016101 สนสกฤตขนตน 1

BIGINNING SANSKRIT 1

ผศ.ดร.ระว จนทรสอง

สาขาวชาภาษาบาล-สนสกฤต-ฮนด คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ไดรบทนสนบสนนจากคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

งบประมาณรายไดป 2559

ก

ค ำน ำ

เอกสารประกอบการสอนนจดท าขนเพอเปนคมอในการเรยนการสอนวชาสนสกฤตขนตน 1 (Beginning Sanskrit 1) เพอใหนกศกษาไดทราบประวตความเปนมาและกฎเกณฑทางไวยากรณ เบองตน เนอหาประกอบดวย ประวตของภาษาสนสกฤต สระ พยญชนะ นามศพทการนตตาง ๆ คณศพท สรรพนาม สงขยา การประกอบกรยาจากธาตหมวดตาง ๆ เปนตน โดยแบงเนอหาออกเปน 10 บท

ผจดท าพยายามจดท าเนอหาใหกระชบ ตดกฎเกณฑทางไวยากรณบางอยางทซบซอนออกไป ยกตวอยางการใชภาษาสนสกฤตทงการแปลสนสกฤตเปนไทยและแปลไทยเปนสนสกฤตใหหลากหลาย รวมถงการเพมค าอานเปนอกษรโรมน ในภาคผนวกไดเพมวภกตกรยาและตวอยางการแจกวภกตค านามการนตตาง ๆ รวมทงศพทานกรมกรยาและค านามใหมากขน เพอใหนกศกษาไดทบทวนท าความเขาใจไดดวยตนเอง

ขอขอบคณคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เปนอยางสง ทมอบทนสนบสนนในการจดท า

หวงเปนอยางยงวาเอกสารประกอบการสอนฉบบนจะเปนประโยชนส าหรบผเรมศกษาภาษาสนสกฤตทกคน

ผศ.ดร.ระว จนทรสอง สาขาวชาภาษาบาล-สนสกฤต-ฮนด

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

ข

สำรบญ

ค ำน ำ ก

สำรบญ ข

ค ำชแจงอกษรยอ จ จ

บทน ำ 1 บทท 1 อกขรวธ - เสยงสระ 5 - เสยงพยญชนะ 7 - ฐานกรณ 8 - การประสมพยญชนะและสระ 11 - เครองหมายก ากบเสยง 12 - พยญชนะสงยกต 14 - พยญชนะซอน 16 บทท 2 สนธ - ฝกอานอกษรเทวนาคร 20 - การสนธ 24

- สระสนธ - กฎการสนธ

24 26

- ตารางส าเรจรปสระสนธ 29 บทท 3 วภกต ลฏ

- ศพทควรร - องคประกอบของกรยาในกลมสารวธาตกะ

34 36

- การสรางประโยคกรรตวาจก 40 - กรยาธาตหมวดท 1 42 - ประธานในประโยค 44 - กรยาธาตหมวดท 6 48

ค

- กรยาธาตหมวดท 4 50 - กรยาธาตหมวดท 10 52 - อพยยศพทบางตว 55 บทท 4 นำมศพท อ กำรนต

- นามศพท - การแจกวภกตนามศพท

59 61

- วภกตนาม 64 - ค าแปลวภกตนาม 66

- ตวอยางการแจก อ การนต ปลลงค - อพยยศพทบางตว

74 75

- ตวอยางการแจก อ การนต นปงสกลงค - การใชอพยยศพท

77 79

บทท 5 วภกต ลง - วภกต ลง 83

- หลกเกณฑทวไปในการประกอบกรยา - อพยยศพทบางตว

84 88

- ตวอยางการแจกวภกตธาตหมวดท 1, 4, 6, 10 86 บทท 6 นำมศพท อำ กำรนต

- การแจก อา การนต - ตวอยางการแจก อา การนต สตรลงค

90 92

- พยญชนะสนธ 95 - ตารางส าเรจรปพยญชนะสนธ 98 บทท 7 นำมศพท อ กำรนต - นามศพท อ การนต 102 - ตวอยางการแจก อ การนต ปงลงค 104 - ตวอยางการแจก อ การนต นปงสกลงค 107 - ตวอยางการแจก อ การนต สตรลงค 110

ง

บทท 9 คณศพท - คณศพท 113 - ตวอยางการแจกวภกตคณศพททลงทายดวย อ 115 - คณศพททขยายค านามปลลงค 118 - คณศพททขยายค านามนปงสกลงค 119 - คณศพททขยายค านามสตรลงค 120 บทท 8 สรรพนำม - สรรพนาม 126 - การแจกวภกตบรษสรรพนาม 127 - ตวอยางการแจกสรรพนาม อตตมบรษ 127 - ตวอยางการแจกสรรพนาม มธยมบรษ 128 - ตวอยางการแจกสรรพนาม ประถมบรษ 129 บทท 10 สงขยำ

- สงขยา - ปกตสงขยา 1-100

150 151

- สงขยาจ านวนเตม 158

- การแจกวภกตสงขยา - เอก (1) - ทว (2) - ตร (3) - จตร (4) - ปญจน (5)

158 159 160 161 162 163

บรรณำนกรม 169 ภำคผนวก 171

- วภกตกรยารวม - ตวอยางการแจกวภกตนามศพท - ศพทานกรมสนสกฤต-ไทย (กรยา)

172 173 179

- ศพทานกรมสนสกฤต-ไทย (ค านาม) 198

จ

ค ำชแจงอกษรยอ

อ. หมายถง อนวา ทส. หมายถง ทงสอง ท. หมายถง ทงหลาย เอก. หมายถง เอกวจนะ ทว. หมายถง ทววจนะ พห. หมายถง พหวจนะ ป. หมายถง ปรสไมปทธาต อา. หมายถง อาตมเนปทธาต ปรส. หมายถง ปรสไมบท อาต. หมายถง อาตมเนบท อ. หมายถง อภยปทธาต ปล. หมายถง ปลลงค (เพศชาย) นปง. หมายถง นปงสกลงค สตร. หมายถง สตรลงค (เพศหญง) คณ. หมายถง คณศพท สง. หมายถง สงขยา อพย. หมายถง อพยยศพท ก.ว. หมายถง กรยาวเศษณ 1 หมายถง ธาตหมวดท 1

ตวอยางเชน 1 ป. หมายถง ธาตหมวดท 1 ปรสไมปทธาต (ถาเปนตวเลขอนกใหทราบโดยนยน)

→ หมายถง เปลยนเปน, กลายเปน

บทน ำ ควำมรเบองตนเกยวกบภำษำสนสกฤต

ควำมหมำยของสนสกฤต

หากพจารณาตามรปศพททปรากฏค าวา “สนสกฤต” มาจากค าวา ส + กฤต (saṃ + kṛt) ส เปนอปสรรค แปลวา ด, พรอม, สมบรณ กฤต เปนกรยาแปลวา ท ำแลว เมอรวมเขาดวยกนจงแปลวา “ตกแตงดแลว, ท าใหดแลว, ผสมกนดแลว” หรออกนยหนงกคอภาษาทไดรบการพฒนาไวอยางสมบรณแลวนนเอง

ภำษำอนโด-ยโรเปยน

ภาษาสนสกฤตจดอย ในตระก ลอนโด -ย โร เป ยน (Indo-European) เชนเดยวกบหลายภาษาในยโรป เชน องกฤษ ละตน กรก เปนตน ในบรรดาภาษาเหลาน สนสกฤตไดชอวาเปนภาษาเกาแกทสดทมการบนทกไว สาขาหนงของภาษาตระกลอนโด-ยโรเปยน คอ อนโด-อราเนยน (Indo-Iranian) ผใชภาษาในสาขานเรยกวา อารยน (āryan) ซงมาจากศพทสนสกฤตวา ārya และจากศพทเปอรเซยโบราณวา airya อนเปนตนก าเนดของค าวา Iran นนเอง ภาษาในสาขานคอภาษาอนเดย (Indic) และอหราน (Iranian) หรอ (Persian) ในทนจะกลาวเฉพาะภาษาอนเดยเทานน

เมอ 2,000-1,500 ป กอนครสตกาล ชาวอารยนกลมหนงไดอพยพเขาไปในอนเดยทางตะวนตกเฉยงเหนอ ซงขณะนนชาวพนเมองดงเดมใชภาษา ทราวฑ ตอมาชาวอารยนไดพฒนาภาษาขนและใหความส าคญจนกลายเปนภาษาหลกของอนเดยเหนอ หรอทเรยกวาภาษาอนโด-อารยน ภาษานแบงเปน 3 ระยะดวยกนคอ

สนสกฤตขนตน 1

2

● อนโด-อำรยนยคเกำ

ประมาณ 1,000 ป กอนครสตกาล ยคเกานม 2 ภาษาคอภาษาพระเวทกบภาษาสนสกฤต

ภาษาพระเวท จะใชในบทสวดคมภรพระเวทของชาวอารยน เนองจากพระเวทแตงขนในสถานทและยคสมยตางกน ภาษาทใชจงตางกน บางครงตองอาศยการอธบายจงจะเขาใจได เมอเวลาผานไป ภาษาในคมภรกผดเพยนไปจากของเดม พวกนกปราชญกคดกนวาจะท าอยางไรจงจะถายทอดคมภรไดอยางถกตอง จงพยายามวางหลกไวยากรณ เรมดวยการอธบายเสยงและรปอกษรเพอใหออกเสยงไดถกตอง จงอาจกลาวไดวาการศกษาไวยากรณของอนเดยเรมมาจากศาสนานนเอง

ภาษาสนสกฤต หลงจากปำณน นกภาษาศาสตรคนส าคญไดจดระบบภาษาพระเวท และเขยนต าราชออษฏำธยำยขนแลว จงเกดภาษาทเรยบเรยงและตกแตงใหมเรยกวาภำษำสนสกฤต สมยตอมานกภาษาศาสตรนยมเรยกภาษาพระเวทวาภาษาสนสกฤตพระเวท (Vedic Sanskrit) และเรยกภาษาสนสกฤตวาภาษาสนสกฤตแบบแผน (Classical Sanskrit)

● อนโด-อำรยนยคกลำง

ประมาณ 240 ป กอนครสตกาลถ งครสตศตวรรษท10 ภาษาทมพฒนาการมาจากภาษาพระเวท แบงออกเปน 2 สายคอ

สายแรก หมนกปราชญไดช าระสะสางใหมกฎเกณฑรดกมเรยกกนวาภาษาสนสกฤต คอภาษาทตกแตง ขดเกลา ท าใหดแลว

สายทสอง พฒนาการอยในหมชาวบาน มการเปลยนแปลงตามธรรมชาตและไดปะปนกบภาษาพนเมองเดม เรยกวาภาษาปรากฤต คอภาษาธรรมชาต

สนสกฤตขนตน 1

3

การเปลยนแปลงจากภาษาพระเวทมาเปนภาษาปรากฤต เปนการเปลยนแปลงทางดานการลดขนตอนความสลบซบซอนและกฎเกณฑตาง ๆ เชน ท าสระและพยญชนะใหนอยลง มตวควบกล านอยลง มขอยกเวนในการสนธ และมการกลมกลนเสยงเพอใหออกเสยงไดตามธรรมชาต จงท าใหเปนภาษาทงายขนกวาเดมมาก นกภาษาไดแบงภาษาปรากฤตเปนกลมดงน

- ปรากฤตยคเกา ไดแก ภาษาของแควนมคธหรอภาษาบาลทพบในจารกของพระเจาอโศกประมาณ 250 ปกอนครสตกาล ภาษาบาลในพระไตรปฎกและในวรรณคดพทธศาสนา เชน คมภรมหาวงศและชาดก และภาษาบาลในคมภรของศาสนาไชนะ หรอเชน (Jain) นอกจากนยงพบวา บทละครสมยตน ๆ เชน บทละครของอศวโฆษ มการใชภาษาปรากฤตทเกาแกพอทจะจดอยในกลมปรากฤตยคเกานดวย

- ปรากฤตยคกลาง ไดแก ภาษาปรากฤตทใชในบทละคร เชน ภาษามหาราษฏร ภาษาเศารเสน ภาษามาคธ และภาษาอรรธมาคธ กลาวคอ ตวละครหญงมกจะพดภาษาเศารเสน แตเมอรองเพลงจะใชภาษามหาราษฏร วทษกะ (สหายของพระเอก) ใชภาษาเศารเสน สวนตวละครเลก ๆ เชน ชาวประมงในเรองศกนตลา ใชภาษาอรรธมาคธ เปนตน

- ปรากฤตยคหลง ไดแก ภาษาอปภร ศะ ซงไมปรากฏมากนกในวรรณคด

● อนโด-อำรยนยคปจจบน

คอภาษาทใชพดกนในปจจบนตามทองถนตางๆ เชน เบงกาล ปญจาบ ฮนด เปนตน ในทนจะไมกลาวถง

สนสกฤตขนตน 1

4

ภำษำสนสกฤตพระเวทกบภำษำสนสกฤตแบบแผน

ภาษาสนสกฤตแบงออกเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอภาษาสนสกฤตพระเวทและภาษาสนสกฤตแบบแผน ภาษาสนสกฤตพระเวทเปนภาษาของกลมคมภรส หตาและพราหมณะ เกาแกกวาภาษาสนสกฤตแบบแผน มคมภรทเกาแกทสดในกลมนคอฤคเวท (Ṛgaveda) หรอฤคเวทส หตา

สวนภาษาสนสกฤตแบบแผนเปนภาษาทไดรบการพฒนามาจากภาษาสนสกฤตพระเวทอกตอหนง มการก าหนดกฎเกณฑทางไวยากรณทชดเจนและเปนระบบ นกไวยากรณทไดรบการยกยองวาเกงและฉลาดทสดคนหนงของโลกคอทานปาณน ผเขยนต าราไวยากรณ “อษฏาธยาย” หรอคมภร แปดบทอนโดงดงและเปนทนยมอยางกวางขวาง ภาษาสนสกฤตแบบแผนนเปนภาษาของวรรณกรรมทส าคญของอนเดยหลายเรอง เชน มหากาพย รามายณะ มหากาพยมหาภารตะ และวรรณกรรมยคหลง เชน ศกนตลา เมฆทต เปนตน

อกษรทใชเขยนภำษำสนสกฤต

ภาษาสนสกฤตเปนภาษาเสยงหรอสททภาษา ไมมอกษรเปนของตนเอง เชนเดยวกบภาษาบาล ดงนนภาษาสนสกฤตจงสามารถเขยนดวยอกษร ชนดใดกไดเพอมาแทนเสยง เชน ประเทศอนเดยใชอกษรเทวนาคร ศรลงกาใชอกษรสงหล ประเทศไทยใชอกษรไทย ประเทศแถบทวปยโรปและอเมรกาใชอกษรโรมน เปนตน

บทท 1 อกขรวธ

อกขรวธเปนเรองเกยวกบอกษรในภาษาสนสกฤต ซงค าวาอกษรหมายถงสระและพยญชนะรวมกน ภาษาสนสกฤตแบงเสยงออกเปน 2 ชนดคอเสยงสระซงมทงสน 14 เสยง แตนยมเพยง 12 เสยง และเสยงพยญชนะ 33 เสยง สระ

ทมการใชนอยและไมคอยนยม 2 ตวคอ ¤ (ฦ) ¥ ( )

การเรยนภาษาสนสกฤตมสงทส าคญไมแพกฎเกณฑทางไวยการณกคออกษรชนดตาง ๆ ทใชในการถายทอดเสยง นอกจากอกษรไทยแลวยงมอกษร เทวนาครและอกษรโรมนทมความส าคญเชนกน หากสามารถอานเขยนอกษร เทวนาครไดกจะท าใหการเรยนภาษาสนสกฤตงายขน เพราะต าราสนสกฤตสวนใหญจารกดวยอกษรเทวนาคร สวนอกษรโรมนกถอวาส าคญไมแพกนเพราะเปนอกษรทนกวชาการสวนใหญใชในการถายทอดเสยงในงานคนควาและงานวจยตาง ๆ อกษรทงสองชนดจงเปนอกษรทผสนใจเรยนภาษาสนสกฤตควรจะรดวยเชนกน

ดวยเหตดงกลาว หนงสอเลมนจงน าอกษรทง 3 ชนดคออกษรเทวนาคร อกษรโรมน และอกษรไทย มาไวเปนบทน า เพอใหผสนใจไดศกษาไดอานและเปรยบเทยบดวยตนเอง เมอสามารถจดจ าอกษรชนดตาง ๆ ไดแลว จะชวยใหการศกษาไวยากรณซงเปนขนตอนตอไปท าไดงายและรวดเรวขน

เสยงสระ

เสยงสระทนยมใชในภาษาสนสกฤตแบงออกเปน 12 เสยง จดเปน 2 ประเภทคอสระลอย และสระจม

- สระลอย คอสระทเขยนตามล าพงหรออยตนค าจะเขยนเตมตว - สระจม คอสระทไปประกอบกบพยญชนะ มการเปลยนแปลงรป

บางตวกคงเคาเดมไวบาง บางตวกเปลยนไปไมคงเคาเดมไว

สนสกฤตขนตน 1

6

สระในภาษาสนสกฤต

A Aa # $ % ^ \ § @ @e Aae AaE

a ā i ī u ū ṛ ṝ e ai o au

อ อา อ อ อ อ ฤ เอ ไอ โอ เอา

สระลอยและสระจม

สระลอย A Aa # $ % ^ \ § @ @e Aae AaE

สระจม - -a i- -I -u -U -& -© -e -E -ae -aE

สระแทและสระประสม

สระทง 12 เสยงแบงตามฐานทเกดได 2 ประเภทคอ สระแท และสระประสม

- สระแท คอสระทเกดจากฐานเดยวกนเรยกอกอยางหนงวา “สทธสระ”มทงหมด 8 เสยง ไดแก อ อา อ อ อ อ ฤ ฤา

- สระประสม คอสระทเกดจาก 2 ฐาน หรอสระ 2 ตวประสมกน เรยกอกอยางหนงวา “สนธยกษระ” มทงหมด 4 เสยง ไดแก เอ ไอ โอ เอา

สระแทและสระประสม

สระแท A Aa # $ % ^ \ §

อ อา อ อ อ อ ฤ

สระประสม @ @e Aae AaE

เอ ไอ โอ เอา

สนสกฤตขนตน 1

7

สนธยกษระ

@ เอ

เกดจาก

A , Aa + # , $ อ, อา + อ, อ

@e ไอ A , Aa + @ อ, อา + เอ

Aae โอ A , Aa + % , ^ อ, อา + อ, อ

AaE เอา A , Aa + Aae อ, อา + โอ

เสยงพยญชนะ

พยญชนะในภาษาสนสกฤตมทงหมด 33 เสยง แบงออกเปน 2 ประเภทคอพยญชนะวรรค และพยญชนะอวรรค หรอเศษวรรค

- พยญชนะวรรค ไดแกพยญชนะท เกดจากฐานกรณเดยวกน มทงหมด 5 วรรค แตละวรรคม 5 เสยง รวมเปน 25 เสยง

- พยญชนะอวรรค หรอเศษวรรค ไดแกพยญชนะทไมสามารถจดเขาในวรรคไดเนองจากคณสมบตตางกน มทงหมด 8 เสยง

สนสกฤตขนตน 1

8

พยญชนะวรรค

ฐานทเกด 1 2 3 4 5

คอ k o g " '

ka kha ga gha ṅa

ก ข ค ฆ ง เพดาน

c D j H |

ca cha ja jha ña

จ ฉ ช ฌ ญ

ปมเหงอก q Q f F [

ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa

ฏ ฐ ฑ ฒ ณ ฟน

t w d x n

ta tha da dha na

ต ถ ท ธ น

รมฝปาก p ) b - m

pa pha ba bha ma

ป ผ พ ภ ม

พยญชนะอวรรค

y r l v z , è ; s h

ya ra la va śa ṣa sa ha

ย ร ล ว ศ ษ ส ห

สนสกฤตขนตน 1

9

ฐานกรณ (articulator)

ฐานกรณ คอค าทใชเรยกอวยวะตาง ๆ ในชองปากทใชในการออกเสยง ประกอบดวยฐานและกรณ

ฐาน (passive articulator) หมายถง ต าแหนงทเกดของเสยงซงเปนอวยวะในชองทางเดนเสยงทไมเคลอนทขณะเปลงเสยง ไดแก รมฝปากบน ฟนบน แนวปมเหงอก หลงปมเหงอก หนาเพดานแขง เพดานแขง เพดานออน ลนไก และผนงคอ เปนตน

กรณ (active articulator) หมายถง อวยวะทใชในการเปลงเสยงซงเคลอนทไปประชดหรอใกลชดกบฐาน ไดแก รมฝปากลาง สดปลายลน ปลายลน เปนตน

การแบงพยญชนะและสระจะแบงตามลกษณะเสยงทเปลงออกมา ไดแก

1) อโฆษะ คอเสยงไมกอง ไดแก พยญชนะล าดบท 1, 2 ทง 5 วรรค และ ศ ษ ส

2) โฆษะ คอเสยงกอง ไดแก สระทงหมด, พยญชนะล าดบท 3, 4, 5 ทง 5 วรรค และพยญชนะอวรรค ไดแก ย ร ล ว ห

3) สถล คอเสยงเบา ไดแก พยญชนะล าดบท 1, 3 ทง 5 วรรค 4) ธนต คอเสยงหนก ไดแก พยญชนะล าดบท 2, 4 ทง 5 วรรค และ ห 5) อนนาสก คอมเสยงขนจมก ไดแก พยญชนะล าดบท 5 ทง 5 วรรค 6) อรรธสระ คอพยญชนะกงสระ ไดแก ย ร ล ว 7) อษมน คอมเสยงลมสอดแทรกออกมาตามฟน ไดแก ศ ษ ส

สนสกฤตขนตน 1

10

ฐานกรณทเกดเสยง และลกษณะของเสยงทเปลงออกมา สามารถสรปได ดงตารางตอไปน

ตารางแสดงเสยงพยญชนะและสระ

ฐาน

อโฆษะ โฆษะ พยญชนะวรรค อวรรค สระ

สถล ธนต สถล ธนต อนนาสก คอ

k o g " ' h A Aa

ka kha ga gha ṅa ha a ā

เพดาน c D j H | y z # $

ca cha ja jha ña ya śa i ī

ปมเหงอก q Q f F [ r ; \ §

ṭa ṭha ḍa ḍha ṇa ra ṣa ṛ ṝ

ฟน t w d x n l s*

ta tha da dha na la sa

รมฝปาก p ) b - m % ^

pa pha ba bha ma

u ū

ฟน + รมฝปาก

v

va

* z (śa), ; (ṣa), s (sa) เปนพยญชนะอโฆษะ

สนสกฤตขนตน 1

11

การประสมพยญชนะและสระ

สระมการเขยน 2 แบบ คอเมอเขยนตามล าพงหรอเปนตวแรกของค าจะใชรปสระลอย เมอน าไปประสมกบพยญชนะจะมการเปลยนรปเปนสระจม เชน ค าวา Aahar (āhāra) สระ อา เมออยตนค าจะเขยนเปนรปสระลอย ไดแก

รป Aa (ā) แตเมอประสมกบพยญชนะแลวจะเปลยนรปเปนสระจม ไดแกรป

–a เชน Aahar (āhāra) อยางนเปนตน พยญชนะโดยทวไปไมสามารถออกเสยงไดดวยตนเอง ตองอาศยสระจงจะออกเสยงได การเขยนพยญชนะทยงไมไดประสมกบสระจะเขยนโดยมเครองหมายวราม ( ! ) อยใตพยญชนะเสมอ เมอประกอบกบสระแลวเครองหมายนจะหายไป ดงตวอยาง

k! + A = k k + a = ka (ก)

k! + Aa = ka k + ā = kā (กา)

k! + # = ik k + i = ki (ก)

k! + $ = kI k + ī = kī (ก)

k! + % = ku k + u = ku (ก)

k! + ^ = kU k + ū = kū (ก)

k! + \ = k « k + ṛ = kṛ (กฤ)

k! + § = k© k + ṝ = kṝ (ก )

k! + @ = ke k + e = ke (เก)

k! + @e = kE k + ai = kai (ไก)

k! + Aae = kae k + o = ko (โก)

k!+ AaE = kaE k + au = kau (เกา)

สนสกฤตขนตน 1

12

ขอสงเกต พยญชนะ r! (r) เมอประสมกบสระ % (u) และ ^ (ū) ต าแหนงของ

สระจะไมเหมอนพยญชนะตวอน จะมรปพเศษคอ r! + % = é

r + u = ru

r! + ^ = ê

r + ū = rū

พยญชนะ r! (r) เมออยหนาพยญชนะอน ประสมกบพยญชนะทตามมา จะเปลยนรปโดยจะขนไปอยดานบนพยญชนะทตามมา เชน

r! + g = gR ในค าวา svgR (สวรรค) r + ga = rga ในค าวา savarga

r! + m = mR ในค าวา kmR (กรรม) r + ma = rma ในค าวา karma

พยญชนะ r! (r) ควบกล า มพยญชนะอนอยหนา ตามหลงดวยสระ จะเปลยนรปโดยจะไปอยดานลางพยญชนะนน ๆ เชน

p + r = à ในค าวา à}a (ปรชญา) p + ra = pra ในค าวา prajñā

ภาษาสนสกฤตจะไมมการประสมระหวางพยญชนะ r! (r) กบสระ \, § (ṛ, ṝ)

เครองหมายก ากบเสยง

ภาษาสนสกฤตมเครองหมายหลายชนดซงมชอและหนาทแตกตางกนไป ในเบองตนนควรรจกเครองหมายทมโอกาสพบบอยในการเรยนสนสกฤต ไดแก

สนสกฤตขนตน 1

13

1) วราม ( ! ) พยญชนะเมอไมไดประสมกบสระจะตองมเครองหมาย

วรามก ากบอยใตพยญชนะเสมอ เครองหมายวรามท าหนาทหามเสยง นอกจากนพยญชนะทมเครองหมายวรามก ากบอยสามารถอานเปนตวสะกดไดหากตามหลงสระ เครองหมายวรามนเมอถายถอดมาสอกษรไทยจะเขยนเปนจด (พนท) ใตพยญชนะ ดงตวอยาง

เทวนาคร โรมน ไทย

k! o! g! k kh g ก ข ค

gjan! gajān คชาน

2) อนสวาระ ( < ) ใชแทนเสยงอนนาสก หรอเสยงขนจมก มลกษณะเปนวงกลมเลกๆ อย เหนอพยญชนะเชนเดยวกบภาษาไทย ตวอยางเชน

เทวนาคร โรมน ไทย

m —gl maṃgala ม คล

s—Sk«t saṃskṛta ส สกฤต

3) วสรคะ ( : ) ใชแทนเสยงลมหายใจแรงทพนออกมา มกจะเปนสวนทายของค า เมอถอดเปนอกษรไทยจะใชวสรรชนย (ะ) ตวอยางเชน

เทวนาคร โรมน ไทย

ram> rāmaḥ รามะ (ตามหลง อะ)

jna> janāḥ ชนาะ (ตามหลง อา)

AiGn> agniḥ อคนะ (ตามหลง อ)

สนสกฤตขนตน 1

14

4) อวครหะ ( = ) หรอ อวเคราะห ใชแทนสระ “อะ” ทถกลบไปในการสนธ เมอถอดเปนอกษรไทยจะเขยนเปนสญลกษณทมลกษณะคลายเครองหมายอญประกาศเดยวทเขยนสกดขางหลง ( ’ ) เพอใหรวามการสนธ ดงตวอยาง

เทวนาคร โรมน ไทย

kae= ip ko’ pi โก’ ป

พยญชนะสงยกต

เมอพยญชนะ 2 ตวชดกนโดยไมมสระคนกลางเรยกวาพยญชนะสงยกต หรอพยญชนะซอน วธเขยนพยญชนะสงยกตท าได 2 แบบ คอเตมเครองหมาย

วราม ( ! ) ใตพยญชนะตวหนา เพอใหรวาพยญชนะนนไมมสระก ากบ เชน

d!y (dya) ในค าวา ivd!ya (vidyā) เปนตน อกวธหนงคอลดรปพยญชนะ

ตวหนาโดยเขยนเปนพยญชนะครงตว เชน Vy (vya) ในค าวา kaVy (kāvya) เปนตน

การเขยนภาษาสนสกฤตดวยอกษรเทวนาคร เมอค าศพทประกอบดวยพยญชนะสงยกต นยมเขยนพยญชนะสงยกตนนดวยการเขยนพยญชนะครงตวประกอบเขากบพยญชนะเตมตว ส าหรบเครองหมายวรามจะใชเขยนดานลางของพยญชนะทอยทายค าในกรณทพยญชนะนนไมมสระประสมอย

เชน balkan! (bālakān) เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

15

อยางไรกตาม พยญชนะทกตวไมสามารถเขยนแบบครงตวได ดงนน พยญชนะบางตวทไมมรปครงตว กอาจมการเขยนเครองหมายวรามก ากบอย

เชน พยญชนะ q! (ṭ) Q! (ṭh) f! (ḍ) และ F! (ḍh) เปนตน เมอเขยนเปน

พยญชนะสงยกต อาจจะเขยนเปน q!q (ṭṭa) หรอ ” (ṭṭa) ทงนขนอยกบความนยม พยญชนะทนยมเขยนครงตวมดงน

พยญชนะครงตว

พยญชนะ เตมตว ครงตว

พยญชนะ เตมตว ครงตว

ก k K ป p P

ข o O พ b B

ค g G ภ - _

ฆ " ¸ ม m M

จ c C ย y Y

ช j J ล l L

ญ | Á ว v V

ณ [ { ศ z Z

ต t T ศ è ç

ถ w W ษ ; :

ธ x X ส s S

น n N

สนสกฤตขนตน 1

16

พยญชนะซอน

พยญชนะเมอประสมหรอซอนกนแลวจะมการเปลยนแปลงรป พยญชนะบางตวยงคงเคาเดมไวบาง กลาวคอ พยญชนะตวหนาจะลดรปเปนพยญชนะ ครงตว สวนตวหลงเขยนเตมตว พยญชนะบางตวเมอประสมกนแลวไมคงเคาเดมไวเลยกม ลกษณะพเศษเหลานเปนสงทผศกษาภาษาสนสกฤตตองใสใจเปนพเศษ ตวอยางตอไปนคอพยญชนะซอนบางตวทพบบอยเทานน

พยญชนะซอน

พยญชนะ รปส าเรจ

พยญชนะ รปส าเรจ กก k! + k Š ฆน "! + n ¹

กต k! + t µ ฆย "! + y ¸y

กน k! + n Kn ฆร "! + r º

กม k! + m Km ฆว "! + v ¸v

กย k! + y Ky งก '! + k »

กร k! + r ³ งค '! + g ¼

กล k! + l ¬ จจ c! + c Cc

กษ k! + ; ] จฉ c! + D CD

ขย o! + y Oy จม c! + m Cm

คธ g! + x Gx จย c! + y Cy

คน g! + n ¶ ชช j! + j Jj

คร g! + r ¢ ชญ j! + | }

คล g! + l Gl ชร j! + r ¿

คว g! + v Gv ญจ |! + c Â

สนสกฤตขนตน 1

17

พยญชนะซอน (ตอ)

พยญชนะ รปส าเรจ

พยญชนะ รปส าเรจ ญช |! + j à ทว d! + v Ö

ฏฏ q! + q ” ธน x! + n ×

ณณ [! + [ {[ ธม x! + m Xm

ณม [! + m {m ธย x! + y Xy

ตต t! + t Ä ธร x! + r Ø

ตน t! + n Æ ธว x! + v Xv

ตป t! + p Tp นน n! + n Ú

ตม t! + m Tm นม n! + m Nm

ตย t! + y Ty นย n! + y Ny

ตร t! + r Ç นร n! + r Ü

ตว t! + v Tv ปต p! + t Ý

ทค d! + g Ì ปน p! + n ß

ทท d! + d Î ปม p! + m Pm

ทธ d! + x Ï ปย p! + y Py

ทพ d! + b Ó ปร p! + r à

ทภ d! + - Ñ ปล p! + l Pl

ทม d! + m Ò ปส p! + s Ps

ทย d! + y * พช b! + j Bj

ทร d! + r Ô พท b! + d Bd

สนสกฤตขนตน 1

18

พยญชนะซอน (ตอ)

พยญชนะ รปส าเรจ

พยญชนะ รปส าเรจ พธ b! + x Bx ศร z! + r ï

พน b! + n ã ศล z! + l ð

พร b! + r ä ศว z! + v ñ

ภน -! + n å ษฏ ;! + q ò

ภร -! + r æ ษฐ ;! + Q ó

มน m! + n ç ษณ ;! + [ :[

มม m! + m Mm ษป ;! + p :p

มร m! + r è ษม ;! + m :m

มล m! + l Ml สน s! + t õ

ยว y! + v Yv สม s! + m Sm

ลป l! + p Lp สย s! + y Sy

ลม l! + m Lm สร s! + r ö

ลย l! + y Ly หณ h! + [ Ÿ

ลล l! + l š หน h! + n û

วย v! + y Vy หม h! + m ü

วร v! + r ì หย h! + y ý

ศจ z! + c í หร h! + r ÿ

ศน z! + n î หล h! + l ÷

ศม z! + m Zm หว h! + v þ

สนสกฤตขนตน 1

19

แบบฝกหดทายบท

1. จงปรวรรตเปนอกษรไทย

Aih<sa An¼ AŠa AXyay

..................... ..................... ..................... .....................

Aix:Qan Anacar AÚit Azaekmharaja

..................... ..................... ..................... .....................

AiZvn! Anamy Avtar Aa}a

..................... ..................... ..................... .....................

Akal Anuv<z AwvRved Anagar

..................... ..................... ..................... .....................

Am&t ANxkal AxmR AaidTy

..................... ..................... ..................... .....................

2. จงปรวรรตเปนอกษรเทวนาคร

ส สาร สาหส เสวก สรป ..................... ..................... ..................... .....................

ส สกฤต สารกา สหายก ส โตษ ..................... ..................... ..................... .....................

ส โยค สามเวท ศกนตลา สภาษต ..................... ..................... ..................... .....................

ส เกต สารขณฑ สกนธ สคนธ ..................... ..................... ..................... .....................

สหฤทย หายน สวรณ หสตนาปร ..................... ..................... ..................... .....................

