Բարև ձեզ հարգելի ծնողներ, այսօրվամեր ծնողական ժողովի նպատակն էներկայացնել համացանցում առկա

վտանգները և տրամադրել ձեզ դրանցիցխուսափելու գործիքների մասին

գիտելիքներ:

Ավելի քան 90 երկրներում փետրվարի 11-ը նշվում էորպես ապահով համացանցի օր: Երրորդ տարին

անընդմեջ ապահով համացանցի օրվա առթիվ Orange-ը«Մեդիակրթության կենտրոն» և «Ինտերնետ Հանրություն» կազմակերպությունների հետ համատեղ նախաձեռնում է

«Ապահով համացանց Հայաստան» լայնածավալ ծրագիրը: Մեր ծնողական ժողովը անցկացնում ենք այդ ծրագրի

շրջանակներում:

ՏեսահոլովակSafer internet Armenia

Համացանցը տեղեկույթի հսկայականշտեմարան է,

որից անհրաժեշտ է գրագետ օգտվել:

Միմյանց հետկապակցված

համա-

կարգչայինցանցերի

ամբողջությունէ

Փողկապակցված փաստաթղթերիամբողջություն, որոնք կապված են

գերհղումներով :

Վիճակագրությունhttp://isoc.am/publ/penetration_am.pdf

Ներկայումսհամացանցումառկա են 18

հազարից ավելիգրադարաններ և

դրանքներկայացված

են <http://www.libdex.com/>

կայքում:

Համացանցիստեղծման

հիմքում ընկած էրէլեկտրոնայինգրադարանիմշակման

գաղափարը՝տեղեկատվությունըդյուրամատչելիդարձնելու և այնհեշտությամբտարածելունպատակով

գործունեության, հավաքածուների ևկոնտակտայինտվյալների

վերաբերյալ: Առցանցգրադարանները

կարող են առաջարկելկատալոգներում

թվարկվածֆիզիկական գրքերիվարձույթը, այդ

գրքերը կարելի է նաևպատվիրել

համացանցով:

Հարկավոր է տարբերելհամացանցումներկայացված

գրադարանները թվային(էլեկտրոնային) գրադարաններից:

Առցանցգրադարաններն ունենպարզ կառուցվածքովվեբ էջ, որի միջոցով

օգտվողները կարող ենստանալ հիմնականտեղեկություններ

ծրագրերի,

վեբ էջ, կամորպես պարզտեքստային

փաստաթուղթ.MS Word կամAdobe PDFփաստաթղթեր

Թվայինգրադարաններնառաջարկում ենգրքերից առցանց

օգտվելուհնարավորություն: Գրքերը սովորաբար

թվայնացվածեն կամ որպես

Համացանցը, որպես մուլտիմեդիա միջավայր, առաջարկում է հաղորդակցման բազմապիսի

եղանակներ՝ ներառյալ աուդիո ֆայլերի, տեսանյութերիև թվային լուսանկարների փոխանակում:

Ժամանակակից կիրառական ծրագրերը զգալիորենհեշտացրել են նման բովանդակության ստեղծումը և

տարածումը՝ հաղթահարելով լեզվական, մշակութային ևազգային խոչընդոտները, ինչպես նաև վերհանելով ոչմիայն անձնական տվյալների այլ նաև հեղինակային

իրավունքի խախտման և անօրինականբովանդակության վերաբերյալ կարևոր հարցեր:

Էլեկտրոնային փոստը համացանցի միջոցով միմյանցմիացված համակարգիչների միջև հաղորդագրությունների

փոխանակման համակարգ է: Էլեկտրոնայիննամակը սովորաբար վայրկյանների ընթացքում է հասնումհասցեատիրոջը, իսկ վերջինս որոշում է, թե երբ կարդա ուպատասխանի: Ճկուն և արդյունավետ այդ համակարգըէապես փոխել է մեր աշխատելու և հաղորդակցվելու

