Lijst met typevragen over “freuds psychologie van het oordeel”

Charcot

1. Bespreek het onderscheid tussen de neuro-anatomische en de anatomo-klinische methoden.

Beiden zijn methoden om aandoeningen van het zenuwstelsel te onderzoeken Neuro-anatomische methode

o Methode van Meynerto Uitgaande van het ziektebeeld, de klinisch waarneembare symptomen, worden een aantal

hypothesen vooropgesteld met betrekking tot de organische oorzaak van de aandoening, de plaats van de overeenstemmende laesie in het zenuwstelsel.

o Die hypothesen werden ontwikkeld vanuit een doorgedreven kennis rond de anatomie van het zenuwstelsel (= neuroanatomie).

o Neuroanatomisch weten met betrekking tot structuur en functie van het zenuwstelsel was enorm gegroeid door studies in de neuropathologie.

o Autopsie van patiënten belangrijke rol bij uitbouw van kennis.o Verklaringsmogelijkheden van deze methodische benadering bereikten snel hun limiet

grote triomf van lokalisatie van cerebellum had meer beloofd dan ze had kunnen waarmaken.o Pathologie is onderworpen aan de fysiologie.o ° van nieuwe discipline die aanspraken neuroanatomie verderzette: fysiologie vormt domein

waarbinnen functioneren en disfunctioneren van het zenuwstelsel bestudeerd worden. anatomo-fysiologische methode (>< anatomo-klinische methode)

Anatomo-klinische methode o Methode van Charcoto Eerst medisch probleem stellen zoals dit in de observatie van de ziekte gegeven is, maw eerst

systematische observatie en beschrijving van symptomatologie, dan pas fysiologische verklaring zoeken. Anders gevaar om ziekte uit oog te verliezen en die te vervormen.

o Kennis van zenuwaandoeningen was in functie van nosografie. (= nauwkeurige beschrijving van afzonderlijke ziektebeelden.

o Klinisch beeld van aandoening nog steeds centraal maar fysiologie is onderworpen aan pathologie.

o Neuroanatomie en neurofysiologie (= studie van functioneren en disfunctioneren van zenuwstelsel) zijn ‘hulpdiscipline’ ter ondersteuning van nosografie.

o Salpêtrière: verschillende blokken in overeenstemming met evenzovele klinische ziektebeelden, patiënten min of meer samen onderbrengen obv symptomatologie

2. Argumenteer de uitspraak als zou Charcot ‘un visuel’ geweest zijn.

Charcot was geen denker maar een ‘ziener’. Hij beklemtoonde dan ook het observeerbare, zichtbare en empirisch waarneembare.

1

Argumenteno Maakte gebruik van nosografie = nauwkeurige beschrijving van ziektebeelden waarbij hij de

patiënt ging observeren om de symptomen te beschrijven. o Voorzag de Salpêtrière van nieuwste technische middelen om hysterie in beeld te brengen. o 2 ateliers: een voor het maken van afgietsels, het andere voor het maken van foto’s. +

oftalmologisch kabinet (ofthalmos = Grieks voor oog)

3. Geef Charcots visie weer op de hysterische aanval en bespreek deze visie kritisch.

Hysterie ontsnapt aan de wetten van de anatomo-pathologie maar is voor Charcot geen reden om haar te verwijderen uit de nosografie.

Bij hysterie zijn er een aantal wetmatigheden 4 periodes volgen elkaar op met de regelmaat van een mechanisme in een volledige hysterische aanval

o Epileptoïdeo Grote bewegingen (tegenstrijdig, onlogisch)o Passionele houdingen (logisch)o Terminale waan

aanval kan onvolledig zijn, elk van de periodes kan zich afzonderlijk voordoen of soms ontbreken één of twee ervan uit combinaties kan groot aantal variëteiten ontstaan, maar die zijn altijd terug te voeren naar het fundamentele type. Kritiek hierop is dat als de onvolledige aanval evengoed kan voorkomen als de volledige dat we niet meer van wetmatigheden moeten spreken maar van 4 kenmerken die willekeurig met elkaar gecombineerd kunnen worden.

Hysterische aanval laat niets aan het toeval over. Hysterie is geen modern beschavingsziekte, geen symptoom van IR maar is zo oud als de mensheid

zelf. Wetmatigheden zijn universeel geldend voor alle landen, alle tijden, alle rassen.

Kritiek is dat Charcot zich vooral baseert op zijn patiënten om hysterie te beschrijving, en die bevinden zich enkel in de Salpêtrière en enkel in die tijd, hij kan universele karakter eigenlijk niet weten/bewijzen.

Formele beschrijving van de opeenvolgende fasen van hysterische aanval bevatten al de zin van parcours dat Charcot zal afleggen, nl van neurologie (epilepsie) naar psychologie (waan).

Aanval is verbonden met een inhoud, idee of voorstelling. Hysterie is affectief, heeft emotionele inhoud. Een persoonlijk drama speelt zich af, drukt zich uit, exterioriseert. Had wel geen theorie voor die emotionele inhoud. (ontbreekt in de eerste epileptische fase bv en komt maar af en toe voor in fase 4)Kritiek: emotionele inhoud manifesteert zich wel af en toe in de vierde periode, maar dit is slechts een geobserveerd kenmerk van hysterie waar Charcot geen oorzaak van heeft. Hij kan dus niet bewijzen dat hysterische aanvallen veroorzaakt worden door een persoonlijk, emotioneel drama dat zich afspeelt binnen het individu.

4. Welke plaats had seksualiteit binnen Charcots verklaring van de hysterie?

2

Charcot heeft verband tussen manifesties van de hysterie en het register van de seksualiteit uit zijn theorie verbannen.

Vroeger legde hij wel een vaag verband tussen bepaald vormen van hysterie en de ovaria.o Bij de hysterica komt ovariale gevoeligheid voor verleidelijk om verband te leggen tussen

deze zone en de hysterische manifestaties. Geloofde niet dat wulpsheid een rol speelde in hysterie, integendeel! Was ook geen voorstander van de oude doctrine, die de oorsprong van de hysterie

volledig in de genitaliën legt.o In een bijzonder vorm van hysterie (de ovariale hysterie) speelt ovarium belangrijke rol.

Later hysterie volledig losgekoppeld van de uterus en de ovaria om er een aandoening van het zenuwstelsel van te maken.

o Niet eenvoudig!o Nooit in geslaagd hysterie te gronden in het veld van de neurologie.

‘Vergeten’ van seksualiteit was niet zo absoluut.o Ovaria en andere lichaamsplaatsen krijgen in nosografie statuut van hysterogene zone. (=

plaats in het lichaam die er bij uitstek toe geëigend is bij beroering een hysterische aanval teweeg te brengen)

Dat charcot belang van seksualiteit in het klinisch beeld van de hysterie en in het toeschrijven van oorzaken van de hysterie zou hebben genegeerd, lijkt onwaarschijnlijk.

Waarschijnlijk is theoretische onmacht verantwoordelijk voor geringere aandacht van Charcot voor seksualiteit.

5. Hoe verklaarde Charcot de hysterie? Traumatische neurose: aandoening wordt veroorzaakt door een trauma, bij iedereen oorzakelijk

moment, meestal een ongeval dat niet erg hoeft te zijn. Kon dergelijke gevallen van traumatische aandoeningen van het zenuwstelsel diagnosticeren als

hysterie want symptomen waren identiek aan diegene die hij door hypnotische suggestie kon oproepen bij hysterische patiënten. aan de basis van een overeenstemmende fenomenologie mag een identiek productiemechanisme verondersteld worden.

Bij een subject onder hypnose idee van verlamming aan een ledemaat suggereren, dit idee realiseert zich aanvaarden van dynamische laesie (treft de zones in de hersenschors die normaal instaan voor het functioneren van het ledemaat)

Eenzelfde toestand kan opgewerkt worden door psychische beroering, een trauma. Hysterisch symptoom is op te vatten als een realisatie van een onbewust of onderbewust idee.