20

บทท 2 สนธ

วตถประสงค นกศกษาสามารถ

1. อานภาษาสนสกฤต 2. ประกอบสนธ

เนอหาวชา 1. ฝกอานอกษรเทวนาคร 2. การสนธ 3. สระสนธ

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

ฝกอานอกษรเทวนาคร

หลงจากทเรยนรเรองอกษรเทวนาครทงสระและพยญชนะชนดตาง ๆ แลว ขอใหอานบทฝกอานอกษรเทวนาครนใหคลอง เพอเปนการทบทวนความร โดยบทฝกอานนมจดมงหมายเพอใหทบทวนและจดจ าอกษรเทวนาครใหแมนย าขน มทงหมด 10 ชด ในขนแรกใหฝกสะกดค าและอานโดยยงไมตองทราบความหมายของค า เมอจดจ าอกษรไดแมนย าแลวจะท าใหการเรยนในล าดบตอไปงายขน

ชดท 1

A_yNÇ Aih<sa An¼ AŠa AXyay

A¢savk Aix:Qan Anacar AÚit Azaekmharaja

A¢e AiZvn! Anamy Avtar Aa}a

AÁjil Akal Anuv<z AwvRved Aagar

AiGn Am&t ANxkar AxR AaidTy

สนสกฤตขนตน 1

21

ชดท 2

Aakar AayR $ñr %padan %pvsw

AakI[R AazIvaRd $zan %pask %vRzI

AaOyan #iNÔy %dar %pay @kadzrw

Aar{yk #NÔraj %dyxanI %pe]a @kc]u

Aavas #úvaku %madevI %pmey @rav[

ชดท 3

Aae;x A<kur \Gved kaeikl kakI

AaE;ix A<z k[R kaeml karvek

Aae<kar \i; k{Q kaildas kayR

AaErs \iÏ k«:[a kairka k<dlI

A<k \tu kaé{y kaitRk ké[a

ชดท 4

kElas kMpnad kr[Iy kumuidnI ]Ir

keyUr kmR kr —ifka kuzlaepay ]ma

kIitR kNya kuber k —vl ³Ifa

k<k[I k<Q kuM-Ir ]eÇ o{f

kLya[ kre[u kUmaRvtar ]em g&hdevta

สนสกฤตขนตน 1

22

ชดท 5

gu[akr ccaR ijþa jyvmRn! iÇrTn

"atkr cIvr jatk }an idvakr

c³I cracr jIivt]y tara devlaek

caEirka Divv[R jlazy tkRiv*a dI"R

caer Dayaté jlcr itipqk du>o

ชดท 6

dujRn xmRzaSÇ inÔa p&iwvI pirìajk

dzRnIy xnagar inzacr pai[in pitìta

ÔVy indez n&pit pÂmraja pÒpa[I

x&traj indaeR; neÇ paQkwa prlaek

xmR inimRt npu<sk piÒnI przuram

ชดท 7

pšv pUjnIy à}a àkaz äaü[

pu:pa pUr[ àak«t àma[ äülaek

pu{y pUra[ àawRna ip{f baeix

puÇ pUvR àetlaek )ai[t baeixsTv

pUja pvRt àiqidn )la)l bhul

สนสกฤตขนตน 1

23

ชดท 8

bhuvcn i-]acar m&Tyuraj mÁjrI mnu:y

bkul i-]u m{f[a mat&¢am mUitR

ibNdu imÇ ma<s meola y}

æmr imWya maÇa mha-art yack

-ayaR m&gdayvn magR mi[pur yjuvRed

ชดท 9

yuGm êpavcr rajrw rivvar iv;y

yzaexr êpk rajt&[my riZm iv}an

éicr r­ raJy llna iv³m

éiKm[I r][ ramay[ ìIih ivcar

éixr rajÖar reoa iv*a ivjy

ชดท 10

ivkal ivzal vaca vair v&]

ivprIt ivze; vaidt vaKy vat-y

ivpul ivZvkmRn! vack var vayu

ivvek v;aR vaé[I vas vcIiv-ag

ivvxRn v¿ vai[Jy vasna vEku<Q

สนสกฤตขนตน 1

24

การสนธ สนธ คอการเชอมอกษร 2 ตวทอยตดกน ซงจะท าใหเกดการเปลยนแปลงดานเสยงเพอใหเกดความกลมกลนกนของเสยง ท าใหค าสละสลวยและงายตอการออกเสยง ภาษาสนสกฤตใหความส าคญกบการสนธมาก แทบจะกลาวไดวาจดไหนสามารถท าสนธไดกตองท า นอกจากการออกเสยงแลวสนธยงเปนสวนส าคญในการประกอบกรยาดวย เพราะธาตแตละหมวดจะมหลกเกณฑในการประกอบกรยาแตกตางกน เมอเราเขาใจเรองการสนธแลวจะท าใหเขาใจการประกอบกรยาไดดยงขน สนธทควรทราบเบองตนคอสระสนธ พยญชนะสนธ และ วสรคะสนธ จะกลาวเฉพาะสระสนธกอน

สระสนธ

สระสนธ คอการเชอมกนระหวางสระกบสระ เพอใหค ากระชบและสละสลวย เมอเกดสระสนธขน จะตองค านงถง 3 เรองตอไปน

• สระแททเกดจากแหลงเดยวกน เมอสระแทพบกนจะไดเสยงยาว • ค าหนาลงทายดวยสระ A, Aa (a, ā)

• ค าหนาลงทายดวยสระอน

การสนธโดยทวไปจะประกอบดวย 2 สวนหลกคอสระหนาและสระหลง สระหนา หมายถงสระทลงทายของค าหนา สวนสระหลง หมายถงสระทขนตนของค าหลง เชน nr + #NÔ (nara + indra) สระหนาคอ อะ (สระทลงทายของค าวา nara) สระหลงคอ อ (สระทขนตนของค าวา indra) เมอรจกสระหนาและสระหลงแลว จากนนท าการสนธตามขนตอนตอไป

สนสกฤตขนตน 1

25

ตารางการเปลยนรปของสระ

ขนธรรมดา

A Aa # $ % ^ \

a ā i ī u ū ṛ

อ อา อ อ อ อ ฤ ขนคณ

A Aa @ Aae Ar!

a ā e o ar

อ อา เอ โอ อร ขนวฤทธ

Aa @e AaE Aar!

ā ai au ār

อา ไอ เอา อาร พยญชนะกงสระ

ขนท 1

y! v! r!

y v r

ย ว ร ขนท 2

Ay! Av!

ay av

อย อว ขนท 3

Aay! Aav!

āy āv

อาย อาว

ขอสงเกต: A (อ) เมอเปนขนคณไมมการเปลยนรป สวน Aa (อา) ไมมการเปลยนรปทงในขนคณ และวฤทธ

สนสกฤตขนตน 1

26

กฎการสนธ

1) สระขนธรรมดา พบกนในคของตวเอง ไดสระเสยงยาวหนงเสยง เชน

mala + AiSt = malaiSt

mālā + asti = mālāsti

xanI + #h = xanIh

dhānī + iha = dhānīha

devee;u + %µm! = devee;Uµm!

deveṣu + uktam = deveṣūktam

2) ค าหนาลงทายดวย A Aa ค าหลงขนตนดวยสระขนธรรมดาอน ได

สระขนคณ (เปลยนตามตวหลง) เชน

dev + #it = deveit

deva + iti = deveti

suoen + #h = suoeneh

sukhena + iha = sukheneha

jlen + %dkm! = jlenaedkm!

jalena + udakam = jalenodakam

)len + \i;> = )leni;R>

phalena + ṛṣiḥ = phalenarṣiḥ

สนสกฤตขนตน 1

27

3) ค าหนาลงทายดวย A Aa ค าหลงขนตนดวยสระขนคณ หรอขน

วฤทธ ไดสระขนวฤทธ (เปลยนตามตวหลง) เชน

sda + @v = sdEv

sadā + eva = sadaiva

sa + Aaednm! = saEdnm!

sā + odanam = saudanam

mha + AaEj> = mhaEj>

mahā + aujaḥ = mahaujaḥ

4) ค าหนาลงทายดวยสระอน (ไมใช A Aa ) ค าหลงขนตนดวยสระจะได

ขนพยญชนะกงสระ (เปลยนเฉพาะสระหนา) ตามขนตอนดงน

• สระหนาเปนสระขนธรรมดา จะไดพยญชนะกงสระขนท 1 เชน

#it + AwR> = #TywR>

iti + arthaḥ = ityarthaḥ

sTye;u + Aip = sTye:vip

satyeṣu + api = satyeṣvapi

• สระหนาเปนสระขนคณ จะไดพยญชนะกงสระขนท 2 เชน

ke + AaSte = kyaSte

ke + āste = kayāste

สนสกฤตขนตน 1

28

• สระหนาเปนสระขนวฤทธ จะไดพยญชนะกงสระขนท 3 เชน

naE + Aae> = navae>

nau + oḥ = nāvoḥ

devaE + AagCDt> = devavagCDt>

devau + āgacchataḥ = devāvāgacchataḥ

ในกรณทมการสนธระหวางค า หรอสนธภายนอก เมอสระ @ (e) หรอ

Aae (o) เปนสระหนา ตามดวยสระ A (a) สระหนาจะไมเปลยนและจะกลน

เสยง A (a) โดยจะท าเครองหมาย “อวครหะ” ไวแทนเสยงทถกลบไป

เมอเขยนเปนอกษรไทยจะใชเครองหมาย ( ’ ) แทน เชน sae + Aip

= sae= ip

โส + อป = โส’ ป

te + Aip = te= ip

เต + อป = เต’ ป

การสนธ ท าใหภาษาสนสกฤตเปนภาษาทสละสลวย มค าใหเลอกใชหลายแบบและซอนความนามหศจรรยไวมากมาย การประกอบสระสนธใหยดกฎเกณฑทง 4 ขอนเปนหลก เมอเขาใจเรองการประกอบสนธแลวจะท าใหเขาใจเรองอน ๆ ไดงายขน อยางไรกตามสนธอาจเปลยนแปลงไดหลายลกษณะ ตารางส าเรจรปตอไปนจะแสดงใหเหนถงการเปลยนแปลงของสระเมอมการสนธ และทส าคญคอชวยใหการประกอบสนธไดรวดเรวขน

สนสกฤตขนตน 1

29

ตารางส าเรจรปสระสนธ (เทวนาคร) 1

สระหนา สระหลง A B C D E F G H

A Aa # $ % ^ \ @ @e Aae AaE

Aa y v r Ay Aay Av Aav A 1

Aa ya va ra Aya Aaya Ava Aava Aa 2

@ $ iv ir Aiy Aaiy Aiv Aaiv # 3

@ $ vI rI AyI AayI AvI AavI $ 4

Aae yu ^ é Ayu Aayu Avu Aavu % 5

Aae yU ^ ê AyU AayU AvU AavU ^ 6

Ar! y& v& § Ay& Aay& Av& Aav& \ 7

@e ye ve re Aye Aaye Ave Aave @ 8

@e yE vE rE AyE AayE AvE AavE @e 9

AaE yae vae rae Ayaee Aayae

Avae

Aavae

Aae 10

AaE yaE vaE raE AyaEE AayaE

AvaE

AavaE

AaE 11

หมายเหต : A-H คอสระทายของค าหนา (สระหนา) 1-11 คอสระหนาของค าหลง (สระหลง)

1 ดดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi:

Motilal Banarsidass Publishers, 2006), หนา 75.

สนสกฤตขนตน 1

30

ตารางส าเรจรปสระสนธ (โรมน) 2

สระหนา สระหลง A B C D E F G H

a ā i ī u ū ṛ e ai o au

ā ya v ra aya āya ava āva a 1

ā yā vā rā ayā āyā avā āvā ā 2

e ī vi ri ayi āyi avi āvi i 3

e ī vī rī ayī āyī avī āvī ī 4

o yu ū ru ayu āyu avu āvu u 5

o yū ū rū ayū āyū avū āvū ū 6

ar yṛ vṛ ṝ ayṛ āyṛ avṛ āvṛ ṛ 7

ai ye ve re aye āye ave āve e 8

ai yai vai rai ayai āyai avai āvai ai 9

au yo vo ro ayo āyo avo āvo o 10

au yau vau rau ayau āyau avau āvau au 11

หมายเหต : A-H คอสระทายของค าหนา (สระหนา) 1-11 คอสระหนาของค าหลง (สระหลง)

2 ดดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi:

Motilal Banarsidass Publishers, 2006), หนา 75.

สนสกฤตขนตน 1

31

ตวอยางการใชตารางสนธ

ตารางจะแบงออกเปน 2 สวนคอ สระหนาและสระหลง สระหนาแทนดวยอกษรภาษาองกฤษในคอลมน A-H สระหลงแทนดวยตวเลขในแถวท 1-11 เมอตองการทราบผลลพธของการสนธ ใหดชองสระหนากอนวาอยในคอลมนไหน (A-H) จากนนมองหาสระหลงวาอยแถวทเทาไหร (1-11) จดทตดกนระหวางสระหนาและสระหลงคอ “ผลลพธของสนธ” ตวอยางเชน เราอยากทราบวาสระ A (a) สนธกบ AaE (au) จะเปนสระอะไร?

เมอท าตามขนตอนจะพบวา A (a) อยในคอลมน A และ AaE (au)

อยในแถวท 11 จดทตดกนกคอ AaE (au) ดงนน A + AaE = AaE (a + au = au)

สระอนๆ พงเปรยบเทยบกบตวอยางน

ขอยกเวนสนธ

แมวาภาษาสนสกฤตจะเนนเรองการสนธเปนอยางมาก แตกมขอยกเวนส าหรบประโยค วล หรอศพทตางๆ ทผนแลว มขอยกเวนไมตองท าสนธในกรณดงตอไปน

ค าหนาลงทายดวยสระ ค าหลงขนตนดวยพยญชนะ ไมตองท าสนธ เชน

deve;u mnu:y> = deve;u

mnu:y> deveṣu manuṣyaḥ = deveṣu manuṣyaḥ

สระ 3 ตว คอ $, ^, @ (ī, ū, e) ทอยทายค านามทผนแลวในรป ทววจนะ ไมตองท าสนธ

ศพททเปนค าอทาน เชน Aha e, he (aho, he) เปนตน ไมตองท าสนธ

สนสกฤตขนตน 1

32

ค าทกทาย, รองเรยก, วภกตท 8 ไมตองท าสนธ

ในกรณทการสนธไมอยในค าเดยวกน ค าหนาลงทายดวยสระประสม เชน @ @e Aae AaE ( e ai o au) และค าหลงขนตนดวย

สระ ใหเปลยนสระหนาเปน Ay! Aay! Av! Aav! ( ay āy av

āv) ตามล าดบ ซงการสนธอาจน าไปประสมกบสระหลง หรอไมน าไปประสมกบสระหลง แตลบพยญชนะ y! v! ( y v) ออกไปกได เชน

iv:[ae + #h = iv:[ivh หรอ iv:[ #h

viṣṇo + iha = viṣṇaviha, หรอ viṣṇa iha

ตวอยางการประกอบสนธ

iÇpur + Air> ส าเรจรปเปน iÇpurair>

ihm + Aaly ส าเรจรปเปน ihmaly

riv + #NÔ ส าเรจรปเปน rvINÔ

guê + %pdez> ส าเรจรปเปน guêpdez>

nr + #NÔ ส าเรจรปเปน nreNÔ

mha + @eñyRm! ส าเรจรปเปน mhEñyRm!

jl + Aae"> ส าเรจรปเปน jlaE">

dix + AÇ ส าเรจรปเปน dXyÇ

vStu + #dm! ส าเรจรปเปน viSTvdm!

suxI + ^ihtm! ส าเรจรปเปน suXyUihtm!

mat& + AwRm! ส าเรจรปเปน maÇwRm!

สนสกฤตขนตน 1

33

แบบฝกหดทายบท

จงประกอบสนธตอไปน

mha + Akly> ส าเรจรปเปน …………………………………….

dya + AanNd ส าเรจรปเปน …………………………………….

muin + $z> ส าเรจรปเปน …………………………………….

%-a + $z> ส าเรจรปเปน …………………………………….

jn + @kta ส าเรจรปเปน …………………………………….

vxU + Aannm! ส าเรจรปเปน …………………………………….

àit + %pkar> ส าเรจรปเปน …………………………………….

gaErI + @vm! ส าเรจรปเปน …………………………………….

mat& + #CDa ส าเรจรปเปน …………………………………….

ASmE + %Ïr ส าเรจรปเปน …………………………………….

iïyE + %*t> ส าเรจรปเปน …………………………………….

ÖaE + AÇ ส าเรจรปเปน …………………………………….

34

บทท 3 วภกต lq! (laṭ)

วตถประสงค นกศกษาสามารถ

1. ประกอบกรยาอาขยาต 2. สรางประโยคกรรตวาจก

เนอหาวชา 1. องคประกอบของกรยาอาขยาต 2. การสรางประโยคกรรตวาจก 3. วภกต lq! (laṭ)

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

กรยาในภาษาสนสกฤตคอสงท บ งบอกอาการ หรอการกระท าตาง ๆ ของประธานในประโยค เชน ยน เดน นง นอน กน ดม ท า พด คด เปนตน เบองตนนจะกลาวถงภาพรวมของกรยา องคประกอบ การสรางประโยคกรรตวาจก (ประธานของประโยคเปนผท ากรยา) ดวยวภกตตาง ๆ โดยจะกลาวเฉพาะการสรางกรยาในกลมสารวธาตกะ จากธาตในหมวดท 1, 4 , 6 และ 10 เทานน และเนนกรยาทประกอบจากธาตตาง ๆ ตามปกต สวนกรยาทมขอยกเวนตาง ๆ จะละไวกอน

ศพทควรร

ธาต หรอรากศพทในต าราไวยากรณสนสกฤตมทงสนกวา 2,000 ธาต ซ งจ านวนธาตนแตละต ารากกลาวไวตางกน ในหนงสอ Dhāturūpa

Mañjarī กลาววาม 2,200 ธาต ธาตทงหมดแบงออกเปน 10 หมวด

สนสกฤตขนตน 1

35

นอกจากนธาตแตละตวยงมคณสมบตแตกตางกนดวย กอนจะน าไปสการประกอบกรยาในภาษาสนสกฤต ควรท าความเขาใจค าศพทเหลานกอน

สกรรมธาต คอธาตทตองมกรรมมารองรบจงจะมความหมายสมบรณ อกรรมธาต คอธาตทมความหมายสมบรณในตวเองโดยไมตองมกรรม

มารองรบ ปรสไมปทธาต คอธาตทประกอบวภกตเฉพาะปรสไมบทอยางเดยว อาตมเนปทธาต คอธาตทประกอบวภกตเฉพาะอาตมเนบทอยางเดยว อภยปทธาต คอธาตทประกอบวภกต ไดท งฝายปรสไมบทและ

อาตมเนบท สารวธาตกะ คอชอของการสรางรปกรยาในกลมวภกตทก าหนดโดย

กลมธาตทประกอบเปนกรยา มองคประกอบ 3 สวนไดแก ธาต + ปจจยประจ าหมวด + วภกต (ตามทก าหนด)

อารธธาตกะ คอชอของการสรางรปกรยาในกลมวภกตทก าหนดโดยกลมธาตทประกอบเปนกรยา มองคประกอบ 2 สวนไดแก ธาต + วภกต (ไมมปจจยประจ าหมวด)

ปจจยประจ าหมวด หรอวกรณ คอปจจยทใชประกอบกบธาตหมวด นน ๆ ธาตทง 10 หมวดมปจจยประจ าหมวดของตนเอง (ยกเวนหมวดทไมมปจจย) นอกจากนปจจยยงบงบอกวาจกของค ากรยาได เชน กรรตวาจก (ประธานเปนผท ากรยา) กรรมวาจก (ประธานเปนผถกกระท า) เปนตน

วภกตกรยา หรอบรษปจจย (ปรษปรตยย) คอสวนประกอบสดทายในการสรางกรยา มทงหมด 10 ชนด วภกตกรยาสามารถบอกไดวากรยานนเปน กาล บท วจนะ บรษ อะไร

กาล คอสงทบงบอกชวงเวลาของการกระท า แบงกวาง ๆ ออกเปน 3 ชวงเวลาคอ ปจจบน อดต และอนาคต

บท วภกตกรยาแตละหมวดแบงออกเปน 2 บท คอปรสไมบท และ อาตมเนบท

สนสกฤตขนตน 1

36

วจนะ วภกตกรยาแตละหมวดแบงออกเปน 3 วจนะ คอเอกวจนะ บงบอกจ านวนเดยว หรอสงเดยว ทววจนะ บงบอกจ านวน 2 และ พหวจนะ บงบอกจ านวนตงแต 3 ขนไป

บรษ วภกตกรยาแตละหมวดแบงออกเปน 3 บรษ คอประถมบรษ บงบอกวาเปนกรยาของบรษท 3 ไดแก เขา มธยมบรษ บงบอกวาเปนกรยาของบรษท 2 ไดแก ทาน อตตมบรษ บงบอกวาเปนกรยาของบรษท 1 ไดแก ขาพเจา เปนตน

องคประกอบของกรยาในกลมสารวธาตกะ

การประกอบกรยาในกลมสารวธาตกะมองคประกอบทส าคญ 3 สวนคอ ธาต ปจจย และวภกต

1) ธาต (Roots)

คอรากศพททมความหมาย ตองน าไปประกอบตามขนตอนเสยกอนจงจะน าไปใชในประโยคได ตวอยางรากศพท เชน nm! (nam) แปลวา ไหว เมอตองการบอกวา เขาไหว ไมสามารถใช nm! (nam) ไดโดยตรง ตองน าไปประกอบกบปจจยประจ าหมวดธาตและวภกตกรยาหรอบรษปจจยกอน จะไดรปกรยาอาขยาตคอ nmit (namati) แปลวา เขาไหว อยางนเปนตน ธาตในภาษาสนสกฤตมทงหมด 10 หมวด จดออกเปน 3 กลม มการประกอบวภกตตางกนคอ

ปรสไมปท ประกอบวภกตเฉพาะฝายปรสไมบทอยางเดยว อาตมเนปท ประกอบวภกตเฉพาะฝายอาตมเนบทอยางเดยว อภยปท ประกอบไดทงฝายปรสไมบทและอาตมเนบท

สนสกฤตขนตน 1

37

ลการ (กาลและมาลา) ทใชธาตทง 10 หมวดในภาษาสนสกฤตสรางเปนกรยา แบงเปน 2 กลมคอ สารวธาตกะลการ และ อารธธาตกะลการ ซงทงสองกลมมวภกตทน ามาประกอบตางกน กลาวคอ

สารวธาตกะลการ มการสรางกรยาดวยองคประกอบ 3 สวนคอ ธาต + ปจจยประจ าหมวด + วภกต แบงเปน 2 กลมคอ กลมท 1 ใชประกอบกบธาตหมวดท 1, 6, 4, 10 กลมท 2 ใชประกอบกบธาตหมวด 2, 3, 5, 7, 8, 9

อารธธาตกะลการ มการสรางกรยาดวยองคประกอบ 2 สวนคอ ธาต + วภกต (ไมมปจจยประจ าหมวด)

2) ปจจยประจ าหมวด (Suffixes)

คอสวนทประกอบหลงธาต กอนน าไปประกอบกบวภกตกรยาตอไป ปจจยจะเปนตวบงบอกวากรยาศพทนนเปนวาจก (Voice) อะไร เชน ถาประธานในประโยคเปนผกระท าเอง ประโยคนนกเปนกรรตวาจก (Active Voice)

เปนตน ธาตแตละหมวดจะมปจจยประจ าหมวดของตนเอง

ธาตทง 10 หมวด มปจจยประจ าหมวดของตนเอง ปจจยของธาตกลม สารวธาตกะลการ กลมท 1 มดงน

หมวด ชอหมวด ปจจยประจ าหมวด 1 ภวาท A

a

6 ตทาท A a

4 ทวาท y ya

10 จราท Ay aya

สนสกฤตขนตน 1

38

3) วภกตกรยา (Verbal Terminations)

คอค าทน ามาแจก หรอประกอบขางหลงธาตและปจจยเพอสรางกรยาใหมรปทแตกตางกน วภกตกรยาจะเปนตวบงบอกวากรยาศพทนน ๆ เปน กาล บท วจนะ บรษ อะไร วภกตกรยากลมสารวธาตกะลการ กลมท 1 มทงหมด 4 หมวด ไดแก

1. วภกต lq! (laṭ) ปจจบนกาล แปลวา ...อย , ยอม ..., จะ ... ใชกบ

เหตการณทเกดขนในปจจบน

2. วภกต l'! (laṅ) อดตกาล แปลวา ...แลว, ได...แลว ใชกบเหตการณ

ทเสรจสนใหม ๆ

3. วภกต laeq! (loṭ) แปลวา จง..., ขอจง... ใชกบเหตการณทเปนค าสง,

ขอรอง, ออนวอน

4. วภกต ivixil' ! (vidhiliṅ) แปลวา พง..., ควร..., ขอให...

ใชกบเหตการณทบงความก าหนด, ร าพง, แนะน า, ขอพร

ทนจะกลาวเพยง 2 หมวดกอนคอ lq! (laṭ) และ l'! (laṅ) มรป

วภกตดงน

สนสกฤตขนตน 1

39

lq! (laṭ)

(Present Tense)

แปลวา ...อย, ยอม..., จะ...

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. it t> AiNt te #te ANte

ti taḥ anti te ite ante

มธยม. is w> w se #we Xve

si thaḥ tha se ithe dhve

อตตม. im v> m> # vhe mhe

mi vaḥ maḥ i vahe mahe

l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense)

แปลวา .....แลว

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. t! tam! An! t #tam! ANt

t tām an ta itām anta

มธยม. s! tm! t wa> #wam! Xvm!

s tam ta thaḥ ithām dhvam

อตตม. Am! v m # vih mih

am va ma i vahi mahi

สนสกฤตขนตน 1

40

การสรางประโยคกรรตวาจก (Active Voice)

กรรตวาจก ไดแก ประโยคทประธานในประโยคแสดงหรอกระท ากรยาเอง

เชน ประโยค s> crit (saḥ carati) “เขา ยอมเทยวไป” ประธานใน

ประโยคคอ s> (saḥ) “เขา” กรยาคอ crit (carati) “ยอมเทยวไป”

ประโยคนประธานแสดงกรยาเองคอเทยวไป เรยกประโยคลกษณะนวา “กรรตวาจก”

การสรางประโยคกรรตวาจกนน สงทจะตองค านงถงล าดบแรกคอธาต ตองแยกกอนวาเปนธาตหมวดไหน (หมวดท 1 -10) เปนธาตชนดใด (ปรสไมปท อาตมเนปท หรออภยปท) เพราะธาตแตละหมวดมวธการประกอบวภกตทแตกตางกน

การประกอบกรยาในกลมสารวธาตกะลการ กลมท 1 มโครงสรางการประกอบกรยากรรตวาจกเหมอนกนทกวภกต ดงน

ธาต + ปจจยประจ าหมวด + วภกต = กรยากรรตวาจก

สนสกฤตขนตน 1

41

วภกต lq! (laṭ)

วภกตหมวดนจดเปนปจจบนกาล แปลวา ...อย, ยอม..., จะ... เมอประกอบเปนกรยาแลวอาจจะมค าแปลเหลานปรากฎอย เชน ยอมไป ยอมมา กนอย นอนอย เปนตน หมวดธาตทใชประกอบกบวภกตนม 4 หมวดคอธาตหมวดท 1, 6, 4 และ 10

lq! (lat)

(Present Tense)

แปลวา ...อย, ยอม..., จะ...

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. it t> AiNt te #te ANte

ti taḥ anti te ite ante

มธยม. is w> w se #we Xve

si thaḥ tha se ithe dhve

อตตม. im v> m> # vhe mhe

mi vaḥ maḥ i vahe mahe

หลกเกณฑทวไปในการประกอบกรยา

การประกอบกรยาในกลมสารวธาตกะมหลกเกณฑทวไปดงน - กอนเตมวภกตทขนตนดวยสระ A (a) เชน AiNt (anti) ANte

(ante) เปนตน ใหลบสระ A (a) ทอยทายสดของเคากรยากอนเตม

วภกตเสมอ (เคากรยาคอธาตและปจจยรวมกน)

สนสกฤตขนตน 1

42

- กอนเตมวภกตทขนตนดวย v (va) m (ma) จะยดเสยงสระ A (a)

ทอยทายสดของเคากรยาใหเปนเสยงยาวคอ Aa (ā) กอนเตม

วภกตเสมอ

1) กรยาธาตหมวดท 1 (ภวาท)

ธาตหมวดท 1 ม A (a) เปนปจจยประจ าหมวด กอนจะประกอบกรยาตอง

ดวาธาตนนเปนธาตชนดใด ถาเปนปรสไมปท วภกตทน ามาประกอบตองเปน ฝายปรสไมบทเทานน (ฝงซาย) ถาเปนอาตมเนปท วภกตทน ามาประกอบตองเปนฝายอาตมเนบทเทานน (ฝงขวา) สวนอภยปท สามารถน าวภกตทง 2 ฝายมาประกอบได

เมอประกอบกรยา ธาตทมสระเสยงสนในตวธาต ไมมพยญชนะสงยกต (พยญชนะ 2 ตวขนไป) ตามหลง หรอธาตทลงทายดวยสระ จะตองเปลยนสระเปนขนคณกอน (การเปลยนแปลงสระดไดจากเรองสนธ) จากนนท าตามโครงสรางการประกอบกรยาขนตอนตอไป การสรางกรยากรรตวาจกดวยธาตหมวดท 1 มโครงสรางดงน

ธาต (1) + A + วภกต lq! = กรยากรรตวาจก

ตวอยางการประกอบกรยา

oad! + A + it = oadit (เขา) ยอมกน

khād + a + ti = khādati

สนสกฤตขนตน 1

43

nm!! + A + it = nmit (เขา) ยอมไหว

nam + a + ti = namati

-U → -ae + A + it = -vit (เขา) ยอมเปน, ยอมม bhū → bho + a + ti = bhavati

ij → je + A + it = jyit (เขา) ยอมชนะ ji → je + a + ti = jayati

nI → ne + A + it = nyit (เขา) ยอมน าไป

nī → ne + a + ti = nayati

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 1

cr! 1 (ป.) (เทยวไป)

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. crit crt> criNt

carati carataḥ caranti

มธยม. cris crw> crw

carasi carathaḥ caratha

อตตม. craim crav> cram>

carāmi carāvaḥ carāmaḥ

สนสกฤตขนตน 1

44

ประธานในประโยค

ประโยคในภาษาสนสกฤตประกอบดวยสวนส าคญ 2 สวนคอ ประธาน และกรยาคมประโยค นยมเรยงประธานไวตนประโยค และเรยงกรยาคมประโยคไวทายสด เชน

s> oadit (saḥ khādati) เขา ยอมกน

ประโยคน s> (saḥ) ท าหนาทเปนประธาน และ oadit (khādati) เปน

กรยาคมประโยค ประธานและกรยาจะตองมบรษและวจนะตรงกนเสมอ เชน ประธานเปนประถมบรษ เอกวจนะ กรยาจะตองประกอบเปนประถมบรษ เอกวจนะดวยเชนกน

ภาษาสนสกฤตมลกษณะพเศษอยางหนงคอกรยาสามารถบงบอกประธานไดโดยไมตองมรปประธานในประโยค เชน

oadaim (khādāmi) (ขาพเจา) ยอมกน

ประโยคนไมมรปประธาน แต เราสามารถรประธานไดจากวภกตทน ามา

ประกอบ ในทนวภกตคอ im (mi) เปนอตตมบรษ เอกวจนะ บงบอกวา

ประธานคอ“ขาพเจา” ซงภาษาสนสกฤตคอ “Ahm!” (aham) เปนตน

สวนประกอบทส าคญทงสองสวนนจะตองประกอบใหตรงกนเสมอ ดงตาราง

สนสกฤตขนตน 1

45

ตารางแสดงความสมพนธระหวางประธานและกรยา

บรษ ประธาน กรยา

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. s> taE te it t> AiNt

saḥ tau te ti taḥ anti

มธยม. Tvm! yuvam! yUym! is w> w

tvam yuvām yūyam si thaḥ tha

อตตม. Ahm! Aavam! vym! im v> m>

aḥam āvām vayam mi vaḥ maḥ

ขอสงเกต วภกตทลงทายดวย m! (m) จะเปลยนเปนนคหตเมอน าไปใช ในประโยค (ยกเวน มสระตามมาดานหลงจะสนธกบสระนน)

จากตารางจะเหนวามสวนประกอบ 3 สวนคอ บรษ ประธาน และกรยา

หากมองจากซายไปขวาโดยเรมจากประถมบรษ ถาประธานเปน s> (saḥ)

กรยาทตรงกนคอ it (ti) ซงเปนเอกวจนะเหมอนกน ในท านองเดยวกน

ถาประธานเปน te (te) กรยากเปน AiNt (anti) ซงเปนพหวจนะเหมอนกน

สวนบรษและวจนะอน ๆ กพงสงเกตจากประถมบรษเปนตวอยาง

สนสกฤตขนตน 1

46

การแปลสนสกฤตเปนไทย

การแปลภาษาสนสกฤตเปนไทยนน ค าทท าหนาทเปนประธานมการแปลทไดรบความนยม 2 ประเภทคอแปลพรอมกบค าวา “อนวา” หรอแปลแบบธรรมดาไมมค าวา “อนวา” กได ซงการแปลทง 2 แบบสามารถแปลได โดยไมท าใหความหมายเปลยนแปลง สวนการแปลทววจนะ และพหวจนะ ใหเพมค าวาทงสอง (ทส.) และทงหลาย (ท.) ตอทายค านามหรอสรรพนาม ตามล าดบ ตวอยางเชน

s> crit อ. เขา ยอมเทยวไป หรอ เขา ยอมเทยวไป

taE crt> อ. เขา ทส. ยอมเทยวไป หรอ เขา ทส. ยอมเทยวไป

te criNt อ. เขา ท. ยอมเทยวไป หรอ เขา ท. ยอมเทยวไป

Tvm! cris อ. ทาน ยอมเทยวไป หรอ ทาน ยอมเทยวไป

yuvam! crw> อ. ทาน ทส. ยอมเทยวไป หรอ ทาน ทส. ยอมเทยวไป

yUym! crw อ. ทาน ท. ยอมเทยวไป หรอ ทาน ท. ยอมเทยวไป

Ahm! craim อ. ขาพเจา ยอมเทยวไป หรอ ขาพเจา ยอมเทยวไป

Aavam! crav> อ. เรา ทส. ยอมเทยวไป หรอ เรา ทส. ยอมเทยวไป

vym! cram> อ. เรา ท. ยอมเทยวไป หรอ เรา ท. ยอมเทยวไป

สนสกฤตขนตน 1

47

ธาตหมวดท 1

AhR! (1 ป.) บชา, เคารพ ³Nd! (1 ป.) รองไห

³If! (1 ป.) เลน k«;! (k;R!) (1 ป.) ไถ

oad! (1 ป.) เคยวกน gm! (gCD!) (1 ป.) ไป

cl! (1 ป.) สน, ไหว cuMb! (1 ป.) จบ, จมพต ij (1 ป.) ชนะ jIv! (1 ป.) มชวต t¨ (tr!) (1 ป.) ขาม Tyj! (1 ป.) สละ, ทง ym! (yCD!) (1 ป.) ให xav! (1 ป.) วง nq! (1 ป.) ฟอน, ร า nNd! (1 ป.) ยนด nm! (1 ป.) ไหว, นอบนอม inNd! (1 ป.) นนทา, ตเตยน pQ! (1 ป.) อาน, เรยน pt! (1 ป.) ตก, หลน pa (ipb!) (1 ป.) ดม r]! (1 ป.) รกษา vd! (1 ป.) กลาว, พด z<s! (1 ป.) สรรเสรญ Swa (itó! ) (1 ป.) ยน, ตง zuc! (zaec!) (1 ป.) เศราโศก, เสยใจ