եղանակը: Էլ-փոստով օրական միլիարդավորհաղորդագրություններ են ուղարկվում:

Էլ. փոստի հասցեն բաղկացած էերկու մասից` տեղայինև դոմեյնային, որոնք

անջատվում@ նշանով:

Զրուցարանը ընդհանուր հասկացություն է, որըվերաբերում է քննարկումներին հատկացված կապուղում

տեղի ունեցող ինտերակտիվ հաղորդակցությանը: Օգտվողները զրուցասենյակներում խոսում են մարդկանց

խմբերի կամ էլ ընկերոջ հետ` օգտվելովակնթարթային հաղորդակցման ծառայություններիցՑանցում գործող զրուցարանային ծրագրերից շատերը, օրինակ` Skype, Yahoo Chat-ը, ICQ-ն և AOL Chat-ըառաջարկում են զանազան զրուցասենյակներ, որոնցումներգրավված են անմիջական քննարկումների մասնակցող

մարդկանց տարբեր խմբեր:

«Բլոգ» բառը weblog անգլերեն բառի կրճատտարբերակն է: Այն խմբի կամ անհատի կողմիցստեղծվող և հրապարակվող ցանցային օրագիր է:

Բլոգները որպես երևույթ համացանցում հայտնվել ենվերջին ժամանակներս:Բլոգները սովորողներինհնարավորություն են տալիս վերահսկել իրենց

ուսուցման գործընթացը և ստեղծել հասարակականֆորում` իրենց մտքերն ու զգացմունքները

հրապարակելու համար:

Սոցիալական ցանցը վեբ համակարգի վրա հիմնվածառցանց ծառայություն է, որն օգտվողներին առաջարկում է

հաղորդակցման զանազան եղանակներ` զրուցասենյակների, հաղորդագությունների, էլեկտրոնային

նամակների և ֆայլերիփոխանակման, տեսածառայությունների և ձայնային

զրուցարանի, բլոգավարման, քննարկումների խմբերի և այլգործիքների միջոցով: Սոցիալական ցանցերը կառուցվում են

անձնական էջերի, կամ նկարագրերի շուրջ, որոնք պարունակումեն անձնական տվյալներ, տեղեկություններ

հետաքրքրությունների, ընկերների ցանցի և այլնի վերաբերյալ: Սոցիալական ցանցերը միավորում են համանման

հետաքրքրություններ ունեցող կամ միևնույն բնագավառըներկայացնող մարդկանց համայնքները և նրանց, ովհետաքրքրված է այլ մարդկանց գործունեությամբ:

Վեբ 2.0 –ի կայքերը օգտվողներին հնարավորություն են տալիսանել ավելին, քան պարզապես ստանալ տեղեկատվություն:Այստեղկան հսկայական առավելություններ այն ավանդական կայքերինկատմամբ, որոնք այցելուներին ընձեռում են միայն դրանք

դիտելու հնարավորություն, և որոնց բովանդակությունը կարող էփոփոխվել միայն կայքի սեփականատերերի կողմից:Վեբ 2.0-ի ամենակիրառելի չորս տեխնոլոգիաներն են՝

բլոգները¸փոդքաստները, սոցիալական ցանցերը և վիքիները:

Շարժական տեխնոլոգիայի և անձնական համակարգիչներիոլորտները գնալով նմանվում են իրար, քանի որ շատ

բջջային հեռախոսներ ներկայումս ունեն համացանցայինզննարկիչի և էլեկտրոնային փոստի հնարավորություններ. գնալով աճում է անլար կապով համակարգիչների թիվը, մի

մասն էլ օգտագործում են արբանյակին կապ:

Որքան էլ մենք փորձում ենք խուսափելհամացանցի վտանգներից, նրանք առկաեն և դրանց ազդեցությունը կարող էվտանգել մեր երեխաներիգոգեբանությանը ու սխալ աշխարհայացքձևակերպել նրանց մոտ: Մանկավարժների և ծնողների դերը այդհարցում շատ կարևոր է:

Համաանցի հնարավորություններըբազմազան են, սակայն եթե նույնիսկմենք հետևենք համացանցից օգտվելուբոլոր կանոններին, միևնույն է, համակարգչային վիրուսներն ու այլվտանգներն անխուսափելի են:

ՑանցայինխափեբայությունPhishing-ը դա անհատինհնարքների միջոցովթյուրիմացության մեջ գցելն է, ստիպելով նրան կամավորտրամադրել իր անձնականտվյալները. Արդյունքումգողանում կամ կեղծում ենանհատի տվյալները եւստանում մուտք նրահաշվեհամարներին, էլեկտրոնային փոստին, PIN կոդերին եւ այլն:

Առանց հեղինակային իրավունքի իրավատիրոջ կողմիցլիցենզիա կամ թույլտվություն ստանալու հեղինակայինիրավունքով պաշտպանված ծրագրաշարի չթույլատրվածպատճենումը համարվում է ծրագրաշարիգողություն:Պատկերանշանը հեղինակային իրավունքովպաշտպանված նյութ է, որն օգտագործվում է հեղինակայինիրավունքի իրավատիրոջ կողմից որպես նույնացման նշան: Առանց իրավատիրոջ թույլտվության պատկերանշանիպատճենումը կամ օգտագործումը անօրինական է: Հեղինակային իրավունքով պաշտպանված նյութերից փոքրմասերի՝ ուսումնական նպատակներով օգտագործումը և դրանցաղբյուրը նշելը համարվում է հեղինակային իրավունքովպաշտպանված նյութի բարեխիղճ օգտագործում: Կայքերիցնյութեր պատճենելու և աշխատանքում օգտագործելու փոխարենկարելի է այդ նյութերին հղումներ կատարել: Այդ կերպ կարելի էընդհանրապես խուսափել հեղինակային իրավունքովպաշտպանված նյութի

գրագողությունից:

Pharming- ը դոմեյնի անվանվան կեղծում է, որիարդյունքում օգտվողներին ուղղորդում է կեղծկայքը: Օգտվողները սկսում են իրականացնելգործառույթներ կեղծ կայքի միջոցով , ինչը ենթադրում էանձնական տվյալների մուտքագրում, ինչպեսնաեւ հաշվեհամարների եւ վարկայինքարտերի տվյալների մուտքգրում:

Այս դեպքում կեղծ կայքիհեղինակները կարող ենօգտագործելտվյալները սեփականնպատակների համար:

Ոչ վստահելի կոմերցիոն կայքերը կարող են չկատարելպայմանագրով ստանձնած իրենց պարտավորությունները, կարող են ոչ նպատակային օգտագործել ձեր անձնականտվյալները եւ ֆինանսական տեղեկությունները: Կոմերցիոնվեբ-կայքերը կարող են նաեւ երեխաներին առաջարկելծառայություններ, որոնք ապօրինի են:

Հաճախակի նման կայքերը ստեղծվումեն այն երկրներում ուր չկան իրավականարգելող մեխանիզմներ:Ինչպես տարբերակել նման կայքերը. իրական կյանքում ճանաչված եւկայացած ընկերությունները վստահելիեն նաեւ առ-ցանցում:

Կիբերհետապնդողներըօգտագործում են նաևբջջային հեռախոսներ այլմարդկանց անհարմարդրության մեջլուսանկարելու կամանարգի բովանդակությամբsms- կամ mms-հաղորդագրություններտարածելու նպատակով:

Մեր օրերում այն կարող է լինել նաև համացանցով կամ բջջայինհեռախոսով իրականացվող վիրտուալ հետապնդում, այդ թվումնվաստացուչիչ կամ չարամիտբովանդակությամբ հաղորդագրություններ, էլեկտրոնայիննամակներ, զրուցասենյակներում կամ հաղորդագրությանհարթակներում արված մեկնաբանություններ և ծայրագույնդեպքում (որ էլ ավելի սարսափելի է), անհատին կամ անհատներիորոշակի խմբի վնաս հասցնելու նպատակով ստեղծված կայքեր:

Կիբերհետապնդումից և ոտնձգությունիցպաշտպանվելու երեք ոսկե կանոնները.1) հնարավորության դեպքում ստեղծել վիրավորականբովանդակությամբ նյութի կրկնօրինակը ,

2) անջատել համապատասխան սարքը (համակարգիչըկամ բջջային հեռախոսը),

3) կատարված միջադեպի մասին հայտնել վստահելիչափահասի:

Մասնավորությունը (մասնավոր կյանքիանձեռնմխելիությունը կամ անձնականտվյալների գաղտնիությունը) սեփականանձնական տեղեկությունների մատչելիության ևօգտագործման վրա տարածվողվերահսկողության աստիճանն է:

Ներկայացնեմ ապօրինի, վնասակար եւ ոչպատշաճ բովանդակության դեմ պայքարի միջոցները ևգործիքները :

Kaspersky -ն աշխարհում ամենահայտնի հակավիրուսայինծրագրերից մեկն է: Kaspersky Internet Security համակարգը հնարավորություն էտալիս ոչ միայն օգտվել ապահով ինտերնետից այլ և ծնողականվերահսկողություն (parental control)գործառույթի շնորհիվվերահսկել համակարգչի և ինտերնետի օգտագործումը Ձերերեխաների կողմից, հնարավորություն է տալիս կարգավորել և արգելափակելերեխաների մուտքը ոչ ցանկալի բովանդակությամբ ինտերնետկայքերարգելափակում է առցանց գործողություններըվերահսկում և արգելափակում է համակարգչի օգտագործումը

Orange ընկերությունը հնարավորություն է տալիս մարտ և ապրիլամիսներին անվճար օգտվել Kaspersky ծառայություններից: Ծրագիրը կարող եք ներբեռնել այցելելով՝http://orangearmenia.am/internet/services/kaspersky/այնուհետև ուղարկել SMS 135 կարճ համարին Ձեր Ինտերնետ Հիմահեռախոսահամարից:

Հետզհետե երեխաները համացանց են մտնում ավելիվաղ տարիքից. Զարգացած երկրներում համացանցիցօգտվող դպրոցականների թիվը աննախադեպ աճումէ: Շատ երեխաներ համացանցն օգտագործում նաևդպրոցում` վեց տարեկանից: Այնուամենայնիվ, տաստարեկանից փոքր երեխաները հիմնականումքննադատական հմտություններ չունեն համացանցումմենակ լինելու համար, հետևաբար, մինչ այս տարիքըդուք պետք է մշտապես մասնակցեք նրանցհամացանցային գործունեությանը: Եղեք երեխաներիհետ, երբ նրանք համացանցում են: Համոզվեք, որնրանք օգտնվում են ձեր նախընտրած կայքերից: Սովորեցրեք նրանց երբեք չբացահայտել անձնականինֆորմացիան համացանցում:

Երեխաների հետ համաձայնության եկեք համացանցիօգտագործման կանոնների մասին և ձևակերպեքտանը համակարգչից օգտվելու իրավունքներն ուպարտականությունները:Համոզվեք, որ համաձայնությունը հստակ է .որտե˚ղ կարող են երեխաները նավարկել ցանցում ևի˚նչ կարող են նրանք այնտեղ անել,որքա˚ն ժամանակ կարող են նրանք անցկացնելհամացանցում,ի˚նչ անել, երբ ինչ-որ բան անհանգստացնում էնրանց,ինչպե˚ս պահպանել սեփական ինֆորմացիան,ինչպե˚ս ապահովել անվտանգությունը ինտերակտիվմիջավայրերում, ինչպե˚ս վարվել բարեկիրթ և պատասխանատվորեն, երբ ցանցում են:

Անկթարթային հողորդակցմանկանոնները պետք է ընդգրկեն հետևյալը.•չլրացնել անձնական կենսագրությունը,•երբեք չխոսել անծանոթի հետ (պետք էպարբերաբար ստուգել նրանցզրուցակիցների ցանկը` համոզվելուհամար, որ երեխաները գիտենյուրաքանչյուրին),•չուղարկել ասեկոսեներ, բամբասանքներ կամ չարակամ ևագրեսիվ հաղորդագրություններ:

Այո°: Ակնթարթային հաղորդակցման ծրագրերըկարող են զրույցը ավտոմատ պահպանել է ձերհամակարգչում: Գտեք "My chat logs" թղթապանակը, սովորաբար այն լինում է C:\My Documents\. –ում է: Սակայն եթե երեխաներըգիտեն այս հնարավորության մասին, նրանցհամար դժվար չէ արգելափակել այսհատկանիշը: Ի վերջո, բաց զրույցներ ունենալըերեխաների հետ ավելի նախընտրելի է նրանցլրտեսելուց: Ինչ վերաբերում էտեխնոլոգիաներին` երեխաները միշտ մի քայլառաջ են ծնողներից: Ավելի լավ է երեխայի հետմիասին կանոններ մշակել և վստահ լինել, որերեխան կհետևի դրանց:

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որսոցիալական ցանցերը մեծ դեր են կատարումերեխաների շրջանում. զարգացած երկրներում այդկայքերը հատկապես շատ են սիրված 8-11 տարեկան աղջիկների կողմից: Օգտվողներըստեղծում են իրենց կենսագրությունները այսկայքերում, հաճախակի մուտքագրելով անձնականինֆորմացիա և նկարներ:Facebook և Odnoklassniki ցանցերում առկա ոչպատշաճ բովանդակությունը կարող է հասանելիդառնալ այնտեղ գրանցված երեխաներին:Անպայման հետևեք, որ Երեխաները բլոգներում ևսոցիալական ցանցերում խուսափեն անձնականտեղեկատվաության հրապարակումից:

Դուք կարող եք տեսնել երոխաների “ինտերնետայինպատմությունը”, բայց համակարգչին լավ տիրապետողերեխաները գիտեն` ինչպես թաքցնել իրենց “համացանցայինհետքերը”: Համացանցի օգտագործման կանոններըպարզաբանելն ու բաց երկխոսությունը երեխաների հետավելի օգտակար են, քան նրանց անձնական աշխարհներխուժելը:Երբ դուք նավարկում եք համացանցում, ձեր վեբ զննարկիչը(Microsoft Internet Explorer կամ Google Chrome) հավաքում է տեղեկություն այն տեղերի մասին, ուր այցելելեք և պահում այն համակարգչում:Կան նաև շատ համակարգչային ծրագրեր, որ թույլ են տալիսհսկել տարբեր առցանցային գործողությունները: Ավելինիմանալու համար կարող եք այցելել GetNetWiseկայք.http://kids.getnetwise.org/tools/: Բացեք էջի "Find Tools for Your Family"մասը և փնտրեք "monitors"-ի տակ.

Համացանցը հրաշալի միջոց է երիտասարդների համար, բայցհատկապես նրանց համար, ովքեր շփման և հաղորդակցմանդժվարություններ ունեն: Համակարգչին լավ տիրապետողերեխաները կարող են փայլել համացանցում և բարձրացնելիրենց ինքնագնահատականը:Մինչ լուրջ խնդիրներ ի հայտ գալը ծնողներն ու ուսուցիչներըսովորաբար տեղյակ չեն լինում այս զարգացումների մասին,: Մի կողմից ցանցային գործունեությունը հեշտ է թաքցնելծնողների ուշադրությունից, մյուս կողմից համացանցայինկախվածության վտանգը լայնորեն ճանաչում չի ստացել առայսօր:Սահմանեք համակարգչի օգտագործման կանոններ և փորձեքհամատեղել այն ավելի ակտիվ ֆիզիկականգործունեությամբ: Մի մոռացեք, որ համացանցին միացածհամակարգիչը չպետք է լինի երեխայի սենյակում:Եվ վերջապես, հետևեք որքան ժամանակ եք ինքներդօգտագործում համացանցը: Արդյո˚ք դուք ժամեր չեքանցկացնում ցանցում: Եթե այո, ապա ձեր երեխաները, բնականաբար, կհետևեն ձեր օրինակին:

Համացանցային գնումներկատարելիս անպայման ուղղորդեքդեռահասներին: Երեխաները պետք է իմանան, որ դեպքերում կարելի է տրամադրել վարկայինքարտի ինֆորմացիան` երբ առկա է Better Business Bureau որակի երաշխիքիկնիք, “https”, “http” –ի փոխարեն, զննարկիչիհասցեների մասում: Համոզվեք, որ զննարկիչըապահովում է 128-բիթ կոդավորում, որպեսզիվարկային քարտի համարը ավտոմատ կերպովկոդավորվի նախքան ուղարկվելը: (Internet Explorer վերջին տարբերակները ապահովումեն 128 բիթ կոդավորում:)

http://www.orangearmenia.am/internet/safe-internet/

Համոզվեք, որ ձեր համակարգիչըապահովված է հրապատով (firewall) ,

ինչպեսնաեւ հակավիրուսային ու

հակալրտեսային ծրագրաշարով: Թարմացրեք այդ

ծրագրերը եւ հետեւեք դրանցից եկողազդանշաններին: Ստուգեք, արդյո՞ք ձերինտերնետային ծառայության մատուցողը

առաջարկում է հակավիրուսային եւհակալրտեսային գործիքներ, որ կարող եք

օգտագործել:

Օգտագործեք փոստաղբային զտիչ(ֆիլտր) եւ հնարավորինս գաղտնի

պահեքձեր էլեկտրոնային հասցեն` այն վեբում

չհրապարակելով: Խուսափեքանծանոթների կողմից ուղարկվածէլեկտրոնային նամակներից եւ

անպայմանզննեք այն, եթե այնուամենայնիվ որոշել

եք բացել:

Օպերացիոն համակարգի, համացանցայինզննարկիչի, որոնման համակարգիեւ էլեկտրոնային փոստ ծրագրերի համարառավելագույնի հասցրեք ծնողականվերահսկողության կարգավորումները: Երեխաների համար ստեղծեք օգտվողիանհատական գրանցումներ: Համոզվեք, որգաղտնիության կարգավորումներըամենաբարձր աստիճանի վրա են (այցելեքձեր զննարկչի ,,options/ընտրանք,, հրահանգացանկը):

Օգտագործեքլրացուցիչֆիլտրող

ծրագրաշար:

Կապվեք մասնագետի հետ, երբ ձեր համակարգիչը սկսում

է վատ աշխատել. այն կարող է վարակված լինել: Ինտերնետային ծառայության

մատուցողընույնպես պետք է կարողանա

խորհրդատվությունտրամադրել:

Համացանցում անցանկալիբովանդակության

հանդիպելիս, զեկուցեքազգային համացանցայինթեժ գծին (տես Օգտակար

հղումներ):

Հնարավորության դեպքումնստեք երեխաների կողքին, երբ նրանք նավարկումեն համացանցում: Դա

լավագույն ձեւն է քննարկելուեւ վստահություն նվաճելուհամար: Միասին սովորելըդարձրեք ձեր նպատակը:

Հիշեք, որ անվտանգությանկանոնները ձեր ու ձերերեխաների համար են:

Քաջալերեք նրանց ասել այնամենի մասին, ինչն իրենցտարօրինակ է թվում: