1

FAKULTETI I ADMINISTRATËS PUBLIKE DHE SHKENCAVE POLITIKE

ФАКУЛТЕТ ЗА ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА И ПОЛИТИЧКИ НАУКИ

FACULTY OF PUBLIC ADMINISTRATION AND POLITICAL SCIENCES

STUDIME PASDIPLOMIKE – CIKLI I DYTË

TEMA:

“ PARTITË POLITIKE NË PARLAMENTIN EVROPIAN ”

KANDIDATI: MENTORI: Arian Oboku Prof.Dr. Ylber Sela

TETOVË 2013

2

Abstrakt

Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian tanimë është bërë përbërës i rrënjosur

në jetën tonë politike dhe në shoqëri. Çdo vjet, në bazë të Traktateve të Unionit,

merren mijëra vendime që ndikojnë vendosmërisht në Shtetet Anëtare të BE-së

dhe në jetën e qytetarëve të tyre. Ka kohë që individët më nuk janë thjesht qytetarë

të shtetit të vet, qytetit apo rrethit; ata janë edhe qytetarë të Unionit. Vetëm për

këtë arsye, është jashtëzakonisht me rëndësi që ata të jenë të informuar mbi

rendin ligjor, i cili ndikon në jetën e tyre të përditshme. Megjithatë,

ndërlikueshmëria e strukturës së Unionit dhe rendi i tij ligjor nuk kuptohen aq lehtë.

Kjo është pjesërisht për shkak të gjuhës së vetë Traktateve, e cila shpesh është

disi e paqartë, me aludime që nuk kuptohen lehtë. Faktor plotësues është edhe

mosnjohja e koncepteve të shumta, me të cilat Traktatet mundohen të zotërojnë

situatën. Faqet në vijim janë përpjekje për të qartësuar strukturën e Parlamentiti

dhe Partive politike Evropiane dhe shtyllat mbajtëse të rendit ligjor Evropian, dhe

kështu të ndihmohet redukimi i mungesës së njohurisë midis qytetarëve të BE-së

dhe më gjërë.1

Fjalët kyçe: Bashkimi Evropian, Traktatet, Partitë politike, Parlamenti Evropian.

1 http://eeas.europa.eu

3

Абстракт

Правниот поредок создадена од страна на Европската унија (ЕУ) веќе

преставува неприкосновен составен дел како на нашиот политички живот

,така и на целокуптното општество . Секоја година ,врз основа на трактатите

на унијата ,се донесуват илјадници одлуки кои решително влијаат во земјите

членки на ЕУ и во животот на граѓаните на истите .Вече долго време

идивидуите не преставуват само обични граѓани на матичните држави

,градови или околина ; туку тие се исто така и граѓани на Унијата .Само

поради ова причина , од изворедно голема важност е истите да бидат добро

информирани околу правниот поредок ,а чие влианије е директно поврзано

со нивниот секој дневен живот .Меѓутоа,комплицираноста на структурата на

Унијата како и нејзиниот правен поредок тешко е да се сватат со

леснотиа.Ова е делувно како резултат на самите јазици во кои се изготвени

трактатите,кои често знат да битад не јасни,со алудирања кои несе лесно

разбирливи.Дополнителен фактор е исто така непознавањето на голем број

на концепти со кои трактатите потенциално имат стремеж да владеат со

дадените ситуаци.Странците кои следат,преставуват за лагање за

појаснување На структурата на Европскиот Парламент и европските

политички парти како и главните столбови на европскиот правен поредок,на

начин да се помогне во намалувањето на недостатокот на познавањата по

меѓу граѓаните на ЕУ и пошироко .

Клучни зборови: Европската унија, Договорите, политичките партии,

Европскиот парламент.

4

Abstract

The legal order created by the European Union (EU) has already been rooted

ingredient in our political life and in society. Each year, under the Union Treaties,

thousands of decisions are taken that affect decisively the EU Member States and

in the lives of their citizens. There are times that individuals are not just citizens of

their state, city or district, they are also citizens of the Union. Just for this reason, it

is extremely important that they be informed of the legal order, which affects their

daily life. However, the complexity of the structure of the Union and its legal order

is not so easily understood. This is partly due to the language of the Treaties

themselves, which often is somewhat unclear, with allusions that are not easily

understandable. Additional factor is the unfamiliarity of many concepts with which

treaties are trying to master the situation. The following pages are an attempt to

clarify the structure of the European Parliament and of the Political Parties and the

pillars holding the European legal order, and thus help reducing the lack of

awareness among EU citizens.2

Keywords: European Union, the Treaties, political parties, the European

Parliament.

2http://eeas.europa.eu/

5

Përmbajtja:

Hyrje ........................................................................................................................ 6

1.0. Kapitulli i I: Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentin Evropian ............................ 10

1.1. Pushteti i Parlamenit Evropian ........................................................................ 14

1.2. Pushteti Ekzekutiv .......................................................................................... 15

1.3. Pushteti Legjislativ .......................................................................................... 19

1.4. Pushteti i Parlamentit Evropian pas Traktatit të Lisbonës ............................... 22

2.0. Kapitulli II: Partitë Politike në Parlamentin Evropian ..................................... 25

2.1. Grupet Politike Evropiane dhe Ndarjet Elektorale ........................................... 28

2.2. Natyra dhe Roli i Partive Politike Evropiane ................................................... 32

2.3. Partitë Politike Evropiane para dhe pas Traktatit të Lisbonës ......................... 36

3.0. Kapitulli III: Demokracia Qytetare dhe Partitë Politike ................................... 41

3.1. Demokracia Qytetar-Përfaqësues .................................................................. 48

3.2. Demokracia e Bazuar në Parti ........................................................................ 51

3.3. Ndryshimet e Qytetarëve Evropian pas Traktatit të Lisbonës ........................ 53

Konkluzione dhe Analiza ................................................................................... 61

Literatura .............................................................................................................. 63

6

HYRJE

Rendi ligjor i krijuar nga Bashkimi Evropian tanimë është bërë përbërës i

rrënjosur në jetën tonë politike dhe në shoqëri. Çdo vjet, në bazë të Traktateve të

Unionit, merren mijëra vendime që ndikojnë vendosmërisht në Shtetet Anëtare të

Bashkimit Evropian dhe në jetën e qytetarëve të tyre. Ka kohë që individët më nuk

janë thjesht qytetarë të shtetit të vet, qytetit apo rrethit; ata janë edhe qytetarë të

Unionit. Vetëm për këtë arsye, është jashtëzakonisht me rëndësi që ata të jenë të

informuar mbi rendin ligjor, i cili ndikon në jetën e tyre të përditshme. Megjithatë,

ndërlikueshmëria e strukturës së Unionit dhe rendi i tij ligjor nuk kuptohen aq lehtë.

Kjo është pjesërisht për shkak të gjuhës së vetë Traktateve, e cila shpesh është

disi e paqartë, me aludime që nuk kuptohen lehtë. Faktor plotësues është edhe

mosnjohja e koncepteve të shumta, me të cilat Traktatet mundohen të zotërojnë

situatën. Faqet në vijim janë përpjekje për të qartësuar strukturën e Parlamentiti

dhe Partive politike Evropiane dhe shtyllat mbajtëse të rendit ligjor Evropian, dhe

kështu të ndihmohet redukimi i mungesës së njohurisë midis qytetarëve të BE-së.3

Një koalicion i partive politike mbi-kombëtare është i gatshëm të garojë në

parlament dhe të bllokojë dëshirën e vendeve tjera dhe qeverive të pavarura. Me

partitë e bashkuara të cilat janë të pavarura nga presionet e qeverive kombëtare,

pushteti i Parlamentit Evropian u zbeh që të rregullojë legjislativin, buxhetin si dhe

të zgjedh dhe kritikojë Komisionin, tani më është një realitet.

Politika demokratike më në fund arriti edhe në Bashkimin Evropian. Shumë

analistë e mendonin të kundërtën, sidoqoftë, ato parti dhe politika përbrenda

Parlamentit Evropian kishin një kohë që ishin duke u zhvilluar. Prej zgjedhjeve të

para direkte më 1979, përtej vëmendjes së shumicës së mediave dhe zgjedhesve,

po ashtu larg ekranit të radareve të shumicës së qeverive të Bashkimit Evropian,

3

http://eeas.europa.eu/delegations/the_former_yugoslav_republic_of_macedonia/documents/more_info/publications/abc_of_european_law_sq.pdf

7

anëtarsia e saj gradualisht tregoi sistemin garues partiak shumë mirë të

organizuar. Çfare me të vërtetë ndodhi në tetor të 2004 kur klasa politike

Evropiane përfundimisht u zgjua me një realitet të ri, ku politika e partive mbi-

kombëtare u bë çelësi në aspektin e bërjes së rregullave në politikën Evropiane.

Për të pasqyruar një segment të funksionimit të demokracisë Evropiane, në

këtë drejtim doli edhe titulli i punimit të magjistraturës të titulluar “Partitë Politike

në Parlamentin Evropian”. Atë çfarë ne dëshirojmë dhe do të mundohemi ta

sqarojmë në këtë punim magjistrature është se si u zhvillua pushteti i Parlamentit

Evropian si ndërlidhen modelet e kontrollit të ekzekutivit, si dhe çështja e

legjislacionit dhe shpjegimet që nderlidhen me sistemin partiak, pse partitë janë

thelbësore për funksionimin e politikave demokratike dhe pse këto organizata

politike janë më shumë për ndarje ideologjike se sa për ndarje territoriale, pse

partitë politike u zhvilluan në akterë të fuqishëm në rend dite, pse votimin në vijën

e partive mbi-kombëtare gradualisht e zëvendësoi votimi në vijën e partive

kombëtare si formë dominante e sjelljeve në parlament, si dolën në shesh politikat

demokratike në institucionet e zgjedhura direkt në nivelin Evropian. Ritja e

pushtetit të Parlamentit Evropian ka luajtur një rol kyç në ndërtimin e partive mbi-

kombëtare.

Në një kohë të shkurtër kohore, çështje dekadash e jo shekujsh, Parlamenti

Evropian është shëndruar nga trupi konsultativ i pa zgjedhur në një ndër

ansambletë zgjedhore më të fuqishme në botë.

Në përgjithësi punimi i magjistraturës është konceptuar në katër kapituj dhe

po aq nëntituj nga të cilët tre prej tyre përbëjnë subjektin lidhur me temën boshte,

kurse kapitulli i fundit është përmbledhje e konkluzioneve dhe analizave. Brenda

vetes këto përmbajnë pikëpamje mbi fenomenet dhe proceset historike, filozofike,

ideologjike dhe politike që ndërlidhen me Partitë Politike dhe Parlamentin

Evropian.

8

Në kuadër të kapitullit të parë “Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentit

Evropian”, ku në këtë kapitull do të përpiqemi për t'iu përgjigjur pyetjeve të tilla si:

çfarë është dhe si u zhvillua Parlamenti Evropian? Parlamenti Evropian është zëri

demokratik i popullit evropian. Të zgjedhur një herë në pesë vjet, anëtarët e

Parlamentit Evropian nuk grupohen sipas përkatësisë kombëtare, por sipas shtatë

grupeve politike. Çdo grup, përfaqëson një ideologji të partisë politike në të cilën

bën pjesë. Jo të gjithë parlamentarët janë anëtarë të ndonjë partie politike. Si

nëntituj të këtij kapitulli do të vijonë: Pushteti i Parlamentit Evropian, ai Ekzekutiv

dhe ai Legjislativ, dhe si një nën kapitull i fundit është pushteti i Parlamentit

Evropian pas Traktatit të Lisbonës, pushteti i të cilit është zgjeruar më shumë nga

Traktati i Lisbonës.

Kapitulli i dytë, “Partitë Politike në Parlamentin Evropian”, ky kapitull

synon që të rivendos rëndësinë e Partive Politike Evropiane që veprojnë mbrenda

shteteve në Evropë dhe në institucionet e Bashkimit Evropian. Ato janë të

rregulluara dhe të financuar nga Bashkimi Europian dhe janë bërë zakonisht si

parti kombëtare e jo individuale. Partitë Evropiane kanë të drejtën ekskluzive për

fushatë gjatë zgjedhjeve Europiane dhe shprehin veten e tyre në kuadër të

Parlamentit Evropian lidhur me grupet e tyre politike dhe eurodeputetët e tyre. Si

nën kapituj do të pasojnë: Grupet Politike Evropiane dhe ndarjet elektorale si dhe

Natyra dhe roli i Partive Politike Evropiane.

Me trajtimin e “Demokracisë Qytetare dhe Partive Politike”, që përbën

edhe kapitullin e tretë të këtij punimi, është analizuar Demokracia që në të vërtetë

ka qenë një ndër të ariturat kryesore të shekullit XX. Miliona njerëz kanë vdekur

për të e miliona faqe janë shkruar për çështjet që i mbulon ky kapitull. Aspekti i

parë mbeshtet qëndrimin se përfaqësuesit e zgjedhur kryesisht i mbrojnë interesat

e tyre zonale. Në këtë vështrim duket sikurse parlamenti është i coptuar në shumë

zona që prezantohet përmbrenda mureve të tij. Si nën kapituj do të vijojnë:

Demokracia Qytetar – Përfaqësues, demokracia e bazuar në parti dhe ndryshimet

e Qytetarëve Evropian pas Traktatit të Lisbonës.

9

Si një kapitull i veçantë shkojnë Konkluzionet dhe Analizat që në të

vërtetë është përmbledhje e sublimuar e qasjeve dhe pikëpamjeve studimore mbi

Partitë Politike dhe Parlamentin Evropian ku rritja e pushtetit e ka bërë që

Parlamenti Evropian te duket si një parlament normal me parti të bashkuara të cilat

garojnë në dominimin e legjislativit dhe poashtu formojnë koalicione me grupet

tjera partiake për këtë qëllim.

Përkundër ritjes së rëndësishme të rolit të Parlamentit Evropian prej vitit

1957 e deri në ditët e sotme dhe përkundër mundësive të ofruara nge traktatet që

zëri i tij të degjohet më shumë, e që ende duhet kohë për përdorim të plotë,

garantimi i një roli për Parlametin Evropian është i barabartë me ato të

Parlamenteve kombëtare ku do të krijonte një pushtet të plotë politik në nivelin

Evropian. Kjo është sigurisht në pajtueshmëri me parimet e subsidiaritetit.

10

Kapitulli I:

Historiku dhe Zhvillimi i Parlamentit Evropian

Parlamenti Evropian është zëri demokratik i popullit Evropian. Të zgjedhur

një herë në pesë vjet, anëtarët e Parlamentit Evropian nuk grupohen sipas

përkatësisë kombëtare, por sipas shtatë grupeve politike. Çdo grup, përfaqëson

një ideologji të partisë politike në të cilën bën pjesë. Jo të gjithë parlamentarët janë

anëtarë të ndonjë partie politike. Në zgjedhjet parlamentare të qershorit të vitit

1999, rreth 30% e deputetëve ishin femra4.

Në kontekstin e zgjedhjeve të Parlamentit Evropian influencon, ndryshon

dhe mund të bllokojë sot dy të tretat e vendimeve të Bashkimir Evropian. Winston

Churchill do të përdorte për herë të parë termin Parlamenti Evropian në gusht të

1949 me rastin e seancës së hapjes së Asamblesë së Këshillit të Evropës. “Në

këtë qytet kaq të plagosur nga luftërat dhe historia shpresoj që kjo Asamble e parë

e Këshillit të Evropës do të bëhet ndoshta një ditë Parlamenti Evropian”, - ju

drejtohet ai 20.000 qytetarëve të Strasburgut. Një parandjenjë që do bëhet realitet

7 vjet më vonë.

Tre vjet më pas, më 10 dhjetor 1952, mblidhet në Strasburg Asambleja e

parë e Komunitetit Evropian të Çelikut dhe Qymyrit, e kryesuar nga Paul Henri

Spaak, që i vë vetes qëllim t'iu dhurojë 6 shteteve evropiane që përbënin

komunitetin (Francë, Gjermani, Itali, Belgjikë, Luksemburg dhe Holandë) një

projekt politik. Por ajo dështon me dështimin e Komunitetit Evropian të Mbrojtjes.

Më 1958 do të lindë ai që është sot Parlamenti Evropian. Presidenti i

Asamblesë Parlamentare zgjidhet Robert Schuman. Ai mban një diskutim të

seancës, ku falënderon shtypin për vullnetin e treguar dhe Këshillin e Evropës për

mikpritjen, pasi në atë moment nuk kishte ndërtesë të Parlamentit Evropian.

4 http://www.bankofalbania.org/web/pub/broshure_be_1018_1.pdf

11

Viti 1979 është një vit historik për Parlamentin Evropian, pasi është hera e

parë që deputetët zgjidhen drejtpërdrejt nga populli. Por është gjithashtu hera e

parë për një presidente të parë femër të Parlamentit, aq më tepër me një të kaluar

familjare në kampet naziste. “Ajo kishte shumë për zemër të drejtat e njeriut”, -

tregon, ish-drejtori i Përgjithshëm i Informacionit në Parlamentin Evropian, Paul

Collowald. “Më kujtohet që ajo ftoi në Parlamentin Evropian presidentin e

atëhershëm të Egjiptit, Sadat.

Sadat mbajti një fjalim të jashtëzakonshëm në Parlamentin Evropian. Ishte

muaji shkurt 1981 dhe 9 muaj më pas atë e vranë. Ne ishim pa fjalë, kur kujtonim

fjalimin e tij të paharrueshëm mbi paqen në Parlamentin Evropian”, - shprehet

Collowald.

Parlamenti filloi të merrte kompetencat e tij në fushën buxhetore gjatë viteve

‘70 dhe gjatë ‘80 ai nuk humbi rastet për ta treguar pushtetin e tij. Presidenca e

Pierre Pflimlin është një rast i qartë, siç kujton dhe Paul Collowald, që në vitet ‘86

ishte shefi i kabinetit të tij: “Ishte ai që firmoste buxhetin. Këtë e harrojmë disa

herë. Duhet firma e presidentit të Parlamentit Evropian që buxheti të aprovohet.

Por Pierre Pflimlin nuk firmosi shifrën e Këshillit të Ministrave, por atë të

Parlamentit. Shumë shtete anëtare dhe vetë Këshilli i Ministrave u ankuan para

Gjykatës së Drejtësisë në Luksemburg. Dhe ai më tha me shaka: “E imagjinon

Paul, në moshën që kam, të më çojnë para gjykatës S'më ka ndodhur ndonjëherë.”

Si përfundim, Gjykata e Drejtësisë mbështeti shifrën e Parlamentit. Ne fituam”, -

tregon Collowald5.

Është Traktati i Maastrichtit i vitit ‘92, që i jep pushtet të vërtetë Parlamentit

Evropian, duke e vënë atë në të njëjtin nivel me Këshillin e Ministrave në disa

fusha si tregu i brendshëm, kërkimet shkencore, arsimi, shëndeti dhe mjedisi.

Është procedura e bashkëvendosjes (co-decision). Parlamenti mund të bllokojë

vendime dhe të detyrojë Këshillin që të zmbrapset me anë të kësaj procedure.

5 Herbert Kitcchelt, “The Transformation of European Social Democracy” Cambridge, 1994, f.69.

12

“Procedura e bashkëvendosjes është një procedurë për të cilën kam punuar

gjatë presidencës time nga 1987 deri në 1989. Kjo procedurë është marrëveshje

trepalëshe midis Këshillit të Ministrave, Komisionit dhe Parlamentit. Parlamenti me

këtë procedurë filloi të piqet, pasi para kësaj nuk ishte gjë tjetër veçse një vend

diskutimesh, në sensin që Këshilli i Ministrave vendoste, nëse do merrte në

konsideratë qëndrimin e Parlamentit ose jo”, - shprehet ish-presidenti i Parlamenti

Evropian, The Lord Plumb.

Kur unë u bëra president, Traktati i Mastrichtit sapo kishte hyrë në fuqi. Ne

duhet të aprovonim një sërë rregulloresh të reja, që të ishim në përputhje me

traktatin. Unë propozova dhe ia dola që të vendosnim sistemin e dëgjimit të

komisionerëve para se të votonim Komisionin Evropian. Më parë ne vetëm sa

jepnim pëlqimin tonë. Tani është rregullore që të gjithë komisionarët duhet të

kalojnë nga seanca dëgjimesh në Parlamentin Evropian, para se Parlamenti të

shprehet mbi aprovimin ose jo të Komisionit Evropian”, - shprehet presidenti i PE

në vitet ‘94-‘97, Klaus Hänsch.

Traktati i Amsterdamit shtoi edhe më shumë pushtetin e Parlamentit. Ai arriti

në 1999 që të tregojë forcën e tij lidhur me kontrollin e mënyrës së shpenzimit të

buxhetit nga ekzekutivi, Komisioni Evropian. Parlamenti detyroi Komisionin Santer

që të japë dorëheqjen së bashku me 26 komisionarët e tij për shkak të korrupsionit

në kontratat e jashtme të lidhura me ndërmarrje të ndryshme6.

Zgjerimi historik i Bashkimit Evropian dhe ai i Parlamentit Evropian ishte ai

me 10 vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore në 2004 dhe pastaj në 2007 me

Rumaninë dhe Bullgarinë. “Ky ishte një projekt politik shumë i bukur. Por nuk u

përgatit mirë, nuk u shpjegua mirë dhe si rrjedhim nuk u kuptua mirë nga popullsia.

Vetë termi zgjerim, s'është i qartë. Evropa zgjerohet deri ku, deri kur ” - shprehet

presidentja e Parlamentit Evropian, Nicole Fontanie, në vitet 1999 deri në 2002.

6 Knut Heider, “Political party behin closed doors” Oxford 2006, f.207.

13

Në vitin 2008, Parlamenti Evropian u bë dhe kryeqendra e Konventës

Evropiane, që hartoi traktatin kushtetues, sot Traktati i Lisbonës, që pritet të

aprovohet përfundimisht nga një referendum i dytë në Irlandë. Parlamenti Evropian

influencon dhe ka pushtetin që të ndryshojë sot dy të tretat e vendimeve që merren

në Bashkimin Evropian, që kanë një impakt të drejtpërdrejtë mbi qytetarët

evropianë në shumicën e politikave evropiane7.

Rolet kryesore të Parlamentit janë:

· Të ekzaminojë dhe të zbatojë legjislacionin evropian. Sipas procedurave për

vendimmarrjen e përbashkët, Parlamenti e ndan këtë fuqi në mënyrë të barabartë

me Këshillin e Ministrave.

· Të miratojë buxhetin e Bashkimit Evropian.

· Të ushtrojë kontroll demokratik mbi institucionet e tjera të Bashkimit Evropian

mundësisht duke ngritur komitete kontrolli.

· Të miratojë marrëveshje të rëndësishme ndërkombëtare, si hyrja e anëtarëve të

rinj në Bashkimin Evropian dhe marrëveshjet e tregtisë dhe asociimit midis

Bashkimit Evropian dhe vendeve të tjera.

Sesionet parlamentare me të gjithë deputetët mbahen në Strazburg (Francë).

Komitetet Parlamentare mblidhen në Bruksel (Belgjikë), ndërsa zyrat e

administratës së Parlamentit Evropian ndodhen në Luksemburg8.

7 http://lajme.parajsa.com/Politike/id_94620/

8 http://www.bankofalbania.org/web/pub/broshure_be_1018_1.pdf

14

1.1. Pushteti i Parlamentit Evropian

Parlamenti Evropian zgjidhet çdo pesë vjet në mënyrë të drejtëpërdrejtë nga

qytetarët e shteteve anëtare dhe përfaqëson kështu popullsinë e UE-së në

legjislaturë. Numri i deputetëve për shtet bazohet, në parim, në numrin e

popullsisë, shtetet e vogla janë të përfaqësuara në mënyrë disproporcionale në

mënyrë q ti lejojë këtyre vendeve një përfaqësim të drejtë të peisazhit politik

kombëtar. Në legjislaturën dydhomëshe të Unionit Evropian, Parlamenit Evropian

përfaqëson Dhomën e Ulët (Dhomën e Komunave)9. Deri në vitin 1979 Parlamenti

Evropian përbehej nga antarë të parlamenteve kombëtare. Në fillim të viteve 70-ta

si pjesë e planit të riforcimit të integrimit evropian, qeveritë vendosën që

Parlamenti Evropian duhej të zgjidhej drejtperdrejt nga ana e qytetareve10.

Zgjedhjet e para të drejtpërdrejta u mbajtën në qershor të vitit 1979 dhe që prej

atëherë janë mbajtur çdo pesë vite.

Zhvillimi i pushtetit të Parlamentit Evropian nuk ka qenë më pak dramatik.

Për pjesën më të madhe të periudhës së historisë së tij, parlamenti ishte një

institusion i varfër konsultativ. Mirëpo që nga mesi i viteve të 80-ta të shekulin XX

parlamenti ka pasur një ritje graduale të pushtetit në dy pjesë tradicionale të

autoritetit të asamblese zgjedhore : kontrolli i ekzikutivit dhe bërja e legjislacionit.

Është e vërtetë se Parlamenti Evropian e ka zgjeruar rolin e vet në mënyrë

të konsiderueshme për gjatë 20 viteve të fundit si rezulltat që, në njërën anë

pushtetet e reja të fituara me traktatet e Bashkimit Evropian nga vitet 1986, 1992,

1997, 2000, 2009 dhe në njerën anë perdorimi i zgjeruar dhe inteligjent i

pushteteve të arbitruara nga Traktatet.

9 Otmar Holl, Blerim Reka, Ylber Sela f.145

10 www.europarl.eu

15

1.2. Pushteti Ekzekutiv

Prej traktatit të Romës në vitin 1958, Parlamenti Evropian ka pasur pushtet

që të kontrollojë Komisionin Evropian. Pushteti i parë i Parlamentit Evropian ishte

modeli i qëllimshëm në mënyrë që qeveritë të punonin në nivelin kombëtar në

Evropë, ku njëri nga pushtetet e parlamentit është që të kontrollojë, eventualisht

edhe të largojë qeverinë11. Por pushteti i Parlamentit Evropian mbi ekzekutivin e

Bashkimit Evropian nuk është saktësisht një model parlamentar, ku shumica

parlamentare mund të “emëroje dhe pushojë” ekzekutivin. Komisioni nuk zgjedhet

nga shumica në Parlamentin Evropian edhe pse që nga Traktati i Mastrihtit,

komisioni duhet të aprovohet nga shumica në Parlamentin Evropian.

Parlamenti Evropian ka pushtetin Apsolut që të pushojë së punuari

Komisionin, por kjo kërkon shumicën e dy të tretave, gjë që e bën të vështirë

votebesimin të përdoret si procedurë e censurimit të Komisionit12.

Sipas traktatit të Romës, Presidenti i komisionit është zgjedhur unanimisht nga

kryetaret e qeverive të shteteve anëtare të Këshillit Evropian. Pastaj, antarët e

komisionit janë zgjedhur nga çdo qeveri dhe janë miratuar unanimisht nga këshilli

Evropian13. Parlamenti Evropian nuk ishte ndonjë rol në këtë proces. Por, pas

zgjedhjeve të para të drejtperdrejta, Parlamenti vendosi që ta mbajë “votëbesimin”

jozyrtar në çdo Komision të zgjedhur. Kjo praktikë është zyrtarizuar nga Traktati i

Mastrihtit i cili i lejon Parlamentit që të konsultohet në zgjedhjen e Presidentit të

Komisionit. Poashtu i dha veton Parlamentit kundrejt komisionit si të tërë si dhe

ndryshoi mandatin kohor të komisionit në pesë vite, gjë që i pergjigjet periudhes

kohore të Parlamentit Evropian14.

11

Berhthold Rittberger, “The Creation and Empowerment of the European Parliament” Journal of Common Market Studies, 2003, f.145. 12

Vivien A. Schmidt, “The EU and national politikes”, Oxford, 2006, f.194. 13

Po aty. 14

Simon Hix “Constitutional Agenda-Setting Throught Discretion in Rule Interpretation: Why European Parliament Won at Mastrit”, London, 2002, f.259.

16

Parlamenti Evropian bëri një hap përpara duke interpretuar të drejten e tij që të

konsultohet në zgjedhjen e Presidentit të Komisionit. Qeveritë mund të injoronin

rezultatet e këtyre votave. Por kur vota e parë e tillë është marrë, në korrik të vitit

1994, i nominuari për President të Komisionit, Jacques Santer, pranoi se nëse

Parlamenti nuk e voton atë, ai do ta tërhiqte kandidaturën, sepse Presidenti i

Komisionit nuk do të jetë në gjendje të qeverisë në mënyre efektive pa

mbështetjen e Parlamentit15. De fakto, kjo e drejtë e Parlamentit Evropian që të

ketë veton në zgjedhjen e Presidentit të Komisionit pastaj është zyrtarizuar me

Traktatin e Amsterdamit, që hyri në fuqi në vitin 1999.

Pas Traktatit të Mastrihtit, Parlamenti Evropian i prezantoi komitetit të nominuarit

për antarë të Komisionit. Këto prezantime ishin marrë si model nga Senati i SHBA-

ve, i cili jep pëlqimin për funksionarët në kabinetin e Presidentit të SHBA-ve.

Sidoqoftë, për dallim nga Senati i SHBA-ve, Parlamenti Evropian nuk ka

forcën që të përjashtojë komisionarët në mënyre individuale, por vetëm tërë

Komisionin16.

Në Traktatin e Amsterdamit, Presidenti i Komisionit dhe të gjithë antarët e

komisionit ende propozoheshin unanimisht nga Këshilli Evropian. Pushteti i

Parlamentit Evropian kishte ndikim të limituar në zgjedhjen e Komisionit. Në

praktikë, nësë kryeministri e përkrahte Komisionin në Këshilin Evropian ka mundur

ti binde anëtarët e Parlamentit Evropian nga partitë e tyre që ta perkrahin

Komisionin në Parlament, dhe pastaj pajtimet unanime në Këshillin Evropian do të

mund të kishin shumicën e mbështetjes për propozimin e Presidentit të Këshillit

dhe ekipin e Komisioneve në Parlament. Për shembull në korik të viti 2004

përkundër kundërshtimeve nga shumica e socialistëve, liberaleve, të gjelbërve dhe

antarëve të Parlamentit Evropian majtistë radikale, për nominimin e Jacques

Santer-in, ai fitoi në Parlament 260 vota kundrejt 238, sepse kishte mbështetje nga

të gjithë antarët e Parlamentit Evropian djathtistë, plus shumica e antarëve të

Partisë Socialiste në qeveri17.

15

Amaryllis Verhoeven: “ The European Union in Search of a Democratic and Constitutional Theory”, Oxford 2002, f.37. 16

John McCormick “ The European Union: Politics and Policies”, Westview Press, 2008 f.91. 17

Christopher Llord “ Political parties in the EU” London 2005, f.66.

17

Në shkurt të 2003 Traktati i Nicës e ndryshoi procedurën për zgjedhjen e

Presidentit të Komisionit. Kjo në mënyrë të plotë i dha fuqi pushtetit të Parlamentit

Evropian për të ndikuar në strukturën e Komisionit, sepse koalicioni i shumicës në

Keshillin Evropian është më i vogël se koalicioni unanim, tani Këshilli Evropian ka

më pak mundësi që të imponojë alternativat e veta për President të Komisionit dhe

të Komisionit në përgjithësi në Parlament18.

Sipas Traktatit për Kushtetutën e Evropës, Këshilli Evropian do të marr në

konsideratë rezultatet e zgjedhjeve evropiane atëherë kur niminohet Presidenti i

Komisionit19. Kjo mund të interpretohet në dy mënyra, si vazhdimsi e praktikave të

tanishme, por gjithashtu mund të interpretohet edhe përgjatë vijës së modelit

standard të qeverive parlamentare, ku kryetari i shtetit, sikurse monarku holandez

apo ai belg, apo presidenti gjerman a italian, zyrtarisht “nominon” udhëheqësin e

partisë që ka fituar zgjedhjet si personin që do të formojë qeverine. Perderisa ka

pasur levizje në drejtim të modelit parlamentar në zgjedhjen e Presidentit të

Komisionit, ky i fundit ka me pak mundësi ndikimi në zgjedhjen e antarëve të

Komisionit. Këta zakonisht propozohen nga qeveritë kombëtare në funksion dhe

pranohen nga i posazgjedhuri Presidenti i Komisionit. Përderisa vetëm vota e

shumicës nevojitet që të aprovohet Komisioni në Parlamentin Evropian, është

shumë më e vështirë për Parlamentin Evropian që ta rrezojë Komisionin. Regullat

ekzistuese për kalimin e mocionit “kundërshtues” e bëjnë të vështirë këtë mocion

të kalojë me thjeshtësi, sepse shumica e Parlamentit më nuk perkrah rregullat e

Komisionit. Vota kundërshtuese kërkon shumicë të dyfishte, dy të tretat e

shumicës në votim, e cila duhet të jetë shumicë apsolute e anetareve të

Parlamentit Evropian.

Në bazë aritmetike, nga të dhënat e përberjeve partiake në Parlamentin Evropian,

kjo shumicë e dyfishtë mund të arrihet në praktikë vetëm nëse partitë kryesore

majtiste dhe djathtiste votojnë së bashku, gjë të cilët ata do ta bëjnë vetëm për

arsye të pajustifikuara si: korrupsioni, menaxhimi i dobët ose paaftësite serioze.

Përderisa ky prag është mjaft i lartë, gjithashtu një diskutim mund të bëhet kundër

18

Alex Warleigh “Democracy in the UE” California, 2003, f.115. 19

Kushtetuta e Bashkimit Evropian 2003, Neni 26 pika 1.

18

pragjeve shume të uëlta. Nëse është shumë lehtë të votohet rezimi i ekzekutivit në

parlament, kjo mund të shkaktoje kriza qeveritare të panevojshme dhe zbraztira të

gjata kohore të pushtetit ekzekutiv. Kjo është shmangur në shumë shtete sikurse

në Gjermani, me “votën konstruktive të vetëbesimit” përmes së cilës ekzekutivi

mund të rrezohet nga shumica në Parlament vetem nëse qeveria alternative është

zgjedhur nga po i njëjti Parlament si zëvendësim20.

20

Knut Heider, “Political party behin closed doors” Oxford 2006, f.92.

19

1.3. Pushteti Legjislativ

Parlamenti Evropian ka pasur pushtet vetem të konsultohet në legjislacion.

Nga fundi i viteve 90-ta, në pjesët më të rëndësishme të legjislacionit, Parlamenti

Evropian ka pasur pushtet të barabartë më ministrinë e qeverive parlamentare.

Traktati i Romës përcaktoi se Komisioni ka të drejtë absolute për të inicuar

legjislacionin në të gjitha sferat. Sa më shumë që Parlamenti Evropian

shqetësohej, Traktati i Romës adoptoi të ashtuquajturën “procedurë këshilluese”

me anë të së cilës kërkohet nga Parlamenti Evropian që të konsultohet në

propozimin e legjislacionit të Komisionit para se ai të adoptohet në Keshillin

Evropian. Nëse amandamentet për legjislacionin propozohen nga Parlamenti

Evropian, as Komisioni e as Këshilli Evropian nuk janë të obliguar që ti pranojnë

këto amandamente. Vendimi i gjykatës së Drejtësisë, më 1980, konfirmoi se

Këshilli Evropian nuk mund ta adoptojë legjislacionin pa dhënien e mendimit nga

Parlamenti Evropian, që i mundësoi Parlamentit që të ushtroje pak ndikim duke

kërcenuar shlyerjen e dhënies së mendimit21. Ndërsa në praktikë nën proceduren

konsultative, Parlamenti Evropian nuk është një lobist i Komisionit ose Këshillit

Evropian.

Zhvillimi i parë madhor në pushtetin legjislativ të Parlamentit Evropian ishte

prezantimi i procedurës së re në vitin 1970 dhe 1975 për miratimin e buxhetit vjetor

të Komunitetit Evropian. Limiti i të ardhurave vjetore në dispozicion të Komunitetit

ishte i regulluar nga shtetet antare. Ndërsa përbrenda këtij limiti shpenzimet vjetore

përcaktoheshin së bashku nga Parlamenti Evropian dhe Këshilli Evropian22. Tani

Parlamenti Evropian kishte pushtet që të mos pranoje buxhetin, por të rrisë apo

zvogëlojë shpenzimet vjetore brenda kufijve të caktuar dhe të rishpërndajë të hyrat

brenda kornizave të buxhetit.

Sidoqoftë, këto amandamente buxhetore janë aplikuar vetëm në

shpenzimet e padetyrueshme si pjesë e buxhetit, e cila përjashton shpenzimet

21

Linda M. Stevenson “The European Union Encyclopedia and Directory”, Routledge, 1999, f.411. 22

Po aty.

20

kryesore të BE-së në mbështetjen e çmimeve të buqësisë dhe zhvillimet rajonale.

Po ashtu edhe vëllimi i buxhetit të Bashkimit Evropian është relativisht i vogel te

buxhtet e qeverive kombetarë, që përben rreth 1% të GDP-së të Bashkimit

Evropian e që është përafërsisht 3% e shpenzimeve totale në Bashkimin

Evropian23. Me fjalë të tjera,krahasuar me parlamentet kombëtare, pushteti zyrtar i

Parlamentit te taksat dhe shpenzimet mbetet i kufuzuar. Megjithatë, pushteti

legjislativ i Parlamentit Evropian është zgjeruar kryesisht nga traktati i reformave

në vitet e 80-ta dhe 90-ta. Më pas më 1987 një akt i vetem evropian prezantoi

bashkëpunim procedurial. Për herë të parë Parlamenti Evropian ka pasur pushtetin

e vënies së agjendës, edhe pse ky lloj pushteti ka qenë i kushtëzuar me sigurimin

e mbështetjes nga Komisioni Evropian për amandamentet dhe konkluzionet e

rëndësishme në Këshill në mbështetje të propozimeve parlamentare24.

Bashkëpunimi procedural është aplikuar vetëm në dhjete nene të traktatit,

por kjo nënkupton shumicën e rajoneve si një program të vetëm tregtar, programe

të vecanta kërkuese, vendime të caktuara të ndërlidhura me fondet strukturale dhe

disa rregulla sociale dhe ambientale. Në vitin 1993 Traktati i Mastrihtit zëvendësoi

në mënyrë efektive bashkëpunimin procedural me procedurat e bashkëvendosjes.

Në procedurat e bashkevendosjes, nëse Parlamenti Evropian dhe Keshilli

Evropian nuk pajtohen pas dy seancave në çdo institucion, pas kësaj do të

mblidhet komiteti i përbashkët që përbehet nga një numër i barabartë i

përfaqësuesve nga Parlamenti Evropian dhe Keshilli Evropian. Në seancën e tretë

arihet maveshja e komitetit të përbashkët që ratifikimi i aktit të bëhet pa

amandamentet në Parlamentin Evropian dhe Këshillin Evropian. Sidoqoftë, sipas

versionit të Traktatit të Mastrihtit procedura e bashkëvendosjes, nëse Prlamenti

dhe Këshilli Evropian dështojnë që të arihet një marveshje në komitetin e pajtimit,

Këshilli është në gjendje të ripropozojë tekstin e marveshjes së qeverive përpara

pajtimit. Nëse kjo ndodh, Parlamenti Evropian do të mund ta pranojë apo refuzojë

propozimin e ri. Ky kusht është vendosur nga qeveritë që ti lejojnë ato rregullimin e

23

Office for official publications of the European Communities “The EU economy”, University of California, 2008, f.301. 24

George Tsebelis “ The Power of the European Parliament as a Conditional Agenda-Setter, Oxford, 1994, f.128.

21

pozitave dominuese, pasi që ato do të ballafaqohen me propozimin “merr ose le”

që bëhet nga Këshilli Evropian, atëherë Parlamenti Evropian më me dëshire do të

mbështesë legjislacionin e ri të Bashkimit Evropian se sa të ushtrojë veto mbi të,

posacerisht nëse legjislacioni do të mbështesë integrimet Evropiane25. Si pasojë,

në vitin 1999 me Traktatin e Amsterdamit, qeveritë reformuan procedurat e

bashkëvendosjes, në mënyrë efetive duke sjellë rregullat e traktatit në një vijë me

praktikat e vendosura: legjislacioni nuk mund të kalohet me pëlqimin e shumicës

absolute në Këshill dhe shumicën në Parlamentin Evropian. Traktati i Amsterdamit

gjithashtu zgjeroi proceduren e bashkëvendosjes pothuajse në shumicen e ligjeve

të tregut të BE-së dhe në disa raste edhe në ligjet për lëvizjen e lirë të njerëzve,

integrimin dhe strehimin (azilin). Si rezultat i këtyre reformave, procedura kryesore

e ligjvënies të BE-së është procedura e të dy dhomave në të cilën Këshilli dhe

Parlamenti Evropian kanë të drejta të barabarta të pushtetit26. Traktati kushtetues, i

refuzuar në referendumin francez dhe holandez, përcaktonte përgjithësimin e

procedurës së bashkëvendosjes si procedure kryesore në legjislativin e Bashkimit

Evropian. Në thelb, Parlamenti Evropian ka zhvilluar programe dhe amandamente

të mjaftueshme legjislative. Në fakt, për arsye se shumica në Parlamentin Evropian

nuk është detyruar që të mbështesë çdo gjë që është propozuar nga Komisioni

dhe Këshilli, nuk është e paarsyeshme të thuhet se Parlamenti Evropian është një

ndër dhomat legjislative më të fuqishme në botë. Përkundër të drejtës ekskluzive

të Komisionit për iniciativë, Parlamenti Evropian është një trup i zgjedhur që është i

pavarur nga ekzekutivi dhe me praktikë e tregon këtë pavarësi. Është e qartë se

nuk është vetëm një vulë e butë për ekzekutivin me shumicë parlamentare. Në

nivelin shtetëror në Evropë, ku qeverite zakonisht udhëheqin shumicën

parlamentare, legjislacioni rallë ndryshon nga parlamentet kundrejt dëshirës së

ekzekutivit. Në të kundërten, gati 50% e amandamenteve legjislative të propozuara

nga Parlamenti Evropian bëhen ligje27.

25

George Tsebelis “Maastricht and the democratic deficit”, Oxford, 1996, f.19. 26

Christopher Crombez “ Institutional reform and the Co-decision in the European Union”, 2001, f.41. 27

Bernard Steunenberg “The European Parliament”, Oxford, 2002, f.139.

22

1.4. Pushteti i Parlamentit pas Traktatit të Lisbonës

Parlamenti Evropian është një nga ato institucione, pushteti i të cilave është

zgjeruar më shumë nga Traktati i Lisbonës. Në bazë të Nenit 14 të UE-së,

Parlamenti Evropian ushtron së bashku me Këshillin e UE-së detyrën e ligjvënësit

dhe kompetencat buxhetore. Procedura e bashkëveprimit, që i jep Parlamentit dhe

Këshillit të drejta të barabarta në procesin ligjvënësë, do të bëhet “procedura e re e

zakonshme ligjvënësë”, e cila është e vlefshme në të shumtën e fushave politike28.

Pushteti i parlamentit Ervopian për miratimin e akteve të Bashkimit janë dyfishuar

me perpjekjet e parlamentit për të shfrytëzuar disa nga nga mundësitë që ofrohen

nga Traktatet në mënyrë që të rritet roli përgjatë viteve.

Traktati i Lisbonës i cili hyri ne fuqi nga fundi i vitit 2009, është ritur funksioni

legjislativ i Parlamentit Ervopian, sepse bashkëvendimet janë procedurë e

zakonshme legjislative. Dhe aspak pa vend janë dy normat që i japin Parlamentit

Ervopian kontrollin politik mbi komisionin (traktati i Lisbonës neni 14) dhe detyron

Këshillin Evropian “që të ketë parasysh rezultatin e zgjedhjeve për Parlament

Evropian” kur bëhet propozimi i emrave për kandidat për President të Komisionit

në Parlamentin Ervopian.

Roli politik i Parlamentit Ervopian dhe legjitimiteti demokratik i tij është

sfrorcuar në thelb. Veç kësaj, Parlamenti ka fituar pushtet për propozim të

rishikimit të Traktateve (Traktati i Lisbonës neni 48) pa u bërë bashkëvendim pa

procedurë të zakonshme apo të thjeshtësuar. Parlamenti Ervopian po ashtu ka rol

në bashkëvendime në “nenet e lidhura (ose nenet Pasarella – kalim prej një neni

në tjetrin, nga nenet speciale në ato të zakonshme)” duke bërë të mundur që të

lëvizin nga unanimiteti në shumicë absolute nëse Qeveritë vendosin unanimisht.

Dallimet në mes shpenzimeve “të detyrueshme” dhe të “padetyrueshme” po ashtu

28

Otmar Holl, Blerim Reka, Ylber Sela, Institucionet dhe Politikat e Unionit Evropian, Arberia Dizajn, Tetove f.145.

23

është forcuar pushteti buxhetor i Parlamentit Ervopian. Aspekti i ri i Traktatit të

Lisbonës ka rol më të fortë, sepse i percakton Parlamentet kombëtare në

procedura për aktivizimin e politikave Evropiane, dhe në veçanti në sistemin

legjislativ të Bashkimit (Traktati i Lisbonës neni 12). Jo vetëm që vendos

procedurat e detyrueshme për projekt të parlamenteve kombëtare me informim në

kohë lidhur me projektet për udhëzime dhe norma (Protokolli 1), por vendos

procedurë të saktë me të cilën secili Parlament kombëtar mund të kundërshtojë

normat Ervopiane që sipas mendimit të tyre janë në kundërshtim me parimet e

vazhdimsisë dhe proporcionalitetin (Protokolli 2). Përveç kësaj, secili Parlament

kombëtar fiton pushtet për të bllokuar, me votën e tij, të lartpërmenduren “nenet e

lidhura” (Traktati i Lisbonës neni 48.7). E gjithe kjo ka për qëllim të përfshijë në

mënyrë të drejtpërdrejtë shtetet antare të Bashkimit Evropian, në procesin

integrues por mund të përfundojë duke e kthyer Bashkimin Ervopian në një makinë

me frena të fortë dhe me një motor të dobët. Nuk ka dyshim se e drejta për

pjesmarrje në emërtimin e Komisionit edhe në të ardhmen, për të zgjedhur

Presidentin e tij duhet të meret parasysh rezultati i zgjedhjeve për Parlamentin

Ervopian, e po ashtu edhe mundësia e anulimit të besimit në komision nëse

dështon në arritjen e përmbushjes së detyrimeve të veta, që shkon në drejtim të

dhënies kuptim politik në emërtimin e Komisionit dhe ndërtimit të mardhënieve në

mes “Parlamentit” dhe “Ekzekutivit” që është në përputhshmëri me natyrën e një

demokracie parlamentare. Norma e Traktatit të Lisbonës deklaron se Bashkimi

Ervopian është një përfaqësim i demokracisë (Traktati i Lisbonës neni 10.1) dhe

sigurisht do të forcojë edhe më tej rolin e Parlamenitit Ervopian29.

Është e vërtetë se Parlamenti Evropian e ka zgjeruar rolin e vet në mënyrë

të konsiderueshme për gjatë 20 viteve të fundit si rezultat që, në njëren anë,

pushtetet e reja te fituara me traktatet e Bashkimit Evropian nga vitet 1986, 1992,

1997 dhe 2000, dhe në anën tjeter, perdorimi i zgjeruar dhe inteligjent i pushteteve

të arbitruara nga traktatet. Do të ishte gabim, sidoqoftë, që të mendojmë se

pushtetet e dhuruara nga traktatet përdoren plotesisht nga Parlamenti Evropian.

29

Miko Matilda, “ Contested Decisions: Empirical Analysis of Voting in the EU Council of Ministers”, European Journal of Political Research, 2004, f.147.

24

Dhe më së paku dy fronte kurciale ende ka vend për Parlamentin Evropian që të

rrisë rolin e tij në thelb e që mund të luaj përbrenda Parlamentit Evropian, edhe

para se Traktati i Lisbonës të miratohej. Së pari, pushteti buxhetor që traktatet i

garantojnë, nga Parlamenti Evropian duhet të kërkohet për ndihmë që të sjell

vendime në mënyrë që ta merr pergjigjen sa me efektive nga pritjet dhe nevojat e

qytetareve Evropian. Parlamenti Evropian ka të drejten që të refuzojë aprovimin e

draft buxhetit të propozuar nga Keshilli Evropian i Ministrave. Duhet të kërkojë me

zë të plotë në të gjitha çështjet dhe në mes të zgjedhjeve dhe politikave të

ndryshme në të cilat burimet Evropiane janë të varura. Poashtu ushtron pushtetin e

tij bllokues, nëse paraqitet nevoja.

Parlamenti Evropian ka pushtetin e tij në përzgjedhjen e Presidentit të

Komisionit dhe Komisioneve, jo vetëm në verifikimin e kualifikimeve personale dhe

profesionale të kandidateve, por gjithashtu kërkon prej secilit programe për

veprime konkrete dhe iniciativat që do të ndërmeren gjatë mandatit të tyre.

Aprovizimi i Parlamentit Evropian për Komisionerin e ri jepet në bazë të programit

të tij. Veç kësaj, Presidenti dhe Komisionarët individual thiren para Parlamentit

Evropian hërë pas here në mënyrë që të tregojnë se si janë duke i përmbushur

premtimet. Censura është një mjet që çdo herë mund të vihen në përdorim nëse

dhe kur është e nevojshme30.

30

Max Weber, “Politics as a Vocation” Oxford, Oxford University Press, 2004, f.83.

25

Kapitulli II

Partitë Politike në Parlamentin Evropian

Partitë politike Evropiane veprojnë mbrenda shteteve në Evropë dhe në

institucionet e Bashkimit Evropian. Ato janë të rregulluara dhe të financuar nga

Bashkimi Evropian dhe janë bërë zakonisht si parti kombëtare e jo individuale.

Partitë Evropiane kanë të drejtën ekskluzive për fushatë gjatë zgjedhjeve

Evropiane dhe shprehin veten e tyre në kuadër të Parlamentit Evropian lidhur me

grupet e tyre politike dhe eurodeputetët e tyre. Partitë Evropiane, përmes takimeve

koordinuese me kokat e tyre të bashkuara të shteteve dhe qeverive, ndikojnë në

procesin e vendim-marrjes së Këshillit Evropian. Partitë Evropiane gjithashtu

punojnë ngushtë dhe i koordinojnë anëtarët e tyre të anëtarësuar në Komisionin

Evropian dhe, në bazë të Traktatit të Lisbonës ajo parti që fiton zgjedhjet

Evropiane ka të drejtë të propozojë në Këshillin Evropian kandidatin e saj për

kryetar të Komisionit31.

Rregullat dhe procedurat e brendshme të Parlamentit Evropian janë

zhvilluar si përgjigje e këtyre ndryshimeve të kontrollit të ekzekutivit dhe pushtetit

legjislativ32. Në mënyrë të veçantë Parlamenti Evropian është shëndruar në

divizion të brendshëm të klasës puntore. Puna e vëzhgimit të ligjvënies në

amandamentet e propozuara janë ndarë në mes të pozitës së komiteteve. Në

mënyrë të ngjajshme, puna e organizimit të programit është ndarë në mes të një

numri liderësh, sikurse Byroja ose zyra, e cila përbehet nga Presidenti i

Parlamentit, 14 nënpresidentë dhe katër Kuestorëve (njerëz të cilët mbikqyrin

financat e Parlamentit). Sidoqoftë, organizatat më të rëndësishme të divizionit të

klasës puntore në Parlamentin Evropian janë grupet politike33.

31

http://en.wikipedia.org/wiki/European_political_party 32

Richard Corbett “The European Parliament” 5th edition, London, 2003, f.135.

33 Simon Hix, Amie Kreppel “The Party System in the European Parliament”, London 2003, f.309.

26

Këto grupe kontrollojnë se kush do të zgjedhet President i Parlamentit, kush do të

bëhet kryesues i Komitetit, cili antar i Parlamentit Evropian shkruan cilin raport

legjislativ, kush mund të flasë në debatet plenare dhe për sa kohë, në cilën mënyrë

çdo Anëtar i Parlamentit Evropian voton për secilën çështje dhe për çdo çështje

tjetër të rëndësishme në Parlamentin Evropian. Kështu që organet politike në

Parlamentin Evropian janë të ngjajshme me fraksionet e partive parlamentare në

parlamentet kombëtare Evropiane, dhe me siguri janë më të forta se sa grupet

drejtuese Demokratike dhe Republikane në Kongresin e SHBA-ve.

Kur Asambleja e Komitetit të Thengjillit dhe të Çelikut për herët të parë u

mblodh më 10 shtator 1952, atëbotë nuk kishte grupe politike të bazuara në

ideologji. Duke përcjellë traditen e Asambleve ndërkombetare, sikurse Asambleja

konsultative e Këshillit të Evropës, antarët e Asamblesë ishin ulur sipas renditjes

alfabetike. Po ashtu, gjatë mledhjes zgjedhore të Asamblesë së Përbashkët dolën

një numër i vendimeve që sygjeronin se Asambleja e re duhet të organizohet më

tepër në baza kombëtare se sa në baza ideologjike apo përkrahëse.

Njohja e parë zyrtare e ekzistimit të ndarjeve partiake ndërkombëtare

përbrenda Asamblesë nuk ka ndodhur deri në Janar të vitit 1953. Gjatë diskutimit

dhe debutimit për regullat dhe procedurat e reja në Asamble është sygjeruar se

nominimi i antarëve të Komitetit duhet të balansohet tek dy përfaqesimet, ato të

shteteve të ndryshme antarë dhe traditave të ndryshme politike. Kjo ishte një vijë

ndarëse, dhe që nga Marsi i vitit 1953, de fakto kishte ndarje në tri grupe politike

partiake: Kristiandemokrate, Socialiste dhe Liberale. Në këtë kohë ishin partitë e

para familjare në Evropën Perndimore kontinentale. Kjo ekzistencë de fakto e

këtyre grupeve politike kërkoi nga Komiteti Regullativ që të bënte një studim në

implikimet e formimit te grupeve politike partiake dhe sygjeroi kahje të veprimit34.

Raporti i komitetit regulativ, që u miratua në Qershor të vitit 1953, përcaktoi një rol

vendimtar të partive politike në organizimin e brendshëm të Asamblesë. Reporti

deklaroi se në praktikë, grupet veçse janë formuar dhe çdo gjë që kërkohej ishte

themelimi i disa formave për njohje zyrtare. Kjo njohje mori formen e një shtese në

procedurat regullative, e cila deklaronte se antarët e Asamblesë mund të formojnë

34

Christopher Lord “ Political Parties in the EU” London 1997, f.24.

27

grupe sipas bindjeve politike. E tëra që nevojitet për të krijuar një grup ishte

deklarimi i formimit përfshirë këtu emrin e grupit, ekzekutivin e tij dhe nënshkrimet

e antarëve të tij. Ndalesa e vetme ishin: së pari, grupet duhet të jenë të bashkuara

politikisht dhe jo kombtarisht, së dyti, ato duhet të kenë së paku nëntë antarë dhe

së treti asnjë individ nuk mund ti takojë më shumë së një grupi35.

Nga ky këndveshtrim grupet politike u zhvilluan si entitete kryesore

organizative në Parlamentin Evropian. Grupeve u janë dhënë mbështetje

financiare. Çdo grup organizoi sekretaritë e pavarura dhe atyre u janë dhënë zyra

përbrenda ndërtesave të Parlamentit Evropian në Strazburg e më vonë edhe në

Bruksel. Deri në kohen kur u mbajten zgjedhjet e para Evropiane në vitin 1979,

grupet parlamentare dominuan në të gjitha aspektet e punës së parlamentit, prej

vendosjes se kush është zgjedhur të jetë President i Parlamentit, pozitave

përcaktuese të komitetit dhe organizimi i programeve absolute.

35

Robert A Dahl : “Poliakria” Tiranё, 2005, f.309

28

2.1 Grupet Politike Evropiane dhe Ndarjet Elektorale

Në lidhje me balancimin e pushtetit në mes të grupeve politike, prej zgjedhjeve

të para Evropiane, ka pasur numër të madh të grupeve, ndërsa antarët dhe emrat

e këtyre grupeve kanë ndryshuar në mënyrë të vazhdueshme. Por përsëri

ekzistojnë gjashtë familje kryesore politike relativisht të qëndrueshme përgjatë

zgjedhjeve parlamentare.

- Socialdemokratet – Grupi socialist i cili në vitin 1992 u bë grupi partiak i

Socialistëve Evropianë (PES), përfshiu të gjithë socialistët, partitë

socialdemokrate dhe të klasës puntore në Evropë dhe ka pasur antarsinë

më të qëndrueshme në të gjitha grupet.

- Partia Djathtiste – përkundër bashkimit të socialdemokrateve, djathtistet

kanë qenë në grupe të ndryshme si: Kristiandemokrate, Konservatore dhe

grupe kombëtare, ndërsa në parlamentin e pestë shumica e këtyre partive u

bashkuan më partine Popullore Evropiane – Demokratet Evropiane (PPE-

DE), me një numër të vogël të konservatorëve dhe nacionalistëve në

Bashkim për Kombet e Evropës (UEN).

- Liberalët – gjenden në mes këtyre dy forcave kryesore. Kjo është partia e

tretë kryesore e cila për personifikimin e saj të fundit është quajtur Aleanca

e Liberaleve dhe Demokrateve për Evropë (ALDE). Këtu së bashku bëjnë

pjesë partitë e ndryshme liberale, qendrore dhe demokratike Evropiane.

- Radikalët majtistë – në krahun e Socialdemokrateve majtisë bëjne pjesë

socialistët e ndryshem majtistë, ish komunistet dhe forcat tjera radikale dhe

ata ishin ndarë në dy grupe, por që nga parlamenti i katërt ata janë

bashkuar në një parti të vetme të quajtur Majtistët e Bashkuar Evropianë

Majtistët e Gjelbërt (EUL/NGL).

- Te Gjelbrit dhe Rajonalet – të gjebrit dhe partitë ekologjike kryesisht kanë

zgjedhur të bashkohen me rajonalet djathtiste dhe partitë nacionaliste

29

ndërshtetrore, dhe kanë formuar të Gjelbrit/Aleanca e Lirë Evropiane

(G/EFA).

- Anti-Evropianet dhe Djathtistet Ekstreme – përfundimisht, çdo herë kanë

ekzistuar partitë protestuese, dy elementet kryesore e të cilevë janë Anti-

Evropianet (nga të dy anët, majtistët dhe djathtistët) të cilët formuan grupin

Pavarsi/Demokraci (IND/DEM), dhe Djathtistet Ekstreme, të cilët nuk kanë

mjaft ulëse që formojnë grup partiak dhe ata ende mbesin si anëtare jo të

bashkuar.

Në thelb Sistemi partiak në Parlamentin Evropian mund të kuptohet si sistem

partiak dy-plus, ku grupet kryesore, Socialistët dhe Partia Popullore Evropiane,

gjithmonë kanë kontrolluar 30%-35% të ulëseve, përderisa numri më i vogël i

ulëseve kanë kontrolluar ndërmjet 3 dhe 10% të ulëseve. Si rezulltat dy partitë

kryesore bashkërisht kanë dominuar me politikën përbrenda Parlamentit Evropian,

por asnjëherë nuk kanë kontrolluar mjaft ulëse për dominim mbi njëri tjetrin.

Në një mënyrë përbërja e Parlamentit Evropian është e ngjajshme me atë të

Bundestagut Gjerman, e cila ka parti të mëdha të Demokristianëve dhe

Socialdemokratëve, dhe parti të vogla liberale, e cila zakonisht bashkohet me

Kristiandemokratet dhe poashtu edhe partinë e vogël të të gjelbërve që zakonisht

bashkohet me Socialdemokratët.

Përkundër ritjes së kontrollit të ekzekutivit dhe pushtetit legjislativ të

Parlamentit Evropian, edhe përkundër emergjencës për një sistem partiak

ndërnacional në Parlamentin Evropian, ndërlidhja ndërmjet qytetarëve të Bashkimit

Evropian dhe përfaqësuesve të tyre në Parlamentin Evropian është shumë e

dobët. Vetem pak qytetarë janë në dijeni për rëndësinë e Parlamentit Evropian ose

e kuptojnë se si punon. 92% e qytetareve të Bashkimit Evropian pohojnë se kanë

dëgjuar për Parlamentin Evropian36, dhe 57% e qytetareve thonë se i besojnë

Parlamentit Evropian, gjë e cila bën krahasimin e preferencave të proporcionit të

qytetarëve që besojnë në Parlamentet Kombëtare37. Sidoqoftë me sa duket, këto

36

Eurobarometer No.58, October-November 2002. 37

Eurobarometer No.62, October-November 2004.

30

qëndrime pozitive për Parlamentin Evropian nuk janë transmetuar në aksionet

politike. Kur bëhen zgjedhjet për Parlamentin Evropian, shumica e zgjedhësve nuk

motivohen për atë se çka ndodh në Parlamentin Evropian. Pjesmarja në zgjedhjet

Evropiane është shumë e ulët krahasuar me zgjedhjet kombëtare dhe ka rënë në

mënyrë drastike. Rreth 25% më pak e qytetarëve kanë votuar në zgjedhjet

Evropiane të mbajtura në Qershor të vitit 2004 krahasuar me zgjedhjet e

përgjithshme të fundit të mbajtura në shtetet antare.

Tradicionalisht, shumë analistë mendojnë se problemi i të ashtuquajturit “deficit

demokratik” në Bashkimin Evropian mund të zgjedhet me ngritjen e pushtetit të

Parlamentit Evropian. Sifoqoftë përderisa pushteti i Parlamentit Evropian është

ngritur në mënyrë të ngadalshme, përgjatë njëzet viteve të kaluara përfshirja

qytetare në zgjedhjet evropiane – elementi i vetëm i drejtpërdrejtë demokratik në

sistemin politik të Bashkimit Evropian ka rënë, kështu shumë analistë të njohur tani

pohojnë së çeshtja e deficitit demokratik nuk mund të qëndrojë, kjo është vendosur

përmes Parlamentit Evropian38. Sidoqoftë, arsyeja se pse qytetarët nuk dalin në

zgjedhjet evropiane ka të bëjë shumë pak me pushtein e Parlamentit Evropian apo

mungesën e njohurisë për ndryshimet në mes partive politike në Parlament.

Përqendrimi i udheheqësve vendore dhe mediave vendore është i orientuar që të

fitojnë betejat për qeveritë kombëtare, ndërsa zgjedhjet evropiane janë thjesht një

periudhë e mesme ose mandat i dytë për garat kombëtare, kjo i ka dy efekte.

Së pari shumë zgjedhës qëndrojnë në shtëpi dhe nuk shkojnë në vendvotime,

sepse ata mendojnë se zgjedhjet evropiane janë relativisht të parëndësishme. Së

dyti, një numer i madh i qytetarëve të cilët votojnë në zgjedhjet evropiane i përdorin

zgjedhjet si mundësi për të protestuar kundër partisë ose partive në pushtet në

nivelin vendor, se sa të shprehnin qëndrimet e tyre se cila duhet të jetë partia më e

madhe në Parlamentin Evropian39.

Pa një motivim të mbrendshëm sjellja politike në Parlamentin Evropian kryesisht

drejtohet nga faktorët e mbrendshëm në institucionet dhe proceset e regullave të

Bashkimit Evropian. Për shembull antarët e Parlamentit Evropian janë të motivuar

38

Giandomenico Majone “The European Commission: Limits of Centralization and the Perils of Parameterization” Governance, vol. 15, 2002, f.275 39

Knut Heider “Parliamentary party group in European Democracies” New York, 2005, f.145.

31

për zhvillimin e karierës së tyre personale, ngrita përbrenda Parlamentit Evropian

ose në sistemin politik kombëtar dhe nga dëshira për të bërë një legjislativ të mirë.

Mbi të gjitha, si të gjithë politikanët, antarët e Parlamentit Evropian kanë një

pikësynim që të sigurojnë rezultate të mira që janë sa më shumë që është e

mundur të përaferta me preferencat e tyre personale ose partive të tyre politike.

Edhe pse nuk kanë ndërlidhje të paster elektorale, ekzistojnë disa arsye që antarët

e Parlamentit Evropian dëshirojnë të organizohen bashkë, në parti politike, në

mënyrë që të promovojnë qëllimet e tyre individuale apo kolektive. Kjo është më se

e vërtete nëse vendimet në Parlamentin Evropian bëjnë ndryshime. Nuk mund të

thuhet se i njëjti ishte rasti edhe në vitet e mëhershme, kur Parlamenti Evropian

kishte siguruar pushtet shumë më të madh për ndikimin e ekzekutivit të Bashkimit

Evropian dhe sajimin e legjislacionit të Bashkimit Evropian. Bazuar në këto

motivime politike mund ta kuptojmë se, pa ndërlidhje të drejtpërdrejte të

zgjedhësve, Parlamenti Evropian ka potencial që të bëhet arenë kryesore për

politikat demokratike në Bashkimin Evropian. Zgjedhjet për Parlamentin Evropian

nuk kanë siguruar ndonjë ndërlidhje në mes qytetarëve të Bashkimit dhe

proceseve ligjbërëse të Bashkimit Evropian. Për shembull, nëse qeveritë e

shteteve antare lejojnë të bëjnë ndërmjet personaliteteve rivale për president të

Komisionit, dhe rezultatet e zgjedhjeve të Parlamentit Evropian do të përcaktonin

se cili nga këto personalitete do të marrë pozitë më të lartë në Bashkimin Evropian,

atëherë partitë politike në Parlametin Evropian do të mund të mbanin fushata

stimuluese për kandidatët rivalë. Në mënyrë më specifike, nëse secila parti

kryesore evropiane deklarohet para zgjedhjeve se kush është kandidati i tyre për

President të Komisionit, siç bëhet për Kancelar të Gjermanisë, atëhere zgjedhjet

evropiane do të kishin më shumë karakter të drejtpërdrejtë evropian dhe do të

bëhej një garë rreth asaj se cila nga partitë kryesore evropiane do të mund të

vendos programin legjislativ të Bashkimit Evropian për pesë vitet e ardhshme.

32

2.2 Natyra dhe Roli i Partive Politike Evropiane

Pesëdhjet vite pas nënshkrimit të Traktatit të Romës, ende ekzistojnë kritika

që janë vendosur në hapsirën e gjerë në mes të Brukselit dhe institucioneve të tij

në njërën anë dhe qytetarëve Evropian në anën tjetër.

Shumë qytetarë të Bashkimin Evropian nuk e kanë idenë se si merren vendimet në

Bruksel, për ç’farë dhe pse. Ata dëshirojnë të jenë më të infrormuar dhe më shumë

të përfshire në çështjet Evropiane. Një prej arsyeve kryesore për këtë deficit

demokratik është lidhja që mungon në mes politikës Evropiane dhe qytetarëve

Evropian e poashtu në mes të zgjedhësve dhe zgjedhjet e Parlamentit Evropian

dhe efekti i votës së tyre. Në nivel kombëtar, kjo mungesë e lidhjes nuk ekziston

aq fuqishëm, që është dhënë nga funksioni ndërmjetsues prej partive politike

kombëtare dhe formimi i një qeverie si rezultat i zgjedhjeve të përgjithshme40.

Sidoqoftë gjërat janë ndryshe në nivelin Evropian, ku Parlamenti Evropian

nuk ka ende pushtet, bazuar në Traktate, për të formuar një qeveri apo për të

zgjedhur Presidentin e ekzekutivit Evropian / Komisionit Evropian. Partitë politike

Evropiane ekzistuese, të cilat luajnë rol ndërmjetësues në mes të qytetarëve dhe

institucioneve të Bashkimit Evropian janë ende të dobëta. Ato janë të regjistruara

sikur shoqata nën ligjet kombëtare në njërën nga shtetet anëtare, zakonisht në

Belgjikë. Prandaj këto parti nuk posedojnë personalitet ligjor të njohur nga të gjitha

shtetet anëtare, të cilat do të mund tu mundësojnë atyre që të veprojne mbi-

kombtarisht, dhe as nuk jane në gjendje të marrin pjesë në mënyrë drejtpërdrejtë

në fushaten zgjedhore Evropiane në shtetet anëtare. Institucionet si Komisioni

Evropian ose Parlamenti Evropian përpiqen që ti informojnë qytetarët e Bashkimit

Evropian për çështjet Evropiane dhe të stimulojë debate mbarë Evropiane. Por

është shumë vështire për ta që çdo herë të arijnë të qytetarët dhe të marin

40

Etem Aziri: “Partitё Politike dhe Demokracia”, Shkup, 2004, 38.

33

mesazhet e tyre41. Akteret e tjerë, sikurse qeveritë kombëtare munden që ti

informojnë rregullisht qytetarët e tyre, por për momentin janë duke bërë në masë të

kufizuar, në kundërshtim me rolin e tyre të rëndësishëm në çështjet evropiane.

Përbrenda Këshillit Evropian dhe Këshillit të Ministrave, qeveritë kombëtare

ushtrojnë një ndikim të madh në veprimet e Bashkimit Evropian, por kuptimi i tyre

në proceset politike është i nderlidhur me interesin kombetar dhe nuk i tejkalon

interesat Evropiane. Kryesisht qeveritë e shteteve anëtare nuk i reklamojnë

vendimet e Brukselit tek publiku i gjërë në vendet e tyre. Nëse gjërat në Bruksel

zhvillohen kundër interesave kombëtare të një shteti, Bashkimi Evropian shumë

lehtë fajsohet dhe bëhet një lloj justifikimi. Ky komunikim negativ është një prej

arsyeve për ritjen e distancës në mes qytetareve dhe institucioneve Evropiane.

Çfarë në të vërtetë do të jetë e nevojshme, janë debatet Evropiane dhe jo

debatet mbi çështjet Evropiane nga kendi kombëtar, që pretendon të dëmtojë ose

rezikojë pranin e përhapur të integrimeve Evropiane. Debate të tilla do të duhej të

mbeshteten në masë të madhe mbi partitë politike Evropiane. Konservatorët,

Social-demokratë, të Gjelbrit dhe Liberalët ose ndonjë tjetër parti politike duhet të

organizojë debate mbi çështjen mbi-kombëtare dhe që tua bëjë të qartë qytetarëve

profilet përkatese partiake të tyre. Kjo do të jetë e domosdoshme në veçanti gjatë

zgjedhjeve Evropiane. Megjithatë deri më tani zgjedhjet për Parlament Evropian

janë perceptuar fatkeqsisht nga qytetarët si politikisht të pa relevante ose p.sh. si

mundësi për të ndëshkuar qeveritë e veta kombëtare për arsye sociale, ekonomike

apo çfardo arsye tjetër. Deri më tani, zgjedhjet e Parlamentit Evropian nuk janë të

qarta, nuk janë të lidhura kryesisht me politikat Evropiane dhe i tërë debati mbi

çështjet Evropiane duhet të ndryshohet42.

Me pak fjalë, ajo çfarë nevojitet është vendosja e parakushteve të

nevojshme ligjore në nivelin e Bashkimit Evropian për partitë e vërteta Evropiane,

duke garuar me njëra tjetrën për propozimet, për të ardhmen e Bashkimit

Evropian, duke krijuar një hapsirë publike të vërtetë pan-Evropiane. Në këtë

mënyrë partitë politike do të luanin një rol të rëndësishëm në bërjen e zgjedhjeve

41

Lambro Filo: “Sistemet Politike Bashkëkohore”, Tiranë, 2010, f.77

42 Jonuz Abdullai: “Politika dhe Politikat Publike”, Tetovё, 2011, f.51

34

për Parlamentin Evropian përmes programeve partiake Evropiane, listave të

kandidatëve të përbashkët të cilët garojne për Presidencen e Komisionit Evropian.

Partitë politike kombetarë nuk kanë programe politike për Bashkimin Evropian të

cilat ato i ndjekin në mënyrë të vazhdueshme përgjatë periudhës pesë vjeçare në

politikat Evropiane. Qeveritë dhe administrata kombëtare zakonisht i përcjellin

preferencat e tyre të definuara si kombëtare, dhe kohë pas kohe marin parasysh

diskutimet e brendshme të partive qeveritare, por në të vërtetë jo interesat e

familjeve partiake apo fraksioneve Evropiane. Vetë partitë Evropiane kanë

probleme për të definuar programe konkrete. Një problem i veçantë është se

fushata për zgjedhjet Evropiane në shtetet anëtare kryesisht nuk është e orientuar

përgjate çështjeve Evropiane. Dhe pasi që mediat i kushtojnë pak vëmendje

zgjedhjeve dhe debateve Evropiane, zgjedhjet Evropiane dalin se janë të pa

rëndësishme për shumë qytetarë të Bashkimit Evropian. Kjo nuk e bën të lehtë për

partitë politike Evropiane që të prezantojnë vetveten në publikun e gjerë në një

mënyrë shumë atraktive. Problem tjetër është se partitë politike Evropiane kanë

pak ose aspak ndikim në përzgjedhjen e figurave udhëheqëse për të ardhmen

Evropiane. Propozimi për pozitën e presidentit të Komisionit negocioet nga shtetet

antare prapa dyerve të mbyllura. Së paku, pasi që përzgjedhja e Presidentit për

Komision zë vend pas zgjedhjeve Evropiane, ekziston një mundësi që Presidenti

mund të dalë nga familja partiake e cila ka dale si më e fuqishmja nga zgjedhjet

Evropiane.

Problem tjetër është se partitë politike Evropiane nuk kanë antarë të

veçantë siç është rasti me paritë politike kombëtare. Në rastin e partisë Socialiste

Evropiane, anëtarsia e zvoglon antarsinë e partive kombëtare. Statusi i partisë

Popullore Evropiane ka hap mundesinë për antarsim individual siç është rasti me

të Gjelbrit dhe Liberalët Evropian. Por antarët individual edhe në këto raste,

përbëjnë një pakicë margjinale43.

Gjithashtu komunikimi rreth politikave Evropiane kryesisht nuk është i

përfunduar nga vetë partite politike Evropiane, por përmes partive të tyre

kombëtare në arenat e politikave të ndryshme kombëtare të shteteve anëtare. Nuk

43

Gëzim Tushi: “Arsyetime Politike” Tiranë, 2010.

35

do të mund të ishte e mundshme që të dërgohen strukturat e sistemeve të partive

politike kombëtare në bazat një-në-një në nivelin Evropian. Por në anën tjetër, ka

pak apo aspak alternativa për të shikuar në anët dhe menyrat e forcimit te rolit të

partive politike Evropiane për hir të perfaqësimit të demokracisë në Bashkimin

Evropian dhe kështu vazhdon zhvillimi i tyre hap pas hapi i mëtejshem dhe

transformimi në akterë të fortë politik.

Kjo ishte një prej arsyeve që kuvendi Evropian që ti jep Parlamentit Evropian të

drejten e zgjedhjes së Presidentit të ardhshëm të Komisionit në dritën e zgjedhjeve

Evropiane dhe propozimit të përshtatshëm me Këshillin Evropian. Kjo nënkupton

se qytetarët e Bashkimit Evropian me votat e tyre do të kenë ndikim në

përzgjedhjen e figurave udhëheqëse për periudhen e ardhëshme legjislative dhe

për programet qeveritare të cilat janë hartuar nga Komisioni Evropian44.

44

Howard Rosenthal, “A Political History of Roll Call Voting”, Oxford, 1997, f.227.

36

2.3. Partitë Politike Evropiane para dhe pas Traktatit të Lisbonës

Mënyra e mbështetjes së partive politike Evropiane për nga ligji ishte shumë

e gjatë. Menjëherë pas themelimit të asamblese Parlamentare dhe Komunitetit të

Thëngjillit dhe Çelikut Evropian, ekzistonte ambicia e disa antarëve të Asamblesë

për të kërkuar për shoqata ndërkombetare ose bashkëpunime në baza ideologjike

dhe programatike. Por, dinamika e vërtete institucionale është hapur vetëm pak

para zgjedhjeve të para direkte për Parlamentin Evropian në vitin 1979. Në

gjysmen e dytë të viteve 70-ta, kishte disa rritje të mrekullueshme të

bashkepunimit partiak në nivel Evropian përmes lidhjes së zhvillimit institucional të

Parlamentit Evropian për ambiciet drejt zhvillimit të partive politike Evropiane. Por

procesi ka vazhduar për një kohë të gjatë. Pushtimi i parë i vërtete ka aritur vetëm

përmes nenit 138a të Traktatit të Mastrihtit i cili ka krijuar një bazë të vogël për të

ardhmen e një sistemi politik partiak Evropian. Megjithatë, këto shtyerje për një

artikull kuptimplotë nuk ishin të kënaqur nga kompromisi i gjetur në IGC

(konferenca ndërqeveritare) e Traktatit të Mastrihtit pasi që neni në esencë, njihte

vetem rolin potencial të partive politike në nivel Evropian që mund të interpretohej

në zhvillimin e proceseve integruese përmes ngritjeve informuese Evropiane dhe

përmes shprehjes së vullnetit politik të qytetarëve të Bashkimit (Traktati i

Themelitmit të Bashkimit Evropian -138a).

Pa baza të qarta ligjore për partite politike Evropiane dhe financimi i tyre ishte

shumë i vështirë për ta që të zhvillojnë potencialin e tyre në procesin e

demokratizimit të integrimeve Evropiane.

Kjo ishte kritikuar në atë kohë dhe në këtë kohë që nga ekzistimi i nenit 138a të

Traktatit të Mastrihtit dhe më pas neni 191 i Traktatit të Amsterdamit që vijon në

formulimin e Traktatit të Mastrihtit. Amsterdami ishte zhgënjyes në këtë çështje

pasi që ishte një numër i madh i iniciativave nga disa shtete anëtare, e veçanërisht

37

nga Parlamenti Evropian para se ICG-ja (konferencat ndërqeveritare) në Traktatin

e Amsterdamit dhe gjatë negociatave.

Në komitetin kushtetues të Parlamentit Evropian, Raporti-Tsasos qartazi

vuri në dukje rëndësinë e partive politike Evropiane në procesin e Bashkimit

Evropian dhe kishte kërkuar për një bazë solide ligjore dhe financiare të tyre. Kjo

ishte përseritur nga Raporti Dimitrakopoulus / Leinen në Pranverë të vitit 2000 i cili

sygjeron që të plotësojë fjalinë e parë të nenit 191 nëpërmjet fjalisë së dytë në të

cilën Parlamenti Evropian dhe Këshilli do të jenë të përkushtuar për të miratuar,

duke ndjekur procedurën e nenit 251 të Traktatit, kushtet për njohjen e partive

politike Evropiane, statuset dhe modalitetet e tyre për financimin ( kryesisht prej

buxhetit të Komunitetit). Edhe pse negociatat në Traktatin e Nicës ishin shumë të

vështira në mes të qeverive të shteteve anëtare dhe e cila prodhoi një numër

konsiderueshëm të mebrurave, një lloj progresi mund të arihej tek neni 191.

Traktati i Nices shtoi një fjali të neni 191 duke tërhequr mbi propozime të

Parlamentit dhe Komisionit Evropian në këtë mënyrë:

“Keshilli, duke vepruar në pajtueshmeri me procedurën që i referohet Nenit

251, do të heq dorë nga regullat që qeverisin partitë politike në nivelin Evropian

dhe në veçanti në lidhje me regullat në financimin e tyre”.

Ky plotësim i nenit 191 ( Traktat i Themelimit të Bashkimit Evropian) i bërë jo

vetëm që të sigurojë bazën për një propozim legjislativ, por gjithashtu ka përfshirë

shumicen e votimeve në çështjet e partive politike Evropiane të cilat kanë

ndihmuar që të tejkalohet bllokada në Keshillin (që më herët ishte unanimitet) për

të bërë përparim në një çështje.

Jo aq i rëndësishëm ishte fakti i viti 2000 Konventa për Kartën e të Drejtës

themelore të perfshirë në nenin 12 (2) të Kartës së partive politike Evropiane ishte,

si një element i rëndësishem i demokracisë në Bashkimin Evropian. Sidoqoftë,

neni ishte më se i paqartë dhe kështu vetëm se i nënvizonte vështirësitë të

ndërlidhura me çështjen e partive politike në kontekstin mbi-kombëtar.

Pas hyrjes në fuqi të Traktatit të Nicës më 1 shkurt 2003, Këshilli dhe Parlamenti,

duke përdorur proceduren e bashkevendimit dhe voten e shumicës absolute në

Këshill vendos me 4 Nëntor 2003 një propozim të rrgulloreve të Komisionit

38

2003/2004 e cila është marrë me rrgulloret për partitë politike në nivelin Evropian

dhe financimin e tyre. Në të vërtete ky ishte një progres drejt zhvillimit të partive

politike Evropiane edhe pse hezitimiet nga ana e Komisionit dhe në veçanti

përbrenda Këshillit ishte i rëndësishëm në lidhjen e pranimit të nocionit të partive

politike Evropiane, duke preferuar këtë më parë në vend të nocionit të partive

politike në nivel Evropian. Të pakten ky ishte një hap i vogël në drejtim të zhvillimit

të vërtetë të partive politike Evropiane edhe se shumë më tepër do të duhej të ishin

bërë në këtë drejtim me ligjin primar ose sekondar të Bashkimit Evropian. Ajo çfarë

do të ishte më se e nevojshme është statusi ose rregulla në personalitetin ligjor

mbarë Evropian të partive politike mbi-kombëtare për ti’u mundësuar atyre që të

bëhen aktiv në shtetet anëtare për çështjet Evropiane dhe drejtperdrejt në fushat

parazgjedhore për Parlamentin Evropian45.

Gjithashtu niveli maksimal i donacioneve financiare për partitë politike

Evropiane duhej të definohej duke përfshirë procedurat e mbrendshme partiake

sipas parimeve demokratike dhe respektimin e të drejtave themelore siç janë të

përcaktuara me Karten e të Drejtës Themelore, Traktatet Evropiane dhe

juridiksioni i Gjykatës Evropiane të Drejtësisë.

Rregullorja 2003/2005 ishte hapi i parë konkret për sigurimin e financimit të

partive politike Evropiane dhe kontrollimin e financimit të aktiviteteve të tyre politike

përmes një organi/komiteti në të cilin Këshilli, Komisioni dhe Parlamenti janë të

përfaqësuara. Mëgjithate kjo regull tregon edhe përkujdes të madh dhe

mosbesimin e shteteve anëtare, qeverive të tyre dhe partive kombëtare në

përballje me zhvillimin e sistemit mbi-kombëtar të legjimitetit politik.

Traktati i Kushtetutës Evropiane dhe Traktati i Lisbonës përmbajnë dispozita

të rëndesës potenciale për formimin dhe aktivitetet e partive politike mbi-

Evropiane. Këto dispozita mund të shikohen dhe, në të vërtetë të zbatohen në

modele rrenjësisht të ndryshme. Kritiket e Traktatit të Lisbonës dhe atij Kushtetues

e shohin këtë si një cilësi e dokumenteve, i cili me siguri nuk është i mbyllur nga

trajtimi i tyre prej partive politike, si një dobësi politike dhe intelektuale të të dyja

45

Abdulla Azizi, Puna dhe politika sociale ne Bashkimin Evropian: evoluimi, standartet dhe sfidat. Arberia Design, Tetove, Maqedoni.

39

marveshjeve, që ka bërë shumë që ti marrë ato si të paaritshme dhe të

pakëndëshme për lexuesit jo specialist. Mbështetesit e Traktateve në anën tjetër

argumentojnë se ndryshimet kushtetuese në çdo sistem politik gjithmonë

përfshijnë një element a kompromis, dhe se korniza e re për vendimmarje duhet në

çdo rast të jetë mjaft fleksibile që ti lejojë për rezultate të ndryshme, sikurse

rrethanat dhe preferencat ideologjike të zgjedhësve dhe zhvillimin e përfaqësimeve

politike. Dy elemente të Traktateve kanë tërhequr vëmendje të veçantë nga ata të

interesuara në nxitje të një jetë partiake në baza demokratike për Bashkimin

Evropian, reflektimin e tyre të përgjithshëm mbi rolin qëndror të “demokracisë

përfaqësuese” në çështjet e Bashkimit dhe ndoshta rolit më të zgjeruar të

Parlamentit Evropian, të parashikuara nga traktatet. Këto dy grupe të dispozitave

janë të ndërlidhura, por janë të formuluara në një shkallë të ndryshme specifike si

meritë e interesit të ndarë. Neni 10 i Pjesës së II-të i Traktatit të Kushtetutës

Evropiane dhe neni 1-46 i Traktatit të Lisbonës përmbajne, nëntitullin “ Parimi i

demokracisë perfaqësuese”, dy deklarime të përgjithshme dhe të rëndësishme

rreth konceptit i cili me nënshkrimet e traktateve ndahen nga funksionet

demokratike të Bashkimit Evropian. Sidoqoftë nuk duhet, supozohet se këto

angazhime të përgjithshme të demokracisë përfaqësuese brenda Bashkimit, dhe

për rolin e partive politike në nivelin Evropian janë të një rëndësie operative të

menjëhershme. Në një të ardhme, kjo mund të jetë kur vendimmarësit e Bashkimit

do të dëshironin që tu referohet këtyre dispozitavete traktateve si bazë për

iniciativat për politika të mëtutjeshme ose iniciativa financiare për të nxitur krijimin

ose aktiviteteve apo partive mbi-Evropiane. Dispoziat nuk pëbëjnë çdo iniciativë të

tillë. Nëse iniciativat e tilla janë marrë, përfundimisht do të varet nga gatishmëria e

vendimmarësve në Bruksel dhe kryeqytetet kombëtare, vullneti i të cilave deri tani

ka qenë kryesisht retorik se sa substancial. Ata të cilët e mbeshtesin konceptin e

partive politike Evropiane mbikombëtare do të mirpresin njohjen e Traktatit të

Lisbonës dhe Traktatit Kushtetues si rol të tyre të veçantë.

Siç shihet drejtpërdrjet në aplikimin e saj për zhvillim të demokracisë

përfaqësuese mbi-Evropiane është sistemi i ri i parashukuar nga Traktati i

Lisbonës për zgjedhje e presidentit të Komisionit Evropian.

40

Ata të cilët përcjellin punen e Parlamentit Evropian nga afër e dinë se kompetencat

e tij janë rritur ndjeshëm përgjatë dekadave të fundit. Përpjektet e aranzhuara nga

arterët social dhe ekonomik Evropian që të ndikojnë në Parlament janë dëshmi

elokuente për këtë realitet. Aspekti ideologjik i Parlamentit Evropian pa dyshim bën

një ndryshim objektiv ndaj zërit dhe përbërjes së legjislacionit Evropian. Por kjo

ritje në pushtetin e Parlamentit dhe ndikimi i tij mbi ritjen në proceset legjislative

Evropiane nuk janë të njohura gjërësisht nga zgjedhësit Evropian.

Është e qartë se për aq sa kanë në plane dhe afate të shkurtëra në një

përgjigje efektive bindese në këtë sfidë, përgjegjsia qëndron në formacionet

politike që kontestojnë zgjedhjet Evropiane. Nëse të gjitha këto formacione do të

pajtoheshin që të venë përpara dhe të mbështesnin fuqishëm kandidatët e tyre për

Presidencë të Komisionit Evropian gjatë fushates për zgjedhjet Evropiane, dhe në

qoftë së të gjitha këto formacione do të bien dakord që pas zgjedhjeve Evropiane

do ti mbështesin ato në negociatat e tyre me Këshillin Evropian, njërin prej këtyre

kandidatëve për Presidencën e Komisionit, dhe do kundërshtojë të gjithë

kandidatët tjerë, të cilët do mund të venë përpara nga Keshilli Evropian, kualiteti

politik dhe kushtetues i zgjedhjeve Evropiane në një periudhë vitesh do të

transformohej. Këto hapa nuk do të kerkonin ratifikimin paraprak të Traktatit të

Lisbonës. Në qoftë se ekziston vullneti politik në mesin e antarëve të Parlamentit

Evropian dhe në mesin e aleancave të tyre politike në kryeqytetet kombëtare, këto

masa mund të implementoheshin plotesisht nën traktatet dhe kompetencat

ekzistuese të Parlamentit Evropian. Fatkeqësisht, do të ishte një vlersim i qartë

optimist që të besoj se nëse ka mjaft vullnet politik mund të mobilizohen gjatë së

ardhmes që ta bëjë këtë projekt realitet46.

46

George Tsebelis “The Power of the European Parliament as a Conditional Agenda-Setter, Oxford, 1994, f. 83.

41

Kapitulli III:

Demokracia e Qytetarëve dhe Partitë Politike

Shkencëtarët socialiste, sikurse Moesei Ostrogoski, Robert Michels, Lord

Brayce dhe Max Weber, u interesuan për mardheniet ndërmejt demokracisë dhe

partive politike në shthurjen e politikes demokratike në Evropë në fillim të shekullit

XX. Demokracia në të vërtetë ka qenë një ndër të ariturat kryesore të Shekullit XX.

Miliona njerëz kanë vdekur për të, miliona faqe janë shkruar për çështjet që i

mbulon ky kapitull.

Aspekti i parë mbështet qëndrimin se përfaqesuesit e zgjedhur kryesisht i

mbrojne interesat e tyre zonale. Në këtë vështrim duket sikurse parlamenti është i

coptuar në shumë zona që prezantohet përmbrenda mureve të tij47.

