Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда...

49
Иран Ислам Республикасынын Кыргызстандагы маданий-кљркљм басылмасы. Їчїнчї жылдагы №9-сан, 2012-жылдын кыш мезгили. 1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿ жылдагы № 9-сан, 2012-жылдын кыш мезгили. Журналдын негиздєєчїсї жана толук укуктуу ээси — Иран Ислам Республикасынын Кыргызстандагы маданий ѕк¿лч¿л¿г¿. Жооптуу мїдїр жана башкы ре- дактор Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ. Техникалык редактор Мариям Абедини. Бул сандын илимий катчысы — Салтанат Муратбекова. РЕДАКЦИЯЛЫК КЕ¡ЕШ Манучехр МОРАДИ, Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ, АРИЯНФАР, Бектемир МУРЗУИБРАИМОВ, Арап АНАРБАЕВ, Абдырахман АЛЫМ- БАЕВ, Абдылдажан АКМАТАЛИ- ЕВ, Бактыг¿л ЧОТУРОВА, Таласбек МАШРАПОВ, Юристанбек ШЫГА- ЕВ, Абасали ВАФАЙИ, Шоиста Рав- шанова, Сайфидин Бакиров. • Макалалардагы ой-пикирлерди ре- дакциялык топ сєзсїз тїрдє тастык- тоосу зарыл эмес. • Материалдардагы цифралар менен фактылардын тактыгына жана мазму- нуна автор єзї жооптуу. • Редакцияга келген кол жазмалар оўдолушу мїмкїн. • Материалдар рецензияланбайт жана кайтарылып берилбейт. • Жарыяланган материалдарды пай- даланган учурда «Адеп» журналынан алынганы сєзсїз тїрдє белгилениши керек. • Журналга басылган материалдар ре- дакциянын жалпы кєз карашына дал келбей калышы мїмкїн. Редакциянын дареги: Кыргыз Республикасы, Бишкек шаары, Ашхабат кѕчѕсј, 25. Телефон: +996 56 04 37 Электрондук почта: icrokg@vаhоо.соm МАЗМУНУ Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ. Нооруз - кооздук менен шаттыктын майрамы.................................................................2 Кубанычбек БАСЫЛБЕКОВ. Имам Хомейнинин даанышмандыгы жана анын поэзиясы.................................................................3 Имам ХОМЕйНИНИН руханиятты жандандыруудагы дүйнөлүк ролу ................... 7 Орощон ойлор ортого салынды........................8 Абу Абдулло РУДАКИ. Ырлар .........................10 Жедигер СААЛАй. Ырлар............................... 14 Көк бөрү............................................................... 19 Доктор Махмуд РУХОЛАМИНИ. Нооруз .... 20 Чыгыш Азербайжан ......................................... 28 История и современность................................. 31 Реза МОКАССЕМИ. Сыйкыр жана анын кереметтен айырмасы..................................... 33 Куран дөөлөтү. ................................................... 37 Айдарбек САРМАНБЕТОВ. Ойтамчылар ... 40 Хатам. .................................................................. 45 Сенин саламаттыгың үчүн .............................. 47

Transcript of Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда...

Page 1: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

1

АдепЇч айда бир жолу чыгуучу

маданий-кєркєм басылма.Їч¿нч¿ жылдагы № 9-сан,

2012-жылдын кыш мезгили.Журналдын негиздєєчїсї жана

толук укуктуу ээси — Иран Ислам Республикасынын Кыргызстандагы маданий ѕк¿лч¿л¿г¿.

Жооптуу мїдїр жана башкы ре-дактор Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ.

Техникалык редактор Мариям Абедини.

Бул сандын илимий катчысы — Салтанат Муратбекова.

РЕДАКЦИЯЛЫК КЕ¡ЕШ

Манучехр МОРАДИ, Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ, АРИЯНФАР, Бектемир МУРЗУИБРАИМОВ, Арап АНАРБАЕВ, Абдырахман АЛЫМ-БАЕВ, Абдылдажан АКМАТАЛИ-ЕВ, Бактыг¿л ЧОТУРОВА, Таласбек МАШРАПОВ, Юристанбек ШЫГА-ЕВ, Абасали ВАФАЙИ, Шоиста Рав-шанова, Сайфидин Бакиров.• Макалалардагы ой-пикирлерди ре-дакциялык топ сєзсїз тїрдє тастык-тоосу зарыл эмес.• Материалдардагы цифралар менен фактылардын тактыгына жана мазму-нуна автор єзї жооптуу.• Редакцияга келген кол жазмалар оўдолушу мїмкїн.• Материалдар рецензияланбайт жана кайтарылып берилбейт.• Жарыяланган материалдарды пай-даланган учурда «Адеп» журналынан алынганы сєзсїз тїрдє белгилениши керек.• Журналга басылган материалдар ре-дакциянын жалпы кєз карашына дал келбей калышы мїмкїн.

Редакциянын дареги:Кыргыз Республикасы,

Бишкек шаары, Ашхабат кѕчѕсј, 25.Телефон: +996 56 04 37

Электрондук почта: icrokg@vаhоо.соm

МАЗМУНУМохаммад Хосейн АБЕДИНИ.

Нооруз - кооздук менен шаттыктын

майрамы.................................................................2

Кубанычбек БАСЫЛБЕКОВ.

Имам Хомейнинин даанышмандыгы жана анын

поэзиясы.................................................................3

Имам ХОМЕйНИНИН руханиятты

жандандыруудагы дүйнөлүк ролу ...................7

Орощон ойлор ортого салынды........................8

Абу Абдулло РУДАКИ. Ырлар .........................10

Жедигер СААЛАй. Ырлар............................... 14

Көк бөрү............................................................... 19

Доктор Махмуд РУХОЛАМИНИ. Нооруз .... 20

Чыгыш Азербайжан ......................................... 28

История и современность................................. 31

Реза МОКАССЕМИ. Сыйкыр жана анын

кереметтен айырмасы..................................... 33

Куран дөөлөтү. ................................................... 37

Айдарбек САРМАНБЕТОВ. Ойтамчылар ... 40

Хатам. .................................................................. 45

Сенин саламаттыгың үчүн .............................. 47

Page 2: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

2

Нооруз – кооздук менен шаттыктын майрамы

Нооруз - бул жаратылыштын ажайып майрамы болгондук-тан, андан адамдар менен табияттын жаңырышын көрүүгө бо-лот. 21-мартта күн менен түндүн узундугу бирдей болот. Нооруз ар бир адамдын жүзүн гана кубанычка бөлөбөстөн, алардын ички дүйнөсүн да тазалык менен шаттыкка бөлөйт.

Бул күнү жансыз топурак жандан-ган сыяктуу инсандын жашоосу да жаңыланып, өзүнүн жан дүйнөсүн ар кандай кемчиликтерден, күнөөлөрдөн тазалайт. Ислам дининде инсандык баалуулуктарга залалын тийгизбеген, тескерисинче аларды сактаган, ошону менен бирге оң таасирин бере турган аракеттер жасалса, ошол күн майрам болуп эсептелет. Бул тууралуу та-рыхка назар салсак, Нооруз күнүндө Пайгамбарлардын сахабаларынын бирөөсү жакшы ишти аткаргандыгы үчүн, Имам Али «Ар күнүңөрдү ноо-руз кылгыла» - деп айткан.

Демек Нооруз – бул майрам, шат-тык жана тазалыктын күнү. Бирок ал кимдер үчүн жана кандай жерлерде белгилениши керек? Жалгыз Аллага кулчулук кылгандар, ширктен жана ыпластыктан алыс жүргөн, Жарат-кандын пенделерине кызмат өтөп жүргөндөр үчүн бул чыныгы майрам. Ыйык Куранда Иса Пайгамбардан (ас) майрамдын өзгөчөлүктөрү туура-луу мындай деп айтылат: «Ырайым-дуулуктун төгүлүшү, Алланын бере-шендиги жана Ал тараптан ырыскы жаап, дасторкон толуп, ал дасторкон өткөндөргө да, келечек муундарга да

пайда келтире тургандай болгондо гана ошол майрам» болот. Ал эми бул өзгөчөлүктөрдүн баары Нооруз май-рамында бар.

Нооруз майрамы бир нече мам-лекет же улут менен чектелип кал-байт. Ошондой эле аны Жердин бир бөлүгүнө гана тиешелүү деп эсеп-тегенге болбойт. Себеби, ал бир чөлкөмдүн үрп-адатынан, салтынан да аша түшүп, дүйнөлүк маданий ку-булушка айланды.

Өткөн жылы нооруз майрамы Иран Ислам Республикасынын чакы-руусу менен Тегеран шаарында Ис-лам өлкөлөрүнүн президенттеринин катышуусу менен уюштурулду. Ал эми үстүбүздөгү жылдын март ай-ында Тажикстан Республикасынын борбор калаасы Душанбе шаарында ошол эле мамлекеттердин президент-теринин катышуусу менен өтмөкчү.

