:

ΑΛΕΞΙΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΚΕΧΑΓΙΑΟΓΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΠΕΤΡΑΚΗ ΑΡΙΑΔΝΗ

Ερεύνησε τους διάφορους τρόπους εκδήλωσης των φαινομένων.

ΟΜΑΔΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΙΤΙΩΝ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ :

ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ

ΜΠΡΟΥΣΑΙ ΜΟΝΙΚΑ

ΦΡΑΓΚΟΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ

ΦΩΤΟΥ ΜΑΡΙΑ

Αναζήτησε τους λόγους εμφάνισης των φαινομένων.

7

ΟΜΑΔΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΥΝΕΠΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ

ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ:

ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ

ΜΙΖΡΑΧΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΤΡΑΦΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΧΑΜΖΑ ΧΕΝΡΙ

Κατέγραψε τα αποτελέσματα και προσπάθησε να προτείνει μέτρα πρόληψης και εξάλειψης των

φαινομένων.

ΣΥΝΘΕΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ : ΓΕΔΕΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑ-

ΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΜΙΖΡΑΧΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ: ΓΕΔΕΩΝ ΕΥΘΥΜΙΑ-ΜΑΡΙΑ

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

1.1.ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ(Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Αντικοινωνική συμπεριφορά ονομάζεται η κοινή ονομασία που χρησιμοποιείται για να

περιγράψει γεγονότα ή ενέργειες που προκαλούν βλάβη ή επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής των

ανθρώπων στην κοινότητα(Πέτρου Γιώργος,2012).

Συχνά γίνεται λόγος για “κοινωνική απόκλιση ή παρέκκλιση”, δηλαδή απομάκρυνση από τους

αποδεκτούς κανόνες της κοινωνίας.

Εκφράζεται με ποικίλους τρόπους, όπως γκράφιτι, ντάμπινγκ(αντιγραφή κασέτας/δίσκου με ήχο και

εικόνες-Βικιλεξικό,2010), σκουπίδια και εγκαταλειμμένα αυτοκίνητα, θόρυβο, αλλά και εκφοβισμό.

Είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο που εμφανίζεται από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, ενώ πολλοί

κοινωνιολόγοι το μελετούν παγκοσμίως. Μάλιστα, ο ελληνικός λαός χαρακτηρίζεται από το πνεύμα

της αντίστασης και αρκετές φορές της παρανομίας και της ανυπακοής στο νόμο, όπως για παράδειγμα

κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.

Τέτοιες καταστάσεις δε θα μπορούσαν να λείπουν και από το σχολικό περιβάλλον. Πιο

συγκεκριμένα, η αντικοινωνική συμπεριφορά στο σχολείο ορίζεται ως η παράνομη συμπεριφορά των

ανηλίκων που χαρακτηρίζεται από παραβιάσεις νομικών και κοινωνικών κανόνων(Λεξικό

Μπαμπινιώτη). Έτσι, αρκετοί μαθητές παρουσιάζουν απειλητική συμπεριφορά, καταστρέφουν τον

σχολικό εξοπλισμό, ενώ δεν είναι λίγα και τα φαινόμενα καπνίσματος, αλκοολισμού, ακόμα και

χρήσης ναρκωτικών ουσιών εν ώρα μαθήματος. Η αντικοινωνική συμπεριφορά χαρακτηρίζει συνήθως

νεαρά άτομα που νιώθουν κατώτερα και "περιθωριοποιημένα", έχουν χαμηλή σχολική επίδοση,

μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και προέρχονται από μειονεκτικό ή/και διαταραγμένο οικογενειακό

περιβάλλον. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη στις αρχές τις προηγούμενης δεκαετίας από το

Υπουργείο Ελληνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, η συχνότητα με την οποία τα Ελληνόπουλα

γίνονται θύτες ή πέφτουν θύματα εγκληματικών πράξεων είναι σχετικά μικρή σε σύγκριση με άλλες

χώρες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι μπορούμε να προβλέψουμε αν θα υπάρξουν βιαιότητες σε ένα

σχολικό χώρο εάν λάβουμε υπόψη την έκταση του σχολείου ,αλλά και τον αριθμό των μαθητών.

Συνεπώς, όσο περισσότεροι είναι οι μαθητές και όσο πιο πολλά είναι τα στεγαζόμενα σχολεία, τόσο

υψηλότερος είναι ο κίνδυνος εμφάνισης πράξεων σχετικών με αντικοινωνική συμπεριφορά από την

πλευρά των ίδιων των εφήβων (Μόττη-Στεφανίδη Φ.-Τσέργας Ν.,2000:7-9) .

9

1.2.ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ(Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Ο όρος παραβατικότητα χαρακτηρίζει τα παιδιά και τους εφήβους οι οποίοι συστηματικά

παραβιάζουν τους κανόνες που αρμόζουν στην ηλικία τους και στην κοινωνία που ζουν, ενώ,

ταυτοχρόνως, αδιαφορούν για τα δικαιώματα, αλλά και τα συναισθήματα των άλλων γύρω

τους(Χρήστος Ζερβής-ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής).Πιο συγκεκριμένα, στο σχολικό

χώρο εμφανίζεται συχνότερα ως "bullying"(μορφή βίας μεταξύ ανηλίκων-Oxford Greek-English

Dictionary).Οι "νταήδες", λοιπόν, θεωρούν ότι είναι οι πιο δυνατοί ανήλικοι οι οποίοι τείνουν να

προσβάλλουν τους αδύναμους συμμαθητές τους. Συνεπώς, κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους,

αφήνοντας το θύμα χωρίς περιθώρια αντίδρασης και άμυνας(Dan Olwens-Νορβηγός καθηγητής).Η

παραβατική συμπεριφορά είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο που ξεκινάει στα πρώτα χρόνια του

δημοτικού, με δραματική κορύφωση στο γυμνάσιο και τα λυκειακά χρόνια. Είτε εκφράζεται

σωματικά, είτε λεκτικά και ψυχολογικά, είναι πάντα τραυματική για τα παιδιά. Το φτύσιμο, η κλοπή,

το σπρώξιμο, οι απειλές, τα παρατσούκλια, ο εκβιασμός και η διάδοση φημών, είναι μόνο μερικά από

τα περιστατικά που γίνονται αντιληπτά στο σχολείο.

Σύμφωνα με στατιστικές, χτυπήματα μεταξύ μαθητών έχουν μειωθεί σε σύγκριση με τα

προηγούμενα χρόνια, παρ' όλο που οι ενέργειες του σαρκασμού και οι προσπάθειες για κοινωνικό

αποκλεισμό είναι αισθητές. Πολλοί κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι η νεανική παραβατικότητα

αυξάνεται στις μέρες μας, ενώ παλαιότερες έρευνες δείχνουν ότι η επιθετικότητα μεταξύ αγοριών

είναι εμφανώς μεγαλύτερη σε σύγκριση με το αντίθετο φύλο(έρευνα του Green-1933, του McGrew-

1972, των Langois, Gottfried και Seay-1973 ,των La Forme και Wallace-1974,και του Barret-1979)

10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2:ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ(Αλεξίου Μαρία,Θεολόγου Δημήτρης,Κεχαγιάογλου Δημήτρης,Πετράκη

Αριάδνη)

Το θέμα της αντικοινωνικής ή/και παραβατικής συμπεριφοράς μπορεί να λάβει ποικίλες

μορφές. Μερικά κριτήρια σύμφωνα με τα οποία υπάρχει η δυνατότητα να κατανεμηθούν τα είδη

εκδήλωσης αντικοινωνικής ή/και παραβατικής συμπεριφοράς στο χώρο τους σχολείου είναι:

1. Ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνονται σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις που προκαλούνται.

2. Ποιος εναντιώνεται σε ποιον/τι.

3. Οι διακυμάνσεις αντικοινωνικής-παραβατικής συμπεριφοράς.

4. Η ένταξη των τρόπων εκδήλωσης σε αντικοινωνική ή/και παραβατική συμπεριφοράς.

5. Οι διαφορές από κοινωνία σε κοινωνία.(διαφορές μεταξύ χωρών)

6. Ο τρόπος με τον οποίο ασκούνται σε άτομα

1. Η επιθετικότητα μπορεί να χαρακτηριστεί φανερή ή άδηλη.

Τη φανερή μπορεί ο καθένας να εντοπίσει και να παρατηρήσει, εφόσον όσοι την πράττουν δρουν

χωρίς να προσπαθούν να << κρυφτούν >>. Περιφρονούν ανοιχτά τους σχολικούς κανόνες και

αδιαφορούν για τη γνώμη των γύρω τους

Η άδηλη επιθετικότητα από την άλλη δύσκολα εντοπίζεται, έχοντας ως συνέπεια να αντιμετωπίζεται

ακόμη πιο δύσκολα. Αυτό συμβαίνει καθώς τα θύματα βρίσκονται σε δύσκολη θέση, καθώς

ελλοχεύει ο κίνδυνος να μην γίνουν πιστευτά ακόμη κι αν αποφασίσουν να μιλήσουν. Εδώ συνήθως

υπάρχει και το θέμα του εκφοβισμού-εκβιασμού του θύματος.

Μερικά παραδείγματα συγκαλυμμένης παραβατικής ή/και αντικοινωνικής συμπεριφοράς είναι η

αδικαιολόγητη απουσία από το σχολείο, αφού αποκρύπτεται από την οικογένεια, η κλοπή και η χρήση

ναρκωτικών ουσιών.

Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι καταστροφικές ή μη, δηλαδή είτε να

επηρεάζουν το κοινωνικό σύνολο ή/και τους δράστες είτε όχι.

Σύμφωνα με το παραπάνω κριτήριο τα είδη εκδήλωσης τους αντικοινωνικής-παραβατικής

συμπεριφοράς ταξινομούνται ( σύμφωνα με J. Frick, 1993 ) σε:

11

α) Καταστροφική φανερή.

β) Καταστροφική άδηλη

γ) Μη καταστροφική φανερή.

δ) Μη καταστροφική άδηλη,

συνδυάζοντας τη φανερή και άδηλη επιθετικότητα με τις επιπτώσεις που μπορεί να προκαλεί μια

τέτοια συμπεριφορά.

2. Τα άτομα της σχολικής κοινότητας που δρουν αντικοινωνικά ή/και

παραβατικά, εναντιώνονται σε πρόσωπα, υλικά αγαθά ή έναν θεσμό μέσω μιας ακραίας

συμπεριφοράς. Ο μαθητής στρέφεται ( σύμφωνα με Μ. Herbert, 1996, σελ.115-220 ):

α) Κατά της εξουσίας (π.χ. περιφρόνηση σχολικών κανόνων, εφόσον αυτοί έχουν

θεσπισθεί από άτομα με εξουσία ).

β) Κατά του εκπαιδευτικού αντικειμένου ( π.χ. αμέλεια στα μαθήματα ).

γ) Κατά εκπαιδευτικού ( π.χ. απειλή καθηγητή ).

δ) Κατά μαθητή ( π.χ. λεκτική βία, χειροδικία ).

ε) Κατά ιδιοκτησίας ( π.χ. βανδαλισμός, καταστροφή σχολικής περιουσίας ).

στ) Κατά κοινωνίας ( π.χ. ρατσισμός ). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και τα λεγόμενα εγκλήματα

<<χωρίς θύμα>>, δηλαδή το άτομο στρέφεται κατά του ίδιου του τού εαυτού ( π.χ. χρήση ναρκωτικών

ουσιών).

Εκτός από το μαθητή υπάρχει περίπτωση να προβούν σε αντικοινωνική ή/και παραβατική

συμπεριφορά και υπόλοιπα μέλη της σχολικής κοινότητας, όπως λ.χ. καθηγητές να εναντιωθούν με

ακραία συμπεριφορά σε συναδέλφους τους ή κάποιον μαθητή.

3. Η παραβατική ή/και αντικοινωνική συμπεριφορά έχει διακυμάνσεις από απλά ενοχλητική έως

σοβαρή, ανάλογα με το άτομο δηλαδή κάποια εκ γενετής χαρακτηριστικά και τα ερεθίσματα του

περιβάλλοντος. Κατά την εφηβεία που το άτομο βιώνει έντονα συναισθήματα, μπορεί να νιώθει

περιθωριοποιημένο. Τότε οδηγείται στην απογοήτευση και μνησικακία, ώστε να εναντιώνεται με

ακραία συμπεριφορά στον περίγυρό του. Παλαιότερα τα αγόρια ήταν πιο επιρρεπή σε αντικοινωνικές

ή/και παραβατικές πράξεις, ενώ σήμερα που ο κοινωνικός ρόλος άντρα-γυναίκας έχει σχεδόν

12

εξισωθεί, τα δύο φύλα είναι εξίσου επιρρεπή σε αντικοινωνικές ή/και παραβατικές πράξεις. Επίσης τα

ερεθίσματα που λαμβάνει το άτομο από το σχολικό, οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον,

διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του και συνεπώς το κατά πόσο θα προβεί σε μια ακραία συμπεριφορά.

Τέλος θα πρέπει να τονίσουμε , ότι για να θεωρηθεί πως ένα άτομο έχει αντικοινωνική ή/και

παραβατική συμπεριφορά , θα πρέπει να προβαίνει κατ’ εξακολούθηση σε ακραίες πράξεις. . Σε πολύ

μεγάλη συχνότητα, σχεδόν καθημερινώς, μπορεί να παρατηρηθεί στα σχολεία η λεκτική βία, συνήθως

από δυνατότερα και μεγαλύτερα παιδιά προς πιο αδύναμα, η ψυχολογική βία και σε μικρότερη

συχνότητα η σωματική βία. Η σεξουαλική βία είναι σπάνια, ωστόσο όμως υπαρκτή όπως το

περιστατικό βιασμού αλλοδαπής στην Εύβοια κατά τη διάρκεια κατάληψης από τρεις συμμαθητές

της.

4.Άλλο κριτήριο αποτελεί ο διαχωρισμός των ειδών εκδήλωσης ακραίων

συμπεριφορών σε παραβατικές, αντικοινωνικές ή και τα δύο.

Παραβατική είναι η συμπεριφορά κατά την οποία περιφρονείται ένας κανόνας που έχει θεσπιστεί στα

πλαίσια της σχολικής κοινότητας, ενώ αντικοινωνική είναι η συμπεριφορά κατά την οποία το άτομο

παραβαίνει έναν νόμο θεσπισμένο από την κοινωνία και δεν συνάδει, με τα κοινωνικά πρότυπα,

δηλαδή δεν λειτουργεί σύμφωνα και με άγραφους κοινωνικούς κανόνες. Συνήθως οι κανόνες του

σχολείου διαμορφώνονται και από την κοινωνία, ώστε στις περισσότερες περιπτώσεις μια ακραία

συμπεριφορά να μπορεί να χαρακτηριστεί αντικοινωνική και παραβατική ταυτόχρονα. Π.χ. η βία κάθε

είδους, ο βανδαλισμός, η κλοπή, η χρήση ναρκωτικών ουσιών αλλά και η αντιγραφή, η μη έγκαιρη

προσέλευση, οι απουσίες αποτελούν αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές. Μορφές

παραβατικής συμπεριφοράς στο σχολείο είναι το φαγητό την ώρα του μαθήματος, το κάπνισμα στους

χώρους του σχολείου, και η αμέλεια στα μαθήματα. Επίσης μια μορφή παραβατικής συμπεριφοράς

που δημιουργεί πολλά προβλήματα στο σχολείο, είναι οι αδικαιολόγητες απουσίες, η έξοδος από το

σχολείο χωρίς την απαιτούμενη άδεια και γενικώς η απουσία από το σχολείο χωρίς σοβαρό λόγο

επειδή το σχολείο είναι υπεύθυνο για τους μαθητές ως την ώρα που σχολάνε.

