ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i...
Transcript of ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i...
![Page 1: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/1.jpg)
M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a
Br. 27 Cena: 50 den. noemvri 2011 god.IS
SN
: 18
57-
671
0
„ЕДЕН ЗА СИТЕ, СИТЕ ЗА ЕДЕН“РАЗГОВОР СО PЕРО АНТИЌ, КАPИТЕН НА МАКЕДОНСКАТА КОШАРКАРСКА РЕPРЕЗЕНТАЦИЈА
АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции
МАКЕДОНСКАТА „PУСТИНСКА ЛИСИЦА“ОД ДНЕВНИКОТ НА МИРОВНИКОТ: ЗА МИСИЈАТА OMLT – СОВЕТ ЗА НАЈСКАPОТО, СЛОБОДАТА
ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ
В Е Ж Б А „ М А К Е Д О Н С К И Б Л Е С О К – 8 “
![Page 2: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/2.jpg)
23 о
кто
мвр
и 1
893
118 godini македонскареволуционернаборба
23 0
кто
мвр
и 2
011
![Page 3: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/3.jpg)
РЕЗУЛТАТИТЕ НАЈДОБРО ГОВОРАТ
дружена Европа почива на неколку столбови кои се гарант на нејзиното континуирано функ цио
нирање и постоење. Постулатот кој за нас, Европeјците, значи единство и интеграција, односно Европската заедничка надворешна и безбедносна политика како алатка за еден кохезивен настап во глобални рамки паѓа на плеќите на сите земји кои се дел од „старата дама“. Паѓа и на плеќите на Република Македонија која со сите свои напори, молскавично, брзо и со сета расположива енергија и покрај „бетонските препреки“ од јужниот сосед граби напред, кон Европа, која е синоним за просперитет и благосостојба. Токму во тој контекст последната во низата комплексни вежби „Македонски блесок“ овојпат со бројот осум, укажува на фактот дека Република Македонија има капацитет, има способност да одговори на барањата и да биде активен и сеопфатен учесник во конструирањето на европската безбедносна архитектура. И, иако финалниот резултат ќе биде познат подоцна, во согласност со Концептот за оперативни способности на НАТО, Декларираната средна пешадиска чета која треба да биде дел од ЕУборбената група (ЕУ БГ II/2012) од составот на 2.мпбр, беше оценета за извршување на мисии надвор од територијата на Р.Македонија, самостојно или во состав на повисока единица. Декларираната единица во текот на извршувањето на вежбовните активности во целост ја покажа својата ефикасност и оспособеност. Оценувањето на учесниците беше извршено од страна на национален тим составен од искусни оценувачи кои во текот на вежбата го евалуираа капацитетот на АРМ за извршување на мисии надвор од територијата на Република Македонија.Осврнувајќи се на приказот на вештини од страна на припадниците на АРМ и нивното вреднување од останатите, не изостануваат ниту „голите“ и прецизни факти кои укажуваат на тоа дека припадниците на АРМ се тренирани во целосна согласност со стандардите на Алијансата. Имено, на годишната конференција на НАТО која во септември оваа година се одржа во Сараево, Босна и Херцеговина, беа доделени сертификати за оспособеноста на декларираните единици на АРМ да учествуваат во операции предводени од НАТО што, всушност, е уште едно признание во долгата низа признанија за припадниците на нашата aрмија.Впрочем, досегашното екстензивно учество на припадниците на Армијата на Република Македонија во мисиите на Средниот Исток, во Авганистан и во Ирак, потоа во мисијата предводена од ООН, УНИФИЛ во Либан и, секако, во засега единствената мисија предводена од Европската унија, „Алтеа“ во Босна и Херцеговина, докажа дека достигнувањето и следењето на највисоките стандарди на борбена готовност и интероперабилност на АРМ поставени од НАТО за нас не се недостижна цел.
Здравко Ризовски
КОНТРОЛА НА ИЗВОЗОТ НА ОРУЖЈЕ
ДОСЛЕДНА КОНТРОЛА ВРз ПРОИзВОДСТВОТО, ИзВОзОТ И ТРАНСФЕРОТ НА ОРУжјЕТО
интервјуСО тОДОр АтАнАСОвСКи, ГенерАЛ вО ПенЗијА, ПретСеДАтеЛ нА СОјуЗОт нА БОрЦите нА реПуБЛиКА МАКеДОнијА
ДАЛЕКОЦЕЛНИ СНАЈПЕРСКИ ПУШКИ
„ЦРНА СТРЕЛА“
„ШТИТ” ВИ ПРЕТСТАВУВА
ПИшТОЛ CZ75 B
ПОЧЕТНИ СТРУКТУРНИ ПРОБЛЕМИ
зДРУжЕНИ ОПЕРАЦИИ: ОПЕРАЦИјА „АНАКОНДА“ – II
КОМБИНИРАН ОДГОВОР
ПРОЦЕНА НА РИзИЦИ, МАПИРАЊЕ НА РИзИЦИ И СПРАВУВАЊЕ СО ГОЛЕМИ ИНЦИДЕНТИ, КАТАСТРОФИ И НЕСРЕЌИ
ПРВИОТ НА ПАТ
105 ГОДИНИ ОД РАѓАЊЕТО НА ВОЕНИОТ КОМАНДАНТ НА Гш НА НОВ И ПОМ, ГЕНЕРАЛОТ МИХАИЛО АПОСТОЛСКИ
ПАМЕТНИ КАРТИЧКИ
„SMART CARDS“ – МНОГУ ПОВЕЌЕ ОД СРЕДСТВА зА ИДЕНТИФИКАЦИјА
4
8
14
24 11
32
37 18
46
54
Страница
Страница
Страница
СтраницаСтраница
Страница
Страница
Страница
Страница
Страница Страница
ШТИТ - Година III, број 27, ноември 2011 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генералмајор Насер Сејдини, Селвет Барути, полковник Мирче ѓоргоски, потполковник здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. др ѓорѓи Малковски
ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКздравко Ризовски, потполковник
РЕДАКЦИЈАВасил Дичевски (новинаруредник), Кристина Илиевска (новинаруредник), Билјана Иванова (технички, ликовнографички уредник); Иван Петрушевски (новинар); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии)
КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНжарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан Смиљаноски
Печати: „СТЕДА ГРАФИКА“ – Скопје
АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО зА ОДБРАНА СПИСАНИЕ „шТИТ“ул. „Орце Николов“ бб 1000 СкопјеТелефони: 02 328 24 17; 02 328 20 58Факс: 02 3113 527; 02 3128 276 www.morm.gov.mk; Email: [email protected]
Содржина:
3
ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИшНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ
жиро ска 05001001 1678720(повикување на број: 72593910)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095
36
![Page 4: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/4.jpg)
КОНТРОЛА НА ИЗВОЗОТ НА ОРУЖЈЕ
4
Доследна контрола врз производството, извозот и трансферот на оружјето
КОНТРОЛАТА НА ИЗВОЗОТ НА КОНВЕНЦИОНАЛНО ОРУЖЈЕ СТАНУВА ЕДНА ОД ПРИОРИТЕТНИТЕ ЗАДАЧИ НА ЗЕМЈИТЕ ВО СВЕТОТ, БЕЗ ИСКЛУЧОК. НА СВЕТСКИ ПЛАН ТОА ГО ПРАВИ ОРГАНИЗАЦИЈАТА НА ОБЕДИНЕТИТЕ НАЦИИ (ООН), ЧИЈА ЧЛЕНКА Е И РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА, НО ИСТО ТАКА ВО РАМКИТЕ НА ЕВРОПСКИОТ КОНТИНЕНТ И ПОШИРОКО НАЈДОМИНАНТНА Е ЕВРОПСКАТА УНИЈА (ЕУ), КОН ЧИЕ ЧЛЕНСТВО СЕ ЗАЛАГА И НАШАТА ДРЖАВА.
![Page 5: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/5.jpg)
натаму продолжува. Илегалното оружје најмногу се извезува во африканските и во азиските земји каде има воени судири и граѓански војни. „Арапската пролет”, на пример, на највпечатлив начин покажа дека во арапскиот свет „врие” од илегално оружје. Тоа оружје сега претставува дополнителна опасност и можност за нови крвопролевања во земјите опфатени со овој процес. Најденото илегално оружје е од различно потекло, но потекнува и од земјите коишто важат за најголеми извозници на конвеционално оружје (САД, Русија, Германија, Франција и Велика Британија). Но, како е тоа пристигнато во арапскиот свет и кој илегално го пренел, допрва ќе се открие.
Од овој процес не е имун ни Балканот. Како вистинска бомба на почетокот на годинава одекна веста дека Претседателството на БиХ, по ургенцијата на ОБСЕ, го забрани извозот на повеќецевни ракетни фрлачки, муниција и друга воена опрема во Ерменија и во Азербејџан – земји кои веќе две децении се наоѓаат под санкции на меѓународната заедница поради судирите во Нагорно Карабах.Оттука контролата на извозот на конвенционално оружје станува една од приоритетните задачи на земјите во светот, без исклучок. На светски план тоа го прави Организацијата на Обедине
тите нации (ООН), чија членка е и Република Македонија, но исто така во рамките на европскиот континент и пошироко најдоминантна е Европската унија (ЕУ), кон чие членство се залага и нашата држава.Овде ќе биде дадена законската регулатива за контрола на извозот на оружјето која се применува во земјитечленки на ЕУ, регулатива која, сепак, во целост ја следи и ја имплементира законската регулатива на ООН.
ЕВРОПСКАТА УНИЈА и COARMЕден дел или сегмент од овие заложби на Европската унија за контрола врз извозот и трансферот на вооружувањето и во
ената опрема (ВВО), како и врз технологиите и софтверите за производство на истото е контролата на извозот на класичното ВВО, односно конвенционалното оружје. ЕУ веќе подолг временски период е вклучена во промовирањето на ефективната контрола над ова оружје во рамките на Европската безбедносна стратегија 2003. Во последните пет години ЕУ има преземено серија на надворешни активности за земјите од западен Балкан, како и за земјите од источното и јужното опкружување, за помош и размена на погледи и градење на капацитети и способности на овие земји на ова поле. Овие ак
5
ште од самиот постанок на човештвото, во секојдневната борба за преживување и опстанок, човекот увидел дека не му се доволни фи
зичките предиспозиции дадени од мајката природа, туку дека му се потребни и дополнителни помошни средства. Така меѓу останатите предмети човекот почнал да употребува и оружје, за почеток наменето за лов и риболов, за подоцна да сфати дека тоа оружје, модифицирано и усовршено може да го примени и за сопствена одбрана, но и за напад. Овојпат цел на одбраната/нападот не биле животните, туку други луѓе слични на него, но луѓе кои живееле на подалечни територии и во други племенски заедници.Со текот на милениумите првобитното и мошне примитивно оружје направено од дрво и камен, човекот го доусовршувал, при што најголем дострел во овој правец претставува откривањето на металот и искористување на истиот за изработка на многу пософистицирано, помоќно и, пред сè, поубиствено оружје, способно да убива и да врши големи разурнувања на големи далечини. Ова оружје било користено за вршење на инвазии и поробувања на голем број териториии и држави ширум светот. Врв на овие освојувачки војни се Првата и Втората светска војна од XX век, со понатамошни спорадични локални војни од ограничен размер, во кризните подрачја ширум светот.за потребите за водење на овие масовни војни (од светски карактер), производството на оружјето од мануфактурен, рачен карактер, е заменето со високосериско и масовно индустриско, автоматизирано производство.Но иако ова оружје првенствено било наменето за регуларните армиски сили на државитепроизводители и државитекупувачи на оружјето, сепак оружјето почнало да се користи и „ненаменски”, односно почнале да го користат и криминални структури, разни паравоени формации, герилски организациии, терористички организациии и поединци и др. Ако се знае дека во моментов светските велесили (но и одделни држави) во своето вооружување имаат и средства за масовно уништување од типот на нуклеарно, биолошко и хемиско вооружување способно неколкупати да го уништи целокупното човештво и самата планета земја, како и фактот дека по распадот на поранешниот Варшавски договор арсеналите со ова оружје, како и технологијата за производство на истото станаа многу ранлива категорија, во смисла на можен неконтролиран пристап до истите од страна на силите на глобалниот тероризам, тогаш логично е дека се наметнува потребата и од глобална и парцијална контрола врз неговото производство, извоз и трансфер.Во борбата против тероризмот и ширењето на оружјето за масовно уништување постојано се унапредуваат законските и институционалните рамки за надзор на извозот на конвенционално оружје. Сепак, илегалниот извоз на конвенционално оружје, особено во земјите под ембарго за увоз на оружје, и
![Page 6: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/6.jpg)
6
тивности се спроведуваат врз база на из-градено сопствено, домашно искуство и експертиза, водени преку адаптација и имплементација на 2008 – ЕУ Заедничка позиција на контролата на извозот на во-ената опрема (поранешен 1998 ЕУ-код за спроведување).Од 2008 година веќе се спроведени (и финансирани од страната на ЕУ) три реги-онални семинари за земјите од Западен Балкан и тоа во Словенија во 2008 г., во Албанија 2009 г. и во Босна и Херцегови-на во 2010 год. Овие настани се организи-рани во рамките на Советот за здружена акција 2008/230/ CSFP и Одлуката на Со-ветот 2009/1012/CSFP, со цел промоција на принципите и критериумите на ЕУ – Заедничката позиција 2008/944/ CSFP. CSFP е кратенка од Common Security Position, што значи Заедничка надвореш-на безбедносна политика (се мисли за земјите-членки на ЕУ). За потребите на ЕУ овие активности ги извршува Европската служба за надво-решна акција (EEAS/European External Action Service), која и ја организираше (и финансираше) последната заеднич-ка средба, во случајов студиска посе-та на две земји од Западниот Балкан, Р. Македонија и Р. Црна Гора. Оваа посета беше организирана во соработка со Ге-нералниот директорат за оружје и ин-фраструктура на португалското Мини-стерство за одбрана (МО) и се одржа во просториите на ова Министерство во Лисабон од 10 до 14 октомври 2011
ни прекуокеански бродови кои бесшумно се „лизгаат” низ Тежо, замоци и тврдини од кои најпознат и најпосетен од туристите е замокоттврдина Сао жорж (Castelo Sao Jorge) изградена во XI век од заштитникот на Лисабон Сао жорж, Комерцијалниот плоштад (Praca de Comercio) со неговата триумфална капија и многубројни споменици на славни историски личности на Португалија и Лисабон воедно. Во Лисабон, во Паркот на народите (изграден за време на саемот EXPO во 1998 год.) се наоѓа и еден од најголемите светски аквариуми, а за љубителите на фудбалот има два големи покриени фудбалски стадиони на двата големи градски ривали „Спортинг“ и „Бенфик. Но нив и останатите ги обединува ФАДОмузиката, пријатниот звук на Лисабон, португалска народна музика со која дише душата на градот. Со оваа пријатна, меланхолична песна оди и „добрата капка“ од Порто, познатото и многу вкусно португалско вино.Лисабон има многу сличности со Скопје, пандан на Сао жорж е скопското Кале. И двата градови лежат на река, и двата се срушени од силни земјотреси и со векови биле поробени, а и народите се слични, добродушни, љубезни, со нежен и мелодичен јазик.Во една ваква „лисабонска приказна” и многу топла приморска атмосфера се одвиваше и студиската посета на работните групи од Македонија и Црна Гора посветена на COARM – контролата на извозот на оружјето.
COARMГлавните активности од студиската посета се одржаа во просториите на Министерството за одбрана на Португалија, а еден ден беше наменет за работна посета на една приватна компанија која работи на поправка и одржување на средства на ВВО (воени и цивилни воздухоплови) за потребите на португалската армија и држава, како и за странски армии и држави.Целта на ЕУавторитетите со студиската посета беше:– да се претстават на трети земји (земји
кои не се членки на ЕУ, а кои сакаат да и се придружат на ЕУ) критериумите и принципите на заедничката ЕУнадворешна безбедносна позиција – 2008/944/CFSP;
год. Техничките подготовки за посетата ги спроведе BAFA, Германска сојузна канцеларија за економија и контрола на извозот од Германија.
ЛИСАБОН, НАЈЗАПАДНИОТ ЕВРОПСКИ КАПИТОЛЛисабон (LISBOA) е најзападниот главен град на европскиот континент, а најзападното копнено парче од тој ист континент е Cabo da Roca со 140 m надморска висина кое се наоѓа во областа Синтра. И двете места се најголемите симболи на Португалија. Cabo da Roca е едно од 800 географски точки во светот кое е посветено на мирот од 1989 год. преку програмата Sri Chinmoy Peace Blossoms. Тоа е последното западно катче од Португалија каде завршува земјата и почнува огромното водно пространство, Атлантскиот Океан.Лисабон е град со околу 550.000 жители и е сместен во низинскиот предел од западниот дел на Португалија. Се протега на седум ридови и е заплискуван од реката Тежо (Rio Tejo) која се влева во Атлантикот. Лисабон се карактеризира со праволиниска поставеност на улиците и зградите и зад оваа геометрија се крие мешавина од историја и современост, раскош и беда. Многу нешта го карактеризираат Лисабон, пред сè богатството на растителниот свет, големите и одлично уредени паркови и споменици, катедрали и манастири, пристаништа со мноштво на јахти, бротчиња и чамци, но и огром
![Page 7: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/7.jpg)
1. ПОТРЕБА ОД ГЛОБАЛНА И ПАРЦИЈАЛНА КОНТРОЛА ВРЗ ПРОИЗВОД- СТВОТО, ИЗВОЗОТ И ТРАНСФЕРОТ НА КОНВЕН- ЦИОНАЛНОТО ОРУЖЈЕ
2. ВО ЕДНА „ЛИСАБОНСКА ПРИКАЗНА” И МНОГУ ТОПЛА ПРИМОРСКА АТМОСФЕРА СЕ ОДВИВАШЕ СТУДИСКАТА ПОСЕТА НА РАБОТНИТЕ ГРУПИ ОД МАКЕДОНИЈА И ЦРНА ГОРА ПОСВЕТЕНА НА COARM – КОНТРОЛАТА НА ИЗВОЗОТ НА ОРУЖЈЕТО.ЛИСАБОН Е НАЈЗАПАДНИОТ ГЛАВЕН ГРАД НА ЕВРОПСКИОТ КОНТИНЕНТ, А НАЈЗАПАДНОТО КОПНЕНО ПАРЧЕ Е CAbO dA ROCA
– да им се помогне на третите земји во обука на службениците задол-жени за издавање на извозни до-зволи во имплементирањето на ЕУ-законодавството од оваа об-ласт, а за обезбедување на ефек-тивна контрола на извозот на оружје од тие земји;
– да им се помогне на третите земји во обука на лиценцните службе-ници за обезбедување на адек-ватна законска имплементација и спроведување на контролата на извозот на оружјето;
– да им се помогне на земјите и ре-гионите при елаборацијата на на-ционалните и регионалните из-вештаи за извоз на оружје и претставување на други форми и погледи со цел претставување и унапредување на транспарентно-ста на извозот на оружје;
– да се охрабрат третите земји за поддршка на процесот воспоста-вен од Обединитите нации кој е наменет за усвојување на закон-ска обврска за заеднички стандар-ди во однос на меѓународната за-кана при глобалната трговија со оружје, да им се помогне и да се обезбеди дека земјите се способ-ни да се придржуваат кон овие за-еднички стандарди.
Македонија беше претставена со стручни и надлежни лица од обла-ста на контролата на извозот на оружјето од повеќе министерства, и
тоа од МО, МВР, МНР и МЕ/Управа за наменско производство.Од страна на ЕУ беа вклучени ек-сперти од Португалија, од Унгарија, од Полска и од Чешка кои држеа предавања и вежби, а беа вклуче-ни и претставници од BAFA. Практи-ка на ЕУ е да вклучува експерти од оваа област и од други земји-членки на Унијата чиј број варира и зависи од темите и целите кои се поставени за секој настан одделно.Од страна на претставниците на португалското Министерство за од брана беше претставена ор га-низацијата на контролата на извоз-от на оружјето од Португалија, зако-нодавната рамка, работата на нив-
7
ното МНР од оваа област и контро-лата на извозот на оружје аплици-рана во практика, односно студи-ии на случаи за извоз на оружје од Португалија во трети земји. Беа прет-ставени и анализирани брокеринг-трансакциите, една специфична об-ласт од трговијата со оружје, гене-рални, глобални и индивидуални до-зволи за извоз на оружје, како и про-цедурата за ротација (редовна заме-на) и обука на лиценцните службени-ци во португалското МО. За време на целата работна се-сија беа поставени поголем број прашања од претставниците на Р. Македонија и на Р. Црна Гора, при што се добија конкретни одговори и подготвеност за понатамошна со-работка и помош од страна на ЕУ-експертите.Студиската посета беше од корист за претставниците од Р. Македонија, од аспект на намерите на наши-те власти за зачленување во ЕУ (и НАТО-структурите), и во согласност со тоа беше усогласена домашна-та законска регулатива со таа на ЕУ во областа на контролата на из-возот на оружјето. Ова особено се однесува на внесувањето и на допрецизирањето на брокерингот и на транзитот на оружјето како едно значајно поглавје на кое инсистира-ат и надлежните авторитети од ЕУ.
Живко Димитриевски
![Page 8: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/8.jpg)
1. НА ПОЛИГОНОТ „КРИВОЛАК“ 1986 ГОДИНА. МЕѓУ ПРИСУТНИТЕ Е И ГЕНЕРАЛОТ МИхАИЛО АПОСТОЛСКИ
2. НА СЛАВЕЈ ПЛАНИНА, 18 АВГУСТ 2011 ГОДИНА, ЗА ВРЕМЕ НА ПРОСЛАВАТА НА ДЕНОТ НА АРМ И ДЕНОТ НА ФОРМИРАњЕТО НА БАТАЛЈОНОТ „МИРЧЕ АЦЕВ
3. ВО ЛОКОВ 2010 ГОДИНА НА ДЕНОТ НА ПРВАТА МАКЕДОНСКА НАРОДНООС- ЛОБОДИТЕЛНА УДАРНА БРИГАДА
4. СО БАБА ЛИКА, ВНУКАТА НА ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ
Генерал-полковникот во пензија, Тодор Атанасовски, замина во пензија во 1985-86 година но отто-гаш е мошне активен. Покрај дру-гото, тој е претседател на Сојузот на борците, беше член на Советот за одбрана и безбедност на Репу-блика Македонија, а со своите лу-цидни ставови и мисли како воен теоретичар покажа дека човекот е млад сè додека има идеи и осет за времето што доаѓа.
Господине генерале, како прво-борец и претседател на Сојузот на борците од НОАВМ постојано се залагавте за тоа Народоно-ослободителната и антифаши-стичка војна и учесниците во неа да го добијат вистинското место во самостојна Република Македонија. За што конкретно се работи?– НОВ и антифашистичката борба 1941-1945 г. е најсветлиот истовре-мено и најзначајниот период од по-новата историја на овој народ, а датумот 11 октомври е ден над де-новите, затоа е и наш сенароден празник. Ова може да звучи како повеќепати слушнато, но бидејќи го почитувам списанието „Штит“, на некои поими посебно ќе се по-светам.За општествениот феномен „вој-на“ се наведуваат многу дефини-ции. Јас тоа би го свел на следно-
то: секое „пушкарање“ не е војна, како што и војната не е само „пушкарање“. Војната и целиот корпус феномени што орбитира-ат околу неа (војска, војсководство, војувалиште и др.) се далеку повеќе емпирични (прозаични) отколку на-учни и теоретски. Во грбот и во но-зете имам повеќе од 1.500 воени деноноќија, без да се смета пово-ената практика, што значи дека се насобрало искуство и знаење. За-тоа сакам да го привлечам внима-нието на читателите за еден досе-га занемаруван факт: непосредно по Априлската војна и фашистич-ката бугарска анексија и окупација на Вардарска Македонија, бугар-ската фашистичка управа се нур-на да формира контрачети со цел Македонците да ги вплетка во меѓусебна братоубиствена војна за тие поудобно да владеат и да ја спроведуваат бугаризацијата и асимилацијата на Македонците. Ние, комунистите во Македонија, разбравме за таа намера и со под-дршка на народот го оневозможив-ме развојот на бугароврховистич-ките фашистички контри. Исто-то тоа го постигнавме и наспроти „буричкањето“ во Македонија од позиција на големосрпскиот врхо-визам, ги неутрализиравме актив-ностите да се создаде „краљевска војска у отаџбини“. Исклучител-но е значајно маргинализирањето на балистите во рамките на Голе-
8
ма Албанија во што клучна уло-га одиграа прогресивните млади Албанци-комунисти и антифаши-сти и вековната традиција на за-еднички соживот. Затоа и сега се воодушевувам на филигрански прецизната и успешна стратегија, благодарејќи на која нашата НОВ и антифашистичка борба го доби белегот мултиетничка (не бинаци-онална), а во поширока смисла и народноослободителна. Подвле-кувам дека амбиентот (просторот, територијата) на кој се конституи-ра и се обнароди Асномска репу-блика Македонија уште во името е мултиетничка и мултикултурна, и покрај тоа што, зависно од усло-вите, се менувал соодносот помеѓу различните заедници. Тоа значи дека и НОВ и антифашистичката борба не можеше да не биде и мул-тиетничка и мултикултурна.Изворните учесници сега, речи-си без исклучок, се под товарот на годините (ги има уште околу 7.000 живи) и со нарушено здравје во државата за која се бореа и успеаја да ја создадат, го нема-ат нужното внимание. Притоа не се работи само за Македонците-борци, туку и за Турци, Албан-ци, Власи, Срби, Роми, Црногор-ци и други. Дури и Организацијата на борците е под латентен при-тисок, вклучувајќи го и нејзиното обезличување. Сето тоа се покри-ва со оспорување на вистинскиот
СО ТОДОР АТАНАСОВСКИ, ГЕНЕРАЛ ВО ПЕНЗИЈА, ПРЕТСЕДАТЕЛ НА СОЈУЗОТ НА БОРЦИТЕ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
интервју
ГОРД СУМ НА ОНА ШТО АРМ ГО РЕАЛИЗИРА НИЗ СВЕТОТ
![Page 9: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/9.jpg)
9
дантот на Републичкиот штаб, генералот Томислав Трајчевски (отсутен), министе-рот за надворешни работи, Денко Мале-ски, генералот Живота Аврамовиќ (отсу-тен), пратеникот Арсов, Крсте Црвенков-ски (отсутен) и професорот Џемаил Мура-ти. Читателите нека не се чудат за некои членови на Советот. Во тоа време некои релации со СФРЈ сè уште не беа прекина-ти. На пример, командантот на 3. армиска област на ЈНА, Аврамовиќ, сè уште, веру-вам според стариот закон за НО, партици-пираше во Советот. Тоа беше случај и со командантот на РШ, генералот Трајчевски. Освен тоа, новоизбраното Собрание има-ше своја делегација во Соборот на народи-те на Сојузното собрание, а не беше рас-
пуштена старата делегација во овој со-бор. Во редуцираното Претседателство на СФРЈ сè уште партиципиравме со наши-от забележителен, тогаш сè уште млад по-литичар, Васил Тупурковски. Тема на дневниот ред на Советот за без-бедност беше „А, што сега?“ Според мене ситуацијата беше сериозна и неповол-на до критично безбедносно ниво, по-себно затоа што и нашите делегации во Сојузното собрание гласале за овие два закони што отвора „легална“ шанса за интервенција. Од дискусиите сфатив дека овие луѓе ниту одблизу не ја разбираат се-риозноста на ситуацијата. На крајот прет-седателот Глигоров ме праша дали и јас ќе кажам нешто. Со шепот му реков „да“ со молба потоа да ја заклучи седницата. Тој се сложи, а еве што реков тогаш: „Ако целата ситуација беше добра и ако до-сегашните закони беа добри, а се доне-сени по Уставот од 1974 г., амандман XV,
карактер на НОВ и на антифашистичката борба, посебно нејзиниот државнотворен карактер, а се глорифицираат настаните по реконституцијата (осамостојувањето). Од времето на НОВ и во знак на сеќавање се изградија илјадници паметници и за хероите и за настаните, како неделив дел од нашата култура. Таа наша заедничка иконографија исто така го носи мултиетничкиот и мултикултурен белег. Пустошењата на паметницитекостурници, на бистите, на гробовите од НОВ и антифашистичката борба е рапидно. Во најмала рака ова е беден кукавичлук – кревање рака на мртвите. Токму во пресрет на 70годишниот јубилеј, 11 Октомври, беше опустошена костурницата и беа рас
фрлени коските на борците во Куманово. Посебно ме растажи обезглавувањето на нашата народна хероина, дебранката (Албанка) Ибе Паликуќа. Таа прекрасна млада хероина морала во своето семејство да совлада голем отпор и да се возвиши во историската борба против фашизмот и за нашата заедничка национална слобода. Иконографијата од НОВ не е само неделив дел од нашата заедничка култура, туку и единствена во историјата што не произведува антагонизам. Таа е единствена што непрекинато зрачи и ќе зрачи заедништво, се разбира од патриотски тип.
Бевте член на Советот за безбедност и одбрана на Република Македонија за времето на претседателот Киро Глиго-ров. Како од денешен аспект гледате на изминатите 20 години и дали, според Вас, можеше и поинаку?– јас лично ценам дека е многу полесно да се советува отколку да се прифатат советите и да се одлучува. И самиот го имам тоа искуство. Сепак сметам дека не бев успешен како советник, затоа што мал број совети беа прифатени. Ова треба да се разбере строго како мое мислење. Претседателот не практикуваше чести состаноци на Советот за безбедност. Според мене, и петте одржани седници, од кои две церемонијални, беа многу лошо подготвени. јас ниту еднаш не ја знаев темата однапред, туку темата и дневниот ред го дознавав на самата седница. Да бев порано информиран, верувам дека ќе бев покорисен, а ќе оставев и писмени траги. Од некои лични разговори имам и белешки. за
тоа ќе се осврнам само на две седници на Советот. Првата, по осамостојувањето и постизборното конституирање на Собранието, изборот на Владата, на претседателот и потпретседателот и на референдумот за осамостојување. Седницата беше свикана бидејќи Сојузното собрание на СФРј, на предлог на Министерството за одбрана, ги изгласа законите за народна одбрана и за вооружените сили на СФРј. Тогаш на клучни функции и членови на Советот за безбедност на РМ беа: претседателот Киро Глигоров, потпредседателот Љубчо Георгиевски, премиерот Никола Кљусев, претседателот на Собранието, Стојан Андов, министерот за одбрана, полковник Ристо Дамјановски, коман
![Page 10: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/10.jpg)
ова е воен удар на мало вратиче. Предла-гам да се активира нашиот партиципиент во Претседателството на СФРЈ, нашето гласање да се повлече и да се бара оцена на уставноста на овие закони. Ако тоа не се направи, може да падне во вода сè што е досега сторено, и референдумот, и избо-рите и декларациите. Претседателот сми-рено и на елоквентен начин формулира-ше и заклучок и соопштение. Мислам дека премиерот Кљусев ја разбра ситуацијата и по некое време, заедно со Мијалков, ја изведе онаа игра со магичната регрутна картотека. Зошто „игра“? Затоа што сите команданти имаа свои мобилни плано-ви, адреси на резервистите и сопствена повикувачка организација. Одземањето на картотеката немаше никакво прак-тично значење. Впрочем, секој понедел-ник низ Р. Македонија се шетаа генералите Васиљевиќ, Грача-нин и Мијалков.Другата значајна седница на Со-ветот беше 1999 г. кога на-водно Косо-во беше загро-зено и НАТО почна не-к о н -
тролирано да влегува во Р. Македонија како во „село без кучиња“. Но, за тоа друг-пат повеќе. Мислам дека можевме и под-ржавнички да се однесуваме, меѓутоа не сум сигурен дали ги познавав сите аспек-ти на ситуацијата. Ако некогаш и по некои прашања бевме порешителни, верувам дека таквото наше однесување ќе беше почитувано од Алијансата.
Одбивте да го примите високото меѓународно признание на Ме ѓу народната воздухопловна ор га ни за ци ја, дипломата „Пол Тисандер“ за децениски заслуги за развојот на македонското воздухопловство. Можете ли да ни кажете нешто поконкретно за тоа?– Речиси без размислување го одбив при-знанието „Пол Тисандер“, пред сè затоа
10
економските односи. Само така може да се објасни нивниот карактер и природа. Втората вистина е дека секоја цивилизациска фаза од развојот на човековото општество има свои војни, иманентни на условите. Меѓутоа, бидејќи нема чисти општественоекономски формации, нема ниту чисти времиња кога завршува еден модел и стил на војна, а кога почнува следниот. Сега сме во време кога едновремено се војува на начин од надминатиот феудализам типичен за времето на Наполеон, односно време на секавична војна, а веќе зачекоруваме во латентно кибернетска војна во која дури и поединец може да предизвика целосен раскол.Во тие рамки, Министерството за одбрана е политичка институција во којашто партиципираат партиите од позиција на своите платформи и програми, а војската (АРМ) според Уставот е деполитизирана и департизирана. Немам увид и не можам да оценам. На времето бев активен и во конституирањето на Воената академија и се залагав таа да произведува не само кадри туку и знаења од општа и иманентна насока. Тоа престана. Кога Генералштабот нè собира двапати годишно, информирањето е сосема незначајно, формално. И претседателот на државата ги свикува пензионираните генерали и се разменуваат мислења. Военоодбранбениот естаблишмент како да не мисли дека ние можеме нешто да понудиме, а чинам дека тоа и не го очекува. Имам впечаток дека не постои никаков интерес за искуствата од периодот на НОВ и АФБ. Дури ни вооружениот конфликт од 2001 г. не доживеа солидна анализа. зошто се бега од тоа не ми е јасно.Инаку, како војник, горд сум на она што АРМ го реализира низ светот. јас војната и војноводството повеќе го сакам како антивојна и како антинасилство, иако не на НАТОначин. Меѓутоа и во такви услови нашите мисии се општокорисни и афирмативни за Република Македонија. Ние досега надвор не сме имале никаков екцес или дебакл што зборува за квалитетот на обуката. Меѓутоа, нашите активности не се приспособени на пазарните услови, што е посебна тема.На времето сугерирав научен ден во месецот посветен на новините во воената сфера. Тоа почна, но бргу згасна. Се обидов и преку воените ветерани да отпочнеме со отворена јавна академија на којашто ќе се расправаат актуелните и модерни военобезбедносни теми и новини, но ниту тоа не успеа. Нашиот воен систем не се одвива под наше влијание. Тие влијанија не можат да се одбегнат, а и не треба, меѓутоа не треба да се занемаруваат ни сопствените искуства. И нашето искуство може да биде корисно, и тоа на поширок план.Во тој поглед, кога е во прашање нашиот прием во НАТО, не сум сигурен дали тоа го сакаме исклучиво заради своја безбедност или како држава да партиципираме и да придонесуваме за сопствената, за регионалната и за светската безбедност. Едно е стратегија за влез во НАТО и во ЕУ, а друго е стратегија кога да влеземе во евроатлантското семејство (доколку влеземе).