Сөзүмдүн соңунда мусулман эл-дерге, өзгөчө Ирандын жана Кыргыз-стандын улуу элдерин байыртадан салт болуп келе жаткан Нооруз май-рамы менен чын дилимден куттуктап, аларга чың ден-соолук каалайм!

Башкы редактор

Page 3: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

3

А р т ы б ы з -га кылчайып, дїйнє тары-хын барактап к є р г є н ї б ї з д є адам адам бо-луп жаралган-дан тынччылыкта, ынтымакта жашап ємїр сїрбєстєн канды суудай агызып, согушуп, так талашып, элин кордоп эзип келген. Алардын запкысына чыдабай эл кєтєрїлїп, зулумдарды тактан кула-тып жыргап-куунап тынч жашаганды эўсешкен.

Эл ичинен нечендеген ак жїрєк адам-дар чыгышып, элдин жашоо-турмушун оўоп, жеўилдеткенге аракеттерин жа-сашкан. Жакшы заман, адилеттїї пады-ша бейкуттук жєнїндє жомок, дастандар жаралып, элдин мїдєєсїн чагылдырган.

Ар бир заманда, ар бир элде Алла Таала жараткан єздєрїнїн асыл адамда-ры, баатырлары болгон. Алары менен ар бир эл сыймыктанып, барктап-даўктап пайгамбарындай кєрїп кадырлап сый-лап келген. Бул тарыхый иш жана болгон нерсе. Бїгїнкї бул жыйында баардыгы-быздын сєз кылып, эскерип атып сый-мыктанып жаткан тарыхта калган асыл адамдарыбыздын бири – иран элинин ХХ кылымда жашап єткєн улуу инсан Ая-толла Имам Хомейни. Аталган элдин XI кылымда жашаган залкар, кєрєгєч акы-ны Абулкасым Фирдоуси атактуу “Шах-наамасында” жазган эки ийнине жылан єскєн, элин эзип кордогон Зоххактын за-манында анын эзїїсїнє каршы карапай-ым элден чыккан Кава уста желегин жел-биретип, элди кєтєрїп тєўкєрїш жасап, канкор зулум Зоххакты тактан кулатып, эл ичинен чыккан баатыр Фаридун менен

бирге, анын ор-дуна адилеттїї, калыс, ыйман-дуу Фаридундун єзї келип, элин азап-тозоктон куткаргандыгы

баяндалат.Фирдоуси алдын-ала миў жылдан

кийин дал ошондой болорун билип жаз-гандай ХХ кылымда эки жарым миў жыл-дан бери доор сїрїп келаткан шахтын бийлигин кулаткан, элине кїйїп-бышкан элди кєтєрїлїшкє їндєп Кава устанын жолун жолдогон Имам Хомейни жара-лып, азап-тозокторду башынан єткєрїп, ошонусуна карабай ємїрїн элдин жыр-галчылыгы їчїн арнап койгон.

Фирдоуси поэмасында кыялданып эўсегендей элдик баатырлар чыгып, жак-шы заман орнотуп, элдин мїдєєсїн ат-карган. Кава устанын ишин Имам Хо-мейни аткарса, азыркы учурда бийликте Фаридундай эр жїрєк азамат туруп иран элинин президенти – Махмуд Ахмади Не-жад элин адилеттїї башкарууда. Иран мамлекети дїйнєдєгї тарыхый орду бар кїчтїї, бай мамлекеттердин бири. Мен Аятолла Имам Хомейнини Кавадай кєрсєм, урматтуу азыркы президентти Фаридундай кєрєм. Ылайым эле дастан, жомоктор чындыкка айланып, элдин жа-шоо-турмушу жомоктогудай эле болсун!

Бул жерде, жыйында Имам Хомейни-нин басып єткєн ємїр жолун толук айтып бере турган илимпоз, окумуштуу, тарых-чы, изилдєєчїлєр ал жєнїндє кеўири, толук баяндап беришер. Мен болсом кы-скачараак анын чыгармачылыгына ток-толуп, анын поэзияга болгон мамилесине токтолуп, ырлары жєнїндє сєз козгосом

Кубанычбек БАСЫЛБЕКОВ,Улуттук Жазуучулар союзунун мїчєсї, котормочу

ИМАМ ХОМЕЙНИНИН ДААНЫШМАНДЫГЫ

ЖАНА АНЫН ПОЭЗИЯСЫ

(13-февралда Улуттук китепканада “Имам Хомейнинин руханиятты жандан-дыруудагы дїйнєлїк ролу” деп аталган те-мада єткєрїлгєн жыйында сїйлєгєн сєзї)

Page 4: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

4дейм. Анткени, ал жалаў эле саясий иш менен алектенип токтоп калбай, поэзия тармагында да кїч сынашкан инсан.

Анын поэзиясы жазылышы, ыкмасы жана тили жагынан мурунку персиянын классикалык поэзиясына жакын. Буга таў калыштын кереги жок. Эмне дегенде єзїндє миў жылды камтыган адабият бай-ыртадан бери келаткан жолунан чыкпай, каада-салтын сактап келаткандан ушул кїнгє чейин акындардын кєбї бабалар-дын улуу жолун жолдоодо. Ким билбейт Хайямдын атактуу тєрт саптарын, Ха-физдин газалдарындагы сїрєттємєлєр ушул кїнгє чейин єзїнїн маанисин жо-готпой келатат. Алардын ырларындагы сюжеттер жана образдар ырларында да кеўири орун алышкан.

Ушундай поэзия иран элинин кєпчїлїгїнє руханий жактан ырахат берип, кєўїлїнє жаккан. Бирок бул по-эзия ушул кїнгє чейин Иранда жана Ба-тыш єлкєлєрїндє кадыр-баркы єтє зор єз калыбында, анын салт болуп калган ыкмалары атап айтканда: газалдар, ру-баилер, таржибандар, фардылар азыркы кїндєрдє да ирандыктардын кєўїлїнєн кете элек, толук колдонууда. Имамдын газалдары абдан уккулуктуу, жагымдуу болгондуктан, алардын кєпчїлїгї эл ичинде обонго салынып ырдалып жїрєт. Имам Хомейни жарыкка чыгаргысы кел-ген эмес (анын алгачкы “Сїйїї шарабы” аттуу жыйнагы 1989-жылы кєзї єткєндєн кийин жарык кєргєн). Чыгармаларын бириндетпей чогулткан анын келини Фа-тима болгон. Ал сыйлаган кадырлуу кай-натасынын ырлары чачылып жоголуп калбасын деп ырларын сактап калууга зор салымын кошкон.

Имамдын поэзиясындагы эў негизги максат – адамзаттын рухунун улуу Алла-ны табууга саякат жасагандыгында. Ал-ланы таануу жолундагы жандын кєкєлєп кєтєрїлгєнїн жана таштай ылдый ку-лаганын кыскача айтып берїї аракети. Кєпчїлїк учурда Имамдын поэзиясы байыртадан калыптанып калган мурунку калыбында жазылган. Достун, сулуулук-тун, сїйїїнїн, шараптын образдарында байкаган окурманга бєлєк мейкиндиктер жана ошондой эле тереўдиктер туюлат.

Дал ошолордун ичинен болуп жаткан чындыкты табууга болот. Бирок чын-дыкты айтып жатат деп эле ошого тая-нып ХХ кылымдын Имамынын башы-нан єткєргєндєрїн, тарыхын толук биле алабыз дегенге болбойт. Конфессиянын башында туруп ичкиликти ичїїгє тыюу салган Имамдын баш кєтєрбєй шарап ичкендикти даўазалаганы єзїнчє бир кы-зыктай кєрїнєр.

Имамдын ырларында орун алган ан-дай саптар мурункуларды туурап, эргип жазып койгондугу гана болбосо, ал ичип, башы менен жер сїзїп жатканды кол-добойт. Сїйїїнї кїнгє теўеп, сїйгєнїн даўазалап, аны менен бир болгонду бей-иштен артык кєрєт. Ал жакшылыктын, кєўїлдїн тоюн тойлоп, чєйчєктєргє ша-рап куюп кайгы, капаны кубалап, куба-нычта жашаганга чакырат. Бирок, ал той – бийик ойлордун, таўдай ак сезимдердин тою, даанышман Платондун тою, шарап куйган чєйчєк болсо – бїт дїйнєнї кам-тыган адамдын акыл-эсинин чєйчєгї, Жамшиддин сыйкырдуу чєйчєгї. Ал эми мас боюнча ичип жаткан мастардын тобу – эў мыкты даанышмандар, оор сал-мактуу тереў ойлонгон асылдар коомдун каймактары.