5 Οι κοινωνικοί κανόνες είναι αυτοί που ορίζουν και κατατάσσουν τις

συμπεριφορές. Σύμφωνα με αυτούς εκτιμούνται και αξιολογούνται συμπεριφορές που εκδηλώνονται

σε κάθε συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα. Οι κοινωνικοί κανόνες αντανακλούν την κοινή

ιστορία, τα βιώματα και τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν

διαφορές στους κοινωνικούς κανόνες κάθε κοινωνίας και κατά συνέπεια και του χαρακτηρισμού μιας

συμπεριφοράς ως αντικοινωνική ή παραβατική. Σήμερα βέβαια οι διαφορές είναι ελάχιστες,

οδηγώντας σε μια παρόμοια εκτίμηση μιας συμπεριφοράς ως αντικοινωνική ή παραβατική σε κάθε

κοινωνία. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 στην Ευρώπη παρατηρείται η συνεχής αύξηση της

13

λεγόμενης μικρομεσαίας εγκληματικότητας πιο συγκεκριμένα σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η

Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία η εγκληματικότητα των ανηλίκων ξεπερνάει το 20% της συνολικής

εγκληματικότητας. Ολοένα και μεγαλύτεροι αριθμοί νέων στις χώρες της Ευρώπης κυρίως

διολισθαίνουν προς τη συστηματική κοινωνικής απειθαρχίας. Ένα δε μικρότερο αλλά μόνιμα

αυξανόμενο μέρος αυτών διολισθαίνει στην παραβατικότητα ή/και αντικοινωνικότητα ακόμα και στη

σοβαρή εγκληματικότητα. Στην Ευρώπη αλλά και σε άλλες χώρες η <<δεύτερη γενιά>> μεταναστών

χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλότερη παραβατικότητα και σκληρή εγκληματικότητα σε σύγκρουση με

άλλες κατηγορίες ανηλίκων. Μόνιμα αυξανόμενη η απειθαρχία. Η επιθετική συμπεριφορά, η σχολική

και εξωσχολική βία. Επίσης αυξάνονται τα φαινόμενα ομάδων (π.χ. συμμορίες) που δρούν και εντός

του σχολικού χώρου και η ανάπτυξη μιας <<κουλτούρας του δρόμου>> αντιτίθεται στην

<<κουλτούρα της πειθαρχίας των θεσμών. Η εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ – που αγγίζει

και ηλικίες παιδιών του Δημοτικού επεκτείνει την κατάσταση Στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε

από «Το Χαμόγελο του Παιδιού» σε συνεργασία με άλλες πέντε χώρες στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού

έργου «Ευρωπαϊκή Καμπάνια ενάντια στον σχολικό εκφοβισμό» έδειξε ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην

4η θέση σε φαινόμενα ενδοσχολικής βίας .Η χρήση κοροϊδευτικών ψευδωνύμων (60,6%), τα

σπρωξίματα-χτυπήματα (45,39%) και τα πειράγματα για την εξωτερική τους εμφάνιση (36,30%) είναι

οι κύριες μορφές ενδοσχολικού εκφοβισμού στην Ελλάδα. Πρώτη είναι η Λιθουανία σε ποσοστό

51,65%, δεύτερη η Εσθονία με 50,20%, τρίτη η Βουλγαρία με 34,66%, τέταρτη η Ελλάδα με 31,98%,

πέμπτη η Λετονία με 25,21% και έκτη η Ιταλία με 15,09%.Στην Ελλάδα έρευνες δείχνουν ότι το 10%-

15% των μαθητών πέφτει θύμα διαφόρων μορφών βίας στο σχολείο ενώ οι θύτες ξεπερνούν το5%

του συνόλου των μαθητών .Τα αγόρια εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά σωματικής βίας κα σε

περιστατικά βίας γενικότερα σε σχέση με τα κορίτσια με εξαίρεση τη περίπτωση σεξουαλικής

προσβολής όπου θύματα είναι κυρίως τα κορίτσια σε αναλογία 3 προς 1, ενώ τα κορίτσια σε

περιστατικά λεκτικής βίας .Τα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού εκδηλώνονται με

μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και γυμνάσιο και στο λύκειο μειώνονται.

Λόγος για την αύξηση της βίας αποτελεί κυρίως το γεγονός ότι η κοινωνία έχει γίνει πιο επιθετική

εξαιτίας της ψυχολογικής πίεσης που ασκεί η οικονομική κρίση άρα και τα ερεθίσματα που

λαμβάνουν τα νεαρά άτομα έχουν τέτοιου είδους χαρακτήρα.

6 Τα είδη εκδήλωσης αντικοινωνικής-παραβατικής συμπεριφοράς κατά ατόμων κατανέμονται

και ανάλογα με τον τρόπο που ασκείται η βία σε :α)σωματική β)λεκτική γ)σεξουαλική δ)ο

εκβιασμός ε)κοινωνικός δηλαδή η απόκλιση ενός ατόμου από μία ομάδα στ)ο ρατσισμός

η)και η ηλεκτρονική παρενόχληση μια νέα μορφή που πραγματοποιείται μέσω των

κοινωνικών δικτύων καιτων διαδικτυακών παιχνιδιών με την αποστολή απειλητικών

μηνυμάτων τη δυσφήμιση και τη παραβίαση προσωπικών δεδομένων. Ο θύτης μπορεί να

κρύβεται να παραμένει ανώνυμος και να ασκεί ανενόχλητος πίεση στο θύμα που νιώθει

14

ανασφάλεια καθώς εφόσον συνεχίζει να έχει διαδίκτυο απειλείται ακόμα και μέσα στο ίδιο του

το σπίτι.

Η σωματική βία παρατηρείται πιο συχνά με τη λεκτική, ψυχολογική και σεξουαλική να ακολουθούν.

Υπάρχουν ορισμένες ενέργειες , οι οποίες προκαλούν ενστάσεις για το εάν πραγματικά

συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας αντικοινωνικής-παραβατικής συμπεριφοράς.

Το κάπνισμα για παράδειγμα έχει διαδοθεί τόσο ανάμεσα στους νέους που δεν διατηρεί πια

τον απαγορευτικό χαρακτήρα που είχε παλιότερα, ώστε να θεωρείται κάτι το φυσιολογικό. Παρόλα

αυτά εφόσον απαγορεύεται στους ανηλίκους το κάπνισμα θεωρείται παραβατική/αντικοινωνική

ενέργεια.

Άλλο παράδειγμα είναι η απομόνωση ενός μαθητή ως αποτέλεσμα δικής του επιλογής. Οι

άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα και η πρόοδός τους βασίζεται στην επικοινωνία. Όταν ένα άτομο

αποκόπτεται από το κοινωνικό σύνολο, στερείται η ανταλλαγή γνώσεων, απόψεων και ιδεών, έτσι

ώστε να βλάπτεται το ίδιο το άτομο και το κοινωνικό σύνολο. Η επικοινωνία με το συνανθρώπους

αποτελεί έναν άγραφο κοινωνικό κανόνα. Γι’ αυτό και η συμπεριφορά αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί

αντικοινωνική.

Ένα τρίτο αμφιλεγόμενο ζήτημα είναι η κατάληψη του σχολικού χώρου. Στην κατάληψη

ορισμένοι μαθητές αποφασίζουν την απομάκρυνση των καθηγητών από το σχολείο και την παύση

άσκησης των δραστηριοτήτων που προβλέπονται από τον ρόλο τους ενώ ταυτόχρονα η είσοδος

οποιουδήποτε με οποιαδήποτε ιδιότητα ατόμου στο σχολικό κτίριο ελέγχεται από τους καταληψίες.

15

Από τη μία το είδος των αιτημάτων των μαθητών-καταληψιών και η πλειοψηφική έκφραση της

βούλησης είναι κριτήρια για τον χαρακτηρισμό μιας κατάληψης ως αντικοινωνικής ενέργειας ή μη.

Από την άλλη η κατάληψη είναι παρεμπόδιση εκδήλωσης δημόσιας λειτουργίας, καθώς τα σχολεία

είναι δημόσια. Το Σχολείο και η Μόρφωση είναι θεσμοί έτσι ώστε η κατάληψη να καθίσταται

παρακώλυση δημόσιας λειτουργίας, κατά συνέπεια αποτελεί παραβίαση των νόμων και

αντικοινωνική ή/και παραβατική συμπεριφορά.

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΙΤΙΑ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ

ΣΧΟΛΕΙΟ (Μερκούρης Βαγγέλης,Μπρουσάι Μόνικα,Φράγκος Βαγγέλης,Φώτου Μαρία)

3.1 Η Ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας

Έντονη επιθετικότητα παρατηρείται και στην εφηβική ηλικία. Τα κυριότερα αίτια αριθμούνται ως

κάτωθι:

i. Η κρίση των ηθικών και κοινωνικών αξιών οδηγεί στην έλλειψη προσανατολισμού του τί είναι

σωστό ή λάθος, καθώς οι παραδοσιακές αξίες κλυδωνίζονται.

ii. Η απώλεια των στενών ανθρώπινων σχέσεων και η δράση στην ανωνυμία.

iii. Ο περιορισμός του χώρου κίνησης. Δεν υπάρχει περιθώριο για τους νέους να ξεδώσουν.

iv. Η βελτίωση των σκληρών συνθηκών ζωής αφήνουν στον έφηβο περίσσεια δυνάμεων που

κάπου θα εκτονωθεί.

v Η αύξηση των κοινωνικών προτύπων επιτυχίας που εκφράζεται μέσα από την κατοχή και

κατανάλωση προϊόντων.

vi. Η εξοικείωση με την βία μέσω των ΜΜΕ και των Video games .

vii. Η χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά).

H θεωρία των ορμών και των ενστίκτων, της ψυχικής ματαίωσης, η θεωρία της πειθούς και της

μίμησης, η θεωρία της ετικέτας, η θεωρία της καθημερινότητας. Όλες αυτές όμως είναι

μονοδιάστατες. Αντίθετα, η θεωρία της πολυδιάστατης αιτιολόγησης προσπαθεί να επισημάνει

περισσότερους παράγοντες. Τέτοιος είναι ο ρόλος των ΜΜΕ, το κοινωνικοπολιτικό σύστημα αξιών, η

κοινωνικοποίηση του ατόμου, ο τύπος του αθλήματος, οι στόχοι της αθλητικής δράσης, οι προσδοκίες

από τον αγώνα, οι πελατειακές σχέσεις των σωματείων με τους οργανωμένους οπαδούς.

Στην σύγχρονη κοινωνία που οι δομές των σχέσεων έχουν αλλάξει, η παραβατική συμπεριφορά

αποτελεί μια συνισταμένη μέσω της οποία ένας ικανός αριθμός ανήλικων βρίσκουν δίοδο έκφρασης

των συναισθημάτων τους, όπως η ανάγκη αναγνώρισης, προσέλκυσης της προσοχή των γονέων ή και

του ευρύτερου περιβάλλοντος, καθώς και η ανάγκη ένταξης σε ομάδες. Πολλοί από αυτούς

πραγματώνουν αυτές τις ανάγκες μέσω υγιών συμπεριφορών αλλά κάποιοι εξ’ αυτών στρέφονται σε

συμπεριφορές οι οποίες είναι παραβατικές ή δυνάμει παραβατικές.

3.2 Η παρέα των συνομηλίκων –οι φίλοι

Συχνά οι γονείς αποδίδουν την άσχημη συμπεριφορά των παιδιών τους, κυρίως προεφήβων και

εφήβων, στην κακή επιρροή των φίλων τους. Πόσο αληθεύει και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για

τις «κακές» παρέες;

Στις κρίσιμες ηλικίες των 10, 12 έως και 18 ετών τα παιδιά αναπτύσσουν ισχυρούς δεσμούς με

17

τους συνομηλίκους τους και ειδικά με τους φίλους τους. Καθώς η τάση για ανεξαρτησία επιτείνεται

και συνεπικουρείται από το γεγονός ότι σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά «ψάχνονται» για να βρουν την

ταυτότητά τους, είναι φυσικό η γνώμη των φίλων να μετρά περισσότερο από εκείνη των γονιών. Οι

γονείς, όπως είναι φυσικό, συνήθως θεωρούν ότι για κάθε κακή συμπεριφορά του παιδιού ευθύνονται

οι «κακές» παρέες. Όμως το παιδί καλώς ή κακώς θα διαλέξει μόνο του τους φίλους του και οι γονείς

δεν μπορούν να παρέμβουν. Πόσο αληθινή είναι αυτή η διαπίστωση και πώς πρέπει να

αντιμετωπίσουν τους φίλους του παιδιού τους; Η απάντηση είναι μία: με σοφία και πολλή υπομονή!

Ένα από τα βασικά προβλήματα που θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι οι –κατά τη

γνώμη τους– κακές παρέες των παιδιών τους. Σε αυτές αποδίδουν κάθε μη φυσιολογική –πάλι κατά

την άποψή τους– συμπεριφορά που υιοθετεί το παιδί τους. Ως ένα βαθμό, οι γονείς έχουν δίκιο να

ανησυχούν. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι αφενός οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να

διαλέξουν τους φίλους του παιδιού τους και αφετέρου ότι έχει μεγάλη σημασία ο σωστός χειρισμός

των παιδιών τους, ώστε να είναι σύμμαχοι και όχι αντίπαλοι. Γιατί, όμως, οι γονείς δεν μπορούν να

πείσουν τα παιδιά να αποφεύγουν τις κακές παρέες;

Οι γονείς δεν μπορούν να χωρίσουν το παιδί από τους «κακούς» φίλους του, γιατί αυτοί οι φίλοι έχουν

πιο ισχυρή σχέση με εκείνο στη δεδομένη ηλικία συγκριτικά με τους γονείς του. Όταν το παιδί είναι

μικρό και δεν αμφισβητεί, είναι εύκολο για τους γονείς να το ελέγξουν και να το επηρεάσουν.

Καθώς, όμως, το παιδί μεγαλώνει και βγαίνει από το σπίτι, αρχίζει να κάνει αυτόνομες επιλογές και

να κόβει τους δεσμούς του με τους γονείς. Αυτή η διαδικασία είναι φυσιολογική, αφού έτσι τα παιδιά

ωριμάζουν και ενηλικιώνονται.

Ένας δεύτερος λόγος είναι ότι απλούστατα οι γονείς δεν μπορούν να απομακρύνουν από το παιδί αυτό

που δεν μπορούν να αντικαταστήσουν. Με άλλα λόγια, οι γονείς δεν μπορούν να διώξουν τους κακούς

φίλους, γιατί απλά δεν μπορούν να του προσφέρουν κάτι άλλο στη θέση τους. 'Έτσι οι κακές παρέες

έχουν μεγάλη επιρροή στα παιδιά.

Αλλά το θέμα χειροτερεύει αφότου το παιδί μπει βαθιά στην παρέα. Από εκεί και πέρα ο έφηβος

μαθαίνει τη συμπεριφορά των μελών και ταυτίζεται με αυτούς, είτε για ευχαρίστηση είτε για να μην τον

απορρίψουν για τις πεποιθήσεις και τις αξίες του. Επίσης, οι συνομήλικοι του εφήβου μπορεί να έχουν την

ίδια συμπεριφορά και έτσι να τον προκαλούν να κάνει άσεμνες πράξεις εναντίον άλλων παιδιών του

σχολείου ή ακόμα και καθηγητών. Αυτές οι πράξεις μπορεί να είναι για επίδειξη δύναμης του εαυτού του ή

της ομάδας του, ή για να δώσει ένα ''μήνυμα'' σε άλλες ομάδες του σχολικού περιβάλλοντος. Όμως, μερικές

φορές οι παρέες αυτές δρουν και έξω από το χώρο του σχολείου, με αποτέλεσμα να υπάρχουν διαταραχές σε

κοινωνικούς χώρους(πλατείες, δρόμοι),όπως εξύβριση και χειρονομίες, όπου και μετά ακολουθεί ''σαματάς''

και...''ξύλο''.

18

3.3 Η οικογένεια

Επιθετικότητα και βία υπάρχουν σήμερα παντού: στην οικογένεια, στο σχολείο, στον αθλητισμό, στον

ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο, στις διεθνείς σχέσεις, στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, παντού, λες

και η κοινωνία και η ανθρωπότητα, φροντίζει ν΄ αποκτά τη βία που της αξίζει ή ακριβέστερα παράγει

τη βία που της χρειάζεται. Η οικογένεια με τον κοινωνικοποιητικό της ρόλο αναλαμβάνει την

αποστολή όχι μόνο να μειώσει τις επιθετικές αντιδράσεις των μελών της, αλλά και να δώσει στο

κοινωνικό σύνολο ανθρώπους πράους, ειρηνικούς και με λιγότερη επιθετικότητα. Τούτο όμως δεν

είναι καθόλου μια εύκολη υπόθεση. Στην οικογένεια το παιδί είναι αναγκασμένο ν΄ αποδεχθεί όλες τις

πολιτιστικές νόρμες και αξίες της ομάδας και μάλιστα αντίθετα από τις δικές του κληρονομικές,

ορμικές κι ενστικτικές αξίες και τάσεις.

Σ΄ όλα αυτά, που συνιστούν μια συγκαλυμμένη επιθετική συμπεριφορά, το παιδί αντιδρά στην αρχή

ενστικτωδώς και στη συνέχεια συνειδητά και με αντιεπιθετικότητα. Η αδυναμία του ατόμου να

κοινωνικοποιηθεί αλλά και της ομάδας να βοηθήσει σ΄ αυτήν τη διαδικασία, έχει ως αποτέλεσμα την

αντίδρασή του, η οποία οδηγεί στην εκτροπή, την άρνηση, την επιθετική και πολλές φορές την

εγκληματική συμπεριφορά.

ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗΣ:

Η κακοποίηση σε όλες της τις μορφές είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο, η ακριβής συχνότητα του

οποίου δεν μπορεί να είναι γνωστή καθώς ο κοινωνικός στιγματισμός, η ντροπή και η ενοχή

αποτρέπουν τη γνωστοποίησή του.

Η κακοποίηση αφορά τόσο τα παιδιά και τους εφήβους, όσο και τα ενήλικα άτομα. Οι μορφές που

μπορεί να πάρει είναι: α) ψυχολογική - συναισθηματική, β) λεκτική, γ) σωματική, δ) σεξουαλική

κακοποίηση.

Η ψυχολογική-συναισθηματική κακοποίηση

περιλαμβάνεται και σε όλες τις άλλες μορφές κακοποίησης, ενώ αναφέρεται σε πράξεις και

συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, τρομοκρατία, εκμετάλλευση,

19

υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα όπως και ψυχολογικό-συναισθηματικό εκβιασμό. Πιο

συγκεκριμένα κακοποιητικές είναι οι συμπεριφορές που εμπεριέχουν διπλά μηνύματα, ταπείνωση,

υποτίμηση δυνατοτήτων, σαρκασμό ή υπερεκτίμηση ικανοτήτων & υπερβολικές απαιτήσεις,

υπερπροστασία & αυστηρό έλεγχο ή αδιαφορία, πολλή ευελιξία ή ακαμψία .