= Onbewuste/onderbewuste psychische toestand veroorzaakt door een fysisch of psychisch traumao Gekenmerkt door: beneveling van het bewustzijn en dissociatie van het Ik

hierdoor in ‘psychische organen’ en idee/onderling geassocieerde ideeën opwekken – door suggestie van buitenaf (door andere personen) of autosuggestie (suggestie onstaat bij het subject zelf door sensoriële of sensitieve wijziging) – die bij afwezigheid van elke controle of kritiek zich autonoom kunnen handhaven en vandaar een onbeperkte kracht verkrijgen om zich te realiseren.

= verklaring van psychogene aard (en niet meer neurologisch)

6. Bespreek de ‘psychische behandeling’ bij Charcot.

3

Behandeling van hysterie indelen in 2 elementen:o Medische behandelingo Psychische/morele behandeling

Psychische behandeling bij hysterische verlammingen gericht op het versterken van de idee/voorstelling van uit te voeren beweging door de verlamde ledematen.

o oefeningen worden voorgeschreven aan de patiënt.o Invloed van idee op beweging bewezen door plotse genezing van ingebeelde verlammingen

als gevolg van een energiek gebod. Plotse aansporing tot bewegen kan een bruuske genezing tot gevolg hebben. Energieke methode kan autoriteit geneesheer in gedrang brengen wanneer niet de

gewenste gevolgen.o Beter voorzichtig aanbrengen van die voorstelling dmv herhaalde gymnastische oefeningen.o Hypnotische suggestie blijft in eerste plaats instrument om experimenteel identiteit tussen

traumatische neurose en hysterische neurose aan te tonen. nosografie primeert op therapie aandacht naar beschrijving van ziektebeelden en fenomenen, amper naar behandeling van de hysterie.

Psychische/morele behandeling van de hysterie: o Isoleren van de patiënt uit milieu waar hysterie zich heeft ontwikkeldo Verbieden van bezoek door ouders/vriendeno Alle getroffen personen van elkaar scheideno Kritiek: isoleren heeft weinig tmm psychische behandeling

7. Bespreek gestructureerd de invloed van Charcot op Freud. Freud zeer geïnspireerd door Charcot, vooral omtrent de kennismaking met hysterie en hypnose.

Beklemtoont hij als vernieuwend. Houdt bij terugkeer in Wenen ook lezingen over die onderwerpen. Freud leerde 2 zaken uit jarenlange parcours van Charcot:

o Voor verklaring van neurosen en van hysterie moet men zich tot de psychologie wenden.o Inzicht in een mogelijkheid van een psychologische behandeling. (nl. aangrijpingspunt =

techniek van hypnotische suggestie)o In Salpêtrière noodzaak aan bruikbare klinische psychologie ingezien.

Wel even tijd voorbijgegaan voor Freud de eerste aanzetten tot het uitschrijven van een psychologie gaf.

Over de aard van de hysterische motorische verlamming:o Vertrekt vanuit vaststelling dat symptomen van hysterici ongeveer gelijk zijn als die van

organische cerebrale motorische verlammingen (ih bijzonder corticale verlammingen) Ocmven = naargelang plaats van laesie in hersenen, geheel het lichaamsdeel dat op

die plek gerepresenteerd is, wordt getroffen.o Hysterische verlamming verschilt van corticale

bij hysterische is perifere deel van ledemaat niet meer getroffen dan minder perifere deel. situeert zich wat tussen projectieverlamming (te specifiek, 1 spier bv) en representatieverlamming (te globaal) verschilt ook in intensiteit van symptomen (bij hysterische wordt intensiteit overdreven)

Anatomie kan hysterische verlamming niet verklaren als verklaring moet Freud dynamische laesie van Charcot interpreteren en over gaan naar terrein

4

van psychologie. voorstelling van lichaam erin betrekken.

Laesie verandert voorstelling van lichaam. Laesie bestaat in opheffing van associatieve toegankelijkheid van de voorstelling van

de arm. (niet meer kunnen associëren van voorstelling van arm met andere voorstellingen van het Ik, zoals het lichaam)

= sterke overeenkomst met Charcot Verschillen in visie Freud – Charcot:

o Charcot: “krachtige voorstelling”Freud: “voorstelling met een hoeveelheid affect” psychische mechanismen van afweer en verdringing.

o Freud heeft psychologisch gezichtspunt.Charcot hanteert nosografische benadering en benadrukt oorzakelijk belang van erfelijkheid.

Bernheim

8. Bespreek de stelling: “Tout est dans la suggestion”. Alle hypnotische verschijnselen (veranderingen van sensibiliteit, van motiliteit, van denkactiviteit en

van de fantasie, zinsbegoochelingen en hallucinaties) moeten door suggesties tevoorschijn geroepen worden.

o Opgewekte hysterische verschijnselen niet toeschrijven aan hypnose, wel aan suggestie door arts.

Suggestiemechanisme: elke psychische toestand wordt gekenmerkt door een bepaalde mate van suggestibiliteit.

o Tijdens waak: dit wordt door aandacht, oordeelsvermogen, verstand opgegeven of binnen bepaalde grenzen gehouden.

o Tijdens slaap: aandacht, verstand… zijn verzwakt/verdoofd, fantasie heerst, alle toekomende zintuiglijke indrukken worden zomaar opgenomen. nieuwe bewustzijnstoestand/”verandering van het psychisch wezen” hersenen zijn meer geschikt tot suggestie maar ook stijging vermogen om via remming lichamelijke functies en organen te beïnvloeden.

o Ook waar geen sprake is van een of andere vorm van slaap heeft suggestie effect.o Kernpunt van hypnose = suggestie.o Hypnose = teweegbrengen van een bijzondere psychische toestand waarin suggestibiliteit

vergroot is.

9. Bespreek het statuut van de hypnose bij Charcot en bij Bernheim en licht toe met een voorbeeld.

Charcot o Hypnotische suggestie blijft in eerste plaats een experimenteel bewijsinstrument .

nosografie primeert op therapie aandacht naar beschrijving van ziektebeelden en fenomenen, amper naar behandeling van de hysterie.>< Bernheim: behandelingsmethode =/ onderzoeksinstrument maar middel om na te gaan hoever zijn autoriteit reikt.

5

o Gericht op weten.o Had opvatting dat hypnotische slaap een neurose was. Dacht dat hypnotische verschijnselen

verbonden waren aan bepaalde ziekten.>< Bernheim: zag hysterie als hypnotisch verschijnsel dat, zoals vele andere verschijnselen, door suggestie kon opgeroepen worden. Elk van die verschijnselen bestaan an sich, los van elk ziektebeeld.

Bernheim o Standpunt over hypnose is ondubbelzinning psychologisch: de werkelijke grond van de

hypnotische verschijnselen berust in het psychisch mechanisme van de suggestie.o Hij hield zich enkel bezig met de suggestie door het spreken en het gebruik ervan in zijn

therapie. voor patiënt: verzwakking/uitschakeling van de hogere geestesvermogens. gaat hier om gesuggereerde suggestibiliteit.

o Zijn methode is vooral ter demonstratie van de macht van de autoriteit van de arts en de therapeutische effectiviteit van zijn methode.Doel om te genezen heel belangrijk in Nancy (>< nosografie in de Salpêtrière).

o Effecten van therapie beperken zich tot verdwijnen van symptomen. (maar nooit gevraagd naar de duurzaamheid van die effecten wanneer patiënt klimaat van suggestibiliteit verlaat!)

VB: Bernheim begint aan zijn hypnose door eerst alle vooroordelen ten aanzien van de hypnose weg te werken. Hij zegt dat de genezing dichter kan komen door hypnose, dat het gaat om een eenvoudige slaap- of verdovingstoestand,… De patiënt levert zich over aan de therapeut. De therapeut zegt: “kijk me strak aan en denk uitsluitend aan inslapen, u zult vermoeidheid aan de ogen voelen en uw ogen vallen dicht”. Hij wekt zo de slaap op via suggestie. Hij suggereert dus suggereerbaarheid.