Бїгїнкї жыйында ХХ кылымдын улуу адамы, элди революцияга чакырып шахты тактан кулаткан революционер Имам Аятолла Хомейни менен бирге XXI кылымдагы замандашыбыз бир эмес, эки боордош элдин ортосунда данакер, кырк жылдан бери эки элге теў ак кызматын аткарып келаткан тажик менен кыргыз-дын теў жазуучусу, журналист, тажик, єзбек, кыргыз, фарси, афган, орус тилде-рин мыкты билген, Иран Ислам Респу-бликасынын Кыргызстандагы маданий Єкїлчїлїгїндє котормочу, “Адеп” жур-налын чыгарып жаткан коомдук ишмер Мирзохалим Каримов тууралуу олут-туу сєз болуп жатканы мени кубанды-рат. Анын повесттери, аўгемелери окур-мандардын сїймєнчїлїгїнє айланып, жїрєктєрдїн тєрїндє орун алган.

Мирзохалим КАРИМОВдун чыгар-мачылыгы жана анын кыргыз адабия-тына кошкон салымдарына кайрылып жатып, тарыхый чындыктарды айта кет-

Page 5: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

5песем болбойт.

Кыскасы, XIX кылымда “Манас” эпосун биздики деп казак эли талашып жатканда калыс сєзїн айтып, кыргыз элиники деп казак окумуштуусу Чокон Валиханов чекит койгон. Ал эми ХХ кы-лымда Чыўгыз Айтматовдун жазуучу-луктагы дїйнєлїк деўгээлге чыга турган жолго казак элинин улуу жазуучусу Мух-тар Ауэзов болгон. Анын жардамы менен Чыўгыз Айтматов “Жамийла” деген по-вестин орус тилинде Москвадан чыгар-ган. Ошол кезде Москвада жїргєн фран-цуз жазуучусу Луи Арагон ал повестти жактырып, мекенине ала кетип, француз тилине которуп, ХХ кылымдагы махабат жєнїндє жазылган эў мыкты чыгарма деп жарыялап жарыкка чыгарган. Ошол эле кылымдын 40-жылдарында кыргыз-дын 50 миў сєзїн камтыган сєздїгїн кыр-гыз эмес Николай Константинович Юда-хин деген орус профессору тїзїп, кыргыз элине кызмат кылган.

Эми болсо, XXI кылымда кыргыз элинин адеп-ахлак, їрп-адат, салт-санаа, ырым-жырым жана жєрєлгєлєр жый-нагы “Ата-бабалар табериги” деген ата-лышта “Бийиктик” басмасынан 10 миў нускада жарыкка чыгарылды. 45 басма табак, 700 беттен ашуун кєлємдєгї бул ири жыйнакты дагы эле кыргыздын єзї эмес, Тажикстандын Жерге-Тал району-нан келип Кыргызстанда кырк жылдан бери жашап жаткан жазуучу Мирзоха-лим Каримов тїзїп, басууга даярдаган. Каржылоо, колдоо жагын кыргыздын та-анымал жигиттеринин бири – “Эл їчїн” саясий партиясынын лидери, “Ауирдин” ЖЧКсынын башкы директору Арстан-бек Абдылдаев моюнга алып, кыргыз эли їчїн єтє чоў кызмат кылды десек ар-зыйт. Мына ушундай ак дил, боорукер, кайрымдуу инсандар арабызда кєп бол-со, дагы далай баалуу эмгектер жарык кєрєрї шексиз.

“Ата-бабалар табериги” жыйна-гы мен кыргызмын деген ар бир инсан-дын їйїндє болушу абзел. Бул китеп кийинки учурларда аста-секин унуту-луп бараткан жакшынакай каада-салт-тарды, їрп-адаттарды, ырым-жырым, жєрєлгєлєрдїн кайрадан жанданышы-

на, айрыкча єсїп келаткан жаш муундун нукура кыргыз болуп жашоосуна баалуу кызмат єтєйт десек жаўылышпайбыз.

Жыйнакка жыйырмага жакын ав-тордун ар кандай кєлємдєгї эмгектери иргелип киргизилген. Басымдуу бєлїгїн кыргыздын атактуу этнографы, маркум Амантур Акматалиевдин материалдары тїзєт.

Мирзохалим ушундай кєп тармак-туу иштерди аткарып, ошолор менен эле чектелип калбай, ал дагы да єзїнїн жєндємдїїлїгїн, боорукер кайрымду-улугун, адамгерчилигин иш жїзїндє кєрсєтє алды. Анын жардамы менен иран элчилиги жана Иран Ислам Респу-бликасынын Кыргызстандагы маданий Єкїлчїлїгї аркылуу менин кєлємдїї тєрт котормо китептерим чыгарылды жана калем акысынан бери алып берди. Айтканга оўой мындай иштер ар кимдин колунан келе бербейт. Келсе кана, кыр-гыздын колунда бар бир да атуулу кыр-гыз адабиятындагы котормочулуктун тагдырын ойлоп колдогон жок.

Бул жагын алып караганда Мирзоха-лимди эки боордош элдин ортосундагы алтын кєпїрєсї, данакери, патриоту де-сек жаўылышпайбыз. Мирзохалим бол-богондо ушу кезге чейин менин бир ките-бим да жарык кєрмєк эмес. Кырк жылдан ашык сарпталган котормочулуктагы эм-гегим жарык кєрбєй, билинбей чаў басып кємїскєдє жата бермек. Кыргызымда Мирзохалимдей кємєк кєрсєтїп, китеп чыгарып берген патриоттор болгондо, менин кыргыз жана орус тилдеринде жаз-ган ырларым жарык кєрїп, элиме акын катары таанылып калмакмын. Котормо-лорум гана китеп болуп чыгып жаткан-дыктан, котормочу катары таанымал-мын.

Сєзїмдї жыйынтыктап жатып, ко-тормо китептеримди басмалардан чы-гарып берип жаткан Иран Ислам Респу-бликасынын Кыргызстандагы маданий Єкїлчїлїгїнїн жетекчиси Мохаммад Хосейн Абединиге чоў ыраазычылык билдирип, анын єзїнє, їй-бїлєсїнє узак ємїр, чыў ден соолук менен бирге иш-терине зор ийгиликтерди каалайм. Эки элдин ортосундагы бир туугандык ысык

Page 6: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

6мамилебиз эч качан муздабай бекемдеп, элибиз тынччылыкта бактылуу ємїр сїрїшсїн!

Мирзохалим иним, замандашым, калемдешим, сага да чын жїрєктєн єрнєктїї узак ємїр, чыў ден соолук, їй-бїлєлїк зор бакыт, чыгармачылыкта бакыбат ийгиликтерди каалап, жакында чыккан “Ата-бабалар табериги” аттуу ак эмгегиў куттуу болсун демекчимин. Аман бол, мындан ары да токтоп калбай далай-далай чыгармаларды жарата бер!

Китебиўдин демєєрчїсї “Эл їчїн” саясий партиясынын лидери, “Ауирдин” ЖЧКсынын башкы директору Арстанбек Абдылдаевге чын жїрєктєн ыраазычы-лык билдирип, адам баласына тийиштїї бардык жакшылыктарды каалайм, зоболоўуз кєтєрїлсїн!

Сєзїмдїн аягында ХХ кылымдын даанышманы, Имам Хомейнинин поэзи-ясынан кыргызчага которгон эки котор-момду окуп берейин.

Жоопкерчиликтин жїгї

Сен кайгыма жооп кайтараар катаал ємїр сїрємїн,Катуу сына, жїрєгїмє сал азаптын жїгєнїн.

Дїйнє наркы тыйынча жок, арпа данга арзыбайт,Менин досум болсоў эгер, сеп достуктун їрєнїн.

Кубангандан баарын жасайм, єпкїлєймїн дарганы,Барсаў ага, сага катар болот менин жїрєгїм.

Ооруну бїт айыктырам баш жанымды аябайм,Сен кєўїлїн алган болсоў ооруп жаткан бирєєнїн.

Мен жоокериў болом сенин, аалам туусун кєтєрєм,Калыў колду жетектесеў ай чырайлуу чїрєгїм.

Жаным сага жакындайт бейм,

жаркыраган кїн бол! – деп,

Кєрбєсїн деп дїйнєнї бїт каптап жаткан тїн єўїн.

Баскан жолдун сыры Сенин унчукпооўо байланган,Жїгїм жооптуу, насаат сєзгє тиземди

мен бїгємїн.

Куса болуу

Куса болом жїзїн кєрбєй кудум кїндїн нурундай,Тынчым кетип жан жай албайт уюлгуган куюндай.