Οπωσδήποτε κακοποιητική είναι η συμπεριφορά των γονιών που εμπεριέχει παραμέληση ή

κακομεταχείριση: κακή, ανεπαρκή διατροφή, ένδυση & στέγαση, κακή ιατρική φροντίδα, ανεπαρκής

επιμέλεια & εποπτεία. Παιδιά χωρίς φροντίδα για μεγάλο χρονικό διάστημα των οποίων η υγεία

τίθεται σε κίνδυνο υφίστανται κακομεταχείριση. Μια συμπεριφορά χωρίς ζεστασιά, σεβασμό,

στήριξη, σταθερότητα και διαθεσιμότητα προς το παιδί είναι κακοποιητική.

Η λεκτική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε λεκτική επίθεση που έχει σκοπό τον ψυχολογικό-

συναισθηματικό χειρισμό και έλεγχο του ατόμου. εκτός από τις ίδιες λέξεις κακοποιητικό είναι και το

αυστηρό, απειλητικό ή πολύ ελεγκτικό ύφος που υιοθετεί το άτομο όταν επικοινωνεί με τον άλλο.

Στην περίπτωση των παιδιών συχνά οι φωνές και οι απειλές αποτελούν τρόπο υποτιθέμενης

διαπαιδαγώγησης.

Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε πράξη η οποία καταλήγει σε μη τυχαίο

τραυματισμό του άλλου.

Στην περίπτωση των παιδιών μάλιστα συχνά θεωρείται, λανθασμένα, φυσικά, τρόπος επιβολής

πειθαρχίας.

Η σεξουαλική κακοποίηση περιλαμβάνει την έκθεση ή τη συμμετοχή σε συμπεριφορές

σεξουαλικού περιεχομένου χωρίς την προσωπική βούληση με στόχο τη σεξουαλική διέγερση ή

ευχαρίστηση κάποιου άλλου.

Για τις περιπτώσεις της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης ο θύτης είναι συνήθως κάποιο άτομο με

το οποίο συνήθως το παιδί έχει σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης.

Ο θύτης συνήθως έχει μεγαλύτερη ισχύ (υλική, οικονομική, μυϊκή ή συναισθηματική)

ΠΑΡΑΜΕΛΗΣΗ:

Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η

ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα

ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή

υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά

χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί.

Στο πλαίσιο της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής

αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία.

Οι πιο πιθανές επιπτώσεις της παραμέλησης είναι:

•Η έλλειψη εμπιστοσύνης και προβλήματα σχέσης. Εάν δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι τους γονείς σου,

σε ποιον μπορείς να έχεις εμπιστοσύνη; Οι γονείς είναι αυτοί που οφείλουν να διδάξουν πρωταρχικά

20

την ασφάλεια και την αγάπη στα παιδιά τους. Χωρίς αυτή τη βάση, είναι πολύ δύσκολο να μάθει να

εμπιστεύεται τους ανθρώπους ή γνωρίζει ποιος είναι αξιόπιστος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε

δυσκολίες διατήρησης σχέσεων εξαιτίας του φόβου ότι θα υπάρξει “βία” ή “κακοποίηση” στο μέλλον.

Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ανθυγιεινές σχέσεις, διότι σαν ενήλικας δεν ξέρει τι είναι μια καλή

σχέση.

•Τα αισθήματα αυτοεκτίμησης είναι "άνευ αξίας" ή "είναι κατεστραμμένα." Αν έχει ακούσει ξανά και

ξανά σαν παιδί ότι είναι ηλίθιο ή όχι καλό, είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν αυτά τα

συναισθήματα. Σαν ενήλικες δεν μπορούν να καταβάλουν προσπάθειες για περισσότερη εκπαίδευση,

ή μπορεί να αρκεστούν σε μια δουλειά που δεν μπορεί να πληρώσει αρκετά, επειδή δεν πιστεύουν ότι

μπορούν να αξίζουν περισσότερο.

•Τα κακοποιημένα παιδιά δεν μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα με ασφάλεια. Ως αποτέλεσμα, τα

συναισθήματα βγαίνουν με απροσδόκητους τρόπους (ανεξήγητη ανησυχία, κατάθλιψη ή θυμός).

Μπορούν να στραφούν σε αλκοόλ ή ναρκωτικά για να καταπνίξουν τα επίπονα συναισθήματα.

Συνολικά 231 παιδιά έμειναν από τον Ιανουάριο του 2011 χωρίς κάλυψη και ασφαλές καταφύγιο,

αφού, σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό από το Χαμόγελο του Παιδιού, ο φορέας αδυνατούσε να

ανταποκριθεί στα αιτήματα των εισαγγελικών αρχών για να φιλοξενήσει δεκάδες κακοποιημένα

παιδιά, λόγω της έλλειψης χώρου.

Το ίδιο διάστημα, 1.170 παιδιά βρέθηκαν στο μικροσκόπιο των ειδικών του Χαμόγελου του Παιδιού,

έπειτα από καταγγελίες που έγιναν στην ειδική τηλεφωνική γραμμή "1056" για κακοποίηση,

παραμέληση, επαιτεία, ακόμη και παράνομη διακίνηση (trafficking).

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής για τα Παιδιά SOS "1056", οι κλήσεις

που αφορούσαν σε αιτήματα φιλοξενίας παιδιών σε κίνδυνο αυξήθηκαν κατά 60% το πρώτο εξάμηνο

του 2012 σε σύγκριση με το αντίστοιχο χρονικό διάστημα το 2011, ενώ οι κλήσεις που αφορούσαν σε

καταγγελίες για κακοποίηση και παραμέληση παιδιών και παράνομη διακίνηση / trafficking

αυξήθηκαν κατά 22%.

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Χαμόγελου του Παιδιού, Κώστα Γιαννόπουλο, τα φαινόμενα

21

κακοποίησης και παραμέλησης συσχετίζονται με την οικονομική κρίση, και συγκεκριμένα με τις

βαριές επιπτώσεις που έχει επιφέρει αυτή στην ελληνική κοινωνία:

"Η κακή οικονομική κατάσταση, η ανεργία, η οικονομική ανασφάλεια επιτείνουν σε πολλές

περιπτώσεις προβλήματα ψυχιατρικής φύσεως, αλκοολισμού, ναρκωτικών που υπάρχουν σε ένα σπίτι.

Όταν δε συμβαίνει τα θύματα τέτοιων καταστάσεων να είναι γονείς, τότε συνήθως τα παιδιά

αποτελούν τα θύματα. Κι αυτό δεν κρύβεται μέσα στο σπίτι, αποκαλύπτεται αργά ή γρήγορα και στο

σχολείο και στην κοινωνική ζωή των παιδιών".

Μέσα στην οικογένεια η κακοποίηση

Συνολικά 167 καταγγελίες για κακοποίηση κρίθηκαν ως πολύ σοβαρές, με τις μισές να αφορούν σε

μωρά και παιδιά προσχολικής ηλικίας, έως έξι χρόνων.

Στο 53% υπήρξε παραμέληση και εγκατάλειψη των παιδιών, στο 37% υπήρξε σωματική κακοποίηση,

στο 5% συναισθηματική κακοποίηση και εξώθηση σε επαιτεία ενώ σε ποσοστό 0,5% αναφέρεται η

σεξουαλική κακοποίηση.

Με σύνθημα "ΕΝΩΝΟΥΜΕ ΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΑΣ ΓΙΑ 60 ΠΑΙΔΙΑ. ΜΑΖΙ ΘΑ ΤΑ

ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ", το Χαμόγελο του Παιδιού ξεκινά εκστρατεία πανελλαδικά για την εξεύρεση

πόρων ώστε να λειτουργήσουν δύο νέοι χώροι φιλοξενίας 60 παιδιών.

Τα δύο σπίτια, σύμφωνα με το Πρώτο Θέμα, είναι έτοιμα - βρίσκονται σε Αίγιο και Αγρίνιο- και

έχουν παραχωρηθεί το μεν πρώτο από την κυρία Ισαβέλλα Αρβανίτη, το άλλο από το Δήμο Αγρινίου

και την τοπική κοινωνία.

Σήμερα στα 11 σπίτια που διαθέτει το Χαμόγελο του Παιδιού μεγαλώνουν 284 παιδιά, διαφόρων

ηλικιών, έχοντας δίπλα τους εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό για ό ,τι χρειαστούν.

Όταν στην οικογένεια επικρατεί το πνεύμα της ασυδοσίας «όλα επιτρέπονται» χωρίς να υπάρχει

σταθερή και συνεπής συμπεριφορά εκ μέρους των γονιών, οι οποίοι συνήθως τελούν σε διάσταση.

Συχνά ο πατέρας απουσιάζει ή το παιδί έχει μια διαταραγμένη σχέση με τον πατέρα. Εμφανίζεται τότε

πολύ έντονα η γονεϊκή αδιαφορία. Στον αντίποδα αυτής της συμπεριφοράς είναι η άσκηση

υπερβολικής πειθαρχίας με σιδηρούς κανόνες που φτάνει συχνά στην τιμωρία και στην άσκηση

σωματικής βίας. Οι γονείς τιμωρούν αυστηρά, είναι ασυνεπείς και άδικοι. Τότε το παιδί ξεσπά την

ένταση αυτής της καταπίεσης με έντονη επιθετικότητα προς τους άλλους.

Υπάρχουν φορές που η πειθαρχία επιβάλλεται και μέσω μιας υπερπροστατευτικής διάθεσης των

γονιών. Να σημειωθεί εδώ ότι τελείως διαφορετική εικόνα παρουσιάζει η οικογένεια του νευρωσικού

παραβάτη. Οι κυρώσεις που ασκούνται τότε από τους γονείς είναι επί το πλείστον ψυχολογικές.

22

Υπάρχει ισχυρή ταύτιση με τους γονείς- ιδιαίτερα με την υπερπροστατευτική μητέρα- η οποία οδηγεί

το παιδί σε ένα σκληρό κι άκαμπτο υπερεγώ ( Wright , DS , 1971).

Στην πρωτογενή πρόληψη της παιδικής παραβατικότητας εντάσσεται η ενίσχυση του ρόλου της

οικογένειας για να αντιμετωπιστούν προβλήματα όπως η ρήξη του οικογενειακού δεσμού, η

ενδοοικογενειακή βία, η κακοποίηση του παιδιού ή ακόμη και της μητέρας, η παραβατικότητα των

γονιών, η χρήση ουσιών από τους γονείς, και θέματα όπως ο κοινωνικός τους αποκλεισμός και η

οικονομική τους ανέχεια.

3.4 Το σχολικό περιβάλλον

Το σχολείο δεν αποτελεί όπως στο παρελθόν το κύριο μέσο διαμόρφωσης της προσωπικότητας και

του χαρακτήρα των μαθητών. Επιπλέον, το σχολείο στις μέρες μας δεν θεωρείται χώρος ασφάλειας

και ευχαρίστησης , αντίθετα είναι ο χώρος εκτόνωσης και σύγκρουσης με τους καθηγητές και με τους

μαθητές .Ο χώρος που κυριαρχεί η βία σε κάθε της μορφή. Τί είναι όμως αυτό που οδήγησε τον

εκπαιδευτικό τομέα σε αυτή του την κατάσταση;

Εάν ένα σχολείο δεν είναι ασφαλές, οι συνέπειες για τα παιδιά είναι πολλές. Επιπλέον, εάν οι ίδιοι οι

μαθητές δεν αισθάνονται ασφαλείς μέσα στο σχολείο, οι συνέπειες είναι εξίσου σοβαρές για το

σχολείο και τους εκπαιδευτικούς. Όταν τα παιδιά δεν αισθάνονται ασφαλή μέσα στο σχολικό

περιβάλλον, αυξάνονται οι βανδαλισμοί στις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό του σχολείου,

κλιμακώνεται η ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στους εκπαιδευτικούς, οξύνονται οι συγκρούσεις

μεταξύ ομάδων μαθητών και γενικά, οι νέοι αδυνατούν να επικεντρωθούν στη μαθησιακή διαδικασία.

Εάν το σχολικό περιβάλλον δεν αποπνέει μια ζεστασιά, οι μαθητές θα αισθανθούν ανήσυχοι και δεν

θα συμμετέχουν πλήρως στην εκπαιδευτική διαδικασία, ανεξάρτητα από το πόσο εντατικά το σχολείο

προσπαθεί να διασφαλίσει τη συμμετοχή αυτή .Η πιο κοινή αντίδραση των νέων που δεν αισθάνονται

ασφαλείς είναι να κλείνουν τα" κανάλια επικοινωνίας" με τους άλλους. Αυτού του είδους η

απομόνωση σε επίπεδο σχολικού περιβάλλοντος οδηγεί τους μαθητές στο να μην ανταποκρίνονται

στα μαθήματά τους ή σε οποιαδήποτε άλλα ερεθίσματα το σχολείο θα προσπαθήσει να τους δώσει.

Ακόμη, ο αποκλεισμός από τη σχολική διαδικασία που συνεπάγονται οι χαμηλές επιδόσεις, μπορεί να

οδηγήσουν στην εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς ως μορφή διαμαρτυρίας / αντίδρασης στην

κατάσταση του αποκλεισμού τους. Η αντίδραση συνήθως εκδηλώνεται προς τους καθηγητές, οι

23

οποίοι σ' ένα βαθμό εκφράζουν το εκπαιδευτικό σύστημα. Οι δυσκολίες προσαρμογής και οι χαμηλές

επιδόσεις συνιστούν σημαντικούς παράγοντες εμφάνισης παραβατικής συμπεριφοράς από την πλευρά

των παιδιών.

Οι ανήλικοι με παραβατικό ιστορικό (π.χ. τέλεση κλοπών, πρόκληση επεισοδίων στο χώρο του

σχολείου και φθοράς ξένης ιδιοκτησίας), παρουσιάζουν αντίστοιχα προβλήματα στην οικογένεια και

το σχολείο, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε παραβατικές ομάδες, προκειμένου να αναπληρώσουν

εκεί την ανθρώπινη επικοινωνία και την αναγνώριση που τους λείπει. Στην παρέα μετέχουν συνήθως

για να βρουν φίλους, χωρίς να έχουν συνήθως κάποιον αρχηγό ή ιεραρχική δομή, ώστε να μπορεί να

γίνει λόγος για «συμμορίες ανηλίκων». Φίλους με τους οποίους έχουν κοινά χαρακτηριστικά και

μπορούν να συνυπάρχουν .Φίλους με τους οποίους σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο.

Ως σχολική παραβατικότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η συμπεριφορά των μαθητών που

παραβιάζει τους σχολικούς κανόνες, ορισμένοι από τους οποίους αποτελούν και κοινωνικούς κανόνες

ή κανόνες του ποινικού δικαίου. Όταν η συμπεριφορά διαφοροποιείται από το πλαίσιο τον κοινωνικό

κανόνα, αλλά είναι μέσα στα πλαίσιο του αποδεκτού, τότε χαρακτηρίζεται ως αποκλίνουσα

συμπεριφορά. Όταν η συμπεριφορά διαφοροποιείται από το πλαίσιο των κοινωνικών κανόνων, αλλά

δεν είναι αποδεκτή και τότε χαρακτηρίζεται ως παρεκκλίνουσα ή παραβατική συμπεριφορά. Όταν η

συμπεριφορά παραβιάζει τους ποινικούς νόμους τότε χαρακτηρίζεται ως εγκληματική συμπεριφορά.

Στην περίπτωση των ανηλίκων η εγκληματική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται ως παραβατική

συμπεριφορά.

Η διάψευση των προσδοκιών του δασκάλου για τους μαθητές του, οι δυσκολίες της μαθησιακής

διαδικασίας, η αμφισβήτηση του ρόλου του από ορισμένα παιδιά και η αυταρχική αγωγή, του

εκπαιδευτικού, πολύ συχνά δημιουργούν ή ενισχύουν την επιθετικότητα του προς τους μαθητές

του. Αλλά και η επιθετικότητα των μαθητών προς το δάσκαλό τους έχει τις ρίζες της στην εξουσία

του δασκάλου, στην αδυναμία ή και στην άρνηση του μαθητή να πειθαρχήσει και να αποδεχθεί τη

σχολική κουλτούρα, στην αγνόηση της προσωπικότητας του παιδιού κατά την αξιολόγηση, στην

απονομή στερεοτύπων και ετικετών, στη διάψευση των προσδοκιών των παιδιών για το δάσκαλό τους

και στην ίδια την επιθετικότητα του εκπαιδευτικού. Ιδιαίτερη προσοχή οφείλουμε να δώσουμε ως

γονείς και ως εκπαιδευτικοί στη σημασία της λεκτικής επιθετικότητας, η οποία είναι καταστρεπτική

για την ανάπτυξη της προσωπικότητας, όταν έχουμε ως παραλήπτη τα μικρά παιδιά, που όχι μόνο δεν

μπορούν να κρίνουν, αλλά και να αντισταθούν στην κρίση /κατηγορία που τα εντάσσουν γονείς,

εκπαιδευτικοί ή άλλοι ενήλικοι. Η μίμηση εξάλλου γονεϊκών και διδασκαλικών προτύπων, ο

ανταγωνισμός, ο στιγματισμός και η περιθωριοποίηση, όπως επίσης και η κατηγοριοποίηση είναι

σημαντικές αιτίες για τη δημιουργία αμφίδρομης επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο ανάμεσα στα

ίδια τα παιδιά.

24

.Η αποτυχία στο σχολείο, οι μαθησιακές δυσκολίες και η διακοπή του σχολείου πριν το τέλος

φοίτησης είναι δυνατό να οδηγήσουν σε αντικοινωνική συμπεριφορά και να ωθήσουν το νέο να

ενταχθεί σε νεανικές συμμορίες. Στην πρωτογενή πρόληψη εντάσσεται ακόμη η ενίσχυση του ρόλου

του σχολείου με ειδικούς ψυχικής υγείας (ψυχολόγους, ψυχιάτρους) σε ρόλο σχολικών συμβούλων.