Васил Дичевски
што Меѓународната воздухопловна спортска организација што ми го додели признанието не е политичка, а си дозволи да се плетка во политика менувајќи ни го името и затоа што сум целосно против некој да ни го менува името. Моето противење не е политичко ниту политикантско туку човечко. Од кога знам за себе не сум имал проблем со ниедна нација и својата нација не ја разбирам наспроти другите, затоа и не дозволувам никому да има проблем со мојата нација. Секоја нација на свој начин е придобивка за човековото општество. Во НОВ и АФБ 194145 г. една од најопеаните песни беше „А бре Македонче“ која завршуваше со: „Нека разберат клетите душмани, македонско име нема да загине...“. Сепак, би напоменал дека овој мој став нема никаква врска со нашиот актуелен патриотизам. што правевме на тој план две децении! Кога претседателот Глигоров одеше
во ООН при приемот на Македонија за членка во ООН, му реков да не моли да нè примат туку да ни кажат кое е нашето столче во организацијата. Ние по Втората светска војна како држава „де факто“ бевме членка на антифашистичката коалиција и од тогаш сме во ООН.
Како човек со големо воено ис-куство имате што да кажете и да помогнете во развојот на Министерството за од-брана и на АРМ. Како гле-
дате на сегашниот про-цес во развојот на МО
и на АРМ, на нашиот прием во НАТО и во
ЕУ и дали во некој сегмент Сојузот
на борците е ин-волвиран во
тој процес?– Во воена
та сфе ра на глобален план за кусо в р е м е
се случија мошне темелни промени и не е лесно да се биде ажурен и сè да се следи. Тоа е посебно тешко за човек во мои години (роден е 1924 г.– н.з). И покрај сè се трудам да бидам ажурен. за АРМ и МО повеќе знам од она што говорат медиумите.Човековото општество сериозно зачекори во постиндустриска ера. Веќе достигнатото ниво на општественоекономски и технолошки развој од темел ги промени воените системи. Многу одамна промисленоста утврди две вистини кога е во прашање војната како општествен феномен и целосната општествена состојба и феномените врзани за неа. Првата е дека војните, војската, војувањето и сл. немаат корени во самите себе. Нивните корени се во битието на општествено
![Page 11: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/11.jpg)
о повод државниот празник 11 Октомври, 20 години од осамостувањето на Република Македонија и
10годишнината од охридскиот Рамковен договор, министерот за одбрана Фатмир Бесими заедно со началникот на Генералштабот на АРМ, генералмајор Горанчо Котески, престојуваа во посета на македонскиот контингент во Кабул, Авганистан. Притоа министерот Бесими истакна дека е задоволен и горд што на денешните средби со командантот на ИСАФ, генерал Џон Ален, со заменикот на цивилиниот претставник на НАТО во Авганистан, Ендру Стенфилд, и со командантот на Регионалната команда, Вејси Сунал, слушнал најдобри зборови за претставниците на македонската армија.– На денешниот состанок со генерал Ален разговаравме и за идната соработка и за понатамошната поддршка и преку ИСАФмисијата да обезбедиме стабилен мир во Авганистан, како и за нови форми на поддршка на НАТО и на Македонија, нагласи македонскиот министер за одбрана.Министерот Бесими истакна де ка македонските војници ќе би дат вклучени и во нови форми на поддршка, пред сè во обуки и тренизи „со цел да го даде
инфоПОСЕТА НА МАКЕДОНСКИОТ КОНТИНГЕНТ ВО АВГАНИСТАН
11
ме нашиот придонесе за она што е стратешка определба на Република Македонија, придонес кон глобалниот мир“.– Македонија заедно и подеднакво со сите други земјичленки на НАТО го дава својот придонес за ми рот и стабилноста во светот. Ма кедонија ги исполнува стандар дите за да стане членка на НАТО, посочи министерот Бесими.Началникот на Генералштабот на АРМ, генералмајор Горанчо Котески, честитајќи им го празникот 11 Октомври на македонските војници, истакна оти верува дека успешно ќе ја завршат својата мисија.– Врз база на моите согледувања и од разговорите што денеска ги имавме со високите претставници на НАТО ценам дека македонските војници успешно ја обезбедуваат ИСАФбазата во Кабул, наведе генералот Котески.Командантот на ИСАФ, генерал Ален, наведе дека ги цени и е сре ќен што македонските мировници се дел од ИСАФ.– По 13 септември се уверивме дека македонската армија стои рамо до рамо со големите сили. Македонските војници се важен дел од ИСАФ и се одлични и храбри војници. Горд сум на нив. Тие добро ја претставуваат својата земја, истакна генералот Ален.
на овие две земји се евроатлантските интеграции, членството во НАТО и во ЕУ, и во тој поглед ќе продолжи соработката. Министерот на косовските безбедносни сили, Агим Чеку, изјави дека оваа посета е еден чекор понатаму во продлабочувањето на одличните односи меѓу двете земји. „Побарав и добив поддршка од министерот и од останатите членови на делегацијата дека ќе дадат свој придонес за Република Косово да го заземе местото што i припаѓа во регионалните иницијативи, но притоа Косово треба да ги сноси и одго
ворностите коишто доаѓаат со тоа членство“, истакна министерот Агим Чеку. На крајот министерот Чеку изјави дека оваа заедничка соработка не е само за доброто на овие две министерства и на овие две држави, туку за доброто на целиот регион.
ЈАКНЕњЕ НА СОРАБОТКАТА И НА ДОВЕРБАТА
инистерот за одбрана на Република Македонија, Фатмир Бесими, на 21 октом
ври оствари билатерална средба со својот колега, министерот на косовските безбедносни сили, Агим Чеку.Средбата беше искористена за јакнење на соработката и на довербата помеѓу двете соседни земји, како и за понатамошно продлабочување на воспоставените билатерални релации во делот на одбраната. Воедно, за време на средбата беа разменети мислења во однос на политичкобезбедносната ситуација во регионот чијашто стабилност за двете земји е од приоритетен интерес.Во рамките на официјалната посета министерот Агим Чеку оствари средба и со началникот на Гш на АРМ, генералмајор Горанчо Котески.„Основа на нашата идна соработка и пријателство е градење на меѓусебна доверба врз основа на конкретни проекти за соработка и градење на стабилни односи за стабилен и развиен регион, и да бидеме модел за останатиот дел од регионот, како треба да изгледа соработката и развојот на регионот во иднина“, истакна министерот Бесими и кажа дека заедничка цел
![Page 12: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/12.jpg)
а 14 октомври во Техничко-ре монтниот центар на АРМ во Скопје се одржа це -
ремонија по повод при мо пре да-вање на средства во вред ност од 904.280 американ ски долари, донирани од Ре пуб лика Турција наменети за опремување на АРМ. Донацијата се состоеше од 18 теренски моторни вози-ла „дефендер“ од кои 15 се за транспорт на персонал, а три се командно-контролни возила, по-тоа 95 полски телефони и два комплети термални двогледи за оружје. Опремата ќе биде наме-
нета за модернизација на едини-ците на АРМ. На церемонијата амбасадорот на Република Турција во Репу-блика Македонија, Ѓурол Сок-менсуер, во својот говор истакна дека соработката во областа на одбраната во рамките на одлич-ните пријателски односи помеѓу
Турција и Македонија претста-вува една од најразвиените об-ласти во рамките на нашите би-латерални односи. До денес помеѓу овие две земји се потпи-шани вкупно 22 воени договори.„Јас како амбасадор на Републи-ка Турција сакам да потенцирам дека на секое ниво и со сè по-голем интензитет ќе продолжи сегашната поддршка на наша-та земја за зачленување на Ре-публика Македонија во ЕУ и во НАТО“ – истакна амбасадорот на Република Турција во Република Македонија.Министерот за одбрана на Ре-публика Македонија, Фатмир Бе-сими, истакна дека Турција уште од првите денови ја даде својата поддршка за Македонија за нејзиниот развој, за развојот на демократијата и за економскиот просперитет.„Турција, како земја-членка на НАТО, исто така ја дава својата поддршка за идното членство на Република Македонија во оваа алијанса. Поддршката на еден пријател значи многу повеќе од пари“ – истакна министерот Бе-сими. Тој додаде дека многу при-падници на АРМ имале чест да се школуваат во престижни вое-ни училишта во Турција со висок професионализам.
елегација на Р. Ма ке донија, предводена од министрите за надворешни работи и од-
брана, Никола Попоски и Фатмир Бесими, во седиштето на НАТО во Брисел учествуваше на соста-нокот со Северноатлантскиот со-вет. Во своите обраќања пред ам-басадорите на 28-те земји-членки на НАТО, министрите Попоски и Бесими говореа за постигнати-те резултати во рамките на по-литичките, економските и од-бранбените реформски проце си во Р. Македонија, воедно ре-афирмирајќи ја цврстата определ-ба на земјата како рамноправен партнер да ги споделува заеднич-ките вредности и одговорности на Алијансата.Земјите-членки на Алијансата по-зитивно ја оценија импле мен та-цијата на дванаесеттиот циклус од Акциониот план за членство и на задачите содржани во Годиш-ната национална програма на Р. Македонија за членство во НАТО
за периодот 20102011 г. Притоа особено ја истак наа активната контрибуција на Р. Македонија во зачувувањето на регионалниот и на глобалниот мир и стабилност преку учеството во меѓу народните мисии и операции предводени од НАТО и другите меѓународни организации.Амбасадорите на земјитечленки изразија интерес за процесот за надминување на разликите со Грција околу името како последна пречка за наше полноправно членство во НАТО. Во овој контекст, министерот Попоски подвлече дека Р. Македонија ќе продолжи да биде позитивно ангажирана преку конструктивно учество во разговорите под покровителство на ОН, како и во воспоставениот директен дијалог на највисоко ниво.Министерот Бесими истакна дека членството во НАТО останува врвен стратегиски приоритет за Р. Македонија, што е исклучително важно за мирот, стабилноста и идниот развој на РМ и за регионот во целина. Притоа министерот Бесими подвлече дека ќе продолжат одбранбените реформи и значајниот придонес на РМ кон регионалната и глобална безбедност, придобивка која беше истакната како исклучително позитивна од страна на амбасадорите на земјитечленки на НАТО.
ДОНАЦИЈА ОД РЕПУБЛИКА ТУРЦИЈА ЗА АРМ
инистерот за одбрана на Ре-публика Македонија, Фат-
мир Бесими, на 3 октомври уче-ствуваше на годишниот соста-нок на министрите за одбрана на земјите од Југоисточна Европа, членки на СЕДМ-процесот, што се одржа во Анталија, Турција.Целта на годишниот состанок беше утврдување на минатого-дишните активности, како и пот-врда за промовирање на мирот, стабилноста и безбедноста во Југоисточна Европа и пошироко, интеграција на регионот во ев-роатлантските структури, како и зголемување на соработката. Министерот Бесими во своето
обраќање го истакна значењето на СЕДМ-иницијативата во ос-тварување на нејзината цел за обезбедување стабилност во ре-гионот, зајакнување на довер-бата, на меѓусебната соработка и унапредување на процесот на евроатлантските интеграции на
земјите од регионот, што е од исклучителна важност за стабилноста и одржливиот мир и развој.Македонскиот министер за одбрана ја нагласил определбата на Република Македонија за поддршка и активно учество во оваа иницијатива, нагла сувајќи ги четирите принципи на нејзиното функционирање: про длабочување на регионалната соработка, политика на отворени врати, заемен дијалог на земјитечленки на инцијативата и ефикасно искористување на расположивите ресурси, како и интероперабилност за успешно остварување на целите на СЕДМиницијативата.Во рамки на состанокот во Анталија, министерот Бесими го афирмираше придонесот на Република Македонија во процесот и воедно оствари повеќе билатерални средби со министри за одбрана од земјитечленки на СЕДМ и земјитенабљудувачи. На состанокот во Анталија министрите за одбрана разговараа и за понатамошно градење, развој и користење на капацитетите и идните ангажмани на СЕЕБРИГбригадата, при што беше одобрен и годишниот план за 2012 година за вежби, патувања и обука и буџет на Бригадата за 2012 година.
а 21 октомври началникот на Гш на АРМ, генерал
мајор Горанчо Котески, ја прими репрезентацијата на АРМ која учествуваше на Третиот меѓународен турнир во футсал кој се одржа од 24 до 27 октомври во Ново Место, Република Словенија. Турнирот насловен како „Футсал куп за мир“ беше во организација на Меѓународниот совет за воени спортови (МСВС) со седиште во Брисел и Меѓународната фудбалска асоцијација (ФИФА), а на него учествуваа армиските екипи од шест земји од поранешна југославија. Екипата на АРМ која е составена од припадници на командите и единиците на АРМ и Министерството за одбрана, беше предводена од потполковникот Сафет Мециновиќ и селекторот Горан Астарџиев. Oва натпреварување беше можност за афирмација на АРМ и на спортот во РМ.
СОСТАНОК СО СЕВЕРНО-АТЛАНТСКИОТ СОВЕТ
СОСТАНОК НА МИНИСТРИТЕ ЗА ОДБРАНА ОД СЕДМ-ПРОЦЕСОТ
д 17 до 21 октомври во про-сториите на Регионални-
от тренинг-центар во Скопје се одржа регионалната обу-ка „Комуникациски вештини и медиа-тренинг – напредно ниво“. Можност да ги унапре-дат своите комуникациски вештини и да ги продлабочат знаењата во полето на одно-сите со јавноста и со медиу-мите имаа слушатели од Ре-публика Македонија, поточ-но од Министерството за од-брана, од Армијата на Репу-блика Македонија, од МВР, од Центарот за управување со кризи и од Дирекцијата за заштита и спасување, доде-ка од регионот активно уче-ство зедоа претставници од Босна и Херцеговина, од Црна Гора и од Хрватска.Придобивките од одр жу ва-ње то на обуки од овој тип, освен во полето на комуни-кациите и релациите со ме-диумите, можат да се ви-дат и во одржувањето и про длабочувањето на ме-ѓусебните контакти, со што, пак, се интензивира и ме ѓу-себ ната регионална соработ-ка на сите нивоа.
МЕДИА-ТРЕНИНГ – НАПРЕДНО НИВО
12
„ФУТСАЛ КУП ЗА МИР“
![Page 13: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/13.jpg)
о рамките на редовните месечни средби на амбасадорите на земјитечленки на НАТО
акредитирани во Република Македонија, во просториите на амбасадата на Кралството Холандија која е НАТОконтакт амбасада за Република Македонија, заменикминистерот за одбрана на Република Македонија, Емил Димитриев, оствари сред
ба со дипломатскиот кор во земјата.На средбата беа разменети мис лења во врска со актуелните политич ки случувања во Република Ма ке донија и регионот, развојот на ситуацијата во Косово, како и за
напорите за полноправно членство на Република Македонија во НАТО и поддршката која во таа насока ја добиваме од НАТОчленките.На брифингсостанокот беше и претставник на КФОР кој ги информираше присутните за актуелната ситуација во Косово.Првиот човек на НАТОсоветодавниот тим истакна дека Република Македонија е веќе подготвена да биде дел од НАТОалијансата.Амбасадорот на САД, Пол Волерс, ја искористи оваа средба уште еднаш да ги пофали и да им се заблагодари на македонските војници за успешната интервенција во одбраната на базата во Кабул.Воедно, заменикминистерот за одбрана, Емил Димитриев, ја искористи можноста уште еднаш да го истакне придонесот на Република Македонија во меѓународните мисии со посебен акцент на мисијата ИСАФ во Авганистан.
моски. Планираните содржини во војничкиот петобој (трчање на 1200 m, трчање на 100 m, фр лање бомба, фрлање ѓуле, скок во далечина), ги координираше Горан Астарџиев, инструктор по физичко воспитување во Гш на АРМ. По еднодневното дружење на учесниците на нат
преварот, беа сумирани остварените резултати. Според вкупните резултати во сите содржини, за најдобри беа прогласени екипите на ООЕ на ОРОРМ: Кратово (прво место), Демир Хисар (второ место) и Гевгелија (трето место). Поединечно, најдобри беа: Оливер Трпковски од Кратово (прво место), Горан Николовски од Демир Хисар (второ место) и Александар Крајчев од Гевгелија (трето место).за успешната реализација на овој натпревар значаен е придонесот на Гш на АРМ кој обезбеди логистичка поддршка, при што непосредно беше ангажи
ОБУКАТА – ПРИОРИТЕТНА ЗАДАЧАПрограмата за обука на ре-зервните офицери и подофи-цери во 2011 година претставу-ва една од тежишните актив-ности и приоритетни задачи на Организацијата на резервни-те офицери на Р. Ма кедонија (ОРОРМ) во обу чу вањето на членството. Во контекст на вак-вите програмски опре делби, на 8 октомври на спорт скиот по-лигон во касарната „Алекса Демниевски-Бауман“ во Велес, се одржа државен натпревар на резервните офицери и подофи-цери во војнички петобој. Актив-ностите на натпреварот во кој учествуваа 25 екипи и 150 ре-зервни офицери и подофицери од општинските организациони единици на ОРОРМ, започна со постројување и со предавање рапорт. По примањето на ра-портот, на учесниците на нат-преварот им се обрати претсе-дателот на ОРОРМ, проф.д-р Ѓорѓи Малковски, кој притоа на-кусо потсети на досегашните остварени резултати и на при-оритетните задачи во наредни-от период, а ја нагласи и успеш-ната соработка со МО и ГШ на АРМ. Во името на ГШ на АРМ, учесниците на овој натпревар ги поздрави и им посака добри ре-зултати, полковникот Борко Си-
13
СРЕДБА СО ДИПЛОМАТСКИОТ КОР
а 20 октомври во касарната „Илинден“ во Скопје се одржа свеченост по повод до де
лувањето на сертификати на оценетите декларирани единици на АРМ, Четата за длабинско набљудување од составот на Полкот за специјални операции и на Четата на Воена полиција, според Концептот на оперативни способности на НАТО. За достигнувањата кои ги постигнаа единиците на оценувањето, што се изврши на вежбата „Балкански блесок“ во октомври минатата година, на годишната конференција на НАТО која се одржа во септември 2011 година во Сараево, Босна и Херцеговина, беа доделени и овие сертификат за способноста на единиците да учествуваат во операции предводени од НАТО. Сертификатите ги врачи ЗНГШ на АРМ, генералмајор Насер Сејдини, а на свеченоста присуствуваа и советникот на началникот на ГШ на АРМ, генералмајор Зоран Димов и командантите на единиците на коишто им беа доделени сертификатите.Сертификатот за средниот пешадиски баталјон од составот на Првата мпбр беше доделен во касарната „Јане Сандански“ во Штип. Доделените сертификати се уште едно признание за бројните задачи кои припадниците на Армијата на Република Македонија успешно ги реализираат.
ПРИЗНАНИЕ ЗА ПОДГОТВЕНОСТА НА ДЕКЛАРИРАНИТЕ ЕДИНИЦИ НА АРМ
о рамките на годишниот план и програма за обу ка во Командата за обука на
6 октомври беше реализиран Кондиционо-рекреативен марш на кој учесници беа сите АВЛ и ЦЛ вработени во командата на КзО во гарнизонот Велес. На мар-шот кој беше реализиран во чест на Денот на народното востание учествуваше градоначалникот на Велес, Горан Петров, како и чле-нови на боречката организација и претставник од Народниот му зеј на градот Велес. Маршот се реализираше во прекрасна-та природа на реонот на општи-ната Чашка на релација с. Лисиче – с. Горно Врановци во непосред-на близина на браната Лисиче. Крајна цел на маршот беше село-то Горно Врановци кое имало го-лемо историско значење во ми-натото и кое е опкружено со пре-красна природа на подножјето на планината Јакупица или позна-та уште како Мокра Планина. Со доаѓањето во селото учесници-те на маршот имаа можност да ги разгледаат музејските соби во кои се наоѓала и првата печатни-ца за време на НОБ од каде што е издадено првото издание на весникот „Нова Македонија“.
Славица Николовска
рана КзО со нејзините претставници: потполковникот Љубенчо Петровски, постариот водник прва класа Бојан Станчев и водникот Бошко Димитријевски.
ПОСЕТА НА МУЗЕЈОТ НА МАКЕДОНСКАТА БОРБАВо рамките на програмските определби за негување на слободарските традиции од нашето историско минато, 50тина резервни офицери, активисти на организационите единици на ОРОРМ во Скопје (Центар, Карпош, Чаир, Кисела Вода и Гази Баба), на 14 октомври ја посетија оваа најнова национална установа чии експонати, распоредени во 13 одделенија, се простираат на 2000 квадратни метри. Тие, во придружба на кустосот Марјан Гијовски, во двочасовното разгледување беа импресионирани од богатата музејска поставка во која се презентирани 109 восочни фигури, 16 уметнички слики – портрети на најпознати македонски дејци, револуционери и интелектуалци, 80 уметнички слики – масовни сцени на значајни настани од македонското револуционерно минато, како и голем број документи, фотографи, макети, карти, брошури и оружје.
Живко Трајановски
Од активностите на ОРОРМ
КОНДИЦИОНО-РЕКРЕАТИВЕН МАРШ
ПРИЈАТЕЛСКИ ФУДБАЛСКИ НАТПРЕВАРрвата механизирана пеша-диска бригада, покрај завид-ните резултати што ги по-
стигнува на полето на борбена-та обученост и во мировните ми-сии надвор од Р. Македонија таа има и големи успеси на полето на цивилно-воената соработка.Во рамките на Годишниот план за цивилно-воена соработка за 2011 г., на 14 октомври, на новиот ста-дион во Лозово, се одигра фуд-балски натпревар помеѓу ФК „Ра-ботник“ од Лозово и фудбалска екипа составена од припадници на 1.мпбр. Во пријателска атмос-фера со присуство на челните луѓе на општината Лозово, гра-доначалникот Орце Цветковски, директорот на ФК „Работник“, Санде Јовановски, и претставни-ци на командата на 1.мпбр, нат-преварот заврши со резултат 1:3. И командантот на 1.мпбр, бри-гадниот генерал Димче Петров-ски, го изрази своето големо за-доволство за извонредниот пријателски натпревар и на ФК „Работник“ му посака среќа, до-бра игра и висок пласман. С.М.
![Page 14: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/14.jpg)
со цел дополнително производство на радари од овој тип кои поседува-ат напредна дигитална технологија за навремено предупредување. Ина-ку системот може да се вгради во на-предни летала како F/A-18, а исто-времено е и незаменлив елемент на сите програми за модернизација.Радарот ALR-67(V)3 е прв во својата категорија која целосно ја интегри-ра неговата дигитална структура со моќта која е генерирана од дуален процесор, овозможувајќи успешно детектирање на емитери во области со висок електромагнетизам.
случувањата на бојното поле се од непроценливо значење за успешно извршување на секоја дадена зада-ча. Имајќи го тоа на ум не треба да за-чудува фактот дека поголеми сред-ства се алоцираат токму кон развојот на стабилни комуникациски мрежи кои овозможуваат постојан контакт. Примарниот изведувач на информа-циската мрежа наречена „Warfighter In formation Network – Tactical“ или WIN-T, „General dynamics C4 Sy-stems“ му додели на добро познати-от „Lockheed Martin“ 105 милиони до-лари за развој на дополнителна ко-муникациска опрема за спомената-та информациска мрежа која вклу-чува различни трансмициски систе-ми, модеми, радија и антени кои со помош на широко појасната мрежа и сателитската радио-комуникација ќе овозможи непречен контакт помеѓу командата и бојното поле. Овие си-стеми ќе бидат вградени во различен тип борбени возила, а дополнителен интересен факт е дека системот сам одредува која мрежа на одредена локација има појак сигнал и на таа автоматски се приклучува.
14
ушките со голем калибар потекну-ваат уште од Првата светска војна. Со самата појава на оклопната тех-ника се појавуваат и противоклоп-ни, односно противтенковски пушки.
Паралелно со првиот британски тенк во 1916 година, „Големиот Вили“, британска-та армија добива пушки во калибар 12.7 mm за противоклопна борба со солидна тежина од околу 15.3 kg, и друга варијанта со тежина од 18 kg во калибар 13.97 mm. Иако тешка (околу 20-22 kg) импонира со-ветската противтенковска пушка со кали-бар 14.3 mm на Симонов и на Дегтарјев ПТРС-41 и ПТРД-41, чие зрно има брзи-на од неверојатни 1000 метри во секун-да и пробојност од 35 mm челична пло-ча на 300 метри далечина. Тоа било до-волно за поголемиот дел од моторните возила кои имале оклоп на себе или ран-ливите точки на лесните тенкови од тоа време. Со зголемувањето на издржли-воста на оклопот на оклопните возила и тенковите, како и со зголемувањето на мобилноста и брзината, улогата на овие пушки се пренасочува во далекоцелни снајперски пушки за уништување или за онеспособување на лесно оклопни и не-оклопни средства и жива сила на големи далечини. Советите пред крајот на Втората светска војна на овој тип пушки монтираат оптич-ки нишан за дејство на жива сила која е во засолниште. Ги користеле за цели кои се наоѓале зад ѕидови на објекти – згра-ди, куќи, слабо заштитени бункери, ми-тралески и снајперски гнезда. Британци-те во Бурма користеле вакви пушки про-
„ЦРНА СТРЕЛА“
онтинуираната и непрекината врска на единиците со команд-ните структури и навременото
добивање на свежи информации за
азвојот на системите за комуникација преку сателит не изостанува ниту кога станува збор за едно од најсофистицираните летала досега произ-ведени, односно т.н. „stealth“ бомбардер „b-2 Spirit“. Имено, „Northrop
Grumman“ е во фаза на производство на нов антенски систем за напредни-от бомбардер кој овозможува испраќање и примање на информации преку заштитена сателитска врска дури 100 пати побрзо отколку со постоечкиот си-стем. Антената со ознака AESA („Advanced Electronically Scanned Array“) е дел од сателитската програма „Increment 2“ и има цел да овозможи континуира-на супериорност на тактичкиот бомбар-дер кој претставува најбезбедната и најмоќна ударна сила на Военото воз-духопловство на САД наменета за голе-ми далечини.Комуникациската програма за бомбар-дерот се состои од три фази: „Increment 1“ – подобрување на процесната и ин-формациската инфраструктура на ле-талото, „Increment 2“ – инсталација на нов комуникациски терминал и AESA-антена и „Increment 3“ – интеграција на бомбардерите од овој тип во Глобална-та информациска мрежа на Департма-нот за одбрана на САД.
ПОСТОЈАН КОНТАКТ СО БОЈНОТО ПОЛЕ
НОВ АНТЕНСКИ СИСТЕМ ЗА „b-2 SPIRIT“
ОЧИТЕ НА „RAYTHEON“оменталната и, пред сè, точната процена на заканите на бојното
поле овозможува ефикасна употре-ба на воена моќ претставена пре-ку разните типови летала, копне-ни сили и слично. Токму радарски-те системи за предупредување од потенцијална закана се основни-те орудија за континуирано и ефек-тивно набљудување кое всушност овозможува преземање на адеква-тен одговор. Системот ALR-67(V)3 на компанијата „Raytheon“ се вбројува во еден од базичните радарски си-стеми кои ја имаат таа набљудувачка задача. Кон крајот на мај оваа годи-на Морнарицата на САД го продол-жи својот договор со оваа компанија
![Page 15: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/15.jpg)
15
се значително поголеми отколку кај пуш-ките со помал калибар. Сето ова овозмо-жува полесна детекција на позицијата на тешката снајперска пушка од страна на непријателот. Затоа модерните тешки снајперски пушки се изработуваат со раз-умни тежини – војникот стрелец кој раку-ва со таква пушка може да се префрли од една на друга позиција самостојно (на пример американската М82 „Барет“). Се-пак овие пушки не се наменети за фрон-тално војување каде снајперистот е дел од пешадиско одделение кое мора да на-предува заедно со останатите. Брзината на гаѓање кај ова оружје не може да се искаже како „број на куршуми во минута“ туку понекогаш во денови. БРЗОЦЕЛНА РЕПЕТИРКАИзработена е како еден вид зголемена верзија на одличните Маузерови брзо-целни пушки-репетирки. М93 во сушти-на претставува брзоцелна репетирка која истрелува проектили наменети за митра-лезите ДшК или НСВ со калибар од 12.7 mm. Овој тип снајперски пушки се на-рекува уште и тешки снајперски пушки, или, пак, според НАТО-терминологијата – antimaterial gun, односно ан ти ма-те ријална пушка или пушка намене-та за технички средства или материјал. Ова значи дека примарна улога им е онеспособување материјално-технички средства, а за жива непријателска сила би се користела на поголеми далечини од 1000 метри па нагоре каде што дострелот на стандардната снајперска пушка во по-мал калибар е веќе дискутабилен.
„ЦРНА СТРЕЛА“ Зоран Крстевски
тив јапонските снајперисти во засолниште бидејќи зрното го пробивало и заштитниот слој на засолништето и снајперистот. Во Виетнамската војна, Американците на митралезот „Бровинг (M2HB)“ поставувале оптички нишан за прецизно дејство на поголеми далечини во режим на поединечен оган (митралезот може да дејствува поединечно). Оваа идеја му се видела добра на Рони Барет (САД) кој во домашни услови со скудни конструкторски познавања за вооружувањето ја создал денес една од најпознатите тешки пушки – Барет 12.7 mm односно М82 12.7 mm .50 кал. (12.7 х 99 mm), која се произведува во barret Firearms USA, а во употреба е во голем број армии во светот.
Иако се нарекуваат снајперски пушки во воената терминологија, далекоцелните тешки снајперски пушки имаат една заедничка карактеристика што ги дистанцира од стандардните снајперски пушки. Сите тие се „гласни“ и ниедна од нив не може да користи пригушувач на звукот или подзвучно снајперско зрно. Ова значи дека факторот на изненадување од прикриена позиција трае само до првиот куршум поради силниот пукот.Друг фактор кој влијае на начинот на употреба на далекоцелните тешки снајперски пушки е прашината која се подига околу снајперската позиција со ваков тип на пушка (ако се користи земјена подлога за позиција). Исто така и барутните гасови и пламенот кои излегуваат од цевката
ДАЛЕКОЦЕЛНИ СНАЈПЕРСКИ ПУШКИ
![Page 16: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/16.jpg)
Во арсеналот на македонските безбед-носни сили пристигнал пред повеќе од десетина години. Употребувана е и од армијата и од полициските безбеднос-ни сили во одбраната на земјата во кон-фликтот во 2001 г. Свое место си најде и во меѓународните мисии на АРМ од са-миот почеток на испраќањето на контин-генти во Ирак до ден денешен.Покрај калибарот од 12.7 mm, за амери-канскиот пазар е изработена верзија .50 кал. односно 12.7 х 99 mm , со пократка цевка и помала вкупна маса.Пушката М93 или популарно наречена-та „Црна стрела“ е производ на некогаш-ната СРЈ и се појавува во деведесетти-те години на минатиот век по распадот на СФРЈ. Ја произведува погонот Заста-ва – вооружување на Заводи „Црвена застава“ од Крагуевац. Искуството во из-работка на т.н. репетирки во заводите во Крагуевац е големо. Мазуеровите пушки се изработуваат уште пред Втората свет-ска војна во разни варијанти како на при-мер М1924 – карабин на југословенската кралска војска и жандармерија со ка-либар 7.9 mm, а подоцна и М48 во ис-тиот калибар. Исто така, искуството во изработкатa на ловни карабини на принципoт на Маузеровиот обрточепен затвoрач е големо. Иако не може да се користи кај современото вооружување, кај прецизните снајперски пушки прин-ципот на Маузер е максимално искори-стен, па репетирките сè уште претставу-ваат најпрецизни пушки кога се работи за снајперските пушки.Пробивноста на моќното зрно со кали-бар 12.7 mm истрелано од носачот – ча-ура со димензии 108 mm овозможу-ва да се пробие блок на мотор на ками-он, на патничко или на теренско вози-ло или кое било друго моторно возило. Со употреба на панцирно-пробојно за-паливо зрно, ефектот на целта е уште поголем – се палат деловите кои можат да горат (масло, гориво, лесни неметал-ни материјали, дрво, пластика итн.) По-годок на летало на поосетливи места (авион или хеликоптер), кои се израбо-туваат од лесни материјали, значи си-гурно онеспособување на леталото. По-годок во цистерна со гориво или резер-воар и на максимална ефикасна дале-чина е катастрофален по целта. Ефек-тот на жива цел е застрашувачки: панци-рен елек или шлем не нудат заштита од удар или од пенетрација на зрното 12.7 mm. Во случај на погодок на артилериска или на минофрлачка муниција, авионско или моторно гориво или други распрску-вачки материјали може да дојде до нив-но запалување и до детонација заради карактеристиките на зрното (запаливо). Цевката на М93 е изработена од челик од кој се изработуваат топовски цевки. Од внатрешна страна е хромирана, има 8 жлебови со навој во десно и чекор на навој од 381 mm. Од надворешната страна цевката е надолжно нажлебена и има осум жлебови за побрзо ладење на цевката. Иако брзината на гаѓање со снајперска пушка не предизвикува дра-стично зголемување на температурата на цевката, сепак цевката е нажлебена однадвор, со што покрај ладењето се до-бива и помала тежина на цевката.Пушката употребува муниција во ка-
16
Далекоцелната снајперска пушка е опремена со т.н. гасна кочница чија задача е да го ублажи повратниот удар по истрелот. Гасната кочница претставува додаток на цевката кој може да се извади (заради чистење и.т.н.) со одвртување, а за безбедност на истата поставен е осигурувач кој мора да се извади пред да се одврти кочницата. Гасната кочница има по две млазници (отвори низ кои минуваат барутните гасови кои го потиснуваат зрното низ цевката). Тие отвори се закосени наназад па при истрел, дел од барутните гасови ги зафаќа гасната кочница и ги насочува низ млазниците. Со ова се врши насочување на гасовите наназад под агол кој е безбеден за стрелецот. Овие потиснати гасови дејствуваат спротивно од повратниот удар на пушката при истрел во моментот на повратниот удар наназад кон рамото на стрелецот. Гасовите од кочницата (млазниците) дејствуваат во спротивен правец, потиснувајќи ја пушката напред. Со ова се врши амортизација на повратниот удар, а ефектот на гасната кочница кај овој модел на пушка е околу 62%. Друг момент на амортизација на повратниот удар е кундакот. Иако е изработен од дрво, опремен е со гумен одбојник (гумено перниче), кој го штити стрелецот на контактот со рамото од повратниот удар, а најважниот дел се секако двете пружини кои се наоѓаат во кундакот. Поставени се врз двете метални шипки кои служат како врска помеѓу сандакот на пушката и кундакот, по една пружина за секоја шипка. Принципот на работа се базира на стариот проверен Маузеров начин на рачно полнење на куршумот во лежиштето: – стрелецот ја ротира рачката на обр
то чепниот затворач спротивно од стрел ките на часовникот и врши одбравување;
– го повлекува затворачот во задна положба;
– го турка во предна положба при што затворачот зема куршум од рамката и го вметнува во лежиштето на цевката;
– го забравува куршумот со тоа што го ротира затворачот во правец на стрел ките на часовникот (надолу).
Со ова е опфатен целокупниот процес на работа на затворачот. за да се наполни пушката повторно потребно е истиот процес да се повтори (да се повтори – репетира), па оттука и терминот „ре
либар 12.7 mm, односно 12.7х108 mm, и тоа со панцирно запаливо зрно обележано со црна и црвена боја на врвот на зрното, панцирнозапаливо – обележувачко, обележано со црна боја на врвот на зрното, вежбовен куршум со помало барутно полнење и потенок врв на зрно, школски куршум кој е без барутно полнење и каписла.
НИШАНза „Црната срела“ е одреден оптички нишан ОН М94 со моќност од 8х 56. Покрај оптичкиот нишан М93 може да поседува и механички нишан за далечини до 400 метри. Механичките нишани (на преклоп) се сместени на самата цевка, а слу
жат како помошен нишан во случај на оштетување на главниот оптички нишан и не се опремени со нишанска скала.ОН М94 поседува кончаница која има скала од 400 до 1400 метри, односно ознаки 4 – 14 за одредување на далечина до целта. Нишанската точка се одредува со индекс во облик на стрелка (како кај ОН за М76). Барабанот за приспособување на далечини е поделен од 014 (до 1.400 метри) а над таа далечина стрелецот нишани со стрелка која одговара на кончаницата. за далечини над 1.400 метри скалата е означена со 16, 18 и 20, односно 1.600, 1.800 и 2.000 метри.Со другиот барабан поставен странично од десната страна на нишанот, врши бочна поправка на целта во граници од 0 до 20 илјадити и тоа со кончаницата од 010 и со механизмот на барабанот од 010 иладити.за проверка на точноста на овој тип пушка се користи школска цел со димензии 1000 х 1000 mm со нишанска точкакружница со дијаметар од 100 mm поставена во центарот на целта. Пушката се ректифицира на далечина од 400 метри со оптички нишан на кој индикаторот на нишанот е поставен на „4“, односно 400 метри.за приспособување на погодокот стрелецот може да го ротира барабанот за далечина, при што на растојание од 100 метри еден поделок ( „клик“) го поместува средниот погодок за 10 cm.
![Page 17: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/17.jpg)
бидејќи пушката е тешка и е речиси невозможно да го одврти винтот на ногарката со едната рака и да ја држи пушката со другата рака истовремено. Можеби најголем пропуст е недостаток на „Пикатини универзална шина“ за монтирање на дневни или ноќни оптоелектронски уреди. Исто така, дрвото од кое се изработени кундакот, облогата на сандакот и другото постепено ама сигурно заминува во историјата отстапувајќи им место на полесните и издржливи пластични компоненти што би требало да биде случај и кај М93.
свен навремените информации, кру-цијална компонента на ефикасното војување и задавањето на прецизни
удари на непријателските сили се и точни-те податоци за временските услови над одредена цел. Департманот за одбра-на на САД кон крајот на мај оваа година го авторизирал проектот за развој на т.н. „defence weather satellite“ или одбранбен метеоролошки сателит чија основна за-дача ќе биде доставување на критични информации поврзани со временските услови до ударната сила, и тоа брзо и точ-но. Корисници на новиот систем, освен ави ја цијата, ќе бидат и поморските, крај-бреж ните и копнените сили, но и вселен-ските компоненти. Новиот сателитски систем кој според пла-новите би бил достојна замена за т.н. dMSP, односно Програмата за одбран-бени метеоролошки сателити која доста-вува информации за временските усло-ви од 1960-тите би требало да биде лан-сиран во орбитата на Земјата во 2018 го-дина. Иван Петрушевски
17
петирка“ кој се однесува на сите видови пушки кои работат на овој принцип на работа (рачно полнење) .Бидејќи М93 е „репетирка“, овој модел нема регулатор на оган туку кочница со две позиции, откочено или закочено. Коч-ницата е сместена веднаш зад чкрапецот па дејствува како блокада на чрапецот кој не може да се притисне кога е во позиција закочено, или со туркање настрана се от-кочува со тоа што овозможува чкрапецот да дојде во задна положба и да изврши ослободување на ударната игла. За транспорт на оружјето се користи вградена рачка за носење со дрвена об-лога. Пушката е опремена со ногарки кои се приспособуваат по висина, а во мар-
електронски средства на непријателот. Исто така се употребува како и секоја снајперска пушка за онеспособување на поважни цели на непријателот како што се бункери, митралески и снајперски гнезда, командни места итн. Како и секое друго оружје и М93 минува низ фази на развој, врз основа на уочените недостатоци. На пример, прашање е дали е потребна рамка со поголем капацитет кај овој тип на пушки бидејќи рамката на М93 често знае и сама да испадне од уводникот и тоа со 34 куршуми при истрел. Ногарките се приспособуват малку потешко, а доколку стрелецот сака да ги приспособи на саканата висина тоа тешко може да го направи без помошникот
истемите за навигација базирани на жироскопи го добија својот најмал „роднина“. Кон средината на оваа го-
дина, „Northrop Grumman“ во соработка со Институтот за технологија од Џорџија го разви новиот микро-електромеханички жироскоп кој ќе биде составен дел од про-грамата за интегрирање на жироскопи на микро-ниво, водена од американската агенција dARPA. Со новиот микро-систем не се подобрува-ат перформансите на моментално акту-елниот силиконски жироскоп, туку едно-ставно се намалуваат неговите димензии, не губејќи од нивниот капацитет. Намале-ните димен-зии, пак, ќе овозможат н е п р е ч е н о интегрирање на овој микро-жироскоп во воени систе-ми и направи со мали ди-мензии (како мирко-беспилотните лета-ла, GPS-системите и слично), но и во пер-соналната цивилна навигација. Имајќи на ум колкаво е значењето на микроси-стемот, Фарок Ајази, професор на Школа-та за електрично и компјутерско инженер-ство во Џорџија, изјавил дека „Northrop Grumman“ и „Georgia Tech“ направија пробив во досегашната микро и нано-фабрикација, пробив кој овозможува ек-стремна минијатуризација на високоста-билни навигациски направи со многу мал енергетски губиток.
ВИСОКОТЕхНОЛОШКИ МИКРО-ЖИРОСКОП
шевска положба се собираат кон пушката. Масивната рамка има капацитет од 5 куршуми. Торбичката за муниција за М93 собира 20 куршуми, па може да се каже дека тоа е еден борбен комплет.Намена, борбени особини и ТТ-карак-теристики:М93 е наменета за борба против непри јателска жива сила на отворен простор, неборбени и борбени леснооклопени моторни возила и средства, приземјени авиони и хеликоптери, средства за врски, радарски станици и други
НОВ ОДБРАНБЕН МЕТЕОРОЛОШКИ САТЕЛИТ
КАРАКТЕРИСТИКИ НА КУРШУМ 12.7 х 108ТЕжИНА НА зРНО ОД 59 грама( 18540ј)
ВКУПНА ДОЛжИНА 147.6 mm
ДОЛжИНА НА ЧАУРА 108 mm
БОРБЕНИ ОСОБИНИ И ТТ-КАРАКТЕРИСТИКИКРАЕН ЕФИКАСЕН ДОСТРЕЛ 1800 метри
ЕФИКАСЕН ДОСТРЕЛ НА ЛЕСНООКЛОПНИ БОРБЕНИ И НЕБОРБЕНИ ВОзИЛА 800 метри
ЕФИКАСЕН ДОСТРЕЛ ПРИ ДОБРА ВИДЛИВОСТ 1600 метри
КАЛИБАР 12 .7 mm
ВИД НА МУНИЦИјАПанцирно запаливо зрно Б32 со почетна брзина од 800 m/sСпецијално зрно БзТ44
БРзИНА НА СТРЕЛБА СО НИшАНЕЊЕ 8 до 10 куршуми во минутаКАПАЦИТЕТ НА РАМКА 5 куршуми
НИшАНСКА ДАЛЕЧИНА НА ГАѓАЊЕсо оптички нишан
со механички нишан1800 метри400 метри
ПРИНЦИП НА РАБОТА репетирка, рачно полнење по системот на „Mаузер“
ТЕжИНА НА ПУшКАТА СО ОПТИЧКИ НИшАН И ПРАзНА РАМКА 17 kg
ВКУПНА ДОЛжИНА НА ПУшКАТА 1670 mmДОЛжИНА НА ЦЕВКАТА 1000 mm
ОПТИЧКИ НИшАН ОН М94 со зголемување од 8 х 8х56 („зрак“)
![Page 18: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/18.jpg)
18
намалување на водата во организмот. Меѓутоа, зголемувањето на телесната температура поради дехидрација зависи и од околината. Високите температури и влажноста на воздухот придонесуваат кон зголемување на телесната топлина за даден степен на дехидрација. Со оглед на тоа што организмот произведува топлина за време на физичка активност, интензитетот на физичката активност исто така е фактор кој ја зголемува телесната температура во состојба на дехидрација.Во состојба на мирување во средина со високи температури на воздухот, маргиналното губење на вода од 12% ќе има мал или никаков ефект врз создавањето на пот и протокот на крвта низ кожата. Меѓутоа, кога губењето на вода ќе достигне ниво од 6%, доаѓа до оштетување на овие два механизми за терморегулација, при што температурата на телото расте за 2 степени Целзиусови.Потењето е нормален процес со кој човечкото тело се лади и ја регулира телесната температура. Температурата од 37 степени Целзиусови претставува рамнотежа помеѓу производството на телесната температура како резултат на различните хемиски процеси во телото, односно на метаболизмот и на губењето на топлината. Со потењето телото се ослободува од вишокот на топлина што настанува со физичка активност или, пак, од топлината што влегла во телото од околината. Водата во облик на пот испарува на површината на кожата, па така на себе ја врзува топлината од околината и го лади телото.Во просек, возрасно лице, во текот на еден ден излачува околу 7 dl пот, а во ек
мбиеталната топлина, влажноста и физичките активности имаат тенденција да ја зголемуваат човечката телесна температура. Зголемената температура ја намалува ефи
касноста на телото кое најдобро функционира со просечна температура од 37 степени Целзиусови. Околу 70% од метаболизмот се изразува како топлина, додека 30% се претвора во механичка работа. Земајќи ги предвид овие параметри и фактот дека една типична воена мисија се реализира пред сè пеш, лесно е да се претпостави колку брзо прегревањето може да стане проблем во стандардна ситуација, а да не споменуваме во топла клима, со тешки товари и покриени со опрема која „не дише“, како што е, на пример, заштитниот борбен елек.Регулацијата и одведувањето на вишокот топлина од организмот зависи од адекватната содржина на вода која е потребна, не само за создавање на пот, туку и за соодветно одведување на топлината од внатрешноста на организмот по пат на циркулација. Водата е главна состојка на организмот и претставува 60% од телесната тежина. При физичка активност водата се губи од организмот. Губењето на вода од организмот влијае врз терморегулациониот систем и неговата способност да ја одржи централната телесна топлина константна во тек на топлинскиот стрес или физичката активност. Главен ефект од губењето на водата е подигнување на телесната температура. Присутно е линеарно зголемување на температурата за секој процент на
Решенија за контрола на температурата на телото на воиштата ширум светот
Да се биде „ладен“!
![Page 19: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/19.jpg)
1. ЕЛЕК ЗА ЛАДЕњЕ НА КОМПАНИЈАТА „ENTRAk“ КОЈ ИМА ДВА ВЕНТИЛАТОРИ СМЕСТЕНИ ВО ДВА СТРАНИЧНИ ЏЕБОВИ
2. СИСТЕМ ЗА ЛАДЕњЕ НА КОМПАНИЈАТА „W.L.GOR“ НАМЕНЕТ ЗА ЧЛЕНОВИТЕ НА ЕКИПАЖИТЕ НА ВОЗИЛА
3. ТЕРМИЧКИ ЕЛЕК ДИЗАЈ-НИРАН ДА СЕ НОСИ ПОД ЗАШТИТНИТЕ БОРБЕНИ ЕЛЕЦИ
4. БОРБЕН ЕЛЕК ПОЗНАТ КАКО „MISTRAL bOdY COOLER“
5. „bREEzE“ Е СИСТЕМ СО АКТИВНА ЦИРКУЛАЦИЈА НА ВОЗДУхОТ
6. СИСТЕМ ЗА ЛАДЕњЕ СО ЦИРКУЛАЦИЈА НА ЛАДНА ВОДА ЗА ВОЈНИЦИ КОИ ИЗЛЕГУВААТ ОД НИВНИТЕ ВОЗИЛА НА КРАТОК ВРЕМЕНСКИ ПЕРИОД
7. ПРИКЛУЧОЦИ ЗА СИСТЕМ ЗА ЛАДЕњЕ СО ЦИРКУЛАЦИЈА НА ЛАДНА ВОДА ВО ОКЛОПНИОТ ТРАНСПОРТЕР „БРЕДЛИ“
латори кои го циркулираат возду-хот во внатрешноста. Различни системи од овој тип се појавуваат на пазарот, а голем број од нив се поврзани со програмите за војник на иднината.
СиСтеми наменети за пешадијатаКомпанијата „W.L.Gor“ има разви-ено два типови на системи, еден наменет за пешадијата и друг за членовите на екипажите на воз-илата. Решенијата со активно ладење можат да се носат под за-штитните борбени елеци но, исто така, и под вообичаената унифор-ма. Во верзијата за возила систе-мот за активно ладење го експло-атира свежиот воздух произведен од страна на клима-систем кој е поврзан со заштитниот елек пре-ку црево. Оваа верзија се употре-бува во Авганистан од страна на британската армија во оклопните возила „Титан“ и „Тројан“. Научени-те лекции покажуваат дека систе-мот, исто така, може да се користи и за загревање за време на зим-скиот период. Што се однесува до пешадиската верзија, компанијата „W.L.Gor“ го снабдува британското Министер-ство за одбрана со неколку прото-типови. Тековната конфигурација е со вентилатор кој циркулира 150 литри во минута, при полна моќ на ладење, а батеријата на полнење
трае 8,5 часа што може да се двојно да се зголеми доколку си-стемот се користи со намалена моќ. Вентилаторите првично биле обемни и тешки, но најновите вер-зии се компактни и лесни, довол-ни за да ги собере во џебот на за-штитниот елек.Овие вентилатори се произве-дуваат од страна на германска електронска компанија „Entrak“ која е активна во индустријата за прашања поврзани со ладењето. Двете компании соработуваат на развојот на елек за ладење кој има два вентилатора сместени во два странични џебови. Секој вен-тилатор има три различни моду-
стремни случаеви и над 2 l на час. Потта, хемиски, во најголем дел е вода и сол на натриум хлорид, а содржи и електролити кои помагаат во регулацијата на рамнотежата на течностите кои се наоѓаат во организмот. Изгубената течност треба да се надокнади за да во метализмот не дојде до поголеми нарушувања, обично со осум чаши вода на ден во нормални услови. Таа количина се зголемува во екстремни услови на болест, зголемена температура, проливи и слично.Топлината на телото со околината се разменува на четири начини:– со кондукција – пренос на топли
на по ме ѓу објекти во меѓусебен контакт, од топол на ладен објект (на пример, пренос на топлина од површината на телото на воздух или вода која е во допир со неа);
– со конвекција – пренос на топлина која се содржи во масата на гасот или течностите со движење на масата на тие флуиди (на пример, во телото – движењето на „топлата“ крв од централните во периферните органи;
– со радијација – пренос на топлина со еми тирање на електромагнетно зра чење;
– евапорација – испарување на водата од површината на телото.
Во одредена фаза механизмот на ладење на телото е загрозен, а температурата на телото расте така што се намалува физичката способност. Чудно, но влажноста ги влошува работите, бидејќи ја спречува потта да испарува. Според медицинската литература, загуба од 3% на течност предизвикува намалување на аеробната способност за работа помеѓу 6% и 15%, но застрашувачки, со загуба од 5%, работната способност се намалува за 30%.
КОНТРОЛА НА ТЕМПЕРАТУРАТА НА ТЕЛОТОРешенијата за контрола на температурата на телото стануваат сè повеќе вообичаена глетка на воиштата ширум светот. Многу од овие решенија биле развиени за спортисти, некои за индустријата и за итни случаи и спасување, а други, пак,биле намерно развивани за војската.Различни системи се користат за да се одржи температурата на телото под контрола:– испарувањето на водата веро
јатно е наједноставен и најевтин метод, а резултат е облека со вграден полимер во ткаенината која се потопува во вода на неколку минути пред да се користи. Таквата облека апсорбира многу повеќе вода од нејзината тежина. Таа се облекува што е можно поблиску до телото и држи ладно повеќе часови;
– системи за ладење на телото со менливи ладни елементи;
– системи за ладење со цирку лација на вода. Направени се во
19
вид на елек во кој водата циркулира и резервоар за вода. Потребна е енергија за водата да се одржи студена, прилагодени се најчесто за посадите на возила или за војници кои излегуваат од нивните возила на краток временски период;
– системи кои се базираат на циркулација на воздухот во облеката, благодарејќи на издржливи микровентилатори.
Последното решение особено е погодно за пешадијата која извршува операции на подолг временски период. Облеката е направена од порозен материјал или има порозна структура, со венти
![Page 20: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/20.jpg)
20
кунди. Вентилаторот може да работи постојано десет часа со енергетски пакет кој се состои од осум ААбатерии. Вентилаторот може да се исклучи и да се поврзе со системот за контрола на климата во возилото.Еден друг типичен систем е термичкиот елек развиен од страна на компанијата „TPI“. Системот е дизајниран да се носи под заштитните борбени елеци. Овој модуларен систем се состои од долна облека во која се вградени канали со течност за ладење. Овие канали се поврзани со систем за одржување на контролирана температура на течноста. Кaкo течност за пренос на топлина, системот ја користи водата за пиење сместена во „Camelback“ или сличен систем за чување на вода интегрирана со систем за хидратација кој го снабдува војникот со ладна вода за пиење. Системот обезбедува оптимално ладење на поголемиот дел од телото и главните органи. Оптимално ладење може да се постигне на целото тело со додаток за ладење на главата и вратотот. Масата на системот без вода изнесува околу 1,4 килограми. Кога системот е наполнет со вода, тежината на системот е околу 8 килограми, вклучувајќи 1,2 литри ладна вода за пиење која може да се консумира без да влијае на системот за ладење. Системот се напојува со четири ААбатерии.Системот се состои од пумпа, батерии, вентил за контрола и резервоар за вода. Системот се вклопува во стандарден трилитарски „Camelback“, или слични системи или, пак, може да се интегрира во стандарден борбен тактички елек. Важна карактеристика на системот за ладење е заштедата на тежина од вкупниот борбен товар. Со користење на резервоар од 3 литри може да се обезбеди до 1 литар ладна вода за пиење, додека остатокот од течноста продолжува да ја поддржува функцијата на ладење во текот на мисијата.Елекот за ладење ослободува преку 125 вати од метаболичката топлина. Со додавањето на долната облека и додатокот за ладење на главата за употреба под екстремно високи темпаратури, перформансите на системот се зголемуваат за над 200 вати. Исто така системот автоматски ја контролира и ја одржува потребната температура за да се зголеми оперативната издржливост. На пример, со капацитет од 500 вати / час може да
си на работа, позицијата 1 обезбедува 100 литри во минута и 20 часа издржливост, позицијата 2 обезбедува 160 литри во ми-нута и 10 часа, а позицијата 3 обезбеду-ва 200 литри во минута и 6 часа издржли-вост, моќ која ја обезбедува една трикле-точна литиум-јонска батерија.Entrak-вентилаторите се мошне тив-ки, префрлувањето од една во друга позиција се врши со едноставно при-тискање на копче, дури и преку ткаенина, а продолжен притисок го исклучува систе-мот. Секој вентилатор тежи 265 грама. Друга германска компанија која е вклу-чена во развој на системите за ладење е „Blücher“ која минатата година беше пре-земена од компанијата „Texplorer“ која, пак, е одговорна за развој за заштита-та и облеката во подобрената програма на германски војник на иднината. Систе-мот за ладење, вграден во заштитниот елек, го циркулира воздухот низ цевки од врвот до дното со два вентилатори кои се напојуваат од батерии кои издржува-ат 14 часа.Специјализираната фирма „BCB Inter-national“ произведува систем за ладење што може да биде интегриран во зашти-тен борбен елек. Познат како „Mistral Body cooler“ тој е интегриран во заштит-ниот борбен елек „Osprey“. Во Мистрал воздухот е насочен преку отвори кои се наоѓаат по должината на градната коска и `рбетот, од дното нагоре. Три оддел-ни кружни текови на ладење работат по-следователно, преместувајќи се од една зона на ладење на друга на секои 20 се-
се изведат 125 вати за 4 часа или 65 вати за околу 8 часа. „Breeze“ е систем со активна циркулација на воздухот кој го заменува влажниот воздух заробен помеѓу заштитниот бор-бен елек и човечкото тело. „Breeze“ дува свеж воздух и го турка топлиот и влажен воздух заробен помеѓу телото и заштит-ниот борбен елек. Како што потта испару-ва така температурата на телото и рабо-тата на срцето се намалува назад на нор-мално ниво.Елекот „Breeze“значително ги подобрува човековите перформанси. Елекот може да се носи под повеќето постоечки за-штитни борбени елеци и тежи околу 400 грама. Елекот „Breeze“ користи електри-чен вентилатор кој го придвижуваат чети-ри АА-батерии кои обезбедуваат контину-ирана работа од 8-10 часа.
СиСтеми за ладење во возилаПрекумерната топлина што се создава во возилата може да доведе до сериозни по-вреди од топлотен удар. Денес системи-те со течно ладење кои можат да се при-клучат во возилото се стандардна опре-ма во многу возила. Компанијата „Allen Vanguard“ на пример има вградено над десетици илјади системи за ладење за по-требите на коалиционите сили во Ирак и во Авганистан за да се овозможи ладење на персоналот и на електрониката во бор-бените возила.Системите „ALCU“, надворешна еди-ница за течно ладење, ги подобрува-ат постоечките системи во возилата за обезбедување на фокусирано ладење.
Системите во моментот се вградени во возилата „хамви“, „бредли“, „М113“, „кугу-ар“, „бафало“ и „РГ 31“. Исто така постојат и автономни портабл-уреди со течно ладење кои може да се користат во дру-ги возила или, пак, простории како што се оперативни центри и слично. Овие систе-ми се монтираат внатрешно или надво-решно, според потребите и условите. Покрај ладењето на екипажот, подеднак-во важно е да се зачуваат и критичните електронски и механички системи во рам-ките на прифатливите оперативни тем-ператури. Таков систем е „EPIC“, систем за заштита на електрониката со интегри-рано ладење. Овој систем ја штити елек-тронската опрема во средини со екстрем-но високи температури.
Александар Стојчевски
![Page 21: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/21.jpg)
астот на цените на глобално ниво и во сите сфери на човековото живеење доведе до зголемување на трошоците и кај вселенските програми на земјите вклучени во овој скап
и комплексен процес. Ова особено се забележува во американската вселенска програма чии трошоци достигнале неверојатни бројки. Имено, најпластично претставено, секое лансирање на американскиот вселенски брод во последните години од програмата чинело дури 450 милиони долари, додека истото тоа лансирање (на вселенското летало „Сојуз“ кое датира од ерата на Советите) од страна на Русија чини многу помалку – 60 милиони долари. Сепак, и покрај овие „трошковни недостатоци“ на американската вселенска програма, поради големината на достигнувањата на секое од петте летала кои со секое ново лансирање ја пишуваа историјата, во овој број на магазинот тие ќе бидат во центарот на нашето внимание.
1. КРШАЧ НА МРАЗОТ„Колумбија“ – моќно име кое означува бродови со славна историја. Бродот е именуван по првиот американски прекуокеански брод кој ја заобиколил земјата, како и по командниот модул на познатиот „Аполо 11“. Вселенскиот брод „Колумбија“ бил првиот од низата летала кои ќе излезат во вселенскиот вакуум. Најтешкиот орбитер на НАСА во текот на оперативниот век кој во 2003 г. заврши трагично, на своето конто запиша голем број достигнувања. Имено, првата вселенска лабораторија на НАСА, „Spacelab“ била пренесена во вселената токму од страна на „Колумбија“, исто како и опсерваторијата
21
УСПЕСИТЕ И ПРЕПРЕКИТЕ НА ТРИДЕЦЕНИСКИОТ ВСЕЛЕНСКИ БРОД НА НАСА – II
ПОДВ
ИЗИ
И
ПАДО
ВИ„ОВА ЛЕТАЛО ГО ПРОМЕНИ НАЧИНОТ НА КОЈ НИЕ ГО ГЛЕДАМЕ СВЕТОТ, НО И НАЧИНОТ НА КОЈ ГО ГЛЕДАМЕ УНИВЕРЗУМОТ. ДЕНЕС ОКОЛУ НАС ИМА МНОГУ ЕМОЦИИ, НО ЕДНО Е СИГУРНО – АМЕРИКА НЕМА ДА ПРЕСТАНЕ ДА ИСТРАЖУВА“
КРИс ФеРгусон, КоМанДанТ на ПослеДнаТа
МИсИја на аТланТИс
„Chandra XRay“ која од 1999 г. е „човековото око“ во длабоката вселена.Во текот на повеќедецениското корис те ње на леталото тоа има поминато неколку екстензивни надградувања и тоа – 50 значајни модификации во 1991 г., првиот т.н. „Orbiter Maintenance Down Period (OMDP)“ во 1994 г. и вториот OMDP во 1999 г. (кога биле вградени мултифункционални леддисплеи при што бил креирана т.н. „стаклена кабина“). Говорејќи за значењето на „Колумбија“ за останатите светски вселенски агенции, мора да се напомене дека со овој орбитер во вселената биле пренесени првиот астронаут на Европската вселенска агенција – ESA, Германецот Улф Мерболд, како и првата јапонка во вселената, Чиаки Мукаи.
2. „ПРЕДИЗВИКУВАЧОТ“ СО КРАТОК ВЕКНосејќи го името на лунарниот модул на „Аполо 11“, вториот орбитер кој пристигнал на Вселенскиот центар „Кенеди“ на Флорида, „Челинџер“, го допрел тлото во Центарот кон средината на 1982 г., и тоа под ознаката OV099. Првично конструиран како тестлетало, „Челинџер“ во текот на 1979 г. поминал низ серија модификации кои овозможиле тој да биде дел од вселенската флота на НАСА. Овој орбитер со својот прв лет кон вселената (мисијата STS6) го направил и својот прв пробив – во текот на споменатата мисија било извршено првото излегување на астронаут во отворена вселена од почетокот на оваа вселенска програма. Во краткиот оперативен век на „Челинџер“ кој завршил на 28 јануари 1986 г. со ненадејната експлозија при полетување биле направени и многу други пробиви:
„ТУКА НИЕ НЕ ГЛЕДАМЕ КОН МИНАТОТО МНОГУ ДОЛГО. НИЕ СЕКОГАШ ОДИМЕ НАПРЕД, ОТВОРАЈќИ НОВИ ВРАТИ И ПРАВЕЈќИ НОВИ НЕШТА, И ТОА ЗАТОА ШТО СМЕ љУБОПИТНИ...љУБОПИТНОСТА Нè ВОДИ КОН НОВИ ПАТИШТА“
ВолТ ДИЗнИ
![Page 22: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/22.jpg)
ван „Ендевор“. Според официјалните пода-тоци една од поинтересните мисии на еки-пажот на споменатиот орбитер се однесува-ла на комплексното „ловење“ на нефункци-онален комуникациски сателит. Имено, ста-нува збор за „Intelsat VI“, сателит кој иако орбитирал околу земјата имал расипан ра-кетен мотор. Операцијата за пронаоѓање и и прикачување на сателитот побарувала детаљно и комплексно планирање. Проце-сот кој се одвивал во вселената бил успешен дури во третиот обид – во него бил срушен уште еден рекорд, односно престојувањето на човек во вселената надвор од вселенски-от брод повеќе од осум часа.
НЕСРЕЌНИТЕ ДЕНОВИАмериканската вселенска програма во два наврати морала да се соочи со тешки мо-
првото слетување во вселенскиот центар „Кенеди“, поставувањето на првите сатели-ти од системската консталација за следење и пренос на податоци, пренесувањето на првата Американка во вселената, Сели Рајд и многу други.
3. „СПАСИТЕЛОТ“ НА НАСАСо над 30 успешни мисии, меѓу кои и две-те (во 1988 и во 2005 г.) кои ја враќаа НАСА во вселената по несреќите на орбитерите „Челинџер“ и „Колумбија“, „Дискавери“ ја испиша сопствената историја. Имајќи го на ум фактот дека овој орбитер има изврше-но најголем број мисии во однос на оста-натите орбитери, тој може да се „пофали“ и со многубројни пренесувања на „скапо-цен“ товар во големиот вакуум. Имено, со мисијата STS-31 извршена во април 1990 г.,
во орбитата на Земјата бил поставен теле-скопот „Хабл“ кој има круцијално, суштинско значење за науката и разбирањето на все-лената. Всушност втората и третата мисија за сервисирање на телескопот биле довере-ни токму на овој орбитер.Во однос на модификациите, по научени те лекции со минатите два орбитери, кон струк-цијата на „Дискавери“ тежела околу три тона помалку. Во 1995 г. бил извршен први-от OMDP, додека во 2002 г. станал први-от орбитер во флотата подложен на т.н. „Orbiter Major Modification“.
4. ПРВИОТ КОНТАКТ СО РУСИТЕЧетвртиот по ред орбитер кој бил донесен во вселенскиот центар на Флорида на 9 април 1985 г., „Атлантис“, гледано според импресивниот број мисии, воопшто не зао-станува зад неговите претходници. Со 3,5 t
помала тежина во споредба со „Колумбија“, овој орбитер имал капацитет да пренесе потежок товар во вселената. Имено, по првата инаугуративна мисија во октомври 1985 г., „Атлантис“ во неколку наврати пренесувал таен товар за Департманот за одбрана на САД. Дополнително, токму со „Атлантис“ во вселената биле однесени и планетарните сонди „Галилео“ и „Магелан“. Еден интересен факт вели дека првиот контакт на еден американски вселенски брод со веќе непостоечката руска вселенска станица „Мир“ и првата размена на астронаути биле направени со орбитерот „Атлантис“. задачите на овој орбитер во последните години на всленската програма оделе во насока на пренесување на потребниот товар за Интернационалната вселенска станица. Во однос на модификациите во текот на жи
вотниот век на орбитерот биле извршени два OMDP во кои биле надградени следните системи: инсталација на нови одводни системи и електрични врски со цел зго лемување на периодот на престој во все ле ната, подобрувања на наводувањето, пос тавување на системот за прикачување на „Мир“, инсталација на т.н. „стаклена кабина“ и др.
5. ПОСЛЕДЕН, НО НЕ И ПОМАЛКУ ЗНАЧАЕННосен на грбот на „Боинг 747“, замената на трагично загубениот „Челинџер“ пристигна во вселенскиот центар „Кенеди“ на 7 мај 1991 г. Во однос на името на новиот орбитер невообичаено е тоа што тоа се бирало преку национален натпревар на ниво на основни и средни училишта. Победникот бил претставен во 1989 г. од тогашниот претседател на САД, Џорџ Буш – орбитерот бил имену
22
![Page 23: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/23.jpg)
менти кои ја детерминирале и нејзината иднина – двете несреќи кои резултирале со губење на два орбитера, „Челинџер“ и „Колумбија“ во 1986, односно 2003 г. Првата несреќа во историјата на вселенските орбитери на НАСА која се случила утрото на 28 јануари 1986 г. го променила мислењето на јавноста која полека но сигурно патувањето во вселената започнала да го перцепира како нешто сосема нормално и сосема сигурно. По неколку одложувања предизвикани од временски непогоди на т.н. TALлокација која служи како дополнителна локација за слетување на орбитерот во случај на откажување на главните мотори (во Дакар, Сенегал), но и поради проблематичното време во Флорида, полетувањето било преместено од 22 на 27 јануари 1986 г. Неколку последо
23
ностите поврзани со мисијата продолжи-ле според планираното темпо. Во текот на призејмувањето, по допирањето на атмос-ферата на Земјата, поради високата тем-претатура биле потребни само 15-тина мину-ти таа да навлезе во крилото и да го дезин-тегрира. По уништувањето на „Колумбија“ на Земјата биле видливи неколку поголеми остатоци како навлегуваат во атмосферата, остатоци кои понатаму се разделиле во по-мали итн. Ефектот од ова несреќа бил по-малку или повеќе очекуван – програмата по-вторно била суспендирана, а заштитниот то-плотен штит бил константно прегледуван и на Земјата, но и во вселена.
НЕПРОЦЕНЛИВО ЗНАЧЕЊЕ„Пензионирањето“ на вселенскиот брод на НАСА е далеку од само еден обичен настан.
Тоа означува крај на една вселенска ера во која комплексната мешавина од хардвер и софтвер му овозможуваше на човекот не само да се вивне во небото и да отиде пода-леку од границите на Земјата, туку и да из-гради „станица за постојан престој“. Првичните најави за новиот начин на пренесување луѓе во вселената, капсулата „Орион“, ветуваат дека еден ден со помош на континуираниот развој на технологијата во сите области ќе ни се овозможи да се вратиме на нашиот сосед, Месечината, но и да преземеме чекори за одење уште пода-леку – кон сестринската планета на Земајта, Марс. Сепак, едно е сигурно – американ-скиот вселенски брод (или space shuttle) со сета своја комплексност беше сосема успе-шен и остави голем белег во процесот на дознавање на „тајните“ на универзумот.
