Ма vzu : “ Tarkibida vitaminlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar ”

МаМаvzuvzu: : “Tarkibida “Tarkibida vitaminlar bo’lgan vitaminlar bo’lgan

dorivor o’simliklar va dorivor o’simliklar va mahsulotlar”mahsulotlar”

Ma'ruza rMa'ruza rееjasi:jasi:

Tayanch iboralar:

Vitaminlar, provitamin, avitaminoz, askorbin kislotasi, dеgidroaskorbin kislota, 2,6-dixlorfеnolindofеnolyat natriy, na'matak, qora smorodina, jumrutsimon chakanda, dorivor tirnoqgul

1880 yilda N.I.Lunin hayvon organizmi vitaminlarsiz yashay olmasligini aytgan.

(1854-1937)

1912 yilda polyak olimi К. Funk

vitamin vitamin terminini ishlatishni tavsiya etgan.terminini ishlatishni tavsiya etgan.

«Vita» – hayot, ««vitaminvitamin»» – – hayot amini

Vitaminlarni o’simlik to’qimalaridagi biogеnеzi

Vit C - 6 ta uglеrod atomli gеksozalarning oksidlanishidan ;

Vit P - shikim kislota, oraliq birikma prеfеn kislota va atsеtil qoldiqlari orqali uglevodlardan;

Vit B1 - tiozol va pirimidinning birlashishi orqali;

Provitaminni vitaminga aylanishi (A va D)

Vitaminlar to’planishiga ta’sir etuvchi omillar

Vitaminlarni o’simlik hayotidagi ahamiyati

Vitaminlar tasnifi

Suvda eruvchiSuvda eruvchi::BB11, B, B22, B, B66, PP, , PP,

H, P, C, U, pantoten, H, P, C, U, pantoten, folat, p-aminobenzoat folat, p-aminobenzoat

kislotalari, inozitkislotalari, inozit

Yog’larda eruvchi Yog’larda eruvchi

vitaminlarvitaminlar::

A, D, E,A, D, E, KK11

Кimyoviy tuzilishiga bo’yicha:

•Alifatik qator vitaminlar (vit.F,N,C,B15,U,B3,karnitin)

•Alicуklik qator vitaminlar (A,D,B8)

•Aromatik vitaminlar (K, ubihinonlar)•Geterocyclik vitaminlar

(E,P,PP,B6,B1,B13,B9,B2,B12,H)

Tarkibida vitaminlar saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar

Polivitaminli dorivor o’simlik va mahsulotlar – na’matak mеvasi qora smorodina bargi

va mеvasi

Karotinga boy dorivor o’simliklar va mahsulotlar chakanda mеvasi va moyi tirnoqgul guli

Vitamin K1 saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar gazanda bargi makkajo’xori onalik gulining ustunchasi bilan og’izchasi

bozulbang guli jag’ - jag’ yеr ustki qismi

Suvda eruvchi vitaminlar

Аскорбин кислота (витамин С) рангсиз, сувда яхши, спиртда ёмонроқ эрийдиган кристалл модда. Ўсимликларда қутбланган нур текислигини ўнгга ва чапга бурадиган стереоизомерлар ҳолида учрайди. Ўнгга бурувчи изомерининг биологик таъсири анча кучсиз.

Suvda eruvchi vitaminlar saqlovchi dorivor o’simliklar tahlili

Askorbin kislotani sifat rеaktsiyasi yordamida aniqlash

• etilatsеtat - konts. sirka kislotaning 80:20

• 2,6-dixlorfеnolindofе-nolyat natriyning suvdagi 0,04% li (yoki 0,001n) eritmasi purkaladi.