3. 5 Η επίδραση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε)

Σε καμία κοινωνία πριν από την βιομηχανική περίοδο δεν υπήρχαν οι βάσεις για την ανάπτυξη

των μαζικών επικοινωνιών. Με την πάροδο του χρόνου, την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της

επιστήμης δημιουργήθηκαν αυτές οι βάσεις και αναπτύχθηκαν τόσο ώστε να υπάρχει κάθε είδους

πρόσβαση σ' αυτά, σε κάθε γωνιά του κόσμου. Η εποχή του προφορικού λόγου χάνεται και την θέση

του παίρνει ο ηλεκτρονικός λόγος, ο οποίος εκμηδενίζει τις αποστάσεις αλλά δεν συμβάλει στην

σωστή κοινωνικοποίηση του ατόμου, αφού έτσι απομονώνεται το άτομο και κλείνεται περισσότερο

στον εαυτό του. Αυτό φέρει αρνητικές επιπτώσεις στον χαρακτήρα και την συμπεριφορά των

ανθρώπων, κυρίως των εφήβων που βρίσκονται σε μια κρίσιμη ηλικία που τους κάνει πιο ευάλωτους.

25

Άρα ένας παράγοντας που παίζει ουσιαστικό ρόλο στην εκδήλωση παραβατικής και

αντικοινωνικής συμπεριφοράς είναι αυτός των μέσων μαζικής ενημέρωσης ,ο οποίος ως προς τη

μορφή του (έντυπος ή ηλεκτρονικός λόγος) και ως προς το περιεχόμενο των μηνυμάτων που

εκπέμπουν, επιδρούν στην συμπεριφορά των ατόμων και στις κοινωνικές ομάδες. Oι νέοι

παρακολουθώντας τη βία τείνουν να συμπεριφέρονται περισσότερο επιθετικά.

Στις Η.Π.Α. διαπιστώθηκε με έρευνα, ότι μετά την εισαγωγή της τηλεόρασης στο σπίτι,

αυξήθηκαν δραματικά τα ποσοστά βίας και εγκληματικότητας (Centerwall, 1989). Επειδή το παιδί

σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης (βλ. Κοινωνική Ψυχολογία Bandura, 1983) έχει την

τάση να μιμείται, θεωρείται από τους μελετητές, ότι το παιδί μιμείται την άσκηση βίας που βλέπει

στην τηλεόραση. Άρχισε, λοιπόν, να γίνεται αντικείμενο έρευνας, αν η προβολή τηλεοπτικής βίας

επηρεάζει το φαινόμενο της βίας στην καθημερινή ζωή.

Η σχέση μεταξύ της προβολής βίας από τα Μ.Μ.Ε. και της επιθετικής συμπεριφοράς του

ανθρώπου έχει ερευνηθεί στο παρελθόν και η έρευνα έχει καταλήξει στα εξής:

•Οι μελέτες που έγιναν στα πειράματα εργαστηρίου (Laboratory Experiments) δείχνουν, ότι τα άτομα

που παρακολουθούν για παράδειγμα τηλεοπτικές ταινίες που προβάλλουν βία, έχουν την τάση να

συμπεριφέρνονται πιο επιθετικά από ό,τι άτομα σε ελεγχόμενες ομάδες. Μάλιστα, οι τηλεοπτικές

επιδράσεις είναι ουσιαστικές και προκαλούν αντίστοιχη συμπεριφορά με αυτήν που προβάλλεται

(Andison, 1977). Σύμφωνα με τον Freedman (1984) δε διευκρινίζεται αν είναι απαραίτητο να

προκαλέσουμε τα άτομα, πριν την προβολή της βίας, έτσι ώστε μετά την προβολή να έχουμε και την

ανάλογη επιθετική συμπεριφορά. Έτσι, λοιπόν, δε γνωρίζουμε αν η προβολή της επιθετικής

συμπεριφοράς ή της βίας και της εγκληματικότητας από τα Μ.Μ.Ε. λειτουργεί για το άτομο ως

υποκινητής μια ανάλογης συμπεριφοράς ή διευκολύνει απλώς αυτήν τη συμπεριφορά. Λαμβάνουμε

υπόψη, ότι η ισχύς των πειραμάτων εργαστηρίου έχει αμφισβητηθεί από μελετητές (Freedman, 1984.

Cook et.al.,1983), επειδή η εργαστηριακή κατάσταση είναι πολύ διαφορετική από καταστάσεις εκτός

26

εργαστηρίου που οδηγούν στη βία (Tedeschi & Felson, 1994). Υποστηρίζεται ότι σε αυτές τις

περιπτώσεις αναμένεται από τα άτομα να αντιδράσουν. Για παράδειγμα, όταν προβάλλεται μια ταινία

με περιεχόμενο βίας σε μια ομάδα ατόμων στο εργαστήριο, ενδέχεται αυτός που κάνει το πείραμα να

περάσει ένα μήνυμα για τη στάση τους απέναντι στην επιθετικότητα.

• Το πρόβλημα της ισχύος των πειραμάτων εργαστηρίου και των παραγόντων που ενδέχεται να

επηρεάσουν τα αποτελέσματα της έρευνας οδήγησε πολλούς μελετητές σε πειράματα πεδίου (Field

Experiments), όπου δεν επηρεάζεται η συμπεριφορά των ατόμων από την πρόθεση του ερευνητή,

αφού τα άτομα συνήθως δε γνωρίζουν ότι εξετάζονται (βλ. μελέτες των Feshbach & Singer, 1971.

Leyens et al., 1975. Parke et al., 1977). Παρά τις αντιρρήσεις ορισμένων μελετητών για την ισχύ των

αποτελεσμάτων (βλ. Feshbach & Singer, 1971. Hearold, 1986. Paik &Comstock, 1994. Wood et al.,

1991), τα άτομα συμμετείχαν με περισσότερη επιθετικότητα στις επόμενες εκθέσεις σε βίαιες ταινίες.

Τα θεάματα βίας και η επιθετική ενέργεια μπορούν εύκολα να μεταφερθούν στην καθημερινή ζωή

ωθώντας τους εφήβους να την ασκήσουν προσωρινά ή μόνιμα. Οι νέοι που εκτίθενται καθημερινά στα

προγράμματα βίας αρχίζουν να τη χρησιμοποιούν και οι ίδιοι θεωρώντας ότι είναι ένας τρόπος

αποκατάστασης της δικαιοσύνης.

Η διάδοση των Μ.Μ.Ε. αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της εποχής που

διανύουμε. Πολλά τέτοια περιστατικά εκφράζονται στο χώρο σχολείου από μαθητές προς στους

συμμαθητές τους, ακόμη και προς τους καθηγητές τους. Η τεχνολογία έχει δημιουργήσει ένα

πολύπλοκο πλέγμα καθημερινών χρήσεων όπου οι νέοι εθίζονται από νωρίς. Αυτό έχει σημαντικές

επιπτώσεις πάνω τους, αφού μεγαλώνουν σε ένα κόσμο οπτικό(κομπιούτερ, τηλέφωνα..) και γρήγορο

κάτι που έχει συνέπειες στο νευρικό σύστημα. Τις ώρες των μαθημάτων οι έφηβοι μπορεί να

ασχολούνται μόνο με το κινητό τους για επικοινωνία με άλλα άτομα της τάξεως για ''σκονάκια'',

παιχνίδια ή ακόμα και για ακατάλληλο περιεχόμενο. Ως αποτέλεσμα δεν έχουν υπομονή και έχουν

πρόβλημα συγκέντρωσης. Μιλούν με ελλειπτικούς κώδικες και μειώνεται το λεξιλόγιό τους, με δυο

λόγια έχουν καλύτερα αντανακλαστικά αλλά σκέφτονται λιγότερο.

Από την τηλεόραση επηρεάζεται εύκολα η συμπεριφορά των παιδιών. Συχνά θεωρούν

διάσημους τηλεοπτικούς ήρωες ή τραγουδιστές που πρωταγωνιστούν σε video-clips ως παραδείγματα

για μίμηση. Δυστυχώς είναι σπάνια η παρακολούθηση θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς και

συχνότερη η παρακολούθηση αντικοινωνικής συμπεριφοράς (βία, σεξ, ακραίες καταστάσεις). Ακόμη

και τα παιδικά προγράμματα και τα κινούμενα σχέδια περιέχουν βία και προβάλλουν μια

ανταγωνιστική και προκλητική συμπεριφορά. Τα τελευταία χρόνια οι εταιρείες ηλεκτρονικών

παιχνιδιών (video-games) έχουν ανεβάσει την διασημότητά τους με την παραγωγή πολύ βίαιων

πολεμικών παιχνιδιών(Call of Duty,Gears of War, Assassin' s Greed,Grand Theft Auto κλπ.).Τα κέρδη

των εταιρειών είναι τεράστια, αλλά οι χρήστες τους εθίζονται υπερβολικά σε αυτά με συνέπεια να

ταυτίζονται και να αποπειραθούν ακόμα και αυτοκτονία μπροστά στη κονσόλα/υπολογιστή, επειδή δε

27

μπόρεσαν να καταφέρουν να περάσουν μια πίστα!

Καθημερινά τα ΜΜΕ εμπλουτίζουν την ειδησεογραφία και περιγράφουν με ανατριχιαστικό

τρόπο περιστατικά παραβατικής συμπεριφοράς και εγκληματικότητας παιδιών και νέων ανηλίκων.

Ένα πρόσφατο συμβάν είναι το μακελειό στο Κονέκτικατ, όπου ένας 20χρονος αφαίρεσε τη ζωή 28

ατόμων, από τα οποία τα 20 ήταν παιδιά:

<<Παγκόσμιο ΣΟΚ για το μακελειό στο Κονέκτικατ!>>

{Τον αποτροπιασμό της για την αιματηρή ένοπλη επίθεση στο δημοτικό σχολείο στο Κονέκτικατ των

Ηνωμένων Πολιτειών εξέφρασε η διεθνής κοινότητα, τη στιγμή που ο απολογισμός κάνει λόγο για 28

νεκρούς, εκ των οποίων οι 20 είναι παιδιά.

Για «σοκ» και «φρίκη» έκανε λόγο η Ευρωπαϊκή Ένωση. «Θέλω να εκφράσω το πόσο έχω

σοκαριστεί μετά το τραγικό μακελειό στο σχολείο στο Κονέκτικατ σήμερα», αναφέρει η επικεφαλής

της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάθριν Αστον σε ανακοίνωσή της. «Η σκέψη μου είναι στα θύματα, τις

οικογένειές τους και τον αμερικανικό λαό σε αυτή τη δύσκολη στιγμή», προσθέτει.

«Με μεγάλη έκπληξη και φρίκη πληροφορήθηκα για το τραγικό μακελειό στο Κονέκτικατ», αναφέρει

από την πλευρά του ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, σημειώνοντας

πως «νέες ζωές, φορείς ελπίδας καταστράφηκαν».

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι μουν χαρακτήρισε αδιανόητο και αποτρόπαιο το

28

μαζικό φονικό στο Κονέκτικατ. Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε ο Οργανισμός

Ηνωμένων Εθνών, ο Γενικός Γραμματέας απέστειλε μήνυμα στον κυβερνήτη του Κονέκτικατ, Νταν

Μαλόι για να εκφράσει τα βαθύτατα συλλυπητήριά του για το φοβερό έγκλημα στο δημοτικό σχολείο

της μικρής πόλης Νιούταουν.

Σε δηλώσεις που έκανε μετά το μακελειό στο Κονέκτικατ, και σε ιδιαίτερα φορτισμένο κλίμα, ο

Μπαράκ Ομπάμα ζήτησε ουσιαστικές ενέργειες για την πρόληψη μελλοντικών μακελειών όπως το

χθεσινό.«Η πλειοψηφία αυτών που είναι τώρα νεκροί ήταν παιδιά, θαυμάσια παιδιά ηλικίας πέντε έως

δέκα ετών», είπε ο Ομπάμα δακρύζοντας και πρόσθεσε πως «του ράγισε η καρδιά». «Η καρδιά μας

ράγισε σήμερα, για τους γονείς και τους παππούδες, τους αδελφούς και τις αδελφές αυτών των

παιδιών και για τις οικογένειες των θυμάτων», πρόσθεσε. Όπως παρατήρησε ο αμερικανός πρόεδρος,

οι ΗΠΑ έχουν ζήσει αρκετές φορές παρόμοιες καταστάσεις σημειώνοντας ότι θα πρέπει «να

συγκεντρωθούμε και να αναλάβουμε ουσιαστική δράση για να αποτρέψουμε τέτοιου είδους

τραγωδίες, ανεξάρτητα από την κομματική πολιτική».

Σύμφωνα με διάταγμα του Ομπάμα, οι σημαίες θα είναι μεσίστιες σε όλα τα δημόσια κτήρια των

ΗΠΑ για τέσσερις ημέρες, ως φόρο τιμής στη μνήμη των θυμάτων.}

Για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της παραβατικής και εγκληματικής συμπεριφοράς των

παιδιών δεν υπάρχουν συνταγές που ισχύουν για όλους. Η οικογένεια και στην συνέχεια το σχολείο

έγκαιρα πρέπει να αναζητούν και να επισημαίνουν τις θετικές και τις αρνητικές πλευρές των παιδιών.

Γονείς και σχολείο παρακολουθούν συστηματικά την συμπεριφορά των παιδιών και σημειώνουν

τυχόν συμπτώματα, οι γονείς πρέπει να είναι συνέχεια στο παιδί και να ικανοποιούν τις ανάγκες του

ιδίως τις κοινωνικές και συναισθηματικές, πρέπει να συζητούν με τα παιδιά τους όσο περισσότερο

μπορούν και να προβάλλουν θετικά πρότυπα.

Όλες οι πληροφορίες που διοχετεύονται μέσα από τα Μ.Μ.Ε. πρέπει να γίνονται αντικείμενα

συζήτησης, εκτίμησης και αμφισβήτησης. Οι γονείς μπορούν να επηρεάσουν το είδος των κοινωνικών

γνώσεων που παίρνουν τα παιδιά από μια εκπομπή σχολιάζοντας, τονίζοντας, φιλτράροντας και

εξηγώντας αυτά που συμβαίνουν στην οθόνη. Η συζήτηση βοηθάει στη συγκράτηση πληροφοριών και

29

στη διαμόρφωση ιδεών. Γονείς και παιδιά παρακολουθούν μαζί τηλεόραση ή ταινίες, παίζουν

παιχνίδια στον υπολογιστή αλλά σπάνια κάνουν σχόλια.

30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

4.1 Συνέπειες για το θύμα (Χάμζα Χένρι)

Οι ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι πολλές και σοβαρές. Τα

παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι δυνατόν:

• να νιώσουν έντονο άγχος και ανασφάλεια,

• να παρουσιάσουν σχολική άρνηση,

• να κάνουν πολλές απουσίες από το σχολείο,

• να οδηγηθούν σε σχολική αποτυχία.

• να εμφανίσουν μαθησιακές δυσκολίες και ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκεφάλους, πόνους

στην κοιλιά, διαταραχές ύπνου, ενούρηση κ.ά.,

• να παρουσιάσουν φοβίες, κατάθλιψη, απόπειρες αυτοκτονίας.

4.2 Συνέπειες για τον δράστη (Χάμζα Χένρι)

Τα παιδιά-θύτες, αυτά που ασκούν τον εκφοβισμό και τη βία, βρίσκονται σε μεγάλο κίνδυνο:

• να απομακρυνθούν από το σχολείο, (αποβολές, αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος)

• να διακόψουν τη σχολική φοίτηση,

• να εμφανίσουν τάσεις φυγής από το σπίτι,

• να εξελιχθούν, σε ποσοστό που προσεγγίζει το 50%, σε ενήλικες με αντικοινωνική

και εγκληματική συμπεριφορά.

Οι συνέπειες του εκφοβισμού και της βίας στα παιδιά είναι σοβαρές και καθοριστικές για την

ψυχοκοινωνική τους ανάπτυξη και εξέλιξη. Γι’ αυτό η συστηματική πρόληψη και η κατάλληλη

αντιμετώπιση κάθε μορφής εκφοβισμού και βίας στο σχολείο είναι πολύ σημαντικές. Δεν πρέπει να

ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν απόλυτο δικαίωμα σε ένα σχολικό περιβάλλον το οποίο να τους παρέχει

ασφάλεια και προστασία.

31

4.3 Συνέπειες για το σχολείο (Βασιλειάδης Άγγελος, Μιζράχι Αναστασία)

Όπως μπορούμε να καταλάβουμε η αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά στο σχολείο

μπορεί να έχει πολλές συνέπειες οι οποίες κάθε άλλο παρά καλές είναι. Είναι φυσικό ότι πολλά παιδιά

δεν έχουν την ανατροφή να συμπεριφέρονται σωστά στο σχολείο. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της

συμπεριφοράς ; Αρχικά όσον αφορά τον κτιριακό χώρο οι συνέπειες είναι καταστροφικές. Οι έφηβοι

έχουν την τάση να καταστρέφουν τον σχολικό χώρο μη γνωρίζοντας τη σημασία αυτού. Αυτό

σημαίνει ότι γίνονται βάνδαλοι ή hooligans μέσα στο σχολείο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου

βανδαλισμού είναι το βάψιμο των τοίχων με σπρέι ή με άλλους τρόπους. Άλλο παράδειγμα εξίσου

σοβαρό είναι η διάλυση των καθισμάτων ή των θρανίων. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την

υποβάθμιση του σχολείου. Έτσι το σχολείο όντας υποβαθμισμένο δίνει την ευκαιρία σε πολλούς να το

μεταχειρίζονται όπως αυτοί θέλουν. Επίσης δίνει την δυνατότητα σε εξωσχολικούς να μπαίνουν στον

σχολικό χώρο και να κάνουν << εγκληματικά >> πράγματα στο σχολείο και στους μαθητές αυτού. Οι

μαθητές των υποβαθμισμένων σχολείων είναι συνήθως κακοί μαθητές καθώς δεν έχουν την ευκαιρία

να κάνουν το αντίθετο. Έτσι , είναι φανερό ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα αντιμετώπισης της

παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς στο σχολείο.

Επίσης, μια πολλή σημαντική συνέπεια είναι ότι η φήμη του σχολείο καταλύεται, δηλαδή λόγω των

βίαιων παιδιών θα θεωρείται σχολείο μη αξιόπιστο που δεν εκπληρώνει τους σκοπούς του, όπως το να

βγάζει ανθρώπους με μόρφωση και αρμόζουσα συμπεριφορά. Τέλος, εξίσου σημαντική συνέπεια είναι

το γεγονός ότι αν υπάρχουν βίαιες και κακές συμπεριφορές στον χώρο του σχολείο, εκτός από την

δυσφήμιση του, προκαλείται και η αμφισβήτηση του και από την γύρω περιοχή αλλα και από την

κοινωνία.

4.4 Συνέπειες για την οικογένεια (Μιζράχι Αναστασία)

Η οικογένεια, είτε του θύτη, είτε του θύματος, κλονίζεται από ένα περιστατικό βίας ή εκφοβισμού

και αυτό έχει αρνητικές συνέπειες σε όλα τα μέλη της οικογένειας.

Οι συνέπειες στην οικογένεια του θύματος είναι αρκετές. Αρχικά, το ίδιο το θύμα υποφέρει, καθώς

μπορεί να μην έχει το θάρρος να μιλήσει σε κάποιον για αυτό που έγινε και έτσι κρατώντας αυτό το

γεγονός μέσα του, δεν ξεσπάει και αυτό στη συνέχεια θα έχει άσχημα αποτελέσματα στην ψυχολογική

κατάσταση του θύματος.

Οι γονείς, αν υποθέσουμε ότι γνωρίζουν τι συνέβη, θα νιώθουν πολύ άσχημα που δεν μπόρεσαν να

προλάβουν το περιστατικό ή που το παιδί τους βρέθηκε σε μια τέτοια κατάσταση και δεν μπόρεσε να

την αντιμετωπίσει.

32

Συνεπώς, όλη η οικογένεια διαταράσσεται, ακόμη και τα μέλη της που δεν είχαν άμεση σχέση με

το περιστατικό, νιώθουν άσχημα που δεν μπόρεσαν να υποστηρίξουν το μέλος της οικογένειάς τους

όταν αυτό δεν μπορούσε να υποστηρίξει τον εαυτό του.

Τέλος, οι συνέπιες στην οικογένεια του δράστη είναι και αυτές αρκετές. Αρχικά, η οικογένεια

κλονίζεται, αφού ένα μέλος της έχει προβεί σε άσχημες ή βίαιες πράξεις. Έπειτα, μπορεί να μην ξέρει

πώς να χειριστεί το γεγονός ή πώς να βοηθήσει στο να μην επαναληφθεί. Ακόμα, τα υπόλοιπα μέλη

της οικογένειας παίρνουν κακό παράδειγμα και ίσως μιμηθούν αυτή την συμπεριφορά, αντί να την

αποτρέψουν, ή και να την επιδοκιμάσουν. Έτσι, και η οικογένεια του δράστη δέχεται πλήγμα από τις

πράξεις του θύτη προς το θύμα.

33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Βασιλειάδης Άγγελος ,Μιζράχι Αναστασία,Τραφαλής

Παναγιώτης , Χάμζα Χένρι)

5.1 Η πρόληψη του φαινομένου ( Τραφαλής Παναγιώτης)

Έμφαση στην σύγχρονη εκπαίδευση δίνεται στην πρόληψη προβλημάτων συμπεριφοράς και

μάθησης. Δηλαδή, το εκπαιδευτικό σύστημα προσπαθεί να λειτουργήσει προληπτικά σε κάθε μορφή

βίας προτού αυτή μετεξελιχθεί σε κάτι πιο ακραίο και επικίνδυνο. Για να επιτευχθούν οι παραπάνω

στόχοι, πρέπει να γίνουν αντιληπτές οι γενεσιουργές αιτίες των προβλημάτων.

Στα πλαίσια της πρόληψης των προβλημάτων συμπεριφοράς των μαθητών είναι μεταξύ άλλων η

συνεργασία των εκπαιδευτικών με εκπαιδευμένους σχολικούς ψυχολόγους, ώστε να κατανοηθούν οι

τάσεις προς προβληματικές συμπεριφορές και να υποστηριχθούν τα παιδιά με την απαραίτητη

αφοσίωση που αρμόζει. Επιπλέον, στο πλαίσιο της πρόληψης πρέπει να δημιουργηθούν προληπτικά

προγράμματα για το σύνολο των μαθητών με την βοήθεια των σχολικών ψυχολόγων. Τα

προγράμματα αυτά θα πρέπει να βασίζονται στη δημιουργική επίλυση συγκρούσεων και διαφορών,

στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης και των κοινωνικο- συναισθηματικών δεξιοτήτων

των μαθητών και στην ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας. Επίσης σημαντικό είναι, στα

πλαίσια της πρόληψης πάντα, να μελετηθούν οι παράγοντες επικινδυνότητας που βιώνουν οι μαθητές

για να βοηθηθούν τα πιο ευάλωτα παιδιά άμεσα, προτού εμφανίσουν μια προβληματική συμπεριφορά.

Θα πρέπει δηλαδή εκτός από την προσέγγιση του μαθητή να μελετηθούν και οι συνθήκες που

επικρατούν στο περιβάλλον του ώστε να υπάρξει μια πλήρης διάγνωση.

Η πολιτεία οφείλει και αυτή να αναλάβει ορισμένα μέτρα πρόληψης ώστε να αποφευχθεί η

αντικοινωνική και η παραβατική συμπεριφορά στον χώρο του σχολείου. Αρχικά, στο υπό ίδρυση

Ινστιτούτο Αντεγκληματικής πολιτικής να προβλεφθεί τμήμα μελέτης ενδοσχολικής βίας και σε κάθε

Δήμο να ορισθεί Κοινοτικός Διαμεσολαβητής ο οποίος θα συνδέει το σχολείο με την κοινότητα.

Έπειτα, σε κάθε σχολείο μπορεί να δημιουργηθεί Επιτροπή Ασύλου, η οποία θα διαχειρίζεται τις

κρίσεις.

Από τους φορείς (επιστημονικούς, κοινωνικούς, ΟΤΑ κ.λπ.) η πρόληψη περιλαμβάνει ουσιαστική

σχέση/ παρέμβαση στη σχολική ζωή (διαλέξεις, συζητήσεις), όπως και πρόσκληση των μαθητών

στους χώρους επιστήμης, διοίκησης, έρευνας κ.λπ. Ακόμα, οι φορείς οφείλουν να συμβάλλουν στην

«εκκαθάριση» των χώρων γύρω από τα σχολεία από οποιαδήποτε «στέκια» που θα δημιουργούσαν

προβλήματα.

34

Τα ΜΜΕ έχουν και αυτά ρόλο στην πρόληψη του φαινομένου. Κατ’ αρχάς απαραίτητη είναι η

προσαρμογή των προγραμμάτων τηλεόρασης στα ωράρια και τη ζωή των μαθητών όπως και η

ανάδειξη εκπαιδευτικών, μορφωτικών και ψυχαγωγικών προγραμμάτων. Επιπρόσθετα, πρέπει να

περιοριστούν οι σκηνές βίας στα έργα και θα είχε θετικό αποτέλεσμα η προβολή spot και σλόγκαν

κατά της σχολικής βίας και της άσχημης συμπεριφοράς.

Τέλος, από τους πολιτιστικούς, πνευματικούς συλλόγους θα είναι ευχάριστο να γίνει έκδοση

ενημερωτικών (για τη βία στην Ιστορία, στον Κόσμο, στην Τέχνη) βιβλίων και να γίνουν επαφές με

ομάδες μαθητών και οργάνωση καλλιτεχνικών/ ποιητικών βραδιών.

5.2 Η αντιμετώπιση της οικογένειας

5.2.1 Tι να κάνουν οι γονείς του θύματος ( Μιζράχι Αναστασία)

Οι γονείς ενός παιδιού που έπεσε θύμα εκφοβισμού ή βίας οφείλουν να μιλούν καθημερινά με το

παιδί τους, να το ρωτούν για το πώς ήταν η μέρα το στο σχολείο και γενικά να συζητούν μαζί του.

Όταν το θύμα βρει αρκετό κουράγιο να μιλήσει για ό,τι του συμβαίνει, πρέπει να επιδοκιμαστεί το

θάρρος του από τους γονείς του.

Ακόμα, οι γονείς οφείλουν να παρατηρήσουν αν το παιδί τους εκδηλώνει σημάδια εκφοβισμού ή βίας

και όχι να το αμελήσουν. Πρέπει να του τονίσουν ότι δεν είναι δικό του λάθος που έπεσε θύμα και να

του τονώσουν την αυτοπεποίθηση ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει το ίδιο το παιδί τους θύτες.

Το επόμενο βήμα για την αντιμετώπιση από την οικογένεια είναι οι συζήτηση των γονιών με τους

εκπαιδευτικούς και τον διευθυντή του σχολείου και η κινητοποίηση άλλων γονιών με παιδιά-θύματα

για να διαμαρτυρηθούν για τα περιστατικά αυτά που έκαναν τα παιδιά τους να νιώσουν άσχημα. Οι

γονείς οφείλουν να συνεργαστούν στενά με το σχολείο και να πληροφορηθούν για την έκταση και την

σοβαρότητα του προβλήματος και να παρακολουθούν την εξέλιξη της κατάστασης.

Το σημαντικότερο από όλα στο κομμάτι της αντιμετώπισης είναι να μην υπάρχει αδιαφορία από

τους γονείς, αλλά κατανόηση και βοήθεια. Το παιδί πρέπει να νιώσει καλά με τον εαυτό του, για να

υψώσει το ανάστημά του σε όσους τον ενοχλούν.

Έτσι, οι γονείς οφείλουν να το προστατεύσουν και να λάβουν τα παραπάνω μέτρα αντιμετώπισης

,ώστε το πρόβλημα να εξαλειφθεί.

5.2.2. Tι να κάνουν οι γονείς του δράστη ( Μιζράχι Αναστασία)

Οι γονείς του θύτη μπορούν να συζητήσουν με τον Διευθυντή του σχολείου για το περιστατικό

εκφοβισμού που προκλήθηκε από το παιδί τους και να συνεργαστούν με το σχολείο, για την

αντιμετώπιση του προβλήματος του παιδιού τους σχετικά με τη βία. Ακόμα, καλό θα είναι να

συνεργαστούν με τον Διευθυντή και τον δάσκαλο του παιδιού τους για την εφαρμογή των κανόνων,

35

των συνεπειών και την πρόληψη τέτοιων συμπεριφορών.

Ύστερα, οφείλουν να παρακολουθήσουν την εξέλιξη της κατάστασης και να είναι σε στενή

συνεργασία και επικοινωνία με το σχολείο. Πρέπει να παρατηρήσουν αν το παιδί τους εμπλέκεται

συχνά σε καβγάδες ή εκδηλώνει εκφοβιστική συμπεριφορά και με τα παιδιά της γειτονιάς ή και με

αυτούς στο σπίτι. Έπειτα, μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτά στο Διευθυντή και το δάσκαλο της τάξης και

να συνεργαστούν μαζί τους για να πάρουν βοήθεια. Τέλος, απαραίτητη είναι η συζήτηση των γονιών

με το ίδιο το παιδί για να καταλάβουν γιατί συμβαίνει το φαινόμενο αυτό, να εξηγήσουν στο παιδί

γιατί δεν πρέπει να επαναληφθεί και να το ωθήσουν σε άλλους τρόπους λύσεις των προβλημάτων του,

πιο ήρεμους και αποτελεσματικούς.

Μια σημαντική παράμετρος της συγκρότησης μιας υγιούς προσωπικότητας, η οποία εμπίπτει στη

δικαιοδοσία ευθύνης κυρίως των γονέων είναι η οριοθέτηση αναγκών – απαιτήσεων και κατά

συνέπεια και συμπεριφοράς. Να κατανοήσουν ότι τα όρια δεν ταυτίζονται με τις προσδοκίες τους για

τα παιδιά τους, οι οποίες εστιάζονται στο τι θέλουν εκείνοι με αποτέλεσμα να απειλούν τη

συναισθηματική ασφάλεια των παιδιών, αλλά είναι κανόνες που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες τους.

Τα όρια προλαμβάνουν συγκρούσεις, μειώνουν το στρες και τον ανταγωνισμό, συμβάλλουν στον

αμοιβαίο σεβασμό, ενισχύουν την υπευθυνότητα, μπορούν να βελτιώσουν συμπεριφορές. Για να

έχουν αποτέλεσμα πρέπει να είναι σαφή, σταθερά και να τηρούνται πρώτα από τους ίδιους τους

γονείς. Βοηθούν τα παιδιά να εντοπίσουν και να κατανοήσουν τα όρια που υπάρχουν και σε άλλους

χώρους κοινωνικής παρουσίας τους, όπως είναι το σχολείο. Έτσι, προσαρμόζονται ευκολότερα και

αναλαμβάνουν με μεγαλύτερη υπευθυνότητα το ρόλο τους ως μαθητές. Μπορούμε να ενισχύσουμε

την αυτοπεποίθηση των παιδιών μας θέτοντας όρια-κανόνες και απαιτώντας πειθαρχία απ’ αυτά; Η

απάντηση είναι ναι. Οι κανόνες και η οριοθέτηση των παιδιών όχι μόνο συμβιβάζονται με την

αυτοεκτίμηση αλλά και επιβάλλονται. Όμως τα όρια και οι κανόνες για να είναι αποτελεσματικά

πρέπει να μπαίνουν κάτω από όρους. Ποιοι είναι αυτοί; Ορίζουμε με σαφήνεια τους κανόνες που

θέλουμε το παιδί να τηρεί και είμαστε βέβαιοι ότι τους κατανόησε. Οι κανόνες θα πρέπει να το

προστατεύουν σωματικά και συναισθηματικά από κακοτοπιές, να το κάνουν υπεύθυνο και να

συμβάλουν στην αποδοχή του από το περιβάλλον, ώστε να του δημιουργήσουμε αίσθημα ασφάλειας

και σιγουριάς.

Τέλος, απαιτούμενο για την αντιμετώπιση του φαινομένου από την οικογένεια είναι η αποφυγή της

ενδοοικογενειακής βίας και το δωμάτιο του μαθητή να είναι χώρος χαλάρωσης και ελευθερίας, όπως

και η μελέτη στο σπίτι να γίνεται ως αυτοπειθαρχία και όχι ως καταναγκασμός.

36

5.3 Η αντιμετώπιση του σχολείου (Βασιλειάδης Άγγελος )

Θετικό κλίμα στο σχολείο και πιο ανθρώπινη προσέγγιση των παιδιών

Στόχοι της παραπάνω πρότασης είναι η βελτίωση των ανθρωπίνων σχέσεων στο σχολείο και η

αλλαγή κλίματος προς το θετικό. Μετά από έρευνες έχει αναδειχθεί ότι το κλίμα στο σχολείο αποτελεί

βασική προϋπόθεση στην κατανόηση των προβληματικών συμπεριφορών των μαθητών. Υπάρχουν

κάποιες μεταβλητές οι οποίες βοηθούν στην βελτίωση κλίματος στα σχολεία και αναφέρονται

παρακάτω:

(α) Προσδοκίες για υψηλές επιδόσεις των μαθητών

(β) Συνεργατική ατμόσφαιρα στη λήψη αποφάσεων

(γ) Ισότητα και δικαιοσύνη

(δ) Τάξη και πειθαρχία

(ε) Γονεική εμπλοκή

(στ) Αγαστές σχέσεις σχολείου-κοινότητας

(ζ) Αφοσίωση διδασκόντων στη εξέλιξη μαθητών

(η) Προσδοκίες δασκάλων

(θ) Ηγεσία

(ι) Σχολικό κτήριο

(κ) Μοίρασμα και πρόσβαση σε διαθέσιμους πόρους

(λ) Φροντίδα και ευαισθησία

(μ) Διαπροσωπικές σχέσεις μαθητών μεταξύ τους

(ν) Διαπροσωπικές σχέσεις μαθητών και διδασκόντων

Το σχολείο μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην καλλιέργεια της αξίας του διαλόγου ως μέσου

ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι αναγκαία όχι μόνο λόγω

της ύπαρξης των αλλοδαπών μαθητών στο σχολείο, η αξία της είναι πολύ μεγαλύτερη συνολικά

,ακριβώς γιατί παρουσιάζει πολύπλευρα ένα θέμα ,ενώ μονοδιάστατη για παράδειγμα παρουσίαση της

θρησκείας ή της ιστορίας.

Ποιοτική διδασκαλία

Ποιότητα στη εκπαίδευση σημαίνει ποιότητα στην διδασκαλία και στην παιδαγωγική προσέγγιση.