10. Wat is het fenomeen van de ‘valse verknoping’? Licht toe met een voorbeeld.

Valse verknoping = verkeerde redenen die patiënten geven als verklaring voor hun gedrag. Bernheim :

o Vb. Ik suggereerde bij een patiënt bij het begin van de hypnose dat hij onmiddellijk na het ontwaken door de gang zou lopen met de paraplu van Dr. Charpentier. Na de hypnose deed de patiënt dit effectief. Toen ik hem vroeg waarom, antwoordde hij: “Ik schep wat lucht; het was zomaar een inval; ik dacht dat dit mijn paraplu was; het gelijkt er wel sterk op;…”

o De persoon zoekt redenen voor de voorstellingen die zich in in zijn hersenen bevinden. = achteraf-aan-toe-redeneren.

o Bernheim stelt valse verknoping vast en beschrijft ze. Freud :

o Het achteraf-aan-toe-redeneren komt ook voor bij verklaringen van patiënten tijdens de analyse van hun angsten/dromen/bijhorende invallen.

o Vb: gevalsbeschrijving van Emmy von N. Emmy is een patiënte die in de toestand van angst en zelfverwijten verkeert. Haar reden hiervoor was de zorg om de veiligheid van haar dochters. Freud geloofde deze verklaring niet en wou de ware reden achterhalen.

De opheldering van de valse verknoping volstrekt zich in 3 tijden:

6

1. Massagebeurt (dus nog niet direct hypnose!): Emmy vertelt onsamenhangende herinneringen die in overeenstemming lijken met haar onbehaaglijke stemming. Daarna keert haar vrolijkheid terug.2. Hypnose: Emmy vertelt minder terughoudend over haar angst en zelfverwijten.Freud duidt de fenomenen: een onbegrijpelijke motivering in het spreken van de patiënt veronderstelt: steeds een wantrouwen ten aanzien van de arts + niet-willen-weten van de werkelijke oorzaak.3. De twee voorwaarden van de valse verknoping zijn versmolten tot 1, nl de geërotiseerde overdracht van de jeugdige weduwe op haar arts.

o Freud analyseert de valse verknoping (>< Bernheim)

11. Bespreek het fenomeen van de weerstand zoals deze zich aandiende in de ervaring van Bernheim.

Automatische gehoorzaamheid van patiënten door de hypnose kent zijn grenzen. Bv: diefstal van iets suggereren, wordt niet altijd zomaar uitgevoerd.

Er is een bepaalde weerstand tegen de suggestie. kan ook al aanwezig zijn bij poging patiënt in slaap te brengen. verschilt van persoon tot persoon. (niet iedereen kan gehypnotiseerd worden!)

Weerstand ook van belang wanneer suggestie als therapeutisch middel gebruikt. weerstand van patiënt kan ervoor zorgen dat de therapie zonder effect blijft. gewoon constateren, geen vraag waarom. hoezeer men de suggereerbaarheid ook verhoogd, men slaagt er nooit in van een gehypnotiseerde een volslagen automaat te maken die volledig overgeleverd is aan de wil van de arts.

In hypnotische slaap niet per se volledig verdwenen. Persoon kan weigeren suggestie aan te nemen of erna zich onttrekken aan de invloed ervan. bij sommige nerveuze aandoeningen (hysterici): tegen de suggestie (hypnotische beïnvloeding) een bewust of onbewuste morele weerstand.

Bernheim schrijft weerstand toe aan boosaardige genoegdoening die vooral hysterische patiënten erin vinden om zich te verzetten tegen de bemoeienissen van de arts. Ook invloed van de omgeving van de patiënt.

Wanneer weerstand tegen hypnose:o Bernheim stopt hypnose wanneer zijn inspanningen tevergeefs zijn.o Wel pogingen doen om zijn beïnvloeding kracht bij te zetten door herhaling van suggestie of

aanwenden van meer autoriteit.

12. Bespreek de begrippen ‘rapport’ en ‘automatie’ bij Bernheim.

‘rapport’ = ‘verhouding’ niet zo duidelijk wat het precies is.

o = de invloed van de toegeschreven autoriteit van de arts (bij werkzaamheid van de suggesties).

o In sommige gevallen was er genoeg ‘rapport’ voor allerlei experimenten maar niet voor de therapie. bij jong hysterisch meisje: alles van haar gedaan krijgen maar geen enkel therapeutisch

7

effect bereiken. tmm geen b ewustzijn van het feit dat ze onder invloed stond gebrek aan ‘rapport’.

o Voor ‘rapport’: bewustzijn van het feit dat men onder invloed staat is een noodzakelijke vereiste.

o Heeft ook statuut als ‘instrument’. reikt verder dan de hypnotische situatie.

o Eenmaal ‘rapport’ geïnstalleerd blijft deze werkzaam in de waaktoestand. ‘automatie’: tmm met de automatische reactie op de suggestie.

o Gelovigheid = vorm van automatie= psychische toestand waarin iemand een suggestie van iemand anders aanvaard.

o Zo’n automatische reactie lijkt onnatuurlijk MAAR geen scherp onderscheid tussen hypnotische toestand en de normale bewustzijnstoestand. groot aantal processen in ons lichaam verlopen automatisch en buiten onze wil/bewustzijn. automatismen worden in toom gehouden door een toestand van bwz, concentratie van aandacht op onszelf…

13. Bespreek de posthypnotische amnesie. Vaak gaat men wanneer men in hypnose wordt gebracht, over naar een toestand van somnambulisme

= toestand van hypnose waarbij achteraf een algehele amnesie bestaat ten aanzien van hetgeen voorgevallen of gezegd is tijdens de hypnose.

MAAR amnesie na hypnose is niet zo absoluut als dat men oorspronkelijk dacht!o Bernheim acht het zeer gemakkelijk om herinnering aan indrukken die tijdens de slaap

hebben ingewerkt op te wekken. (Door te zeggen: “U zult zich herinneren” + eventueel hand op hoofd leggen van patiënt om de concentratie van de aandacht te ondersteunen. Freud zal deze techniek ook toepassen.

Waak en slaap worden gekenmerkt door de activiteit en heerschappij van “het denkende deel van de hersenen = hogere instantie” (waak) en de “lagere instantie” (slaap). = 2 verschillende bewustzijnstoestanden die in elkaar kunnen overgaan.

o Tijdens waak wordt hersenactiviteit ‘ergens anders’ gelokaliseerd dan tijdens de slaap.o Bij overgang tussen beide toestanden verschuift enkel het zwaartepunt van de

hersenactiviteit.o Bij ontwaken richt de aandacht zich weer op de buitenwereld en herwint het denken.o De overgang van ene toestand naar andere gaat gepaard met een ‘vergeten’ dat

verbonden is met de aandacht van het individu. bij concentratie aandacht ondersteunen wel eventueel herinnering kunnen opwekken (aldus Bernheim)

Volgens Breuer is er onmogelijk overgang tussen de 2 verschillende bewustzijnstoestanden en dus ook de onmogelijkheid van het herinneren (behalve wanneer opnieuw in pathogene (ziekteverwekkende) bewustheidstoestand brengen).

Freud zal aantonen dat er van echt vergeten geen sprake kan zijn en dat herinneren ook kan zonder techniek van de hypnose.

14. Bespreek kritisch de geneeskundige werking van de hypnose bij Bernheim. Licht toe met een voorbeeld.

8

Bernheim onderstreept dat hij niet beweert organische ziekten geheel/definitief te kunnen behandelen mbv psychische beïnvloeding (Bv iemand die zich bemind weet geneest sneller.)

Scharnier van psychische behandeling is gelegen in het aanwenden van autoriteit om voorstellingen op te dringen aan de patiënten. Therapie is een soort gevecht tegen de autoriteit.

Wanneer suggestie faalt: 1 verklaring: aanwezigheid van weerstand door auto-suggestie/tegensuggestie. autosuggestie is sterker dan de suggestie door een vreemde.

In kliniek te Nancy ook enkel systematische toepassing van suggestie. suggestie herhalen en herhalen tot symptomen/ziekte verdwijnen. soms slechts voor een poos verdwijnen en dan weer verschijnen.Kritiek: enkel symptomen verdwijnen (al dan niet eventjes) door ze weg te suggereren maar echt genezen doet men niet.

Bernheim richt zich uitsluitend op het symptoom en het genezen en niet op het verklaren of verder uitbouwen van theoretisch inzicht in het psychisme. Hij stelt zich ook op geen enkel moment de vraag naar de oorzakelijkheid van het symptoom, noch naar de zin ervan.