Кызыктырбайт гїлзар, багым, кереги жок шибердин,Жок жанымда тентек сулуу, эрке, азоо кулундай.

Жїзї “жылт!” деп кєрїндї да ошол замат жок болду,Издєє парзы менде, бєлєк жолдор кєзгє урунбай.

Бетиндеги кал эсимде, єзїм тїшєм торунаАйып кєрбєйм, - тагдырымда мен алсызмын ушундай.

Босогоўдо жаткан чаўмын, арман ичте толтура,Муну менен мен жашоомду актайм дебейм курулай.

Сен “Индиец” каракчыдай жолун тороп турасыў, Ємїр єттї жолугушуу экєєбїзгє буюрбай.

Page 7: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

7

Їстїбїздєгї жылдын 13-февралын-да Кыргыз Республикасынын Улуттук китепканасынын жыйындар залында Иран Ислам Республикасынын Кыргыз-стандагы маданий Єкїлчїлїгї тарабы-нан уюштурулган “Имам Хомейнинин руханиятты жандандыруудагы дїйнєлїк ролу” деп аталган жыйы-ны болуп єттї. Жыйынга Кыргыз Республикасы-нын маданият жана ту-ризм министринин орун басары Кожогелди Кул-тегин, Улуттук Жазуучу-лар союзунун тєрагасы Чолпонбек Абыкеевдер катышып, мазмундуу сєз сїйлєштї.

ХХ кылымдын даа-нышманы, ислам ынкылабынын жолбаш-чысы Имам Хомейнинин ишмердїїлїгїнє арналган жыйында Махмуд Кашгари атындагы чыгыш университетинин про-фессору, белгилїї тарыхчы аалым Асан

Ормушев “Имам Хомейнинин дїйнєлїк маданиятта ээлеген орду”, ЭлТР телека-налынын вице-президенти Бейшенбек Бе-кешов “Имам Хомейнинин ємїр баяны”, Чыгыш акындарынын поэзиясын чейрек кылымга жакын мезгилден бери кыргыз тилине которуп келаткан таанымал ко-тормочу Кубанычбек Басылбеков “Имам Хомейнинин поэзиясы” деп аталган тема-да баяндама жасашты. Алардан тышкары Бишкектеги Азирет Али атындагы мечит-тин имамы Элгар Ражов, КРнын Улуттук китепканасынын директору, филология илимдеринин доктору Жылдыз Бака-шова, Улуттук Жазуучулар союзунун мїчєсї, котормочу Абдулазиз Мамбет-бакиев ж.б. сєзгє чыгышып, иран элинин улуу имамы Хомейнинин даанышман-

дыгы, дїйнєлїк маданиятта, са-ясатта ээлеген орду тууралуу єзїлєрїнїн ой-пикирлерин ор-того салышты.

Жыйындын соўунда жазуу-чу Мирзохалим Каримов тара-бынан кыргыз

тилине которулган “Имам Хомейнинин кыска жана даанышман сєздєрї” жана кєп жылдардан бери даярдап тїзгєн “Ата-бабалар табериги” аттуу китеп-тердин бетачар аземи да болуп, Иран Ислам Республикасынын Кыргызстан-дагы маданий Єкїлчїлїгїнїн жетекчиси Мохаммад Хосейн Абедини Иран менен Кыргызстандын маданий байланышын чыўдоого кєп жылдардан бери салымын кошуп келаткан жазуучу жана журна-лист Мирзохалим Каримовго єкїлчїлїк тарабынан даярдалган сыйлыкты тарту-улады. Сыйлыкты кабыл алган жазуучу Єкїлчїлїктїн жетекчисине тереў ыраа-зычылыгын билдирди.

• Жыйын

ИМАМ ХОМЕЙНИНИН РУХАНИЯТТЫЖАНДАНДЫРУУДАГЫ ДЇЙНЄЛЇК РОЛУ

Page 8: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

8

Жыйында Иран Ислам Республика-сынын маданий Єкїлчїлїгї тарабынан эки жылдан бери кыргыз, фарсы жана орус тилдеринде жарык кєрїп келаткан “Адеп” аттуу маданий кєркєм журналдын ишмердїїлїгї талкууланды. Биргелешкен жыйынга таанымал акындар, жазуучулар, илимпоздор жана башка окурмандар каты-шышып, журналдын кєркємдїк, стилдик, актуалдуулук, мазмундук сапаттары туура-луу тємєндєгїдєй сын-пикирлерин ортого салышты.

Чолпонбек АБЫКЕЕВ, Кыргыз Ре-спубликасынын Улуттук Жазуучулар со-

юзунун тєрагасы: - “Адеп” журналынын Кыргызстанга бара-бара сиўип баратка-ны сезилет. Окурманды руханий-маданий тарбияга багыттаганын байкап келатам. Ушундай журналды чыгарып жаткан ма-даний Єкїлчїлїккє элдин атынан рахмат айтамын. Бул журнал Батыштан агылып келаткан терс маданияттан коргоп, Чы-гыштын маданиятын чагылдырганы ку-бандырат. Стилдик єзгєчєлїгїнє, мазму-

нуна ыраазы болбой койбойсуў. Ошол эле учурда бул басылма Кыргызстан менен Ирандын ортосундагы байланыштарды чыўдоого салымын кошот деп айтса болот.

Мохаммад Хосейн АБЕДИНИ, Иран Ислам Республикасынын Кыргызстан-дагы маданий Єкїлчїлїгїнїн жетекчи-си: - Биргелешип уюштурган мына бул жыйынга жазуучулар менен акындардын, илимпоздор менен окурмандарыбыздын жана башкалардын катышып олтуруш-канына тереў ыраазылык билдирем. Де-мократиялык айкын жол менен бараткан кїнєстїї Кыргызстанда жаўы Єкмєт ку-

ралганын чын дилден кут-туктаймын. Ырас, чыгар-мачыл инсандар жєнєкєй адамдар эмес, алар мадани-яттардын баалуулуктарын сактоодо жана єнїктїрїїдє абдан чоў роль ойно-шот. Тигил же бул элди тереўинен таанып билїї їчїн анын адабият-мада-ниятына астейдил назар са-лып кароо керек экени тээ кадим замандардан бери айтылып келет. Демек, ада-бияттарды ар тараптан таа-ныштыруунун мааниси чоў.

Жакында акын жана котормочу Шаршеналы Абдылдаев мырза биздин Єкїлчїлїккє келип, єтє баалуу ишти сунуш кылды. Ал ислам ынкылабы-нан кийинки Иран поэзиясынын айрым їлгїлєрїн кыргыз тилине которо турга-нын жана аны єзїнїн каражаты менен китеп кылып чыгарарын сунуштады. Бул бизди абдан кубандырды. Бул сыяктуу кызматташуулар эки элдин адабиятын

“АДЕП”журналы–2жашта

ОРОШОН ОЙЛОР ОРТОГО САЛЫНДЫ

Їстїбїздєгї жылдын 20-январында Кыргыз Республикасынын Улуттук Жазуучулар союзунун жыйындар залында Иран Ислам Республикасынын Кыргызстандагы маданий Єкїлчїлїгї менен Улуттук Жазуучулар союзу-нун биргелешкен чогулушу болуп єттї.

Page 9: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

9жакындаштырууга салмактуу салым ко-шору талашсыз. “Адеп” журналынын ишмердїїлїгї тууралуу айтылган сын-пикирлер сєзсїз тїрдє эске алынат жана мїмкїнчїлїктїн болушунча ишке ашы-рылат. Кандай гана сын айтылбасын биз аларды туура кабыл алабыз. Ант-кени, сындын пайдасы чоў экени, сын болбосо басылманын таасирдїїлїгї, мазмундуулугу жогорулабай турганын тїшїнєбїз. Статистикалык маалымат катары буларды кошумчалагым келет: 2010-жылы журналда бардыгы болуп 138 материал чыкса, 2011-жылы 119 материал жарык кєрдї. Макалалар ме-нен кабарлардын сапатын жакшыртуу жагына мындан ары да кєўїл бурула берет деп ишендиребиз.

Мырзабек ТОЙБАЕВ, Кыргыз эл жа-зуучусу, драматург: - Ушундай жыйын-дардын биргелешип єткєрїлїп турганы абдан жакшы. Журналда жакшы матери-алдар жарыяланып жатыптыр. Сунуш ка-тары мындай сєз айтар элем: кєзї єткєн биздин жазуучулардын мыкты чыгарма-ларын иран тилине которуу маселесине кєўїл бурулса жакшы болор эле. “Адеп” журналынын жарык кєрїп келатышы абдан туура чечим, муну барган сайын кїчєтїї зарыл. Мен тереў ыраазымын бул ишиўиздерге.