Në Qershor të vitit 2001, për habinë e opinionit vendas dhe ndërkombëtar, votuesit

irlandezë nuk e miratuan Traktatin e Nicës i cili formalizonte përshtatjen

institucionale të zgjerimit. Si rrjedhojë, Traktati u ndal që në hapat e parë. Rregullat

e Bashkimit parashikojnë ratifikimin e traktateve nga të gjitha shtetet anëtare, dhe

sikur qoftë edhe njëri nga të pesëmbëdhjetët të thotë jo, procesi ngrin. Për t’u

siguruar, irlandezëve iu kërkua ta ratifikonin përsëri Traktatin, në Tetor të vitit 2002,

dhe kësaj rradhe, fushata në mbështetje të traktatit ishte më intensive dhe më e

kushtueshme. Madje ishte dhe më bindëse, dhe më në fund votuesit irlandeze

thanë po, duke i hapur rrugën për më tej Traktatit të Nicës. Pavarësisht se

Irlandezët ndryshuan mendje, ia vlen të kujtosh se si ia dolën mbanë ta bllokonin

Traktatin e Nicës në fazën e parë. Vendimi erdhi si rezultat i një referendumi i cili u

karakterizua nga një pjesëmarrje e ulët dhe nga një rezultat shumë i ngushtë

kundër traktatit. Më pak se 1 milion njerëz votuan, ose më pak se 35% e elektoratit

votues, dhe nga këta, më shumë se gjysëm milioni (529 478 votues për të qenë të

47

http://eeas.europa.eu/

42

saktë) votuan kundër. Shumica kundër Nicës ishte 76 017 vota. Kjo ishte më pak

se 8% e totalit të votave dhe më pak se 3% e elektoratit irlandez që u shfaq shumë

pasiv. Në një vështrim të parë, kjo duket një mënyrë absurde për t’iu përqasur

gjërave. Sot në BE ka pothuajse 300 milion votues, dhe për më tepër vetëm 529

478 prej tyre, 0.2 përqind e gjithë elektoratit të BE-së, ia doli mbanë ta bllokonte

këtë traktat të rëndësishëm dhe si rrjedhojë të bllokonte shumë nga elementët

formalë të procesit të zgjerimit. Zgjerimi, me të paktën 10 demokraci të reja, i BE-

së ekzituese u kërcënua në këtë mënyrë nga ajo çka mund të ishte një kapriçio e

më pak se gjysëm milioni e elektoratit të sotëm të BE-së. Nëse ndalemi për një

moment, kuptohet se nuk është ky absurditeti i situatës. Ajo çka është me të

vërtetë goditëse në lidhje me të gjithë situatën në fjalë nuk është fakti se si aq pak

votues arritën të bllokonin Nicën, sesa si këta pak votues të BE-së në këtë rast

vetëm Irlandezët, u pyetën në lidhje me Nicën. Në një vështrim të parë, duket sikur

në BE-në e sotme ka shumë pak vend për demokracinë nga populli. Pra, duket

sikur nuk ka asnjë moment gjatë vazhdimësisë së proceseve të vendimmarrjes-

dhe sidomos ato që kanë të bëjnë me Kushtetutën dhe politikat në lidhje me

formën e Bashkimit, në të cilën votuesit gëzojnë një votë vendosëse. Traktati i

rëndësishëm i Mastrihtit dhe realizimi i tregut unik u arritën me një minimum

këshillimesh elektorale. Adoptimi i një monedhe të vetme dhe krijimi i një Banke

Europiane Qëndrore të një pavarësie të një lloji të veçantë, kërkuan një përfshirje

popullore edhe më të paktë. Nica, ashtu siç dihet tashmë, kërkoi miratimin popullor

vetëm në Irlandë. Mes shteteve kandidate për anëtarësim në BE, ka shumë pak

vend për demokracinë nga populli. Sigurisht, secili nga këto vende që kandidon

për anëtarësinë në Bashkim, duhet që së pari ta shtrojë çështjen në referendum,

ndoshta këshillues në formë por detyrues në përmbajtje, pikërisht në të njëjtën

mënyrë sesi kanë vepruar shtetet e tjera në zgjerimet e mëparshme. Por ndoshta

ia vlen te theksohet në këtë fazë të hershme se nëse negociatat për anëtarësim

janë të suksesshme, dhe nëse vendimi miratohet me referendum, atëherë kjo

mund te jetë mundësia e fundit për këto demokraci të reja për të grishur kontrollin

demokratik nga populli në çështje që kanë të bëjnë me natyrën e Bashkimit

Europian. Vendimi për t’u anëtarësuar mund të ketë ardhur si rrjedhojë

43

demokratike, kështu që përgjegjësia i bie t’u mbetet elitave. Sigurisht, lajmet mbi

demokracinë në BE nuk janë dhe aq të këqija. Demokracia nga populli mund të

kufizohet, por ashtu siç theksojnë gjithmonë avokatët e Bashkimit, ka gjithsesi

vend mjaftueshëm për një lloj demokracie ”konstitucionale” apo ”Medisoniane”.

Populli Evropian (ose popujt) mund të mos e kenë aftësinë për të mbajtur nën

kontroll institucionet europiane dhe mekanizmat vendimmarrese, po kjo

kompensohet më së miri nga aftësia e vetë institucioneve për të ushtruar kontroll

mbi njëri-tjetrin. Ambicjes në Europë i përgjigjet gjithmonë ambicja, dhe

vendimmarrjes bashkëvendimmarrja përsa kohë që Parlamenti ushtron kontroll

mbi Këshillin, Këshilli ushtron kontroll mbi Komisionin dhe Gjykata i kontrollon të

tërë, përfshirë dhe shtetet anëtare. Dhe nëse një proces i tillë do të dështonte, janë

gjithmonë aktet reciproke balancuese dhe mekanizmat konsensualë që gjenden në

sistemin krejtësisht të dallueshëm e të veçantë europian të “qeverisjes me shumë

nivele pushteti”. Ekzistenca e tërë këtyre institucioneve konkuruese dhe

bashkëpunuese i jep mundësi Europës që të ketë një lloj Qeverisje për popullin.

Qeverisja nga populli, ashtu si thekson dhe Fritz Scharpf48, ishte e pamundur të

bëhej një mundësi reale në kontekstin europian dhe tashmë duket edhe më e

pamundur që të jetë një mundësi pas zgjerimit. Mos ndoshta kjo është një pamje

shumë pesimiste e ndërtesës europiane sot dhe në të ardhmen? Tek e mbramja,

ashtu si thuhet shpesh, liderët politikë dhe partitë e tyre janë të përfshirë në dy

arena elektorale në Europë, dhe në të dyja demokracia nga populli mund të jetë

vendimtare. Të dyja arenat do të mbeten gjithaq të rëndësishme edhe pas

zgjerimit. Kështu, në njërën anë, liderët politikë konkurrojnë për vota në nivel

kombëtar për fitimin e një mandati në qeverisjen kombëtare për realizimin e

programeve të tyre. Në këtë mënyrë ata mund të influencojnë drejtimin dhe

përmbajtjen e politikave të BE-së duke punuar në Këshilla të ndryshëm, duke

emëruar anëtarë në Komisionin Europian ashtu si dhe në organizma të tjerë

ndërshtetërorë. Nga ana tjetër, ata garojnë në zgjedhjet për Parlamentin Europian

dhe nëpërmjet punës këmbëngulëse në komitete, apo influencimit në shumicën

48

Fritz W.Scharpf Governing in Europe: Effective and Democratic? (Oxford, Oxford university Press, 1999) Kapitulli I pare.

44

parlamentare, ata mund të bëhen një zë i rëndësishëm bashkëvendosës në

procesin e politikëbërjes Europiane. Këtu kemi dy përqasje me të njëjtin qëllim për

kontroll demokratik nga populli. Në praktikë gjithsesi, qëllimi shpesh anashkalohet.

Për më tepër, anashkalohet me paramendim49. Në zgjedhjet aktuale për

Parlamentin Evropian, për shembull, zgjedhësve iu ofrohet të zgjedhin mes

vizioneve të ndryshme për projektin europian, mes forcave shumë pro-europiane

dhe shumë anti–europiane të cilat kërkojnë votën e popullit. Rasti i Danimarkës

është një shembull shumë i mirë, ku partitë tradicionale dhe kryesisht pro

europiane janë të detyruara të konkurrojnë në zgjedhjet për Parlamentin Evropian

kunder JuniBevaegelsen (Lëvizja e Qeshorit) dhe Folkebevaegelsen mod EU

(Lëvizja Popullore kundër BE-së). Të dyja këto grupe jane shumë armiqësore ndaj

thellimit të integrimit europian dhe në zgjedhjet e vitit 1999 për Parlamentin

Evropian në Danimarkë, ato arritën të merrnin së bashku pothuajse 25 % të

votave. E njëjta gjë ndodhi dhe në zgjedhjet në Francë për Parlamentin Europian,

ku partitë pro europiane u detyruan në 1999 të konkurronin kundër një aleance ad

hoc thellësisht euroskeptike, ”Rassemblement pour la France”.

Duket sikur këtu zgjedhësit, mund të shprehen për rrugën drejt së cilës po

shkon Europa. Por thjesht shprehja nuk është vendimtare, përsa kohë që

pavarësisht problemeve rreth zgjedhjes së Parlamentit Evropian-së, vetë

Parlamenti nuk ka virtualisht asnjë rol në procesin konstitucional të BE-së.

Parlamenti Evropian është patjetër i rëndësishëm përsa i përket

politikëbërjes së përditshme brenda kuadrit të BE-së. Por ai nuk ka peshë në

diskutimet rreth BE-së përsa kohë që kjo çështje është kompetencë e politikanëve

të shteteve dhe qeverive të shteteve dhe, po nëpërmjet tyre, kompetencë e

Komisionit dhe e Këshillit. Kështu, ndonëse partitë pro dhe kundër integrimit mund

të ndeshen për një mandat në zgjedhjet për Parlamentin Evropian, të dy palët e

dinë shumë mirë se një mandat i tillë nuk luan ndonjë rol të vecantë.

Përkundrazi, në garën në nivel kombëtar, ku një mandat që lidhet me

thellimin e integrimit europian mund të bëjë në punë, votuesit rrallë, për të mos

49

Për më tepër shih Peter Mair “The limited impact of Europe on National Party Systems” West European Politics 23:4(2000) 41-47 ku argumenti në fjalë trajtohet më gjerë.

45

thënë thuajse kurrë, iu jepet një mundësi për të zgjedhur mes pozicioneve. Me

përjashtim të rastit të rëndësishëm të Mbretërisë së Bashkuar, ku ndarja mes

avokatëve të integrimit dhe Euroskeptikëve është gjithashtu një ndarje partizane

rrymash, votuesit në Europë, përballen me heshtjen ose konsensusin. Pra, ka pak

dallim mes partive kryesore në lidhje me Europën, dhe në rastet kur ka qëndrime

të kundërta, ato rrallë, thuajse kurrë, dalin në pah. Mandatet jepen për zgjedhjet në

nivel kombëtar por jo për Europën.

Ajo çka shohim këtu, të paktën sot, është veç një truk politik. Votuesit mund

të pozicionohen pro ose kundër Europës në zgjedhjet për Parlamentin Evropian,

ateherë kur çështja është dukshëm pavend në lidhje me kompetencat

institucionale në fjalë. Por votuesit nuk kanë shans që të mbajnë një qëndrim pro

ose kundër Europës në zgjedhjet kombëtare, pikërisht atje ku mund të merret një

vendim. Në këtë aspekt, është impresionuese të vihet re se asnjë nga dy partitë

euroskeptike Daneze dhe as euroskeptikja Franceze nuk përfaqësohen në nivel

kombëtar. Pra, të tria partitë i mohojnë votuesve një shans për t’i mbështetur ato

pikërisht në atë arenë ku një lloj mandati i tillë mund të rezultojë vendimtar, duke

preferuar të garojnë në një arenë ku nuk mund të kenë asnjë autoritet.

Mospërfshirja e qytetarëve të zakonshëm në vendimmarrje në Europë,

njihet zakonisht si ”konsensusi tolerant”. Europa është shumë komplekse, ose

shumë teknike, ose ndoshta shumë e mërzitshme që të jetë një shqetësim për

votuesit e zakonshëm, kështu që ajo po kthehet, me një pëlqim reciprok, në një

çështje për elitat. Gjithsesi, ndonëse Europa mund t’u përkasë elitave në praktikë,

kjo nuk vjen për shkak të një konsensusi tolerant dashamirës. Përkundrazi, kjo

ndodh sepse votuesve thjesht iu mohohet një mundësi për t’u shprehur. Dhe sa

më shumë ata të jenë kundër, ashtu si ishin irlandezët në Qershor 2001, aq më

tepër një mundësi e tillë do të vazhdojë t’iu mohohet. Në fakt, kjo është mënyra në

të cilën është vepruar në BE prej vitesh. Duke përfituar nga konsensusi tolerant,

ose ashtu si gjatë viteve të fundit duke iu druajtur nje refuzimi të planeve të tyre

nga elektoratet gjithnjë e më mosbesues, liderët politikë e partiakë janë përpjekur

që të trajtojnë krijimin dhe zgjerimin e BE-së si pjesë të politikave të prapaskenave.

Kjo përqasje është përkrahur dhe nga vëzhguesit e studiuesit të cilët këmbëngulin

46

se politikat europiane janë disi ndryshe dhe sui generis dhe si të tilla, nuk është e

nevojshme të ndiqen modelet tradicionale të përgjegjesisë dhe transparencës. Pati

dhe nga ata si Giandomenico Majone, i cili argumentonte se përderisa Europa

është në vetvete një tërësi rregullash, duhet të veprohet me të ashtuquajturat

institucione jo maxhoritare-pra me anë të ekspertëve, gjykatësve ose burokratëve,

sesa me anë të demokracisë nga populli50.

Për më tepër, sa më e zgjeruar dhe më e larmishme është bërë BE-ja, aq

më i theksuar është bërë refuzimi i demokracisë nga populli. E thënë ndryshe, sa

më shumë ka ecur integrimi europian në ditët e sotme, aq më tepër qytetarët e

zakonshëm janë përballur me një politikë e cila nuk mbart përgjegjësinë

demokratike. Kjo përbën padyshim një problem në BE-në e sotme. Arsyet përse

kjo çështje dhe rëndësia e saj e veçantë theksohen në këtë shkrim, është fakti që

problemi ka gjasa që të bëhet edhe më shqetësues në BE-në e zgjeruar. Kjo do të

thotë që në një BE më të madhe e më të larmishme, ky proces do të theksohet.

Sigurisht, që me 27 shtete anëtarë që negociojnë politikat, asnjë lider politik nuk do

të dojë t’i ketë duart e lidhura nga këmbëngulja për këshillime elektorale.

Tashmë është bëre më se e zakonshme ironia që mbartin standartet e

vendosura të BE-së mbi demokracinë për anëtarët e saj të rinj ndërkohë që në të

njëjten kohë shtetet anëtarë nuk arrijnë t’i përmbushin vetë këto standarte. Ashtu si

shkruan Ralph Dahrendorf, “Bashkimi ka përcaktuar kritere shumë të ashpra të

virtutin demokratik për të ashtuquajturat vendet që do të anëtarësohen. Nëse, këto

kritere do të zbatoheshin për vetë Bashkimin, përfundimi do të ishte dëshpërues.”

Gjithsesi, ka edhe një ironi akoma më therëse që bëhet gjithnjë e më evidente. Pas

më pak se 10 vjetësh që nga rënia e komunizmit dhe kthimit ose zbulimit të

demokracisë, politikat e anëtarësimit po izolohen në një sistem në të cilin

demokracia nga populli ka pak ose aspak rol. Brenda BE-së së sotme, kjo gjendje

mund të shihet si produkt i viteve të përthithjes dhe akumulimit të pushteteve në

Bruksel në mënyrë të ngadaltë e hap pas hapi. Votuesit e Europës Perëndimore

kanë humbur zërin e tyre në Europë, por humbja ishte aq e ngadaltë dhe e

paperceptueshme, sa dukej e parëndesishme. Të paktën deri tani. Votuesit për

50

Shih për shembull Giandomenico Majone Regulating Europe (London, Routledge, 1996)

47

politikat e anëtarësimit ndodhen në një pozitë tjetër. Jo vetëm kanë mundësi të

shprehen për herë të parë, por po rrezikojnë që ta humbasin këtë mundësi në të

njëjtin çast. Kjo nuk duhet lejuar. Demokracia është shumë e rëndësishme për tu

merrë si e mirëqenë dhe si e tillë të lihet pas dore. Bashkë me zgjerimin duhet të

bëhet dhe reforma institucionale. Bashkimi mund te jetë i kënaqur me mekanizmat

aktuale të demokracisë konstitucionale. Me zgjerimin është e rëndësishme që këto

mekanizma më në fund t’iu bashkangjiten mekanizmave të reja të demokracisë

nga populli51.

Ky koncept konsideron se partite e forta janë vendimtare pr funksionimin e

mir t demokracisë. Partitë janë ndërmjetës natyral nëpërmjet zgjedhësve dhe

procesit vendimmarës demokratik. Partiëe grumbullohen, sqarojnë pozitën e

regullave dhe lehtësojnë kompromiset efektive ndërmejt grupeve të ndryshme që

prezantohen përbenda partive. Ata krijojnë parashikim dhe stabilitet, dhe së

bashku e risin efektin e bërjes së rregullave.

Këto koncepte natyrisht janë te thjeshtezuara nga literatura e pafund për

partitë dhe demokracinë. Ato megjithatë ilustrojne dy koncepte plotësisht të

ndryshme për rrolin dhe qëllimin e partive politike dhe kanë lidhje të drejtpërdrejtë

se si ne e kuptojmë demokracinë në përgjithsi dhe zhvillimin e politikës dhe partive

në Parlamentin Evropian52.

51

http://revistapolis.com/polis/index.php/polis-2--drejt-njurodyshimi-othermenu-50/47-demokracia-nga-populli-dhe-zgjerimi-i-be-s 52

Giovanni Sartori: “Edhe një herë për teorinë e Demokracisë”, Universiteti i Kolumbias, 1987,f.57.

48

3.1. Demokracia Qytetar – Përfaqësues

Esenca kryesore e raportit qytetar – deputet konsiston në faktin se

demokracia duhet të jetë sa më e përfaqësuar që është e mundur. Kjo nënkupton

se pozicionet e shprehura nga përfaqesuesit në parlament duhet të jenë sa më të

përafërta që është e mundur me preferencat e zonave elektorale prej nga vijnë ata.

Kjo është e mundur në kushtet kur zonat elektorale janë homogjene dhe kanë

preferenca të ngjajshme, ose së paku ndryshimi në preferenca është më i fortë

përskaj zonave elektorale se sa përbrenda zonave elektorale. Kur ky është si rast,

kjo ka kuptim ti shohim përfaqësuesit e zgjedhur si deputet nga zona e tyre

elektorale.

Në këtë aspekt problemi kryesor që duhet zgjidhur është se si të sigurohemi

që përfaqësuesit e zgjedhur të mos shmangen ose të shmangen minimalisht, nga

preferencat e zonave të tyre elektorale. Me fjalë të tjera problemi kryesor ekziston

ndërmjet zgjedhesve dhe përfaqësuesve të tyre. Zgjedhësit i ngarkojnë

përfaqesuesit e tyre me detyrën e mbrojtjes së interesave të tyre, por këta të fundit

mund të kenë interesat e tyre dhe të shmangen nga interesat e votuesve.

Zgjedhesit mund të ndëshkojne përfaqesuesin i cili dështon në mbrojtjen e

interesave të tyre, pa i përkrahur ata në zgjedhjet e ardhshme. Sidoqoftë, shumë

vendime që merren nga përfaqësuesit shpeshherë nuk mund të vërehen nga

zgjedhesit53.

Nga aspekti i raportit qytetar-deputet, partitë dhe formacionet partiake

shikohen me dyshime. Partitë shikohen si mjete të fshehta që krijojnë distancë

ndërmjet zgjedhësve dhe përfaqësuesve të zgjedhur. Partitë, po ashtu, shihen si

nxitësit dhe acaruesit kryesor të problemeve të mëdha. Partitë bëhen udhehëqes

të përfaqësuesve të zgjedhur dhe objektivat e tyre mund të jenë në kundërshtim

me ato të zgjedhësve në zona të ndryshme, dhe ndoshta në shumicën e zonave

53

Zhan Zhak Ruso: “Kontara Sociale”, Prishtinë, 1962, f.60.

49

elektorale. Gjërat përkeqësohen edhe më shumë nësë partitë kanë kontroll mbi

zgjedhjen e kandidatëve dhe renditjen e tyre në listen zgjedhore. Në rajonet

shumëantarësh, nëse një parti ka mundësi që të fitoje tri deri katër ulëse, kandidati

që është në listë i pari pothuajse e ka të garantuar zgjedhjen. Sidoqoftë, nëse ai

kandidat nuk është i popullarizuar të zgjedhësit, atëherë zgjedhësit e kanë të

humbur mundësinë e tyre që ta përjashtojne këtë kandidat.

Përplasja e mendimeve demokratike përcjell teorinë qytetar-deputet të

demokracisë dhe pajtohet së partitë nuk duhet të jenë të forta, sepse ato do ta

minojnë mundesinë e zgjedhesve që ti mbajnë përgjegjës përfaqesuesit e tyre të

zgjedhur në mënyrë individuale. G.Sartori pajtohet se partitë janë për nga

përkufizimi i tyre “mallkime të demokracisë”, sepse ato dëshirojne që të

përfaqësojne interesat e një pjese të komunitetit e jo të mirat e përgjithshme për

tërë komunitetin54.

Kur demokracia filloi të lulzojë në Britani në shekullin XVIII, Henry St. John

Bolingbroke pohonte se “qeverisja nga partia...gjithmonë do të përfundoje në

qeveri të përçarjes. Partia është dreqi politik, dhe përçarja është gjëja më e keqe e

të gjitha partive”55.

Në mënyrë të ngjajshme James Medison’s dizajnoi kushtetuten e SHBA-ve me

kontrollimet dhe balancimet e saj dhe zgjedhjen e kandidateve qëndrore (për

President dhe kongresin e SHBA-ve).

Në lidhje me këto aspekte, në teorinë e shtegtimit të thyer të David Mayhew’s

(1974) për qeverinë amerikane, pohohej se lidhja elektorale ndërmjet një

kongresisti individual dhe zgjedhësve në rajonin e tij ose asaj është ajo që

udhëheq sjelljen politike në Uashington dhe jo ideologjia e politikës së jashtme ose

interesat partiake.

Aspekti qytetar-deputet është shumë thjesht për tu kuptuar. Ka mjaft logjik

nëse arsyeja e kornizes është një përfaqësues në një zonë elektorale. Sidoqoftë,

në realitet, parlamenti përbehet nga qindra përfaqësues. Në shumë raste,

vendimet janë të pandara, që do të thotë se vendimi i njëjte zbatohet në të gjitha

54

Giovanni Sartori “Parties and Party System”, Gambridge University press, 1976, f.134. 55

The new encyclopedia Britaninca ed. 15. Biblography and publication at Henry St. John Bolingbroke, The ide of a Patriot King, Menston 1971, Original U. of Michigan 2008.

50

rajonet. Thëne shkurt, nëse vendimet duhet të meren për buxhetin e shendetit

kombëtar apo për të dërguar trupa në ndonjë shtet të huaj, ai vendim duhet të ketë

pasoja të ndryshme në zona të ndryshme elektorale, por vendimi do të zbatohet në

të gjitha rajonet. Nuk do të ketë vendime të ndara për zona të ndryshme. Kështu

që, në legjislativin me qindra përfaqesues, logjikisht është e pamundur që një

vendim çdo herë të japë rezultatin më të përafërt të mundur në preferencat e

zgjedhësve të një rajoni, kështu që opozita çdo herë është e vërtetë. Nuk është e

mundur në një legjislativ tipik që një përfaqësues që zgjidhet rastësisht do të

tregohet se është kryesori në voten e legjislativit56.

Në aspektin qytetar deputet, mbetet e hapur pyetja se si grumbullohen votat

individuale: thënë ndryshe, si udhëhiqet pozita e çdo përfaqësuesi në vendimet

përfundimtare në parlament? Pyetja se si të mblidhen preferencat duhet të jetë

shumë e vështirë, por na del se shkenca politike ka gjetur një zgjidhje.

Është një përgjigje e thjeshtë por provokuese: vota vendimmarëse nga parlamenti

normalisht se do të korespondojë me vendimin që preferohet nga anetaret e

parlamentit. Nëse i radhisni të gjithë antarët e parlamentit se si qëndrojnë prapa

një çështjeje, që nga opozita më e fuqishme deri tek ana më e fuqishme

favorizuese, zgjedhësi mesatar do të jetë saktësisht në mes, ai do të jetë antari që

do të bëjë ndryshimin pak mbi 50% dhe pak nën 50%. Ky është dëgjimi i teoremës

së votës mesatare që u zhvillua së pari nga D. Black (1948)57.

56

Abdulla Azizi, “Bashkimi Evropian: E Drejta, Institucionet dhe Politikat”. Arberia Design, Tetove. 57

Duncak Black “The theory of committees and election” Cambridge 1958 f.55.

51

3.2. Demokracia e Bazuar në Parti

Prespektiva e zymtë opozitare te modeli qytetar-deputet konsiston në faktin

se partitë janë forca kryesore për funksionimin e demokracisë. Teoricientet e

hershem partiak sjellin prova se partitë ishin të dëshirueshme, sepse ato

përmbushin funksionet themelore, sikurse janë ndërtimi i zgjedhjeve popullore,

integrimi dhe mobilizimi i masës, mbledhja e interesave të ndryshme, rekrutimi i

lidereve për zyra publike dhe formulimi i ligjeve58. Tash vonë, mendimtarët politik

janë përqëndruar në pyetjen pse qytetarët, kandidatët dhe parlamentarët

vullnetarisht vendosin të formojnë dhe mbështesin partinë59. Para se të flasim për

rolin e partive, e shohim të arsyeshme që të përkufizojmë se çka nënkuptojmë me

parti “partia është organizata politike e një klase a një shtrese të caktuar

shoqërore, që ka programin e statutin e vet dhe që lufton për të mbrojtur interesat

e klasës ose të shtresës shoqërore së cilës i përket”. Nuk është vetëm e

arsyeshme, por gjithashtu është e rëndesishme që ta shohim ndryshimin

nëpërmjet partive dhe koalicioneve. Koalicionet mund të jenë të dy llojeve. Ato

mund të formohen bazuar ne vota, ose ato mund të marrin formen e koalicionit

qeveritar ku partitë të ndryshme ndajnë ministritë dhe pushtetin e vendosjes së

agjendës. Antarët e koalicionit në demokracinë parlamentare kujdesen që të

votojnë bashkërisht, sepse ata kanë një armë sekrete që e mban koalicionin së

bashku: votën e besimit.

Në rast të mospajtimit përmbrenda koalicionit, çdo herë është e mundur që

të bashkohet vota e besimit në projektligje. Partneri që devijon rezikun që të

ndërshkohet me prishje të koalicionit nëse dëshiron që të ndërmer hapa kundër

partnerit në koalicion për projektligjin e propozuar. Rënia e qeverisë në përgjithsi

është një rezulltat negativ për antarët e koalicionit, sepse ata humbin pushtet të

caktuar programor dhe zyra qeveritare. Arsyeja e vetme që ata do të mirpritnin

58

Leon D. Epstein “Political Parties in Western Democtacie”, Cambrdge 1993, f.46. 59

John H. Aldrich “Why Parties? The original and Transformation of Political”, Chicago, 1995, f.205.

52

prishjen e koalicionit është vetëm nëse ata do të fitonin pozita më të mira në

qeverinë që do të pasonte, gjë që ndodh nganjëhere. Ky do të ishte një nga rastet

e ralla, për shembull nëse qeveria bie, ajo do të shpall zgjedhje të parakohshme që

do ti konvenon partisë që e kërkon rënien e qeverisë. Partitë që janë pjesë e

koalicioneve qeveritare e dinë që zgjedhesit mund ti shpërblejnë ose ndëshkojnë

të përzgjedhurit në zonat e tyre elektorale përbrenda koalicionit. Me kohë mund të

jetë shumë më i dëshirueshem qëndrimi brenda koalicionit se sa ikja nga ai dhe

rënia e qeverisë. Lojaliteti ndaj koalicionit shkon vetem derisa të ekzistojë interesi

që është i dyanshem për liderët partiake. Diciplina e koalicionit, edhe në qeveritë

parlamentare, është gjithmonë më pak e fortë se sa diciplina partiake, kështu që

partitë mund të shihen si koalicione më stabile60.

Kur politikanët ju bashkohen partive, nga ata pritet që të jenë aktivë

përbrenda partisë, të kontribojnë në ligje dhe fushata elektorale, por gjithashtu

duhet respektuar diciplina partiake, kryesisht kur votohet në parlament. Ky është

një mjet i fuqishëm për diciplinimin e përfaqësuesve të cilët devijojnë nga vija

partiake në parlament pasi që partia mund ti vendose ku ata nuk kanë kurrfarë

gjasa për rizgjedhje. Listat partiake janë të formuluara si duhet në shkencën

politike, por ato nuk janë mjetet e vetme për deciplinimin e antarëve partiak.

Partitë caktojnë Presidentët për komitete dhe antarsinë për parlament. Ç’është më

e rëndësishmja partitë caktojnë pozitat ministrore dhe përgjegjsitë ekzekutive.

Partitë në demokraci pretendojnë që të jenë më të bashkuara, për mobilizimin e

zgjedhësve dhe po ashtu edhe për miratimin dhe implementimin e ligjeve. Poltikat

zgjedhore janë në lidhje me atë se si politikanët arrijnë të menaxhojnë atë që quhet

“problem i jashtem kolektiv” për politikë. Në veçanti demokracia mund të

funksionojë pa pjesmarjen masive të zgjedhësve, por një zgjedhës individualisht

nuk ka nevojë për nxitje të veçantë për të votuar, sepse ai ose ajo mund të jetë i

lirë në votim. Partitë luajnë një rol fundamental në mobilizimin e zgjedhësve dhe

garën për vota në platformën politike61.

60

Ronald J. Hrebenar “Party system: From One-party Rule to Coalition Government”, Westview Press, 1996, f,54. 61

Poole Rossenthal, “Why not Partie? Party effects in the US Senate” Chicago 2008, f.36.

53

3.3. Ndryshimet e Qytetarisë Evropiane pas Traktatit të Lisbonës

Traktati i Lisbonës solli një frymë të re të pjesëmarrjes publike për qytetarët

evropianë, duke u mundësuar atyre të kenë edhe më shume qasje ne institucionet

e Bashkimit Evropian dhe këtë e realizoi nëpërmjet të ashtuquajturës “Iniciativa

Qytetare”. Kjo iniciativë apo siç quhet ndryshe nismë e qytetarëve ju mundëson

një milion qytetarëve të cilët janë shtetas të një numër të konsiderueshëm të

vendeve të BE-së për të thirrur direkt në Komisionin Evropian për të

sjellë përpara një iniciativë në interes të tyre në kuadër të kompetencave të tij.

Traktati i Lisbonës paraqet një formë të re të pjesëmarrjes së publikut në

formësimin e politikës së Bashkimit Evropian , Iniciativën e Qytetarëve

Evropianë (IQE). Siç kërkohet nga Traktati, me propozim të Komisionit Evropian,

Parlamenti Evropian dhe Këshilli miratuan një rregullore e cila përcakton

rregullat dhe procedurat që qeverisin këtë instrument të ri të UE-së.62.

Iniciativa e qytetarëve evropian do të lejojë qe 1 milion qytetarë nga të

paktën një e katërta e shteteve anëtare të BE-së të ftojnë Komisionin Europian për

të sjellë propozime për aktet ligjore në zonat ku Komisioni ka fuqinë për ta bërë

këtë. Organizatorët e inicitivës qytetare, pra komiteti i qytetarëve duhet të jetë i

përbërë nga të paktën 7 qytetar të BE-së që janë rezidentë në të paktën

në 7 shtete të ndryshme anëtare, dhe do të duhet 1 vit për të

mbledhur deklaratat e domosdoshme të mbështetjes. Numri i deklaratave të

mbështetjes duhet të jetë certifikuar nga autoritetet kompetente në Shtetet

Anëtare. Komisioni do të ketë afat kohor prej tre muajsh për të

shqyrtuar nismën dhe me pas të vendosë se si të veprojnë në lidhje me të.

Kjo procedurë u jep qytetarëve mundësinë e që në mënyrë të drejtpërdrejtë me

anë të një iniciative të tyre t`i drejtohen Komisionit, duke i propozuar këtij të fundit

62

Rregullorja (UE) Nr 211/2011 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit 16 shkurt 2011 për iniciativën e qytetarëve

54

të paraqesë një propozim për një akt ligjor të Unionit me qëllim të zbatimit të

Traktateve e cila është e ngjashme me të drejtën e dhënë në Kartën Evropiane në

bazë të nenit 225 të Traktatit për Funksionimin i Unionit Evropian (TFUE) dhe në

Këshillin në bazë të nenit 241 të TFUE-së.

Kushtet dhe mënyra se si do të funskionojë kjo procedurë janë të rregulluara në

Rregulloren (BE-së) nr.211/2011 të Parlamentit Evropian dhe të Këshillit të datës

16 shkurt 2011 mbi iniciativën qytetare63. Por duhet të kemi parasysh se në pajtim

me Rregulloren, iniciativa si e drejtë u jetëzua nga data 1 prill 2012.

Pra inicitaiva qytetare evropiane përkufizohet si iniciativë e dorëzuar në

Komision në përputhje me Rregulloren e lartpërmendur, duke ftuar Komisionin,

brenda kuadrit të kompetencave të tij, që të paraqes çdo propozim që të

konsiderohet si i arsyeshëm mbi çështjet, ku qytetarët konsiderojnë se një akt ligjor

i Bashkimit Evropian është i nevojshëm për qëllim të zbatimit të traktateve, e cila

ka marrë mbështetjen e të paktën një milion nënshkruesve të ligjshëm që vijnë nga

të paktën një e katërta e të gjitha Shteteve Anëtare64. Nënshkruesve do të

thotë qytetarëve të Unionit të cilët kanë mbështetur iniciativën e qytetarëve të

caktuar duke plotësuar një formë e Deklaratës për mbështetje për këtë iniciativë65.

"Organizatorët" nënkupton personat fizik duke formuar një Komitet të qytetarëve

përgjegjës për përgatitjen e iniciativës qytetare dhe dorzimin e saj në Komision66.

Si do të punojë iniciativa e qytetarëve evropian? Iniciativa duhet të jetë

e organizuar nga Komiteti i qytetarëve të përbërë nga të paktën 7 qytetarë të BE-

së që janë rezidentë në të paktën në 7 vende të ndryshme të BE-së. Anëtarët e

Parlamentit Evropian nuk mund të numërohet në mesin e 7 qytetarëve që do të

jenë të nevojshëm për anëtar të Komitetit. Gjithashtu organizatorët përpara se të

nisin me mbledhjen e deklaratave të mbështetjes nga nënshkruesit për iniciativën

qytetare të propzuar, ata së pari duheta t’a regjistrojnë atë tek Komisioni dhe të

sigurojnë informacione sidomos për lëndën dhe objektivat e iniciativës të

propozuar.

63

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:065:0001:0022:EN:PDF 64

Neni 2 (1) I Rregullorës për iniciativë qytetare 65

Po aty alinea (2) 66

Aty alinea (2)

55

E tërë kjo duhet të bëhet në një nga gjuhët zyrtare të Unionit, e vënë në një

faqe në internet që duhet të përditësohet rregullisht për çdo ndryshim në lidhje me

iniciativën67. Brenda dy muajve Komisioni do ta regjistrojë iniciativën qytetare të

propozuar në kuadrin e një numri unik dhe duhet të dergoj një konfirmim tek

organizatorët, por Komisioni do të ndërmarr një veprim të tillë nëse janë plotësuar

këto kushte që radhiten në Nenin 4 alinea 2:

a) Është formuar komiteti për qytetarëve dhe kontakt personat janë caktuar

në pajtim me Nenin 3 (2);

b) iniciativa e qytetarëve e propozuar "nuk” bie qartësisht jashtë kuadrit

të kompetencave të Komisionit për të paraqitur një propozim për një akt ligjor të

Unionit për qëllim të zbatimit të traktateve;

(c) Iniciativa e qytetarëve e propozuar nuk është abuzive, joserioze ose

shqetesuese, dhe

(d) iniciativa e qytetarëve e propozuar "nuk” është haptazi në kundërshtim

me vlerat e Unionit të përcaktuara në nenin 2 të TUE-së.

Në të kundërtën, pra nëse nuk përmbushën këto kushte të parapara atëherë

Komisoni do ta refuzojë iniciativën qytetare të propozuar duke bërë publike edhe

shkaqet për refuzimin e saj.

Por për të qënë e suksesshme iniciativa qytetare e propozuar duhet që të

mblidhen edhe deklaratat për mbështetjen e saj nga qytetarët evropian. Përgjegjës

për mbledhjen e deklaratave të mbështetjes nga nënshkruesit janë organizatorët68.

Mbledhja e deklaratave nga organizatorët mund të bëhet në formë letre apo në

mënyrë elektronike. Në ato raste që mbledhja e deklaratave të mbështetjes për një

iniciativë qytetare të propozuar do të bëhet në mënyrë elektronike atëhere do të

zbatohet Neni 6 i Rregullores për iniciativën qytetare.

67

Neni 4(1) 68

Neni 5(1) i Rregullores për iniciativën qytetare

56

Neni 6

Sistemet e grumbullimit Online

1. Kur deklaratat e mbështetjes janë mbledhur në internet, të dhënat te marra

nëpërmjet sistemit të mbledhjes në internet do të ruhen në territorin e një Shteti

Anëtar të Unionit Evropian.

Sistemin online i mbledhjes do të jetë certifikuar në përputhje me paragrafin

3 në Shtetin Anëtar në të cilin të dhënat do të mblidhen nëpërmjet sistemit të

mbledhjes online. Organizatorët mund të përdorin një sistem online për qëllimin e

mbledhjes se deklaratave të mbështetjes në disa shtete osenë të gjitha Shtetet

Anëtare.

2.Organizatorët duhet të sigurojnë që sistemi i mbledhjes që përdoret në

internet për mbledhjen e deklaratave të mbështetjes përputhet me paragrafin 4.

Para se të fillohet me mbledhjen e deklaratave të mbështetjes,

Organizatorët do t'i kërkojnë autoritetit kompetent të Shtetit Anëtar përkatës për të

vërtetuar se sistemi i mbledhjes i përdorur në internet për këtë qëllim është në

përputhje me paragrafin 4.

Organizatorët mund të nisin të mbledhin deklaratat e mbështetjes

përmes sistemit online te mbledhjes pasi ata kanë marrë certifikatën e përmendur

në paragrafin 3. Organizatorët duhet të të bëjnë një kopje të certifikatës për

dispozicion të publikut per në faqen e internetit qe përdoret për sistemin

e mbledhjes online.

3. Aty ku sistemin online i mbledhjes në përputhje me paragrafin 4, autoriteti

kompetent duhet që brenda një muaj të nxjerrë një çertifikat për këtë qëllim, në

përputhje me modelin e përcaktuar në Aneksin IV.

Shtetet Anëtare duhet të njohin certifikatat e lëshuara nga Autoritetet kompetente

të Shteteve të tjera Anëtare.

4.Sistemi Online i mbledhjes duhet të ketë siguri të mjaftueshme dhe

karakteristika teknike në mënyrë që të sigurohet që:

(a) vetëm personat fizikë mund të paraqesin një deklaratë të mbështetjes me anë

të formularit online;

57

(b) të dhënat e ofruara në internet që janë mludhur ruhen në mënyrë të sigurtë,

për të siguruar, ndër të tjera, që ata nuk mund të modifikohen ose të përdoren për

ndonjë qëllim tjetër përveç se per te treguar mbështetjen e tyre ndaj iniciativës

qytetare të dhënë dhe për të mbrojtur të dhënat personale kundër shkatërrimit

aksidental ose të paligjshem ose humbje aksidentale, ndryshimit ose zbulimit të

paautorizuar ose qasjes ne to;

(c) sistemi mund të nxjerrë deklaratat e mbështetjes në një formë në përputhje

me modelet e përcaktuar në Aneksin III, në mënyrë që të lejojë verifikimin nga

Shtetet Anëtare në përputhje me Nenin 8 (2).

Por sa qytetar duhet ta përkrahin këtë iniciativë qytetetare të propozuar? A

duhet që të jenë nga të gjitha Shtetet Anëtare të UE-së? Nënshkruesit e iniciaticës

qytetare duhet që të jenë nga së paku një e katërta e shteteve anëtare. Pra, të

paktën një e katërta e shteteve anëtare, nënshkruesit duht të përbëjnë të paktën

numrin minimal të qytetarëve të përcaktuar në kohën e regjistrimit të iniciativës

qytetare të propozuar. Këto shifra minimale duhet të korrespondojë me Numrin

e anëtarëve të Parlamentit Evropian të zgjedhur në çdo Shtet Anëtar, shumëzuar

me 75069.

Pasi organizatorët e kanë mbledhur numrin e kërkuar të deklaratave, ata

do t'ia paraqesin ato për verifikimin dhe certifikimin autoriteteve përkatëse

kombëtare në secilin vend. Brenda 3 muajve autoritetet kombëtare duhet të

dorëzojnë certifikatat që tregon numrin e deklaratave të mbledhura të vlefshme të

mbështetjes . Autoritetet kombëtare do të përdorin kontrolle të përshtatshme për të

verifikuar deklaratat, se cilat janë të vlefshme70.

Pasi që të jenë plotësuar të gjitha këto kushtet që u përmendën më lart,

atëherë organizatorët mund të dorëzojnë iniciativën e qytetarëve tek Komisioni, të

shoqëruar nga informata lidhur me ndonjë mbështetje dhe financim të marrë për

këtë iniciative. Ky informacion do të publikohet në regjistër.71 Pas dorëzimit të

iniciativës qytetare në Komision atëherë Komisioni fillon procedurë për shqyrtimin

69

Shih nenin 7 të Rregullores per iniciativën qytetare 70

Po aty,Shih Nenin 8 71

Po aty,Shih Nenin 8

58

e iniciativës qytetare të propozuar ashtu siç e parasheh Neni 10 i rregullores për

iniciativen qytetare.

Neni 10 i rregullores për iniciativën qytetare

Procedura për shqyrtimin e iniciatives qytetare nga Komisioni

1. Kur Komisioni merr iniciativen qytetare duhet të:

a) Publikojë iniciativën e qytetarëve pa vonesë në regjistër;

b) Të marrë organizatorët në një nivel të përshtatshëm për të lejuar ata të

shpjegojnë më detaje çështjet e ngritura nga “iniciativa qytetare”;

c) Brenda tre muajve të përcaktojnë një komunikatë për konkluzionet e saja

politike në lidhje me iniciativen e qytetarëve, veprim që ai synon të

marrë, nëse ka, dhe të tregoj edhe arsyet për marrjen apo mosmarrjen e

ndonjë veprimi;

2. Komunikimi që i referohet paragrafit 1(c) do të njoftohet për organnizatorët

si dhe për Parlamentin Evropian dhe Këshillin, dhe gjithashtu duhet të bëhet

edhe publik.

Një çështje mjaft e rëndësishme që duhet patur kujdes gjatë iniciativës

qytetare është edhe mbrojtja e të dhënave përsonale të qytetarëve që japin të

dhënat e veta personale ashtu siç kërkohet për të mbështetur inicitaiven

qytetare të propozuar. Në përpunimin e të dhënave personale në pajtim me

këtë Rregullore (Rregullorja për iniciativë qytetare), organizatorët e inicitivës të

qytetarëve dhe autoritetet kompetente të Shtetit Anëtar duhet të pajtohen me

Direktivën 95/46/EC dhe dispozitave kombëtare të miratuara në pajtim me to.72

Pra organizatorët e iniciativës qytetare dhe autoritet kompetente të caktuara

në përputhje me nenin 15 (2) do të konsiderohen si kontrolluesit e të dhënave,

kështu që organizatorët duhet të sigurojnë që të dhënat personale të

mbledhura për një iniciativë qytetare të caktuar nuk janë përdorur për ndonjë

qëllim tjetër përveç se për të treguar mbështetjen e tyre për iniciativën qytetarë

në fjalë.

72

Neni 12(1) i Rregullores për iniciativë qytetare

59

Më pas duhet të zhdukin të gjitha deklaratat e përkrahjes të marra për këtë

iniciativë dhe çdo kopje të tyre në muajin e fundit pas paraqitjes së iniciativës

në Komision në pëpruthje me Nenin 9 ose tetëmbëdhjetë muaj para dates së

regjistrimit të iniciativës së qytetarëve të propozuar, cilado që të jetë më herët.

Deklaratat e mbështetjes të dhëna për iniciativën qytetare dhe kopjet e tyre

mund të mbahen përtej afateve të përcaktuara në qoftëse është e nevojshme

për qëllimin e procedurave ligjore ose administrative në lidhje me atë iniciativë

qytetarë të propozuar.

Komisioni mund të miratojë, me anë të akteve të deleguara, për të cilat sapo

ti miratojë duhet ta njoftojë njëkohësisht Parlamentin Evropian dhe Këshillin për

ndryshimet apo shtojcë të kësaj Rregulloreje. Mirëpo Parlamenti Evropian dhe

Këshilli kanë fuqinë e tyre që edhe të kundërshtojnë këto ndryshime. Por si

ndodh dhe përse mund të vijë deri tek ndonjë kundërshtim nga ana e tyre e

definon në Neni 19 i Rregullores për Iniciativë qytetare. Gjithsesi kjo Formë e re

e pjesmarrjes së qytetarëve në Institucionet Evropiane është formuar me qëllim

për të hequr barrierat që të çojnë deri tek këto institucione kështu duke iu

mundësuar edhe vetë qytetarëve qe te bëhen ligjvenës të Unionit Evropian por

sigurisht duke pasur edhe mekanizmat e kontrollit të saj.

Neni 19

Kundërshtimet ndaj akteve të deleguara

1. Parlamenti Evropian ose Këshilli mund të kundërshtojë aktet e deleguara

brenda një periudhe prej dy muajsh nga data e njoftimit. Me iniciativën e

Parlamentit Evropian ose Këshillit kjo periudhë do të zgjatet për dy muaj.

2. Nëse, me skadimin e periudhës së lartpërmendur në paragrafin 1, as

Parlamenti e as Këshilli nuk kanë kundërshtuar ndryshimet apo shtojcat

atëherë kjo do të publikohet në Fletoren Zyrtare të Unionit Evropian dhe

e njëjta do të hyjë në fuqi në datën e theksuar aty.

3. Nëse Parlamenti Evropian apo Këshilli do ta kundërshtoj një akt të

deleguar brenda afatit të përmendur në paragrafin 1, ai nuk do të hyjë në

60

fuqi. Institucioni që kundërshton duhet të deklarojë arsyet e kundërshtimi

për veprën e deleguar.

Qytetaria evropiane është e ndërtuar mbi ligjin që rregullon të drejtat e

qytetarëve të Bashkimit Evropian por njëkohësisht ky ligj ruan edhe egoizimin e

shteteve të Bashkimit Evropian për shtetasit e vendeve tjera anëtare. A mos vallë

ligji nuk është i mjaftueshëm për “të zbutur” egoizimin e këtyre shteteve apo duhet

të ketë edhe elemente tjera që ti bashkojë këto shetete të kësaj organizate. A

egzistojnë këto elemente tjera dhe a mund të ndërtohen në të ardhmen janë një

dilemë më vete.

61

Konkluzione dhe Analiza

Përkundër ritjes së rëndesishme te rolit të Parlamentit Evropian prej vitit

1957 e deri në ditët e sotme dhe përkundër mundësive të ofruara nge traktatet që

zëri i tij të dëgjohet më shumë, e që ende duhet kohë për përdorim të plotë,

garantimi i një roli për Parlametin Evropian është i barabarte me ato të

parlamenteve kombëtare ku do të krijonte një pushtet të plote politik në nivelin

Evropian. Kjo është sigurisht në pajtueshmëri me parimet e subsidiaritetit. Por

është e qartë se një rol i tillë do të kundërshtojë sovranitetin e shteteve në ato

sektorë të politikave ekonomike në të cilat ato kanë mundësinë të bllokojnë

vendimet me VETO-n e tyre dhe në të cilën Parlamenti Evropian nuk ka pushtet të

bashkevendimit. Është e padëshirueshme që një ndryshim i tillë mund të arihet

thjesht duke përfituar nga mundësitë e ofruara nga kompetencat e Parlamentit. Kjo

do të kërkoje një rishikim të mëtejshëm të Traktateve. E njëjta gjë mund të thuhet

edhe për kompetencat e Palamentit Evropian në fusha themelore të politikave të

jashtme, Traktati i Lisbonës flet për informacione dhe këshillime të thejshta

megjithëse në baza të regullta edhe nëse nuk duhet nënvlersuar normën që të

përshkruan se përfaqësuesit e lartë të Bashkimit për Punë të Jashtme do të kenë

në konsideratë pikpamjet e Parlamentit Evropian (Traktati i Lisbonës neni 36).

Sa i perkët mbrojtjes Evropiane, Parlamenti Evropian për momentin

pothuajse nuk ka asnje rol, përpos për ato masa që kërkojnë rishikime buxhetore.

Preambulla kushtetuese nënvizon ato vërejtje që sygjerojnë se një transicion i

drejtë i një modeli federal është i nevojshem (Bashkimi si federatë e popujve dhe

shteteve) bazuar mbi parimet e sibsidiaritetit, sovranitetit popullor dhe një ekuiliber

i pushteteve. Kjo do të thotë se pushteti legjislativ duhet të ndahet nga Këshilli ( me

mundësi të vendosjes në çdo rast dhe në çdo çështje me shumicë të kualifikuar),

Parlamenti Evropian dhe nga Komisioni.

62

Konrolli i Parlamentit Evropian mbi linjat politike të Bashkimit duhet të jetë i

drejtpërdrejtë dhe efektiv në lidhje me komisionin e çështjeve që ai merret,

kryesisht për shtyllen e parë. Në anën tjetër duhet të jetë më pak i drejtperdrejtë sa

i përket Këshillit, i cili sidoqoftë në mënyrë të regullt merr linjat themelore të

tërhequra nga Parlamenti Evropian në secilën nga tri shtyllat që merren si bazë

duke përfshire zgjedhjet në bazë të mbrojtjes, të sigurisë dhe punët e jashtme.

Këshilli nuk do të mund të veprojë në asnjë rast pa apromovimin e Parlamentit

Evropian në të gjitha ato aspekte të politikave të bashkimit që përfshin burimet e

veta dhe i nënshtrohen procedurës buxhetore të Bashkimit. Në lidhje me buxhetin,

Parlamenti Evropian kërkon pushtet të bashkëvendimit së bashku me Këshillin mbi

burimet e vet Bashkimit, duke përfshirë kompetencat për të vënë taksa e cila

përben themelin mbi të cilën Parlamentet moderne janë të bazuara dhe që nuk

mund të mohojë një parlament të zgjedhur.

Në lidhje me funksionimin legjislativ, Parlamenti Evropian ka kompetenca të

bashkëvendimit, pa përjashtim, në të gjitha çështjet për të cilat Traktati i Lisbonës

siguron konsultim të plotë për Parlamentin Evropian dhe kërkon vendim unanim

nga Këshilli. Në lidhje me politikat e jashtme dhe politikat për mbrojtje, Parlamenti

Evropian garanton pushtet për votim në opsionet e politikave bazë, ashtu siç bëjnë

parlamentet kombetare, në mënyrë të veçantë në lidhje me angazhimet e

shpenzimeve dhe zgjedhjeve strategjike, operacioneve ushtarake dhe promovimin

e paqes.

Në lidhje me rishikimin e ardhshëm të traktateve, Parlamenti Evropian

garanton rolin në bashkëvendim, duke hequr kërkesen e unanimitetit qeverisës

dhe ratifikimin e unanimitetit, duke zëvendësuar ato me një votim super shumicë të

kualifikuar me rishimikin e hyrjes në fuqi vetëm në ato shtete që e mbeshtesin atë.

Në lidhje me bashkëpunimin e shtuar dhe politikave në të cilat jo të gjitha shtetet

anëtare zgjedhin ose kanë mundesinë e pjesmarjes, duke perfshire valuten Euro,

do të mund të jetë e mundur për vendimet që kërkojne rol normativ ose

vendimmarës nga Parlamenti Evropian që merren gjatë sesioneve të Parlamentit

Evropian në të cilat votat janë të rezervuara për Antarët e Parlamentit Evropian të

zgjedhur nga shtetet anëtare dhe kanë marrë pjesë në rritjen e bashkëpunimit.

63

Bibliografia Otmar Holl, Blerim Reka, Ylber Sela, Institucionet dhe Plitikat e Unionit Evropian,

Arbëria Dizajn,Tetovë 2011.

Berhthold Rittberger, “The Creation and Empowerment of the European

Parliament” Journal of Common Market Studies, 2003.

Vivien A. Schmidt, “The EU and national politikes”, Oxford, 2006.

Simon Hix “Constitutional Agenda-Setting Throught Discretion in Rule

Interpretation: Why European Parliament Won at Mastrit”, London, 2002.

Amaryllis Verhoeven: “ The European Union in Search of a Democratic and

Constitutional Theory”, Oxford 2002.

John McCormick “ The European Union: Politics and Policies”, Westview Press,

2008.

Christopher Llord “ Political parties in the EU” London 2005.

Alex Warleigh “Democracy in the UE” California, 2003.

Kushtetuta e Bashkimit Evropian 2003.

Linda M. Stevenson “The European Union Encyclopedia and Directory”,

Routledge, 1999.

Office for official publications of the European Communities “The EU economy”,

University of California, 2008.

64

George Tsebelis “The Power of the European Parliament as a Conditional Agenda-

Setter, Oxford, 1994.

George Tsebelis “Maastricht and the democratic deficit”, Oxford, 1996.

Christopher Crombez “ Institutional reform and the Co-decision in the European

Union”, 2001.

Bernard Steunenberg “The European Parliament”, Oxford, 2002.

Richard Corbett “The European Parliament” 5th edition, London, 2003.

Giovanni Sartori “Parties and Party System”, Gambridge University press, 1976.

Simon Hix, Amie Kreppel “The Party System in the European Parliament”, London

2003.

Christopher Lord “Political Parties in the EU” London 1997.

Herbert Kitcchelt, “The Transformation of European Social Democracy” Cambridge, 1994. Howard Rosenthal, “A Political History of Roll Call Voting”, Oxford, 1997. Knut Heider, “Political party behin closed doors” Oxford 2006. Max Weber, “Politics as a Vocation” Oxford, Oxford University Press, 2004. Miko Matilda, “ Contested Decisions: Empirical Analysis of Voting in the EU Council of Ministers”, European Journal of Political Research, 2004. Poole Rossenthal, “Why not Partie? Party effects in the US Senate” Chicago 2008. Etem Aziri: “Partitё Politike dhe Demokracia”, Shkup, 2004.

Gëzim Tushi: “Arsyetime Politike” Tiranë, 2010.

65

Giovanni Sartori: “Edhe një herë për teorinë e Demokracisë”, Universiteti i

Kolumbias, 1987.

Jonuz Abdullai: “Politika dhe politikat publike”, Tetovё, 2011.

Lambro Filo: “ Sistemet Politike Bashkëkohore”, Tiranë, 2010.

Robert A Dahl : “Poliakria” Tiranё, 2005.

Zhan Zhak Ruso: “Kontara Sociale”, Prishtinë, 1962.

Abdulla Azizi. Bashkimi Evropian: E Drejta, Institucionet dhe Politikat. Arbëria Design, Tetovë, Maqedoni. Abdulla Azizi “Puna dhe politika sociale në Bashkimin Evropian: evoluimi, standartet dhe sfidat”, Arberia Design, Tetovë, Maqedoni.

Giandomenico Majone “The European Commission: Limits of Centralization and

the Perils of Parameterization” Governance, vol. 15, 2002.

Knut Heider “Parliamentary party group in European Democracies” New York,

2005.

Fritz W.Scharpf Governing in Europe: Effective and Democratic? (Oxford, Oxford

University Press, 1999).

Peter Mair “The limited impact of Europe on National Party Systems” West

European Politics 23:4(2000).

Giandomenico Majone Regulating Europe (London, Routledge, 1996).

66

The new encyclopedia Britaninca ed. 15. Biblography and publication at Henry St.

John Bolingbroke, The ide of a Patriot King, Menston 1971, Original U. of Michigan

2008.

Duncak Black “The theory of committees and election” Cambridge 1958.

Eurobarometer No.58, October-November 2002.

Rregullorja (UE) Nr 211/2011 e Parlamentit Europian dhe e Këshillit 16 shkurt

2011 për iniciativën e qytetarëve

http://eur-lex.europa.eu.

http://revistapolis.com

http://eeas.europa.eu/

http://www.bankofalbania.org

http://lajme.parajsa.com

http://en.wikipedia.org