i

ค ำน ำ

ต ำรำ วทยำศำสตรในชวตประจ ำวน จดท ำขนเพอใชประกอบกำรเรยนกำรสอนใน รำยวชำวทยำศำสตรในชวตประจ ำวน (GEN1103) หลกสตรหมวดวชำศกษำทวไป หลกสตรปรบปรง พทธศกรำช 2557 โดยมเนอหำทปรบเปลยนใหสอดคลองกบวตถประสงคหลกของหลกสตรหมวดวชำศกษำทวไปทมงสรำงคนใหเปนมนษยทสมบรณ กลำวคอรำยวชำวทยำศำสตรในชวตประจ ำวน มจดมงหมำยใหผ เรยนไดตระหนกวำวทยำศำสตรมใชสงไกลตว หำกแตมควำมเกยวของกบ กำรด ำรงชวตประจ ำวนในทกกจกรรม ควำมรทำงวชำวทยำศำสตรไดมำจำกกระบวนกำร เสำะแสวงหำตำมล ำดบขนตอนของหลกเหตและผล ควำมรทำงวทยำศำสตรในวนนอำจจะเปลยนแปลงไดเมอมหลกฐำนหรอขอคนพบใหมทไดรบพสจนแลวและเปนทยอมรบในอนำคต เนอหำทปรำกฏในต ำรำจงมลกษณะกำรอธบำยทมำของขอคนพบตำงๆ ทำงวทยำศำสตร ประกอบกบกำรยกตวอยำงควำมรทำงวทยำศำสตรทไดรบกำรพฒนำตอยอดมำจนถงปจจบน ตลอดจนแนวโนมทจะเกดขนตอไปในอนำคต หรออำจกลำวไดวำเนอหำรำยวชำนมไดมงหวงใหผเรยนเปน นกวทยำศำสตร หำกแตมงหวงใหคดอยำงนกวทยำศำสตรทจะเชอ ตดสนใจ หรอแกปญหำทเกดขนในชวตประจ ำวนบนหลกเหตและผล ตลอดจนรเทำทนกำรเปลยนแปลงตำงๆ ทเกยวของกบวทยำศำสตรและเทคโนโลยได

คณำจำรยผสอน รำยวชำวทยำศำสตรในชวตประจ ำวน มถนำยน 2557

iii

สำรบญ หนำ ค ำน ำ i สำรบญ iii สำรบญภำพ viii สำรบญตำรำง xii บทท 1 บทน ำ 1 1.1 วทยำศำสตรคออะไร 1 1.2 สำขำของวทยำศำสตร 3 1.3 วทยำศำสตรและเทคโนโลย 4 1.4 วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำ 5 1.5 ควำมรทำงวทยำศำสตร 6 1.5.1 ขอเทจจรง 6 1.5.2 มโนมต 7 1.5.3 หลกกำร 8 1.5.4 สมมตฐำน 9 1.5.5 ทฤษฎ 10 1.5.6 กฎ 11 1.6 วธกำรทำงวทยำศำสตร 13 1.7 เจตคตทำงวทยำศำสตร 14 1.8 ทกษะกระบวนกำรทำงวทยำศำสตร 15 ค ำถำมทำยบท 23 บทท 2 วทยำศำสตรกบสงจ ำเปนตอกำรด ำรงชพ 25 2.1 วทยำศำสตรกบอำหำร 25 2.1.1 สำรอำหำร 25 2.1.2 ประโยชนของอำหำรและผลตภณฑอำหำร 27 2.1.2.1 ประโยชนและควำมส ำคญของอำหำรประเภทพช 27 2.1.2.2 ประโยชนและควำมส ำคญของอำหำรประเภทสตว 28 2.1.3 เทคโนโลยทำงกำรเกษตรกบระบบผลตอำหำร 28

iv

สำรบญ (ตอ) หนำ 2.2 วทยำศำสตรกบเครองนงหม 33 2.2.1 กำรจ ำแนกเสนใย 33 2.2.2 คณสมบตของผนผำหรอสงทอ 34 2.2.3 นวตกรรมสงทอยคใหม 36 2.2.3.1 นวตกรรมสงทอสเขยว 36 2.2.3.2 นวตกรรมสงทอนำโน 37 2.3 วทยำศำสตรกบยำรกษำโรค เครองส ำอำง และเวชส ำอำง 38 2.3.1 ยำรกษำโรค 38 2.3.1.1 กำรจ ำแนกประเภทของยำ 39 2.3.1.2 กำรคดคนพฒนำยำส ำหรบมนษย 40 2.3.2 เครองส ำอำง 40 2.3.2.1 กำรจ ำแนกประเภทของเครองส ำอำง 41 2.3.2.2 ขอเทจจรงบำงประกำรเกยวกบเครองส ำอำง 41 2.3.3 เวชส ำอำง 42 2.4 วทยำศำสตรกบทอยอำศย 43 2.4.1 วทยำกำรดำนทอยอำศย 43 2.4.2 กำรประยกตใชควำมรทำงวทยำศำสตรในกำรสรำงบำนเพอรบภย

พบตธรรมชำต 46

2.4.3 ภยใกลตวในทอยอำศย 47 ค ำถำมทำยบท 49 บทท 3 พลงงำนกบชวตประจ ำวน 50 3.1 พลงงำนคออะไร 50 3.2 ประเภทของพลงงำน 51 3.2.1 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมแหลงทมำ 51 3.2.2 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมลกษณะกำรเกด 52 3.2.3 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมลกษณะกำรใช 55 3.3 พลงงำนฟอสซล 55 3.4 สถำนกำรณพลงงำนในปจจบนและแนวโนมในอนำคต 58

v

สำรบญ (ตอ) หนำ 3.5 พลงงำนทดแทน 59 3.5.1 พลงงำนแสงอำทตย 59 3.5.2 พลงงำนลม 62 3.5.3 พลงงำนชวมวล 63 3.5.4 พลงงำนน ำ 64 3.5.5 พลงงำนควำมรอนใตพภพ 66 3.5.6 เชอเพลงไฮโดรเจน 68 3.5.7 แกสโซฮอล 68 3.5.8 ไบโอดเซล 70 3.5.9 กำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทร 71 3.6 กำรด ำรงชวตใหเขำกบสถำนกำรณของพลงงำนในโลกปจจบน 73 ค ำถำมทำยบท 74 บทท 4 ควำมสมพนธระหวำงชวตกบสงแวดลอม 75 4.1 สงแวดลอมหมำยถงอะไร 75 4.2 มนษยกบสงแวดลอม 76 4.3 กำรจ ำแนกสงแวดลอม 78 4.3.1 สงแวดลอมแบงโดยยดวธกำรเกดเปนเกณฑ 78 4.3.2 สงแวดลอมแบงโดยลกษณะของกำรด ำรงชวต 78 4.3.3 สงแวดลอมแบงโดยใชลกษณะนำมทมรปรำงหรอลกษณะของ

รปทรง 78

4.3.4 สงแวดลอมแบงโดยลกษณะกำรด ำรงชพและสภำพควำมเปนอย 79 4.4 คณสมบตของสงแวดลอม 80 4.5 มตสงแวดลอม 82 4.6 นเวศวทยำเบองตน 86 4.6.1 โครงสรำงของระบบนเวศ 86 4.6.2 ควำมสมพนธภำยในระบบนเวศ 89 4.6.2.1 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต 89 4.6.2.2 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงมชวต 89

vi

สำรบญ (ตอ) หนำ 4.7 กำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำต 91 4.8 วธกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม 92 ค ำถำมทำยบท 96 บทท 5 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำต 97 5.1 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกพนพภพหรอทำงธรณ 97 5.1.1 สำเหตทจ ำเปนตองศกษำธรณวทยำ 97 5.1.2 กำรศกษำทำงธรณวทยำ 101 5.1.3 แผนทธรณวทยำ 106 5.1.4 ธรณวทยำโครงสรำง 108 5.1.5 ธรณพบตภย 110 5.1.5.1 แผนดนไหว 110 5.1.5.2 ดนถลม 110 5.1.5.3 หลมยบ 112 5.1.5.4 ดนคบ 112 5.1.5.5 ตลงทรดตว 112 5.2 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกชนบรรยำกำศ 114 5.2.1 กลจกรส ำคญของบรรยำกำศ 114 5.2.2 อำกำศทหอหมโลกมลกษณะอยำงไร 115 5.2.3 กำรเปลยนแปลงภมอำกำศ 115 5.2.4 กำซเรอนกระจก ภำวะเรอนกระจก และภำวะโลกรอน 116 5.2.5 พำยฝนฟำคะนอง 117 5.2.6 บรเวณควำมกดอำกำศสง 120 5.2.7 บรเวณควำมกดอำกำศต ำ 122 5.2.8 กลไกกำรเกดฤดกำล 122 5.2.9 ควำมผดพลำดในกำรพยำกรณอำกำศ 124

vii

สำรบญ (ตอ) หนำ 5.3 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกนอกโลก 124 5.3.1 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตจำกดวงอำทตย 125 5.3.1.1 ลมสรยะ 125 5.3.1.2 จดมดบนดวงอำทตย 126 5.3.1.3 กำรกลบขวสนำมแมเหลกของดวงอำทตย 127 5.3.2 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตเรองสนำมแมเหลกโลก 128 5.3.3 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตเรองดำวหำง อกกำบำต หรอ

ดำวเครำะหนอย 128

5.3.4 หลมด ำทใจกลำงกำแลคซทำงชำงเผอก 131 ค ำถำมทำยบท 133 บทท 6 ผลกระทบและบทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยในชวตประจ ำวน 134 6.1 ผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอมนษยและคณภำพชวต

ของมนษย 134

6.2 ควำมส ำคญของกำรพฒนำทำงวทยำศำสตรตอมนษย 160 6.3 กำรพฒนำทยงยน 161 6.4 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำอยำงยงยนใน

ประเทศไทย 162

6.4.1 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำเศรษฐกจ อยำงยงยนของประเทศไทย

163

6.4.2 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำสงคม อยำงยงยนของประเทศไทย

168

6.4.3 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำสงแวดลอม อยำงยงยนของประเทศไทย

173

6.5 บทสรป 175 ค ำถำมทำยบท 175 บรรณำนกรม 177

viii

สำรบญภำพ

รปท หนำ 1.1 ควำมผดปกตของสตวทอธบำยไดดวยวทยำศำสตร 1 1.2 แผนภมแสดงควำมสมพนธระหวำงขอเทจจรง มโนมต และหลกกำร 9 1.3 วธกำรทำงวทยำศำสตร 12 1.4 แผนภมเปรยบเทยบสวนสงของเดกชำยและเดกหญงทมอำย 5 – 10 ป 19 1.5 ตวอยำงแผนทอำกำศใชในกำรพยำกรณอำกำศ 20 1.6 กรำฟแสดงควำมสมพนธระหวำงควำมสงของล ำตนพชทมอำยระหวำง 1 – 9 สปดำห 23 2.1 ทเรยนลกผสมแมพนธชะนและพอพนธหมอนทอง 30 2.2 มะเขอเทศจเอมโอ 30 2.3 กำรโคลนนงแกะดอลล 32 2.4 เสอกฬำทผลตจำกขวดพลำสตกใชแลว 37 2.5 โครงหลงคำส ำเรจรป 44 2.6 วสดหลงคำเมทลชท 45 2.7 บำนทรงกลมและผนงบำนนำโนรบมอภยพบตแผนดนไหวและสนำม 47 3.1 ปรมำณพลงงำนเคมในอำหำร 52 3.2 ลกษณะของปฏกรยำนวเคลยรฟชชนและปฏกรยำนวเคลยรฟวชน 54 3.3 ขบวนกำรกลนน ำมนดบ 57 3.4 เครองท ำน ำรอนพลงงำนแสงอำทตย 59 3.5 โรงอบแหงพลงงำนแสงอำทตย 60 3.6 กำรผลตไฟฟำดวยเซลลแสงอำทตย 61 3.7 กำรผลตไฟฟำดวยพลงงำนควำมรอนจำกแสงอำทตย 62 3.8 ระบบกำรผลตไฟฟำจำกกงหนลม 62 3.9 เชอเพลงชวมวลอดเมดจำกวสดเหลอทงทำงกำรเกษตร 64 3.10 โรงไฟฟำพลงน ำเขอนภมพล 65 3.11 หลกกำรท ำงำนของระบบผลตไฟฟำจำกพลงงำนน ำขนน ำลง 65 3.12 หลกกำรท ำงำนของระบบผลตไฟฟำจำกพลงงำนคลน 66 3.13 พลงงำนควำมรอนใตพภพรปแบบตำงๆ 67 3.14 กระบวนกำรผลตเอทำนอลจำกกำกน ำตำล 69

ix

สำรบญภำพ (ตอ)

รปท หนำ 3.15 กระบวนกำรผลตไบโอดเซลแบบเอสเทอร 71 3.16 ระบบกำรผลตกระแสไฟฟำจำกกำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทร

แบบวงจรปด 72

4.1 ควำมสมพนธระหวำงมนษยกบกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม 77 4.2 มมมองสงแวดลอมของ ศ. ดร. เกษม จนทรแกว 79 4.3 แสดงควำมสมพนธระหวำงมตสงแวดลอมตำงๆ 85 4.4 โครงสรำงระบบควำมสมพนธของสงมชวตและสงไมมชวตในระบบนเวศ 87 4.5 สำยใยอำหำร 88 4.6 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตในแงของกำรอยรวมกน 90 4.7 กำรบ ำบดน ำเสยดวยกำรเตมอำกำศ 92 4.8 กำรกกเกบน ำดวยเขอนเอนกประสงค 93 4.9 กำรสรำงแนวปะกำรงเทยมจำกแทงคอนกรต 94 4.10 สตวปำสงวน 15 ชนด 95 5.1 เหตกำรณแผนดนไหวในจงหวดเชยงรำย วนท 5 พฤษภำคม 2557 98 5.2 เหตกำรณแผนดนไหวในประเทศปำกสถำน วนท 8 ตลำคม พ.ศ. 2548 99 5.3 เหตกำรณแผนดนไหวและซนำมในประเทศญปน วนท 11 มนำคม พ.ศ. 2554 99 5.4 เหตกำรณคลนสนำมในมหำสมทรอนเดย วนท 26 ธนวำคม พ.ศ. 2547 100 5.5 แรทองค ำ 101 5.6 หนอคน หนตะกอน และหนแปร 103 5.7 แผนเปลอกโลก 103 5.8 กำรเคลอนทของแผนเปลอกโลกทง 3 ลกษณะ 104 5.9 กำรเกดหนอคน หนแปร และกำรเกดแรตำงๆ 105 5.10 อทธพลของน ำในแมน ำท ำใหเกดกำรเคลอนยำยของตะกอน 105 5.11 กมภลกษณ 106 5.12 วลเลยม สมธ วศวกรชำวองกฤษ และแผนธรณวทยำเกำะองกฤษ 107 5.13 แผนทธรณวทยำประเทศไทยมำตรำสวน 1:2,500,000 พ.ศ.2530 107 5.14 แผนทแนวกลมรอยเลอนมพลงพำดผำนจงหวดเชยงรำย 109

x

สำรบญภำพ (ตอ)

รปท หนำ 5.15 เหตกำรณดนถลมทต ำบลแมฟำหลวง อ ำเภอแมฟำหลวง จงหวดเชยงรำย 111 5.16 กำรเกดหลมยบขนำด 30 เมตร ลก 20 เมตร ทบำนพะละใหม อ ำเภอแมระมำด

จงหวดตำก 113

5.17 ลกษณะพนทเกดเคยเกดดนคบ 113 5.18 แสดงกระบวนกำรทกำซเรอนกระจกทท ำใหอณหภมของโลกสงขน 117 5.19 เมฆควมลส 118 5.20 พำยทอรนำโด หรอพำยลมงวง 119 5.21 แผนทอำกำศแสดงบรเวณควำมกดอำกำศสง (H) บรเวณควำมกดอำกำศต ำ (L)

และรองควำมกดอำกำศต ำหรอรองมรสมทพำดผำนประเทศไทยในแนวตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต

121

5.22 กำรชของแกนโลกทจดเดยวขณะทโคจรรอบโลก 123 5.23 แสดงกำรเอยงของแกนโลกทท ำใหพนทในซกโลกเหนอและซกโลกใตไดรบ

ปรมำณแสงแดดไมเทำกน 123

5.24 ภำพจ ำลองลมสรยะทเกดจำกกำรประทของประจไฟฟำจำกผวดวงอำทตย พงเขำปะทะกบสนำมแมเหลกโลก

125

5.25 ภำพถำยแสงเหนอ ณ ประเทศไอซแลนด วนท 25 มนำคม 2557 126 5.26 ภำพถำยดวงอำทตยแสดงกำรเปลยนแปลงปฏกรยำนวเคลยรบนผวดวงอำทตย 127 5.27 รอบกำรเปลยนแปลงปฏกรยำของกำรระเบดบนดวงอำทตย ทกๆ 11 ป 128 5.28 ภำพถำยดำวหำงไอซอนเมอวนท 6 พฤศจกำยน 2556

โดยสถำบนวจยดำรำศำสตรแหงชำต 130

5.29 ภำพถำยฝนดำวตกเปอรเซอดส ณ รฐไวโอมง สหรฐอเมรกำ วนท 12 สงหำคม 2555 130 5.30 แผนภำพแสดงขนำดของดำวเครำะหนอยในหนวยกโลเมตร 131 5.31 ภำพวำดแสดงต ำแหนงของดวงอำทตยเทยบกบกำแลกซทำงชำงเผอก 132 6.1 พรำมดประชำกรประเทศไทย จำกป พ.ศ. 2523 เปนตนมำและประมำณกำรณถง

พ.ศ. 2583 137

6.2 สญลกษณของรปแบบกำรสอสำรแบบตำงๆโดยใชเทคโนโลยสำรสนเทศสมยปจจบน 141 6.2 แรงงำนกมพชำทเดนทำงกลบประเทศกมพชำทำงดำนชำยแดนจงหวดสระแกว 144 6.4 สถำนกำรณกำรคลอดบตรของวยรนไทย ป 2555 146

xi

สำรบญภำพ (ตอ)

รปท หนำ 6.5 เกรเกอร โยฮำนน เมนเดล บดำแหงวชำพนธศำสตร 154 6.6 โครโมโซมยแครโอตในนวเคลยสมรปรำงเปนแทงประกอบดวยดเอนเอ

ลกษณะเปนเกลยวคบนไดเวยน อยรวมกบโปรตน 155

6.7 มตของกำรพฒนำอยำงยงยน 161 6.8 ฮำรดดสกไดรฟโดยคนไทย 164 6.9 สำรจบตวน ำลำงประสทธภำพสง 164 6.10 เอนไซมทนดำงจำกปลวกส ำหรบฟอกเยอกระดำษในอตสำหกรรมกระดำษ 164 6.11 ขำวพนธ กข.51 ขำวจำวทนน ำทวม 165 6.12 ขำวเหนยว กข. 6 167 6.13 ฟลมพลำสตกเพอชะลอกำรสกและกำรเสอมสภำพของผลตผลสด 167 6.14 กำรใสกะโหลกเทยมจำกกำรขนรปดวยเทคโนโลยเครองพมพสำมมต 169 6.15 ดวงตำเทยม 169 6.16 แผนแปะรกษำสว Q ACNES 170 6.17 มงนำโนฆำยง 171 6.18 เครองรบกวนสญญำณอปกรณสอสำร (T-Box) 172 6.19 แบบบำนปองกนแผนดนไหว 172 6.20 สบด ำ และเครองหบน ำมนจำกสบด ำ 174 6.21 บอหมกกำซชวภำพในโรงงำนอตสำหกรรม 174 6.22 พลำสตกยอยสลำยได 175

xii

สำรบญตำรำง

ตำรำงท หนำ 1.1 สวนสงของเดกชำยและเดกหญงทมอำย 5 – 10 ป 19 3.1 ตำรำงแสดงกำรเปรยบเทยบคณสมบตของถำนหนชนดตำงๆ 56

1

บทท 1 บทน ำ

บญยง กฤตสมพนธ และ ปยพร ศรสม

วทยำศำสตร (Science) เปนแหลงควำมรเกยวกบธรรมชำตทงหมด ทงทอยใกลตวพอสมผสได จนไกลตวออกไปในจกรวำล หรอเลกจนมองเหนไมไดดวยตำเปลำนอกจำกบอกวำธรรมชำต เปนอยำงไรแลว วทยำศำสตรยงหำค ำอธบำยไดวำท ำไมจงเปนเชนนนดงนนกำรด ำรงชวตประจ ำวนของเรำทกคนและทกกจกรรมจงลวนแตเกยวของกบวทยำศำสตรทงสน

1.1 วทยำศำสตรคออะไร (ยงยทธ ยทธวงศ, 2554)

หำกถำมวำ “วทยำศำสตรคออะไร? มควำมส ำคญอยำงไร?” ค ำตอบคงมไดหลำยอยำง ค ำตอบหนงทส ำคญ คอ วทยำศำสตรเปนแหลงควำมรเกยวกบธรรมชำตทงหมด ตลอดจนกำรอธบำยเกยวกบควำมรตำงๆ เหลำนน พลงของวทยำศำสตรอกประกำรหนงคอควำมสำมำรถในกำรท ำนำยปรำกฏกำรณหรอสงตำงๆ ทแตกตำงไปจำกกำรท ำนำยแบบหมอด เพรำะใชหลกกำรและขอมลทมหลกฐำน ดงตวอยำงต งแตกำรท ำนำยกำรโคจรของดวงดำวไปจนถงกำรเกดสรยปรำคำ และปรำกฏกำรณอนๆ ในทองฟำ กำรท ำนำยธำตใหมจำกตำรำงธำตตงแตยงไมมกำรคนพบจรง จนถงกำรวนจฉยโรคในอนำคตจำกลกษณะพนธกรรมและพฤตกรรม อยำงไรกด ยงมอกหลำยเรอง ทมควำมสลบซบซอน จนวทยำศำสตรยงไมสำมำรถท ำนำยไดแนชดนก เชน เมอไรจะเกดแผนดนไหวและสนำม พฤตกรรมของสงคมหรอแมแตพฤตกรรมของของคนใดคนหนง เปนตน

รปท 1.1 ควำมผดปกตของสตวทอธบำยไดดวยวทยำศำสตร (ผจดกำรออนไลน, 2555)

2

ถงแมวทยำศำสตรจะมเนอหำทกวำง แตวทยำศำสตรกมขอจ ำกดทจะตองเขำใจ วทยำศำสตรศกษำเพยงเรองรำวของธรรมชำตทสำมำรถสงเกตหรอทดลองไดเทำนน ไมกำวลวงไปถงศำสนำ หรอปรชญำตำงๆ ทไมสำมำรถสงเกต ทดลอง หรอพสจนได ดงนนวทยำศำสตรจะไมบอกวำ มพระเจำจรงหรอไม สวรรคหรอนรกมจรงหรอไม แตขอจ ำกดเหลำนกใชวำจะบงคบไมใหวทยำศำสตรเขำไปยงเกยวกบศำสนำหรอปรชญำ ยกตวอยำง เชน กำรกลำวถงกำรสรำงโลกและสงมชวตโดยพระเจำแตหลำยรอยปมำแลวเมอวทยำศำสตรไดสบสำวรำวเรองววฒนำกำรของสงมชวตไดชดเจนกท ำใหเกดขอสงสยวำเรองรำวเหลำนนเปนจรงเพยงใดจนในปจจบนมผพยำยำมปรองดองวำววฒนำกำรของสงมชวตนนกคอวธกำรของพระเจำทแยบยล ดงนเปนตน

วทยำศำสตรยงมลกษณะพเศษอกอยำงหนงคอ มปลำยเปด หมำยควำมวำ ทกเรองจะไมมวนจบได มแตจะลกซงหรอกวำงขวำงออกไปเรอยๆ ตวอยำงเชน วทยำศำสตรเคยบอกเรำวำ สวนประกอบทเลกทสดของวตถคออะตอม ตอมำกไดรเพมวำอะตอมมสวนประกอบ คอ โปรตอน นวตรอน และอเลกตรอนแตเมอศกษำเพมขนกไดรวำอนภำคเหลำนกยงมสวนประกอบทยอย ลงไปอก เชน โปรตอนประกอบดวยควำก (Quarks) สำมตวจบกนอยดวยแรงของกลออน (Gluons) เปนตน ดงนนจงเปนไปไดวำในอนำคตกอำจมกำรคนพบสวนประกอบทเลกลงไปกวำสงทกลำวถง ในปจจบนกเปนไดกำรทวทยำศำสตรมลกษณะปลำยเปดเชนนเกดมำจำกกำรทเปดรบทฤษฎหรอแนวคดใหมไดเสมอถำมหลกฐำนยนยนทดกวำเดม หรอทไมเคยมมำกอนนนเอง

กลำวโดยสรปแลว วทยำศำสตรคอแหลงควำมรทมำจำกกำรตงค ำถำมเกยวกบทกสงทกอยำงในธรรมชำตวำคออะไร มควำมเปนมำและค ำอธบำยอยำงไร โดยแสวงหำค ำตอบจำกกำรทดลอง และกำรสงเกต วทยำศำสตรตำงจำกศำสนำ ซงยดควำมเชอเปนทตง และตำงจำกปรชญำ ซงยดตรรก เปนทตง แตบำงครงกมเนอหำทคำบเกยวกนและกอใหเกดควำมขดแยงกนได เนองจำกค ำถำมเรองพนฐำนของธรรมชำตมลกษณะคลำยคลงกน วทยำศำสตรมเนอหำทพอกพนขนตลอดเวลำ และเปลยนแปลงไดเสมอเมอมขอมลหรอหลกฐำนใหมทมน ำหนกมำกกวำภมควำมรในวทยำศำสตร อนมำกมำยสลบซบซอน และละเอยดมำกยงขนเรอยๆ นน สำมำรถอธบำยไดดวยทฤษฎหลก ซงตรำบใดทอธบำยสงตำงๆ ไดโดยยงไมมขอมลทคดคำนมำกเพยงพอ กจะยดวำเปนทฤษฎทถกไปพลำงกอน จนกวำจะมทฤษฎใหมทอธบำยสงตำงๆ ทงหมดไดดกวำ

3

1.2 สำขำของวทยำศำสตร

วทยำศำสตรจ ำแนกเปน 3 สำขำวชำหลกๆ ตำมธรรมชำตของสำขำวชำ (ณฐพร เหนเจรญเลศ, ม.ป.ป.) ไดแก

(1) วทยำศำสตรกำยภำพ (Physical science) เปนวทยำศำสตรทเกยวของกบธรรมชำต และปรำกฏกำรณตำงๆ ของสรรพสงในโลกและจกรวำล ในดำนทเกยวของกบสงไมมชวต เชน ฟสกส (Physics) และเคม (Chemistry) เปนตน

(2) วทยำศำสตรชวภำพ (Biological Science) เปนวทยำศำสตรทเกยวของกบธรรมชำต และปรำกฏกำรณตำงๆ ของสรรพสงในโลกและจกรวำลในดำนทเกยวของกบสงมชวต เชน ชววทยำ (Biology) ซงสำมำรถแบงยอยออกเปน สตววทยำ (Zoology) พฤกษศำสตร (Botany) เปนตน

(3) วทยำศำสตรเชงสงคม (Social science) เปนวทยำศำสตรทเกยวของกบธรรมชำต และพฤตกรรมของมนษยทรวมกนอย เปนชมชนหรอสงคม เชน สงคมศำสตร (Sociology) และจตวทยำ (Psychology) เปนตน

เมอค ำนงถงกำรน ำควำมร ควำมเขำใจทศกษำไปใชประโยชนตอในดำนใดดำนหนง อำจจ ำแนก

วทยำศำสตรออกเปน 2 สำขำหลก ไดแก

(1) วทยำศำสตรบรสทธ (Pure science) หรอวทยำศำสตรธรรมชำต (Natural science) คอ ควำมร ควำมเขำใจในสงทเกดเองโดยธรรมชำต และเปนไปตำมกฎเกณฑพนฐำนของธรรมชำต โดยมไดมงหวงน ำควำมร ควำมเขำใจนนๆ ไปใชประโยชนในดำนใดดำนหนง เชน ควำมร ควำมเขำใจทเกยวกบสสำร พลงงำน และเอกภพ ส งมชวตท งพชและสตว ปฏกรยำเคมและนวเคลยร กำรเปลยนแปลงทำงกำยภำพและเคม เปนตน สำขำวชำทจดอยในกลมวทยำศำสตรบรสทธ ไดแก เคม ฟสกส ชววทยำ เปนตน

(2) วทยำศำสตรประยกต (Applied science) คอ ควำมร ควำมเขำใจในสงตำงๆ หรอปรำกฏกำรณตำงๆ ทมงน ำไปใชใหเกดประโยชน โดยเฉพำะอยำงยงในกำรด ำรงชวตของมนษย เชน วทยำศำสตรกำรแพทย วศวกรรมศำสตร และเกษตรศำสตร เปนตน เรำจงจะเหนไดวำวทยำศำสตรบรสทธเปนพนฐำนของวทยำศำสตรประยกตนนเอง

4

1.3 วทยำศำสตรและเทคโนโลย (ยงยทธ ยทธวงศ, 2554)

ควำมรเกยวกบธรรมชำตทวทยำศำสตรบรสทธไดมำ นอกจำกจะอธบำยวำสรรพสงมกลไกและค ำอธบำยอยำงไรแลว ยงสรำงประโยชนตอไปในแงของวทยำศำสตรประยกต ซงจะเปนสวนส ำคญในกำรเขำใจหลกกำรและน ำไปสกำรประดษฐคดคนเครองมอและวธกำรในกำรด ำรงชวตของเรำ ควำมรควำมสำมำรถในกำรประดษฐคดคนดงกลำว อำจเรยกรวมๆ วำ เทคโนโลย (Technology)

แตเดมเทคโนโลยอำจไมไดมำจำกวทยำศำสตรเสยทงหมด กลำวคอ ไมจ ำเปนตองมำจำก ควำมเขำใจหลกกำรและค ำอธบำยกลไกธรรมชำตทเปนเนอหำของวทยำศำสตร แตเทคโนโลยอำจมำจำกกำรลองผดลองถก จนในทสดไดวธหรอสงของทใชประโยชนได เชน อำจพบโดยบงเอญวำเมอดนถกเผำจะกลำยเปนอฐทมควำมแขงแกรงมำกขนและน ำไปใชสรำงบำนเรอนไดจำกตวอยำงดงกลำวจะเหนไดวำเรำอำจไมไดมควำมรควำมเขำใจเกยวกบองคประกอบ โครงสรำง หรอคณสมบต ตลอดจนกำรเปลยนแปลงใดๆ ของดนกได อยำงไรกตำมเทคโนโลยสวนใหญมกเปนผลมำจำกวทยำศำสตร เชน เทคโนโลยชวภำพทท ำใหเรำสำมำรถพฒนำพนธพช สตว และจลชพ หรอกำรผลตอำหำรและยำ ลวนมำจำกควำมกำวหนำทำงชววทยำ เคม และวศวกรรมทมวทยำศำสตรเปนพนฐำน

เทคโนโลยมลกษณะคลำยวทยำศำสตรในแงทสำมำรถเปลยนแปลงใหดขนไดเทคโนโลยทยงมขอบกพรอง หรอกอใหเกดปญหำสำมำรถปรบปรงแกไขใหดขนได เชน ในอดตในกำรผลตรถยนต ยงไมมอปกรณนรภยเมอเกดอบตเหตมกมอนตรำยรำยแรงตอมำจงมกำรปรบปรงตดตงอปกรณเสรม เชน เขมขดนรภย ถงลมนรภย ตลอดจนปรบปรงใหมตวถงทแขงแรงขนและใชกระจกทปลอดภยขนกวำเดม เปนตน

แมเทคโนโลยจะมควำมส ำคญในกำรสรำงคณภำพชวตสมยใหมแตผลกระทบในดำนลบของเทคโนโลยนบเปนสงทพงระวง เชน พลำสตก เปนวสดทสำมำรถใชประโยชนไดหลำกหลำย แตกสรำงปญหำกบสงแวดลอมในกำรก ำจดขยะพลำสตกหรอกระบวนกำรผลตทำงอตสำหกรรมหลำยชนด กสรำงปญหำมลพษแกสงแวดลอมผลดำนลบตำงๆ เหลำนจงเปนขอควรระวงในกำรใชเทคโนโลย

เรำจะเหนไดวำนอกจำกวทยำศำสตรจะท ำให เกดกำรคนพบและสรำงควำมรแลว วทยำศำสตรยงเปนปจจยหลกในกำรพฒนำเทคโนโลยสมยใหม ในแงทใหหลกกำรกำรท ำงำนของสงประดษฐหรอวธกำรตำงๆ ทน ำไปใชประโยชนไดในขณะเดยวกน เครองมอและวธกำรตำงๆ อนเปนผลผลตของเทคโนโลยบำงสวน เชน เครองมอวทยำศำสตรกชวยใหกำรคนพบและสรำงควำมรทำงวทยำศำสตรกำวหนำไปดวยเชนกน ดงนนวทยำศำสตรและเทคโนโลยจงเปนสงทพงพำซงกนและกน แมจะมควำมแตกตำงกนอยบำงกตำม

5

1.4 วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำ

ควำมหมำยของวทยำศำสตรและเทคโนโลย และกำรพฒนำ สมเดจพระเทพรตนรำชสดำฯ สยำมบรมรำชกมำรไดเสดจพระรำชด ำเนนรวมงำนสมมนำ “Globalization : Challenges and Opportunities for Science and Technology” ทจดโดยมหำวทยำลยสหประชำต (UNU : United Nations University) รวมกบองคกำรศกษำวทยำศำสตร และวฒนธรรมแหงสหประชำชำต หรอยเนสโก (UNESCO : United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organisation) ในระหวำงวนท 23-24 สงหำคม 2549 ทเมองโยโกฮำมำ ประเทศญปน พรอมทงรวมเปนองคปำฐกพเศษ โดยทรงบรรยำยเรอง Science, Technology and Development และทรงกลำวถงบทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลย ตงแตเทคโนโลยระดบสง เทคโนโลยเหมำะสม ไปจนถงภมปญญำทองถนทสำมำรถน ำมำประยกตกบกำรพฒนำประเทศในหลำยๆ ดำน โดยในทกประเดนทน ำเสนอ ไดทรงยกตวอยำงประกอบจำกประสบกำรณของพระองคทมหลำกหลำยในโครงกำรพฒนำทไดทรงด ำเนนมำเปนเวลำชำนำนท ำใหผฟงสำมำรถมองเหนภำพและเขำใจถงประโยชนของกำรใชควำมรทำงดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยในงำนพฒนำไดอยำงชดเจน เปนรปธรรม เขำใจงำย เปนทชนชอบและชนชมของผ ฟงทไดรวมงำนเปนอยำงยงพระองคทรงใหควำมหมำยของกำรพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยไววำ กำรพฒนำเปนกระบวนกำรทน ำสควำมกำวหนำ หรอควำมเปลยนแปลงใหดขนเปำหมำยของนกพฒนำ คอ ตองกำรกำรพฒนำทยงยน เ พอปรบปรงคณภำพชวตควำมเปนอยของคน โดยไมท ำลำยส งแวดลอมใหคนมควำมสข เรำตองค ำนงถงเรองสภำพภมศำสตร ควำมเชอทำงศำสนำ เชอชำตและภมหลงทำงเศรษฐกจ สงคม แมวำวธกำรพฒนำมควำมหลำกหลำยแตทส ำคญคอนกพฒนำจะตองม ควำมรก ควำมหวงใย ควำมรบผดชอบ และควำมเคำรพในเพอนมนษย กลำวโดยสรปกำรพฒนำเกยวของกบมนษยชำต และเปนเรองของจตใจกำรท ำงำนพฒนำไมไดเปนเรองกำรเสยสละเพยงอยำงเดยวเปนกำรท ำ เพอตนเองดวย เพรำะมนษยเปนสตวสงคม ตองอยดวยกน เรำอยอยำงสขสบำย ในขณะทคนอน ทกขยำก เรำยอมอยไมได พระองคทรงตงขอสงเกตทเกดขนจำกกำรทไดทรงเหนงำนพฒนำ หลำยแหงวำ กำรพฒนำมทง 1) กำรพฒนำพนท และ 2) พฒนำคน อยำงแรกคอท ำใหพนท ทเสอมโทรม มคณภำพต ำ เชน พนทแหงแลง คนยำกจน พนททเตมไปดวยโจรผรำย คนดไมกลำ เขำไป หรอโรงเรยนทมคณภำพกำรศกษำต ำเมอเขำไปพฒนำพนทอดมสมบรณขน คนเดมกมควำมสข เรยกวำเปนแบบ 1 ถำพฒนำพนทดแลวคนรวยมำอยคนจนถกไลไปอยไหนไมทรำบเรยกวำแบบ 2 กำรเขำไปท ำใหโจรกลบใจเรยกวำแบบ 1 ถำปรำบโจรใหไปท ำชวทอนเรยกวำแบบ 2 กำรพฒนำโรงเรยนใหดเดกยำกจนจะไดมโอกำสมำกขนเรยกวำแบบ 1 ถำพฒนำโรงเรยนดแลว เดกจนไมมทเรยน เพรำะเดกรวยหรอมเสนเขำไปแยงทเรยกวำแบบ 2 วทยำศำสตรเปนกำรศกษำเพอใหเขำใจธรรมชำตทกอยำงตงแตระดบควอนตมไปจนถงจกรวำลอนไพศำล ไมมขอบเขต ควำมรวทยำศำสตรม

6

ประโยชนในชวตประจ ำวนและกำรประกอบอำชพกำรศกษำวทยำศำสตรพนฐำนเปนกำรปลกฝงเมลดพนธแหงควำมคดทเปน หลกวทยำศำสตร วธกำรวจยหำควำมรทจ ำเปนส ำหรบกำรแกปญหำตำมกระบวนกำรวทยำศำสตรเทคโนโลยเปนกำรประดษฐคดคนและกำรสรำงสรรคทมนษยคด เพอใหชวตสะดวกสบำยขนและท ำงำนยำกๆ ไดส ำเรจ เทคโนโลยทเหมำะสมเปนเครองมอส ำคญทชวยใหกำรพฒนำลลวงไปดวยดกลำวโดยสรป คอไมวำจะเปนกำรพฒนำประเภทใดจ ำเปนตองรวทยำศำสตรและเทคโนโลย ไมวำจะเปนภมปญญำทองถน เทคโนโลยทเหมำะสม หรอเทคโนโลยระดบสง

กจกรรม 1.1 ใหผเรยนยกตวอยำงภมปญญำทองถน เทคโนโลยทเหมำะสม และเทคโนโลยระดบสงทเคยประสบมำ และบรรยำยวำเคยมควำมรสกอยำงไรกบตวอยำงเหลำนนมขอด ขอเสยตอ กำรด ำรงชวตอยำงไร

1.5 ควำมรทำงวทยำศำสตร

ควำมรทำงวทยำศำสตรแบงออกได 6 ลกษณะ ไดแก

1.5.1 ขอเทจจรง

ขอเทจจรง (Fact) เปนควำมรทเกดจำกกำรสเกตปรำกฎกำรณ ธรรมชำตและสงตำงๆ โดยตรง หรอใชอปกรณชวยในกำรสงเกตและสงทสงเกตเหนนนจะตองเปนจรงเสมอ โดยท ำกำรทดสอบซ ำจะใหผลตรงกน เชน

“แมงมม ม 8 ขำ” “น ำไหลจำกทสงลงสทต ำ” “น ำเดอดทอณหภม 100 องศำเซลเซยสทระดบน ำทะเล” เปนตน

ในกำรจ ำแนกควำมรวทยำศำสตรวำควำมรใดเปนขอเทจจรงนน โคแนนท (James B. Conant) ไดก ำหนดคณสมบตของขอเทจจรงไว 2 ประกำร คอ (1) ขอเทจจรงจะตองสงเกตไดโดยตรง และ (2) ขอเทจจรงจะตองคงควำมเปนจรงโดยสำมำรถทดสอบไดผลเหมอนเดมทกครง

7

1.5.2 มโนมต

มโนมต (Concept) หรออำจใชค ำวำ ควำมคดรวบยอด สงกป มโนทศน หรอมโนภำพ มควำมหมำยเดยวกน คอ ควำมคดควำมเขำใจของบคคลเกยวกบสงของหรอเหตกำรณตำงๆ ทท ำใหบคคลนนสำมำรถสรปรวมลกษณะเหมอน หรอแยกแยะลกษณะแตกตำงของสมบตของสงของ หรอเหตกำรณนนๆ ได แลวเกดเปนขอควำมรขนมำทกลำววำ มโนมต หมำยถง ควำมคดเขำใจ ของบคคลกดวยเหตทมโนมตเกยวกบสงของหรอปรำกฏกำรณใดๆ กตำมตองเกดควำมเขำใจเกยวกบสงนน ดงนนมโนมตเกยวกบสงหนงๆ ของแตละบคคลยอมแตกตำงกน ทงนขนอยกบควำมรเดม ประสบกำรณ วฒภำวะและขอบเขตกำรรบรของเขำ เชน มโนมตเกยวกบ “ตนมะมวง” ส ำหรบเดกอำจมควำมคดควำมเขำใจวำเปนตนไมใหญทมผลรสอรอย ส ำหรบนกเรยนทเรยนวชำชววทยำ อำจมควำมคดควำมเขำใจวำ นอกจำกเปนตนไมยนตนทมผลรสอรอยแลวยงเปนพชใบเลยงค จดจ ำแนกอยในไฟลมใด มชอวทยำศำสตรวำอะไร เปนตน

มโนมตในวชำวทยำศำสตร เปนควำมรวทยำศำสตรประเภทหนงทเกดจำกควำมคดโดยสรปของบคคลทมตอวตถหรอปรำกฏกำรณ มโนมตไมใชขอเทจจรงและไมใชทฤษฎ แตมโนมตเปนผล จำกกำรพจำรณำจดระบบขอเทจจรงและกำรสงเกตของสงทเกยวของ ซงท ำใหเกดควำมเขำใจ หรอควำมคดโดยสรปทชดเจนเกยวกบสงนนๆ และในกำรคดพจำรณำขอเทจจรงตองใชควำมคด อยำงมเหตผล มจนตนำกำรทรอบคอบจนเกดควำมรทชดแจงขน ดงนน มโนมตในวชำวทยำศำสตร จงเปนควำมรทเปนผลผลตของกำรใชควำมคดพจำรณำจดระบบขอเทจจรงและประสบกำรณ อยำงรอบคอบโดยทมโนมตในวชำวทยำศำสตร อำจจ ำแนกไดดงน

(1) มโนมตเกยวกบกำรจดแบงประเภท เปนมโนมตทบงถงค ำจ ำกดควำม ค ำอธบำยหรอชแจงคณสมบตของสงของปรำกฎกำรณ หรอเหตกำรณ มโนมตเกยวกบกำรจดแบงประเภทเปนมโนมตทบงถงคณสมบตรวมของสงนนๆ เชน แมวเปนสตวทม 4 ขำ มหนวด มหำง เลยงลกดวยนม ฯลฯ คณสมบตเหลำนเปนคณสมบตของแมวทกตวทปรำกฏรวมกน ถงแมวำแมวบำงตวจะมลกษณะเฉพำะ ทไมเหมอนตวอนกตำม เปนตนวำ สขน ควำมยำวของหำง ควำมยำวของขน ฯลฯ เรำกอำจใชมโนมตเกยวกบแมวจ ำแนกไดวำสตวตวใดเปนแมว หรอจ ำแนกแมวออกจำก มำ วว สนข และหนได

(2) มโนมตเกยวกบควำมสมพนธ เปนมโนมตทกลำวถงควำมสมพนธระหวำงเหตและผล น ำไปใชในกำรท ำนำยหรอพยำกรณเหตกำรณตำงๆ ไดมกจะเปนมโนมตทแสดงวำเทำกนสงกวำ ต ำกวำ ระหวำง มำกกวำ นอยกวำ เชน

- ของเหลวเมอไดรบควำมรอนจะมปรมำตรมำกขน - อำหำรใหพลงงำน ท ำใหรำงกำยอบอน

8

(3) มโนมตเกยวกบสงทมองไมเหน หรอมโนมตทำงทฤษฎ เปนมโนมตทนกวทยำศำสตรพยำยำมอธบำยคณลกษณะของบำงสงบำงอยำง หรอปรำกฏกำรณทไมอำจสงเกตไดโดยตรงทงหมด แตมหลกฐำนเปนเหตผลสนบสนนวำเปนไปได เชน - โปรตนเปนสำรอำหำรทมอยในเนอสตว - อะตอมประกอบดวย โปรตอน นวตรอน อเลกตรอน และอนภำคเลกๆ อกจ ำนวนหนง

1.5.3 หลกกำร

หลกกำร (Principle) จดเปนควำมรวทยำศำสตรทผสมผสำนมโนมตตงแต 2 มโนมตเขำดวยกน และสำมำรถใชเปนหลกในกำรอำงองไดดวยเหตนหลกกำรจงตองเปนควำมจรงทสำมำรถทดสอบไดและไดผลเหมอนเดมหลกกำรมลกษณะทแตกตำงจำกมโนมตตรงทหลกกำรเปนสงทใชอำงองได มควำมเปนปรนยและเปนทเขำใจตรงกนในขณะทมโนมตเกยวกบสงเดยวกนของทกคนอำจจะไมเหมอนกนกไดหลกกำรเกดจำกกำรน ำมโนมตทสมพนธกนและพสจนแลววำถกตอง หลำยๆ มโนมตมำผสมผสำนท ำนองเดยวกบมโนมตจะเกดจำกกำรน ำขอเทจจรงทสมพนธกนหลำยๆ ขอเทจจรงมำผสมผสำนกนควำมสมพนธระหวำงขอเทจจรง มโนมตและหลกกำรเขยนแสดง ดงรปท 1.2

หำกพจำรณำควำมสมพนธดงรปท 1.2 จะพบวำ หลกกำรเกดมำจำกมโนมตทไดผำน กำรกลนกรองอยำงรอบคอบ ทกคนอำนแลวเขำใจตรงกน ทดสอบแลวไดผลอยำงเดยวกน กลำวคอ หลกกำรเปนมโนมต แตมโนมตทกมโนมตไมจ ำเปนตองเปนหลกกำรเสมอไป ดงตวอยำง เชน “กำรแพร คอ กำรกระจำยในโมเลกลของสำรจำกทซงมจ ำนวนโมเลกลของสำรนนมำกไปส ทซงมจ ำนวนโมเลกลของสำรนนนอย” ขอควำมนจดเปนทงมโนมตและหลกกำรแตขอควำมทวำ ขำวเปนสำรคำรโบไฮเดรท จะเปนเพยงมโนมตเทำนน

ตวอยำงของหลกกำรทไดจำกกำรผสมผสำนมโนมตเขำดวยกน เชน “เมอกำซไดรบควำมรอนจะขยำยตว” มำจำกมโนมตหลำยมโนมต ไดแก

- เมอกำซออกซเจนไดรบควำมรอนจะขยำยตว - เมอกำซไฮโดรเจนไดรบควำมรอนจะขยำยตว - เมออำกำศไดรบควำมรอนจะขยำยตว

“แสงจะหกเหเมอเดนทำงจำกตวกลำงชนดหนง ไปยงตวกลำงอกชนดหนงทมควำมหนำแนนไมเทำกน” มำจำกมโนมตหลำยมโนมต ไดแก

- แสงจะหกเหเมอเดนทำงผำนอำกำศไปสน ำ - แสงจะหกเหเมอเดนผำนอำกำศไปสกระจก - แสงจะหกเหเมอเดนผำนน ำไปสน ำมน

9

รปท 1.2 แผนภมแสดงควำมสมพนธระหวำงขอเทจจรง มโนมต และหลกกำร

1.5.4 สมมตฐำน

สมมตฐำน (Hypothesis) เปนควำมรวทยำศำสตรประเภทหนง ทเกดจำกควำมพยำยำม ในกำรตอบปญหำของนกวทยำศำสตรสมมตฐำนมกเปนกำรคำดคะเนค ำตอบของปญหำ ทนกวทยำศำสตรศกษำอย โดยอำศยขอมลและประสบกำรณควำมรเดมเปนพนฐำนหรอเปนกำรคำดคะเนทเกดจำกควำมเชอหรอควำมบนดำลใจของนกวทยำศำสตรเอง ดงตวอยำง เชน

- เมนเดลท ำกำรสงเกตและทดลองผสมพนธถวทมลกษณะใดลกษณะหนงทแตกตำงกนอยำงชดเจนเขำดวยกน จำกกำรสงเกตและขอมลจำกกำรทดลองจงตงสมมตฐำนวำ “ลกษณะแตละลกษณะทถำยทอดไปยงลกหลำน ถกควบคมดวยหนวยเฉพำะทแนนอนทเรยกวำ แฟกเตอร (Factor) ซงปรำกฏอยเปนค และจะแยกตวออกจำกกนกอนทจะสงตอไปยงลก ลกผสมจะไดรบแฟกเตอรหนงจำกพอและอกแฟกเตอรหนงจำกแมเสมอ”

- นกวทยำศำสตรทท ำกำรศกษำลกษณะกำรเกดของโลกและดวงจนทรตงสมมตฐำน ในกำรเกดโลกและดวงจนทร วำ “โลกและดวงจนทรมก ำเนดมำพรอมๆ กน”

สมมตฐำนเหลำน หรอ สมมตฐำนอนๆ จะเปนทยอมรบกตอเมอมหลกฐำนหรอเหตผลมำสนบสนนในกรณทสมมตฐำนมหลกฐำนสนบสนนไมเพยงพอหรอมขอคดคำนสมมตฐำนนน กใชไมไดตองยกเลกไปนกวทยำศำสตรกจะเสำะแสวงหำสมมตฐำนใหมตอไป

หลกกำร

มโนมต มโนมต มโนมต

ขอเทจจรง ขอเทจจรง

ขอเทจจรง

ขอเทจจรง ขอเทจจรง

ขอเทจจรง

ขอเทจจรง ขอเทจจรง

ขอเทจจรง

10

อยำงไรกตำม สมมตฐำนทเปนทยอมรบในสมยหนง อำจตองมกำรเปลยนแปลง หรอยกเลก เมอมผคนพบขอเทจจรงหรอหลกฐำนทคดคำนสมมตฐำนนน และมบำงสมมตฐำนทตงขนเปนเวลำนำนโดยไมมผลกำรสงเกตหรอผลกำรทดลองมำคดคำนได สมมตฐำนนนกจะไดรบกำรยอมรบวำ เปนขอเทจจรงอนหนง ซงมกจะปรำกฏในรปของกฎ ตวอยำงสมมตฐำนทไดรบกำรยอมรบใหเปนกฎเชน สมมตฐำนของอำโวกำโด เปนกฎของอำโวกำโด สมมตฐำนของเมนเดลเกยวกบหนวยกรรมพนธ เปนกฎกำรแยกตวของหนวยกรรมพนธ (Law of segregation) เปนตน

1.5.5 ทฤษฎ

ทฤษฏ (Theory) เปนควำมรวทยำศำสตรประเภทหนง มลกษณะเปนขอควำมทใชในกำรอธบำยหลกกำร และกฎตำง ๆ หรอกลำวไดวำ ทฤษฎเปนขอควำมทใชอธบำยปรำกฏกำรณทงหลำยใน กำรแสวงหำควำมจรงของนกวทยำศำสตร นกวทยำศำสตรใชกำรสงเกต กำรสรปรวบรวม ขอมล กำรคำดคะเน ซงท ำใหเกดควำมรวทยำศำสตรตำงๆ ตงแตขอเทจจรงมโนมต หลกกำร สมมตฐำน และกฎ แตกำรจะรแตเพยงวำขอเทจจรงหรอหลกกำรเกยวกบสงใดสงหนงเปนอยำงไรเทำนน ยงไมพอนกวทยำศำสตรจะตองสำมำรถอธบำยขอเทจจรงหรอหลกกำรนนไดดวยวำท ำไมจงเปนเชนนน ดงนนนกวทยำศำสตรจงพยำยำมสรำงแบบจ ำลองขนเขยนหลกกำรอยำงกวำงๆ เกยวกบ สงนนขน โดยทคดวำแบบจ ำลองทสรำงขนจะใชอธบำยขอเทจจรงยอยๆ ในขอบเขตทเกยวของนนได และสำมำรถท ำนำยปรำกฏกำรณทยงไมเคยพบในขอบเขตของแบบจ ำลองนนได เรำเรยกแบบจ ำลองทสรำงขนนวำ ทฤษฎ

ในกำรสรำงทฤษฎหรอขอควำมทอธบำยปรำกฏกำรณทงหลำยนน นกวทยำคำสตรอำจท ำได 2 ทำง คอ

(1) สรำงทฤษฎโดยกำรศกษำขอมลทไดจำกกำรสงเกตหรอกำรทดลองเสยกอนแลวจงใชวธกำรอปมำนรวมกบกำรสรำงจนตนำกำร สรำงเปนแบบจ ำลองหรอขอควำมทใชอธบำยผล กำรสงเกตนนใหได

(2) สรำงทฤษฎโดยอำศยควำมคดสรำงสรรคแตเพยงอยำงเดยวไมจ ำเปนตองใชขอมลทไดจำกกำรสงเกตหรอกำรทดลอง สรำงเปนแบบจ ำลองหรอขอควำมท'ใชอธบำยปรำกฏกำรณในเรองนนๆ ขนมำกอน ตอมำภำยหลงเมอเกดปรำกฏกำรณทเกยวของกบทฤษฎนนขนนกวทยำศำสตรกอำศยทฤษฎทสรำงไวอธบำยปรำกฏกำรณทเกดขนได

11

ไมวำทฤษฎจะสรำงขนมำโดยวธกำรใดกตำม กำรทเรำจะยอมรบวำทฤษฎนนเปนจรงหรอไม อำศยเงอนไข 3 ประกำรคอ

(1) ทฤษฎจะตองอธบำยกฎ หลกกำร ขอเทจจรงของเรองรำวทอย ในขอบเขตของทฤษฎ นนได

(2) ทฤษฎจะตองอนมำนออกไปเปนกฎหรอหลกกำรบำงอยำงได (3) ทฤษฎจะตองท ำนำยปรำกฏกำรณทอำจเกดตำมมำได

ตวอยำงควำมรทำงวทยำศำสตรทจดเปนทฤษฎ เชน “ทฤษฎโมเลกลของแมเหลก” ทกลำววำ สำรแมเหลกทกชนดจะมโมเลกลเลกๆทมอ ำนำจ

แมเหลกอยแตละโมเลกลประกอบดวยขวแมเหลกเหนอและขวแมเหลกใต แตไมแสดงอ ำนำจแมเหลกออกมำ เพรำะโมเลกลเหลำนนเรยงตวกนไมเปนระเบยบท ำใหอ ำนำจแมเหลกจะหกลำงกนเองภำยในแตถำโมเลกลแม เหลกเหลำนนเรยงตว เปนระเบยบข ว แม เหลกเหนอจะชออกไป ทำงปลำยดำนหนงของแทงแมเหลกสวนทำงขวแมเหลกใตจะชเขำทำงปลำยอกดำนหนงของ แทงแมเหลกอ ำนำจแมเหลกจงไมท ำลำยกน ท ำใหเกดขวทปลำยทงสองขำงจะเหนไดวำทฤษฎโมเลกลของแมเหลกเปนจรงเพรำะมเงอนไขครบทงสำมประกำรขำงตน ดงน

(1) สำมำรถน ำไปอธบำยขอเทจจรงทวำแมเหลกดดเหลกไดแมเหลกขวเหมอนกนจะผลกกนขวตำงกนจะดดกน

(2) สำมำรถอนมำนไปเปนกฎเกยวกบกำรดดและกำรผลกกนระหวำงขวแมเหลกไดคอ แมเหลกขวเหมอนกนจะผลกกน ขวตำงกนจะดดกน

(3) สำมำรถพยำกรณ ไดวำถำน ำแทงเหลกไปตดออกเปนกทอนกตำม แตละทอนกยงคงสภำพเปนแมเหลก เพรำะแตละทอนมโมเลกลทเปนแมเหลกเรยงตวกนอยำงเปนระเบยบอยแลว

1.5.6 กฎ

กฎ (Law) เปนควำมรวทยำศำสตรทมลกษณะคลำยกบหลกกำร กฎและหลกกำรสำมำรถใชแทนกนได เพรำะกฎกคอหลกกำรอยำงหนง แตเปนหลกกำรทมกจะเนนในเรองควำมสมพนธระหวำงเหตกบผล ซงอำจเขยนสมกำรแทนไดเนองจำกกฎจดเปนหลกกำรอยำงหนง กฎจงมลกษณะทวไปเชนเดยวกบหลกกำรกลำวคอ กฎมควำมเปนจรงในตวของมนเอง และสำมำรถทดสอบไดผลตรงกนทกครง และถำหำกมผลกำรทดลองใดทขดแยงกบกฎแลว กฎนนจะตองยกเลกไป

ถงแมวำ กฎ จะเปนหลกกำรทมควำมสมพนธระหวำงเหตกบผล และเขยนเปนสมกำรแทนไดแตกฎไมสำมำรถอธบำยใหเขำใจไดวำ ท ำไมควำมสมพนธระหวำงเหตกบผลจงเปนเชนนน ตวอยำงของกฎ เชน

12

“กฎกำรอนรกษมวลสำร (Law of conservation of mass)” กลำววำ ในปฏกรยำเคม มวลของสำรทท ำปฏกรยำกนจะเทำกบมวลของสำรท เกดขน กฎนใชกบปฏกรยำเคมทวไป ซงพลงงำนทเปลยนแปลงมคำนอยมำกจนไมสำมำรถวดมวลสำรทแตกตำงกนระหวำงมวลของสำรทท ำปฏกรยำและมวลของสำรทไดจำกปฏกรยำ แตกฎนใชไมไดส ำหรบปฏกรยำนวเคลยร ซงม กำรเปลยนแปลงมวลสำรไปเปนพลงงำนจ ำนวนมำก

กจกรรม 1.2 ใหนกศกษำรวมกนพจำรณำตวอยำงขอควำมทก ำหนดให ขอควำมทไดรบเปนควำมรทำงวทยำศำสตรประเภทใด

รปท 1.3 วธกำรทำงวทยำศำสตร

กำรระบปญหำ

กำรตงสมมตฐำน

กำรรวบรวมขอมล

กำรวเครำะหขอมล

กำรสรปผลและกำรน ำไปใช

รบรองสมมตฐำน

แกปญหำได ไมสอดคลองกบสมมตฐำนทตงไว ตงสมมตฐำนใหม

13

1.6 วธกำรทำงวทยำศำสตร

นกวทยำศำสตรจำกอดตจนถงปจจบนตำงกมควำมเหนวำ วธท ำงำนของนกวทยำศำสตรซงไดววฒนำกำรสบตอกนมำตำมล ำดบจนไดชอวำเปนวธกำรของวทยำศำสตร (Method of science) นน เปนองคประกอบทส ำคญอยำงหนงทท ำใหกำรศกษำคนควำทำงวทยำศำสตรประสบผลส ำเรจเจรญกำวหนำมำอยำงรวดเรวดงในปจจบนจนบคคลในสำขำอนกไดมองเหนควำมเหมำะสมและประโยชนของวธกำรของวทยำศำสตรวำสำมำรถน ำไปใชกบกระบวนกำรศกษำคนควำ และสะสมควำมรของทกสำขำวชำแมแต ในสำขำศลปศำสตร ดงนนวธกำรจงไมควรเปนวธกำรของนกวทยำศำสตรเทำนน แตเปนวธกำรแสวงหำควำมรทวไปทเรยกวำ “วธกำรทำงวทยำศำสตร (Scientific method)”

วธกำรทำงวทยำศำสตรมขนตอนของกำรท ำงำนตำมล ำดบ (ณฐพร เหนเจรญเลศ, ม.ป.ป.) ดงน

(1) กำรระบปญหำ คอ กำรสงเกตเพอระบปญหำ หรอสงทตองกำรศกษำ และก ำหนดขอบเขตของปญหำกำรตงปญหำนนส ำคญกวำกำรแกปญหำ เพรำะกำรตงปญหำทดและชดเจนจะท ำใหผตงปญหำเกดควำมเขำใจและมองเหนหนทำงกำรคนหำค ำตอบเพอแกปญหำทตงขน เชน

“แสงแดดมสวนเกยวของกบกำรเจรญเตบโตของตนหญำหรอไม” “แบคทเรยในจำนเพำะเชอเจรญชำ ไมงอกงำมถำมรำสเขยวอยในจำนเพำะเชอนน”

(2) กำรตงสมมตฐำน คอ กำรคดค ำตอบทคำดวำจะเปนลวงหนำบนฐำนขอมลทไดจำก กำรสงเกตปรำกฏกำรณ และกำรศกษำเอกสำรตำงๆสมมตฐำนทตงไวนนถกตองหรอไมจะตอง มกำรทดลองเพอตรวจสอบอยำงรอบคอบเสยกอน ปญหำหนงๆ ควรตงสมมตฐำนไวหลำยๆ ขอ และอำจทดลองเพอตรวจสอบสมมตฐำนไปพรอมๆ กนได เชน จำกปญหำ “แสงแดดมสวนเกยวของกบกำรเจรญเตบโตของตนหญำหรอไม” อำจตงสมมตฐำนเปน

“ถำแสงแดดมสวนเกยวของกบกำรเจรญเตบโตของตนหญำ ดงนนตนหญำบรเวณทไมไดรบแสงแดดจะไมเจรญเตบโตหรอตำยไป” หรอ “ถำแสงแดดมสวนเกยวของกบกำรเจรญเตบโตของตนหญำ ดงนนตนหญำบรเวณทไดรบแสงแดดจะเจรญเตบโต” เปนตน

(3) กำรรวบรวมขอมล คอกำรรวบรวมขอมลเพอตรวจสอบสมมตฐำนทตงไววำถกหรอผด โดยมหลกฐำนยนยนอำจท ำไดโดยกำรสงเกตหรอกำรทดลองในกำรสงเกตและกำรรวบรวมขอเทจจรงตำงๆ จะไดมำจำกปรำกฏกำรณธรรมชำตสวนกำรทดลองเปนกระบวนกำรปฏบตเพอหำขอมลทสมพนธกนตำมสมมตฐำนทตงไว

14

(4) กำรวเครำะหขอมล เปนกำรน ำขอมลทไดจำกกำรสงเกต กำรคนควำ กำรทดลอง หรอ กำรรวบรวมขอเทจจรงมำท ำกำรวเครำะหผลแลวน ำไปเปรยบเทยบกบสมมตฐำนทตงไววำสอดคลองกบสมมตฐำนขอใด เชน กำรหำคำเฉลยของควำมสงของตนหญำทเจรญเตบโตได 2 สปดำห เปนตน

