4-1McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

Компьютерын програм хангамж

Хэрэглээний програм хангамжСистемийн програм хангамж

Үйлдлийн систем

Бүл

эг4

McGraw-Hill/Irwin Copyright © 2007 by The McGraw-Hill Companies, Inc. All rights reserved.

4-3

Хичээлийн зорилго

1. Компьютерын програм хангамжинд гарч байгаа хэд хэдэн чухал хандлагуудыг тодорхойлох.

2. Хэрэглээний ба системийн програм хангамжийн үндсэн төрлүүдийн жишээг гаргах

3. Эцсийн хэрэглэгчийн бүтээмж ба хамтарсан тооцоололд зориулсан хэд хэдэн өргөн дэлгэрсэн програмын багцуудын зорилгыг тайлбарлах.

4. Үйлдлийн системийн функцүүдийг тодорхойлох.5. Компьютерын програмчлалын програм

хангамж, хэрэгслүүд, хэлнүүдийн гол хэрэглээнүүдийг тодорхойлох.

4-4

Програм хангамжийн төрлүүд

4-5

Хэрэглээний програм хангамжЭцсийн хэрэглэгчдийн мэдээлэл

боловсруулах ажлуудыг гүйцэтгэнэ.

Системийн програм хангамжКомпьютерын систем ба сүлжээний

ажиллагааг удирдаж, дэмжинэ.

Програм хангамжийн төрлүүд

4-6

Хэрэглээний програм хангамж

Нийтлэг зориулалтын Эцсийн хэрэглэгчдийн мэдээлэл боловсруулах

нийтлэг ажлуудыг гүйцэтгэдэг програмуудЖишээ нь, текст боловсруулах, хүснэгтэн

мэдээлэл боловсруулах г.м.Бүтээмжийн багц програмууд гэж бас нэрлэдэг

Тусгай зориулалтынЭцсийн хэрэглэгчдийн тусгай хэрэглээнүүдийг

дэмждэг програмуудЖишээ нь, электрон худалдаа, хэрэглэгчтэй

түншлэх үйл ажиллагааг удирдах г.м.

4-7

Програм хангамжийн ангилал

Яаж хөгжүүлсэн бэ гэдгээр нь ангилдаг Тусгай (custom) програмууд

Тухайн байгууллагад л хэрэглэхээр байгууллага дээр хөгжүүлсэн програмууд

Байгууллага онцлог шинжүүд, функцүүд, эзэмших эрхийг бүрэн хяналтандаа авдаг

COTS програмууд Лангуун дээрээс борлуулдаг, арилжааны програмууд

(Commercial Off-the-shelf -COTS) Олон тоо хэмжээгээр хувилан борлуулах зорилгоор

хөгжүүлсэн програмууд Ерөнхийдөө хяналтгүй. Программыг худалдаж, түрээсэлдэг

Яагаад COTS-аас илүү тусгай (custom) програмуудыг сонгодог вэ?

Яагаад тусгай (custom) програмуудаас илүү COTS-г сонгодог вэ?

4-8

Багц програм

4-9

Програмын иж бүрдэл

Програмын иж бүрдэл нь програмын багцуудыг нэгтгэдэгДавуу тал:

Тус тусдаа багцуудыг худалдаж авснаас хямд үнэтэй

Бүгд нэг ижил хэрэглэгчийн график интерфейстэй (GUI)

Хамтаа сайн ажилладагСул талууд

Бүх хэрэглэгчид хэрэглээд байдаггүй хэрэгслүүдтэй

Дискэн дээр маш их зай эзэлдэг

4-10

Нэгтгэсэн програм хангамжууд

Нэгтгэсэн програм хангамжуудХэд хэдэн програмын функцүүдийг нэг

багцанд нэгтгэнэ. Жишээ нь, Microsoft Works, AppleWorksДавуу тал:

Хямд үнээр олон функцүүдийг авах, дискэн дээр илүү бага зай эзлэх

Сул талГүйцэтгэх үүрэг, функцүүд нь хязгаарлагдмал

4-11

Вэб браузер

Вэбээр аялахВэбийн заагаад-дарах нөөцүүдээр

шилжихэд тусалдаг хэрэглээний програмууд

Интернэтэд суурилсан хэрэглээнүүдийн универсаль програмын платформ нь болж байгаа