Sm& (Smr !) (1 ป.) ระลก, จ า hs! (1 ป.) หวเราะ

ขอสงเกต

ธาตบางตวมลกษณะพเศษคอจะเปลยนรปกอนน าไปประกอบวภกต เชน

k«;! (k;R!) (1 ป.) ไถ gm! (gCD!) (1 ป.) ไป

ym! (yCD!) (1 ป.) ให pa (ipb!) (1 ป.) ดม

Swa (itó!) (1 ป.) ยน, ตง

สนสกฤตขนตน 1

48

2) กรยาธาตหมวดท 6 (ตทาท)

ธาตหมวดท 6 ม A (a) เปนปจจยประจ าหมวด (เหมอนกบหมวดท 1) มวธ

ประกอบกรยาตางจากธาตหมวดท 1 เลกนอยคอ ไมมการเปลยนสระของธาตใหเปนขนคณเทานน การสรางกรยาดวยธาตหมวดท 6 มโครงสราง ดงน

ธาต (6) + A + วภกต lq! = กรยากรรตวาจก

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 6

ilo! (6 ป.) เขยน

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. iloit ilot> iloiNt

likhati likhataḥ likhanti

มธยม. ilois ilow> ilow

likhasi likhathaḥ likhatha

อตตม. iloaim iloav> iloam>

likhāmi likhāvaḥ likhāmaḥ

สนสกฤตขนตน 1

49

m& (6 อา.) ตาย

บรษ อาตมเนบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. ièyte ièyete ièyNte

mriyate mriyete mriyante

มธยม. ièyse ièyewe ièyXve

mriyase mriyethe mriyadhve

อตตม. ièye ièyavhe ièyamhe

mriye mriyāvahe mriyāmahe

ธาตหมวดท 6

#;! (#CD!!) (6 ป.) ตองการ %JH! (6 ป.) ละทง, หลกเลยง

k«t! (k«Nt!) (6 ป.) ตด k© (6 ป.) โปรย, หวาน

k«;! (6 อ.) ไถ i]p! (6 อ.) ขวาง, โยน

g (igr!!) (6 ป.) กลน, เขมอบ ccR! (6 ป.) พด, กลาว

Çuq! (6 ป.) ตด, ผา idz! (6 อ.) ช, แสดง

àCD! (p&CD!!) (6 ป.) ถาม m& (ièy!!) (6 อา.) ตาย

muc! (6 อ.) ปลอย, พน éj (6 ป.) เสยดแทง

ilo! (6 ป.) เขยน ilp! (ilMp!!) (6 อ.) ฉาบ, ทา

lup! (luMp!!) (6 อ.) ปลน, ท าลาย ivd! (ivNd!!) (6 อ.) ไดรบ, บรรล

ivz! (6 ป.) เขาไป sd! (sId!!) (6 ป.) นง, จม

s&j! (6 ป.) สราง isc! (isÁc!!) (6 อ.) รด

Sp&z! (6 ป.) แตะ, สมผส S)uq! (6 ป.) บาน

สนสกฤตขนตน 1

50

ขอสงเกต ธาตหมวดท 6 บางตว จะเปลยนรปกอนน าไปประกอบวภกต เชน #;! (#CD!!) (6 ป.) ตองการ k«t! (k«Nt!) (6 ป.) ตด àCD! (p&CD!!) (6 ป.) ถาม m& (ièy!!) (6 อา.) ตาย ilp! (ilMp!!) (6 อ.) ฉาบ, ทา lup! (luMp!!) (6 อ.) ปลน, ท าลาย ivd! (ivNd!!) (6 อ.) ไดรบ, บรรล sd! (sId!!) (6 ป.) นง, จม isc! (isÁc!!) (6 อ.) รด 3) กรยาธาตหมวดท 4 (ทวาท)

ธาตหมวดท 4 ม y (ya) เปนปจจยประจ าหมวด มวธการสรางกรยาเหมอนกบธาตหมวดทกลาวมาแลว การสรางกรยาดวยธาตหมวดท 4 มโครงสราง ดงน

ธาต (4) + y + วภกต lq! = กรยากรรตวาจก

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 4

iõh! (4 ป.) รก

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. iõýit iõýt> iõýiNt

snihyati snihyataḥ snihyanti

มธยม. iõýis iõýw> iõýw

snihyasi snihyathaḥ snihyatha

อตตม. iõýaim iõýav> iõýam>

snihyāmi snihyāvaḥ snihyāmaḥ

สนสกฤตขนตน 1

51

dIp! (4 อา.) สองแสง, ลกโพลง

บรษ อาตมเนบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. dIPyte dIPyete dIPyNte

dīpyate dīpyete dīpyante

มธยม. dIPyse dIPyewe dIPyXve

dīpyase dīpyethe dīpyadhve

อตตม. dIPye dIPyavhe dIPyamhe

dīpye dīpyāvahe dīpyāmahe

ธาตหมวดท 4

As! (4 ป.) ขวาง, โยน kup! (4 ป.) โกรธ Klm! (4 ป.) เหนอย, เพลย jn! (ja) (4 อา.) เกด tu;! (4 ป.) พอใจ, ชอบใจ idv! (dIv!) (4 ป.) เลน dIp! (4 อา.) สองแสง, ลกโพลง du;! (4 ป.) ท าผด, ประพฤตผด Ôuh! (4 ป.) ท าราย nm! (4 ป.) ไหว, นอบนอม n&t! (4 ป.) ฟอน, ร า nz! (4 ป.) พนาศ, ฉบหาย pu;! (4 ป.) เลยง pu:p! (4 ป.) บาน, ผล àI (4 อา.) พอใจ, ยนด, รก æm! (æam!!) (4 ป.) เดนทาง, เทยวไป muh! (4 ป.) หลง ys! (4 ป.) พยายาม yux! (4 อา.) รบ, ฆา rÁj! (rj!!) (4 อ.) ยอม lu-! (4 ป.) โลภ Vyx! (ivx!!) แทง, ยง zm! (zam!!) (4 ป.) สงบ, ระงบ zu;! (4 ป.) แหง isx! (4 ป.) ส าเรจ isv! (sIv!!) เยบ sU (4 อา.) คลอด iõh! (4 ป.) รก

สนสกฤตขนตน 1

52

ขอสงเกต

ธาตหมวดท 4 บางตว จะเปลยนรปกอนน าไปประกอบวภกต เชน

jn! (ja) (4 อา.) เกด idv! (dIv!) (4 ป.) เลน

æm! (æam!!) (4 ป.) เดนทาง, เทยวไป md! (mad!!) (4 ป.) เมา

rÁj! (rj!!) (4 อ.) ยอม Vyx! (ivx!!) (4 ป.) แทง, ยง

zm! (zam!!) (4 ป.) สงบ, ระงบ isv! (sIv!!) (4 ป.) เยบ

4) กรยาธาตหมวดท 10 (จราท)

ธาตหมวดท 10 ม Ay (aya) เปนป จจยประจ าหมวด ในหน งสอ

Dhāturūpamañjarī กลาววาธาตหมวดท 10 น ไมมปรสไมปทธาต เมอประกอบกรยา ธาตทมสระเสยงสนในตวธาต ไมมพยญชนะสงยกตตามหลง หรอธาตทลงทายดวยพยญชนะเดยว จะตองเปลยนสระเปนขนคณกอน สวนธาตทลงทายดวยสระจะเปลยนสระเปนขนวฤทธ จากนนท าตามขนตอนตอไป การสรางกรยาดวยธาตหมวดท 10 มโครงสราง ดงน

ธาต (10) + Ay + วภกต lq! = กรยากรรตวาจก

สนสกฤตขนตน 1

53

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 10

pIf! (10 อ.) เบยดเบยน

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. pIfyit pIfyt> pIfyiNt

pīḍayati pīḍayataḥ pīḍayanti

มธยม. pIfyis pIfyw> pIfyw

pīḍayasi pīḍayathaḥ pīḍayatha

อตตม. pIfyaim pIfyav> pIfyam>

pīḍayāmi pīḍayāvaḥ pīḍayāmaḥ

pIf! (10 อ.) เบยดเบยน

บรษ อาตมเนบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. pIfyte pIfyete pIfyNte

pīḍayate pīḍayete pīḍayante

มธยม. pIfyse pIfyewe pIfyXve

pīḍayase pīḍayethe pīḍayadhve

อตตม. pIfye pIfyavhe pIfyamhe

pīḍaye pīḍayāvahe pīḍayāmahe

สนสกฤตขนตน 1

54

ธาตหมวดท 10

A»! (10 อ.) นบ, ตรา kw! (10 อ.) บอก, กลาว, พด ]l! (10 อ.) ลาง, ฟอก o{f! (10 อ.) ทบ

g[! (10 อ.) นบ gjR! (10 อ.) ค าราม, รอง ghR! (10 อ.) นนทา, ตเตยน gup! (10 อ.) คมครอง ¢s! (10 อ.) กลน, กน "u;! (10 อ.) ประกาศ icÇ! (10 อ.) วาด, ระบายส icNt! (10 อ.) คด cur! (10 อ.) ลก, ขโมย cU[R! (10 อ.) ปน, ต า Dd! (10 อ.) ปกปด, คลม }p! (10 อ.) ร, ทราบ tf! (10 อ.) ต tul! (10 อ.) ชง d{f! (10 อ.) ลงโทษ, ท าโทษ x& (10 อ.) ทรงไว pd! (10 อา.) ไป, ถง par! (10 อ.) ส าเรจ, บรรล pal! (10 อ.) รกษา, คมครอง pIf! (10 อ.) เบยดเบยน pUj! (10 อ.) บชา -]! (10 อ.) กน -U;! (10 อ.) ประดบ, ตกแตง m{f! (10 อ.) ประดบ, ตกแตง mNÇ! (10 อ.) ปรกษา m&;! (10 อ.) อดทน man! (10 อ.) นบถอ magR! (10 อ.) แสวงหา

majR! (10 อ.) ช าระ, ลาง mud! (10 อ.) ยนด

l<x! (10 อ.) กระโดด laek! (10 อ.) มองด, เหน vc! (10 อ.) กลาว, พด v[R! (10 อ.) พรรณนา, อธบาย v&j! (10 อ.) หลกเลยง, เวน vIj! (10 อ.) พด, โบก, ว

สนสกฤตขนตน 1

55

ขอสงเกต

ตามกฎทวไปของการประกอบธาตหมวดท 10 ธาตทมสระเสยงสนในตวธาต ไมมพยญชนะสงยกตตามมา จะเปลยนเปนขนคณ แตธาตบางตวไมเปนไปตามกฎ คงรปเดมบาง หรอเปลยนเปนขนวฤทธบาง ยกตวอยางบางธาต เชน

●ธาตทคงรปเดม ไมมการเปลยนแปลง เชน gup! (10 อ.) คมครอง yuj! (10 อ.) ประกอบ

g[! (10 อ.) นบ

●ธาตทมการเปลยนแปลงสวนใหญเปนธาตทมสระ A (a) ในตวธาต

เปลยนเปนขนวฤทธคอ Aa (ā) เชน

tf! (10 อ.) ต Dd! (10 อ.) ปกปด, คลม

}p! (10 อ.) ร, ทราบ vc! (10 อ.) กลาว, พด

อพยยศพทบางตว อพยยศพท คอศพทประเภทหนงทไมตองผน คงรปเดมตลอด น าไปใชในประโยคไดทนท เชน

kuÇ (ทไหน) yÇ (ทใด) AÇ (ทน)

tÇ (ทนน) Aip (ดวยเชนกน) n (ไม)

สนสกฤตขนตน 1

56

ตวอยางประโยค

s> AÇ pQit เขา ยอมอาน ทน

taE tÇ pQt> เขา ทส. ยอมอาน ทนน

Tvm! kuÇ pQis ทาน ยอมอาน ทไหน

Tvm! yÇ idzis ทาน ยอมช ทใด

Ahm! tÇ idzaim ขาพเจา ยอมช ทนน

te kuÇ idziNt เขา ท. ยอมช ทไหน

s> tÇ n p&CDit เขา ยอมไมถาม ทนน

Tvm! tÇ n p&CDis ทาน ยอมไมถาม ทนน

Ahm! Aip tÇ n p&CDaim แม ขาพเจา ยอมไมถาม ทนน

taE yÇ icÇyt> เขา ทส. ยอมวาด ทใด

yuvam! tÇ icÇyw> ทาน ทส. ยอมวาด ทนน

Aavam! Aip tÇ n icÇyav> แม ขาพเจา ทส. ยอมไมวาด ทนน

te yÇ pUjyiNt เขา ท. ยอมบชา ทใด

yUym! tÇ pUjyw ทาน ท. ยอมบชา ทนน

vym! Aip tÇ n pUjyam> แม ขาพเจา ท. ยอมไมบชา ทนน

สนสกฤตขนตน 1

57

แบบฝกหดทายบท

1. จงเตมกรยาในชองวางใหถกตองตามหลกไวยากรณ Ahm! ..................... vs! (1) อย

Tvm! ..................... Sp&z! (6) แตะ, สมผส

te ..................... kw! (10) กลาว, พด

yUym! ..................... jIv ! (1) เปนอย, มชวตอย

taE ..................... tu;! (4) ยนด, พอใจ

2. จงเตมประธานทถกตองลงในชองวาง กรยา ประธาน

..................... r]aim 1. s>

..................... yjw> 2. taE

..................... vsiNt 3. te

..................... pcw 4. Tvm!

..................... Tyjt> 5. yuvam!

6. yUym!

7. Ahm!

8. vym!

สนสกฤตขนตน 1

58

3. จงแปลเปนภาษาไทย

AÇ jIvam> .........................................................................

kuÇ vsit .........................................................................

yÇ crw> .........................................................................

tÇ xavaim .........................................................................

n inNdiNt .........................................................................

4. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

เขา ท. ยอมไมกน ทใด ………………..………………..………………..………………………………………… ทาน ทส. ยอมจ าได ………………..………………..………………..………………………………………… ขาพเจา ยอมสรรเสรญ ………………..………………..………………..………………………………………… ทาน ท. ยอมมชวตอย ทน ………………..………………..………………..………………………………………… ขาพเจา ท. ยอมเทยวไป ทไหน ………………..………………..………………..…………………………………………

59

บทท 4

นามศพท อ การนต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ

1. แจกนามศพท อ การนต 2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา 1. นามศพท 2. การแจกวภกตนาม 3. การแจกนามศพท อ การนต 4. อพยยศพทบางตว

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

นามศพท

นามศพทในภาษาสนสกฤตแบงออกเปน 3 ชนด ไดแก นามนาม หรอวเศษยศพท (Nouns) คณนาม หรอวเศษณศพท (Adjectives) และสรรพนาม หรอสรวนาม (Pronouns)

1) นามนาม หมายถงค าทใชเรยกชอคน สตว สถานท สงของ สภาวะตาง ๆ แบงเปน 2 ประเภทคอ

• สาธารณนาม หรอสามานยนาม (Common Noun) หมายถงชอทใชเรยกไดทวไปไมจ าเพาะเจาะจง ส าหรบเรยกคน สตว สถานท สภาวะตาง ๆ เชน nr (nara) คน ใชเรยกคนไดโดยทวไป ngr (nagara) เมอง ใชเรยกเมองทวไป เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

60

• อสาธารณนาม หรอวสามานยนาม (Proper Noun) หมายถงชอทใชเรยกเฉพาะเจาะจง ไมทวไป เชน sIta (sītā) นางสดา ใชเรยกเฉพาะนางสดา vara[sI (vārāṇasī) เมองพาราณส ใชเรยกเฉพาะเมองทชอพาราณส เปนตน

2) คณนาม หรอวเศษณศพท หมายถงค าทแสดงลกษณะของนามนาม เพอใหรวานามนามนนมลกษณะอยางไร เชน อวน ผอม สง ต า ด า ขาว ด ชว เปนตน มกวางไวหนานามนามหรอสรรพนามทตองการขยาย คณนามจะตองประกอบดวยลงค วจนะ และวภกตเดยวกบค าทไปขยายเสมอ

3) สรรพนาม หรอสรวศพท หมายถงค าทใชเรยกแทนนามนามทกลาวถงแลว เพอไมใหซ าซาก ซงจะชวยใหเนอความกระชบและไพเราะมากขน ภาษาสนสกฤตไมไดแยกประเภทสรรพนามไวอยางชดเจน เพยงแตกลาวโดยรวมเทานน ในหนงสอศพทมญชรแบงออกเปน 6 ชนด คอ 1) Personal Pronouns 2) Demonstrative Pronouns

3) Relative Pronouns 4) Interrogative Pronouns 5) Numeral Pronouns 6) Directional Pronouns เพอใหการท าความเขาใจเรองสรรพนาม งายขนจงแบงประเภทของ สรรพนามออกเปน 2 ประเภทตามลกษณะการใชงานคอ บรษสรรพนาม และวเศษณสรรพนาม

• บรษสรรพนาม คอศพทส าหรบใชแทนชอคน สตว และส งของทกลาวถงแลว นบตามบรษแบงออกเปน 3 ชนดไดแก - บรษท 3 หมายถงผทถกกลาวถง ไมไดอยในวงสนทนาดวย ภาษา

สนสกฤตใชศพท td! (tad) แปลวา เขา, เธอ, มน เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

61

- บรษท 2 หมายถงผฟง ผทสนทนาดวย ใชศพท yu:md! (yuṣmad) แปลวา ทาน, คณ เปนตน

- บรษท 1 หมายถงผพดเอง ใชศพท ASmd! (asmad) แปลวา ขาพเจา, ฉน, เรา เปนตน

• วเศษณสรรพนาม คอนามทใชแทนสงทงปวง โดยท าหนาทขยายความ ท าหนาทคลายกบคณศพท แตมวธการแจกวภกตตางกน

เรองนามศพทนอธบายตามแนวบาลไวยากรณของสมเดจพระมหาสมณเจาฯ เพราะเหนวางายตอการท าความเขาใจ อกอยางหนงคอคนไทยสวนใหญมความคนเคยกบศพทภาษาบาลมากกวา จงใชศพทภาษาบาลในการอธบายศพทและไดเพมศพทภาษาสนสกฤตเขาไปดวย

การแจกวภกตนามศพท (Declension)

นามศพทในภาษาสนสกฤตไมสามารถน าไปใชในประโยคไดทนท จะตองน าไปแจกวภกตเสยกอน การแจกวภกตคอการน าวภกตไปประกอบทาย นามศพท ซงวภกตบางสวนจะท าหนาทคลายกบค าบรพบทในภาษาไทย ตางกนเพยงแคภาษาไทยน าค าบรพบทเขยนไวดานหนาค า สวนภาษาสนสกฤตน าไปเตมหลงเทานน เชนค าวา “ซง” “ดวย” “แก” “จาก” “ของ” “ใน” เปนตน

ในภาษาสนสกฤตเมอน าค านามไปแจกวภกตแลวจะผกตดอยกบค านามนน ๆ ไมแยกออกเปนอกค าหนงตางหาก เชน ค าวา “จากหมบาน” จะเขยนรวมเปนค าเดยวกน เชน ¢amat! (grāmāt) มาจาก ¢am + As! (grāma + as)

เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

62

เบองตนนจะกลาวถงภาพรวมของนามศพท องคประกอบ การแจกวภกตนามศพทการนตตาง ๆ จากนนน ามาแจกวภกตใหเปนตวอยางเพอเปนแนวทางในการศกษาเพมเตมตอไป การแจกวภกตนนจะเกยวของกบเรองเหลานคอ

• ศพท คอค าทยงไมมการเปลยนรป แมจะมความหมาย แตไมสามารถน าไปใชในประโยคได ตองประกอบดวยวภกตเสยกอน เชน nr (คน)

AZv (มา) vanr (ลง) เปนตน

• ลงค คอเพศ ภาษาสนสกฤตก าหนดใหค านามม 3 เพศ คอ ปลลงค (เพศชาย) สตรลงค (เพศหญง) นปงสกลงค (ไมใชเพศชายไมใช เพศหญง) นามศพททกค าจะตองมเพศใดเพศหนงเสมอ มขอสงเกตเกยวกบลงคเลกนอยคอ นามนามบางศพทเปนไดลงคเดยวกม บางศพทเปนได 2 ลงคกม สวนคณนามและสรรพนามเปนไดทง 3 ลงค

• วจนะ หรอพจน คอจ านวน ภาษาสนสกฤตแบงออกเปน 3 พจนคอ เอกวจนะ (จ านวนหนง) ทววจนะ (จ านวนสอง) พหวจนะ (จ านวนตงแตสามขนไป)

• การนต คอสวนสดทายของศพท ภาษาสนสกฤตมการนต 2 ชนดคอ ศพททลงทายดวยสระหรอสระการนต เรยกวา “อชนตะ” ศพททลงทายดวยพยญชนะหรอพยญชนะการนต เรยกวา “หลนตะ”

• การก คอความสมพนธระหวางค านามกบค ากรยาในประโยค ซงเปนการแสดงหนาทของนามศพทในประโยค เชน ท าหนาทเปนประธาน หรอท าหนาทเปนกรรม เปนตน แบงออกเปน 6 ชนดคอ 1) กรรตฤ

สนสกฤตขนตน 1

63

2) กรรมน 3) กรณะ 4) สมประทานะ 5) อปาทานะ 6) อธกรณะ ส าหรบสมพนธะ ไมถอวาเปนการก เพราะเปนความสมพนธระหวางค านามกบค านาม

• วภกตนาม คอสวนประกอบทายนามศพท ใชประกอบกบนามศพทเพอระบหนาทของค านน ๆ มท งหมด 8 วภกต ประกอบดวย ประถมาวภกต (Nominative) ทวตยาวภกต (Accusative) ตฤตยาว ภ ก ต (Instrumental) จ ต รถ ว ภ ก ต (Dative) ป ญ จ ม ว ภ ก ต (Ablative) ษ ษ ฐ ว ภ ก ต (Genitive) ส ป ตม ว ภ ก ต (Locative) สมโพธนประถมาวภกต (Vocative) แบงออกเปน 2 ชนดตามการ ใชงานคอ

- ส าหรบประกอบกบปลลงคและสตรลงค - ส าหรบประกอบกบนปงสกลงค

สนสกฤตขนตน 1

64

(1) วภกตส ำหรบประกอบกบปลลงคและสตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมำ. s! (>) AaE As! (A>)

s (ḥ) au as

ทวตยำ. Am! AaE As! (A>)

am au as

ตฤตยำ. Aa _yam! i-s! (i->)

ā bhyām bhis

จตรถ. @ _yam! _ys! (_y>)

e bhyām bhyas

ปญจม. As! (A>) _yam! _ys! (_y>)

as bhyām bhyas

ษษฐ. As! (A>) Aaes! (Aae>) Aam!

as os ām

สปตม. # Aaes! (Aae>) suu

i os su

สมโพธน. £ AaE As! (A>)

- au as

ขอสงเกต วภกตทลงทายดวย s! (s) มกจะเปลยนเปนวสรรคะ (>)

สนสกฤตขนตน 1

65

(2) วภกตส ำหรบประกอบกบนปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมำ. m! $ #

m ī i

ทวตยำ. m! $ #

m ī i

ตฤตยำ. Aa _yam! i-s! (i->)

ā bhyām bhis

จตรถ. @ _yam! _ys! (_y>)

e bhyām bhyas

ปญจม. As! (A>) _yam! _ys! (_y>)

as bhyām bhyas

ษษฐ. As! (A>) Aaes! (Aae>) Aam!

as os ām

สปตม. # Aaes! (Aae>) suu

i os su

สมโพธน. £ $ #

- ī i

ขอสงเกต วภกตทลงทายดวย s! (s) มกจะเปลยนเปนวสรรคะ (>)

สนสกฤตขนตน 1

66

ค ำแปลวภกตนำม

วภตต ค าแปล หนาท

ประถมา. อนวา (อ.) ประธาน ทวตยา. ซง, ส, ยง, สน, ตลอด, กะ กรรม ตฤตยา. ดวย, โดย, อน, ตาม, เพราะ, ม, ดวยทง, กบ เครองมอ จตรถ. แก, เพอ, ตอ ผรบผลการกระท า ปญจม. แต, จาก, กวา, เหต เหตของการ

กระท า ษษฐ. แหง, ของ, เมอ เจาของ สปตม. ใน, ใกล, ท, ครนเมอ, ในเพราะ, เหนอ, บน สถานทท า สมโพธน. แนะ, ดกอน, ขาแต ค าทกทาย

โครงสรางการแจกวภกต

การแจกวภกตนามศพทมองคประกอบ 2 สวนคอ นามศพท + วภกตนาม กอนการแจกวภกตตองดวานามศพทนนเปนการนตอะไร (อ อา อ อ อ อ ) เปนลงคอะไร (ปลลงค สตรลงค นปงสกลงค) จากนนน าไปประกอบกบ วภกตนาม (ปรถมา. – สมโพธน.) เมอประกอบแลว ค านามจะมความหมายเปลยนไปตามวภกตนน ๆ โครงสรางการแจกวภกตนามศพทมดงน

นามศพท + วภกตนาม = ค านาม

สนสกฤตขนตน 1

67

นามศพท อ การนต

อ การนต ในภาษาสนสกฤตม 2 ลงค คอปลลงค และนปงสกลงค เมอน า วภกตนามไปประกอบกบค านาม บางแหงจะมการเปลยนแปลงรปเนองจากการสนธ เพอใหการแจกวภกตนามศพทสะดวกและรวดเรวขน กอนการแจกวภกตใหลบสระทอยทายค านามกอน จากนนน าวภกตส าเรจรปนไปประกอบกบค านาม อ กำรนต ไดเลย

(1.1) วภกตส ำเรจรป อ กำรนต ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมำ. As! (A>) AaE Aas! (Aa>) as au ās (āḥ)

ทวตยำ. Am! AaE Aan!

am au ān (ān)

ตฤตยำ. @n Aa_yam! @es! (@e>) ena ābhyām ais (aiḥ)

จตรถ. Aay Aa_yam! @_ys! (@_y>) āya ābhyām ebhyas (ebhyaḥ)

ปญจม. Aat! Aa_yam! @_ys! (@_y>) āt ābhyām ebhyas (ebhyaḥ)

ษษฐ. ASy Ayaes! (Ayae>) Aanam!

asya ayos (ayoḥ) ānām

สปตม. @ Ayaes! (Ayae>) @;u

e ayos (ayoḥ) eṣu

สมโพธน. £ AaE Aas! (Aa>) - au ās (āḥ)

สนสกฤตขนตน 1

68

ตวอยางการแจกวภกตนามศพท

dev (เทวดา) เมอน าไปแจกวภกต ลบสระททายค าออกกอนคงเหลอ dev! จากนนน าไปประกอบกบวภกตส าเรจรป ดงตวอยาง

dev! + As! = devs! , dev> อนวาเทวดา (อ. เทวดา) dev + as = devas, devaḥ

dev! + AaE = devaE อนวาเทวดาทงสอง (อ.เทวดา ทส.) dev + au = devau

dev! + Aas! = devas! , deva> อนวาเทวดาทงหลาย (อ.เทวดา ท.) dev + ās = devās, devāḥ

dev! + Am! = devm! ซงเทวดา dev + am = devam

dev! + @n = deven ดวยเทวดา dev + ena = devena

dev! + Aay = devay แกเทวดา dev + āya = devāya

dev! + Aat! = devat! จากเทวดา dev + āt = devāt

dev! + ASy = devSy ของเทวดา dev + asya = devasya

dev! + @ = deve ในเทวดา dev + e = deve

สนสกฤตขนตน 1

69

กำรแจกวภกตนำมศพทและกำรแปล

ประถมำวภกต และทวตยำวภกต

• ประถมำ. ท าหนาทเปนประธาน แปลวา อนวา (อ.)

• ทวตยำ. ท าหนาทเปนกรรม แปลวา ซง, ส, ยง, สน, ตลอด, กะ

การแปลภาษาสนสกฤต ถาเปนเอกวจนะใหแปลตามค าแปลปกต ถาเปน ทววจนะใหเพม “ทงสอง” (ทส.) ตอทายค าแปล ถาเปนพหวจนะใหเพม “ทงหลาย” (ท.) ตอทายค าแปล เชน

dev> อนวาเทวดา

devaE อนวาเทวดาทงสอง (อ.เทวดา ทส.)

deva> อนวาเทวดาทงหลาย (อ.เทวดา ท.)

dev (เทวดำ)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมำ. dev> devaE deva>

devaḥ devau devāḥ

ทวตยำ. devm! devaE devan!

devam devau devān

สนสกฤตขนตน 1

70

ตวอยำงประโยค

dev> crit เทวดา ยอมไป

devaE kuÇ crt> เทวดา ทส. ยอมไป ทไหน

deva> tÇ criNt เทวดา ท. ยอมไป ทนน

Tvm! devm! AÇ p&CDis ทาน ยอมถาม ซงเทวดา ทน

yuvam! devaE kuÇ p&CDw> ทาน ทส. ยอมถาม ซงเทวดา ทส. ทไหน

yUym! devan! tÇ n p&CDw ทาน ท. ยอมไมถาม ซงเทวดา ท. ทนน

Ahm! devm! n pUjyaim ขาพเจา ยอมไมบชา ซงเทวดา

Aavam! devaE n pUjyav> ขาพเจา ทส. ยอมไมบชา ซงเทวดา ทส.

vym! Aip devan! n pUjyam> ขาพเจา ท. ยอมไมบชา ซงเทวดา ท.

ดวยเชนกน

ตฤตยำวภกต และจตรถวภกต

• ตฤตยำ. ท าหนาทเปนเครองชวยท าหรอสาเหต แปลวา ดวย, โดย, อน,

ตาม, เพราะ, ม, ดวยทง, กบ

• จตรถ. ท าหนาทเปนผรบ แปลวา แก, เพอ, ตอ

สนสกฤตขนตน 1

71

dev (เทวดำ)

วภกต เอก. ทว. พห.

ตฤตยำ. Deven deva_yam! devE>

devena devābhyām devaiḥ

จตรถ. Devay deva_yam! deve_y>

devāya devābhyām devebhyaḥ

ตวอยำงประโยค

pué;> pada_yam! gCDit บรษ ยอมไป ดวยเทา ทส.

hSta_yam! ASyis ทาน ยอมขวาง ดวยมอ ทส.

s> devay kuPyit เขา ยอมโกรธ ตอเทวดา

Aaharay tÇ gCDiNt เขา ท. ยอมไป ทนน เพออาหาร

ขอสงเกต: ตฤตยำวภกตนยมใชคกบอพยยศพท sh (พรอม, กบ) เชน

iz:yen sh Aaharm! oadis ทาน ยอมกน ซงอาหาร พรอมศษย

AacayeRn sh gCDiNt เขา ท. ยอมไป กบอาจารย

สนสกฤตขนตน 1

72

ปญจมวภกต และษษฐวภกต

• ปญจม. ท าหนาทบงบอกทมาหรอสาเหต แปลวา แต, จาก, กวา, เหต

• ษษฐ. ท าหนาทบงบอกความเปนเจาของ แปลวา แหง, ของ, เมอ

dev (เทวดำ)

วภกต เอก. ทว. พห.

ปญจม. devat! deva_yam! deve_y>

devāt devābhyām devebhyaḥ

ษษฐ. devSy devyae> devanam!

devasya devayoḥ devānām

ตวอยำงประโยค

n&pat! Aaharm! l-te เขา ยอมได ซงอาหาร จากพระเจาแผนดน

¢amat! cris ทาน ยอมไป จากหมบาน

AacayRSy rwa> -viNt รถ ท. ของอาจารย ยอมม

pué;Sy Añm! pu:yw ทาน ท. ยอมเลยง ซงมา ของบรษ

สนสกฤตขนตน 1

73

สปตมวภกต และสมโพธนประถมำวภกต

• สปตม. ท าหนาทบงบอกสถานทท า แปลวา ใน, ใกล, ท , ครนเมอ, ในเพราะ, เหนอ, บน

• สมโพธน. ท าหนาทเปนค ารองเรยก แปลวา แนะ, ดกอน, ขาแต

dev (เทวดำ)

วภกต เอก. ทว. พห.

สปตม. deve devyae> deve;u

deve devayoḥ deveṣu

สมโพธน. dev devaE deva>

deva devau devāḥ

ตวอยำงประโยค

n&p> àasade vsit พระเจาแผนดน ยอมอย ในปราสาท

kuKkura> rwe;u sIdiNt สนข ท. ยอมนง บนรถ ท.

dev, rwan! #CDam> ขาแตเทวดา, เรา ท. ยอมตองการ ซงรถ ท.

das, Aja> ïMyiNt แนะทาส, แพะ ท. ยอมออนเพลย

ดงทกลาวแลวในเบองตนวา เมอน าวภกตไปประกอบกบค านามการนตตาง ๆ จะมการเปลยนแปลงรปแตกตางกนไป ตอไปนจะเปนตวอยางการแจกวภกตนามศพท อ กำรนต ปลลงค ครบทกวภกตและวจนะ

สนสกฤตขนตน 1

74

ตวอยำงกำรแจกวภกต อ กำรนต ปลลงค

dev (เทวดำ)

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมำ. dev> devaE deva>

devaḥ devau devāḥ

ทวตยำ. devm! devaE devan!

devam devau devān

ตฤตยำ. deven deva_yam! devE>

devena devābhyām devaiḥ

จตรถ. devay deva_yam! deve_y>

devāya devābhyām devebhyaḥ

ปญจม. devat! deva_yam! deve_y>

devāt devābhyām devebhyaḥ

ษษฐ. devSy devyae> devanam!

devasya devayoḥ devānām

สปตม. deve devyae> deve;u

deve devayoḥ devesu

สมโพธน. dev devaE deva>

deva devau devāḥ

สนสกฤตขนตน 1

75

นำมศพท อ กำรนต ปลลงค

Aj (แพะ) Aakaz (ทองฟา) AacayR (อาจารย)

Aahar (อาหาร) Aaedn (ขาวสก) AaE;x (ยา, โอสถ)

kuKkur (สนข) kay (กาย, รางกาย) kaep (ความโกรธ)

gaepal (คนเลยงวว) caer (โจร) jn (ชน, ประชาชน)

jnk (พอ, บดา) tl (พน, พนดน) dNt (ฟน, เขยว)

dujRn (ทรชน) xUtR (คนเจาเลห) n&p (พระเจาแผนดน)

pué; (บรษ) àasad (ปราสาท) äaü[ (พราหมณ)

rw (รถ) laek (โลก) vx (นายพราน)

Vyaº (เสอ, พยคฆ) iz:y (ศษย) sUyR (พระอาทตย)

Sten (ขโมย)

อพยยศพทบางตว

อพยยศพท คอศพทประเภทหนงทไม เปลยนแปลงดวยการแจกวภกต สามารถน าไปใชในประโยคไดทนท เชน

sh (พรอม, กบ) va (หรอ)

c (ดวย, และ) bih (ภายนอก, ขางนอก)

píat! (ขางหลง) %pir (เหนอ, เบองบน)

Ax> (ใต, เบองลาง)

สนสกฤตขนตน 1

76

(1.2)

วภกตส ำเรจรป อ กำรนต นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมำ. Am! @ Aain

am e āni

ทวตยำ. Am! @ Aain

am e āni

ตฤตยำ. @n Aa_yam! @es! (@e>) ena ābhyām ais (aiḥ)

จตรถ. Aay Aa_yam! @_ys! (@_y>) āya ābhyām ebhyas (ebhyaḥ)

ปญจม. Aat! Aa_yam! @_ys! (@_y>) āt ābhyām ebhyas (ebhyaḥ)

ษษฐ. ASy Ayaes! (Ayae>) Aanam!

asya ayos (ayoḥ) ānām

สปตม. @ Ayaes! (Ayae>) @;u

e ayos (ayoḥ) eṣu

สมโพธน. £ @ Aain

- e āni

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา. เอก. ทว. พห. ทวตยา. ทว.พห. และ สมโพธน. ทว.พห.