Κύρια προτεραιότητα θα πρέπει να γίνει η εντατική και συστηματική επιμόρφωση των διευθυντών και

37

εκπαιδευτικών σε θέματα ψυχολογίας και αποτελεσματικών ψυχοπαιδαγωγικών παρεμβάσεων. Με

αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να χειριστούν διαφορετικά τον κάθε μαθητή και να προσαρμόζονται

ανάλογα με τις ανάγκες τους, είτε έχουν αναπτύξει μαθησιακές δυσκολίες, είτε έχουν αναπτύξει

προβληματικές συμπεριφορές.

Στο πλαίσιο της αναβάθμισης της ποιότητας της εκπαίδευσης θα πρέπει να ενταχθούν στα δημόσια

σχολεία και νηπιαγωγεία ειδικοί στον ψυχολογικό τομέα, όπως ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί κ.ά.

ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών.

Με την προσφορά αυτή των ειδικών στα σχολεία θα μειωθεί το άγχος και ο κόπος των

εκπαιδευτικών, θα ενδυναμωθούν οι δεξιότητές τους για να μπορούν έτσι να αντιμετωπίζουν κάθε

λογής «εμπόδιο» και γενικότερα θα λειτουργήσει θετικά και για αυτούς αλλά και για τους μαθητές

τους.

5.3.1. Ενέργειες του εκπαιδευτικού για να προλάβει την εμφάνιση του εκφοβισμού και της βίας

στο σχολείο

Για την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο ο εκπαιδευτικός πρέπει αρχικά να συζητά

με τους μαθητές για τα δικαιώματά τους, τους κανόνες συμπεριφοράς, στο σχολείο και τους τρόπους

αντιμετώπισης του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο. Ακόμα, καλό θα είναι να παρέχει από νωρίς

στους μαθητές κατάλληλους τρόπους έκφρασης της επιθετικότητας (όπως τα αθλήματα, οι τέχνες

κτλ.) και ανάλογες ευκαιρίες για επιτεύγματα και καταξίωση και να ενισχύει τη φιλία μεταξύ των

μαθητών και να αναδεικνύει την αλληλεγγύη της παρέας των φίλων ως το πλέον κατάλληλο μέσο για

την αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο. Επιπλέον, καθήκον του είναι να

ευαισθητοποιεί τους γονείς για το πρόβλημα, στις ατομικές και στις ομαδικές συνεργασίες, όπως και

να αντιμετωπίζει τις αιτίες απομόνωσης και περιθωριοποίησης μαθητών και να δείχνει ιδιαίτερο

ενδιαφέρον για την ένταξη στη σχολική ομάδα των νεοφερμένων μαθητών ή των μαθητών με ειδικά

προβλήματα και ανάγκες. Τέλος, οφείλει να ασκεί ουσιαστική εποπτεία των χώρων του σχολείου

στους οποίους πιθανολογείται

εκδήλωση εκφοβισμού και βίας μεταξύ των μαθητών.

Ο εκφοβισμός είναι πρόβλημα σχολικής πειθαρχίας. Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την

ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία πολιτισμένου κλίματος στο σχολείο. Κάθε φαινόμενο

εκφοβισμού θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και από τη ρίζα του.

Εξηγείστε από την πρώτη ημέρα στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι ευθύνη

όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Μαθητές, που εκφοβίζουν στη γειτονιά, δεν

τολμούν να το κάνουν σε σχολεία, όπου οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι παραβάσεις τους

38

τιμωρούνται πάντα. Προτείνετε στα παιδιά να κάνουν μια μικρή έρευνα στο σχολείο σχετικά με το

σχολικό εκφοβισμό:

Θα δώσει χρήσιμες πληροφορίες και θα ευαισθητοποιήσει τα παιδιά σχετικά με το θέμα Αναρτήστε σε

κάθε τάξη το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς Διδάξτε τα παιδιά να σέβονται τις διαφορές μεταξύ

τους. Διδάξτε στα παιδιά τεχνικές διεκδικητικότητας και ενίσχυσης αυτό-πεποίθησης Διδάξτε σε όλα

τα παιδιά ότι οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Κανείς δεν πρέπει να ανέχεται τον εκφοβισμό,

αλλά να τον αναφέρουν.

Ο εκπαιδευτικός οφείλει, με τη χρήση κατάλληλων στρατηγικών, να διασφαλίσει ένα ασφαλές και

ελκυστικό μαθησιακό περιβάλλον για τη διεξαγωγή του διδακτικού του έργου, αλλά και για την

ικανοποίηση της προσωπικής ανάγκης των μαθητών για ψυχολογική και φυσική ασφάλεια.

Σημαντικοί παράγοντες στη διαμόρφωση κατάλληλου παιδαγωγικού- διδακτικού κλίματος είναι η

συλλογική οργάνωση της σχολικής τάξης, η συλλογική διατύπωση κανόνων αποδεκτών από όλους, οι

θετικές διαπροσωπικές σχέσεις - μεταξύ καθηγητών, μεταξύ μαθητών, μεταξύ καθηγητών και

μαθητών - η ενεργητική εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, ο πλουραλισμός των

εκπαιδευτικών τεχνικών και μέσων, η διατύπωση από τους εκπαιδευτικούς θετικών προσδοκιών, η

συστηματική διδασκαλία γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, η ανατροφοδότηση των θετικών

μορφών συμπεριφοράς, η χρήση θετικών προτύπων αποδοχής, η αναζήτηση των κινήτρων της βίαιης

συμπεριφοράς.

Επιπλέον, η ύπαρξη κυρώσεων πρέπει να θεωρείται ως συνάρτηση της ύπαρξης κανόνων, πάνω

στους οποίους στηρίζεται η διαδικασία της αγωγής. Όταν οι κανόνες αυτοί προσδιορίζονται

συμμετοχικά - σε συνεργασία με τους μαθητές - είναι μικρότερος ο κίνδυνος της παράβασης των

κανόνων, αφού οι μαθητές ταυτίζονται μαζί τους και τους θεωρούν ‘δικούς’ τους, συνεπώς θεμιτούς

και έχοντες ηθική διάσταση. Τεχνικές πρόληψης και αντιμετώπισης της μαθητικής παραβατικότητας

μπορούν να αντληθούν από τα εκπαιδευτικά μοντέλα που δίνουν τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να

κάνει τις επιλογές του ως προς τις πρακτικές διαμόρφωσης του παιδαγωγικού κλίματος στη σχολική

τάξη: Η τεχνική της θετικής ενίσχυσης από τον εκπαιδευτικό - επιβράβευση μιας επιθυμητής

συμπεριφοράς - στοχεύει στην εδραίωση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Η τεχνική της αρνητικής

ενίσχυσης - μια δυσάρεστη συνέπεια που είναι προκαθορισμένη και ακολουθεί μια ανεπιθύμητη

συμπεριφορά - αποσκοπεί στη στέρηση από το μαθητή μιας ευχαρίστησης κάθε φορά που αντιδρά με

μη αποδεκτό τρόπο. Όταν η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη θετική ενίσχυση είναι

περισσότερο αποτελεσματική επειδή κάνει εμφανή τη διάκριση ανάμεσα στην παραβατική πράξη, η

οποία και τιμωρείται, και στην προσωπικότητα του μαθητή, απ’ την οποία εκπορεύονται πράξεις άξιες

να επαινεθούν.

Η τεχνική της σκόπιμης αγνόησης, κατά την οποία δεν ανατροφοδοτείται η ανεπιθύμητη

συμπεριφορά, με στόχο τη μείωση ή εξάλειψή της, αφού δεν βρίσκει γόνιμο έδαφος για να

39

αναπτυχθεί. Η τεχνική της παρεμβολής ασυμβίβαστων με την παραβατική συμπεριφορά ερεθισμάτων

εκ μέρους των εκπαιδευτικών, τα οποία προκαλούν επιθυμητές αντιδράσεις, συναισθηματική ηρεμία

και προώθηση της υπευθυνότητας του μαθητή. Η τεχνική της έκφωνης σκέψης, κατά την οποία

καλείται ο μαθητής να περιγράψει το κίνητρο και το στόχο της παραβατικής συμπεριφοράς, με στόχο

τον αυτοέλεγχο του μαθητή. Η τεχνική της εμπαθητικής ακρόασης, κατά την οποία ο εκπαιδευτικός

κάνοντας χρήση του προσωπικού τύπου μηνύματος, ανταποκρίνεται ενεργητικά στις ανάγκες του

μαθητή, πείθοντας παράλληλα για την ανάγκη αποκατάστασης της τάξης, αποσκοπεί στην απαλοιφή

της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς.

Η συζήτηση για την ανάδειξη εναλλακτικών τρόπων αντίδρασης, συμβατών με τις απαιτήσεις του

σχολικού περιβάλλοντος. Όπου αποτυγχάνουν οι τεχνικές αυτές, απαιτείται σχεδιασμός ατομικού

προγράμματος από τον εκπαιδευτικό για τον παραβατικό μαθητή στο οποίο περιλαμβάνεται

συστηματική και εκτενής παρατήρηση της συμπεριφοράς του, καταγραφή του σχολικού και

οικογενειακού ιστορικού, συστηματική συνεργασία με την οικογένεια - όταν αυτή είναι εφικτή - με τη

διεύθυνση του σχολείου και τους άλλους διδάσκοντες. Στην περίπτωση που η τροποποίηση της

συμπεριφοράς δεν επιτυγχάνεται παρά την εξατομικευμένη παρέμβαση, τότε συνίσταται η εμπλοκή

των υποστηρικτικών προς την εκπαίδευση δομών, ώστε να αναδειχθούν οι αιτίες της παραβατικής

συμπεριφοράς και να αντιμετωπιστεί από τους ειδικούς πάντα σε συνεργασία με την οικογένεια και το

σχολείο.

Η ενδυνάμωση των μαθητών για την αντιμετώπιση φαινομένων βίας συνίσταται σε ό,τι

ονομάζουμε ψυχολογική στήριξή τους. Βέβαια, δεν εξαρτώνται πλήρως από εμάς αλλά εννοούμε ότι

τα βοηθάμε να σταθούν στα ποδιά τους και τα ετοιμάζουμε να αντιμετωπίσουν τις όποιες προκλήσεις

εμφανίζονται και θα εμφανιστούν στην πορεία της ζωής τους. Έτσι, ψυχολογική στήριξη σημαίνει

κυρίως ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Σημαντικά συμβάλλει σε αυτή η έκφραση των θετικών

συναισθημάτων εκπαιδευτικών και γονέων. Οι εκδηλώσεις στοργής και αποδοχής πείθουν το παιδί ότι

είναι σημαντικό για μας να το έχουμε κοντά μας, το μαθαίνουν να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του

και το κάνουν ικανότερο να αντιμετωπίσει δυσκολίες. Η εμπιστοσύνη είναι έμπρακτη εκδήλωση

αγάπης. Ενισχύει τον αυτοσεβασμό, την υπευθυνότητα και την ωριμότητα.

Ποιες αξίες πρέπει να προβάλλουμε στο παιδί μας – στο μαθητή μας ώστε να το οδηγήσουμε σε

μια θετική εικόνα του εαυτού του; Πρώτα-πρώτα επιμονή. Στις καθημερινές του ασχολίες, στην

εκμάθηση του καινούργιου, στις προσωπικές του επιδιώξεις. Υπομονή και αυτοέλεγχο. Βασικές αρχές

της κοινωνικοποίησης. Να καταλάβει το παιδί ότι όταν αναβάλουμε τη διατύπωση ενός αιτήματος

μέχρι να βρούμε την κατάλληλη στιγμή, όταν δεν διακόπτουμε τους άλλους από κάποια σημαντική γι

αυτούς ασχολία, όταν συγκρατούμε τις εκρήξεις μας, κερδίζουμε την αποδοχή τους και η αποδοχή

40

των άλλων μας βοηθά να εκτιμήσουμε τον εαυτό μας. Συνεργασία. Μέσα απ’ αυτή δημιουργείται

αίσθημα ασφάλειας και εμπιστοσύνης.

Τα μοναχικά άτομα δεν μπορούν να συνεργαστούν γιατί δεν εμπιστεύονται τους άλλους,

Παράδειγμα συνεργασίας μπορεί να γίνει η οικογένεια και το σχολείο. Υπευθυνότητα. Δηλαδή

συνέπεια λόγου και πράξης και εκπλήρωση των υποσχέσεων που δίνει. Ειλικρίνεια. Μας συμφιλιώνει

με τον εαυτό μας. Και, βέβαια, δεν μπορούμε να την απαιτούμε από το παιδί όταν εμείς δεν είμαστε

ειλικρινής μαζί του. Εργατικότητα. Να κατανοήσει το παιδί ποια είναι η αξία της για την οικογένεια,

την κοινωνία και κυρίως για τον εαυτό του. Δικαιοσύνη. Μπορούμε να τα μάθουμε να είναι δίκαια

πριν ακόμα κατανοήσουν θεωρητικά την αφηρημένη έννοια της δικαιοσύνης, μαθαίνοντάς τους την

αξία της ηθικής συμπεριφοράς π.χ. τι κάνω όταν βρίσκω χρήματα στο δρόμο ή στην αυλή του

σχολείου, γιατί είναι κακό να αντιγράφω στην τάξη κλπ.

Επίσης, μαθαίνοντάς τα να διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Τα παροτρύνουμε να εκφράζουν

ελεύθερα τη γνώμη τους και να συμμετέχουν ισότιμα σε οικογενειακές συζητήσεις. Αποφεύγουμε τις

υπερβολές γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να τα οδηγήσουμε σε εγωιστικές συμπεριφορές με παράλογες

διεκδικήσεις. Οργάνωση. Να το μάθουμε να βάζει τάξη στα πράγματά του γιατί έτσι κάνει οικονομία

χρόνου και δυνάμεων. Σεβασμός στην καταγωγή του. Να μην ντρέπεται για την τάξη στην οποία

ανήκει ή για την πολιτιστική του ιδιαιτερότητα αν είναι παιδί οικογένειας οικονομικών μεταναστών,

προσφύγων κλπ. Η πνευματική μας κληρονομιά και οι πολιτιστικές μας καταβολές επηρεάζουν άμεσα

τα αισθήματα που τρέφουμε για τον εαυτό μας.

5.3.2 Ενέργειες του εκπαιδευτικού για την αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο

σχολείο

Για την άμεση αντιμετώπιση περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο ο εκπαιδευτικός

πρέπει να διαβεβαιώσει το παιδί-θύμα ότι «δεν ευθύνεται το ίδιο για ό,τι έχει συμβεί» και να του

θυμίσει ότι το νοιάζεται και μπορεί να το προστατεύει. Επίσης, οφείλει να του πει ότι τα πράγματα

μπορούν να αλλάξουν μόνο αν μιλήσει σε κάποιον και να εξηγήσει ότι η κοινοποίηση των

περιστατικών εκφοβισμού και βίας στο σχολείο δεν αποτελεί «κάρφωμα». Άλλη μία ενέργεια

αντιμετώπισης είναι η συζήτηση του γεγονότος στην ομάδα τάξης ως κάτι σοβαρό και ως ευθύνη

όλων ώστε να κινητοποιήσει την αλληλεγγύη των μαθητών. Ακόμα, μπορεί να προτείνει στο παιδί και

στην ομάδα τάξης πρακτικούς τρόπους για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και να

ενημερώσει αμέσως τους γονείς του παιδιού και παράλληλα την ομάδα των εκπαιδευτικών και το

διευθυντή του σχολείου, όταν κάποιο παιδί πέσει θύμα εκφοβισμού και βίας.

Τέλος, για την αποφυγή του φαινομένου οφείλει να γίνει σύνταξη Σχολικής Επιτροπής ενάντια

41

στον εκφοβισμό και την ενδοσχολική βία, όπως και σύνταξη Διακήρυξης του σχολείου ενάντια στη

βία: δικαιώματα-υποχρεώσεις-καθήκοντα για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας.

5.3.3 Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δάφνη

Στο πλαίσιο του διακρατικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος ΔΑΦΝΗ ΙΙ «Πρόγραμμα Αξιολόγησης

Αναγκών και Ευαισθητοποίησης για τον Εκφοβισμό και τη Βία στο σχολείο», μαθητές των δημοτικών

σχολείων συμμετείχαν σε ειδικές ψυχοεκπαιδευτικές δραστηριότητες. Στόχοι ήταν η ευαισθητοποίηση

και η ενδυνάμωση των μαθητών στην αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο. Μετά

το τέλος της παρέμβασης αυτής παρατηρήθηκε:

• αύξηση του ποσοστού των μαθητών (από 5,5% πριν από την παρέμβαση σε 15,79% μετά την

παρέμβαση) που καταφεύγουν στο διευθυντή του σχολείου όταν πέσουν θύματα εκφοβισμού και

βίας,

• μείωση του ποσοστού των μαθητών που δε μιλούν ποτέ σε κανέναν όταν εκφοβιστούν (από 28%

πριν από την παρέμβαση σε 5,26% μετά την παρέμβαση),

• μείωση του ποσοστού των μαθητών που δε μιλούν σε κανέναν όταν ασκήσουν εκφοβισμό και βία σε

άλλο μαθητή (από 52% πριν από την παρέμβαση σε 18% έπειτα), καθώς οι μαθητές-θύτες μετά την

παρέμβαση άρχισαν να μιλούν περισσότερο στους συνομηλίκους τους γι’ αυτό που έκαναν (αύξηση

από 23,8% πριν από την παρέμβαση σε 72,8% μετά την παρέμβαση) ή στους γονείς τους (αύξηση από

19,05% πριν από την παρέμβαση σε 45,5% μετά την παρέμβαση) ή στα αδέρφια τους (αύξηση από

10% πριν από την παρέμβαση σε 36% μετά την παρέμβαση).