Асан ОРМУШЕВ, окумуштуу: - Ма-даний Єкїлчїлїктїн окурмандардын сын-пикирлерин угалы деген ниети абдан жакшы. Эки жылдан бери чыгып келат-кан бул журнал бизге эмне берди деген

суроо туулбай койбойт. Мисал їчїн мен ушул басылма аркылуу кєптєгєн акын-жазуучуларды тааныдым. Иран єлкєсїн тааныштырганы, саясатка аралашпаганы

мага абдан жагат. Ишиўиздерге ийгилик, чыгармачылык жетишкендиктерди каа-лайм.

Мундузбек ТЕНТИМИШЕВ, пу-блицист: - “Адеп” журналы мурдагы жылдагыга салыштырганда бир кый-ла єзгєрїлїптїр. Эми анын нускасын кєбєйтїп, шаардагы ар бир мектепке бирден нуска таратылып турса, тарбия ишине жакшы салым болор эле деп ой-лойм.

Биргелешип єткєрїлгєн жыйында ошондой эле жазуучулар менен акын-дар Мелис Абакиров, Жакып Медетов, Ємїрбїбї Бегалиева, Абдулазиз Мамбет-бакиев, Жумабек Токтогазиев, Абдымам-бет Сариев, Улуттук Жазуучулар союзу-нун катчысы Жылдыз Акаева, сїрєтчї Ишенбек Чаланов, фарсы тили мугалими Сагафи айым, БГУнун Чыгыштаануу фа-культетинин окутуучусу Файз Махмудов, профессор Валимжан Таўырыковдор да сєзгє чыгышып, журналдын кемчилик-тери жана жетишкендиктерин калыстык менен таразалап айтышты.

Жыйындын аягында маданий Єкїлчїлїк тарабынан катышуучулардын бардыгына тїркїн китептер, календарь салынган баштыктар жана “Адеп” жур-налына жарыяланган материалдардын авторлоруна калем акылары таратылып берилди.

Даярдаган Мирзохалим КАРИМОВ

Page 10: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

10

АЛМА-ШАКТУУ КАЛЫЎ БАКТАН

Алма-шактуу калыў бактан келет желдин илеби,Сулуу кїтїп жаткандыгын сїйгєн жары билеби?

Дарыянын оргуштаган толкундарын карачы,Алар – шалча тєшєп койгон, табигаттын килеми.

Темин атты, кана, кеттик, тереў эмес дарыя,Ал тизеге араў жетет, коркпой сууга кирели!

О Бухара! Жыргап-кууна, кайтып келди падыша,Сенин алтын кучагыўа-мамлекеттин

тиреги.

Байтеректей заўкайса ал, алма-баксыў мємєлїї,Гїл жыттанган алма-бакка

терек кирет, бил, эми!

Жаркыраган ал Ай болсо,

сен-асмансыў, асмангаАй суйкайып чыгып жатат, тїндїн кїткєн тилеги.

***Жєндємдїїлїк, билим экєє жарык таў,Сен аларсыз їмїт їзгїн жарыктан.

***Бир болуп, достор менен сарайдашканБакыттан барбы бєлєк майрам, ашкан?О Кудай, досторумдан ажыратпа,Оолак кыл ал азапты кайран баштан!

***Жыланды баксаў дагы тамак берип,Жасабас жакшылыкты жаны эрип.Жыландан наадан жаман, жакындашпа.Иттигин кылбай койбойт аныў келип.

***Їйрєтїп, жетектесе бизди карга,Бир кїнї алып барып такайт жарга.

***Тїз кара ачууланбай табиятка,Ак ниет, таза сїйїї, акыл менен.Кемени жакшылыктан жасап алып,Ємїрдїн деўизинен сїзгїн кенен.

***Акылман єзї да жейт, берип жыргайт,Беришпейт, макоо жебейт, жалаў

жыйнайт.

***Тосуп ал буюрганды жайнап-кїлїп,Єткєнгє єкїнбєгїн, сыздап, кїйїп.

***

• Чыгышклассиктерининчыгармаларынан

АБУ АБДУЛЛО РУДАКИ(941-жылы дїйнєдєн кайткан)

Персия адабиятынын негиздєєчїсї. Анын чыгармачылыгында фарсы тилинде жазыл-ган чыгармалардын баардык тїрлєрї калыптанып єнїгїп, єскєн. Сан жеткис калтыр-ган мурасынан бизге кичинекей эле саркындысы жеткен.

Page 11: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

11

Ач адамга ток тїшїнбєйт, ал тууралуу ой салам:-Кайсы жерим ооруп турса бир ошондо ой-санаам.

***Тентек сєздєр чыгып кетип, ээ бербейЄкїнїчтїн тикенегин орчумун.Кээде алар калып калса ичимдеЖаным жыргап, кубанычка толчумун.

***Тыў, чечкиндїї, жашоого тїз караган – анык эркек,Байкуш, шордуу, сокурларды аяган – анык эркек,Єтїп кетпей, жыгылганды таяган – анык эркек,Ач, жардыны тойгузганга жараган – анык эркек.

***Акыл-эстин багы їчїн алтын кїзсїў мємєлїї,Махабаттын гїлдєшїнє себепкерсиў жазымдай.

Сїйїм мени пайгамбарым деп чакырат. Сен айткын: -

Ал сїйїїнї жаратуучу мен болом! – деп асылдай.

***Ат – убакыт, сен – чабандес, сал капталга союлду,Топ – убакыт, чапкычы бол утуш їчїн оюнду.Колу карлуу музыканттар чебер келет,

а бирокКалем кыскан акын колу артык – жазган

оюмду.

***Менимче, эмир эстен чыкса чыксын,А бирок, тирїї болсун эки кєзї.Єлгєндї эстеп эмне? – Єлгєн єлдї,Кеткендер кете берет, калып сєзї.Ушулар боло берчї нерсе тура,Ушундай экен кєрсє дїйнє єзї.

***Элге маалым, - сєзї менен эстїї барктуу экени,Ким кубаттайт акылсызды, жылытпаса чекени?Бизге таттуу сїйлєп жаткан битир пайда тийгизбейт,Семирбейт эч, жакшы сєзгє тойгузсаў да текени.

***Тїз кара табиятка єтє тереў,Эскиче карабастан, акыл менен.

Кемени жакшылыктан жасап алыпЄмїрдїн деўизинен сїзгїн кенен.

***Бубак баскан чачтарымды карага мен боётом,Жаш кезимдей кєєп, кутуруш їчїн эмес, жок, ботом!

Жакынына аза кїткєн, кара кийген адамчаМен кайгырып, єтїп кеткен жаштыгымды жоктотом.

***Жазда булут ыйлап, жашын нєшєрлєтсє – той болот.Анын тєккєн кєз жашынан жер кєрктєнїп, ойгонот.

***Сїйсє дейсиў, бирок єзїў сїйбєй муздап калгансыў,Ак чындыкты издейсиў сен, бирок єзїў – жалгансыў.

Page 12: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

12***Тынбай сени кечке чейин єпкїм келет бетиўен,Карызымды бєлїп-жарып бергим келбейт четинен.

***Шуулдап єтє тапансыў деп таў калганга шашылба,Єткїр бол! – деп кайрат берген сен болчусуў башында.

***Чачтарыўдан не бир укмуш жыпар аўкып, тєгїлгєн,Уят кылган кара тактар кетпейт бирок кєўїлдєн.

***Душман сенин бет алдыўда кибиреген кенедей,Кылычыўдын алдында ал чаап салуучу бедедей.

***Учтап, жонгон кооз таякча купулуўа толо албайт,Саамай чачын жайып салган мажїрїм тал боло албайт.

***Мейли, кийимим кир болсо да пейлим кара болбосун,Кара ниет, суук кєздєр жарыбасын, оўбосун.

***Берешендик – кєркїў сенин, даўкыў – кийим, сулуулук,Ар-намысыў – Ата Мекен, турак- жайыў – улуулук.

*** Эстїї эўсеп турса тынчтык, жакшылыкта болушту,Макоо кєєнї самайт чиркин! Жаўжал жана согушту.

***

Арман кылам эки кылым жашаганын карганын,

Чабалекей бир эле жыл ємїр сїрє алганын.