สนสกฤตขนตน 1

77

ตวอยำงกำรแจกวภกต อ กำรนต นปงสกลงค

)l (ผลไม)

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมำ. )lm! )le )lain

phalam phale phalāni

ทวตยำ. )lm! )le )lain

phalam phale phalāni

ตฤตยำ. )len )la_yam! )lE>

phalena phalābhyām phalaiḥ

จตรถ. )lay )la_yam! )le_y>

phalāya phalābhyām phalebhyaḥ

ปญจม. )lat! )la_yam! )le_y>

phalāt phalābhyām phalebhyaḥ

ษษฐ. )lSy )lyae> )lanam!

phalsya phalyoḥ phalānām

สปตม. )le )lyae> )le;u

phale phalyoḥ phalesu

สมโพธน. )l )le )lain

phala phale phalāni

สนสกฤตขนตน 1

78

นำมศพท อ กำรนต นปงสกลงค

A{f (ไข) Aaè (มะมวง) kayR (การงาน)

c³ (ลอ, จกร) jIvn (ชวต) }an (ความร)

t&[ (หญา) du>o (ทกข) xaNy (ธญญพช)

neÇ (ตา) pÇ (ใบไม) pap (บาป, ความชว)

pu{y (บญ, ความด) pu:p (ดอกไม) puStk (หนงสอ)

mNÇ (มนต) mr[ (ความตาย) imÇ (เพอน, มตร)

vcn (ค าพด) vn (ปา) v;R (ฝน)

vSÇ (ผา) zrIr (รางกาย, สรระ) sTy (ความจรง)

suo (ความสข) suv[R (ทอง)

ตวอยำงประโยค

vne )lain c pu:pain pZyaim

เรา ยอมเหน ซงผลไม ท. และซงดอกไม ท. ในปา

Añm! va kuKkurm! r]is

ทาน ยอมรกษา ซงมาหรอสนข

sUyR> idva va saym! dIPyte

พระอาทตย ยอมสองแสง ตอนกลางวนหรอตอนเยน

àitidnm! sUyRm! c cNÔm! c pZyam

เรา ท. ยอมเหน ซงพระอาทตย และซงพระจนทร ทกวน

สนสกฤตขนตน 1

79

การใชอพยยศพท

c (ดวย, และ)

เปนค าเชอมระหวางค าหรอระหวางประโยค ถาเชอมค าจะวางหลงค าหรอระหวางค ากได ถาเชอมประโยคจะวางไวระหวางประโยคหรอทายประโยค กได เชน

ควบศพท AacayR> c iz:y> c gCDt> หรอ AacayR> c iz:y> gCDt>

อาจารยดวย ศษยดวย ยอมไป หรอ อาจารยและศษย ยอมไป

ควบประโยค AacayR> gCDit c iz:y> AagCDit c หรอ

AacayR> gCDit c iz:y> AagCDit

อาจารย ยอมไปดวย ศษย ยอมมาดวย หรอ อาจารย ยอมไป และศษย ยอมมา

va (หรอ)

เปนค าถาม ใชเชอมค าหรอประโยคกได ถาเชอมค าจะวางหลงค าหรอระหวางค ากได ถาเชอมประโยคจะวางไวระหวางประโยคหรอทายประโยคกได เชน

ควบศพท Añ> va kuKkur> va oadit หรอ Añ> va kuKkur> oadit

มาหรอสนข ยอมกน

สนสกฤตขนตน 1

80

ควบประโยค Añ> AagCDit va Añ> gCDit va หรอ

Añ> AagCDit va Añ> gCDit

มา ยอมมา หรอ มายอมไป

bih> (ภำยนอก, ขำงนอก)

นยมใชคกบปญจมวภกต เชน

¢amat! bih> ภายนอกจากหมบาน

píat! (ขำงหลง)

นยมใชคกบษษฐวภกต เชน

g&hSy píat! ขางหลงแหงเรอน

%pir (เหนอ, เบองบน)

นยมใชคกบษษฐวภกต เชน

mexSy %pir เบองบนแหงเมฆ

Ax> (ใต, เบองลำง)

นยมใชคกบษษฐวภกต เชน

t&[Sy Ax> เบองลางแหงหญา

สนสกฤตขนตน 1

81

แบบฝกหดทายบท

1. จงท าประโยคใหสมบรณ โดยใชค านามทก าหนดให

__________ jyit n&p (ปล.) พระเจาแผนดน

__________ xavt> Añ (ปล.) มา

__________ vdiNt jn (ปล.) ชน, ประชาชน

__________ r]is g&h (นปง.) บาน, เรอน

__________ pZyam> neÇ (นปง.) นยนตา, ตา

2. จงแปลเปนภาษาไทย

jna> n&pm! pUjyiNt ……………….......................................

jnk> AZven gCDit ……………….......................................

tÇ p&CDis ……………….......................................

caer> kwm! luMpit ……………….......................................

AÇ s&jaim ……………….......................................

สนสกฤตขนตน 1

82

3. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

โจร ท. ยอมปลน ซงบรษ ท. ……………….......................................

ดวงอาทตย ยอมไป ในอากาศ ……………….......................................

เสอโครง ยอมกน ซงแพะ ท. ……………….......................................

ศษย ท. ยอมไหว ซงอาจารย ……………….......................................

พราหมณ ยอมบวงสรวง ดวยแพะ……………….......................................

83

บทท 5 วภกต l'! (laṅ)

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. ประกอบกรยาวภกต ลง 2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา 1. การสรางรปกรยาอดตกาล 2. วภกต l'! (laṅ)

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

วภกต l'! (laṅ)

วภกตหมวดนจดเปนอดตกาล แปลวา ...แลว เมอประกอบเปนกรยาจะม ค าแปลเหลานปรากฎอย เชน ไปแลว มาแลว กนแลว นอนแลว เปนตน บงบอกการกระท าหรอเหตการณท เกดขนในอดต ธาตทง 4 หมวดทใชประกอบรปกรยาในกลมสารวธาตกะ กลมท 1 ไดแก หมวดท 1, 6, 4 และ 10 มวธการประกอบกรยาอดตกาลเหมอนกบปจจบนกาล ตางเพยงวภกตท

น ามาประกอบเทานน วภกตทเปนรปอดตกาลชอวา l'! (laṅ) มรปวภกต

ดงน

สนสกฤตขนตน 1

84

l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense)

แปลวา .....แลว

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. t! tam! An! t #tam! ANt

t tām an ta itām anta

มธยม. s! tm! t wa> #wam! Xvm!

s tam ta thaḥ ithām dhvam

อตตม. Am! v m # vih mih

am va ma i vahi mahi

หลกเกณฑทวไปในการประกอบกรยา

การประกอบกรยาอดตกาลใชวธเดยวกบปจจบนกาลคอใชหลกเกณฑทวไปของการประกอบกรยาในกลมสารวธาตกะ กลมท 1 กลาวคอ

- กอนเตมวภกตทขนตนดวยสระ A (a) เชน An! (an) ANt (anta) เปนตน ใหลบสระ A (a) ทอยทายสดของเคากรยากอนเตมวภกตเสมอ (เคากรยาคอธาตและปจจยรวมกน)

- กอนเตมวภกตทขนตนดวย v (va) m (ma) จะยดเสยงสระ A (a)

ทอยทายสดของเคากรยาให เปนเสยงยาวคอ Aa (ā) กอนเตม

วภกตเสมอ

สนสกฤตขนตน 1

85

ตางกนเพยงเลกนอยคอตองเพม A (a) หนาธาตเทานน การประกอบกรยา มโครงสรางดงน

A + ธาต + ปจจยประจ าหมวด + วภกต l'! = กรยากรรตวาจก

ตวอยางการประกอบกรยา

A + oad! (1) + A + t! = Aoadt! (เขา) กนแลว a + khād + a + t = akhādat

A + k«;! (6) + A + tam! = Ak«;tam! (เขา ทส.) ไถแลว a + kṛṣ + a + tām = akṛṣatām

A + yux! (4) + y + An! = AyuXyn! (เขา ท.) รบแลว a + yudh + y + an = ayudhyan

การประกอบ A (a) กบธาตทขนตนดวยสระ

ในกรณทธาตขนตนดวยสระ เมอจะเตม A (a) หนาธาต ใหเปลยนสระเปนขนวฤทธกอน แลวน าไปประกอบกบปจจยประจ าหมวดและวภกตตอไป เชน

A + #CD! →@eCD! + A + t! = @eCDt! (เขา) ตองการแลว a + icch→ aicch + a + t = aicchat

A + As! →Aas! + y + t! = AaSyt! (เขา) ขวางแลว a + as→ ās + ya + t = āsyat

สนสกฤตขนตน 1

86

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 1

cr! 1 (ป.) (เทยวไป)

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. Acrt! Acrtam! Acrn!

acarat acaratām acaran

มธยม. Acr> Acrtm! Acrt

acaraḥ acaratam acarata

อตตม. Acrm! Acrav Acram

acaram acarāva acarāma

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 6

ilo! (6 ป.) เขยน

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. Ailot! Ailotam! Ailon!

alikhat alikhatām alikhan

มธยม. Ailo> Ailotm! Ailot

alikhaḥ alikhatam alikhata

อตตม. Ailom! Ailoav Ailoam

alikham alikhāva alikhāma

สนสกฤตขนตน 1

87

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 4

iõh! (4 ป.) รก

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. Aiõýt! Aiõýtam! Aiõýn!

asnihyat asnihyatām asnihyan

มธยม. Aiõý> Aiõýtm! Aiõýt

asnihyaḥ asnihyatam asnihyata

อตตม. Aiõým! Aiõýav Aiõýam

asnihyam asnihyāva asnihyāma

ตวอยางการประกอบธาตหมวดท 10

pIf! (10 อ.) เบยดเบยน

บรษ ปรสไมบท

เอก. ทว. พห.

ประถม. ApIfyt! ApIfytam! ApIfyn!

apīḍayat apīḍayatām apīḍayan

มธยม. ApIfy> ApIfytm! ApIfyt

apīḍayaḥ apīḍayatam apīḍayata

อตตม. ApIfym! ApIfyav ApIfyam

apīḍayam apīḍayāva apīḍayāma

สนสกฤตขนตน 1

88

อพยยศพทบางตว อพยยศพท คอศพทประเภทหนงทไมตองผน คงรปเดมตลอด น าไปใชในประโยคไดทนท เชน

kda (เมอไร) yda (ในกาลใด, เมอใด)

tda (ในกาลนน, เมอนน) sda (ทกเมอ)

àitidnm! (ทกวน) àatr!! (ตอนเชา, เวลาเชา)

idva (ตอนกลางวน) saym! (ตอนเยน, เวลาเยน)

ý> (วานน, เมอวาน) A* (วนน)

ñ> (วนพรงน) prñ> (วนมะรน)

ตวอยางประโยค DaÇa> àatr!! iv*alym! AgCDn! นกเรยน ท. ไปแลว สโรงเรยน ตอนเชา

nra> ý> ¢amm! AgCDn! คน ท. มาแลว สหมบาน เมอวาน

AZv> idva ngrm! Axavt! มา วงไปแลว สเมอง ตอนกลางวน

caer> A* ¢ame Avst! โจร อยแลว ในหมบาน วนน

vne àitidnm! caeran! ApZyam เรา ท. เหนแลว ซงโจร ท. ในปา ทกวน

สนสกฤตขนตน 1

89

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

)lain tle Aptn!

………….......................................................................................... AacayR> AÇ pué;m! Avdt!

………….......................................................................................... Vyaº> yÇ Ajm! Aoadt!

………….......................................................................................... pué;a> àasade A³Ifn!

………….......................................................................................... sUyR> Aakaze AgCDt!

…………..........................................................................................

2. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

โจร ท. ปลนแลว ซงศษย ท. ของพราหมณ ………………..………………………............................................................

เรา ท. เหนแลว ซงดวงอาทตย ในอากาศ ………………..………………………............................................................

ทาน หงแลว ซงขาวสก ท. เพอศษย ท. ………………..………………………............................................................ อาจารย ยกยองแลว ซงศษย ท. ทน ………………..………………………............................................................ แพะ ไดรบแลว ซงชวต จากพราหมณ ………………..………………………............................................................

90

บทท 6 นามศพท อา การนต

วตถประสงค

นกศกษาสามารถ

1. แจกวภกต อา การนต

2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา

1. การแจกวภกต อา การนต

2. พยญชนะสนธ ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

การแจก อา การนต

การนตทมเฉพาะสตรลงค ไดแก อา อ และ อ การนต (บางต ารากลาววามใน

ปลลงคดวย ในทนยดตามแนวของหนงสอ Sanskrit Manual) และจะ

กลาวเฉพาะ อา การนตกอน เพอใหการแจกวภกตงายและสะดวกขนกอน

การแจกวภกตใหลบสระทอยทายค านามกอน จากนนน าวภกตส าเรจรปนไป

ประกอบกบค านามไดเลย

สนสกฤตขนตน 1

91

วภกตส าเรจรป อา การนต สตรลงค วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. Aa @ Aas! (Aa>)

ā e ās (āḥ)

ทวตยา. Aam! @ Aas! (Aa>)

ām e ās (āḥ)

ตฤตยา. Aya Aa_yam! Aai-> (Aai->)

ayā ābhyām ābhis (ābhiḥ)

จตรถ. AayE Aa_yam! Aa_y> (Aa_y>)

āyai ābhyām ābhyas (ābhyaḥ)

ปญจม. Aaya> (Aaya>) Aa_yam! Aa_y> (Aa_y>)

āyās (āyāḥ) ābhyām ābhyas (ābhyaḥ)

ษษฐ. Aaya> (Aaya>) Ayaes! (Ayae>) Aanam!

āyās (āyāḥ) ayos (ayoḥ) ānām

สปตม. Aayam! Ayaes! (Ayae>) Aasuu

āyām ayos (ayoḥ) āsu

สมโพธน. @ @ Aas! (Aa>)

e e ās (āḥ)

สนสกฤตขนตน 1

92

ตวอยางการแจกวภกต อา การนต สตรลงค

sena (กองทพ)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. sena sene sena>

senā sene senāḥ

ทวตยา. senam! sene sena>

senām sene senāḥ

ตฤตยา. senya sena_yam! senai->

senayā senābhyām senābhiḥ

จตรถ. senayE sena_yam! sena_y>

senāyai senābhyām senābhyaḥ

ปญจม. senaya> sena_yam! sena_y>

senāyāḥ senābhyām senābhyaḥ

ษษฐ. senaya> senyae> senanam!

senāyāḥ senayoḥ senānām

สปตม. senayam! senyae> senasuu

senāyām senayoḥ senāsu

สมโพธน. sene sene sena>

sene sene senāḥ

สนสกฤตขนตน 1

93

นามศพท อา การนต สตรลงค

Aa}a (ค าสง) Aaza (ความหวง) kwa (เรองราว)

kNya (สาวนอย) kaNta (หญงสาว) ké[a (ความกรณา)

g¼a (แมน าคงคา) Daya (รม, เงา) jra (ความชรา, แก)

tara (ดาว) dya (ความสงสาร) xra (แผนดน)

inza (กลางคน) àawRna (ความปรารถนา) -ayaR (ภรรยา)

-a;a (ภาษา) mi]ka (แมลงวน) mihla (ผหญง)

mala (พวงดอกไม) lJja (ความละอาย) llna (หญงสาว)

iv*a (ความร) rWya (ทาง, หนทาง) z»a (ความสงสย)

zae-a (ความงาม) s<Xya (พลบค า, เวลาเยน) sena (กองทพ)

ymuna (แมน ายมนา) lta (เถาวลย) àja (ประชาชน)

ตวอยางประโยค

mnv> àitidnm! Aazya jIviNt

มนษย ท. ยอมมชวตอย ดวยความหวง ทกวน

llna s<Xyayam! xenU> ApZyt!

หญงสาว เหนแลว ซงแมโค ท. ในเวลาเยน

-ayaR> sda zae-am! @eCDn!

ภรรยา ท. ตองการแลว ซงความงาม ทกเมอ

สนสกฤตขนตน 1

94

llna rWyayam! n gCDit

หญงสาว ยอมไมไป ในหนทาง

jna> kuÇ -ayaRm! Avdn!

ชน ท. กลาวแลว กะภรรยา ทไหน

bal> àitidnm! iv*am! Sp&hyit

เดก ยอมปรารถนา ซงความร ทกวน

neÇe sda zae-a> pZyt>

ดวงตา ทส. ยอมเหน ซงความงาม ท. ทกเมอ

n&p> sda àja> r]it

พระราชา ยอมรกษา ซงประชาชน ท. ทกเมอ

kaNta> àitidnm! suoen jIviNt

หญงสาว ท. ยอมมชวตอย ดวยความสข ทกวน

lta> Aip pada_yam! xaviNt

หญงสาว ท. ยอมวง ดวยเทา ทส. ดวยเชนกน

llna ý> n&pSy kwam! vdit

หญงสาว ยอมกลาว ซงเรองราว ของพระราชา เมอวาน

สนสกฤตขนตน 1

95

พยญชนะสนธ

พยญชนะสนธ คอการสนธระหวางพยญชนะกบพยญชนะ พยญชนะทพบบอยในการประกอบสนธคอ

พยญชนะ t! (t)

• t! (t) อยหนา ตามดวยสระหรอพยญชนะโฆษะ เปลยนเปน d! (d)

• t! (t) อยหนา ตามดวยพยญชนะทสดวรรค เปลยนเปน พยญชนะ

ทสดวรรค หรอ d! (d)

• นอกจากนยงเปลยนเปนรปอนได ภายใตกฎเดยวกนน เชน

tt! + c³m! = tCc³m! tat + cakram = taccakram

tt! + DÇm! = tCDÇm! tat + chatram = tacchatram

tt! + ïuTva = tCïuTva tat + śrutvā = tacśrutvā

tt! + jlm! = tJjlm! tat + jalam = tajjalam

พยญชนะ n! (n)

• n! (n) อยหนา ตามดวยสระ ใหซอน n! (n) • n! (n) อยหนา ตามดวยพยญชนะอโฆษะ ใหเปลยน n! (n) เปน

อนสวาระ แลวซอน z! ;! s! (ś ṣ s) หนาพยญชนะทตามมาใน

ฐานของตน

สนสกฤตขนตน 1

96

• พยญชนะ n! (n) จะเปลยนเปน [! (ṇ) ตองมองคประกอบตอไปน

- ในค านนจะตองมอกษร \ § r! ;! (ṛ ṝ r ṣ ) ตวใดตวหนงหรอ

ทงหมดกได อยหนา n! (n)

- ระหวาง \ § r! ;! (ṛ ṝ r ṣ ) กบ n! (n) มพยญชนะคนกตว

กได ยกเวนพยญชนะวรรค จ ฏ ต และพยญชนะ ล ศ ส - หลงพยญชนะ n! (n) ตามตดดวยสระหรอพยญชนะ น ม ว ย

ตารางสรปการเปลยน n! (n) เปน [! (ṇ)

อกษรหนา ตามดวย \ § r! ;!

(ṛ ṝ r ṣ ) (ตวใดตวหนง)

ยกเวนพยญชนะวรรค จ ฏ ต และพยญชนะ ล ศ ส

น สระ หรอ น ม ว ย

ตวอยางการเปลยน n! (n) เปน [! (ṇ) pi]n> → pi][> pakṣinaḥ → pakṣiṇaḥ (ปรถมา. เอก.)

¢amen → ¢ame[ grāmena → grāmeṇa (ตฤตยา. เอก.)

éÔen → éÔe[ rudrena → rudreṇa (ตฤตยา. เอก.)

พยญชนะ s! (s) s! (s) จะเปลยนเปน ;! (ṣ) เมอพยญชนะหนาประกอบดวยสระอนทไมใช

A (a) หรอ Aa (ā) เชน nre + su = nre;u nare + su = nareṣu (สปตม. พห.)

สนสกฤตขนตน 1

97

ขอสงเกต • ค าทลงทายดวยวสรรคะ ใชกฎเดยวกบ A> (aḥ) เชน

%> ^> Aae> AaE> @e> (uḥ ūḥ oḥ auḥ eḥ)

• วสรรคะทอยหนาพยญชนะ z! ;! s! (ś ṣ s) อาจเปลยนเปน

z! ;! s! (ś ṣ s) ไดบาง เชน

hir> + iz:ym! = hir> iz:ym ! หรอ hirz!iz:ym!

hariḥ + śiṣyam = hariḥ śiṣyam หรอ hariśśiṣyam

• n! z! (n ś) อาจเปลยนเปน |! D! (ñ ch) หรอ |! z! (ñ ś) กได เชน

devan! + zÇUn! = devaÁDÇUn! หรอ devaÁzÇUn! devān + śatrūn = devāñchatrūn หรอ devāñśatrūn

• n! l! (n l) อาจเปลยนเปน < l! (ṃ l) หรอ l! l! (l l) กได เชน

devan! + laek> = deva< laek> หรอ devaLlaek> devān + lokaḥ = devāṃ lokaḥ หรอ devāllokaḥ

การสนธพยญชนะอน ๆ สามารถดไดจากตารางส าเรจรปในตารางตอไปน

สนสกฤตขนตน 1

98

ตารางส าเรจรปพยญชนะสนธ (เทวนาคร) 1

พยญชนะหนา พยญชนะหลง A B C D E F G H I J K

k! q! t! p! '! m! n! A> Aa> #> $>

k! q! t! p! '! A< n! A> Aa> #> $> k! , o! , p! , )! , ;! , s! 1

k! q! c! p! '! A< |! A> Aa> #> $> z! , (z! →D! ) 2

k! q! c! p! '! A< A<z! Az! Aaz! #z! $z! c! , D! 3

k! q! q! p! '! A< A<;! A;! Aa;! #;! $;! q! , Q! 4

k! q! t! p! '! A< A<s! As! Aas! #s! $s! t! , w! 5

g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa $ $ r! 6

g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa #r! $r!

g! , "! , d! , x! ,

b! , -! , y! , v!

7

g! f! j! b! '! A< |! Aae Aa #r! $r! j!, H! 8

g! f! f! b! '! A< [! Aae Aa #r! $r! f! , F! 9

g! f! l! b! '! A< A< Aae Aa #r! $r! l! 10

g! f! d! b! '! A< n! Aae Aa #r! $r! h! (h!→"! , F! , f!, -!) 11

'! [! n! m! '! A< n! Aae Aa #r! $r! n! , m! 12

g! f! d! b! '! m! n! Aae Aa #r! $r! A (A →=) 13

g! f! d! b! '! m! n! A Aa #r! $r! สระทกตว (ยกเวน A) 14

1 ดดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi: Motilal

Banarasidass Publishers, 2006) หนา 74.

สนสกฤตขนตน 1

99

ตารางส าเรจรปพยญชนะสนธ (โรมน) 2

พยญชนะหนา พยญชนะหลง

A B C D E F G H I J K

k ṭ t p ṅ m n aḥ āḥ iḥ īḥ

k ṭ t p ṅ ṃ n aḥ āḥ iḥ īḥ k, kh, p, ph, ṣ, s 1

k ṭ c p ṅ ṃ ñ aḥ āḥ iḥ īḥ ś, (ṣ→ch)

2

k ṭ c p ṅ ṃ ṃṣ aś āś iś īś c, ch 3

k ṭ ṭ p ṅ ṃ ṃṣ aṣ āṣ iṣ īṣ ṭ, ṭh 4

k ṭ t p ṅ ṃ ṃs as ās is īs t, th 5

g ḍ d b ṅ ṃ n o ā ī ī r 6

g ḍ d b ṅ ṃ n o ā ir īr g, gh, d, dh,

b, bh, y, v 7

g ḍ j b ṅ ṃ ñ o ā ir īr j, jh 8

g ḍ d b ṅ ṃ ṇ o ā ir īr ḍ, ḍh 9

g ḍ l b ṅ ṃ ṃ o ā ir īr l 10

g ḍ d b ṅ ṃ n o ā ir īr h (h→dh, ḍh, ḍ, bh) 11

ṅ ṇ n m ṅ ṃ n o ā ir īr n, m 12

g ḍ d b ṅ m n o ā ir īr a (a→-) 13

g ḍ d b ṅ m n a ā ir īr สระทกตว (ยกเวน a) 14

2 ดดแปลงจาก Roderick S. Buckneli. Sanskrit Manual (Delhi: Motilal

Banarasidass Publishers, 2006) หนา 74.

สนสกฤตขนตน 1

100

หมายเหต

1) A-K คอพยญชนะทายของค าหนา (พยญชนะหนา) 2) 1-14 คอพยญชนะหนาของค าหลง (พยญชนะหลง) 3) นอกจากสระในตวอยางแลววสรรคะทตามหลงสระอนๆ กใชกฎเกณฑ

เดยวกนน เชน %> ^> @> @e> Aae> AaE> (uḥ, ūḥ, eḥ, aiḥ, oḥ, auḥ)

ตวอยางการใชตารางสนธ

ตารางจะแบงออกเปน 2 สวนคอ พยญชนะหนาและพยญชนะหลง พยญชนะหนาแทนดวยอกษรภาษาองกฤษในคอลมน A-K พยญชนะหลงแทนดวยตวเลขในแถวท 1-14 เมอตองการทราบผลลพธของการสนธ ใหดชองพยญชนะหนากอนวาอย ในคอลมนไหน (A-K) จากนนมองหาพยญชนะหลงวาอยแถวทเทาไหร (1-14) จดทตดกนระหวางพยญชนะหนาและพยญชนะหลงคอ “ผลลพธของสนธ” ตวอยางเชน

เราอยากทราบวา k ! (k) สนธกบ g! (g) จะเปนพยญชนะอะไร?

เมอท าตามขนตอนจะพบวาพยญชนะ k ! (k) อยในคอลมน A และ

พยญชนะ g! (g) อยในแถวท 7 จดทตดกนกคอ g! (g) ดงนน

k ! + g! = g! (k + g = g)

พยญชนะอน ๆ พงเปรยบเทยบกบตวอยางน

สนสกฤตขนตน 1

101

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

jna> -ayaRm! pUjyiNt

………….......................................................................................... Sten> mala> caeryit

………….......................................................................................... n&pSy kwam! p&CDis

………….......................................................................................... g¼ayam! llnam! luMpit

………….......................................................................................... lta> zae-m! #CDiNt

…………..........................................................................................

2. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

โจร ท. ยอมปลน ซงสาวนอย ท. ………………..………………………........................................................... ดวงดาว ท. ยอมไป ในอากาศ ………………..………………………........................................................... ทาน ทส. ยอมเลน ทแมน าคงคา ………………..………………………...................................................... หญงสาว ท. ยอมแสวงหา ซงความงาม ………………..………………………...........................................................พราหมณ ยอมบวงสรวง ดวยพวงดอกไม ท. ………………..………………………...........................................................

102

บทท 7 นามศพท อ การนต

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกวภกต อ การนต 2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา 1. นามศพท อ การนต 2. การแจกวภกต อ การนต ปลลงค 3. การแจกวภกต อ การนต นปงสกลงค 4. การแจกวภกต อ การนต สตรลงค 5. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

นามศพท อ การนต

อ การนต ในภาษาสนสกฤตมครบทง 3 ลงค เมอน าวภกตนามไปประกอบ

กบค านาม บางแหงจะมการเปลยนแปลงรปเนองจากการสนธ กอนการแจก

วภกตใหลบสระทอยทายค านามกอน จากนนน าวภกตส าเรจรปนไปประกอบ

กบค านาม อ การนต ไดเลย

สนสกฤตขนตน 1

103

วภกตส าเรจรป อ การนต ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. #s! (#>) $ Ays! (Ay>)

is (iḥ) ī ayas (ayaḥ)

ทวตยา. #m! $ $n!

im ī īn

ตฤตยา. #na #_yam! #i-s! (#i->)

inā ibhyām ibhis (ibhiḥ)

จตรถ. Aye #_yam! #_y> (#_y>)

aye ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ปญจม. @s! (@>) #_yam! #_y> (#_y>)

es (eḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ษษฐ. @s! (@>) yaes! (yae>) $nam!

es (eḥ) yos (yoḥ) īnām

สปตม. AaE yaes! (yae>) #;uu

au yos (yoḥ) iṣu

สมโพธน. @ $ Ays! (Ay>)

e ī ayas (ayaḥ)

สนสกฤตขนตน 1

104

ตวอยางการแจกวภกต อ การนต ปลลงค

muin (ผร, มน)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. muin> munI muny>

muniḥ munī munayaḥ

ทวตยา. muinm! munI munIn!

munim munī munīn

ตฤตยา. muinna muin_yam! muini->

muninā munibhyām munibhiḥ

จตรถ. munye muin_yam! muin_y>

munaye munibhyām munibhyaḥ

ปญจม. mune> muin_yam! muin_y>

muneḥ munibhyām munibhyaḥ

ษษฐ. mune> muNyae> munInam!

muneḥ munyoḥ munīnām

สปตม. munaE muNyae> muin;u

munau munyoḥ muniṣu

สมโพธน. mune munI muny>

mune munī munayaḥ

สนสกฤตขนตน 1

105

นามศพท อ การนต ปลลงค

AiGn (ไฟ, เทพอคน) Aitiw (แขก, ผมาเยอน) Air (ขาศก, ศตร)

Ais (ดาบ) Aih (ง) Ail (ผง)

%dix (ทะเล) \i; (ฤาษ) kip (ลง)

kiv (กว) igir (ภเขา) g&hpit (เจาบาน)

jlix (ทะเล) inix (ขมทรพย) n&pit (พระราชา)

pai[ (ฝามอ) -Upit (พระเจาแผนดน) mi[ (แกวมณ)

muin (ผร, มน) riv (พระอาทตย) riZm (รศม, แสง)

Vyaix (โรค) sariw (คนขบรถ, สารถ) senapit (เสนาบด)

ตวอยางประโยค

n&p> Airm! Ajyt! พระเจาแผนดน ชนะแลว ซงขาศก

sariw> m[I Sp&hyit คนขบรถ ยอมปรารถนา ซงแกวมณ ทส.

jlxaE jlm! zu:yit น า ในทะเล ยอมแหง

kve> xnain nZyiNt ทรพย ท. ของกว ยอมพนาศ

-Upte> Ary> AagCDiNt ศตร ท. ของพระราชา ยอมมา

สนสกฤตขนตน 1

106

วภกตส าเรจรป อ การนต นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมา. # #nI $in

i inī īni

ทวตยา. # #nI $in

i inī īni

ตฤตยา. #na #_yam! #i-s! (#i->)

inā ibhyām ibhis (ibhiḥ)

จตรถ. #ne #_yam! #_y> (#_y>)

ine ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ปญจม. #ns! (#n>) #_yam! #_y> (#_y>)

inas (inaḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ษษฐ. #ns! (#n>) #naes! (#nae>) $nam!

inas (inaḥ) inos (inoḥ) īnām

สปตม. #in #naes! (#nae>) #;uu

ini inos (inoḥ) iṣu

สมโพธน. #, @ #nI $in

i, e inī īni

ขอสงเกต

ตางจากปลลงคเลกนอยเฉพาะ ประถมา. และทวตยา. เอก. ทว. พห.

จตรถ.- สปตม. เอก. สมโพธน. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

107

ตวอยางการแจกวภกต อ การนต นปงสกลงค

vair (นา)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. vair vair[I varIi[

vāri vāriṇī vārīṇi

ทวตยา. vair vair[I varIi[

vāri vāriṇī vārīṇi

ตฤตยา. vair[a vair_yam! vairi->

vāriṇā vāribhyām vāribhiḥ

จตรถ. vair[e vair_yam! vair_y>

vāriṇe vāribhyām vāribhyaḥ

ปญจม. vair[> vair_yam! vair_y>

vāriṇaḥ vāribhyām vāribhyaḥ

ษษฐ. vair[> vair[ae> varI[am!

vāriṇaḥ vāriṇoḥ vārīṇām

สปตม. vairi[ vair[ae> vair;u

vāriṇi vāriṇoḥ vāriṣu

สมโพธน. vair, vare vair[I varIi[

vāri, vāre vāriṇī vārīṇi

สนสกฤตขนตน 1

108

นามศพท อ การนต นปงสกลงค

Ai] (นยนตา) ASiw (กระดก) dix (นมสม)

vair (น า) siKw (ขาออน)

ตวอยางประโยค

vair[a hStaE ]lyit

เขา ยอมลาง ซงมอ ทส. ดวยน า

Sten> dxIin Acaeryt!

ขโมย ลกแลว ซงนมสม ท.

Vyaxy> Ai][I pIfyiNt

โรคภย ท. ยอมเบยดเบยน ซงนยนตา ทส.

igraE ASiw laekyam>

เรา ท. ยอมมองด ซงกระดก บนภเขา

Aitiw> g&he dxIin Aoadt!

แขก กนแลว ซงนมสม ท. ในเรอน

สนสกฤตขนตน 1

109

วภกตส าเรจรป อ การนต สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. #s! (#>) $ Ays! (Ay>)

is (iḥ) ī ayas (ayaḥ)

ทวตยา. #m! $ $s! ($>)

im ī īs (īḥ)

ตฤตยา. ya #_yam! #i-s! (#i->)

yā ibhyām ibhis (ibhiḥ)

จตรถ. Aye, yE #_yam! #_y> (#_y>)

aye, yai ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ปญจม. @s! , yas! (@>, ya>) #_yam! #_y> (#_y>)

es, yās (eḥ, yāḥ) ibhyām ibhyas (ibhyaḥ)

ษษฐ. @s! , yas! (@>, ya>) yaes! (yae>) $nam!

es, yās (eḥ, yāḥ) yos (yoḥ) īnām

สปตม. AaE, yam! yaes! (yae>) #;uu

au, yām yos (yoḥ) iṣu

สมโพธน. @ $ Ays! (Ay>)

e ī ayas (ayaḥ)

ขอสงเกต

ตางจากปลลงคเลกนอยเฉพาะทวตยา. พห. และ ตฤตยา.-สปตม. เอก.