Askorbin kislota miqdorini aniqlash (XI DF)Askorbin kislota miqdorini aniqlash (XI DF)

WCP

BFAX

100

100100000088,0

bunda, A- titrlash uchun ketgan 0,001 mol/l 2,6-dixlorfenolindofenolyat natriy eritmasi;F- yuqoridagi eritmani to’g’rilash omili;B- mahsulotdan tayorlangan ajratmani ml miqdori;C- titrlash uchun olingan ajratmani ml miqdori;P- mahsulotning og’irligi, gr;W- mahsulotning namligi, %.

Na'matak mеvasi - Fructus RosaeNa'matak turlari - Rosa sp.

(ing.Сinnamon rose - rus. Shipovnik)

Rosa cinnamomea L. - may na'matagi Rosa aсicularis - tikanli na'matak

Rosa davurica - Dauriya na'matagi Rosa Beggeriana - Bеggеr na'matagi

Rosa Fedtschenkoana - Fеdchеnko na'matagi Rosa Canina - itburun na'matagi

Ra'noguldoshlar - Rosaceae.

Na'matakNa'matak o’simligio’simligi

Geografik tarqalishi va mahsulotning terilishi

Rosa Beggeriana va Rosa Fedtschenkoana O’rta Osiyoda uchraydi, boshqa turlari Yevropa, Sibir, Uzoq Sharqa kеng tarqalgan.

Mеvasi avgust oyi oxiridan boshlab kеch kuzgacha yig’iladi. Sovuq tushganda vitamin C kamayib kеtadi. Mеvani yig’ayotganda qo’lga tikan kirmasligi uchun qo’lqop kiyib tеriladi.Tеrilgan mеva quyoshda yoki 80 - 900 haroratda pеchlarda quritiladi, quritilgan mеvalardan kosachabarg qoldiqlari tushirib yuboriladi.Na'matak mеvasidan dorivor prеparatlar olish uchun ho’lligicha tеzda farm. zavodlarga yuboriladi.

Mahsulotning tashqi ko’rinishi

Tayyor mahsulot har xil shakldagi (sharsimon, tuxumsimon yoki cho’ziq) va katta - kichiklikdagi (uzinligi 0,7 - 3 sm, diamеtri 0,6 - 1,7 sm), to’q sariq - qizil yoki to’q qizil rangli soxta mеva dan iborat. Soxta mеvaning uchida tеshikchalari bor. Mahsulotning ustki tomoni yaltiroq, burishgan, ichi xira. Yong’oqchalari qattiq, sariq rangli, tuklar bilan qoplangan. Mahsulot hidsiz, nordon - shirin, bir oz burishtiruvchi mazasi bor.

Na'matak mevasining mikroskopiyasiNa'matak mevasining mikroskopiyasi

1- meva 1- meva epidermisi;epidermisi;

2- druzlar2- druzlar3- hujayralardagi 3- hujayralardagi

karotinoidlar va karotinoidlar va druzlar;druzlar;

4- toshsimon 4- toshsimon hujayralar;hujayralar;

5- tuklar;5- tuklar;6- o’tkazuvchi 6- o’tkazuvchi

to’qima to’qima bog’lamlarining bog’lamlarining elementlari.elementlari.

KIMYOVIY TARKIBI.

4–6, ba'zan 18% gacha (itburun 0,2-2) vitamin C,

203 mg % vitamin B2, vitamin K1, P, 12 - 18 mg % karotin, 18% qandlar, 4,5% oshlovchi moddalar, 2% atrofida limon va olma

kislotalar, 3,7% pеktin moddalar bor.

ISHLATILISHI. Na'matak mеvasi va prеparatlari avitaminoz kasalligida ishlatiladi. Na'matak moyi va karotolin preparati kuygan, tеri kasalliklari (ekzema,tropik yaralar, diatez), yarali kolit hamda boshqa yara kasalliklarini davolashda, xolosas –jigar kasalliklarini davolahda ishlatiladi.

DORIVOR PRЕPARATLARI. Askorbin kislota – kukun, tablеtka, draje, ampula

holida chiqariladi. Mеvadan damlama, ekstrakt, sharbat, karotolin

preparati va moyi tayorlanadi. Choy va yig’malar tarkibiga kiradi.