Τα αποτελέσματα του προγράμματος αυτών των παρεμβάσεων δείχνουν ότι το φαινόμενο του

εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί.

5.3.4.Γενικά αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο

• Απαιτείται να διερευνηθεί συστηματικά στη χώρα μας το φαινόμενο του εκφοβισμού και της βίας

στο σχολείο, σε όλες τις διαστάσεις, τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά.

• Να εκδοθεί άμεσα από το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων γραπτή

πολιτική αντιμετώπισης. Η πολιτική θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει τις διαδικασίες καταγραφής των

συμβάντων, διορισμού υπεύθυνου εκπαιδευτικού και συμβούλου με συγκεκριμένες αρμοδιότητες,

παρακολούθησης των διαδικασιών αντιμετώπισης, ενημέρωσης των μαθητών για την πρόσβαση σε

σύστημα υποστήριξης, συνεργασίας με τους γονείς και οργάνωσης ουσιαστικής εποπτείας των

μαθητών κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων.

• Είναι απαραίτητη η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών για την αναγνώριση και τη διαχείριση του

προβλήματος.

• Είναι αναγκαία η διαρκής παρότρυνση και υποστήριξη των γονέων για την ενεργό συμμετοχή και

42

συνεργασία τους με το σχολείο.

• Απαιτείται συνεχής συμβουλευτική των εκπαιδευτικών προς τους μαθητές με στόχο την ενίσχυση

της μαθητικής ομάδας για την αντιμετώπιση συμβάντων εκφοβισμού και βίας στο σχολείο.

•Απαραίτητη είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων προαγωγής της ψυχικής υγείας των μαθητών, τα οποία

να εντάσσονται στο σχολικό πρόγραμμα με διαθεματικό χαρακτήρα και συνδεδεμένα με το

πρόγραμμα σπουδών.

• Απαιτείται να στελεχωθούν οι εκπαιδευτικές περιφέρειες άμεσα με ειδικούς ψυχικής υγείας παιδιών

και εφήβων (παιδοψυχίατρους, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς), οι οποίοι παρεμβαίνουν στην

αντιμετώπιση ψυχοκοινωνικών προβλημάτων που εκδηλώνονται στη σχολική καθημερινή

πραγματικότητα.

*« Όσον αφορά τους τρόπους αντιμετώπισης της βίας και της επιθετικής συμπεριφοράς στα σχολεία,

υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης φτάνει να εφαρμοστούν σωστά και υπεύθυνα. Σε μια ημερίδα που

πραγματοποιήθηκε στις 5.4.2011 στο Πολιτιστικό Κέντρο Γέρακα, συμμετείχαν μαθητές από

γυμνάσια και λύκεια της Ανατολικής Αττικής. Σε ανοιχτή συζήτηση του Βοηθού Συνηγόρου του

Πολίτη κ. Γιώργου Μόσχου με τους μαθητές διατυπώθηκαν μερικά συμπεράσματα. Η βία και η

επιθετική συμπεριφορά, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από άλλα οικογενειακά αλλά και κοινωνικά

προβλήματα, όπως διαζύγιο, κοινωνική απόρριψη και ρατσισμός. Επίσης, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να

παίρνουν στα σοβαρά τις αναφορές ή τις καταγγελίες των μαθητών και να παρεμβαίνουν,

διευκολύνοντας την επίλυση των εντάσεων, και όχι με τιμωρίες. Ακόμα, θα ήταν καλό

στα σχολεία να οργανώνονται προγράμματα (αγωγής υγείας, περιβαλλοντικά και πολιτιστικά) που θα

μπορούν να έχουν δυνατότητα συμμετοχής όλοι οι μαθητές και μέσα από τα οποία να

συνειδητοποιούν τις ευθύνες τους και να αναπτύξουν δεξιότητες για να εμποδίζουν ή να αποτρέπουν

τέτοιες συμπεριφορές στο περιβάλλον τους.

Είναι σημαντικό, να γίνεται σωστή διαπαιδαγώγηση στα παιδιά για να γίνει κατανοητό σ αυτά, ότι

όλοι πρέπει να σέβονται τους άλλους και ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαίωμα να μην πέφτουν

θύματα επιθετικών συμπεριφορών. Επίσης, είναι καλό να ξέρουν τα παιδιά ότι δεν είναι κακό να

ομολογούν ότι δέχονται απειλές και προσβολές, αντίθετα, είναι πολύ σωστό. Τα σχολεία μπορούν,

ακόμα, να διδάξουν στα παιδιά χρήσιμες δεξιότητες, όπως ικανότητες διαπραγμάτευσης και επίλυσης

συγκρούσεων.

Τέλος, αυτό που πρέπει να θυμόμαστε και να λάβουμε σοβαρά υπόψη είναι ότι οποιασδήποτε μορφής

βία μπορεί να αποτελέσει εξαιρετικά τραυματική εμπειρία για το παιδί που βρίσκεται στη θέση του

θύματος. Επίσης, η ψυχή των παιδιών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και είναι σημαντικό τέτοια

φαινόμενα βίας και επιθετικότητας να αντιμετωπιστούν με σοβαρότητα και υπευθυνότητα γιατί ας

μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά στην ηλικία όπου βρίσκονται στο σχολείο διαμορφώνουν την δική τους

43

προσωπικότητα. Έτσι, η αντιμετώπιση της βίας στα σχολεία ,αναδεικνύει σωστές προσωπικότητες

στην κοινωνία.» * ( γράφτηκε με τη συμβολή του μέλους , Μερκούρη Βαγγέλη )

*« Σε 10 προτάσεις προς το υπουργείο Παιδείας για την αντιμετώπιση όλων των μορφών

επιθετικότητας και βίας στα σχολεία (λεκτική βία, καβγάδες, ρατσιστικές επιθέσεις, εκφοβισμοί,

πειράγματα bullying, cyber-bullying κ.ά.) έχει καταλήξει έπειτα από αναφορές, συζητήσεις και έρευνα

ο Συνήγορος του Παιδιού (βοηθός Συνήγορος του Πολίτη - Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού),

Γιώργος Μόσχος.

Ο κ. Μόσχος αναφέρθηκε στα συμπεράσματα αυτά, μιλώντας χτες σε ημερίδα για τη «Νεανική βία

στο σχολικό περιβάλλον» που διοργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη η Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης

Νέων «Αρσις» και η οργάνωση e.p.a. (European play work association) με τη συμμετοχή

εκπροσώπων από 50 Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις από ευρωπαϊκές χώρες (Ισπανία, Φινλανδία,

Ιρλανδία, Κροατία, Βοσνία, Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία, Αλβανία, Κόσοβο κ.ά.).

Οι προτάσεις, που θα υποβληθούν μαζί με αναλυτική έκθεση στο υπουργείο Παιδείας, μεταξύ των

άλλων προβλέπουν:

1. Στα σχολεία αλλά και στις τάξεις θα πρέπει να υπάρχουν συμφωνίες και σταθεροί κανόνες σχετικά

με την αντιμετώπιση περιστατικών βίας μεταξύ των μαθητών, στη διαμόρφωση των οποίων θα

συμμετέχουν και οι μαθητές.

2. Δημιουργία κλίματος συνεργασίας και δημοκρατικού διαλόγου ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και

μαθητές.

3. Συζητήσεις στις τάξεις σχετικά με τα δικαιώματα και ειδικότερα για τις σχέσεις μεταξύ των

μαθητών.

4. Ειδικά προγράμματα και βιωματικά εργαστήρια, με εθελοντική συμμετοχή μαθητών, για το πώς

μπορούν να επιλύονται οι συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών.

5. Σε κάθε σχολείο καλό είναι να ορίζονται ορισμένοι εκπαιδευτικοί με ειδικές δεξιότητες και

γνώσεις, ως μεσολαβητές - σύμβουλοι, προς τους μαθητές.

6. Σε κάθε σχολείο είναι σημαντικό να ορίζονται κάποιοι μαθητές, ως συνομήλικοι μεσολαβητές ή

«ειρηνοποιοί» που θα εκπαιδεύονται ειδικά και θα μεσολαβούν μεταξύ μαθητών που τσακώνονται ή

φέρονται άσχημα ο ένας στον άλλον, ώστε να επιτυγχάνουν τη συμφιλίωσή τους.

7. Το σχολείο δε θα πρέπει να ξεκινάει επιβάλλοντας ποινές σε περιπτώσεις άσκησης βίας μεταξύ

μαθητών. Οι ποινές θα πρέπει να επιβάλλονται μετά, εφόσον κρίνεται σκόπιμο και εάν τα

παραπτώματα είναι σοβαρά. Αν έχει επιτευχθεί δέσμευση συμφιλίωσης, θα πρέπει να δίνεται ευκαιρία

τήρησής της, με αναστολή της ποινής.

44

8. Σε κάθε σχολείο είναι καλό να γίνονται πολλές δραστηριότητες που ενδιαφέρουν και φέρνουν

κοντά τους μαθητές και τους βοηθούν να καλλιεργούν καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους (ομάδες

έρευνας, περιοδικού, ιστοσελίδας, θεατρικής έκφρασης, ραδιοφώνου, εικαστικών, κόμικ κ.ά.).

9. Το σχολείο θα πρέπει να καλεί συχνά τους γονείς να τους ευαισθητοποιεί και να τους κατευθύνει,

ώστε να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους, να τα υποστηρίζουν χωρίς να τα καταπιέζουν.

10. Το σχολικό συμβούλιο (εκπαιδευτικοί, 15μελές μαθητών και εκπρόσωποι γονέων) θα πρέπει να

συναντιέται τακτικά και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες - δράσεις για την αποτελεσματικότερη

πρόληψη και αντιμετώπιση της χρήσης βίας μέσα και έξω από το σχολείο.

«Το πρόβλημα είναι ότι οι ενήλικες βλέπουν τη σχολική βία επιφανειακά, ως δυσλειτουργία του

σχολείου και δε βλέπουν την ανάγκη της συμμετοχής των ίδιων των παιδιών στη διαδικασία επίλυσης

και στον καθορισμό κανόνων στο σχολείο», δήλωσε στον «Α» ο Συνήγορος του Παιδιού»

* (γράφτηκε με τη συμβολή του μέλους , Μερκούρη Βαγγέλη ).

Το φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού ή αλλιώς bullying1 αποκτά όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις

και απασχολεί πάρα πολλά παιδιά όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη και όλο τον

κόσμο. Γι’ αυτό το λόγο έχουν δημιουργηθεί πολλές Γραμμές Στήριξης Παιδιών προκειμένου όλα τα

παιδιά να έχουν άμεση και γρήγορη πρόσβαση σε πηγή βοήθειας εάν έχουν κάποιο πρόβλημα.

Στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056 καλούν πολλά παιδιά που βιώνουν

δυσκολίες και προβλήματα στην καθημερινότητα τους. Ανάμεσα τους και παιδιά που βιώνουν

σχολική βία ή σχολικό εκφοβισμό, παιδιά που ασκούν σχολική βία ή σχολικό εκφοβισμό ή παιδιά που

ανησυχούν για κάποιον συμμαθητή τους και λαμβάνουν συμβουλές και κατευθύνσεις για το πώς να

διαχειριστούν αυτό το φαινόμενο από όποια πλευρά το βιώνουν.

Μπορεί να καλέσει κανείς από κινητό χωρίς μονάδες, από καρτοτηλέφωνο χωρίς κάρτα ή από το

σπίτι χωρίς να χρεωθείς και οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές.

Η Γραμμή λειτουργεί 7 ημέρες την εβδομάδα, 24 ώρες τη μέρα και απαντούν κοινωνικοί λειτουργοί ή

ψυχολόγοι.

Επίσης ,η «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111» 2είναι μια νέα συμβουλευτική τηλεφωνική

γραμμή αποκλειστικά για παιδιά και εφήβους. Αν είσαι παιδί ή έφηβος μέχρι 18 ετών μπορείς να

τηλεφωνήσεις δωρεάν από σταθερό ή κινητό τηλέφωνο από οποιοδήποτε μέρος της Κύπρου. Οι μέρες

1 Προσθήκη του επιβλέποντα καθηγητή

2 Προσθήκη του επιβλέποντα καθηγητή

45

και ώρες που μπορείς να καλέσεις είναι από Δευτέρα έως και Παρασκευή από τις 14:00 το μεσημέρι

ως τις 20:30 το βράδυ και κάθε Σάββατο από τις 9:30 το πρωί ως τις 14:00 το μεσημέρι.

Η γραμμή 116 111 σου δίνει την ευκαιρία να μιλήσεις για οτιδήποτε σε απασχολεί.

Έχεις ανησυχίες για το μέλλον σου; Βρίσκεις δυσκολίες στη σχέση με τους γονείς ή τους φίλους σου;

Αντιμετωπίζεις βία στο σπίτι; Χώρισαν οι γονείς σου; Έχασες κάποιο αγαπημένο σου πρόσωπο;

Η γραμμή 116 111 στηρίζεται στις αρχές της εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας. Οι σύμβουλοι

ενεργούν μόνο εάν νιώσουν ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη και αφού πρώτα συζητήσουν μαζί σου γι’

αυτό.

Επίσης , Παρατηρητήριο για την πρόληψη και η αντιμετώπιση της σχολικής βίας, των φαινομένων

εκφοβισμού και ρατσισμού 3αποφάσισε να ιδρύσει το υπουργείο Παιδείας, σύμφωνα με τον αρμόδιο

υφυπουργό Θεοδ. Παπαθεοδώρου. Με αφορμή τα τελευταία φαινόμενα ρατσισμού που έχουν έρθει

στη δημοσιότητα και ιδιαίτερα την περίπτωση του δημοτικού σχολείου στο Νυδρί Λευκάδας, ο

υφυπουργός επισήμανε, χαρακτηριστικά, ότι αντίπαλός μας δεν είναι η νηπιαγωγός, αντίπαλος μας

είναι ο ρατσισμός, η Χρυσή Αυγή.

Ο κ. Παπαθεοδώρου τόνισε ότι στις προτεραιότητες του υπουργείου είναι να αναβαθμιστεί και η

διδασκαλία του μαθήματος της Πολιτειακής Παιδείας (Αγωγή του Πολίτη), το οποίο σε άλλες χώρες

είναι υποχρεωτικό από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου. Σύμφωνα με τον κ. Παπαθεοδώρου,

το Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού δημιουργείται στο

πλαίσιο της πρόληψης αλλά και της αντιμετώπισης των φαινομένων της σχολικής βίας, είτε πρόκειται

για λεκτική είτε για σωματική, είτε για διαδικτυακή.

Το Παρατηρητήριο για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού θα έχει ως αποστολή

τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων για την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού,

την ταυτοποίηση, τη μελέτη και τη διοχέτευση, προς διαχείριση, σε πιστοποιημένους φορείς

περιστατικών σχολικής βίας και εκφοβισμού.

Οι δράσεις του Παρατηρητηρίου που θα αρχίσει να λειτουργεί μέσα στο τρέχον σχολικό έτος είναι

δέκα:

Λειτουργία κέντρου καταγραφής περιστατικών στο Παρατηρητήριο.

Εκπαίδευση διευθυντών σχολικών μονάδων ανά περιφέρεια.

3 Προσθήκη του επιβλέποντα καθηγητή

46

Δράσεις αγωγής υγείας και δράσεις ευαισθητοποίησης μαθητών.

Λειτουργία κινητής μονάδας παρέμβασης, σε συνεργασία με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας

Παιδιού και Εφήβου (ΕΨΥΠΕ).

Λειτουργία τηλεφωνικής γραμμής υποστήριξης για εκπαιδευτικούς, σε συνεργασία με ΕΨΥΠΕ.

Διαδικτυακή πλατφόρμα συμβουλευτικής, για εκπαιδευτικούς και εφήβους.

Επιδημιολογική έρευνα για ανίχνευση και παρακολούθηση αντικοινωνικών συμπεριφορών στο

σχολείο.

Πανελλήνια καμπάνια κατά της σχολικής βίας και του εκφοβισμού σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό

Κοινοβούλιο.

Πρόγραμμα επιμόρφωσης εκπαιδευτικών.

Πρόγραμμα ευαισθητοποίησης και κατάρτισης γονέων, μέσω της διά βίου μάθησης και της

λειτουργίας Σχολών Γονέων.

Όπως τόνισε ο υφυπουργός, θα γίνει καταγραφή των περιστατικών και το Παρατηρητήριο θα είναι

υπεύθυνο για τον σχεδιασμό των δράσεων. Θα εκπονεί μελέτες, θα συμμετέχει σε επιστημονικές

έρευνες κλπ. Οι δράσεις θα υλοποιούνται με ευθύνη των Περιφερειακών Διευθύνσεων Εκπαίδευσης.

Στο πλαίσιο αυτό, δημιουργείται δίκτυο συνεργαζόμενων φορέων σε κάθε περιφέρεια εκπαίδευσης

για την υποστήριξη των δράσεων πρόληψης στα σχολεία, επιδιώκοντας ιδιαίτερα τη συμμετοχή

θεσμικών, κοινωνικών και τοπικών φορέων και οργανισμών που εξειδικεύονται σε θέματα πρόληψης

της βίας, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης νέων, δικαιωμάτων του παιδιού, κοινοτικής διαμεσολάβησης

και κοινωνικής ένταξης.