***Талдаганда кылганыўдын агы менен карасын,Кыяматта, турган жерде каткан бойдон каласыў.

***Назик обон, шаўдуу ырды сен кїнїгє угасыў,Зар какшаган байкуштарды уккуў келбей турасыў.

***Нан сураган ач немени нысапсыз! – дейт карды ток,Соо жїргєндїн бирєєлєрдїн оорусунда капа жок.

***Арстанча бєрї болбойт. Сєз бузулбайт чындыктан,Кыраан шумкар коркмок беле кибиреген чымчыктан.

***Айрымдардын ашы белен, ток жїрїшсє эт жешип,Арпа нанга жетпей булар кїн кєрїшєт эптешип.

***Урпактарда ємїр улап даанышман эч тура албайт,Укум-тукум уланса да данышмандык уланбайт.

***Ємїрїўдєн тажрыйба ал, кыпыны да кенедей,Жардам берсе, тоскоолдордон шыр єтєсїў кенебей.

***Биз кой болсок, дїйнє – кєрсє, окшош тереў ороого,Уйку келер замат ошол камалабыз короого.

***Єлїм кыя єтпєйт экен карысынан,

Page 13: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

13 жашынан,Ушул экен бул дїйнєнїн табияты башынан.

***Тагдыр ушул, аргабыз жок баш ийбеске жазганга,Бирде бизди басып ылдый, кєкєлєтєт асманга.

***Аалам – асман жаралганы адамзаттын дилинде,Билим алуу ниет турган, муктаж болуп билимге.

***Билсем, мага бирєє душман экенин,Жок кыламын деген ойдо бекемин.

Жакындашуу жолун ага табамын,Сыр бєлїшкєн досу болуп каламын.

***Кен мыктысы – билим алуу, умтул ага тойбостон,

Колдон келип турган чакта жыйна аны койбостон.

***Кїн кїркїрєп кїлмєйїнчє, жарк! – демейин чагылган,Булут жерге кусалыктын жашын тєкпєс сагынган.

***Бир душман – кєптїк кылат, сактан андан.Жїз досуў – аздык кылат дайым, абдан.

***Жїз миў адам турса дагы сен жалгызсыў короюп,Жїз миў адам болбосо да жалгыз башсыў сороюп.

***Ємїрїнєн таалим, сабак ала албаган нааданга,Эч бир аалым бирдемеге їйрєтє албайт

ааламда.

Page 14: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

14

АПАМАДїйнєдє эў мээримдїї жан – Апа экен,Дїйнєм тїгєл Сиз бар їчїн Апакем.Амандыгым Сиздей эч ким тилебес,Сиз бар кезде карысам да жаш экем.

Айыл жактан келип калса чоў энем,Атам кызык, киши туруп чоў эле...Жаш баладай шыйпалактап эркелейт,

-Деп шылдыўдайт, менин уулум – небереў.

Аныкы чын, жытыўызды сагынам,Табияттын бул кїчїнє багынам.Бул турмушта эч ким мени СизчилепЭркелетип, артык кєрбєс жанынан.

Апаке, Сиз сулуулардан сулуусуз,

Бирдей ойлоп кичїїсїн да улуусун.Кудайдан Сиз кїндє беш маал тилейсиз,Уул-кызыўыз аман-эсен туруусун.

“Эрке жетим” болуп жїрїп жетилдик,Жетет бизге атасы жок – жетимдик.Тилегеним, Апа, аман болсоўуз,Бактыбызга ошол Сиздин кепилдик.

АПАМ ЖЄНЇНДЄ ЖОМОК

Ай, жылдызы таптаза,Асманы да башкача.Алыскы тоо койнундаАдамдар кєп мактаса.

• Кыргызакындарынынчыгармаларынан

Жедигер СААЛАЙ

КУДАЙДАН СИЗ КүНДӨ БЕШ МААЛ ТИЛЕЙСИЗ...

Акын Жедигер Саалай апасы менен.

Page 15: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

15Чыпчыргасын коротпой,Чынга калпты жолотпойЖазып кєрсєў жакшылап,Жашоо єзї жомоктой.

Чырга ємїр коротпой,Чынга калпты жолотпой Жашасаў сен жакшылап,Жашоо єзї жомоктой.

Ала-Тоонун койнунда,Алакандай ойдуўгаАйыл болуп эл конуп,Атын Ак-Муз койдурган.

“Алтын кїрєк” согуптур,Айылга кут конуптур.Айылдаштар ичиндеБир чал-кемпир болуптур.

“Алтын кїрєк” шамалы,Алар тилеп баланы,Акыры жїрїп кемпирдинСогончогу канады.

Колго конгон куш экен,Алмончоктой кыз экен.Ал экєєнїн санаасы – Эми кимге туш экен?

Кишиси жок караган,Кєзї каткан баладан,Ал экєєнїн тилеги – Уул эле самаган.

Кайра єздєрїн жактырбай,Канаттууга кактырбай.Кастарлады “кара кыз”,Кара жерди бастырбай.

Жумабїбї – аты бар,Жетидеги жашы бар.Жамалы артык, жароокер,Жерге жеткен чачы бар.

“Суук кєздєн” сакташып,“Кара кыз” – деп аташып.Чачын жєндєп таратпай,Чачы калды чаташып.

Болсо дагы айтамак,Кєркїн кайдан байкамак.

“Даакы” аталды тез эле,Чачы жїрсє самсаалап.

Кудайга їнї жетиппи,Куру койбой бешикти.Кемпир эми уул тєрєп, Бакытты алар сезишти.

Калып калбай жапжалгыз,Каалап ини тапкан кыз.Бойго жетип, болду дейт,Кєпчїлїккє жаккан кыз.

“Барар жериў кїйєє, - деп,Багат сени бирєє, - деп,Абалтадан кыз балаБашкаларга бїлєє...” – деп,

Кемпир кїндє кеп айтып,Кеп айтканда бек айтып.Кызын жїрдї кєндїрїп,“Кїйєєгє чык!” – деп айтып.

Болгон класс беш эле,Бойго жетти тез эле.Мектептеги “Даакы кыз”Тєрттї бїткєн кез эле.

“Тєрттї...” десе таў калба,Жашы чоў-чоў балдар да.Бул мектеп кеч курулуп,Кеч окушуп калган да.

“Мємє” бышып бактагы,Улуу-кичїї жаштагы.Колун сурап кызынын Жуучу келе баштады.

Ата-энеге балдары,Кубанчы да, арманы.Жуучу кызын тандаса,Жуучуну алар тандады.

Илими бар дасыккан,“Молдо бала” атыккан.Жакты уулу Саалайдын,Айтсын Кудай бакыттан.

Жат сезилер Сиз їчїн,Жат сезилер биз їчїн,Ата-эненин бир сєзїЫйык болду кыз їчїн.

Page 16: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

16Арзыбады, сїйбєдї,Ойлободу дїйнєнї.Ата-эненин ар сєзї – Мыйзам эле їйдєгї.

Атаўгєрї дїйнє кїн,Ар ким тапса сїйгєнїн.Аралары жыйырма жаш,Ал экєєнє кїлбєгїн.

Аты оозго алынган,Ат-Башыдан, НарынданЫбырайым – деп келчї,Ар ким дартка кабылган.

Айтсак чынын жашырбай,Аялдан жолу ачылбай,Ал жигиттин бар элеАрманы аттын башындай.

Баласыздык – арманы,Тєрєбєгєн алганы.Жана да бир їйлєнсєТєрєбєптїр ал дагы.

Отуз тогуз жашта экен,Оор ойлору башта экен.Басса-турса тилеги:“Балам ордум басса экен!”

Санаа эзет адамды,“Как баш” атта каламбы?Мейли, кырк кїн жашасын,Эл кєрсє экен баламды!

Деп, Кудайдан тиленип,Кайра-кайра їйлєнїп.Ал албаган ДаакыныБайлыгына чиренип.

“Молдоке” – деп аталып,Турду чыгып атагы.Барган жерде: “Бала!” – деп,Элден тилеп баланы.

Кудай чындап бериптир, Тилек-бата келиптир.Кырк жашында ДаакыданАпакай уул кєрїптїр.

Жакшылыкка ой жоруп,Жаткан кезде той болуп.

Жашоосу бул чїрпєнїнКалган экен болжонуп.

Угуп мен да жашыдым,Єзї айткандай ачыгын.Туура кырк кїн болгондо Чарчап калат катыгїн!

Калган окшоп алданып,“Молдоке” оозун карманып:“Кырк кїн дебей куруюн...” – Деп єзїнчє карганып.

Ашып андан арманы,Таппай калды арганы...

Page 17: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

17Дагы ЖумабїбїнїнЭтегинен жалгады.

“Даакы” баркын сезиптир,Башкаларын кечип, бирЖумабїбї аялынБарктап, сыйлап єтїптїр.

Улартып уул тєрєптїр,Кызартып кыз тєрєптїр.Жумабїбї бешикке Он тєрт бала бєлєптїр.

Каткан чери жазылып,Кабагы эми ачылып.Ыбыкеўдин їйїнєЫрыс келди чачылып.

Чарчагандан калганы, Ыбыкеўдин балдары:Алты уул, їч кыз чоўоюп,Кєбєйїптїр мал-жаны.