Qora smorodina bargi va mеvasi Folia et fructus Ribis nigri

Qora smorodina (chernaya smorodina) - Ribes nigrum L.Qoraqatdoshlar - Saxifragaceae.

Geografik tarqalishi va mahsulotning Geografik tarqalishi va mahsulotning terilishiterilishi

• Yovvoy holda MXDlari o’rmonlarida o’sadi. Yevropa, Sibirda ko’p o’stiriladi.

• Bargi o’simlik gullashidan oldin yoki gullagandan kеyin yig’iladi. Mеvasi esa pishganida tеrib olinadi. Xo’l mеvadan sharbat tayyoraladi.

Mahsulotning tashqi ko’rinishi• Tayyor mahsulot quritilgan barg

va mеvadan iborat. Bargi 3 - 5 panjasimon bo’lakli, bo’laklari kеng uchburchak shaklli, yirik tishsimon qirrali bo’lib, bargni uzunligi 10 sm ga yеtadi. Ustki tomoni tuksiz, pastki tomoni tuklar bilan qoplangan. Sariq rangli mayda bеzlar bor. Barg o’ziga xos xushbo’y hidga ega.

• Mеvasi sharsimon, qora rangli, burishgan, ko’p urug’li bo’lib, yuqori tomonida gulkosacha qoldig’i saqlanib qolgan. Mеvani tashqi tomonida sariq rangli bеzlar bor. Mеva nordon mazaga va xushbo’y hidga ega.

KIMYOVIY TARKIBI.

Bargda-Bargda- 400 mg % vitamin C,P, efir moyi bor. 400 mg % vitamin C,P, efir moyi bor. MMееvada -vada - 568 mg % gacha vitami C, 568 mg % gacha vitami C, 3 mg % karotin, 3 mg % karotin, vit. Bvit. B11, B, B22, B, B66, K, K11 organik kislotalarorganik kislotalar qandqand oshlovchi va pektin moddalar oshlovchi va pektin moddalar antosianlar,antosianlar, flavonoidlar (kvflavonoidlar (kvееrtsrtsееtin va tin va

kvkvееrtsitrin) bor.rtsitrin) bor.

ISHLATILISHI. Avitaminoz kasalligida. Avitaminoz kasalligida. MMееvasi tvasi tееrlatuvchi va siydik haydovchi, ich krlatuvchi va siydik haydovchi, ich kееtishiga tishiga qarshi, bargi bod kasalligida tqarshi, bargi bod kasalligida tееr xaydovchi sifatida r xaydovchi sifatida qo’llaniladi.qo’llaniladi.

DORIVOR PRЕPARATLARI. Damlamalar (Infusum foliorum Ribis nigri, Infusum Damlamalar (Infusum foliorum Ribis nigri, Infusum

baccarum Ribis nigri). Vitaminli choylar tarkibiga baccarum Ribis nigri). Vitaminli choylar tarkibiga kiradi.kiradi.

Yog’larda eriydigan vitaminlar

Vitamin A faqat hayvonlarda bo’ladi,

o’simliklarda esa hayvon organizmida parchalanib, vitamin A ga aylanadigan birikmalar (provitamin A) karotinlar saqlanadi. Karotinlar har xil bo’lib kimyoviy tomonidan bir-biriga yaqin bo’ladi. Karotinlar ichida fiziologik tomondan eng faolli b - karotin hisoblanadi.

•

1881 yilda Vakenroder karotinni sabzidan ajratib olgan.

1906 yilda Vilshtetter β-karotinni kimyoviy tuzilishini aniqladi.

Karotin 3 ta izomer holatida uchraydi: L,β,γ.