(5) กำรสรปผลและกำรน ำไปใช คอ กำรสรปวำจะปฏเสธ หรอยอมรบสมมตฐำนตำมหลกเหตและผล

(6) เพอใหไดค ำตอบของปญหำ สมมตฐำนทถกตองจะไดรบกำรรบรองและน ำไปใชเปนค ำตอบของปญหำทตงไว

1.7 เจตคตทำงวทยำศำสตร

เจตคตทำงวทยำศำสตรเปนองคประกอบพนฐำนทท ำใหวทยำศำสตรเปนวทยำศำสตรและ ท ำใหนกวทยำศำสตรเปนนกวทยำศำสตรทยดมนในอสระและเสรภำพแหงควำมคดเคำรพควำมจรงและขอเทจจรง และอดทนรอคอยควำมรจำกควำมพยำยำมของตนดวยควำมรกโดยไมค ำนงเลยวำควำมรนนจะให ประโยชนเฉพำะหนำอะไรแกตนตลอดมำจนปจจบนน

เจตคตทำงวทยำศำสตรทส ำคญ เชน (1) ตระหนกในควำมไมแนนอนของสรรพสง เชอแนวำไมมควำมรทำงวทยำศำสตรใดๆ

เปนควำมรสดยอดไมมกำรเปลยนแปลงชวนรนดร ควำมรทำงวทยำศำสตรทกประเภทพรอมทจะเปลยนแปลง ไดเมอมขอมลและขอเทจจรงเพมเตม

(2) ยดมนในควำมจรงและขอเทจจรง พรอมทจะยอมรบประกำศและยนยนควำมจรงและขอเทจจรงโดยปรำศจำกอคตหรอบดเบอนเนองมำจำกอทธพลทำงอำรมณสวนตนและสงคม

(3) ยดมนในอสรเสรภำพทำงควำมคด พรอมทจะยนยนและตอสปองกนควำมคดเหนของตนเอง ไมเชอตำมควำมเชอทสบทอดกนมำโดยไมมเหตผลและขดแยงกบควำมคดเหนของตนเอง และในขณะเดยวกนกพรอมทจะรบฟงและพจำรณำควำมคดเหนของผอน แมจะขดแยงหรอตำง จำกควำมคดเหนของตนอยำงตรงไปตรงมำไมมอคต

(4) อดทนตอกำรรอคอยเพอควำมรทถกตอง อดทนตอกำรถกคดคำน โจมต และเยำะเยย อดทนตอควำมผดพลำดพรอมทจะแสวงหำแนวทำงใหมส ำหรบกำรแกปญหำทตนสนใจและก ำลงศกษำอยอยำงไมทอถอย

15

(5) ใฝหำเหตผลตำมธรรมชำตของสงตำงๆ ทเกดขนเสมอ เชน - ไมเชอในไสยศำสตรและเวทมนตรตำงๆ เชอวำปรำกฏกำรณทเกดขนไมวำจะแปลก

ประหลำดและลกลบเพยงใดกตำมในทสดจะสำมำรถอธบำยดวยเหตและผลไดเสมอ - เชอวำเหตกำรณสองอยำงทเกดขนในเวลำเดยวกนไมจ ำเปนจะตองมควำมสมพนธ

ตอกนเสมอไป (6) มใจกวำง ยอมรบในขอมลและควำมคดเหนของผอนทเกยวของกบปญหำของตน (7) เลอกขอสรปหรอควำมคดทมหลกฐำนเชงประจกษเพยงพอ เชน

- ยงไมสรปหำกยงยงไมมขอพสจนชดแจง - สรำงขอสรปจำกหลกฐำนเชงประจกษหลำยดำน หลำยแหลงทมำ - หำค ำอธบำยทดทสดส ำหรบปรำกฏกำรณทสงเกตไดหรอเทำทมหลกฐำนเชงประจกษ - ไมยอมใหควำมภมใจ อคต ควำมล ำเอยงหรอควำมทะเยอทะยำนสวนตนมำบดเบอน

(8) ประเมนควำมถกตองและเหมำะสมของเทคนคเครองมอทใชและขอมลทไดรบเสมอ (9) มควำมกระตอรอรน สนใจและจรงจงตอสงทตนก ำลงสงเกต เปนตน

1.8 ทกษะกระบวนกำรวทยำศำสตร (Science process skills)

ทกษะกระบวนกำรวทยำศำสตรเปนองคประกอบทส ำคญประกำรหนงของกำรแสวงหำควำมรวทยำศำสตรเพรำะกำรท ำงำนตำมขนตอนของวธกำรทำงวทยำศำสตรแตละขนตอนนนจะประสบผลส ำเรจหรอลมเหลว ขนอยกบควำมสำมำรถและทกษะกระบวนกำรวทยำศำสตรของนกวทยำศำสตรแตละคน โดยทกษะกระบวนกำรวทยำศำสตรนนสำมำรถฝกใหมขนได

ทกษะกระบวนกำรทำงวทยำศำสตรจดแบงออกเปน 13 ทกษะ ไดแก ทกษะขนพนฐำน 8 ทกษะ และทกษะขนสงหรอขนผสม 5 ทกษะ ตำมล ำดบ ดงน

(1) ทกษะกำรสงเกต คอ กำรใชประสำทสมผสอยำงใดอยำงหนงหรอหลำยอยำงรวมกน ไดแก ห ตำ จมก ลน และผวกำยเขำไปสมผสโดยตรงกบวตถหรอปรำกฏกำรณ โดยมจดประสงคทจะหำขอมลซงเปนรำยละเอยดของสงนนๆ โดยไมประสมประสำนควำมคด เหนของผสงเกตเขำไป ขอมลทไดจำกกำรสงเกตมสำมประเภท คอ ขอมลเกยวกบลกษณะสมบต ขอมลเชงปรมำณ และขอมลเกยวกบกำรเปลยนแปลง ส ำหรบกำรบนทกผลกำรสงเกต อำจท ำไดโดยวธกำรตำงๆ เชน บนทกในรปแบบตำรำง ค ำบรรยำย รปภำพ ภำพถำย ภำพนง ภำพยนตรและเสยง เปนตน

16

อยำงไรกด ควรกำรขยำยขอบเขตของกำรสงเกตกำรขยำยขอบเขตของกำรสงเกตเพอเปนกำรลดควำมคลำดเคลอนของขอมลทไดจำกกำรสงเกต ใหไดขอมลมควำมถกตองตำมสภำพจรง และนำเชอถอโดยอำจใชเครองมอชวยขยำยขอบเขตของประสำทสมผส ใชกำรสงเกตซ ำหลำยๆ ครง หรอโดยกำรสงเกตหลำยๆ คน เปนตน

ตวอยำงขอมลทไดจำกกำรสงเกต เชน - วตถมรปรำงกลมหรอเหลยม มสแดงหรอเหลองหรอเขยว - วตถมกลนคลำยผลไมหรอคลำยกำแฟ - วตถมรสหวำนหรอเปรยวหรอขม - วตถมผวสมผสคอนขำงหยำบและแขง - เมอเคำะวตถกบโตะมเสยงดงกงวำน

กจกรรม 1.3 ใหนกศกษำใชทกษะกำรสงเกตรวมกนพจำรณำรปตอไปน จงรำยงำนผลกำรสงเกต

(2) ทกษะกำรวด คอ กำรก ำหนด กำรเลอก และกำรใชเครองมอตำงๆ ในกำรวดปรมำณของสงตำงๆ อยำงถกตองและเหมำะสม ผลทไดจำกกำรวดจะเปนตวเลขทมหนวยก ำกบเสมอ เชน

- กำรวดขนำดรอบเอวดวยสำยวด และระบขนำด 30 นว - กำรวดปรมำตรน ำในถงดวยกระบอกตวง และระบปรมำตร 2.1 ลตร - กำรวดน ำหนกของกลองพสดดวยเครองชง และระบน ำหนก 1.3 กโลกรม

17

กจกรรม 1.4 จงระบปรมำณวตถ/สงของทก ำหนดใหโดยใชอปกรณและวธกำรตำมควำมเหมำะสม

(3) ทกษะกำรจ ำแนกประเภท คอ กำรจดแบงหรอเรยงล ำดบขอมลทไดจำกกำรสงเกต

ออกเปนพวกๆ โดยใช เกณฑกำรจ ำแนกทระบไวแลว หรอเลอกใช เกณฑกำรจ ำแนกตำม ควำมเหมำะสม โดยเกณฑกำรจ ำแนกทใชจะพจำรณำจำกควำมเหมอนหรอควำมแตกตำง หรอควำมสมพนธอยำงใดอยำงหนง กำรจ ำแนกประเภทจะท ำใหเขำใจปญหำและเปนแนวทำง ในกำรตงสมมตฐำนได เชน

ก ข ค ง จ

จำกภำพ ก – ฉ เรำสำมำรถแบงวตถออกไดเปนพวกๆ โดยใชเกณฑ ดงน

- วตถม 2 พวก ไดแก วตถทมจดด ำ (ก, ค และ จ) และ วตถทไมมจดด ำ (ข และ ง) - วตถม 2 พวก ไดแก วตถทมพนผวลำยตำรำง (ก, ค และ จ) และ วตถทไมมพนผวลำย

ตำรำง (ข และ ง) - วตถม 3 พวก ไดแก วตถทไมมจดด ำ (ข และ ง) วตถทมจดด ำ 1 จด (ก และ จ) และวตถ

ทมจดด ำ 2 จด (ค)

กจกรรม 1.5 แบงนกศกษำออกเปนกลมละ 5 คน ใหสมำชกในกลมพจำรณำจดประเภทของอปกรณทสมำชกในกลมใชในกำรเขยนหนงสอ

(4) ทกษะกำรหำควำมสมพนธระหวำงสเปสกบสเปส และสเปสกบ สเปสของวตถหมำยถง

ทวำงทวตถนนครอบครองอย สเปสจะมรปรำงลกษณะเชนเดยวกนกบวตถนน สเปสของวตถม 3 มต คอ กวำง ยำวและสง ควำมสมพนธระหวำงสเปสของวตถหนงกบสเปสของอกวตถหนงเปนควำมสมพนธระหวำง 3 มต สวนควำมสมพนธระหวำงสเปสของวตถกบเวลำเปนกำรบอกถง กำรเปลยนแปลงสเปสของวตถเมอเวลำเปลยนไป ดงตวอยำง

18

ทกษะการหาความสมพนธระหวางสเปสกบสเปส เชน - กำรบอกรปทรง 3 มตทเหนไดจำกกำรหมนรป 2 มตหรอจำกเงำของรปนน - กำรบอกเงำของรป 2 มตทเกดจำกกำรฉำยไฟไปยงวตถทรงประบอก - กำรบอกรปทเกดจำกรอยตดวตถทรงกรวย - กำรบอกต ำแหนงหรอทศทำงของวตถหรอสถำนท - กำรบอกรปรำงของตวอกษรทอยหนำกระจกเงำและในกระจกเงำ ทกษะการหาความสมพนธระหวางสเปสกบเวลา เชน - กำรยำยต ำแหนงของวตถเมอเวลำผำนไป - กำรเปลยนแปลงขนำดของผลสมทวำงไวกลำงแสงแดดเปนเวลำนำน - ของธปทจดไฟแลวเมอเวลำผำนไป

(5) ทกษะกำรค ำนวณ คอ กำรน ำจ ำนวนทไดจำกกำรสงเกต กำรวด กำรทดลองและจำกแหลงอน

มำจดกระท ำใหเกดคำใหม เชน กำรนบ กำรบวก ลบ คณ หำร หำคำเฉลย เปนตน ตวอยำงทกษะ กำรค ำนวณ เชน

- กำรหำคำเฉลยของอำยของนกศกษำในชนเรยน - กำรหำควำมสงของบนได 100 ขน ทแตละขนสงเทำกน - กำรเปลยนหนวยน ำหนกวตถจำก 100 กรม เปน 0.100 กโลกรม

กจกรรม 1.6 หำกตองกำรตดดนเหนยวหนก 3.6 กโลกรมและมรปรำงดงรป ออกเปน 24 สวนท เทำๆ กน จะมวธกำรตดแบบไหนไดบำง และแตละสวนจะมน ำหนกกกรม

(6) ทกษะกำรจดกระท ำและสอควำมหมำยขอมล คอกำรน ำขอมลทไดจำกกำรสงเกต กำรวด กำรทดลอง หรอจำกแหลงอนมำจดกระท ำเสยใหม เชน กำรหำควำมถ กำรจดเรยงล ำดบ แลวน ำขอมลทจดกระท ำแลวมำเสนอใหบคคลอนเขำใจดวยรปแบบตำงๆ เชน กรำฟ แผนภม ตำรำง เปนตน ตวอยำงกำรใชทกษะกำรจดกระท ำและสอควำมหมำยขอมล เชน ในกำรเปรยบเทยบสวนสงของเดกชำยและเดกหญงทมอำย 5 – 10 ป น ำเสนอในรปตำรำงท 1.1 เปนผลจำกกำรวดสวนสงของ

19

เดกชำยและเดกหญงจ ำนวนทงสน 100 คน โดยในแตละชวงอำยไดวดสวนสงของเดกชำย 10 คน และเดกหญง 10 คน เมอน ำมำหำคำเฉลย แลวจงน ำเสนอในรปแบบตำรำง หรออำจน ำเสนอขอมลในรปแบบแผนภมดงรปท 1.4 ตำรำงท 1.1 สวนสงของเดกชำยและเดกหญงทมอำย 5 – 10 ป

อำย (ป) สวนสง (เซนตเมตร)

เดกชำย เดกหญง 5 – 6 111 110 6 – 7 117 116 7 – 8 122 122 8 – 9 127 129 9 – 10 132 134

รปท 1.4 แผนภมเปรยบเทยบสวนสงของเดกชำยและเดกหญงทมอำย 5 – 10 ป

(7) ทกษะกำรลงควำมเหนจำกขอมล คอกำรอธบำยควำมหมำยและเหตผลของขอมลทไดจำกกำรสงเกตและกำรจดกระท ำ โดยอำศยควำมรและประสบกำรณเดมเขำชวย กำรลงควำมเหนจำกขอมลใชประโยชนในขนทดสอบปรบเปลยนสมมตฐำนและกำรสรป เชน กำรทดลองเพงตำมองวตถสแดงนำนๆ แลวปดตำจะเหนภำพตดตำนนเปนสเขยว ในขณะทเมอมองวตถสเขยวนำนๆ แลวปดตำจะเหนภำพตดตำนนเปนสแดง ผทดลอง 2 คน อำจลงควำมเหนตำงกน ดงน

20

ผทดลองคนท 1 ลงควำมเหนวำ “เมอสของวตถเปนสหนง (แดง) แตสทเหนหลงจำกปดตำเปนอกสหนง (เขยว) หำกน ำวตถสเขยวมำทดสอบแลวปดตำ จะเหนเปนสแดง”

ผทดลองคนท 2 ลงควำมเหนวำ “เมอสของวตถเปนสหนง จะเหนสหลงจำกปดตำเปนสเตมเตมของสนน”

จะเหนไดวำผทดลองคนท 2 มควำมรเรองสเตมเตมมำกอน เขำทรำบวำสแดงและสเขยวเปน สเตมเตมซงกนและกน อยำงไรกตำมกำรลงควำมเหนจำกขอมลจะถกตองไดกตอเมอมกำรทดลองซ ำแลวใหผลทสอดคลองกบควำมเหนนนๆ ในกรณนหำกทดลองเชนเดยวกนกบค สเตมเตมคอน เชน สสม-สน ำเงน สแดงมวง-สเหลองเขยว ถำใหผลในท ำนองเดยวกน แสดงวำกำรลงควำมเหนผทดลองคนท 2 นนถกตอง

รปท 1.5 ตวอยำงแผนทอำกำศใชในกำรพยำกรณอำกำศ

(กรมอตนยมวทยำ, 2009)

21

(8) ทกษะกำรท ำนำย คอ กำรพยำกรณค ำตอบลวงหนำกอนกำรทดลองและกำรสงเกต โดยอำศยปรำกฏกำรณทเคยเกดซ ำๆ หลกกำร กฎ หรอ ทฤษฎในเรองนนๆ เปนพนฐำน กำรท ำนำยทเรำนำจะคนเคยมำกทสด เชน กำรท ำนำยเวลำดวงอำทตยขน ดวงอำทตยตก กำรพยำกรณอำกำศ เปนตน สงเหลำนท ำนำยบนหลกฐำนทำงอตนยมวทยำทมอยและคำควำมสมพนธเชงสถต ซงจะแตกตำงจำกกำรท ำนำยทเลอนลอย เชน กำรท ำนำยกำรเกดแผนดนไหวหรอคลนสนำม ซงในปจจบนควำมรทำงวทยำศำสตรยงไมสำมำรถอธบำยปรำกฏกำรณดงกลำวได

(9) ทกษะกำรตงสมมตฐำน คอ กำรคดค ำตอบลวงหนำ กำรชบงควำมทนำจะเปนกอน กำรทดลองโดยอำศยขอมลจำกกำรสงเกต ควำมรและประสบกำรณเดมเปนพนฐำน ค ำตอบทคดไวลวงหนำนตองเปนเปนสงทยงไมรมำกอน มใชหลกกำร กฎหรอทฤษฎททรำบอยแลว สมมตฐำนมกกลำวเปนขอควำมทบอกถงควำมสมพนธระหวำงตวแปรตนกบตวแปรตำม มลกษณะทสำมำรถทดลองเพอพสจนสมมตฐำนได เชน

- “สำรทละลำยน ำได จะละลำยในน ำรอนไดดกวำในน ำเยน” - “อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลวขนอย กบควำมหนดของ

ของเหลว” - “อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลวขนอย กบควำมหนดของ

ของเหลว”

(10) ทกษะกำรก ำหนดนยำมเชงปฏบตกำร คอ กำรก ำหนดควำมหมำยและขอบเขตของ ตวแปรหรอค ำเฉพำะตำงๆ ในสมมตฐำนใหสำมำรถท ำกำรทดลองไดและเปนทเขำใจตรงกน

ตวอยำงกำรก ำหนดนยำมเชงปฏบตกำร เชน กำรทดลองเพอทดสอบสมมตฐำนทวำ “อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลวขนอยกบควำมหนดของของเหลว” นยำมเชงปฏบตกำรทตองก ำหนดใหเขำใจตรงกน เชน

- กำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลว หมำยถง กำรเคลอนทของวตถตำมแรง โนมถวงของโลกลงมำตำมแนวดง หลงจำกปลอยวตถบนผวของของเหลว

- อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงวดไดจำกระยะเวลำทเรมปลอยวตถในของเหลวจนถงเวลำทวตถตกถงกนภำชนะ เปนตน

22

(11) ทกษะกำรควบคมตวแปร คอ กำรบงชและก ำหนดตวแปรแตละชนดกำรทดสอบสมมตฐำนได โดยทวไปในกำรทดลองทำงวทยำศำสตรมตวแปร 3 ประเภท คอ

ตวแปรตนหรอตวแปรอสระ เปนตวแปรทไมขนอยกบตวแปรอนๆ เปนตวแปรทเกดขนกอน เปนตวเหตท ำใหเกดผลตำมมำ และมกเปนตวทสำมำรถเปลยนแปลงคำยำก หรอไมสำมำรถเปลยนแปลงได

ตวแปรตาม เปนตวแปรทเกดขนหรอแปรผนไปตำมตวแปรอสระ หรอกลำวไดวำเปนตวแปรทเปนผลของตวแปรอสระ

ตวแปรควบคม เปนตวแปรทตองก ำหนดไวเพอใหแนใจวำตวแปรตำมทเกดขนเปนผลจำก ตวแปรตนอยำงแทจรง

กำรควบคมตวแปรในกำรทดลองเพอทดสอบสมมตฐำนทวำ “อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลวขนอยกบควำมหนดของของเหลว” เชน

- ตวแปรตน คอ ควำมหนดของของเหลว - ตวแปรตำม คอ อตรำเรวในกำรเคลอนทลงตำมแนวดงของวตถในของเหลว - ตวแปรทตองควบคมมไดหลำยคำ เชน อณหภมของของเหลว น ำหนก รปรำงและชนด

ของวตถ ระยะทำงทวตถเคลอนท เปนตน

(12) ทกษะกำรทดลอง เปนกระบวนกำรปฏบตงำนเพอหำค ำตอบจำกสมมตฐำนทตงไวใน กำรทดลอง ซงประกอบดวย 3 ขนตอน ไดแก กำรออกแบบกำรทดลอง กำรปฏบตกำรทดลอง และกำรบนทกผลกำรทดลอง

(13) ทกษะกำรแปลควำมหมำยขอมลและลงขอสรป เปนกำรหำรปแบบของควำมสมพนธจำกขอมลเพออธบำยและน ำไปสกำรลงขอสรป กำรท ำนำย และกำรตงสมมตฐำน เชน ผลกำรศกษำอตรำกำรเจรญเตบโตของพชชนดหนงแสดงในรปกรำฟ (รปท 1.6)

23

รปท 1.6 กรำฟแสดงควำมสมพนธระหวำงควำมสงของล ำตนพชทมอำยระหวำง 1 – 9 สปดำห

จำกกรำฟสำมำรถแปลควำมหมำยขอมลได เชน พชสง 5 เซนตเมตรไดภำยใน 3 สปดำห หรอภำยใน 9 สปดำหพชสงไดถง 20 เซนตเมตร สรปไดวำควำมสงของพชเพมขนตำมอำย และยงท ำนำยไดวำพชนำจะสง 12 – 13 เซนตเมตรภำยใน 6 สปดำห

ค ำถำมทำยบท

1. นกศกษำมควำมเขำใจเกยวกบควำมหมำยวทยำศำสตรอยำงไร จงยกตวอยำงใหชดเจน

2. จงกลำวถงประโยชนทนกศกษำไดรบจำกวทยำศำสตร

3. กำรท ำนำยแบบวทยำศำสตรแตกตำงจำกกำรท ำนำยแบบหมอดอยำงไร

4. จงเขยนมโนมตเกยวกบ “สงมชวต”

5. เมอท ำกำรตมน ำเปนเวลำ 7 นำทแลววดอณหภมทกๆ นำท ไดผลดงตำรำง จงเขยนกรำฟแสดง

ควำมสมพนธระหวำงเวลำ (แกนนอน) กบอณหภม (แกนตง) จำกกรำฟจงท ำนำยวำเมอตมน ำ

ไปเปนเวลำ 8, 10 และ 12 นำท อณหภมของน ำจะเปนเทำใด

เวลำ (นำท) 1 2 3 4 5 6 7 อณหภม (องศำเซลเซยส) 40 48 56 64 72 80 88

24

6. ในหมบำนชนบทหำงไกล เมอมไฟฟำและถนนคอนกรตเขำหมบำน จะมผลกระทบในดำนใดบำง จงอธบำย

7. ในรปทก ำหนดให มรปสเหลยมรวมทงสน กรป

8. จงระบตวแปร ก ำหนดนยำมเชงปฏบตกำร และออกแบบกำรทดลอง เพอทดสอบสมมตฐำนทวำ “ระยะทปลอยลกบอลถงพนดนยงสง ลกบอลจะยงกระดอนสงขน”

9. จงเขยนรปฉำยของรปสำมมตตอไปน

9.1

9.2

9.3

10. เมอตงกระจกเงำไวดำนขวำมอของวตถหรอสงของทก ำหนด จงเขยนภำพในกระจกเงำ

10.1

10.2

10.3

10.4

25

บทท 2 วทยำศำสตรกบสงจ ำเปนตอกำรด ำรงชพ

วรรตน ขยนการ, จนดา ศรตา, คณนา อาจสงเนน

กฤษฎพงศ ภาษตวไลธรรม, ปยดา ยศสนทร และ วลพรรณ รกตกล

วทยำศำสตรและเทคโนโลยมควำมเกยวของกบชวตประจ ำวนของมนษยตลอดเวลำ โดยเฉพำะอยำงยงควำมรพนฐำนของเทคโนโลยในกำรสรำงและพฒนำปจจยพนฐำนสประกำร ในกำรด ำรงชวตอนไดแก อำหำร เครองนมหม ทอยอำศยและยำรกษำโรค ในขณะเดยวกนควำมรทำงวทยำศำสตรกเปนเครองมอทชวยใหเรำรเทำทนกำรเปลยนแปลงทเกดขนอยำงรวดเรวของวทยำกำรทเกยวของกบปจจยพนฐำนเหลำนเชนกน

2.1 วทยำศำสตรกบอำหำร

สงมชวตทกฃนดด ำรงชวตอยไดดวยพลงงำนจำกอำหำร พชสรำงอำหำรไดเองโดยกระบวน กำรสงเครำะหแสง สวนคนและสตวสรำงอำหำรเองไมไดแตไดรบสำรอำหำรตำงๆ จำกกำรกนพช และสตว กำรกนอำหำรทมสำรอำหำรครบถวน ไดสดสวน เหมำะกบเพศ วย และสภำพรำงกำย ทส ำคญคอกนอำหำรทสะอำด ปลอดภย ปรำศจำกสำรตกคำงอนตรำย และกำรปนเปอนของจลนทรย จะท ำใหระบบตำงๆ ของรำงกำยท ำงำนไดอยำงปกตสงผลใหสขภำพแขงแรง

2.1.1 สำรอำหำร (Nutrients)

สำรอำหำร คอ สำรเคมทเปนสวนประกอบของอำหำร แบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก (1) สำรอำหำรทไมใหพลงงำน ประกอบดวย

(1.1) น ำ น ำเปนสำรประกอบทมอยในอำหำรธรรมชำต โดยทวไปผกและผลไมมน ำเปน

องคประกอบมำกกวำรอยละ 90 โดยน ำหนก เนอสตวมน ำประมำณรอยละ 60 ซงรวมในรำงกำยมนษย หำกรำงกำยของมนษยและสตวไมไดรบน ำเกน 3 วน อำจจะท ำใหเสยชวตได

(1.2) แรธำต แรธำต (Mineral) เปนสำรอนนทรยทพบในอำหำร แตมปรมำณนอยกวำสำรอำหำร

ชนดอนๆ มำก แรธำตเปนสำรทรำงกำยจ ำเปนตองไดรบเนองจำกเปนองคประกอบส ำคญของ สำรทเสรมสรำงกำรท ำงำนของกระบวนกำรเมทำบอลซมของรำงกำย หำกแบงแรธำตตำมปรมำณ

26

ทรำงกำยตองกำรจะสำมำรถแบงออกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ แรธำตทรำงกำยตองกำรในปรมำณมำก (Macro minerals) เชน แคลเซยม โซเดยม ฟอสฟอรส คลอรน โพแทสเซยม แมกนเซยม และก ำมะถน และแรธำตทรำงกำยตองกำรในปรมำณนอย (Micro minerals) เชน เหลก ไอโอดน แมงกำนส ทองแดง สงกะส โคบอลต และฟลออรน

อำหำรแตละชนดมปรมำณแรธำตแตกตำงกนตำมสภำพแวดลอมทำงธรรมชำต เชน สภำพดน น ำ กำรบ ำรงดวยกำรใชปย ยำฆำแมลง แหลงแรธำตทมมำกและส ำคญทสด คอ น ำ เนองจำกน ำมคณสมบตละลำยแรธำตตำงๆ ไดดตำมสภำพและแหลงทเกด เชน น ำจำกทะเลจะมไอโอดน โซเดยม และคลอไรด น ำจำกบำงทองถนมฟลออรนมำก เปนตน

หำกรำงกำยไดรบแรธำตไมเพยงพอจะมผลท ำใหรำงกำยเกดอำกำรผดปกต เชน กำรขำดแคลเซยมจะท ำใหกำรเจรญเตบโตของเดกชำลง ฟนไมแขงแรง มโรคเกยวกบกระดกและไขขอผดปกต ถำขำดเหลกจะท ำใหเปนโรคโลหตจำง ขำดฟลออรนจะฟนผและกระดกไมแขงแรง ถำขำดไอโอดนจะเปนโรคคอพอก เปนตน ขณะเดยวกนหำกไดรบแรธำตมำกเกนควำมตองกำรของรำงกำยจะเกดผลเสยและเปนพษตอรำงกำยได เชน ถำไดรบเหลกมำกเกนไปจะเกดควำมผดปกต ของเลอด ซงในปจบนพบวำผทบรโภคเกลอในปรมำณสงเปนระยะเวลำนำนจะมโอกำสเกดโรค ควำมดนโลหตสงไดมำกขน

(1.3) วตำมน วตำมน (Vitamin) เปนสำรประกอบอนทรยทจ ำเปนตอกำรเจรญเตบโตและ

กำรด ำรงชวตของมนษยและสตวซงไมสำมำรถสงเครำะหสำรเหลำนได แมรำงกำยตองกำรในปรมำณนอยแตกขำดไมไดเพรำะจะใหกำรท ำงำนของรำงกำยผดปกต ท ำใหเกดโรคหรออำกำรขำดวตำมน

วตำมน แบงออกเปน 2 กลม คอ วตำมนทละลำยในน ำ ไดแก วตำมนบตำงๆ และวตำมนซ วตำมนทละลำยน ำเปนสำรประกอบทรำงกำยตองกำรจ ำนวนไมมำกนกและขบออกงำยทำงปสสำวะจงตองรบประทำนอำหำรทมวตำมนพวกนใหเพยงพอในแตละวน วตำมนอกกลมคอวตำมนทละลำยไขมน ไดแก วตำมนเอ วตำมนด วตำมนอ วตำมนเค วตำมนกลมนถกดดซมไปพรอมไขมนจงสะสมอยในรำงกำยในปรมำณมำกพอสมควร แตถำมำกเกนไปจะเปนพษได และวธหงตมโดยทวไปไมท ำลำยวตำมนกลมน

(2) สำรอำหำรทใหพลงงำน ประกอบดวย (2.1) คำรโบโอเดรต

คำรโบไฮเดรต (Carbohydrate) เปนสำรอำหำรทพบในอำหำรเกอบทกชนด โดยเฉพำะพชทมคำรโบไฮเดรตเปนองคประกอบหลก เชน ขำว เมลดถว พชหว ผกและผลไมตำงๆ สวนอำหำรทไดจำกสตวทมองคประกอบเปนพวกคำรโบไฮเดรต ไดแก น ำนม เลอดและเนอเยอตำงๆ

27

(2.2) โปรตน

โปรตน คอ โครงสรำงพนฐำนส ำคญทสรำงเซลลแตละเซลลขนมำ รำงกำยเรำจะม กำรผลดเซลลเกำและสรำงเซลลใหมขนมำทดแทนเพอซอมแซมตวเองอยตลอดเวลำ โปรตนจงเปนสำรอำหำรทจ ำเปนอยำงมำกส ำหรบเซลลในรำงกำย หำกรำงกำยขำดโปรตนจะกอใหเกดผลเสยมำกมำยอยำงเหนไดชดเจน โครงสรำงของโปรตนมประกอบขนจำกโครงสรำงเลกๆ ทเรยกวำ กรดอะมโน (Amino acids) ซงมอยดวยกน 22 ชนด แบงเปน 2 ประเภท ไดแก กรดอะมโนจ ำเปน (Essential amino acids) 9 ชนด เปนกรดอะมโนทรำงกำยไมสำมำรถผลตเองได จ ำเปนตองไดจำกกำรรบประทำนอำหำรเทำนน และกรดอะมโนไมจ ำเปน (Non – essential amino acids) 13 ชนด เปนกรดอะมโนทรำงกำยสำมรถสรำงเองได

(2.3) ไขมน ไขมน เปนสำรประกอบทไมละลำยน ำแตละลำยในตวท ำละลำยอนทรย พบในอำหำร

แทบทกชนด ไขมนใหพลงงำนมำกกวำโปรตนและคำรโบไฮเดรตประมำณ 2.25 เทำ ในปรมำณน ำหนกแหงทเทำกน ไขมนชวยใหรสกอม ท ำใหอำหำรมกลนรสและมเนอสมผสทด เชน หมปงทมไขมนแทรกในชนเนอจะมกลนหอม เนอนม ไมแขงกระดำง ไขมนประกอบขนจำกโครงสรำงเลกๆ ทเรยกวำ กรดไขมน (Fatty acids) กรดไขมนมควำมจ ำเปนส ำหรบรำงกำย ชวยปองกนโรคผวหนง เชน กำรเปนแผลตกสะเกดในทำรก ชวยในกำรเจรญเตบโตของเนอเยอ ชวยใหบำดแผลหำย เปนปกตเรวขน

2.1.2 ประโยชนของอำหำรและผลตภณฑอำหำร

อำหำรทไดจำกทงพชและสตวลวนมประโยชนตอรำงกำย คอ ชวยใหรำงกำยเจรญเตบโต แขงแรง สำรอำหำรทไดรบจำกพชและสตวอำจจะมควำมแตกตำงกนออกไป กำรบรโภคอำหำรจำกสตวอยำงเดยวหรอจำกพชอยำงเดยวอำจจะท ำใหรำงกำยไดรบสำรอำหำรไมครบถวนหรอไมเพยงพอ

2.1.2.1 ประโยชนและควำมส ำคญของอำหำรประเภทพช

พชผกมสำรอำหำรทใหประโยชนทงทำงดำนโภชนำกำรและทำงดำนสขภำพ กลำวคอ (1) ประโยชนทำงดำนโภชนำกำร อำหำรประเภทพชโดยเฉพำะพชผกใหคณคำทำงอำหำร

ตำงๆ ทจ ำเปนตอรำงกำยทอำหำรชนดอนๆ ไมม หรออำจมแตไมเพยงพอ พชผกใหคณคำทำงโภชนำกำรสง เปนแหลงส ำคญของพลงงำน ใหธำตอำหำรทจ ำเปนตอรำงกำยของมนษย ไดแก เยอใย วตำมน คำรโบไฮเดรต ไขมน โปรตน แรธำตและกรดอะมโนตำงๆ เนองจำกพชผกแตละชนดม

28

คณคำทำงโภชนำกำรแตกตำงกน ผรบประทำนมงสวรตหรอรบประทำนอำหำรเจจงควรรบประทำนพชผกและธญพชหลำกหลำยเพอใหไดรบสำรอำหำรทจ ำเปนตอรำงกำยอยำงครบถวน

(2) ประโยชนทำงดำนสขภำพ อำหำรพวกพชผกมคณสมบตชวยในระบบยอยอำหำรของรำงกำย เยอใยของพชผกชวยใหระบบขบถำยเปนปกต ชวยลดควำมอวน กำรบรโภคผกนอกจำกจะไดคณคำทำงอำหำรแลวยงชวยใหรำงกำยแขงแรง สรำงภมคมกนใหแกรำงกำย อำหำรทถกปรงจำกผกพนบำนหรอผกพนเมอง นอกจำกจะมประโยชนทำงดำนโภชนำกำรแลว ยงมประโยชนทำงสมนไพรชวยในกำรรกษำโรคดวย

2.1.2.2 ประโยชนและควำมส ำคญของอำหำรประเภทสตว

สตวทถกน ำมำใชเปนอำหำรมอยหลำยชนด เชน สกร โค ไก เปด กง หอย ป ปลำ รวมทงแมลงบำงชนด สำรอำหำรส ำคญทไดจำกสตว ไดแก โปรตนและไขมน ในเนอสตวจะประกอบไปดวยสำรอำหำรพวกโปรตนชนดสมบรณ (Complete protein) โดยประกอบดวยกรดอะมโนทรำงกำยตองกำรครบทกชนด และยงมวตำมนทส ำคญ ไดแก วตำมนบ 12 ซงพบวำมมำกทสดในสกร

นอกจำกจะใชเนอสตวปรงเปนอำหำรโดยตรงแลว เรำยงใชผลตภณฑทไดจำกสตวเพอประโยชนในดำนอนๆ เชน กำรใชน ำมนเลยงผำรกษำบำดแผล กำรใชขผงในกำรปรงยำ เปนตน

กจกรรม 2.1 ใหนกศกษำแบงกลม กลมละ 6 คน ระดมควำมคดเรองพชและสตวทใชเปนอำหำรในชมชน แลวน ำเสนอหนำชนเรยนเพอแลกเปลยนเรยนรรวมกน

2.1.3 เทคโนโลยทำงกำรเกษตรกบระบบผลตอำหำร

ในป ค.ศ. 2014 ส ำนกงำนนโยบำยและแผนทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมของประเทศไทยระบวำ ภำยในป ค.ศ. 2050 ประชำกรโลกจะเพมขนถง 9,000 ลำนคน จำกประชำกรทมอยในปจจบน 7,000 ลำนคน ซงในจ ำนวนน ประชำกรโลกกวำรอยละ 70 อำศยอยในเขตเมอง กำรเตบโตของประชำกรโลกดงกลำวมแนวโนมใหเกดแรงกดดนตอทรพยำกรธรรมชำตทเปนแหลงอำหำรและพลงงำนทมอยในปจจบนอยำงมำก องคกำรอำหำรและกำรเกษตรแหงสหประชำชำต (Food and Agriculture Organization) หรอ เอฟเอโอ (FAO) ประเมนวำโลกมควำมจ ำเปนทจะตองผลตอำหำรใหเพมขนจำกในปจจบนถงรอยละ 60 จงจะเพยงพอตอควำมตองกำรอำหำรทเพมขนของ

29

ประชำกรโลก ซงถอวำเปนเรองททำทำยตอขอจ ำกดในปจจบนทพนททเหมำะสมตอกำรเกษตร ลดลง เทคโนโลยกำรเกษตรทมอยในปจจบนจะสำมำรถเพมผลผลตอำหำรจำกเดมไดอยำงไรเมอถง ป ค.ศ. 2050

จำกแนวโนมของกำรเกษตรของประเทศไทยในอนำคตอนใกล จะเหนไดวำประเทศไทยคงหนไมพนกำรเปนประเทศหนงทจะตองผลตอำหำรปอนประชำกรมนษยในโลก แตภำยใตขอจ ำกดตำงๆ ไมวำจะเปนพนทปลกทลดลงจำกพนทเมองทเพมขน สภำพแวดลอมทแปรปรวนทสงผลใหเกด ควำมไมแนนอนของผลผลต ดงนนกำรใชเทคโนโลยและกำรจดกำรกำรใชเทคโนโลยทำงกำรเกษตรใหเหมำะสมจะมสวนชวยเหลอเกษตรกรและจะมบทบำทตอภำคกำรเกษตรของประเทศไทยในอนำคตอยำงมำก

เทคโนโลยชวภำพ (Biotechnology) คอ เทคโนโลยซงน ำเอำควำมรทำงดำนวทยำศำสตรประยกตใชกบสงมชวต หรอชนสวนของสงมชวต หรอผลตผลของสงมชวต เพอเปนประโยชนตอมนษยไมวำจะเปนกำรผลตหรอกระบวนกำรของสนคำหรอบรกำร เพอใชประโยชนเฉพำะดำนตำมทเรำตองกำร โดยสำมำรถใชประโยชนทำงดำนตำงๆ เชน ดำนกำรเกษตร ดำนอำหำร ดำนสงแวดลอม และดำนทำงกำรแพทย เปนตน เทคโนโลยชวภำพทำงกำรเกษตร (Agricultural Biotechnology) ท ำใหผขยำยพนธสำมำรถสรำงพชและสตวพนธใหมๆ ไดรวดเรวกวำกรรมวธกำรขยำยพนธแบบเดม เปนเครองมอแบบใหมทใหโอกำสทำงกำรเกษตร และชวยก ำจดอปสรรคทมอย เทคโนโลยชวภำพทำงกำรเกษตร นำจะเปนประโยชนตอสขอนำมยของมนษย สงแวดลอม และกำรพฒนำทำงเศรษฐกจเทคโนโลยชวภำพมศกยภำพ ทจะชวยอนรกษสงแวดลอม โดยกำรลดควำมจ ำเปนใน กำรท ำลำยทอยทำงธรรมชำตของพช และสตว และกรรมวธทำงกำรเกษตรทสรำงควำมเสยหำย อำท กำรไถพรวน และ กำรใชสำรเคมและยำในกำรปลกพชเลยงสตว นอกจำกน เทคโนโลยชวภำพ ยงชวยใหนกพฒนำพนธพช และเกษตรกรไดรบผลก ำไรเพมขน เพรำะผลผลตใหมๆ จะท ำใหเกดตลำดใหมๆ ชวยลดตนทน ชวยเปดโอกำสพเศษทำงกำรเกษตรในกำรเพมปรมำณ เพมควำมปลอดภย นำเชอถอ เพมคณคำทำงโภชนำกำรของทรพยำกรอำหำรของโลก ชวยแกปญหำทำงสขภำพทเกดจำกกำรเกษตร (กำรทเกษตรกรตองสมผสกบสำรเคม) และปญหำทเกดกบสงแวดลอมเทคโนโลยชวภำพ เพอกำรขยำยพนธสตว

30

(1) เทคโนโลยชวภำพในดำนพช

เทคโนโลยชวภำพในดำนพชมประโยชนหลำยประกำร ดงน

(1.1) กำรคดเลอกพนธและผสมพนธเพอใหไดพชทมลกษณะตำมตองกำร เชน กำรผสมละอองเรณของทเรยนหมอนทองกบเกสรตวเมยของทเรยนพนธชะน จะไดทเรยนพนธผสมระหวำงตน แมพนธชะนและตนพอพนธหมอนทองทตดผลดกทกงลำง มลกษณะรปทรงผลสวย พเตมเกอบทกพ ผลใหญ และมน ำหนกผลมำกกวำผลทเกดจำกกำรผสมเกสรตำมธรรมชำต ดงรปท 2.1

รปท 2.1 ทเรยนลกผสมแมพนธชะนและพอพนธหมอนทอง (กรมวชำกำรเกษตร, ม.ป.ป.)

รปท 2.2 มะเขอเทศจเอมโอ (เทคโนโลยชวภำพ แหลงรวมควำมรทำงเทคโนโลยชวภำพ, ม.ป.ป.)

31

(1.2) กำรเพำะเลยงเนอเยอ คอกำรน ำเอำสวนใดสวนหนงของพชมำเลยงดวยอำหำรวทยำศำสตรในสภำพปลอดเชอจลนทรย และอยในภำวะควบคม อณหภม แสง ควำมชน สวนของพชเหลำนจะสำมำรถเจรญเตบโตเกดเปนตนใหมได กำรเพำะเลยงเนอเยอนยมใชกบพชทมปญหำในเรองของกำรขยำยพนธ หรอพชทมปญหำเรองโรค เชน ขง กลวยไม หรอพชเศรษฐกจ เชน กหลำบ ดำวเรอง ขำว แครอท คำรเนชน เยอรบรำ เปนตน

(1.3) พนธวศวกรรมหรอกำรตดแตงยน พนธวศวกรรมเปนกระบวนกำรเปลยนแปลง สำรพนธกรรมดวยกำรตดตอยน และเปลยนแปลงยนในเซลลเพอใหไดสงมชวตใหมทมสมบตตำมทตองกำร ซงสงมชวตดงกลำวมชอเรยกวำสงมชวตตดแตงพนธกรรม (Genetically Modified Organisms) หรอ จเอมโอ (GMOs) เชน มะเขอเทศตดแตงพนธกรรม (รปท 2.2) เนอมะเขอเทศมควำมแขงมำกขน จงลดควำมเสยหำยหรอบอบช ำขณะท ำกำรขนสง และมะเขอเทศเนำชำลงหลงกำรเกบเกยว

กจกรรม 2.2 เทคโนโลยชวภำพเพอกำรขยำยพนธพชทพบในชวตประจ ำวนมอะไรบำง มขอดและขอเสยอยำงไร จงอภปรำย

(2) เทคโนโลยชวภำพเพอกำรขยำยพนธสตว

เทคโนโลยชวภำพเพอกำรขยำยพนธสตวมควำมส ำคญตอกำรเพมประสทธภำพใน

กำรปรบปรงพนธ ไดแก (2.1) กำรผสมเทยม คอ กำรท ำใหเกดกำรปฏสนธในสตวโดยไมตองมกำรรวมเพศตำม

ธรรมชำต กำรผสมเทยมสำมำรถท ำไดทงในสตวทมกำรปฏสนธภำยใน เชน โค กระบอ สกร และสตวทมกำรปฏสนธภำยนอก เชน ปลำตะเพยนขำว ปลำสวำย ปลำนล ปลำยสก ปลำดก ปลำบก เปนตน

(2.2) กำรยำยฝำกตวออน คอ กำรน ำตวออนทเกดจำกกำรปฏสนธออกมำจำกมดลกของ แมพนธ แลวน ำไปฝำกไวในทองของตวเมยตวอนทเตรยมไวใหตงทองแทนแมพนธ ท ำใหสำมำรถ ใชประโยชนจำกแมพนธไดอยำงคมคำ เพรำะแมพนธมหนำทเพยงผลตตวออนโดยไมตองตงทอง

32

รปท 2.3 กำรโคลนนงแกะดอลล (Takanoex, 2008)

(2.3) กำรปฏสนธในหลอดแกว เปนกำรน ำเอำไขมำผสมกบอสจนอกรำงกำยสตว เชน ในหลอดทดลองหรอจำนส ำหรบเพำะเลยง เมอตวออนทไดรบกำรปฏสนธพฒนำจนถงระยะทเหมำะสมจงน ำไปฝำกในมดลกของแมทเตรยมไว เพอใหตงทองจนครบก ำหนดคลอด

(2.4) โคลนนง เปนกำรเพมจ ำนวนสตวทมพนธกรรมคลำยคลงกน มวธกำร เชน กำรตดแบงเซลลจำกตวออน ออกเปนสองสวนหรอสสวนเทำๆ กน แลวน ำไปฝำกในแมตวรบ (แมอมบญ) เพอใหไดลกสตวจ ำนวนสองหรอสตว ทมองคประกอบทำงพนธกรรมเหมอนกนเพรำะมำจำกไขใบเดยวกน และกำรยำยฝำกนวเคลยสของเซลลรำงกำย ดงรปท 2.3

(2.5) กำรเลอกเพศ เปนวธกำรก ำหนดเพศในปศสตว โดยแยกตวอสจทมโครโมโซม X ออกจำกตวอสจทมโครโมโซม Y ในน ำเชอ แลวน ำอสจไปผสมเทยมกบสตวเพศเมยเพอใหลกสตวตำมเพศทตองกำร

33

(2.6) เทคโนโลยชวภำพอนๆ ทน ำมำใชในกำรปรบปรงพนธสตว ไดแก กำรใชโมเลกลเครองหมำยเพอกำรคดเลอกซงจะชวยเพมประสทธภำพกำรปรบปรงพนธ และกำรถำยฝำกยนซง เปนกำรถำยยนทควบคมลกษณะอนพงประสงคจำกสตวในประชำกรหนงไปไวในหนวยพนธกรรมของสตวในอกประชำกรหนง ท ำใหสตวในประชำกรทสองมลกษณะตำมตองกำร เปนตน

กจกรรม 2.3 เทคโนโลยชวภำพน ำมำใชในกำรปรบปรงพนธสตว ไดอยำงไรบำง จงยกตวอยำงประกอบ

2.2 วทยำศำสตรกบเครองนงหม

เครองนงหมเปนสงทมนษยสวมใสเพอปกปองรำงกำยจำกสภำวะอำกำศ สภำพแวดล อม สวมใสเพอควำมปลอดภย ควำมสะดวกสบำย ควำมสภำพ และเพอสะทอนถงสงคม ศำสนำ วฒนธรรม รวมถงรสนยมเฉพำะตวบคคล พฒนำกำรของเครองนงหม เรมจำกกำรน ำใบไม เยอไม และหนงสตวมำหอหมรำงกำย จนกระทงในปจจบนมกำรน ำเอำเสนใยชนดตำงๆ มำท ำใหเปนเสนดำย และผนผำหรอสงทอ ตำมล ำดบ

2.2.1 กำรจ ำแนกเสนใย เสนใยทน ำมำท ำเครองนงหมแบงออกเปน 2 กลมใหญตำมทมำ ดงน

(1) เสนใยธรรมชำต (Natural fiber) เปนเสนใยทไดจำกวตถดบในธรรมชำต เชน - เสนใยเซลลโลสจำกเมลดฝำย เมลดนน ล ำตนลนน ล ำตนปำน ล ำตนปอ ใบสบปะรด

ใบปำนศรนำรำยณ - เสนใยโปรตนจำกขนสตว เชน ขนแกะ ขนอลปำกำ ขนกระตำย - เสนใยโปรตนจำกรงไหม - เสนใยแร เชน ใยหน (Asbestos) - เสนใยจำกยำงธรรมชำต (Natural rubber fiber)

(2) เสนใยประดษฐ (Man-made fiber) เปนเสนใยทสงเครำะหดวยกระบวนกำรตำงๆ เชน - เสนใยสงเครำะหจำกเซลลโลส เชน เรยอน (Rayon) อำซเตต (Acetate) ไตรอำซเตด

(Triacetate) - เสนใยสงเครำะหจำกโปรตน เชน แอสลอน (Aslon) - เสนใยสงเครำะหจำกสำรเคม เชน ไนลอน (Nylon) โพลเอสเตอร (Polyester) อนเดกซ

(Anidex) เปนตน

34

2.2.2 คณสมบตของผนผำหรอสงทอ

ชนดของเสนใยทใชในกำรผลตผนผำ หรอสงทอเปนปจจยส ำคญทก ำหนดลกษณะและคณสมบตผนผำหรอสงทอนนๆ ในชวตประจ ำวนเรำอำจคนเคยกบสงทอชนดตำงๆ ดงตวอยำง เชน

(1) ผำฝำย เปนผำทใชกนมำกทสดในบรรดำเสอผำเครองแตงกำยส ำเรจรป เหมำะกบประเทศทภมอำกำศรอนขน หรอ ใชสวมใสในฤดรอนเพรำะผำฝำยสำมำรถซบเหงอและระบำยออก ไดงำย ผำฝำยมเนอคอนขำงเหนยว ยดหยนนอย ยบงำย หดงำย แตดดซมน ำไดด ระบำยอำกำศและควำมรอนไดด ซกรดท ำควำมสะอำดงำยและทนควำมรอน

(2) ผำลนน คณสมบตของผำลนนสวนใหญจะคลำยคลงกบผำฝำย มขอแตกตำงกนเลกนอย คอ ผำลนนเหนยวทนกวำผำฝำย แตยดหดไดนอยกวำ เสนใยหกและยบงำย ดดซมน ำไดดกวำ สวมใสสบำยและใหควำมรสกเยนกวำ เนอมนกวำผำฝำย เนอผำลนนจะแขงเมอลงแปง ยงซกยงมนและดใหมเสมอ ผำลนนมหลำยชนดตงแตเนอละเอยดบำงจนถงเนอหยำบหนำ เหมำะทจะน ำมำใชเปน ผำปโตะ ผำเชดหนำ ผำเชดมอ ผำเชดปำก ผำเชดตว ผำกนเปอน ผำตดเสอหนำรอน ผำมำน ฯลฯ แตรำคำคอนขำงสง

(3) ผำไหม มเนอมนวำว สวยงำม และเหนยว ผำไหมยอมสตดงำย พมพลวดลำยไดสวยงำม นยมน ำมำตดเปนเสอผำหรอเครองใชทใหควำมงำมหรหรำและใชเปนครงครำว ไมนยมตดเปนเสอผำทตองใสอยประจ ำ เพรำะผำไหมมรำคำคอนขำงสง ซกรดยำก โดยเฉพำะผำไหมทฟอกไขมนแลวจะมน ำหนกจะเบำและคอนขำงยบงำย ผำไหมจะเกำเรวถำซกรดบอย ไมทนตอสำรซกฟอกทมสวนผสมของดำงเขมขนและไมทนตอแสงแดด ผำไหมทนตอเชอรำและแบคทเรยไดคอนขำงด แตไมมควำมตำนทำนตอพวกมอดและแมลงตำงๆ

(4) ผำทอจำกขนสตว โดยทวไปผำทอจำกขนสตวจะใหควำมรสกออนนมและอบอนในขณะทสวมใส แตมขอเสยคอมกไมทนทำนตอกำรซกลำงดวยสำรซกฟอกทวไป เนองจำกเสนใยเสอมคณภำพงำย

(5) ผำเรยอนหรอเรยกวำผำไหมเทยม มลกษณะมนและออนนมคลำยไหม สวมใสสบำยเพรำะดดควำมชนและระบำยควำมรอนไดด ไมทนตอแสงแดดและเชอรำ แตทนตอมอดและแมลง มควำมเหนยวปำนกลำง ยบงำย ปจจบนนยมผลตเพอน ำไปผสมกบเสนใยชนดอนๆ เชน โพลเอสเตอร อะครลคและไนลอน เปนตน

35

(6) ผำอำซเตด เปนผำทมควำมสวยงำม มลกษณะเปนมนคลำยไหม สำมำรถผลตไดทงผำหนำและบำง นมนวลและคอนขำงแขง ท ำควำมสะอำดไดทงวธซกน ำและซกแหง แตไมควรบดแรงๆ เพรำะอำจจะท ำใหเสนใยเปอย ขำดเรวกวำก ำหนด และจะใหเกดรอยยบทหำยยำก ดดควำมชน ไดนอย เกดไฟฟำสถตได มควำมเหนยวคอนขำงต ำ ทนตอมอดและแมลง และเชอรำ เสนใยอำซเตดนยมน ำไปผสมกบเสนใยชนดอนๆ เชน ไนลอน โพลเอสเตอร ผำอำซเตดใชตดเสอผำสตรและบรษ ใชในงำนประดษฐ เชน เครองใชในบำน เปนตน

(7) ผำไนลอน มคณสมบตทดส ำหรบใชท ำเสอผำเครองใชหลำยชนด ทนทำนไมขำดงำย มกใชผสมกบเสนใยชนดอนๆ เพอใหเกดคณสมบตทดมำกยงขน ทงในดำนคงขนำดและรปรำง ทนตอ กำรขดส และซกลำง ไนลอนมคณสมบตดดควำมชนไดด ถำใชตดเสอผำควรเลอกเนอผำททอถก เนอหลวมไมแนนมำกนก เพอใหมกำรระบำยอำกำศเเละควำมชนจำกรำงกำยไดสะดวก เมอสวมใสแลวจะไดไมรสกอบและรอนมำกนก

(8) ผำโพลเอสเตอร ถอวำไดรบควำมนยมมำกทสดในกลมเสนใยสงเครำะหอนๆ คณสมบตทดของโพลเอสเตอรคอไมยบงำย สวมใสสบำย ดแลรกษำงำย ทนตอมอดและแมลง และเชอรำ ปจจบนนยมผสมเสนใยโพลเอสเตอรกบเสนใยชนดอน เชน เรยอน ไหม ฝำย ลนน ขนสตว เพอใหผำทไดมคณสมบตดขนทงในดำนควำมสวยงำม ควำมคงทนและควำมเหมำะสมตอประโยชนในกำรใชสอย สำมำรถผลตไดทงผำเนอบำงเบำจนถงผำเนอหนำๆ ท ำควำมสะอำดไดทงวธซกน ำและซกแหง ใชกบผงซกฟอก สบ สำรฟอกขำวทกชนด

(9) สแปนเดกซ เปนเสนใยยำงสงเครำะหทมควำมยดหยนสง เสนใยในกลมนทนตอเหงอไคลและไขมนจำกรำงกำยไดดกวำยำงธรรมชำต ทนตอสำรเคมไดด ยกเวนดำงเขมขนจะท ำให ควำมเหนยวและกำรยดหยนตวลดลง ไมทนตอสำรฟอกขำวจ ำพวกคลอรน ใยสแปนเดกซสำมำรถยอมสได นยมใชท ำเปนสวนหนงของชดชนในสตร ชดอำบน ำ ขอบถงเทำ ผลตภณฑทำงกำรแพทยทตองกำรใหมกำรยดกระชบ เชน ผำพนขอเทำและหวเขำ ผำพนกลำมเนอ เปนตน

(10) อนเดกซ เปนยำงสงเครำะหชนดใหมทมคณภำพดกวำยำงธรรมชำตและสแปนเดกซ ยดหดกลบเขำรปเดมไดดเยยม ยอมสและพมพลำยหลำยวธ ตกแตงใหทนยบอยำงถำวรและทน สงสกปรกไดด เสนใยยำงเดยวหมดวยเสนใยชนดอนใชท ำอลำสตกไดด ท ำควำมสะอำดไดทงซกน ำและซกแหง ฟอกขำวกบสำรคลอรนได ทนทำนตอกำรซกและกำรเปอนส งสกปรกและไขมนไดด สำมำรถน ำไปผสมกบเสนใยธรรมชำต และเสนใยยำงสงเครำะหชนดอนๆ ได

36

กจกรรม 2.4 ใหนกษำพจำรณำเลอกเสนใยมำเปนสวนผสมของเสนดำย 2 แบบ เพอใหไดผำทเหมำะสมกบกำรสวมใสในสภำพอำกำศตอไปน คอ แบบท 1 สภำพอำกำศรอนขน และแบบท 2 สภำพอำกำศหนำวเยน โดยก ำหนดใหผำทงสองแบบนตองสวมใสสบำย รำคำไมแพง ดแลรกษำงำย

2.2.3 นวตกรรมสงทอยคใหม

จำกกำรตอยอดและพฒนำควำมรดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยเกยวกบเสนใยและสงทออยำงตอเนอง ปจจบนจงไดมกำรคดคนและประดษฐสงทอทมลกษณะและคณสมบตพเศษตอบสนองตอวตถประสงคตำงๆ ของผบรโภคเพมขน เชน คณสมบตกำรทนควำมรอนสง ปองกนไฟไหม คณสมบตในกำรไลยง กำรปองกนกลนอบชน เปนตน และดวยปญหำกำรเปลยนแปลงสภำพอำกำศโลก ท ำใหอตสำหกรรมสงทอมควำมตนตว น ำมำซงกำรปรบปรงกระบวนกำรผลตและสรำงนวตกรรม สงทอทเปนมตรกบสงแวดลอมมำกขน

2.2.3.1 นวตกรรมสงทอสเขยว (Eco-innovative textiles) คอ กำรพฒนำผลตภณฑ และกระบวนกำรผลตในอตสำหกรรมสงทอใหเปนมตรตอสงแวดลอม โดยลดผลกระทบตอสงแวดลอมดวยควำมรทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลย รวมทงมงพฒนำอตสำหกรรมสงทอส กำรพฒนำทยงยน กำรพฒนำนวตกรรมสงทอสเขยวมกำรด ำเนนกำรอยำงตอเนอง โดยยดหลกกำรส ำคญหลำยประกำร (อำนนท เศรษฐเกรยงไกร, ม.ป.ป.) เชน

(1) กำรน ำวสดทใชแลวมำใชใหม หลกกำรนเปนทสนใจจำกผบรโภคมำกขน ในกำรวจยตลำดพบวำผบรโภคสวนมำกเหนชอบทจะซอสนคำทมวสดทใชแลว เชน กำรน ำขวดพลำสตกทใชแลวมำหลอมและถกทอใหกลำยเปนผนผำทสำมำรถน ำไปตดเยบเปนเสอผำได รปท 2.4 เปนตวอยำง เสอฟตบอลทท ำจำกขวดพลำสตก โดยเสอ 1 ตวใชขวดพลำสตก 8 ขวด

(2) กำรออกแบบผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอม เปนกำรออกแบบสงทอทพจำรณำถงผลกระทบของสนคำตอสงแวดลอมตงแตเรมผลตจนถงหลงกำรใชงำน เชน เสนใยพอลแลคตกแอซด (Polylactic acid; PLA) ซงเปนเสนใยประดษฐทใชวตถดบจำกขำวโพด จงสำมำรถยอยสลำยไดตำมธรรมชำต เปนตน

(3) กำรใชวตถดบทสำมำรถผลตใหมได เปนกำรใชวตถดบธรรมชำตทผลตไดอยำงตอเนอง มำทดแทนวตถดบสงเครำะหและสำรเคม นบเปนกำรพฒนำทยงยนเนองจำกสำมำรถผลตไดตอเนองในอตรำทเรวกวำกำรใชงำน เชน เสนใยปำน ปอ กญชง เปนตน

37

รปท 2.4 เสอกฬำทผลตจำกขวดพลำสตกใชแลว (กรงเทพธรกจออนไลน, 2553)

(4) กำรจดกำรกบของเสย โดยมงเนนจดกำรของเสยจำกกำรผลตใหเปลยนเปนสนคำอน

และมกำรบ ำบดของเสยกอนปลอยออกสสงแวดลอม เชน บรษท Lenzing จ ำกด ประเทศออสเตรย ทผลตเสนใยเซลลโลสประดษฐ สำมำรถน ำสำรขำงเคยงจำกกำรผลต เชน ไซลทอล (Xylitol) ออกมำท ำเปนสำรใหควำมหวำน และยงมกำรบ ำบดของเสยไดอยำงดเยยม จนท ำใหไดรบตรำสญลกษณแสดงกำรเปนผลตภณฑทเปนมตรตอสงแวดลอมตดบนฉลำกสนคำ เปนตน

(5) กำรใชเทคโนโลยใหมในกำรผลต เทคโนโลยเหลำนสำมำรถท ำใหกำรผลตใชพลงงำนนอยลง และลดของเสย เชน เทคโนโลยพลำสมำทสำมำรถตกแตงสงทอโดยไมใชน ำและสำรเคม กำรใชกำวไหมในกำรตกแตงฝำยโดยทดแทนสำรเคม เปนตน

2.2.3.2 นวตกรรมสงทอนำโน (Nano textile) เปนกำรประยกตใชนำโนเทคโนโลยกบสงทอ ซงมอย 2 ลกษณะ ไดแก

(1) กำรผลตเปนเสนใยนำโน (Nanofiber) เปนกำรผลตเสนใยทมขนำดเสนผำนศนยกลำง อยในชวง 1 – 100 นำโนเมตร สงทอจำกเสนใยนำโนจะบำงมำก มสมผสนม สำมำรถดดซบน ำและควำมชนไดดขน ท ำใหรสกเบำสบำยเมอสวมใส

(2) กำรตกแตงผำใหดวยอนภำคนำโน (Nano particles) เพอใหมคณสมบตตำงๆ เชน เสอนำโนกนรงสยวทงรงสยวเอและยวบ โดยใชอนภำคนำโนซงคออกไซคหรออนภำคนำโน ไทเทเนยมไดออกไซตตกแตงผำ เปนตน