Voorbeeld: een observatie van een 17-jarig meisje dat lichamelijke klachten heeft. Haar linkerarm is `verlamd' tot aan de schouder en Bernheim concludeert: neuropathie. Via een op de arm bevestigd geldstuk keert de sensibiliteit terug.Twee maand later heeft ze pijn in de schouders, welke weggesuggereerd wordt door Bernheim en na één week zijn de pijnen helemaal verdwenen. In diezelfde maand krijgt ze dan ook nog eczematische eruptie van syfilis, welke verdwijnt na een kwikzilverbehandeling. Met behulp van hypnose (hij hoopt op welslagen omdat ze een goede somnambule is) maakt Bernheim nu een fatsoenlijk meisje van haar en laat haar werkjes doen in het ziekenhuis. Dan wil ze plots geen vlees meer eten en die afkeer kan hij niet wegsuggereren, dus laat hij haar een andere persoonlijkheid innemen, die van haar tante, waarin ze wel vlees eet. Tot hiertoe was alles succesvol, maar de moraliserende suggesties zijn minder succesvol. Hij doet haar beloven (onder hypnose) om in het ziekenhuis te blijven, een fatsoenlijk meisje te worden en religieuze gedachten te koesteren. Maar op een dag verlaat ze het hospitaal en wordt later die dag bij vagebonden gezien. Bernheim besluit dat ze nu eenmaal voor alles en door iedereen suggereerbaar was.

Kritiek: Doordat Bernheim zich niet interesseert in de oorzaak van de symptomen, mist hij belangrijke informatie. De oorzaak kan vaak de oplossing bieden. Bernheim dringt zijn voorstellingen op aan zijn patiënten. Zo wordt de oorzaak van de symptomen onderdrukt door zijn opgedrongen voorstellingen maar blijft de oorzaak bestaan.Hij stelt dat de oorzaak van een gefaalde behandeling ligt bij een te grote weerstand. Maar hier neemt hij niet de moeite om andere redenen te onderzoeken. Doordat Bernheim niets verklaart kan hij dus ook geen theoretische onderbouw opmaken.

15. Bespreek de invloed van Bernheim op Freud. Freud ging op een andere manier te werk dan Bernheim bij het aanwenden van de techniek van de

hypnose:

9

o Verklaring daarvoor: Freud ging wel op zoek naar de oorzaak van het hysterisch symptoom (>< Bernheim).

o Bernheim : Aanwenden van autoriteit om voorstellingen aan patiënten op te dringen. Wel

vermijden dat zijn beïnvloeding autosuggestie bij zijn patiënten zou oproepen! aandacht afleiden van het voorstellingsvermogen van de patiënt zelf.

Geen mooi uitgewerkte theorie over de hysterie geformuleerd. Niet op zoek naar oorzakelijkheid van de symptomen.

o Freud : Enorm gericht op het voorstellingsleven van de patiënt die in zijn spreken verschijnt. Wel op zoek naar oorzakelijkheid van ziekteverschijnselen. Omkering van therapie van Bernheim:

Freud richt zich in zijn therapie meer op de metonymische associatie van de herinnering van de patiënt.

De concentratie op de persoon van de arts wordt vervangen door de innerlijke blik, de gerichtheid op de opduikende voorstellingen. (overtuiging dat er in de hysterie een verband is tussen de symptomen en het voorstellingsleven van de patiënt.)

Deze omkering heeft als gevolg dat de invloed van de toegeschreven autoriteit van de arts (het rapport) wordt vervangen door de invloed van het seksuele affect wat tot uiting komt in het fenomeen van de overdracht.

Toch heeft Bernheim ook invloed uitgeoefend op Freud, ondanks de grote verschillen:o Freud wees steeds op hypnotische therapie als directe voorloper van het psychoanalytisch

dispositief.o Idee om droom als ‘Normalvorbild’ van de psychopathologische processen te beschouwen

was ook al terug te vinden in het boek van Bernheim.o Omkering van de therapie van Bernheim heeft aanleiding gegeven voor het psychoanalytisch

dispositief als therapeutisch middel en ook als onderzoeksinstrument van de menselijke psyche.

16. Bespreek de controverse tussen de scholen van Nancy en van Parijs.

In deze polemiek tussen de scholen van Nancy en Parijs zijn er 2 verschillende opvattingen over het statuut van het fenomeen de hypnose:

o School van Nancy: HYPNOSE IS IN FUNCTIE VAN DE SUGGESTIE PSYCHISCH VERSCHIJNSEL

Alle verschijnselen van hypnose hebben dezelfde oorsprong, nl de suggestie (= bewuste voorstelling die in de hersenen van de gehypnotiseerde werd ingegeven door de uitwendige beïnvloeding en die door hem werd opgenomen als een spontaan ontstane voorstelling.

Hypnotische verschijnselen = psychische verschijnselen = effecten van suggesties. niets fysiologisch wordt verondersteld.

Vertegenwoordiger van deze visie = Bernheim.o School van Parijs :

HYPNOSE IS IN FUNCTIE VAN EEN VERHOOGDE PRIKKELBAARHEID VAN HET ZENUWSTELSEL FYSIOLOGISCHE VERANDERING

10

Aan sommige hypnotische verschijnselen liggen er fysiologische veranderingen ten grondslag, nl verhoging van de prikkelbaarheid van het zenuwstelsel.

Visie wordt vertegenwoordigd door Charcot. Charcot beschrijft het ‘Grand hypnotisme’:

hypnotische toestand is een neurose die bestaat uit de opeenvolging van 3 afzonderlijke fasen (met alle drie een verschillende prikkelbaarheid van het zenuwstelsel):

Lethargische fase: mentale inertie is absoluut en het is onmogelijk om suggesties te verwezenlijken.

In de 2 volgende fasen is suggestie wel mogelijk.

Catalepsie: mentale inertie is minder absoluut, het is mogelijk een gedeeltelijk ontwaken teweeg te brengen: men kan een voorstelling of een groep van voorafgaandelijk geassocieerde voorstellingen doen herleven. De voorstelling zal geïsoleerd en gevrijwaard worden van de controle van het “Ik”. De suggestie werkt hier dus vooral via de spieren.

Somnambulisme: nog steeds een mentale beneveling maar meer voorstellingen worden geactiveerd. Dit komt overeen met de neiging tot reconstitutie van het “Ik”. In deze fase biedt de patiënt soms weerstand tegen de suggestie en de bewegingen worden willekeurig. In deze fase is het ook mogelijk ‘en rapport’ te treden met de patiënt.

Kritiek van Bernheim op het “Grand hypnotisme”:Hij heeft nooit de 3 fasen door observatie kunnen bevestigen en vond dus ook dat ze niet bestonden. Wanneer het in enkele zeldzame gevallen zich toch voordoet is er vaak sprake van suggestieve hypnotische neurose. Parijs zou zich niet mogen baseren op enkele gevallen.

17. Welk standpunt nam Freud in inzake de controverse tussen de scholen van Nancy en Parijs?

Freud aanvaardt zowel optreden van psychische (school van Nancy) als fysiologische fenomenen (school van Parijs) en dat hypnose langs beide wegen kan opgeroepen worden.

Pro Bernheim pro school van Nancyo Opdeling van hypnotische verschijnselen laat onbevredigende indruk.o Stel dat Bernheim gelijk heeft (opgewekte symptomen zijn enkel in functie van de suggetie)

dan schiet er niet meer veel over van hetgeen aan de Salpêtrière voor waar werd aangezien. Pro Charcot pro school van Parijs

o Freud voelt zich toch geroepen om de visie van Charcot te verdedigen.o Charcot heeft immers aangetoond dat de hysterische symptomatologie altijd al dezelfde is

gebleven. zijn objectieve, fysiologische verschijnselen die niet kunnen teruggaan op de suggestie van de onderzoeker.

o 1 e reden waarom pro Charcot : Er is een verbindingsschakel nodig tussen hypnotische verschijnselen. In zijn poging die schakel te vinden gaat hij ervan uit dat het wisselende en

veelzijdige gebruik van het woord ‘suggestie’ een overtrokken beeld geeft. 2 vormen van suggestie:

11

Directe psychische suggestie : een voorstelling wordt opgewekt en wordt aangenomen als ontstaan in de hersenen zelf. opgewekte catalepsie.