สนสกฤตขนตน 1

110

ตวอยางการแจกวภกต อ การนต สตรลงค

mit (ความร)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. mit> mtI mty>

matiḥ matī matayaḥ

ทวตยา. mitm! mtI mtI>

matim matī matīḥ

ตฤตยา. mTya mit_yam! miti->

matyā matibhyām matibhiḥ

จตรถ. mtye , mTyE mit_yam! mit_y>

mataye, matyai matibhyām matibhyaḥ

ปญจม. mte> , mTya> mit_yam! mit_y>

mateḥ, matyāḥ matibhyām matibhyaḥ

ษษฐ. mte> , mTya> mTyae> mtInam!

mateḥ, matyāḥ matyoḥ matīnām

สปตม. mtaE , mTyam! mTyae> mit;u

matau, matyām matyoḥ matiṣu

สมโพธน. mte mtI mty>

mate matī matayaḥ

สนสกฤตขนตน 1

111

นามศพท อ การนต สตรลงค

$it (ความจญไร, วบต) kIitR (เกยรต) jait (การเกด, ก าเนด)

xUil (ผง, ธล) -Uit (ความเจรญ) -Uim (แผนดน)

-iµ (ความภกด) muiµ (ความหลดพน) yi:q (ไมเทา)

raiÇ (กลางคน) vuiÏ (ความร) veid (เวท, แทนบชา)

s&i:q (การสราง) Stuit (บทสดด) zaiNt (ความสงบ)

zail (ขาวสาล)

ตวอยางประโยค

raÇaE hStaE A]lyt!

เขา ลางแลว ซงมอ ทส. ในกลางคน

AacayaR> Stuitm! vdiNt

อาจารย ท. ยอมกลาว ซงบทสดด

jna> zaiNtm! ASp&hyn!

ชน ท. ปรารถนาแลว ซงความสงบ

äaü[a> muiµm! Agve;yn!

พราหมณ ท. แสวงหาแลว ซงความหลดพน

สนสกฤตขนตน 1

112

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

pai[_yam! zI;Rm! ASp&zt!

ram> kipi-> rav[m! jyit

mexa> idva Aakaze gCDiNt

jna> sda rivm! nmiNt

yaexa> AsIn! Avhn!

2. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

เดกชาย ท. ยอมลาง ซงฝามอ ทส. ทกวน

กว ท. สรรเสรญแลว ซงพระเจาแผนดน ท.

เรา ท. ไหวแลว ซงฤาษ ทส.

ศษย ทส. ยอมขอ ซงขาวเปลอก ท.

พราหมณ จบแลว ซงไมเทา ท.

สนสกฤตขนตน 1

113

บทท 8 คณศพท

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกวภกตคณศพท 2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา 1. คณศพท 2. การแจกวภกตคณศพท 3. อพยยศพทบางตว

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

คณศพท

คณศพทคอค าขยายนามศพท เพอใหความหมายชดเจนขน ภาษาสนสกฤตเรยกวาวเศษณะ มกจะวางไวหนาค าทตองการขยาย ค าคณศพทตองประกอบดวยลงค วจนะ และวภกตเดยวกบค าทขยายเสมอ คณศพทเปนไดทง 3 ลงค คอปลลงค นปงสกลงค และสตรลงค ขนอยกบค าทไปขยาย ถาคณศพทขยายนามศพทลงคใด กใหเปลยนเปนลงคนน และแจกรปใหม วภกตและวจนะตรงกนโดยไมตองสนใจวาค าทขยายนนเปนการนตอะไร

คณศพททลงทายดวยสระ A (a) มวธการแจกวภกตตางกนเลกนอยคอ

• ขยายค านามทเปนปลลงค การนตใดกแลวแต คณศพทคงเปน A (a) เหมอนเดม แจกวภกตตามแบบ อ การนต ปลลงค เชน

สนสกฤตขนตน 1

114

iày> pué;> บรษ ผเปนทรก

iàya> pué;a> บรษทงหลาย ผเปนทรก

• ขยายค านามทเปนนปงสกลงค การนตใดกแลวแต คณศพทคงเปน A (a)

เหมอนเดม แจกวภกตตามแบบ อ การนต นปงสกลงค เชน iàym! imÇm! มตร ผเปนทรก

iàyai[ imÇain มตรทงหลาย ผเปนทรก

• ขยายค านามทเปนสตรลงค การนตใดกแลวแต ใหลง Aa (ā) หรอ $ (ī)

ซงสามารถตรวจสอบไดจากพจนานกรมวาคณศพทนนนยมลงแบบไหน จากนนแจกวภกตตามแบบ อา หรอ อ การนต สตรลงค เชน

iàya kNya หญงสาว ผเปนทรก

suNdyR> kNya> หญงสาวทงหลาย ผงดงาม

สวนคณศพททลงทายดวยสระอนจะแจกวภกตตามแบบการนตนน ๆ โดยมลงค วภกต และวจนะเดยวกนกบนามศพททไปขยาย เชน คณศพทลงทายดวยสระอ ขยายนามศพทเพศชายจะแจกวภกตตามแบบ อ การนต ปลลงค เปนตน สวนคณศพททลงทายดวยสระอนกใชวธเดยวกนน หลกการคอ ผนตามการนตของคณศพท โดยมลงค วภกต และวจนะเดยวกน

สนสกฤตขนตน 1

115

ตวอยางการแจกวภกตคณศพททลงทายดวย A (a)

iày (ทรก) ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมา. iày> iàyaE iàya>

priyaḥ priyau priyāḥ

ทวตยา. iàym! iàyaE iàyan!

priyam priyau priyān

ตฤตยา. iàye[ iàya_yam! iàyE>

priyeṇa priyābhyām priyaiḥ

จตรถ. iàyay iàya_yam! iàye_y>

priyāya priyābhyām priyebhyaḥ

ปญจม. iàyat! iàya_yam! iàye_y>

priyāt priyābhyām priyebhyaḥ

ษษฐ. iàySy iàyyae> iàya[am!

priyasya priyayoḥ priyāṇām

สปตม. iàye iàyyae> iàye;u

priye priyayoḥ priyeṣu

สมโพธน. iày iàyaE iàya>

priya priyau priyāḥ

สนสกฤตขนตน 1

164

iày (ทรก)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมา. iàym! iàye iàyai[

priyam priye priyāṇi

ทวตยา. iàym! iàye iàyai[

priyam priye priyāṇi

ตฤตยา. iàye[ iàya_yam! iàyE>

priyeṇa priyābhyām priyaiḥ

จตรถ. iàyay iàya_yam! iàye_y>

priyāya priyābhyām priyebhyaḥ

ปญจม. iàyat! iàya_yam! iàye_y>

priyāt priyābhyām priyebhyaḥ

ษษฐ. iàySy iàyyae> iàya[am!

priyasya priyayoḥ priyāṇām

สปตม. iàye iàyyae> iàye;u

priye priyayoḥ priyeṣu

สมโพธน. iày iàye iàyai[

priya priye priyāṇi

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา. เอก. ทว. พห. ทวตยา. ทว.

พห. และ สมโพธน. ทว.พห.

สนสกฤตขนตน 1

117

iày (ทรก)

สตรลงค วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. iàya iàye iàya>

priyā priye priyāḥ

ทวตยา. iàyam! iàye iàya>

priyām priye priyāḥ

ตฤตยา. iàyya iàya_yam! iàyai->

priyayā priyābhyām priyābhiḥ

จตรถ. iàyayE iàya_yam! iàya_y>

priyāyai priyābhyām priyābhyaḥ

ปญจม. iàyaya> iàya_yam! iàya_y>

priyāyāḥ priyābhyām priyābhyaḥ

ษษฐ. iàyaya> iàyayae> iàyanam!

priyāyāḥ priyāyoḥ priyānām

สปตม. iàyayam! iàyayae> iàyasu

priyāyām priyāyoḥ priyāsu

สมโพธน. iàye iàye iàya>

priye priye priyāḥ

สนสกฤตขนตน 1

118

ตวอยางคณศพททขยายค านามปลลงค

iày> pué;> บรษ ผเปนทรก

iàyaE pué;aE บรษ ทส. ผเปนทรก

iàya> pué;a> บรษ ท. ผเปนทรก

iàym! pué;m! ซงบรษ ผเปนทรก

iàyan! pué;an! ซงบรษ ท. ผเปนทรก

iàyen pué;e[ ดวยบรษ ผเปนทรก

iàyE> pué;E> ดวยบรษ ท. ผเปนทรก

iàyay pué;ay แกบรษ ผเปนทรก

iàye_y> pué;e_y> เพอบรษ ท. ผเปนทรก

iàyat! pué;at! จากบรษ ผเปนทรก

iàySy pué;Sy ของบรษ ผเปนทรก

iàye pué;e ในบรษ ผเปนทรก

iàye;u pué;e;u ในบรษ ท. ผเปนทรก

iày> muin> มน ผเปนทรก

iàyaE munI มน ทส. ผเปนทรก

iàya> muny> มน ท. ผเปนทรก

iàym! muinm! ซงมน ผเปนทรก

iàyan! munIn! ซงมน ท. ผเปนทรก

iàyen muinna ดวยมน ผเปนทรก

สนสกฤตขนตน 1

119

iàyE> muini-> ดวยมน ท. ผเปนทรก

iàyay munye แกมน ผเปนทรก

iàye_y> muin_y> เพอมน ท. ผเปนทรก

iàyat! mune> จากมน ผเปนทรก

iàySy mune> ของมน ผเปนทรก

iàye munaE ในมน ผเปนทรก

ตวอยางคณศพททขยายค านามนปงสกลงค

iàym! ngrm! เมอง ทเปนทรก

iàye ngre เมอง ทส. ทเปนทรก

iàyai[ ngrai[ เมอง ท. ทเปนทรก

iàye[ ngre[ ดวยเมอง ทเปนทรก

iàyE> ngrE> ดวยเมอง ท. ทเปนทรก

iàyay ngray แกเมอง ทเปนทรก

iàye_y> ngre_y> แกเมอง ท. ทเปนทรก

iàyat! ngrat! จากเมอง ทเปนทรก

iàySy ngrSy แหงเมอง ทเปนทรก

iàya[am! ngra[am! แหงเมอง ท. ทเปนทรก

iàye ngre ในเมอง ทเปนทรก

iàye;u ngre;u ในเมอง ท. ทเปนทรก

สนสกฤตขนตน 1

120

iàym! Ai] นยนตา ทเปนทรก

iàye Ai][I นยนตา ทส. ทเปนทรก

iàyai[ A]Ii[ นยนตา ท. ทเปนทรก

iàye[ Ai][a ดวยนยนตา ทเปนทรก

iàyE> Ai]i-> ดวยนยนตา ท. ทเปนทรก

iàyay Ai][e แกนยนตา ทเปนทรก

iàye_y> Ai]_y> แกนยนตา ท. ทเปนทรก

iàyat! Ai][> จากนยนตา ทเปนทรก

iàySy Ai][> แหงนยนตา ทเปนทรก

iàya[am! A]I[am! แหงนยนตา ท. ทเปนทรก

iàye Ai]i[ ในนยนตา ทเปนทรก

iàye;u Ai];u ในนยนตา ท. ทเปนทรก

ตวอยางคณศพททขยายค านามสตรลงค

iàya kNya หญงสาว ผเปนทรก

iàye kNye หญงสาว ทส. ผเปนทรก

iàya> kNya> หญงสาว ท. ผเปนทรก

iàyam! kNyam! ซงหญงสาว ผเปนทรก

iàyya kNyya ดวยหญงสาว ผเปนทรก

iàya_yam! kNya_yam! ดวยหญงสาว ทส. ผเปนทรก

สนสกฤตขนตน 1

121

iàyayE kNyayE แกหญงสาว ผเปนทรก

iàya_y> kNya_y> แกหญงสาว ท. ผเปนทรก

iàyaya> kNyaya> จากหญงสาว ผเปนทรก

iàyyae> kNyyae> แหงหญงสาว ทส. ผเปนทรก

iàya[am! kNyanam! แหงหญงสาว ท. ผเปนทรก

iàyayam! kNyayam! ในหญงสาว ผเปนทรก

iàyayasu kNyasu ในหญงสาว ท. ผเปนทรก

iàya kIitR> เกยรต อนเปนทรก

iàye kItIR เกยรต ทส. อนเปนทรก

iàya> kItRy> เกยรต ท. อนเปนทรก

iàyam! kIitRm! ซงเกยรต อนเปนทรก

iàyya kITRya ดวยเกยรต อนเปนทรก

iàya_yam! kIitR_yam! ดวยเกยรต ทส. อนเปนทรก

iàyayE kItRye เพอเกยรต อนเปนทรก

iàya_y> kIitR_y> เพอเกยรต ท. อนเปนทรก

iàyaya> kItRe> จากเกยรต อนเปนทรก

iàyyae> kITRyae> จากเกยรต ทส. อนเปนทรก

iàya[am! kItIR[am! แหงเกยรต ท. อนเปนทรก

iàyayam! kItaER ในเกยรต อนเปนทรก

iàyasu kIitR;u ในเกยรต ท. อนเปนทรก

สนสกฤตขนตน 1

122

คณศพทบางตว

ANx (มด, บอด) %dar (ใจกวาง) kIz (ผอม)

kuzl (ฉลาด) k«:[ (สด า) dI"R (ยาว)

ximRk (ผมธรรม) nv (ใหม) inpu[ (เชยวชาญ)

nIc (ต า) pIn (อวน) pé; (หยาบ, กระดาง)

iày (เปนทรก) v&Ï (แก, เฒา) ivzal (กวาง, ไพศาล)

Zvet (สขาว) suNdr (สวยงาม) SwUl (อวน, ใหญ)

ตวอยางประโยค

suNdrIm! llnam! p&CDaim

ขาพเจา ยอมถาม ซงหญงสาว ผสวยงาม

ivzalayam! xrayam! jIviNt

เขา ท. ยอมมชวตอย ในแผนดน อนกวางใหญ

kuzla kNya hsit

หญงสาว ผฉลาด ยอมหวเราะ

Zvetam! malam! laekyaim ขาพเจา ยอมมองด ซงพวงดอกไม สขาว

สนสกฤตขนตน 1

123

ximRk> n&p> jnan! palyit พระเจาแผนดน ผมธรรม ยอมคมครอง ซงชน ท.

ram> Zvetm! Añm! Aaraehit

พระราม ยอมขน สมา สขาว

pIn> Vyaº> ma<sm! Aoadt!

เสอ ตวอวน กนแลว ซงเนอ

nva> yaexa> zran! i]piNt

ทหาร ท. ใหม ยอมขวาง ซงลกศร ท.

pué;aE suNdrm! ngrm! AgCDtam!

บรษ ทส. ไปแลว สเมอง ทสวยงาม

v;aR ivzale vne v;Rit

ฝน ยอมตก ในปา อนกวางใหญ

สนสกฤตขนตน 1

124

แบบฝกหดทายบท

1. จงแปลเปนภาษาไทย

k«:[a> Aly> vne jIviNt

\;y> suNdrm! mi[m! TyjiNt

kaNta> Zvetm! pu:pm! #CDiNt

SwUl> Aih> Ajan! Aoadt!

-Upit> kuzlm! senapitm! Avdt!

2. จงแปลเปนสนสกฤต

ชาวนา เลยงแลว ซงแมโค ตวอวน

ศษย ท. ตแลว ซงโจร เฒา

ทาน ยอมระลกถง ซงมตร ท. ผฉลาด

ษ ผใจกวาง ยอมให ซงความร

กว พงสรรเสรญ ซงพระเจาแผนดน ผมธรรม

สนสกฤตขนตน 1

125

3. จงน าคณศพทในชองขวามอ เตมลงในชองวางใหไดความหมาย

สมบรณ

_______ kip> zalI> oadit k«:[ (ด า)

Vyaº> _______ vne vsit ivzal (กวางใหญ, ไพศาล)

_______ kiv> n&pitm! z<sit kuzl (ฉลาด)

_______ suv[Rm! yCDam> nv (ใหม)

_______ yaex> vnm! gCDit inpu[ (เชยวชาญ)

Vyaxy> _______ mnu:yan! pIfyiNt kIz (ผอม)

_______ kmlain ApZyt! suNdr (สวยงาม)

_______ inzayam! tara> pZyam> ANx (มด, บอด)

jn> _______ \i;m! pUjyit ximRk (ผมธรรม)

ram> _______kipi-> jyit Zvet (ขาว)

126

บทท 9 สรรพนาม

วตถประสงค นกศกษาสามารถ 1. แจกวภกตสรรพนาม 2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา 1. สรรพนาม 2. การแจกวภกตสรรพนาม

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

สรรพนาม หรอสรวศพท หมายถงค าทใชเรยกแทนนามนามทกลาวถงแลว เพ อไม ใหซ าซาก ซ งจะชวยให เน อความกระชบและไพเราะมากข น แบงออกเปน 2 ประเภทตามลกษณะการใชงานคอ

• บรษสรรพนาม คอศพทส าหรบใชแทนชอคน สตว และสงของทกลาวถงแลว นบตามบรษแบงออกเปน 3 ชนดไดแก - บรษท 3 หมายถงผทถกกลาวถง ไมไดอยในวงสนทนาดวย ภาษา

สนสกฤตใชศพท td! (tad) แปลวา เขา, เธอ, มน เปนตน - บรษท 2 หมายถงผฟง ผทสนทนาดวย ใชศพท yu:md! (yuṣmad)

แปลวา ทาน, คณ เปนตน - บรษท 1 หมายถงผพดเอง ใชศพท ASmd! (asmad) แปลวา

ขาพเจา, ฉน, เรา เปนตน

• วเศษณสรรพนาม คอนามทใชแทนสงท งปวง โดยท าหนาทขยายความ ท าหนาทคลายกบคณศพท แตมวธการแจกวภกตตางกน

สรรพนามท งหมด เมอน าไปใชในประโยคจะตองน าไปประกอบวภกตเชนเดยวกบค านามทวไป แตจะไมนยมแจกเปนวภกตท 8

สนสกฤตขนตน 1

127

การแจกวภกตบรษสรรพนาม

บรษสรรพนาม เมอจะน าไปใชในประโยค ตองแจกวภกตคลายกบการแจก วภกตค านาม มค าแปลเหมอนค านามทวไป

ตวอยางการแจกวภกตสรรพนามอตตมบรษ

ASmd! (ขาพเจา, ฉน) ท ง 3 ลงค แจกเหมอนกน

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. Ahm! Aavam! vym!

aham āvām vayam

ทวตยา. mam! , ma Aavam! , naE ASman! , n>

mām, mā āvām, nau asmān, naḥ

ตฤตยา. mya Aava_yam! ASmai->

mayā āvābhyām asmābiḥ

จตรถ. mým! , me Aava_yam! , naE ASma_ym! , n>

mahyam, me āvābhyām, nau asmābhyam, naḥ

ปญจม. mt! Aava_yam! , naE ASmt!

mat āvābhyām, nau asmat

ษษฐ. mm, me Aavyae> , naE ASmakm! , n>

mama, me āvayoḥ, nau asmākam, naḥ

สปตม. miy Aavyae> , naE ASmasu

mayi āvayoḥ, nau asmāsu

สนสกฤตขนตน 1

128

ตวอยางการแจกวภกตสรรพนามมธยมบรษ

yu:md! (ทาน, คณ) ท ง 3 ลงค แจกเหมอนกน

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. Tvm! yuvam! yUym!

tvam yuvām yūyam

ทวตยา. Tvam! , Tva yuvam! , vam! yu:man! , v>

tvām, tvā yuvām, vām yuṣmān, vaḥ

ตฤตยา. Tvya yuva_yam! yu:mai->

tvayā yuvābhyām yuṣmābiḥ

จตรถ. tu_ym! , te yuva_yam! , vam! yu:m_ym! , v>

tubhyam, te yuvābhyām, vām yuṣmābhyam, vaḥ

ปญจม. Tvt! yuva_yam! , vam! yu:mt!

tvat yuvābhyām, vām yuṣmat

ษษฐ. tv , te yuvyae> , vam! yu:makm! , v>

tava, te yuvayoḥ, vām yuṣmākam, vaḥ

สปตม. Tviy yuvyae> , vam! yu:masu

tvayi yuvayoḥ, vām yuṣmāsu

สนสกฤตขนตน 1

129

ตวอยางการแจกวภกตสรรพนามประถมบรษ

td! (เขา)

ปลลงค วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. s> taE te

saḥ tau te

ทวตยา. tm! taE tan!

tam tau tān

ตฤตยา. ten ta_yam! tE>

tena tābhyām taiḥ

จตรถ. tSmE ta_yam! te_y>

tasmai tābhyām tebhyaḥ

ปญจม. tSmat! ta_yam! te_y>

tasmāt tābhyām tebhyaḥ

ษษฐ. tSy tyae> te;am!

tasya tayoḥ teṣām

สปตม. tiSmn! tyae> te;u

tasmin tayoḥ teṣu

สนสกฤตขนตน 1

130

td! (เขา)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. td! te tain

tad te tāni

ทวตยา. td! te tain

tad te tāni

ตฤตยา. ten ta_yam! tE>

tena tābhyām taiḥ

จตรถ. tSmE ta_yam! te_y>

tasmai tābhyām tebhyaḥ

ปญจม. tSmat! ta_yam! te_y>

tasmāt tābhyām tebhyaḥ

ษษฐ. tSy tyae> te;am!

tasya tayoḥ teṣām

สปตม. tiSmn! tyae> te;u

tasmin tayoḥ teṣu

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา.และ ทวตยา. เอก. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

131

td! (เขา)

สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. sa te ta>

sā te tāḥ

ทวตยา. tam! te ta>

tām te tāḥ

ตฤตยา. tya ta_yam! tai->

tayā tābhyām tābhiḥ

จตรถ. tSyE ta_yam! ta_y>

tasyai tābhyām tābhyaḥ

ปญจม. tSya> ta_yam! ta_y>

tasyāḥ tābhyām tābhyaḥ

ษษฐ. tSya> tSyae> tasam!

tasyāḥ tasyoḥ tāsām

สปตม. tSyam! tSyae> tasu

tasyām tasyoḥ tāsu

สนสกฤตขนตน 1

132

ตวอยางประโยค

ASmakm! n&pit> Ajyt!

พระเจาแผนดน ของเรา ท. ชนะแลว

Vyaix> ASman! pIfyit

โรคภย ยอมเบยดเบยน ซงเรา ท.

vym! muinna sh %dixm! gCDam>

เรา ท. ยอมไป สทะเล พรอมดวยมน

n&p> àasadat! ASman! laekyit

พระเจาแผนดน ยอมมองด ซงพวกเรา จากปราสาท

\i;> Aava_yam! mi[m! AyCDt!

ฤาษ ไดใหแลว ซงแกวมณ แกเรา ทส.

ik<kr> yu:makm! -arm! vhit

คนรบใช ยอมน าไป ซงสมภาระ ของทาน ท.

à}a> yuvam! v[RyiNt

นกปราชญ ท. ยอมยกยอง ซงทาน ทส.

pué;> tv ibfalam! Atafyt!

บรษ ตแลว ซงแมว ของทาน

สนสกฤตขนตน 1

133

สรรพนามประถมบรษ

ประถมบรษ คอบคคลท เรากลาวถง ไมไดอย ในวงสนทนาดวย ภาษาสนสกฤตใช td! (tad) ศพท แปลวา น น, เขา เปนตน ท ำหนำทเปนนามนามกได เปนคณนามกได เปนได 3 ลงค ถาเปนนามนามแปลวา เขา ไมตองมค ามาขยาย แตถาเปนคณนามจะท าหนาทขยายนามนาม แปลวา นน ตองประกอบลงค วจนะ วภกต ใหตรงกบค าทไปขยายเสมอ

การใช td! (tad)

td! ศพท เปนไดทงนำมนำมและคณนำม มวธกำรใชดงน

1. ใชเปน “บรษสรรพนาม” โดยกำรแทนชอบคคล สงของ หรอสถำนททเรำกลำวถงเหมอนกบค ำนำมทวไป แปลวำ เขา เชน

yack> pué;< pZyit, s> tSmat! yacit

ขอทำน ยอมเหน ซงบรษ, เขา (ขอทำน) ยอมขอ จากเขา (บรษ)

AacayR> ¢amm! AagCDit, s> iz:yan! vdit

อำจำรย ยอมมำ สหมบำน, เขา (อำจำรย) ยอมกลำว กะศษย ท.

2. ใชเปน “วเศษณสรรพนาม” โดยวำงไวหนำค ำนำมทตองกำรขยำย ประกอบดวยลงค วจนะ วภกตเดยวกนกบค ำนำมทไปขยำย แปลวำ “นน” กำรใชสรรพนำมชนดนจะตองมกำรกลำวถงบคคล สงของ หรอสถำนทดงกลำวมำกอนในประโยคกอนหนำ เชน

AacayR> ¢amm! AagCDit, vym! tm! pZyam>

อาจารย ยอมมา สหมบาน, พวกเรา ยอมเหน (ซงอาจารย) นน

สนสกฤตขนตน 1

134

-Upit> ngrm! AgCDt! , äaü[a> tSmE Stuitm! Avdn!

พระเจาแผนดน มาแลว สเมอง, พราหมณ ท. กลาวแลว

ซงบทสดด (แกพระเจาแผนดน) นน

yaex> vne Aihm! ApZyt! , s> Aisna tm! Atafyt!

ทหาร เหนแลว ซงง ในปา, (ทหาร) นน ตแลว (ซงง) นน ดวยดาบ

kaNta> yackay Aaharm! AyCDn! , s> ta> Anusrit

หญงสาว ท. ใหแลว ซงอาหาร แกขอทาน, (ขอทาน) นน

ยอมระลกถง (ซงหญงสาว ท.) เหลานน

caera> vnm! AgCDn! , tiSmn! Avsn!

โจร ท. ไปแลว สปา, อยแลว (ในปา) นน

สนสกฤตขนตน 1

135

การแจกวภกตวเศษณสรรพนาม

วเศษณสรรพนาม หรอสรรพนามคณศพท คอสรรพนามทท าหนาทคลายกบคณศพท เปนไดท ง 3 ลงค มการแจกวภกตแตกตางกนไปตามลงคทไปน าไปขยาย แบงออกเปน 2 ชนดคอ

• นยมวเศษณสรรพนาม คอสรรพนามทบอกความแนนอน โดยระบลง

ไปชดเจน เชน td! (tad) น น, @td! (etad) น , #dm ! (idam) น , Ads !

(adas) น น เปนตน เฉพาะศพท td! (tad) เปนไดท งนามนามและ

คณนาม เมอท าหนาทเปนนามนามในประโยคจะแปลวา “เขา” ถาท าหนาทเปนคณนามจะแปลวา “นน” มการแจกวภกตเหมอนกนท งในบรษสรรพนามและวเศษณสรรพนาม

• อนยมวเศษณสรรพนาม คอสรรพนามทบอกความไมแนนอน ไมระบ

ชดเจน เชน svR (ท งปวง), yd! (ใด) เปนตน อนยมวเศษณสรรพนาม

สามารถแบงได 4 กลมตามการแจกวภกตทแตกตางกนเลกนอย ไดแก

- กลมทแจกวภกตเหมอนกบ td! (tad)

- กลมทแจกวภกตเหมอนกบ svR (sarva)

- กลมศพทบอกทศ - ศพท ikm! (kim)

จะกลาวเฉพาะการแจกวภกตนยมวเศษณสรรพนามกอน มตวอยางดงตอไปน

สนสกฤตขนตน 1

136

ตวอยางการแจกวภกตนยมวเศษณสรรพนาม

td! (นน)

ปลลงค วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. s> taE te

saḥ tau te

ทวตยา. tm! taE tan!

tam tau tān

ตฤตยา. ten ta_yam! tE>

tena tābhyām taiḥ

จตรถ. tSmE ta_yam! te_y>

tasmai tābhyām tebhyaḥ

ปญจม. tSmat! ta_yam! te_y>

tasmāt tābhyām tebhyaḥ

ษษฐ. tSy tyae> te;am!

tasya tayoḥ teṣām

สปตม. tiSmn! tyae> te;u

tasmin tayoḥ teṣu

**(แจกวภกตเหมอนกนท งในบรษสรรพนามและวเศษณสรรพนาม)**

สนสกฤตขนตน 1

137

td! (นน)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. tt! te tain

tat te tāni

ทวตยา. tt! te tain

tat te tāni

ตฤตยา. ten ta_yam! tE>

tena tābhyām taiḥ

จตรถ. tSmE ta_yam! te_y>

tasmai tābhyām tebhyaḥ

ปญจม. tSmat! ta_yam! te_y>

tasmāt tābhyām tebhyaḥ

ษษฐ. tSy tyae> te;am!

tasya tayoḥ teṣām

สปตม. tiSmn! tyae> te;u

tasmin tayoḥ teṣu

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา.และ ทวตยา. เอก. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

138

td! (นน)

สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. sa te ta>

sā te tāḥ

ทวตยา. tam! te ta>

tām te tāḥ

ตฤตยา. tya ta_yam! tai->

tayā tābhyām tābhiḥ

จตรถ. tSyE ta_yam! ta_y>

tasyai tābhyām tābhyaḥ

ปญจม. tSya> ta_yam! ta_y>

tasyāḥ tābhyām tābhyaḥ

ษษฐ. tSya> tSyae> tasam!

tasyāḥ tasyoḥ tāsām

สปตม. tSyam! tSyae> tasu

tasyām tasyoḥ tāsu

สนสกฤตขนตน 1

139

@td! (น)

ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. @;> @taE @te

eṣaḥ etau ete

ทวตยา. @tm!, @nm! @taE, @naE @tan!, @nan!

etam, enam etau, enau etān, enān

ตฤตยา. @ten, @nen @ta_yam! @tE>

etena, enena etābhyām etaiḥ

จตรถ. @tSmE @ta_yam! @te_y>

etasmai etābhyām etebhyaḥ

ปญจม. @tSmat! @ta_yam! @te_y>

etasmāt etābhyām etebhyaḥ

ษษฐ. @tSy @tyae>, @nyae> @te;am!

etasya etayoḥ, enayoḥ eteṣām

สปตม. @tiSmn! @tyae>, @nyae> @te;u

etasmin etayoḥ, enayoḥ eteṣu

สนสกฤตขนตน 1

140

@td! (น)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. @tt! @te @tain

etat ete etāni

ทวตยา. @tt! , @nt! @te, @ne @tain

etat, enat ete, ene etāni

ตฤตยา. @ten, @nen @ta_yam! @tE>

etena, enena etābhyām etaiḥ

จตรถ. @tSmE @ta_yam! @te_y>

etasmai etābhyām etebhyaḥ

ปญจม. @tSmat! @ta_yam! @te_y>

etasmāt etābhyām etebhyaḥ

ษษฐ. @tSy @tyae>, @nyae> @te;am!

etasya etayoḥ, enayoḥ eteṣām

สปตม. @tiSmn! @tyae>, @nyae> @te;u

etasmin etayoḥ, enayoḥ eteṣu

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา.และ ทวตยา. เอก. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

141

@td! (น)

สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. @;a @te @ta>

eṣā ete etāḥ

ทวตยา. @tam!, @nam! @te, @ne @ta>, @na>

etām, enām ete, ene etāḥ, enāḥ

ตฤตยา. @tya, @nya @ta_yam! @tai->

etayā, enayā etābhyām etābhiḥ

จตรถ. @tSyE @ta_yam! @ta_y>

etasyai etābhyām etābhyaḥ

ปญจม. @tSya> @ta_yam! @ta_y>

etasyāḥ etābhyām etābhyaḥ

ษษฐ. @tSya> @tyae>, @nyae> @tasam!

etasyāḥ etayoḥ, enayoḥ etāsām

สปตม. @tSyam! @tyae>, @nyae> @tasu

etasyām etayoḥ, enayoḥ etāsu

สนสกฤตขนตน 1

142

#dm! (น)

ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. Aym! #maE #me

ayam imau ime

ทวตยา. #mm!! , @nm! #maE, @naE #man!! , @nan!

imam, enam imau, enau imān, enān

ตฤตยา. Anen, @nen Aa_yam! @i->

anena, enena ābhyām ebhiḥ

จตรถ. ASmE Aa_yam! @_y>

asmai ābhyām ebhyaḥ

ปญจม. ASmat! Aa_yam! @_y>

asmāt ābhyām ebhyaḥ

ษษฐ. ASy Anyae>, @nyae> @;am!

asya anayoḥ, enayoḥ eṣām

สปตม. AiSmn! Anyae>, @nyae> @;u

asmin anayoḥ, enayoḥ eṣu

สนสกฤตขนตน 1

143

#dm! (น)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. #dm! #me #main

idam ime imāni

ทวตยา. #dm! , @nt! #me, @ne #main, @nain

idam, enat ime, ene imāni, enāni

ตฤตยา. Anen, @nen Aa_yam! @i->

anena, enena ābhyām ebhiḥ

จตรถ. ASmE Aa_yam! @_y>

asmai ābhyām ebhyaḥ

ปญจม. ASmat! Aa_yam! @_y>

asmāt ābhyām ebhyaḥ

ษษฐ. ASy Anyae>, @nyae> @;am!

asya anayoḥ, enayoḥ eṣām

สปตม. AiSmn! Anyae>, @nyae> @;u

asmin anayoḥ, enayoḥ eṣu

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา.และ ทวตยา. เอก. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

144

#dm! (น)

สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. #ym! #me #ma>

iyam ime imāḥ

ทวตยา. #mam!! , @nam! #me, @ne #ma>, @na>

imām, enām ime, ene imāḥ, enāḥ

ตฤตยา. Anya, @nya Aa_yam! Aai->

anayā, enayā ābhyām ābhiḥ

จตรถ. ASyE Aa_yam! Aa_y>

asyai ābhyām ābhyaḥ

ปญจม. ASya> Aa_yam! Aa_y>

asyāḥ ābhyām ābhyaḥ

ษษฐ. ASya> Anyae>, @nyae> Aasam!

asyāḥ anayoḥ, enayoḥ āsām

สปตม. ASyam! Anyae>, @nyae> Aasu

asyām anayoḥ, enayoḥ āsu

สนสกฤตขนตน 1

145

Ads! (นน)

ปลลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. AsaE AmU AmI

asau amū amī

ทวตยา. Amum! AmU AmUn!

amum amū amūn

ตฤตยา. Amuna AmU_yam! AmIi->

amunā amūbhyām amībhiḥ

จตรถ. Amu:mE AmU_yam! AmI_y>

amuṣmai amūbhyām amībhyaḥ

ปญจม. Amu:mat! AmU_yam! AmI_y>

amuṣmāt amūbhyām amībhyaḥ

ษษฐ. Amu:y Amuyae> AmI;am!

amuṣya amuyoḥ amīṣām

สปตม. Amui:mn! Amuyae> AmI;u

amuṣmin amuyoḥ amīṣu

สนสกฤตขนตน 1

146

Ads! (นน)

นปงสกลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. Ad> AmU AmUin

adaḥ amū amūni

ทวตยา. Ad> AmU AmUin

adaḥ amū amūni

ตฤตยา. Amuna AmU_yam! AmIi->

amunā amūbhyām amībhiḥ

จตรถ. Amu:mE AmU_yam! AmI_y>

amuṣmai amūbhyām amībhyaḥ

ปญจม. Amu:mat! AmU_yam! AmI_y>

amuṣmāt amūbhyām amībhyaḥ

ษษฐ. Amu:y Amuyae> AmI;am!

amuṣya amuyoḥ amīṣām

สปตม. Amui:mn! Amuyae> AmI;u

amuṣmin amuyoḥ amīṣu

ขอสงเกต

ตางจาก ปลลงค เลกนอย เฉพาะ ประถมา.และ ทวตยา. เอก. ทว. พห.

สนสกฤตขนตน 1

147

Ads! (นน)

สตรลงค

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. AsaE AmU AmU>

asau amū amūḥ

ทวตยา. Amum! AmU AmU>

amum amū amūḥ

ตฤตยา. Amuya AmU_yam! AmUi->

amuyā amūbhyām amūbhiḥ

จตรถ. Amu:yE AmU_yam! AmU_y>

amuṣyai amūbhyām amūbhyaḥ

ปญจม. Amu:ya> AmU_yam! AmU_y>

amuṣyāḥ amūbhyām amūbhyaḥ

ษษฐ. Amu:ya> Amuyae> AmU;am!

amuṣyāḥ amuyoḥ amūṣām

สปตม. Amu:yam! Amuyae> AmU;u

amuṣyām amuyoḥ amūṣu

สนสกฤตขนตน 1

148

แบบฝกหดทายบท

1. จงเตมสรรพนามใหถกตอง

jna> ........................ n&pm! pUjyiNt td! (น น)

........................ AZvan! raehiNt @td! (น )

caera> ........................kaNta> luMpiNt #dm! (น )

........................ %dixm! gCDav> td! (น น)

bala> ........................ pada_ya< xaviNt Ads! (น น)

2. จงแปลเปนภาษาสนสกฤต

โจร ท. ปลนแลว ในปำ นน …………………………………………………………………………………...........

เมฆ นน ยอมไป ในอำกำศ …………………………………………………………………………………...........

ทำน ใหแลว ซงขำวสก แกขอทำน น …………………………………………………………………………………...........

อำจำรย ท. ยกยองแลว ซงศษย ท. เหลำน …………………………………………………………………………………...........

พรำหมณ ยอมบวงสรวง ดวยแพะ ท. เหลำนน …………………………………………………………………………………...........

สนสกฤตขนตน 1

149

3. จงแปลเปนภาษาไทย

ram> tm! rivm! nmit

…………………………………………………………………………………...........

taE pa[I ]alyam>

…………………………………………………………………………………...........

yaexa> tan! AsIn! vhiNt

…………………………………………………………………………………...........

te Stena> mi[m! caeryiNt

…………………………………………………………………………………...........

tSy n&pSy ngrm! gCDav>

…………………………………………………………………………………...........

150

บทท 10 สงขยา

วตถประสงค

นกศกษาสามารถ

1. แจกวภกตสงขยา

2. แปลสนสกฤตเปนไทยและไทยเปนสนสกฤต

เนอหาวชา

1. สงขยา

2. ปกตสงขยา

3. สงขยาจ านวนเตม

4. การแจกวภกตปกตสงขยา ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

สงขยา คอการนบจ านวนในภาษาสนสกฤต เพอบอกใหรจ านวนทแนนอน

แบ งออกเปน 2 ชนดคอ ปกตส งขยาและปรณสงขยา ปกตสงขยา

หรอสงขยาศพท (Cardinals) ไดแก การนบเลขแบบปกต เชน 1, 2, 3 ...

เปนตน ปรณสงขยา หรอสงขเยยศพท (Ordinals) ไดแก การนบตาม

ล าดบท เชน ท 1, ท 2, ท 3 ... เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

151

ปกตสงขยา (Cardinals) 1-100

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

@k เอก eka 1 1

iÖ ทว dvi 2 2

iÇ ตร tri 3 3

ctur! จตร catur 4 4

pÂn! ปญจน pañcan 5 5

;;! ษษ ṣaṣ 6 6

sÝn! สปตน saptan 7 7

Aòn! อษฏน aṣṭan 8 8

nvn! นวน navan 9 9

dzn! ทศน daśan 10 10

@kadzn! เอกาทศน ekādaśan 11 11

Öadzn! ทวาทศน dvādaśan 12 12

Çyaedzn! ตรโยทศน trayodaśan 13 13

ctuRdzn! จตรทศน caturdaśan 14 14

pÂdzn! ปญจทศน pañcadaśan 15 15

;aefzn! โษฑศน ṣoḍaśan 16 16

sÝdzn! สปตทศน saptadaśan 17 17

Aòadzn! อษฏาทศน aṣṭādaśan 18 18

สนสกฤตขนตน 1

152

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

nvdzn! ,

@kaeniv<zit,

@kaNniv<zit,

^niv<zit

นวทศน, เอโกนวศต, เอกานนวศต, อนวศต

navadaśan,

ekonaviṃśati,

ekānnaviṃśati,

ūnaviṃśati

19 19

iv<zit วศต viṃśati 20 20

@kiv<zit เอกวศต ekaviṃśati 21 21

Öaiv<zit ทวาวศต dvāviṃśati 22 22

Çyaeiv<zit ตรโยวศต trayoviṃśati 23 23

ctuiv<Rzit จตรวศต caturviṃśati 24 24

pÂiv<zit ปญจวศต pañcaviṃśati 25 25

;f!iv<zit ษฑวศต ṣaḍviṃśati 26 26

sÝiv<zit สปตวศต saptaviṃśati 27 27

Aòaiv<zit อษฏาวศต aṣṭāviṃśati 28 28

nviv<zit,

^niÇ<zt!

นววศต, ^niÇ<zt!

navaviṃśati,

ūnatriṃśat 29 29

iÇ<zt! ตรศต triṃśat 30 30

สนสกฤตขนตน 1

153

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

@kiÇ<zt! เอกตรศต ekatriṃśat 31 31

ÖaiÇ<zt! ทวาตรศต dvātriṃśat 32 32

ÇyiSÇ<zt! ตรยสตรศต trayastriṃśat 33 33

ctuiSÇ<zt! จตสตรศต catustriṃśat 34 34

pÁciÇ<zt! ปญจตรศต puñcatriṃśat 35 35

;q!iÇ<zt! ษฏตรศต ṣaṭtriṃśat 36 36

sÝiÇ<zt! สปตตรศต saptatriṃśat 37 37

A:qaiÇ<zt! อษฏาตรศต aṣṭātriṃśat 38 38

nviÇ<zt! ,

^ncTvair<zt!

นวตรศต, อนจตวารศต

navatriṃśat,

ūnacatvāriṃśat 39 39

cTvair<zt! จตวารศต catvāriṃśat 40 40

@kcTvair<zt! เอกจตวารศต ekacatvāriṃśat 41 41

ÖacTvair<zt! ,

iÖcTvair<zt!

ทวาจตวารศต, ทวจตวารศต

dvācatvāriṃśat,

dvicatvāriṃśat 42 42

ÇyZcTvair<zt! ,

iÇcTvair<zt!

ตรยศจตวารศต, ตรจตวารศต

trayaścatvāriṃśat,

tricatvāriṃśat 43 43

ctuZcTvair<zt! จตศจตวารศต catuścatvāriṃśat 44 44

pÁccTvair<zt! ปญจจตวารศต pañcacatvāriṃśat 45 45

;q!cTvair<zt! ษฏจตวารศต ṣaṭcatvāriṃśat 46 46

sÝcTvair<zt! สปตจตวารศต saptacatvāriṃśat 47 47

สนสกฤตขนตน 1

154

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

A:qacTvair<zt! ,

A:qcTvair<zt!

อษฏาจตวารศต, อษฏจตวารศต

aṣṭācatvāriṃśat,

aṣṭacatvāriṃśat 48 48

nvcTvair<zt! ,

^npÁcazt!

นวจตวารศต, อนปญจาศต

navacatvāriṃśat,

ūnapañcāśat 49 49

pÁcazt! ปญจาศต pañcāśat 50 50

@kpÁcazt! เอกปญจาศต ekapañcāśat 51 51

ÖapÁcazt!

iÖpÁcazt!

ทวาปญจาศต, ทวปญจาศต

dvāpañcāśat,

dvipañcāśat 52 52

Çy>pÁcazt!

iÇpÁcazt!

ตรยะปญจาศต, ตรปญจาศต

trayaḥpañcāśat,

tripañcāśat 53 53

ctu>pÁcazt! จตะปญจาศต catuḥpañcāśat 54 54

pÁcpÁcazt! ปญจปญจาศต pañcapañcāśat 55 55

;q!pÁcazt! ษฏปญจาศต ṣaṭpañcāśat 56 56

sÝpÁcazt! สปตปญจาศต saptapañcāśat 57 57

A:qapÁcazt! ,

A:qpÁcazt!

อษฏาปญจาศต, อษฏปญจาศต

aṣṭāpañcāśat,

aṣṭapañcāśat 58 58

nvpÁcazt! ,

^n;iò

นวปญจาศต, อนษษฏ

navapañcāśat,

ūnaṣaṭṭi 59 59

;iò ษษฏ ṣaṭṭi 60 60

@k;iò เอกษษฏ ekaṣaṭṭi 61 61

สนสกฤตขนตน 1

155

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

Öa;iò,

iÖ;iò

ทวาษษฏ, ทวษษฏ

dvāṣaṭṭi,

dviṣaṭṭi 62 62

Çy>;iò,

iÇ;iò

ตรยะษษฏ, ตรษษฏ

trayaḥṣaṭṭi,

triṣaṭṭi 63 63

ctu>;iò จตะษษฏ catuḥṣaṭṭi 64 64

pÁc;iò ปญจษษฏ pañcaṣaṭṭi 65 65

;q!;iò ษฏษษฏ ṣaṭṣaṭṭi 66 66

sÝ;iò สปตษษฏ saptaṣaṭṭi 67 67

Aòa;iò,

Aò;iò

อษฏาษษฏ, อษฏษษฏ

aṣṭāṣaṭṭi,

aṣṭaṣaṭṭi 68 68

nv;iò,

^nsÝit

นวษษฏ, อนสปตต

navaṣaṭṭi,

ūnasaptati 69 69

sÝit สปตต saptati 70 70

@ksÝit เอกสปตต ekasaptati 71 71

ÖasÝit,

iÖsÝit

ทวาสปตต, ทวสปตต

dvāsaptati,

dvisaptati 72 72

Çy>sÝit,

iÇsÝit

ตรยะสปตต, ตรสปตต

trayaḥsaptati,

trisaptati 73 73

ctu>sÝit จตะสปตต catuḥsaptati 74 74

pÁcsÝit ปญจสปตต pañcasaptati 75 75

สนสกฤตขนตน 1

156

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

;q!sÝit ษฏสปตต ṣaṭsaptati 76 76

sÝsÝit สปตสปตต saptasaptati 77 77

AòasÝit,

AòsÝit

อษฏาสปตต, อษฏสปตต

aṣṭāsaptati,

aṣṭāsaptati 78 78

nvsÝit,

^nazIit

นวสปตต, อนาศต

navasaptati,

ūnāśīti 79 79

AzIit อศต aśīti 80 80

@kazIit เอกาศต ekāśīti 81 81

Ö!yzIit ทวยศต dvyaśīti 82 82

ÈyzIit ตรยศต tryaśīti 83 83

cturzIit จตรศต caturaśīti 84 84

pÁcazIit ปญจาศต pañcāśīti 85 85

;qzIit ษฑศต ṣaḍaśīti 86 86

sÝazIit สปตาศต saptāśīti 87 87

AòazIit อษฏาศต aṣṭāśīti 88 88

nvazIit,

^nnvit

นวาศต, อนนวต

navāśīti,

ūnanavati 89 89

nvit นวต navati 90 90

@knvit เอกนวต ekanavati 91 91

สนสกฤตขนตน 1

157

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

Öanvit,

iÖnvit

ทวานวต, ทวนวต

dvānavati,

dvinavati 92 92

Çyaenvit,

iÇnvit

ตรโยนวต, ตรนวต

trayonavati,

trinavati 93 93

ctunRvit จตรนวต caturnavati 94 94

pÁcnvit ปญจนวต pañcanavati 95 95

;{[vit,

;[vit

ษณณวต, ษณวต

ṣaṇṇavati,

ṣaṇavati 96 96

sÝnvit สปตนวต saptanavati 97 97

Aòanvit,

Aònvit

อษฏานวต, อษฏนวต

aṣṭānavati,

aṣṭanavati 98 98

nvnvit,

^nzt

นวนวต, อนศต

navanavati,

ūnaśata 99 99

zt ศต śata 100 100

สนสกฤตขนตน 1

158

สงขยาจ านวนเตม

เทวนาคร ไทย โรมน ตวเลข

shö สหสร sahasra 1,000 1000

Ayut อยต ayuta 10,000 10000

l] ลกษ lakṣa 100,000 100000

àyut ปรยต prayuta 1,000,000 1000000

kaeiq โกฏ koṭi 10,000,000 10000000

การแจกวภกตสงขยา

สงขยา ท าหนาทคลายกบคณศพท เปนไดทง 3 ลงค มการแจกวภกต

แตกตางกนไปตามลงคทไปน าไปขยาย เมอขยายนามศพทใด จะตองมลงค

วจนะ วภกตเดยวกบนามศพททไปขยายนนเสมอ สงขยาบางกลมมการแจก

วภกตแตกตางกนทง 3 ลงค บางกลมแจกเหมอนกนทง 3 ลงค มตวอยางการ

แจกวภกตดงตอไปน

สนสกฤตขนตน 1

159

กลมทแจกวภกตตางกนทง 3 ลงค

@k (หนง)

วภกต ปลลงค นปงสกลงค สตรลงค ประถมา. @k> @km! @ka

ekaḥ ekam ekā

ทวตยา. @km! @km! @kam!

ekam ekam ekām

ตฤตยา. @ken @ken @kya

ekena ekena ekayā

จตรถ. @kSmE @kSmE @kSyE

ekasmai ekasmai ekasyai

ปญจม. @kSmat! @kSmat! @kSya>

ekasmāt ekasmāt ekasyāḥ

ษษฐ. @kSy @kSy @kSya>

ekasya ekasya ekasyāḥ

สปตม. @kiSmn! @kiSmn! @kSyam!

ekasmin ekasmin ekasyām

สนสกฤตขนตน 1

160

iÖ (สอง)

วภกต ปลลงค นปงสกลงค สตรลงค

ประถมา. ÖaE Öe Öe

dvau dve dve

ทวตยา. ÖaE Öe Öe

dvau dve dve

ตฤตยา. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam!

dvābhyām dvābhyām dvābhyām

จตรถ. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam!

dvābhyām dvābhyām dvābhyām

ปญจม. Öa_yam! Öa_yam! Öa_yam!

dvābhyām dvābhyām dvābhyām

ษษฐ. Öyae> Öyae> Öyae>

dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ

สปตม. Öyae> Öyae> Öyae>

dvayoḥ dvayoḥ dvayoḥ

สนสกฤตขนตน 1

161

iÇ (สาม)

วภกต ปลลงค นปงสกลงค สตรลงค

ประถมา. Çy> ÇIi[ itö>

trayaḥ trīṇi tisraḥ

ทวตยา. ÇIn! ÇIi[ itö>

trīn trīṇi tisraḥ

ตฤตยา. iÇi-> iÇi-> its&i->

tribhiḥ tribhiḥ tisṛbhiḥ

จตรถ. iÇ_y> iÇ_y> its&_y>

tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ

ปญจม. iÇ_y> iÇ_y> its&_y>

tribhyaḥ tribhyaḥ tisṛbhyaḥ

ษษฐ. Çya[am! Çya[am! its&[am!

trayāṇām trayāṇām tisṛṇām

สปตม. iÇ;u iÇ;u its&;u

triṣu triṣu tisṛṣu

สนสกฤตขนตน 1

162

ctur! (ส)

วภกต ปลลงค นปงสกลงค สตรลงค

ประถมา. cTvar> cTvair ctö>

catvāraḥ catvāri catasraḥ

ทวตยา. ctur> cTvair ctö>

caturaḥ catvāri catasraḥ

ตฤตยา. ctui-R> ctui-R> cts&i->

caturbhiḥ caturbhiḥ catasṛbhiḥ

จตรถ. ctu_Ry> ctu_Ry> cts&_y>

caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ

ปญจม. ctu_Ry> ctu_Ry> cts&_y>

caturbhyaḥ caturbhyaḥ catasṛbhyaḥ

ษษฐ. ctu[aRm! ctu[aRm! cts&[am!

caturṇām caturṇām catasṛṇām

สปตม. ctu;Ru ctu;Ru cts&;u

caturṣu caturṣu catasṛṣu

สนสกฤตขนตน 1

163

กลมทแจกเหมอนกนทง 3 ลงค

วภกต pÂn! (หา) ;;! (หก) sÝn! (เจด)

ประถมา. p ;q! sÝ

pañca ṣaṭ sapta

ทวตยา. p ;q! sÝ

pañca ṣaṭ sapta

ตฤตยา. pÂi-> ;f!i-> sÝi->

pañcabhiḥ ṣaḍbhiḥ saptabhiḥ

จตรถ. pÂ_y> ;f!_y> sÝ_y>

pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ

ปญจม. pÂ_y> ;f!_y> sÝ_y>

pañcabhyaḥ ṣaḍbhyaḥ saptabhyaḥ

ษษฐ. pÂanam! ;{[am! sÝanam!

pañcānām ṣaṇṇām saptānām

สปตม. pÂsu ;q!su sÝsu

pañcasu ṣaṭsu saptasu

สนสกฤตขนตน 1

164

วภกต Aòn! (แปด) nvn! (เกา) dzn! (สบ)

ประถมา. Aò, AòaE nv dz

aṣṭa, aṣṭau nava daśa

ทวตยา. Aò, AòaE nv dz

aṣṭa, aṣṭau nava daśa

ตฤตยา. Aòai->, Aòi-> nvi-> dzi->

aṣṭābhiḥ, aṣṭabhiḥ navabhiḥ daśabhiḥ

จตรถ. Aòa_y>, Aò_y> nv_y> dz_y>

aṣṭābhyaḥ, aṣṭabhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ

ปญจม. Aòa_y>, Aò_y> nv_y> dz_y>

aṣṭābhyaḥ, aṣṭabhyaḥ navabhyaḥ daśabhyaḥ

ษษฐ. Aòanam! nvnam! dznam!

aṣṭānām navanām daśanām

สปตม. Aòasu, Aòsu nvsu dzsu

aṣṭāsu, aṣṭāsu navasu daśasu

ขอสงเกต

1. @k (หนง) เปนเอกวจนะอยางเดยว iÖ (สอง) เปนทววจนะอยาง

เดยว ตงแต iÇ (สาม) ขนไปเปนพหวจนะอยางเดยว 2. จ านวนนบในภาษาสนสกฤตเปนเลขฐานสบ กลาวคอ เมอนบครบ

สบแลวจะน าหลกหนวยมาบวกกบหลกสบวนไปเรอย ๆ เชน 11 จะน า 1 + 10 โดยน าหลกหนวยไวหนา เชน @k + dzn! = @kdzn! เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

165

3. จ านวนทลงทายดวย 9 เชน 19, 29, 39 เปนตน นยมวางจ านวนเตมแลวลบดวย 1 โดยใชศพท ^n- (ลด) มาตอทาย @k (1) เปน

@kaen- (ลดลงไปหนง), หรอเปลยนเปน @kaNn- (ลดลงไปหนง)

ตวอยางเชน @kaeniv<zit (19), @kaNniv<zit (19), ^niv<zit (19) เปนตน

4. จ านวน 1 - 4 (@k - ctur!) เปนไดทง 3 ลงคแจกตางกน

5. ตงแต 5 - 19 (pÂn! – nvdzn!) แจกเหมอนกนทง 3 ลงค

6. ตงแต 5 - 19 (pÂn! – nvdzn!) แจกเหมอนกบ 10 (dzn!)

7. ต งแต 19 (ท ไม ใช nvdzn!) - 99 เปนสตรลงค มวธการแจกเหมอนกบค านามสตรลงค แตเปนเอกวจนะอยางเดยว โดยสงเกตจากค าลงทาย เชน • ถาลงทายดวย # แจกตามแบบ # การนต สตรลงค เชน iv<zit

(20) เปนตน • ถาลงทายดวย t! แจกตามแบบ t! การนต สตรลงค เชน iÇ<zt!

(30) เปนตน

8. ตงแต 100 (zt) ขนไป เปนนปงสกลงค แจกตามแบบ อ การนต นปงสกลงคทวไป และหากใชเปนคณศพทจะแจกเปนเอกวจนะอยางเดยว

สนสกฤตขนตน 1

166

ตวอยางประโยค

@k> muin> rivm! nmit

มน คนหนง ยอมไหว ซงพระอาทตย

@km! n&pm! pZyaim

ขาพเจา ยอมเหน ซงพระเจาแผนดน องคหนง

balkaE ÇIi[ ngrai[ pZyt>

เดกชาย ทส. ยอมเหน ซงเมอง ท. สาม

ctur> ArIn! ma muÂt

ทาน ท. จงอยาปลอย ซงขาศก ท. สคน

hSta_yam! cTvair )lain hraim

ขาพเจา ยอมน าไป ซงผลไม ท. สลก ดวยมอ ทส.

AacayR> mm ;q! imÇai[ Akwyt!

อาจารย กลาวแลว กะเพอน ท. หกคน ของขาพเจ า

Stena> mune> sÝ AZvan! caeryiNt

ขโมย ท. ยอมลก ซงมา ท. เจดตว ของมน

Ai¶> nvnam! jnanam! g&hai[ dhit

ไฟ ยอมไหม ซงเรอน ท. ของชน ท. เกาคน

สนสกฤตขนตน 1

167

แบบฝกหดทายบท

1. จงเตมสงขยาลงในชองวางใหไดความหมายสมบรณ

kip> _______ )lain Aoadt! 5

Vyaºa> _______ vne vsiNt 1

kiv> _______ n&ptIn! z<sit 12

_______ llnam! taelyis 20

yaex> _______ ngrai[ AgCDt! 22

is<ha> _______ mnu:yan! pIfyiNt 17

_______ munInam! kmlain yCDw> 19

_______ inzasu tara> pZyam> 7

ram> _______ malai-> \i;m! pUjyit 29

kvy> _______ ZlaekE> n&pm! Av[Ryn! 11

สนสกฤตขนตน 1

168

2. จงแปลเปนสนสกฤต

ชาวนา เลยงดแลว ซงบตร ท. 8

ศษย ท. 21 สรรเสรญแลว ซงอาจารย ท.

ทาน ทส. ยอมมา พรอมดวยมตร ท. 6

ษ ยอมให ซงความร แกชน ท. 27

เรา ท. มองดแลว ซงผลไม ท. 10 บนรถ

สนสกฤตขนตน 1

169

บรรณานกรม

จ ำลอง สำรพดนก, ดร. ไวยากรณสนสกฤตชนสง. กรงเทพฯ : โรงพมพมหำ-จฬำลงกรณรำชวทยำลย, 2548.

จ ำลอง สำรพดนก, ศำสตรำจำรยพเศษ ดร. ภาษาสนสกฤตเรยนดวยตนเอง ตอนท 1-2. กรงเทพฯ : โรงพมพมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, 2549.

ระว จนทรสอง, ผชวยศำสตรำจำรย ดร. ธาตมญชร : วาดวยเรองธาตในภาษาสนสกฤต. เชยงใหม : ศนยบรหำรงำนวจย มหำวทยำลยเชยงใหม, 2561.

สมบต มงมสขศร, ผชวยศำสตรำจำรย ดร. คมอชดภาษาสนสกฤตคด ใหงาย. กรงเทพฯ : ศนยสนสกฤตศกษำ มหำวทยำลยศลปำกร. 2551.

หลวงบวรบรรณรกษ (นยม รกไทย), สสกฤต-ไท-องกฤษ อภธาน. กรมวชำกำร กระทรวงศกษำธกำร, 2507.

E.D. Perry. A Sanskrit Primer. Delhi: Motilal Banarsidass

Publishers, 2004.

F. Max Muller. A Sanskrit Grammar for Beginners. Delhi:

Parimal Publicatios, 2005.

Kale, Moreshwar R. A Higher Sanskrit Grammar. 1884;

repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1977.

สนสกฤตขนตน 1

170

K. L.V. Sastri. Dhāturūpa Mañjarī: Sanskrit Study Made

Easy Series 6. Kalpathi : R.S. Vadhyar & Sons, 2017.

K. L.V. Sastri. Sabda Mañjarī: Sanskrit Study Made Easy

Series 5. Kalpathi : R.S. Vadhyar & Sons, 2017.

Michael Coulson. Complete Sanskrit. Delhi: Gopsosn Papers

Ltd., 2010.

Monier-Williams, Monier. A Sanskrit-English Dictionary.

new ed. 1899; repr. Delhi: Motilal Banarsidass, 1979.

Roderick S. Bucknell. Sanskrit Manual. Delhi: Motilal

Banarsidass Publishers, 2006.

Shridhar R. Bhandarkar. First Book of Sanskrit. Delhi: Low

Price Publications, 2008.

Vasudeo Govind Apte. The Concise Sanskrit-English

Dictionary. Delhi: Motilal Banarsidass, 2011.

ïIpad damaedr satvledr. s<Sk«t Svy< - iz]k. idLlI: rajpal

@{f sNj, 2010.

171

ภาคผนวก

172

วภกตกรยารวม

lq! (laṭ)

(Present Tense) แปลวา ...อย, ยอม..., จะ...

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. it t> AiNt te #te ANte

ti taḥ anti te ite ante

มธยม. is w> w se #we Xve

si thaḥ tha se ithe dhve

อตตม. im v> m> # vhe mhe

mi vaḥ maḥ i vahe mahe

l'! (laṅ) (Imperfect Past Tense) แปลวา .....แลว

บรษ ปรสไมบท อาตมเนบท

เอก. ทว. พห. เอก. ทว. พห. ประถม. t! tam! An! t #tam! ANt

t tām an ta itām anta

มธยม. s! tm! t wa> #wam! Xvm!

s tam ta thaḥ ithām dhvam

อตตม. Am! v m # vih mih

am va ma i vahi mahi

173

ตวอยางการแจกวภกตนามศพท

อ การนต ปลลงค

dev (เทวดา)

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมา. dev> devaE deva>

devaḥ devau devāḥ

ทวตยา. devm! devaE devan!

devam devau devān

ตฤตยา. deven deva_yam! devE>

devena devābhyām devaiḥ

จตรถ. devay deva_yam! deve_y>

devāya devābhyām devebhyaḥ

ปญจม. devat! deva_yam! deve_y>

devāt devābhyām devebhyaḥ

ษษฐ. devSy devyae> devanam!

devasya devayoḥ devānām

สปตม. deve devyae> deve;u

deve devayoḥ devesu

สมโพธน. dev devaE deva>

deva devau devāḥ

174

อ การนต นปงสกลงค

)l (ผลไม)

วภกต เอก. ทว. พห. ประถมา. )lm! )le )lain

phalam phale phalāni

ทวตยา. )lm! )le )lain

phalam phale phalāni

ตฤตยา. )len )la_yam! )lE>

phalena phalābhyām phalaiḥ

จตรถ. )lay )la_yam! )le_y>

phalāya phalābhyām phalebhyaḥ

ปญจม. )lat! )la_yam! )le_y>

phalāt phalābhyām phalebhyaḥ

ษษฐ. )lSy )lyae> )lanam!

phalsya phalyoḥ phalānām

สปตม. )le )lyae> )le;u

phale phalyoḥ phalesu

สมโพธน. )l )le )lain

phala phale phalāni

175

อา การนต สตรลงค

sena (กองทพ)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. sena sene sena>

senā sene senāḥ

ทวตยา. senam! sene sena>

senām sene senāḥ

ตฤตยา. senya sena_yam! senai->

senayā senābhyām senābhiḥ

จตรถ. senayE sena_yam! sena_y>

senāyai senābhyām senābhyaḥ

ปญจม. senaya> sena_yam! sena_y>

senāyāḥ senābhyām senābhyaḥ

ษษฐ. senaya> senyae> senanam!

senāyāḥ senayoḥ senānām

สปตม. senayam! senyae> senasuu

senāyām senayoḥ senāsu

สมโพธน. sene sene sena>

sene sene senāḥ

176

อ การนต ปลลงค

muin (ผร, มน)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. muin> munI muny>

muniḥ munī munayaḥ

ทวตยา. muinm! munI munIn!

munim munī munīn

ตฤตยา. muinna muin_yam! muini->

muninā munibhyām munibhiḥ

จตรถ. munye muin_yam! muin_y>

munaye munibhyām munibhyaḥ

ปญจม. mune> muin_yam! muin_y>

muneḥ munibhyām munibhyaḥ

ษษฐ. mune> muNyae> munInam!

muneḥ munyoḥ munīnām

สปตม. munaE muNyae> muin;u

munau munyoḥ muniṣu

สมโพธน. mune munI muny>

mune munī munayaḥ

177

อ การนต นปงสกลงค

vair (น า)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. vair vair[I varIi[

vāri vāriṇī vārīṇi

ทวตยา. vair vair[I varIi[

vāri vāriṇī vārīṇi

ตฤตยา. vair[a vair_yam! vairi->

vāriṇā vāribhyām vāribhiḥ

จตรถ. vair[e vair_yam! vair_y>

vāriṇe vāribhyām vāribhyaḥ

ปญจม. vair[> vair_yam! vair_y>

vāriṇaḥ vāribhyām vāribhyaḥ

ษษฐ. vair[> vair[ae> varI[am!

vāriṇaḥ vāriṇoḥ vārīṇām

สปตม. vairi[ vair[ae> vair;u

vāriṇi vāriṇoḥ vāriṣu

สมโพธน. vair, vare vair[I varIi[

vāri, vāre vāriṇī vārīṇi

178

อ การนต สตรลงค

mit (ความร)

วภกต เอก. ทว. พห.

ประถมา. mit> mtI mty>

matiḥ matī matayaḥ

ทวตยา. mitm! mtI mtI>

matim matī matīḥ

ตฤตยา. mTya mit_yam! miti->

matyā matibhyām matibhiḥ

จตรถ. mtye , mTyE mit_yam! mit_y>

mataye, matyai matibhyām matibhyaḥ

ปญจม. mte> , mTya> mit_yam! mit_y>

mateḥ, matyāḥ matibhyām matibhyaḥ

ษษฐ. mte> , mTya> mTyae> mtInam!

mateḥ, matyāḥ matyoḥ matīnām

สปตม. mtaE , mTyam! mTyae> mit;u

matau, matyām matyoḥ matiṣu

สมโพธน. mte mtI mty>

mate matī matayaḥ

179

ศพทานกรมสนสกฤต-ไทย (กรยา)

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

A»! 10 อ. องก A»yit, A»yte นบ, ตรา AÁc! 1 ป. อญจ AÁcit บชา Aq! 1 ป. อฏ Aqit เทยวไป, ทองเทยว At! 1 ป. อต Atit ไป, เดน, วง Ay! 1 อา. อย Ayte ไป AcR! 1 ป. อรจ AcRit บชา AjR! 1 ป. อรช AjRit ไดรบ, ท า AwR! 10 อา. อรถ AwRyte ขอ AhR! 1 ป. อรห AhRit บชา, เคารพ, ควร AhR! 1 10 อ. อรห AhRyit, AhRyte บชา, เคารพ, ควร

AvxIr! 10 อ. อวธร AvxIryit,

AvxIryte

ไมเคารพ, ลบหล

Av! 1 ป. อว Avit รกษา, ปองกน As! 4 ป. อส ASyit ขวาง, โยน

Aak[R! 10 อ. อากรณ Aak[Ryit,

Aak[Ryte

ไดยน

#; (#CD !) 6 ป. อษ (อจฉ) #CDit ตองการ

$]! 1 อา. อกษ $]te เหน, ด

1 dz! และ AhR! เปนธาตหมวดท 1 ปรสไมปทธาตดวย เชน dzit, AhRit

ตามล าดบ

สนสกฤตขนตน 1

180

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

$r! 2 10 อ. อร $ryit, $rytee ไป $:yR! 1 ป. อรษย $:yRit รษยา

$h( 1 อา. อห $hte มงหมาย, พยายาม %JH! 6 ป. อชฌ %JHit ทง \ (\CD!) 1 ป. ฤ-ฤจฉ \CDit ไป, เคลอนท

^h( 1 อา. อห ^hte วจารณ @j! 1 ป. เอช @jit ไหว, สน @x! 1 อา. เอธ @xit เตบโต, เพม kw! 10 อ. กถ kwyit, kwytee บอก, กลาว, พด kNd!

10 อ. กนท kNdyit, kNdyte รองไห

km! 3 (kamy!) 1 อา. กม (กามย) kamyte ใคร, ปรารถนา

k[R! 10 อ. กรณ k[Ryit, k[Ryte เจาะ, ไช k«t! (k«Nt!) 6 ป. กฤต (กฤนต) k«Ntit ตด k«p! 10 อ. กฤป k«pyit, k«pyte สามารถ, นก, คด

k«p! (kLp!) 1 อ. กฤป (กลป) kLpte สามารถ

k«;! 6 อ. กฤษ k«;it, k«;te ไถ k«;! (k;R!) 1 ป. กฤษ (กรษ) k;Rit ไถ kl! 1 อ. กล klyit, klyte นบ, ออกเสยง ka']! 1 ป. กางกษ ka']it ตองการ, ปรารถนา

2 $r! เปนธาตหมวดท 1 ดวย เชน $rit 3 Ay! ถกเพมเขามากอนประกอบกบปจจยประจ าหมวด เชน kamyte

สนสกฤตขนตน 1

181

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

kuTs! 10 อา. กตส kuTsyte ดหมน, นนทา kux! 4 ป. กธ kuXyit โกรธ kup! 4 ป. กป kuPyit โกรธ ³Nd! 1 ป. กรนท ³Ndit รองไห ³m!