Иван Петрушевски
вателни проблеми со самиот орбитер, пак, полетувањето го поместило за уште еден ден, односно за утрото на 28 јануари. Сепак, условите ниту тоа утро не биле во рамките на дефинираните прифатливи услови – температурата била пониска од посакуваната, а тоа според инженерите на НАСА и примарниот снабдувач на помошните засилувачи би можело да доведе до неочекувано однесување на дел од елементите на засилувачите, главно на т.н. гумени Округови чија задача била да ги „задржат“ супержешките гасови генерирани од горењето на горивото во засилувачот. Дополнително, ниту произведувачот ниту НАСА не располагале со релевантни податоци за тоа како ќе се однесува гумата од која се направени овие кругови на температура под 12 C0 (ноќта пред полетувањето температурата била –8 степени). Во најголема мера, токму непочитувањето на фактот дека оваа температура е најниската температура на која може да се изврши успешно тестирање довело и до самата несреќа. Точно 73 s по полетувањето, поради попуштање на гумените прстени „Челинџер“ експлодирал на Алтлантскиот Океан и биле изгубени седум животи – според официјалните податоци не можело со сигурност да се детерминира кога астронаутите ги изгубиле своите животи, но можело да се увиди дека првичната експлозија не била доволно силна за да предизвика смрт кај сите седум астронаути, но и поради губењето на притисокот астронаутите не биле свесни уште по првите секунди од експлозијата. Тоа се коси со истражувањата не дел од експертите на НАСА според кои смртта била предизвикана од ударот на кабината со водата (со брзина од над 333 km/h). По несреќата програмата била суспендирана речиси три години и било извршено редизајнирање на прстените. Првото наредно лансирање било извршено во септември 1988 г., кога „Дискавери“ успешно полетал во орбитата на земјата.Седумнаесет години подоцна, на 1 февруари 2003 г., НАСА беше затечена со уште една несреќа, овојпат при влегување на орбитерот наречен „Колумбија“ во атмосферата на земјата. Сепак, причината која доведе до нови седум жртви на вселенската програма може да се детектира во периодот на полетување на вселенскиот брод – парче заштитна пена од екстерниот резервоар со големина на една актовка под влијание на големите аеродинамички сили при полетувањето се одвоило од резервоарот и удрило директно во предниот дел од левото крило на орбитерот, оштетувајќи ја неговата термална заштита. Феноменот на „откинување на пената“ всушност не претставувал новина за НАСА чии научници биле свесни дека тоа се има случено во повеќе наврати што не резултирало со оштетување кое може да предизвика дезинтеграција. Според податоците, иронијата повторно си го зазела своето место – на екстерниот резервоар на „Колумбија“ за првпат на оваа мисија била монтирана т.н. ЕТкамера чија задача била да го детектира токму откинувањето на пена. Во текот на еден модел за утврдување на ризикот во ситуацијата на „Колумбија“ во кој биле разгледувани долните силиконски плочки и панелите „карбонкарбон“, било утврдено дека реалната штета на крилото на „Колумбија“ не била за занемарување. Сепак, овие резултати, од дел од научниците на НАСА биле земени со сомнеж и актив
![Page 24: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/24.jpg)
24
„Штит” ви претставува Пиштол CZ75 BПИШТОЛОТ Cz75 Е КОНСТРУИРАН ОД БРАќАТА ФРАНТИШЕК И ЈОСЕФ КАУЦКИ ОД КОМПАНИЈАТА „ЧЕШКА ЗБРОЈОВКА“. ОРУЖЈЕТО СЕ ИСТАКНУВА СО МОДЕРНА ЕЛЕГАНТНА КОНСТРУКЦИЈА КОЈА ПОСЕДУВА ДОБРА ЕРГОНОМИЈА И БАЛАНС, СО МЕхАНИЗАМ КОЈ ИМА ГОЛЕМА СИГУРНОСТ И БЕЗБЕДНОСТ НА РАБОТА И ЕДНОСТАВЕН И ЛЕСЕН НАЧИН НА РАКУВАњЕ И ФУНКЦИОНИРАњЕ. ИНАКУ Cz75 Е ЕДЕН ОД НАЈКОПИРАНИТЕ ПИШТОЛИ ВО СВЕТОТ
ПИШТОЛОТ Cz75 Е ПОЛУАВТОМАТСКО ОРУЖЈЕ КОЕ ПОСЕДУВА КАЛИБАР ОД 9 mm И МЕхАНИЗАМ СО SA/dA-ДЕЈСТВО. ОРУЖЈЕТО КОРИСТИ МОДИФИЦИРАН МЕхАНИЗАМ НА bROWNING-БРАВЕњЕ, ОДНОСНО МЕхАНИЗМОТ НА Cz75 ФУНКЦИОНИРА СО КРАТКО ПОВЛЕКУВАњЕ НА ЦЕВКАТА, А ЗАБРАВУВАњЕТО СЕ ОСТВАРУВА СО ВЕРТИКАЛНО ОСЦИЛИРАњЕ НА ЦЕВКАТА, КОГА ЦЕВКАТА СО СВОИТЕ ДВА ГОРНИ НАВОИ ЗА БРАВЕњЕ НАВЛЕГУВА ВО ДВЕТЕ ВДЛАБНАТИНИ ОД НАВЛАКАТА. ЗА БЕЗБЕДНО РАКУВАњЕ ПИШТОЛОТ Е ОПРЕМЕН СО МЕхАНИЧКА КОЧНИЦА ЧИЈА КОМАНДНА ПОЛУГА Е ПОСТАВЕНА НА ЗАДНИОТ ГОРЕН ЛЕВ ДЕЛ ОД РАМОТ. ПИШТОЛОТ СЕ ИЗРАБОТУВА ОД ЛЕГИРАН ЧЕЛИК, ЛЕГУРА НА АЛУМИНИУМ, А КОРИЦИТЕ НА РАКОФАТОТ СЕ ИЗРАБОТЕНИ ОД ПЛАСТИКА. ЗАШТИТАТА НА КОСТРУКЦИЈАТА Е ИЗВЕДЕНА СО ФАРБАњЕ И БРУНИРАњЕ. ПИШТОЛОТ СЕ ПОЛНИ СО ДВОРЕДНА РАМКА ЗА МУНИЦИЈА И Е СО КАПАЦИТЕТ ОД 16 КУРШУМИ.НАМЕНЕТ Е ЗА УНИШТУВАњЕ И ОНЕСПОСОБУВАњЕ НА НЕПРИЈАТЕЛСКА ЖИВА СИЛА ВО БЛИСКА БОРБА НА РАСТОЈАНИЕ ДО 50 m, А НАЈДОБРИ РЕЗУЛТАТИ ПОСТИГНУВА ДО ДАЛЕЧИНА ОД 30 m. ГЛАВНИ ДЕЛОВИ НА ПИШТОЛОТ Cz75 СЕ: РАКОФАТ, ЧКРАПАЛО СО МЕхАНИЗАМ ЗА ЧКРАПАњЕ, УТВРДУВАЧ, ЦЕВКА, НАВЛАКА СО ЗАТВОРАЧ И ПРЕДЕН И ЗАДЕН НИШАН, ЧАУРА ЗА ВОДЕњЕ НА ПОВРАТНАТА ПРУЖИНА И РАМКА ЗА МУНИЦИЈА.
Ивица Дамески
Пресек на CZ75 B1. Преден нишан2. Навлака3. Навои на цевката наменети за
бравење со навлаката4. Цевка5. Ударна игла6. Извлекувач7. Исфрлувач8. Заден нишан9. Уред за стопирање на ударна
игла10. Чекан (удирач на ударна игла)11. Носач на главната пружина 12. Лисната пружина13. Главна пружина14. Чаура на главен носач
ТАКТИЧКО- ТЕхНИЧКИ КАРАКТЕРИСТКИ НА Cz75 b
МУНИЦИјА 9 mm „Luger“
КАЛИБАР 9 mm
ДОЛжИНА 206 mm
ДОЛжИНА НА ЦЕВКАТА 120 mm
ВИСОЧИНА 138 mm
ДЕБЕЛИНА 35 mm
ТЕжИНА СО ПРАзНА РАМКА зА МУНИЦИјА 1.000 gr
ТЕжИНА СО ПОЛНА РАМКА зА МУНИЦИјА 1.145 gr
КАПАЦИТЕТ НА РАМКАТА зА МУНИЦИјА 16 куршуми
![Page 25: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/25.jpg)
15. Пружина на рамката за му-ниција
16. Донесувач на куршум 17. Рамка за муниција 18. Цилиндрично копче
со намена држач или ослободувач на рамката за муниција
19. Кочница20. Чкрапало21. Спојница (осигурувач) меѓу
рамот и навлаката22. Рамка на пиштолот23. Водиште на повратна
пружина24. Повратна пружина
25
Пиштол CZ75 B
Пресек на CZ75 B
![Page 26: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/26.jpg)
26
ВЕЖБА „МАКЕДОНСКИ БЛЕСОК–8“ – ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОДГОТВЕНОСТА ЗА УЧЕСТВО ВО МИРОВНИ ОПЕРАЦИИ ПРЕДВОДЕНИ ОД НАТО, ОД ЕУ И ОД ООН
ЦЕЛО
СНО
ПОСВ
ЕТЕН
И,
ЦЕЛО
СНО
ПРОФ
ЕСИО
НАЛН
И
окрај успешно завршениот процес на сертифицирање на декларираните единици на АРМ според OCC–концеп-тот на НАТО, со што се потврди спо-собноста на единиците на Армијата
на Република Македонија да учествуваат во операции предводени од Алијансата, тече и процесот на сертифицирање на де-кларираните единици на АРМ за учество во операции предводени од ЕУ. За таа цел од 15 до 22 октомври на арми-скиот полигон „Криволак“ и во касарната „Чеде Филипоски–Даме“ во Кичево се од-ржа теренската вежба „Македонски бле-сок–8“.Една од главните цели на вежбата беше да се оцени нивото на извежбаност и подгот-веност на декларираните единици на АРМ
за нивна употреба во различни операции во мирновремени и во кризни состојби, предводени од НАТО, од ЕУ и од ООН, во согласност со Концептот за оперативни способности (ОСС).Свеченото отворање на вежбата се одржа на 16 октомври во Центарот за обука ЦО „Пепелиште“ на кое пред присутните се об-рати директорот на вежбата, полковник Митре Стојанов. Тој истакна дека вежбата „Македонски блесок–8“ претставува конти-нуитет на досега успешно изведените веж-би за самооценување и НАТО-оценување на декларираните единици на АРМ, во со-гласност со Концептот за оперативна спо-собност, кој се применува во Алијансата. На вежбата претходеа неколкумесечни инди-видуални и колективни подготовки со цел
да се изврши обука и извежбување во раз-лични ситуации, предвидени со Листата на задачи на НАТО (NTL 3.0) определени при изведувањето на операциите за подршка на мирот (PSO).На „Македонски блесок–8“ учествуваа над 550 припадници од Армијата на Републи-ка Македонија и 36 припадници на Воору-жените сили (ВС) на Република Србија. Во командната структура на вежбата од АРМ беа вклучени припадниците на Здружена-та оперативна команда, на Командата за логистичка поддршка, на Втората механи-зирана пешадиска бригада (2.мпбр), и на Баталјонот за врски. Со примена на иску-ствата и научените лекции стекнати од до-сегашните вежби и учествата во мисиите во Авганистан и Ирак, структурите на веж-
![Page 27: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/27.jpg)
27
– 6 фаза: Предавање на одговорноста на цивилните структури.
Оценувањето на Пешадиската чета од Првиот механизиран пешадиски баталјон од составот на Втората механизирана пешадиска бригада (мпбр), во која беше вклучен и водот од Војската на Република Србија и декларираната чета за Баталјонската група на Европската унија (ЕУ БГ II/2012) од составот на Втората мпбр започна на 18 октомври. Самооценувањето ниво1 и ниво2 на двете единици започна истовремено во касарната „Чеде Филипоски–Даме“ во Кичево и на армискиот полигон „Криволак“. Во траење од два дена, во согласност со OCC–концептот на НАТО, се изврши оценување на обученоста, на оперативната способност и на борбената подготвеност на оценуваните единици. Според динамиката на „Македонски блесок–8“, првиот дел од оценувањето на четата ЕУ БГ II/2012 започна со брифинг на шефот на Оценувачкиот тим и на командирот на четата, по што следеше постројување на единиците со комплетното вооружување, борбената техника, материјалнотехничките средства и опремата со која располага четата. Според сценариото, четата ЕУ БГ II/2012 доби задача да изврши марш кон АП „Криволак“, при што во текот на маршот колоната се соочи со различни инциденти, а по пристигнуваето на АП „Криволк“ ќе се воспостави база.Според планот и сценариото за реализација на вежбата во текот на првиот ден од оценувачкиот процес на пешадиската чета од Првиот механизиран пешадиски баталјон на Втората мпбр во која беше вклучен и водот од Војската на Р.Србија, беа реализирани следните активности: воспоставување на набљудувачница, обезбедување на база, постапка со артилериски и пешадиски напад и MEDEVAC, патролирање, како и воспоставување на мобилна и привремена контролна точка. Оценувањето на двете единици го спроведоа оценувачки тимови на АРМ.Предвидени и реализирани настани и инциденти– Механизирана пешадиска чета – 18 наста
ни и 44 инциденти;– Средна пешадиска чета ЕУ БГ II/2012 – 11
настани и 29 инциденти;
бата успешно ги реализираа поставените задачи на вежбата.
РЕАЛИЗАЦИЈА НА САМООЦЕНУВАњЕТОВежбата „Македонски блесок–8“ се изведуваше како жива вежба со единици на терен (FTX/LIVEX) базирана на сценарио за операции за поддршка на мирот (PSO) предводени од НАТО и од ЕУ, а под мандат на ОOН, со која се демонстрираше обученоста и целосна интероперабилност на декларираните единици на АРМ со армиите на земјитечленки на НАТО.за време на „Македонски блесок–8“ се изврши Самооценување ниво-2 – CREVAL /Combat readiness evaluation/ на Декларираната средна пешадиска чета која е од составот на Вториот механизиран пешадиски баталјон од Втората мпбр, предвидени за составот на баталјонската група на ЕУ (EU BG II/2012), како и на Одделението за АБХО од четата за АБХО од зОК. Воедно, со една механизирана пешадиска чета од Првиот механизиран пешадиски баталјон од Втората мпбр се изврши Самооценување ниво-1, во чиј состав беше вклучен и еден вод од Војската на Република Србија. Оценувањето го изврши националниот тим составен од претставници на АРМ.Основната цел на Самооценувањето ниво1 беше е да се изврши самооценување и верификација на интероперабилноста на единиците за учество во операции за поддршка на мирот и мировни мисии, а на Самооценувањето ниво2 да се изврши самооценување и верификација на борбената подготвеност на декларираната единица за учество во операции за поддршка на мирот, во мировни мисии и кризи.„Подготвена единица“, како конечна оцена, значи таа да биде целосно пополнета со персонал, обучена, опремена и обезбедена со потребните ресурси и резерви во организациска смисла. Финален резултат од оценувањето на единицата е токму оценката од која ќе се види дали таа е борбено подготвена или не.Според методологијата, оценувањето на декларираните единици се изврши врз основа на претходно изготвено сценарио и изработени MEL/MIL листи.Самооценувањето ниво1 се реализираше
во една фаза – оценување на терен, додека Самооценувањето ниво2 се реализира во две фази: оценување во касарните (мирновремената локација на единиците) и оценување на терен (на локацијата за разместување на единицата).Според сценариото, вежбата се реализираше во шест фази и заврши со првичниот брифинг за постигнатите резултати од оценувањето.– 1 фаза: Индивидуална и колективна под
готовка;– 2 фаза: Планирање за одговор на кризи;– 3 фаза: Распоредување и изведување
на вежбата и оценување;– 4 фаза: Извршување на вежбата;– 5 фаза: зачувување на мирот и стабил
носта;
ОБЛАСТИ КОИ СЕ ОЦЕНУВААА – ПОДГОТОВКА И ПЛАНОВИ
А1. ДОКУМЕНТАЦИЈА И ПЛАНОВИА2. ПОДГОТОВКИ
b – ОПЕРАЦИИb1. КОМАНДУВАњЕ И КОНТРОЛАb2. ИЗВРШУВАњЕ НА МИСИЈАТАb3. ДЕМОНСТРАЦИЈА НА СПОСОБНОСТИТЕb4. ОДРЖЛИВОСТb5. ОПЕРАЦИИ ЗА ОДГОВОР ВО КРИЗНА СОСТОЈБА
C – ЛОГИСТИКАC1. ОПРЕМА И ДОТУРC2. ОДРЖУВАњЕC3. ДВИЖЕњЕ И ТРАНСПОРТC4. МЕДИЦИНСКА ПОДДРШКА
d – ВРСКИd1. ВРСКИ ВО КОМАНДАТАd2. ОПЕРАТИВЕН КОНЦЕПТ НА ВРСКИТЕd3. РАСПОРЕДУВАњЕ НА ВРСКИТЕ
Е – АДМИНИСТРАЦИЈАЕ1. ПОПОЛНЕТОСТ
![Page 28: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/28.jpg)
28
– Мешовито одделение АБХО – 4 настани и 4 инциденти.
ФИКТИВНО СЦЕНАРИОСценариото за „Македонски блесок–8“ беше дизајнирано исклучиво за из ве дување на вежбата и истото беше креирано без намера да претстави некоја постојна или потенцијална ситуација во светот. Мо дифицираната карта на Република Македонија и нејзините соседи се користеше само како прилог на измисленото сценарио за вежбата. Во сценариото се користеа официјалните топоними на Република Македонија.Според сценариото на вежбата, настаните се случуваа во фиктивната земја Виландрија, која на исток се граничи со Габерија, на југ со Кастонија и на запад со Вестонија. Во земјата Виландрија избива конфликт помеѓу две етнички заедници: Катанија, кои се мнозинско население и Сантија, кои се помалубројни и кои живеат на југоисток од земјата. Причината за избувнувањето на конфликтот помеѓу двете етнички заедници во Виландрија се претседателските избори кои припадниците на етничката заедница на Сантија ги сметаат за нерегуларни.Заради решавање на конфликтот, властите во Виландрија се обраќаат за помош до ОН. На своја седница Советот за безбедност на ООН донесува ре золуција со која се одобрува мировна мисија за решавање на настанатиот конфликт. Мисијата „VILFOR“ е предводена од НАТО, а учество во неа земаат и земјите на ПзМ (Партнерство за мир). Во мировната мисија „VILFOR“ Република Македонија учествува со механизи
рана пешадиска чета, средна пешадиска чета ЕУ БГ II/2012 и едно мешовито одде-ление за АБХО. Според сценариото, наши-те единици, мисијата „VILFOR“ ќе ја реали-зираат во поширокиот реон на Криволак.
ОТВОРЕН ДЕН ЗА МЕДИУМИВо рамките на вежбата се одржа отворен ден за претставниците на медиумите на кој раководството на вежбата брифираше за степенот на реализација на предвидени-те вежбовни активности. Воедно, јавноста можеше да се увери во степенот на обу-ченоста и оспособеноста на единиците за реализација на предвидените содржини. На првата работна точка во зимскиот ло-гор, каде што беше лоцирана логорска-та просторија на четата браво, која што беше составен дел на мултинационални-от баталјон, којшто заедно со четата алфа имаа самооценување, односно четата бра-во имаше Самооценување ниво-1, а четата алфа Самооценување ниво-2.Тука наш домаќин беше командирот на че-тата, капетан Ејупи Изаир.Овде практично беше демонстрирана по-стапка на алфа-тимот, кој беше ангажиран за справување со демонстранти при нив-но агресивно однесување. Воедно, браво-тимот имаше патролирање во зоната на одговорност, а чарли-тимот имаше запо-седнато набљудувачница од каде што ги собираше потребните информации за по-натамошните активности.На втората работна точка на Џидимирци, наш домаќин беше командантот на Мул-тинационалниот баталјон на вежбата, мајор Блаже Николовски. Овде еден вод
од четата браво имаше формирано набљудувачница и вршеше набљудување на запоседнатиот поширок реон на теренот. Во еден момент тие беа нападнати од страна на непозната вооружена група. Бидејќи командирот на водот процени дека не ќе може да се справи со нападот, побара поддршка, со цел да се овозможи брзина на доаѓање на засилувањето на силите за брзо реагирање, кои дојдоа со хелихоптер, со што ги зајакнаа постојните сили и успешно се справија со нападот на вооружената група.
НАЦИОНАЛЕН ТИМ ОД СЕРТИФИЦИРАНИ ОЦЕНУВАЧИ На 20 октомври 2011 година заврши Самооценувањето ниво1 и ниво2, во согласност со Концептот за оперативни способности /ОCC/. Според планот и сценариото за реализација на вежбата пешадиска чета од 1.механизиран пешадиски баталјон/2.механизирана пешадиска бригада каде беше вклучен и водот од Војската на Р.Србија ги реализираше следните активности: ескортирање на хуманитарен конвој со реакција на импровизирана експлозивна направа; воспоставување на набљудувачница; обезбедување на база со контрола на толпа и преговори; патролирање и воспоставување на привремена контролна точка; кордон и пребарување; патрола со реакција на импровизирана експлозивна направа; постапка во случај на пешадиски и артилериски напад на база и MEDEVAC; како и офанзивни операции.Декларираната чета ЕУ БГ II/2012 во те
![Page 29: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/29.jpg)
29
ности (OCC), при што демонстрира висок степен на посветеност и професионализам во извршувањето на мировните операции за поддршка на мирот и ја покажаа својата подготвеност за учество во мировни операции предводени од НАТО, ЕУ и ООН.Во согласност со Концептот за оперативни способности, декларираната единица од составот на 2.мпбр, беше оценета за извршување на мисија надвор од територијата на Р.Македонија, самостојно или во состав на повисока единица. Оценувањето го изврши Национален тим за оценување составен од искусни и сертифицирани оценувачи. Во период од три дена персоналот од оценуваната единица демонстрираше високо ниво на посветеност и професионализам при реализацијата на сложените задачи дадени според Листата за настани и инциденти. Финалниот резултат ќе биде реална слика на прикажаните способности за исполнување на суштинските задачи. Во текот на оценувањето беа проиграни вкупно 33 настани и 77 инциденти.Со финализирањето на последниот ден од самооценувањето практично и заврши вежбата „Македонски блесок–8“.Покрај реализацијата на предвидените вежбовни активности учесниците на „Македонски блесок–8“ во јУ „Специјалниот завод“ во Демир Капија врачија донација, а изведоа и еколошка акција во околината на селото Криволак со отстранување на отпадот и еколошко уредување на просторот околу селото.
З. Ризовски
кот на оценувањето ги реализираше следните активности: обезбедување на база и контрола на толпа; постапка во случај на пешадиски и артилериски напад на база и MEDEVAC; кордон и пребарување; ескортирање на хуманитарен конвој со реакција на импровизирана експлозивна направа; патролирање и поставување на мобилна точка и реакција на импровизирана експлозивна направа; како и изведување на офанзивни операции (изведување на бојно гаѓање со вод со поддршка на водот за огнена поддршка минофрлачки 82mm). за време на вежбата „Македонски блесок8“ Пешадиската чета од 1.механизиран пешадиски баталјон/2.механизирана пешадиска бригада успешно го заврши Самооценувањето ниво1, во согласност со Концептот за оперативни способ
ПОЛКОВНИК МИТРЕ СТОЈАНОВ, ДИРЕКТОР НА ВЕЖБАТА:
МАЈОР БЛАЖЕ НИКОЛОВСКИ, КОМАНДАНТ НА МУЛТИНАЦИОНАЛНИОТ БАТАЛЈОН:
„Единиците од Мултинационални-от баталјон изведуваат вежби од до-менот на ескортирање на конвој, организација на мобилни контролни точки, обезбедување на база, дел на тренирање на вештините за преговори итн. Засега сè оди според планот и не-маме отстапување во реализацијата на сите активности. Војниците постигнува-ат резултати кои ги очекувавме, тоа се многу добри и одлични резултати.“
КАПЕТАН ДРАГАН ПАУНОВИќ, ВОДАЧ НА ДЕЛЕГАЦИЈАТА НА ВОЈСКАТА НА Р. СРБИЈА:
„Во рамките на оваа вежба сметам дека ќе успееме да ги унапредиме нашите знаења по прашањето на оспособено-ста на припадниците на Војската на Ре-публика Србија за учество во мировни мисии во иднина кои ги планираме и кои се во тек. Многу сум задоволен од организацијата на АРМ за оваа вежба, од прифаќањето и од приемот. Во пона-тамошната работа сметам дека и во ид-нина ќе продолжиме и ќе ја унапреди-
ме нашата сора-ботка. Условите на армискиот по-лигон „Криволак“ за реализација на вакви и слични вежби се перфек-тни. Сметам дека овде може да се подигне големи-ната на единица-та и на ниво на баталјон, не само на ниво на вод“.
„На армискиот полигон „Криво-лак“ веќе петти ден е во тек вежба-та „Македонски блесок-8“. Оваа веж-ба ја организираме со цел да се из-врши Самооценување ниво–2 на Сред-ната пешадиска чета и на Одделени-ето за АБхО, кои се декларирани за Борбената група на ЕУ. Со цел на обу-ка во рамките на вежбата ние вклучив-ме уште една пешадиска чета и еден вод од војската на Република Србија и со тие единици ќе биде спроведен про-цес на Самооценување ниво-1, со цел да се подготват и понатаму да се вклучат во процесот на оценување според OCC–концептот. Досегашните активности кои беа планирани за овие денови се реали-зирани во целост и единиците постигну-ваат резултати кои ние ги очекувавме пред почетокот на вежбата. Засега нема проблеми со кои може да се се соочи-ме и очекуваме вежбата да ја завршиме во целост онака како што е планирано и единиците да постигнат резултати и да добијат можност или препорака да по-минат на следното ниво на оценување“.
![Page 30: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/30.jpg)
30
од дневникот на мировникот:ЗА МИСИЈАТА OMLT – СОВЕТ ЗА НАЈСКАПОТО, СЛОБОДАТА
МАКЕДОНСКАТА „ПУСТИНСКА
ЛИСИЦА“
оторите на двата хеликоптери на ав-ганистанското воздухопловство со заглушувачки звук ја креваа праши-ната во полето слетувајќи во селото
„насадено“ на ридско-планински венец со ка-рактеристични земјени куќи. Над петстотини деца во стампедо трчаа кон хеликоптерите кои се приземјуваа, а од хеликоптерите за-почнаа да излегуваат авганистански војници и старешини. Помеѓу шаренилото од карак-теристичните зелени униформи на авгани-станската армија АНА, од хеликоптерот из-легува војник со пустинска маскирна уни-форма. На ракавот дистинктивно се забеле-жува македонското знаме, а на борбениот елек пишува МАКЕДОНИЈА. А од толпата луѓе – деца, војници, новинари, се одвојува старец со избраздено лице, облечен во тра-диционална авганистанска народна облека, со турбан на главата, бос и со поглед кој ја оддава мудроста на годините. Старецот ги одмина останатите и застана пред пустин-ската униформа. „Ташекур“, што значи бла-годарам, проговори тој со насолзени очи кои ретко се гледаат кај горделивиот по при-рода авганистански народ. Во рацете држи чаша обична бунарска вода, а впрочем таа чаша и зборот благодарам е сè што може да им даде на оние кои тој ден во брза акција помогнаа да се ослободи селото од локални-те талибански сили кои ја тероризираа око-лината месеци наназад.„Ова е се што имам да ти дадам како бла-годарност“, преведе преведувачот, доде-ка старецот ја подаваше водата. „Водата е божји благослов – таа и слободата имаат иста вредност“, реков. После овие зборови по лицето на старецот се развлече широка насмевка, тој му кажа нешто на преведува-чот и се изгуби во толпата. Децата кои беа таму, родени во виорот на војната, до тој
ден не знаеја што е тоа слобода. Токму сликата на слободните деца и старе-цот засекогаш ќе ми останат врежани во сеќавањето како симбол на копнежот за мир и слободен живот, но и како доказ дека ние, дојденците од далечни земји, сме по-могнале некое дете да го почувствува вку-сот на слободата и детскиот живот. Токму вака ја помнам шестмесечна мисија во рамките на Оперативниот менторски тим на НАТО при силите ИСАФ во Авганистан. А патот до можноста да се окарактеризирам како вистински професионалец не е краток – на ѕидот над работното биро стојат де-сетици сертификати од завршени школи и специјалистички курсеви, меѓу кои сертифи-катот на Школата за специјално војување „Џон Кенеди“ од САД, од тренинг-центарот на НАТО во Полска, но и благодарницата од авганистанската армија. Посветеноста кон работата која го отсликува животот на чо-
векот може да се види и преку домашните сертификати, особено дипломата за еден од тројцата најдобри подофицери на ниво на АРМ на напредното школување на подо-фицерите во Командата за обука на АРМ во 2010 година.
ШТО ВСУШНОСТ ПРЕТСТАВУВА ОМЛТ?Накратко објаснето тоа е мисија во мисија. ОМЛТ е мал оперативен тим од стареши-ни од повеќе земји на НАТО, како и земји-членки на Партнерството за мир, избрани и школувани во едни од најдобрите школски центри на Алијансата кои имаат задача секој во своето поле на работа и експертиза да го советуваат, менторираат и да му помагаат на клучниот персонал при командите и шта-бовите на АНА околу градењето на систем за раководење со единиците, планирање и извршување на борбени операции и веж-би, но и во доменот на редовното функ-ционирање на единиците. Во сето тоа вле-гува и школувањето и усовршувањето на клучниот персонал, но и на единиците и на поединците во состав на АНА. Одгово-рот на прашањето зошто ОМЛТ е специ-фичен и поразличен тип на мисија од дру-гите е едноставен. Освен извршувањето на примарната мисија на менторирање, спец-ификата доаѓа оттаму што нашите припад-ници таму не се во близина со нашиот кон-тингент и онолку колку што се, мораат да се приспособат на менталитетот, на прави-лата и на животот во мала база, надвор од населено место, опкружени со повеќе на-ции околу себе. Но токму тоа е она во што нашите колеги таму се најдобри. Како еден од помалубројните тимови таму, ние успе-ваме да се наметнеме со нашето знаење, стручност и храброст, а најчесто и со чо-вечноста и искреното пријателство, не само
![Page 31: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/31.jpg)
31
не во таа шареноликост на навики, начин на живот и работа на домаќините.Оттука произлегува „интересноста“ на ми сијата. Сепак, фактот дека шест месеци ќе живеете со народ сосема различен од вас, по говор, по сфаќања, по култура, по историја и традиции, но и по работни навики, го зголемува предизвикот да се постигне што е можно повеќе во насочувањето и во процесот на т.н. професионализирање на луѓето кои ги менторирате и ги советувате.
ЦЕЛТА Е БЛАГОРОДНАВојната никогаш не е посакувана. Но кога таа се води заради мирот, тука нема компромис, а жртвувањето за вистинската цел е неизбежно. И, иако ми навираат сеќавања за оние колеги од другите земји кои ги изгу
бивме на бојното поле, гледајќи ги наутро од прозорците на оклопниот хамер децата по улиците како ме поздравуваат и со себе носат столчиња за да имаат каде да седнат во импровизираните училници, чувството дека денеска наставата мирно ќе се одржи ме тераше да верувам дека сево ова не е залудно, односно ме тераше да верувам во конечен мир.И после сè, оние зборови кои старецот од авганистанското село му ги шепна на преведувачот пред да исчезне во толпата носат вистинска порака. Откако му беше преведено дека на лепенката на мојот борбен елек пишува „пустинска лисица“ ,тој рече: „ Пустинската лисица го надмудри и го избрка чакалот од моето село“. Потоа се насмевна и си замина.
Владимир јованоски
со старешините од авганистанската армија туку и со колегите од НАТО. Македонската љубезност, гостопримливост и позитивниот пристап се препознатливи во тимот, низ целата база, но и секаде каде што тој се движи. А кога сме кај движењето, тоа всушност е најинтересниот дел. Благодарение на видот на мисијата, нашите припадници може да видат еден огромен дел од Авганистан. Процесот на менторирање, како и планирањето на операциите, мене и мојот колега, капетанот Дејан Стојчевски, нè одведоа на места за кои долго потоа ќе раскажуваме, дури и на своите внуци. Високите врвови на Хималаите, Мостот на слободата каде почнала и завршила советската инвазија, палатата на некогашниот крал, тврдината Калајџенги, Кањонот на смртта – сето тоа се предели кои отсликуваат различност и убавина, но и искуства кои не можат да се научат ниту во најдобрите школи. Од мисијата нашите старешини се враќаат побогати со непроценливи искуства. Ние се враќаме и помудри, како на професионален така и на личен план, бидејќи таму може да се погледне животот од повеќе агли што, пак, ни овозможува да увидиме што сè имаме кај нас дома, и колку тоа што го имаме треба да го чуваме.
ПАТОТ ДО МИСИЈАТАКандидатот за припадник на ОМЛТ се избира од пријавените кандидати кои како никаде на друго место мора да задоволуваат високи критериуми на стручно, професионално знаење, совршен англиски јазик, но и емотивночовечки карактеристики без кои не може да се поврзе со домицилното население т.е. да стане близок пријател, соработник и ментор на лицето кое ќе го советува и со кое практично ќе живее и ќе работи секој ден во следните шест месеци. Тоа е специфична обврска зашто лицето кое е одредено да го советувате и менторирате е човек од крв и месо, со сите свои мани и доблести, а со него треба да се работи во канцеларија, на полигон, но и рамо до рамо во борба. значи мора да се има она нешто што се нарекува чувство, претчувство, капацитет на процена, но и лична мудрост, знаење и храброст. Токму со сево ова најмногу располагаат македонските старешини кои не работат само механички туку и со срце и со ум сакаат да им помогнат на тие луѓе. Се разбира, сето ова не е доволно за да се стане припадник на ОМЛТ. Пред да се замине во мисија претстои школување на еден од најпрестижните школски тренингцентри на НАТО – Тренингцентарот во Бидгошч, Полска. Тоа е најсофистицираниот тренингцентар од тој тип и тука македонските старе
шини се здобиваат со прецизни знаења за мисијата, за нејзините особености, за задачите, но и за културата, традицијата, па и со основите на јазикот дари или, сè на сè, се учи и најмалата ситница која понекогаш може да спаси и живот. А за тоа колку се ценети македонските старешини во ОМЛТ зборува и фактот дека јас и мојот колега, капетанот Стојчевски, три пати во текот на мисијата бевме оценети со одлична оценка според сите критериуми во сојузничкиот оценувачки извештај, со препораки на кои секој војник би им позавидел.