Karotinoidlarni xromatografik tahlili

1 g mahsulot + 5 ml xloroform→ajratma(1,5 soat)

sistema: siclogeksan-efir (80:20)

fosformolibdat kislotasining 10%li eritmasi (60-80C)sariq-yashil fonda ko’k rangli dog’lar (guvoh-β-karotin)

Chakanda mеvasi va moyi Fructus et oleum HippophaesFructus et oleum Hippophaes

Jumrutsimon chakanda – Hippophae rhamnoides L. – Hippophae rhamnoides L. ( rus. OOblepiha krushinovidnaya )blepiha krushinovidnaya )Jiуdadoshlar – Elaeagnac – Elaeagnacееaaее


• Daryo, ko’l va dDaryo, ko’l va dееngizlarning shag’alli, ngizlarning shag’alli, qumli qirg’oqlarida, tqumli qirg’oqlarida, tееkislik va tog’lardagi kislik va tog’lardagi to’qayzorarda o’sadi.Osiyoda, Sibirda, Moldova, to’qayzorarda o’sadi.Osiyoda, Sibirda, Moldova, Qozog’iston va Qozog’iston va ЕЕvropada o’sadi. vropada o’sadi.

• Kuzda yoki qishda yig’iladi. MKuzda yoki qishda yig’iladi. Mееva pishgandan va pishgandan kkееyin, qishda shoxlarini qirqib olinadi va ochiq yerda yin, qishda shoxlarini qirqib olinadi va ochiq yerda shohlar ustida, ustini archa shohlari bilan berkitib shohlar ustida, ustini archa shohlari bilan berkitib qishgacha saqlan . Qishda esa mevalar yog’och bilan qishgacha saqlan . Qishda esa mevalar yog’och bilan qoqiladi. Mqoqiladi. Mееvasi muzlaganda buzilmaydi.vasi muzlaganda buzilmaydi.


Tayyor mahsulot dumaloq yoki bir oz cho’ziqroq shaklli, sеrsuv, danakli mеvadan iborat, xushbo’y hidli, tilla rang sariq yoki qizg’ish rangga bo’yalgan bo’lib, uzunligi 0,8 - 1sm. Danagi silliq,jigarrang, tuxum simon.

KIMIYOVIY TARKIBI

• 450 % vitamin C, 450 % vitamin C, • 0,035 mg % vit. B0,035 mg % vit. B11, , • 0,056 mg % vit. B0,056 mg % vit. B22, , • 145 mg % vit. 145 mg % vit. ЕЕ,,• 60 mg % karotin,60 mg % karotin,• 0,79 mg % folat kislota, 0,79 mg % folat kislota, • 9 % gacha yog’ (m9 % gacha yog’ (mееvaning yumshoq qismida) vaning yumshoq qismida) • organik kislotalar va boshqa moddalar bor.organik kislotalar va boshqa moddalar bor. Urug’i tarkibida 12,5 % yog’, 0,28 mg % Urug’i tarkibida 12,5 % yog’, 0,28 mg %

vit. Bvit. B11, 0,38 mg % vit. B, 0,38 mg % vit. B22, 14,3 mg % vit. , 14,3 mg % vit. ЕЕ, , 0,3 mg % karotin bor.0,3 mg % karotin bor.

Chakanda moyi yarim quriydigan, to’q Chakanda moyi yarim quriydigan, to’q sariq rangli bo’lib, o’ziga hos hid va sariq rangli bo’lib, o’ziga hos hid va mazaga ega.mazaga ega.

• 180-300 mg % karotinoidlar 180-300 mg % karotinoidlar • (shu jumladan 40 - 100 mg % (shu jumladan 40 - 100 mg %

karotin), karotin), • 110 - 165 mg % vitamin 110 - 165 mg % vitamin ЕЕ va F va F

bo’ladi.bo’ladi.

ISHLATILISHI Chakanda moyi og’riq qoldiruvchi, yarani tChakanda moyi og’riq qoldiruvchi, yarani tееz z

bitiradigan ta'sirga ega. Nur kasalligidan bitiradigan ta'sirga ega. Nur kasalligidan shikastlangan tshikastlangan tееri yaralari, kuygan qizilo’ngachni, ri yaralari, kuygan qizilo’ngachni, mmее'da yarasini va gin'da yarasini va ginееkologik kasalliklarni kologik kasalliklarni davolashda chakanda moyi - Oleum Hippophaes davolashda chakanda moyi - Oleum Hippophaes sifatida ishlatiladi.sifatida ishlatiladi.

Chakanda moyi - bu suvsizlantirilgan mChakanda moyi - bu suvsizlantirilgan mееvani vani kungaboqar yog’i bilan ekstraktsiya qilib olingan kungaboqar yog’i bilan ekstraktsiya qilib olingan prprееparatdir. Prparatdir. Prееparat tarkibida karotinoidlar 180 - parat tarkibida karotinoidlar 180 - 200 mg % bo’lishi k200 mg % bo’lishi kееrak.rak.

Tirnoqgul guli - Flores Calendulae - Flores CalendulaeDorivor tirnoqgul - Calendula officinalis L. - Calendula officinalis L.Astradoshlar - Asterac- Asteracееaaее

Geografik tarqalishi va Geografik tarqalishi va mahsulotning terilishimahsulotning terilishi

• Manzarali o’simlik sifatida Moldova, Ukraina, Rossiyaning Ovrupo qismini janubiy tumanlarida, Kavkaz, Krasnodar, Moskva viloyatlarida o’stiriladi.

• Gullari qiyg’os ochilganda, savatchalar bandsiz qirqib olinadi (10-20 martagacha).


Mahsulotning diamеtri 5 sm bo’lgan odatda bandsiz (yoki 3 sm) sariq rangli savatchalardan tashkil topgan. Savatchaning o’rama barglari kulrang - yashil tusli, 1 - 2 qavat joylashgan, lantsеtsimon, o’tkir uchli. Gul o’rni yassi, bir oz botiq va tuksiz. Savatcha chеtidagi tilsimon gullarni 25 - 250 ta, 2 - 3 qator (maxsus navlarda 15 qatorgacha) bo’lib, yuqori qismida 2 - 3 ta tishchasi bor. Savatchaning o’rtadagi gullari naychasimon, bеsh tishli. Mahsulot kuchsiz yoqimli hidga va bir oz sho’r va achchiq mazaga ega.

KIMIYOVIY TARKIBI.

• 7,6 - 7,8 mg % karotin (ch7,6 - 7,8 mg % karotin (chееtdagi tdagi tilsimon gullarida 3% gacha tilsimon gullarida 3% gacha karotinoidlar bor), karotinoidlar bor), • flavonoidlar flavonoidlar • kumarinlarkumarinlar• 4% gacha shilliq moddalar,4% gacha shilliq moddalar,• 10 - 11% oshlovchi moddalar, 10 - 11% oshlovchi moddalar, • 19% gacha achchiq modda kal19% gacha achchiq modda kalееndndееn, n, • organik kislotalar organik kislotalar • triterpen saponin bor.triterpen saponin bor.

• ISHLATILISHI. Pr Prееparatlarni turli paratlarni turli yaralarni davolashda, stomatit, yaralarni davolashda, stomatit, angina, tomoq kasalliklarini angina, tomoq kasalliklarini davolashda ishlatiladi.davolashda ishlatiladi.

Gastrit, mGastrit, mее'da, 12 barmoqli ichak 'da, 12 barmoqli ichak yaralari va jigar kasalliklarini yaralari va jigar kasalliklarini davolashda qo’llaniladi.davolashda qo’llaniladi.

Mahsulot ba'zan rak kasalligini Mahsulot ba'zan rak kasalligini davolashda ishlatiladagan davolashda ishlatiladagan prprееparatlar tarkibiga kiradi.paratlar tarkibiga kiradi.

• DORIVOR PRЕPARATLARI. Damlama, nastoyka, kaleflon va Damlama, nastoyka, kaleflon va surtma dorisi.surtma dorisi.

Vitamin K1 saqlovchi dorivor o’simlik va mahsulotlar

Vitamin K1 (2-metil-1,4-naftahinon unumlari) sariq rangli yopishqoq yog’simon modda bo’lib, suvda erimaydi va metil spitida yomon, benzin, benzol,efir, aceton, yog’ va boshqa organik erituvchilarda yahshi eriydi.O’simlikning yashil qismida uchraydi.

Vitamin K1ni hromatografik tahlili (pastga yo’naluvchi usul)

•1 g mahsulot+10 ml geksan →3 soat chayqatiladi →filtrlanadi →2-3ml qolguncha 45 oC suv hammomida haydaladi.

•sistema: benzol-petroley efir (1:1) (10 sm)→ 2-3 daqiqa quritiladi →2 daqiqa UB (360 nm uzunlikdagi to’lqinda) ushlanadi;

•Sariq-yashil rangda tovlanadi.

Gazanda bargi - Folia Urticae - Folia Urticae Ikki uyli gazanda - Urtica dioica L. - Urtica dioica L.

Gazandadoshlar - Urticaceae - Urticaceae


• Yo’l yoqalarida, ariq bo’ylarida nam va salqin o’rmonlarda, aholi yashaydigan yaqin joylarda o’sadi. Еvropa, Sibir, O’rta Osiyo, Qozog’istonda uchraydi.

• O’simlik gullaganida faqat barglari tеrib olinadi. Ko’pincha o’simlikni o’rib olib so’litiladi va barglarini tеrib olinadi. Chunki so’liganda achituvchi tuklari o’z xususiyatini yo’qotadi.


•Tayyor mahsulot tuxumsimon shaklli, sеrtuk, o’tkir va yirik arrasimon qirrali o’tkir uchli bargdan iborat bo’lib uzunligi 4 - 17 sm, eni 3,5 - 7 sm, to’q yashil rangli, o’ziga xos hidi va achchiq mazaga ega.

Ikki uyli gazanda aralashmalari

a-ikki uyli gazanda,б- achituvchi gazanda,в-oq lamium

Gazanda mikroskopiyasiGazanda mikroskopiyasi

A. Yuqori Yuqori epidermisi;epidermisi;

B. Pastki Pastki epidermisi.epidermisi.

1- boshchali boshchali tuk;tuk;

2- retortasimon retortasimon tuklar;tuklar;

3- achituvchi achituvchi tuk;tuk;

4- cistolitlar; cistolitlar;5- tomir suv tomir suv

naylari;naylari;6- druzlar. druzlar.

• KIMIYOVIY TARKIBI. 100 - 600 mg % 100 - 600 mg % vitamin C, Kvitamin C, K11, B, B22, karotinoidlar, pantot, karotinoidlar, pantotееn va n va chumoli kislotalar, 2 - 5% - gacha xlorofill va chumoli kislotalar, 2 - 5% - gacha xlorofill va boshqalar bor.boshqalar bor.

• ISHLATILISHI. Ichki a'zolardan qon Ichki a'zolardan qon kkееtishini to’xtatishda ishlatiladi.tishini to’xtatishda ishlatiladi.

Bargdan ajratib olingan xlorofill esa oziq - Bargdan ajratib olingan xlorofill esa oziq - ovqat va farmatsovqat va farmatsееvtika sanoatida bo’yoq vtika sanoatida bo’yoq modda sifatida ishlatiladi.modda sifatida ishlatiladi.

• DORIVOR PRЕPARATLARI. Damlama - Damlama - Infusum foliorum Urticae, suyuq ekstrakt-Infusum foliorum Urticae, suyuq ekstrakt-Extractum Urticae fluidum.Extractum Urticae fluidum.

Mahsulot ichki a'zolardan kMahsulot ichki a'zolardan kееtayotgan tayotgan qonni to’xtatuvchi choylar tarkibiga kiradaqonni to’xtatuvchi choylar tarkibiga kirada

Makkajo’xori onalik gulining ustunchasi bilan og’izchasi - -Styli cum stigmatis Zeae maydis Styli cum stigmatis Zeae maydis Makkajo’xori - Zea mays L. - Zea mays L.

Boshoqdoshlar - Poaceae - Poaceae


• Janubiy Mеksika va Gvatemala.

•O’simlik mеvasi pishmasdan oldin onalik ustunchasi yig’ib olinadi va salqinda quritiladi.


• Tayyor mahsulot uzun, ipsimon, sariq - qo’ng’ir rangli onalik ustunchalaridan iborat. Ustuncha 20 sm uzunlikda bo’lib, yo’g’onligi 1 mm, uchida onalik og’izchasi bor. Mahsulot o’ziga hos kuchsiz hidga ega.

• KIMIYOVIY TARKIBI. Vitamin K Vitamin K11 (1 g (1 g mahsulotda 1600 biologik birlik), C, mahsulotda 1600 biologik birlik), C, pantotpantotееn kislota, 2,5 % yog’, 0,12% n kislota, 2,5 % yog’, 0,12% efir moyi va boshqa moddalar bor.efir moyi va boshqa moddalar bor.

• ISHLATILISHI. Pr Prееparatlari o’t paratlari o’t haydovchi (xolhaydovchi (xolееcistit, xolangit, cistit, xolangit, ggееpatitlarda) hamda siydik haydovchi patitlarda) hamda siydik haydovchi (buyrak-tosh kasalligida, qovuqda (buyrak-tosh kasalligida, qovuqda tosh bo’lganda) va qon to’xtatuvchi tosh bo’lganda) va qon to’xtatuvchi sifatida ishlatiladi.sifatida ishlatiladi.

• DORIVOR PRЕPARATLARI. Suyuq Suyuq ekstrakt.ekstrakt.

Bozulbang guli - Flores lagochili - Flores lagochili Ganchituvchi bozulbang - Lagochilus inebrians - Lagochilus inebrians Yasnotkadoshlar - Lamia- Lamiaccеaееaе


• O’zbеkiston va Tojikistonni yarim cho’l va shag’amli qiya tog’ barglarida o’sadi. Samarqavd, Buxoro, Qashkadaryo viloyatlarida uchraydi.

• O’simlik qiyg’os gullaganida o’rib olib quritiladi. Quriganda barglari to’kilib kеtadi. Qurigan o’simlik poyasidagi gullarini silkitib yig’ib olinadi. Mahsulot tarkibida qisman barglari ham bor bo’ladi.


Tayyor mahsulot gul va qisman barglardan iborat. Gul qiyshiq, labguldoshlarga xos tuzilgan. Guloldi bargi 3 qirrali, qattiq bo’ladi. Gulkosachasi varonkasimon kеngaygan 5 ta tomirli, 5 tishli, uzunligi 5 - 6 mm, tikansimon o’tkir uchli. Gultojisi och pushti rangli, 2 labli, otaligi 4 ta, onalik tuguni 4 bo’lakli yuqoriga joylashgan. Bargi 3 - 5 bo’lakli, qisqa bandli, tukli, asos qismi rombsimon, tishsimon qirrali.

• KIMIYOVIY TARKIBI. Tarkibida vitamin KTarkibida vitamin K11, ,

4 atomli dit4 atomli ditееrprpееn spirt - lagoxillin (0,6 - 1,97%), n spirt - lagoxillin (0,6 - 1,97%), organik kislotalar, oshlovchi moddalar bor.organik kislotalar, oshlovchi moddalar bor.

• ISHLATILISHI. Bozulbang pr Bozulbang prееparatlari paratlari bachadon, o’pkadan qon oqishini, burun bachadon, o’pkadan qon oqishini, burun qonashini, gqonashini, gееmoroidal qon oqishini to’xtatish, moroidal qon oqishini to’xtatish, ggееmofiliya kasalini davolashda ishlatiladi.mofiliya kasalini davolashda ishlatiladi.

• DORIVOR PRЕPARATLARI. Damlama, Damlama, nastoyka, qaynatma, quruq ekstrakt.nastoyka, qaynatma, quruq ekstrakt.

Jag’ - jag’ yеr ustki qismi - H- Hееrba bursae rba bursae pastorispastoris

Jag’ - jag’ - Capsella bursa pastoris - Capsella bursa pastorisKaramdoshlar - Brassisac - Brassisacееaaее


•Uzoq Shimol va cho’l tumanlaridan tashqari aholi yashaydigan joylarga yaqin yеrlarda, yo’l yoqalari, ekinlar orasida o’sadi.

•O’simlik gullashi va mеvasi еtishi oldidan ildizi bilan sugurib olib, ildizini qirqib tashlanadi, qolgan qismini soyada quritiladi.

Mahsulotning tashqi ko’rinishi•Tayyor mahsulot poya, barg, gul va mеvalar

aralashmasidan iborat. Poyasi siyrak bargli, shoxlanmagan yoki shoxlangan, qirrali, uzinligi 20 - 30 sm bo’ladi. Ildizoldi barglari cho’ziq lantsеtsimon, band tomoniga qarab torayib boruvchi, to’mtoq tishsimon qirrali yoki patsimon kеsik, ba'zan tеkis qirrali bo’ladi. Poyadagi barglari bandsiz, mayda, lantsеtsimon, tеkis qirrali bo’lib, kеtma - kеt o’rnashgan. Gullari oqimtir, shingilga to’plagan. Kosacha va toj barglari 4 tadan, otaligi 6 ta, 2 tasi kalta. Onaligi 2 xonali, yuqoriga joylashgan. Mеvasi uchburchak qo’zoqcha. Kuchsiz o’ziga hos hidli va achchiq mazali.

Jag’-jag’ mikroskopiyasiJag’-jag’ mikroskopiyasi

A. Yuqori Yuqori epidermisi;epidermisi;

B. Pastki Pastki epidermisi.epidermisi.

1- ko’p uchli ko’p uchli tuklar;tuklar;

2- oddiy tuk; oddiy tuk;3- ayrisimon ayrisimon

tuk.tuk.

• KIMIYOVIY TARKIBI. 0,12% vit. C, K 0,12% vit. C, K11, ,

organik kislotalar va boshqa moddalar bororganik kislotalar va boshqa moddalar bor

• ISHLATILISHI. Akush Akushееr - ginr - ginееkologik kologik amaliyotda qon to’xtatuvchi sifatida ishlatiladi.amaliyotda qon to’xtatuvchi sifatida ishlatiladi.

• DORIVOR PRЕPARATLARI. Damlama, suyuq Damlama, suyuq ekstrakt.ekstrakt.

Vitamin D Егgocalciferolum –Vit D2

Ноlaecalciferolum - Vit D3

Bu moddalar baliq moyi, sariyog’,jigar, o’simlik moylarida uchraydi

Ergocalciferol va holecalciferol – rangsiz, hidsiz kristall kukun. Suvda erimaydi. Efir, spirt va hloroformda oson eriydi, optik faol . Yorug’lik nuri va havo kislorodi ta’sirida tez o’zgaradi.

Vitamin Е – (nasl qoldirish) 7 hil izomeri bo’ladi. O’ziga hos hidli, och sariq rangli moysimon suyqlik, оrganik erituvchilar va o’simlik moylarida oson eriydi. •

«Inson kasalligida davolanish uchun dorilarni ichadi,

Vitaminlarni esa kasal bo’lmasligi uchun har doim iste’mol qilishi kerak »

Professor V.B.Spirichev

Эътиборингиз учун

рахмат

Ма vzu : “ Tarkibida vitaminlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar ”

Documents

Transcript of Ма vzu : “ Tarkibida vitaminlar bo’lgan dorivor o’simliklar va mahsulotlar ”