Өргөн хэрэглэгддэг вэб браузерууд: Microsoft Explorer, Netscape Navigator,

Firefox, Opera or Mozilla

4-12

И-мэйл, шуурхай мессэж, Вэблог

E-mail - И-мэйлИнтернет, интранет ба экстранетаар мессэж

ба хавсралт материалуудыг явуулах ба хүлээн авах замаар харилцдаг програм

Instant messaging (IM) – Шуурхай мессэжЦахим (электрон) мессэжийг нэн даруй хүлээн

авна.Weblog or blog – Вэблог буюу блог

Хуучны мэдээллийн сангийн форматтай хувийн вэбсайт A personal website in dated log format

Нэг субъект эсвэл хэсэг бүлэг субъектуудын тухай шинэ мэдээллээр шинэчлэгдэж байдаг.

4-13

Текст боловсруулах ба хэвлэлийн эх бэлтгэх програм

Текст боловсруулахБичиг баримтуудыг байгуулж, засаж, дахин

хянаж, хэвлэнэ. Жишээ, Microsoft Word, Lotus WordPro, Corel

WordPerfectХэвлэлийн эх бэлтгэх

Мэргэжлийн түвшинд хэвлэгдсэн юм шиг харагдах хэвлэмэл материалуудыг бэлтгэнэ.

Жишээ, Adobe PageMaker, Microsoft Publisher, QuarkXPress

4-14

Электрон хүснэгт ба танилцуулгын програм

Электрон хүснэгтүүдТооцоолоо хийх, график байгуулахад

хэрэглэгддэгБагана ба мөрүүдээс тогтсон ажлын хуудасЖ.нь., Lotus 1-2-3, Microsoft Excel, Corel QuattroPro

Танилцуулга, үзүүлэнЗураг, фото, хөдөлгөөнт эффект болон видео

клипүүдийг агуулсан мультимедиа таницуулгуудыг бэлтгэхийн тулд

Тоон өгөгдлүүдийг зурган дэлгэцүүд болгон хөврүүлнэ

Ж.нь., Microsoft PowerPoint, Lotus Freelance, Corel Presentations

4-15

Хувийн мэдээллийн менежер ба бүлгийн програм хангамж

Хувийн мэдээллийн менежер (Personal Information Manager -PIM)Эцсийн хэрэглэгчийн бүтээмж ба хамтын

ажиллагаанд зориулсан програмҮйлчлүүлэгчийн тухай мэдээлэл, цагийн

хуваарийг хадгалж, уулзалтын товыг удирдаж, ажил үүргүүдийг удирдана.

Ж.нь., Lotus Organizer, Microsoft OutlookБүлгийн програм хангамж (Groupware)

Бүлгийн томилогдсон ажлууд дээр хамтарч ажиллахад нь ажлын хэсгүүдэд тусалдаг програм

И-мэйл, хэлэлцүүлэг, мэдээллийн сангууд, видео хурлын хэрэгслүүдтэй

Ж.нь., Lotus Notes, Novell GroupWise, Microsoft Exchange

4-16

Програм хангамжийн хувилбарууд

Програм хангамжийг хөгжүүлэх, засвар үйлчилгээний ажлыг аутсорингоор хийх

Хэрэглээний програм түрээслэгчид (Application service providers-ASPs)Хэрэглээний програм хангамж ба

компьютерын системийн нөөцүүдийг өмчилж, ажиллуулж, засвар үйлчилгээ хийдэг компаниуд

Интернетээр төлбөр төлж хэрэглээний програмуудыг ашиглах боломж олгох

4-17

Програмын лиценз

Бүх програмууд (COTS, ASP) лицензтэйТа програмыг худалдаж авдаггүй харин

зөвшөөрөл олгосон гэрээний үндсэн дээр програмыг хэрэглэх лицензийг худалдаж авдаг.

Лизенз нь борлуулагчийн өмчлөх эрхийг хамгаална.

4-18

Нээлттэй кодтой програм хангамж

Нээлттэй кодтой програм (Open-source software) Үнэ төлбөргүй програм гэж бас нэрлэнэПрограмыг засаж өөрчилж болноГолдуу лицензтэйгээр олж (худалдаж) авнаЛицензийг авснаар програмыг ажиллуулах, эх

кодыг өмчлөх, эх кодыг өөрчлөх, програмыг хувилан тараах эрхтэй болно.