АВГАНИСТАН: КУЛТУРЕН ШОККога бев избран за припадник на тимот ОМЛТ во Авганистан не можев ниту да сонувам со што сè ќе се сретнам во својата работа таму, колку многу ќе научам и колку искуството можеме да здобиеме како дел од оваа специфична и помалку позната мисија во јавноста, но и во стручната фела. Мисијата ОМЛТ е една од најинтересните и најсложените ангажмани на припадниците на АРМ во Авганистан. за неа се одбираат само старешини, офицери и подофицери, секој со свое посебно поле на стручност, односно во ОМЛТ се упатуваат старешини од повеќе различни родови и служби на АРМ. Таму, во пустинските предели, нашиот класичен војнички ментален склоп на командири и лидери на бојното поле треба да научи да биде трпелив, близок советник, ментор, но и другар и пријател со лицата кои живееле и живеат илјадници километри оддалечени од нас, со сосема дијаметрално поинаков пристап кон работата и професијата и, на крај, со сосема различна традиција, фолклор, сфаќања и минато. Секако дека еден вистински професионалец мора да опста
![Page 32: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/32.jpg)
32
ЗДРУЖЕНИ ОПЕРАЦИИ: ОПЕРАЦИЈА „АНАКОНДА“ – II
ПОЧЕ
ТНИ
СТРУ
КТУР
НИ
ПРОБ
ЛЕМ
И
дружените операции се едни од најкомплексните операции за из ве дување. Фактите велат дека опременоста и обученоста на единиците не се
секогаш пресудни во добивањето на одредени битки или операции иако, секако, имаат големо влијание не само на борбената способност на армиите туку и на моралот на армиските припадници.“
КОМАНДНА ПОСТАВЕНОСТЕден од важните принципи на војната е дека сите битки или операции, а со тоа и здружените операции, треба да бидат водени од еден командант и штаб кој ќе биде составен од сите компоненти вклучени во операцијата и според еден заеднички план. При отпочнувањето на операцијата „Анаконда” обединувањето на командата на операцијата не била воспоставена бидејќи американското воено присуство во Авганистан не било комплетирано. Претходните фази на војната биле изведени без оформена здружена команда, командант и штаб во Авганистан, туку под раководство на Централната команда на Армијата на САД – CENTCOM (под команда на генералот Френкс, на кој му биле потчинети Командата на коалициските копнени сили – CFLCC (под генералот Пол Миколашек) и Командата на коалициските воздушни сили – CFACC (под генералот Мајкл Моселеј). И двете команди се наоѓале во Персискиот Залив и од таму раководеле со операциите во Авганистан.Во Авганистан за командант бил назначен армискиот полковник Џон Мулхоланд кој ги предводел наменските сили „Dagger“ и Петтата оперативна група одговорна за
ми штабот со штабни офицери од армијата на САД, сепак тој останал без своите искусни штабни офицери.Со цел да го зголеми авторитетот на генералот Хагенбек, CENTCOM неговиот штаб го преименувал во „Coalition Joint Task Force“, односно CJTF, каде била поставена и целата команда и контрола за операцијата „Анаконда“. Сепак, воздушната компонента од опе рацијата, единиците од морнарицата и маринскиот корпус кои биле одредени како поддршка на операцијата не биле ставени под негова команда, туку останале под команда на CFACC и CAOC. Поради тоа генералот и неговите потчинети команданти можеле само да побаруваат воздушна поддршка, но не и да наредуваат. Генералот Хагенбек исто така немал право да командува ниту со авганистанските пријателски сили назначени за учество во операцијата.Сето тоа значи дека генералот Хагенбек командувал со единиците од својата дивизија, со Третата бригада од 101. воздухопловна нападна дивизија (која тукушто била распоредена во Кандахар), потоа наменските сили „Dagger“ и други помали специјални единици како, на пример, наменските сили „KBar“ и „Bowie“. Но генералот Хагенбек под своја команда ги немал т.н. наменски сили „11“, односно една од клучните специјални единици за извидување и напади врз високоевалуирани цели која останала под команда на посебна оперативна команда. Имено, таа наменска сила, заедно со нејзините потчинети тимови и ренџерите имале клучна улога во операцијата „Анаконда“ иако останалe надвор од командна
снабдување и поддршка на тимовите на американските специјални сили кои ги обучувале авганистанските пријателски сили и изведувале лоцирање на целите за американските воздушни напади. Но, другите единици од специјалните сили и оперативците на CIA кои биле распоредени во другите делови на Авганистан не биле под негова команда. Во однос на воздушната поддршка, одлуката за тоа дали и кога таа ќе се изведе била во рацете на CFACC, во склоп со Центарот за комбинирани воздушни операции – CAOC, исто така позициониран во Персискиот залив.Од средината на јануари до средината на февруари 2002 година, разгледувајќи ја ситуацијата во Авганистан, генералите Френкс и Миколашек дошле до заклучок дека во Авганистан е потребен командант за операции на тактичко ниво. Таа задача му била доверена на генералот Френклин Хагенбек, командант на 10. планинска дивизија затоа што тој и неговиот дивизиски штаб веќе се наоѓале во базата К2 во Узбекистан која била користена во првите фази од војната. Во средината на февруари 2002 година, генералот Хагенбек и неговиот штаб биле префрлени во воздушната база во Баграм, северно од Кабул, од каде што требало да се командува со операцијата „Анаконда”. Но во Баграм тој не пристигнал со целата своја дивизија, ниту, пак, со целиот свој дивизиски штаб. Имено, половината од штабот и една бригада од неговата дивизија биле распоредени на Косово, еден баталјон во Босна и Херцеговина и еден баталјон во Синати. Иако му било дозволено да го зголе
![Page 33: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/33.jpg)
33
та структура на генералот Хагенбек.Во претходните операции на војната овие сили соработувале со тимовите на американските специјални сили, а дејствувале под нивните сопствени командни структури. Вообичаена практика при започнување на некоја операција било воспоставување консензус помеѓу тимовите на специјалните сили на армијата на САД и авганистанските пријателски сили. Таков договор бил постигнат и пред отпочнувањето на операцијата „Анаконда“, но тоа не било никаква гаранција дека авганистанските сили во потполност ќе се придржуваат кон планот за напад бидејќи не биле под команда на генералот Хагенбек. Авганистанските пријателски сили, всушност, имале слобода да напуштат некој борбен план ако авганистанскиот правниот систем и околностите биле во спротивност со тоа. Реалноста е дека планот за опе рацијата „Анаконда“ бил активиран кон крајот на февруари 2002 година во околности на мултиштабна командна структура. Командата CJTF која била назначена да ја води операцијата не командувала со голем број единици и делови кои биле одредени за учество во неа. Сепак, повеќекомандната структура на операцијата не претставувала никаков проблем пред активирање на борбениот план за операцијата. Проблемот настанал кога оригиналниот план пропаднал и требало набрзина да се донесе и да се реализира друг, нов план помеѓу повеќе единици кои одговарале на повеќе команданти.
ПРЕВИД ИЛИ ПОГРЕШНА ПОЛИТИКАВториот водечки принцип во воју вањето е масовноста т.е. потребата да се има доволно големи и добро опремени сили за која било операција. Во неделите пред операцијата „Анаконда” американски трупи постепено пристигнувале во Авганистан, иако прис тиг ну вањето на поголеми трупи било ограничувано од страна на Вашингтон (целта била да не се ангажираат големи трупи за да се избегне изгледот на масовност). Во своите мемоари генералот Френкс пишува дека идејата на CENTCOM била САД во Авганистан да учествуваат со 10.000 војници кои ќе се состојат од специјални сили и една до две бригади за борбена и сервисна поддршка. за изведување на операцијата „Анаконда” армијата на САД ангажирала околу 600 војници, 400 авганистански војници и 200 припадници на специјалните единици од други земји. Најверојатно заради успесите во поранешните битки и нивното лесно добивање, оваа бројка на креаторите на планот за операцијата им изгледала доволна за напад на долината и блокирање на патиштата кои излегувале од неа.Со цел почитување на наредбата за немасовност или т.н. „низок профил“ на сили во Авганистан, повеќето
борбени единици биле испратени без нивното тешко вооружување (тенкови, пешадиски борбени возила и артилерија). Командантите на дивизиите побарале еден баталјон составен од хеликоптерите „АН64 Apache“, но CENTCOM испратила само една чета од осум хеликоптери. Дополнително им биле испратени уште 13 товарни хеликоптери „Chinook“ и осум хеликоптери од типот „Black Hawk“, многу помалку отколку што е соодветно за извршување на некоја операција. Исто така и единиците за поддршка немале доволно персонал – бригадата за поддршка во својот состав имала единица за врски, еден баталјон воена полиција и некои други единици, но со слаба логистичка поддршка. Како резултат на оваа идеја за ограничено присуство на силите во Авганистан, трите пешадиски баталјони биле лесно вооружени (само со пушки, пушкомитралези и неколку минофрлачи со помал калибар т.е. лесни минофрлачи). Нивното тешко вооружување биле само малиот број хеликоптери АН64 кои биле под команда на специјалните сили и кои летале само ноќе. Иако лесните минофрлачи им обезбедувале лимитирана поддршка на мали растојанија (а за тешките миноф
рлачи немало доволно муниција), отсуството на тенкови и артилерија предизвикало пешадиските борбени единици да имаат евидентен недостаток на севкупна борбена поддршка. Истиот проблем го имале и пријателските авганистански сили кои биле лесно вооружени без тенкови, артилерија и тешки минофрлачи, а дополнително тие имале и недостаток од моторни возила за транспорт на единиците до долината кој бил организиран од американските команди со цивилни камиони, пикапвозила и други цивилни моторни возила. Дополнителна слабост кај авганистанските единици одредени за учество во операцијата била тоа што тие не биле од Север
ната aлијанса (чии сили се сметале за подобро борбено обучени, проверени и способни за сериозни операции), туку од единици на локалната паштунска милиција од таканаречената Источна aлијанса под команда на локалниот воен командант зиа Лодин. Тој, иако бил добар и почитуван лидер кој имал желба за соработка со американските сили, исто како и неговите потчинети команданти немал искуство во поголеми операции. Впрочем, овие авганистански сили го познавале само пешадиското вооружување, не биле организирани во формални единици, не биле обучени за маневри и за поголеми операции. Тие биле со големина од околу еден баталјон со три чети кои биле поделени по водови и одделенија како и во повеќето армии во светот. Иако за да достигнат одредено солидно ниво на обученост за претстојната операција на единиците им биле потребни околу три месеци, тие имале обука од само еден месец. Инструкторите од американските специјални сили тоа време го искористиле за најважната обука, така што паштунската милиција не била потполно подготвена за интензивна борба против Талибанците и борците на Ал Каеда.Како што се наближувал датумот за почеток на операцијата, гене
ралот Хагенбек и неговиот штаб раководeле со коалиционите сили составени од американските копнени сили, авганистанските пријателски сили и неколку тимови од специјални единици од другите НАТОземји. Силите под команда на генералот Хагенбек, на хартија изгледале дека обезбедуваат доволна огнена моќ за изведување на мисијата, иако во реалност тоа не било така. Американската компонента од оваа операција била одлично подготвена, но авганистанската компонента која требало да ја обезбеди главната поддршка на нападот била далеку од потребното ниво на обученост.
мр симеон Митрев
1. КОМАНДАН-ТОТ НА ЦЕНТРАЛНАТА КОМАНДА НА АРМИЈАТА НА САД, ГЕНЕРАЛОТ ТОМИ ФРЕНКС
2. ПОГЛЕД НА ВОЗДУхОПЛОВ-НАТА БАЗА ВО БАГРАМ, МЕСТОТО ОД КАДЕ ШТО СЕ КОМАНДУВАЛО СО ОПЕ-РАЦИЈАТА „АНАКОНДА“
![Page 34: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/34.jpg)
34
ерминолошки зборот операција потекнува од латинскиот збор „ope ratio“ што означува работа, дејност, или сложена активност. Англискиот термин „operation“ означува редица на
напоредни, едновремени борбени дејства кои се изведуваат на единствен географски оперативен простор, во детерминирано време, координирани од едно место, раководени од единствен тим, организирани поради постигнување оперативни или стратегиски цели и командувани од командант на оперативно или на стратегиско рамниште.Покрај оваа дефиниција во воената теорија и терминoлогија се користат и други дефиниции. Операција – бој, планирана акција, напад, битка на воени единици заради исполнување на одредена стратегиска цел. „ОПЕРАЦИЈА“ (OPERATION, НАТО): Воена акција или спроведување на стратегиски и тактички услуги и обука или административна воена мисија претставува процес на спроведување на бојот и борбата, вклучувајќи движење, обезбедување, напад, одбрана и маневри потребни за остварување на целта на која било битка или воен поход кампања. (НАТО)Операцијата се спроведува заради уништу вање на огнената моќ на не при ја телот, нарушување на неговиот систем на командување и контрола, уништување на неговото обезбедување и кршење на моралот. Операцијата е највисок облик на борбените дејства (б/д), искажан со истовремена (по фронт) и наизменична (по длабочина) низа од боеви и борби кои се меѓусебно усогласени и поврзани со заедничка идеја на маневар и настојувања на воените, на стопанските и на општествените фактори во регионот, а се изведуваат усогласено и според
единствена идеја заради остварување на целта од оперативно, од стратегиско или од тактичко значење. Главната операција е низа тактички дејству вања (битки, боеви, удари) кои ги спроведуват различни сили на една или на повеќе видови и родови, усогласени во времето и во просторот за постигнување оперативни, а понекогаш и стратегиски цели во оперативното подрачје. Тие дејства се спроведуваат истовремено или наизменично со заеднички план и под единствена контрола. Операциите претставуваат воена акција или изведување на стратегиски, оперативни и тактички воени задачи. Врз основа на целите, операциите се поделени на три нивоа:– стратегиско – ниво на кое се одредени
државните или меѓународните цели и насоки во кои ќе се развиваат и ќе се користат ресурсите за нивно остварување;
– оперативно – ниво на кое се спроведуваат главните операции за постигнување на стратегиските цели на територијата на операцијата и има битно влијание на крајниот резултат на војната;
– тактичко – ниво на кое се употребуваат силите во борба и бојот кои имаат влијание врз текот на операцијата.
ИСТОРИСКИ РАЗВОЈа) До Првата светска воја Определувањето на поимот на операциите започнува како современа категорија на вооружената борба која се јавува во почетокот на 19 и 20 век, а особено во Првата и Втората светска војна поприма обележја и специфичности на најголемиот, односно на највисокиот облик на борбени, воени дејства. Меѓутоа поимот операции се појавил многу порано во Германија, во Франција и во Кина.
Воените теоретичари: Александар III Македонски, Ханибал, Јулиjе Цезар, гледале елементи на операција иако нивните војски биле бројно релативно мали, немале барутно полнење, експлозивно оружје и друго. Тие практично имале само ладно оружје и можноста за движење им била ограничена со брзината на војникот во пешадијата. Во тоа време операциите се идентификувале со походите, инвазиите, каде се појавуваат одредени карактеристики на операциите преку определување на плански цели, определени правци, усогласување на дејствата на одделни делови на војската, координирање на акциите по време и простор, дури и содејство на копнената војска и морнарицата.Во феудализмот како атомизирана тери торија – мала интересно имотско детерминирана територија, борбените дејствија се поограничени и одредени со интересот на феудалецот. Таквото феудално уредување ги ограничувало воените дејства со поголеми размери. Ниту епохата на наемниците во тој поглед не претставува нов квалитет иако во италијанските војни нешто појасно се воочуваат борбени акции, единствени според целта, времето и просторот од кои две завршуваат со битките кај Равена во 1512 г. и Новара во 1513 г. Кога наемничките кампањи ги замениле постојаната војска, а ладното оружје му го отстапило местото на огненото оружје, воените дејства стануваат битно поразлични. Идејата на маневарот, правците и целите стануваат просторно точно фиксирани и е многу лесно да се разбере смислата и димензиите речиси на секоја воена акција. Магацинскиот систем на снабдување не дозволувал никаква поширока слобода на командантот и го ограничувал радиусот на опера
ГЕНЕЗА НА ОПЕРАЦИИТЕ
КО
РЕН
ИТЕ
НА
ЗДР
УЖЕН
ИТЕ
БОРБ
ЕНИ
ДЕЈС
ТВА
![Page 35: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/35.jpg)
35
циите најмногу до пет дена, што резултирало со избегнување на битките. Со текот на времето се развила и теоријата како може да се добие војната без да се уништи противникот, само со вешто маневрирање. Кон крајот на 18 век се јавува и терминот операција. Хенри Лојд е првиот кој ја дефинира и ја идентификува со операциска та линија. Приближно во исто време дефиницијата за операција ја дава и Д. Билов: Операцијата е движење чија цел е непријателот; секоја има појдовна точ ка – субјект и на крајот – објект, а ги спојува операциската линија. Според Билов операцијата е движење од поголеми размери на самостојни војски (армии), поради што спаѓа во областа на стратегијата. Меѓутоа, издвојувајќи ја борбата од содржината на операцијата, Билов го одзема на операцијата нејзиното главно својство – вооружената борба, сведувајќи ја во суштина на движење и маневар, односно војна без битка. Во француските револуционерни и Наполеонови војни борбените дејства добиваат многу нови обележја. Војските се бројно многу поголеми, огненото оружје доминира на бојното поле, во организацискокоманден поглед се афирмираат нови единици – дивизии, корпуси и армии, а воените операции се изведуваат на многу подолги правци и со неспоредливо поголема
сила од порано. Поврзаноста со магацинскиот начин на снабдување се заменува со снабдување од месните извори, иако магацините и базите и понатаму го задржале своето значење. Вооружената борба станува главен елемент на операциите и нејзина елементарна содржина. Упадот на Наполеоновите сили во Пијемонт пролетта 1796 г. претставува потполно единствена и заокружена целина која има многу карактеристики на операциите. Со слични обележја се и подоцнежните офанзивни акции на француската армија: 1805 г. и 1812 г., што поттикнало многу теоретичари и воени историчари да ги наречат операции. Меѓутоа, во суштина тоа биле многу вешто комбинирани и водени маршеви (покрети) и битки – нападни или одбранбени, во кои понекогаш се влегувало и без потполно јасни цели. Во литературата, инспирирана од фран
рамка и операциите добиваат ново место. Дотогашните сфаќања за земјиштето (географските објекти) како основна цел на операциите ги отфрлаат речиси сите; целите на операцијата мора да бидат, пред сè, силите на противникот, нивната главнина како целокупност на борбените дејства од стратегиско и од оперативно значење, на голем простор и во различно време, но обединети во единствен план и цел.
б) Првата светска војна Првата светска воја, односно Граѓанската војна во Русија 19181920 година ја означила конечната афирмација на операцијата како највисок облик на вооружена борба. Дотогашната поделба на операциите на две временски, просторно и по цел раздвоени работи – движење и битка, дефинитивно е неуспешна, а како основна содржина на операцијата се воспоставува.Во почетната офанзива на западниот фронт во 1914 година германската врховна команда ангажира над еден милион војници (само во 5 деснокрилни армии) и на фронтот од над 100 km и исто толкава длабочина во составот на единствено замислена операција. Меѓутоа, далеку од случувањата, врховната команда набрзо ја губи контролата над текот на операцијата, таа е принудена армиите меѓусебно да ги препотчинува, да ги менува нивните цели и правци, го наредува она што веќе е надминато, додека конечно потполно не ги испуштила од раце. На Источниот фронт се изведуваат исто така неколку операции чија главна карактеристика е опфаќање на непријателските армии. за Германците од особено значење е операцијата која се завршила со битката кај Таненберг и катастрофата на поголемиот дел од руската 2.армија, а за руската војска операцијата на 2. и 5. армија која е изведена во текот на германско–австриската офанзива кон Висла. По стабилизацијата на фронтовите и преминот на позициска војна, можностите за изведување на операции од пошироки размери станале многу поограничени. Пробивот на тактичката одбрана на противникот се случила по неколку километри затоа што недостасувале резерви со кои би се експлоатирал почетниот успех, подвижноста била ограничена со можностите на пешадијата. На Источниот фронт, благодарение на огромниот простор за маневар, некои операции (на пример 1915 г. во Полска и 1916 г. во Трансилванија и Влашка) се изведувале и во длабочина до 100 km, но и тие брзо згаснале пред длабоко ешелонираната и густо запоседнатите одбранбени линии на противникот. Појавата и употребата на тенковите и авионите, иако претставувале значајни борбени средства, не можеле битно да влијаат на планирањето и на текот на операциите, како поради конструкциските и техничките недостатоци така и поради релативно малиот број. Меѓутоа кон крајот на војната бројот на авиони значително се зголемил и во германските трупи и комуникации кај Сен Мијел 1215.9.1918 г. учествувале 1476 авиони, што било од особено влијание за совладување на германската одбрана. Два месеци подоцна (на 9.9.1918 г.), командантот на американската авијација во Европа, генерал Мичел, повторно организирал силен удар каде биле употребени над 200 бомбардери и 120 ловци врз германските резерви концентрирани околу градовите и реката Меза.
Кемо Ѓозо/никола Клетников
цуските револуционерни и Наполеонови војни, темата за операциите е многу присутна. Надвојводата Карло речиси во целост ги прифаќа сите елементи на операцијата дефинирани од страна на Билов, посебно базата, операциската линија и објектот, при што како и Билов се потпомогнува со геометријата за да ги докаже нивните меѓусебни односи. за жомини операцијата е сосема фиксна категорија во која се прецизно утврдени нејзините основни елементи: операциската основа и објектот, стратегиските и операциските фронтови, линиите, зоните и правците. Прв го воведува и терминот операциска зона во значењето на делот на воиштето на кое се изведува операцијата. Пренагласувајќи го значењето на географските објекти, жомини истовремено ги отфрла геометриските апстракции на Билов, а смислата на целите на операциите ги сведува на просторот, а не на живата сила на противникот. за разлика од жомини, Клаузевиц посебно не се занимава со проблемите на операцијата туку ја разгледува во контекст на своите филозофски погледи на војната. Објектите на операцијата и за Клаузевиц се географски линии и простории, но тој ги условува со акција против конкретен противник. Погледите на Билов за операцијата набрзо ги прифаќаат најголемиот број воени теоретичари. за сите операцијата е зао
кружена целина, но едни ја сфаќаат апстрактно а други ја условуваат со конкретен однос на силите и земјиштето – според тоа каков став заземале кон теоријата на воената вештина: догматски или субјективистички. Интерпретацијата на жомини за опе раци јата на Наполеоновата војска станува појдовна основа за многу учебници по стратегија, а во почетокот на XIX век и на воените правила.Војните во XIX век имаат голем број борбени акции со широк дијапазон во кои основните елементи на операцијата доаѓаат до полн израз. Тоа е време на создавање на милионски армии, огромна употреба на материјалнотехнички средства од сите видови, просторно проширување на подрачјето на битките и боевите, и сл. Мате ријалнотехничката основа на вооружената борба рапидно се проширува, а во таа
![Page 36: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/36.jpg)
36
е колнам дека ќе ги бранам слобо-дата, суверенитетот, самостојноста и територијалниот интегритет на Ре-публика Македонија, дисциплини-
рано, совесно и одговорно ќе ги извршу-вам обврските и должностите како бра-нител на мојата татковина, Република Македонија, и ќе се борам за нејзината слобода и чест“. На тој начин младите питомци на Воената академија „Генерал Михаило Апостолски“ во Скопје, на 7 октомври оваа година во дворот на касарната „Гоце Делчев“ ја да-доа својата свечена заклетва. „Доследноста и континуитетот да ги селек-тира секогаш најдобрите, да им даде шан-са секогаш на тие што покажале највисок успех, да ги форсира секогаш најсилните, односно тие на кои во иднина може да се потпре, прави Армијата на Републи-ка Македонија и Министерството за од-брана да имаат посебно место во цело-купниот безбедносен систем на Републи-ка Македонија, а Воената академија за-служена позиција во производството на вакви кадри како најсилна интелектуал-на база и место каде се раѓаат идните највисоки офицери кои на АРМ гаранти-раат, според квалитетот, и место и рејтинг во воениот европски и светски естаблиш-мент“, истакна министерот за одбрана Фатмир Бесими во своето обраќање пред питомците и високите гости.По две успешни учебни години во кои се запишаа 45, односно 36 питомци, во оваа трета генерација, 41 позиција беше отворена за питомци од Републи-ка Македонија, и тоа 31 за Армијата на Ре-публика Македонија, пет за Центарот за
управување со кризи и пет за Дирекцијата за заштита и спасување. Регионалниот карактер на оваа високообразовна инсти туција која со имплементацијата на т.н. болоњски процес, односно на европскиот кредит трансферсистем, во целост се носи со современите стандарди во областа на образованието, се потврди и со отстапувањето на четири позиции за питомци од армијата на Црна Гора. Токму мултинационалноста и мултиконфесионалноста се елементите кои и оваа година се истакнуваат во однос на структурата на студентитепитомци. Министерот Бесими, изразувајќи го своето задоволство во врска со овој факт, дополни дека „ идната година позиции ќе бидат отворени и за питомци од БиХ, од Хрватска,
од Србија, од Косово и од Албанија.“Деканот на Воената академија, полков-никот проф. д-р Росе Смилески, пред при-сутните, меѓу кои беа и началникот на Гене ралштабот на АРМ, генерал-мајорот Го ранчо Котески, заменикот на НГШ, ге-не рал-мајорот Насер Сејдини, претстав-ници на Министерството за одбрана и делегација од Црна Гора, укажа на местото на Академијата во наставно-образовниот систем на Република Македонија. „Денес ние сме среќни. За само две години и два месеци Воената академија го зазема свое-то вистинско место во образовниот систем на Република Македонија и пошироко. Со реализација на летните кампуси и учество-то на студентите-питомци на разни натпре-вари во земјата и во странство стекнавме доста симпатии и постигнавме солидни ре-зултати“, истакна деканот Смилески.Позитивните импресии и чувствата кои ги носи оваа значајна свеченост не изоста-наа ниту кај директните учесници–питом-ците.„Чест и привилегија ми е што сум тука, среќен сум што ме примија на Воената академија и што од денес и официјално сум дел од питомечкиот баталјон. Знам дека овие четири години ќе бидат напор-ни и тешки, но под надзор на моите ко-мандири ќе вложам голем труд за да ста-нам офицер за пример“, рече Мики Ги-гов, додека питомецот Адулах Алили ис-такна дека „ова е привилегија и одговор-ност – нè очекува голема работа, но веру-вам дека сите ќе дадеме сè од себе за да ја водиме нашата држава напред“.
Иван Петрушевски
СВЕЧЕНА ЗАКЛЕТВА НА ТРЕТАТА ГЕНЕРАЦИЈА ПИТОМЦИ ОД РЕСТАРТИРАЊЕТО НА ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА
ЗНАЕЊЕТО – ГАРАНТ ЗА МИР И УСПЕХ
![Page 37: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/37.jpg)
о процената на ризици и мапирањето во рамките на менаџирањето на непогоди од поголем размер се вклучени организациите за кои опасностите се дел од секојдневната работа:
полицијата, пожарникарите, крајбрежната стража, брзата медицинска помош и локалните власти, како и многу други за кои вклучувањето во справувањето со несреќа е повеќе случајна работа, но кои нема да бидат повикани да одговорат брзо сè додека не се јави потреба од нивно ангажирање. Ова ги вклучува владините агенции, вооружените сили, доброволните организации, комерцијалните и индустриските концерни, вклучувајќи ги и комуналните услуги на компаниите за гас, вода, ПТТ, електрика и др. Процената на ризици и мапирањето се изведуваат во рамките на поширок контекст од менаџирањето на ризик од големи инциденти, катастрофи и несреќи. Процената на ризик и мапирањето се централни компоненти на еден погенерален процес кој понатаму ги идентификува капацитетите и ресурсите кои се на располагање за редуцирање на идентификуваните нивоа на ризици или можните ефекти од големи инциденти, катастрофи и несреќи (анализа на капацитети). Притоа се има предвид планирањето соодветни мерки за ублажување на ризикот (планирање на капацитети), мониторингот и прегледот на опасности (хазарди) и ранливоста, како и консултации и размена на сознанија и резултати.Сепак, процените на ризици на национално ниво и мапирањето даваат есенцијален инпут за формирање на база на иформации и зајакнување на активностите повр
сти и други несакани дејства. Понатаму, про-цесот на изработка на процена на ризици-те ќе им овозможи и на јавните власти и на бизнис-секторот, на невладините организа-ции и на јавноста, на ист начин да ги разбе-рат ризиците со кои се соочуваат како заед-ница и да помогнат да се зајакне една инклу-зивна дебата за релативниот приоритет на можната превенција и мерки за ублажување на последиците од големи инциденти, ката-строфи и несреќи. Преку детаљна анализи на ризиците се овозможува изработка на мапи на ризици како еден од производите на проценките на ризикот. Мапите на ризик генерираат едно ниво на транспарентост што ќе овозможи ангажман на сите заинтересирани актери во општеството. Процените и мапирањето на
37
зани со превенцијата и подготвеноста за справување со големи инциденти, катастрофи и несреќи. Процените на ризик од големи инциденти, катастрофи и несреќи и менаџирањето на ризици кога се изведуваат на национално ниво можат да станат суштински информации за планирање на политики/стратегии во голем број области од јавната и приватната дејност. Со подобрување на свеста и разбирањето на ризиците со кои се соочува земјата на национално ниво им се овозможува на спасувачките служби и на заинтересирани страни да имаат поголема можност да се договорат во однос на превентивните мерки што треба да се преземат и подобро да се подготват за да се избегнат потешки последици од природно и човечки предизвикани опасно
ПРОЦЕНА НА РИЗИЦИ, МАПИРАЊЕ НА РИЗИЦИ И СПРАВУВАЊЕ СО ГОЛЕМИ ИНЦИДЕНТИ, КАТАСТРОФИ И НЕСРЕЌИ
Комби
нира
н
од
гово
р
![Page 38: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/38.jpg)
– еколошки: истекување на опасни материи (масла, хемикалии, радиоактивни материи) кои предизвикуваат загадување или контаминација на копно, во вода и во воздух;
– непријателски акти: воени дејства, терористички акти или акции на непријателска држава.
– проблеми со снабдување (вода, плин, електрична енергија)
– сообраќајни несреќи (паѓање на авион, хеликоптер, сателит, бродови, автомобили и др.).
Постигнувањето на заедничка терминоло гија во оваа област сè уште е предизвик за меѓународната заедница. Голем број научници и практичари имаат разработено специфична терминологија за процена на одредени опасности и влијанија, но
38
терминологијата значително се разлику-ва во различните дисциплини и во различ-ните земји. Притоа битно е да се овозмо-жи различната терминологија да биде спо-редлива кога ја користиме при национални-те процени на ризик. Затоа, има потреба од еден поуниверзален пристап кој ќе вклучува различни области на ризици. Препорачли-во е да се користат меѓународните стандар-ди изработени од страна на Меѓународната организација за стандардизација, посеб-но ISO 31000, ISO 31010, и соодветна-та терминологија од прирачникот – ISO Guide/прирачник73, во комбинација со подетаљната терминологија на UNISDR во однос на намалувањето на ризик од несреќи.Во согласност со меѓународните стандар-ди изработени од страна на Меѓународната организација за стандардизација, под ката-строфа или несреќа во пошироката јавност генерално се подразбира голема несреќа или трагедија (катастрофа). Во контекст на итното планирање за катастрофата, тоа е секој случај кој (се случува со или без предупредување) причинува смртна загро-зеност или повреда, оштетување на имотот или околината или нарушување на текови-те на општеството што, поради скалилата на неговиот напор, не може да биде решено за ден или два со помош на итните служби или локалните власти како дел од нивните активности. Под голем инцидент, пак, под-разбираме некоја опасност што бара упо-треба на специјални аранжмани (посебно ангажирање) од една или од повеќе служ-би за спасување за: почетно тренирање, спасување и транспорт на голем број жртви; директно или индиректно вклучување на голем број луѓе; справување со голем број барања генерирани од јавноста и од ме-диумите кои вообичаено се бараат од полицијата; комбинирање на потребни-те ресурси од спасувачките служби, како и мобилизација и организација на спасувач-ките служби и на другите организации за поддршка. На пример, грижата на локални-те власти за ублажување на последиците од заканата од смрт, сериозни повреди или појавата на голем број бездомници. Нема стандардна дефиниција за голем инцидент која би ги задоволила спасувачките служби, но големиот инцидент се појавува кога как-ва било појава претставува сериозна зака-на за здравјето на населението, се нарушу-ва нормалното функционирање на опште-ството, предизвикува или може да преди-звика толкав број на жртви што би барале посебно ангажирање на здравствени и дру-ги служби. Од дефинирањето на голем инцидент може да се заклучи дека спасувачките служби имаат потреба од ангажирање на посеб-ни дополнителни служби и организации со чие вклучување се очекува да се зголеми ефикасноста на одговорот на таков инци-дент. Користењето на терминот голем инци-дент од страна на спасувачките служби е ис-правно затоа што нивното ангажирање во справувањето со непредвидени ситуации, како и оперативниот одговор мораат да би-дат приспособени на секоја ситуација над нивните нормални активности за ден или два. Како и да е, секој голем инцидент може да се класифицира како катастрофа одно-сно несреќа. Како пример можеме да земе-ме сериозна несреќа на автопат која вклучу-ва голем број возила. Истата може да биде
ризик овозможуваат политичките одлуки да ги прават приоритетите на начин со кој би ги решиле/опфатиле најтешките ризици со најсоодвената превенција и мерки за подготвеност, а во самиот процес можат да станат и инструмент на солидарност. Процените на ризик се справуваат со несигурност и веројатности/променливост и се поврзани со трошоците за превенција на мерките за ублажување и нивното димензионирање.Димензионирањето врз основа на ризици е управување со ризици во одредена област, за тие да не го поминат посакуваното ниво на ризик во таа област. Една несреќа која честопати се случува, а која не предизвикува големи последици, на пример пожар во една просторија без човечки жртви – може да има исто ниво на ризик како и несреќа која многу ретко се случува, но затоа има големи последици, на пример при пожар во стан со повредени и починати лица.Сепак, како и да е, процените на ризик треба да се ажурираат во зависност од настанувањето и развојот на ризиците, вклучувајќи и промени во елементите кои се ризични (изложување) и ранливост. затоа од посебно значење е редовното прегледување и потребно е повторно да се оценуваат ризиците и методите. Прегледот би требало да ги има предвид релевантните предности од најдобрите искуства и дискусии на европско ниво. Соодветните аранжмани на мониторинг на ризик, повратна информација/feedback и научените лекции од одговор на катастрофи, вежби и обука, како и редовната евалуација на превенцијата, подготвеноста и мерките за ублажување се елементи кои ќе ја помогнат секоја идна процена на ризикот и повторна евалуација на ефективноста на превенцијата на мерките за ублажување. Во ситуација кога се случил голем инцидент, катастрофа и несреќа постојат одредени пропишани норми на однесување и постапки на донесување на одлуки кои инволвираните страни мора да ги почитуваат и да ги преземат за да се справат со хаотичната ситуации која постои на теренот. Не постои една универзална организациона постапка ниту пак единствен организациско шематски план кој ќе ја задоволи секоја потреба при справувањето со дадена ситуација. Клучот на ефективен одговор во справувањето со несреќата е да се применат основните принципи при соочување со проблемот. Но досега не постои едно „универзално решение“ за справување со несреќа во сите ситуации. Општо познато е дека големите инциденти, катастрофите и несреќите можат да бидат од различен карактер и поради тоа практично не може да се применува едно единствено решение за сите ситуации. Главно, според карактерот, катастрофите можеме да ги поделиме на:– природни: бури, поплави, снежни врне
жи, лизгање на земјиштето, шумски пожари, удари од гром, земјотреси, суши, спасување на затрупани лица во снег во патниот и железничкиот сообраќај, несреќи со давење и сл;
– технолошки: оштетување на конструкции на згради, индустриски несреќи и експлозии, ослободување на отровни и радиоактивни супстанци, транспортни несреќи и други;
– општествени: здравствени опасности (епидемии), труења во синџирот на исхрана;
![Page 39: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/39.jpg)
голем инцидент ако нејзиното санирање бара зголемено ангажирање на полицијата, на противпожарните служби и на други услуги (амбулантни и болнички).Причините за природните катастрофи и несреќи можат да бидат ненадејни и непредвидливи, одделни видови на индустриски катастрофи, техничкотехнолошки несреќи носат ризици кои можат да бидат предмет и на редовното планирање. Ова ги вклучува познатите хемиски или нуклеарни опасности на фиксни локации каде најверојатните типови на инциденти и нивните веројатни консеквенции се широко предвидливи (примерот со Фукушима). Поради оваа причина за ваквите несреќи можно е однапред да се направат детални планови за соодветната акција која ќе биде преземена. Постоењето на вакви планови ја редуцира веројатноста од правењето грешки кои се резултат на одлуки донесени во кризни ситуации. Катастрофите имаат мноштво на ефекти врз општеството и околината. Тоа значи дека тие бараат комбиниран и координиран одговор, поврзувајќи ги експертизата и ресурсите на спасувачките служби и локалните власти, поддржани од другите служби и организации. Не постои самостојна организација која ги има на располагање сите неопходни ресурси за автономно справување со несреќа. Секогаш примарната одговорност во справувањето со несреќите останува на локално ниво каде се ангажираат расположивите ресурси и експертиза.Многу катастрофи од поголем размер имаат значајни прекугранични влијанија. Така, на пример, Дунав поминува низ десет европ ски земји. Или, во Белгија, каде во септември 2009 во една несреќа на патнички воз неколку недели беше затворена меѓународната железничка линија до Франција и до Обединетото Кралство. Ме на џирањето на ризик во прекуграничните под рачја зависи од ефикасната размена на информации преку границите и затоа податоците треба да се лесно достапни и да можат да се користат од соседите од прекуграничните подрачја.Нема идеален одговор за катастрофа: одговорот варира во зависност од природата и ефектите на катастрофата. Сепак, секој одговор мора да биде комбиниран со координирана операција и со соодветни карактеристики кои се заеднички при одговорот на повеќе катастрофи. Она што е битно за комбинираниот одговор да биде ефективен, потребно е истиот да биде подготвен однапред преку планирање, обука и вежби.јадрото на иницијалниот одговор се обезбедува од спасувачките служби кои се поддржани од соодветната локална власт или од доброволните здруженија и организации. Во зависност од околностите, во одредени (клучни) етапи од акцијата можат да се вклучат и различни агенции или организации, вооружените сили и Владата.Основните цели на комбинираниот и координиран одговор се исти и се применуваат за секоја ситуација и во секоја прилика. Како заеднички цели на сите служби и агенции кои се ангажираат при одговор на несреќа можеме да ги издвоиме следните: да спасат живот повеќе; да спречат ескалација на несреќата; да ги олеснат страдањата; да ја заштитат природната околина; да го заштитат имотот; да ги олеснат криминалната, судската и други истраги и што е можно побрзо да ги вратат нормалните услови за работа и живот на погодената област.