Ыбыкеў эч кемибей,Сыйлап эрин теўирдей.Аялы элпек ар качанЖаўы келген келиндей.

Кышы-жайы мал багып,Кыш куйдуруп, там салып,Ээр чаап, эрте эмгеккеБышыктырды балдарын.

Баары айтуучу туралбай,Балдар жок деп булардай.Жумабїбї кїйєєсїнСыйлайт дешип Кудайдай.Арка болуп бирєєгє,Тирек болуп бирєєгє,Уулун їйлєп, бир кызынБерген экен кїйєєгє.

Аттиў, бири кем дїйнє,Арамдарга кеў дїйнє.Башталышы – ажайып,Бїткєн жери – кєр дїйнє.

Антерин ким сезиптир,Кесели ашып кетиптир.Калдайып бул дїйнєдєнЫбыкеў да єтїптїр.

Ким ашыксын єлєргє,Єзї їйрєтїп єнєргє.Бапестеген балдардынЭми урматын кєрєрдє.

Эми чайын ичерде,Эми иштери бїтєрдєКете берди Ыбыкеў,Эми чындап кїчєрдє.

Башка тїшїп жетимдик,Башка тїшїп жесирлик.Жаш аялмет бїлєгєТагдыр кылды тетирлик.

Ичке катып арманын,Итче тиштеп балдарынЖумабїбї кєтєрдїТагдыр башка салганын.

Тїгєнсє да тїтєдї,Тирликте иш бїтєбї.Жетимдерин жетилтип,Жетиштїїгє тїзєдї.

Балдарын бїт окутту.Балдарын бїт “чокутту”,Бири єтїп бириненБаары жакшы окушту.

Кылган мээнет акталып,Атасынан жаш калып,Чїнчїгєн жок балдары,Жыйындарда макталып.

Куштай учкан уядан,Бирин бири кубалай,Баарысы теў борбордоБилимдерин улаган.

Бир биринен озушту,Тїркїн окуу окушту.Эл ишине ар кимиЭмгектерин кошушту.

Акар-чакар їйлєнїп,Ар кимиси їй бєлїп,Айылчылайт апасыАлчыланып, тїрлєнїп.

Бїт балдары мыкты – дейт,Бишкекте єтєп кышты – дейт,

Page 18: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

18Жайды тосуп жайлоодоЖыдыгы эми чыкты – дейт.

Бири болсо мал доктур,Бири болуп жан доктур.Жакшы чыкса балдары Жактырбаган жан жоктур.

Бирин бири сыйлашып,Баары бирдей жыргатып,Аалым, медик, мугалимБири болсо ыр жазып.

Бухгалтер, юрист дагы бар,Журналисти – баары бар.Жалгыз ини кубанат:Эжебиздин багы бар.

“Кара кыздын багынан”, Каада менен карыган.Жумабїбї байбичеЇлгї кєп-кєп жагынан.

Экєє жактап илимди,Бїт жогорку билимдїї.Балдарына жетишетТєрт класстык билими.

Ар биринин тилин таап,Ар биринин дилин таап,Кєўїлдєрїн оорутпайт,Кєргєн эмес бирин чаап.

Кїйєєсїнєн жаш калып,Койбойт бирин башкарып.Неберелер чогулсаБолуп калат “зав. садик”.

Балдарына арбалып,Баарысына жалбарып.Жаш баладай кубанып,Жаш баладай алданып.

Жомок болуп жашаган,Жандїйнєсї таза адам.Бар ушундай байбичеБаарын тапкан батадан.

Балдарына ал тїтє,Кыш кїтє да, жай кїтє.Ат-Башынын Ак-МуздаБар ушундай байбиче.

Бїт ємїрї жомоктой,Нарк-нусканы жоготпой.Азыр деле ким келсе:“Тоскула, - дейт, - коноктой”.

Чыпчыргасын коротпой,Чынга калпты жолотпойЖазып кєрсєў жакшылап,Жашоо єзї жомоктой.

Чырга ємїр коротпой,Чынга калпты жолотпойЖашасаў сен жакшылап,Жашоо єзї жомоктой.

Байбичеге бир белек,Бул жомокту билген эп.Балдарынын бирєєсїЖазып койду чиймелеп.

Кїндєрдїн бир кїнїндє,Кечтердин бир кечинде,Барып калсаў Ак-МузгаБул жомокто байбичеБолсун досум эсиўде.

26-август, 2000-жыл

Page 19: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

19

Кыргыз элинин ат їстїндє ой-нолуучу оюдарынын бири кєк бєрї тегиз жерде ойнолот. Оюн-га он-он беш жаштагы уул балдар кунан минип катышат. Оюнчулар-дын саны чектелбейт. Оюнчулар єздєрїн оюнга калыс шайлашат.

Дегеле кєк бєрї термининин келип чыгышы илгерки кїчкє то-луп турган жигиттер кадимки эле бєрїнї чаап алып, талашып-тар-тышып ойношкондугу менен бай-ланышкан. “Кєк-бєрї” – бул эў чоў аш-тойлордо жалдуу малдын (торпок) тартылышы. Ал эми улак чакан салтанаттарда тартылат.

Тартылуучу улактын ургаачы же эркек экени, єўї-тїсї атайын каралбайт. Маанилїїсї улакчы-

ларга ылайык салмакта болушу ке-рек. Улакчылар тартылып жаткан улакка болгон кїчтєрїн салган-дыктан, териси айрылып кетиши мїмкїн. Ошондуктан кїн мурун улактын башы алынып, муздак су-уга чыланып коюлат. Мында жаш малдын териси чыйралып, бышык болуп калат.

Оюн аягына чыгып адаттагы-дай бир топ утулуп, бир топ утуш ээси болот. Жеўишке ээ болгон тарап улакты айыл ичиндеги ка-дырлуу бир бїлєгє тартуу кылып узатат.

Улак тартыш їчїн аттар атайын тапталат. Улакка тїшїїчї аттар менен кїлїк чабыштан башка ат оюндарына катышууга болбойт.

Page 20: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

20

Человек, с первых дней своей соци-альной жизни, добывая свое пропитание путем охоты и сбором растений, пони-мает, что в природе существует опреде-ленное возвращение и повторение неко-торых природных явлений, повторение времен года. Человек стал разделять вре-мена года, поняв, что отступают морозы и приходит тепло, распускаются почки, птицы вьют гнезда, животные заводят де-тенышей. Потребность человека рассчи-тывать периоды посева и сбора урожая создала необходимость разделения вре-мен года и появления аграрного и зем-ледельческого календаря. Первый рас-чет времен года в каждом обществе, без сомнения, был связан с передвижением луны, изменение которого можно было легче всего наблюдать. И, наконец, из-за несоответствий лунного календаря с по-севным календарем, расчет и изобретение календаря произошли на основе солнеч-ного вращения.

У иранцев не всегда год делился по временам года. В какой-то период иран-цы жили в соответствии с двумя времена-ми года: зима длилась десять месяцев, а лето – два месяца. В другой период лето

продолжалось семь месяцев (с середины марта до середины октября), а зима дли-лась не более пяти месяцев (с середины октября до середины марта). Пока, нако-нец, в относительно древние века кален-дарь не был разделен на четыре времени года, каждое по три месяца.

НАЧАЛО ГОДА

Этнографы убеждены в том, что рас-чет начала года, распространенный среди древних народов и этнических групп, со-впадал с началом посевного сезона или сбором урожая. В связи с этим, начало нового года в большинстве стран и веро-ваний совпадало с первыми днями осени, зимы или весны.

Иранский новый год, несмотря на то, что в определенное время претерпел изменения, однако как отмечали Хамза Исфагани в своей книге «Китаб тарих синни мулук ал-арз ва-л-набийа» и Абу-райхан Бируни в произведении «Асар ал-Бакийя» («Произведения, оставшиеся с прошлых веков»), иранский год с момен-та сотворения человека (то есть с начала

НАВРУЗДоктор Махмуд РУХОЛАМИНИ, Иран

Page 21: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

21седьмого тысячелетия до начала истории мира) начинался в «день Хормозда» - пер-вый день первого месяца каждого года по солнечному календарю (21 марта); в пол-день, когда солнце было в точке весенне-го равноденствия в созвездии Овна.