5.4 Η αντιμετώπιση από τις παρέες (Βασιλειάδης Άγγελος, Αναστασία Μιζράχι)

Οι παρέες των συνομήλικων αποτελούν ένα σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της συμπεριφοράς

των νέων. Έτσι είναι προφανές ότι οι παρεκκλίνουσες συμπεριφορές μπορούν να ενισχυθούν ή

αντιθέτως να αποτραπούν στο πλαίσιο της παρέας. Το μέλος της παρέας το οποίο αποκλίνει από την

πρέπουσα συμπεριφορά μπορεί να επιπληχθεί από τα άλλα μέλη της ή να επιβραβευτεί όταν κάνει

κάτι σωστό.

Συνεπώς καταλαβαίνουμε ότι η παρέα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο όσον αφορά την διαμόρφωση του

χαρακτήρα των παιδιών.

47

Η παρέα λοιπόν επηρεάζει άμεσα το θύτη ή το θύμα στην αντικοινωνική και παραβατική

συμπεριφορά στο σχολείο. Έτσι, οφείλει να συμμετέχει στην αντιμετώπιση του περιστατικού βίας ή

γενικά αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Η παρέα του θύματος έχοντας μάθει ή παραστεί στο περιστατικό πρέπει να υπερασπιστεί το θύμα,

αν δεν μπορεί να υπερασπιστεί το ίδιο το θύμα τον εαυτό του. Έπειτα, οφείλει να του συμπαρασταθεί

και να του εξηγήσει ότι δεν ευθύνεται αυτό για ότι έγινε. Στη συνέχεια, το θέμα πρέπει να αναφερθεί

στους γονείς και του θύματος και του δράστη, αλλά και στον διευθυντή του σχολείου, ώστε να

προβούν σε μέτρα για να μην επαναληφθεί ξανά. Οι φίλοι του θύματος πρέπει να βοηθήσουν να

ξεπεράσει το θύμα το συμβάν που έγινε και να του τονώσουν το ηθικό, έτσι ώστε την επόμενη φορά

να μπορεί να το αντιμετωπίσει.

Από την άλλη, η παρέα του δράστη πρέπει και αυτή να βοηθήσει ώστε να τον αποτρέψει από το να

επαναλάβει την άσχημη πράξη του. Οφείλει να τον αποδοκιμάσει για αυτό που έκανε και να

ενημερώσει αμέσως την οικογένειά του για ό,τι έγινε, όπως και τον διευθυντή για να αποφευχθεί η

επανάληψη του περιστατικού.

48

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

6.1.ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Μαρία Φώτου, Μόνικα Μπρουσάι, Βαγγέλης Μερκούρης, Βαγγέλης Φράγκος)

Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας με θέμα την αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά στο

σχολείο συντάξαμε ένα ερωτηματολόγιο( βλ παράρτημα σελ 54 ) για να συμπληρωθεί από τους

μαθητές της Β΄ Λυκείου του σχολείου μας . Το ερωτηματολόγιο περιείχε τρείς ομάδες ερωτήσεων και

τα αποτελέσματα κάθε ερώτησης βγήκαν συνολικά και από τα δύο τμήματα, σε ποσοστό επί τοις

εκατό (%) . Οι ηλικίες των παιδιών που δηλώθηκαν είναι από 15 έως 19 ετών.

Η πρώτη ερώτηση ήταν αν έχεις υποστεί από μαθητή/μαθήτρια: α)σωματική βία, β)λεκτική βία και

γ)αν σε έχουν απειλήσει-εκφοβίσει. Σύμφωνα με τα όσα απάντησαν οι μαθητές σε σχέση με τη

σωματική βία φαίνεται ότι το 14,7% των μαθητών βιώνει συχνά αυτό το φαινόμενο ,το 14,7% σπάνια

και το 70,5% δηλώνει πώς δεν τους έχει συμβεί . Στην συνέχεια ,για τη λεκτική βία τα αποτελέσματα

κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα. Αναλυτικότερα: Το 14,7%βιώνει τη Λεκτική βία συχνά, το 59,9%

σπάνια και τέλος το 32,3%ποτέ. Τέλος, όσον αφορά την πρώτη ερώτηση και το τρίτο υποερώτημα ,το

8,8% δηλώνει ότι δέχεται συχνά απειλές ,το 17,6%σπάνια και το 73,5% ποτέ.

Στη δεύτερη ομάδα ερωτήσεων που αφορά την ενδεχόμενη αντικοινωνική συμπεριφορά ,από

καθηγητές προς μαθητές με τα ίδια υποερωτήματα όπως και μεταξύ των μαθητών.

Σύμφωνα λοιπόν με τις απαντήσεις που λάβαμε: Το 11,7% των μαθητών έχει υποστεί σωματική βία

από καθηγητή το 2,9% σπάνια και το 85,2% ποτέ. Στη συνέχεια ,στο δεύτερο υποερώτημα, δηλαδή τη

Λεκτική βία, το 11,7% σπάνια και το 73,5%ποτέ. Τέλος, για την δεύτερη ερώτηση δηλαδή να σε

απειλήσουν -εκφοβήσουν ,το 14,7% δέχεται συχνά απειλές από τους καθηγητές ,το8,8% σπάνια και

το 76,4% ποτέ Έπειτα ,στην τρίτη ερώτηση, η οποία ήταν αν συμπεριφέρεσαι όπως περιγράφεται στις

παρακάτω επιλογές, δηλαδή αν απουσιάζεις ,ενοχλείς στην τάξη ,χτυπάς συμμαθητές σου, βρίζεις

,απειλείς και τέλος αντιγράφεις, το μεγαλύτερο ποσοστό εντοπίστηκε στην αντιγραφή. Συγκεκριμένα

το 38,2% των μαθητών απάντησαν πώς αντιγράφουν συχνά. Το αμέσως επόμενο ποσοστό

σημειώθηκε στο αν βρίζεις που ήταν 35,2% και ακολουθούν οι αδικαιολόγητες απουσίες με ποσοστό

32,3%.Τα υπόλοιπα τρία δηλαδή ενοχλείς, χτυπάς και απειλείς έχουν το ίδιο ποσοστό δηλαδή, 26,4%

49

6.2. ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ

ΚΑΝΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Βασιλειάδης Άγγελος, Μιζράχι Αναστασία, Τραφαλής

Παναγιώτης, Χάμζα Χένρι

Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας ασχοληθήκαμε με τη συμπλήρωση ερωτηματολόγιου

( βλ παράρτημα σελίδα 56 ) που μοιράσθηκε σε καθηγητές/καθηγήτριες του σχολείου μας

αναφορικά με τους τρόπους αντιμετώπισης παρεκκλίνουσας (παραβατικής) συμπεριφοράς των

μαθητών από τους κανόνες του σχολείου στο πλαίσιο του μαθήματος στην τάξη

Το ερωτηματολόγιο συμπλήρωσε και επέστρεψε ερευνητικό δείγμα αποτελούμενο από έξι

καθηγητές και έξι καθηγήτριες, συνολικά δώδεκα (12) εκπαιδευτικούς και τα αποτελέσματα

φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα όπου με χρώμα σκούρο είναι οι

απαντήσεις των ανδρών και με ανοικτό χρώμα των γυναικών .

Επίσης, δόθηκε η δυνατότητα στους ερευνώμενους καθηγητές και καθηγήτριες αν ήθελαν να

προσθέσουν και άλλους τρόπους αντιμετώπισης σε μια ελεύθερη ερώτηση που τέθηκε στο

ερωτηματολόγιο. Από αυτούς απάντησαν (άνδρας; γυναίκα;) δύο άλλους τρόπους.

1) Προσφορά εργασίας για την αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος

2) Συνεννόηση με τους γονείς σε ελεύθερο χρόνο, επικοινωνία και συζήτηση μαζί τους, συμμετοχή.

Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής, όπως φαίνονται και στον παρακάτω πίνακα είναι ποικίλα. Οι

4 στους 6 άντρες καθηγητές βρίσκουν την προσέγγιση-βλέμμα πολύ αποτελεσματική, όπως και οι 3

στους 6 τον διάλογο κατ’ ιδίαν. Επίσης, 6 στους 6 καθηγητές βρίσκουν την γραπτή τιμωρία, την

συνεχή εξέταση και την ειρωνεία καθόλου αποτελεσματικές μεθόδους για την αντιμετώπιση της

αντικοινωνικής και παραβατικής συμπεριφοράς στο χώρο του σχολείου.

Όσον αφορά τις καθηγήτριες, 4 στις 6 θεωρούν και πάλι την προσέγγιση-βλέμμα και το διάλογο

κατ’ ιδίαν πολύ αποτελεσματικά μέτρα αντιμετώπισης. Ακόμα, 5 στις 6 καθηγήτριες βρίσκουν την

γραπτή τιμωρία καθόλου αποτελεσματική, ενώ 6 στις 6 δεν θεωρούν την ειρωνεία αποτελεσματική.

Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα, συμπεραίνουμε ότι οι απόψεις των καθηγητών και

των καθηγητριών δεν διαφέρουν σημαντικά.

50

Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ

Προσέγγιση-

Βλέμμα - 1 2, 1 4, 4

Παρατήρηση - 1 5, 5 1

Επίπληξη 2 2 2, 4 1

Διάλογος κατ’

ιδίαν - 1 3, 1 3, 4

Γραπτή τιμωρία 6, 5 1 - -

Θετικός

σχολιασμός 1, 3 3, 2 1 2

Ανύψωση φωνής - 2 4, 4 1 , 1

Συνεχής εξέταση 6 , 3 1 1 1

Κάλεσμα γονέων 1 4, 3 2, 1 1

Παραπομπή στον

διευθυντή 1 5, 3 1, 1 1

Συνέπειες στην

βαθμολογία 3, 2 2 , 2 1, 2 -

Ειρωνεία 6 , 6 - - -

Συμβουλές - 1 , 1 3 , 3 2 , 2

Αδιαφορία 5 , 4 1 , 2 - -

Χιούμορ - 3, 4 3, 2 -

Αλλαγή θέσης - 2, 3 4, 2 1

Αλλαγή θέσης με

επιλογή 1 2, 2 4, 2 1

Διεξοδική

συζήτηση 1, 1 2, 4 2 1, 1

Ωριαία αποβολή 1 5, 3 1, 1 1

51

ΕΠΙΛΟΓΟΣ(Γεδεών Ευθυμία-Μαρία)

Έχοντας ασχοληθεί ένα ολόκληρο τετράμηνο με την «Αντικοινωνική και παραβατική

συμπεριφορά στο σχολείο», είμαστε σε θέση να ενεργήσουμε ανάλογα ως προς αυτό το τόσο

σημαντικό πρόβλημα της εποχής. Μολονότι η παράνομη συμπεριφορά χαρακτηρίζει το λαό μας ανά

τους αιώνες, κάποια στιγμή πρέπει να δώσουμε ένα τέλος σε αυτό το φαινόμενο. Ας εναντιωθούμε,

λοιπόν, έτσι ώστε οι επόμενες γενιές να μπορούν να ζήσουν σε ένα σχολικό περιβάλλον γεμάτο

γαλήνη, σεβασμό, και πάνω απ’ όλα, ασφάλεια.

52

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βικιλεξικό: el.wiktionary.org, 15/09/2010

Βλαχόπουλος Στ, κ .ά , Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου , Ο. Ε. Δ. Β , Αθήνα, έκδοση Στ’ , 2003

Γκότοβος, Αθανάσιος Ε. Καταλήψεις Ανορθόδοξες Μορφές Μαθητικής Διαμαρτυρίας, Gutenberg

παιδαγωγική σειρά

ΕΡΕΥΝΑ από «Το χαμογελο του παιδιου» Εταιρεία Ψυχοκινητικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου

(ΕΨΥΠΕ)

Ζερβής, Χρήστος ψυχίατρος, παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής, Τμήμα Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων

Γ.Ν.Α «Γ. Γεννηματάς», Αθήνα

Καΐλα Μαρία, Η σχολική αποτυχία: Από την «οικογένεια» του Σχολείου στο «Σχολείο» της

οικογένειας, Δ’ Έκδοση; Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998

Κασιμάτη Ρεγγίνα κ.ά., Κοινωνιολογία Γ’ Λυκείου, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων,

Αθήνα ,20

Μπαμιατζής Στέλιος news247 Ιούλιος 06 2012 11:04, http://www.schoolblog.gr/?p=719

Martin Herbert, Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας , εφαρμοσμένη ψυχολογία 3, Ε έκδοση,

Ελληνικά Γράμματα

Δήμητρα Παπαδοπούλου – Διομήδης Μαρκουλής, Θετικές και Αρνητικές μορφές κοινωνικής

συμπεριφοράς, ε.ο. Αδελφών Κυριακίδη α. ε., Θεσσαλονίκη, 1986

Πρεκατέ Βικτωρία, Φεβρουάριος 2007, http://www.etlab.eu/files/ethnikh_strathgikh.pdf

http://blogs.sch.gr/ndimitriou/2012/12/05/%CE%AD%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B

1-%CF%83%CE%B5-167-%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1-

%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BC%CF%8C-

%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5/

http://lyk-kampan.kil.sch.gr/Efimerida_2.htm

http://mathainobiologia.wikidot.com/sholiki-via

http://micro-kosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2010-11/bulling/statistics.htm

53

http://old.law.uoa.gr/crime-research/via-schools.pdf

http://psyxotherapeia.gr/arthra-genikhs-thematologias/kakopoihsh.html)

http://sciencearchives.wordpress.com/2012/01/20/%CE%AF-%CE%AF-%CF%8E-t/

http://users.sch.gr/gestamos/Downloads/ergasies_aspete/antisocial_behaviour_adolescence.pdf

http://www.aegeantimes.gr/article.asp?id=58685&type=25&kata=0

http://www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx?id=106&main_menu=274&parent_id=161

http://www.astynomia.gr

http://www.childit.gr/v2/index.php/attitude/627-paravtiki-simperifora-sta-paidia-kai-stous-neous

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=38047

http://www.epsype.gr/images/gia_ekpaideutikous.pdf

http://www.epsype.gr/images/gia_goneis.pdf

http://www.youth-health.gr/gr/documents/sem_paravatiki.pdf

kentrostiriksiskykkai.com, Γιώργος Πέτρου, Κοινωνιολόγος, 2012

theartofcrime.gr

youth-health.gr

54

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ερωτηματολόγια Έρευνας

Στο πλαίσιο της ερευνητικής εργασίας με θέμα αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά στο

σχολείο συντάξαμε το ερωτηματολόγιο αυτό για να συμπληρωθεί ( με Χ ή ν )από τους μαθητές

ανωνύμως .

Είσαι : Αγόρι _______ Κορίτσι ________

Ποια χρονολογία γεννήθηκες ; _________________

Έχεις υποστεί από μαθητή / μαθήτρια ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΠΟΤΕ

Σωματική βία

Λεκτική βία

Να σε απειλήσουν- εκφοβίσουν

Άλλο ( Γράψε τι και τσέκαρε δίπλα)

Έχεις υποστεί από καθηγητή/καθηγήτρια

Σωματική βία

Λεκτική βία

Να σε απειλήσουν- εκφοβίσουν

Άλλο ( Γράψε τι και τσέκαρε δίπλα)

Μερικές φορές οι μαθητές συμπεριφέρονται όπως περιγράφεται στις παρακάτω προτάσεις .Πόσο

συχνά κάνεις και εσύ το ίδιο ;

ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΠΟΤΕ

Απουσιάζεις αδικαιολόγητα

Ενοχλείς τους άλλους σε ώρα μαθήματος

Χτυπάς μαθητή /μαθήτρια

Βρίζεις

Απειλείς

55

Αντιγράφεις στις εξετάσεις -διαγωνίσματα

Άλλο ( Γράψε τι και τσέκαρε δίπλα )

Καλύβια 18/12/2012 Ευχαριστούμε

Η Ερευνητική Ομάδα : Μαρία Φώτου ,Μόνικα Μπρουσάι , Βαγγέλης Μερκούρης ,Βαγγέλης Φράγκος

56

Στα πλαίσια του μαθήματος για την ερευνητική εργασία με θέμα την αντικοινωνική και παραβατική

συμπεριφορά στο σχολείο συντάξαμε ερωτηματολόγιο για την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά των

μαθητών στην τάξη. Παρακαλούμε τους καθηγητές & καθηγήτριες να το συμπληρώσουν ανωνύμως

με βάση την αποτελεσματικότητα του τρόπου αντιμετώπισης κατά τη γνώμη σας. [επιλέξτε με Χ ή √ ]

Φύλο: Άνδρας ______ Γυναίκα ______

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΚΑΘΟΛΟΥ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΑ ΠΟΛΥ

Προσέγγιση- Βλέμμα

Παρατήρηση

Επίπληξη

Διάλογος κατ ιδίαν

Γραπτή τιμωρία

Θετικός σχολιασμός

Ανύψωση φωνής

Συνεχής εξέταση

Κάλεσμα γονέων

Παραπομπή στο Διευθυντή

Συνέπειες στη βαθμολογία

Ειρωνεία

Συμβουλές

Αδιαφορία

Χιούμορ

Αλλαγή θέσης

Αλλαγή θέσης με επιλογή θρανίου

Διεξοδική συζήτηση στην τάξη

Ωριαία αποβολή

ΠΡΟΤΕΙΝΕΤΕ ΚΙ ΕΣΕΙΣ ΑΛΛΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………

57

……………………………………………………

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ

Η ερευνητική ομάδα: Βασιλειάδης Άγγελος, Μιζράχι Αναστασία, Τραφαλής Παναγιώτης, Χάμζα

Χένρι