38

2.3 วทยำศำสตรกบยำรกษำโรค เครองส ำอำง และเวชส ำอำง

ดวยควำมรทำงวทยำศำสตรกำรแพทยทกำวหนำและมกำรพฒนำอยอยำงตอเนองท ำใหเรำ

ไดคนพบวำรำงกำยท ำงำนอยำงไร เมอเกดควำมผดปกตขนกบรำงกำย นอกจำกจะคนหำลกษณะ

และรปแบบของควำมผดปกตเพอท ำกำรรกษำแกไขแลว ยงมควำมพยำยำมทจะหำสำเหตทท ำใหเกด

ควำมผดปกตนน เพอประโยชนในกำรปองกนกำรเกดควำมผดปกตซ ำใหมหรอเพอลดอบตกำรณ

กำรเกดควำมผดปกตนนในอนำคต อยำงไรกตำม ยงคงมควำมผดปกตตอรำงกำยอกหลำยประกำรท

มควำมยงยำกและซบซอนจนควำมรทำงวทยำศำสตรในปจจบนยงไมสำมำรถอธบำยได และยงคง

ท ำกำรศกษำคนควำจนกวำจะไดค ำตอบ

ยำ (Pharmaceuticals) เปนวตถทใชส ำหรบกำรวนจฉย บ ำบด บรรเทำ หรอปองกนโรค

หรอเรยกไดวำยำเปนวตถทใชเพอใหเกดผลแกสขภำพ ยำจงเปนสวนส ำคญอยำงหนงในวทยำศำสตร

กำรแพทย ในขณะทเครองส ำอำง (Cosmetics) ทเปนวตถทใชเพอควำมสะอำดและควำมสวยงำม

เปนหลก ปจจบนมผลตภณฑอกประเภทหนงทอยระหวำงยำและเครองส ำอำง เปนกำรรวมสมบต

ของยำและเครองส ำอำงไวดวยกน กลำวคอ เปนเครองส ำอำงทออกฤทธหรอท ำใหมกำรเปลยนแปลง

โครงสรำงของเซลลผวหนง มผลตอกำรท ำงำนของผวหนง ชวยในกำรแกไขขอบกพรองใหดขน แตไม

จดเปนยำ ผลตภณฑดงกลำวเรยกวำ “เวชส ำอำง (Cosmeceuticals)”

2.3.1 ยำรกษำโรค

พระรำชบญญตยำ ป พ.ศ. 2510 ก ำหนดควำมหมำยของยำ ดงน (1) วตถทรบรองไวในต ำรำยำทรฐมนตรประกำศ (2) วตถทมงหมำยส ำหรบใชในกำรวนจฉย บ ำบด บรรเทำ รกษำ หรอปองกนโรค หรอ

ควำมเจบปวยของมนษยหรอสตว (3) วตถทเปนเภสชเคมภณฑ หรอเภสชเคมภณฑกงส ำเรจ หรอ (4) วตถทมงหมำยส ำหรบใหเกดผลแกสขภำพโครงสรำงหรอกำรกระท ำหนำทใดๆ ของ

รำงกำยของมนษยหรอสตว ทงนวตถตำมขอ (1) (2) หรอ (4) ไมหมำยควำมรวมถง

(ก) วตถทมงหมำยส ำหรบใชในกำรเกษตรหรอกำรอตสำหกรรมตำมทรฐมนตรประกำศ

39

(ข) วตถทมงหมำยส ำหรบใชเปนอำหำรส ำหรบมนษย เครองกฬำ เครองมอ เครองใช ในกำรสงเสรมสขภำพ เครองส ำอำง หรอเครองมอและสวนประกอบของเครองมอทใชในกำรประกอบโรคศลปะหรอวชำชพเวชกรรม

(ค) วตถทมงหมำยส ำหรบใชในหองวทยำศำสตรส ำหรบกำรวจยกำรวเครำะหหรอ กำรชนสตรโรคซงมไดกระท ำโดยตรงตอรำงกำยของมนษย

2.3.1.1 กำรจ ำแนกประเภทของยำ

กำรจ ำแนกประเภทของยำใชเกณฑพจำณำทหลำกหลำย เชน จ ำแนกตำมรปแบบของยำ แผนกำรรกษำทำงกำรแพทย ทมำของสำรส ำคญในยำ กำรออกฤทธตอระบบตำงๆ ในรำงกำย หรอกลมอำกำรทใชรกษำ เปนตน เกณฑกำรจ ำแนกยำทมควำมเกยวของกบกำรด ำรงชวตประจ ำวนมำกทสดคอกำรพจำรณำจำกควำมเขมงวดของกำรจ ำหนำยยำ ซงจะแบงยำออกเปน 5 ประเภท ดงน

(1) ยำสำมญประจ ำบำน คอ ยำทกระทรวงสำธำรณสขคดเลอกไวใหประชำชนสำมำรถเลอกใชและซอไดเองโดยไมตองผำนกำรควบคมดแลจำกเจำหนำทสำธำรณสข ยำสำมญประจ ำบำนจะตองระบค ำวำ “ยำสำมญประจ ำบำน” ไวบนฉลำกใหชดเจนดวย เชน ยำเมดพำรำเซตำมอล 500 มลลกรม ขนำดบรรจ 10 เมด ยำแกไอน ำด ำ ขนำดบรรจ 60 ซซ เปนตน

(2) ยำอนตรำย เปนยำแผนปจจบนทมอนตรำยสงกวำยำสำมญประจ ำบำน กำรใชยำนจงตองผำนกำรดแลจำกเจำหนำทสำธำรณสข เชน แพทย หรอเภสชกร ยำในกลมนจะมค ำวำ “ยำอนตรำย” ระบไวบนฉลำกขำงภำชนะบรรจ และจ ำหนำยไดเฉพำะในรำนขำยยำแผนปจจบนทมเภสชกรแผนปจจบนท ำหนำทควบคมดแล หรอจ ำหนำยไดในโรงพยำบำล สถำนอนำมยหรอคลนคทมแพทยแผนปจจบนประจ ำกำรอย เชน ยำลดควำมดนโลหต ยำขบปสสำวะ ยำตำนจลชพตำงๆ เปนตน

(3) ยำควบคมพเศษ คอ ยำแผนปจจบนทกอใหเกดอนตรำยไดงำย แมจะใชอยำงถกตอง ยำนจงตองผำนกำรควบคมดแลในกำรใชจำกแพทยแผนปจจบนโดยใกลชด แพทยแผนปจจบนเทำนน ทมอ ำนำจสงจำยยำควบคมพเศษ เชน ยำเพรดนโซโลน ยำเดกชำเมทำโซน เปนตน

(4) วตถออกฤทธตอจตประสำทและยำเสพตด คอ ยำแผนปจจบนทกอใหเกดกำรเสพตดไดงำย และมผลเปลยนแปลงสภำพทำงจตประสำทของผใช และมกจะมผลกระทบโดยตรงตอสงคมรอบขำง เชนเดยวกบยำควบคมพเศษทแพทยแผนปจจบนเทำนนทมอ ำนำจสงจำยยำในกลมน เชน ยำนอนหลบชนดตำงๆ มอรฟนระงบปวด เปนตน

(5) ยำบรรจเสรจทมใชยำอนตรำย คอ ยำแผนปจจบนทกระทรวงสำธำรณสขมไดจดใหเปนยำสำมญประจ ำบำน ยำควบคมพเศษ วตถออกฤทธตอจตประสำทหรอยำเสพตด เนองจำกเหนวำเปนยำทคอนขำงมควำมปลอดภย แตขณะเดยวกนกยงมควำมไมเหมำะสมบำงประกำรทจะจดเขำเปนยำสำมญประจ ำบำน เชน ยำแกไขหวดสตรผสม และยำใชภำยนอกบำงชนด เปนตน

40

2.3.1.2 กำรคดคนพฒนำยำส ำหรบมนษย

ในกำรพฒนำยำใหมเพยงหนงชนดส ำหรบมนษยอำจตองลงทนดวยคำใชจำยมหำศำล มผรวมโครงกำรวจยมำกมำย และใชเวลำกำรคดคนพฒนำทยำวนำน มหลำยกรณทพบวำไมประสบควำมส ำเรจในกำรน ำไปใชใหเกดประสทธผลหรอมควำมปลอดภยไมเพยงพอ กำรคดคนพฒนำยำแตละชนดมล ำดบขนตอนโดยสรปดงน

(1) กำรคนหำสำรทมฤทธในกำรรกษำโรค ซงอำจมำจำกธรรมชำต หรอสงเครำะหขนมำดวย วธทำงเคม หรอออกแบบโมเลกลดวยแบบจ ำลองทำงคอมพวเตอร

(2) กำรทดสอบในสตวทดลองเพอตรวจสอบควำมปลอดภยและประสทธผล (3) กระบวนกำรวจยในมนษย ม 3 ระยะ ระยะแรกจะทดสอบในอำสำสมครสขภำพด ระยะ

ทสองในผปวยอำสำสมครจ ำนวนหนง และระยะทสำมทดสอบในผปวยอำสำสมครจ ำนวนมำก เพอใหไดขอมลวำยำมประสทธภำพจรง

(4) กำรอนมตและไดรบกำรรบรองใหขนทะเบยนต ำรบยำจำกองคกำรอำหำรและยำ (Food and drug administration)

(5) เมอยำถกวำงขำยในตลำด ผผลตยำจะเกบขอมลกำรเฝำระวงและตดตำมควำมปลอดภย เพอใหไดควำมรทลกซงยงขนเกยวกบควำมปลอดภยและประสทธภำพของยำ

(6) กำรใหควำมรหรอขอมลยำใหมใหแกผทเกยวของกบกำรใชยำใหมนทกฝำย ทงในรปแบบกำรจดสมมนำวชำกำร หรอผำนผแทนเวชภณฑ เปนตน

2.3.2 เครองส ำอำง

พระรำชบญญตเครองส ำอำง พ.ศ. 2535 ระบวำเครองส ำอำง หมำยถง (1) วตถทมงหมำยส ำหรบใชทำ ถ นวด โรย พน หยอด ใส อบ หรอกระท ำดวยวธอนใดตอ

สวนหนงสวนใดของรำงกำยเพอควำมสะอำด ควำมสวยงำม หรอสงเสรมใหเกดควำมสวยและรวมตลอดทงเครองประทนผวตำงๆ ดวย แตไมรวมถงเครองประดบและเคร องแตตวซงเปนอปกรณภำยนอกรำงกำย

(2) วตถทมงหมำยส ำหรบใชเปนสวนผสมในกำรผลตเครองส ำอำงโดยเฉพำะหรอ (3) วตถอนทก ำหนดโดยกฏกระทรวงใหเปนเครองส ำอำง

41

2.3.2.1 กำรจ ำแนกประเภทของเครองส ำอำง

เครองส ำอำงจ ำแนกได 5 ประเภทตำมวตถประสงคของกำรใช ไดแก (1) เครองส ำอำงส ำหรบบ ำรงรกษำผวหนงและแกขอบกพรองของผวหนง เชน เครองส ำอำง

ชะลอควำมแก ผลตภณฑขจดสว ผลตภณฑขจดสผว ขจดฝำและท ำใหผวขำว ผลตภณฑระงบเหงอและขจดกลนตว และครมหลอลนหรอประอรผว

(2) เครองส ำอำงส ำหรบเสนผม เชน ผลตภณฑแชมพ นวดเสนผม และปรบสภำพผม ผลตภณฑตกแตงทรงผม ดดผม ยอมสผม เครองส ำอำงก ำจดขน เครองส ำอำงส ำหรบโกนหนวด

(3) เครองส ำอำงส ำหรบปกปองผวหนง เชน ผลตภณฑปองกนแสงแดด ครมทำผว ครมทำปองกนแมลงกดตอย

(4) เครองส ำอำงส ำหรบท ำควำมสะอำด เชน ผลตภณฑท ใชในหองน ำ และท ำควำมสะอำดรำงกำย ยำสฟน และน ำยำบวนปำก ผลตภณฑท ำควำมสะอำดใบหนำ

(5) เครองส ำอำงใหสส ำหรบเสรมแตงควำมงำมของผวหนง เชน เครองส ำอำงตกแตงตำ แกม ปำก เลบ

2.3.2.2 ขอเทจจรงบำงประกำรเกยวกบเครองส ำอำง

ในปจจบนยงมควำมรควำมเขำใจทคลำดเคลอนอยมำกเกยวกบเครองส ำอำงในทองตลำด โดยเฉพำะอยำงยงกำรใชสำรเคมออกฤทธทผดวตถประสงคตำมหลกวชำกำร ดงตวอยำงเชน

(1) กลตำไธโอน โดยทวไปสำรกลตำไธโอนใชรกษำผปวยทมปญหำตบอกเสบ กำรใชตองอยภำยใตกำรควบคมของผเชยวชำญ และใชยำเปนชวงๆ ไมใชตดตอกน กรณของกำรน ำกลตำไธโอนไปฉดเพอใหผวขำวนน ถอวำเปนกำรประยกตใชขนมำเอง เนองจำกคณสมบตรองของกลตำไธโอน สำมำรถยบยงกำรสรำงเมดสผวหรอทเรยกวำเมลำนน (Melanin) เมอมกำรน ำสำรชนดนฉดเขำสรำงกำยจะท ำใหเมดสผวลดลง จำกเดมเมดสผวในผวหนงมประโยชนเหมอนแผนกรองแสง ท ำหนำทจบอนมลอสระ หำกใชกลตำไธโอนปรมำณสงและใชตดตอกนเปนเวลำนำน ภมตำนทำนของผวจะลดลง เกดกำรระคำยเคองแพแสงแดดไดงำยขน และเสยงตอกำรเปนมะเรงผวหนงได นอกจำกนยงอำจเกดผลกระทบตอจอตำโดยท ำใหจอประสำทตำอกเสบจนถงขนตำบอดได

(2) คอลลำเจน คอลลำเจนเปนโปรตนทมกำรเรยงตวของกรดอะมโนหลำยชนดตอๆ กน คอลลำเจนเปนสวนประกอบของผวหนง กระดก ขอตอ ขน และเสนผม รวมถงเนอเยอทงหมด ในรำงกำย คอลลำเจนเปนสวนส ำคญทท ำใหเซลลยดเกำะกน เมอรำงกำยมปรมำณคอลำเจนลดลง เซลลของรำงกำยกจะเรยงตวกนไมเปนระเบยบ ท ำใหเกดควำมผดปกต และท ำใหผวหนงขำดควำมกระชบ เกดรวรอยหยอนคลอย หมองคล ำ ตลอดจนอตรำกำรเผำผลำญในรำงกำยลดลงดวย โดยปกตรำงกำยสำมำรถสงเครำะหคอลลำเจนเองได แตควำมสำมำรถในกำรสงเครำะหคอลลำเจนจะลดลง

42

เมออำยเพมขน นอกจำกนปจจยอนๆ เชน กำรสมผสรงสอลตรำไวโอเลต พฤตกรรมกำรบรโภคทไมถกตอง กเปนสำเหตทท ำใหควำมสำมำรถในกำรสงเครำะหคอลลำเจนลดลงเชนกน ปจจบนมกำรน ำคอลลำเจนผสมลงในผลตภณฑทำผวหรอแมแตในผลตภณฑอำหำรเสรมเพอลดเลอนรวรอย ท ำใหผวเตงตง แตดวยธรรมชำตของคอลลำเจนทมโมเลกลขนำดใหญเกนไปจงไมสำมำรถซมผำนผวหนง หรอดดซมไปใชประโยชนได กำรกนผลตภณฑอำหำรเสรมคอลลำเจนจงไมมประโยชนตำมค ำโฆษณำ

(3) โบทอกซ เปนทอกซนทไดจำกเชอแบคทเรย ใชฉดรกษำรวรอยทเกดจำกกำรหดเกรงของกลำมเนอ เนองจำกออกฤทธคลำยกลำมเนอในบรเวณทฉดไดผลดและปลอดภย แตหำมฉดในสตร มครรภ ผใหนมบตร เพรำะยงไมมรำยงำนควำมปลอดภย และยงไมควรฉด ในผปวยทเปนโรคกลำมเนอออนแรง หรอแพโปรตนอลบมน

(4) สเตมเซลล เปนเซลลตนก ำเนดของสงมชวตทมอยในพชและสตว ควำมอศจรรยของ สเตมเซลลคอควำมสำมำรถในกำรเตบโต แบงตว และแปรเปลยนสรำงเปนเซลลชนดอนๆ เปนเนอเยอของอวยวะอนๆ ทมหนำทเฉพำะเจำะจงไดหลำกหลำย กำรใชสเตมเซลลเปนสวนผสมของเครองส ำอำงเพอมงหวงทจะเปลยนเซลลผวหนงใหมใหคลำยผวทำรกนนยงเปนไปไมได กำรเลยง สเตมเซลลตองใชอำหำรเพำะเลยงชนดพเศษ ควบคมอณหภม ควำมเปนกรดดำงอยำงด ดงนน สเตมเซลลทอยในเครองส ำอำงจงไมสำมำรถมชวตและเตบโตแบงตวได โดยเฉพำะอยำงยง สเตมเซลลจำกรก แกะ วว หรอทำรก จะยงเสยงตอกำรตดเชอโรคทปนเปอน กอใหเกดกำรแพระคำยเคองและเปนอนตรำยได อยำงไรกตำมกำรสกดสำรส ำคญทมประโยชนจำกสเตมเซลลทเลยงในหองทดลอง แลวน ำมำใชเปนสวนผสมในเครองส ำอำงทดแทนกำรใสสเตมเซลลโดยตรง นบวำจะใหผลดและมควำมปลอดภยกวำ

2.3.3 เวชส ำอำง

เวชส ำอำงเปนผลตภณฑเครองส ำอำงทประกอบดวยสำรส ำคญทใหฤทธ เชงรกษำ เปนผลตภณฑทมจดมงหมำยในกำรใชอยำงเฉพำะเจำะจง มผลตอรำงกำยเลกนอย แตไมใชใน กำรวนจฉย รกษำหรอปองกนโรค ผลตภณฑเวชส ำอำงสำมำรถหำซอไดตำมรำนคำทวไป ไมจ ำเปนตองมใบสงแพทยหรอจำยโดยเภสชกร ในปจจบนผลตภณฑเวชส ำอำงยงไมเปนทยอมรบของส ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำของประเทศไทย แตประเทศทเปนตลำดส ำคญของผลตภณฑเวชส ำอำง คอ ประเทศสหรฐอเมรกำ ญปน และกลมประเทศสหภำพยโรป

รปแบบผลตภณฑเวชส ำอำงทมกำรพฒนำมำก และมแนวโนมทจะไดรบควำมนยมอยำงตอเนองคอ ผลตภณฑรปแบบกำรใหสำรผำนทำงผวหนง เนองจำกไมเกดปญหำกำรดดซมทลดลงจำกผลของอำหำรในทำงเดนอำหำร รวมทงหลกเลยงกำรถกเปลยนเปนสำรทไมมฤทธเชงรกษำทตบ

43

ผลตภณฑรปแบบกำรใหสำรผำนทำงผวหนงชวยใหสำรออกฤทธนำนขน จงไมจ ำเปนตองใหบอย เปนกำรเพมกำรยอมรบของผใช สำมำรถใชแทนกำรฉดหรอรบประทำนได

ผลตภณฑเวชส ำอำงทไดรบควำมนยมสงในปจจบน คอ ผลตภณฑทเกยวกบกำรดแลผวหนง ซงใชเพอวตถประสงคตำงๆ ไดแก

(1) ผลตภณฑปองกนกนแดด (Sunscreen products) (2) ผลตภณฑชะลอควำมแก (Anti-aging products) (3) ผลตภณฑทท ำใหผวขำว (Skin whitening products) (4) ผลตภณฑรกษำสว (Anti-acne products) (5) ผลตภณฑรกษำแผลเปน (Scar healing products)

นอกจำกนยงมผลตภณฑเวชส ำอำงทมแนวโนมไดรบควำมนยมเพมมำกขนเชนเดยวกน ไดแก ผลตภณฑเวชส ำอำงส ำหรบฟน เชน ยำสฟนผสมฟลออไรด และผลตภณฑฟอกสฟน ผลตภณฑเวชส ำอำงระงบกลนกำย ผลตภณฑส ำหรบเสนผมและหนงศรษะ เชน ผลตภณฑขจดรงแค ผลตภณฑปองกนผมรวงและกระตนกำรงอกของเสนผม และผลตภณฑเพอเปลยนแปลงรปรำงของเสนผม (ดดผม ยดผม ฟอกสผม และยอมสผม) เปนตน (อรญญำ มโนสรอย และคณะ, ม.ป.ป.)

กจกรรม 2.5 แบงกลม ก มละ 4 - 5 ค ศกษำเกยวกบผลตภณฑตวอยำงทไดรบ แลวสรปวำผลตภณฑนนเปนยำ เครองส ำอำง หรอเวชส ำอำง พรอมทงอภปรำยเหตผลประกอบ

2.4 วทยำศำสตรกบทอยอำศย

2.4.1 วทยำกำรดำนทอยอำศย

ทอยอำศยในทนมไดหมำยควำมถงเพยงแคอำคำร บำนเรอน ตก โรง และแพทมนษยจดสรำงขน เพอใชเปนทอยอำศย แตยงนบรวมไปถงสงอ ำนวยควำมสะดวกสบำย อปกรณและสงใชสอยทจ ำเปนตำมควำมตองกำรทำงดำนรำงกำย จตใจ และควำมเปนอย ตลอดจนผลตภณฑ วสด และอปกรณท ใช ในกำรสร ำง ตกแต ง บ ำร ง รกษำ และ ท ำควำมสะอำดทอย อำศยดวย ในชวตประจ ำวนวทยำกำรดำนทอยอำศยเจรญรดหนำไปมำก มกำรศกษำพฒนำวสดตำงๆ ขนมำใชทดแทนวสดเดมเพอตอบสนองวตถประสงคเฉพำะบำงประกำร เชน กำรยดอำยกำรใชงำน กำรเพมควำมปลอดภย กำรเพมควำมแขงแรงทนทำน กำรประหยดพลงงำน เปนตน เพอใหงำยตอกำรท ำควำมเขำใจ เรำอำจสำมำรถแบงกลมของผลตภณฑ วสด และอปกรณทเกยวของกบวทยำกำรดำนท

44

อยอำศยออกเปน 3 สวน ไดแก สวนทเปนโครงสรำง สวนทเปนงำนตกแตงสถำปตยกรรม และสวนอนๆ ดงน

(1) สวนทเปนโครงสรำงของทอยอำศย ไดแก โครงสรำงเสำ โครงสรำงคำน โครงสรำงพน และโครงสรำงหลงคำ แตเดมโครงสรำงเหลำนมกใชวสดหลก 3 ประเภท คอ เหลก ไม และคอนกรต แตในปจจบนไดมกำรศกษำและพฒนำวสดชนดอนๆ มำใชทดแทน เชน

- กำรใชโครงหลงคำส ำเรจรป (Roof truss) แทนโครงหลงคำเหลกรปพรรณแบบเดม โครงหลงคำส ำเรจรปท ำจำกเหลกเคลอบกลปวำไนซทมก ำลงดงสงตดเปนชนๆ แลวน ำมำตอเขำเปนโครงถก ยดตดกนดวยตะปเกลยวเคลอบกลวำไนซ ไมกอใหเกดสนม น ำหนกโดยรวมจะเบำกวำ โครงหลงคำเหลกแบบเดมและทนตอกำรเกดสนมมำกกวำ (รปท 2.5)

รปท 2.5 โครงหลงคำส ำเรจรป (หำงหนสวนจ ำกด กจเพมพลคำวสดกอสรำง, ม.ป.ป.)

- กำรใชวสดหลงคำเมทลชท (Metal sheet) ซงเปนแผนเหลกผำนกรรมวธกำรชบรอน

เคลอบสวนผสมของอลมเนยมและสงกะส และเคลอบสตำงๆ มคณสมบตปองกนกำรเกดสนมและสะทอนควำมรอน เปนตน (รปท 2.6)

45

รปท 2.6 วสดหลงคำเมทลชท (ว-สตล เมทล ดไซน จ ำกด, ม.ป.ป.)

(2) สวนทเปนงำนตกแตงสถำปตยกรรม ไดแก วสดตกแตงผวพนและวสดตกแตงผวผนง เชน สทำ สเคลอบเงำ ในอดตอำจใชวสดตกแตงเพยงเพอวตถประสงคดำนควำมสวยงำม แตปจจบนจะค ำนงถงควำมทนทำนและควำมปลอดภยในกำรใชงำนดวย เชน

- กำรใชสทำบำนชนดปลอดสำรตะกวทดแทนสทำแบบเดม ซงสำรตะกว ถอเปนสำรใหสทส ำคญมำตงแตอดต โดยใหสในโทนสด เชน สแดง สสม สเหลอง ไปจนถงสขำว จงไดรบควำมนยม ในกำรเตมลงในผลตภณฑสทำอำคำรมำนำน แตเมอสเหลำนนเสอมสภำพลงกจะปลอยฝนทมพษภยเขำสรำงกำย โดยทเรำไมรสก เพรำะขนำดทเลกจนมองไมเหน

- กำรใชวสดไมเทยมท ำจำกไฟเบอรซเมนตปลอดใยหนทดแทนไม ในกำรตกแตงพนและผนง เปนตน

(3) สวนอนๆ สวนทมใชโครงสรำงหรองำนตกแตงสถำปตยกรรม เชน ผลตภณฑท ำควำมสะอำด ผลตภณฑไลมด แมลง หรอสตวกดแทะ น ำหอมปรบอำกำศ เปนตน

กจกรรม 2.6 จงยกตวอยำงนวตกรรมใหมทใชในกำรกอสรำงอำคำรหรอทอยอำศยในปจจบน

46

2.4.2 กำรประยกตใชควำมรทำงวทยำศำสตรในกำรสรำงบำนเพอรบภยพบตธรรมชำต

ในปจจบนโลกเกดกำรเปลยนแปลงทงทำงภมศำสตร และสภำวะแวดลอมกอใหเกดภยพบตธรรมชำต เชน แผนดนไหว น ำทวม และลมพำย ทนบวนจะมอบตกำรณสงและทวควำมรนแรงมำกกวำอดต ดงนนในกำรสรำงทอยอำศยนอกจำกจะออกแบบเพอใหมควำมแขงแรงทนทำนตอสภำวะปกตของสภำพแวดลอมแลว เรำควรค ำนงถงกำรหลกเลยงหรอลดควำมรนแรงของภยพบตธรรมชำตทอำจเกดขนลวงหนำดวย รปท 2.7 เปนตวอยำงบำนทรงกลมรบมอภยพบตแผนดนไหวและสนำม

หลกกำรออกแบบและเลอกใชวสดในกำรสรำงทอยอำศยเพอรบภยพบต มดงน (1) พนดน เมอเกดแผนดนไหวหรอน ำปำไหลหลำก สภำพของชนดนทแขงแรงจะชวยยดบำน

ของเรำใหปลอดภย ควรหลกเลยงกำรปลกบำนบนพนททเปนหนกรวด ทรำย หรอดนเหลว ควรเลอกพนททเปนชนหนแขงแรง หรอชนดนทมควำมหนำแนน ควรหลกเลยงกำรปลกบำนบนหรอภำยใตเนนหนทมโอกำสถลมลงมำได รวมถงตนไมใหญทสำมำรถลมทบบำนเมอเกดลมพำย

(2) สวนยอดและสวนต ำสดเปนทอนตรำย ตำมหลกกำรทำงวทยำศำสตรลมพำยจะมก ำลงแรงทสดเมอพดผำนบรเวณยอดเขำ ยอดเนน หรอทรำบทเปนหบเขำต ำลงไป ดงนนจงไมควรปลกบำนในบรเวณน

(3) หลงคำตองเบำ บำนทมหลงคำหรอสวนบนของบำนหนกเกนไป ไมวำจะดวยวสดทใชท ำ หรอกำรมสงของบรรทกอยมำก เมอเกดแผนดนไหวหลงคำมโครงจะถลมลงมำไดงำยกวำอำคำรทมหลงคำน ำหนกเบำ รวมไปถงกำรใชวสดทมควำมยดหยนได เชน ไม หรอเหลก กจะชวยเพม ควำมแขงแรงมำกขนดวย

(4) ผนงของบำนหรออำคำรไมควรประกอบดวยวสดทหลำกหลำยมำกเกนไป เพรำะจะท ำใหมรอยตอมำกและกลำยเปนจดทออนแอทสดของบำน มโอกำสเสยงทจะเสยหำยไดกอนสวนอนๆ ควรเลอกใชวสดท ำผนงเพยงชนดเดยวและตองมควำมยดหยนสง

(5) หำกทรำบวำหนำดนของพนททจะสรำงบำนมกำรสไลดควรออกแบบเสำเขมใหม ควำมยำวมำกกวำปกต เพอปองกนกำรเสยหำยของหนำดนทจะสงผลตอควำมแขงแรงของโครงสรำง

(6) กำรส ำรวจระดบน ำเมอทรำบถงระดบน ำทเคยทวมถงแลว ควรออกแบบหรอสรำงบำนใหยกสงขนจำกระดบน ำนนพอสมควรโดยตวบำนตองต งอยบนเสำเขมหรอก ำแพงกนดนทม ควำมแขงแรง อำจเสรมโครงสรำงทแยงเพอรดโครงสรำงของบำนใหแขงแรงขน

(7) ควรแยกอำคำรเพอลดอตรำเสยงรปทรงอำคำรทปลอดภยทสดเมอเกดลมพำยคอ รปทรงสเหลยมขนำดเลกอำคำรทมขนำดใหญหรอทอดตวยำวเปนรปตวแอลโดยไมไดแยกอำคำรออกจำกกนมควำมเสยงทจะเกดควำมเสยหำยมำกกวำ

47

(8) เลอกใชทรงหลงคำทลลม หลงคำทมควำมลำดเอยงทงสดำน หรอทเรยกวำ “ปนหยำ” เปนทรงหลงคำทปลอดภยจำกลมพำยมำกกวำทรงจว ทรงหมำแหงน และหลงคำแบนรำบ ควรระวงชองเปดเหนอผนง ไมควรท ำชองเปดทลมสำมำรถพดผำนไดทบรเวณระหวำงเหนอผนงกบใตหลงคำ เพรำะลมจะสำมำรถพดผำนและพดเอำหลงคำหลดลอยไปได หำกตองกำรชองเปดควรพจำรณำต ำแหนงทต ำลงมำประมำณ 1 เมตร

(9) ควรหลกเลยงกำรใชกระจกเปนประตและหนำตำง อำจเลอกใชไม อะลมเนยม เหลก หรอพลำสตกแทน แตหำกตองกำรใชกระจกกควรเปนกระจกนรภย เพรำะเมอแตกแลวจะแตกละเอยดเปนเมดเลกๆ หรอเลอกกระจกลำมเนตทมฟลมสอดอยตรงกลำง เพรำะแมกระจกแตกกจะไมหลนลงมำ และหำกเปนประตบำนเปดออกสภำยนอกควรจะใชวสดทมควำมแขงแรงทนทำนตอแรงลมมำกกวำบำนประตทเปดเขำภำยในบำน

(10) แยกกนสำดจำกหลงคำ ไมควรใหมสวนใดสวนหนงของกนสำดเชอมตอกบหลงคำ เพรำะหำกเกดควำมเสยหำยกบกนสำดกจะไมสงผลไปถงหลงคำ นอกจำกนไมควรออกแบบชำยคำทยนยำวเกนไป เพรำะจะเพมพนทในกำรปะทะของลมใหมำกขน และกจะเกดควำมเสยหำยมำกขน

รปท 2.7 บำนทรงกลมและผนงบำนนำโนรบมอภยพบตแผนดนไหวและสนำม (หยำดน ำคำง, 2556)

2.4.3 ภยใกลตวในทอยอำศย

กำรเอำใจใสและใหควำมส ำคญกบผลตภณฑทน ำมำใชในบำน ทตองค ำนงถงคณภำพแลว ควรใหควำมส ำคญกบอนตรำยจำกวสด สำรเคม ทสงผลกระทบตอผอยอำศยและสงแวดลอมดวย ในบำนพกอำศย อำจมภยเงยบจำกสำรเคมนำนำชนดตกคำงอย ไมวำจะเปนอำหำร ผลตภณฑเครองใชตำงๆ ฝนละออง ฯลฯ องคกำรอนำมยโลกไดออกมำประเมนวำ มลพษจำกอำกำศภำยใน

48

อำคำรและบำนเรอนรมถนน เปนตนเหตส ำคญของโรคทำงเดนหำยใจ โรคปอด และโรคมะเรง โดยตวอยำงของควำมเสยงตอกำรเกดโรคตำงๆ เชน

(1) น ำยำท ำควำมสะอำดและสำรก ำจดแมลงตำงๆ น ำยำท ำควำมสะอำดเครองครวบำงชนดมฤทธกดกรอนเนอเยอ เปนพษตอรำงกำย สำรเคมทใชในกำรขจดสงอดตนในทอน ำทงมกเปน สำรอนตรำยทมฤทธกดกรอนรนแรง นอกจำกน น ำยำท ำควำมสะอำดพนบำนหำกทำน สดดม หรอสมผสในปรมำณควำมเขมขนสง จะท ำใหเกดกำรระคำยเคองเยอบทำงเดนหำยใจ ทำงเดนอำหำร ตำ และผวหนงอยำงรนแรง

(2) สำรฟอรมำลดไฮด เปนสำรตกคำงทแฝงตวอยในตวอำคำร อปกรณตกแตง เครองใชส ำนกงำน โดยเฉพำะเฟอรนเจอรทท ำจำกไม โดยเฉพำะบำนหรอเฟอรนเจอรทเพงทำสใหมๆ ไอระเหยของฟอรมำลดไฮดจะกอใหเกดอำกำรแสบจมก ปวดศรษะ วงเวยน หรองวงซม

(3) อนตรำยจำกเทคโนโลย โทรทศน คอมพวเตอร ไมโครเวฟ โทรศพทมอถอ ฯลฯ นบเปนเทคโนโลยทมสำรอนตรำยปะปนอยดวยเสมอ ไดแก ตะกว ปรอท แคดเมยม ฯลฯ สำรพษนำนำชนดเหลำนจะถกปลอยออกมำปะปนในอำกำศ โดยทวสดสงเครำะหและเครองใชไฟฟำจะปลอยสำรเคมหรอไอระเหยทเปนพษสอำกำศ ซงเปนตนเหตของโรคภยไขเจบตำงๆ ตำมมำ เชน โรคภมแพ หอบหด ระคำยเคอง ไซนส ออนเพลยโดยไมทรำบสำเหต ปวดตนคอ ปวดศรษะ เปนตน กรมวทยำศำสตรกำรแพทย กระทรวงสำธำรณสข ไดจ ำแนกสำรอนตรำยทอยในผลตภณฑอลกทรอนกสและเครองใชไฟฟำตำงๆ เอำไว เชน ตะกว เปนสวนประกอบในกำรบดกรแผนวงจรพมพ หลอดภำพรงสแคโทด (CRT) เปนตน ผลกระทบจะท ำลำยระบบประสำทสวนกลำง ระบบโลหต โดยเฉพำะเดกจะมผล กระทบตอพฒนำกำรสมองเนองจำกเดกสำมำรถดดซมตะกวไดมำกกวำผใหญ 5 เทำ แคดเมยม มกพบในแผนวงจรพมพ ตวตำนทำน แบตเตอรแบบชำรจได ซงสำรเหลำนจะสะสมในรำงกำย สงผลกระทบโดยตรงตอไตและกระดก ท ำลำยระบบประสำท สงผลตอพฒนำกำรและกำรมบตร สวน ปรอท มกพบในตวตดควำมรอน สวตช และอปกรณใหแสงสวำงในจอภำพแบบแบน หำกปนเปอนสแหลงน ำจะสะสมตอไปในหวงโซอำหำร สงผลตอสมอง ไต และอวยวะตำงๆ และเปนพษตอระบบประสำทสวนกลำง

นอกจำกน ยงมอนตรำยจำกสำรพษอนๆ ทแฝงอยในบำน จ ำเปนทเรำตองระมดระวง โดยหนมำใชผลตภณฑจำกธรรมชำตใหมำกขน เพรำะภยอนตรำยจำกสำรพษเหลำน ไมไดเกด เพยงชวขำมคน ทส ำคญยงมองไมเหน กำรปองกนจงนำจะเปนทำงออกทดทสด

49

ค ำถำมทำยบท

1. เทคโนโลยทำงกำรเกษตรทมบทบำทเกยวของกบกำรผลตอำหำรในปจจบนและอนำคต อยำงไรบำง จงอธบำย

2. จงเปรยบเทยบขอด – ขอเสยของเทคโนโลยชวภำพทำงเกษตร 3. “อำหำรปลอดภย” หมำยควำมวำอยำงไร จงอธบำยและยกตวอยำงประกอบ 4. จงยกตวอยำงนวตกรรมสงทอทนำสนใจ 1 ชนด พรอมทงระบขอดหรอคณสมบตพเศษของ

นวตกรรมนนๆ 5. ยำ เครองส ำอำง และเวชส ำอำงมควำมเหมอนหรอแตกตำงกนอยำงไร จงอธบำยโดยสงเขป 6. ปจจยพนฐำนของมนษยดำนทอยอำศยมควำมสมพนธกบวทยำศำสตรและเทคโนโลยอยำงไร 7. จงยกตวอยำงวสดทดแทนในปจจบนทใชในกำรสรำงทอยอำศย พรอมอธบำย 8. ปจจยส ำคญอะไรบำงทสงผลตอกำรออกแบบและเลอกใชวสดในกำรสรำงทอยอำศยในอนำคต

50

บทท 3 พลงงำนกบชวตประจ ำวน

ปยพร ศรสม และ บรรทด จอมสวรรค

พลงงำน (Energy) เปนปจจยพนฐำนอยำงหนงทมควำมจ ำเปนตอกำรด ำเนนชว ต โดยเฉพำะในสงคมยคใหมซงกำรบรโภคพลงงำนเปนไปอยำงเขมขน และควำมตองกำรพลงงำนกมแนวโนมเ พมขนอยำงตอเนองกำรด ำเนนกจกรรมตำงๆ ในชวตประจ ำวนล วนแลวแตม ควำมเกยวของกบพลงงำนทงสน

3.1 พลงงำนคออะไร

พลงงำน คอ ควำมสำมำรถของสงใดๆ ทจะท ำงำนได และเรำสำมำรถวดพลงงำน ของสงนนๆ ดวยปรมำณงำน (Work) ทงสนทสงนนสำมำรถท ำไดโดยปรมำณงำนสำมำรถค ำนวณไดจำกผลของแรงทกระท ำตอวตถแลวท ำใหวตถเคลอนทไปตำมแนวแรง ดงสมกำร

W = F S

เมอ W คอ งำน มหนวยเปนจล (J) หรอนวตนเมตร (N-m) F คอ แรงทกระท ำ มหนวยเปนนวตน (N) S คอ ระยะทำงทวตถเคลอนทไปตำมแนวแรง มหนวยเปนเมตร (m)

ในระบบหนวยระหวำงชำต (International system of unit หรอ SI Unit) งำนหรอปรมำณพลงงำนใชหนวยเปน จล (J) เนองจำกพลงงำนไมสำมำรถท ำใหเกดขนหรอสญหำยแตจะสำมำรถเปลยนจำกรปหนงไปเปนอกรปหนงได หนวยวดปรมำณพลงงำนจงมอยหลำยรปแบบขนอยกบควำมเหมำะสมของกำรใชงำน และสำมำรถเทยบเคยงกนได ดงตวอยำง (Plant engineering Co., Ltd, 2009)

4.186 J = 1 แคลอร (cal)

4,186 J = 1 กโลแคลอร (kcal)

1 บทย (BTU) = 0.252 กโลแคลอร (kcal)

51

นอกจำกนเมอกลำวถงพลงงำนไฟฟำยงสำมำรถใชหนวยพลงงำนในรปของก ำลง (Power) ซงหมำยถงกำรท ำงำนในหนงหนวยเวลำ ก ำหนดหนวยของก ำลงเปนวตต (W) และก ำลง 1 วตต เทำกบงำนทท ำได 1 จลในเวลำ 1 วนำท หรอ เทำกบ 1 นวตน.เมตรในเวลำ 1 วนำท หนวยก ำลงเปนวตตมควำมสมพนธกบหนวยอนๆ ดงตวอยำง (Plant engineering Co., Ltd, 2009)

1 W = 1 J/s

1 W = 1 N.m/s

1000 W = 1 กโลวตต (kW)

1 ก ำลงมำ (hp) = 755 W

1 hp = 0.707 บทยตอวนำท (BTU/s)

ตวอยำงท 3.1 นำย A ใชแรง 30 นวตน ลำกวถตไปดวยระยะทำง 10 เมตร ในขณะทนำย B ใชแรง 35 นวตน ลำกวถตไปดวยระยะทำง 6 เมตร จงเปรยบเทยบปรมำณงำนของนำย A และ นำย B

วธท ำ จำกสมกำร W = F S นำย A ท ำงำน = 30 N 10 m = 300 N.m หรอ 300 J นำย B ท ำงำน = 35 N 8 m = 280 N.m หรอ 280 J ดงนน นำย A จงท ำงำนมำกกวำนำย B เทำกบ 20 N.m หรอ 20 J

3.2 ประเภทของพลงงำน

โดยทวไปนกวทยำศำสตรนยมแบงพลงงำนออกเปน 2 ประเภท ไดแก (1) พลงงำนศกย (Potential energy) หมำยถง พลงงำนทแฝงอยในสสำรและพรอมทจะ

ท ำงำนได (2) พลงงำนจลน (Kinetic energy) หมำยถง พลงงำนทท ำใหเกดงำนโดยมกำรเคลอนทขน

นอกจำกนยงจ ำแนกพลงงำนไดอกหลำยรปแบบขนอยกบเกณฑทใชพจำรณำ ดงน

3.2.1 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมแหลงทมำ แบงพลงงำนออกเปน 2 ประเภท ไดแก

(1) พลงงำนปฐมภม (Primary energy) หมำยถง พลงงำนทไดโดยตรงจำกแหลงก ำเนดตำมธรรมชำตและไมผำนกำรแปรรป เชน แสงแดด ลม น ำ ถำนหน แกสธรรมชำต น ำมนดบ เปนตน

52

(2) พลงงำนทตยภม (Secondary energy) หมำยถง พลงงำนทไดจำกกำรแปรรปพลงงำนปฐมภมใหอย ในรปท ใชประโยชนในลกษณะตำงๆ ได เชน พลงงำนไฟฟ ำ น ำมนเชอเพลง แกสหงตม แกสธรรมชำต เปนตน

3.2.2 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมลกษณะกำรเกด แบงพลงงำนออกเปน 6 ประเภท ไดแก

(1) พลงงำนเคม (Chemical energy) เปนพลงงำนทสะสมอยในสสำรตำงๆ โดยอยในพนธะระหวำงอะตอมในโมเลกลเมอมกำรสลำยพนธะเหลำนพลงงำนสะสมจะถกปลอยออกมำในรปของควำมรอนและแสงสวำง เชน พลงงำนทถกเกบไวในแบตเตอร พลงงำนในกองฟน พลงงำนในน ำมนเชอเพลง โดยเฉพำะอยำงยงพลงงำนเคมในอำหำรซงเรำจะเหนไดจำกขอมลโภชนำกำรบนฉลำกของผลตภณฑ (รปท 3.1) เปนตน

รปท 3.1 ปรมำณพลงงำนเคมในอำหำร (พมพเพญ พรเฉลมพงศ และ นธยำ รตนำปนนท, ม.ป.ป.)

53

(2) พลงงำนควำมรอน (Heat energy หรอ Thermal energy) เปนพลงงำนทท ำใหสสำรมอณหภมสงขนจนอำจมกำรเปลยนสถำนะ หรอมกำรเปลยนแปลงทำงเคมได เชน พลงงำนควำมรอนจำกกำรเผำไหมเชอเพลง พลงงำนควำมรอนจำกดวงอำทตย เปนตน

(3) พลงงำนจำกกำรแผรงส (Radiant energy) เปนพลงงำนทอยในรปคลน เชน คลนแสง คลนเสยง คลนควำมรอน คลนวทย คลนไมโครเวฟ เปนตน เรำอำจกลำวไดวำพลงงำนจำกกำรแผรงสเปนพลงงำนจำกคลนแมเหลกไฟฟำ

(4) พลงงำนกล (Mechanical energy) เปนพลงงำนทเกยวของกบกำรเคลอนไหวหรอเคลอนทโดยตรง พลงงำนกลอยไดทงในสภำพทเปนพลงงำนศกยกล (Potential mechanical energy) และพลงงำนจลนกล (Kinetic mechanical energy) เชน วตถทอยนงบนทสงจะมพลงงำนศกยกลจ ำนวนหนงแฝงอย หำกวตถนถกท ำใหตกลงมำ พลงงำนศกยกลจะลดลงและเปลยนเปนพล งงำนจลนกลของกำรเคล อนท แทนส งมช ว ตอำศยพล งงำนกลในกำรท ำงำนท ตองม กำรเคลอนไหวเปนประจ ำ เชน กำรเดน กำรขยบแขนขำ กำรหยบวตถ เปนตน

(5) พลงงำนไฟฟำ (Electrical energy) เปนพลงงำนจลนทเกดจำกกำรเคลอนทของกระแสอเลกตรอนไปตำมวตถทเปนตวน ำไฟฟำ มผลใหเกดกระแสไฟฟำขน พลงงำนไฟฟำนบวำเปนพลงงำนทใชมำกทสดในชวตประจ ำวน เนองจำกเปนพลงงำนทสำมำรถเปลยนเปนพลงงำนรปอนไดงำย เชน เปลยนเปนพลงงำนกลจำกพดลม หรอเปนพลงงำนควำมรอนจำกหมอหงขำว เปนตน

(6) พลงงำนนวเคลยร (Nuclearenergy) เปนพลงงำนทถกปลอยออกจำกสำรกมมนตรงสทมอยในธรรมชำต เชน เรเดยม-226 ยเรเนยม-238 หรอสำรกมมนตรงสทมนษยสรำงขน เชน โคบอลต-60 ซเซยม-137 และอรเดยม-192 เปนตน นอกจำกนพลงงำนนวเคลยรยงรวมไปถงพลงงำนทเกดจำกปฏกรยำนวเคลยรซงมอย 2 ลกษณะ คอ ปฏกรยำนวเคลยรฟวชน (Nuclear fusion) เปนกำรทนวเคลยสของธำตขนำดเลกรวมตวเปนนวเคลยสของธำตทมขนำดใหญขนกำรรวมตวกนของธำตเบำตงแต 2 ธำตขนไป และปฏกรยำนวเคลยรฟชชน (Nuclear fission) เปนกำรทนวเคลยสของธำต ขนำดใหญแตกตวเปนนวเคลยสของธำตทมขนำดเลกลง (รปท 3.2)

54

รปท 3.2 ลกษณะของปฏกรยำนวเคลยรฟชชนและปฏกรยำนวเคลยรฟวชน (Ulmer-Scholle, n.d.)

กจกรรมท 3.1 กจกรรมหรอกำรท ำงำนตอไปนมกำรเปลยนแปลงพลงงำนทจ ำแนกตำมลกษณะ กำรเกดอยำงไร จงอภปรำย 1) กำรออกก ำลงกำย 2) กงหนวดน ำ 3) กำรท ำงำนของเตำอบลมรอนไฟฟำ

ปฏกรยำนวเคลยรฟชชน

ปฏกรยำนวเคลยรฟวชน

55

3.2.3 กำรจ ำแนกพลงงำนตำมลกษณะกำรใช แบงพลงงำนออกเปน 2 ประเภท ไดแก

(1) พลงงำนทใชแลวหมดไป หรอพลงงำนสนเปลอง (Non-renewable energy) เปนพลงงำนทไมสำมำรถน ำกลบมำใชไดอก และไมสำมำรถสรำงทดแทนขนใหมไดทนเวลำทตองกำร เชน พลงงำนฟอสซล ซงเปนพลงงำนทไดจำกเชอเพลงฟอสซล (Fossil fuel) ไดแก น ำมน หนน ำมน ทรำยน ำมน ถำนหน และแกสธรรมชำต ในกรณทยงไมมกำรขดเชอเพลงฟอสซลขนมำใชเรำอำจเรยกเชอเพลงเหลำนวำเปนแหลงพลงงำนส ำรอง

(2) พลงงำนหมนเวยน (Renewable energy) เปนพลงงำนทสำมำรถน ำมำใชประโยชนไดโดยไมมวนหมดไป หรอสำมำรถสรำงทดแทนขนใหมไดทนเวลำทตองกำร ตลอดจนสำมำรถน ำมำ แปรสภำพเพอหมนเวยนกลบมำใชประโยชนไดใหม เชน แสงอำทตย ไม แกลบ ชำนออย ชวมวล น ำ และคลนทะเล เปนตน 3.3 พลงงำนฟอสซล

พลงงำนฟอสซลเกดจำกกำรทบถมกนของซำกพชซำกสตวขนำดเลกในทะเลเมอประมำณ500 ลำนปกอน กำรทบถมและตกตะกอนเปนชนหนำนบพนเมตรจนกลำยเปนชนหนใตผวโลก ท ำใหไดรบควำมรอนจำกใตพภพและเกดกำรสลำยตวของอนทรยสำรกลำยเปนวตถทสำมำรถเปนเชอเพลงและใหพลงงำนได (ฝำยชมชนและผดอยโอกำส ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต, 2556) เชอเพลงฟอสซลมอยหลำยรปแบบดงน

(1) ถำนหน (Coal) ถำนหนเปนเชอเพลงฟอสซลแขง มอย 5 ประเภท จ ำแนกตำมล ำดบระยะเวลำของกระบวนกำรเกด ไดแก พต (Peat) ลกไนต (Lignite) ซบบทมนส (Sub-bituminous) บทมนส (Bituminous) และแอนทรำไซต (Anthracite) ตำมล ำดบ คณภำพและควำมรอนจำก กำรใชถำนหนชนดตำงๆ เปนเชอเพลงจะมควำมแตกตำงกนดงตำรำงท 3.1 ในปจจบนมกำรใช ถำนหนเปนเชอเพลงในกำรผลตไฟฟำ อตสำหกรรมปนซเมนต และอตสำหกรรมทใชหมอไอน ำ เชน โรงงำนกระดำษ เปนตน

(2) ปโตรเลยม (Petroleum) ปโตรเลยมเปนเชอเพลงฟอสซลทประกอบดวยน ำมนดบ (Crude oil) และแกสธรรมชำต (Natural gas) ทเกดจำกกำรกลนตวตำมธรรมชำตโดยทงน ำมนดบและแกสธรรมชำตจะมกำรสะสมและซมผำนชนหนทเปนรพรน เชน ชนหนทรำยและชนหนปนไปสแองหนทต ำกวำ จำกนนจะคอยๆ สะสมตวอยระหวำงชนหนทมควำมหนำแนนซงไมสำมำรถซมผำนไปไดอก และจะถกกกไวในแองชนหนเหลำนนภำยใตพนโลกแตในบำงต ำแหนงเนองจำกถกแรงอดจำกชนหน ท ำใหปโตรเลยมพยำยำมเคลอนตวแทรกไปตำมรอยแตกของชนหนไปอยตำมแหลงตำงๆ ทเหมำะสมตอไป

56

เนองจำกน ำมนดบประกอบดวยสำรประกอบไฮโดรคำรบอนหลำยพนชนด กอนน ำไปใชตองท ำกำรแยกองคประกอบตำงๆ น ำมนดบ โดยกำรกลนล ำดบส วนได เปนผลตภณฑตำงๆ เชน แกสหงตม น ำมนกำด น ำมนเบนซน น ำมนดเซล เปนตน (รปท 3.3)

(3) หนน ำมน (Oil shale) หนน ำมนเกดจำกซำกพชและสตวทสะสมในบรเวณทเคยเปน แหลงน ำขนำดใหญมำกอน เมออนทรยวตถเหลำนนแปรสภำพเปนสำรคลำยยำงมลกษณะเหนยว เรยกวำ คโรเจน (Kerogen) สวนเศษหนดนทรำยทมสำรคโรเจนอยดวยจะแปรสภำพเปนหนตะกอน สเขม เรยกวำ หนน ำมนเมอถกท ำใหรอนประมำณ 500 องศำเซลเซยสจะใหน ำมนและแกสไฮโดร-คำรบอน

(4) ทรำยน ำมน (Tar sand) ทรำยน ำมน คอ ทรำยทประกอบดวยสำรประกอบไฮโดรคำรบอนและสำรอนทรย อนๆ รวมตวกนอย ในลกษณะของน ำมนหนกแทรกอย ตำมช องว ำงของ ชนหน และท ำหนำทคลำยสำรเชอมเมดทรำยเขำดวยกน ทรำยน ำมนจะอยในลกษณะครงแขง ครงเหลว มควำมเหนยว มสด ำ และไมสำมำรถทจะเคลอนทไปมำไดเชนเดยวกบน ำมนดบทวๆ ไป แตเมอสกดน ำมนออกมำปรบสภำพดดแปลงดวยกรรมวธทำงเคมจะไดน ำมนดบคณภำพด ทเรยกวำน ำมนดบสงเครำะห (Synthetic Crude Oil) ใชเปนวตถดบเพอกำรผลตเชอเพลงทดไดเชนเดยวกบน ำมนปโตรเลยม

ตำรำงท 3.1 ตำรำงแสดงกำรเปรยบเทยบคณสมบตของถำนหนชนดตำงๆ

ประเภทของถำนหน คำควำมรอน คำควำมชน ปรมำณขเถำ ปรมำณก ำมะถน แอนทรำไซต สง ต ำ ต ำ ต ำ บทมนส สง ต ำ ต ำ ต ำ ซบบทมนส ปำนกลำง - สง ปำนกลำง ปำนกลำง ปำนกลำง ลกไนต ต ำ - ปำนกลำง สง สง ต ำ - สง พต ต ำ สง สง ไมแนนอนขนอยกบแหลง

ทพบ (ส ำนกงำนนโยบำยและแผนพลงงำน กระทรวงพลงงำน, 2556)

57

รปท 3.3 ขบวนกำรกลนน ำมนดบ (บรษท ปตท. จ ำกด (มหำชน), 2555)

กจกรรมท 3.2 จงสบคนขอมลกำรใชพลงงำนฟอสซลเปนแหลงพลงงำนปฐมภมในกำรผลตกระแสไฟฟำของโรงไฟฟำในประเทศไทย 1 แหง

58

3.4 สถำนกำรณพลงงำนในปจจบนและแนวโนมในอนำคต

พลงงำนเปนปจจยพนฐำนอยำงหนงทมบทบำทส ำคญในกำรด ำเนนกจกรรมตำงๆ ในชวตประจ ำวน และควำมตองกำรพลงงำนทวโลกกมแนวโนมเพมขนอยำงตอเนองพลงงำนสวนใหญ ทหลอเล ยงกจกรรมของมนษย ในปจจบนไดมำจำกเชอเพลงฟอสซล โดยเฉพำะถำนหน แกสธรรมชำต และน ำมนดบเนองจำกเชอเพลงฟอสซลเปนแหลงพลงงำนทมอยอยำงจ ำกด ดงนนเมอมกำรขดเจำะเช อเพลงฟอสซลขนมำใช เป นจ ำนวนมำกจะท ำให พลงงำนชนดนหมดไป จำกโลกในทสดเปนทคำดกำรณวำหำกอตรำกำรบรโภคเชอเพลงฟอสซลยงคงอยในระดบสง เชนในปจจบน น ำมนดบ แกสธรรมชำต และถำนหนจะหมดไปจำกโลกในป พ.ศ. 2582, พ.ศ. 2604 และ พ.ศ. 2760 ตำมล ำดบ (สบพงษ พงษสวสด, 2554)

เมอเปรยบเทยบควำมตองกำรใชพลงงำนในกจกรรมตำงๆ ทวโลกพบวำควำมตองกำรพลงงำนเพอน ำไปผลตกระแสไฟฟำยงคงเปนอนดบหนง โดยในป ค.ศ. 2040 กำรผลตกระแสไฟฟำจะเพมขนกวำ 40% เพอสนองควำมตองกำรบรโภคไฟฟำของโลกแตจำกปญหำกำรลดลงของปรมำณเชอเพลงฟอสซลทนบวนจะยงทวควำมรนแรงขนประกอบกบกำรกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมจำกกำรเผำไหมเชอเพลงฟอสซลโดยเฉพำะกำรท ำลำยโอโซนบนชนบรรยำกำศทสงผลใหเกดปรำกฏกำรณเรอนกระจกและภำวะโลกรอนท ำใหทกประเทศทวโลกไดตระหนกและหนมำแสวงหำแหลงพลงงำนอนๆเพอลดกำรพงพำเชอเพลงฟอสซโดยเฉพำะอยำงยงกำรแสวงหำแหลงพลงงำนทำงเลอกใหมทสะอำดกวำ (Cleaner energy) และสำมำรถผลตหมนเวยนไดอยำงเพยงพอตอ ควำมตองกำรทงในปจจบนและอนำคต

ส ำหรบในประเทศไทยนน กระทรวงพลงงำนได เสนอ “แผนสงเสรมกำรพฒนำพลงงำน

ทดแทนและพลงงำนทำงเลอก 2012 - 2021” โดยมเปำหมำยเพมกำรใชพลงงำนทำงเลอกและพลงงำนทดแทนในสดสวนรอยละ 25 ของพลงงำนทงหมดทใชภำยในประเทศในป พ.ศ. 2564 ทงนเพอลดกำรใชน ำมนเชอเพลงและกำซธรรมชำตทตองน ำเขำจำกตำงประเทศและพลงงำนทดแทนรปแบบหน งท ได รบกำรพจำรณำใหควำมส ำคญในกำรผลตไฟฟำคอพล งงำนนว เคลยร แตจำกเหตกำรณแผนดนไหวและสนำมท เกดขนในประเทศญปนระหวำงเดอนมนำคมถง เดอนเมษำยน พ.ศ. 2554 สงผลใหมกำรรวไหลของกมมนตรงสจำกโรงไฟฟำนวเคลยรฟกชมะไดอจ (Fukushima Daiichi) สสภำวะแวดลอมภำยนอก กอใหเกดควำมตระหนกตอควำมปลอดภยของโรงไฟฟำนวเคลยรในสงคมโลกเปนอยำงมำก กระทรวงพลงงำนจงไดชะลอแผนกำรพฒนำโรงไฟฟำนวเคลยรออกไป และบงชวำประเทศไทยตองพงพำพลงงำนดวยวธกำรอน อนประกอบดวย กำรเพมประสทธภำพกำรใชไฟฟำอยำงเตมทและกำรพฒนำพลงงำนทดแทนรปแบบอนๆ (บณฑต เอออำภรณ, วรนทร หวงจรนรนดร และ รกษนย นธฤทธไกร, 2554)

59

3.5 พลงงำนทดแทน

พลงงำนทดแทน (Alternative energy) หมำยถง พลงงำนทน ำมำใชแทนพลงงำน ฟอสซล โดยอำจเปนพลงงำนทดแทนชนดพลงงำนสนเปลอง เชน พลงงำนนวเคลยร หรออำจเปนพลงงำนทดแทนชนดพลงงำนหมนเวยน เชน พลงงำนแสงอำทตย พลงงำนลม เปนตน

พลงงำนทดแทนมอยหลำยรปแบบ และสำมำรถน ำไปใชประโยชนในดำนตำงๆ โดยสรปดงน

3.5.1 พลงงำนแสงอำทตย

แสงจำกดวงอำทตยเกดจำกปฏกรยำเทอรโมนวเคลยร (Thermonuclear reaction) หรอ ปฏกรยำนวเคลยรฟวชนในดวงอำทตยเมอแสงอำทตยเดนทำงมำถงนอกชนบรรยำกำศของโลกจะมควำมเขมแสงโดยเฉลยประมำณ 1,350 วตตตอตำรำงเมตร แตจะสญเสยพลงงำนบำงสวนไปเมอผำนชนบรรยำกำศตำงๆ ทหอหมโลกท ำใหควำมเขมแสงลดลงเหลอประมำณ 1,000 วตตตอตำรำงเมตร พลงงำนแสงอำทตยเปนพลงงำนทดแทนชนดพลงงำนหมนเวยน และมลกษณะกระจำยไปถงผใชโดยตรง อกทงยงเปนแหลงพลงงำนทสะอำดปรำศจำกมลพษตอสงแวดลอมโดยปรกตมนษยใชพลงงำนแสงอำทตยตำมธรรมชำตในชวตประจ ำวนอยแลว เชน กำรตำกผ ำ กำรตำกผลผลตทำง กำรเกษตร และอตสำหกรรมท ำนำเกลอ เมอเรมมกำรวจยและพฒนำทำงเทคโนโลย จงมกำรออกแบบเครองมอในกำรน ำพลงงำนแสงอำทตยมำใชประโยชนใหไดมำกขน ไดแก เทคโนโลยกำรผลต ควำมรอนจำกแสงอำทตยเพอน ำไปใชในกำรผลตน ำรอน กำรท ำน ำกลน กำรอบแหง (รปท 3.4) และเทคโนโลยกำรผลตพลงงำนไฟฟำจำกแสงอำทตย (รปท 3.5)

รปท 3.4 เครองท ำน ำรอนพลงงำนแสงอำทตย (บรษท รำโวเทค จ ำกด, 2554)

60

รปท 3.5 โรงอบแหงพลงงำนแสงอำทตย (SMEs Creative By iTAP, 2554)

ในปจจบนเทคโนโลยกำรผลตไฟฟำจำกพลงงำนแสงอำทตยแบงออกเปน 2 รปแบบใหญๆ

ไดแก (1) เทคโนโลยกำรผลตไฟฟำดวยเซลลแสงอำทตย (Photovoltalic technology) เปน

เทคโนโลยทใชเซลลแสงอำทตย (Solar cell หรอ Photovoltalic cell) ซงท ำจำกสำรกงตวน ำ เปนตวกลำงในกำรเปลยนพลงงำนจำกแสงอำทตยใหเปนพลงงำนไฟฟำ ปจจบนประเทศไทยม กำรผลตไฟฟำจำกเซลลแสงอำทตยจ ำนวนมำก รปท 3.6 แสดงตวอยำงกำรสรำงฟำรมผลตไฟฟำพลงงำนแสงอำทตย รวมก ำลงกำรผลต 12.4 เมกกะวตต (Thailand industry.com, 2010)

(2) เทคโนโลยกำรผลตไฟฟำดวยพลงงำนควำมรอนจำกแสงอำทตย (Solar thermal electric system หรอ Concentrating solar power) เปนเทคโนโลยกำรผลตไฟฟำดวยพลงงำนแสงอำทตยทใชกระบวนกำรควำมรอน (Thermal Process) ซงมลกษณะกำรท ำงำนคลำยแวนขยำย โดยใชอปกรณรบแสง เชน กระจกหรอวสดสะทอนแสง ซงจะรวบรวมควำมรอนจำกแสงอำทตยมำไว ทจดเดยวกน หรอทเรยกวำ ระบบควำมรอนรวมศนย ท ำใหเกดควำมรอนสง สงผำนไปยงตวกลำง เชน น ำหรอน ำมน แลวน ำน ำหรอน ำมนทรอนไปหมนกงหนเครองก ำเนดไฟฟำ และผลตกระแสไฟฟำตอไป