Indirecte fysiologische suggestie : soms geen woorden nodig voor catalepsie, aandeel van de louter fysiologische toestand van de gehypnotiseerde is veel groter. spontane catalepsie.

o Gewaarwording suggereert de verlamming zelfstandig en onafhankelijk van de inmenging van de arts.

o Gaat hier niet zozeer om suggesties maar wel om autosuggesties. impliceren objectieve factor, onafhankelijk van de wil van de arts + wijst op betrekking van verschillende prikkelingstoestanden van het zenuwstelsel.

Volgens Freud mogen we zulke ‘autosuggesties’ opvatten als psychische én als fysiologische fenomenen. (Tegenstelling tussen de 2 enkel van kracht wanneer suggestie = directe psychische beïnvloeding van de arts.) door dergelijke autosuggesties ontstaan spontane hysterische verlammingen. neiging tot deze autosuggesties karakteriseert de hysterie beter dan de suggestie opgelegd door een arts.

o 2 e reden : Freud kwam tot inzicht dat de symptomen van de hysterie in belangrijke mate

gedetermineerd wordt door de levensgeschiedenis van de patiënt en niet volledig kan worden toegeschreven aan de directe suggestie van de arts.

Besluit: Freud wil door het verdedigen van Charcot niet zozeer de fysiologische verklaring vrijwaren, maar zo houdt Freud de weg open voor een eventueel specifiek psychisch mechanisme, dat niet dat van de directe suggestie moet zijn. Freud vertoont zich niet echt als een leerling van Charcot of Bernheim. Hij is meer een gebruiker van delen van hun theorie. We zien dat Freud ook in zijn psychische behandeling een onafhankelijk standpunt inneemt. Zijn therapie is vooral gericht op het spreken van zijn patiënten.

Freud

18. Bespreek de stelling: “psychische behandeling is in eerste instantie een behandeling dmv het woord”.

Met psychische behandeling (= psychotherapie) bedoelt Freud: behandeling VANUIT de ziel, behandeling van psychische of lichamelijke stoornissen met middelen die in de eerste plaats en onmiddellijk op het psychische van de mens inwerken. Het woord is zo’n middel. enkel toegang tot de psyche door het gebruik taal. Psychotherapie gaat initieel over beïnvloeding dmv het woord. systematisch aanwenden van het spreken als therapeutisch instrument.

Spreken krijgt bij Freud een dubbel statuut:o Enerzijds vormt het woord zelf het behandelingsinstrument bij uitstek.o Anderzijds heeft het spreken ook het statuut van onderzoeksinstrument van de psyche.

Dit psychologisch gezichtspunt wordt gelegitimeerd doordat de geneeskunde eenzijdig gericht is op het lichamelijke en ontoereikende verklaringsmogelijkheden heeft. Freud spreekt echter van een ‘wisselwerking tussen het psychische en het fysische’. De praktijk van de geneeskunde heeft zelf uitgewezen dat er vele aandoeningen bestaan waarvoor geen organische oorzaak aan te wijzen is. Gaandeweg kwam men tot het idee dat bij de dwangideeën, waanideeën en de waanzin de oorzaak

12

van de stoornis in het psychische te zoeken is. Freud duidt, voorbij elke veronderstelde zuiver fysiologische stoornis van het zenuwstelsel, een domein aan waar wel iets te kennen en te bewerken valt, nl de psyche.

Uit zijn allereerste ervaringen met de kliniek van het spreken ontstaan fundamentele inzichten zoals de affectieve voorstelling, de overdracht en de weerstand. De beïnvloeding van het lichaam bij de psychische toestanden duiden we aan als affecten. De koppeling van het affect en de voorstelling vormt de eerste stap op weg naar een logos van de psyche.

Freud pleit voor het opnieuw toekennen van de ‘toverkracht’ aan het woord (iets wat het duidelijk bezit) maar dan wel vanuit een wetenschappelijke vraagstelling. De psychische behandeling moet beantwoorden aan bepaalde wetmatigheden.

19. Bespreek Freuds opvatting over de hypnose zoals beschreven in zijn artikel “Seelenbehandlung”.

Wat de techniek van de hypnotische suggestie betreft, treedt Freud in het voetspoor van Bernheim. acht in de geneeskunde het inwerken via het woord evenwaardig aan de andere medische interventies.

Hypnose richt zich in de eerste plaats op de psychische functie van de aandacht.o Ook al zijn er verschillende manieren waarop men iemand in een hypnotische toestand kan

brengen, steeds gaat het om het kluisteren van de aandacht.o Ook wat betreft de hypnotische toestand zelf : de patiënt verhoudt zich ten aanzien van de

buitenwereld zoals een slapende, maar men blijft wakker voor die persoon die de hypnose teweegbracht = de ‘rapport’ van de hypnose De aandacht van de gehypnotiseerde uitsluitend gericht op de hypnotiseur.

Naast aandacht van de gehypnotiseerde uitsluitend gericht op de hypnotiseur, zal de gehypnotiseerde zich ook onderwerpen aan de hypnotiseur. Onbeperkte gehoorzaamheid en gelovigheid. Volledige overgave.

o Hierin zien we ook de verhoging van de invloed van het psychische op het lichamelijke: hypnotiseur zegt iets, gehypnotiseerd heeft de overtuiging dat dit waar is (door onbeperkte gehoorzaamheid en gelovigheid) en dat werkt in op het lichamelijke van de patiënt.

Kritische bedenkingen tav hypnose :o Patiënt kan afhankelijk worden van hypnotiserende arts. Is niet de bedoeling. = “zucht naar

hypnose”.o Het is onmogelijk om de “storende eigenmachtigheid”, de ‘weerstand’ van het psychisme te

overwinnen. Deze blijft altijd aanwezig en kan zich al voordoen bij het proberen hypnotiseren.

o Suggestie heeft geen onbegrensde macht, enkel een macht van een bepaalde sterkte. Als men een gezonde mens hypnotiseert (en bv suggereert een bekende te zien en te

begroeten) is er snel een volledige gehoorzaamheid want er is geen grond voorhanden die zich tegen de suggestie zou kunnen verzetten. Wanneer het echter immorele zaken betreft (bv een eerlijk man opdragen om te stelen) zal men snel weerstand bemerken, zo sterk dat de suggestie niet gehoorzaamd wordt.

Gehypnotiseerde is bereid tot kleine offers, maar meer terughoudend wat betreft grote offers.

Als men een zieke wil genezen dmv suggestie betekent dit een groot offer voor de zieke.

Neurotici zijn meestal moeilijk hypnotiseerbaar.

13

o De strijd tussen de hypnotische invloed en de sterke krachten waarmee de ziekte in het zielenleven is verankerd, zijn ongelijk.

o Ernstige stoornissen vragen herhaalde hypnose en symptomen worden vaak enkel tijdelijk overwonnen.

o Bijkomend gevaar van afhankelijkheid van de arts en de “zucht naar hypnose”. Behandeling via hypnose is even moeizaam en tijdrovend als elke andere methode. Volgens Freud werd met de hypnose enkel een eerste, maar fundamentele stap gezet. In de toekomst

zullen er andere en vooral betere vormen van psychische behandeling zijn.

Breuer

20. Bespreek Breuers behandeling van Anna O. 2 belangrijkste vaststellingen in het verslag van Breuers behandeling van Anna O. :

o Elk van de veelvuldige symptomen is associatief verbonden met een voorstelling/herinnering.o Met het uitspreken van de herinnering verdwijnen de symptomen.

Breuer start zijn behandeling in december 1880. Hij treft Anna O. aan in een ernstig verstoorde psychische toestand. Naast een aantal op elkaar volgende lichamelijke symptomen (hoofdpijn, gezichtsstoornissen…), is de verhouding van het meisje tot de buitenwereld ook ernstig verstoord. Nu eens is ze angstig en verdrietig, dan hallucineert ze, vervolgens is ze agressief… Bovendien vertoont haar bewuste waarneming van wat rond haar gebeurt, gaten.

Volgens Breuer is Anna onsuggestibel en verweert ze zich hardnekkig tegen elk ingrijpen van zijn kant. Er zit niets anders op dan gewoon te luisteren naar haar beschrijvingen van schrikbeelden in haar geest. Breuer stelt vast dat ze door het uitspreken rustiger wordt en ‘terugkeert’ naar haar normale bewustzijnstoestand, althans voor een korte tijd. wordt gaandeweg de behandelingstechniek van Breuer. Door het uitspreken van de hallucinaties en de fantasma’s verliest ze haar “energie” en verbetert haar humeur.

In de volgende fase van zijn behandeling hanteert Breuer dit schema om systematisch al haar symptomen weg te werken. Hij vraagt haar zich te concentreren op een symptoom en zich elke situatie waarin dit ooit voorkwam te herinneren en uit te spreken.

“Talking cure” doet één na één al haar symptomen verdwijnen (na een tijdelijke verhoging van intensiteit tijdens het uitspreken). = Psychocathartische methode.

Bedenking: Breuer vermijdt het persoonlijke drama van Anna O. uit te diepen en schenkt vooral aandacht aan het formele van de kuur en de symptomen.

21. Bespreek de verklaring van de hysterie zoals uiteengezet in de “Voorlopige mededeling”.

Om het voorkomen van de symptomen te achterhalen moet men de levensgeschiedenis van de patiënt systematisch gaan exploreren. Dit is niet zo eenvoudig.

Op het eerste zicht worden spontane, idiopatische verschijnselen van de hysterie volledig gedetermineerd door een trauma, net zoals bij de traumatische hysterie.

Traumatische hysterie: het trauma brengt het hysterisch syndroom teweeg en in de hysterische aanval wordt het traumatisch voorval gehallucineerd. oorzakelijk verband!

o Traumatische neurosen worden dus veroorzaakt door het psychisch trauma (schrikaffect). Dikwijls echter een symbolisch verband tussen oorzaak en pathologisch fenomeen. Wanverhouding tussen éénmalig gebeurde trauma (vaak uit de kindertijd) en het jarenlange

voortbestaan van het symptoom.

14

Elke gebeurtenis die pijnlijke affecten oproept (schrik, zielenpijn, schaamte…) kan als trauma functioneren.

Toch is trauma geen ‘agent provocateur’ die het symptoom teweegbrengt. Het psychisch trauma is een “Fremdkörper” die zich nog lang tijd na zijn indringen in het organisme doet gelden als een werkzaam agens.

Bij de herinneringen die ten grondslag liggen aan de symptomen zijn er 2 soorten trauma’s:o Trauma’s die een juiste reactie uitsluiten , bv bij het verlies van een geliefd persoon. Ook de

gevallen waarbij de zieke bepaalde dingen wil vergeten en met opzet uit zijn bewust denken verdringt, remt en onderdrukt.= psychisch mechanisme als oorzaak (afweer of verdringing van voorstellingen).

o Trauma’s waarbij de verwerking onmogelijk is gemaakt door de psychische toestand waarin de patiënt verkeert op het ogenblik van het trauma. De voorstellingen werden opgedaan tijdens een abnormale bewustzijnstoestand en leiden van dan af een eigen leven los van alle andere voorstellingen.= psychische toestand of dispositie als oorzaak (zogenaamde hypnoïde toestand).

22. Argumenteer de stelling: “Breuer deinst ook in zijn theorie terug voor de psyche en een psychologie”.

In de Voorlopige mededeling is er een enorme afstand tussen Freuds empirie en Breuers theorie. De aanhef van het hoofdstuk geeft aan dat de psychische processen zullen behandeld worden in de taal van de psychologie, en dus niet adhv hersenen/moleculen maar wat blijkt is dat er van psychologische taal zeer weinig te merken valt. Breuer kan het standpunt van de fysioloog niet verlaten.Bv: de hypothese van de hypnoïde toestand wordt in fysiologische termen beschreven.

Zijn theorie van de hysterie betekent een ‘regressie’ tav het nieuwe uit de Voorlopige mededeling. Daar werd het psychisch mechanisme (afweer) aangegeven als verklaring van de oorzaak van de hysterische factoren. In zijn theorie verklaart hij de hysterie op een fysiologische manier: de hysterie is functie van een abnormale prikkelbaarheid van het zenuwstelsel. Het psychisch mechanisme van de afweer is voor hem enkel een eventualiteit (mogelijke gebeurtenis).

23. Bespreek de stelling volgens dewelke hysterie functie is van een abnormale prikkelbaarheid van het zenuwstelsel.

Volgens Breuer is de voorwaarde voor elke vorm van hysterie de hypnoïde toestand (fysiologisch fenomeen volgens Breuer).

Breuers uitgangspunt is volstrekt charcotiaans: hysterie is een empirisch vastgesteld ziektebeeld, stamt uit de klinische observatie. Hij verdedigt de klinische eenheid van de hysterie (en dat lukt beter met de fysiologie).

Hij verzet zich tegen de veralgemening dat elk hysterisch symptoom/fenomeen ideogeen bepaald is (gedetermineerd door een idee of voorstelling) want dat zou de klinische eenheid van de hysterie teniet doen. overtuiging dat er dus ook hysterische fenomenen bestaan die niet bepaald worden door een psychisch mechanisme.

o Argumenten : Het is niet zo eenvoudig om het verband aan te duiden tussen de hysterische

symptomen en de daarmee overeenstemmende voorstellingen.

15

Enorme moeilijkheid om een plaats toe te kennen aan het affect. Kliniek van de hysterie is niet een zuiver psychisch element en de erdoor gedetermineerde symptomen. Angst en melancholie komen ook voor bij hysterie maar vragen eerder een fysiologische dan een psychologische verklaring.

Uiteindelijk geeft Breuer wel toe dat veel hysterische fenomenen ideogeen bepaald zijn. Maar de fundamentele ziekelijke verandering die gemeenschappelijk is aan alle gevallen van hysterie, is gelegen in de abnormale prikkelbaarheid van het zenuwstelsel, een fysiologisch verschijnsel.

24. Bespreek het begrip van de ‘psychische energie’ binnen de context van Breuers theorie.

“Erregung” = prikkeling die wegstroomt of moet afgereageerd worden (door te spreken). Vaak bij patiënten een “Aufregung” (opwinding) samen met affecten afreageren van opwinding

door het spreken heeft gunstige invloed. Breuer wil bruikbaarheid van het energiebegrip beargumenteren uitgaande van 2 extreme

fysiologische toestanden van het CZS:o De droomloze slaap:

Elke vorm van bewustzijn ontbreekt elke innerlijke waarneming en ervaring is uitgesloten.

Vergelijking met de droomslaap: droomslaap is zoals de waaktoestand maar minder intense psychische activiteit/energie.

In diepe en droomloze slaap is de opheffing van de samenhang tussen de verschillende psychische elementen nog vollediger.

o De heldere waak: De hersenen vormen een volledig samenhangende werkende eenheid. Hersenen wel toegankelijk voor prikkeling van psychische elementen tijdens de waak

want de geleidingsbanen bevinden zich dan in een tonische prikkeling. in de geleidingsbanen is er een constante galvanische stroom. (wegvallen ervan = slapen)

Wat is de oorsprong/bron van de psychische energie?o Het ontwaken uit de slaap door een uitwendige prikkel gebeurt door de uitbreiding van de

lokale prikkelingstoestand waardoor alle geleidingsbanen in een toestand van hogere baning worden gebracht.

o Ontwaken kan ook spontaan gebeuren.o Vrijkomen van de prikkeling gebeurt continu en doet de spanning in het ‘net’ stijgen.

onlust. Bv gevoel van verveling teweeggebracht door blijvende geestelijke rust =

“Aufregung”. Onlust verdwijnt wanneer vrijgekomen overschot aan prikkelingen functioneel

wordt gebruikt. Er is tendens tot constant houden van de intracerebrale prikkeling.

o = constantheidsprincipe.o Intracerebrale prikkeling heeft optimale waarde in functie van de werking van de hersenen.o Elke verhoging van de intracerebrale prikkeling heeft invloed op hersenfuncties (bv

hypergevoeligheid voor zintuiglijke prikkels…). o Zo’n verhoging is niet altijd nuttig en kan schadelijk zijn.o Elk overschot aan prikkeling drijft het organisme tot het verbruik ervan.

16

Door direct motorisch uitleven. Door psychische verwerking of voorstellingsactiviteit.

o Naar analogie met aantal andere regulaties in het menselijk organisme (bv constant houden van de bloedspiegel).

“Anregung” (opwekking, prikkeling): graden van prikkelingsstijging nog nuttig voor geestelijke activiteit, zorgt voor drift tot functioneel gebruik van de gestegen prikkeling.