Төлбөргүй боловч сургах, тусламж дэмжлэг үзүүлэх, баримтжуулахын тулд төлбөр төлөх хэрэгтэй болно.

Ж.нь.: Linux, Apache Web server, Sendmail, Perl scripting language

4-19

Системийн Програм Системийн Програм ХангамжХангамж

4-20

Системийн програм хангамж

Компьютерын системыг удирдаж, дэмждэг програм хангамж

Системыг удирддаг програмуудТехник хангамж, програм хангамж, сүлжээ,

өгөгдлийн нөөцүүдийг удирддаг програмуудЖ.нь., үйлдлийн системүүд, сүлжээ удирдах

програмууд, өгөгдлийн санг удирдах системүүд, системийн утилитууд

Системийг хөгжүүлдэг програмуудМэдээллийн системийн програмуудыг

хөгжүүлэхэд нь хэрэглэгчдэд тусалдаг програмууд

4-21

Үйлдлийн систем

CPU-ийн үйл ажиллагааг удирддагОруулах/гаргах ба хадгалах нөөцүүдийг

болон компьютерын системын үйл ажиллагааг хянаж, удирддаг

програмуудын нэгдсэн систем.Хэрэглээний програмуудыг ажиллуулах үед

нь компьютерт дэмжих үйлчилгээнүүдийг үзүүлэх

4-22

Үйлдлийн системийн үндсэн функцүүд

4-23

Хэрэглэгчийн интерфейс

Үйлдлийн системийн хэсэг бөгөөд үйлдлийн системтэй харьцах боломжийг олгоно

Гурван үндсэн төрөл:Команданд суурилсанЦэсэнд суурилсанХэрэглэгчийн график интерфейс (GUI)

(хамгийн дэлгэрч байгаа төрөл)

4-24

Нөөцийн удирдлага

CPU, санах ой, хоёрдогч хадгалах төхөөрөмж, харилцаа холбоо, оруулах/гаргах дагалдах төхөөрөмжүүд зэрэг компьютерын системийн техник хангамж ба сүлжээний нөөцүүдийг удирддаг үйлдлийн системийн нэг хэсэг

Виртуаль санах ойСанах ой ба соронзон дискнүүдийн хооронд

програмын ба өгөгдлийн хэсгүүдийг солилцох

4-25

Файлын удирдлага

Өгөгдлийн ба програмын файлуудын байгуулах, тэдгээрийн устгалт, хандалтыг хянаж, удирддаг үйлдлийн системийн хэсэг

4-26

Ажил даалгаврын удирдлага

Эцсийн хэрэглэгчдийн тооцоолох ажил даалгавруудын гүйцэтгэлийг удирддаг үйлдлийн системийн хэсэг

Олон ажлыг зэрэг гүйцэтгэх чадварХэд хэдэн ажил даалгавруудыг бараг зэрэг

гүйцэтгэх боломж олгодог ажил даалгаврыг удирдах арга CPU-д нэг ажил томилох боловч бүх програмууд

нэгэн зэрэг ажиллаж байгаа юм шиг санагдахаар тийм хурдан ажлуудын хооронд шилжинэ.

Мультипрограмчлал (multiprogramming) эсвэл цагийг дундаа хуваах (time-sharing) гэж бас нэрлэнэ

4-27

Өргөн дэлгэрсэн үйлдлийн системүүд

Windows GUI, олон ажил даалгавар гүйцэтгэх, сүлжээ удирдах,

мультимедиа Microsoft’-ийн үйлдлийн систем Янз бүрийн хувилбарууд серверүүдийг удирдана

Unix Олон ажил даалгавар гүйцэтгэх, олон хэрэглэгчийн, сүлжээ

удирдах Зөөврийн –майнфрэйм, мидрэнж болон PC-ууд дээр ажиллаж

чадна Linux

Хямдхан, хүчирхэг, маш найдвартай Unix-тай адилхан үйлдлийн систем

Нээлттэй кодтой MAC OS X

iMac-д зориулсан Apple-ийн үйлдлийн систем GUI, олон ажил даалгавар гүйцэтгэх, мультимедиа