спасување во случај на несреќа во езерата или крајбрежниот појас.Главните одговорности на локалните власти во случај на ненадејна катастрофа односно несреќа ги вклучува координацијата и поддршката на спасувачките служби и други организации кои се наоѓаат на погодената област. Како што времето поминува и последиците од катастрофата се намалуваат, локалната власт постепено ја презема водечката улога во санирањето и воспоставувањето на нормалната состојба на погоденото подрачје од бројните примери со пожарите во Република Македонија (поплавите, потонувањето на бродот „Илинден“ во Охридското Езеро и сл.).Доброволците организирани преку доброволни организации или како поединци можат значително да придонесат во санирањето на последиците од катастрофата на погодената област.Индустриските или комерцијални организации, вклучително и комуналните устано ви, можат да одиграат клучна улога во справу вањето со последиците од катастрофата ако навреме го вклучат својот персонал. Овие организации можат да помогнат со обезбедување на опрема, услуги или специјалистичко знаење по одредена област.Воената помош може да биде искористена за поддршка на цивилната власт. Оваа помош била од големо значење во справувањето со многу несреќи во минатото. Централната власт (Владата) може да се вклучи на најразлични начини во справувањето со катастрофата.Од наведеното може да заклучиме дека не постои универзален модел за справување
со проблемите кои ги предизвикуваат несреќите со широки размери. За да се олесни понатамошното испитување на причините кои ја предизвикале катастрофата и за да се обезбедат докази за понатамошна истрага неопходно е сите одлуки, случаи и акции кои ќе бидат спроведени на теренот да бидат снимени. Секоја спасувачка служба треба да си обезбеди сопствени снимки. Искуството покажало дека видеоснимките се корисен ресурс во обезбедувањето на докази од самото место на несреќата. Доброто чување и анализирање на снимките овозможува понатаму да се идентификуваат и научените лекции од справувањето со несреќата и истите да се применуваат во евентуални слични ситуации на одговор на несреќа во иднина.
Александар Главинов/Игор Ѓорески
39
Почетниот одговор на катастрофа обично го обезбедуваат спасувачките служби поддржани од локалната власт, но можат да бидат вклучени и други служби и агенции. Спасувачките служби ја одржуваат состојбата на готовност со што обезбедуваат брз одговор и ги алармираат локалните власти и другите служби колку што е можно порано. Сите организации кои што треба брзо да одговорат на катастрофата имаат свои планови кои се активираат за кратко време по несреќата. Поединечните документи, процедури и планови по кои се раководи секоја служба при справувањето со катастрофа, потребно е претходно да бидат координирани и усогласени со документите, процедурите и плановите од другите служби и владините служби и агенции. Преку усогласените и координирани документи, процедури и планови, целта е да се обезбеди навремен, ефикасен и ефективен одговор на секоја катастрофа. Секоја служба или агенција која учествува во справувањето со катастрофата има своја посебна улога и функции.Полицијата ги координира активностите на сите оние кои настапуваат на и околу просторот што мора (освен ако катастрофата била предизвикана од лошо време или друг природен феномен) да биде третиран ако има криминал и притоа соодветно треба да го заштити. Полицијата ги спроведува сите истраги кои се поврзани со криминални активности на погодената област. Исто така обврска на полицијата е да ја олесни работата на ангажираните служби и да ги обработува сите информации кои се поврзани со жртвите и има одговорност да изврши идентификација и организација на
транспортот на жртвите. Во оваа ситуација полицијата има улога на иследник и има правна одговорност за утврдување и истражување на причините и условите на смртта како последица од катастрофата односно несреќата.Првата грижа на противпожарната служба е да ги спасува луѓето заробени под урнатините и да ја спречат понатамошната ескалација од пожари или од справување со испуштените хемикалии и други опасности.Брзата помош врши давање на прва помош на лице место на повредените од катастрофата, а во соработка со медицинските тимови врши прифат, прием и транспорт на повредените лица од местото на несреќата до прифатните болнички капацитети.Примарна задача на езерската служба е да врши координација, истрага, потрага и
![Page 40: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/40.jpg)
ден од митовите за тероризмот вели дека сите организации се уникатни по својот состав, структура, начини на делување и конечна цел. Но
фактите велат поинаку. Корелации и сличност помеѓу вакви организации во различни културни средини постојат и според тоа можат да се детерминираат одредени заеднички карактеристики. Овие сличности, иако со одредени ограничувања, дозволуваат да се разгледува тероризмот како глобална појава. Како мит кој е подеднакво присутен е и оној кој вели дека терористичките организации опстојуваат засекогаш. Но и тој мит е невистинит, а оваа анализа ќе ги истражи причините и начините кои водат кон крајот на тероризмот.
АСПЕКТИ НА „СУПЕРТЕРОРИЗМОТ“Глобална војна против тероризмот е често споредувана со Студената војна, пред сè поради карактеристиките како што се т.н. „zerosum“пристап, глобалниот размер и непријателот кој има антилиберални идеолошки екстремистички убедувања. На ваквата споредба се спротивставува очигледниот факт дека терористите го немаат економскиот, човечкиот и воениот капацитет на Советите, но сепак се способни да направат огромна штета. Имено, концептот кој ги објаснува четирите аспекти на модерното живеење кои им даваат моќ на терористичките групи се нарекува моќта на слабоста. Првиот аспект е можноста за напад кој би предизвикал огромен број на човечки жртви – „привилегија“ која не е повеќе ексклузивност на моќните држави. Втора карактеристика е скратувањето на
БОРБАТА ПРОТИВ ТЕРОРИЗМОТ И ПРИЧИНИТЕ ЗА МОЖЕН КРАЈ НА ГЛОБАЛНИОТ ТЕРОРИЗАМ
ГЛОБАЛЕН ТЕРОРИЗАМ: ОДГОВОР НА ЗАКАНАТА
40
тот. Во февруари 2002 година стрелките на овој часовникот се поместија две мину-ти нанапред кон полноќ. Дел од причините за ваквата нивна одлука е можноста на те-рористичките групи за набавување оружје за масовно уништување (нуклеарна бом-ба). Оваа грижа беше исто толку потен-цирана и во Националната безбедносна стратегија на САД, подоцна истата година. Но, уште во 1997 година Вилијам Коен, то-гашен секретар за одбрана на САД, се оби-де да ја зголеми јавната свест и да го насо-чи вниманието кон оружјето кое може да донесе катастрофални последици. Тој во телевизиско интервју го објасни концептот на супертероризам, притоа држејќи кеса со шеќер. Симболиката на оваа постапка беше да се објасни количината на антракс која е потребна да се убие секој жител на главниот град на САД, Вашингтон.Колкава штета би можела да нанесе Ал Ка-еда во овој момент е тешко проценливо. По убиството на Бин Ладен и преземањето на контролата од страна на помалку ха-ризматичниот Ал Завахири, прерано е да се зборува за потенцијалот на оваа организација, особено затоа што не се по-знати деталите за запленетиот материјал од Аботабат и колку корист тој материјал ќе им донесе на антитерористичките служ-би. Сепак, мора да се потенцира дека освен членовите на оваа организација, во мрежата влегуваат и терористички групи кои ја користат „франшизата“ на Ал Кае-да. Тие претставуваат подеднакво голе-ма закана. Вмрежувањето е лесно извод-ливо затоа што терористите кои се актив-ни во својата земја или околниот регион не
просторот и времето, а тоа значи зголемена мобилност на луѓето. Можноста секој однадвор да се вклучи во општеството, како трет аспект, е еднакво голем проблем при детектирање на терористичките закани. Последниот елемент се однесува на систематската поврзаност на модерното општество кое при некој поголем настан (напад) овозможува доминоефект водејќи кон целосна дестабилизација на државата.Како надополнување на објаснетата ранливост на функционалноста на модерното општество е и технолошки напреднатото оружје за масовно уништување. „Часовникот на апокалипсата“ кој е управуван според мислењата и заклучоците на научниците од „Билтенот на атомски физичари“ ја предвидува можноста за крајот на све
![Page 41: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/41.jpg)
мора да ја напуштат постоечката програма туку да ја надополнат со една т.н. „глобална војна“ – она за кое Бин Ладен се заложи, и со тоа да станат дел од Ал Каеда. Пример за вакви организации се Ал Каеда од Арапскиот Полуостров (соединети милитанти од Саудиска Арабија и од јемен) и Ал Каеда од Ирак. Првата од овие се верува дека стои зад бомбите поставени во каргоавионите во октомври 2010 година, а втората е поврзана со бомбашките напади во Глазгов и во Лондон во 2007 година.
ЕЛЕМЕНТИ ЗА СПРАВУВАњЕВо рамките на националните граници превентивните мерки против тероризмот се покажуваат како стратегија со недоволно сигурни резултати. Сепак како најсериозен проблем е фактот што тие мерки се воведуваат како ограничување на цивилните слободи. Како пример може да се земе Израел – земја која има спроведено повеќе вакви ограничувања од која било друга држава. Но тоа не го решава проблемот – оттука само може да се претпостави колку овој одбранбен план би бил ефективен во држави со поголема територија, како на пример САД.Иако можат да се набројат успесите, военото решение за справување со тероризмот не е и најефикасното. Најсилната армија позната на човештвото навистина успеа да уништи многу терористички упоришта и конечно да дојде до Бин Ладен, но за тоа им беа потребни десет години, многу жртви и огромна сума на пари. Дури и овие дејствија не ја уништија Ал Каеда, туку овозможија смена на раководството. Има повеќе решенија за справување со тероризмот и дури некои од нив се наоѓаат во самите организации. Прво е она кое е веќе познато – „обезглавување“, „истребување“ или апсење. Имено, на 11 септември 2001 година процените велеа дека Ал Каеда вмрежува повеќе од три илјади свои членови. Но, оттогаш организацијата претрпува сериозен воен пораз. Во воените акции на САД и сојузниците голем број од овие терористи ги губат животите и (што е многу поважно за борбата против оваа закана) голем дел од нив биле екстремно вешти и обучени. Тие ì беа потребни на организацијата за да можат да ги продолжат спектакуларните бомбашки напади. Имено, добрите познавачи на настаните кои му претходеа на 11 септември знаат дека не секој терорист е во можност да оствари таков напад. Учесниците на 11 септември биле тренирани долги години наназад, па оттаму доаѓаат и нивните способности, како на пример знаењето да управуваат со „Боинг 767“. Втор начин е разговор со владите. Тоа во голема мера зависи од должината на времето во кое терористите се присутни во јавноста. Податоците велат дека доколку овие организации постојат повеќе од 20 години, тогаш веројатноста да започнат разговори со владите е поголема. Анализата на резултатите на ваквите контакти (образложена од Одри Кронин) укажува на мал процент на успех, но сличен по големина е и бројот на пропаднати преговори. Најчест исход е намалување на насилството, но без конечна резолуција. Причините за непреговарање со терористите се бројни – убедувањето на владите дека со тоа би покажале слабост, фактот што пре
да го постигнат во последните децении. Општествените услови одат во прилог на организациите што се залагаат за отпор на перципираниот непријател (пр. Хамас, Хезболах), а не за глобалниот џихад и на-пади на тлото на државите од Западот. Репресијата е петтата причина за можно исчезнување на ваква организација – таа може да биде предизвикана однадвор, но и однатре. И, последна причина во оваа низа е транзицијата која може да значи крај на терористичките активности на гру-пата. Имено, примарниот фокус може да се промени и да се насочи кон правење профит, па оттаму наместо терористички напади може да се очекува криминални ак-тивности.Последно и докажано најефективно ре-шение за справување со глобалниот теро-ризам е оспособување и инсталирање на разузнавачки служби, соработка помеѓу нив (но и меѓународна соработка) и актив-но вклучување на локални извори (особе-но од земјите-домаќини на терористите). Ваквиот метод овозможува мониторинг на организациите, но и разбивање на нив-ниот начин на работење. На пример, во минатото беше забележана тенденцијата граѓани со сомнителен профил од запад-ните држави да заминуваат на одреде-но време на Блискиот Исток, по што по-вторно се враќале назад. Разузнавачите успеаја да откријат дека причината за дел од ваквата миграција е посета на терори-стички кампови, по што многу активисти беа уапсени пред да добијат можност да направат човечка или материјална штета.
Секако, на ваквиот развој реагираше и са-мата Ал Каеда. Инструкциите, наместо во тренинг-кампови, беа поставени на интер-нет, а наместо патување членовите се на-сочени кон спроведување терористички активности каде и кога можат (пр. нивната локална средина).Сето ова укажува на предизвикот кој е претставен пред креаторите на стратегии-те за безбедност и борба против терориз-мот. Нивната задача е да препознаат која од овие опции е соодветен одговор за за-каната со која се соочуваат, но тоа ника-ко не значи дека оваа листа на решенија е конечна, туку напротив, постои простор и потреба истата да се дополни со нови ме-тоди.
м-р Александар Митрески
41
говорите би ги легитимизирале терористите како политички актери, па и скоро загарантираната негативна реакција во јавното мислење во модерните демократски општества. Но еднакво важен е и почетниот скептицизам за каков било успех на ваквите преговори. Имено, терористичките акции се мотивирани од религиозни причини, а не од разум, па затоа е веројатно дека световните факти и аргументи, па и техники на преговарање се осудени на неуспех. Со ова се отвора патот за единственото решение за ваквиот проблем – военото. Оваа логика наложува да се употребат воени средства (наместо политички) затоа што демократската држава има легитимитет да употреби сила сè додека насилството на терористите е нелегитимно. Слично размислување се употребува и во терористичкиот камп. Она што е правичната војна за христијаните, тоа е џихадот за Исламот, иако терористите наоѓаат начин да го дисторзираат ова до оној степен што вели дека дури и нападот на невини цивили е сосема оправдан.Трет пат кон крај на терористичките организации е нивниот успех. Од повеќе од четиристотини вакви мрежи, само пет проценти успеале да ги остварат целите. Спротивно на ова е четвртиот начин, а тоа е неуспехот на терористите. Тој неуспех може да биде резултат на погрешни процени или одлуки на водечките структури, губење на поддршката, или, пак, реформирање кое нема да ги даде очекуваните резултати. Тука е важно да се спомне дека глобалниот џихад се наоѓа во вре
ме на криза, и на легитимитетот и на авторитетот. Подолго време врвни лидери во арапскиот свет го искажуваат својот револт против Ал Каеда. Помеѓу обичните луѓе поддршката исто така оди по надолна линија. Прво, тоа може да се поврзе и објасни како последица на губењето на религиозниот легитимитет. Терористите кои дозволуваа муслимани да бидат жртви, под изговорот дека не се работи за „добар“ муслиман, очигледно не успеаја да го наметнат своето гледиште на исламот. Второ, со започнувањето на Арапската пролет и успехот во отстранувањето на тоталитаристичките режими повторно се задава удар на идеолошката основа на Ал Каеда. Масовните протести успеаја да го сторат тоа што терористите се обидуваа
![Page 42: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/42.jpg)
42
диниците на НАТО започнаа со реализација на планот за повлекување на странските трупи од територијата на Авганистан, план кој во целост треба да се реализира до
крајот на 2014 година. Случајно тоа е и година во која завршува мандатот на сегашниот претседател на Авганистан – Хамид Карзаи. Ова, всушност би значело дека на неговите плеќи ќе падне целиот товар, не само околу преземањето на одговорноста за безбедносната состојба во Авганистан туку и одговорноста за севкупниот економскополитички развој на земјата и тоа во услови на намалена меѓународна асистенција.Одговорот на прашањето дали владата во Кабул е подготвена успешно да се носи со овој навистина голем предизвик, ќе покаже само времето. Но она што предизвикува загриженост кај меѓународната заедница и посебно кај САД, е опаѓањето на поддршката на политичките лидери и на авганистанскиот народ за претседателот Карзаи. Како главни причини за ерозијата на легитимитетот на Карзаи кои се споменуваат во извештаите на меѓународната заедница можат да се посочат распространетата корупција, нерегуларните претседателски избори во 2009 година, нарушувањето на односите со припадниците на непаштунските етнички групи во власта и заострувањето на реториката со меѓународната заедница.
КОЈ Е хАМИД КАРЗАИ?Моменталниот претседател на Авганистан е политичар со долгогодишно политичко искуство на турбулентната политичка сцена во Авганистан. Се школувал во Индија каде се стекнал со универзитетско образование.
КАРАКТЕРИСТИКИТЕ НА НОВИОТ МАНДАТ НА ПРЕТСЕДАТЕЛОТ НА АВГАНИСТАН
ЛЕГИТИМИТЕТОТ НА KАРЗАИ
ризира со голем број на корупциски скан-дали во кои се вклучени негови најблиски роднини, пријатели и соработници. Пора-ди искажаното незадоволство од постигна-тите резултати во реформите од страна на меѓународната заедница тој честопати има-ше отворени судири и со нејзините прет-ставници. Неспособноста на неговата влада успешно да ги управува политичките проце-си во државата доведоа до тоа неговиот ле-гитимитет да биде значајно нарушен.Авганистанците не беа задоволни од такви-от начин на практикување на власта, а це-ната што Карзаи требаше да ја плати беше испорачана на следните претседателски из-бори во 2009 година. Иако и на овие из-бори Карзаи беше фаворит во однос на противкандидатот, д-р Абдула Абдула, се-пак тој во првиот круг успеа да освои само 49,67%, додека неговиот противкандидат освои 30,59 % од гласовите. Изборите од меѓународната заедница беа оценети како нерегуларни и со големи изборни манипула-ции и насилства на изборните места. Избор-ната комисија утврди дека околу еден мили-он гласови за Карзаи биле неважечки. Вто-риот круг на изборите, иако беше закажан, не се одржа поради одбивањето на д-р Аб-дула со образложение дека претседате-лот Карзаи не сака да ги замени членови-те на изборните комисии на чијашто адре-са беа упатени и најголемите критики за не-регуларноста на изборите. На тој начин Кар-заи беше реизбран за претседател на Авга-нистан. Веднаш потоа генералниот секретар на ООН, Бан Ки Мун, му ја честиташе побе-дата на Карзаи. Неговата инаугурацијата се одржа на 19 ноември 2009 година, а на
Активно учествувал во борбите против советските сили за време на советската воена интервенција во Авганистан, а по паѓањето на просоветскиот режим на Наџибулах, во периодот од 1992 до 1995 година бил заменикминистер за надворешни работи во муџахединската влада на Бурханудин Ра бани. Како припадник на паштунското население по излегувањето од владата на Рабани, тој ги поддржувал Талибанците, како паштунска алтернатива на неефикасната и немоќна влада на Рабани. Соработката со Талибанците ја прекинува во моментот кога голем број странски борци се вклучиле во нивните редови со што, како што вели тој, се изгубила автентичноста на ова движење. После 11 септември 2001 година, со голема поддршка од САД тој влегува во Авганистан и ги организира Паштуните во борба против Талибанците.Како резултат на неговото ангажирање во борбата против Талибанците, но и на силната поддршка од меѓународната заедница, Карзаи на првите постталибански претседателски избори одржани во октомври 2004 година победил уште во првиот круг освојувајќи 55,4% од гласовите. Фактот дека на избори гласале околу 80% од запишаните гласачи ја потврдува определеноста на Авганистанците да тргнат по нов пат и да ја прекинат триесетгодишната војна. Авганистанците, впрочем, очекуваа дека новата влада во Кабул конечно ќе успее да им стави крај на нивните тридецениски страдања.Но и покрај големите напори на меѓу народ ната заедница очекуваните резултати изостанаа и тоа, пред сè, како резултат на владеењето на Карзаи кое се каракте
![Page 43: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/43.jpg)
43
неа лично присуствуваше и државниот секретар на САД, Хилари Клинтон. Според Џон Милер („Вол стрит журнал“) Карзаи на тој начин го доби толку посакуваниот легитимитет, како на меѓународен план така и помеѓу неговите сонародници. Но од тој момент црната дамка врз легитимитетот на Карзаи не престанува да потсетува на фактот дека тој е избран за претседател на државата без потребната поддршка од својот народ. И наместо како што се очекуваше, после изборите својот политички ангажман да го насочи кон подобрувањето на својот углед и кредибилитет како пред својот народ така и пред меѓународната заедница, тој неочекувано повлече неколку нелогични политички потези на домашен и на меѓународен план. Тие потези кај дел од политичката елита во Авганистан, а посебно кај припадниците на непаштунското население, предизвикаа загриженост за сопствената иднина и за иднината на земјата.
НЕОЧЕКУВАНИ ПОТЕЗИПрвиот таков политички потег на домашната политичка сцена кој ја разниша и онака кревката доверба во Карзаи кај непаштунската заедница беа сменувањата на неколку видни личности од непаштункото население на чии места беа поставени припадници на паштунското население. Прв кој се најде на удар на новата политика на Карзаи беше шефот на разузнавањето, Амрулах Салех, инаку по потекло Таџикистанец, кој шест години беше шеф на разузнавачките служби и многу близок соработник на претседателот Карзаи. Тој се повлече од функцијата со образложение дека претседателот Карзаи повеќе не ги прифаќа неговите совети. На негово место беше поставен Рахматулах Набил кој е Паштун (паштунското население е мнозинско во Авганистан). Покрај напуштањето на функцијата од Салех уште еден удар врз непаштуните е направен со пре месту вањето на началникот на штабот на авганистанската армија, генерал Бисмилах Кан, на функцијата министер за внатрешни работи, што за Таџикистанците претставу
Талибанец кој како член на тали-банската делегација за прегово-ри со претседателот Карзаи бил присутен на состанокот каде Кар-заи изјавил дека САД се обидуваат да остварат доминација во тој ре-гион и дека тој е единствениот кој може да им застане на патот. Овие обвинувања навистина ја доведува-ат во прашање лојалноста на Кар-заи кон меѓународната заедница, но воедно ја наметнуваат и дилемата кај меѓународната заедница за тоа дали тој навистина работи на заед-ничка агенда и дали напорите се на-сочени кон постигнување на заед-ничките цели. По сè изгледа дека после најавата на претседателот Обама за посте-пено воено напуштање на Авгани-стан Карзаи станува параноичен и бидејќи нема силна политичка база тој бара начин за свој понатамо-шен опстанок како политички лидер на Авганистанците. „Таквото негово однесување не е за доброто на Ав-ганистан, ниту за доброто на одно-сите на оваа држава со САД“, вели Ваџид Монавар во Јавниот извештај од јуни 2010 година.Со ваквиот начин на водење поли-тика Карзаи се доведува во неза-видна состојба, губејќи ја домашна-та и меѓународната поддршка. Тука се вклучува и можноста тој да не биде во состојба да изгради довол-но силни владини институции кои по-сле заминувањето на НАТО од Авга-нистан ќе бидат способни да ја пре-
земат одговорноста за целокупната состојба во таа држава. Затоа меѓународната заедница предводена од САД презема низа мерки за зајакнување на легитими-тетот на Карзаи. За таа цел беа ор-ганизирани конференциите во Лон-дон и во Кабул на кои беа донесени заклучоци за силна финансиска и по-литичка поддршка за авганистанска-та влада. Се очекува овие мерки бит-но да придонесат за зацврстување на единството на сите политич-ки фактори во државата и нивно сплотување за реализација на един-ствената цел – создавање на одго-ворна влада која ќе биде во состојба да обезбеди услови за мирен и де-мократски развој на Авганистан.
м-р Стојан Андоновски
ва поставување на помалку важна функција. Причините за ваквиот тек на настаните можеби најдобро ги објаснува Мина Џарвенпа, која во својот специјален извештај за Институтот за мир на САД, анализирајќи го овој проблем нагласува дека претседателот Карзаи подготвува пат за разговори со „вознемирените браќа“ како што тој ги нарекува бунтовниците. Но начинот на кој тој тоа го прави е нетранспарентен, ангажирајќи само членови на својата фамилија и блиски соработници.Од друга страна припадниците на непаштунското население не се суштински вклучени во овие процеси и кај нив се јавува вознемиреност од фактот дека со евентуално вклучување на Талибанците во власта ќе дојде до дисбаланс во неј зините структури и тоа на нивна штета. Вториот нелогичен политички потег кој Карзаи го презема е заладување на односите со меѓународната заедница, а посебно со САД.Свртувањето во курсот на дотогашната политика на Карзаи спрема САД се случи во 2009 година после претседателските избори кога тој беше обвинет за изборна измама – тие обвинувања Карзаи ги перцепирал како личен напад врз него и како повреда од страна на Американците. Во текстот со наслов „Авганистанските лидери ги прекинуваат врските со Карзаи“, објавен во „Вашингтон пост“ во јули минатата година, авторот Џошуа Партлоу вели дека Карзаи сметал дека треба да победи со дигнитет, а не како резултат на изборни измами.Критиките упатени на сметка на меѓународната заедница, а посебно на САД, одеа дотаму што во настап на бес, како што пишува Роберт Драјфус во својот напис „Бунтот на Карзаи“ во изданието на „Nation“ од април 2010 година, Карзаи тврди дека тешките воени операции на НАТО водени од САД можат многу лесно бунтовништвото да го претворат во народен отпор и дека во тој случај тој самиот ќе им се приклучи на Талибанците. Една од низата обвинувања упатени на сметка на САД е објавена во весникот „Њујорк тајмс“. Тоа е изјава дадена за весникот од еден
НАСЛОВНА ФОТОГРАФИЈА: КАРЗАИ БЕШЕ РЕИЗБРАН ЗА ПРЕТСЕДАТЕЛ НА АВГАНИСТАН
1. Д-Р АБДУЛА АБДУЛА – ПРОТИВКАН-ДИДАТОТ НА КАРЗАИ НА ПРЕТСЕДАТЕЛ-СКИТЕ ИЗБОРИ ВО 2009 Г.
2. БОРЦИ НА СЕВЕРНАТА АЛИЈАНСА СО НИВНИОТ ЛЕГЕНДАРЕН ВОДАЧ АхМАД ШАх МАСУД
3. ГЕНЕРАЛ-НИОТ СЕКРЕТАР НА ООН, БАН КИ МУН, МУ ЈА ЧЕСТИТАШЕ ИЗБОРНАТА ПОБЕДА НА КАРЗАИ
![Page 44: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/44.jpg)
ВОВЕД ВО МЕЃУНАРОДНИТЕ ОДНОСИ – II
КООПЕРАЦИЈА НАМЕСТО КОНФЛИКТ
44
рисна и благосостојбата, а не безбедноста е доминантна цел на државите.Дополнително, другите ресурси на моќ, а не воените, го зголемуваат своето зна чење (како на пример преговарачките вештини), а тоа едноставно значи свет на покооперативни меѓународни односи.Институционалниот либерализам се однесува на корисните ефекти од ме ѓународните институции. Институ ционалните либерали тврдат дека ме ѓу народните институции помагаат да се промовира соработка помеѓу државите.Емпириската мерка на обемот на ин ституционализација на државите може да се измери во две димензии – обем (број на области/прашања во кои има институции) и длабочина. За да се процени длабочината постојат три мерки кои се предлагаат – заеднички работи (до кој степен тие се заеднички за партиципиентите), специфичности (степен до кој очекувањата се специфицирани) и ав тономија.Според републиканскиот либерализам, либералните демократии се помирни и повеќе го почитуваат законот отколку другите политички системи. Аргументот не е дека демократиите никогаш не војуваат, туку дека демократиите војувале исто толку пати колку и недемократиите. Но демократиите не се борат едни со други. Тие зборуват за три услови на мир помеѓу либералните демократии, односно мирното решавање на конфликти, мирољубивите односи помеѓу демократските држави врз основа на заедничка формулација на мора
овремените меѓународни односи претставуваат студија за глобалниот систем на држави од различни научни перспективи, а мно
гу значајни прашања во науката за меѓународните односи се поврзани со теоријата и со практиката на суверената државност. Тоа го потенциравме во минатиот број на магазинот кога централно место зазема реализмот, како една од четирите главни теоретски традиции во меѓународните односи. Во ова продолжение поблиску ќе ви ги претставиме либерализмот, меѓународната заедница и меѓународната политичка економија и, дополнително, социјалниот конструктивизам како актуелен алтернативен пристап.
ЛИБЕРАЛИЗАМЛибералите имаат позитивен поглед во однос на човековата природа. Тие веруваат дека меѓународните односи можат да бидат повеќе кооперативни отколку конфликтни и веруваат во напредок. Неговото настанување, пак, е тесно поврзано со појавата на модерна уставна држава – либералите велат дека модернизацијата е процес кој инволвира напредок во повеќе области од животот. Процесот на модернизација го менува делокругот за соработка низ меѓународните граници, а прогресот значи подобар живот за поголемиот дел од индивидуите. Луѓето поседуваат разум и кога го применуваат во меѓународните прашања може да се постигне поголема соработка како краен резултат.
Од голема корист е да се подели повоениот либерализам, и тоа во четири главни стојалишта: социолошки, меѓузависен, институционален и републикански либерализам. Според социолошкиот либерализам ме ѓународните односи не се однесуваат само на односите држава – држава, туку и на транснационалните односи, односно односите помеѓу луѓето, групите и организациите кои припаѓаат на различни земји. Класичниот поглед на меѓународните односи вели дека тоа е систем на држави како сет на топки за билјард, односно еден извесен број на само содржајни единици. Транснационалните односи помеѓу луѓето од различните земји помагаат да се создадат нови форми на заедници.Меѓународните односи не се само студија помеѓу владите, туку и односите помеѓу приватните индивидуи, групи и заедници (општества). Меѓузависните односи меѓу луѓето кои се преклопуваат ќе бидат покооперативни отколку односите помеѓу државите бидејќи државите се ексклузивни и според социјалниот либерализам нивните интереси не се преклопуваат и испреплетуваат. затоа и еден свет со голем број на транснационални мрежи ќе биде помирен (модел на пајажина).Меѓузависниот либерализам означува заемна зависност – луѓето и владите се афектуирани од она што се случува насекаде и од нивните колеги од другите земји. Транснационалните актери стануваат сè позначајни, воената сила сè помалку e ко
![Page 45: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/45.jpg)
лот и економска соработка помеѓу демократиите и врските на меѓузависност.Неореалистите се критични во однос на либералното стојалиште. Тие нагласуваат дека секогаш постои можност една либерална и демократска држава да се врати кон авторитарен систем или друга форма на недемократија. Понатаму, денешниот пријател може да стане утрешен непријател, без оглед дали тие се демократија или не.Либералите реагираат поинаку во однос на овие неореалитистични приговори. Една група на слаби либерали прифаќа неколку неорелистични тврдења. Друга група на јаки/силни либерали, пак, го задржува стојалиштето дека светот се менува на фундаментален начин во согласност со либералните очекувања, односно може да има позитивна анархија која вклучува безбеден мир помеѓу консолидираните демократии. Пример за тоа е ЕУзоната на мир и соработка.
МЕѓУНАРОДНА ПОЛИТИЧКА ЕКОНОМИЈАМеѓународната политичка економија (МПЕ/IPE) се однесува на благосостојбата и сиромаштијата, односно одговара на прашањето во меѓународниот политички систем. Врската помеѓу политиките и економиите, помеѓу државите и пазарите е предмет на изучување на МПЕ. Има три главни теории за МПЕ – меркантилизам, економски либерализам и марксизам.Меркантилизмот ја поставува еконо мијата како потчинета на политиката. Националниот интерес владее на пазарот. Благосостојбата и сиромаштијата се елементарни, а не конкурентни цели и, кога економските и безбедносните интереси се судираат, тогаш безбедносните интереси имаат предност.Економските либерали аргументираат дека пазарната економија е автономна сфера на општеството кое функционира според сопствени економски закони.Економската размена е позитивна – економските цели се максимална индивидуална и социјална благосостојба.Во марксистичкиот пристап еконо мијата е состојба на експлоатација и нееднаквост помеѓу социјалните класи, особено буржоазијата и пролетеријатот. Политиката главно е одредена од социоекономскиот контекст т.е. економските цели се класните интереси. Економски доминантната класа е и политички доминантна, а капиталистичкиот развој е нееднаков и произведува нови кризи и контрадикции како помеѓу државите така и помеѓу класите.
МЕѓУНАРОДНАТА ЗАЕДНИЦАТрадицијата на меѓународната заедница (Мз) е на средината помеѓу класичниот реализам и класичниот либерализам и го гради тоа место како посебен и дистинктивен пристап во однос на меѓународните односи. Според оваа школа, меѓународните односи се заедница/општество на држави каде главните актери се државниците кои се специјализирани за примена на државништво како политичка вештина. Според нив државништвото е многу значајна човечка активност која вклучува надворешна политика, воена политика, трговска, политич
правда се однесува на стоката/добрата, односно прашањето е како правилно тие да се дистрибуираат помеѓу државите. Тоа претставува идеја дека сиромашните и слабите заслужуваат посебен третман како, на пример, помош за развој. Денес, прашањата за дистрибутивната правда сè повеќе се актуелизираат.Државниците се соочуваат со големи дилеми поради различните видови на обврски и одговорности кои тие треба да ги земат предвид, а тоа се:1. Националната одговорност – државниците се одговорни за благосостојбата на нивните граѓани (посветеност на нацијата и граѓаните).2. Меѓународната одговорност – по читување на легитимните права и интереси на другите држави и меѓу на род ното право.3. Хуманитарна одговорност – почи тување на човековите права. Овие три нормативни критериуми за одговорна држава беа евидентни за време на Заливската војна. Меѓународната одговорност беше евидентна – постоеја прекршувања на повелбата на ОН опфатени во многу резолуции на Советот за Безбедност на ОН. Пример за тоа е и војната во Босна кога се појавија различните дилеми за интервенција и неинтервенција. Според меѓународната заедница, а во контекст на одговорно државништво, ние мора да се ставиме на местото на другите држави во времето кога тие се соочуваат со моралната дилема. Историјата, правото и филозофијата имаат значајна улога.