4 1 อา, 4 ป. กรม ³amit ไป, เดนไป, กระโดด ³If! 1 ป. กรฑ ³Ifit เลน ³uz! (³aez!) 1 ป. กรศ (โกรศ) ³aezit ตะโกน, เรยก Klm! (Klam!) 1 ป. กลม (กลาม) Klamit เหนอย, ออนเปลย Klm! (Klam!) 4 ป. กลม (กลาม) KlaMyit เหนอย, เพลย i¬d! 4 ป. กลท i¬*it โอดครวญ, รองไห i¬z! 4 อา. กลศ i¬Zyte ท าใหล าบาก, Kv[! 1 ป. กวณ Kv[it ออกเสยง ]p! 10 อ. กษป ]pyit, ]pyte สงไป, ขวาง, ทง ]m! 1 อา. กษม ]mte ทน, ส, อดกลน ]m! (]am!) 4 ป. กษม (กษาม) ]aMyit อดทน ]r! 1 ป. กษร ]rit ไหล, ตก ]l! 10 อ. กษล ]lyit, ]lyte ลาง, ฟอก i]p! 6 อ. กษป i]pit, i]pte ขวาง, โยน, ทง ]u-! 4 ป. กษภ ]u_yit รบกวน

k© (ikr !) 6 ป. ก -กร ikrit ทง, โปรย, หวาน

4 ธาต ³m! เปนธาตหมวดท 1 และ 4 เมอประกอบวภกตฝายปรสไมบท จะมการยด

เสยงทตนธาต เชน ³amit, ³aMyit เปนตน

สนสกฤตขนตน 1

182

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

k©t! (kItR!) 10 อ. ก ต (กรต) kItRyit, kItRytee ฉลอง, สมโภชน o{f! 10 อ. ขณฑ o{fyit, o{fyte ทบ on! 1 อ. ขน onit, onte ขด oad! 1 ป. ขาท oadit กน oel! 1 ป. เขล oelit เลน, สน, เขยา, ไหว g[! 10 อ. คณ g[yit, g[yte นบ, ค านวณ gd! 1 ป. คท gdit พด, กลาว, พดชด gm! (gCD!) 1 ป. คม (คจฉ) gCDit ไป gjR! 1 ป. ครช gjRit ค าราม, รอง gjR! 10 อ. ครช gjRyit, gjRyte ค าราม, ลน, รอง ghR! 1 อา. ครห ghRte นนทา, ดหมน ghR!

5 10 อ. ครห ghRyit, ghRyte ตเตยน, นนทา gve;! 10 อ. คเวษ gve;yit, gve;yte แสวงหา, คนหา guÁj! 1 ป. คญช guÃit (ผง)รอง, เสยงพมพ า gu{Q! 10 อ. คณฐ gu{Qyit, gu{Qyte ปกปด gup! 10 อ. คป gupyit, gupyte คมครอง guM)! 6 ป. คมผ guM)it แตง, เรยบเรยง guh!

6 (gUh!) 1 อ. คห (คห) gUhit, gUhte ซอน, หม, คลม

¢Nw! 10 อ. ครนถ ¢Nwyit, ¢Nwyte รอย, ผก

5 เปนธาตหมวดท 1 อาตมเนปทธาตดวย เชน ghRte 6 ยด % ใหเปนเสยงยาวกอนน าไปประกอบปจจยประจ าหมวด และไมตองท าใหเปนสระ

ขนคณ จงเปน gUhit

สนสกฤตขนตน 1

183

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

¢s! 1 อา. ครส ¢ste กน, กลน ¢s! 10 อ. ครส ¢syit, ¢syte กลน, กน ¢ah! 1 อา. คราห ¢ahte กวน, แทง, สงหาร GlE (Glay!) 1 ป. คไล (คลาย) Glayit เหนอย, อดโรย g (igr!) 6 ป. ค (คร) igrit กลน, เขมอบ gE (gay!) 1 ป. ไค (คาย) gayit รอง, ขบรอง "q! 1 อา. ฆฏ "qte ประพฤต, ท า "u;! 10 อ. ฆษ "ae;yit, "ae;yte ประกาศ

Øa (ijØ!) 1 ป. ฆรา (ชฆร) ijØit สดดม, ดมกลน

cm! 7 1 ป. จม cmit กน, ดม, cr! 1 ป. จร crit เทยวไป, ประพฤต ccR! 6 ป. จรจ ccRit พด, กลาว cl! 1 ป. จล clit สน, โยก, ไหว

ict! (cet !) 10 อา. จต-เจต cetyte คด, นก, รสก

icÇ! 10 อ. จตร icÇyit, icÇyte วาด, ระบายส icNt! 10 อ. จนต icNtyit, icNtyte คด icû! 10 อ. จหน icûyit, icûyte หมาย, แตม cud! 10 อ. จท caedyit, caedyte ชแจง, สงไป, ถาม cuMb! 1 ป. จมพ cuMbit จมพต, จบ

cur! (caer !) 10 อ. จร-โจร caeryit, caeryte ลก, ขโมย

7 เมอเตมอปสรรค Aa จะยดเสยงทตนธาต เชน Aacamit

สนสกฤตขนตน 1

184

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

cU[R! 10 อ. จรณ cU[Ryit, cU[Ryte ปน, ต า

Ccut! (Ccaet !) 1 ป. จจต (จโจต) Ccaetit เคลอนไป

ceò! 1 อา. เจษฏ ceòte ประพฤต, พากเพยร Dd! 10 อ. ฉท Dadyit, Dadyte ปกปด, คลม, หอ DdR! 10 อ. ฉรท DdRyit, DdRyte อาเจยน jn! (ja) 4 อา. ชน (ชา) jayte เกด jp! 1 ป. ชป jpit สวด, สาธยาย j&M-! 1 อา. ชฤมภ j&M-te หาว, อาปาก jLp! 1 ป. ชลป jLpit กลาว, บอก, เพอ

ij (jy!) 1 ป. ช (ชย) jyit ชนะ

jIv! 1 ป. ชว jIvit เปนอย ju;! 6 อา. ชษ ju;te นก, คด, ค านง }p! 10 อ. ชญป }apyit, }apyte ร, ทราบ

}a 8 (}ap!) 10 อ. ชญา (ชญาป)

Aa}apyit,

Aa}apyte

ร, เขาใจ

Jvl! 1 ป. ชวล Jvlit สองแสง, ประกาศ

j¨ (jIr!) 4 ป. ช (ชร) jIyRit แก, เฒา, โทรม

fI (fy!) 1 อา. ฑ (ฑย) Fyte บน, ไปในอากาศ

8 นยมประกอบกบอปสรรค Aa

สนสกฤตขนตน 1

185

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

t]! 9 1 ป. ตกษ t]it ตด, หน, เฉอน tf! 10 อ. ตฑ tafyit, tafyte ต tp! 1 ป. ตป tpit เผาไหม tp!

10 10 อ. ตป tapyit, tapyte เผาไหม Tyj! 1 ป. ตยช Tyjit ทง, สละ, เลก tkR! 10 อ. ตรก tkRyit, tkRyte ตรก, คด, พจารณา tjR! 10 อา. ตรช tjRyte ครหา, นนทา t&p! 4 ป. ตฤป t&Pyit ยนด t&p! 10 อ. ตฤป tpRyit, tpRyte พอใจ, ชอบใจ tud! 6 อ. ตท tudit, tudte เจบ, ปวด, รงแก tul! 10 อ. ตล taelyit, taelyte ชง tu;! 4 ป. ตษ tu:yit พอใจ, ชอบใจ Çp! 1 อา. ตรป Çpte เสงยม, เจยมตว Çs! 1 ป. ตรส Çsit กลว, เกรง, ขยาด Çuq! 11 6 ป. ตรฏ Çuqit ตด, ผา Tvr! 1 อา. ตวร Tvrte ดวน, รบดวน t¨ (tr!) 1 ป. ต (ตร) trit ขาม, วายขาม ÇE (Çay!) 1 อา. ไตร (ตราย) Çayte รกษา, ปองกน

9 เมอหมายถง ปอก หรอ ถาก “to pare” จะเปนธาตหมวดท 1 และ 5 เชน t]it,

tú[aeit

10 เปนธาตหมวดท 1 ปรสไมปทธาตดวย เชน tpit 11 Çuq! เปนธาตหมวดท 4 ดวย

สนสกฤตขนตน 1

186

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

d{f! 10 อ. ทณฑ d{fyit, d{fyte ท าโทษ, ลงโทษ † 12 (iÔy!) 6 อา. ทฤ (ทรย) AaiÔyte นมสการ, บชา †p! 4 ป. ทฤป †Pyit ดใจ, ชนชม, ยนด †z! (pZy!) 1 ป. ทฤศ (ปศย) pZyit เหน, ด dl! 1 ป. ทล dlit แบง, ตด, เจาะ dz! 1 ป. ทศ dzit กด, ขบ, ตอย dz! (d —z!) 10 อา. ทศ (ท ศ) d —zyte กด, ขบ, ตอย dh! 1 ป. ทห dhit เผา, ไหม idv! (dIv!) 4 ป. ทว (ทว) dIVyit เลน idz! 6 อ. ทศ idzit, idzte ช, แสดง dIp! 4 อา. ทป dIPyte สองแสง, ลกโพลง du;! 4 ป. ทษ du:yit ท าผด, ประพฤตผด dU 4 อา. ท dUyte ทนทกข, รอนใจ *ut! (*aet!) 1 อา. ทยต (โทยต) *aette ประกาศ, สองแสง dy! 1 อา. ทย dyte ให, อปการะ

Ôu (Ôv!) 1 ป. ทร (ทรว) Ôvit ไป, เดน, เคลอนท

Ôuh! 4 ป. ทรห Ôuýit ท าราย x& 10 อ. ธฤ xaryit, xaryte ทรงไว x& (xr!) 1 อ. ธฤ (ธร) xrit, xrte ทรง, ตงอย xav! 1 ป. ธาว xavit วง xU (xuv!) 6 ป. ธ (ธว) xuvit สน, เขยา, ไหว

12 ธาตนนยมใชกบอปสรรค Aa

สนสกฤตขนตน 1

187

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

xU (xUn!) 10 อ. ธ (ธน) xUnyit, xUnyte สน, เขยา, ไหว Xma (xm!) 1 ป. ธมา (ธม) xmit เปา, พด Xvn! 1 ป. ธวน Xvnit ดง, ลน Xvn! 10 อ. ธวน Xvnyit, Xvnyte ดง, ลน, สงเสยง xe (xy!) 1 ป. เธ (ธย) xyit ดด, ดม XyE (Xyay!) 1 ป. ไธย (ธยาย) Xyayit เพง nq! 1 ป. นฏ nqit ฟอน, ร า nd! 1 ป. นท ndit บนลอ, ออกเสยง nNd! 1 ป. นนท nNdit ยนด nm! 1 ป. นม nmit ไหว, นอบนอม ndR! 1 ป. นรท ndRit ค าราม, ออกเสยง n&t! 4 ป. นฤต n&Tyit ฟอน, ร า, เตน nz! 4 ป. นศ nZyit พนาศ, ฉบหาย nh! 4 อ. นห nýit, nýte ผก, มด inNd! 1 ป. นนท inNdit นนทา, ตเตยน nI (ny!) 1 อ. น (นย) nyit, nyte น าไป nud! 6 อ. นท nudit, nudte บรรเทา pc! 1 อ. ปจ pcit, pcte หง, ตม pQ! 1 ป. ปฐ pQit อาน, เรยน pt! 1 ป. ปต ptit ตกไป, หลน pd! 10 อา. ปท pdyte ไป, ถง pa (ipb!) 1 ป. ปา-ปพ ipbit ดม par! 10 อ. ปาร paryit paryte ส าเรจ, บรรล, ลลวง

สนสกฤตขนตน 1

188

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

pal! 10 อ. ปาล palyit palyte รกษา, คมครอง pIf! 10 อ. ปฑ pIfyit pIfyte เบยดเบยน pu;! 4 ป. ปษ pu:yit เลยงด pu:p! 4 ป. ปษป pu:Pyit บาน pUj! 10 อ. ปช pUjyit pUjyte บชา pUr! 4 อา. ปร pUyRte เตม, อม pUr!

13 10 อ. ปร pUryit pUryte อม, พอใจ, เตม

àCD! (p&CD!) 6 ป. ปรจฉ (ปฤจฉ) p&CDit ถาม

àw! 1 อา. ปรถ àwte แผ, กระจาย àw! 10 อ. ปรถ àwyit àwyte แผ, กระจาย àI 4 อา. ปร àIyte พอใจ, ยนด, รก àI (àI[!) 10 อ. ปร-ปรณ àI[yit àI[yte พอใจ, ยนด, รก Plu;! 4 ป. ปลษ Plu:yit เผา p¨

14 10 อ. ٭ ป paryit paryte เตม, ปองกน, รกษา )l! 1 ป. ผล )lit ผลตผล )uLl! 1 ป. ผลล )ušit บาน, ออกชอ bax! 1 อา. พาธ baxte ตอส, ตอตาน buKk! 1 ป. พกก buŠit เหา, พด bux! 4 อา. พธ bu/Xyte ร, เขาใจ

13 เปนธาตหมวดท 4 ดวย เชน pUyRte 14 p¨, -U;! , mh! , man! , magR! , mUÇ! และ m&j! เปนธาตหมวดท 1 ปรสไมปทธาตดวย

เชน prit, -U;it, mhit, manit, magRit, mUÇit และ m&jit ตามล าดบ

สนสกฤตขนตน 1

189

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

bu/x (baex!) 1 อ. พธ (โพธ) baexit, baextee ร -]! 10 อ. ภกษ -]yit, -]yte กน -j! 1 อ. ภช -jit, -jte แบง -[! 1 ป. ภณ -[it กลาว, พด -TsR! 10 อา. ภตรส -TsRyte นนทา -& (-r!) 1 อ. ภฤ (ภร) -rit, -rte ถอไป, น าไป -a;! 1 อา. ภาษ -a;te กลาว, พด -as! 1 อา. ภาส -aste สองแสง i-]! 1 อา. ภกษ i-]te ขอ - U 15 10 อา. ภ -avyte ได -U 10 อ. ภ -avyit, -avyte เปน, ท าใหบรสทธ -U (-v!) 1 ป. ภ (ภว) -vit ม, เปน -U;! 10 อ. ٭ ภษ -U;yit, -U;yte ประดบ, แตง æm! 1 ป. ภรม æmit หมน, วน, เดน æm! 16 (æam!) 4 ป. ภรม (ภราม) æaMyit ทองเทยวไป æaj! 1 อา. ภราช æajte ประกาศ, สองแสง m{f! 10 อ. มณฑ m{fyit, m{fyte ประดบ, ตกแตง md! (mad!) 4 ป. มท (มาท) ma*it เมา mn! 4 อา. มน mNyte คด mNÇ! 10 อา. มนตร mNÇyte ปรกษา

15 เปนธาตหมวดท 1 ดวย เชน -vte 16 เปนธาตหมวดท 1 ดวย

สนสกฤตขนตน 1

190

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

mNÇ! 10 อ. มนตร mNÇyit, mNÇyte ปรกษา m&g!

17 10 อา. มฤค m&gyte ตดตาม, ไล m&j! 10 อ. ٭ มฤช majRyit, majRyte ลาง, ช าระ m& 18 (ièy!) 6 อา. มฤ (มรย) ièyte ตาย m&z! 6 ป. มฤศ m&zit จบ, แตะ m&;! 4 อ. มฤษ m&:yit, m&:yte อดทน, พากเพยร m&;! 10 อ. มฤษ m;Ryit, m;Ryte ทน mlE (mlay!) 1 ป. มไล (มลาย) mlayit เหนอย, ออนเปลย mSj! (mJj!) 6 ป. มสช (มชช) mJjit ด าน า, แชน า, ลาง mh! 10 อ. ٭ มห mhyit, mhyte บชา man! 10 อ. ٭ มาน manyit, manyte นบถอ magR! 10 อ. ٭ มารค magRyit, magRyte แสวงหา maajR! 10 อ. มารช majRyit, majRyte ช าระ iml! 6 อ. มล imlit, imlte ปด, พบ, เจอ imï! 10 อ. มศร imïyit, imïyte ผสม, ระคน mIl! 1 ป. มล mIlit ปดตา, กะพรบตา muc! 6 อ. มจ mucit, mucte ปลอย, พน muc! 10 อ. มจ maecyit, maecyte ปลอย, พน mud! 10 อ. มท maedyit, maedyte ยนด mud! (maed!) 1 อา. มท (โมท) maedte ยนด

17 เปนธาตหมวดท 1,4 ดวย เชน m&gte, m&Gyte ตามล าดบ 18 ธาต m& เปนปรสไมปทธาต ในวภกต ilq! , luq! , lu'

สนสกฤตขนตน 1

191

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

muh! 4 ป. มห muýit หลง mUCDR! 1 ป. มจรฉ mUCDRit หมดสต mUÇ! 10 อ. ٭ มตร mUÇyit, mUÇyte ปสสาวะ, เยยว ça (mn!) 1 ป. มนา (มน) mnit คด, ปรกษา yj! 1 อ. ยช yjit, yjte บวงสรวง, ท าพธ

yt! 1 อา. ยต ytte ตงใจ, หมน, พากเพยร

ym! (yCD!) 1 ป. ยม (ยจฉ) yCDit ให ys! 4 ป. ยส ySyit พยายาม yac! 1 อ. ยาจ yacit, yacte ขอ yuj! 4 อา. ยช yuJyte เพง, ส ารวมในสมาธ yuj!

19 10 อ. ٭ ยช yujyit, yujyte ประกอบ yu/x! 4 อา. ยธ yu/Xyte รบ, ฆา r]! 1 ป. รกษ r]it รกษา rj! 10 อ. รช rjyit, rjyte จดแจง, แตง rÁj! (rj!) 4 อ. รญช (รช) rJyit, rJyte ยอม rq! 1 ป. รฏ rqit ตะโกน, รองเรยก r-! 20 1 อา. รภ Aar-te เรม rm! 1 อา. รม rmte เลน rh! 10 อ. ٭ รห rhyit, rhyte ทง, สละ

19 yuj!, rh! , vc! และ v&j! เปนธาตหมวดท 1 ปรสไมปทธาตดวย เชน yaejit,

rhit, vcit และ v&jit ตามล าดบ 20 ธาตนมกเตมอปสรรค Aa

สนสกฤตขนตน 1

192

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

raj! 1 อ. ราช rajit, rajte สองแสง éc( (raec!) 1 อา. รจ (โรจ) raecte ยนด, สองแสง éj! 6 ป. รช éjit เสยดแทง é;! 10 อ. รษ é;yit, é;yte โกรธ éh (raeh!) 1 ป. รห (โรห) raehit งอก êp! 10 อ. รป êpyit, êpyte คม, แสดงรป l]! 21 10 อ. ลกษ l]yit, l]yte ด, เหน, พจารณา l<"! 1 อา. ล ฆ l—"te กระโดด l—"! 10 อ. ล ฆ l—"yit, l—"yte กระโดด lp! 1 ป. ลป lpit กลาว, พด l-! 1 อา. ลภ l-te ได ll! 10 อา. ลล lalyte เลน, เลนสนก l;! 1 ป. ลษ l;it ปรารถนา ls! 1 ป. ลส lsit สองแสง ilo! 6 ป. ลข iloit เขยน ilp! (ilMp!) 6 อ. ลป (ลมป) ilMpit, ilMpte ฉาบ, ทา lI 4 อา. ล lIyte ตด, ยดมน luQ! (luPQ!) 1 ป. ลฐ (ลปฐ) luPQit ลก lup! (luMp!) 6 อ. ลป (ลมป) luMpit, luMpte ท าลาย, ปลน lu-! 4 ป. ลภ lu_yit โลภ laek! 1 อา. โลก laekte มองด, เหน

21 เปนธาตหมวดท 1 อาตมเนปทธาต เชน l]te

สนสกฤตขนตน 1

193

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

laek! 10 อ. โลก laekyit, laekyte มองด, เหน laec! 10 อ. โลจ laecyit, laecyte กลาว, สองแสง vc! 10 อ. ٭ วจ vacyit, vacyte กลาว vd! 1 ป. วท vdit กลาว, พด vd! 22 10 อ. ٭ วท vdyit, vdyte พด, บอก, แจง vNd! 1 อา. วนท vNdte ไหว vp! 1 อ. วป vpit, vpte หวาน, โปรย vm! 1 ป. วม vmit อาเจยน vr! 10 อ. วร vryit, vryte ใคร, อยากได, ขอ v[R! 10 อ. วรณ v[Ryit, v[Ryte พรรณนา, อธบาย vxR! 10 อ. วรธ vxRyit, vxRyte ตด, แบง, บรรจ v& 10 อ. ٭ วฤ varyit, varyte เลอก v&j! 10 อ. ٭ วฤช vjRyit, vjRyte หลกเลยง, เวน v&t! (vt!R) 1 อา. วฤต (วรต) vtRte เปนไป v&x! (vxR!) 1 อา. วฤธ (วรธ) vxRte เจรญ, งอกงาม v&;! (v;R!) 1 ป. วฤษ (วรษ) v;Rit (ฝน) ตก vl! 1 อา. วล vlte เดน, เคลอนท vs! 1 อ. วส vsit, vste อย, อาศยอย vs! 10 อ. วส vsyit, vsyte กลนหอม, ตด, ฆา vh! 1 อ. วห vhit, vhte พาไป, ลอยไป

22 vd! , v& และ Vyy! เปนธาตหมวดท 1 อภยปทธาตดวย เชน vd!it, vdte, vrit,

vrt e และ Vyyit, Vyyte ตามล าดบ

สนสกฤตขนตน 1

194

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

vaÁD! 1 ป. วาญฉ vaÁDit ปรารถนา, อยาก ivj! 6 อา. วช ivjte กลว, สน, เขยา ivd! 4 อา. วท iv*te ร, ทราบ ivd! 10 อา. วท ivdyte ร, ทราบ ivd! (ivNd!) 6 อ. วท (วนท) ivNdit, ivNdte ไดรบ, บรรล ivz! 6 ป. วศ ivzit เขาไป vIj! 10 อ. วช vIjyit, vIjyte พด, โบก, ว Vyw! 1 อา. วยถ Vywte กลว, ไมสงบ Vyx! (ivx!) 4 ป. วยธ (วธ) ivXyit แทง, ยง Vyy! 10 อ. ٭ วยย Vyyyit, Vyyyte ใช, จาย ìj! 1 ป. วรช ìjit ไป ì[! 10 อ. วรณ ì[yit, ì[yte ท าราย vep! 1 อา. เวป vepte เขยา, สน ve (vy!) 1 อ. เว-วย vyit, vyte ถก, ทอ (ผา) veò! 1 อา. เวษฏ veòte ลอม z»! 1 อา. ศงก z»te สงสย zBd! 10 อ. ศพท zBdyit zBdyte กลาว, ออกเสยง zm! (zam!) 4 ป. ศม (ศาม) zaMyit สงบ, ระงบ z<s! 1 ป. ศ ส z<sit สรรเสรญ iz]! 1 อา. ศกษ iz]te ศกษา, เรยน zIl! 10 อ. ศล zIlyit, zIlyte หด, ฝก zuc! (zaec!) 1 ป. ศจ-โศจ zaecit เศราโศก, เสยใจ zux! 4 ป. ศธ zuXyit บรสทธ, หมดจด

สนสกฤตขนตน 1

195

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

zu-! (zae-!) 1 อา. ศภ-โศภ Zae-te งาม, สองแสง zu;! 4 ป. ศษ zu:yit แหง

ï[! 23 10 อ. ศรณ

ivïa[yit,

ivïa[yte

ให, ถวาย

ïm! (ïam!) 4 ป. ศรม-ศราม ïaMyit ระงบ, สงบ ïu 24 (è&) 1 ป. ศร-ศฤ è&[aeit ฟง, ไดยน ða"! 1 อา. ศลาฆ ða"te สรรเสรญ, ยอ ið;! 4 ป. ศลษ ið:yit กอด ið;! 10 อ. ศลษ ðe;yit, ðe;yte กอด, เกาะ, รวม ñs! 2 ป. ศวส ñisit หายใจ, อย ióv!

25 (óIv!) 4 ป. ษฐว-ษฐว óIVyit บวน sd! (sId!) 6 ป. สท-สท sIdit นง, จม

s-aj! 10 อ. สภาช s-ajyit, s-

ajyte

พอใจ

s&j! 6 ป. สฤช s&jit สราง s& (xav!) 1 ป. สฤ (ธาว) xavit วง s&p (spR!) 1 ป. สฤป (สรป) spRit ไป, เลอยไป s& 26 (sr!) 1 ป. สฤ (สร) srit เคลอนยาย, เคลอนท

23 มกประกอบกบอปสรรค iv

24 ïu เปนธาตหมวดท 1 แตการแจกวภกตเหมอนกบธาต หมวดท 8

25 เปนธาตหมวดท 1 ดวย เชน óIvit

26 ธาต s& จะเปลยนรปเปน xav! ในความหมายวา “วง” ดงนน xavit แปลวา วง

สนสกฤตขนตน 1

196

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

sh! 1 อา. สห shte ทนทาน, ทรงไว sh! 10 อ. สห sahyit, sahyte อดทน, อดกลน

saNTv! 10 อ. สานตว saNTvyit,

saNTvyte

ระงบ, ปลอบ

isc! (isÁc!) 6 อ. สจ (สญจ) isÁcit, isÁcte รด isd! 4 อา. สท is*te มทกข, เปนทกข isx! 4 ป. สธ isXyit ส าเรจ isv! (sIv!) 4 ป. สว (สว) sIVyit เยบ suo! 10 อ. สข suoyit, suoyte มความสข sU 4 อา. ส sUyte คลอด sUd! 1 อา. สท sUdte ฆา, ท าลาย sUd! 10 อ. สท sUdyit, sUdyte ฆา, ท าลาย Sol! 1 ป. สขล Solit หกลม Swa (itó!) 1 ป. สถา (ตษฐ) itóit ยน, ตงอย iõh! 4 ป. สนห iõýit รก SpNd! 1 อา. สปนท SpNdte สน, ไหว, เตน Sp&z! 6 ป. สปฤศ Sp&zit แตะ, สมผส Sp&h! 10 อ. สปฤห Sp&hyit, Sp&hyte อยาก, ปรารถนา Spz! 10 อา. สปศ Spazyte รอย, รวบรวม S)uq! 6 ป. สผฏ S)uqit บาน S)uq! 10 อ. สผฏ S)uqyit, S)uqyte บาน, แยม

สวน srit แปลวา เคลอนยาย, เคลอนท

สนสกฤตขนตน 1

197

ธาต ไทย ตวอยาง ความหมาย

S)ur! 6 ป. สผร S)urit เคลอนไหว Sm& (Smr!) 1 ป. สมฤ-สมร Smrit ระลกถง, จ า SyNd! 1 อา. สยนท SyNdte ประพรม, รน, กลน ö—s! 1 อา. สร ส ö—ste ตก, รวง, หลน, จม Svj! 1 อา. สวช Svjte เกด, สราง Svd! 1 อา. สวท Svdte ชม, หวาน Svad! 10 อ. สวาท Svadyit, Svadyte ชม iSvd! 4 ป. สวท iSv*it (เหงอ) ไหล sex! 1 ป. เสธ sexit ไป h;! 4 ป. หษ h:yit ราเรง hs! 1 ป. หส hsit หวเราะ ih —s ( 10 อ. หส ih —syit, ih —syte ท าราย, เบยดเบยน ù (hr!!) 1 อ. หร hrit, hrte น าไป ÿp! 10 อ. หลป ÿapyit, ÿapyte พด, กลาว ÷ad( 1 อา. หลาท ÷adte ยนด, รนรมย þe (þy!) 1 อ. เหว (หวย) þyit, þyte เรยก

198

ศพทานกรมสนสกฤต-ไทย (ค านาม)

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

A

Akal (ปล.) akāla อกาล ไมมกาล A]ma (สตร.) akṣamā อกษมา อจฉา, รษยา A]r (ปล., นปง.) akṣra อกษร ความไมเสอม Ai] (นปง.) akṣi อกษ นยนตา Aiol (คณ.) akhila อขล ทงหมด, ทงปวง Agd (ปล.) agada อคท ยา Ai¶ (ปล.) agni อคน ไฟ, เทพอคน A¢ (นปง.) agra อคร ยอด, ปลาย Aj (ปล.) aja อช แพะ A}an (นปง.) ajñāna อชญาน ความไมร AqvI (สตร.) aṭavī อฏว ดง, ปา A{f (นปง.) aṇḍa อณฑ ไข At> (อพย.) ataḥ อตะ เพราะฉะนน, ดงนน Aitiw (ปล.) atithi อตถ แขก, ผมาเยอน AtIv (อพย.) atīva อตว อยางยง, เกน, มาก AÇ (อพย.) atra อตร ทน ATyy (ปล.) atyaya อตยย การท าลาย Awva (อพย.) athavā อถวา หรอ, อกอยางหนง A* (อพย.) adya อทย วนน Axm[R (ปล.) adhamarṇa อธมรณ ลกหน

สนสกฤตขนตน 1

199

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

AXyyn (นปง.) adhyayana อธยยน การเรยน, ศกษา AxmR (ปล.) adharma อธรม อธรรม, บาป Aixpit (ปล.) adhipati อธปต นาย, เจานาย Axuna (อพย.) adhunā อธนา เดยวน Axuv (ปล., นปง.) adhuva อธว ความไมแนนอน Anl (ปล.) anala อนล ไฟ Anu}a (สตร.) anujñā อนชญา การอนญาต Anurag (ปล.) anurāga อนราค ความรก An&t (นปง.) anṛta อนฤต ค าโกหก, ค าเทจ ANx (คณ.) andha อนธ มด, บอด ANn (นปง.) anna อนน ขาว, อาหาร Apay (ปล.) apāya อปาย อบาย Aip (อพย.) api อป แม, แมแต, บาง Aiày (คณ.) apriya อปรย ไมชอบ, ไมเปนทรก Ai-xan (นปง.) abhidhāna อภธาน ชอ Ai-;ek (ปล.) abhiṣeka อภเษก การอภเษก, พธสวมมงกฎ AmaTy (ปล.) amātya อมาตย อ ามาตย AMbr (นปง.) ambara อมพร ทองฟา AyaeXya (สตร.) ayodhyā อโยธยา เมองอโยธยา Ar{y (นปง.) araṇya อรณยก ปา Air (ปล.) ari อร ขาศก, ศตร AcRn (นปง.) arcana อรจน การบชา AjRun (ปล.) arjuna อรชน ชออรชน

สนสกฤตขนตน 1

200

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

Al<kar (ปล.) alaṃkāra อล การ เครองประดบ Alm! (อพย.) alam อลม พอ, อยาเลย Ail (ปล.) ali อล ผง ALp (คณ.) alpa อลป นอย, เลก Avkaz (ปล.) avakāśa อวกาศ อวกาศ, หอง Aïu (นปง.) aśru อศร น าตา AZv (ปล.) aśva อศว มา AsTy (นปง.) asatya อสตย ความเทจ, ไมจรง Ais (ปล.) asi อส ดาบ Asur (ปล.) asura อสร อสร, ปศาจ AiSw (นปง.) asthi อสถ กระดก Aih (ปล.) ahi อห ง

Aa

Aakaz (ปล.) ākāśa อากาศ อากาศ, ทองฟา Aacar (ปล.) ācāra อาจาร ความประพฤต AacayR (ปล.) ācārya อาจารย อาจารย Aa}a (สตร.) ājñā อาชญา ค าสง, อาชญา Aadr (ปล.) ādara อาทร นบถอ, เคารพ Aadez (ปล.) ādeśa อาเทศ ค าสง Aaè (นปง.) āmra อามร มะมวง Aayas (ปล.) āyāsa อายาส ความพยายาม AarM- (ปล.) ārambha อารมภ การเรมตน

สนสกฤตขนตน 1

201

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

Aaraxn (นปง.) ārādhana อาราธน อาราธนา AayR (ปล.) ārya อารย อารยน, ผประเสรฐ Aavr[ (นปง.) āvaraṇa อาวรณ อาภรณ, เครองนงหม Aaza (สตร.) āśā อาศา ความหวง AazIvaRd (ปล.) āśīrvāda อาศรวาท ค าอวยพร Aaïm (ปล.) āśrama อาศรม อาศรม Aasn (นปง.) āsana อาสน อาสนะ, ทนง Aahar (ปล.) āhāra อาหาร อาหาร

#

#CDa (สตร.) icchā อจฉา ความตองการ, ความอยาก #it (อพย.) iti อต ดงน, ดงนน #Twm! (อพย.) ittham อตถม ดวยเหตน #Ndu (ปล.) indu อนท พระจนทร #NÔ (ปล.) indra อนทร พระอนทร #Nxn (นปง.) indhana อนธน น ามน, เชอเพลง #v (อพย.) iva อว เพยงดง, เหมอน #;u (ปล.) iṣu อษ ลกศร #h (อพย.) iha อห ทน

$

$Zvr (ปล.) īśvara อศวร พระเจา, พระอศวร $it (สตร.)