4-28

Системийн програм хангамжийн бусад төрлүүд

4-29

Бусад системийн програм хангамж

УтилитуудТөрөл бүрийн “аж ахуйн” функцүүдийг гүйцэтгэхЖ.нь, Norton утилит нь өгөгдөл нөөцлөх, вирусээс

хамгаалах, өгөгдөл шахах г.м-ийг агуулна. Гүйцэтгэлийг хянах

Компьютерын системүүдийн үр ашигтай ажиллагааг хадгалж байхын тулд түүнийг хянаж, тохируулдаг програмууд

Хамгаалалтыг хянахНөөцүүдийг зөвшөөрөлгүй хэрэглэхээс урьдчилан

сэргийлэхийн тулд компьютерын системүүдийн ашиглалтыг хянаж, удирддаг програмууд

4-30

Application servers

Provide an interface between an operating system and the application programs of users

MiddlewareSoftware that helps diverse software

applications exchange data and work together more efficiently

4-31

Programming Languages

4-32

Machine Languages

First-generation languagesAll program instructions had to be written

using binary codes unique to each computerProgrammers had to know the internal

operations of the specific type of CPU

4-33

Assembler Languages

Second-generation languagesSymbols are used to represent operation

codes and storage locationsNeed language translator programs to convert

the instructions into machine instructions

Used by systems programmers (who program system software)

4-34

High-Level Languages

Third-generation languagesInstructions that use brief statements or

arithmetic expressionsMacroinstructions: each statement generates

several machine instructions when translated by compilers or interpreters

Easier to learn than assemblerMachine independentLess efficient than assembler

4-35

Fourth-Generation Languages

Variety of programming languages that are nonprocedural and conversational

Nonprocedural – users specify results they want while computer determines the sequence of instructions that will accomplish those results

Natural Language – very close to English or other human language

4-36

Object-Oriented Languages

Combine data elements and the procedures that will be performed upon them into Objects

E.g., an object could be data about a bank account and the procedures performed on it such as interest calculations

4-37

Object-Oriented Languages

Most widely used software development languages today

Easier to use and more efficient for graphics-oriented user interfaces

Reusable: can use an object from one application in another application

E.g., Visual Basic, C++, Java

4-38

Web Languages

HTML A page description language that creates hypertext

documents for the WebXML

Describes the contents of Web pages by applying identifying tags or contextual labels to the data in Web documents

JavaObject-oriented programming language that is

simple, secure and platform independent Java applets can be executed on any computer

4-39

J2EE versus .Net

4-40

Web Services

Software components based on a framework of Web and object-

oriented standards and technologies for using the Web to electronically link the applications of

different users and different computing platforms

4-41

How web services work

Source: Adapted from Bala Iyer, Jim Freedman, Mark Gaynor and George Wyner, “Web Services: Enabling Dynamic BusinessNetworks,” Communications of the Association for Information Systems, Volume11, 2003, p. 543.

4-42

Language Translator Programs

Translate instructions written in programming languages into machine language

Assemblertranslates assembler language statements

Compiler translates high-level language statements

Interpretercompiler that translates and executes each

statement in a program one at a timeJava is interpreted

4-43

Programming Tools

Help programmers identify and minimize errors while they are programmingGraphical Programming InterfacesProgramming EditorsDebuggers

CASE toolsA combination of many programming tools into a

single application with a common interfaceUsed in different stages of the systems

development process

4-44

Case 3: Amazon and eBayNew Face of Web Services

Amazon provides access to some of its data and website functionality

eBay opened up e-commerce softwareOpened to programmers and any company

interested in e-commerce

4-45

Case Study Questions

1. What are the purpose and business value of Web services?

2. What are the benefits of Web services to Amazon, eBay, and their developer partners?

3. What are the business challenges of Web services? Visit the Web services websites of IBM (www.ibm.com/solutions/webservices) and Microsoft (www.microsoft.com/webservices) to help with your answer.

4-46

Real World Internet Activity

1. The concept of Web services and the opportunities they provide are growing everyday. Using the Internet,

See if you can find ways in which companies are using Web services beyond those listed in the case.

4-47

Real World Group Activity

2. Being able to integrate one organization’s website with another’s poses some interesting questions of privacy, intellectual property protection and technical challenges. In small groups,

Discuss privacy, intellectual property protection and technical challenges issues.

Do you think there is any risk associated with this type of cooperation?