61

รปท 3.6 กำรผลตไฟฟำดวยเซลลแสงอำทตย (Thailand industry.com, 2010)

รปท 3.7 กำรผลตไฟฟำดวยพลงงำนควำมรอนจำกแสงอำทตย (Maria Trimarchi, 2014)

62

3.5.2 พลงงำนลม (Wind power)

ลมเกดจำกกำรทพนทตำงๆ บนโลกมควำมสำมำรถกำรดดกลนควำมรอนจำกแสงอำทตยไดไมเทำกน บรเวณทมอณหภมสงกวำ อำกำศจะขยำยตว ท ำใหมควำมหนำแนนนอยกวำ และลอยขนสง อำกำศในบรเวณทเยนกวำซงมควำมหนำแนนมำกกวำจะเขำมำแทนท กำรเคลอนทของอำกำศจงกอใหเกดลม เชน ลมบก-ลมทะเล เกดจำกในตอนกลำงวนน ำทะเลรบควำมรอนไดมำกกวำพนดน อำกำศเหนอน ำทะเลมอณหภมต ำกวำบนบก ท ำใหเกดลมพดจำกทะเลเขำหำฝง สวนในกลำงคนน ำทะเลจะคำยควำมรอนออกมำอำกำศเหนอนน ำทะเลจะมอณหภมสงกวำบนบก ท ำใหเกดลมทพดจำกบกลงทะเล เปนตน

พลงงำนลมเปนพลงงำนทดแทนชนดพลงงำนหมนเวยนทสะอำดปจจบนมกำรน ำเอำพลงงำนลมมำใชประโยชนมำกขน โดยใชกงหนลม (Wind turbine) รบพลงงำนจลนจำกกำรเคลอนทของลมเปลยนเปนพลงงำนกลเพอน ำมำใชประโยชนโดยตรง เชน กำรบดสเมลดพช กำรสบน ำ หรอหรอใชในกำรผลตพลงงำนไฟฟำ

รปท 3.8 ระบบกำรผลตไฟฟำจำกกงหนลม (กำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทย, 2555)

63

แมวำพลงงำนทดแทนตำมธรรมชำตทสะอำดแตกำรใชพลงงำนลมผลตไฟฟำยงมขอจ ำกดหลำยประกำร เชน ควำมเรวของลมตองสงเพยงพอในกำรหมนกงหนควำมตองกำรพนทสงส ำหรบตดตงกงหนลมใหอยหำงกนเพอลดควำมปนปวนหลงจำกทลมผำนกงหนลมตวอน และกำรเกดเสยงดงจำกกำรหมนของกงหนลมและตวเครองจกรกลภำยในกงหนโดยเฉพำะในประเทศไทยทยงประสบปญหำดำนเงนลงทนทตองใชเทคโนโลยกงหนลมรำคำสงน ำเขำจำกตำงประเทศปจจบนกำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทยมกำรตดตงกงหนลมเพอผลตไฟฟำ 2 แหง คอ แหลมพรหมเทพ จงหวดภเกต และล ำตะคอง จงหวดนครรำชสมำ

3.5.3 พลงงำนชวมวล (Biomass energy)

ชวมวล (Biomass) หมำยถง สงทไดจำกสงมชวตหรอสำรอนทรยทสำมำรถเปลยนเปนพลงงำนได โดยรวมถงวสดเหลอทงทำงกำรเกษตร เชน ฟำงขำว แกลบ กำกออย ทะลำยปำลม เศษไม มลสตว ของเสยจำกโรงงำนอตสำหกรรมแปรรปผลตผลทำงกำรเกษตร และของเสยจำกชมชน เปนตน สงเหลำนสำมำรถเปนเชอเพลงในกำรผลตพลงงำนควำมรอน และผลตตอไปเปนพลงงำนไฟฟำไดในทสด

ในปจจบนพลงงำนประเภทชวมวลก ำลงไดรบควำมนยมอยำงสงกำรผลตไฟฟำจำกพลงงำนชวมวลจดเปนกำรลงทนทมตนทนกำรผลตคอนขำงต ำเมอเทยบกบพลงงำนประเภทอนกระบวนกำรแปรรปพลงงำนชวมวลไปเปนพลงงำนรปแบบตำงๆ เกดขนไดหลำยลกษณะ ดงน

(1) กำรเผำไหมโดยตรงหรอกำรสนดำปเมอน ำชวมวลมำเผำจะไดควำมรอนออกมำตำม คำควำมรอนของชนดชวมวลนนๆควำมรอนทไดจำกกำรเผำสำมำรถน ำไปใชในกำรผลตไอน ำทมอณหภมสง และน ำไอน ำควำมดนสงไปขบกงหนไอน ำเพอผลตไฟฟำตอไป

(2) กำรผลตแกส เปนกระบวนกำรเปลยนเชอเพลงชวมวลใหเปนแกสเชอเพลง เรยกวำ แกสชวภำพ (Biogas) ภำยใตสภำวะทมอณหภมสงและมปรมำณออกซเจนต ำแกสชวภำพทไดจะมองคประกอบของแกสมเทน แกสไฮโดรเจน และแกสคำรบอนมอนอกไซด

(3) กำรหมก เปนกำรน ำชวมวลมำหมกดวยแบคทเรยในสภำวะไรอำกำศ ชวมวลจะถกยอยสลำยและแปรรปเกดแกซชวภำพทมองคประกอบเปนแกสมเทน และแกสคำรบอนไดออกไซด เปนหลก

(4) กำรผลตเชอเพลงเหลว เปนกำรเปลยนสภำพชวมวลใหเปนเชอเพลงเหลว โดยใชกระบวนกำรไพโรไลซส (Pyrolysis) ซงเปนกำรใหควำมรอนกบชวมวลโดยปรำศจำกออกซเจน ท ำใหชวมวลเปลยนไปเปนน ำมนเหลว เรยกวำ น ำมนไพโรไลซส ซงจะสำมำรถน ำไปผลตไฟฟำได

64

รปท 3.9 เชอเพลงชวมวลอดเมดจำกวสดเหลอทงทำงกำรเกษตร

(ศนยวจยเทคโนโลยพลงงำนเพอสงแวดลอม มหำวทยำลยเชยงใหม, 2556)

3.5.4 พลงงำนน ำ (Hydropower)

พลงงำนน ำหรอพลงน ำเปนพลงงำนทดแทนชนดหมนเวยนทสะอำดโดยมนษยไดน ำ พลงงำนจลนอนเกดจำกกำรเคลอนทของน ำไปใชประโยชนดำนตำงๆ เชน กำรใชพลงน ำหมนกงหนวดน ำเขำพนทกำรเกษตร กำรใชพลงน ำหมนเครองโมแปงหรอเครองสขำว เปนตน นอกจำกนเทคโนโลยกำรผลตพลงงำนไฟฟำจำกพลงน ำยงไดรบกำรพฒนำกำวหนำไปอยำงมำก อำศยหลกกำรเชนเดยวกนคอกำรเคลอนทของน ำท ำใหกงหนน ำ (Turbine) หมนและผลตไฟฟำไดกำรผลตไฟฟำจำกพลงน ำแบงออกเปน 3 ลกษณะ ไดแก

(1) พลงงำนน ำตก กำรผลตไฟฟำท ำไดโดยอำศยพลงงำนของน ำทตกออกจำกแหลงน ำตำมธรรมชำต หรอน ำตกทเกดจำกกำรดดแปลงสภำพธรรมชำต เชน น ำตกทเกดจำกกำรสรำงเขอนกนน ำ น ำ ตกจำกทะ เลสำบบนเท อก เขำส ห บ เ ข ำ กระแสน ำ ในแม น ำ ไหลตกหน ำ ผำ เป นต น กำรสรำงเขอนกนน ำและใหน ำตกไหลผำนกงหนน ำซงขบเครองก ำเนดไฟฟำก ำลงงำนน ำทไดจะขนอยกบควำมสงของน ำและอตรำกำรไหลของน ำทปลอยลงมำ ดงนนกำรผลตพลงงำนจำกพลงงำนนจ ำเปนตองมบรเวณทเหมำะสมและกำรสรำงเขอนนนจะตองลงทนอยำงมำก อยำงไรกตำมจำก กำรส ำรวจคำดวำทวโลกสำมำรถผลตก ำลงไฟฟำจำกก ำลงน ำมำกกวำพล งงำนทดแทนประเภทอน (รปท 3.10)

65

(2) พลงงำนน ำขนน ำลง อำศยหลกกำรทน ำไหลเข ำอำงเกบน ำเม อเวลำน ำขน และ ไหลออกจำกอำงเกบน ำเวลำน ำลง เมอควบคมกำรไหลเขำออกของน ำโดยใหไหลผำนกงหนน ำ ทตอเชอมกบเครองก ำเนดไฟฟำ เมอกงหนน ำหมนกจะไดไฟฟำออกมำใชงำน (รปท 3.11)

รปท 3.10 โรงไฟฟำพลงน ำเขอนภมพล

(ฝำยสอสำรองคกำร กำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทย, มปป)

รปท 3.11 หลกกำรท ำงำนของระบบผลตไฟฟำจำกพลงงำนน ำขนน ำลง

(Encyclopaedia Britannica, 2008)

66

รปท 3.12 หลกกำรท ำงำนของระบบผลตไฟฟำจำกพลงงำนคลน

(Bionomicfuel.com, n.d.)

(3) พลงงำนคลน เปนกำรเกบเกยวเอำพลงงำนทลมถำยทอดใหกบผวน ำในมหำสมทร เกดเปนคลนวงเขำสชำยฝงและเกำะแกงตำงๆ เครองผลตไฟฟำพลงงำนคลนจะถกออกแบบใหลอยตวอยบนผวน ำบรเวณหนำอำวดำนหนำทหนเขำหำคลน (รปท 3.12) กำรใชคลนเพอผลตไฟฟำ จะใหผลดไดควรมยอดคลนเฉลยอยท 8 เมตร แตจำกกำรวดควำมสงของยอดคลนสงสดในประเทศไทยทจงหวดระนองพบวำ ยอดคลนสงสดเฉลยเพยง 4 เมตร ดงนนกำรผลตไฟฟำดวยพลงงำนคลนจงถอวำไมเหมำะสมกบประเทศไทย (กรมพฒนำพลงงำนทดแทนและอนรกษพลงงำน, 2556)

3.5.5 พลงงำนควำมรอนใตพภพ

พลงงำนควำมรอนใตพภพ คอ พลงงำนธรรมชำตทเกดจำกควำมรอนทถกกกเกบอยภำยใตผวโลก โดยปกตอณหภมภำยใตผวโลกจะเพมขนตำมควำมลกในบรเวณสวนลำงของชนเปลอกโลก (Crust) หรอทควำมลกประมำณ 25-30 กโลเมตร จะมอณหภมเฉลยประมำณ 250 - 1,000 องศำเซลเซยส ในขณะทจดศนยกลำงของโลกอำจมอณหภมสง 3,500 - 4,500 องศำเซลเซยส เมอเปลอกโลกมกำรเคลอนตวจะท ำใหเกดรอยแตกของชนหน น ำและน ำฝนทไหลซมลงไป ตำมรอยแยกส ชนหนใตผวดน มกำรสะสมตวและรบควำมร อนจำกชนหนแมกมำ (Magma) จนกระท งน ำ กลำย เป นน ำ ร อนและไอน ำ แทรกต วกล บข นมำบนผ วด น เป นผลท ำ ให เกดปรำกฏกำรณธรรมชำตตำงๆ บนผวโลก เชน น ำพรอน (Hot spring) น ำพรอนไกเซอร (Geyser) พโคลนหรอบอโคลนเดอด (Mudpot) บอไอเดอดหรอพแกส (Fumarole) เปนตน (รปท 3.13)

67

เรำสำมำรถน ำพลงงำนควำมรอนใตพภพมำใชประโยชนในกำรผลตกระแสไฟฟำไดโดยกำรเจำะหลมทมน ำรอนอณหภมสงเพอผลตน ำรอน น ำรอนจะถกปมเขำถงตมไอแลวสงเขำไป ขบดนเครองกงหนไอน ำ เครองก ำเนดไฟฟำทตออยกบเครองกงหนไอน ำกจะหมนไปพรอมกบผลตพล ง งำนไฟฟำออกมำใช งำน ในปจจบนประเทศไทยมกำรใช แหล งพล งงำนควำมรอน ใตพภพ เพอผลตไฟฟำเพยงแหงเดยวคอ โรงไฟฟำจำกแหลงพลงงำนควำมรอนใตพภพฝำง ซงตงอยทอ ำเภอฝำง จงหวดเชยงใหม มขนำดก ำลงผลต 300 กโลวตต

น ำพรอน น ำพรอนไกเซอร

พโคลนหรอบอโคลนเดอด บอไอเดอดหรอพแกส

รปท 3.13 พลงงำนควำมรอนใตพภพรปแบบตำงๆ

กจกรรมท 3.3 น ำพรอน น ำพรอนไกเซอร พโคลนหรอบอโคลนเดอด และบอไอเดอดหรอพแกส มควำมแตกตำงกนอยำงไร จงอภปรำย

68

3.5.6 เชอเพลงไฮโดรเจน

ไฮโดรเจนเปนเชอเพลงทดแทนอยำงหนงทก ำลงไดรบควำมสนใจอยำงกวำงขวำง และยงถกยกใหเปนสดยอดพลงงำนสะอำดทควรจะน ำมำใชแทนเชอเพลงฟอสซลมำกทสด เนองจำกไฮโดรเจนเปนสสำรทใหพลงงำนสง ผลจำกกำรเผำผลำญไฮโดรเจนไมวำจะดวยกำรเผำไหมโดยตรง หรอโดยปฏกรยำไฟฟำเคมในเซลลเชอเพลง ตำงกใหผลตผลเปนไอน ำและกำซออกซเจนเทำนน ซงแทบจะไมกอผลกระทบตอสงแวดลอมเลย จงถอวำเปนกำรเผำผลำญเชอเพลงทสะอำดมำกโดยเฉพำะเมอเทยบกบกำรเผำไหมของเชอเพลงฟอสซล

อยำงไรกตำม กำรพฒนำเชอเพลงไฮโดรเจนเพอกำรบรโภคกยงมอปสรรคทำงเทคนคอยหลำยประกำร โดยเฉพำะกำรผลตใหมปรมำณเพยงพอตอควำมตองกำร ถงแมวำเทคโนโลยปจจบนจะสำมำรถผลตกำซไฮโดรเจนเหลวไดจ ำนวนหนงแตตนทนกำรผลตยงคงสงมำกและเปนกระบวนกำรทตองใชพลงงำนสงดวยท ำใหกำซไฮโดรเจนทผลตไดในปจจบนยงคงมรำคำสง ไมคมทจะน ำมำใชเปนเชอเพลงส ำหรบกำรบรโภค (ศรรตน ศรพรวศำล, 2552)

3.5.7 แกสโซฮอล

แกสโซฮอล (Gasohol) เปนน ำมนเชอเพลงทไดจำกกำรผสมระหวำงเอทลแอลกอฮอล (Ethyl alcohol) หรอเอทำนอล (Ethanol) ชนดควำมบรสทธ 99.5% ซงสำมำรถผลตไดจำกพช และน ำมนเบนซนตำมสดสวนทก ำหนด

ปจจบนไดมกำรผลตและจ ำหนำยแกสโซฮอลในประเทศไทย 3 ชนด ไดแก (1) น ำมนแกสโซฮอล E10 มสวนผสมของเอทำนอลไมเกน 10% และไมต ำกวำ 9% กบ

น ำมนเบนซนพนฐำน 90% โดยปรมำตร (2) น ำมนแกสโซฮอล E20 มสวนผสมของเอทำนอลไมเกน 20% และไมต ำกวำ 19% กบ

น ำมนเบนซนพนฐำน 80% โดยปรมำตร (3) น ำมนแกสโซฮอล E85 มสวนผสมของเอทำนอล 85% และน ำมนเบนซนพนฐำน 15%

โดยปรมำตร

แกสโซฮอลนบเปนหนงในพลงงำนทดแทนทชวยลดปรมำณกำรใชเชอเพลงฟอสซลน ำเขำจำกตำงประเทศกำรผสมเอทำนอลซงเปนผลตผลจำกกำรหมกพช เชน ออย มนส ำปะหลง กำกน ำตำล รวมทงธญพช เชน ขำวฟำง ขำว และขำวโพด (รปท 3.14) จงเปนกำรเพมมลคำของผลผลตทำงกำรเกษตรในประเทศทส ำคญอกทำงหนงและเนองจำกเอทำนอลบรสทธมคำออกเทน (Octane number) สงมำก เมอน ำมำผสมรวมกบน ำมนเบนซน จะไดน ำมนเชอเพลงทมคำออกเทนสงโดย

69

ไมจ ำเปนตองเตมสำรปรบคำออกเทน ซงโดยทวไปจะใชสำรเมทลเทอรเชยรบวทลอเทอร (Methyl Tertiary Butyl Ether, MTBE) ทเปนอนตรำยตอสขภำพดงนนกำรใชแกสโซฮอลจงชวยลดปรมำณมลพษจำกทอไอเสย โดยไมจ ำเปนตองปรบแตงเครองยนตใหม

รปท 3.14 กระบวนกำรผลตเอทำนอลจำกกำกน ำตำล (กองทนเพอสงเสรมกำรอนรกษพลงงำน, ม.ป.ป.)

70

3.5.8 ไบโอดเซล (Biodiesel)

ไบโอดเซล คอ เชอเพลงทไดจำกน ำมนของสงมชวต เชน เมลดละหง ร ำขำว มะพรำว สบด ำ เมลดงำ ถวเหลอง หรอน ำมนจำกสตว โดยอำจน ำมำผำนกระบวนกำรทำงเคมใหเกดเปนสำรท เรยกวำ เมทลเอสเทอร หรอ เอทลเอสเทอร ซงมสมบตใกลเคยงกบน ำมนดเซลทกลนจำกเชอเพลง ปโตรเลยม สำมำรถใชเปนเชอเพลงในเครองยนตดเซลไดดโดยไมตองท ำกำรดดแปลงเครองยนต

ไบโอดเซลแบงออกเปน 3 ประเภท (สถำบนสงเสรมกำรสอนวทยำศำสตรและเทคโนโลย, ม.ป.ป.) ไดแก

(1) น ำมนพชหรอน ำมนจำกไขมนสตว ไบโอด เซลประเภทนคอน ำมนพชหรอน ำมน จำกสตว เชน น ำมนมะพร ำว น ำมนปำลม น ำมนหม ซงน ำมำใชกบเครองยนตดเซลโดยไม ม กำรผสมหรอเตมสำรเคมอนๆ แตเนองจำกไบโอดเซลชนดนมควำมหนดสงกวำน ำมนดเซลประมำณ 11 - 17 เทำ และเกดเปนไขทอณหภมต ำ ยำกตอกำรปอนเขำสหองเผำไหม กำรฉดน ำมนใหเปนฝอย และกำรสนดำปท ำใหกำรจดระเบดเกดยำกเครองยนตจงตดยำก และหลงเหลอครำบเขมำเกำะทหวฉด ผนงลกสบ แหวนและวำลวได ดงนนไบโอดเซลชนดนจงไม เหมำะสมทจะใชโดยตรงกบเครองยนตดเซล

(2) ไบโอดเซลแบบลกผสม ไบโอดเซลประเภทนเปนกำรผสมระหวำงน ำมนพชหรอน ำมนจำกไขมนสตว กบน ำมนกำด น ำมนดเซล หรอสำรอนๆ เพอปรบสมบตของไบโอดเซลใหใกล เคยงกบน ำมนดเซล

(3) ไบโอดเซลแบบเอสเทอร ไบโอดเซลประเภทนเกดจำกกำรน ำน ำมนพชหรอน ำมนจำกไขมนสตวไปผำนกระบวนกำรทำงเคมทเรยกวำทรำนเอสเทอรฟเคชน (Transesterification) โดยท ำปฏกรยำกบแอลกอฮอล และมกรดหรอดำงเปนตวเรงปฏกรยำ ดงรปท 3.15 ไบโอดเซลแบบเอสเทอรจะมคณสมบตทเหมอนกบน ำมนดเซลมำกทสด แตใหกำรเผำไหมทสมบรณกวำน ำมนดเซล จงท ำใหเกดไอเสยทมคำรบอนมอนอกไซดนอย และในไบโอดเซลแบบเอสเทอรไมมก ำมะถน จงไมมปญหำเรองซลเฟอรไดออกไซดทกอใหเกดปรำกฏกำรณฝนกรด นอกจำกนยงมเขมำคำรบอนนอย จงไมท ำใหเกดกำรอดตนของระบบไอเสย และยงชวยยดอำยกำรท ำงำนของเครองยนตได

กจกรรมท 3.4 น ำมนแกสโซฮอลและน ำมนไบโอดเซลจดเปนพลงงำนสะอำดหรอไม เพรำะเหตใด จงอภปรำย

71

รปท 3.15 กระบวนกำรผลตไบโอดเซลแบบเอสเทอร

3.5.9 กำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทร (Ocean Thermal Energy Conversion)

มหำสมทรมพนท 70% ของพนผวโลกและน ำเปนตวกกเกบพลงงำนแสงอำทตย อยำงหนงในธรรมชำต กำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทรเปนกำรใชประโยชนจำกควำมแตกตำงของอณหภมระหวำงผวน ำดำนบนท อนของมหำสมทรเพรำะไดร บควำมรอนจำก ดวงอำทตยกบน ำเยนจดทควำมลกดำนลำงของมหำสมทรมำใชในกำรผลตไฟฟำ

โดยทวไปโรงไฟฟำทใช เชอเพลงจำกกำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทร แบงออกเปน 3 ประเภท (สมชย สธบดกล และอ ำนวย อองสทธ, ม.ป.ป.) ไดแก

(1) ระบบแบบวงจรปด (Close-cycle system) มหลกกำรท ำงำนจำกกำรเปลยนควำมรอนจำกผวน ำทะเลทอนเปลยนใหของเหลวท ำงำน (Working fluid) ซงเปนของเหลวทมจดเดอดต ำ เชน แอมโมเนย มอณหภมสงจนเดอดกลำยเปนไอ ไอของแอมโมเนยทขยำยตวนจะไปหมนกงหนท

เอทานอล/เมทานอล

วตถดบ น ามนพช ไขมนสตว (ใหมหรอใชแลว)

สารเรงปฏกรยา

Pretreatment (optional)

ปฏกรยาทรานเอสเทอรฟเคชน

ไบโอดเซลแบบเอสเทอร

กลเซอรน (Glycerine)

72

ตอเขำกบเครองก ำเนดไฟฟำ และไอของแอมโมเนยทผำนกงหนแลวจะควบแนนกลบเปนของเหลวโดยกำรหลอเยนดวยน ำทเยนจดทควำมลกดำนลำงของมหำสมทร และวนกำรท ำงำนทงหมดเปนวงจรปด

(2) ระบบแบบวงจรเปด (Open cycle system) มหลกกำรท ำงำนจำกกำรทใชน ำผวทะเล ทอนเปนของเหลวท ำงำน น ำจะถกท ำใหกลำยเปนไอในสภำพเกอบเปนสญญำกำศทอณหภมของผวน ำ และไอน ำทขยำยตวจะหมนกงหนชนดควำมดนต ำทตอเขำกบเครองก ำเนดไฟฟำ สวนไอน ำทไมมเกลอและเกอบจะเปนน ำบรสทธจะกลนตวเปนของเหลวอกครงจำกกำรน ำไปหลอเยนกบน ำทะเลลก ถำกำรกลนตวไมไดเกดจำกกำรสมผสกนโดยตรงของไอน ำกบน ำทะเล น ำทเกดจำกกำรกลนตวน ยงสำมำรถน ำไปใชดมกน หรอใชในกำรชลประทำนได อยำงไรกตำมระบบกำรกลนตวทมจำกกำรสมผสกนระหวำงไอน ำกบน ำทะเลจะสรำงไฟฟำไดมำกกวำ ดงนนไอน ำทผสมกบน ำทะเลลกจะกลำยเปนน ำทเคมขนและถกปลอยกลบลงสทะเล กระบวนกำรทงหมดจะเกดขนซ ำเปนวงจรโดยตองจำยน ำจำกผวทะเลเขำไปอยำงตอเนอง

(3) ระบบผสม (Hybrid cycle) เปนระบบทผสมระหวำงระบบแบบวงจรปดและระบบวงจรเปด เพอสรำงไฟฟำและน ำบรสทธในปรมำณทเหมำะสม

รปท 3.16 ระบบกำรผลตกระแสไฟฟำจำกกำรเปลยนพลงงำนควำมรอนของมหำสมทรแบบวงจรปด (Mercator Media Ltd, 2014)

73

3.6 กำรด ำรงชวตใหเขำกบสถำนกำรณของพลงงำนในโลกปจจบน

พลงงำนเปนปจจยหนงทถอวำเปนรำกฐำนทส ำคญในกำรพฒนำเศรษฐกจ สงคม และ ควำมเปนอยของคนในประเทศ กำรด ำรงชวตใหเขำกบสถำนกำรณของพลงงำนในโลกปจจบนมแนวปฏบตทส ำคญ ไดแก

(1) แนวทำงกำรพฒนำแบบยงยน (Sustainable development) ขององคกำรสหประชำชำต แนวทำงกำรพฒนำแบบยงยนเปนแนวควำมคดทสบเนองจำกสภำพแวดลอมทถกท ำลำยมำกขน เกดอบตภยทำงธรรมชำตทรนแรงและสงผลกระทบตอมนษยโดยตรง องคกำรสหประชำชำต ไดเสนอแนวทำงเพอขอควำมรวมมอระหวำงประเทศอตสำหกรรมในกำรปองกนดแลรกษำและลดกำรท ำลำยสภำพแวดลอมเพ อร กษำวฏจกรของวงจรชว ตใหสำมำรถ ด ำรงตอไปในอนำคต โดยแนวทำงกำรพฒนำแบบยงยนขององคกำรสหประชำชำตมสำระครอบคลมกำรลดปรมำณกำรใชทรพยำกรธรรมชำต กำรจดกำรทรพยำกรเพอใหเกดกำรหมนเวยน กำรควบคมประชำกร กำรน ำวสดกลบมำใชใหม (Reuse) และกำรน ำทรพยำกรมำใชใหเกดประโยชนสงสด

(2) แนวทำงกำรใชพลงงำนสะอำดและเทคโนโลยสะอำด พลงงำนสะอำด (Clean energy) คอ พลงงำนทไดมำโดยไมสงผลกระทบและท ำให เกดควำมสญเสยตอสงแวดลอม เพอลดปญหำทำงดำนมลพษตำงๆ สวนเทคโนโลยสะอำด (Clean technology) คอ กำรพฒนำเครองจกรและอปกรณตำงๆ ใหมของเสยหรอมลภำวะจำกกระบวนกำรผลต และสงผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด ตลอดจนค ำนงถงกำรเลอกใชวสดอปกรณทใชพลงงำน และทรพยำกรในกระบวนกำรผลตนอย ไมท ำลำยสภำพแวดลอม

(3) แนวทำงกำรใชพลงงำนทดแทน ปญหำวกฤตกำรณดำนรำคำน ำมนของตลำดโลกทสงขนท ำใหประเทศไทยไดรบผลกระทบโดยตรงทงในสวนของภำคเกษตรกรรม ภำคอตสำหกรรม ภำคธรกจ กำรคมนำคม กำรสอสำร กำรกอสรำง ตลอดจนกำรด ำเนนชวตประจ ำวน เมอพจำรณำถงปรมำณทรพยำกรธรรมชำตทมอยำงสมบรณในประเทศไทย เชน แสงแดด ลม พชพรรณทำงกำรเกษตรและชวมวล ฯลฯ นน หำกมแนวทำงน ำมำประยกตใหเปนพลงงำนอยำงเหมำะสม พลงงำนทดแทนเหลำนจะสำมำรถลดปรมำณกำรน ำเขำพลงงำนจำกตำงประเทศไดเปนอยำงมำก เชน กำรพฒนำกระบวนกำรผลตเอทำนอลจำกวตถดบภำยในประเทศเพอใชส ำหรบเปนสวนผสมของเชอเพลงในน ำมนดเซลและเบนซน จะชวยลดรำคำของน ำมนทง 2 ชนดลงไดในขณะทประสทธภำพยงเทยบเทำกบแบบเดม

กจกรรมท 3.5 จงอภปรำยและยกตวอยำงกจกรรมตำงๆ ในชวตประจ ำวนทถอเปนกำรปรบตวใหเขำกบสถำนกำรณของพลงงำนในโลกปจจบน

74

ค ำถำมทำยบท

1. พลงงำนทเกยวของกบชวตประจ ำวนของทำนเปนพลงงำนชนดใด จงยกตวอยำงใหชดเจน 2. เชอเพลงชวมวลจดเปนพลงงำนสะอำดหรอไม จงอธบำย 3. จงบอกขอดของกำรใชพลงงำนทดแทนแตละชนด 4. จงยกตวอยำงวธกำรประหยดพลงงำนในชวตประจ ำวนอยำงนอย 10 ประกำร 5. พลงงำนใดก ำลงจะหมดสนไปจำกโลก เพรำะเหตใด 6. พลงงำนหมนเวยนท ำใหเกดกำรพฒนำอยำงยงยนไดอยำงไร 7. พลงงำนชมชนคออะไรและมควำมสมพนธกบพลงงำนทำงเลอกอยำงไร 8. เหตใดน ำมนแกสโซฮอล E85 จงจดวำเปนพลงงำนทำงเลอก 9. จงอธบำยควำมแตกตำงระหวำงน ำพรอน น ำพรอนไกเซอร พโคลนหรอบอโคลนเดอด และบอไอเดอด

หรอพแกส มำโดยสงเขป

75

บทท 4 ควำมสมพนธระหวำงชวตกบสงแวดลอม

สรนทร ทองค า และ ธนพล แสงสวรรณ

สงมชวตเปนสวนหนงของสงแวดลอม มควำมสมพนธกนอยำงหลกเลยงมได ซงอยควบคกนมำตลอด สงมชวตมควำมตองกำรสงแวดลอมสงแวดลอมกมกำรเปลยนแปลงอยำงตอเนองมนษยเรำมควำมสมพนธกบตอส งแวดลอม ท งแง ในกำรใชประโยชน กำรบรโภค อปโภค ตลอดจน กำรท ำลำยสงแวดลอม ปจจยหนงทสงผลตอกำรเปลยนแปลงสงแวดลอม คอกำรเพมขนของจ ำนวนประชำกร สงผลโดยตรงกบกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม และผลจำกกำร กำรบรโภคทรพยำกรธรรมชำตและส งแวดลอม อำจจะกอใหเกดกำรลดลงกำรเสอมโทรมหรอ เกดมลพษจำกกำรใชสงแวดลอม หำกมนษยเรำมควำมเขำใจในระบบสงแวดลอมและควำมสมพนธทดแลวจะชวย ลดหรอชะลอกำรเกดมลพษไดบำงอนสกำรใชประโยชนสงสดอยำงยงยนตอไปในอนำคต 4.1 สงแวดลอมหมำยถงอะไร

สงแวดลอม (กรมสงเสรมคณภำพสงแวดลอม, 2537, หนำ 1) ตำมพระรำชบญญตสงเสรมและรกษำคณภำพสงแวดลอมแหงชำต พ.ศ. 2535 กลำวไวในมำตรำ 4 สงแวดลอม หมำยควำมวำ สงตำงๆ ทมลกษณะทำงกำยภำพ และชวภำพทอยรอบตวมนษย ทอยรอบตวมนษย ซงเกดขน โดยธรรมชำต และสงทมนษยไดกระท ำขน นอกจำกนนนกวชำกำรสงแวดลอมยงมควำมเหนสอดคลองกนวำสงแวดลอม หมำยถง สงตำงๆ ทอยรอบตวเรำ ทงทเกดเองโดยธรรมชำตและสงทมนษยเรำไดจดท ำขน หรอสรำงขนมำ รวมทงสงเปนสงทมชวต และสงไมมชวต ทเปนรปธรรม และเปนนำมธรรม

กำรศกษำสงแวดลอม เปนกำรใชกระบวนกำรทำงวทยำศำสตรในกำรคนหำขอมลอยำงมเหตและผลของระบบสงแวดลอมทมควำมสมพนธกน หรอทเกดจำกกำรอยรวมกนในระบบใดระบบหนงกบสงแวดลอมของมนษยทมควำมสมพนธอยำงตอเนอง กำรศกษำสงแวดลอมเปนกำรทมนษยใหควำมส ำคญกำรดแล รกษำ สงวน ปองกน แกไข ปรบปรง เปลยนแปลง และกำรพฒนำทำงดำนสงแวดลอม เพอกำรมคณภำพชวตทดในสงแวดลอมทเหมำะสม และเพอไมใหเกดปญหำตอสงแวดลอมในปจจบนและอนำคต

76

4.2 มนษยกบสงแวดลอม

แตเดมไดเรมเมอมมนษยเกดขนบนโลก มนษยจะอยตำมธรรมชำต ออกปำลำสตวมำกน เปนอำหำร เปนกำรด ำรงชวตทผสมกลมกลนกบธรรมชำต มอะไรกเกบเกยวมำใชในครวเรอน โดยยงไมมกำรสะสมทรพยำกรตำงๆ เพรำะทรพยำกรมปรมำณมำก และประชำกรมนอย จงไมตองแยงชงหรอสะสมทรพยำกรธรรมชำตเอำไวใช ตอมำมนษยเรมพฒนำควำมคดท ำใหมเทคโนโลยอยำงงำยๆ เกดขน เชน มด หอก ดำบ ฯลฯ ซงใชเปนอำวธในกำรลำสตวเกดขน กเทำกบมกำรท ำลำยสงแวดลอมเกดขน แตอตรำกำรเกดใหมของธรรมชำตหรอกำรทดแทนในระบบนเวศยงสมดลอย เชน จบสตวปำมำหนงตว ปรมำณกำรเกดสตวปำกมมำกกวำนน ซงแมจะมกำรท ำลำยสภำพแวดลอมของธรรมชำตเกดขนกตำม แตระบบกำรทดแทนโดยธรรมชำตกเกดขนโดยอตโนมต หรอเรยกวำสมรรถนะในกำรรกษำสภำพสมดลยงอยได จงไมมปญหำกระทบตอระบบนเวศในอดต

ในอดตไมมกำรซอขำย แตเมอเกดระบบกำรผลตทำงกำรเกษตรกรรม จงมของเหลอกนเหลอใชในครวเรอน เกดกำรแลกเปลยนขน ซงกำรแลกเปลยนในระยะแรกเปนกำรแลกเปลยนระหวำงวตถกบวตถตอมำกำรแลกเปลยนดงกลำวไมสะดวกจงเกดระบบซอขำยระบบเศรษฐกจ จงไดรบกำรพฒนำไปจนควำมสำมำรถในกำรผลตถงขดจ ำกดในยคทมกำรท ำลำยสงแวดลอมมำกขน มกำรแยงชงและท ำลำยทรพยำกรมำกขน โดยททกคนพยำยำมเรงผลผลต มกำรใชปย ใชยำฆำแมลง กำรเสำะแสวงหำทดนทอดมสมบรณมำใชในกำรเกษตรเปนไปอยำงแพรหลำย ท ำใหเกดกำรท ำลำยสงแวดลอมอยำงชดเจนยงขน ตอมำเขำสยคแหงกำรเปลยนแปลงจำกเกษตรกรรมเขำสยคอตสำหกรรม ตงแตเจมส วตต เรมผลตเครองจกรไอน ำไดเกดระบบกำรขนสงและอตสำหกรรม กำรท ำลำยสงแวดลอมจงเกดขนอยำงกวำงขวำง เกดวกฤตกำรณเกยวกบสงแวดลอมขนทวโลก สบเนองจนถงปจจบน เปนยคทมกำรววฒนำกำรใชเทคโนโลยทหลำกหลำย เกดกำรเปลยนแปลงทร วดเรว เกดกำรสอสำรทไร พรหมแดน กำรใชเครองมอทำงเทคโนโลยทมจ ำนวนมำกขนเพออ ำนวยควำมสะดวกมำกเทำไร ปญหำทเกดจำกกระบวนกำรใชนนกท ำใหเกดมลพษทำงสงแวดลอมตำมมำ ทรพยำกรธรรมชำตลดนอยลง ขยะมลพษกมำกขนเปนเงำตำมตว พลงงำนทใชกถกน ำมำใชมำกขนตำมล ำดบ เพรำะฉะนนควำมเขำใจในพนฐำนทำงสงแวดลอมจะเปนตวชวยน ำสกำรจดกำรทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมดงรปท 4.1

77

รปท 4.1 ควำมสมพนธระหวำงมนษยกบกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม

ปญหำทเกดขนกบสงแวดลอมและชวตควำมเปนอยของมนษยของมนษยนน แตเดมกถอวำเปนปญหำทเกดขนเฉพำะแหง เฉพำะประเทศใดประเทศหนงเทำนน ตอมำเมอปญหำไดทบถมพอกพนมำกยงขน จงเกดภำพรวมของควำมเสยหำยทเกดขนกบโลก และมนษยทงมวลทอยในโลก จนไมอำจหลกเลยงควำมหำยนะทเกดขนได เชน กำรเพมอณหภมของโลก กำรลดของโอโซน ในบรรยำกำศ กำรไหลและละลำยของน ำแขง ตลอดจนกำรแพรกระจำยของน ำมนและสำรพษ ในน ำ เปนตน

แนวควำมคดใหมในเรองของปญหำสงแวดลอมไมเพยงแตกำรสงวนทรพยำกรธรรมชำตเทำนน แตไดมควำมสนใจไปถงเรองคณภำพของทรพยำกร เชน คณภำพของน ำและอำกำศ และเมอกลำวถงคณภำพสงแวดลอมกหมำยรวมไปถงคณภำพชวตของประชำกรดวยเพรำะประชำกรตองอำศยสงแวดลอมเปนปจจยในกำรด ำรงชวต และสงแวดลอมกเปนปจจยของเศรษฐกจและสงคม ในกำรปกครองทกระบบ

78

4.3 กำรจ ำแนกสงแวดลอม

4.3.1 สงแวดลอมแบงโดยยดวธกำรเกดเปนเกณฑ ได 2 ประเภท คอ

(1) สงแวดลอมทเกดขนเองโดยธรรมชำต (Natural environment) ซงมทงสงแวดลอม ทมชวต เชน มนษย พช สตว และสงแวดลอมทไมมชวต เชน ดน น ำ อำกำศ แรธำตตำงๆ เปนตน

(2) สงแวดลอมทมนษยสรำงขน (Man - made environment) ซงมทงสงแวดลอมทเปนรปธรรม (Physical feature environment) เชน อำคำรบำนเรอน ถนน เขอน รถยนต และสงแวดลอมทเปนนำมธรรม เชน วฒนธรรมประเพณ กฎหมำย กำรเมอง กำรปกครอง ศำสนำ เปนตน

4.3.2 สงแวดลอมแบงโดยลกษณะของกำรด ำรงชวต แบงได 2 ประเภท คอ

(1) สงแวดลอมทำงชวภำพ (Biotic environment) ไดแก สงแวดลอมทมชวต มกำรเจรญเตบโต มกำรสบพนธหรอขยำยพนธได เชน มนษย พช และสตว เปนตน

(2) สงแวดลอมทำงกำยภำพ (Physical environment) ไดแก สงแวดลอมทไมมชวต เชน ดน น ำ แรธำต อำกำศ เปนตน

4.3.3 สงแวดลอมแบงโดยใชลกษณะนำม ทมรปรำง หรอลกษณะของรปทรง ซงแบงออกเปน 2 ประเภท คอ

(1) สงแวดลอมทเปนรปธรรม (Physical feature environment) เปนสงแวดลอมทมรปรำง รปทรงลกษณะทำงกำยภำพ ทมองเหนไดเดนชด ซงมทงสงแวดลอมทเกดเองตำมธรรมชำต และสงแวดลอมทมนษยสรำงขน เชน มนษย พช สตว อำคำรบำนเรอน ถนน รถยนต สะพำน เขอน เปนตน

(2) สงแวดลอมทเปนนำมธรรม (Abstract environment) หมำยถงสงแวดลอมทมนษยเรำสรำงขน บงบอกในลกษณะกำรแสดงออกของพฤตกรรมของมนษย หรอเปนลกษณะสงแวดลอมทมกำรจนตนำกำร ไดแก ประเพณ วฒนธรรม ศำสนำ กำรเมอง กำรปกครอง วถชวต เปนตน

79

4.3.4 สงแวดลอมแบงโดยลกษณะกำรด ำรงชพและสภำพควำมเปนอย จำกกำรศกษำสงแวดลอม จะเหนไดวำสงแวดลอมไดครอบคลมทกแงทกมมไดอยำงชดเจน เพอควำมเขำใจแนวทำงในกำรจดแบงสงแวดลอม กำรจดกำรบรณำกำรผสมผสำนในกำรจดประเภทของสงแวดลอม ไดจดกลมหรอแบงประเภทของสงแวดลอมได ออกเปน 3 ประเภทดงตอไปน

(1) สงแวดลอมทำงชวภำพ (Biotic environment) เปนสงแวดลอมประเภททมชวตซงเกด ขนเองตำมธรรมชำต ไดแก พช สตว มนษย เปนตน

(2) สงแวดลอมทำงกำยภำพ (Abiotic environment) เปนสงแวดลอมทไมมชวต เกดเองโดยธรรมชำต ไดแก ดน น ำ อำกำศ แรธำต เปนตน

(3) สงแวดลอมทำงสงคม (Social environment) เปนสงแวดลอมทมนษยไดจดท ำหรอสรำงขนเพอใหมกำรด ำรงชพอยไดอยำงสนตสข มควำมสะดวกสบำย เชน อำคำรบำนเรอน ถนน โรงเรยน สงกอสรำง ประเพณ วฒนธรรม ระเบยบขอบงคบ กฎหมำย ศำสนำ เปนตน

ในภำพรวมแลว จำกกำรแบงหมวดหมสงแวดลอม เพอควำมสะดวกในกำรศกษำแลวจะเหนวำมนยำมทใกลเคยงกนมำก มมมมองทใหเหนชดเจนอกมมมองหนงของนกวทยำศำสตรสงแวดลอม (เกษม จนทรแกว, 2540 : 3) ใหมมมองไวดงรป

รปท 4.2 มมมองสงแวดลอมของ ศ. ดร. เกษม จนทรแกว (เกษม จนทรแกว, 2544)

สงแวดลอมทเปนชวภำพ สงตำงๆ ทอยรอบตวเรำ

สงแวดลอมทเปนกำยภำพ สงทเกดขนเองตำมธรรมชำต

และมนษยสรำงขน สงแวดลอม

สงทเปนรปธรรมและนำมธรรม สงทเปนพษและไมเปนพษ

80

4.4 คณสมบตของสงแวดลอม

สมบตเฉพำะตวของสงแวดลอมแบงออก 7 ประกำร (เกษม จนทรแกว, 2544)

(1) ควำมเปนเอกลกษณของสงแวดลอม สงแวดลอมแตละประเภทมเอกลกษณเฉพำะตวในดำนโครงสรำงหรอองคประกอบ รปรำง

ขนำดส หรอกระบวนกำรทสรำงปรำกฏของสงแวดลอมนน โดยมตวกลไกควบคมเฉพำะตว กลำวคอ มเอกลกษณในกำรแสดงใหเหนวำสงทกลำวถงหรอสงนนเปนสงแวดลอม เชน ตนไม ดน น ำ มนษย สตว วฒนธรรม ศำสนำ วถชวต เปนตน เหลำน เปนสงแวดลอมทมเอกลกษณควำมเปนตวบงบอกถงสงนนๆ ไดเปนอยำงด ควำมเปนเอกลกษณ ของสงแวดลอม เชน ชำงมควำมเปนเอกลกษณ หรอควำมเปนลกษณะของชำง มงำ มงวง ตวโต เทำหรอขำมขนำดใหญ แมกระทงเสยงรองทเปลงออกมำจะมลกษณะเดน หรอจดเดนเปนเอกลกษณของชำงนนเอง

(2) สงแวดลอมไมอยโดดเดยว สงแวดลอมนนจะไมอยโดดเดยวในธรรมชำต แตจะมสงแวดลอมอนอยดวยเสมอ เชน ตนไม

กบดน ตนไมอำศยพนดนหรอดนเปนแหลงยดเหนยวหรอเปนแหลงอำหำร เมองกบแหลงน ำ กลำวคอเมองมควำมตองกำรน ำเพอกำรหลอเลยงประชำกรในเมองนนๆ

(3) สงแวดลอมมควำมตองกำรสงแวดลอมอนเสมอ สงแวดลอมทกชนดมควำมตองกำรสงแวดลอมอนเสมอ เชน ปลำตองกำรน ำ อำกำศ

กลำวคอปลำมควำมตองกำรน ำเปนแหลงทอยอำศย ตองกำรอำกำศเพอหำยใจ ในกำรด ำรงชวตอยได หรอมนษยตองกำรปจจยสเพอควำมอยรอด เปนตน

(4) สงแวดลอมอยเปนกลม หรอระบบนเวศ สงแวดลอมไมโดดเดยวและตองกำรสงแวดลอมอนเสมออำจจะอย เปนกลม เรยกวำ

กลมสรรพสง (แวดลอม) หรอระบบนเวศทมโครงสรำงและหนำท แมวำสงแวดลอมหนงตองกำรหรอไมตองกำรสงแวดลอมหนงกได หรออำจมควำมสมพนธกนทงทำงตรงและทำงออม และเปนท นำสงเกตวำสงแวดลอมตำงๆ ทรวมกนมหลำกหลำยชนด มปรมำณแตกตำงกน กำรอยรวมกนของสรรพสงจะมสดสวนระหวำงสงแวดลอมอยำงเหมำะสม และมกำรกระจำยอยำงสม ำเสมอ กำรเปลยนแปลงชนด ปรมำณ สดสวนและกำรกระจำยของสงแวดลอมในระบบยอมท ำใหระบบสงแวดลอมเกดกำรเปลยนแปลงได ซงยอมสงผลกระทบตอควำมสมบรณของระบบได

81

(5) สงแวดลอมมควำมเกยวพนกนเปนลกโซ เนองจำกสงแวดลอมหนงมควำมตองกำรสงแวดลอมอนเสมอ ควำมเกยวพนก นของ

สงแวดลอมอำจเกยวของกบโครงสรำงหรอองคประกอบและบทบำทหรอหนำทของสงแวดลอมในระบบนนๆ และสงแวดลอมทงหลำยมกมควำมเกยวเนองและสมพนธกนเปนลกโซ ดงนนเมอท ำลำยสงแวดลอมหนงแลวจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมอนๆ ทเกยวของ เชน กำรตดไมท ำลำยปำสงผลกระทบตอกำรพงทลำยของหนำดน ดนขำดควำมอดมสมบรณ กำรเกดตะกอนในแหลงน ำ แหลงน ำตนเขน ทรพยำกรสตวน ำไมมทอยอำศย เกดควำมแหงแลง ฝนตกไมถกตองตำมฤดกำล

(6) สงแวดลอมมควำมคงทนและเปรำะบำง สงแวดลอมโดยทวไป มควำมคงทน และมควำมเปรำะบำงตอกำรถกกระท ำ เมอมกำรกระท ำ

ใดๆทท ำใหโครงสรำงและหนำทของสงแวดลอมเปลยนไป สงแวดลอมใดทมควำมคงทนกมโครงสรำง และหนำทไดเหมอนเดม แตถำสงแวดลอมใดเปรำะบำงแลวจะท ำใหโครงสรำงและหนำท ของสงแวดลอมเปลยนไป เชน ดน มกจะถกชะลำงพงทลำยหำกไมมพชคลมดนไวบำง โดยเฉพำะดนทมลกษณะเปนดนทรำย กลำวคอดนมควำมเปรำะบำงตอกำรถกกระท ำ ในขณะทแผนเหลกม ควำมคงทนกวำแผนกระดำษ ผหญงหรอเดกอำจจะมควำมเปรำะบำงมำกกวำผชำย เหลำนเปนตน

(7) สงแวดลอมมกำรเปลยนแปลงตลอดเวลำ สงแวดลอมเกดกำรเปลยนแปลงทง ขนำด รปรำง ส รปทรง ตลอดเวลำ อำจจะ

เปลยนแปลงโดยเรวหรอเปลยนแปลงอยำงชำๆ หรอคอยๆ เปลยนแปลงไปกขนอยกบปจจยตำงๆ ทเกยวของ เชน กำรท ำลำยปำไมอำจจะมกำรเปลยนแปลงสภำพอำกำศ กำรเปลยนแปลง ทรพยำกรอนๆ ทเกยวของ สตวปำ ดน แหลงน ำ พช เหลำนเปนตน หรอกำรฟนฟปำเกดขนเรอยๆ มำทดแทน หรอบำงสงแวดลอมอำจจะมกำรเปลยนแปลงไปตำมกำลฤดกได แมกระทงสงมชวตทมกำรเกดมกำรเจรญเตบโต มกำรแก มกำรเจบปวย จนในทสดกมกำรตำยเกดขนตำมล ำดบ

คณสมบตของสงแวดลอมทง 7 ประกำร มควำมสมพนธตอเนองกนทกประกำร ตงแตสงแวดลอมมควำมเปนเอกลกษณเฉพำะตว ไมอยตำมล ำพงมควำมตองกำรสงแวดลอม อน อยรวมกนเปนกลมหรอระบบ มควำมเกยวพนกนเปนลกโซ มลกษณะควำมคงทนเปรำะบำงทแตกตำงกน และมกำรเปลยนแปลงไปตำมกำลเวลำ นบวำเปนคณลกษณะทตองเขำใจในสงแวดลอมไมมควำมย งยนโดยตวมนเองแตมควำมยงยนในระบบและควำมหลำกหลำยในชวตมนษย เรำจ ำเปนอยำงยงตองพงสงแวดลอมไมวำในเรองของปจจยส ควำมตองกำรดำนพลงงำนและอนๆ

82

อนสงผลตอควำมเปนอย และสงผลกระทบตอสงแวดลอมอยำงยง ถำหำกมนษยเรำมควำมเขำใจในกระบวนกำรทำงวทยำศำสตรสงแวดลอม อนกอใหกำรใชทรพยำกรธรรมชำตสงแวดลอม ในกำรด ำรงชวตควำมเปนอยแลว โอกำสทกอใหเกดสงแวดลอมเสอมโทรมและมปรมำณลดลงกจะ มควำมเปนไปไดนอยมำก จะมกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมอยำงยงยนได

กจกรรมท 4.1 ใหนกศกษำรวมกนยกตวอยำงสงแวดลอมหนงๆ และรวมกนอภปรำยคณสมบตของสงแวดลอมทง 7 ประกำร

4.5 มตสงแวดลอม

สภำพปญหำสงแวดลอมในปจจบนเสมอนจะเกดขนจำกกำรกระท ำของมนษย กำรจดแบง มตหรอกลมของสงแวดลอม ค ำนงถงควำมสมพนธระหวำงมนษยและสรรพสงทอยรอบขำงเปนส ำคญ ทงนเนองจำกมนษยเปนเหตปจจยส ำคญของปญหำสงแวดลอม ดงนนจำกควำมสมพนธดงกลำวขำงตน จงไดแบงมตทำงสงแวดลอมได 4 มต ซงมควำมสมพนธกนดงรปท 4.3 ดงน

(1) มตทรพยำกร (Resources dimensions)

มตทรพยำกรเปนมตทส ำคญยง เพรำะมบทบำทตอมนษยในกำรเออประโยชนดำนอำหำร ทอยอำศย ยำรกษำโรค เครองนงหม ใหควำมปลอดภย และทรพยสน ใหพลงงำนและให ควำมสะดวกสบำย สงฟมเฟอยเหลำนเปนสงทมนษยบรโภคโดยตรงและโดยออม นกอนรกษไดแบงทรพยำกรออกเปน 2 กลม ไดแก

(1.1) กลมทรพยำกรธรรมชำต เปนกลมทรพยำกรทเกดเองตำมธรรมชำต พจำรณำกำรน ำมำใชประโยชนและกำรเกดแบงได 3 ประเภท คอ

(1.1.1) ทรพยำกรธรรมชำตทใชแลวไมหมด (Non-exhausting natural resources) เปนทรพยำกรธรรมชำตทมควำมจ ำเปนตอมนษยและสตว ทรพยำกรธรรมชำตทใชแลวไมหมด บำงชนดทมนษยไมไดรบเพยงระยะเวลำสน อำจท ำใหถงแกชวตได เชน อำกำศ น ำในวฏจกร แสงอำทตย เปนตน

(1.1.2) ทรพยำกรธรรมชำตทใชแลวทดแทนได (Renewable natural resources)หมำยถงทรพยำกรธรรมชำตทมนษยน ำมำใชแลวสำมำรถจะเกดทดแทนได เชน พช สตว ปำไม เปนตน

83

(1.1.3) ทรพยำกรธรรมชำตทใชแลวหมด (Exhausting natural resources) เปนทรพยำกรธรรมชำตทอำจใหควำมส ำคญนอยในกำรด ำรงชวต แตมควำมจ ำเปนในแง ควำมสะดวกสบำยตอมนษย ถำไมมทรพยำกรเหลำนมนษยกยงสำมำรถมชวตอยได แตอำจไมไดรบควำมสะดวกสบำย ไดแก น ำมน ปโตรเลยม กำซธรรมชำต ถำนหนลกไนต และแรธำตตำงๆ เปนตน

(1.2) กลมทรพยำกรทมนษยสรำงขน เปนทรพยำกรทบำงสวนเกดขนจำกธรรมชำต หรอเปนทรพยำกรธรรมชำตทมนษยไดมกำรดดแปลง หรอสรำงกลไก (Mechanism) หรอท ำกำรเปลยนแปลง ปรบปรง ควบคมใหแปรเปลยนทงรปรำงและพฤตกรรมได บำงกรณมนษยใชธรรมชำตเปนกลไก ในกำรสรำงทรพยำกรกลมนขนมำเพอใหเกดประโยชนในกำรน ำมำใชเพอกำรอปโภคและบรโภค ไดแก

(1.2.1) กลมทรพยำกรชวกำยภำพ เปนกลมทรพยำกรทมนษยไดอำศยทรพยำกรกำยภำพและชวภำพมำด ำเนนกำรเปนวตถดบ ผำนกระบวนกำรผลตดวยเทคโนโลยจนได ผลตผลส ำเรจรปใหมทใชไดและมคณคำตอกำรใชประโยชน เชน ทรพยำกรเกษตร เปนกำรน ำทรพยำกรดำนพช ทรพยำกรดำนสตว ผำนกระบวนกำรเพำะปลก ตกแตงเปลยนแปลงหรอกำรเลยง เพำะพนธ ปรบปรง เปนผลผลตจำกกำรเกษตรหรอจำกกำรเลยงสตว ตำมล ำดบ อำจจะน ำผลผลตมำผำนกระบวนกำรทำงอตสำหกรรมกไดผลตภณฑ เพอมนษยเรำน ำมำใชประโยชนตอไป นอกจำกนยงมกลมทรพยำกรทใหพลงงำน กลมทรพยำกรทเกยวของกบคมนำคมขนสง กำรสอสำร สอมวลชน น ำประปำ เมองและชมชน กำรชลประทำน เขอนหรอฝำย กำรปองกนอทกภย หรอ ควำมแหงแลง เปนตน

(1.2.2) กลมทรพยำกรเศรษฐสงคม เปนกลมทรพยำกรทมนษยตองใชทรพยำกรพนฐำน คอ ทรพยำกรกำยภำพและทรพยำกรชวภำพเปนวตถดบในกระบวนกำรผลต แตทรพยำกร เศรษฐสงคมเปนทรพยำกรทไมสำมำรถเหนได เชน ศำสนำ ประเพณ วฒนธรรม กฎหมำย กำรศกษำ ขอบงคบ สขภำพอนำมย เศรษฐกจ กำรปกครอง กำรเมอง วถชวต ฯลฯ เหลำนลวนตองใชสงแวดลอมทำงชวกำยภำพเปนตวก ำหนดทงสน ทรพยำกรในสวนนมนษยสรำงขนมำเพอคณคำทำงคณภำพชวต (Life quality values )

84

(2) มตเทคโนโลย

เทคโนโลย คอกระบวนกำรหรอวธกำรและเครองมอทน ำเอำควำมรทำงวทยำศำสตรและศำสตรอนๆ มำผสมผสำนประยกตหรอใชงำนเพอใหเกดประโยชนตอมนษย มตเทคโนโลย จงมประโยชน หรอเปนสงทมนษยสรำงสรรคขนจำกกำรสงเกตสงทเกดขนตำมธรรมชำตแลว ดวยกระบวนกำรทดลองอยำงเปนขนตอน กำรทดสอบไดสรำงควำมกระจำงในปรำกฏกำรณตำมธรรมชำต จนมนษยสำมำรถเลยนแบบธรรมชำตไดดวยเทคโนโลยทสรำงขน

เทคโนโลยเปนกระบวนกำรใชควำมรหลกกำรทำงวทยำศำสตรมำประยกตใชเปนเครองมอหรอวธกำรทกอใหเกดผลผลตหรอผลตภณฑตำมทมนษยเรำตองกำร ควำมพยำยำมของมนษยทจะเลยนแบบและควบคมธรรมชำตเพอตอบสนองควำมตองกำรของมนษยแงของปจจยส และควำมปลอดภย มนษยจงไดมกำรพฒนำเทคโนโลยจำกเดมทเปนเทคโนโลยระดบต ำทมกำรดดแปลงไมแตกตำงไปจำกธรรมชำต จนถงเทคโนโลยระดบสงทมกำรเปลยนแปลงไปจำกควำมเปนธรรมชำตเดม เทคโนโลยตองพงพำทรพยำกรธรรมชำตเปนวตถดบในกำรดดแปลง เพอใหเปนไปตำมควำมตองกำรของมนษย กำรเพำะปลกพชเกษตรไดมำกกวำ 1 ครง โดยใชเทคโนโลยหลำยดำน เชน ปย ยำฆำแมลง เปนตน หำกตองกำรใหพนทเกษตรนนสำมำรถเพมผลผลตใหมำกขนอกหลำยเทำ กตองใชเครองจกรทนแรง เชน รถไถเตรยมพนท รถเกบเกยวเมลด รถหวำนเมลด เปนตน

เทคโนโลยทมนษยสรำงขนจะเปนมตทส ำคญยง เพรำะเปนมตทใหทงคณและโทษตอมนษยเทคโนโลยชวยท ำใหมนษยมควำมสะดวกสบำยมำกขน ใชแรงงำนนอย เสยเวลำนอย แตในขณะเดยวกนมนษยไดรบควำมสะดวกสบำยจำกเทคโนโลยมำกขนเทำไร มนษยกจะไดรบผลกระทบมำกยงขนดวย กลำวคอมลพษตำมมำจำกกระบวนกำรผลตดงกลำว

(3) มตของเสยหรอมลพษสงแวดลอม

เปนททรำบดโดยทวไปแลววำเมอมกำรใชทรพยำกรดวยเทคโนโลยใดๆ ยอมมของเสยและมลภำวะเกดขน แมวำจะน ำเทคโนโลยใหมๆ ทมประสทธภำพมำกเพยงใดมำใชกตำม ของเสยและมลภำวะอำจยงไมเกดในขณะทใชทรพยำกร แตในเวลำตอมำอำจจะสงผลกระทบตอสภำพแวดลอม ภำยหลงกได ดงนนกำรใชทรพยำกรดวยเทคโนโลยใดๆ จะตองแนใจวำมของเสยหรอมลพษเกดขนนอยหรอแทบไมมเลย หรอมกำรแกไขควบคมได มฉะนนแลวอำจสงผลตอสงแวดลอมทรนแรงได ทงในขณะทใชหรอภำยหลงกำรใชทรพยำกรกได

85

(4) มตมนษย มตมนษยเปนมตทเกยวของกบกจกรรมตำงๆ ทเกดขนจำกกำรคดคนและสรำงสรรคหรอ

จำกกำรกระท ำของมนษย เพอควำมตองกำรทำงดำนควำมปลอดภยและควำมมนคงในกำรมชวต ทผำสข มนษยจงไดสรำงสรรคองคประกอบตำงๆ ทเกดขนทงทเปนรปธรรมและนำมธรรม เชน กำรสรำงทอำศยเพอกำรพกพงและกำรหลบภย มนษยไดศกษำปรำกฏกำรณของธรรมชำตจนกระทงสำมำรถท ำนำยสงทจะเกดขนท ำใหชวตมควำมปลอดภยมำกยงขน นอกจำกนมนษยทอยรวมกนเปนสงคมยงไดบญญตกฎระเบยบ ก ำหนดวนยของกำรอยรวมกน มกำรเมองกำรปกครอง ทควบคมดแลใหมนษยอยดวยกนอยำงสนตสข

รปท 4.3 แสดงควำมสมพนธระหวำงมตสงแวดลอมตำงๆ

86

4.6 นเวศวทยำเบองตน นเวศวทยำ หมำยถง กำรศกษำเกยวกบควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบถนทอยและสงแวดลอม

4.6.1 โครงสรำงของระบบนเวศ

ในระบบนเวศจะมโครงสรำงทประกอบไปดวยสวนส ำคญ 2 สวนคอ (1) สวนประกอบทไมมชวต (Abiotic component) แบงไดเปน 3 ประเภท คอ

(1.1) อนนทรยสำร เปนกลมของสำรอนนทรยตำงๆ ทมำจำกธรรมชำต เชน คำรบอนไนโตรเจน คำรบอนไดออกไซด น ำและออกซเจน อนนทรยสำรสวนใหญแลวเปนธำตและสำรประกอบตำงๆ ในธรรมชำต

(1.2) อนทรยสำร เปนกลมของสำรอนทรยทมำจำกสงมชวต เชน โปรตน คำรโบไฮเดรต และฮวมส หรอซำกพช ซำกสตวตำงๆ ทยงไมสลำยตว เปนตน

(1.3) สภำพแวดลอมทำงกำยภำพ เชน พลงงำนควำมรอนหรอพลงงำนแสงจำกดวงอำทตย อณหภม ควำมดนบรรยำกำศ ควำมเปนกรดเปนดำง ควำมเคม ควำมชนของอำกำศ เปนตน

(2) สวนประกอบทมชวต (Biotic component) แบงออกไดเปน (2.1) ผผลต (Producer) คอ สงมชวตพวกทสำมำรถน ำพลงงำนจำกแสงอำทตยมำ

สงเครำะหอำหำรขนไดเองจำกแรธำตและสำรทมอยตำมธรรมชำต เชน พชสเขยวสรำงอำหำรโดยกระบวนกำรสงเครำะหแสง ดงสมกำร

6CO2 + 12H2O C6H12O6 + 6O2 + 6 H2O

ผลผลตทไดจำกกระบวนกำรสงเครำะหแสง คอ คำรโบไฮเดรตในรปของน ำตำลกลโคส (C6H12O6) ซงเปนสำรอำหำรทใหพลงงำนแกสงมชวตอน

(2.2) ผบรโภค (Consumer) คอ พวกทไดรบอำหำรจำกกำรกนสงทมชวตอนๆ อกทอดหนงไดแกพวกสตวตำงๆ แบงไดเปน

(2.2.1) ผบรโภคปฐมภม (Primary consumer) เปนสงมชวตทกนพชเปนอำหำร เชน กระตำย วว ควำย และปลำทกนพชเลกๆ เชน สำหรำย หรอเรยกผบรโภคกลมนวำ พวกกนพช (Herbivore) ซงเปนสงมชวตทกนพชเปนอำหำรเพยงอยำงเดยว นนเอง

แสง

คลอโรฟลล

87

(2.2.2) ผบรโภคทตยภม (Secondary consumer) เปนสตวทกนเนอของสตวทกนพชเปนอำหำร หรอเรยกวำ พวกกนเนอสตว (Carnivore) เปนสงมชวตกลมผบรโภคทกนพวกสตวเปนอำหำรเพยงอยำงเดยว เชน เสอ เหยยว กบ เปนตน

(2.2.3) ผบรโภคตตยภม (Tertiary consumer) เปนกลมสงมชวตทอยในระดบขน กำรกนสงสด ไดแก สงมชวตกลมผบรโภคทกนพวกสตวเปนอำหำรเพยงอยำงเดยวและกลมทกนทงพชและสตวเปนอำหำร (Omnivore) เชน ไก นก คน เปนตน

(2.3) ผยอยสลำย (Decomposer) เปนพวกไมสำมำรถปรงอำหำรได แตจะกนอำหำรโดย กำรผลตเอนไซนออกมำยอยสลำยแรธำตตำงๆ ในสวนประกอบของสงทมชวตใหเปนสำรโมเลกลเลกแลวจงดดซมไปใชเปนสำรอำหำรบำงสวน สวนทเหลอปลดปลอยออกไปสระบบนเวศ ซงผผลต จะสำมำรถเอำไปใชตอไป จงนบวำผยอยสลำยเปนสวนส ำคญทท ำใหสำรอำหำรสำมำรถหมนเวยนเปนวฏจกรได หรอบำงทกลมนอำจจะเรยกไดวำเปนกลมทกอใหเกดกำรสนบสนน เชน พวกสงมชวตในกลมจลนทรย ไดแก เหด รำ แบคทเรย

จะเหนไดวำองคประกอบของระบบนเวศ ม 2 อยำงคอ องคประกอบทมชวตและองคประกอบ ทไมมชวตแตละกลมจะมควำมสมพนธตอเนองกนดงรปท 4.4 โดยควำมสมพนธนจะมอย 2 ลกษณะ คอ ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต และควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงมชวตดวยกน

รปท 4.4 โครงสรำงระบบควำมสมพนธของสงมชวตและสงไมมชวตในระบบนเวศ

ผผลต ผบรโภค

ผยอยสลำย

พลงงำนแสง

สำรอนทรย สำรอนนทรย (ผสนบสนน)

88

กำรถำยทอดพลงงำนในระบบนเวศ พชหรอผผลตใชพลงงำนจำกดวงอำทตยผำนกระบวนกำรสงเครำะหดวยแสง สะสมอำหำรในรปตำงๆ ตำมสวนตำงๆ ของพช สวนสตวผบรโภคไดรบสำรอำหำรจำกกำรกนพช และสตวอำจกนสตวอกทอดหนงกจะไดรบสำรอำหำรเชนกน ลกษณะของกำรกนเปนทอดๆ นเรยกวำ หวงโซอำหำร (Food chain) สวนสำยใยอำหำร (Food web) เปนลกษณะควำมสมพนธของหวงโซอำหำรหลำยหวงโซอำหำร จะพบวำมกำรถำยทอดพลงงำนไปตำมล ำดบของผบรโภค เรยกวำ ล ำดบขนกำรบรโภค (Tropic level) ซงเปนธรรมชำตของกำรควบคมระบบนเวศ ดงตวอยำงในรปท 4.5

รปท 4.5 สำยใยอำหำร (Food Web)

กจกรรมท 4.2 ใหนกเลอกสงมชวตทสนใจ รวมกนอภปรำยและวำดภำพสำยใยอำหำรของ สงมชวตนน

89

4.6.2 ควำมสมพนธภำยในระบบนเวศ

4.6.2.1 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงแวดลอมทไมมชวต

สงมชวตทกชนดไมวำจะเปนพชหรอสตว จะตองมควำมสมพนธกบสงแวดลอมทงทมชวตและ ไมมชวต สงแวดลอมทไมมชวตในธรรมชำตทมอทธพลตอกำรด ำรงชวตของสงมชวต ไดแก

(1) อำกำศ ประกอบดวยแกสตำงๆ ไดแก แกสไนโตรเจน แกสออกซเจน แกสคำรบอนไดออกไซด ฝนละออง และแกสอนๆ

(2) น ำ เปนสงจ ำเปนตอกำรสรำงอำหำรของพช และกำรด ำรงชวตของสงมชวตทกชนด (3) ดน ประกอบดวยอนทรยวตถในดน และแรธำตทเปนประโยชนตอพช เปนปจจยส ำคญตอ

กำรเจรญเตบโตของพชโดยตรง (4) อณหภม เปนระดบควำมรอนของน ำ อำกำศ ดน ซำกพช ซำกสตว มผลตอกำรด ำรงชวต

ของพชและสตว ถำสงแวดลอมมอณหภมสงหรอต ำเกนไป สงมชวตกด ำรงชวตอยไมได (5) ควำมชน แสดงถงปรมำณไอน ำทมอยในดน อำกำศ ซำกสงไมมชวต ถำมไอน ำปนอยมำก

ควำมชนจะสง ถำมไอน ำปนอยนอย ควำมชนจะต ำ ควำมชมชนทพอเหมำะมผลตอกำรเจรญเตบโตของพช และกำรอยอำศยของสตวหลำยชนด

(6) แสงสวำง ไดแก แสงอำทตย ซงเปนสงจ ำเปนตอสงมชวต เชน ชวยในกระบวนกำรสงเครำะหดวยแสง หรอกำรสรำงอำหำรของพช และเปนปจจยในกำรก ำหนดเวลำในกำรออกหำกนของสตวบำงชนด เชน คำงคำวออกหำกนในเวลำในเวลำกลำงคน

(7) แกสตำงๆ ไดแก แกสออกซเจนเปนแกสทคน สตว พช ใชในกำรหำยใจ และคำยแกส คำรบอน- ไดออกไซดออกมำ

สงแวดลอมเหลำนถำอยในสภำวะทเหมำะสมกจะชวยใหสงมชวตด ำรงชวตไดอยำงปกต แตถำไมอยในสภำวะทเหมำะสมกจะท ำใหเกดอนตรำย จนไมสำมำรถด ำรงชวตอยได

4.6.2.2 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตกบสงมชวต

ในธรรมชำต เรำมกพบวำสงมชวตหลำยชนดจะอำศยอยรวมกนทเรำเรยกวำ กลมสงมชวต กลมสงมชวตจะอำศยอยแบบกระจดกระจำยในบรเวณแหลงทอยแตกตำงกน ไดแก ในสระน ำจด ในทะเล ในปำ และกลมสงมชวตใตขอนไมผ เปนตน

สงมชวตทอำศยอยรวมกนในระบบนเวศทง 3 กลม คอ ผผลต ผบรโภค และผยอยสลำย มควำมสมพนธกนหลำยดำน เชน ควำมสมพนธในแงของกำรเปนอำหำร กำรถำยทอดพลงงำนกน เปนทอดๆ ในหวงโซอำหำร และควำมสมพนธในแงของกำรอยรวมกน

90

กลมสงมชวตทอำศยอยในแหลงเดยวกน มควำมสมพนธในแงของกำรอยรวมกน ดงน (1) ไดประโยชนรวมกน (+,+) เปนควำมสมพนธระหวำงสงมชวต ทฝำยหนงไดประโยชน

รวมกน เมอแยกกนอยสงมชวตทงสองสำมำรถมชวตอยไดเปนปกต เชน แมลงกบดอกไม แมลงไดประโยชนจำกดอกไม คอ แมลงไดกนน ำหวำนจำกดอกไม สวนดอกไมไดแมลงในกำรถำยเรณ (รปท 4.6 ก) เปนตน

ก. ไดประโยชนรวมกน

ข. กำรอำศยพงพำกน

ค. ฝำยหนงไดประโยชน ฝำยหนงไมเสยประโยชน

ง. ฝำยหนงไดประโยชนอกฝำยหนงเสยประโยชน

รปท 4.6 ควำมสมพนธระหวำงสงมชวตในแงของกำรอยรวมกน

(2) กำรอำศยพงพำกน (+,+) เปนควำมสมพนธระหวำงสงมชวตทอยรวมกนตำงไดรบประโยชนซงกนและกน และจ ำเปนทจะตองอยดวยกนตลอดไป แยกจำกกนไมได ถำแยกจำกกนจะไมสำมำรถมชวตอยได เชน ไลเคน (Lichens) เปนกำรอยรวมกนระหวำงสำหรำยกบรำ โดยสำหรำยไดรบควำมชน และแรธำตบำงชนดจำกรำ สวนรำไดรบอำหำรจำกสำหรำย (รปท 4.6 ข) เปนตน

(3) ฝำยหนงไดประโยชน ฝำยหนงไมเสยประโยชน (+,0) เปนควำมสมพนธระหวำงสงมชวต ทอยรวมกนโดยฝำยหนงไดรบประโยชนและอกฝำยหนงไมเสยประโยชน เชน เหำฉลำมกบปลำฉลำม เหำฉลำมไดประโยชนจำกเศษอำหำรทฉลำมกน สวนฉลำมไมไดเสยประโยชน (รปท 4.6 ค) เปนตน

91

(4) ฝำยหนงไดประโยชนอกฝำยหนงเสยประโยชน (+,-) เปนควำมสมพนธระหวำงสงมชวต ทอยรวมกนโดยฝำยหนงไดประโยชนในขณะทอกฝำยหนงเสยประโยชน ไดแก ภำวะปรสต เชน เหบกนสนข เหบไดประโยชนจำกกำรดดเลอดสนข แตสนขเสยประโยชน (รปท 4.6 ง) และภำวะผลำ เชน เสอกนกวำง เสอไดประโยชนจำกกำรลำกวำงเปนอำหำร แตกวำงเสยประโยชนเพรำะเปนเหยอ

กจกรรมท 4.3 ยกตวอยำงสงมชวตทมควำมสมพนธในแงของกำรอยรวมกนในรปแบบตำงๆ

4.7 กำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำต

กำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำต (Conservation of resources) หมำยถง กำรใชทรพยำกร ธรรมชำตและสงแวดลอม อยำงระมดระวง ไมใหเกดกำรสญเปลำ ใหเกดคณภำพสงสด ในกำรใชเกดมลภำวะหรอผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด และใชไดเวลำทยำวนำนทสด เพอสนองควำมเปนอยของมนษยสบไป หรออำจจะกลำวไดวำเปนกำรใชทรพยำกรธรรมชำตอยำงสมเหตสมผลโดยค ำนงถงกำรใชทมควำมประหยด ใชปรมำณนอยใหเกดคณภำพสงสด และใชยำวนำนทสด

หลกกำรในกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม (เกษม จนทรแกว, 2540: 126) เปนหลกกำรเพอน ำไปสมำตรกำรและแผนกำรอนรกษ 3 ประกำร ดงน

หลกกำรท 1 กำรใชแบบยงยน ทรพยำกรทกประเภท ทกกลม ตองมแผนกำรใชแบบยงยน ซงตองมกำรวำงแผนกำรใชตำมสมบตเฉพำะตวของทรพยำกร พรอมทงมกำรเลอกเทคโนโลยทเหมำะสมมำใชใหสอดคลองกบชนดของทรพยำกร ปรมำณกำรเกบเกยวเพอกำรใช ชวงเวลำทจะน ำมำใชและก ำจดหรอบ ำบดของเสยและมลพษใหหมดไปหรอเหลอนอยลงจนถงไมมพษภย

หลกกำรท 2 กำรฟนฟสงเสอมโทรมทรพยำกรทำงธรรมชำตและทรพยำกรทมนษยสรำงขน เมอมกำรใชแลวจะเกดควำมเสอมโทรมเพรำะใชเทคโนโลยทไมเหมำะสมเกบเกยวมำกเกนควำมสำมำรถในกำรปรบตวของระบบ มสำรพษเกดขน เกบเกยวบอยเกนไป และไมถกตอง ตำมกำลเวลำ จ ำเปนตองท ำกำรฟนฟใหดเสยกอนจนกระทงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมนนๆ ตงตวไดจงจะสำมำรถใชไดในโอกำสตอไป อำจใชเวลำฟนฟ ก ำจด บ ำบด หรอกำรทดแทนนำนนบป

หลกกำรท 3 กำรสงวนของหำยำกทรพยำกรบำงชนดบำงประเภทมกำรใชมำกเกนไป หรอมกำรแปรสภำพเปนสงอน สงผลใหทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมบำงชนดหำยำก ถำปลอยใหมกำรใชเกดขน อำจท ำใหเกดกำรสญพนธ ได จ ำเปนตองสงวนหรอเกบไวเ พอเปนแมพนธ หรอตวแมบทในกำรผลตใหมำกขน จนแนใจวำไดผลผลตปรมำณมำกพอแลว กสำมำรถน ำไปใชประโยชนได

92

หลกกำรอนรกษทงสำมประกำรนมควำมสมพนธซงกนและกน กลำวคอ ตองใชรวมกนตงแตกำรใชทรพยำกรจะตองพนจพเครำะหใหดวำจะมทรพยำกรใชตลอดไปหรอไม ถำใชแลวจะมสงใด ทเกดขน หรอถำสงใดใชมำกเกนไป จ ำเปนทจะตองกำรสงวนหรอเกบรกษำเอำไว ซงจะเหนไดวำขนตอนของทงสำมหลกกำรจะผสมผสำนกนเสมอ

4.8 วธกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม

วธกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมนน ประกอบดวย 8 วธกำร (เกษม จนทรแกว, 2544: 86) ดงน

(1) กำรใช หมำยถง กำรใชทรพยำกรธรรมชำตอยำงเหมำะสมใหไดประโยชนสงสด ใชไดนำนทสด เมอใชแลวเกดมลพษนอยทสดหรอไมเกดเลย น ำของเสยมำใชประโยชนหรอรไซเคล ถำในสงคมไมระมดระวงกำรใชทรพยำกรธรรมชำตแลว จะกอใหเกดปญหำกำรขำดแคลนทรพยำกรและปญหำสงแวดลอมตำมมำ ดงนนจงตองใชทรพยำกรธรรมชำตใหพอด ซงสงผลใหเกดกำรใชอยำงยงยนอยำงมประสทธภำพ

รปท 4.7 กำรบ ำบดน ำเสยดวยกำรเตมอำกำศ (2) กำรกกเกบ หมำยถง กำรรวบรวมและกกเกบทรพยำกรทมแนวโนมจะขำดแคลนเพอ

เอำไวใชในอนำคต เชน กำรถนอมอำหำร กำรท ำยงฉำง กำรกกเกบน ำ กำรกกเกบเพอควำมมนคง เชน กำรกกเกบรกษำปำไม แร น ำมนปโตรเลยม แกสธรรมชำต ถำนหน น ำ (รปท 4.8)

93

รปท 4.8 กำรกกเกบน ำดวยเขอนเอนกประสงค

(3) กำรรกษำซอมแซม หมำยถง เมอทรพยำกรถกท ำลำยโดยมนษย หรอโดยธรรมชำตกตำม มควำมจ ำเปนทจะตองรกษำ หรอซอมแซมใหกลบมำเปนปกต เชน กำรเตมอำกำศในบอบ ำบดน ำเสย กำรปลกปำทดแทน กำรเพำะพนธสตวปำเพอน ำไปปลอยกลบสธรรมชำต

(4) กำรฟนฟ หมำยถง เมอทรพยำกรธรรมชำตเกดควำมเสอมโทรมไมวำจะมำกหรอนอยกตำม จ ำเปนตองมกำรฟนฟเพอใหอยในสภำพปกต เพอใหสำมำรถใชทรพยำกรไดอก และใชไดอยำงมประสทธภำพ เชน กำรเสรมสรำงทอยอำศยใหสงมชวตในทะเลดวยกำรสรำงแนวปะกำรงเทยม จำกแทงคอนกรตหรอยำงรถยนต (รปท 4.9) หรอกำรปลกปำ เปนตน

(5) กำรพฒนำ หมำยถง กำรท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงจำกสภำพหนงไปสอกสภำพหนง ทดกวำเดมอยำงเปนระบบ หรอกำรท ำใหดขนกวำสภำพเดม เชน กำรเปรยบเทยบทำงดำนคณภำพระหวำงสภำพกำรณของสงใดสงหนงในชวงเวลำทตำงกน ถำในปจจบนสภำพกำรณของสงนนดกวำ สมบรณกวำกแสดงวำเปนกำรพฒนำ

(6) กำรปองกน หมำยถง เปนกำรหำวธปองกนและคมครองเพอปกปองคมครองทรพยำกรทก ำลงถกท ำลำยหรอมแนวโนมวำจะถกท ำลำยใหสำมำรถอยในสภำพปกต เชน กำรปองกนไฟปำโดยกำรท ำแนวกนไฟ กำรออกกฎหมำยหรอพระรำชบญญตคมครอง กำรรณรงคและใหควำมรเกยวกบกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำต เปนตน

94

รปท 4.9 กำรสรำงแนวปะกำรงเทยมจำกแทงคอนกรต (กลมสอสำรองคกร กรมทรพยำกรทำงทะเลและชำยฝง, ม.ป.ป.)

(7) กำรสงวน หมำยถง กำรสงวนและรกษำไวซงทรพยำกร เพอประโยชนในดำนกำรพฒนำ

เศรษฐกจอยำงยงยน เชน ปำสงวนเพอใชประโยชนจำกปำในเชงเศรษฐกจ และน ำผลประโยชนจำกปำไมมำเพอกำรพฒนำอยำงมประสทธภำพ และใหมกำรใชประโยชนนำนทสดจนถงลกหลำน และสตวปำสงวนซงในประเทศไทยมอย 15 ชนด ดงรปท 4.10

(8) กำรแบงเขต หมำยถง พนททจดใหเปนเขตควบคมตำงๆ เชน อทยำนแหงชำต เขตรกษำพนธสตวปำ เขตหำมลำสตวปำ พนทสงวนไวใชประโยชน เพอกำรพกผอนหยอนใจ หรอคมครอง ในรปแบบอนๆ โดยสวนใหญจะมกฎหมำยทเกยวของกบกำรบงคบใชเพอรกษำระบบนเวศดงเดม

95

รปท 4.10 สตวปำสงวน 15 ชนด (ณฐพงค โกสทธ, ม.ป.ป.)

96

ค ำถำมทำยบท

1. จงอธบำยแผนภำพภำพควำมสมพนธระหวำงมนษยกบสงแวดลอม พรอมยกตวอยำงประกอบ 2. จงหำประเดนปญหำสงแวดลอมทเกดขนในปจจบน พรอมวจำรณ 3. จงหำเทคโนโลยทชวยในกำรแกไขปญหำสงแวดลอม พรอมทงวเครำะห 4. จงอธบำยควำมสมพนธระหวำงชวตกบสงแวดลอมในแงของผลกระทบ กำรอนรกษ และกำรปรบตว 5. จงยกตวอยำงปญหำสงแวดลอมในชมชนของนกศกษำมำพรอมอภปรำย สำเหต ผลกระทบ

และแนวทำงกำรแกไขปญหำนน

97

บทท 5 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำต

กฤษณา อายรพงค, ฟารง สรนา และ ศรนภา อาจโยธา

ปจจบนภยพบตทำงธรรมชำตไดเกดขนอยำงรนแรงและมจ ำนวนมำกขนเรอยๆ จงม

ควำมจ ำเปนอยำงททประชำชนทวไปควรมควำมเขำใจ ตระหนก และรเทำทนถงควำมเปนไปของธรรมชำตรอบตวในยคปจจบน บทนจงไดน ำเสนอควำมรควำมเขำใจเกยวกบ ปรำกฏกำรณและ ภยพบตทำงธรรมชำตทประกอบดวย 3 สวน ไดแก ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำก พนพภพหรอทำงธรณ ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกชนบรรยำกำศ และปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกนอกโลก

5.1 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกพนพภพหรอทำงธรณ

ธรณวทยำ (Geology) คอ วทยำศำสตรทศกษำเกยวกบโลกซงรวมถงกำรศกษำลกษณะ ภมประเทศของโลก ลกษณะและกำรกระจำยตวของหนและแร กระบวนกำรทำงธรณวทยำ และววฒนำกำรของโลกทมกำรเปลยนแปลงตลอดเวลำ ตงแตโลกเกดจนถงปจจบน

5.1.1 สำเหตทจ ำเปนตองศกษำธรณวทยำ

เรำจ ำเปนจะตองมควำมเขำใจในธรณวทยำเบองตน เพอเหตผลทเกยวของกบกำรด ำรงชวตในปจจบน ดงตอไปน

(1) เพอหำทำงปองกนและบรรเทำพบตภยทำงธรณวทยำ เพรำะพบตภยทเกดไดท ำลำยชวตและทรพยสนมหำศำล ดงตวอยำงเชน

- แผนดนไหวครงใหญในประวตศำสตรประเทศไทยทจงหวดเชยงรำย (รปท 5.1) ม จดศนยกลำงบรเวณต ำบลทรำยขำว อ ำเภอพำน จงหวดเชยงรำย ขนำดเปน 6.3 รกเตอรทระดบ ควำมลก 7 กโลเมตรจำกผวโลกเมอวนท 5 พฤษภำคม พ.ศ. 2557 มรำยงำนควำมเสยหำยรนแรงในหลำยพนทดวยกน โดยเฉพำะในรศมประมำณ 30 กโลเมตร จำกศนยกลำงแผนดนไหว (กรมทรพยำกรธรณ, 2557)

98

รปท 5.1 เหตกำรณแผนดนไหวในจงหวดเชยงรำย วนท 5 พฤษภำคม 2557 (ผจดกำรออนไลน, 2557)

- แผนดนไหวขนำด 7.6 รกเตอรสำมำรถรสกไดเกอบทวทงปำกสถำนและตอนเหนอของ

อนเดย วนท 8 ตลำคม พ.ศ. 2548 (รปท 5.2) ท ำใหมผเสยชวต 80,000 รำย และบำดเจบเกอบ 70,000 คน อำคำรบำนเรอนถกท ำลำยกวำพนหลง ดนถลม หนถลม และอำคำรทพงเสยหำยเปนสำเหตใหผคนไรทอยอำศย และพนทบำงแหงถกตดขำดจำกกำรชวยเหลอหลำยวน (วชำกำรธรณไทย, อำงถงใน Kapook.com, 2555)

- วนท 11 มนำคม พ.ศ. 2554 เกดแผนดนไหวขนำด 9.0 รกเตอร โดยมศนยกลำงแผนดนไหวอยนอกชำยฝงตะวนออกของคำบสมทรโอชกะ โทโฮะก ลกลงไปใตพนดน 32 กโลเมตร จำกแรงสนสะเทอนทวดได นบไดวำเปนเหตกำรณแผนดนไหวครงใหญทสดในประวตศำสตรญปน และเปนเหตกำรณแผนดนไหวรนแรงเปนอนดบสของโลกเทำทมกำรบนทกไดตงแต พ.ศ. 2443 (รปท 5.3) จำกเหตกำรณน ธนำคำรโลกประมำณกำรควำมเสยหำยระหวำง 122,000 ถง 235,000 ลำนดอลลำรสหรฐ (วชำกำรธรณไทย, อำงถงใน Kapook.com, 2555)

99

รปท 5.2 เหตกำรณแผนดนไหวในประเทศปำกสถำน วนท 8 ตลำคม พ.ศ. 2548 (EERI Special Earthquake Report, 2006)

รปท 5.3 เหตกำรณแผนดนไหวและซนำมในประเทศญปน วนท 11 มนำคม พ.ศ. 2554 (Becky Oskin, 2011)

100

- วนท 26 ธนวำคม พ.ศ. 2547 ไดเกดคลนสนำมครงทรนแรงมำกทสดในประวตศำสตร (รปท 5.4) มผเสยชวตถงประมำณ 220,000 คน นบเปนภยทำงธรรมชำตทมผเสยชวตมำกเปนอนดบ 3 ของโลกเทำทมกำรบนทกไว คลนสนำมดงกลำวเรมตนขนทจดก ำเนดของแผนดนไหวนอกชำยฝงดำนตะวนตกของหวเกำะสมำตรำในประเทศอนโดนเซย แลวเคลอนตวแผขยำยไปทวทะเล อนดำมน จนถงชำยฝงตะวนออกเฉยงใตของประเทศอนเดยและเกำะศรลงกำ บำงสวนของคลนยงเคลอนตวไปถงชำยฝงตะวนออกของทวปแอฟรกำดวย รวมประเทศทประสบภยจำกคลนสนำม และมผเสยชวตในครงนน 11 ประเทศ คอ อนโดนเซย มำเลเซย ไทย พมำ อนเดย บงกลำเทศ ศรลงกำ มลดฟส โซมำเลย แทนซำเนย และเคนยำ (โครงกำรสำรำนกรมไทยส ำหรบเยำวชนฯ, ม.ป.ป.)

รปท 5.4 เหตกำรณคลนสนำมในมหำสมทรอนเดย วนท 26 ธนวำคม พ.ศ. 2547 (Vijay Verghese, 2006)

(2) เพอเรยนรแหลงทรพยำกรธรณ (กรมทรพยำกรธรณ, ม.ป.ป.) เชน

- พนทศกยภำพทำงแรดบกและทงสเตนในประเทศไทย เนอทรวม 17,583 ตำรำงกโลเมตร แรดบกและทงสเตนเปนแรทมกจะพบเกดรวมกน โดยเฉพำะอยำงยงในบรเวณแนวเทอกเขำแกรนตดำนตะวนตกของประเทศตงแตเหนอจรดใต

- พนทศกยภำพทำงแรทองแดงและเหลก เนอทรวม 432 ตำรำงกโลเมตร พนทส ำคญ เชน อ ำเภอเมอง ทำล และเชยงคำน จงหวดเลย อ ำเภอสงคม จงหวดหนองคำย อ ำเภอน ำปำดและฟำกทำ จงหวดอตรดตถ เปนตน

101

- พนทศกยภำพทำงแรทองค ำ (รปท 5.5) เนอทรวม 3,115 ตำรำงกโลเมตร กระจำยอยในประเทศไทย เชน บรเวณพนทอ ำเภอแจหม อ ำเภอวงเหนอ จงหวดล ำปำง ขนไปทำงเหนอผำนอ ำเภอเมอง อ ำเภอเวยงปำเปำ อ ำเภอแมจน อ ำเภอแมสำย และอ ำเภอเชยงแสน จงหวดเชยงรำย

(3) เพอเรยนรเกยวกบกำรจ ำแนกกำรใชประโยชนทดน เนองจำกจ ำนวนประชำกรทเพม อยำงรวดเรว ประชำชนตองกำรควำมสะดวกสบำย ตองกำรพนทเพอกำรเกษตรกรรมเพมขน กำรสรำงโครงสรำงพนฐำน อำท ทำงรถไฟ ถนน กำรจ ำแนกกำรใชประโยชนทดนจงเปนสงจ ำเปน จำกเหตกำรณน ำทวมใหญในพนทภำคกลำงตอนลำงของกรงเทพมหำนครและปรมณฑลในชวงเดอนตลำคม-พฤศจกำยน ป พ.ศ. 2554 นำจะมสำเหตส ำคญประกำรหนงเกดกำรใชพนททไมเหมำะสม เชน กำรตงนคมอตสำหกรรมในบรเวณทรำบลมซงอยในเขตชลประทำน นบวำเปนควำมผดพลำดของกำรใชพนท เพรำะพนทท ำนำเปนพนทเฉพำะซงหำเพมไมไดอกแลว ในขณะทพนทอตสำหกรรมควรจะอยในพนททเปนทดอนน ำทวมไมถง เปนตน

รปท 5.5 แรทองค ำ (คณะวศวกรรมศำสตร มหำวทยำลยสงขลำนครนทร, 2543)

5.1.2 กำรศกษำทำงธรณวทยำ

กำรศกษำทำงธรณวทยำจ ำแนกออกเปน 3 กลมใหญๆ ไดแก (1) วสดทเปนสวนประกอบของโลก (Earth Materials) นกธรณวทยำศกษำวสดทเปน

สวนประกอบของโลกโดยมวตถประสงคหลกคอ กำรน ำมำใชประโยชน เชน แรเหลก ทองแดง ปโตรเลยม หนออน หนปน เปนตน แหลงแรตำงๆ เหลำนจะปรำกฏเฉพำะบรเวณและมควำมสมพนธ กบหนตำงชนดกน พนผวโลกปกคลมดวยหน 3 ชนด ไดแก หนอคน หนตะกอน และหนแปร (รปท 5.6)

102

ดงนนจงมกำรศกษำวชำทวำดวยหน (Petrology) ของหนทงสำมประเภทและตะกอนควอเทอรนำร โดยกำรศกษำมทงทำงกำยภำพและเคม

(2) กระบวนกำรเปลยนแปลงทเกดกบโลก จำกกำรทโลกเปนดำวเครำะหดวงหนงใน ระบบสรยะทมดวงอำทตยเปนศนยกลำง โลกโคจรรอบดวงอำทตยพรอมกบหมนรอบตวเอง พลงงำนจำกดวงอำทตย แรงดงดด และควำมรอนภำยในโลก ท ำใหเกดกระบวนกำรทมผลตอ กำรเปลยนแปลงของโลก 2 กระบวนกำร ไดแก

(2.1) กระบวนกำรเปลยนแปลงภำยในโลก (Internal processes) กระบวนกำรน สำมำรถอธบำยไดอยำงชดเจนโดยอำศยทฤษฎกำรแปรสณฐำน (Plate tectonics) ในควำมส ำคญ คอ โลกประกอบดวยแผนเปลอกโลกหลำยแผน มแผนใหญๆ 7 แผน ไดแก แผนแปซฟก แผนอเมรกำใต แผนอเมรกำเหนอ แผนยเรเซย แผนอนโด-ออสเตรเลย แผนแอนตำรกตก และแผนแอฟรกำ (รปท 5.7) แผนเปลอกโลกเหลำนไมเคยหยดนง มกำรเคลอนทตลอดเวลำ กำรเคลอนทม 3 ลกษณะ ไดแก แผนธรณภำคเคลอนทแยกจำกกน (Divergent boundary) แผนธรณภำคเคลอนทชนกน (Convergent boundary) และแผนธรณภำคเคลอนทเฉยดขำงกน (Transform fault boundary) ดงรปท 5.8 กำรเคลอนทในลกษณะตำงๆ เหลำนท ำใหเกดปรำกฏกำรณตำงๆ เชน แผนดนไหว ภเขำไฟระเบด สนำม

กำรศกษำกระบวนกำรตำงๆเหลำน คอ กำรศกษำวจยและตดตำมเฝำระวงทำงธรณฟสกสซงมหลำยดำน เชน ดำนวทยำแผนดนไหว (Seismology) ดำนจพเอส (GPS; Global Positioning System) ดำนแรงโนมถวงโลก (Gravity) ดำนสนำมแมเหลก (Magnetic) และดำนกำรเกดหนชนดตำงๆ อนไดแก หนอคน หนแปร และกำรเกดแรชนดตำงๆ ดงรปท 5.9

(2.2) กระบวนกำรเปลยนแปลงบนพนผวโลก (External หรอ Surficial processes) เปนกระบวนกำรทมนษยทกคนรจก ไดแก กำรผพงทลำย กำรกรอน และกำรเคลอนยำยตะกอนโดยตวกลำงตำงๆ อำท แมน ำ ธำรน ำแขง คลนลม และกำรสะสมตวของตะกอน ภยพบตตำงๆ อำท น ำทวม ดนถลม ลวนเกดจำกกระบวนกำรเปลยนแปลงบนพนผวโลกทงสน (รปท 5.10) และ กมภลกษณ (Pot hole) เกดจำกอทธพลของน ำในแมน ำเคลอนยำยของตะกอนจ ำพวกหนขดสภำยในหนจนเกดเปนโพรงตำมกอนหนดงรป 5.11

103

รปท 5.6 หนอคน หนตะกอน และหนแปร (สำรำนกรมไทยส ำหรบเยำวชนฯ, ม.ป.ป.)

รปท 5.7 แผนเปลอกโลก (Harold L. Levin, n.d.)

104

รปท 5.8 กำรเคลอนทของแผนเปลอกโลกทง 3 ลกษณะ

105

(3) ประวตโลก (Geologic history) หรอมตของกำลเวลำ (Time - dimension) โลกม กำรเปลยนแปลงตลอดเวลำนบตงแตเกดพรอมกบระบบสรยะ เมอเวลำ 4,600 ลำนปลวงมำแลว กำรเปลยนแปลงตำงๆ เหลำนจะถกบนทกในชนหน มตของเวลำจงเปนกำรศกษำทส ำคญของวทยำศำสตรโลก (ธรณวทยำ อตนยมวทยำ และดำรำศำสตร) ซงตำงไปจำกวทยำศำสตรแขนงอนๆ เวลำหรออำยในทำงธรณวทยำมกำรศกษำใน 2 ลกษณะ คอ กำรหำอำยสมบรณ (Isotopic dating) และกำรหำอำยเปรยบเทยบ (Relation dating)

รปท 5.9 กำรเกดหนอคน หนแปร และกำรเกดแรตำงๆ

(ศนยวทยำศำสตรเพอกำรศกษำขอนแกน, ม.ป.ป.)

รปท 5.10 อทธพลของน ำในแมน ำท ำใหเกดกำรเคลอนยำยของตะกอน

106

รปท 5.11 กมภลกษณ

(4) ประวตโลก (Geologic history) หรอมตของกำลเวลำ (Time - dimension) โลกม กำรเปลยนแปลงตลอดเวลำนบตงแตเกดพรอมกบระบบสรยะ เมอเวลำ 4,600 ลำนปลวงมำแลว กำรเปลยนแปลงตำงๆ เหลำนจะถกบนทกในชนหน มตของเวลำจงเปนกำรศกษำทส ำคญของวทยำศำสตรโลก (ธรณวทยำ อตนยมวทยำ และดำรำศำสตร) ซงตำงไปจำกวทยำศำสตรแขนงอนๆ เวลำหรออำยในทำงธรณวทยำมกำรศกษำใน 2 ลกษณะ คอ กำรหำอำยสมบรณ (Isotopic dating) และกำรหำอำยเปรยบเทยบ (Relation dating)

5.1.3 แผนทธรณวทยำ

วลเลยม สมธ (William Smith) วศวกรชำวองกฤษไดศกษำล ำดบชนหนและลกษณะของซำกดกด ำบรรพทปรำกฏบรเวณคลองทขดเพอกำรขนสงบนเกำะองกฤษ สมธไดเปรยบเทยบและประมวลผลเปนแผนทธรณวทยำของเกำะองกฤษ ซงเปนแผนทธรณวทยำแผนแรกของโลก (รปท 5.12) สมธจงไดรบกำรยกยองใหเปน “บดำแหงกำรล ำดบชนหนในปจจบน”

ส ำนกธรณวทยำ กรมทรพยำกรธรณ เปนผจดท ำแผนทธรณวทยำประเทศไทย มำตรำสวนตำงๆ มำตงแตป พ.ศ. 2482 รปท 5.13 เปนตวอยำงแผนทธรณวทยำประเทศไทยมำตรำสวน 1:2,500,000 พ.ศ. 2530 ในแผนทธรณวทยำจะก ำหนดขอบเขต ของหน หมวดหน กลมหน อำยตงแตมหำยคพรแคมเบรยนจนถงปจจบน แผนทธรณวทยำจะชวยก ำหนดขอบเขตของกำรส ำรวจแหลงแรและปโตรเลยมใหอยในพนททแคบลง เชน กำรส ำรวจถำนหนและปโตรเลยม มงส ำรวจบรเวณพนทของหนยคเทอรเชยร หรอกำรหำแรดบกกจะมงส ำรวจบรเวณพนทหนแกรนต เปนตน

107

รปท 5.12 วลเลยม สมธ วศวกรชำวองกฤษ และแผนธรณวทยำเกำะองกฤษ

รปท 5.13 แผนทธรณวทยำประเทศไทยมำตรำสวน 1:2,500,000 พ.ศ.2530

108

5.1.4 ธรณวทยำโครงสรำง (Structure geology)

โครงสรำงทำงธรณวทยำเกด จำกขบวนกำรแปรสณฐำนของเปลอกโลกตงแตบรรพกำลจนถงปจจบน ไดแก กำรบบอด กำรขยำย กำรแยก และกำรเลอนออกจำกกนของเปลอกโลก โครงสรำงธรณทเกดขน เชน ชนหนคดโคง (Fold) รอยเลอน (Fault) รอยแตก (joints) แนวแตกเรยบ (Cleavage) และรวขนำน (Foliation) เปนตน

ในพนทจงหวดเชยงรำยพบโครงสรำงใหญของชนหนทำงดำนตะวนตกวำงตวในแนวประมำณเหนอ-ใต สวนทำงดำนตะวนออกวำงตวในแนวประมำณ ตะวนออกเฉยงเหนอ-ตะวนตกเฉยงใต โดยมชนหนคดโคงรปประทนหงำยแบบตลบทบในหนทรำยและหนกรวดมน บรเวณดำนเหนอและดำนตะวนออกของอ ำเภอพำน ท ำใหลกษณะภมประเทศเปนเขำสงในบรเวณทรำบลมน ำแมกก ซงอย ทำงตอนใตของพนท แกนของชนหนคดโคงอยในแนวตะวนออกเฉยงเหนอ -ตะวนตกเฉยงใต และ แนวประมำณเหนอ-ใต โดยมระนำบแกนเอยงไปทำงทศตะวนตก

กำรแทรกดนตวของหนแกรนตทำงดำนตะวนตกของพนท และหนภเขำไฟทำงดำนตะวนออกของพนทสงผลใหหนในบรเวณดงกลำวมกำรคดโคงแบบซบซอนและมภมประเทศเปนเขำสง ท ำใหเกดลกษณะภมประเทศทสวยงำม คอ ภชฟำและผำตง ซงนบเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงของจงหวดเชยงรำย

รอยเลอนมพลงทพำดผำนในพนทคอรอยเลอนแมจน รอยเลอนนผำนประเทศไทยม ควำมยำวประมำณ 150 กโลเมตร ในทศทำงตะวนออก-ตะวนตก และตะวนออกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต รอยเลอนน เรมจำกประเทศสำธำรณรฐประชำธปไตยประชำชนลำว ผำนอ ำเภอเชยงแสน แหลงน ำพรอนแมจน ตำมควำมยำวของแมน ำกก จนถงแองอ ำเภอฝำง จงหวดเชยงใหม เปนกลมรอยเลอนทตดผำนหนแกรนตเปนสวนใหญ ผลจำกรอยเลอนดงกลำวท ำใหจงหวดเชยงรำยม แหลงน ำพรอนหลำยแหง ปจจบนกลมรอยเลอนนยงคงมกำรเคลอนตวอย เนองจำกพบหลกฐำน กำรตดผำนในชนตะกอนปจจบนเปนกลมรอยเลอนตำมแนวระดบทมทศทำงกำรเลอนตวไปทำงซำย รอยแตกพบมำกในแนวตะวนออกเฉยงเหนอ -ตะวนตกเฉยงใต และตะวนตกเฉยงเหนอ - ตะวนออกเฉยงใต

รอยเลอนมพลง (Active fault) ซงตำมนยำมของ U.S. Geological Survey ของสหรฐอเมรกำ ก ำหนดไววำเปนรอยเลอนของเปลอกโลกทเคยมประวตกำรเคลอนตวตงแตยคปจจบนยอนหลงไป 11,000 ป ซงรอยเลอนนมโอกำสสงทจะกอใหเกดแผนดนไหวขนำดใหญไดอกในอนำคตอนใกล (ในชวงชวตของคน)

109

รปท 5.14 แผนทแนวกลมรอยเลอนมพลงพำดผำนจงหวดเชยงรำย

110

5.1.5 ธรณพบตภย

ธรณพบตภย (Geohazards) เปนภยธรรมชำตทเกดจำกกระบวนกำรทำงธรณวทยำ อำท แผนดนไหว ดนถลม หลมยบ และสนำม เปนตน ในหลำยเหตกำรณธรณพบตภยเกดกระบวนกำรตอเนองแบบลกโซ จำกภยหนงไปสอกภยหนง กอใหเกดควำมเสยหำยตอชวตและทรพยสนเปน อนมำก หำกเขำใจ และตระหนกถงภยดงกลำวแลวกจะเปนประโยชน เพอใชเปนแนวทำงในกำรลดผลกระทบและควำมรนแรงจำกเหตกำรณธรณพบตภยทอำจเกดขนไดในอนำคต

ธรณพบตภยมหลำยรปแบบดงตอไปน

5.1.5.1 แผนดนไหว

แผนดนไหวเกดจำกกำรสนสะเทอนของพนดนอนเนองจำกกำรปลดปลอยพลงงำนเพอระบำยควำมเครยดทสะสมไวภำยในโลกออกมำอยำงเฉยบพลน เพอปรบสมดลของเปลอกโลกใหคงท สำเหตกำรเกดแผนดนไหวสำมำรถเกดไดจำกปจจยหลกๆ 2 ประกำร คอ เกดจำกกำรกระท ำของมนษย เชน กำรทดลองระเบดปรมำณ กำรกกเกบน ำในเขอน และแรงระเบดจำกกำรท ำเหมองแร สวนใหญจะท ำใหเกดแผนดนไหวขนำดเลก สวนอกสำเหตหนงเกดจำกธรรมชำต เชน กำรไหลของลำวำภเขำไฟ กำรขยำยตวและกำรคนตวของแผนเปลอกโลกท ำใหเกดแผนดนไหวตงแตขนำดเลกไปจนถงขนำดใหญ กำรเกดแผนดนไหวทเกดจำกธรรมชำตมกจะมควำมสมพนธกบกำรเคลอนตวของแนวรอยเลอนมพลงในจงหวดเชยงรำย (รปท 5.14) มกลมรอยเลอนมพลง 4 กลม ทพำดผำน ไดแก รอยเลอนแมจน รอยเลอนพะเยำ รอยเลอนแมอง และรอนเลอนแมทำ พำดผำนใน 11 อ ำเภอ 25 ต ำบล 134 หมบำน

5.1.5.2 ดนถลม

ดนถลม (Landslide) คอ กำรเลอนไถลของมวลดนและหนลงมำตำมลำดเขำดวยอทธพลของแรงโนมถวงโลก มกเกดเปนบรเวณกวำง เกดรองรอยดนไหลหลำยๆ แหง กอใหเกดควำมสญเสยตอชวตและทรพยสนของประชำชน ดนถลมมกเกดขนตำมมำหลงจำกน ำปำไหลหลำก เมอฝนตกหนกรนแรงและตอเนองนำนหลำยวน สวนดนไหลเกดจำกกำรไถลของมวลดนเหมอนกน แตดนไหลเกดในบรเวณแคบๆ สรำงควำมเสยหำยในพนทจ ำกดเฉพำะบรเวณทตะกอนดน หน ไหลลงมำทบถมหรอปดเสนทำง สวนหนรวงจะมลกษณะคลำยดนไหล เกดบรเวณทเปนเชงเขำหรอหนำผำสงชนทเปนหนหรอหนปนดน (รปท 5.15)

111

ปจจยทท ำใหเกดดนถลมมจำกหลำยสำเหต ไดแก (1) ลกษณะทำงธรณวทยำ จำกชนดหนและโครงสรำงทำงธรณวทยำจะพบวำหนแตละชนด

มอตรำกำรผพงทแตกตำงกนท ำใหดนตำงชนดกนและมควำมหนำไมเทำกน เชน หนแกรนตและ หนภเขำไฟมอตรำกำรผพงสง เมอผพงใหชนดนรวนปนดนเหนยวหรอดนเหนยวหรอหนดนดำน และหนโคลนเมอผพงใหชนดนเหนยวหรอดนเหนยวปนทรำย แตชนดนมควำมหนำนอยกวำหนแกรนต สวนโครงสรำงทำงธรณวทยำพบวำถำหนมรอยแตกมำกกจะมอตรำกำรผพงมำกดวย

(2) สภำพภมประเทศ ในพนททมควำมลำดชนสง มล ำน ำหรอรองน ำไหลผำนมกมโอกำสเสยงดนถลมสงกวำพนทอน

(3) สภำพสงแวดลอม พบวำกำรใชประโยชนทดนทไมเหมำะสม เชน กำรสรำงบำนเรอนบน ทสงและกดขวำงล ำน ำ กำรตดถนนผำนเชงเขำ เปนตน ท ำใหเกดควำมเสยงภยตอกำรเกดดนถลมเพมขน

(4) ปรมำณฝน เมอมปรมำณฝนตกหนกหรอฝนตกตดตอกนเปนเวลำหลำยวนจนชนดนอมน ำเตมทท ำใหเปนปจจยเสยงตอกำรเกดดนถลม

รปท 5.15 เหตกำรณดนถลมทต ำบลแมฟำหลวง อ ำเภอแมฟำหลวง จงหวดเชยงรำย

112

5.1.5.3 หลมยบ

โดยทวไปหลมยบ (Sinkhole) จะพบเปนหลมหรอแองบนพนดน ซงมลกษณะรปรำง คลำยกรวย หรอลกชนเปนเหวลก หรอคลำยปลอง ปำกหลมเกอบกลม สำเหตของหลมยบเกดจำกมโพรงใตดนอยดำนลำง ตอมำเพดำนโพรงมกำรพงทลำยยบตวลง เกดเปนหลมยบขน (รปท 5.16) ซงโดยทวไป ต ำแหนงหลมยบมกพฒนำในบรเวณทมรอยแตก และเกดขนงำยในบรเวณทมรอยแตกตดกน หลมยบเปนปรำกฏกำรณทสำมำรถเกดขนไดทงตำมธรรมชำตและโดยกำรกระท ำของมนษย หลมยบทเกดขนเองตำมธรรมชำตอำจใชเวลำหลำยลำนป หรอในเวลำอนรวดเรว เช น กรณทเกดแผนดนไหวขนำด 9.1 รกเตอร เมอวนท 26 ธนวำคม พ.ศ. 2547 กอใหเกดหลมยบในหลำยพนททำงภำคใตของประเทศไทย สวนหลมยบทเกดขนโดยกำรกระท ำของมนษยมกเกดขนในเวลำอนรวดเรว สำเหตดงกลำว ไดแก กำรสบน ำใตดน และกำรสบน ำเคมเพอผลตเกลอสนเธำว เปนตน

5.1.5.4 ดนคบ (Soil creep)

รอยดนคบเปนกำรเคลอนทของมวลดนอยำงชำ เนองจำกกระบวนกำรสญเสยแรงตำนทำน กำรไหลของชนดน สงผลใหเกดแรงผลกดนใหชนดนมกำรเคลอนตวอยำงชำๆ แตไมมำกพอทจะท ำใหเกดกำรพงทลำยของมวลดน ซงหลกฐำนทใชในกำรสงเกต คอแนวรวหรอก ำแพง และหรอตนไมทขนในบรเวณนนมกำรเอยงตวหรอบดเบยวไปจำกเดม ลกษณะของรอยดนแยกอำจจะสงเกตไดจำกชวงแรกตนไมมกำรเอยงตว แตหลงจำกนนยอดของตนไมมกำรกลบไปตงตรงอกครงแสดงวำ ดนบรเวณนหยดกำรคบตวแลว ดงรปท 5.17

5.1.5.5 ตลงทรดตว (Bank erosion) เกดจำกกำรเปลยนแปลงของระดบน ำในแมน ำ ท ำใหเกดควำมแตกตำงของระดบน ำใตดนกบน ำในแมน ำ เชน ระดบน ำในแมน ำลดลงเนองจำกเปนฤดแลง หรอเกดจำกควำมรนแรงของกระแสน ำในชวงทเกดน ำหลำกตำมธรรมชำต

กจกรรมท 5.1 ใหนกศกษำยกตวอยำงประสบกำรณเกยวกบธรณพบตภย 1 ตวอยำง อภปรำยและสรปวำเปนธรณพบตภยประเภทใด

113

รปท 5.16 กำรเกดหลมยบขนำด 30 เมตร ลก 20 เมตร ทบำนพะละใหม อ ำเภอแมระมำด จงหวดตำก (ส ำนกธรณวทยำสงแวดลอมและธรณพบตภย, ม.ป.ป.)

รปท 5.17 ลกษณะพนทเกดเคยเกดดนคบ (Sarah Iorio, n.d.)

114

5.2 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกชนบรรยำกำศ

อตนยมวทยำ (Meteorology) คอ วชำทกลำวถงเรองรำวของบรรยำกำศ รวมทงควำมสมพนธระหวำงบรรยำกำศกบพนโลก มหำสมทร และสงมชวตโดยทวไป วชำนเกยวของกบลกษณะทำงกำยภำพ ทำงเคม และกำรเปลยนแปลงของบรรยำกำศ จดมงหมำยของวชำนอยทกำรศกษำใหเขำใจในเรองรำวของบรรยำกำศ กำรพยำกรณอำกำศ ใหเปนไปโดยสมบรณถกตองและแมนย ำ

5.2.1 กลจกรส ำคญของบรรยำกำศ

ดวงอำทตย โลก บรรยำกำศ และไอน ำ ทง 4 สงนเปนองคประกอบใหญของ กลจกรบรรยำกำศ (Atmospheric engine) อนมหมำ ซงท ำใหเกดกำรหมนเวยน (Circulation) และเกดปรำกฏกำรณตำงๆ ของบรรยำกำศหรอกำลอำกำศ (Weather phenomena) ขนในโลกของเรำ ดวงอำทตยท ำหนำทคลำยเปนเตำเชอเพลงสงควำมรอนมำยงพนโลก บรเวณพนโลกทไดรบควำมรอนมำกกวำ เชน ทบรเวณศนยสตร กจะท ำใหบรรยำกำศของบรเวณนนรอนขน เกดกำรขยำยตว และลอยสงขนไปอำกำศในบรเวณพนโลกทไดรบควำมรอนนอยกวำและเยนกวำกจะเคลอนตว เขำมำแทนท กรรมวธนท ำใหเกดกำรหมนเวยนของอำกำศขน นอกจำกนแลว กำรหมนรอบตวของโลกประมำณทกๆ 24 ชวโมง กำรเอยงของแกนหมนของโลก กำรโคจรของโลกรอบดวงอำทตยประมำณ 365 วน รวมทงคณสมบตและควำมแตกตำงของพนดนและพนน ำของโลก ทงหมดทกลำวมำน จะท ำใหปรำกฏกำรณของบรรยำกำศเกดควำมยงยำกขนนำนำประกำร และแตกแยกออกไปเปนหลำยตอ หลำยชนด เชน ลม ฝน พำยฟำคะนอง พำยไตฝน เปนตน

กำรทจะเกดฝนตก พำย หรอเมฆเตมทองฟำนน จ ำตองมหลำยสงหลำยอยำง รวมกนเปนตนเหต สงท ำใหเกดปรำกฏกำรณของอำกำศม 4 อยำงดวยกน คอ

(1) ดวงอำทตย ซงเปนลกไฟดวงใหญ ดวงอำทตยเปนสงทใหควำมรอนแกโลก ซงมทงพนดนและพนน ำ ควำมรอนจำกดวงอำทตย เปนตน เหตทท ำใหเกดปรำกฏกำรณตำงๆ ของอำกำศ

(2) โลกของเรำหมนรอบตวเองท ำใหเกดกลำงวนซงรอน และเกดกลำงคนซงเยนกวำ นอกจำกนแลว โลกยงโคจรรอบดวงอำทตย ดวยระยะเวลำประมำณ 365 วน (1 ป) ตอรอบกำรโคจรของโลกท ำใหเกดฤดตำง ๆ เชน ฤดรอน ฤดฝน ฤดหนำว

(3) น ำซงเปนแหลงเกดไอน ำ พนโลกของเรำมน ำอยมำก ควำมรอนจำกดวงอำทตย จะท ำใหน ำระเหยเปนไอน ำ และลอยขนไปในอำกำศ เพรำะฉะนนในอำกำศจงมไอน ำอยเสมอไมมำกกนอย

(4) อำกำศหรอบรรยำกำศ ซงเปนสงทเคลอนตวและหอบเอำไอน ำไปดวย ท ำใหเกดปรำกฏกำรณของอำกำศ ตำมธรรมดำเรำมองไมเหนอำกำศ แตเรำรสกวำมอำกำศ เมอลมพดถกรำงกำยของเรำ หรอลมทพดแรงจตนไมหรอเสำไฟฟำลม

115

สรปไดวำ ดวงอำทตย โลก น ำ (และไอน ำ) และอำกำศทง 4 อยำงน เปนปจจยรวมกน ท ำใหเกดปรำกฏกำรณตำงๆ ของบรรยำกำศหรอกำลอำกำศทเกดขนทกๆ วน ถำขำดสงใดสงหนง ปรำกฏกำรณของอำกำศจะไมสำมำรถเกดขนได เชน บนดวงจนทร ซงนกบนอวกำศของสหรฐอเมรกำลงไปส ำรวจนน ไมมอำกำศอยดวย จงไมมลม ไมมพำย จงไมมปรำกฏกำรณของอำกำศเลย

5.2.2 อำกำศทหอหมโลกมลกษณะอยำงไร

ในต ำแหนงระดบผวโลกอำกำศมควำมหนำแนนมำกทสด และจะเบำบำงตำมล ำดบเมอสงจำกผวโลก ในขณะเดยวกนควำมหนำแนนของอำกำศ จะมคำมำกทสดบรเวณขวโลก และลด ควำมหนำแนนลงตำมล ำดบ โดยมคำนอยทสดในบรเวณเสนศนยสตร

เนองจำกโลกไดรบพลงงำนควำมรอนมำกทสดในบรเวณศนยสตร ดงนนอวกำศบรเวณ ศนยสตร จะมอณหภมโดยเฉลยสงกวำบรเวณอนๆ และอำกำศจะมอณหภมต ำสดบรเวณขวโลก โดยบรเวณศนยสตรอณหภมในฤดรอนเฉลยประมำณ 30 ºC และบรเวณขวโลกประมำณ -1 ºC สวน ในฤดหนำวอณหภมเฉลยบรเวณศนยสตรประมำณ 22 ºC และบรเวณขวโลกประมำณ -23 ºC ส ำหรบประเทศไทยอณหภมเฉลยในฤดรอนประมำณ 26 ºC ฤดหนำวประมำณ 20 ºC ในขณะเดยวกนอณหภมของอำกำศบรเวณผวโลก จะสงกวำอณหภมของอำกำศทอยสงขนไปจำกพนผวโลก ส ำหรบอำกำศบรเวณบำนเรำนน อณหภมของอำกำศจะลดลงประมำณ 6 – 7 ºC/1 กม.

พลงงำนควำมรอนสทธทผวโลกไดรบจำกดวงอำทตยเฉลยทงป มคำแตกตำงกนตำมต ำแหนงของละตจด โดยในเขตละตจดตำงๆ ระหวำง 30 ºN – 30 ºS ผวโลกไดรบพลงงำนควำมรอนเฉลยประมำณ 140 W/m2 และลดลงเหลอประมำณต ำกวำ 50 W/m² ในบรเวณขวโลก ดงนนบรเวณในเขตละตจดระหวำง 30 ºN – 30 ºS จงมอำกำศรอนกวำอำกำศในบรเวณอนๆ ตลอดทงป

5.2.3 กำรเปลยนแปลงภมอำกำศ

กำรเปลยนแปลงภมอำกำศ (Climate change) คอ กำรเปลยนแปลงลกษณะอำกำศเฉลย ในพนทหนง ลกษณะอำกำศเฉลยหมำยควำมรวมถงลกษณะทงหมดทเกยวของกบอำกำศ เชน อณหภม ฝน ลม เปนตน ในควำมหมำยตำมกรอบของอนสญญำวำดวยกำรเปลยนแปลงภมอำกำศ FCCC (Framework Convention on Climate Change) กำรเปลยนแปลงภมอำกำศ คอ กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ อนเปนผลทำงตรงหรอทำงออมจำกกจกรรมของมนษยทท ำใหองคประกอบของบรรยำกำศเปลยนแปลงไป นอกเหนอจำกควำมผนแปรตำมธรรมชำต แตควำมหมำยทใชในคณะกรรมกำรระหวำงรฐบำล วำดวยกำรเปลยนแปลงภมอำกำศ IPCC

116

(Intergovernmental Panel on Climate Change) กำรเปลยนแปลงภมอำกำศ คอ กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศ ไมวำจะเนองมำจำก ควำมผนแปรตำมธรรมชำต หรอกจกรรมของมนษย

5.2.4 กำซเรอนกระจก ภำวะเรอนกระจก และภำวะโลกรอน

กจกรรมของมนษยทมผลท ำใหภมอำกำศเปลยนแปลง คอ กจกรรมทท ำใหปรมำณกำซเรอนกระจก (Greenhouse gases) ในบรรยำกำศเพมมำกขน เปนเหตใหภำวะเรอนกระจก (Greenhouse effect) รนแรงกวำทควรจะเปนตำมธรรมชำต และสงผลใหอณหภมพนผวโลกสงขน ทเรยกวำ ภำวะโลกรอน (Global warming)

กำซเรอนกระจก คอ กำซทเปนองคประกอบของบรรยำกำศ และมคณสมบตยอมใหรงส คลนสนจำกดวงอำทตยผำนทะลมำยงพนผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยำวชวงอนฟรำหรอ คลนควำมรอนทแผออกจำกพนผวโลกเอำไวไมใหออกจำกชนบรรยำกำศโลก ท ำใหอณหภมของบรรยำกำศโลกสงขน (รปท 5.18) กำซเรอนกระจกทส ำคญ และเปนผลมำจำกกจกรรมของมนษย ไดแก คำรบอนไดออกไซด มเทน ไนตรสออกไซด เปนตน

ภำวะเรอนกระจก คอ ภำวะทชนบรรยำกำศของโลกกระท ำตวเสมอนกระจก ทยอมใหรงสคลนสนจำกดวงอำทตยผำนลงมำยงพนผวโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยำวชวงอนฟรำเรดทแผออกจำกพนผวโลกเอำไว จำกนนกจะคำยพลงงำนควำมรอนใหกระจำยอยภำยในบรรยำกำศจงเปรยบเสมอนกระจกทปกคลมผวโลกใหมภำวะสมดลทำงอณหภม และเหมำะสมตอสงมชวต บนผวโลก

ภำวะโลกรอน หมำยถง ภำวะทอณหภมโดยเฉลยของโลกสงขน ซงเปนสำเหตทท ำใหภมอำกำศเปลยนแปลง ภำวะโลกรอนอำจจะน ำไปสกำรเปลยนแปลงของปรมำณฝน ระดบน ำทะเล และมผลกระทบอยำงกวำงขวำงตอพช สตว และมนษย

กจกรรมท 5.2 ใหนกศกษำแบงกลมเพอศกษำและรวมกนอภปรำย “กจกรรมของมนษยทมผลท ำใหภมอำกำศเปลยนแปลง”

117

รปท 5.18 แสดงกระบวนกำรทกำซเรอนกระจกทท ำใหอณหภมของโลกสงขน (SunflowerCosmos.org, ม.ป.ป.)

5.2.5 พำยฝนฟำคะนอง (Thunderstorm)

พำยฝนฟำคะนอง หรอพำยฟำคะนอง บำงครงเรยกวำ พำยไฟฟำ (Electrical storm) หมำยถง อำกำศทมฝนตกหนก มฟำแลบ (Lightning) กบฟำรอง (Thunder) รวมอยดวย นอกจำกนมกจะมลมกระโชกแรงและฝนตกหนกเกดขน บำงครงยงมลกเหบตกลงมำดวย พำยฝนฟำคะนองเกดจำกกำรทอำกำศไดรบควำมรอนและลอยตวสงขนและม ไอน ำในปรมำณมำกพอ ประกอบกบกำรลดลงของอณหภม จงเกดกำรกลนตวควบแนนของไอน ำ และเกดพำยฝนฟำคะนอง พำยฝนฟำคะนองประกอบดวยเซลลอำกำศจ ำนวนมำก ในแตละเซลลจะมอำกำศไหลขนและลงหมนเวยนกน พำยฝนฟำคะนองเกดมำกในเขตรอนแถบเสนศนยสตร เนองจำกอำกำศชนมำกและมอณหภมสง ท ำใหมสภำวะอำกำศไมทรงตว พำยฝนฟำคะนองมกเกดจำกเมฆควมลส (Cumulus) ซงเปนเมฆท กอตวแนวดง ดงรปท 5.19

พำยฝนฟำคะนองมล ำดบขนตอนกำรเกด 3 ระยะ ดงน (1) ระยะกำรเกดเมฆควมลส หรอขนกอตว เมออณหภมพนผวเพมสงขน จะท ำใหมวลอำกำศ

อนลอยตวขนขำงบน เกดกำรกลนตวของไอน ำเปนเมฆควมลส มวลอำกำศรอนจะลอยตวสงขนเรอยๆ ท ำใหมวลอำกำศยกตวสงขนสเบองบนตลอด และเรวขน

118

(2) ระยะกำรเกดพำย ระยะนพำยจะเรมพด เนองจำกฝนตกลงมำจะดงเอำมวลอำกำศให จมตวลงมำดวย และมวลอำกำศอนกยงคงลอยตวขนเบองบนตอไป มกำรคลกเคลำของอำกำศในระดบลำงขนบนและบนลงลำง ท ำใหเกดสภำพอำกำศแปรปรวน และลมกระโชกแรง เนองจำกมวลอำกำศในกอนเมฆมควำมแปรผนมำก มกำรหมนเวยนของกระแสอำกำศขนลง เกดฟำแลบ ฟำรอง รวมทงอำจมลกเหบตกดวยเชนกน

(3) ระยะสลำยตว เปนระยะสดทำยซงจะเรมตงแตไมมกำรไหลขนของกระแสอำกำศ แตกระแสอำกำศทไหลลงยงคงด ำเนนตอไปและยงมฝนอย จนกระทงอณหภมอำกำศลดลง และไมมกำรกลนตวเกดขนตอไปอก ตอมำกระแสอำกำศทไหลลงจะออนไปจนกระทงสลำยตวไปในทสด

รปท 5.19 เมฆควมลส (Web Weather for Kids, 2000)

ลกษณะกำรเปลยนแปลงของสถำพอำกำศอยำงรวดเรว ในชวงทพำยฝนฟำคะนองอำจ

กอใหเกดสภำวะดงตอไปน (1) อำกำศปนปวน กระแสอำกำศทปนปวนและลมกระโชกทรนแรง กอใหเกดควำมเสยหำย

ตอสงกอสรำงตำงๆ บนพนดน ซงบำงครงพบหำงออกไปกวำ 30 กม. จำกกลมเมฆพำยฝนฟำคะนอง (2) พำยลกเหบ ลกเหบทเกดขนพรอมๆ กบอำกำศทปนปวนรนแรง มกจะเกดขนจำกพำย

ฝนฟำคะนองทมเมฆสงมำก กระแสอำกำศทเคลอนทขนไปในระดบสงมำก ท ำใหหยดน ำเรมแขงตวเปนหยดน ำแขง มหยดน ำอนๆ รวมเขำดวยกนสะสมจนมขนำดโตขน และในทสดเมอกระแสอำกำศพยงรบทงน ำหนกทเพมขนไมไดกจะตกลงมำเปนลกเหบได

119

(3) ฟำแลบ ฟำผำ เปนปรำกฏกำรณธรรมชำตทเกดควบคกน นบเปนภยธรรมชำตทมอนตรำยตอชวตมนษยมำกกวำปรำกฏกำรณธรรมชำตอน ฟำแลบและฟำผำเกดขนจำกกำรปลอยประจอเลกตรอนระหวำงกอนเมฆกบกอนเมฆ หรอภำยในกลมเมฆเดยวกน หรอเกดขนระหวำงกอนเมฆกบพนดน เมอเกดควำมตำงศกยไฟฟำระหวำงต ำแหนงทงสองทมคำระดบหนง ซงเกดจำกปฏกรยำทกอใหเกดสนำมไฟฟำขนำดใหญ โดยประจไฟฟำบวกจะอยทำงดำนบนของเมฆ และประจไฟฟำลบจะอยทำงตอนลำงของเมฆ ประจไฟฟำลบนจะชกน ำใหประจไฟฟำพวกทอยดำนบนกอนเมฆและประจไฟฟำบวกทอยใตพนผวโลกเคลอนทเขำหำ โดยมอำกำศท ำหนำทเปนฉนวนปองกน หำกกำรถำยเทของประจไฟฟำทงสองมก ำลงแรงพอ กจะท ำใหเกดเปนกระแสไฟฟำไหลผำนอำกำศท ำใหเกดฟำแลบในกอนเมฆ หรอระหวำงกอนเมฆ และหำกมกระแสไฟฟำไหลผำนอำกำศอยำงเฉยบพลนจำกเมฆถงท ำใหเกดฟำผำ

(4) ฝนตกหนก พำยฝนฟำคะนองสำมำรถกอใหเกดฝนตกหนก และน ำทวมฉบพลนไดในพนทซงเปนทรำบลม หรอทต ำและพนทตำมบรเวณเชงเขำ

(5) พำยทอรนำโด หรอพำยลมงวง (รปท 5.20) เปนอำกำศรำยรนแรงทสด ซงเกดจำกพำยฝนฟำคะนอง มลกษณะเปนล ำเหมอนงวงชำงยนออกมำจำกฐำนเมฆ มลกษณะกำรหมนวนบด เปนเกลยว มเสนผำศนยกลำงประมำณ 1,000 ฟต มกจะเกดในทรำบกวำงใหญ เชน พนทรำบในทวปออสเตรเลย ทงำนทำงตะวนออก ของเทอกเขำรอกทในสหรฐอเมรกำ ส ำหรบในประเทศไทยจะมลกษณะเปนพำยลมงวงขนำดเลก ซงเกดจำกเมฆพำยฝนฟำคะนองรนแรงทมฐำนเมฆต ำ และมกระแสอำกำศไหลลงรนแรง จนเกดเมฆเปนล ำพวย พงลงมำจนใกลพนดนดดเอำอำกำศ และเศษวสดหมนวนเปนล ำพงขนไปในอำกำศ ควำมรนแรงของล ำพวยอำกำศนสำมำรถบดใหตนไมขนำดใหญหกขำดได ในขณะทบำนและสงกอสรำงจะไดรบควำมเสยหำยตำมแนวทพำยลมงวงเคลอนทผำน

รปท 5.20 พำยทอรนำโด หรอพำยลมงวง

120

เนองจำกพำยฝนฟำคะนองสำมำรถท ำใหเกดควำมเสยหำยตอทรพยสนและอนตรำยตอชวตของมนษยได จงควรหลบเหลยงจำกสำเหตดงกลำว คอ

- ในขณะปรำกฏพำยฝนฟำคะนอง หำกอยใกลอำคำรหรอบำนเรอนทแขงแรงและปลอดภยจำกน ำทวม ควรอยแตภำยในอำคำรจนกวำพำยฝนฟำคะนองจะยตลง ซงใชเวลำไมนำนนก

- กำรอยในรถยนตจะเปนวธกำรทปลอดภยวธหนง แตควรจอดรถใหอยหำงไกลจำกบรเวณทน ำอำจทวมได

- อยหำงจำกบรเวณทเปนน ำ ขนจำกเรอ ออกหำงจำกชำยหำดเมอปรำกฏพำยฝนฟำคะนองเพอหลกเลยงอนตรำยจำกน ำทวมและฟำผำ

- ในกรณทอยในปำ ในทงรำบ หรอในทโลง ควรคกเขำและโนมตวไปขำงหนำแตไมควรนอนรำบกบพน เนองจำกพนเปยกเปนสอไฟฟำ และไมควรอยในทต ำ ซงอำจเกดน ำทวมฉบพลนได ไมควรอยในทโดดเดยวหรออยสงกวำสภำพสงแวดลอม

- ออกหำงจำกวตถทเปนสอไฟฟำทกชนด เชน ลวด โลหะ ทอน ำ แนวรวบำน รถแทรกเตอร จกรยำนยนต เครองมออปกรณท ำสวนทกชนด รำงรถไฟ ตนไมสง ตนไมโดดเดยวในทแจง

- ไมควรใชอปกรณไฟฟำ เชน โทรทศน ฯลฯ และควรงดใชโทรศพทชวครำว นอกจำกกรณฉกเฉน

- ไมควรใสเครองประดบโลหะ เชน ทองเหลอง ทองแดง ฯลฯ ในทแจงหรอถอวตถโลหะในขณะปรำกฏพำยฝนฟำคะนอง

- ควรดแลสงของตำงๆ ใหอยในสภำพทแขงแรงและปลอดภยอยเสมอโดยเฉพำะสงของทอำจจะหกโคนได เชน หลงคำบำน ตนไม ปำยโฆษณำ เสำไฟฟำ ฯลฯ

5.2.6 บรเวณควำมกดอำกำศสง

บรเวณควำมกดอำกำศสง (High pressure area, H) หรอแอนตไซโคลน (Anticyclone) คอ บรเวณทมควำมกดอำกำศสงกวำบรเวณใกลเคยงทอยรอบๆ ในแผนทอำกำศผวพนแสดงดวย เสนควำมกดอำกำศทเปนวงกลมหรอเปนวงรรปไขลอมรอบสญลกษณ H (รปท 5.21) จ ะเปนบรเวณทมควำมกดอำกำศสงขนจำกขอบนอกเขำสศนยกลำง บรเวณควำมกดอำกำศสงนจะมกระแสลมพดออกจำกศนยกลำงในทศทำงตำมเขมนำฬกำในซกโลกเหนอ และในทศทำงทวนเขมนำฬกำในซกโลกใต โดยทวไปในบรเวณควำมกดอำกำศส งจะมลมออน และลมมกสงบในบรเวณใกลศนยกลำง มเมฆเพยงเลกนอย แตอำจมเมฆมำกกบมฝนไดตำมขอบของบรเวณควำมกดอำกำศสงทอยใกลกบแนวปะทะอำกำศ

121

ในซกโลกเหนอ ทำงตะวนออกของบรเวณควำมกดอำกำศสง อำกำศจะเยนทผวพนและเปนลมฝำยเหนอพดผำน เรยกบรเวณนวำ บรเวณควำมกดอำกำศสงชนดเยน (Cold high) สวนทำงดำนตะวนตก อำกำศจะคอนขำงรอนและเปนลมฝำยใตพดผำน เรยกบรเวณนวำ บรเวณควำมกดอำกำศสงชนดอน (Warm high) บรเวณควำมกดอำกำศสงชนดเยนแผลงมำเมอไร อำกำศจะหนำวเยน สวนกำรแผของบรเวณควำมกดอำกำศสงชนดอนจะท ำใหอำกำศรอน แมวำจะมควำมชนสงแตไมมฝนตก จะท ำใหอำกำศรอนอบอำว บำงครงเรยกวำ คลนควำมรอน (Heat wave)

รปท 5.21 แผนทอำกำศแสดงบรเวณควำมกดอำกำศสง (H) บรเวณควำมกดอำกำศต ำ (L) และรองควำมกดอำกำศต ำหรอรองมรสมทพำดผำนประเทศไทยในแนวตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต

122

5.2.7 บรเวณควำมกดอำกำศต ำ

บรเวณควำมกดอำกำศต ำ (Low Pressure Area, L) คอ บรเวณทมควำมกดอำกำศต ำกวำบรเวณใกลเคยงทอยรอบๆ ในแผนทอำกำศผวพนแสดงดวยเสนควำมกดอำกำศเทำเปนวงกลมลอมรอบสญลกษณ L (รปท 5.21) จะเปนบรเวณทมควำมกดอำกำศต ำลงจำกขอบนอกเขำสศนยกลำง บรเวณควำมกดอำกำศต ำนจะมกระแสลมพดเขำหำศนยกลำงในทศทำงทวนเขมนำฬกำในซกโลกเหนอ และในทศทำงตำมเขมนำฬกำในซกโลกใต ตำมปกตในบรเวณควำมกดอำกำศต ำจะมเมฆมำกและมฝนตกดวย

5.2.8 กลไกกำรเกดฤดกำล

ฤดรอนโลกจะเคลอนทเขำใกลดวงอำทตยมำกทสดจรงหรอ เรองนเปนเรองทเขำใจผดกนมำกทสด โดยมกเขำใจวำฤดรอนเกดจำกกำรทโลกเคลอนทเขำใกลดวงอำทตย และฤดหนำวม อำกำศหนำวเกดจำกกำรทโลกอยหำงจำกดวงอำทตย ถงแมวำโลกเรำนนโคจรรอบดวงอำทตย เปนวงร แตเปนวงรทกลำวไดวำเกอบจะเปนวงกลม ดงนนระยะหำงจำกโลกถงดวงอำทตยของ สองชวงนจงแตกตำงกนนอยมำกซงแทบจะไมมผลตออณหภมเลย

ส ำหรบกลไกส ำคญทท ำใหเกดฤดกำลทแทจรงคอ ควำมเอยงของโลก โลกมแกนเอยง 23.5 องศำกบแนวตงฉำกกบระนำบของระบบสรยะ ดงนนจงมบำงชวงทโลกหนซกโลกเหนอเอยงเขำหำดวงอำทตย สวนซกโลกใตกหนเอยงออกจำกดวงอำทตย ชวงเดอนมนำคมนเองทเปนฤดรอนของซกโลกเหนอ เนองจำกแสงจำกดวงอำทตยสองพนผวโลกในสวนทเปนซกโลกเหนอในปรมำณมำกกวำ (รปท 5.22 และ 5.23) มมทแสงแดดตกกระทบพนดนกเปนมมมำกกวำ และกลำงวนกยำวกวำกลำงคน ยกตวอยำงเชนกรณของประเทศไทย โลกจะหนประเทศไทยเขำหำดวงอำทตยโดยตรงในชวงเดอนมนำคมจนถงพฤษภำคม ในขณะทประเทศออสเตรเลยเปนชวงฤดหนำว เนองจำกแสงแดดตกกระทบพนดนเปนปรมำณนอยกวำ และมชวงเวลำกลำงวนสนกวำเวลำกลำงคน เมอยำงเขำชวงเดอนพฤศจกำยนถงเดอนธนวำคม โลกจะหนดำนใตเขำหำดวงอำทตยแทน ฤดกำลกจะสลบกน ชวงนจะเปนฤดรอนของทำงซกโลกใตและเปนฤดหนำวของทำงซกโลกเหนอ เปนตน

123

รปท 5.22 กำรชของแกนโลกทจดเดยวขณะทโคจรรอบโลก (วมต วสะหลำย, 2547)

รปท 5.23 แสดงกำรเอยงของแกนโลกทท ำใหพนทในซกโลกเหนอและซกโลกใตไดรบปรมำณ แสงแดดไมเทำกน (วมต วสะหลำย, 2547)

124

5.2.9 ควำมผดพลำดในกำรพยำกรณอำกำศ

แมวำในปจจบนกำรพยำกรณอำกำศจะกำวหนำไปอยำงรวดเรว แตกำรพยำกรณอำกำศใหถกตองสมบรณโดยไมมควำมผดพลำดนนเปนสงทไมอำจกระท ำได สำเหตส ำคญสำมประกำรของควำมผดพลำดในกำรพยำกรณอำกำศไดแก

(1) ควำมรควำมเขำใจเกยวกบปรำกฏกำรณตำงๆ ทำงอตนยมวทยำยงไมสมบรณ (2) บรรยำกำศเปนสงทตอเนองและมกำรเปลยนแปลงอยตลอดเวลำ แตสถำนตรวจอำกำศม

จ ำนวนนอยและอยหำงกนมำก รวมทงท ำกำรตรวจเพยงบำงเวลำเทำนน เชน ทก 3 ชวโมง ท ำใหไมอำจทรำบสภำวะทแทจรงของบรรยำกำศได เมอไมทรำบสภำวะอำกำศทก ำลงเกดขนอยำงสมบรณ จงเปนไปไมไดทจะพยำกรณอำกำศใหมรำยละเอยดครบถวนถกตอง

(3) ธรรมชำตของกระบวนกำรทเกดขนในบรรยำกำศมควำมละเอยดออนซบซอนอยำงยง ปรำกฏกำรณซงมขนำดเลกหรอเกดขนในระยะสนๆ และไมอำจตรวจพบได จำกกำรตรวจอำกำศ อำจท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงของสภำพลมฟำอำกำศเปนอยำงมำกในระยะเวลำตอมำ ซงจะท ำใหผลกำรพยำกรณอำกำศผดพลำดไปไดอยำงมำก

สำเหตประกำรสดทำยนเปนขอจ ำกดอยำงยงในกำรพยำกรณอำกำศ เพรำะเปนเหตให กำรพยำกรณอำกำศจะมควำมถกตองลดลงตำมระยะเวลำ นนคอกำรพยำกรณส ำหรบชวงเวลำทสนจะมควำมถกตองมำกกวำกำรพยำกรณส ำหรบชวงเวลำทนำนกวำ

กจกรรมท 5.3 ใหนกศกษำชมขำวพยำกรณอำกำศทก ำหนด โดยเฉพำะบรเวณควำมกดอำกำศสงและต ำ แลวอธบำยใหสมำชกในกลมฟงตำมควำมรควำมเขำใจของแตละคน

5.3 ปรำกฏกำรณและภยพบตทำงธรรมชำตจำกนอกโลก

ปจจบนมขำวลอมำกมำยเกยวกบวนสนโลกหรอภยพบตทมำจำกนอกโลก ขำวสำรลกษณะนมกท ำใหประชำชนตนตระหนกและสบสนทกครงทไดรบทรำบ ควำมเขำใจในวทยำศำสตรเกยวกบปรำกฏกำรณจำกนอกโลกจงมควำมจ ำเปนอยำงยงทจะชวยใหประชำชนสำมำรถรบฟงขำวสำรไดอยำงมวจำรณญำณ และไมตกเปนเหยอของขำวสำรเปนเทจในยคแหงขำวสำรในปจจบน

125

5.3.1 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตจำกดวงอำทตย

5.3.1.1 ลมสรยะ

ลมสรยะ (Solar wind) เปนปรำกฏกำรณหนงทเกดจำกกำรทผวดวงอำทตยระเบดปะทขนท ำใหอนภำคประจไฟฟำพงออกมำทกทศทำง เมอปะทะกบสนำมแมเหลกโลก ประจไฟฟำจะถกเบยงทศทำงไปตำมเสนสนำมแมเหลกโลกใหเขำสชนบรรยำกำศโลกทำงขวโลก (รปท 5.24) ประจจะออนก ำลงลงจนกลำยเปนคลนแสง เรยกวำ “แสงเหนอ-แสงใต (Aurora)” เปนแสงสสวยงำมปรำกฏเหนอขวโลกเหนอและใต เหนอประเทศทตงอยบนเสนละตจดทสงๆ (รปท 5.25) โดยจะเหนแสงทมควำมเขมหรลดหลนกนลงมำตำมต ำแหนงเสนละตจด

เมอลมสรยะเพมควำมรนแรงขน บำงครงจงถกเรยกวำพำยสรยะ (Solar storm) ประจไฟฟำจ ำนวนมหำศำลทพงออกมำนจะรบกวนระบบกำรสอสำร มผลท ำใหกำรสอสำรระยะไกล เปนอมพำต ท ำใหเครองบนไมสำมำรถตดตอกบหอบงคบกำรได โทรศพทมอถอใชงำนไมได รวมไปถงดำวเทยมเสยหำย กำรท ำนำยควำมรนแรงของพำยสรยะสำมำรถท ำไดโดยตรวจสอบจดมดดวงอำทตย เนองจำกจดด ำเกดจำกควำมแปรปรวนของสนำมแมเหลก เมอมจดมดมำกขนกจะสงผลใหอนภำคกระแสไฟฟำเพมมำกขนสงผลใหเกดควำมรนแรงเพมมำกขน อยำงไรกตำม ยงไมมรำยงำนวำพำยสรยะสำมำรถท ำอนตรำยแกสงมชวตได เพยงแตรบกวนระบบกำรสอสำรคมนำคมเทำนน

รปท 5.24 ภำพจ ำลองลมสรยะทเกดจำกกำรประทของประจไฟฟำจำกผวดวงอำทตยพงเขำปะทะ กบสนำมแมเหลกโลก (Ben Burress, 2008)

126

รปท 5.25 ภำพถำยแสงเหนอ ณ ประเทศไอซแลนด วนท 25 มนำคม 2557

5.3.1.2 จดมดบนดวงอำทตย

จดมดบนดวงอำทตย (Sunspot) คอ บรเวณสวนหนงบนชนบรรยำกำศทตำมมองเหนไดของดวงอำทตยซงมอณหภมต ำกวำบรเวณโดยรอบ สนำมแมเหลกบรเวณนนปนปวนสงมำก ซงไดท ำใหเกดกำรขดขวำงกระบวนกำรพำควำมรอนบนพนผวดวงอำทตย เกดเปนพนททมควำมเขมของแสง ต ำกวำบรเวณโดยรอบ (รปท 5.24) อยำงไรกตำม มนยงคงมอณหภมสงถง 3,700 °C – 4,200 °C เทยบกบบรเวณปกตโดยรอบทมอณหภมประมำณ 5,500 °C ดงนน แมจะไดชอวำเปนจดมด แตถำเรำน ำจดมดออกมำจำกดวงอำทตยใหมนสองแสงออกมำ พลงงำนนนกยงสำมำรถเชอมเหลกไดอยำงสบำย ในต ำรำโบรำณจดนจะถกระบชอวำ “จดดบดวงอำทตย” แตกถกเปลยนชอใหม เนองจำกมนมไดเปนจดทจะท ำใหดวงอำทตยดบสญไปแตอยำงใด

กำรเปลยนแปลงปรมำณจดมดบนดวงอำทตยจะขนกบรอบกำรเกดปฏกรยำบนดวงอำทตยซงสอดคลองกบกำรเกดลมสรยะ โดยชวงทลมสรยะมก ำลงแรงสงสด (Solar Maximum) จะมปรมำณจดมดทมำกทสด และในรอบกำรเกดปฏกรยำบนดวงอำทตยทมทกๆ 11 ปนน (รปท 5.26) ครงทปฏกรยำรนแรงทสดในรอบทผำนมำ คอ ชวงปลำยป ค.ศ. 2013 และไมแสดงถงกำรดบสนของโลกแตอยำงใด ดงนนจดมดบนดวงอำทตยกคงไมสงผลอนตรำยตอโลกเชนกน แตอำจจะสงผลกระทบตอดำวเทยมและระบบสอสำรตำงๆ

ทงนจดจบของดวงอำทตยทแนนอน คอ ในปประมำณ 5 พนลำนปขำงหนำ เมอดวงอำทตยแกตวลงเพรำะกำซไฮโดรเจนเชอเพลงนนหมดไป จะขยำยตวใหญขนจนกลนกนโลกเขำไป และสดทำยจะระเบดเปลอกนอกออก เหลอแตแกนกลำงทเปนดำวแคระขำวทหรมำกๆ จนกระทง ไมสำมำรถสองแสงสวำงไดอกตอไป

127

รปท 5.26 ภำพถำยดวงอำทตยแสดงกำรเปลยนแปลงปฏกรยำนวเคลยรบนผวดวงอำทตย อนท ำให เกดจดมดบนดวงอำทตย ซงมลกษณะสด ำๆ ในแสงขำวหรอแสงทตำมองเหนได (ภำพบน) และจดมดนนกลบเปลงพลงงำนในชวงคลนอลตรำไวโอเลตหรอแสงยวจ ำนวนมำก (ภำพลำง)

5.3.1.3 กำรกลบขวสนำมแมเหลกของดวงอำทตย

โดยธรรมชำตแลว ปรำกฏกำรณกำรกลบขวสนำมแมเหลกของดวงอำทตยเชนนเกดขนเปนปกตทกๆ 11 ปโดยประมำณอยแลว ซงเปนรอบกำรเปลยนแปลงปฏกรยำของกำรระเบดบนดวงอำทตย (รปท 5.27) ควำมรนเปนทเขำใจกนมำนำนนบรอยป นบตงแตนกดำรำศำสตรทไดเรมศกษำเกยวกบดวงอำทตยอยำงจรงจงในชวงกลำงของศตวรรษท 19 และนบตงแตมกำรศกษำเกยวกบดวงอำทตยมำ นกดำรำศำสตรยงไมพบวำปรำกฏกำรณนมผลกระทบใดทรนแรงตอมนษย

128

รปท 5.27 รอบกำรเปลยนแปลงปฏกรยำของกำรระเบดบนดวงอำทตย ทกๆ 11 ป

5.3.2 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตเรองสนำมแมเหลกโลก

สนำมแมเหลกโลกมกำรกลบทศทกๆ ประมำณสำมแสนป ขณะทมนษยชำตเรมปรำกฏขน เมอประมำณสองลำนหำแสนปมำแลว ดงนนจงมกำรกลบทศน เกดขนมำแลวหลำยคร ง ในประวตศำสตรของมนษยชำต และยงไมพบวำมผลกระทบกบมนษยชำตหรอโลกนแตอยำงใด

กำรกลบทศของสนำมแมเหลกโลกจะใชเวลำถงประมำณ 5 พนปจงจะแลวเสรจ โดยเรมจำกกำรลดลงอยำงชำๆ ของสนำมแมเหลกโลก ในปจจบน สนำมแมเหลกโลกก ำลงออนลง นนอำจจะหมำยควำมวำ เรำก ำลงจะเรมเขำสชวงของกำรกลบทศสนำมแมเหลกครงใหม แตกไมเกยวของกบกำรเปลยนทศทำงกำรหมนรอบตวเองของโลก

5.3.3 ปรำกฏกำรณทำงธรรมชำตเรองดำวหำง อกกำบำต หรอดำวเครำะหนอย

ดำวหำง (Comets) คอ วตถชนดหนงในระบบสรยะมสวนทระเหดเปนไอ เมอเขำใกล ดวงอำทตย ท ำใหเกดชนฝนและกำซทฝำมวลอมรอบ และทอดเหยยดออกไปภำยนอกจนดเหมอนหำง โดยหำงของดำวหำงจะมทศตรงกนขำมกบดวงอำทตยเสมอ ดำวหำงทสงเกตเหนไดในประเทศไทยลำสดคอ ดำวหำงไอซอน (ISON) ระหวำงวนท 21-28 พฤศจกำยน พ.ศ. 2556 (รปท 5.28)

129

ดำวตก (Shooting star หรอ Falling star) คอ เศษฝนหรอหนบรเวณใกลเคยงวงโคจร ของโลกทถกแรงดงดดของโลกดดเขำมำแลวผำนชนบรรยำกำศและเสยดสกบอำกำศจนเกด กำรลกไหม สวนใหญแลวดำวตกมกเกดจำกกำรฝนของดำวหำงทโคจรรผำนไปแลวทงเศษซำกไวหำกเศษซำกนนลกไหมหมดกอนถงผวโลกจะถกเรยกวำดำวตก แตหำกลกไหมไมหมดและหลงเหลอปะทะผวโลกจะถกเรยกวำ “อกกำบำต (Meteor)” และหำกปรมำณฝนจ ำนวนมำกท ำใหเกดตำวตกจ ำนวนมำกๆ จะถกเรยกวำ “ฝนดำวตก (Meteor shower)” (รปท 5.29) ตวอยำงฝนดำวตกทมกเหนไดชดเจน เชน ฝนดำวตกลโอนดสในกลมดำวรำศสงห (สงโต) ระหวำงเดอนพฤศจกำยน และฝนดำวตกเจมนดสในกลมดำวรำศเมถน (คนค) ระหวำงเดอนธนวำคมของทกป

ดำวเครำะหนอย (Asteriods) คอ กอนหนขนำดตำง ๆ ขนำดตงแตไมกกโลเมตรไปจนถงหลำยรอยกโลเมตรโคจรอยรอบดวงอำทตยจ ำนวนมำก กำรพงชนโลกของดำวเครำะหนอยขนำด 100 กโลเมตร ถอเปนควำมเสยหำยทรนแรง ครงสดทำยทเกดกำรชนเชนนขน คอเมอ 65 ลำนป ทแลว ทท ำใหเกดหลมอกำบำตชกซลป (Chicxulub) ประเทศเมกซโก กำรชนในครงนนอำจเปนสำเหตทท ำใหเกดกำรสญพนธของไดโนเสำร กำรพงชนขนำดใหญนเกดขนทกๆ 50-100 ลำนป และท ำใหเกดฝนครอบคลมชนบรรยำกำศโลกจนพชไมสำมำรถสงเครำะหแสงได ท ำใหสงผลรนแรงตอระบบหวงโซอำหำร

ในปจจบน มนษยไดมโครงกำรเฝำระวงทำงอวกำศตำงๆ โดยสงเกตทองฟำ เพอเฝำระวง ดำวหำง หรอดำวเครำะหนอยตำงๆ ทเคลอนทเขำมำ ถำเจอวตถทจะเขำมำพงชนโลก เรำจะรบรกอนเปนเวลำหลำยปกอนทวตถนนจะเขำมำชน โดยทวตถขนำดใหญจะสำมำรถตรวจจบไดงำยกวำวตถขนำดเลก และมนษยสำมำรถกระท ำกำรตำงๆ เพอเปลยนแปลงกำรเคลอนทของวตถนน หำกมวตถใดทนกดำรำศำสตรไมสำมำรถตรวจจบได นนแสดงวำวตถนนมขนำดเลกมำกเกนทจะตรวจจบไดและจะถกเผำไหมหมดในชนบรรยำกำศโลก จงไมเปนอนตรำย ดงนน ถำจะมดำวเครำะหนอย หรอดำวหำงขนำดใหญมำพงชนโลกนกดำรำศำสตรกตองมองเหน และปจจบนยงไมคนพบวตถทจะสำมำรถเขำมำชนโลกใหเกดควำมเสยหำยได

130

รปท 5.28 ภำพถำยดำวหำงไอซอนเมอวนท 6 พฤศจกำยน 2556

โดยสถำบนวจยดำรำศำสตรแหงชำต

รปท 5.29 ภำพถำยฝนดำวตกเปอรเซอดส ณ รฐไวโอมง สหรฐอเมรกำ วนท 12 สงหำคม 2555 (David Kingham, n.d.)

131

รปท 5.30 แผนภำพแสดงขนำดของดำวเครำะหนอยในหนวยกโลเมตร

(ภำพดดแปลงจำกภำพถำยโดย NASA)

5.3.4 หลมด ำทใจกลำงกำแลกซทำงชำงเผอก

นกดำรำศำสตรคนพบวำทใจกลำงกำแลกซทำงชำงเผอกของเรำมหลมด ำอย ท ำใหม ควำมหวำดวตกขนวำหลมด ำทใจกลำงกำแลกซจะดดกลนโลกเขำไป ในควำมเปนจรงแลวหลมด ำ ทใจกลำงทำงชำงเผอกอยหำงจำกระบบสรยะออกไปเกอบ 30,000 ปแสง ดงนน หำกระบบสรยะหรอโลกของเรำก ำลงถกดดใหเคลอนทเขำหำหลมด ำน โลกของเรำจ ำเปนตองใชเวลำมำกถง 30,000 ป และยงตองเคลอนทดวยควำมเรวเทำอกดวย ซงในควำมเปนจรงนน ระบบสรยะไมไดเคลอนทเรวขนำดนน และไมไดเคลอนทพงเขำไปยงใจกลำงกำแลกซทำงชำงเผอก

(19 km) (34 km) (58 km) (529 km)

(960 km)

132

รปท 5.31 ภำพวำดแสดงต ำแหนงของดวงอำทตยเทยบกบกำแลกซทำงชำงเผอก

(ภำพอนเครำะหโดย LESA)

133

ค ำถำมทำยบท

1. วชำธรณวทยำมควำมเกยวของกบกำรด ำรงชวตในปจจบนอยำงไรบำง

2. กำรศกษำทำงธรณวทยำ จ ำแนกออกเปนกกลม อะไรบำง

3. ผใดไดรบกำรยกยองใหเปน “บดำแหงกำรล ำดบชนหนในปจจบน”

4. ภชฟำและผำตงเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงของจงหวดเชยงรำย ลกษณะภมประเทศของ

สถำนททงสองมโครงสรำงทำงธรณวทยำเปนอยำงไร

5. ปจจยส ำคญทท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศบนโลกคออะไร

6. เรำควรปฏบตตวอยำงไรเมอเกดพำยฝนฟำคะนอง

7. ลมสรยะ และ/หรอ พำยสรยะ สงผลกระทบตอโลกอยำงไร

8. กำรพงชนโลกโดยวตถขนำดใหญ สำมำรถตรวจวดไดงำยกวำหรอยำกกวำวตถขนำดเลก เพรำะ

เหตใด

134

บทท 6 ผลกระทบและบทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยในชวตประจ ำวน

ประนอม แกวระคน และ ธนศกด ธนะสาร

ควำมเจรญกำวหนำในดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยไดเขำมำเกยวของกบกำรด ำเนนชวตของมนษยในยคปจจบนนอยำงหนไมพน มนษยเรำทกคนตองมควำมผกพนและเชอมโยงอยกบวทยำศำสตรและเทคโนโลยเปนอยำงมำก เรำคงปฏเสธไมไดวำ ปจจยสซงเปนปจจยพนฐำน ในกำรด ำรงชวตของมนษย ไดแก อำหำร ทอยอำศย เครองนงหม และยำรกษำโรค ลวนแลวแตเปนผลผลตทมำจำกกำรพฒนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยทงสน นอกจำกนเรำยงก ำหนดวำชวตประจ ำวนของเรำตองอำศยปจจยเสรมอนนอกเหนอไปจำกปจจยส ไมวำจะเปนเครองมอเครองใช วสดและอปกรณทจ ำเปนในกำรด ำรงชวตของมนษย เชน โทรศพทมอถอ คอมพวเตอร ยำนพำหนะ เครองใชไฟฟำ เครองจกรกล เปนตน สงเหลำนลวนแลวแตมำจำกกำรพฒนำดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยทงสน วทยำศำสตรในปจจบนจงมแนวคดในกำรเอำชนะธรรมชำตและเสรมสรำงควำมสขทำงดำนวตถ ท ำใหมนษยมวถชวตทเนนเทคโนโลย โดยเฉพำะในดำนกำรบรโภค หำควำมสะดวกสบำย จนกลำยเปนโลกของเทคโนโลยแทนกำรเปนโลกของวทยำศำสตรทมงแสวงหำควำมจรงดวยกำรใชกระบวนกำรทำงวทยำศำสตร 6.1 ผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอมนษยและคณภำพชวตของมนษย

โลกทเรำอำศยอยน มสงทตรงกนขำมกนอยเสมอ มดยอมมชว มสงกมต ำ มด ำกมขำว เชนเดยวกนกบกำรพฒนำเทคโนโลย ยอมเปรยบเสมอนดำบสองคม ดงนนมนษยเรำยอมไดรบผลกระทบทอำจเกดขนจำกวทยำศำสตรและเทคโนโลย ทงในทำงบวกและทำงลบ เพรำะกำรทมนษยแสวงหำแนวทำงเพอเอำชนะธรรมชำต ท ำใหเกดวฒนธรรมเทคโนโลยแตขำดวฒนธรรมวทยำศำสตร เปนกำรปลอยใหชวตขนอยกบเทคโนโลยแตไมพฒนำควำมใฝรหรอนสยกำรศกษำคนควำ กลำยเปนผบรโภคเทคโนโลยเพยงฝำยเดยว ซงไมใชวฒนธรรมวทยำศำสตรทควรจะเปน คอมนษยเรำควรมวถชวตแหงกำรแสวงหำควำมร คดอะไรเปนเหตเปนผล มองหำแนวทำงกำรแกปญหำ ดงนนผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอมนษยและคณภำพชวตของมนษย จงเหมอนเหรยญ 2 ดำน ทมทงคณและโทษควบคกนไป

135

ถำหำกแบงประเภทของผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลย ตำมกำรกอใหเกดประโยชนหรอโทษ จะแบงออกไดเปน 2 ดำน คอ

(1) ผลกระทบในทำงดำนบวกของวทยำศำสตรและเทคโนโลย

ควำมรทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลย มควำมส ำคญและกอเกดประโยชนตอมนษย อยำงมหำศำล ท ำใหมนษยสำมำรถเอำชนะธรรมชำตไดหลำยกรณ พฒนำสงอ ำนวยควำมสะดวก ท ำใหมนษยมมำตรฐำนควำมเปนอยและคณภำพชวตทดขน ตอบสนองควำมตองกำรของมนษย ทงดำนกำรแพทย กำรปองกนและรกษำโรคแนวใหม กำรสอสำร กำรผลตสนคำ และบรกำร เพมคณภำพและมำตรฐำนของผลตภณฑ ทงดำนกำรเกษตรและอตสำหกรรมไดอยำงมำก สำมำรถผลตไดปรมำณมำกเพยงพอตอควำมตองกำรของมนษย

(2) ผลกระทบในทำงดำนลบของวทยำศำสตรและเทคโนโลย

วทยำศำสตรและเทคโนโลยท ำใหเกดควำมกำวหนำของกำรพฒนำทำงกำรแพทย กำรเกษตร เศรษฐกจ และ อตสำหกรรม แต ในขณะเด ยวกนกส งผลกระทบในด ำนท เ ปนผล เส ย สรำงควำมเสยหำยท ำลำยธรรมชำตและสงแวดลอม ท ำลำยขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมทดงำมของมนษย จนกอใหเกดปญหำตำมมำมำกมำยอยำงรวดเรว และทวควำมรนแรงมำกยงขน ซงมนษยเองตองปรบตวเพอรบมอกบปญหำทอำจเกดขนในอนำคต

ผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอมนษยและคณภำพชวตของมนษย อำจแบง

ตำมปจจยทเกยวของกบมนษย แบงออกเปน 5 ดำน ดงน

(1) ผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยดำนประชำกร

ควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยทำงกำรแพทย สงผลบวกตอประชำกร ในดำนของชวงอำยขย มนษยมอำยยนมำกขน เนองจำกโรคภยไขเจบหลำยๆ โรคสำมำรถรกษำให หำยได ท ำใหโครงสรำงประชำกรโลกรวมทงประเทศไทยเปลยนแปลงไปจำกอดตอยำงมำก ประชำกรวยเดกทจะเจรญเตบโตไปเปนวยแรงงำนลดลงเนองจำกทศนคตดำนครอบครวทเปลยนไปจำกอดต รวมทงกำรมเทคโนโลยคมก ำเนดทมประสทธภำพ คนรนใหมสำมำรถก ำหนดจ ำนวนบตรทตองกำรได ในขณะทประชำกรกลมผสงอำยกลบเพมขนเพรำะพฒนำกำรของเทคโนโลย ทำงกำรแพทยและสำธำรณสข ท ำใหมนษยมชวตยนยำวขน

136

ปญหำทเกดขนจำกผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยดำนประชำกรมดงน

(1.1) ปญหำกำรเปลยนแปลงของประชำกรดำนปรมำณ

แนวโนมของจ ำนวนประชำกรของประเทศไทยทงหมดจะเพมขนและลดลงอยำงชำๆ จ ำนวนประชำกรในวยเดกมแนวโนมจะลดลงอยำงตอเนอง ในขณะทประชำกรวยผสงอำยมแนวโนมจะเพมขนอยำงตอเนองเชนกน ถำหำกจะเขยนพระมดโครงสรำงประชำกรตงแตอดต ปจจบน และอนำคตเพอดแนวโนมกำรเปลยนแปลงนน จะเปนดงรปท 6.1 สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล ไดคำดกำรณจ ำนวนประชำกรในประเทศไทย กลำงป พ.ศ. 2557 วำในเดอนกรกฎำคม พ.ศ. 2557 ประชำกรไทยจะมจ ำนวนรวมทงหมด 64,871,000 คน เปนชำย 31,542,000 คน หญง 33,329,000 คน (สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล. 2552)

ส ำหรบในประเทศไทยจ ำนวนประชำกรจะยงคงเพมขนอกระยะหนง จำกกำรคำดประมำณพบวำจะเพมขนไมเกนหำลำนคน และเปนไปไดทอำจจะเพมขนเพยงรำวหนงลำนคนจำกจ ำนวนประชำกรทงหมดทมในปจจบน เมอกลำงป พ.ศ. 2548 ซงเปนปฐำนของกำรฉำยภำพ ประชำกรไทย ประเทศไทยมประชำกร 62.2 ลำนคน หนงปถดไปประมำณไดวำประชำกรไทย ณ กลำงป พ.ศ. 2549 เพมขนเปน 62.5 ลำนคน เทำกบวำหนงปมคนเพมขน 3 แสนคนเศษ คดเปนอตรำเพมประชำกร รอยละ 0.6 ตอป จงมควำมเปนไปไดทประเทศไทยก ำลงเขำสยคทอตรำ กำรเจรญเตบโตของประชำกรชะลอตว กำรเพมขนของประชำกรไทยชำลงแตผสงอำยกลบเพมเรวขน กำรลดลงของจ ำนวนประชำกรของประเทศไทยนำจะเกดขนกอนป พ.ศ. 2563 ในป พ.ศ. 2565 ดเหมอนวำจะเปนปทประชำกรไทยถงจดอมตว ทจ ำนวนประมำณ 65 ลำนคน อตรำเกดจะอยในระดบใกลเคยงกบอตรำตำย ท ำใหอตรำกำรเพมของประชำกรใกลเคยงกบศนย สำเหตมำจำกภำวะกำรเจรญพนธทอยในระดบต ำกวำอตรำทดแทนตลอดชวงเวลำ 20 ปทผำนมำ ซงมแนวโนมวำอำจจะลดต ำลงไปอก

137

รปท 6.1 พรำมดประชำกรประเทศไทย จำกป พ.ศ. 2523 เปนตนมำและประมำณกำรณถง พ.ศ. 2583 (สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล. 2552)

Pyramid 2573

Pyramid 2583

Pyramid 2553

Pyramid 2543

Pyramid 2533

Pyramid 2523

138

เรำอำจใช “ดชนผสงอำย” (Ageing index) เพอเปรยบเทยบระหวำงจ ำนวนเดกกบผสงอำย ดชนผสงอำยเปนอตรำสวนของจ ำนวนประชำกรสงอำย (60 ปขนไป) ตอจ ำนวนประชำกรวยเดก (อำยต ำกวำ 15 ป) 100 คน กำรเปลยนแปลงโครงสรำงประชำกรทคำดวำจะเกดขนใน อนำคตนนจะกอใหเกดปรำกฏกำรณส ำคญทมผลตอสงคมไทยอยำงมำกนนคอ กำรมผสงอำย มำกกวำเดก หรอเรยกวำ สงคมผสงอำย (Aging society) ปรำกฏกำรณนเกดขนจำกจ ำนวนเดกทลดลงในขณะทผสงอำยเพมขนอยำงตอเนอง อกประมำณ 15 ปขำงหนำ จ ำนวนเดกจะพอๆ กบผสงอำย และหลงจำกนนจะเกดปรำกฏกำรณมผสงอำยมำกกวำเดก จำกขอมลโดยสหประชำชำต ประเทศไทยเปนประเทศล ำดบทสำมในทวปเอเชยทโครงสรำงประชำกรสงอำยเพมขนอยำงรวดเรว (รองจำกประเทศญปนและเกำหลใต) โดยคำดหมำยวำสดสวนประชำกรวยท ำงำนของประเทศไทยจะถงจดสงสดในป ค.ศ. 2015 (พ.ศ. 2558) คออยทรอยละ 72 ของประชำกรทงหมด และจะลดต ำลงต ำกวำรอยละ 60 ของประชำกรกอนป ค.ศ. 2050 (พ.ศ. 2593) (วกพเดย. ม.ป.ป.)

สดสวนผสงอำยทเพมขนอยำงรวดเรวสงผลใหลกษณะกำรพงพงทำงเศรษฐกจระหวำงประชำกรวยตำงๆ เปลยนไป เดมมประชำกรวยเดกทตองพงพงประชำกรวยแรงงำนมำกกวำผสงอำย แตในอนำคตอนใกลน จะมผสงอำยทตองพงพงประชำกรวยแรงงำนมำกกวำเดก อตรำสวนระหวำงประชำกรวยแรงงำนตอผสงอำยจะลดลงจนเหลอเพยง 2 คน ตอผสงอำย 1 คน ในอก 30 ปขำงหนำ โดยทผสงอำยเปนกลมคนทจะมปญหำสขภำพจำกโรคไรเชอ ซงเกดจำกกำรถดถอยของสมรรถภำพกำรท ำงำนของอวยวะตำงๆในรำงกำยและผลสะสมของพฤตกรรมสขภำพทไมเหมำะสม ไดแก โรคเบำหวำน โรคควำมดนโลหตสง โรคหลอดเลอดของหวใจ โรคหลอดเลอดของสมองทเปนสำเหตของอมพฤกษอมพำต จงยอมมผลกระทบตอคณภำพชวตทงผทอยในวยท ำงำนและผสงอำย เนองจำกจะท ำใหคำใชจำยโดยเฉพำะอยำงยงคำใชจำยดำนสขภำพระดบปจเจกบคคล ระดบครวเรอน และระดบประเทศเพมขน เมอสงคมไทยก ำลงกลำยเปนสงคมผสงอำย มำตรกำรและโครงกำรทจะเปนสวสดกำรใหประชำกรสงอำย ไมวำจะเปนเรองชวตควำมเปนอยทวไป หรอเรองสขภำพอนำมยเปนสงทภำครฐตองค ำนงถงตงแตบดน และจะตองพฒนำไปใหทนกบกำรเพม อยำงรวดเรวของประชำกรสงอำยในอนำคต

(1.2) ปญหำกำรเปลยนแปลงประชำกรดำนคณภำพ

กำรเพมขนของประชำกรเปนปญหำทรฐตองหำทำงดแล รฐตองสรำงคณภำพใหกบประชำชนทเพมมำกขน เพอใหไดประชำกรทมคณภำพทงดำนกำรศกษำ สขภำพ และอำชพของประชำกร ควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยท ำใหประเทศตำงๆ ในโลก เนนกำรพฒนำดำนเศรษฐกจโดยใชเทคโนโลย รวมทงประเทศไทยเองทเปลยนแปลงระบบเศรษฐกจจำกกำรเกษตรมำเปนกำรอตสำหกรรม ท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงดำนประชำกรหลำยประกำร

139

ลวนแลวแตมผลกระทบตอคณภำพชวตของประชำกรทงสน ตวอยำงเชน กำรยำยถนของประชำกรวยท ำงำนเพอเขำสระบบอตสำหกรรมในเมอง หรอคนหนม-สำวยำยถนเขำมำศกษำและท ำงำนในเมอง เกดกำรเปลยนแปลงลกษณะของครอบครว เชน ใหผสงอำยเลยงดบตรอยในชนบท หรอทงใหผสงอำยอยตำมล ำพง

ในสวนของผทยำยถนจำกชนบทเขำสเมอง กท ำใหเกดกำรขยำยตวของเขตเมองและเกดควำมแออดในเขตเมอง จงมผลกระทบตอสงแวดลอมทำงธรรมชำตและสภำพควำมเปนอยของคนในเขตเมอง ทงปญหำสงแวดลอมเปนพษจำกกำรจรำจร ปญหำอำชญำกรรม ปญหำยำเสพตด ทอยอำศยไมถกสขลกษณะ ปญหำกำรระบำดของโรคตดเชอ ปญหำสขภำพจต รวมทงผลกระทบทเกดจำกพฤตกรรมในวถชวตทเปลยนไป เชน กำรบรโภคอำหำรส ำเรจรป อำหำรพรอมปรง และอำหำรกงส ำเรจรป พกผอนไมเพยงพอขำดกำรออกก ำลงกำย จำกกำรส ำรวจของส ำนกงำนสถตแหงชำตพบวำ คณภำพชวตของแรงงำนไทยถกบนทอนดวยชวโมงกำรท ำงำนทสงกวำปกต โดยแรงงำนไทยมชวโมงกำรท ำงำนเฉลย 46-47 ชวโมงตอสปดำห ทงๆ ทชวโมงกำรท ำงำนปกตอยท 35 ชวโมงตอสปดำห แสดงใหเหนถงควำมไมสมดลของชวโมงกำรท ำงำนและกำรพกผอน และสงผลกระทบตอควำมสมพนธกบเพอนจนเปนเหตใหคนไทยเปนโสดกนมำกขน ในขณะเดยวกนพอแมทอยในวยแรงงำนแมจะเปนครอบครวทมบตรอยดวยกน กท ำใหมเวลำส ำหรบกำรดแลเอำใจใสอบรมบมเพำะนสยนอยลง จนขำดควำมสมพนธทดตอกน ครอบครวมควำมเปรำะบำง ท ำใหเดกทอยกบครอบครวพอหรอแมทแยกทำงกน มกจะขำดควำมอบอนจำกครอบครว และมผลกระทบตอพฒนำกำรของเดก น ำไปสปญหำสงคมในอนำคต เชน กำรมพฤตกรรมไมเหมำะสม กำรกระท ำผดของเดกและเยำวชนเพมขนและรนแรงขน เปนตน

(2) ผลกระทบของวทยำศำสตรและเทคโนโลยดำนสงคมและวฒนธรรม

ค ำวำ “สงคม (Society)” พจนำนกรมฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2542 ใหควำมหมำย ไววำ “คอ คนจ ำนวนหนงทมควำมสมพนธตอเนองกนตำมระเบยบ กฎเกณฑ โดยมวตถประสงครวมกน เชน สงคมชนบท วงกำรหรอสมำคมของคนกลมใดกลมหนง เชน สงคมชำวบำน ดงนนองคประกอบของกำรเปนสงคมจงประกอบดวย กลมคน ควำมสมพนธ กำรมปฏสมพนธทงทำงตรงและทำงออมของคนในกลมคนนน และระบบและสถำบนทำงสงคม ควำมสมพนธของกลมคนอำจเปนควำมสมพนธในครอบครว เชน ควำมสมพนธระหวำงสำม-ภรรยำ ควำมสมพนธระหวำงพอ-แม กบบตร ควำมสมพนธในเครอญำต และควำมสมพนธทำงกำรเปนสมำชกของสงคม

140

ค ำวำ “วฒนธรรม (Culture)” พจนำนกรมฉบบรำชบณฑตยสถำน พ.ศ. 2542 ใหควำมหมำยไววำ คอ สงทท ำควำมเจรญงอกงำมใหแกหมคณะ เชน วฒนธรรมไทย วฒนธรรมในกำรแตงกำย วถชวตของหมคณะ เชน วฒนธรรมพนบำน วฒนธรรมชำวเขำ นกมำนษวทยำสวนใหญใหควำมหมำยวำ วฒนธรรมคอ กระสวนหรอรปแบบควำมประพฤตทงหมดทไดมำ ไดแก แนวควำมคด คำนยม หรอคณธรรม และสงทงหลำยทเปนมรดกทำงสงคมทบรรพบรษไดสะสมไวและตกทอดมำถงคนรนตอๆ มำไดโดยกำรเรยนรจำกสญลกษณนนๆ

วฒนธรรม จงเปนวถชวตทเกดจำกระบบควำมสมพนธระหวำง มนษยกบมนษย มนษยกบสงคม และมนษยกบธรรมชำต วฒนธรรมจ ำแนกออกเปน 3 ดำน ไดแก จตใจ สงคม และวตถ วฒนธรรมคอทกสงทกอยำงทรวมเอำควำมร ควำมเชอ ศลปะ ศลธรรม กฎหมำย ประเพณ ควำมสำมำรถและนสยอน ๆ ทมนษยไดมำในฐำนะ เปนสมำชกของสงคม หรอกลำวสนๆ วำ วฒนธรรม หมำยถง วถชวตของคน ในสงคมใดสงคมหนงเปนวถชวตทมลกษณะเปนแบบแผน

สงคมเนนกลมคน จ ำนวนคน และควำมสมพนธของบคคลในสงคมทมตอกน วฒนธรรม เนนแบบแผน กฎเกณฑ วธกำร หรอแบบอยำงในกำรด ำเนนชวต สงคมจะขำดวฒนธรรมไมได และวฒนธรรมจะอยตำมล ำพงโดยปรำศจำกสงคมไมไดเชนเดยวกน สงคมทขำดวฒนธรรมจะมสภำพขำดระเบยบ ขำดกฎเกณฑ ขำดวถทำงกำรด ำเนนชวต ไมตำงจำกสงคมสตว เพรำะสงทแสดงวำสงคมมนษยแตกตำงไปจำกสงคมสตวกคอ มนษยมวฒนธรรมนนเอง สวนวฒนธรรมจะด ำรงอยไดกตองอำศยสงคม เพรำะสงคมเปนผสรำงวฒนธรรมขนมำ

เทคโนโลยเปนผลลพธของกำรประยกตใชควำมรทำงวทยำศำสตร เพอแกปญหำทมนษยประสบหรอเพอประโยชนในกำรด ำรงชวตหรอกำรท ำงำนของมนษย เทคโนโลยจงเปนองคประกอบส ำคญทมผลตอกำรเปลยนแปลงกจกรรมตำง ๆ ของมนษย ทงดำนควำมเปนอย กำรท ำงำน กำรปกครอง และเศรษฐกจ เทคโนโลยจงมผลกระทบทกอใหเกดกำรเปลยนแปลงทำงสงคมและวฒนธรรมของมนษย

ปจจบนสงคมโลกก ำลงอยในยคทเรยกกนวำ “โลกำภวตน” (Globalization) ควำมเจรญกำวหนำของเทคโนโลยดำนกำรคมนำคมและขนสง กำรสอสำร โทรคมนำคม และเทคโนโลยสำรสนเทศสมยปจจบนท ำใหโลกแคบลง ประชำชนชำตตำงๆจะเสมอนเคลอนเขำมำใกลกนมำกยงขน อนเนองจำกเครอขำยขอมลสำมำรถเชอมโยงถงกน สำมำรถสอสำรกนไดงำยและสะดวกรวดเรว จงท ำใหควำมแตกตำงเรองเวลำและสถำนทหมดไป ชวตของมนษยบนโลกนจงสำมำรถเชอมโยงและมกจกรรมตอกน โดยอำศยเครอขำยคอมพวเตอรทวโลกทเชอมตอถงกนทเรยกวำ อนเทอรเนต สำมำรถสงผำนขอมล ท ำธรกรรมไดพรอมกนอยำงรวดเรว สะดวกและงำย ดวยโทรศพทพกพำ ซงนอกเหนอจำกกำรโทรศพทถงกนแลว ยงมกำรสอสำรในรปแบบตำงๆ ทท ำใหเหนกนทงภำพและเสยง โดยเฉพำะเครอขำยสงคม เชน Facebook, SkypeTM, Line, Twitter,

141

Tango, Instagram, Electronic mail หรอ Email (รปท 6.2) สำมำรถตดตอสอสำรขอควำมถงกนและกนไดอยำงรวดเรว ท ำใหวฒนธรรม วถชวตควำมเชอ ควำมคดของสงคม สำมำรถเผยแพรกระจำยและถำยโอนขอมลกนไดโดยงำยและรวดเรว เกดลทธเอำอยำงตำมกระแสชำวโลก และเปนไปอยำงรวดเรว จงเปนกำรยำกทจะควบคมกำรเปลยนแปลงทจะเกดตอสงคมได

รปท 6.2 สญลกษณของรปแบบกำรสอสำรแบบตำงๆโดยใชเทคโนโลยสำรสนเทศสมยปจจบน (ก) ไลน (ข) แทงโก (ค) เฟสบค (ง) อนสตำแกรม (จ) อเลกทรอนกเมล (ฉ) สไกป (ช) ทวตเตอร

ในทศวรรษท 21 จะเปนปทประชำชนเคลอนยำยไปอำศย หรอไปท ำงำนในสถำนทตำงๆ

ทวโลก สำมำรถรบรขอมลไดถงกนอยำงเปนปจจบน ผลกคอจะมกำรปะทะสงสรรคคละเคลำ ทำงวฒนธรรมขนำนใหญในทกๆ สงคม พรหมแดนทำงวฒนธรรมจะถกลบลำง จนกลำวไดวำไมมสงคมใดทไมมลกษณะหลำกหลำยของวฒนธรรมหลำยชำตพนธตำงๆ หรอทมศพททเรยกเฉพำะวำ “สงคมววธวฒนธรรม” (Multicultural society) (สมชำย รตนทองค ำ, ม.ป.ป.)

(ก) (ข) (ค)

(จ) (ฉ) (ช)

(ง)

142

ถงแมเทคโนโลยดำนอนเทอรเนตและเครอขำยสงคมออนไลนจะชวยอ ำนวยควำมสะดวกใหกบมนษยหลำยดำน แตในอกมมมองหนง กลบท ำใหคนทอยใกลชดกน เกดควำมหำงเหน ไมไดสอสำรโดยกำรพดคยซงหนำ จงมกพบเสมอวำ บคคลทนงอยดวยกน กลบไมไดพดคยกน แตตำงคนตำงพดกบโทรศพท หรอสอสำรผำนคอมพวเตอรและโทรศพทกบผอนๆ แตละคนตำงนงกมหนำอยกบหนำจออปกรณสอสำรของตวเองกนแทบทงสน จงท ำใหเกดศพทบญญตใหมในโลกออนไลนชอ “สงคมกมหนำ” หรอ “Social ignore”

นอกจำกนควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลย เปนองคประกอบส ำคญประกำรหนงทกอใหเกดกำรเปลยนแปลงระบบควำมสมพนธของบคคลทอยรวมเปนสงคมเดยวกน กำรเกดโลกของสญญำณขำวสำรหรอ โลกไซเบอร (Cyberspace) ท ำใหกำรสงขอมลขำวสำรเปนไปอยำงรวดเรว ถำหำกขอมลนนเปนเทจ หรอสรำงขนมำเพอวตถประสงคอยำงใดอยำงหนง มกำรเปลยนแปลงในกรอบก ำหนดขอบเขตสทธและหนำท กำรแพรกระจำยของขอมลอยำงรวดเรวภำยในเวลำไมกวนำท อำจท ำใหเกดกำรรบรขอมลในทำงทผด เกดปญหำตำงๆตำมมำอยำงมำกมำย ตลอดจนกำรโฆษณำชวนเชอทเกดขนผำนสงคมออนไลน หำกผทบรโภคขอมลไมมวจำรณญำณในกำรรบรขอมล กอำจท ำใหเกดโทษตอผบรโภค และเปนปญหำสงคมเชนเดยวกน

ผลกระทบทเกดขนจำกกำรใชประโยชนของเทคโนโลย ตอกำรเปลยนแปลงทำงสงคมและวฒนธรรมยงเกดขนในดำนอนๆ เชน

- คำนยมของบคคล (Individual Value) คำนยมของคนไทยปจจบนชอบชวตทสะดวกสบำย (Sedentary life) เปนแบบบรโภคนยม

(Consumerism) และกำรนยมวตถ (Materialism) ในขณะทประเทศทไมสำมำรถผลตเทคโนโลยใชไดเอง จ ำเปนตองซอเทคโนโลยรำคำแพง เปนสำเหตใหคนในสงคมตองท ำงำนหนกเพอใหไดมำซงสงทตองกำร ควำมสมพนธและปฏสมพนธของคนในสงคมลดลง สงผลกระทบตอสถำบนตำงๆ ในสงคม ไมวำจะเปนสถำบนครอบครว สถำบนศำสนำ สถำบนกำรศกษำ และสถำบนอนๆ ท ำใหเกดควำมออนแอ สงผลกระทบตอคณธรรมและจรยธรรมของคนในสงคม ท ำใหสงคมไทยทเคยเปนสงคมทมควำมเออเฟอเอออำทรตอกนและกน เปลยนเปนสงคมทเอำรดเอำเปรยบ เหนแกตว ขำดควำมละอำยตอบำป

- ปญหำกำรวำงงำนและกำรขำดแรงงำนภำคกำรเกษตร ประเทศไทยเปนประเทศผผลตและสงออกสนคำเกษตรและอำหำรทส ำคญของภมภำค

ก ำลงเผชญปญหำดำนแรงงำนทำงกำรเกษตรทจะสงผลกระทบตอกำรผลตทำงกำรเกษตรในอนำคตอนใกลน สำเหตหลกมำจำกกำรกำวเขำสสงคมผสงอำยของประเทศไทย ประชำกรทประกอบอำชพเกษตรมอำยโดยเฉลยประมำณ 58 ป ซงประสทธภำพกำรใชแรงงำนกบกำรเกษตรนนลดลง กำรขำด

143

ตวเลขส ำรวจจ ำนวนแรงงำนทท ำงำนเตมเวลำในภำคเกษตร และเกณฑอำยเฉลย เปนอกปจจยเสยงทท ำใหไมสำมำรถวำดแผนกำรรบมอกำรขำดแรงงำนและกำรใชประโยชนคนกลมปจจบนในฐำนะ facilitator ในกำรสงตอควำมรสเกษตรกรรนตอไป

นอกจำกนควำมไมมนคงในรำยไดจำกกำรท ำกำรเกษตร (Income & Stability) ขำดแรงจงใจ ขำดนโยบำยแกปญหำทเปนรปธรรมอยำงตอเนอง ท ำใหคนหนมสำวในสงคมเกษตรทอยในวยแรงงำนไหลออกจำกภำคเกษตรไปสภำคอตสำหกรรมหรอบรกำรเพอมชวตควำมเปนอยทดข น ไดกำรยอมรบในสงคม หรอตองกำรเปลยนสถำนะเปนคนเมอง ซงประเดนนจะเกยวโยงกบปญหำสงคมผสงอำยทอนำคตแรงงำนในภำคเกษตรไทยจะมแคผสงอำย สงผลใหผลตกำรผลตของภำคเกษตรลดนอยถอยลงไปดวย (Khunpisuth. 2010)

สงคมไทยยงมปญหำคำนยมทเปลยนไปท ำใหคนในสงคมใหควำมส ำคญกบกำรศกษำเพอยกระดบชวตควำมเปนอย ดงมค ำกลำวจำกผปกครองทสอนลกหลำนวำ “เรยนไปเพอใหเปนเจำคนนำยคนจะไดไมล ำบำก ไมตองท ำงำนหนก” กอใหเกดปญหำกำรเปลยนแปลงจำกแรงงำนเกษตรกรรมมำเปนแรงงำนอตสำหกรรม ในในขณะเดยวกน กำรพฒนำเทคโนโลยท ำใหกำรใชแรงงำนมนษยในกำรผลตลดลง จงท ำใหเกดปญหำกำรไมมงำนท ำตำมมำและมแนวโนมเพมสงขนเรอยๆ กอปรกบคำนยมของสงคมไทยหลกเลยงงำนหนก เปนสำเหตของกำรขำดแคลนแรงงำนระดบกลำงและระดบระดบต ำ เชน ดำนกำรเกษตร กำรกอสรำง กำรประมง พนกงำนเสรฟ ผลกระทบทตำมมำกคอ กำรยำยถนของแรงงำนตำงชำตเขำมำท ำงำนในประเทศไทยเพมขน โดยเฉพำะชำวพมำ และกมพชำ สถำนกำรณแรงงำนตำงดำว ณ เดอนตลำคม 2556 มแรงงำนตำงดำวทไดรบอนญำตท ำงำนโดยเขำเมองอยำงถกกฎหมำย จ ำนวน 1,211,104 คน และเขำเมองผดกฎหมำย จ ำนวน 23,391 คน (กระทรวงแรงงำน. ม.ป.ป.) จงเกดปญหำแรงงำนขำมชำตผดกฎหมำย และสงผลกระทบตอกนไปเปนลกโซ นบตงแตปญหำชมชนแออด ปญหำโสเภณ ปญหำยำเสพตด ปญหำอำชญำกรรม ปญหำสำธำรณสข โดยเฉพำะท ำใหเกดโรคตดเชออบตซ ำ (Re-emerging infectious diseases) เชน โรคมำลำเรย โรคเทำชำง เปนตน ทมำพรอมกบแรงงำนตำงชำต ปญหำตำง ๆ เหลำนมผลกระทบตอคณภำพชวตของคนในสงคม

144

รปท 6.3 แรงงำนกมพชำทเดนทำงกลบประเทศกมพชำทำงดำนชำยแดนจงหวดสระแกว เนองจำก ไมแน ใจกบสถำนภำพกำรท ำงำนเมอเกดกำรเปลยนแปลงทำงกำรเมองของไทย เดอนมถนำยน 2557 (เดลนวส. 2557)

- กำรเปลยนแปลงวฒนธรรมอนดงำมของไทย วฒนธรรมมควำมหมำยครอบคลมทกสงทกอยำง ทแสดงออกถงวถชวตของมนษยในสงคม

กลมใดกลมหนง หรอสงคมใดสงคมหนง มนษยไดคดสรำงระเบยบกฎเกณฑใชในกำรปฏบต กำรจดระเบยบตลอดจนระบบควำมเชอ คำนยม ควำมร และเทคโนโลยตำงๆ ในกำรควบคมและใชประโยชนจำกธรรมชำต ทกสงคม มวฒนธรรม ประเพณทปฏบตสบตอกนมำ ถอวำเปนสงดงำม เปนมรดกตกทอด ตวอยำงเชน วฒนธรรมกำรแตงกำย กำรใชภำษำ และพฤตกรรมตำงๆ กำรด ำรงรกษำไวซงสงดงำมทงหลำยเหลำน มคณคำยงทำงดำนจตใจ ดงนน วฒนธรรมจงเปรยบเสมอนอำภรณหอหมรำงกำยตกแตงคนใหนำดชม วฒนธรรมจงเปนลกษณะพฤตกรรมตำงๆ ของมนษยซงเปนวถชวตของมนษย ทงบคคลและสงคมทไดววฒนำกำรตอเนองมำอยำงมแบบแผน อยำงไรกดมนษยนนไมไดเกำะกลมอยเฉพำะในสงคมของตนเอง เนองมำจำกควำมกำวหนำทำงเทคโนโลยสำรสนเทศและสอมวลชน ท ำใหมนษยไดเหนตวอยำง มกำรตดตอและสรำงควำมสมพนธกบสงคมตำงๆ ซงอำจอยกนคนละมมโลก มนษยเปนผรจกเปลยนแปลงปรบปรงสงตำง ๆ จงน ำเอำวฒนธรรมทเหนจำกได สมพนธตดตอมำใชโดยอำจรบมำเพมเตมเปนวฒนธรรมของตนเองโดยตรงหรอน ำเอำมำดดแปลงแกไขใหสอดคลองเหมำะสมหรออำจจะไมเหมำะสมกบสภำพวฒนธรรมทมอยเดม ตวอยำงทเหนกนอยเปนประจ ำในขณะนคอกำรแตงกำยทลอแหลม หรอกำรแตงกำยทไมเหมำะสมกบสถำนทบำงแหง เปนตน

145

สงทนำเปนหวงจำกกำรพฒนำของเทคโนโลย คอกำรทคนเรำในปจจบน โดยเฉพำะเดกและวยรนเขำถงสอยวยไดงำย สอตำงๆมกำรเผยแพรภำพและเนอหำทไมเหมำะสม เชน เวบไซตลำมก ฉำกเลฟซนในละคร ซดลำมก เปนตน ท ำใหวฒนธรรมในดำนพฤตกรรมทำงเพศของสงคมไทยเปลยนแปลงไปจำกอดตทมคำนยมกำรรกนวลสงวนตวของผหญง วยรนนยมเลยนแบบจำกสอ ท ำใหวฒนธรรมไทยถกกลนโดยวฒนธรรมตำงชำต เชน ญปน เกำหล และในแบบของตะวนตก ผนวกกบกำรเปลยนแปลงคำนยมเรองเพศ จงท ำใหเกดปญหำพฤตกรรมทำงเพศของเดกและวยรน รำยงำนสถตสขภำพโลก พ.ศ. 2556 (World Population Statistics 2013 ออนไลน. อำงองจำก http://www.worldpopulationstatistics.com/world-population-2013/) องคกำรอนำมยโลกพบวำประเทศไทย ม “อตรำกำรคลอดบตรของวยรน” อยท 47 คน ตอสตรอำย 15-19 ป พนคน ซงอยล ำดบท 5 ในกลมประเทศประชำคมอำเซยน รำยงำนขอมลมเตอรประเทศไทย ของสถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล ตงแตวนท 1 มกรำคม ถงวนท 23 สงหำคม 2556 พบวำมเดกเกดทงหมด จ ำนวน 481,279 คน เปนเดกทเกดจำกมำรดำอำยต ำกวำ 20 ป จ ำนวน 85,306 คน คดเปนอตรำสวนรอยละ 17.73 ของกำรเกดทงหมด และจ ำนวนนเปนเดกทเกดจำกมำรดำอำยต ำกวำ 15 ป จ ำนวน 2,188 คน

ขอมลสภำวะกำรมบตรของวยรนไทยทรวบรวมโดยศนยเทคโนโลยสำรสนเทศและกำรสอสำรของกระทรวงพฒนำสงคมและควำมมนคงของมนษยพบวำ ในป พ.ศ. 2555 มวยรนคลอดบตรอำยต ำกวำ 20 ป กระจำยในภมภำคตำงๆ ดงรปท 6.4 ภำพรวมของประเทศไทย ในป 2555 พบวำ อตรำกำรคลอดบตรของวยรน อยท 46.92 คน เมอจ ำแนกรำยภำค พบวำภำคกลำงมอตรำกำรคลอดบตรของวยรนสงสด อยท 55.20 คน รองลงมำเปนภำคเหนอ ภำคใต ภำคตะวนออกเฉยงเหนอ และกรงเทพมหำนคร ตำมล ำดบ

146

รปท 6.4 สถำนกำรณกำรคลอดบตรของวยรนไทย ป 2555

(ก) จ ำนวนมำรดำอำยต ำกวำ 20 ป พ.ศ. 2555 (ข) จ ำนวนบดำของทำรกทเกดจำกมำรดำอำยต ำกวำ 20 ป พ.ศ. 2555

(ศนยเทคโนโลยสำรสนเทศและกำรสอสำร ส ำนกงำนปลดกระทรวงกำรพฒนำสงคมและควำมมนคงของมนษย. ม.ป.ป.)

(ข) (ก)

1 - 499 คน 500 - 999 คน 1000 - 1,999 คน 2000 - 4,499 คน มำกกวำ 4,500 คน

132 - 249 คน 250 - 499 คน 500 - 749 คน750 - 1,499 คน

147

(3) ผลกระทบดำนเศรษฐกจและกำรเมอง

เศรษฐกจเปนปจจยทกอใหเกดควำมมนคงของมนษย (Human security) และเปนควำมมนคงทำงดำนจตใจ ซงเปนควำมตองกำรระดบหนงของล ำดบขนควำมตองกำรของมำสโลว (Maslow's hierarchy of needs) เปนทฤษฎทำงจตวทยำ ทเสนอโดย อบรำฮม มำสโลว (Abraham Maslow) ในรำยงำนเรอง “A Theory of Human Motivation” ป ค.ศ. 1943 ซงควำมมนคงทำงเศรษฐกจไมไดหมำยถงควำมมงมร ำรวย แตหมำยถงกำรไมมควำมเสยง กำรรสกปลอดภย มควำมเชอมน ปรำศจำกควำมวตกกงวล

ควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลย มผลกระทบตอทงเศรษฐกจและกำรเมอง เพรำะเศรษฐกจและกำรเมองมควำมสมพนธกน เนองจำกภำคกำรเมองมบทบำทส ำคญในกำรก ำหนดนโยบำยในกำรขบเคลอนหรอรปแบบระบบเศรษฐกจของประเทศ ประเทศไทยเรมมแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมฉบบแรกในป พ.ศ. 2504 ตำมค ำแนะน ำของผเชยวชำญของธนำคำรโลกซงเปนแผนทมวำระ 5 ป โดยมงเพมอตรำกำรเจรญเตบโตทำงเศรษฐกจดวยกำรเพม อตรำเตบโตของผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (Gross domestic product, GDP) GDP หมำยถงมลคำเบองตนของสนคำและบรกำรตำงๆ ทผลตในประเทศไทยในรอบเวลำหนงป จะผลตขนมำดวยทรพยำกรของชำตใดกได ซงคดคนโดย Simon Kuznets นกเศรษฐศำสตรชำวรสเซย ผลตภณฑมวลรวมในประเทศสำมำรถใชเปนตวบงชถงมำตรฐำนกำรครองชพของประชำกรในประเทศนนๆ และใชเปนเครองมอวดควำมส ำเรจของกำรพฒนำ จงเปนแนวคดและวธกำรพฒนำเศรษฐกจแบบเสรนยมหรอ ทนนยม ทมงพฒนำเพอสรำงควำมมงคงและรำยไดมำสประเทศเปนหลก โดยมควำมคำดหวงวำกำรเพมปรมำณสนคำและบรกำร กำรเพมกำรจำงงำน รวมทงประโยชนทเกดขนจำกกำรเตบโตทำงเศรษฐกจนน จะสำมำรถกระจำยไปสประชำชนสวนใหญของประเทศและท ำใหปญหำควำมยำกจนหมดไปในทสด จงมกำรลงทนดำนสำธำรณปโภคและกำรคมนำคมขนสง เพอรองรบกำรขยำยตวทำงเศรษฐกจทรฐสงเสรมบทบำทของเอกชน และกจกำรอตสำหกรรมทใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลตสนคำ

นบตงแตแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544) เปนตนมำจนถงแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) รฐไดใหควำมส ำคญกบกำรพฒนำ “คน” โดยใหคนเปนศนยกลำงของกำรพฒนำ อยำงไรกตำม กยงคงใหควำมส ำคญกบอตรำกำรเตบโตทำงเศรษฐกจโดยใช GDP เปนเครองชวดอย และในระยะแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต ฉบบท 8 นเอง ไดเกดวกฤตเศรษฐกจขนในประเทศไทยในป พ.ศ. 2540 ทแสดงใหเหนถงกำรพฒนำทไมสมดลและไมมเสถยรภำพ เพรำะเปนกำรพฒนำทพงพำองคควำมร เทคโนโลย เงนลงทนหรอตลำดจำกภำยนอกประเทศมำกจนเกนไป โดยเฉพำะอยำงยงกำรผลตทพงพำเทคโนโลย

148

ทตองซอจำกตำงประเทศในรำคำแพง จงท ำใหประเทศไทยขำดดลกำรคำระหวำงประเทศ เนองจำกตองน ำเขำสนคำประเภทเครองจกรอตสำหกรรมจำนวนมำก นอกจำกนนกำรพงพำเงนลงทนจำกตำงประเทศยงน ำไปสกำรผลตสนคำของตำงประเทศในประเทศไทย ใชทรพยำกรในประเทศไทย แลวยงตองพงพำตลำดตำงประเทศในกำรสงออกสนคำ จงท ำใหประเทศไทยตองพงพงตำงประเทศอยำงกวำงขวำง

เทคโนโลยในยคโลกำภวตน ของโลกปจจบน ท ำใหมกำรปฏวตดำนคมนำคมสอสำร พฒนำระบบกำรเกบขอมลดำนคอมพวเตอร กำรใชระบบดำวเทยมสอสำร โลกเรำสอสำรกนไดรวดเรวจนเรยกกนวำ “โลกไรพรมแดน” กำรปฏวตดำนคมนำคมสอสำรดงกลำวท ำใหมกำรพฒนำทำงดำนเศรษฐกจของโลกใหกลำยเปนระบบเดยวกน ท ำธรกรรมทำงบรกำรธนำคำรอเลกทรอนกส หรอทเรยกวำ E-banking มกำรจ ำหนำยสนคำขำมชำต ตลำดผซอกลำยเปนตลำดโลกมใชตลำดภำยในประเทศ ประเทศไทยสำมำรถสรำงโอกำสในกำรน ำเอำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใช เพอกำรเพมประสทธภำพในกำรผลตและยกระดบกำรพฒนำ เนองจำกมควำมพรอมทจะขยำยขดควำมสำมำรถทำงดำนกำรวจยและกำรพฒนำวทยำศำสตรใหสอดคลองกบกำรเปลยนแปลงเขำสระบบสำกล กำรด ำเนนธรกรรมโดยใชเทคโนโลยจงมมำกขน โดยท ำกนเปนแบบธรกจออนไลน มกำรสรำงเวบไซตของตนเองเพอขำยสนคำ หรอกำรขำยสนคำผำนเวบไซตอน เชน ทำงเวบไซต www.ebay.com อำจถอไดวำเปนเวบไซตทขำยสนคำหลำกหลำยทสดในโลก นอกจำกนยงมธรกจชวยขำยสนคำผำน Affiliate Marketing ตวอยำงเชน เวบไซตอเมซอน (www.amazon.com) ซงเปนเวบไซตขำยหนงสอทใหญทสดในโลก หลกกำรของอเมซอนกคอ ท ำใหคนทงโลกเขำมำเยยมชมเวบไซตของเขำใหมำกทสด โดยกำรใหบรรดำเจำของเวบไซตตำงๆ ทวโลก น ำสนคำหรอผลตภณฑตำงๆ ของอเมซอนไปโปรโมตบนหนำเวบไซตของพวกเขำ

ขอดของกำรคำออนไลนคอมควำมอสระ ไรพรมแดน มำกกวำธรกจประเภทอนๆ ลกคำสำมำรถเขำถงขอมลสนคำไดทกท มตนทนในกำรเปดเวบไซตเพอขำยสนคำต ำ ไมจ ำเปนตองมหนำรำน หรอเชำพนทขำย กสำมำรถขำยของได ไมจ ำเปนทจะตองมพนกงำนกสำมำรถขำยได เขำถงกลมลกคำเปำหมำยไดอยำงชดเจน ลกคำสำมำรถรอรบสนคำทหนำบำนไดเลย สำมำรถวดผล เกบสถต และวเครำะหกำรขำยได สำมำรถตดตอสอสำร พดคย ใหขอมลกบลกคำไดทงทำงตรงและทำงออม กำรช ำระเงนมควำมสะดวก สบำย และทนสมยโดยผำนระบบออนไลน หรอบตรเครดต สำมำรถท ำคนเดยวได ลดควำมเสยง ตอกำรถกโจรกรรม และจำกภยธรรมชำต ไมจ ำเปนตองมสตอกสนคำ สำมำรถขำยสนคำไดทกแบบ ทกอยำง ทกชนด คนทกกลมวยสำมำรถเขำถงสนคำได

149

ขอเสยของกำรท ำธรกจออนไลน คอมกำรแขงขนสง ใครๆ กสำมำรถท ำได ไมมมำตรฐำน กำรก ำหนดรำคำ จงมกำรตดรำคำกนเกดขน บำงเวบไซตไมมสนคำจรงๆ แตสรำงขนมำเพอหลอกลวง ลกคำบำงคนยงขำดควำมเชอมนไมกลำทจะตดสนใจซอ สนคำไมสำมำรถจบตองได จนกวำจะถกสงถงมอลกคำ ไมมควำมชดเจนของมำตรฐำนและกฎหมำยทเกยวของในประเทศไทย ยงไมมมำตรฐำนในกำรท ำธรกรรมทด และยงขำดระบบกำรช ำระเงนทมประสทธภำพ มควำมเสยงทำงดำนเทคโนโลยถำไมมควำมรเกยวกบกำรดเวบไซตทดพออำจเสยงตอกำรตดไวรสคอมพวเตอร หรอแฮกเกอรเจำะระบบ นอกจำกเครองแมขำยจะไดรบควำมเสยหำยแลว ยงอำจจะสงผลกระทบกบเครองของลกคำดวย นอกจำกนในอนเทอรเนตมรำนคำออนไลนหลำยรำน ยำกทลกคำจะเขำไปเลอกเวบไซตไดหมด

ผลกระทบของเทคโนโลยตอเศรษฐกจจงสรปได ดงน 1) กำรใชเทคโนโลยเพอกำรสรำงควำมเตบโตทำงเศรษฐกจทเนนอตรำกำรเตบโตของ GDP

โดยทประเทศไทยไมสำมำรถพฒนำเทคโนโลยทซบซอนไดเอง ท ำใหผทไดประโยชนจำกกำรเตบโตทำงเศรษฐกจคอผทมทนสง กำรกระจำยรำยไดจงมควำมเหลอมล ำ ชองวำงระหวำงคนรวยกบคนจนขยำยกวำงมำกขนเรอย ๆ

2) กำรพฒนำประเทศโดยเนนกำรเตบโตทำงเศรษฐกจ ท ำใหโครงสรำงทำงเศรษฐกจของประเทศไทยเปลยนแปลงไปจำกเดม โดยสดสวนของเศรษฐกจในภำคอตสำหกรรมและกำรบรกำรเตบโตเรวกวำภำคเกษตรกรรม ท ำใหประชำกรเขำเปนแรงงำนในภำคอตสำหกรรมเพมขน แตเปนแรงงำนในระดบไรฝมอ จงไดคำแรงในจ ำนวนทไมเพยงพอตอมำตรฐำนกำรด ำรงชวตทด และประชำกรไทยถงรอยละ 50 อยในภำคกำรเกษตรและพงพำภำคกำรเกษตร แตเปนองคประกอบของโครงสรำงทำงเศรษฐกจทมสดสวน GDP ในระดบต ำ จงมผลกระทบตอคณภำพชวตของประชำกรครงหนงของประเทศ

3) กำรพฒนำประเทศโดยเนนควำมเตบโตทำงเศรษฐกจและกำรใช GDP เปนเครองมอวดควำมส ำเรจของกำรพฒนำ ในขณะทเทคโนโลยมควำมเจรญกำวหนำแบบกำวกระโดด ท ำใหประเทศไทยปรบตวตำมไมทน จงตองพงพำทงเทคโนโลย องคควำมร และเงนทนจำกตำงประเทศ ประกอบกบเทคโนโลยทท ำใหเกดกระแสโลกำภวตน ซงในดำนเศรษฐกจจะหมำยถงกำรเคลอนยำยปจจยกำรผลตขำมประเทศ อนไดแก ทน คน สนคำและบรกำร และขอมลขำวสำร กำรเคลอนยำยเงนทนจงท ำไดโดยงำย ท ำใหมควำมเสยงตอควำมผนผวนทำงกำรเงนจำกปจจยภำยนอกประเทศมำกขน ดงทเกดวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 ทท ำใหมกจกำรลมละลำยเปนจ ำนวนมำก รวมทงกำรปลดพนกงำนเพอลดภำระคำใชจำย ท ำใหอตรำกำรวำงงำนเพมขนกระทบตอคณภำพชวตของพนกงำนและลกจำงเปนจ ำนวนมำก ในดำนสขภำพพบวำในชวงวกฤตเศรษฐกจคนไทยมปญหำสขภำพจตเพมขน และแมจะผำนชวงวกฤตไปแลวกปญหำสขภำพจตกยงคงมแนวโนมเพมขน

150

4) กำรน ำเทคโนโลยมำใชในธรกจกำรเงน เชน E-banking และบตรเครดต ท ำใหกำรท ำธรกรรมทำงกำรเงนมควำมรวดเรว สะดวกสบำยตอผใชบรกำร และประหยดแรงงำน ท ำใหมกำรลดพนกงำนลงไปเปนจ ำนวนมำก จงมผลตอพนกงำนทถกปลดออกจำกงำน ในขณะเดยวกนผใชบรกำรทขำดควำมเขมแขงกมหนสนเพมขนจำกกำรเบกเงนสดลวงหนำ หรอกำรใชเงนลวงหนำไปกบ บตรเครดต เพรำะขำดวนยในกำรใชเงน ท ำใหกระทบตอเศรษฐกจในระดบครวเรอน

5) ประเทศทมควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยเปนผก ำหนดรำคำสนคำจนกลำยเปนกำรคำผกขำดดวยกฎหมำยคมครองทรพยสนทำงปญญำ (Intellectual property) หมำยถง สทธทำงกฎหมำยทใหเจำของสทธ หรอ "ผทรงสทธ" มอยเหนอสงทเกดจำกควำมคดสรำงสรรคทำงปญญำของมนษย ไดรบกำรคมครองจำกกฎหมำย ท ำใหประชำกรของประเทศอนๆ ทยงไมสำมำรถพฒนำองคควำมรทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยขนสงไดตองใชเทคโนโลยสนคำและบรกำรในรำคำแพง รวมทงขำดโอกำสในกำรเพมพนมลคำของทรพยำกรในประเทศของตน เชน ตองซอลขสทธโปรแกรมคอมพวเตอรในรำคำทผผลตเทคโนโลยก ำหนดรำคำ กำรจดทะเบยนลขสทธกำรผลตยำรกษำโรคกระเพำะอำหำรทสกดจำกสมนไพรเปลำนอย ซงเปนสมนไพรของประเทศไทยและพบมำกในจงหวดประจวบครขนธและปรำจนบร กำรจดทะเบยนลขสทธขำวหอมมะลในชอ Jazzman ของประเทศสหรฐอเมรกำ ท ำใหขำวหอมมะลของประเทศไทยตองจดทะเบยนลขสทธประเภทเครองหมำยกำรคำ และลขสทธยำตำง ๆ ทท ำใหประเทศไทยตองสงซอในรำคำแพง เพรำะประเทศไทยตองสงซอยำจำกตำงประเทศ รอยละ 90 ของยำทใชในประเทศ ผลตไดเองเพยงรอยละ 10 และในจ ำนวนนตองสงซอผลตภณฑเพอกำรผลตถงรอยละ 80 เปนตน จนกระทงในปจจบนมผกลำววำ ประเทศในโลกแบงออกเปนประเทศทฉลำด ฉลำดกวำ และฉลำดทสด ไมใชรวย รวยกวำ และรวยทสดอกตอไป

จำกกำรทประเทศไทยประสบภำวะวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยไดน ำเอำปรชญำเศรษฐกจพอเพยงทพระบำทสมเดจพระเจำอยหวเคยมพระรำชด ำรสมำตงแต พ.ศ. 2517 และมพระรำชด ำรสทชดเจนในป พ.ศ. 2540 เพอเปนแนวทำงในกำรแกไขปญหำเศรษฐกจของประเทศ ใหสำมำรถด ำรงอยไดอยำงมนคงและยงยนในกระแสโลกำภวตนและควำมเปลยนแปลงตำงๆ โดยส ำนกงำนคณะกรรมกำรเศรษฐกจและสงคมแหงชำตไดน ำปรชญำเศรษฐกจพอเพยงมำเปนปรชญำน ำทำงในกำรพฒนำประเทศ ในแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต ฉบบท 9 พ.ศ. 2545-2549 และถกน ำมำใชถงปจจบน

เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญำชแนวทำงกำรด ำรงอยและปฏบตตนของประชำชนทกระดบใหด ำเนนไปในทำงสำยกลำง ควำมพอเพยงมควำมหมำยวำ “ควำมพอประมำณ ควำมมเหตผล และกำรสรำงภมคมกนทดในตว” ควำมพอประมำณ หมำยถง ควำมพอดทไมนอยเกนไปและไมมำกเกนไป โดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน เชน กำรผลต กำรบรโภค ทอยในระดบพอประมำณ

151

ควำมมเหตผล หมำยถง กำรตดสนใจเกยวกบระดบควำมพอเพยง โดยพจำรณำจำกเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนค ำนงถงผลทคำดวำจะเกดขนจำกกำรกระท ำนนๆ อยำงรอบคอบ กำรมภมคมกนในตว หมำยถง กำรเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและกำรเปลยนแปลงดำนตำงๆ ทจะเกดขน โดยค ำนงถงควำมเปนไปไดของสถำนกำรณตำง ๆ ทคำดวำจะเกดขนในอนำคตทงใกลและไกล ในดำนกำรตดสนใจอยำงมเหตผลนนมเงอนไข 2 ประกำร คอ เงอนไขควำมร และเงอนไขคณธรรม ควำมรประกอบดวยเกยวกบวชำกำรตำง ๆ ทเกยวของอยำงรอบดำน มควำมรอบคอบและระมดระวง คณธรรมประกอบดวยควำมตระหนกในคณธรรม มควำมซอสตยและมควำมอดทน มควำมเพยร และใชสตปญญำในกำรด ำเนนชวต

ในสวนของผลกระทบของเทคโนโลยตอกำรเมองนน เนองจำกเศรษฐกจกบกำรเมองมควำมสมพนธกน เพรำะกำรเมองหรอรฐบำลเปนผก ำหนดนโยบำยกำรพฒนำประเทศและบรหำรจดกำรตำมนโยบำย เพรำะถงแมจะมแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำตทจดท ำรำงโดยส ำนกงำนคณะกรรมกำรพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต (สศช.) แตถำไมสอดคลองกบนโยบำยเศรษฐกจของพรรคกำรเมองทเปนรฐบำล กอำจท ำใหแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำตทรำงขนปรำศจำกควำมหมำยได ปจจบนวทยำศำสตรและเทคโนโลยไดมผลท ำใหกำรเมองเปลยนรปโฉมไปจำกอดตเปนอยำงมำก เนองจำกประชำชนสำมำรถเขำถงขอมลขำวสำรทำงกำรเมองจำกเทคโนโลยดำนกำรสอสำรมำกขน ทงจำกวทย โทรทศน สอสงพมพตำงๆ และสออนเทอรเนต พรรคกำรเมองทมควำมสำมำรถในกำรใชเทคโนโลยทเหนอกวำรวมทงเทคโนโลยกำรตลำด กสำมำรถสรำงควำมไดเปรยบเหนอคตอสทำงกำรเมอง รวมทงเปนเครองมอในกำรสรำงกลมกอนทำงกำรเมอง ดงนนรฐธรรมนญแหงรำชอำณำจกรไทย พทธศกรำช 2550 มำตรำ 48 จงหำมผด ำรงต ำแหนงเปนเจำของกจกำรหรอมหนในกจกำรหนงสอพมพ วทยกระจำยเสยง วทยโทรทศน หรอโทรคมนำคม ไมวำในนำมของตนเองหรอใหผอนเปนเจำของกจกำรหรอถอหนแทน หรอจะด ำเนนกำรโดยวธอน ไมวำโดยทำงตรงหรอทำงออมทสำมำรถบรหำรกจกำรดงกลำวได

อยำงไรกตำม ยงคงมเทคโนโลยสำรสนเทศประเภทอนเทอรเนตทท ำใหเกดกลมกำรเมอง และชมนมทำงกำรเมองผำนเวบไซตตำงๆ เชน เฟสบค และทวตเตอร ทบำงครงกอำจเปนเทคโนโลยทสรำงควำมแตกแยกของคนในสงคมได และเปนเทคโนโลยทควบคมไดยำก ทงในแงควำมกำวหนำของเทคโนโลยและในแงของกำรควบคมตำมกฎหมำย ทตองอำศยอ ำนำจตำมบทบญญตแหงกฎหมำยเฉพำะเพอรกษำควำมมนคงของรฐ หรอเพอรกษำควำมสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชำชน

152

(4) ผลกระทบดำนทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม

มนษยในฐำนะทเปนองคประกอบสวนหนงของระบบนเวศ มนษยจะอยรอดไดกตอเมอองคประกอบตำงๆ ในระบบนเวศมอยอยำงสมบรณ ซงองคประกอบตำงๆมหนำทเฉพำะของตน มกำรไหลผำนพลงงำนอยตลอดเวลำ มนษยจะใชประโยชนจำกทรพยำกรตำงๆ ทงในดำนคณภำพ หรอปรมำณ ไมวำจะเปนกำรน ำมำใชโดยตรงหรอใชทำงออมโดยกำรน ำมำแปรรปตำงๆ เพอเปนปจจยส แตพฤตกรรมตำงๆ ทมนษยก ำลงท ำอยในขณะน กลบเปนสงทท ำลำยทรพยำกรตำงๆ ไมวำจะตงใจหรอไมตงใจกตำม อำจจะเกดจำกควำมร เทำไมถงกำรณ หรออำจจะเพอใหไดมำซงผลประโยชนของตน โดยไมไดค ำนงถงผลเสยทจะตำมมำ เชน กำรท ำลำยดน น ำ อำกำศ ปำไม จบสตวปำ ท ำใหสตวปำสญพนธ เหตกำรณทเกดขนน ไดลกลำมไปทว มไดเพยงแคในประเทศไทยเทำนนแตเปนปญหำทระบำดไปทวโลก ซงกอำจมสำเหตมำจำก กำรเพมจ ำนวนประชำกรของมนษย และ กำรขยำยตวทำงเศรษฐกจ ทมกำรใชเทคโนโลยตำงๆ ทมผลในกำรท ำลำยสภำพแวดลอมเปนอย ำงมำก รวมท งผ ทน ำส งต ำงๆ มำใชน ก ใชอย ำงร เทำ ไมถ งกำรณ น ำไปใชอยำงผดๆ อยำงขำดควำมระมดระวง ขำดควำมรอบคอบ ท ำใหปรมำณทรพยำกรธรรมชำตลดลงโดยทมนษยไมไดตงใจ หรออำจจะคดวำสงเหลำนนจะไมสงผลมำถงตวเอง ทงๆ ทสงเหลำนนมผลตอตวเรำโดยตรง หรออำจจะมผลตอคนในรนลกหลำนของเรำ

กำรพฒนำประเทศในอดตของประเทศไทยและประเทศตำงๆทวโลกทเนนกำรเตบโตของเศรษฐกจไดมกำรใชเทคโนโลยเพอเพมผลผลต ประเทศไทยเรมมกำรตนตวเรองอตสำหกรรมใน ป พ.ศ. 2503 โดยมจดมงหมำยพฒนำอตสำหกรรมดำนเกษตรเปนหลก สงผลตอกำรพฒนำในชนบทเพอเพมผลผลตทำงกำรเกษตรจงเกดกำรท ำลำยทรพยำกรธรรมชำต เพอเพมผลผลตทำงกำรเกษตร เปนอยำงมำก เชนกำรถำงพนทปำเพอเปนพนทกำรเกษตร ท ำใหมกำรใชทรพยำกรธรรมชำต อยำงสนเปลอง รวมทงคำนยมบรโภคนยมและวตถนยมของมนษย จงท ำใหเกดปญหำ ควำมเสอมโทรมของทรพยำกรธรรมชำต ทงในดำนปรมำณทลดนอยลงจนใกลภำวะขำดแคลน เชน ทรพยำกรปำไม น ำมน และแกสธรรมชำต เปนตน และปญหำดำนคณภำพ เชน ดนเสอมสภำพ น ำในแหลงน ำธรรมชำตเสย เปนตน สงแวดลอมจงเปนแหลงรองรบของเสยและของเหลอจำกกระบวนกำรผลตและบรโภคของมนษย ผลกระทบของเทคโนโลยตอทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมทมตอคณภำพชวตของมนษย ไดแก กำรสญเสยและควำมเสอมโทรมของทรพยำกรธรรมชำต กำรเกดมลพษในสงแวดลอม และกำรเปลยนแปลงภมอำกำศโลก โดยเฉพำะกำรเปลยนแปลงภมอำกำศจำกภำวะเรอนกระจกไดสงผลกกระทบทวโลก ในประเทศไทยนน มสญญำณทบงบอกผลกระทบทเกดขนอยำงชดเจนเปนล ำดบ คอ ควำมรนแรงของภยพบตทำงธรรมชำตทเพมมำกขน และอณหภมเฉลยทวประเทศสงขน

153

ควำมเจรญเตบโตทำงเศรษฐกจในระยะทผำนมำมอตรำสงมำก ท ำใหมกำรระดมทรพยำกรธรรมชำตโดยเฉพำะ ปำไม ทดน แหลงน ำ แรธำต และทรพยำกรประมง มำใชอยำงสนเปลองและไมมประสทธภำพหรอไมประหยด สงผลใหเกดควำมรอยหรอและเสอมโทรมของทรพยำกรธรรมชำต ยงไปกวำนน กำรขำดประสทธภำพในกำรบรหำรจดกำรทรพยำกรธรรมชำต ทผำนมำกเปนสำเหตส ำคญทซ ำเตมใหทรพยำกรธรรมชำตถกท ำลำยลงอยำงรวดเรว นอกจำก ควำมรอยหรอและเสอมโทรมของทรพยำกรแลว กำรขยำยตวของกจกรรมทำงเศรษฐกจโดยเฉพำะอยำงยงอตสำหกรรมและกำรทองเทยว ตลอดจนถงกำรขยำยตวของประชำกรในเขตเมอง ไดกอใหเกดปญหำมลพษในดำนตำงๆ เชน น ำเนำ อำกำศเสย เสยงรบกวน กำกของเสย และ สำรอนตรำยตกคำงเพมปรมำณมำกขน โดยเฉพำะคณภำพน ำในแมน ำสำยหลก เชน แมน ำเจำพระยำ และแมน ำทำจน รวมถงคณภำพน ำทะเลชำยฝงในบรเวณแหลงทองเทยว ซงเสอมโทรมและมคณภำพต ำกวำมำตรฐำนทก ำหนดไว โดยมสำเหตส ำคญมำจำกน ำทงจำกชมชนและน ำเสยจำกอตสำหกรรม นบเปนปญหำทสงผลกระทบทงสขภำพกำยและสขภำพจตของประชำชนอยำงมำก

จำกทกลำวมำจะเหนไดวำควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลย มสวนใน กำรท ำลำยทรพยำกรธรรมชำตจนธรรมชำตไมสำมำรถซอมแซมตวเองไดทน ท ำใหเสยสมดลทำงธรรมชำตไป ในทสดกกอใหเกดผลกระทบตอคณภำพชวตของมนษย องคกำรสหประชำชำต (UN) ไดแสดงควำมกงวลดวยกำรกลำวเตอน เมอวนท 10 พฤษภำคม พ.ศ. 2553 วำ กำรสญเสยสภำพแวดลอมทำงธรรมชำต ทจ ำเปนตอกำรด ำรงชวต มโอกำสทจะถงจดทไมอำจเยยวยำได หลงจำกทเปำหมำยของทวโลกทจะลดกำรท ำลำยธรรมชำตในปนไมเปนไปตำมวตถประสงคตำมทก ำหนดได โดยรำยงำนขององคกำรสหประชำชำตระบวำ โลกก ำลงเขำใกล “จดพลกผน” หลำยจด ซงถำเลยจดเหลำนไป ระบบนเวศบำงระบบทมควำมส ำคญตอกระบวนกำรทำงธรรมชำต เชน ภมอำกำศ หรอหวงโซอำหำร อำจถกท ำลำยอยำงถำวร

(5) ผลกระทบดำนชวตมนษยในอนำคต

ชวตมนษยในอนำคตจะเปลยนแปลงอกมำกมำย อนเปนผลมำจำกกำรพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลย โดยเฉพำะกำรคนพบทำงพนธกรรม กำรรล ำดบยนบนดเอนเอ กำรตดตอยนได กำรสรำงสงมชวตชนดใหมได ผจดกำรออนไลน 29 พฤศจกำยน 2547 ไดเสนอบทควำมวำยคนคอ “ยคแห ง พนธ ศำสตร” ใน เว บ ไซต http://engineer.spu.ac.th/counsel/story/phy_story/ newstory.php?story=198) เพรำะในชวง 50 ปทผำนมำน กำรคนควำและควำมกำวหนำทำงดำนเทคโนโลยชวภำพไดเตบโตอยำงกำวกระโดด สำเหตมำจำกควำมตองกำรแกปญหำดำนสขภำพ และตองกำรไขปรศนำธรรมชำตในกระบวนกำรสรำงสงมชวตตำงๆ ท ำใหมวลมนษยเดนหนำหำ

154

วธกำรตำงๆ เพอใหรำงกำยสำมำรถพชตโรคภย และด ำรงตนอยในโลกยคใหมอยำงสบำยใจไรทกข ดวยควำมรทำงวทยำศำสตรทพฒนำมำกขน โดยไดยกตวอยำงสดยอดกำรคนพบทำงวทยำศำสตรทน ำเสนอโดยรำยกำร “ไซนแชนแนล” (Science Channel) ทำงชอง “ดสคฟเวอร” (Discovery Channel) ในประเดน “กำรคนพบทำงพนธกรรม” โดยสรป 13 ขอคนพบเดน ทขบเคลอนใหวงกำรเทคโนโลยชวภำพ กำวไกลมำไดถงขนำดน ไดแก

1. กฎของเมนเดล (Rules of Heredity) กำรทดลองของบดำแหงวชำพนธศำสตร เกรเกอร โยฮำนน เมนเดล (Gregor Johann Mendel; ค.ศ. 1822-1884) นกพฤกษศำสตร และบำทหลวงชำวออสเตรย (รปท 6.5) เปนบคคลแรกทคนพบขอเทจจรงทวำ ยนควบคมกำรแสดงออกของลกษณะตำงๆอยำงมแบบแผนทชดเจนแนนอน ในชวงป ค.ศ. 1850 จงเกดกฎของเมนเดล หรอกฎของกำรสบสำยเลอด ท ำใหมนษยไดเขำใจถงลกษณะกำรถำยทอดทำงพนธกรรม โดยมยนเปนตวน ำลกษณะทำงพนธกรรม

รปท 6.5 เกรเกอร โยฮำนน เมนเดล บดำแหงวชำพนธศำสตร

(วกพเดย, ม.ป.ป.)

2. ยนอยบนโครโมโซม (Genes are located on chromosomes) ชวงป ค.ศ. 1910 – 1920 ทอมส ฮนต มอรแกน (Thomas Hunt Morgan) คนพบวำยนนนมต ำแหนงอยบนโครโมโซม โดยเขำไดศกษำเกยวกบโครโมโซมเพศของแมลงหว และสรปวำลกษณะตำสขำวของแมลงหว ถกควบคมดวยยนดอยทมต ำแหนงอยบนโครโมโซมเพศ ในป ค.ศ.1911 เขำยงแสดงใหเหนอกวำบนโครโมโซมแตละแทงประกอบดวยยนหลำยๆต ำแหนงรวมกนอย (Linkage) และตงทฤษฎโครโมโซม

155

เกยวกบพนธกรรม พรอมทงเขยนหนงสอทไดจำกกำรสมมนำของเขำและนกศกษำ ตอสมมตฐำนชนนออกมำใชชอวำ “กลไกพนธกรรมของเมนเดล” (The Mechanism of Mendelian Heredity)

ภำยหลงจำกทเจมส วตสน (James Watson) และฟรำนซส ครก (Francis Crick) คนพบโครงสรำงของยนหรอหนวยพนธกรรม เมอป ค .ศ. 1953 ท ำใหทรำบขอมลทำงพนธกรรมทนอกเหนอไปจำกหลกกำรของเมนเดลมำกมำย กำรคนพบวำ “DNA” กอตวขนมำจำกนวคลโอไทด 2 สำยในลกษณะเกลยวหรอบนไดเวยน ขอคนพบนท ำใหวงกำรพนธศำสตรกำวกระโดด (รปท 6.6)

รปท 6.6 โครโมโซมยแครโอตในนวเคลยสมรปรำงเปนแทงประกอบดวยดเอนเอ ลกษณะเปนเกลยวคบนไดเวยน อยรวมกบโปรตน (ภญโญ พำนชพนธ และคณะ, ม.ป.ป.)

3. “1 ยน 1 เอนไซม” (One gene one enzyme) ในป ค.ศ. 1930 จอรจ เวลส บเดล (George Wells Beadle) รวมกบ เอดเวรด ทำทม (Edward Tatum) ไดเสนอสมมตฐำน “1 ยน 1 เอนไซม” จำกกำรทดลองในเชอรำนวโรสปอรำ (Neurospora) ซงหมำยถง ยน 1 ตวควบคมท ำใหเกดกำรท ำงำนของเอนไซม 1 ชนด หรอยนควบคมกลไกทำงชวเคม (Genes Control Biochemical Events) แตตอมำไดมนกวทยำศำสตรพบวำสงมชวตทวไปอำจมยนบำงยนเกยวของกบกำรสงเครำะหโปรตนทไมใชเอนไซม เชน พวกคอลลำเจน และยงพบวำโปรตนบำงชนดอำจมสำยโพลเปปไทดเพยงสำยเดยว (โพลเปปไทดปกตจะมสำยโซของกรดอะมโนตงแต 3 เสนขนไป) เชน โปรอนซลน (Proinsulin) แตโปรตนบำงชนดประกอบดวยสำยโพลเปปไทดมำกกวำหนงสำย เชน โมเลกลฮโมโกลบนประกอบดวยอลฟำ 2 สำย และสำยบตำ 2 สำย จงน ำขอมลใหมทไดปรบปรงสมมตฐำนของบเดลกบเทตม คอ สมมตฐำนยนหนงทท ำหนำทเกยวกบสงเครำะหโพลเปปไทดสำยหนง (One gene - one polypeptide)

156

4. ยนบำงตวกระโดดได (Some genes can jump) ในป ค.ศ. 1940 บำรบำรำ แมกคลน- ทอก (Barbara McClintock) ไดคนพบกำรเคลอนทของสำรพนธกรรม หรอทรจกกนดวำ “กำรกระโดดของยน” (Jumping genes) ไปมำบนโครโมโซมได โดยไดอธบำยผำนขำวโพดทใบมสตำงๆ เปนหยอมๆ วำเกดจำกกำรเคลอนทของยนหรอชนสวนดเอนเอ ทสำมำรถยำยเปลยนไปสต ำแหนงตำงๆ ไดภำยในสำยดเอนเอของโครโมโซมหรอเซลลเดยวกน ซงสงเหลำนท ำใหเกดกำรกลำยพนธ (Mutations) และเพม (หรอลด) จ ำนวน นวคลโอไทด (Nucleotide) ในดเอนเอได

5. “ดเอนเอ” สำรส ำคญทำงพนธกรรม (DNA is the genetic material) ในชวงป ค.ศ. 1900 อลเบรชท คอสเซล (Albrecht Kossel) ไดวเครำะหโครงสรำงโมเลกลของกรดนวคลอก จนสำมำรถแยกสำรประกอบไนโตรเจนออกมำได 4 ชนดดวยกน คอ เอ ท จ ซ (A T G C) ซงทรำบภำยหลงวำเปนไนโตรเจนส เบส (nitrogenous base) หรอเรยกยอๆวำ “เบส” ไดแก อะดนน (Adenine) ไธมน (Thymine) กวนน (Guanine) และไซโทซน (Cytosine)

นกวทยำศำสตรหลำยคนพสจนวำ ดเอนเอเปนสำรเคมทเกบขอมลพนฐำนของยนเอำไว โดย ออสวอลด เอเวร (Oswald Avery) ไดพสจนไดวำ ดเอนเอบรรจขอมลของยนเอำไว ขณะท ไลนส พอลลง (Linus Pauling) พบวำยนประกอบดวยโปรตนจ ำนวนมำกเกำะกนอยเปนเกลยวเหมอนขดลวด และในทสดเออรวน ชำรกำฟฟ (Erwin Chargaff) นกชวเคมกคนพบวำ เบสในดเอนเอของสงมชวตแตละชนดมควำมแตกตำงกนไป และกระจำยตวอยำงไมสม ำเสมอ แตคำสดสวน ของจ ำนวนไนโตรเจนสเบสในดเอนเอจะมคำใกลเคยงกบ 1 เสมอ ไมวำจะเปนเบสอะดนน (A) จะใกลเคยงกบเบสไธมน (T) และเบสกวนน (G) จะใกลเคยงกบเบสไซโทซน (C) 6. “ดเอนเอ” เปนเกลยวค (DNA is a double helix) ในป ค.ศ. 1953 กำรคนพบทฮอฮำทสดแหงศตวรรษนคงจะหนไมพน เจมส วตสน และฟรำนซส ครก ไดอธบำยโมเลกลของดเอนเอวำกอตวขนมำจำก นวคลโอไทด 2 สำยในลกษณะเกลยว หรอ “เฮลกซ” (Helix) เหมอนบนไดเวยน โดยสำยหนงเวยนขนและอกสำยหนงเวยนลง โดยเกลยวคของดเอนเอเปนสำยของน ำตำลและ หมฟอสเฟตตอเนองกนไปเปนสำยยำว และมเบสของสำยดเอนเอแตละสำยยนเขำไปดำนในระหวำงสำยของดเอนเอทงค ท ำหนำทเปนตวยดหรอตวเชอมดเอนเอทง 2 สำยเขำดวยกน นอกจำกนทงคยงไดเสนอแนวคดวำ ดเอนเอแตละสำยจะเปนตนแบบ (Template) สรำงดเอนเอสำยใหมใหมำจบกบตวมนเองตอไป โดยไมมกำรเปลยนโครงสรำงไปจำกเดม ยกเวนกรณเกดควำมผดพลำดหรอ กำรกลำยพนธ ซงทฤษฎของพวกเขำไดรบกำรพสจนผำนกำรทดลองในเวลำตอมำวำถกตอง

157

7. ถอดพมพเขยวแหงชวต (Cracking the Genetic Code) ในชวงป ค.ศ. 1960 มำรแชล ไนเรนเบรก (Marshall Nirenberg) ไดน ำทมคนหำรหสพนธกรรม จนสำมำรถแกะไดส ำเรจและพบ “โคดอน” (Codon) เปนกำรเรยงตวของเบสทละ 3 ตว ซงเบส 3 ตวนน จะกลำย เปนรหสลบทำงพนธกรรมส ำหรบกรดอะมโน 1 ชนด และจะมำรวมเรยงตวกนกวำ 20 ชนดจนไดล ำดบตำงๆ ซงนนกจะกลำยเปนโปรตนทเหมำะสม ตำมควำมตองกำรของเซลล 8. “อำรเอนเอ” ผน ำสำรแหงพนธกรรม (RNA conveys genetic information) ในชวง ป ค.ศ.1960 นกวทยำศำสตรจ ำนวนมำกไดคนพบ “กรดไรโบนวคลอก” (Ribonucleic acid) หรอ อำรเอนเอ (RNA) สำรเคมทพบอยในนวเคลยสและไซโทพลำซม ซงมโครงสรำงคลำยกบดเอนเอ ในยคสมยนพวกเขำพบวำอำรเอนเอท ำหนำทส ำคญในกำรสงเครำะหโปรตนและปฏกรยำทำงเคมอนๆในเซลล โดยฟรองซว จำคอบ (Francois Jacob) และจำค โมนอด (Jacques Monod) สนนษฐำนวำ นำจะเปนอำรเอนเอนเองทเปนตวน ำค ำสงจำกดเอนเอในนวเคลยส ไปสงใหโรงงงำนสรำงโปรตนทอยในไซโทพลำซม

9. เอนไซมตดจ ำเพำะ (Restriction Enzymes) ในชวงป ค.ศ. 1950-1960 ยคนนกวทยำศำสตรหลำยคนไดคนพบ “เอนไซมตดจ ำเพำะ” (Restriction enzymes) ซงเปนกรรไกรธรรมชำตทท ำหนำทจดจ ำล ำดบเบสบนดเอนเออยำงจ ำเพำะเจำะจง และเมอเจอดเอนเอเปำหมำย กสำมำรถตดออกจำกต ำแหนงทตองกำรใหขำดออกเปน 2 ทอนได โดยเซลลสรำงขนเพอก ำจดแบคทเรย และมนษยกน ำมำใชประโยชนในดำนชวโมเลกล โดยใชตด เคลอนยำย และตอยนเขำดวยกน

10. กำรตอของอำรเอนเอ (RNA Splicing) ในป ค.ศ. 1976 นกวทยำศำสตรหลำยกลมคนพบกำรตอของสำยอำรเอนเอ โดยพวกเขำเรยนรวำรอยตอดงกลำวมไวใหเซลลไดสรำงโปรตน ซงตวกำรส ำคญกคอ “เอมอำรเอนเอ (mRNA)” หรอ “แมสเซนเจอร อำรเอนเอ (Messenger RNA)” เมอเซลลตองกำรสรำงโปรตนชนดใดชนดหนงจำกค ำสงบนดเอนเอ สำยดเอนเอบรเวณทเปนค ำสงของโปรตนนนจะคลำยเกลยวออก แลวสำยดเอนเอสำยหนงจำกสองสำยจะถกใชเปนตนแบบในกำรสรำงอำรเอนเอ โดยใชหลกกำรเขำคกนของเบสคลำยกบดเอนเอ (G จบกบ C, A จบกบ U) โดยกระบวนกำรคดลอกค ำสงนเรยกวำกำร “ถอดรหส” (Transciption) ในทสดจะไดอำรเอนเอ ทมรหสเหมอนกบดเอนเอตนแบบ และอำรเอนเอนกจะเปนรหสค ำสงส ำหรบกำรสรำงโปรตนถำยทอดจำก ดเอนเอ ไปยงโรงงำนสรำงโปรตน ในหลำยๆ โรคทำงพนธกรรมรวมถงกำรผำเหลำหรอกำรกลำยพนธ นนกเพรำะกระบวนกำรตอของอำรเอนเอผดพลำด กำรเชอมตอทผดแบบจะท ำให mRNA สรำงโปรตนทผดแปลกออกไป จงเปนเหตใหเกดโรคในรำงกำย

158

11. ลำยพมพดเอนเอ (DNA Polymorphism หรอ DNA fingerprint) ในป ค.ศ. 1985 อเลก เจฟฟรย (Alec Jeffreys) เปนผบกเบกเทคโนโลยลำยพมพดเอนเอ เปนคนแรกของโลก ภำยหลงจำกกำรเปดเผยผลงำนของเขำ กมนกวทยำศำสตรทวโลกน ำเทคโนโลยลำยพมพดเอนเอมำประยกตใชในหลำยดำน และกอใหเกดประโยชนมำกมำย ทงน อเลกไดพบกวำ ล ำดบดเอนเอตำงมเอกลกษณเฉพำะตว ซงไดลองน ำลำยพมพดเอนเอ มำใชเพอกำรสบสวนเปนครงแรกในกำรตำมหำเดกทฆำตกรรมท ำรำยเดกหญง 2 คนดวยตวอยำงดเอนเอ 12. มนษยมยน 20,000 - 25,000 ยน (Humans have 20,000 to 25,000 genes) ในป ค.ศ. 2003 นกวทยำศำสตรคนพบวำในรำงกำยมนษยมยนอยเพยง 20,000 – 25,000 ยน นอยกวำทคำดกำรณกนไว โดยหวงวำกำรคนพบจ ำนวนยนจะเปนน ำไปสควำมเขำใจถงระบบพนธกรรมทงหมดของรำงกำย เพอน ำไปพฒนำยำและเทคโนโลยทำงชวภำพ และชวยใหเกดกำรรกษำโรคบำงอยำง เชนมะเรง และอลไซเมอร 13. กำรแทรกแซงอำรเอนเอ (RNA Interference) ในป ค.ศ. 1998 แอนดร ไฟร (Andrew Fire) และเครก เมลโล (Craig Mello) ไดคนพบวธกำรแทรกแซงอำรเอนเอ (RNA Interference: RNAi) ดวยวธกำรตดอำรเอนเอสำยค (dsRNA : Double-stranded RNA) ใหเปนชนเลกๆ และดวยกระบวนกำรนจะน ำไปสนกำรท ำลำยอำรเอนเอทจ ำเพำะภำยในเซลล นนหมำยถงวำยนเปำหมำยจะถกยบยงหรอไมแสดงออก ซงนกวทยำศำสตรเชอวำกระบวนกำรนอำจน ำไปใชเปนยำได

ทงหมดน คอ 13 ขอคนพบเดนๆ ในวงกำรพนธศำสตร ทเดนทำงไดไกลดวยเวลำอนสน ในปจจบนคงไมอำจมใครปฏเสธไดวำวงกำรเทคโนโลยทำงชวภำพ (Biological Technology) มอตรำกำรกำวหนำอยำงรวดเรว และไดเขำมำมบทบำทส ำคญตอวถชวตของผคนในสงคม ไมวำทำง กำรแพทย สำธำรณสข สงแวดลอม และกำรเกษตร ในชวงหลำยปทผำนมำ สงคมไทยไดรบทรำบถงกจกรรมทเกยวของกบเทคโนโลยชวภำพมำกขนตำมล ำดบ โดยเฉพำะอยำงยงเมอมกำรน ำเทคนคดำนพนธวศวกรรม (Genetic Engineering) มำใชในกำรตดแตงยนของสตวและพช ซงน ำมำสกำรใชประโยชนในเชงพำณชยของพชแปลงพนธ (Genetically Modified Organisms หรอ GMOs) หลำยชนด แตในขณะทเทคโนโลยชวภำพไดสรำงคณประโยชนมำกมำยมหำศำล น ำผลดใหแก มวลมนษยชำตแลว กำรใชประโยชนจำกเทคโนโลยนไดกอปญหำทงดำนกฎหมำยและจรยธรรมตำมมำดวย โดยเฉพำะอยำงยงทเกยวกบสทธในทำงกฎหมำยทมอยเหนอพนธกรรมของมนษย ซงรวมถงสทธในทรพยสน (Property rights) สทธทำงปญญำ (Intellectual property rights) และสทธอนอนๆ ทเกยวของ ปญหำเหลำนจงไมเปนเพยงแตปญหำท ผคนในระดบนกวชำกำรหรอ เทคโนแครต (Technocrat) ตองท ำกำรศกษำเทำนน แตยงไดกลำยเปนหวขอสนทนำของผคนในระดบรำกหญำอกดวย

159

ตวอยำงหนงทนำสนใจ ไดแก โครงกำรจโนมมนษย (The Human Genome Project หรอ HGP) เปนโครงกำรนำนำชำต อภมหำโครงกำรนเรมตนเมอ เดอนตลำคม พ.ศ. 2533 โดยกำรสนบสนนของกรมพลงงำน และส ำนกงำนสขภำพแหงชำตของสหรฐอเมรกำ ดวยทนวจย 3 พนลำนเหรยญ ซงเคยคำดวำจะใชเวลำทงหมด 15 ป แตเนองจำกควำมรวมมอจำกนำนำประเทศทรวมโครงกำรไดแก จน ฝรงเศส สเปน ญปน สหรำชอำณำจกร และสหรฐอเมรกำ ตลอดจนบรษทเอกชน รวมทงควำมกำวทำงเทคโนโลยกำรวเครำะหล ำดบเบสและวทยำกำรคอมพวเตอร ท ำใหรำงของแผนทจโนมเสรจกอนเวลำในป พ.ศ. 2543 โดยกำรประกำศอยำงเปนทำงกำรของนำยบล คลนตน (ประธำนำธบดสหรฐอเมรกำในขณะนน) และ นำยโทน แบลร (นำยกรฐมนตรสหรำชอำณำจกร) เมอวนท 26 มถนำยน พ.ศ. 2543

วตถประสงคทส ำคญของโครงกำรจโนมมนษยมอยดวยกน 3 ประกำรคอ ประกำรแรก เพอจดท ำแผนททำงพนธกรรม (Genetic map) อนจะท ำใหทรำบถงระยะหำงระหวำงยนแตละต ำแหนงและควำมสมพนธระหวำงต ำแหนงของยน ประกำรทสอง เพอจดท ำแผนททำงกำยภำพ (Physical map) ซงจะท ำใหทรำบต ำแหนงของยนทตงอยบนโครโมโซมทง 23 ค และประกำรทสำม เพอหำล ำดบเบสของดเอนเอ กำรศกษำนจะท ำใหทรำบวำยนทงหมดของมนษยมต ำแหนงทตงอยตรงไหน ควำมสมพนธระหวำงยนมอยำงไร อนจะท ำใหทรำบวำยนแตละยนท ำหนำทอะไร และยนเหลำนนมผลกระทบตอมนษยอยำงใดบำง ขอมลเหลำนจะเปนขอมลขนพนฐำนทจะน ำไปสกำรพฒนำดำนวทยำศำสตรและกำรแพทยในอนำคต กำรศกษำล ำดบเบสจะท ำใหทรำบถงสำเหตทแทจรงของกำรเกดโรคมะเรง

บรษทเซเลรำ (Celera Genomics) ซงถอดล ำดบจโนมมนษยส ำเรจเปนรำยแรกนน มแผนกำรทจะถอดล ำดบจโนมมนษยอก 6 ครง เพอใหขอมลทไดครอบคลมมนษยทกๆ เชอชำต และเพศ สวนภำรกจของนกวทยำศำสตรทวโลกคอ กำรคนหำยนและกำรท ำงำนของยนภำยในจโนมของมนษย ซงยงอยในขนเรมตน รวมทงจะมควำมพยำยำมในกำรหำโครงสรำงและหนำทของโปรตน รวมทงศกษำกำรควบคมกำรท ำงำนของโปรตน ภำรกจส ำคญเหลำนจะตองด ำเนนตอไปอกหลำยสบป เปนทคำดหมำยกนวำ นกวทยำศำสตรจะสำมำรถน ำขอมลเหลำนไปประยกตใชใหเกดประโยชนไดนำนบประกำร โดยเฉพำะอยำงย งนกวทยำศำสตรจะไม เพยงแตทรำบสำเหตของกำรเกด โรคทำงพนธกรรม (Genetic disease) เทำนน แตจะสำมำรถหำวธปองกนและบ ำบดรกษำโรคทำงพนธกรรมเหลำนไดดวย

160

ถงแมวำประโยชนของโครงกำรจโนมมนษยจะมประโยชนมหำศำล แตในขณะเดยวกน กไดน ำไปสปญหำทำงดำนจรยธรรม สงคม และกฎหมำยในหลำยๆ ดำน โดยเฉพำะอยำงยง มควำมกงวลกนวำขอมลพนธกรรมอำจถกน ำไปใชประโยชนในทำงทผดหรอไมไดเปนไปเพอประโยชนแกสำธำรณชนอยำงแทจรง เชน ขอมลทำงพนธกรรมของบคคลอำจถกน ำไปใชโดยไมไดรบอนญำต หรอถกใชเพอเปนปจจยในกำรเลอกปฏบตตอบคคลผทมควำมโนมเอยงตอกำรเกดโรคทำงพนธกรรมในกำรท ำงำน กำรประกนภย หรอกำรศกษำ เปนตน

6.2 ควำมส ำคญของกำรพฒนำทำงวทยำศำสตรตอมนษย

ในระยะ 100 ปทผำนมำเปนชวงเวลำทกำรศกษำดำนวทยำศำสตรกำวหนำไปอยำงรวดเรว มกำรคนควำ วจย และทดลอง ทกอใหเกดองคควำมรดำนวทยำศำสตรมำกมำย ขณะเดยวกน มกำรน ำควำมรดำนวทยำศำสตรมำประยกตใชและพฒนำเทคโนโลยทกอใหเกดประโยชนแกมนษย ในหลำยดำน ทงทเปนปจจยพนฐำนในกำรด ำรงชวตของมนษย ไดแก อำหำร ทอยอำศย เครองนงหม และยำรกษำโรค รวมถงปจจยอนทจ ำเปนตอกำรท ำกจกรรมประจ ำวนของมนษยในปจจบน เชน กำรตดตอสอสำรกำรเดนทำงกำรขนสง เครองอ ำนวยควำมสะดวกตำงๆ เปนตน ซงอำจกลำวไดวำ ในชวตประจ ำวนของคนทกคนมควำมผกพนอยกบควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยอยำงหลกเลยงไมได เมอประชำกรของโลกเพมมำกขน สงผลใหมควำมตองกำรดำนอปโภคและบรโภคสงขน จงมกำรน ำควำมรทำงวทยำศำสตรมำประยกตใชและพฒนำสรำงเทคโนโลยใหม เพอผลตสนคำสงจ ำเปนตำงๆใหทนตอควำมตองกำรของมนษย มผลท ำใหเกดกำรแขงขนทำงดำนกำรผลตในหลำยดำน มกำรแลกเปลยน จ ำหนำยสนคำ กอมกำรขยำยตวทำงดำนเศรษฐกจของโลกอยำงรวดเรว ซงควำมรดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลย ท ำใหเกดกำรพฒนำสรำงสรรค ปจจยทจ ำเปนสำมำรถยกระดบคณภำพชวตและตอบสนองควำมตองกำรของมนษยไดเปนอยำงด แตภำยใตกำรน ำองคควำมรทำงดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใชใหเกดประโยชนแกมนษย ในบำงครงกกอใหเกดผลเสยไดหำกไมมกำรควบคม เชน กำรใชทรพยำกรธรรมชำตทขำดสมดลและกำรควบคม หรอท ำใหระบบสงคมหรอวฒนธรรมเดมเปลยนแปลงไป สงแวดลอมเสอมโทรมลง ดงนนกำรพฒนำทำงดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลย เพอตอบสนองควำมตองกำรของมนษย ตองพจำรณำและใหควำมส ำคญกบสงทจะเกดกำรเปลยนแปลงทอำจสงผลเสยตอสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม ควบคกนไป

161

6.3 กำรพฒนำทยงยน (Sustainable Development)

แนวคด“กำรพฒนำอยำงยงยน” ไดถกน ำมำใชเปนหลกกำรและ แนวทำงในกำรพฒนำเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ทมกำรบรณำกำรและพจำรณำองคประกอบตำงๆ อยำงเปนองครวม (Holistic) โดยเปนแนวคดทค ำนงถงกำรสรำงสมดลระหวำงกำรพฒนำคณภำพกำรด ำรงชวตเพอตอบสนองควำมตองกำรของมนษย กบกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมทมอยอยำ งจ ำกดอยำงมสต เพอไมใหกำรตอบสนองควำมตองกำรในปจจบนท ำลำยโอกำสของลกหลำนหรอคนในอนำคต ทจะไดมชวตอยทำมกลำงสงแวดลอมทด

กำรพฒนำอยำงยงยน หมำยถง ““กำรพฒนำอยำงยงยน คอ กำรพฒนำทสนองตอบตอควำมตองกำรของคน ในรนปจจบน โดยไมท ำใหคนรนตอไปในอนำคตตองประนประนอมยอมลดทอนควำมสำมำรถในกำรทจะตอบสนองควำมตองกำรของตนเอง” (Sustainable Development is development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs) ซงแนวควำมคดเรองกำรพฒนำทยงยน (The Concept of Sustainable Development) มทมำจำกแผนปฏบตกำร 21 (Agenda 21) ทเขยนขนส ำหรบกำรใหสตยำบนในกำรประชมสดยอดระดบโลก (The Earth Summit) ในกำรจดประชมเรองสงแวดลอมและกำรพฒนำ (UN Conference on Environment and Development: UNCED )ของสหประชำชำต ณ กรงรโอ เดอ จำเนโร สหพนธสำธำรณรฐบรำซล ในป พ .ศ. 2535 (ค.ศ. 1992)

รปท 6.7 มตของกำรพฒนำอยำงยงยน

162

โดยสำระของมตของกำรพฒนำอยำงยงยน ครอบคลมกำรพฒนำทสมดลทง 3 ดำน คอมตทำงเศรษฐกจ มตทำงสงคม และมตทำงสงแวดลอม โดยไมมงเนนพฒนำหรอละเลยมตใดมตหนง

(1) มตทำงเศรษฐกจ หมำยถง ระบบเศรษฐกจทมเสถยรภำพอยำงตอเนองในระยะยำว และเปนกำรขยำยตวทำงเศรษฐกจอยำงมคณภำพ กำรพฒนำทำงเศรษฐกจจะตองเปนไปอยำงสมดลและเออประโยชนตอคนสวนใหญ เปนระบบเศรษฐกจทมควำมสำมำรถในกำรแขงขน และกำรเจรญเตบโตทำงเศรษฐกจนนจะตองมำจำกกระบวนกำรผลตทใชเทคโนโลยสะอำด ลดปรมำณของเสย ไมท ำลำยสภำพแวดลอมและไมสรำงมลพษทจะกลำยมำเปนตนทนทำงกำรผลตระยะตอไป รวมทงเปนขอจ ำกดของกำรพฒนำเศรษฐกจอยำงมประสทธภำพอยำงยงยน

(2) มตกำรทำงสงคม หมำยถง กำรพฒนำคนและสงคมใหเชอมโยงกบกำรพฒนำเศรษฐกจ ทรพยำกรธรรมชำต และสงแวดลอมไดอยำงสมดล โดยพฒนำคนใหมผลตภำพสงขน ปรบตวรเทำทนกำรเปลยนแปลง มจตส ำนกและวถชวตทเกอกลตอธรรมชำต มสทธและโอกำสทจะไดรบกำรจดสรรทรพยำกรและผลประโยชนจำกกำรพฒนำ และคมครองอยำงทวถงและเปนธรรม พงพำตนเองไดอยำงมนคง มระบบกำรจดกำรทำงสงคมทสรำงกำรมสวนรวมจำกทกฝำย รวมทงมกำรน ำทนทำงสงคมทมอยหลำกหลำยมำใชอยำงเหมำะสมเพอสรำงสงคมไทยใหเปนสงคมทมคณภำพ มกำรเรยนรตลอดชวต และมควำมสมำนฉนทเอออำทร

(3) มตทำงสงแวดลอม หมำยถง กำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม ในขอบเขตทคงไวซงควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ และสำมำรถพลกฟนใหกลบคนสสภำพใกลเคยงกบสภำพเดมใหมำกทสด เพอใหคนรนหลงไดมโอกำสและมปจจยในกำรด ำรงชพ ซงจะตองปรบเปลยนทศนคตในกำรใชทรพยำกรธรรมชำตทมงจดกำรใหเกดสมดลระหวำงกำรใชทรพยำกรธรรมชำตไดอยำงเกอกล รวมถงกำรชะลอกำรใช และกำรน ำเทคโนโลยสะอำดมำใชใหมำกทสด

กจกรรมท 6.1 ใหนกศกษำอภปรำยควำมสมพนธระหวำง”ควำมยงยน”กบ“สมดล”

6.4 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำอยำงยงยนในประเทศไทย

บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำอยำงยงยนในประเทศไทยเปนสงทถกน ำมำพจำรณำตอกำรพฒนำในกจกรรมกำรพฒนำหลำยดำนทงในระดบปฏบตและระดบนโยบำย รวมทงกำรผลกดนนโยบำยและแผนกำรพฒนำอยำงยงยนทงในระดบประเทศและควำมรวมมอระหวำงประเทศ โดยเฉพำะอยำงยงมกำรอำศยองคควำมรสะสมทำงดำนวทยำศำสตร เทคโนโลย มำใชในกำรแกไขปญหำของสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม เนองจำกองคควำมร

163

ดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลย มสวนส ำคญและจ ำเปนตอกำรน ำไปแกปญหำทวกฤตตำงๆ ทเรำเผชญอยในปจจบน เชน ปญหำควำมยำกจน ปญหำควำมเสอมโทรมของระบบสงแวดลอมและภยพบตตำงๆ รวมไปถงควำมทำทำยในเรองกำรพฒนำทำงดำนเศรษฐกจจะเหนไดวำกำรประยกตใชวทยำศำสตรและเทคโนโลย สำมำรถท ำใหเกดกำรพฒนำในสำมเสำหลกอยำงยงยนได

6.4.1 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำเศรษฐกจอยำงยงยนของประเทศไทย

บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำเศรษฐกจอยำงยงยนของประเทศไทย ไดระบในยทธศำสตรของประเทศ ซงน ำมำก ำหนดไวในนโยบำยและแผนวทยำศำสตรเทคโนโลยและนวตกรรมแหงชำต ฉบบท 1 (ป 2555-2564) ซงไดก ำหนดมำตรกำรกำรพฒนำวทยำศำสตร และเทคโนโลยดำนตำงๆ เพอยกระดบควำมสำมำรถในกำรเพมประสทธภำพและผลตเพอกำรสรำงมลคำเพม สรำงคณคำ และนวตกรรม โดยเฉพำะอยำงยงในภำคกำรเกษตรและอตสำหกรรม

(1) บทบำทวทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำดำนอตสำหกรรมของประเทศไทย

วทยำศำสตรและเทคโนโลยมบทบำทตอกำรสรำงมลคำเพมใหแกสนคำของผผลตในภำคอตสำหกรรม รวมทงกำรเพมขดควำมสำมำรถในกำรปรบปรงและพฒนำเทคโนโลยตอยอดจำกเทคโนโลยทมอยเดม นนคอ กำรพฒนำและปรบเปลยนเทคโนโลยและนวตกรรมตลอดทงสำยของกระบวนกำรผลต หรอแมกระทงกำรเพมผลผลตไดอยำงมประสทธภำพ (Productive Capacity) ซงเปนกำรน ำเอำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใชในกำรบรหำรจดกำรทรพยำกรและปจจยกำรผลตอยำงมประสทธภำพ (Supply Chain and Cluster Management) กำรปรบปรงระบบกำรจดกำรวตถดบ กำรปรบปรงและพฒนำกระบวนกำรผลตทมอย กำรสรำงเทคโนโลยกำรผลตหรออปกรณกำรผลตแบบใหม กำรใชเครองจกรกลหรอระบบกำรผลตแบบอตโนมต (Automation) กำรพฒนำซอฟทแวรในกำรชวยบรหำรกำรจดกำรตลอดสำยกำรผลตและบรกำร รวมถงเทคโนโลยกำรขนสงให ไปถงลกคำไดอยำงมประสทธภำพและรำคำทแขงขนได ซงกำรสรำงมลคำเพมใหกบสนคำและบรกำรของผประกอบกำรภำคอตสำหกรรมใหสำมำรถแขงขนไดในตลำดสำมำรถสรำงควำมยงยน ในกำรพฒนำเศรษฐกจและเพมรำยไดประชำกรไดจำกคำจำงแรงงำนทสงขนจำกกำรผลตสนคำทมมลคำเพมสงขน

ตวอยำงกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำพฒนำดำนอตสำหกรรมของประเทศไทย - อตสำหกรรมกำรผลตฮำรดดสกไดรฟของไทย(พ.ศ.๒๕๕๖) มควำมส ำคญอยำงมำกตอทงเศรษฐกจไทยและกำรสงออกฮำรดดสก ไดรฟของโลก มมลคำกำรสงออกรวมสงถงเกอบ 600,000 ลำนบำท คดเปนรอยละ 10 ของกำรสงออกโดยรวมของทงประเทศ ปจจบนไทยมสวนแบง

164

ของผสงออกฮำรดดสกไดรฟ รอยละ 41 ของตลำดโลก ซงในกระบวนกำรผลตฮำรดดสกไดรฟ ในประเทศมกำรน ำระบบกำรผลตแบบอตโนมตรวมถงกำรจดกำรตนทนกำรผลตทมประสทธภำพมำกขน

รปท 6.8 ฮำรดดสกไดรฟโดยคนไทย

- อตสำหกรรมยำงพำรำ ประเทศไทยเปนผสงออกยำงพำรำรำยใหญของโลก โดยกระบวนกำรท ำใหเกดเปนยำงทสำมำรถสงออกไดนน มควำมซบซอนมำก โดยสถำบนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต ไดน ำควำมรทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำพฒนำคดคน สำรรกษำน ำยำงแบบใหมเรยกวำ TAP ทดแทนสำรเดมคอแอมโมเนย ทรกษำน ำยำงไดนำนยงขน และเมอเขำสโรงงำน พบวำสำมำรถสกดน ำยำงออกมำไดมำกกวำกำรใชสำรเดม นอกจำกนส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต ไดคดคนสำร GRASS 0 เพอทดแทนกรดซลฟรก ในกำรดกน ำยำงจำกน ำทงไดมำกกวำเดม ท ำใหมลคำกำรผลตน ำยำงสงขน

รปท 6.9 สำรจบตวน ำลำงประสทธภำพสง

165

- เอนไซมทนดำงจำกปลวกส ำหรบฟอกเยอกระดำษ ในอตสำหกรรมกำรผลตเยอกระดำษ โดยใชควำมรทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยผลตเอนไซมลกผสมจำกจลนทรยปรบแตงพนธกรรม มสมบตคลำยเอนไซม จำกแบคทเรยในล ำไสปลวกทท ำงำนภำยใตสภำวะทเปนดำงสงไดด สำมำรถน ำไปฟอกเยอกระดำษ โดยลดปรมำณคลอรนลงจำกเดม ใหควำมขำวสวำงของกระดำษในระดบเดมหรอมำกกวำ ชวยในกำรอนรกษสงแวดลอม ลดพลงงำน ลดเวลำ และลดตนทนในกำรผลตเยอกระดำษ

รปท 6.10 เอนไซมทนดำงจำกปลวกส ำหรบฟอกเยอกระดำษในอตสำหกรรมกระดำษ

(2) วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำดำนเกษตรกรรมของประเทศ

เกษตรกรรมเปนรำกฐำนส ำคญของกำรเตบโตทำงเศรษฐกจของประเทศไทย ทประชำกร สวนใหญมรำยไดหลกจำกผลผลตทำงกำรเกษตร และยงคงเปนปจจยทส ำคญทจะชวยเพมรำยไดใหกบประชำชน และสงผลตอกำรเตบโตทำงเศรษฐกจของประเทศ ควำมกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยเปนพนฐำนส ำคญของกำรปฏวตเขยว (Green Revolution) ซงเปนกำรน ำวทยำศำสตรมำประยกตใหเกดประโยชนสงสดกบเกษตรกรรม กอใหเกดกำรเพมคณภำพและกำรเพมผลผลตทำงกำรเกษตร รวมทงแนวทำงกำรลดตนทนกำรผลต เพมผลตภำพกำรผลตพชผลทำง กำรเกษตร เรมตงแตกำรพฒนำพนธพชทเหมำะสมกบสภำวะแวดลอมทเปลยนแปลงไปหรอปองกนโรคและแมลงตำงๆ กำรลดกำรพงสำรเคมและหนมำพงวธกำรทำงธรรมชำตในขนตอนตำงๆ กำรเกบเกยวทอำจจะตองใชเครองจกรและเครองทนแรง เพอชวยลดควำมเสยหำยระหวำงกำรเกบเกยว จนไปถงกำรเกบรกษำผลผลตทำงกำรเกษตรทชวยยดระยะ เวลำกำรเกบรกษำใหนำนขน และท ำใหสำมำรถควบคมผลผลตและคณภำพของพชได นอกจำกนวทยำศำสตรและเทคโนโลย สำมำรถน ำมำใชในกำรบรหำรจดกำรกำรใชพนทเพำะปลกไดอยำงคมคำ เนองจำกปจจบนเรำเผชญกบภำวะกำรเสอมโทรมของดนทใชในกำรเพำะปลก รวมถงภำวกำรณมงสควำมเปนเมอง

166

(Urbanization) ท ำใหทดนทตองใชในกำรเพำะปลกผลผลตทำงกำรเกษตรเรมลดนอยลงเรอยๆ กำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใชในกำรปรบปรงดน น ำใตดน และฟนฟระบบนเวศ รวมไปถงกำรมผลตภำพ (Productivity)สำมำรถในกำรเพมผลผลตทำงกำรเกษตรหรอปรมำณกำรผลตและจดหำอำหำร (Food Production) ทสงขนไดอยำงมประสทธภำพบนพนทเพำะปลกทเรมจะขำดแคลนมำกขนๆ ในปจจบน ตวอยำงกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำพฒนำดำนเกษตรกรรมของประเทศไทย หนวยงำนทำงดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลยของประเทศมกำรพฒนำองคควำมรดำนวทยำศำสตร สรำงเทคโนโลยดำนกำรเกษตรทสรำงมลคำทำงเศรษฐกจอยำงมหำศำล เชน

- กำรปรบปรงพนธขำว ขำวเปนพชเศรษฐกจทส ำคญของประเทศ กำรปรบปรงพนธใหมผลผลตเพมขน และทนตอสภำพภมอำกำศทเปลยนแปลง จะชวยลดตนทนในกำรผลต และชวยเพมควำมสำมำรถในกำรแขงขนของขำวไทยในตลำดโลก โดยศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภำพแหงชำต รวมกบหนวยงำนทเกยวของ อำท กรมกำรขำว และสถำบนกำรศกษำตำงๆ รวมกนพฒนำพนธขำวทสำมำรถปรบตวตอกำรเปลยนแปลงของสภำพภมอำกำศ โดยใชเครองหมำยโมเลกลชวย ในกำรคดเลอกซงชวยรนระยะเวลำในกำรคดเลอก ซงพนธขำวไดพฒนำและไดรบกำรรบรองพนธแลว เชน พนธ กข.51 (รปท 6.11) พฒนำมำจำกพนธขำวขำวดอกมะล105 ใหมลกษณะทนน ำทวมฉบพลน ในระยะเจรญเตบโตทำงล ำตนได 12 วน ผลผลตในสภำวะน ำทวมฉบพลบสงกวำ พนธขำวขำวดอกมะล 105 โดยใหผลผลตเฉลยสงสด 736 กก./ไร เปนขำวไวตอชวงแสง เปนขำวพนธแรกทไดจำกกำรปรบปรงพนธโดยใชเครองหมำยโมเลกล ชวยในกำรคดเลอก ทไดรบกำรรบรองพนธ เหมำะส ำหรบปลกในภำคเหนอและภำคอสำน ขำวเหนยว กข.6 (รปท 6.12) ตำนทำนโรคไหม เปนกำรผสมพนธขำวเหนยว กข.6 กบขำวหอมนล มคณสมบต ตำนทำนโรคไหม ไวตอชวงแสง แตกกอด ทนทำนตอกำรหกลม คณภำพกำรขดสดกวำพนธ กข.6 ใหผลผลตเฉลย 500-600 กก./ไร โดยไดรบพระรำชทำนชอพนธขำวจำกสมเดจพระเทพรตนรำชสดำฯ สยำมบรมรำชกมำรวำ “ธญสรน” เมอวนท 1 ธนวำคม 2553

รปท 6.11 ขำวพนธ กข.51 ขำวจำวทนน ำทวม

167

รปท 6.12 ขำวเหนยว กข. 6

- ฟลมพลำสตกเพอชะลอกำรสกและกำรเสอมสภำพของผลตผลสดท พฒนำโดย ศนยเทคโนโลยโลหะและวสดแหงชำต เปนฟลมก ำจดกำซเอทลน เพอชะลอกำรสกและ กำรเสอมสภำพของผลตผลสด ส ำหรบผลตผลทไวตอกำซเอทลน สำมำรถยดอำยกำรสกออกไปได 2-3 เทำ ท ำใหกำรเกบรกษำผกและผลไมใหคงควำมสดไวไดนำน โดยฟลมพลำสตกสำมำรถลด กำรสะสมของกำซเอทลนในบรรจภณฑ โดยอำศยกำรเพมประสทธภำพกำรเลอกซมผำน (Selective permeation) ของกำซเอทลน เปนกำรชวยชะลอกำรสกและกำรเนำเสยกอนเวลำ สำมำรถใชงำนกบผลตผลสดไดหลำยชนด เชน กลวย มะมวง และพช

รปท 6.13 ฟลมพลำสตกเพอชะลอกำรสกและกำรเสอมสภำพของผลตผลสด

168

6.4.2 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำสงคมอยำงยงยนของประเทศไทย

บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยทมผลตอกำรพฒนำสงคมอยำงยงยนของประเทศไทย เปนกำรมงเนนสรำงภมคมกนตงแตระดบบคคล ระดบครอบครว และระดบชมชนสสงคมทมคณภำพ สำมำรถจดกำรควำมเสยงและปรบตวเขำกบกำรเปลยนแปลงตำงๆ มสวนรวมในกำรพฒนำประเทศไดอยำงมประสทธภำพ เปนกำรสงเสรมและสนบสนนกำรกนดอยด สนองควำมตองกำรพนฐำน เพมคณภำพชวต ควำมมนคงในกำรด ำรงชวต สรำงควำมเทำเทยมกนและควำมเสมอภำคของประชำชน เพอใหคนในสงคมมภมคมกนและสำมำรถพงพำตนเองไดอยำงยงยน ซงวทยำศำสตรและเทคโนโลยมสวนส ำคญในกำรพฒนำสงคมอยำงยงยน ทงกำรพฒนำคณภำพชวตและควำมมนคงในกำรด ำรงชวต เปนกำรพฒนำใหคนในสงคมไทยมคณภำพชวตทดขน มสภำพแวดลอมในกำรด ำรงชวตทด มควำมมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน มสขภำพอนำมยแขงแรง และสำมำรถเขำถงระบบกำรคมครองทำงสงคมไดอยำงเทำเทยมกน

(1) วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำคณภำพชวต

วทยำศำสตรและเทคโนโลย สำมำรถสรำงสงคมคณภำพทมภมคมกน โดยเฉพำะกำรพฒนำดำน สขภำพของประชำชนคนไทย ซงก ำหนดใหมกำรปองกน รกษำกำรเจบปวยโรคทปองกนไดและโรคอบตใหม มกำรพงพำตนเอง กำรถำยทอดควำมรดำนสขภำพเพอใหประชำชนมควำมร ควำมเขำใจในกำรปองกน รกษำ เฝำระวง เสรมสรำงสขภำพทแขงแรง ลดควำมเสยงในกำรเปนโรคอบตใหม ท ำใหคนในสงคมมคณภำพเปนก ำลงส ำคญในกำรพฒนำประเทศ ตวอยำงกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยกำรพฒนำคณภำพชวตของประเทศไทย

- กำรขนรปดวยเทคโนโลยเครองพมพสำมมตเพอกำรแพทย ผปวยในบำงโรค เชน เนองอกในสมองหำกผำตด และกะโหลกบำงสวนจะหำยไป ท ำใหเหลอแตเนอสมองกบผวหนง ผปวยตองใสกะโหลกเทยมโดยกำรปนกระโหลกเทยมจำกแพทยผ เชยวชำญ แต ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต ไดคดคนเครองพมพสำมมตทใชเลเซอรเพอรำงแบบจำกรำงกำยจรงของผปวยและขนรปอยำงรวดเรว ใหมควำมพอดกบสรระมำกกวำฝมอกำรปน และมรำคำถกกวำกำรน ำเขำเครองจำกตำงประเทศ ทส ำคญคอวสดทใชสำมำรถกระตนใหเสนเลอดเขำไปเลยงได ท ำใหชนสวนเทยมยดแนนไมมอำกำรเคลอนหลดจำกเบำ ท ำใหผปวยไมจ ำเปนตองกลบมำแกไข หรอเสยเนอเยอในรำงกำยเพมซงอำจท ำใหเกดโรคแทรกซอนขนได

169

รปท 6.14 กำรใสกะโหลกเทยมจำกกำรขนรปดวยเทคโนโลยเครองพมพสำมมต

- ลกตำเทยมฝมอคนไทย ผทสญเสยดวงตำ ตำยบ สำมำรถใชลกตำเทยมแบบพอลเอทลน มรพรน กลบมำมชวตทสดใสดวย หลอดเลอดงอกเขำไปยงลกตำเทยมได จงไมเลอนหลดจำกเบำตำไดงำย ผปวยไมตองใสแวน มอำกำรแพนอยกวำ ตนทนกำรผลตลกละ 7,500 บำท ขณะทน ำเขำ 35,000 บำท

รปท 6.15 ดวงตำเทยม

- แผนแปะรกษำสว สนบสนนกำรพฒนำโดย ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำตเปนผลตภณฑแผนแปะรกษำสว Q ACNES พฒนำขนโดยใชเทคโนโลยกำรปนเสนใยไฟฟำสถต (Electrospinning) ในกำรผลตเสนใย 3 ชน คอเสนใยสเนอชวยใหแผนแปะกลมกลนกบสผว เสนใยกกเกบสำรสกดจำกเปลอกมงคด ทชวยในกำรกำรรกษำสวและลดอำกำรอกเสบของสว และชน

170

เสนใยกำวท ำใหแผนแปะมเสนใยทมควำมบำงแนบตดกบผวหนงไดสนทดวยเสนใยทมขนำดเลกในรดบนำโนเมตรท ำใหแผนแปะมพนทผวในกำรปลดปลอยสำรส ำคญสง ทท ำใหสำรส ำคญถกปลดปลอยในทนททใชผลตภณฑ และมประสทธภำพยำวนำนกวำ 8 ชวโมง รวมทงยงสำมำรถระบำยอำกำศไดด เหลำนถอวำเปนจดเดนทส ำคญของผลตภณฑ Q ACNES เมอเทยบกบผลตภณฑทมจ ำหนำยทวไป

รปท 6.16 แผนแปะรกษำสว Q ACNES

(2) วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบควำมปลอดภยและมนคงในกำรด ำรงชวต

ประเทศไทยเรำไดใหควำมส ำคญตอกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใชในกำรรกษำควำมมนคงและควำมปลอดภยใหแกประชำชนในภำระงำนหลำยดำน เชน ดำนนตวทยำศำสตร ดำนกำรเฝำระวงกำรกออำชญำกรรม กำรกอกำรรำย ตลอดจนกำรปองกน และกำรเยยวยำรกษำผทไดรบผลกระทบจำกภยคกคำมทงจำกภำยนอกและภำยในประเทศ รวมไปถงกำรใชเทคโนโลยสำรสนเทศและกำรสอสำรในกำรปองกนอบตภยตำงๆ เพอเพมควำมปลอดภยในกำรด ำรงชวตของประชำชน ซงกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยเขำมำมบทบำทในกำรสรำงควำมมนคงและปลอดภยในกำรด ำรงชวต ชวยเพมคณภำพชวตใหกบประชำชนและเปนสวนหนงทชวยใหเกดกำรพฒนำสงคมอยำงยงยนในระยะยำวได

171

ตวอยำง วทยำศำสตรและเทคโนโลยกบควำมปลอดภยและมนคงในกำรด ำรงชวต - มงนำโนฆำยง เปนกำรพฒนำนวตกรรมของศนยนำโนเทคโนโลยแหงชำต (นำโนเทค)

โดยมกำร พฒนำมงผสมสำรสกดเลยนแบบ “เกกฮวย-ดำวเรอง” ฆำยงตำยจำกเสนใยภำยใน 6 นำท โดยไมเปนอนตรำยตอคน ซงสำรทผสมคอ สำรเดลตำเมธรน (Deltamethrin) สำรสงเครำะหเลยนแบบสำรในกลม “ไพเรธรอยด” (Pyretroid) สำรสกดธรรมชำตจำกดอกดำวเรองและเกกฮวย จะท ำใหยงบนชำลงและตำยในทสด โดยยงร ำคำญและยงกนปลองจะไวตอสำรชนดนมำกทสด จะตำยภำยใน 6 นำทหลงจำกไดรบสำร เหมำะส ำหรบประเทศไทยทมกำรระบำดของยงอยำงกวำงขวำง

รปท 6.17 มงนำโนฆำยง

- เครองรบกวนสญญำณอปกรณสอสำร (T-Box) เปนกำรน ำควำมรดำนวทยำศำสตรและเทคโนโลย มำพฒนำสรำงควำมมนคงและปลอดภยในชวตและทรพยสน โดยเฉพำะพนทสำมจงหวดชำยแดนภำคใต ทมเหตกำรณควำมไมสงบในตงแตป 2549 ซงศนยเทคโนโลยอเลคทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชำต(เนคเทค) จงไดพฒนำเครองรบกวนสญญำณอปกรณสอสำร (T-Box) เพอใชในกำรแกปญหำกำรจดระเบดแสวงเครองดวยโทรศพทเคลอนท เครองควบคมระยะไกลหรอวทยสอสำรขน พบวำมประสทธภำพและคณสมบตเทยบเคยงหรอดกวำเครองทผลตจำกตำงประเทศ แตมรำคำถกกวำ ท ำใหรฐสำมำรถจดสรรอปกรณดงกลำวเพอน ำไปใชงำนไดอยำงทวถง ตลอดจนท ำกำรบ ำรงรกษำไดอยำงรวดเรวทนเหตกำรณ

172

รปท 6.18 เครองรบกวนสญญำณอปกรณสอสำร (T-Box) - แบบบำนปองกนแผนดนไหว หลงจำกเกดเหตแผนดนไหวครงใหญทจงหวดเชยงรำย

ควำมแรง 6.3 รกเตอร จนเปนเหตใหมควำมเสยหำยแกสงกอสรำงอำคำรบำนเรอนเปนจ ำนวนมำก ท ำใหมหลำยหนวยงำนไดรวมออกแบบโครงสรำงของอำคำรสงกอสรำงตำงๆ เพอปองกนอนตรำยท เกดขนไดในอนำคต ซงประชำชนหรอผสนใจสำมำรถรบแบบบำนหรอขอค ำปรกษำไดจำกส ำนกงำนโยธำธกำรและผงเมองจงหวดในทกจงหวด

รปท 6.19 แบบบำนปองกนแผนดนไหว

173

6.4.3 บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลยตอกำรพฒนำสงแวดลอมอยำงยงยนของประเทศไทย

ประเทศไทยไดใหควำมส ำคญกบกำรดแลอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมมำกยงขน ทงในระดบนโยบำยและกำรปฏบต ดงทไดระบไวอยำงชดเจนในแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - 2559) และแผนจดกำรคณภำพสงแวดลอม พ.ศ. 2555 – 2559 โดยแผนทง 2 น มงเนนกำรพฒนำทพรอมรบมอกบควำมเสยงและควำมแปรปรวน โดยม กำรเปลยนแปลงสภำพภมอำกำศทรนแรงมำกยงขนเปนปจจยส ำคญ และใหควำมส ำคญกบ กำรอนรกษ ฟนฟ ทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม รวมถงกำรพฒนำเศรษฐกจทเปนมตรกบสงแวดลอม โดยมจดมงหมำยเพอพฒนำและยกระดบคณภำพชวตและควำมเปนอยของประชำชนในประเทศ ทงยงมกำรก ำหนดให “กำรเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอม (Green Growth)” เปนยทธศำสตรหนงในสำมยทธศำสตรทส ำคญของประเทศ (Country Strategy) ดวยกำรพฒนำอยำงยงยน ในมตสงแวดลอมมงเนนกำรใชทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม ในขอบเขตทคงไวซงควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ และสำมำรถพลกฟนใหกลบคนสสภำพใกลเคยงกบสภำพเดมให มำกทสด เพอ ใหคนรนหลงไดมโอกำสและมปจจยในกำรด ำรงชพ บทบำทของวทยำศำสตรและเทคโนโลย ในกำรพฒนำสงแวดลอมทยงยนไดถกระบไวเปนสวนหนงของนโยบำยและแผนวทยำศำสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชำต ฉบบท 1 ป 2555-2559 ยทธศำสตรท 3ทกลำวถง กำรเสรมสรำงควำมมนคงดำนพลงงำน ทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมของประเทศดวย วทยำศำสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ตวอยำง กำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยกบกำรพฒนำสงแวดลอมอยำงยงยนของประเทศไทย - สบด ำและปำลมน ำมนพลงงำนทำงเลอกส ำหรบประเทศไทย ไทยมกำรน ำเขำพลงงำนมำกกวำ 50% เมอเรำใชมำกกวำผลต เรำพงพำพลงงำนจำกตำงประเทศสงเกนไป ประเทศไทยจง เขำสสภำวะ “วกฤตพลงงำน”อยำงเตมตว ดงนนกำรพฒนำพลงงำนทำงเลอกจงเปนทำงเลอกหลกของประเทศเพอทดแทนสวนตำงทน ำเขำ ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำตจง ไดวจยและพฒนำกำรใชพชพลงงำนคอ ปำลมน ำมนและสบด ำ เพอใชเปนพลงงำนทำงเลอกใหกบประเทศ พชทงสองชนดเปนพชท ปลกงำย ใหผลผลตสง สำมำรถน ำผลมำสกดและผลตเปนน ำมน }ไบโอดเซล โดยส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำตไดพฒนำเครองหบน ำมนและเครองอดกำกสบด ำ ใหมขนำดเหมำะสมกบวสำหกจชมชนขนำดเลก และไดพฒนำเครองสกดน ำมนปำลมขนำดเลกทมขนำดเหมำะกบชมชนสวนปำลมขนำดเลก ไบโอดเซลทได น ำไปใชในเครองจกรกล

174

กำรเกษตร ลดตนทนกำรผลตใหเกษตรกร สรำงรำยไดใหกบเกษตรกร และลดกำรขำดดลกำรคำดำนพลงงำนใหกบประเทศ

รปท 6.20 สบด ำ และเครองหบน ำมนจำกสบด ำ

- กำซชวภำพพลงงำนทดแทนทส ำคญ เปนกำรน ำวสดเหลอทงทำงกำรเกษตร เชน แกลบ ฟำงขำว เศษไม มลสตว ขยะอนทรย ตลอดจนน ำเสยตำงๆ มำผลตกำซชวภำพ ซงเปนกำซทเกดจำกกำรยอยสลำยสำรอนทรย สำมำรถน ำไปใชเปนพลงงำนทดแทนไดเปนอยำงด โดยเฉพำะกำรพฒนำระบบบ ำบดน ำเสยในโรงงำนอตสำหกรรมแปงมนส ำปะหลง อำหำร และโรงงำนผลตน ำมนปำลม เพอน ำน ำเสยมำผลตเปนกำซชวภำพ โรงงำนสำมำรถน ำกำซชวภำพทผลตไดไปใชทดแทนน ำมนเตำไดโดยตรง และสำมำรถน ำไปผลตเปนกระแสไฟฟำเพอใชภำยในโรงงำนหรอจ ำหนำยสภำยนอก สงผลใหตนทนกำรผลตของโรงงำนลดลงเปนมลคำมหำศำล ไดแก ลดตนทนดำนพลงงำน และลดตนทนกำรบ ำบดน ำเสย

รปท 6.21 บอหมกกำซชวภำพในโรงงำนอตสำหกรรม

- พลำสตกยอยสลำยได เนองจำกขยะบรรจภณฑพลำสตกเปนวสดทยอยสลำยไดยำก กอใหเกดผลเสยตอสงแวดลอมไดยำวนำน ดงนนศนยเทคโนโลยโลหะเเละวสดเเหงชำต ไดคดคน

175

พฒนำพลำสตกยคใหมทมคณสมบตคลำยพลำสตก เเตจะยอยสลำยไดทำงธรรมชำตโดยจลนทรย (Biodegradable polymer) ภำยใตสภำวะเเวดลอมทเหมำะสมภำยหลงกำรทง โดยพลำสตกยอยสลำยไดผลตจำกวตถดบทสำมำรถผลตหรอปลกทดเเทนขนใหมได (Renewable) วตถดบทนยมใชไดเเกโพลเมอรจำกสงมชวต (Biopolymer ทงจำกพช เชน เเปง เซลลโลส เเละจำกสตว เชน โปรตน เครำตน หรอโพลเมอรทไดจำกเเบคทเรยเชน Polyhydroxyalkanoates (PHAs)

รปท 6.22 พลำสตกยอยสลำยได

6.5 บทสรป

ในยคโลกำภวฒนซงมควำมเจรญกำวหนำอยำงไมหยดยง ในดำนควำมรทำงวทยำศำสตร และเทคโนโลย มนษยในปจจบนจงมสงอ ำนวยควำมสะดวกในชวตประจ ำวน อนเปนผลมำจำกกำรพฒนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยอยำงมำกมำย ในชวตประจ ำวนของคนทกวนน มควำมผกพนอยกบควำมเจรญกำวหนำทำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยทกลมหำยใจเขำออก โดยเฉพำะอยำงยงคนทอยในสงคมเมองยงตองผกพนตนเองตดอยกบวทยำศำสตรและเทคโนโลยอยำงไมอำจหลกเลยงได เมอมนษยเพมมำกขนควำมตองกำรปจจยตำงๆ ในกำรด ำรงชวตกเพมมำกขนเปนเงำตำมตว มนษยจงมกำรแขงขนในกำรสรำงวทยำศำสตรและเทคโนโลยตำงๆ ขน เพอควำมเปนผน ำทำงเศรษฐกจและสงคม แตเทคโนโลยกมผลในทำงลบดวย คอ ท ำใหคณภำพสงแวดลอมเลวลง เมออำณำจกรของมนษยไดแผขยำยรกรำนธรรมชำตของโลกมำกขน สงทก ำลงถกท ำลำยมำกทสดในปจจบน คอ พนททเปนปำไม อนเปนสำเหตส ำคญทท ำใหธรรมชำตหลำยอยำงบนโลกผดแปลกไป ตลอดจนกำรน ำทรพยำกรสงแวดลอมอนๆ มำใชอยำงฟมเฟอย ไมค ำนงถงประโยชนสงสด

176

ผลสบเนองทตำมมำนอกจำกควำมรอยหรอเสอมโทรมของทรพยำกรแลว ยงไดสรำงปญหำมลพษตอสงแวดลอมอกดวย ดงนนกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใชใหเกดประโยชนทกคนควรตระหนกถงผลดและผลเสยทเกดขนอยำงรอบดำน โดยค ำนงถงควำมสมดลของมตตำงๆ ทงสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอม ภำยใตแนวคดกำรพฒนำทยงยนทกอใหเกดควำมสขและสนองตอบตอควำมตองกำรของคนทงรนปจจบนและคนรนตอไปอยำงเทำเทยมกน

ค ำถำมทำยบท

1. ใหนกศกษำแสดงตวอยำงของกำรใชวทยำศำสตรและเทคโนโลยในดำนกำรศกษำและหำก

ไมมกำรใชวทยำศำสตรและเทคโนโลยแลว สถำนกำรณจะเปลยนไปจำกเดมหรอไม อยำงไร 2. ใหนกศกษำยกตวอยำงผลกระทบทเกดจำกกำรน ำวทยำศำสตรและเทคโนโลยมำใช ทสงผลเชง

บวกและเชงลบ ทเกดขนในชมชนของนกศกษำ 3. ปจจบนประชำกรทประกอบอำชพดำนกำรเกษตรลดลงอยำงตอเนอง นกศกษำคดวำจะสงผลตอ

กำรพฒนำดำนสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอมในอนำคตของประเทศไดหรอไม 4. ประเทศไทยในปจจบนฐำนประชำกรในวยเดกมอตรำสวนนอยกวำประชำกรวยอน นกศกษำจง

คำดคะเนวำอก 20 ปขำงหนำ จะมผลกระทบตอประเทศไทยในดำนใดบำง 5. โครงกำรจโนมของมนษย มควำมจ ำเปนตอประเทศไทยหรอไม ในปจจบนหรออนำคต

177

บรรณำนกรม

- Ahrens, D.C.. (1988). Meteorology Today. 3rd edition. Minnesota: West Publishing

Company. - ASTV ผจดกำรออนไลน. (2547). 13 การคนควาทางพนธกรรม ทน าสสงคมแหง “เทคโนโลยชวภาพ”.

คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.manager.co.th/Science/ViewNews.aspx?NewsID= 9470000089123

- Becky Oskin. (2011). Japan Earthquake & Tsunami of 2011: Facts and Information. Retrieved May 2, 2014, from http://www.livescience.com/39110-japan-2011-earthquake-tsunami-facts.html

- Ben Burress. (2008). Living in the Sun's Atmosphere. Retrieved March 1, 2014, http://science.kqed.org/quest/2008/03/28/living-in-the-suns-atmosphere/

- Bionomicfuel.com. (n.d.). Hydroenergy. Retrieved March 1, 2014, from http://www.bionomicfuel.com/fuel/alternative-sources-of-energy/hydro-energy/

- Dana S. Ulmer-Scholle. (n.d.). The Basics of Nuclear Energy — An Overview. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก https://geoinfo.nmt.edu/resources/uranium/basics.html

- Education for Science (2557). เทคโนโลยชวภาพส าหรบพช. คนเมอ 1 กรกฎำคม 2557, จำก https://sites.google.com/site/kruwirairat/hnwy-kar-reiyn-ru-thi-2-krabwnkar-darng-chiwit-khxng-phuch/2-3-thekhnoloyi-chiwphaph-sahrab-phuch

- EERI Special Earthquake Report. (2006). The Kashmir Earthquake of October 8, 2005: Impacts in Pakistan. Retrieved May 2, 2014, from https://www.eeri.org/lfe/pdf/ kashmir_eeri_2nd_report.pdf

- Encyclopaedia Britannica. (2008). Tidal energy. Retrieved March 1, 2014, from http://www.ei.lehigh.edu/learners/energy/tidal/tidal5.html

- Graham H May. (1998). New technology and the urban environment. Futures 30(9): 887–899. Greenwood®. (ม.ป.ป.). มลพษรอบตว. คนเมอ 30 พฤษภำคม 2557, จำกhttp://greenwoodozone.com/thai/html/index.htm

- Harold L. Levin. (n.d.). Plate Tectonics Theory. Retrieved March 1, 2014, from http://higheredbcs.wiley.com/legacy/college/levin/0471697435/chap_tut/chaps/chapter07-05.html

178

- Homeidea.in.th. (ม.ป.ป.). ตกแตงบาน. คนเมอ 30 พฤษภำคม 2557, จำก http://www.homeidea.in.th

- Khunpisuth. (2010). วกฤตแรงงานภาคเกษตร. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://mangobar. wordpress.com/2010/12/18/วกฤตแรงงำนภำคเกษตร

- Maria Trimarchi. (2014). How Solar Thermal Power Works. Retrieved March 1, 2014, from http://science.howstuffworks.com/environmental/green-tech/energy-production/ solar-thermal-power.htm

- Rice, E.E., Squires, E.M. and Fried, J.F. (2004). Stability of B complex vitamins in pork. Food Research. 13: 195-197.

- RocketTheme, LLC. (2010). ลกษณะและคณสมบตของเนอผา. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://www.klipple.com/fabric-categories.html Pearson, A.M. and others. (2004). Vitamin losses in drip obtained upon defrosting frozen meat. Food Research. 13: 286-288.

- Sarah Iorio. (n.d.). SOIL. Retrieved March 1, 2014, from http://ed101.bu.edu/StudentDoc/ Archives/ED101sp08/siorio1/about.html

- SMEs Creative By iTAP. (2554). โรงอบแหงพลงงานแสงอาทตย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/creativeenterprise/innovative-machines/ 20110118/351279/โรงอบแหงพลงงำนแสงอำทตย.html

- Sunflowercosmos 2007-2017. (ม.ป.ป.). Greenhouse effect: กรณผลกระทบจากปฎกรยาเรอนกระจก. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.sunflowercosmos.org/report/ report_main/report_greenhouse_effect.html

- Thailand industry.com. (2010). ผดฟารมไฟฟาพลงงานแสงอาทตยขนาด 25 สนามฟตบอล. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://thailandindustry.com/news/view.php?id= 13711%C2%A7ion=3&rcount=Y

- Vijay Verghese. (2006). Asia tsunami news. Retrieved March 1, 2014, from http://www.smarttravelasia.com/Tsunami.htm

- Web Weather for Kids. (2000). Cumulus Clouds. Retrieved March 1, 2014, from http://eo.ucar.edu/webweather/cumulus.html

- Webeter. (1966). New World Dictionary. New York: Compact School World. - Wikipedia. (n.d.). History of Agriculture. Retrieved June 6, 2014, from

http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_agriculture

179

- World Population Statistics. (2013). World Population Statistics 2013. Retrieved June 20, 2014, from http://www.worldpopulationstatistics.com/world-population-2013/

- เกษม จนทรแกว. (2544). วทยาศาสตรสงแวดลอม. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: มหำวทยำลย เกษตรศำสตร.

- เกษม จนทรแกว. (2556). การจดการสงแวดลอมแบบผสมผสาน. กรงเทพฯ: มหำวทยำลย เกษตรศำสตร.

- เดลนวส. (2557). แรงงานเขมรเถอนหวนการเมองไทย เผนหนกลบประเทศเพยบ . คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.dailynews.co.th/Content/regional/243556

- เดลนวส. (2557). นาขาวบนทสงวนนปลกไดด. คนเมอ 6 มถนำยน 2557, จำก http://glamdring. baac.or.th/2010/View_content.php?ContentID=6612

- เทคโนโลยชวภำพ แหลงรวมควำมรทำงเทคโนโลยชวภำพ . (ม.ป.ป.). ขอด หรอ ประโยชน ของ GMOs (Advantages of GMOs). คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.thaibiotech.info/ advantages-of-gmos.php

- เนตรนภำ อนสลด. (2557). ระบบการเกษตร. คนเมอ 6 มถนำยน 2557, จำกhttp://www.ap.mju.ac.th - เลศสน รกษำสกลวงศ. (2551). คมอทศนศกษำธรณวทยำ จงหวดเชยงรำย. กรงเทพฯ: กระทรวง

ทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม. - โกสนทร แจมเพชรรตน. (2548). ปฏบตการแปลงโฉม. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: เพชร

ส ำนกพมพ. - โครงกำรสำรำนกรมไทยส ำหรบเยำวชนฯ. (ม.ป.ป.). การเกดคลนสนามในทะเลอนดามน เมอวนท

๒๖ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๗. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://kanchanapisek.or.th/ kp6/sub/book/book.php?book=30&chap=8&page=t30-8-infodetail05.html

- กรมทรพยำกรธรณ. (2549). กำรจ ำแนกเขตเพอกำรจดกำรดำนธรณวทยำและทรพยำกรธรณจงหวดเชยงรำย. กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม.

- กรมทรพยำกรธรณ. (2553). รำยชอจงหวดทมรอยเลอนมพลงพำดผำน. กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม.

- กรมทรพยำกรธรณ. (2553). สมดแผนทธรณวทยำประเทศไทย มำตรำสวน 1:1,000,000. กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม.

- กรมทรพยำกรธรณ. (2555). ธรณวทยำสงแวดลอมจงหวดเชยงรำย . กรงเทพฯ: กระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม.

- กรมทรพยำกรธรณ. (2557). รายงานสถานการณแผนดนไหว. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.dmr.go.th/ewt_news.php?nid=58028

180

- กรมทรพยำกรธรณ. (ม.ป.ป.). ทรพยากรแรของประเทศไทย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.dmr.go.th/more_news.php?cid=213&filename=index

- กรมพฒนำพลงงำนทดแทนและอนรกษพลงงำน. (2556). ศกยภำพพลงงำนน ำ. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.dede.go.th/dede/index.php?option=com_content&view=article&id= 96%3A2010-05-04-09-06-09&catid=53&Itemid=68&lang=th

- กรมว ชำกำรเกษตร. (ม.ป.ป). ท เร ยนพนธ จ นทบ ร 1 . ค นเม อ 1 ม นำคม 2557, จำก http://www.doa.go.th/pvp/images/stories/indexpp2518/AnnoDOA_nameplant/t491.pdf

- กรมวทยำศำสตรกำรแพทย. (2549). นโยบายอาหารปลอดภย. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://www.dmsc.moph.go.th

- กรมอนำมย. (2542). คมอกนพอดสขทวไทย. นนทบร: กระทรวงสำธำรณสข. - กรมอนำมย. (2543). คมอธงโภชนาการ กนพอด สขทวไทย. นนทบร: กระทรวงสำธำรณสข. - กรมอตนยมวทยำ, (2552). แผนทอากาศ. คนเมอ 15 มถนำยน 2557, จำก

http://www.tmd.go.th/weather_map.php - กระทรวงแรงงำน. (ม.ป.ป.). แรงงานมศกยภาพสงเพอสงเสรมขดความสามารถในการแขงขนทาง

เศรษฐกจ มความมนคง และมคณภาพชวตทด . คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.mol.go.th/anonymouse/news/35096

- กระทรวงวทยำศำสตรและเทคโนโลย. (2555). วทยาศาสตรและเทคโนโลยกบการพฒนา. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://most.go.th/OurWorldST/files/module1/M1.1.pdf

- กรงเทพธรกจออนไลน. (2553). เสอทมฟตบอลโลกสดเก ผลตมาจากขวดพลาสตก . คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/life-style/sport/ 20100611.html

- กลมสอสำรองคกร กรมทรพยำกรทำงทะเลและชำยฝง. (ม.ป.ป.). สรางปะการงเทยม คนโอเอซสแดทองสมทร. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.ryt9.com/s/prg/728372

- กองทนเพอสงเสรมกำรอนรกษพลงงำน. (ม.ป.ป.). น ามนแกสโซฮอล. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.eppo.go.th/encon/ebook/ep-51/gasohol.pdf

- กองทนเพอสงเสรมกำรอนรกษพลงงำน. (ม.ป.ป.). น ามนแกสโซฮอล. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.eppo.go.th/encon/ebook/ep-51/gasohol.pdfกำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทย. (2555). งำนพฒนำ พลงงำนลมเพอผลตไฟฟำ. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก

http://www3.egat.co.th/re/egat_wind/pdf_wind/wind_puket.pdf

181

- กำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทย. (2555). งำนพฒนำ พลงงำนลมเพอผลตไฟฟำ. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www3.egat.co.th/re/egat_wind/pdf_wind/wind_puket.pdf

- คณะวศวกรรมศำสตร มหำวทยำลยสงขลำนครนทร . (2543). แรทองค า. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.mne.eng.psu.ac.th/

- จำรนย พนชยกล (แปล). (2551). สงแวดลอม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพปำเจรำ. - จรำกรณ คชเสน และ นนทนำ คชเสน. (2555). นเวศวทยาระบบนเวศ. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพ

จฬำลงกรณมหำวทยำลย. - จรำกรณ คชเสน. (2555). มนษยกบสงแวดลอม. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพจฬำลงกรณ

มหำวทยำลย. - ชศกด คงคำนนท. (2557). เกษตรกรรม. คนเมอ 6 มถนำยน 2557, จำก http://e-

book.ram.edu/e-book/g/GE253(50)/GE253-9.pdf - ณฐพงค โกสทธ. (ม.ป.ป.). สตวปาสงวนในในประเทศไทย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก

http://pirun.ku.ac.th/~b5410300629/ - ณฐพร เหนเจรญเลศ. (ม.ป.ป.). หนวยท 1 ธรรมชาตของวทยาศาสตรและเทคโนโลย . คนเมอ

1 มถนำยน 2557, จำก http://www.stou.ac.th/Website/Subbj/fileUpload/99201-1.pdf - ทวศกด จนดำนรกษ และ ธงชย ชวปรชำ. (ม.ป.ป.). ชดพฒนำทกษะกระบวนกำรทำงวทยำศำสตร.

คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.stou.ac.th/Schools/Sed/ upload/%E0%B8% 8A%E0%B8%B8%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%2001.pdf

- ทชชย เรอนแปง. (ม.ป.ป.). ภยรายจากยาสเตยรอยด. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://www.med.cmu.ac.th/hospital/dis/2011/index.php?option=com_content&view=article&id=70:steroid&catid=18:knowledge&Itemid=35

- ทพยวลย เรองขจร. (2554). วทยาศาสตรเพอคณภาพชวต. สงขลำ: คณะวทยำศำสตรและเทคโนโลย มหำวทยำลยรำชภฏสงขลำ.

- นวต เรองพำนช. (2537). การอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ: สหมตรออฟเซท

- บรษท โฮมบำยเออรไกด จ ำกด. (2012). บานทรงกลม เทคโนโลยรบมอภยพบต. คนเมอ 30 พฤษภำคม 2557, จำก http://www.home.co.th/Content/DataDetail/71913.

- บรษทรำโวเทค จ ำกด. (2554). เครองท าน ารอนระบบพลงงานแสงอาทตย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.buildernews.in.th/page.php?a=10&n=175&cno=1816

- บญญต บญญำ. (2546). แนวปฏบตและการประยกตใช เรองความปลอดภยของอาหาร . กรงเทพมหำนคร: โรงพมพสยำมศลปกำรพมพ, 2546.

182

- บญรกษำ สนทรธรรม. (2545). เอกสารประกอบการสอนวชา ดาราศาสตรฟสกส 1 (Astrophysics I 207781). เชยงใหม: ภำควชำฟสกส คณะวทยำศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม.

- บญสง ทรพยเวชกำรกจ. (2548). พชสมนไพรกนได. วารสารวทยาศาสตรและเทคโนโลย, 21: 2 – 19. - ประยร วงศจนทรำ. (2554). วทยาการสงแวดลอม. มหำสำรคำม: ส ำนกพมพมหำวทยำลย

มหำสำรคำม. - ปรยำ วบลยเศรษฐ และ สดสำย ตรวำนช. (2546). วทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร. พมพครงท 4.

กรงเทพมหำนคร: มหำวทยำลยเกษตรศำสตร. - ปญญำ เมฆบตร. (2537). มนษยกบสงแวดลอม. กรงเทพฯ: กำรศำสนำ. - ปญญำ อนนตธนำชย. (2538). การอนรกษทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ:โอเดยนสโตร. - ผจดกำรออนไลน (2555). สตวโลกผนารก! สอจนรวมภาพชด หนอน-เตา-นก-หม-ง 2 หว เปด 4 ขา. คนเมอ

1 มถนำยน 2557, จำก http://manager.co.th/asp-bin/Image.aspx?ID=2201697 - ผจดกำรออนไลน. (2557). สรปขาวเดนในรอบสปดาห 4-10 พ.ค. 2557. คนเมอ 30 พฤษภำคม

2557, จำก http://www.manager.co.th/home/ViewNews.aspx?NewsID=9570000052057 - ฝำยชมชนและผดอยโอกำส ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต . (2556).

พลงงำนฟอสซลขบเคลอนชวตบนพนโลก . คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://nstda.or.th/rural/public/100%20articles-stkc/11.pdf

- ฝำยพษวทยำ กลมพษวทยำและชวเคม. (2538). ความรเกยวกบสงเปนพษ ตอนท 10, คนเมอ 30 พฤษภำคม 2557 จำก http://www.hsm.chula.ac.th/enews/Ebook-10-2556.pdf

- ฝำยสอสำรองคกำร กำรไฟฟำฝำยผลตแหงประเทศไทย. (ม.ป.ป.). เขอนภมพล. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.egat.co.th/images/information/plants-info/bhumipol_dam.pdf

- พกตร จนทรสวำงกล. (ม.ป.ป.). เทคโนโลยชวภาพ (Biotechnology) และเทคโนโลยชวภาพ ทางการเกษตร (Agricultural Biotechnology). คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://safetybio.agri.kps.ku.ac.th/images/stories.pdf

- พฒน สจ ำนงค. (2539). อนามยสงแวดลอม. กรงเทพฯ: ไทยวฒนำพำนช. - พมพเพญ พรเฉลมพงศ และ นธยำ รตนำปนนท. (ม.ป.ป.). ฉลากโภชนาการ (Nutrional label).

คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.foodnetworksolution.com/wiki/word/0416/ nutrition-label-%E0%B8%89%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B9%82%E0% B8%A0%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3

- พมพร ลลำพรพสฐ. (2551). เครองส าอางส าหรบผวหนง. (พมพครงท 2) กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร. - พรพฒน ค ำเกด. (ม.ป.ป.). ผลกระทบของวทยาศาสตรและเทคโนโลยทมตอมนษย . คนเมอ 20

มถนำยน 2557, จำก https://nsru4000111ajpee.files.wordpress.com/2013/10/

183

- ภญโญ พำนชพนธ และคณะ. (ม.ป.ป.). บทเรยนสอผสม เรอง DNA เจำชวต. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.il.mahidol.ac.th/e-media/dna/firstpage.htm

- มนตร หนอแกว. (2549). ผกผลไมกนได. เชยงรำย: คณะวทยำศำสตรและเทคโนโลย มหำวทยำลยรำชภฏเชยงรำย.

- มกดำ สขสมำน. (2537). ชวตกบสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ: มหำวทยำลยธรรมศำสตร. - มลนธเพอผบรโภค. (ม.ป.ป.). สทธผบรโภค. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://www.consumerthai.org/

data/right.html. 2549. - มลนธสงเสรมโอลมปกวชำกำรและพฒนำมำตรฐำนวทยำศำสตรศกษำในพระอปถมภสมเดจพระพ

นำงเธอเจำฟำกลยำนวฒนำ กรมหลวงนรำธวำสรำชนครนทร (สอวน.) รวมกบคณะวทยำศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม. (2547). ดาราศาสตรโอลมปกระดบมธยมตอนตน. เชยงใหม: มหำวทยำลยเชยงใหม.

- มลนธสงเสรมโอลมปกวชำกำรและพฒนำมำตรฐำนวทยำศำสตรศกษำในพระอปถมภสมเดจพระพนำงเธอเจำฟำกลยำนวฒนำ กรมหลวงนรำธวำสรำชนครนทร (สอวน.) รวมกบคณะวทยำศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม. (2546). ดาราศาสตรโอลมปกระดบมธยมตอนปลาย . เชยงใหม: มหำวทยำลยเชยงใหม.

- ยงยทธ ยทธวงศ (2554). วทยาศาสตรเพออะไร. ปทมธำน: ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต: คณะเศรษฐศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร.

- ยงยทธ ยทธวงศ. (2554). กำรแสดงปำฐกถำพเศษ ปวย องภำกรณ ครงท 12 เรอง วทยำศำสตรเพออะไร. ปทมธำน: ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต : คณะเศรษฐศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร.

- รำชบณฑตยสถำน. (2539). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525. กรงเทพฯ: อกษรเจรญทศน.

- รำชบณฑตสถำน. (2544). พจนำนกรมศพทธรณวทยำ ฉบบรำชบณฑตสถำน. กรงเทพฯ: บรษท ส ำนกพมพสมำพนธ จ ำกด

- รำตร พำรำ. (2540). ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ: อกษรำกำรพมพ. - วฒนำ ตนเสถยร. (2554). ซากดกด าบรรพเบองตน. กรงเทพฯ: กรมทรพยำกรธรณ. - วกพเดย. (2557). ประวตศาสตรชาตไทย. คนเมอ 6 ม.ย. 2557, จำก http://thainationhistory.blogspot.

com/p/blog-page_7.html - วกพเดย. (ม.ป.ป.). เกรเกอร เมนเดล. คนเมอ 20 มถนำยน 2557, จำก http://th.wikipedia.org/

wiki/เกรเกอร_เมนเดล

184

- วกพเดย. (ม.ป.ป.). ประชากรศาสตรไทย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://th.wikipedia.org/ wiki/ประชำกรศำสตรไทย

- วชญภำส สงพำล. (2557). ระบบการปลกพช : วนเกษตร. คนเมอ 6 มถนำยน 2557, จำก http://www.ap.mju.ac.th

- วชำกำรธรณไทย, อำงถงใน Kapook.com. (2555). 15 แผนดนไหวทโลกจดจ า. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://hilight.kapook.com/view/70187

- วภ รโจปกำร. (2547). เอกภพ เพอความเขาใจในธรรมชาตของจกรวาล. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: นำนมบคสพบลเคชนส.

- วมต วสะหลำย. (2547). เรองทมกเขาใจผดเกยวกบดาราศาสตร. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://thaiastro.nectec.or.th/library/error/error.html

- ว-สตล เมทล ดไซน จ ำกด, (ม.ป.ป). หลงคาเหลกเมทลชท. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.quinl.com/productImages/UploadImages/13828629206935_30171.jpg

- ศรนวล แกวแพรก. (2532). ควำมรเรองผำและเสนใย (Textiles and Fabrics). คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://e-book.ram.edu/e-book/inside/html/dlbook.asp?code=HC375

- ศรรตน ศรพรวศำล. (2552). ไบโอไฮโดรเจน: หนงทางเลอกสความยงยนทางพลงงานในอนาคต. Technology Promotion Mag. 203: 73-79.

- ศนยพฒนำผลตภณฑสงทอ สถำบนพฒนำอตสำหกรรมสงทอ (2557). สงทอนาโนคออะไร. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.thaitextile.org

- ศนยวจยเทคโนโลยพลงงำนเพอสงแวดลอม มหำวทยำลยเชยงใหม . (2556). เชอเพลงชวมวลอดเมด (Wood pellets). คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.ete.eng.cmu.ac.th/ article_detail.php?aid=13

- ศนยวทยำศำสตรเพอกำรศกษำขอนแกน. (ม.ป.ป.). บทเรยนวทยาศาสตรออนไลน เรอง หนและแร. คนเมอ 1 มนำคม 2557, http://www.kksci.com/elreaning/hin/page/hin_1.htm

- สงเสรมคณภำพสงแวดลอม. กรม. (2537). พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535. กรงเทพมหำนคร: ชวนพมพ.

- สงเสรมคณภำพสงแวดลอม. กรม. (2540). การอนรกษเรองสงแวดลอม. กรงเทพฯ: ดอกเบย. - สถำบนบณฑตพฒนบรหำรศำสตร. (2555). บานนาโนเทคโนโลย (Nanotechnology) รบมอ

แผนดนไหว. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://dpm.nida.ac.th - สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล (2557). ขอมลประชำกรในประเทศไทย. คน

เมอ 20 มถนำยน 2557, จำก http://www.ipsr.mahidol.ac.th/ipsr-th/population _thai.html

185

- สถำบนวจยประชำกรและสงคม มหำวทยำลยมหดล . (2552). ขอมลประชากรในประเทศไทย. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.ipsr.mahidol.ac.th/ipsr-th/population _thai.html

- สถำบนวจยพลงงำน จฬำลงกรณมหำวทยำลย. (2554). อนาคตพลงงานไทยหลงแผนดนไหวในญปน. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬำลงกรณมหำวทยำลย.

- สถำบนสงเสรมกำรสอนวทยำศำสตรและเทคโนโลย (สสวท.) รวมกบคณะวทยำศำสตรสถำบนอดมศกษำของรฐ. (2546). เอกสารหลกสตรอบรมครสาระดาราศาสตรและอวกาศ หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544. กรงเทพฯ: กระทรวงศกษำธกำร.

- สถำบนสงเสรมกำรสอนวทยำศำสตรและเทคโนโลย. (ม.ป.ป.). พลงงานทดแทน: ไบโอดเซล (Biodiesel). คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://chemistry.ipst.ac.th/wp-content/ uploads/sites/4/2013/06/biodeisel.pdf

- สมชำย รตนทองค ำ. (2556). ปจจยทำงสงคมและวฒนธรรมทสงผลกระทบตอกำรศกษำ . คนเมอ 20 มถนำยน 2557, จำก http://ams.kku.ac.th/aalearn/resource/edoc/tech/56web/ 2social56.pdf

- สำรำนกรมไทยส ำหรบเยำวชนฯ. (ม.ป.ป.). ลกษณะทางธรณวทยา. คนเมอ 1 มนำคม 2557, http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=33&chap=6&page=t33-6-infodetail05.html

- ส ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ. (2549). ความปลอดภยดานอาหาร. คนเมอ 1 มถนำยน 2557, จำก http://www.fda.moph.go.th/project/foodsafety/foodsafety46.htm

- ส ำนกงำนนโยบำยและแผนพลงงำน กระทรวงพลงงำน. (ม.ป.ป.). สำระนำรเรองพลงงำนทดแทน. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.eppo.go.th/encon/ebook/ep-51/coal.pdf

- ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต . (2556). วทยำศำสตร เทคโนโลย และนวตกรรมเพอกำรพฒนำทยงยน. ปทมธำน: กระทรวงวทยำศำสตรและเทคโนโลย.

- ส ำนกงำนพฒนำวทยำศำสตรและเทคโนโลยแหงชำต. (2557). วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม เพอการพฒนาทยงยน. ปทมธำน: กระทรวงวทยำศำสตรและเทคโนโลย.

- ส ำนกธรณวทยำสงแวดลอมและธรณพบตภย. (ม.ป.ป.). ความรเกยวกบหลมยบ. คนเมอ 1 มนำคม 2557, http://www.dmr.go.th/download/Landslide/Sinkhole/what_sinkhole.htm

- ส ำนกอนำมยกรงเทพมหำนคร (2554). คมอยาประชาชน. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬำลงกรณมหำวทยำลย.

- สบพงษ พงษสวสด. (2555). สถำนกำรณเชอเพลงฟอสซลและศกยภำพพลงงำนทดแทนในประเทศไทย. วารสารวชาการมหาวทยาลยฟารอสเทอรน. 5(1): 62-74.

186

- สรพล เศรษฐบตร. (2557). การเกษตร : เอกสารประกอบการสอนวชาการพฒนาชมชนและการพฒนาการเกษตร ภาควชาสง เสรมและเผยแพรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม. คนเมอ 6 มถนำยน 2557, จำก http://www.docstoc.com/ docs/122769696/Agriculture-in-Thailand PowerPoint

- สวพนธ นลำยน. (2534). อตนยมวทยา. กรงเทพฯ: ส ำนกพมพจฬำลงกรณมหำวทยำลย. - หนวยขอสนเทศวตถอนตรำยและควำมปลอดภย ศนยควำมเปนเลศดำนกำรจดกำรสำรและของเสย

อนตรำย จฬำลงกรณมหำวทยำลยฐำน. (ม.ป.ป.). ความรเรองความปลอดภยดานสารเคม. คนเมอ 30 พฤษภำคม 2557, จำก http://www.chemtrack.org/news.asp?TID=4

- หำงหนสวนจ ำกด กจเพมพลคำวสดกอสรำง. (ม.ป.ป.). โครงหลงคาส าเรจรป Roof Truss. คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.kijpirmpoolcementhai.com

- อรวนท เลำหรชตนนท. (2544). ความรเบองตนเกยวกบการถนอมอาหารและแปรรปอาหาร เอกสารการสอนชดวชาการถนอมและแปรรปอาหาร หนวย 1-7. พมพครงท 3. นนทบร : สำขำวชำคหกรรมศำสตร มหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช.

- อรญญำ มโนสรอย จรญญำ จนทรค ำปน และจรเดช มโนสรอย . (ม.ป.ป.). การประยกตเทคโนโลยนาโนทางเวชส าอาง. เชยงใหม : คณะเภสชศำสตร มหำวทยำลยเชยงใหม.

- อำนนท เศรษฐเกรยงไกร. (ม.ป.ป.). เกรดความรคอตสาหกรรมนวตกรรมสงทอสเขยว (Eco-Innovative Textiles). คนเมอ 1 มนำคม 2557, จำก http://www.oie.go.th