СОЦИЈАЛЕН КОНСТРУКТИВИЗАМСоцијалниот конструктивизам започнува како дебата за да се надмине недостигот на персонален елемент во реалистичките и либералните размислувања, а станува посебно популарен кај северно амаериканските научници бидејќи таа средина е под доминантно влијание на не ореалистичките и неолибералните при с тапи. Во Европа меѓународната заед ница во голема мера во своите анализи го има вклучено значењето на социјалната интеракција помеѓу државите. Во таа смисла, во Европа немало интелектуален простор кој конструктивистите би го пополниле. Фокусот на новиот приод е човечката свест или совест и нејзиното место во светските прашања – меѓународниот систем е составен од идеи и од материјални сили. Идеите се ментални конструкции кај поединците, сетови на дистинктивни верувања, принципи и ставови кои даваат широки ориентации за однесување и политика (Таненвалд).Сите конструктивисти го нагласуваат зна чењето на културата и на идентитетот изразени во социјални норми, правила и разбирање. Социјалниот и политичкиот свет сè повеќе е составен од заеднички верувања, а не физички ентитети. За социјалните конструктивисти тоа секогаш треба да биде појдовна точка за анализи. Тие имаат покажано дека културата и идентитетот помагаат да се дефинираат интересите и да се конституираат актерите во меѓународните односи.
Билјана Поповска
45
ка и дипломатска комуникација, политичко признавање, собирање на разузнавачка информација и шпионирање, формирање на воени алијанси, закана или ангажман при употреба на вооружени сили, преговори, потпишување на договори, меѓународни контакти и трансакции и размени. Тоа значи дека склоноста на надворешната политика на државите и државниците мора да биде централен фокус на анализа со посебно внимание на нивните интереси, грижи, амбиции, верувања, желби, надежи, стравови итн.Научниците од облaста на меѓунарoдните односи признаваат дека меѓународната заедница е анархична, но го нагласуваат елементот на општество/заедница. Тие ги комбинираат добрите работи во неколку различни политички ставови.Еден систем на држави се формира кога две или повеќе држави имаат доволно контакт помеѓу нив да го направат однесувањето на секоја од нив неопходен елемент на пресметките/калкулациите на другите. Една заедница/општество на држави постои тогаш кога една група на држави формира заедница во смисла тие да се гледаат како поврзани со заеднички правила во нивните заемни односи.Меѓународните односи претставуваат еден континуиран дијалог помеѓу реализмот, рационализмот и револуционизмот. Реализмот ја нагласува анархијата и политиката на моќта, рационализмот – заедницата/општеството и меѓународното право, а револуционизмот го нагласува хуманитаризмот, човечките права и човечката правда. Сите три „р“ се неопходни за да се стекне сеопфатно и балансирано сфаќање на меѓународните односи. Реализмот е контролниот и дисциплински фактор, рационализмот е витализирачкиот или движечки фактор, а револуционизмот е „цивилизирачки“ или смирувачки и ублажувачки фактор во светската политика. Главната поента на меѓународната заедница е промовирање и зачувување на меѓународниот ред и поредок. Обврската да се зачува редот помеѓу државите им припаѓа на големите сили, а се постигнува преку менаџирање на нивните меѓусебни односи. Тоа е нормативна декларација за посебната улога на големите сили и обврската во светската политика која произлегува од реалноста на длабока нееднаквост на моќта помеѓу државите. Често „големите сили“ како и оние малите се однесуваат на начин како да промовираат неред наспроти ред (Хенри Бул). Се разбира дека тоа се случило во два случаи и тоа во периодот на Првата и на Втората светска војна.Меѓународната заедница, исто така, ги инволвира проблемите поврзани со правдата. Хенри Бул обрнува внимание на комутативна и дистрибутивна правда. Во меѓународните односи комутативната правда се однесува на процедурите и реципроцитетот. Таа инволвира процес на тврдење/барање и контра тврдење /барање помеѓу државите. Сите држави ги следат истите правила на меѓународната заедница/општество – правилата на игра се изразени преку меѓународното право и дипломатијата (меѓународната правда). Дистрибутивната
![Page 46: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/46.jpg)
46
астот и изградбата на Македонска-та народноослободителна војска во текот на Втората светска војна беа едни од основните постулати
на целокупната активност на военото и политичкото раководство на Народноос-лободителната и антифашистичка војна на Македонија. Со тоа настана нов прес-вртен момент во начинот на војувањето и изградбата на македонската антифа-шистичка воена доктрина. Јакнењето на македонската ослободителна војска овозможи создавање на слободни тери-тории на кои започна изградбата на ор-ганите на народната власт. 1944 година е година на клучни воено-стратегиски операции како што се Фев-руарскиот и Богомилски поход, Пролет-ната офанзива и процесот на создавање на бројни македонски бригади, дивизии и корпуси, кога како составен дел на зав-ршните операции за ослободување на Југославија започнаа операциите за ослободување на Македонија. Тоа е вре-ме кога беше направена пресвртница со која воената иницијатива целосно мина во рацете на Народноослободителната војска, а окупаторите беа принудени да ги бранат само поважните населени ме-ста, воени објекти и комуникации.Февруарскиот поход заврши во точно определено време од страна на Главни-от штаб на чело со командантот Михаи-ло Апостолски, на 24 февруари 1944 го-дина, кога баталјоните, пробивајќи си го патот во најтешки зимски услови, со же-стоки борби, пристигнаа на одредено ме-
сто на планината Козјак. Тука, на 26 фев-руари, е формирана Третата МНОУБ, со што факелот на вооружената борба се пренесе и во Источна Македонија. Многу борци и истакнати револуционе-ри од тоа време во своите сеќавања го-ворат за војсководецот од Февруарски-от поход, за командантот што знаеше да оди на чело на колоната, кој умееше на изнемоштената војска да обезбеди одмор а потоа да ја води во секојдневни битки против десетпати помоќниот непријател и со вешти маневри да го победува истиот. Затоа неговите борци уште во текот на НОАВМ во познатата песна на македонскиот поет Ацо Шопов, „Маршот на Третата македонска удар-
Првиот на пат
105 години од раѓањето на воениот командант на ГШ на НОВ и ПОМ, генералот Михаило Апостолски
![Page 47: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/47.jpg)
47
на бригада“, пееја: “Апостолски беше првиот на пат...“.Маршевите и битките на македонската војска овозможија поволни услови на слободната територија на планината Козјак на 2 август 1944 година во манастирот „Св. отец Прохор Пчињски“ да се одржи Првото заседание на АСНОМ. Една од првите одлуки на ова заседание е оддавање благодарност на македонската војска за сè она што таа го стори во текот на вооружената борба.Во 1945 година кога Федерална Ма кедонија веќе беше дефинитивно ослободена, беа направени извонредни напори за конечниот придонес за победата над фашизмот во втората етапа за ослободување на Југославија со дел од најелитните македонски единици раководени од паролата „На Берлин” и формациски собрани во составот на 15. македонски ударен корпус (МНОУК), со бројна состојба од преку 24.000 војници и старешини. 15. МНОУК се подготвуваше да учествува во завршните операции, почнувајќи од Сремскиот фронт за ослободување на целата територија на тогашна Југославија, сè до границата со Австрија. Обидот да се попречи одењето на македонските единици на Срем со демонстрации на дел од артилериските единици во Скопје и во Штип изведени на 5 јануари 1945 година остана безуспешен, а командантот Михаило Апостолски со својот авторитет брзо воспостави ред и почитување на воените команди. Омасовувањето на македонската народноослободителна војска во последните години на борбата, со нови одреди, баталјони, бригади, дивизии и корпуси, налагаше потреба за поголема мобилност и оперативност на Главниот штаб на НОВ и ПОМ на чело со командантот, генералот Михаило Апостолски. Тоа наложуваше и поголема стручност и компетентност во водењето на сложените операции за ослободување на градовите и одделните клучни стратегиски места и подрачја. Токму во овие важни моменти доаѓа до израз високото воено образование на генералот Апостолски и неговото чувство за одговорност пред претстојните решавачки задачи со кои се соочуваше Главниот штаб на НОВ и ПОМ.На 1 мај 1943 година од страна на ВШ
На 19 февруари 1945 година, со наред-ба на врховниот командант на НОВЈ, командантот на ГШ на НОВ и ПОЈ за Македонија, генерал Михаило Апостол-ски, беше одреден на служба во Белград во ВШ. Со истата заповед на негово ме-сто за командант на ГШ на НОВ и ПОЈ за Македонија беше назначен полковник Панче Неделковски-Полошки.На 1 март 1945 година НОВ и ПОЈ се пре-именува во Југословенска армија (ЈА), а ВШ на НОВ и ПОЈ да се реорганизи-ра во Генералштаб на ЈА како непосре-ден орган на Повереништвото за на-родна одбрана за сета вооружена вое-на сила на територијата на Југославија. Согледувајќи го крајот на војната се при-стапи кон формирање на комисија која ќе го изработи мирновременскиот рас-поред на единиците на ЈА. Претседа-тел на комисијата беше генерал Ми-хаило Апостолски. При работата на комисијата се искристализираа и доми-нираа два концепти: едниот кој се за-лагаше за воено-територијлна подел-ба на ЈА по федерални единици и вто-риот кој се залагаше за единствена ЈА на целата територија на ДФЈ. Преовла-да концепцијата за единствена ЈА на целата територија. Врз основа на оваа концепција, следеше укинување на сите главни штабови на ЈА по републиките, беа укинати самостојните воени области (ВО), командни области (КО), команди-те на подрачја, градовите и местата. На-место нив се пристапи кон оформување на шест армиски области со шест опера-тивни армии распоредени со седиште во следните градови: Крагуевац, Сараево, Нови Сад, Љубљана, Загреб и Скопје.За време на вооружената борба генера-лот Михаило Апостолски, покрај воените вршеше и мошне одговорни општестве-ни и политички функции. На Второто за-седание на АВНОЈ тој е избран за член на Претседателството на овој највисок орган на народната власт на народи-те и етничките заедници на Југославија, бил член на Иницијативниот одбор за свикување на Првото заседание на АС-НОМ, а учествуваше и во работата на Првото заседание на АСНОМ и беше из-бран за член на неговиот Президиум. По завршувањето на Втората свет-ска војна Апостолски работел како воен стратег и научен работник на полето на воените науки и историографијата, се за-нимавал и со проучување на историјата на НОАВМ и напишал поголем број за-бележителни научни трудови. Тој е прв доктор на воени науки во Македонија. Генералот, доктор по воени науки и ака-демик Михаило Апостолски, е прогла-сен за народен херој на 9.10.1953 годи-на и е носител на поголем број високи одликувања, награди и општествени и воени признанија.Легендарниот генерал и академик Миха-ило Апостолски на 81-годишна возраст, по кусо боледување, почина на 7 август 1987 година во Дојран. Тој е погребан во гробиштата Бутел во Скопје во Алејата на хероите. Тој е организатор и воен во-дач на НОАВМ, стратег на воената такти-ка на НОВ и ПОМ.
Борис Стојаноски
на НОВ и ПОј тој е унапреден во чин генералмајор, а токму во екот на завршните операции за ослободување на Македонија, поради покажаните успеси во командувањето, Михаило Апостолски, на 1 октомври 1944 година е унапреден во чин генераллајтнат, односно генералпотполковник. На 7 септември 1944 година тој е добитник на Орденот на партизанска ѕвезда од I ред.заради координирање на операциите во овој период членовите на Гш на НОВ и ПОМ беа упатени на терен ширум цела Македонија. Во текот на втората половина на месец октомври 1944 година Гш на НОВ и ПОМ се префрла во реонот на Велешко во с. Горно Врановци. Оттука, Гш на НОВ и ПОМ раководи со операциите за конечното ослободување на Македонија и во нивни рамки посебно со операциите за ослободување на преостанатиот неослободен дел на Македонија. По ослободувањето на Прилеп, во почетокот на ноември 1944 година, се создадоа поволни услови за формациско структурирање на Гш на НОВ и ПОМ. По ослободувањето на Скопје и конечното лоцирање на Гш на НОВ и ПОМ во главниот град на Федерална Македонија, во втората половина на ноември 1944 година, се пристапи кон изработка на планот за реорганизацијата на Гш на НОВ и ПОМ. Со ова дојде четвртата промена на името на Гш на НОВ и ПОМ. Ова највисоко воено тело беше преименувано во Гш на НОВ и ПОј за Македонија.
![Page 48: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/48.jpg)
48
остојбата во Македонија по рас пуштањето на Македонското (Кресненско) востание во 1878 година и понатаму ја растресувала Османлиската
Империја и ги разбранувала односите меѓу големите сили. Востаничките чети се развиле низ целата територија на Македонија и ги продолжиле вооружените дејства насекаде со иста цел – ослободување на Македонија. Со тоа се зголемиле без редијата, а конзулите и странските известувачи секојдневно ги информирале своите влади за злосторствата направени во земјата на трагедиите – Македонија. Безредијата и неспроведувањето на реформите биле причина што од Македонија непрекинато биле испраќани жалби и молби до европските претставници во Цариград за почитување на членот 23 од Берлинскиот договор. Поради тоа Високата порта се зафатила со подготвување на проектот за реформите.Македонските дејци не биле задоволни со спроведувањето на реформите од страна на османлиската влада, па го започнале самоорганизирањето на сите граѓани без оглед на верската и на националната определба. Непосредно по завршувањето на Македонското (Кресненско) востание голем број македонски востаници, македонската интелигенција и македонски доброволци во Рускотурската војна заминале за Бугарија. Од оваа македонска емиграција која била распространета насекаде низ Бугарија во половината на 1879 година во градот Русе била формирана една лига со цел да ја обедини целата македонска емиграција во Бугарија и организирано да дејствува за ревизија на Берлинскиот договор во однос на судбината на Македонија. (Славко Димевски, Владо Поповски, Све-томир Шкариќ, Михајло Апостолски, „Ма-кедонската лига и уставот за државно уредување на Македонија 1880“, Скопје, 1985, стр. 262-275). Бугарската влада преку свои послушници настојувала да ја впрегне лигата во својата големобугарска политика спрема Македонија. По отфрлањето на влијанието на големобугарската струја во Лигата и заземањето на новиот курс во однос на македонското прашање, Македонската лига испратила мемоар до Европската комисија во Цариград во кој јасно ја истакнала својата програма за широка автономија на Македонија при што особено го истакнала својот македонски национален идентитет. Истовремено Лигата изработила и Органски устав за идното државно уредување на
виот Устав за државното устројство на Македонија се состоел од 103 члена разде-лени во 15 глави. Во членот 1 од Уставот се разграничува територијата на Македонија што во границите на Турција ја сочинуваат Солунскиот, Битолскиот и Косовскиот вила-ет (Скопскиот санџак). Во членот 2 се потен-цира дека во тие граници „се создава три-бутарна држава Македонија под врховен суверенитет на неговото величество тур-скиот султан, а под покровителство на го-лемите европски сили како автономна држава на македонскиот народ и на други-те националности што живеат во нејзините граници: Турци, Албанци, Грци, Евреи, Вла-си, Ѓупци и други. Во членот 3 се деклари-ра дека во таквата автономна македонска држава живеат: Македонци - 705.000, Тур-ци и Помаци (муслимани) - 450.000, Албан-ци (христијани и муслимани) - 75.000, Ев-реи - 65.000, Грци - 61.000, Власи и други - 41.000 или вкупно 1.397.000 жители (Срби и Бугари не се спомнуваат - А. С.). Во членот 4 се вели дека на чело на трибутарната ав-тономна држава Македонија стои генерал-гувернер со свој помошник и пет советни-ци, од сите националности по еден.(Бла-же Ристовски, „Историја на македонската нација“, Скопје 1999, стр. 60-61).Според членот 22 од Уставот највисока за-конодавна власт во автономната држава Македонија е Националното собрание ко-ешто брои 80 пратеници, од кои: 45 Маке-донци - Словени, 20 Турци, седум Албанци, тројца Евреи и двајца Власи, и се нагласува дека изборот на пратениците го вршат на-ционалните групи во својата средина. Исто така Уставот ги регулира и органите на без-бедност што ја опфаќа и милицијата.Во Уставот на Македонската лига посебен дел е посветен на македонската војска. Во членот 42 се наведува дека државата рас-полага со своја воена сила во ограничен размер од 6.000 војници распоредени рам-номерно на целата државна територија. Во членот 43 изрично се определува: „Во-ената сила својот офицерски кадар го црпи од ополченските дружини, од учесници во Руско-турската и во Српско-турската војна и во македонските востанички движења, до-дека не се отвори јункерско училиште (Во-ена академија - А.С.) за нов офицерски ка-дар“. Во членот 46 се бара Генералшта-бот на војската да биде составен од главен војвода, кој истовремено е и министер на војската, еден началник на Штабот, еден воен инструктор и петмина војводи. При-тоа „најстрого се забранува учество на вое-ните сили во политичкиот живот на земјата
Македонија. Лигата предлагала како основа на Органскиот устав на Македонија да се земе Критскиот устав од 1868 година. Според предлогот на Лигата, на чело на Македонскиот вилает требало да стои генерален гувернер, избран од мнозинскиот, односно од македонскиот народ. Во македонскиот вилает официјален јазик, покрај турскиот, се предлагало да биде македонскиот јазик. На крајот во мемоарот стоело дека, доколку во најскоро време не биде донесен таков устав за Македонскиот вилает, Лигата ќе го повика македонскиот народ на општомакедонско востание и ќе поведе ослободителна борба за ослободување на Македонија со сила на оружјето. Главната активност на Лигата била свртена кон военото организирање на македонско
то население, односно кон создавањето на македонската војска. Поради таквата активност Главниот штаб, всушност, ја вршел улогата на Привремена влада на Македонија. Главниот воен штаб го сочинувале: главен војвода, тројца постари војводи, еден воен инструктор и началник на штабот. јадрото на македонската војска го сочинувале 1.800 борци, односно востаници и доброволци. Од нив биле создадени десет воени формации на чело со војводи.По формирањето на Македонската лига, Главниот штаб во улога на највисоко законодавно тело ја започнал изработката на Уставот за идното државно устројство на Македонија. Новиот Устав бил изработен врз основа на Уставот, односно Инструкцијата изработена во Русе и врз преработката на Органскиот устав. Но
ВОЈСКА НА СИТЕ ГРАЃАНИМАКЕДОНСКАТА ЛИГА И СОЗДАВАЊЕТО
НА МАКЕДОНСКАТА ВОЈСКА ВО 1880 година
![Page 49: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/49.jpg)
49
во сите видови“, се нагласува во Уставот. Македонската лига, во исто време со Органскиот устав, ја усвоила и Воена-та инструкција од вкупно 264 члена изработена од Главниот воен штаб, односно од началникот на штабот. Воената инструкција се состоела од две одделни инструкции: едната е воена инструкција за устројството, т.е. за организацијата на македон-ската војска во автономната држава Македонија, а втората е привремена воена инструкција за дејствување, т.е. за тактиката на вооружената борба на македонската војска за ослободување на Македонија. Прва-та воена инструкција се однесувала на создавање на автономна држава Македонија по мирен пат, а втората за создавање македонска држава по пат на вооружено општонародно востание. Втората, односно привре-мената воена инструкција како ал-тернативна би била применета до-колку Високата порта и другите го-леми сили одбијат да го прифатат членот 99 од Органскиот устав.Двете воени инструкции на Глав-ниот воен штаб на Македонска-та лига предвидувале создавање са мо стојна македонска војска спо-ред терковите на постојните војски. Највисок воен раководен орган бил Главниот воен штаб на чело со гла-вен војвода на македонската војска. За таа должност бил предвиден војводата Иљо Малешевски. За по-
пепелава блуза со свртена јака. Блу-зата (копоранот) на двете страни од градите имала џебови со капаци, а била долга преку панталоните, при-тегната со ремен на кој висел обе-сен нож за пушка. Панталоните биле шајачни, сиви, и на колената стесне-ти. Стеснетиот дел од панталоните бил обвиткан со гајтани. Пешадинци-те и артилерците носеле тврди висо-ки чевли, а коњаниците чизми под колената. Офицерите се разликува-ле од војниците само според ознака-та на чиновите. За време на општа мобилизација, во недостиг на уни-форми, војниците ја носеле сопстве-ната облека, само што на селските калпаци го носеле грбот на македон-ската војска – златно лавче исправе-но на задните нозе.Македонската лига, откако ги фор-мирала Главниот воен штаб и маке-донската војска, веднаш ги упатила преку границата на Пирин Плани-на. На 23 јуни 1880 година, Главни-от штаб од Пирин до министрите на шесте големи сили и до комисијата испратил мемоар потпишан од При-времената управа на Македонија, придружен со примероци од Орган-скиот устав за идното устројство на Македонија со кој се бара нивно усвојување. Познавајќи го ставот на големите сили по македонско-то прашање и не чекајќи одговор, Главниот воен штаб на Македонска-та лига изработил Манифест и на 29 јуни 1880 година од Пирин Планина го испратил до македонското насе-ление, повикувајќи го на сенародно востание. Во Манифестот потпишан од претседателот В. Дијамандиев, од главниот војвода Иљо Малешев-ски и од осум подвојводи, пишува дека и „последната надеж во чле-нот 23 од Берлинскиот договор про-падна“, па „часот за пресметка со на-шиот вековен поробувач наближу-ва“. Се повикува македонското на-селение да се здружи „под македон-ското знаме и да го крене високо во борба за слобода и независност“, „бидејќи само здружени можеме да ја сочуваме нашата мила татковина Македонија за себе и да се здобие-ме со своја апсолутна автономија“. Манифестот ги предупредувал хра-брите македонски синови да ги изго-нат од своите редови опортунисти-те кои се врзале за туѓите интереси и кои проповедаат дека „покорната глава сабја не ја сече“, туку одгово-рот е „на пушка со пушка, на нож со нож“, да не чекаат милостина пред туѓи порти, туку во редовите на ма-кедонската војска да се изборат за своето ослободување, завршувајќи со девизата „Слобода или смрт! Да живее слободна Македонија!“ Меѓутоа, освен секојдневните пое-динечни судири меѓу четите и осман-лиската војска, не дошло до поширо-ки востанички акции бидејќи осман-лиската власт, поучена од Маке-донското (Кресненско) востание, во Македонија ангажирала бројни вое-ни сили доведени од Анадолија.
д-р Александар Стојчев
мошници на главниот војвода се предвидувале тројца војводи (за секој род), потоа осум подвојводи, еден воен инструктор и началник на штабот кој се потпишувал како главен командант на воените сили на Македонија, а се потпишувал со псевдонимот Крамонтов (Документи за борбата на македонскиот народ за самостојност и за национална држава, Том први, скопје, 1981, стр. 267) Оперативата на македонската војска се состоела од редовни воени единици: полкови, чети (ескадрони, батерии), водови и десетини. Подвојводите раководеле со одредени единици, главно рамни на полк. Имало и лица со чин капетан кои командувале со чета, со ескадрон или со батерија. Составот на војската се предвидувал да биде родовски, составен од: пешадија, коњаница и артилерија. Бројната состојба на четите била 200300 луѓе. Се предвидувал и чинот стотник кој би командувал со вод, а водот би броел околу 100 војници, и на крајот десетник би командувал со десет луѓе, односно одделение. Бројната состојба на македонската војска се предвидувало да биде 6.000 лица во мирно време.Привремената воена инструкција предвидувала војската да биде обележана со национални симболи. Со членот 50 Уставот определува националните симболи да се доближат до знамето што го направил Димитар Поп Георгиев Беровски во Разловечкото востание. Грбот на македонската војска бил црвен лав, извезен на златножолто поле на штит. На штитот имало златна круна со пет краци. Над круната стоел натписот „Македонија“. Сите воени формации, од Главниот штаб па сè до четите располагале со знаме на македонската војска. знамето е црвено. Во средината е извезен жолт лав (без штит и круна), а во полукругот над грбот стои натпис „Македонија“. Под грбот во полукругот е напишано името на воената единица. Со членот 52 се определува воената униформа на македонската војска со елементи од униформата на Македонскиот полк во Украина од 1759 година. Униформата на македонската војска се состоела од бел калпак со црвено дно и
1. ГРБ НА МАКЕДОНСКАТА ВОЈСКА, ОД ГРБОВНИК НА ПАВЛЕ РИТЕР ВИТЕЗОВИќ 1649 Г. –РАКОПИС, А. МАТКОВСКИ, ГРБОВИТЕ НА МАКЕДОНИЈА, СК. 1990 Г.
2. МАКЕДОНИЈА ПО БЕРЛИН-СКИОТ КОНГРЕС 1878 Г. АВТОР: А. СТОЈЧЕВ
3. ИљО МАЛЕШЕВСКИ, ГЛАВЕН ВОЈВОДА
![Page 50: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/50.jpg)
50
д минатите броеви стана јасно дека изведувањето на воените операции во современиот комплексен свет бара вои
ните да земат предвид повеќе параметри кои претходно немале такво влијание. Меѓу другото, како еден од најважните заклучоци кој го донесовме беше фактот дека заради специфичноста на изведувањето на современите ПБО, тактичкото значење е утврдување на мерки те на ефективност (понатаму МНЕ, доаѓа од measurement of effec tiveness – MOE). Со оглед на функцијата која ја имаат современите операции генерално, а и ПБО посебно (да им служат на политичките интереси, дури и кога тие се наменети за воспоствување
на светскиот мир и безедност), кон-сидерациите за животната среди-на секако дека се на врвот на так-виот интерес. Имено, секој успех кој е чисто војнички, значи пораз на непријателот, што истовремено ќе создаде ефекти кои подоцна може да се рефлектираат негативно врз натамошниоте напори и лесно може да прерасне во голем неуспех. Така на пример воспоставувањето соо-дветна администрација, која во да-ден регион од светот ќе биде га-рант за мирот и стабилноста, нема да успее целосно доколку воените опрации постигнат војнички успех кој нема да ги консидира условите по завршувањето на воените операции околу животната средина.
Од друга страна, во изминатите не-колку декади воените сили играа значајна улога насекаде во светот. Како резултат на смената на погле-дите на светот (особено околу делот на воспоставувањето на светскиот мир) и сè поизразеното идеалистичко гледање на пристапот кон неговото воспоставување, вооружените сили како да добија нова улога. Учеството во градењето на нации, како и сè по-големата присутност во креирањето на уставноста на голем број кризни подрачја, ја наметна потребата од тоа лидерите да имаат поинакви по-гледи во успехот на операциите. Спектарот во кој воените сили уче-ствуваа по Студената војна е голем и комплексен. Во Заливската војна во-ените сили беа искористени во име на колективната самоодбрана за протерување на ирачките сили од Кувајт 1990-1991 г. Во Сомалија, пак, тие беа искористени за хуманитар-на асистенција среде хаосот кој вла-дееше таму 1992-1993 г. Операциите за наметнување на мирот, врз осно-ва на Глава VII од Повелбата на ООН како обврска на Советот за безбед-ност, покрај операциите за чување на мирот, беа видени во повеќе на-врати меѓу кои позначајни се оние во БиХ и Косово. За првпат од теорија се премина во практика на превен-тивно распоредување на силите на теренот во Македонија (UNPREDEP). Чувањето на стабилноста во Хаити 1997 г., исто така беше додадена како дополнителна мисија во спектарот
1. СОВРЕМЕНИТЕ ВОЕНИ ОПЕРАЦИИ ЗНАЧИТЕЛНО СЕ РАЗЛИКУВААТ ОД КЛАСИЧНИТЕ ВОЕНИ ОПЕРАЦИИ ЗА ВРЕМЕ НА СТУДЕНАТА ВОЈНА
2. ВОЕНИТЕ ОПЕРАЦИИ ВЛИЈААТ ВРЗ СРЕДИНАТА НО, И ГО ТРПАТ ВЛИЈАНИЕТО ОД НЕА
3. ПЛАНИРАњЕТО НА ВОЕНИТЕ ОПЕРАЦИИ ЗАДОЛЖИТЕЛНО МОРА ДА ГО ЗЕМЕ ПРЕДВИД СТРУЧНОТО МИСЛЕњЕ НА ПРОФЕСИОНАЛ-ЦИТЕ ОД ДОМЕНОТ ЗА ЗАШТИТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА
ПБО
ЗАШТИТА НА ЖИВОТНАТА СРЕДИНА ЗА ВРЕМЕ НА СОВРЕМЕНИТЕ ПБО
![Page 51: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/51.jpg)
на операции на вооружените сили. Како по-следни во низата иновации околу употреба-та на вооружените сили беа смената на ре-жимите во Авганистан во 2001 г. и во Ирак во 2003 г. како дел од т.н. глобална војна про-тив тероризмот и напорите за одржување на светскиот мир и безбедност.Една посериозна анализа од доменот на во-ената доктрина, но и од меѓународно-правен аспект би уочила една значителна карактери-стика која се провлекува како заеднички име-нител за сите операции. Во сите случаи вое-ните сили останале подолго отколку што се очекувало. Од друга страна, во речиси сите операции преовладува учеството во пост-конфликтниот менаџмент. Која е најчестата задача што ја имале воени-те сили? Тоа е или да ја стабилизираат зем-јата-регионот во кој дејствуваат или да уче-ствуваат во реконструкција на земјата или, пак, да бидат дел од системот за градење на-ции. Во тој домен на еволуција на употребата на вооружените сили кај НАТО или кај САД на пример е евидентна и еволуција на фази-те при планирачкиот процес (низ кои поми-нуваат воените операции). Така на пример со години наназад планирањето на воени-те операции опфаќало само четири фази низ кои поминуваат воените операции. Прво – одвраќање (од правен аспект како превентивно дејствување, во согласност со Повелбата за мирно решавање на спо-ровите, додека во доменот на доктрината најчесто се работи за воени маневри). Вто-ро – зграпчување на иницијативата и трето – одлучувачки операции (и во двата случаи станува збор за надминување на прагот на „ius ad bellum“ и премин во „ius in bello“ пре-ку употреба на сила во согласност со мерките на ООН или како дел од правото на самоод-брана, а во доктринарна смисла, пак, станува збор за класични офанзивни и дефанзивни операции) и четврто – транзиција (посткон-фликтни операции во кои се вклучени опе-рации во доменот на операции под мандат на ООН и/или пак правилата околу окупација од IV Женевска конвенција од 1949 година, а доктринарно во доменот на операции за поддршка на мирот. Околу ова пошироко може да се види Joint Publication 3-0, 2001, pp. IV-22 through IV-24). Операциите во Авга-нистан и во Ирак неминовно ја потврдија по-требата од промена на фазите низ кои по-минуваат воените операции. (За промена-та и шесте фази низ кои поминуваат воени-те операции, пак, може да се види во прет-ходните броеви од овој серијал или во обно-вената верзија на „Joint Publication 3-0 2006“
спречување на негативните ефекти врз во-ените операции.Влијанието врз животната средина може да биде и дел од операциите кои вооружени-те сили за време на современите операции и ПБО ќе ги преземаат во насока на плани-раното дејство за подобрување на услови-те на искористување на природните ресур-си (на пример поправка на искористувањето на резервите на вода или подобрување на постоечката инфраструктура) како дел од целокупните напори во постконфликтниот менаџмент. Многу често во подрачјата во кои се употре-буваат вооружените сили свеста за заштита на животната средина, заради околностите (пропаднати или изгубени вредности и бор-ба за егзистенција) ќе имаат значајна улога во градењето традиција за унапредување и за одржување на животната средина. Така на пример вооружените сили ќе имаат значајна улога во градењето на традицијата за чување и згрижување на опасните материи,и на своите и од доменот на локаното населе-ние (локални фирми и претпријатија кои пред почетокот на конфликтот биле дел од инду-стрискиот систем на соодветната земја). Од досегашната расправа станува јасно дека нивото до кое животната средина ќе се одра-зи врз вооружените сили кои изведуваат со-времени ПБО и обратно ќе зависи од повеќе фактори. Меѓу нив, секако, најзначајни се: целите на операцијата – ангажманот на во-оружените сили општо и целите на спец-ифичната воена мисија посебно, како и од ситуацијата на теренот (ресурсите кои постојат, културата и искуството од третма-нот на одредени индустриски ресурси и при-родни ресурси во спектарот на операции и
сл.). Со цел што посоодветно да се одговори на овие параметри кои значително се одра-зуваат врз водењето на операциите, воени-те лидери мора да знаат дека е потребно да извршат соодветни приспособувања на вое-ната доктрина и на обуката кон политичките насоки и цели. Во тој дух, на идните воини мора да им биде јасно дека покрај домашните стандар-ди и правила за почитување на заштитата на животната средина, мора да се почиту-ваат и правилата на државата (вклучително и меѓународните правила) во која тие изве-дуваат воени операции. Овие правила и за-кони најчесто ги вклучуваат начините околу менаџирањето со опасни материи и отпа-доци, заштита на загрозени животни, како и долготрајни напори околу обуката на персо-нал за постоечките индустриски инсталации.
д-р Методи Хаџи-Јанев
51
каде што фазата транзиција е раздвоена на стабилизација и оспособување на цивилни-те власти, а е додадена и предконфликтна фаза. Иако оваа расправа одзеде доста про-стор, нејзиното значење доаѓа од влијанието на ова условно „фазирање“ што се одразу-ва и врз концептот преку кој се формира во-ената доктрина.Ефектот што воените сили го имаат врз околината во која дејствуваат, меѓу друго-то стана еден од значајните моменти при планирањето и изведувањето на воени-те операции воопшто. Со оглед на тоа што заклучивме дека современите воени опе-рации се посветени во поголемиот дел на постконфликтниот менаџмент, потреба-та од добивање на легитимитет ја налага, меѓу другото, и посебната грижа за живот-ната средина. Земањето предвид на живот-ната средина е заради фактот што во текот на современите операции вооружените сили влијаат врз животната средина, но во голема мерка и го трпат влијанието од неа. Така на пример како еден од факторите кои влијаат врз вооружените сили се географски-те услови (климата, теренот, времето како ат-мосферска појава) кои генерално се одразу-ваат врз водењето на операциите. Појавата на болести или, пак, изложувањето на ток-сични супстанции и материи се одразуваат врз здравјето и способноста на војниците. Тоа, пак, каузално се одразува врз борбе-ната готовност преку врзување на ресурси (за третман и грижа на војниците). Обратно, влијанието на вооружените сили, пак, врз сре-дината започнува со самото започнување на воените дејства кон одредена територија. Притоа, заради специфичноста на дејствата, ваквото влијание не е само врз непосредна-та територија која е цел на операциите туку и врз околните земји и животните средини како дел од спектарот на операции.Со цел да ги остварат саканите цели во по-доцнежните фази (оспособување на ци-вилните власти за ефективно самостојно дејствување како дел од системот за градење на нации), многу често, уште од ра-ните фази на операции, на пример во ра-ните фази на процесот на стабилизација – фаза 4, би се очекувало да бидат преземе-ни низа операции во насока на зачувување на одредени извори или резерви на ресур-си (зачувување на браните, на нафтените полиња и на платформите или на резерви-те и изворите на вода, вклучително и питка вода). Заштитата на сите овие добра може да биде и во функција на обезбедување на непречено дејствување на вооружените сили или како логистичка платформа или за
![Page 52: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/52.jpg)
Господине Антиќ, Македонија овие де нови ги доживува своите ѕвездени спортски мигови благодарение на Вас и на нашите кошаркарски херои. Какво е чувството да се биде капитен на група-та која Македонија ја „крена на нозе“?– Пред сè ви благодарам на искре-ните честитки. Момчињата од наша-та репрезентација се фантастични и верувајте имам многу лесна задача во тимот. Капитенската лента во нашиот тим ја имаат сите 12 играчи и затоа функ-ционираме перфектно. Многу тимови би сакале да имаат барем приближно добра „хемија“ во тимот каква што има нашата репрезентација, но знаат дека тоа мно-гу тешко се достигнува. Јас се шегувам дека ние сме на специјална програма која постои многу одамна.