“Aufregung” (opwinding): graden die geestelijke activiteit inperken, probeert zich te ontladen in heftige, aan de pathologische grenzende of werkelijk pathologische processen.

Er zijn prikkelingsbronnen in de buitenwereld maar ook endogeen, in het organisme zelf gelegen. (Endogene oorzaken van de prikkeling?

o De grote fysiologische noden en driften van het organisme bv ademhaling, honger… o Overgang van deze endogene prikkelingsstijgingen tot de psychische affecten = seksuele

prikkeling en het seksuele affect.) (Seksualiteit:

o Als eerste, vage, onbepaalde en doelloze prikkelingsstijging ° de seksualiteit tijdens de puberteit. Later komt er een vaste verbinding tussen de endogeen bepaalde prikkelingsstijging (tmm geslachtsklieren) en de voorstelling van het ander geslacht. ‘affectieve voorstelling’ = voorstelling wordt in het bewustzijn geactualiseerd en brengt de toename aan prikkeling teweeg die in feite ontspringt aan de geslachtsklieren.

o Seksuele drift is machtigste bron van lang aangehouden prikkelingstoenames en dus ook van neurosen. prikkelingsstijging is heel ongelijkmatig verdeeld over ZS en oefent directe invloed uit op het psychisme, verstoord de psychische processen.)

Pathologie: wanneer intracerebrale prikkeling sterk is gestegen en niet verbruikt wordt in associatieve of motorische activiteit.

25. Bespreek de hysterische conversie volgens Breuer. Er zijn 2 vormen van de abnormale uitdrukking van de gemoedsbeweging:

o Hysterische aanval: ‘motorische reactie of afvoer’. Wanneer aanval als schijnbaar spontaan ziekteverschijnsel optreedt (blijkt te berusten op herinneringen die het oorspronkelijke affect hernieuwen) dan is de aanval hysterisch. (Niet wanneer aanval het gevolg is van een sterk en objectief gegrond affect.)

o Hysterische conversie: hysterische aanval maar met bijkomende voorwaarde = herhaling van het affect. Dit kan doordat patiënt terechtkomt in opeenvolgende situaties die het affect opwekken of door hernieuwing van het affect in de herinnering.

Sterkte van het affect is in eerste plaats afhankelijk van de mate waarin het oorspronkelijk affect werd afgereageerd, wijze waarop er de eerste maal met het affect werd omgegaan.

Wanneer normale reflex plaatsvond, lokt de herinnering slechts een geringe hoeveelheid affect uit.

Bij een ‘abnormale reflex’, wordt het affect hernieuwd in de herinnering en geconverteerd in een lichamelijk fenomeen. Bij herhaling van de reflex resulteert dit in een volledige ‘baning’ met volledige conversie. Het psychisch proces onttrekt zich helemaal aan het bewustzijn. De voorstelling aan de grondslag wordt ‘vergeten’ en het affect wordt niet waargenomen. Daarom dat het hysterisch symptoom op het eerste zicht

17

een zuiver organisch symptoom lijkt: de veroorzakende voorstelling wordt door de conversie van haar affect ontdaan.

Wat maakt het uit of er gekozen zal worden voor de normale of de abnormale reflex? Bij beide is er sprake van ontlading (door de reflex).

o Ontlading volgt de weg van de minste weerstand.o Een conversiestoornis is een stoornis die gekenmerkt wordt door de ‘conversie’ of de

omzetting van een negatieve affectwaarde (bv onlust) in een lichamelijke ziekte.

26. Bespreek de ‘hypnoïde toestand’ volgens Breuer. Hypnoïde toestand is de grondvoorwaarde van de hysterie. Niet gemakkelijk om een helder beeld ervan te vormen.

o Hypnoïde toestand moet gelijkaardig zijn aan de hypnotische en overeenstemmen met een zekere leegte van het bewustzijn waarin de opduikende voorstelling geen weerstand ondervindt van de zijde van andere voorstellingen.

o Dergelijke toestand kan teweeggebracht worden door hypnotisering, gemoedsaandoening (schrik, toorn) en uitputting.

Belang van de hypnoïde toestanden ligt vooral in de amnesie en in de erdoor gedetermineerde “Spaltung” of splijting van de psyche.

Maar het ° van lichamelijke fenomenen door psychische oorzaken, voltrekt zich ook buiten de hypnoïde toestanden. Toch blijft Breuer bij zijn oordeel dat de hypnoïde toestanden de oorzaak en voorwaarde vormen van de meeste grote en meest gecompliceerde gevallen van hysterie. (Dit laatste wordt echter tegengesproken.)

De hysterische conversie ° veel gemakkelijker in hypnoïde toestand dan tijdens de waak/normale bewustzijnstoestand. Het mechanisme blijft altijd hetzelfde maar bij hypnoïde toestand is een normaal talig afreageren uitgesloten.

Hoe ° hypnoïde toestanden ?o Er zijn verschillende situaties waarin men min of meer afwezig is ten aanzien van

gewaarwordingen en waarnemingen van buitenaf. Bv bij studie, poëzie schrijven, bij wetenschappelijk onderzoek…

Er wordt hier wel telkens intense psychische arbeid verricht waardoor de vrijkomende prikkeling van het zenuwstelsel wordt verbruikt.

Bv bij verstrooidheid. Hierbij daalt de intracerebrale prikkeling onder het niveau van de heldere waaktoestand. Als dan een groep van affectief betoonde voorstellingen opduikt, veroorzaakt dit een hoog niveau van intracerebrale prikkeling dat niet door psychische arbeid wordt verbruikt en ter beschikking staat van abnormale processen, zoals conversie.

27. Bespreek de psychische ‘Spaltung’ volgens Breuer. “Spaltung” = splijting van de psyche.

Gaat om de vaststelling dat in geval van pathologie het gebied van de voorstellende psychische activiteit niet samenvalt met het potentieel bewustzijn. De psychische activiteit valt uiteen in een bewuste en in een onbewuste, en de voorstellingen in de categorieën ‘tot bewustzijn geschikt’ en ‘niet tot bewustzijn geschikt’. Splijting van de psyche in 2 relatief onafhankelijke delen.

18

Onbewuste voorstellingen benoemt hij als voorstellingen die niet in staat zijn om in het bewustzijn te treden. Het bestaan van die voorstellingen is pathologisch. Waarin de patiënt erin slaagt de voorstellingen die het affect determineren uit te spreken, dan verdwijnt het affect. Daarvoor is hypnose of intensieve hulp van een arts nodig.

2 systemen totaal afgezonderd van elkaar, maar we mogen geen specifieke plek toekennen in de hersenen!

Bij hysterici is een deel van de psychische activiteit ontoegankelijk voor de waarneming en bewustzijn van die persoon. Dus een hysterische aanval is het gevolg van een splijting van de psyche.

Zieken zijn zwakzinnig omdat hun psychische activiteit gedeeld is en omdat slechts een klein deel van de psychische functies ter beschikking staat van hun bewust denken. Splijting is dus geen gevolg van een oorspronkelijke zwakzinnigheid!

° van de psychische splijting ?o In veel gevallen ligt een psychisch disfunctioneren ten grondslag aan het naast elkaar

bestaan van 2 heterogene voorstellingsreeksen.o Er is een verdubbeling van psychische activiteit, bij bepaalde personen is dit een gewoonte, bij

andere wordt dit bepaald door affectvolle levensomstandigheden.o Deze verdubbeling beschikt over een pathologische splijting van de psyche. Ene toestand gaat

over in de andere wanneer beide terzelfder tijd bestaande voorstellingsreeksen geen gelijkaardige inhoud meer hebben of wanneer 1 van beide voorstellingen bevat die niet in het bewustzijn kunnen treden.

o Pas wanneer sprake is van afgeweerde voorstellingen installeert zich een blijvende splijting = onmogelijkheid tot een verbinding tussen de 2 voorstellingscomplexen uit beide helften van de psyche.

o Bemerkingen: Breuer ontsnapt niet aan een bepaalde vorm van circulariteit. De splijting van de

psyche kan hij enkel terugvoeren op een oorspronkelijker splijting. Het afweermechanisme blijkt als oorzakelijke factor secundair te zijn tav een

verdubbeling van de psyche, al lijkt hij bereid toe te geven dat dit niet altijd het geval is.

28. Bespreek de verschillen tussen de opvattingen van Breuer en van Freud.

3 fundamentele verschillen . Wat betreft de draagwijdte of de toepasbaarheid van de psychotherapeutische methode.

o Freud : vermeldt 2 moeilijkheden bij het toepassen van de hypnocathartische methode. Praktisch : niet alle patiënten die hysterische symptomen vertonen zijn

hypnotiseerbaar. Wijziging in de hypnocathartische methode (poogt toegang vrij te maken tot ‘andere psyche’ waar herinneringsbeeld aan trauma zit opgeslagen, door de patiënt dmv hypnose in dezelfde psychische toestand te brengen als toen). Hysterici zijn vaak weinig suggestibel, in het bijzonder waar de suggestie (en dus ook de hypnose) een therapeutisch doel heeft. Nochtans is dit volgens de methode van Breuer, die berust op hypnose, een noodzakelijke voorwaarde om de patiënt te genezen.

Epistemologisch : Freud stelt zich de vraag naar de echte karakteristiek van de hysterie. Voor Breuer ligt deze karakteristiek in de fysiologie. Voor Freud is de

19

hysterie het gevolg van een psychisch mechanisme van de verdringing. Freud wilde de toepasbaarheid van de psychotherapie uitbreiden naar alle neurosen(, hij stelt dat de hysterie geen onafhankelijke entiteit volgt) itt Breuer die vooral de klinische eenheid van de hysterie wilde behouden.

Wat betreft het statuut van de Eros.o Freud benadrukte het belang van de seksualiteit bij het onderzoek naar alle vormen van

neurose. Volgens Breuer was dit een ongeoorloofde generalisering. Freud stelt dat de psychologische analyse van elk geval van neurose de dimensie van de Eros aan het licht brengt, hiermee verwijst hij naast de geslachtsklieren ook naar het fenomeen van de overdracht. De overdracht bewijst dat we Freud zijn opvattingen over de seksuele factor niet kunnen reduceren tot de fysiologische beschouwingen erover van Breuer.

Wat betreft het psychisch mechanisme van de afweer/verdringing.o Freud ontdekte het mechanisme van de afweer of verdringing door het volgende: hij stelde

dat zijn patiënten niet altijd gehypnotiseerd waren en hij besloot dat dit stond voor en niet-willen. Bij zijn patiënten die niet hypnotiseerbaar waren paste hij een gelijkaardige methode als van de vrije associatie toe. De verandering die Freud doorvoerde waren knepen om een aandachtsvolle toestand teweeg te brengen waarbij zijn patiënt de blik naar binnen kon richten om de beelden die hen voor de geest kwamen op te roepen. De vrije associatie kan via associatieve omweg de gewenste herinnering in het bewustzijn te brengen. Freud stelde zijn patiënten de vraag: Wat is u te binnen gevallen? Het omzeilen van de techniek van de hypnose door de regel van de vrije associatie vergde een grote inzet. Zo kwam Freud ertoe dat hij door zijn psychische arbeid een weerstand bij de patiënt moest overwinnen die zich verzette tegen het bewust worden (herinneren) van de pathogene voorstellingen

Besluit :o Freud zijn houding t.o.v. zijn patiënt is dus verschillend van die van Breuer. Breuers hypnoïde

toestand en de Spaltung van de psyche impliceert een `niet-kunnen' eerder dan een niet-willen. Bovendien blijkt ook de hypnose die door Breuer naar voor geschoven in zijn methode geen invloed te hebben op de afweer of weerstand die Freud ervaart. De ervaring van Freud met het spreken van neurotici bracht hem tot zijn opvatting van het verdringingsmechanisme.

Freud

29. Bespreek de passie van het niet-willen-weten. Bij het mislukken van Freuds pogingen zijn patiënten in hypnose te brengen: patiënten weigerden

vaak poging tot hypnose. Situaties waarin patiënten de hypnose weigerden of waarbij men niet gehypnotiseerd raakte zouden identisch kunnen zijn. Beiden staan voor een niet-willen. Patiënten die niet hypnotiseerbaar zijn, hebben een psychisch bezwaar tegen de hypnose, of de persoon dit niet-willen nu uitdrukt of niet.

Freud omzeilt dus de techniek van de hypnose dmv de regel van de vrije associatie (vragen wat hen te binnen valt mbt hun symtoom). Gaat niet vanzelf maar vergt een grote inzet om de nodige aandacht en concentratie van zijn patiënten te krijgen. Door de vrije associatie kan men wel niet meteen alle psychische hindernissen overwinnen.

o De psychische kracht die zich verzet tegen het bewust worden (herinneren) van de pathogene voorstellingen moet overwonnen worden en dit is dezelfde kracht die bij het ° van het hysterisch symptoom had meegewerkt.

20

De psychotherapie (kliniek van de overintense voorstelling) reveleerde zich meteen als de kliniek van de verdringing/afweer.

Het schijnbare niet-weten van de neuroticus wil dus een niet-willen-weten afschermen. Het gaat immers om voorstellingen van een pijnlijke aard.

De weerstand van de patiënt kan verschillende vormen aannemen.

30. Bespreek de actualiteit van Freuds opvatting over psychotherapie zoals beschreven in de Studies over Hysterie.

Psychotherapie is in eerste plaats functie van het spreken. Het gaat om een specifiek soort spreken: het uitspreken door de patiënt van de herinnering aan het allereerste voorkomen van een bepaald symptoom. Als men daarin slaagt, verdwijnt met dit uitspreken ook het hysterisch fenomeen.

Verklaringsschema van Freud (en Breuer ):o Er is iets voorgevallen waarvan een met affect beladen voorstelling in de herinnering is

achtergebleven. Door het feit dat het affect nooit werd afgereageerd blijft het ook werkzaam. Het affect wordt bijvoorbeeld omgezet in een lichamelijk symptoom. De psychotherapie bestaat dan in het richten van de aandacht van de patiënt op dit symptoom in de hoop dat de herinneringen en affecten worden verwoord. Zo is de psychotherapeut gericht op de levensgeschiedenis van de patiënt (vooral op het eerste voorkomen van het symptoom).

Psychotherapie is niet eenvoudig, het is langdurig en hard labeur. Het voornaamste probleem van de psychotherapeuten is het moeizame spreken, het moeizame zich-herinneren van de patiënt. (Het gaat om gebeurtenissen die men niet graag vertelt, men zich niet zomaar herinnert…)

o Fenomeen niet-willen-weten waardoor persoon niet kan gehypnotiseerd worden.o Hypnose is niet de enige techniek die toegang verleent tot pathogene herinneringen.

Wanneer vragen om aandacht te richten of zich te concentreren op het symptoom, kunnen de gewenste herinneringen evengoed in het bewustzijn opduiken.

Volgens Freud is er een een psychisch mechanisme aan het werk en niet iets organisch-fysiologisch. Hij moest moeite doen om zijn patiënten aan het spreken te krijgen en dat bracht hem op het idee dat er in een psychisme een weerstand werkzaam is.

Freud zag de psychotherapie als een behandelingstechniek voor hysterie maar vooral als een onderzoeksinstrument. Zo kan hij stap voor stap de psyche en haar mechanismen in kaart te brengen.

Het doel van de psychotherapie niet enkel het doen herinneren is maar ook het oordelen. Daarom is psychotherapie hard labeur. We verwachten van een psychotherapeut dat hij een ander tot een oordeel begeleid. Freud stelt dat hij tijdens het verloop van de psychotherapie geen acht slaat op het oordeel van de patiënt,(= wanneer de patiënt twijfelt omtrent de echtheid/juistheid van een bepaalde herinnering, laat hij het oordeel afhangen van het verder verloop van de kuur.)

Er geen psychotherapie is zonder Amor. Er zijn twee inzichten zijn waar Amor in vervat zit:o Het inzicht dat de seksuele factor in de oorsprong van alle neurosen een rol speelt. De

pathogene kern is gelegen in de kindertijd en houdt verband met het seksuele. o Het inzicht van de overdracht. De psychotherapeut moet interesse hebben in de symptomen

en belangstelling voor de zieke. Het vertrouwen van de ziek in de therapeut is onmisbaar volgens Freud.

21