Īti

อต

ความจญไร, วบต

สนสกฤตขนตน 1

202

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

%

%qj (ปล.) uṭaja อฏช กระทอม %Tsah (ปล.) utsāha อตสาห ตงมน, พยายาม %dk (นปง.) udaka อทก น า %dix (ปล.) udadhi อทธ ทะเล %*m (ปล.) udyama อทยม ความพยายาม, อตสาหะ %*an (นปง.) udyāna อทยาน สวน, อทยาน %dar (คณ.) udāra อทาร ใจกวาง %pkar (ปล.) upakāra อปการ อปการะ, ชวยเหลอ %pdez (ปล.) upadeśa อปเทศ ค าแนะน า, สงสอน %pay (นปง.) upāya อปาย อบาย

\

\Gved (ปล.) ṛgveda ฤคเวท คมภรฤคเวท \ju (คณ.) ṛju ฤช ตรง, ซอตรง \tu (ปล.) ṛtu ฤต ฤด \i; (ปล.) ṛṣi ฤษ ฤาษ

@

@k (สง.) eka เอก หนง @v (อพย.) eva เอว นนเทยว @vm! (อพย.) evam เอวม ดงนน, ฉนนน

สนสกฤตขนตน 1

203

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

Aae

Aaedn (ปล.) odana โอทน ขาวสก

AaE

AaE;x (ปล.) auṣadha เอาษธ ยา, โอสถ

k

kq (ปล.) kaṭa กฏ เสอ k{kq (ปง., นปง.) kaṇkaṭa กณกฏ หนาม k{Q (ปล.) kaṇṭha กณฐ คอ kwm! (อพย.) katham กถม อยางไร kwa (สตร.) kathā กถา เรองราว kda (ปล.) kadā กทา เมอไร kNya (สตร.) kanyā กนยา สาวนอย, ลกสาว kip (ปล.) kapi กป ลง kpael (ปล.) kapola กโปล แกม kml (นปง.) kamala กมล ดอกบว kr (ปล.) kara กร มอ ké[a (สตร.) karuṇā กรณา ความกรณา klh (ปล.) kalaha กลห การทะเลาะ, ววาท kla (สตร.) kalā กลา ศลปะ kil (ปล.) kali กล ตอส, แขงขน kLya[ (นปง.) kalyāṇa กลยาณ ด, งาม

สนสกฤตขนตน 1

204

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

kiv (ปล.) kavi กว กว, ผร kaÂn (นปง.) kāñcana กาญจน ทอง kaNta (สตร.) kāntā กานตา หญงสาว kam (ปล.) kāma กาม ความอยาก, กาม kar[ (นปง.) kāraṇa การณ เหต karag&h (นปง.) kārāgṛha การาคฤห คก, เรอนจ า kaé{y (นปง.) kāruṇya การณย เมตตา, การณย kay (ปล.) kāya กาย กาย, รางกาย kayR (นปง.) kārya การย การงาน kal (ปล.) kāla กาล กาล, เวลา kaó (นปง.) kāṣṭha กาษฐ ไม kasar (ปล.) kāsāra กาสาร ทะเลสาบ ik<kr (ปล.) kiṃkara กกร คนใช ik<tu (อพย.) kimtu กต แตวา ikir (ปล.) kiri กร หมปา kIitR (สตร.) kīrti กรต เกยรต kIz (คณ.) kīśa กศ ผอม kuKkur (ปล.) kukkura กกกร สนข kuÇ (อพย.) kutra กตร ทไหน kumarI (สตร.) kumārī กมาร เดกหญง kuM-kar (ปล.) kumbhakāra กมภการ ชางปนหมอ kuzl (คณ.) kuśala กศล ฉลาด, ด kusum (นปง.) kusuma กสม ดอกไม

สนสกฤตขนตน 1

205

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

kUp (ปล.) kūpa กป บอ kUmR (ปล.) kūrma กรม เตา k«pa (สตร.) kṛpā กฤปา ความกรณา, สงสาร k«:[ (คณ.) kṛṣṇa กฤษณ ด า kevlm! (อพย.) kevalam เกวลม เดยว, เทานน kaep (ปล.) kopa โกป ความโกรธ kaez (ปล.) kośa โกศ ขมทรพย kaEmudI (สตร.) kaumudī เกามท แสงจนทร ³Ifa (สตร.) krīḍā กรฑา กรฑา, การเลน ³aex (ปล.) krodha โกรธ โกรธ Klez (ปล.) kleśa เกลศ เจบปวด, เสยใจ, ทกข ]ma (สตร.) kṣamā กษมา การใหอภย ]eÇ (นปง.) kṣetra เกษตร นา, ทง

o

og (ปล.) khaga ขค นก o¼ (ปล.) khaṅga ขงค ดาบ oinÇ (นปง.) khanitra ขนตร จอบ ol (ปล.) khala ขล คนราย, อนธพาล

g

g¼a (สตร.) gaṅgā คงคา แมน าคงคา gj (ปล.) gaja คช ชาง git (สตร.) gati คต การไป

สนสกฤตขนตน 1

206

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

gNxvR (ปล.) gandharva คนธรว คนธรรพ gmn (นปง.) gamana คมน การไป gtRa (สตร.) gartā ครตา หลม gaÇ (นปง.) gātra คาตร ขา, กงกาน gan (นปง.) gāna คาน การรอง gayk (ปล.) gāyaka คายก นกรอง igir (ปล.) giri คร ภเขา gIt (นปง.) gīta คต เพลง gu[ (นปง.) guṇa คณ คณ, ความด gué (ปล.) guru คร คร, อปชฌาย g&h (ปล.) gṛha คฤห บาน, เรอน g&hpit (ปล.) gṛhapati คฤหปต เจาบาน geihnI (สตร.) gehinī เคหน ภรรยา gaeÇ (นปง.) gotra โคตร โคตร, เชอชาต, เผาพนธ gaep (ปล.) gopa โคป คนเลยงสตว gaepal (ปล.) gopāla โคปาล คนเลยงวว, คนเลยงสตว ¢Nw (ปล.) grantha ครนถ งาน, ธระ, หนงสอ ¢h[ (นปง.) grahaṇa ครหณ การจบกม, กกขง ¢am (ปล.) grāma คราม หมบาน ¢I:m (ปล.) grīṣma ครษม ฤดรอน, หนารอน

"

"q (ปล.) ghaṭa ฆฏ หมอ, ตม, โอง

สนสกฤตขนตน 1

207

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

"i{fka (สตร.) ghaṇḍikā ฆณฑกา ระฆง, กระดง "&t (นปง.) ghṛta ฆฤต เนยใส

c

c (อพย.) ca จ ดวย, และ ckaer (ปล.) cakora จโกร นกจโกระ c³ (นปง.) cakra จกร ลอ, จกร cNÔ (ปล.) candra จนทร ดวงจนทร cap (ปล.) cāpa จาป คนธน caé (คณ.) cāru จาร สวย, งาม icÄ (นปง.) citta จตต จต, ใจ icNta (สตร.) cintā จนตา ความกงวล, กระวนกระวาย icr (คณ.) cira จร ยาวนาน, ยงยน caer (ปล.) cora โจร โจร

D

DaÇ (ปล.) chātra ฉาตร นกเรยน, ลกศษย Daya (สตร.) chāyā ฉายา รม, เงา

j

jgTkt&R (ปล.) jagatkartṛ ชคตกรตฤ พระเจา, ผสรางโลก jn (ปล.) jana ชน ชน, ประชาชน jnk (ปล.) janaka ชนก พอ, บดา jnnI (สตร.) jananī ชนน แม, มารดา

สนสกฤตขนตน 1

208

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

jMbUk (ปล.) jambūka ชมพก สนขจงจอก jra (สตร.) jarā ชรา ชรา, ความแก jl (นปง.) jala ชล น า jlix (ปล.) jaladhi ชลธ ทะเล jv (ปล.) java ชว ความเรว jait (สตร.) jāti ชาต เกด, ชาตก าเนด jamat& (ปล.) jāmātṛ ชามาตฤ ลกเขย jal (ปล.) jāla ชาล ตาขาย ijþa (สตร.) jihvā ชหวา ลน jIv (ปล.) jīvana ชว สงชวต, สตว jIivt (นปง.) jīvita ชวต ชวต jet& (คณ.) jetṛ เชตฤ ผชนะ }an (นปง.) jñāna ชญาน ความร JyaeTSna (สตร.) jyotsnā ชโยตสนา แสงจนทร

t

t{ful (นปง.) taṇḍula ตณฑล ขาวสาร tt> (อพย.) tataḥ ตตะ ดวยเหตนน, ดงนน tÇ (อพย.) tatra ตตร ทนน tda (อพย.) tadā ตทา เมอนน tny (ปล.) tanaya ตนย ลกชาย tnu (คณ.) tanu ตน เลก, นอย timöa (สตร.) tamisrā ตมสรา กลางคน

สนสกฤตขนตน 1

209

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

té (ปล.) taru ตร ตนไม tl (นปง.) tala ตล พน, พนดน tara (สตร.) tārā ตารา ดวงดาว talu (นปง.) tālu ตาล เพดาน itl (ปล.) tila ตล งา tIr (นปง.) tīra ตร ฝง, ทา tuLy (คณ.) tulya ตลย เสมอภาค, เทาเทยม tUl (ปล.) tūla ตล ฝาย, ส าล t&[ (นปง.) tṛṇa ตฤณ หญา t&:[a (สตร.) tṭṣṇā ตฤษณา อยาก, กระหาย, โลภ

d

d] (คณ.) dakṣa ทกษ ขยน, หมนเพยร d{f (ปล.) daṇḍa ทณฑ ไมเทา, การลงโทษ dirÔ (คณ.) daridra ทรทร ยากจน, ขดสน dzRn (นปง.) darśana ทรศน ทรรศนะ, การมองเหน dzRnIy (คณ.) darśanīya ทรศนย นารก, นาชม dix (นปง.) dadhi ทธ นมสม dNt (ปล.) danta ทนต ฟน, เขยว dya (สตร.) dayā ทยา ความสงสาร dat& (ปล., นปง.) dātṛ ทาตฤ ผให daé[ (คณ.) dāruṇa ทารณ ทารณ, โหดราย das (ปล.) dāsa ทาส ทาส, คนรบใช

สนสกฤตขนตน 1

210

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

dasI (สตร.) dāsī ทาส ทาส, คนรบใชผหญง idn (ปล.) dina ทน วน idva (อพย.) divā ทวา กลางวน idza (สตร.) diśā ทศา ทศ dIn (คณ.) dīna ทน ยากจน dIp (ปล.) dīpa ทป ตะเกยง, ประทป dI"R (คณ.) dīrgha ทรฆ ยาว du>o (นปง.) duḥkha ทะข ความทกข duracar (ปล.) durācāra ทราจาร การประพฤตชว dugR (นปง.) durga ทรค ความยาก, ล าบาก dugaR (สตร.) durgā ทรคา เจาแมทรคา dujRn (ปล.) durjana ทรชน ทรชน dUt (ปล.) dūta ทต ทต dUr (คณ.) dūra ทร ไกล dev (ปล.) deva เทว เทวดา devta (สตร.) devatā เทวตา เทวดา devI (สตร.) devī เทว พระเทว, นางฟา dez (ปล.) deśa เทศ ประเทศ deh (ปล.) deha เทห รางกาย dEv (นปง.) daiva ไทว โชค, ลาภ, สมบต ÔVy (นปง.) dravya ทรวย ทรพย Ôutm! (ก.ว.) drutam ทรตม เรว, ไว iÔuj (ปล.) dvija ทวช พราหมณ

สนสกฤตขนตน 1

211

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

ÖIp (ปล., นปง.) dvīpa ทวป เกาะ, ทวป

x

xn (นปง.) dhana ธน ทรพย

xnpit (ปล.) dhanapati ธนปต เทพแหงทรพย, ความร ารวย

xink (ปล.) dhanika ธนก ผมทรพย, เศรษฐ xmR (ปล.) dharma ธรม ธรรม ximRk (คณ.) dharmika ธรมก ผมธรรม xra (สตร.) dharā ธรา แผนดน xat& (ปล.) dhātṛ ธาตฤ ผสราง, พระเจา xaNy (นปง.) dhānya ธานย ขาวโพด, ธญญพช xIr (คณ.) dhīra ธร ผมปญญา xuv (คณ.) dhuva ธว แนนอน xUtR (ปล.) dhūrta ธรต คนเจาเลห xUil (สตร.) dhūli ธล ผง, ธล xenu (สตร.) dhenu เธน แมโค Xyan (นปง.) dhyāna ธยาน ฌาน Xvin (ปล.) dhvani ธวน เสยง

n

n (อพย.) na น ไม no (นปง.) nakha นข เลบ ngr (นปง.) nagara นคร เมอง

สนสกฤตขนตน 1

212

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

ngrI (สตร.) nagarī นคร ชาวเมอง nqI (สตร.) naṭī นฏ นกแสดง, นกฟอน ndI (สตร.) nadī นท แมน า niNdnI (สตร.) nandinī นนทน เดกหญง nPt& (ปล.) naptṛ นปตฤ หลานชาย nyn (นปง.) nayana นยน ดวงตา nr (ปล.) nara นร คน, มนษย nv (คณ.) nava นว ใหม nag (ปล.) nāga นาค ชาง naqk (นปง.) nāṭaka นาฏก ละคร, การแสดง nam (อพย.) nāma นาม ชอ nayk (ปง.) nāyaka นายก ผน า narI (สตร.) nārī นาร หญงสาว naivk (ปล.) nāvika นาวก ชาวทะเล, ทหารเรอ naz (ปล.) nāśa นาศ การท าลาย, ความวบต inTym! (ก.ว.) nityam นตยม เปนนตย, เนองนตย inix (ปล.) nidhi นธ ขมทรพย inNda (สตร.) nindā นนทา การนนทา inpu[ (คณ.) nipuṇa นปณ เชยวชาญ inritzy (คณ.) niratiśaya นรตศย สมบรณ, ไมมทเปรยบ inza (สตร.) niśā นศา กลางคน inizt (คณ.) niśita นศต คม in:k (ปล.) niṣka นษก เหรยญทอง

สนสกฤตขนตน 1

213

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

in:)l (คณ.) niṣphala นษผล ไรผล, หมน, เสยเปลา nIc (คณ.) nīca นจ ต า nIit (สตร.) nīti นต การเมอง n&p (ปล.) nṛpa นฤป พระเจาแผนดน, พระราชา n&pit (ปล.) nṛpati นฤปต พระเจาแผนดน, พระราชา n&Ty (ปล.) nṛtya นฤตย การฟอน, การร า n&pTv (ปล.) nṛpatva นฤปตว เจานาย, ราชวงศ n&z<s (คณ.) nṛśaṃsa นฤศ ส บาป, ชว, เลว neÇ (นปง.) netra เนตร ดวงตา

p

p» (ปล.) paṅka ปงก เปลอกตม, โคลน pÃr (ปล.) pañjara ปญชร กรง pi{ft (ปล.) paṇḍita ปณฑต บณฑต, ผร p{y (ปล.) pañya ปณย ราคา ptn (นปง.) patana ปตน การตก, หลน pÇ (นปง.) patra ปตร ใบไม pTnI (สตร.) patnī ปตน ภรรยา pd (นปง.) pada ปท การเดน, การกาว pÒ (นปง.) padma ปทม ดอกบว przu (ปล.) paraśu ปรศ ขวาน pé; (คณ.) paruṣa ปรษ หยาบ, แขงกระดาง p[R (นปง.) parṇa ปรณ ใบไม

สนสกฤตขนตน 1

214

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

pvRt (ปล.) parvata ปรวต ภเขา pšv (ปล., นปง.) pallava ปลลว บอน า pvn (ปล.) pavana ปวน ลม pzu (ปล.) paśu ปศ สตว, สตวเลยง pa<su (ปล.) pāṃsu ป าส ฝน paQ (ปล.) pāṭha ปาฐ บทเรยน paQzala (สตร.) pāṭhaśālā ปาฐศาลา โรงเรยน pai[ (ปล.) pāṇi ปาณ ฝามอ pat (ปล.) pāta ปาต การตก pad (ปล.) pāda ปาท เทา padp (ปล.) pādapa ปาทป ตนไม paNw (ปล.) pāntha ปานถ นกเดนทาง, นกทองเทยว pap (คณ.) pāpa ปาป บาป, ชว, เลว par (ปล.) pāra ปาร ฝง paiwRv (ปล.) pārthiva ปารถว พระราชา palk (คณ.) pālaka ปาลก ผรกษา, ผคมครอง ip{f (ปล.) piṇḍa ปณฑ กอนขาว pIfa (สตร.) pīḍā ปฑา ความเจบปวด, บบคน pIn (คณ.) pīna ปน อวน pu{y (นปง.) puṇya ปณย บญ, ความด puÇ (ปล.) putra ปตร บตร, ลกชาย punr! (อพย.) punar ปนร อก pur> (อพย.) puraḥ ประ หนา, กอน

สนสกฤตขนตน 1

215

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

pura[ (นปง.) purāṇa ปราณ ปราณะ purI (สตร.) purī ปร เมอง pué; (ปล.) puruṣa ปรษ บรษ, ผชาย puStk (นปง.) pustaka ปสตก หนงสอ pu:p (นปง.) puṣpa ปษป ดอกไม pUja (สตร.) pūjā ปชา การบชา p&WvI (สตร.) pṛthvī ปฤถว แผนดน àkaz (ปล.) prakāśa ปรกาศ แสงสวาง àja (สตร.) prajā ปรชา ประชาชน à} (ปล.) prajña ปรชญ นกปราชญ à-a (สตร.) prabhā ปรภา แสงสวาง àsad (ปล.) prasāda ปรสาท เลอมใส, ศรทธา àacI (สตร.) prācī ปราจ ทศตะวนออก àa} (ปล.) prājña ปราชญ นกปราชญ àa[ (ปล.) prāṇa ปราณ ชวต, ปราณ àawRna (สตร.) prārthanā ปรารถนา ความปรารถนา àasad (ปล.) prāsāda ปราสาท ปราสาท iày (คณ.) priya ปรย ทรก, นารก àIit (สตร.) prīti ปรต ปต, พอใจ, ชอบใจ

)

)l (นปง.) phala ผล ผลไม

สนสกฤตขนตน 1

216

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

b

bNxu (ปล.) bandhu พนธ พวกพอง bl (ปล.) bala พล ก าลง, พล bhu (คณ.) bahu พห มาก ba[ (ปล.) bāṇa พาณ ลกศร bal (ปล.) bāla พาล เดกชาย balk (ปล.) bālaka พาลก เดกชาย bahu (ปล.) bāhu พาห แขน ibfal (ปล.) biḍāla พฑาล แมว ibNdu (ปล.) bindu พนท หยดน า ibMb (นปง.) bimba พมพ จาน bIj (นปง.) bīja พช พช buiÏ (สตร.) buddhi พทธ ปญญา, รแจง bux (ปล.) budha พธ ผมปญญา, ผรแจง äaü[ (ปล.) brāhmaṇa พราหมณ พราหมณ

-

-i­ (สตร.) bhakti ภกต ความภกด -ignI (สตร.) bhaginī ภคน นองสาว -¼ (ปล.) bhaṅga ภงค การท าลาย -Ô (นปง.) bhadra ภทร ความด, ประโยชน -y (นปง.) bhaya ภย ภย, ความกลว -r (นปง.) bhara ภร น าหนก

สนสกฤตขนตน 1

217

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

-t&R (ปล.) bhartṛ ภรตฤ สาม -ar (ปล.) bhāra ภาร ภาระ -ayaR (สตร.) bhāryā ภารยา ภรรยา -a;a (สตร.) bhāṣā ภาษา ภาษา i-]a (สตร.) bhikṣā ภกษา ทาน, ของบรจาค i-]uk (ปล.) bhikṣuka ภกษก ผขอ, ภกษ -Iit (สตร.) bhīti ภต กลว, อนตราย -Ut (นปง.) bhūta ภต สงมชวต, สตว -UtawR (ปล.) bhūtārtha ภตารถ ความจรง -Uit (สตร.) bhūti ภต ความเจรญ, รงเรอง -Up (ปล.) bhūpa ภป พระราชา -Upit (ปล.) bhūpati ภปต พระราชา -Uim (สตร.) bhūmi ภม แผนดน -Uir (คณ.) bhūri ภร มาก -U;[ (นปง.) bhūṣaṇa ภษณ เครองประดบ -&Ty (ปล.) bhṛtya ภฤตย คนรบใช -aeg (ปล.) bhoga โภค โภคะ, สมบต -aejn (นปง.) bhojana โภชน อาหาร æmr (ปล.) bhramara ภรมร แมลงภ

m

mi]ka (สตร.) makṣikā มกษกา แมลงวน mi[(ปล.) maṇi มณ แกวมณ

สนสกฤตขนตน 1

218

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

mi[kar (ปล.) maṇikāra มณการ ชางแกวมณ m{fp (ปล.) maṇḍapa มณฑป ซม mit (สตร.) mati มต ความร mTSy (ปล.) matsya มตสย ปลา md (ปล.) mada มท ความหยง, ยโส, อวดด mdn (ปล.) madana มทน กามเทพ midra (สตร.) madirā มทรา น าเมา, สรา mxu (นปง.) madhu มธ น าผง mxukr (ปล.) madhukara มธกร ผง mNÇ (นปง.) mantra มนตร มนต, บทสวด mNd (คณ.) manda มนท ชา myUr (ปล.) mayūra มยร นกยง mr[ (นปง.) maraṇa มรณ ความตาย, มรณะ mharaj (ปล.) mahārāja มหาราช มหาราช mihla (สตร.) mahilā มหลา ผหญง mih; (ปล.) mahiṣa มหษ ควาย mhI (สตร.) mahī มห แผนดน mhaeTsv (ปง.) mahotsava มโหตสว เทศกาล ma (อพย.) mā มา อยา ma<s (นปง.) māṅsa ม าส เนอ maxuyR (นปง.) mādhurya มาธรย ความหวาน ma[v (ปล.) māṇava มาณว มาณพ, ชายหนม magR (ปล.) mārga มารค หนทาง, ถนน

สนสกฤตขนตน 1

219

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

mala (สตร.) mālā มาลา พวงมาลย, พวงดอกไม mas (ปล.) māsa มาส เดอน imÇ (นปง.) mitra มตร มตร, เพอน imÇta (สตร.) mitratā มตรตา ความเปนเพอน mu­a (สตร.) muktā มกตา ไขมก, มกดา mui­ (สตร.) mukti มกต ความหลดพน muo (นปง.) mukha มข ปาก muOy (คณ.) mukhya มขย ส าคญ, หวหนา muin (ปล.) muni มน ผร, มน mUk (คณ.) mūka มก เงยบ, ใบ mUoR (ปล.) mūrkha มรข คนโง mUl (นปง.) mūla มล ราก, เหงา, เทา m&g (ปล.) mṛga มฤค กวาง, เนอ m&Tyu (นปง.) mṛtyu มฤตย ความตาย m&du (คณ.) adj, m, n มฤท ออน, ละเอยด mex (ปล.) megha เมฆ เมฆ mexjal (นปง.) meghajāla เมฆชาล กลมเมฆ meidnI (สตร.) medinī เมทน แผนดน mel (ปล.) mela เมล การรวม, การคบ mae] (ปล.) mokṣa โมกษ ความหลดพน maedk (นปง.) modaka โมทก ของหวาน, ขนม

สนสกฤตขนตน 1

220

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

y

y] (ปล.) yakṣa ยกษ ยกษ yjman (ปล.) yajamāna ยชมาน ผบชายญ, ผบวงสรวง yÇ (อพย.) yatra ยตร ทใด yit (ปล.) yati ยต ฤาษ, นกบวช yTn (ปล.) yatna ยตน ความพยายาม, ความมานะ yÇ (อพย.) yatra ยตร ทใด ywa (อพย.) yathā ยถา ฉนใด yid (อพย.) yadi ยท ถา yNÇ (นปง.) yantra ยนตร เครองยนต yi:q (สตร.) yaṣṭi ยษฏ ไมเทา yack (ปล.) yācaka ยาจก ขอทาน, ยากจก yaiÇk (ปล.) yātrika ยาตรก ผแสวงบญ yavt! (อพย.) yāvat ยาวต ตราบใด yuÏ (นปง.) yuddha ยทธ การตอส, การรบ yUw (นปง.) yūtha ยถ ฝง, กลม yaejn (นปง.) yajana โยชน โยชน (16 ก.ม.) yaex (ปล.) yodha โยธ ทหาร, นกรบ

r

r]a (สตร.) rakṣā รกษา การรกษา, การปองกน r­ (คณ.) rakta รกต สแดง rcnI (สตร.) racanī รจน กลางคน

สนสกฤตขนตน 1

221

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

rJju (สตร.) rajju รชช เชอก rit (สตร.) rati รต ความยนด rw (นปง.) ratha รถ รถ rWy (ปล.) rathya รถย มา rWya (สตร.) rathyā รถยา ถนน rm[ (ปล.) ramaṇa รมณ สาม riv (ปล.) ravi รว พระอาทตย rs (ปล.) rasa รส รส rajpuÇ (ปล.) rājaputra ราชปตร ราชบตร rajpué; (ปล.) rājapuruṣa ราชปรษ ราชบรษ, มหาดเลก ra}I (สตร.) rājñī ราชญ พระราชน raJy (นปง.) rājña ราชย ราชสมบต riZm (ปล.) raṣmi รศม รศม, แสง raiÇ (สตร.) rātri ราตร กลางคน ram (ปล.) rāma ราม พระราม rav[ (ปล.) rāvaṇa ราวณ ราวณะ (ทศกณฑ) raiz (ปล.) rāśi ราศ กอง raedn (นปง.) rodana โรทน การรองไห

l

lúm[ (ปล.) lakṣmaṇa ลกษมณ พระลกษณ lúmI (สตร.) lakṣmī ลกษม พระนางลกษม l¶vela (สตร.) lagnavelā ลคนเวลา ความโชคด

สนสกฤตขนตน 1

222

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

l"u (คณ.) laghu ลฆ สน l¾a (สตร.) lajjā ลชชา ความละอาย lta (สตร.) latā ลตา เถาวลย ltag&h (นปง.) latāgṛha ลตาคฤห ซมเถาวลย llna (สตร.) lalanā ลลนา หญงสาว lv[ (สตร.) lavaṇa ลวณ เกลอ, เคม la¼Ul (นปง.) lāṅgūla ลางคล หาง la- (ปล.) lābha ลาภ ลาภ, สงทไดมา il¼ (นปง.) liṅga ลงค เพศ laek (ปล.) loka โลก โลก lae- (ปล.) lobha โลภ ความโลภ

v

v<z (ปล.) vaṃśa ว ศ วงศ, ตระกล, เชอสาย v­« (ปล.) vṛkta วกตฤ ผกลาว vcn (นปง.) vacana วจน ค าพด vcnIy (คณ.) vacanīya วจนย สงทควรพด vÂk (ปล.) vañcaka วญจก คนโกหก, หลอกลวง vTs (ปล.) vatsa วตส เดก vx (ปล.) vadha วธ นายพราน, การฆา vxU (สตร.) vadhū วธ หญงสาว vn (นปง.) vana วน ปา vr (คณ.) vara วร ประเสรฐ, ด

สนสกฤตขนตน 1

223

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

vrah (ปล.) varāha วราห หม v[R (ปล.) varaṇa วรณ วรรณะ, สผว v;R (นปง.) varṣa วรษ ฝน vLl- (ปล.) vallabha วลลภ สาม, คนรก vza (สตร.) vaśā วศา ภรรยา vsNt (ปล.) vasanta วสนต ฤดใบไมผล vsu (นปง.) vasu วส ทรพย vsuxa (สตร.) vasudhā วสธา แผนดน vStu (นปง.) vastu วสต วสด, สงของ vSÇ (นปง.) vastra วสตร ผา va (อพย.) vā วา หรอ, หรอวา vaca (สตร.) vācā วาจา ค าพด, วาจา vat (ปล.) vāta วาต ลม vatayn (นปง.) vātāyana วาตายน หนาตาง vapI (สตร.) vāpī วาป สระน า vays (ปล.) vāyasa วายส มงกฎ vayu (ปล.) vāyu วาย ลม vair (นปง.) vāri วาร น า vas (ปล.) vāsa วาส ทอย ivkar (ปล.) vikāra วการ การเปลยนรป, พการ ivkas (ปล.) vikāsa วกาส พฒนาการ, ความกาวหนา iv¹ (ปล.) vighna วฆน อปสรรค ivicÇ (คณ.) vicitra วจตร หลากหลาย, แตกตาง

สนสกฤตขนตน 1

224

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

iv*a (สตร.) vidyā วทยา ความร ivxut (สตร.) vidhuta วธต สายฟา, ฟาแลบ ivna (อพย.) vinā วนา เวน ivnaz (ปล.) vināśa วนาศ ความพนาศ ivpiÄ (สตร.) vipatti วปตต ความวบต, ความทกขยาก iv-v (ปล.) vibhava วภว มงคง, รวย v&Ï (คณ.) vṛddha วฤทธ แก, เฒา ivmagR (ปล.) vimārga วมารค หลงทาง, ประพฤตชว ivyaeg (ปล.) viyoga วโยค ความวโยค, พลดพราก ivrav (นปง.) virāva วราว การรองไห ivvah (ปล.) vivāha ววาห การแตงงาน ivivx (คณ.) vividha ววธ ตางๆ ivzuiÏ (สตร.) viśuddhi วสทธ ความบรสทธ ivñ (นปง.) viṣva วศว จกรวาล ivñas (ปล.) viśvāsa วศวาส ความมนใจ, เชอมน ivzal (คณ.) viśāla วศาล กวาง, ไพศาล iv; (ปล.) viṣa วษ พษ, ยาพษ iv:[u (ปล.) viṣṇu วษณ พระวษณ ivhg (ปล.) vihaga วหค นก vIiw (สตร.) vīthi วถ หนทาง vIr (ปล.) vīra วร นกรบ vIyR (นปง.) vīrya วรย วรบรษ, ผกลาหาญ v&] (ปล.) vṛkṣa วฤกษ ตนไม

สนสกฤตขนตน 1

225

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

v&wa (อพย.) vṛthā วฤถา เปลา v&; (ปล.) vṛṣa วฤษ วว ved (ปล.) veda เวท คมภรพระเวท vE* (ปล.) vaidya ไวทย หมอ Vyaº (ปล.) vyāghra วยาฆร เสอ, พยคฆ Vyaix (ปล.) vyādhi วยาธ โรค ìIih (ปล.) vrīhi วรห ขาวเปลอก vuiÏ (สตร.) vuddhi วทธ ความร veid (สตร.) vedi เวท เวท, แทนบชา

z

z»a (สตร.) śaṅkā ศงกา ความสงสย zQ (ปล.) śaṭha ศฐ คนโกง, คนพาล zÇu (ปล.) śatru ศตร ศตร zcEs! (อพย.) śacais ศไจส ชาๆ zr (ปล.) śara ศร ลกศร zrIr (นปง.) śarīra ศรร รางกาย, สรระ zYya (สตร.) śayyā ศยยา เตยง zv (นปง.) ṣava ศว ศพ zSÇ (นปง.) śatra ศสตร อาวธ zaoa (สตร.) śākhā ศาขา สาขา, กงไม zaiNt (สตร.) śānti ศานต ความสงบ zala (สตร.) śālā ศาลา ศาลา

สนสกฤตขนตน 1

226

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

zail (สตร.) śāli ศาล ขาวสาล zaSÇ (นปง.) śātra ศาสตร ความร izor (ปล., นปง.) śikhara ศขร ยอด, บน izla (สตร.) śilā ศลา หน, ศลา izv (ปล.) śiva ศว พระศวะ izvaly (ปล.) śivālaya ศวาลย วดของพระศวะ izizr (ปล., นปง.) śiśira ศศร ฤดหมอกหรอฤดน าคาง izzu (ปล.) śiśu ศศ เดกทารก, เดกนอย iz:y (ปล.) śiṣya ศษย ศษย zI;R (นปง.) śīrṣa ศรษ หว, ศรษะ zuk (ปล.) śuka ศก นกแกว zUÔ (ปล.) śūdra ศทร คนวรรณะศทร z&gal (ปล.) śṛgāla ศฤคาล สนขจงจอก zae-n (คณ.) śobhana โศภน ด, งาม zae-a (สตร.) śobhā โศภา ความงาม Zyam (คณ.) śyāma ศยาม มด, มว Zyaimka (สตร.) śyāmikā ศยามกา ความมวหมอง, ไมบรสทธ ïÏa (สตร.) śraddhā ศรทธา ความเชอ, ความศรทธา ïÏey (คณ.) śraddheya ศรทเธย นาเชอถอ ïm (ปล.) śrama ศรม กรรมกร, แรงงาน ïv[ (นปง.) śravaṇa ศรวณ การฟง, การไดยน ïeó (คณ.) śreṣṭha เศรษฐ ดทสด, ประเสรฐทสด ðaek (ปล.) śloka โศลก โศลก, บทประพนธ

สนสกฤตขนตน 1

227

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

ñïU (สตร.) śvaśrū ศวศร แมยาย ñet (คณ.) śveta เศวต สขาว

s

s<gm (นปง.) saṃgama ส คม การประชม, การรวมกน s<gIt (นปง.) saṃgīta ส คต เพลง, การรองเพลง s<dez (ปล.) saṃdeśa ส เทศ ขาวสาร, สาสน s<deh (ปล.) saṃdeha ส เทห ความสงสย s<inix (ปล.) saṃnidhi ส นธ ความใกลชด s<-ar (ปล.) saṃbhāra ส ภาร การจดเตรยม, เตรยมพรอม s<majRn (นปง.) saṃmārjana ส มารชน การปดกวาด siKw (นปง.) sakthi สกถ ขาออน sio (ปล.) sakhi สข เพอน soI (สตร.) sakhī สข เพอนผหญง sÅv (นปง.) sattva สตตว ความจรง, ความด sTy (คณ., นปง.) satya สตย ความจรง, ความสตย sTym! (ก.ว.) adv สตยม จรงแท SwUl (คณ.) sthūla สถล อวน, ใหญ sda (อพย.) sadā สทา ทกเมอ sdacar (ปล.) sadācāra สทาจาร ความประพฤตด sNXya (สตร.) sandhyā สนธยา พลบค า, เวลาเยน s-a (สตร.) sabhā สภา สภา, ทประชม smra¼[ (นปง.) samarāṅgaṇa สมรางคณ สนามรบ

สนสกฤตขนตน 1

228

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

smRw (คณ.) samartha สมรถ สามารถ smaj (ปล.) samāja สมาช ทประชม smuÔ (ปล.) samudra สมทร ทะเล smuh (ปล.) samuha สมห การประชม, การชมนม sMyk! (ก.ว.) samyak สมยก ด spR (ปล.) sarpa สรป ง svRÇ (อพย.) sarvatra สรวตร ในททงปวง sh (อพย.) saha สห พรอมดวย, พรอมกบ, shsa (อพย.) sahasā สหสา ทนท, ทนใด saxu (ปล.) sādhu สาธ ฤาษ, นกบวช sariw (ปล.) sārthi สารถ สารถ, คนขบรถ sarmey (ปล.) sārameya สารเมย สนข sawR (ปล.) sārtha สารถ คาราวาน, ขบวน sahs (นปง.) sāhasa สาหส การผจญภย, การเสยงภย is<h (ปล.) siṃha สห สงหโต is<hasn (นปง.) siṃhāsana สหาสน ราชบลลงก sIta (สตร.) sītā สตา นางสดา suo (นปง.) sukha สข ความสข sugiNx (คณ.) sughandhi สคนธ มกลนหอม sucirt (นปง.) sucarita สจรต การประพฤตด sujn (ปล.) sujana สชน คนด suNdr (คณ.) sundara สนทร สวยงาม suri- (คณ.) surabhi สรภ มกลนหอม

สนสกฤตขนตน 1

229

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

suv[R (นปง.) suvarṇa สวรณ ทอง, สวรรณ suv[Rkar (ปล.) suvarṇakāra สวรณการ ชางทอง suóu (อพย.) suṣṭhu สษฐ ด sUd (ปล.) sūda สท พอครว sUnu (ปล.) sūnu สน ลกชาย sUyR (ปล.) sūrya สรย ดวงอาทตย s&i:q (สตร.) sṛṣṭi สฤษฏ การสราง (โลก) sena (สตร.) senā เสนา กองทพ senapit (ปล.) senāpati เสนาปต เสนาบด sEink (ปล.) sainika ไสนก ทหาร saem (ปล.) soma โสม น าโสม (ใชในพธบชา) Stuit (สตร.) satuti สตต บทสดด, บทสรรเสรญ Sten (ปล.) stena เสตน ขโมย Swan (นปง.) sthāna สถาน สถานท Sneh (ปล.) sneha เสนห ความรก, ความเสนหา Svß (ปล.) svapna สวปน ความฝน SvgR (ปล.) svarga สวรค สวรรค SviSt (อพย.) svasti สวสต การทกทาย, รองเรยก Svadu (คณ.) svādu สวาท อรอย

h

hr[ (นปง.) haraṇa หรณ การน าไป hir[ (ปล.) hariṇa หรณ กวาง

สนสกฤตขนตน 1

230

สนสกฤต โรมน ไทย ค ำแปล

hlahl (นปง.) halāhala หลาหล ยาพษชนดรายแรง hSt (ปล.) hasta หสต มอ iht (คณ.) hita หต ประโยชน ihm (นปง.) hima หม หมะ ùdy (นปง.) hṛdaya หฤทย หวใจ ýs! (อพย.) hyas หยส เมอวาน, วนวาน