Еуфоријата која ја зафати македон-ската јавност можеби е резултат на тоа што сметајќи на претходното искуство со колективните спортови, таа не ни помислуваше на висок пласман. Дали во редовите на репрезентацијата, меѓу вас, се изразуваше не само жел-ба туку и реално очекување дека ќе се борите за медал на Европското првен-ство во Литванија?– Да бидам искрен целта беше да напра-виме подобар успех од оној на минато-то европско првенство, односно да се ис-качиме едно скалило погоре. Ние тоа и го направивме. Секој спортист се наде-
52
ва и посакува да стигне до медал на секое натпреварување на кое учествува. Кога видовме дека ја остваривме целта, ние не се предадовме и продолживме со исто темпо, без страв од противникот и со нашиот рецепт: „ Еден за сите, сите за еден”.
Со освоеното четврто место на првен-ството обезбедивте квалификации за претстојната олимпијада во Лондон. Можеме ли ние, вашите верни следбе-ници, да се израдуваме на уште еден кошаркарски успех?– јас би рекол зошто да не. Ништо не можам да ветам во врска со резултатите,
РАЗГОВОР СО ПЕРО АНТИЌ, КАПИТЕН НА МАКЕДОНСКАТА КОШАРКАР СКА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА
„ЕДЕН ЗА СИТЕ, СИТЕ ЗА ЕДЕН“
МАКЕДОНИЈА ФУРИОЗНО ЈА СЛАВЕШЕ КОШАРКАТА, ГИ СЛАВЕШЕ хЕРОИТЕ КОИ Нè РАЗБУДИЈА ОД ДОЛГИОТ СПОРТСКИ КОШМАР. ВО ОВОЈ БРОЈ НА МАГАЗИНОТ „ШТИТ“ РАЗГОВАРАМЕ СО ПРЕДВОДНИКОТ НА МАКЕДОНСКАТА КОШАРКАРСКА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА, ПЕРО АНТИќ, ЛИДЕРОТ КОЈ Нè ОДВЕДЕ НА ВИСОКОТО ЧЕТВРТО МЕСТО ВО ЕВРОПА
![Page 53: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/53.jpg)
кондиционен тренер Сандро Беркандино и до директорот на македонската кошаркарска репрезентација Врбица Стефанов кој е „виновникот“ за доаѓањето на кондициониот тренер во нашиот тим. Сандро е вистински професионалец на теренот и тренер кој се грижи во целост да му помогне на секој играч во неговите индивидуални подготовки. Без неговото присуство мислам дека немаше да издржиме такво темпо на натпревари како што беше во Литванија.
Деновите поминати во војничка уни-форма се незаборавни. Можете ли со нас да го споделите Вашето искуство во Армијата на Република Македонија?– за жал на само 16 години излегов од Македонија поради професионални обврски. Поради краткотрајните слободни периоди дома престојував главно во летните периоди. Додека дојде периодот за отслужување воен рок, Армијата целосно се професионализираше и отслужувањето на воениот рок не беше задолжително. ќе Ве вратиме малку наназад, на по-четокот на Вашата кариера. Кога Пе ро Антиќ заклучи дека кошаркарски от дрес ќе стане негова животна пре-окупација?– Кога имав 11 години започнав да играм кошарка, но само рекреативно. Иако мојот татко бил еден од најдобрите
играчи на позицијата крило во времето на југославија, тој никогаш не инсистирал да го следиме неговиот животен избор. јас едноставно се вљубив во, според мене, најинтелигентниот колективен спорт, и до денес со топката секојдневно се дружам и уживам во својата работа.
Можете ли накратко да ни посочите во кој од клубовите во кои досега сте на-стапувале најмногу сте се пронашле се-беси? Во кој клуб најмногу сте можеле да ги истакнете Вашите квалитети?– Секако дека тоа е клубот „Лукоил“ од Бугарија. Таму имав одличен тренер кој ми помогна да созреам како играч и од
53
ниту да прогнозирам, но можам да кажам дека репрезентацијата ќе го „остави сво-ето срце на теренот“. Ние ќе играме уба-ва кошарка, се надевам дека резултатот ќе биде во наша полза и потоа повторно ќе се радуваме на уште еден историски спортски успех на нашата држава.
Секој пробив на меѓународната сцена, без разлика во која област се постигну-ва, е позитивен за нашата држава. Тоа го направивте Вие, а тоа континуирано го прават и припадниците на АРМ кои служат во мировните мисии во стран-ство. Кое е Вашето размислување на оваа тема?– Единствено што можам да кажам е дека им „симнуваме капа“ на сите припадници на Армијата на Република Македонија кои ја имаат нашата поддршка во целост. Тие навистина жртвуваат многу, нè прет-ставуваат во најдобро светло и со тоа ја афирмираат нашата држава во светски рамки.
Во АРМ големо внимание се посветува на физичката подготвеност која е не-раскинливо врзана со еден високопро-фесионален војник. Колку тоа се одра-зува и на успехот на полето на спортот?– Секако дека физичката подготвеност е еден од најглавните фактори за успех не само во спортот туку и во животот вооп-што. Би сакал да изразам многу пофал-ни зборови и благодарност до нашиот
лични соиграчи без кои немаше да бидам тоа што сум денес.
Кога Ве опишуваат Вас и Вашата игра, странските и домашните медиуми секо-гаш ги користат епитетите импресивен, одличен борец. Добива ли гигантскиот „Олимпијакос” изграден играч во врв на форма кој е подготвен да ја „растури” противничката одбрана под кошевите?– Секако дека заштитен знак е мојата одбрана и шутевите за три поени. „Олимпијакос“ е големо име и поради тоа решив да дојдам тука, да се вратам во Евролигата и уште многу да научам од големиот тренер Дуда Ивковиќ. Сигурно дека ќе треба многу да работиме на тим
ската одбрана, но што се однесува до мене и до мојата улога мислам дека ќе биде извршена на највисоко можно ниво.
Велат крвта не е вода. Дали Перо Антиќ во синчето Лука гледа свој на-следник на кошаркарските терени?– Секако дека посакувам тоа да се случи, но никогаш не би го натерал да прави нешто што не го сака и тој самиот. Би рекол, кој било спорт да го избере едно е сигурно – тој ќе ја има мојата целосна поддршка како негов најгласен и најверен навивач на трибините.
Кристина Илиевска/ Иван Петрушевски
РАЗГОВОР СО ПЕРО АНТИЌ, КАПИТЕН НА МАКЕДОНСКАТА КОШАРКАР СКА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА
„ЕДЕН ЗА СИТЕ, СИТЕ ЗА ЕДЕН“
![Page 54: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/54.jpg)
1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 01 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0
54
то претставува паметната картич-ка? Таа е всушност пластична кар-тичка со големина на кредитна кар-тичка во која е вграден чип со инте-
грирано коло. Содржината ја прави паметна-та картичка отпорна на напади, а токму по-ради оваа особина таа често се користи во различни апликации кои бараат јака безбед-носна заштита и автентикација. На пример, паметните картички можат да послужат како средство за идентификација на нејзиниот сопственик, а исто така таа може да биде употребена како медицинска картичка која ја содржи медицинската историја на корис-никот. Уште повеќе, картичката може да се користи како дебитна-кредитна картичка која дозволува off line-транскации. Во сите овие случаи на користење, на картичката се сместени доверливи информации како што се биометриските особини на сопственикот, личните медицински податоци, криптограф-ските клучеви за автентикација итн.
ФИЗИЧКА СТРУКТУРА НА КАРТИЧКАТАФизичката структура на паметната картич-ка е специфицирана од Интернационална-та организација за стандардизација (ISO) и тоа со стандардите 7810, 7816/1 и 7816/2. Ге-нерално таа е направена од три елементи: базата е пластична картичка на која се вмет-нати испечатено коло и чип со интегрира-но коло. Печатеното коло го исполнува ISO стандардот 7816/3 и обезбедува пет точки за поврзување на енергија и податоци. Тоа е херметички фиксирано во процеп обезбе-ден од картичката и е залепено на чип со коло наполнето со кондуктивен материјал и запечатено со контактните точки. Печа-теното коло го заштитува чипот со колото од механички влијанија и статички електри-цитет. Комуникацијата со чипот е остварена преку контакти кои се сместени на печате-ното коло. Капацитетот на картичката е одреден од нејзиниот чип со интегрирано коло (се дви-жи од ранг на килобајти, па се до гигабајти). Типично, чипот со интегрирано коло се со-стои од микро-процесор, ROM-меморија, нестатичка RAM-меморија и електрично-бришлива програмабилна ROM (EEPROM), кој ја задржува својата состојба кога ќе се исклучи напојувањето. Комуникациската линија е би–дирекционалана сериска транс-мисиска линија, а целокупната размена на информации, пак, е под контрола на цен-тралната процесорска единица во чипот со интегрирано коло. Командите на картичка-та и влезните податоци се праќаат до чи-
пот кој по добиените команди одговара со т.н. статусни зборови и излезни податоци. Информациите се праќаат во полу-дуплекс мод кој претставува трансмисија на пода-тоци во еден правец. Овој протокол, заед-но со рестрикцијата на бит-ратата, спречува масивни напади на картичката.
ЦИКЛУС НА КОРИСТЕЊЕ НА КАРТИЧКАТАВо склоп на секоја картичка има оперативен систем кој може да содржи идентификаци-ски број на производителот, тип на компо-нента, сериски број, информации за профи-лот итн. Уште поважно, системската област може да содржи различни сигурносни клуче-ви, како што се клуч на производителот или фабрикациски клуч. Сите овие информации се чуваат тајно. Од производителот и доставувачот на апликација, па сè до корисникот на картичка-та, создавањето на паметна картичка е по-делено во неколку фази. Ограничувањата во преносот и пристапот до податоци се ин-крементираат во различни фази со цел да се заштитат различни области на картичка-та. Постојат пет главни фази во циклусот на користење на една картичка:1. Фаза на производство – оваа фаза се спроведува од страна на производителот на чипови. Во оваа фаза се креира чипот, се вршат тестови и се дода-ва фабрички клуч со цел заштита од модификација. На крајот се запишуваат по-датоци за производителот по што чипот е подготвен да се доста-ви до производителот на картички.2. Фаза на предперсонализација – оваа фаза е изведена од снабдувачите на картич-ки и во неа чипот се поставува на пластична-та картичка која може да го има испечате-но логото на снабдувачот на апликацијата, а се реализира врската помеѓу чипот и печа-теното коло, како и заштитата на фабрички-те сектори од пристап и модифицирање. Во оваа фаза се тестира и севкупната единица. 3. Фаза на персонализација – во фазата која се остварува од страна на корисникот, на картичката се запишуваат фајловите со податоци и апликациските податоци, а се вметнуваат и информации за сопствени-кот на картичката, PIN – от, и деблокирач-киот PIN. 4. Фаза на употреба – содржи активација на апликацискиот систем, контролите за логич-ки пристап до фајловите итн. 5. Фаза на престанок на користење или
инвалидизација – постојат два начина да се доведе картичката во оваа фаза. Првиот е инициран од страна на апликацијата која го запишува инвалидациското заклучување на индивидуален фајл или главен фајл. Тогаш сите операции, вклучувајќи го пишувањето и ажирирањето, се оневозможени од страна на оперативниот систем, а активни се само инструкциите за читање. Вториот начин е кога контролниот систем неповратно ќе го блокира пристапот бидејќи и PINот и деблокирачкиот PIN се блокирани, по што сите операции се блокирани, вклучувајќи и читање.
ЛОГИЧКА СТРУКТУРА И КОНТРОЛА НА ПРИСТАПОТОткако паметната картичка ќе биде издадена на корисникот, заштитата на картичката се контролира главно од оперативниот систем на
апликацијата. Генерално, во од
нос на чувањето на податоци, паметната картичка
може да се разгледува како дискдрајв каде што фајловите се организирани во хиерархиска форма преку директориуми. Слично на MSDOS има еден главен или мастер фајл кој е како т.н. rootдиректориум. Под rootдиректориумот можеме да имаме различни фајлови кои се нарекуваат елементарни фајлови, потоа различни поддиректориуми наречени посветени фајлови под кои, пак, повторно се наоѓаат елементарни фајлови. Главната разлика помеѓу MSDOS и паметната картичка е што посветените фајлови можат да содржат податоци. Во терминологијата на паметни картички, коренот или мастер фајлот, покрај делот со заглавје во кој се опишува себеси, се состои и од тело кое ги содржи заглавјата на сите посветени фајлови и елементарни
ПАМЕТНИ КАРТИЧКИ
„SMART CARDS“ – МНОГУ ПОВЕЌЕ ОД СРЕДСТВА ЗА ИДЕНТИФИКАЦИЈА
![Page 55: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/55.jpg)
101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010
55
фајлови кои го имаат коренот како родител во хиерархијата. Начините на управување со податоци се различни во зависност од оперативниот систем на картичката. Некои од нив може да управуваат со податоци само по должи-на и „оffset“, други можат да ги организира-ат податоците со фиксна или променлива должина на записи како кај мобилните теле-фони (GSM). Во сите случаи фајлот мора да биде селектиран пред да се изврши некоја операција, што е еквивалeнтно со отварање на фајлот. Накратко, структурата на фајлови кај оперативните системи на паметните кар-тички е слична со онаа на другите оператив-ни системи како MS-DOS и UNIX. Но со цел да се обезбеди поголема безбедносна кон-трола, овозможено е додавање на услови за пристап и полиња за статус на фајлот. Уште повеќе, заклучувањето на фајлот е возможно со цел да се забрани пристап до него. Овие механизми и алгоритми обезбе-дуваат логичка заштита на паметната кар-тичка.
КОНТРОЛА НА ПРИСТАПСистемот за контрола на пристап главно го покрива пристапот до фајловите. Секој фајл е закачен со заглавје кое ги содржи услови-те на пристап или барањата на фајлот и мо-менталниот статус. Основниот принцип за контролата на пристап се базира на корек-тната презентација на PIN-броевите и нив-но управување. PIN-овите се зачувани во два одвоени фајлови. PIN-от може да биде сменет со користење на инструкцијата за промена на PIN, заедно со стариот и новиот PIN. Но за повеќето од оперативните системи на кар-тичките, кореспондирачкиот PIN ќе биде невалидизиран или блокиран, откако по-следовтелно ќе бидат испробани одреден број на инвалидни PIN-ови. Тој број варира кај различни системи. Деблокирањето мора да биде извршено со знаење на вистински-от PIN и на специјалниот деблокирачки PIN сместен на картичката. Ако деблокирачки-от PIN биде неточно внесен одреден број пати и тој ќе биде блокиран. Тогаш и двата се блокирани и не може да се повратат. То-гаш всушнот имаме неповратно блокирање. Некои системи дури може и да ја инвалиди-раат целата картичка со цел да спречат на-тамошни напади.
УПРАВУВАЊЕ СО PINЗа да се достигне гореспоменатата зашти-та и блокада на PIN-от, два бројачи треба
да се имплементираат за секој од верифи-кациските броеви на картичката. Бројачите се направени на тој начин што секоја мож-на грешка во пишувањето и читањето ќе биде избегната. Има три состојби во управувањето со PIN-от:1. PIN-от да биде внесен – фајловите или функциите кои имаат PIN како предуслов можат да се извршат. Секојпат кога ќе се внесе точен PIN, бројачот се рестира на мак-сималниот број обиди (на пример три оби-ди). 2. PIN-от не бил внесен или бил внесен неточен PIN – бројачот ќе биде намален за еден, за секој неточно внесен PIN. Ако бројачот стигне до нула, сите операции или функции кои бараат PIN ќе бидат блокира-ни. 3. PIN-от е блокиран – во оваа состојба сите операции, па дури и инструкцијата за внесување на PIN се блокирани. Во тој случај мора да се изврши инструкција за деблокирање на PIN – ако е внесен точен деблокирачки PIN, тогаш бројачот се ресе-тира на максималниот број обиди и се враќа на првата состојба, но ако се внесе нето-чен деблокирачки PIN, бројачот за деблоки-рачки PIN се намалува за еден и кога овој бројач ќе стане нула, PIN-от не може веќе никогаш да се деблокира.
НАПАДИ НА ПАМЕТНИ КАРТИЧКИКако што е наведено и погоре, паметната картичка претставува супериорна алатка за спроведување на системска безбедност и заштита. Една од безбедносните опции кај повеќето оперативни системи за картички се криптографските можности кои обезбе-дуваат енкрипција и декрипција на подато-ци на картичката, а некои од нив дури може да се користат за генерирање на крипто-графски клучеви. Многу компании и крип-тоаналитичати тврдат дека можат да ја за-грозат паметната картичка и нејзиниот микро-контролер – некои ја напаѓаат картич-ката логички, други ја напаѓаат физички, до-дека, пак, трети само ја докажуваат својата способност со математички теореми. 1. Логички напади Бидејќи целиот клучен материјал на кар-тичката е сместен во електрично- бриш-лива програмабилна ROM-меморија и за-ради фактот дека EEPROM операциите за запишување може да бидат подложни на големи напони и температури, информаци-ите можат да бидат заробени со менување на волтажата на микроконтролерот. На при-мер, добро познат напад на микроконтроле-
ПАМЕТНИ КАРТИЧКИ
„SMART CARDS“ – МНОГУ ПОВЕЌЕ ОД СРЕДСТВА ЗА ИДЕНТИФИКАЦИЈАд-р Зоран Гацовски
професор на универзитетот фон
рот PIC16C84 се состои во тоа да се измени безбедносниот бит на микроконтролерот со бришење на меморијата, што се постигну-ва со менување на напонот на VCC на VPP –0.5 V. Друг пример е нападот на микрокон-тролерот DS5000, каде што мал пад на на-понот може да ја ослободи безбедносната брава итн. Од сите овие причини некои без-бедносни процесори имплементираа сензо-ри кои го вклучуваат алармот кога ќе наста-нат промени во околината. Но овие сензо-ри често предизвикуваат лажни аларми кога се употребува картичката и кога се иници-раат колата. 2. Физички напади Инвазиските физички напади се типични на-пади. Пред да се изврши ваков напад, чи-пот мора да биде отстранет од пластичната картичка. Ова може да се направи со остар предмет за отстранување на пластиката зад чипот. По вадењето чипот може да се испи-тува и директно да се напаѓа. Во лаборато-риите на Кавендиш во Кембриџ е развиена техника за обратен инженеринг на чипови-те. Функциите и приспособувањето на чи-пот можат да се откријат со користење на оваа техника по која се користи друга тех-ника за набљудување на работата на чи-пот. На крај, тајните податоци од чипот се потполно откриени. Покрај овие, постојат и многу други начини за физички напад на картичка – бришење на безбедносната бра-ва со примена на UV-зраци директно на EPROM-от, „пробинг“ на операциите на ко-лото со употреба на микропробинг-игли или користење на микроскопски ласерски секач за чипот итн. Но повеќето од овие напади се изводливи само во добро опремени лабора-тории и за нивно изведување се потребни големи средства.
Димензии:85,60 mm x 53,98 mm x 0,80 mm
![Page 56: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/56.jpg)
Себастијан Рестрепо, кој загинал во напад веднаш по пристигнувањето. Тој не бил само нивен соборец, туку и пријател, член на едно пошироко семејство кое се создава во рамките на четата и неговата загуба теш-ко може да се преболи. Секое спомнување на неговото име завршува со болна тиши-на. Најлошо од сè е што овие луѓе не мо-жат да ја споделат својата болка со своите семејства. Наместо тоа во нивните писма и телефонски повици кон дома тие кажуваат дека сè е во ред, дека нема жртви и дека не се изложени на опасност, за да ги поштедат саканите од грижата.
ОПЕРАЦИЈА „РОК АВАЛАНЧИ“Несомнено, најважниот настан за време на 15-месечната служба на водот е операцијата наречена „Рок Аваланчи“ за која војниците
56
о овој број на „Штит“ повторно се враќаме на Средниот Исток, само че-тири години наназад преку докумен-тарниот филм на National Geographic – „Рестрепо“, едно од најреалните
пор третирања на секојдневието на силите на мисијата ИСАФ во Авганистан. Филмот е снимен од страна на британскиот фотограф Тим Хетерингтон и американскиот новинар Себастијан Јунгер кои поминале повеќе од една година во долината Коренгал во Авга-нистан, најопасното и најсмртоносното ме-сто во светот според CNN. Таму останува-ат 15 месеци, на свој ризик, во придружба на Втората чета на единицата „Браво“ каде секојдневно ги снимаат настаните и приби-раат изјави од војниците од кои како кра-ен производ излегува овој документарен филм. Нивното документирање не прекину-ва ниту во најопасните моменти. Снимките од теренот се пресечени со интервјуата на преживеаните војници снимени во Италија, по заминувањето од Коренгал, кои дава-ат уште еден осврт на настаните, низ што поминале за време на нивната должност и како гледаат на изминатите месеци, но сега од временска дистанца. „Рестрепо“ ги доби-ва највисоките оценки од филмските крити-чари, како и награда од жирито за најдобар документарен филм на престижниот фести-вал за независен филм „Санденс“ во Торон-то, Канада.
ДОЛИНАТА НА СМРТТАДолината Коренгал му е добро позната на секој војник во Авганистан, но под едно дру-го име – „Долина на смртта“. Тоа е место каде американската војска не може да на-влезе бидејќи станува збор за цврсто тали-банско упориште. Никој не знае колкумина
ФИЛМСКО ПАТУВАЊЕ НИЗ НАЈОПАСНОТО МЕСТО НА ПЛАНЕТАТА
„РЕСТРEПО“
непријатели, припадници на „Ал Каеда“, има на другиот крај од 10-километарската доли-на ниту, пак, можат точно да бидат лоцирани поради лошиот терен. Скриени во шумата, под земја, Талибанците напаѓаат, одбивајќи да се борат гради в гради со американска-та војска, а истовремено вршат и притисок врз локалното население да им се придру-жи. Дури 85% од борбите во Авганистан се одвиваат токму овде. Тоа е најнебезбедното место на планетата, каде летата се непод-носливо жешки, зимите сурови и студени, а силите на ИСАФ се цел на отворени огнови и по петпати на ден. Тоа е место каде ниеден војник не би сакал да биде.Кога на војниците од ова чета, составена во најголем број од Американци, им е соопште-но дека наредните 15 месеци нивниот дом ќе биде токму Коренгал, тие веднаш знаат што значи тоа. Но кога пристигнуваат и го здо-гледуват теренот, сфаќаат дека ќе биде по-лошо отколку што замислувале. Сите лоши приказни кои ги слушнале за ова место се вистинити. Кратко по пристигнувањето во базата „Феникс“ ја добиваат првата голе-ма задача: треба да ги зацврстат амери-канските позиции преку пробивање на пат и поставување на стражарница подлабо-ко во долината. Се пробиваат ноќе за да не бидат забележани, но безуспешно. Лоцира-ни и нападнати од непријателот, тие имаат двоен проблем: да се одбранат, возвраќајќи на огнот и истовремено да копаат ровови и да направат утврдување пред да се раз-дени. Мисијата е успешна. Стражарницата е изградена и таа претставува важна точ-ка во развојот на настаните во ова место, која влијае на динамиката на понатамош-ните случувања во Коренгал. Наречена е „Рестрепо“, во сеќавање на војникот Хуан
![Page 57: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/57.jpg)
раскажуваат ка ко за настан кој никогаш нема да го за борават. Целта на оваа шестдневна операција била лов на талибански те лидери, но, истовремено и да се воспостави помирување со локалното население и да се убедат да соработуваат со американската војска, што всушност е и најтешката задача за овие војници. Тие треба да ги придобијат селаните и да ги натераат да споделат информации за Ал Ка еда во регионот, а за возврат авга нистанската влада со помош на војската ќе им изгради пат и економски ќе го развие регионот, ќе донесе работа, подобар живот и ќе ги поврзе со останатиот дел од земјата. За таа цел, секоја недела војниците од „Рестрепо“ се симнуваат во околните села и се сретнуваат со старешините нудејќи им соработка и заштита, но не е лесно да се придобијат. Од друга страна, постои и сомневање дека некој од нив работи за талибанската војска и учествува во нападите, дека овие луѓе не се толку невини сточари како што се обидуваат да се претстават.Опасната мисија „Рок Аваланчи“ резултира со жртви меѓу кои има војници, но и неколкумина од локалното население. Истовремено таа остава длабок емотивен белег кај преживеаните. Уште пред да тргнат во мисијата тие знаат дека судирот со Талибанците е неизбежен, особено затоа што се работи за навлегување во територија која е под нивна контрола. Недалеку од селото Јака Чина, тоа и се случува. Талибанците ја оби
нивната психолошка состојба во тие моменти. Еден од војниците кажува дека сликите од нападот постојано го прогонуваат. Кошмарите не пре-стануваат дури и месеци подоцна. Тој не верува дека некогаш ќе има мирен сон. Друг, пак, кажува дека никогаш нема да заборави, само се обидува со текот на времето да почне да гле-да поинаку на настаните за да може да продолжи да живее нормално. Се-пак, денес, за него тоа е спомен без кој не би ги ценел толку работите кои ги има и кои се околу него.Целта на овој филм не е да го при-каже само најопасното место на пла-нетата туку и да пренесе една голе-ма вистина: за да се преживее таму не е потребен само добар тренинг, туку потребно е да се создаде дла-
бока врска со останатите, затоа што таму борбата не е за идеологија, туку борба на еден за друг. Таму, во пла-нината, се создава семејство со кое се споделува среќа, тага, страв, бол-ка. И, како што се развива приказна-та во филмот и сè повеќе ги запозна-ваме карактерите, неизбежно е да им се восхитуваме, најмногу поради тоа што знаеме дека тие се вистин-ски луѓе во вистински ситуации. И по-ради тоа не можете да го изгледате филмот без да ги засакате овие луѓе. Нивните приказни ќе останат со вас и ќе дознаете една одамна забора-вена вистина: дека војниците сепак се обични луѓе кои имаат исти жел-би, цели и очекувања како и сите ние.
Елена Ѓорѓиевска
колуваат американската војска и од за седа ги напаѓаат, истовремено, од сите страни и од оддалеченост од само неколку метри. Како што паѓаат првите жртви, така настанува емотивен конфликт кај војниците: дали да им помогнат на повредените или да продолжат да пукаат и како да останат присебни и силни во ваква ситуација кога мртвите тела на пријателите лежат до нив. Бидејќи овој документарен филм е целосно склопен од автентични снимки, авторите, почитувајќи ги етичките начела, ни прикажуваат само одредени моменти од операцијата. Многу повеќе дознаваме од интервјуата на преживеаните, направени по завр шувањето на нивната должност, ка де раскажуваат со забележителна тешкотија за
57
Оваа рубрика ја посветуваме на ВОјНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на шТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.
Режија: Tim Hetherington, Sebastian JungerУлоги: Припадниците на Втората борбена чета од 503. пешадиски режимент, 173. борбен тим на Воздухопловната бригада, Juan Restrepo, Dan Kearney Награди: Најдобар документарен филм на Sundance Film Festival, награда на Асоцијацијата на телевизиска критика, награда „Satellite“, номинација за „Оскар“, „Еми“ и др.
![Page 58: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/58.jpg)
Наслов на оригиналот:
Taha, Hamdy, AOPERATIONS RESEARCH: An Introduction
хамди А. ТахаОПЕРАЦИОНИ ИСТРАЖУВАњАВовед
Издавач: МАГОР – Скопје 2010
нигата „ОПЕРАЦИОНИ ИСТРАЖУ
ВАЊА“ од Хамди А. Таха, е дел од програмата на Владата на Репу-блика Македонија за преведување
на 500 стручни, научни книги и учебни-ци од кои се учи на врвните, најдобрите и најреномираните универзитети во САД и во земјите од Европската унија.Хамди А. Таха е почесен универзитетски професор по индустриски инженеринг на Универзитетот во Арканзас каде што предава и спроведува истражувања од областа операциони истражувања и симулација. Тој е автор на три дру-ги книги за целобројно програмирање и симулација и на повеќе поглавја во книги, а неговите технички трудови се објавени во респективни списанија, пре-гледи и билтени од оваа област.Професорот Таха е добитник на награ-дата „Поранешни студии за извонред-ност во истражувањето“ и на универзи-тетската награда „Надин Бом“ за изво-нредност во наставата, и двете од Уни-верзитетот во Арканзас, како и на дру-ги многубројни наставно-истражувачки награди од Колеџот за инженерство на Универзитетот во Арканзас. Исто така тој бил именуван за постар Фулбрајтов стипендист на Универзитетот „Карлос III“ во Мадрид, Шпанија. Течно зборува три јазици и одржувал настава и консул-тации во Европа, во Мексико и на Сред-ниот Исток.Книгата нè доближува до основна-та терминологија на операционите истражувања, вклучувајќи го математич-кото моделирање, можните решенија, оптимизацијата и итеративните пресмет-ки. Притоа може да се научи дека правилното дефинирање на проблемот е најважната (а воедно и најтешката) фаза во примената на ОИ - што е општо познато од методологијата на научни-те истражувања. Без оглед на тоа што математичкото моделирање претста-вува камен-белег на ОИ (операционите истражувања), сепак при донесување на конечната одлука треба да бидат земе-ни предвид и некои фактори што не мо-жат да се квантифицираат (како што е на пример човечкото однесување).
Ова осмо издание на книгата продолжува да се надоврзува на силните страни од претходните седум изданија, обезбедувајќи урамнотежено покривање на теоријата, примените и пресметките на операционите истражувања. Книгата вклучува целосно анализирани практични случаи и секое поглавје завршува со резиме од примените што се позајмени од објавени студии на случај.Ново во осмото издание:– на повеќе места во книгата е инте
гриран моќниот комерцијален јазик за моделирање AMPL (Алгебарски програмски јазик за моделирање) со користење на голем број примери во опсег од линеарно и мрежно програмирање до целобројно и нелинеарно програмирање. Синтаксата на AMPL е приложена, а содржината е вкрстено реферирана со примерите во книгата;
– Поглавјето 2 е посветено на моде лирањето со линеарно програмирање (ЛП) со примени во сферите на урбано реновирање, арбитража на валути, инвестиции, планирање на производството мешање, распоредување и друго. Во поглавјето се вклучени проблеми на крајот од секциите чиј предмет се разновидни теми во опсегот од менаџмент на квалитетот на водата, контрола на сообраќајот до воени работи;
– во Поглавјето 3 на едноставен и директен начин е презентирана општа анализа на сензитивност во ЛП како директна надградба на пресметките во симплекс табелата;
– Поглавјето 4 е посветено на постоптималната анализа во ЛП заснована на дуалност;
– за проблемот на трговски патник претставен е комбиниран хевристички алгоритам на најблизок сосед со примена на Excel;
– третманот на синџирите на Марков е проширен во ново поглавје 17;
– на крајот од поглавјата се вклучени околу 50 мини случаи од реалниот живот. Во книгата има повеќе од 1000
проблеми на крајот од секциите;– секое поглавје започнува со водич за
учење што го олеснува разбирањето на материјалот и ефикасно користење на придружниот софтвер;
– направена е екстензивна имплементација на вкрстени табеларни пресметки во Excel. Интерактивното корисничко внесување во некои детали од табелите е дизајнирано со цел да се промовира подобро разбирање на основните техники;
– на повеќе места во книгата значително е проширена употребата на Excel Solver, особено во сферите на линеарно, мрежно, целобројно и нелинеарно програмирање;
– во сосема ново Поглавје 24 на компактдискот се претставени 15 целосно развиени примени од реалниот живот. Предмет на анализа што честопати ги надминува границите на една техника на операциони истражувања е моделирањето, прибирањето пода тоци и пресметковните аспекти на решавањето на проблемите. Овие примени се вкрстено реферирани во соодветни поглавја со цел да се потенцира примената на техниките на ОИ во практиката;
– TORA и натаму продолжува да ја игра клучната улога на софтвер со водич;
– со цел да се минимизираат прекините во главното претставување во книгата, целокупниот материјал, што се однесува на примена на компјутер, е смислено структуриран во посебни секции или како потсекции насловени како Момент за AMPL/Excel/Solver/TORA.
Со цел да се овозможи прегледно нумерирање на страниците, некои секции, целокупни поглавја, како и два прилози се префрлени во придружниот компактдиск. Изборот на материјалите е заснован врз просудувањето на авторот, а во поглед на фреквентноста на нивната употреба, во едно воведно предавање од операциони истражувања.
м-р Јулијана Стојанова
58
![Page 59: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/59.jpg)
Уба
ви
ни
те н
а М
акед
они
ја
МАНАСТИРОТ НА ЧУДОТВОРЕЦОТ СВЕТИ ЈОАКИМ ОСОГОВСКИ
а околу 3 километри североисточ-но од гратчето Крива Паланка, во прегратките на живописната сто-летна дабова шума, на прекрасни-
те падини на Осоговските Планини, сме-стен е манастирот посветен на пустино-жителот и чудотворец св. Јоаким Осо-говски. Основан е уште во XII век, по-знат и по името Сарандапор. Токму во овие предели кон крајот на XI и поче-токот на XII век живеел испосникот св. Јоаким Осоговски. Самата историја на манастирот започ-нува со доаѓањето на св. Јоаким во об-ласта на Осоговието. Во времето во кое живеел (XI век) и кога се основал мана-стирот (XII век), областа на Осоговието се наоѓала во состав на Византиското Царство. Манастирот бил изграден со залагање на игуменот Теофан и месно-то население, во време на владеењето на византискиот император Манојло Багренороден (1143-1180). Интересно е да се напомене дека манастирот нема ктитор, туку народот сам го градел, на што кривопаланчанци се посебно горди. Манастирот во својата богата историја бележи подеми и падови. За негово-то значење зборува податокот дека бил посетуван од повеќе црковни ве-ликодостоинственици, државници и па-теписци. На иницијатива на Хаџи Сте-фан Бегликчијата, во 1847 год. започ-нува изградбата на големата соборна црква посветена на св. Јоаким Осогов-ски. Во 1851 год. таа е завршена и осве-тена. Изградбата му била доверена на протомајсторот Андреј Дамјанов (1817-1878), по потекло од родот на Рензовци, најпрочуениот градител на Балканот од почетокот на XIX век. Најстариот објект во манастирскиот комплекс е малата црква на Рождество на Пресвета Богородица, градена во XIV или XVI век, врз темели на црква гра-дени во XI - XII век. Градбата ја каракте-ризира византиски стил. Градена е со по два реда тули и еден ред камен во хори-зонтални редови, со дебел слој малтер меѓу нив. Црквата е една од првите сре-довековни цркви кај нас живописани во најново време. Манастирот е отворен за верници, посе-тители, патници и добронамерници кои најчесто доаѓаат на поклонение на чу-дотворните мошти на св. Јоаким кои се чуваат во самата црква. На празникот на храмот, на 29 август, многу верници доаѓаат во манастирот за да му се по-клонат на светителот.
З.Ризовски
![Page 60: ЦЕЛОСНО PОСВЕТЕНИ, ЦЕЛОСНО PРОФЕСИОНАЛНИ · M a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i](https://reader033.fdocuments.net/reader033/viewer/2022042622/5f8b909e25543c1aa612fc11/html5/thumbnails/60.jpg)
27