ПОЯВЛЕНИЕ ТРАДИцИИ ПРАЗДНОВАНИЯ НАВРУЗА

В персидской литературе появление праздника Навруз, подобно многим дру-гим обычаям, обрядам, культурам и ци-вилизациям, связывают с царями. Поэты и писатели четвертого и пятого веков хиджры, такие как Фирдоуси, Манучех-ри, Унсури, Бируни, Табари, Мас’уди, Мискавейх, Гардизи и многие другие, историческим и мифологическим источ-ником для которых, без сомнения, была литература доисламского периода, отно-сили появление Навруза ко времени цар-ствования Джамшида. Об этом говорит Фирдоуси в «Шахнаме», описывая коро-нацию Джамшида:

«... словно Солнце небесных высот, Сиял повелитель прославленный тот. Сходился народ на его торжество, Дивился величью царя своего.Джамшида, осыпав алмазным дождем, Назвали тот радостный день Новым днем. Тот день был Ормазд, месяц был – Фарвардин. Забыв о заботах, не помня кручин, Под говор струны, за ковшами вина, Вся знать пировала, веселья полна. И люди тот праздник святой сберегли, Как память о древних владыках земли».

Праздник Навруз отмечался и до Джамшида. Абурайхан Бируни, несмотря на то, что относит происхождение этого праздника к Джамшиду, однако упоми-нает следующее: «Когда наступил новый день, Джамшид стал праздновать празд-ник; хотя и до него Навруз был большим и великим праздником».

ДНИ И МЕСЯцЫ ПРАЗДНИКА НАВРУЗ

Периоды празднования таких празд-ников, как Мехреган (древнеиранский праздник осеннего равноденствия), Ялда (ночь периода зимнего солнцестояния), Саде (древнеиранский домусульманский праздник сотого дня зимы и преддверия весны) и многие другие праздники обыч-но не длятся более одного дня или ночи. Однако праздник Навруз, относительно которого даже применимо выражение «праздники и обычаи, связанные с На-врузом», длится, по крайней мере, одну или две недели. Абурайхан Бируни пи-шет, что после смерти Джамшида Навруз праздновался в течение месяца:

«А когда воцарились цари после Джа-ма (Джамшида), они сделали весь этот ме-сяц, то есть фарвардин, праздничным и распределили праздники по шести частям месяца. Первую пятидневку отвели для царей, вторую – для благородных, третью – для царских слуг, четвертую – для челя-ди, пятую – для простого люда (горожан) и шестую – для крестьян». Обычаи и обряды, связанные с празднованием Навруза, пере-дававшиеся из поколения в поколение, с течением времени неизбежно подвергались изменениям, обусловленным изменением образа жизни, появлением промышлен-ных и машинных технологий, администра-тивных организаций, профессий, законов, средств массовой коммуникации, но вместе с тем, как мы видим, не утратили своей са-мобытности.

Среди обрядов, связанных с На-врузом, необходимо упомянуть «Пан-дже» (пять дней, добавляемые в кон-це года по календарю Джалаладдина), «Чахаршанбе-йе сури» (последняя среда перед наступлением Навруза)374 и гене-ральную уборку в доме.

«Пандже» – название пяти оставших-ся дней каждого из двенадцати месяцев древнеиранского календаря. Их также называют «панджак» (пятерка), «хамсе-йе мостараге» (украденная пятерка), «ли-так» (в мазандаранском языке и календа-ре) или «бехизак» (по зороастрийскому лето-исчислению).

Page 22: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

22Абурайхан Бируни пишет о «Пан-

дже»:«... В каждом из персидских месяцев

по тридцать дней. По причине того, что в настоящем году триста шестьдесят пять дней, персы называли пять оставшихся дней «панджи» или «андаргах». Кроме этого, эти пять дней называли украден-ными, поскольку они не учитывались ни в одном месяце...»

________374 «Чахаршанбе-йе сури» или «Ночь огня».

Обычай велит разводить костры и прыгать через

них, произнося специальную формулу «Возьми себе

мою бледность, отдай мне свой румянец» – чтобы

огонь забрал все твои проблемы, а тебе взамен по-

дарил радость и силы на весь следующий год.

МИР-Е НАВРУЗИ

«Мир-е Наврузи» – так назывался че-ловек, который верхом на лошади или осле объезжал улицы и переулки и своими шутками и прибаутками веселил людей, получая от них подарки за свою работу. Сейчас этот обычай уже не существует в старом виде. Но эту традицию продол-жают люди, которые в течение последних десятилетий в разноцветных одеждах и с намазанными черным гримом лицами распевают песни и бьют в бубен, полу-чая подношения от людей. Их называют «Хаджи-Навруз».

Без сомнения, сегодня, увидев на ули-цах в первые дни месяца фар-вардина людей с черным лицом, одетых в одежду красного цвета, который бьет в бубен, поет и танцует, так развлекая людей, по-лучает за это деньги, является пережит-ком забав и развлечений «Мир-е Навру-зи» и «Повелителя пяти дней». Его можно увидеть только в период празднования Навруза, а не в какой-либо другой празд-ник или иное время.

ДНИ ПОЧИТАНИЯ УСОПШИХ И ПОСЛЕДНИЙ ЧЕТВЕРГ ГОДА

Одним из древнейших обрядов, по-лучивших распространение до Ноуруза,

является поминовение усопших. Люди посещают могилы усопших, несут туда еду и раздают ее другим. Зороастрийцы убеждены, что «души и ангелы умерших никогда не забывают «запах родства» и каждый год в месяц фарвардин возвраща-ются к себе домой в свои селения».

Одним из сохранившихся пережитков этого обычая является посещение могил в последний четверг года в городах и селах. Этот обряд соблюдают, в особен-ности те семьи, которые потеряли члена своей семьи в течение прошедшего года. Посещение святых мест, паломничество к могилам усопших в четверг и накану-не Навруза, а также на рассвете первого дня нового года является общепринятой традицией. В этот день семьи относят еду (обычно, плов с подливой), хлеб, халву и финики на могилы своих близких. Над могилами недавно умерших зажигают свечи или светильник.

В некоторых городах Ирана, нака-нуне праздника, семьи, соблюдающие траур, угощают своих близких и родных блюдами и халвой и собираются у могил. Также у иранцев-шиитов существует обы-чай в момент наступления нового года отправляться в паломничество к святым местам, где покоятся имамы и потомки имамов.

УБОРКА ДОМА

Одним из обычаев, совершаемых в последние дни года, является наведение чистоты и порядка в доме, этот обычай называют «хане-такани» – генеральной уборкой. В последние дни старого года все стараются, делая уборку в домах, и даже на улицах и общественных местах, подготовить себя к встрече с весной. Фак-тически, генеральная уборка дома и горо-да в конце уходящего года символизирует избавление от грязи и темноты и встре-чу со светом и добром. Термин «уборка дома» (букв, «встряхивание дома») боль-ше связан с уборкой, чисткой, обновле-нием, починкой утвари, ковров, одежды по случаю наступления нового года. При уборке дома, которая длится от трех до

Page 23: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

23четырех недель, все предметы домашне-го обихода должны быть передвинуты, почищены, починены и обследованы и вновь поставлены на место. Некоторые тяжелые вещи, такие как, ковры, карти-ны, шторы или другие предметы передви-гают и чистят только один раз в год – в момент генеральной уборки дома перед Наврузом.

ВЫРАщИВАНИЕ ЗЕЛЕНИ

Месяц эсфанд – последний месяц зимы, время начала посевного периода. Высаживание предновогодней зелени имеет символический характер и служит доброй приметой с древних времен во всех домах и во всех семьях.

В Древнем Иране, «за двадцать пять дней до наступления Навруза», на глав-ной площади города устанавливали воро-та из колонн, изготовленных из кирпича-сырца. На одной из колонн высаживали пшеницу, на другой – ячмень, на других – рис, бобы, сафлор, просо, кукурузу, фа-соль, горох, чечевицу и маш. На шестой день фарвардина, под шум песен, игры на музыкальных инструментах и всеобщего веселья проросшие ростки срывали и бро-сали их в разные стороны ради всеобщего счастья и благополучия». Абурайхан Би-руни так описывает этот обряд: «Этот об-ряд упрочился у иранцев. В день Навруза люди высаживали семь разновидностей злаковых на [поверхности] семи колонн, и в зависимости от роста этих злаков де-лали прогнозы об урожайности или не-урожайности года». Сегодня в любом иранском доме существует традиция за десять дней, либо за две недели до Навру-за, высаживать во всевозможной посуде, большой и маленькой, пиалах, тарелках, кувшинах и т.п. семена таких злаков, как пшеница, чечевица, маш и др. В момент наступления нового года, а также на спе-циальном новогоднем столе «Хафт син» должны присутствовать проросшие рост-ки злаков. Эти проросшие ростки сохра-няются в доме до тринадцатого дня. На тринадцатый день, когда семья покидает дом, следуя традиции «Сиздах бе дар»,

что значит тринадцать вне дома, эти ростки бросают в проточную воду375.

СКАТЕРТь «ХАфТ СИН»(хафт – с персидского семь, син – бук-

ва алфавита, т.е. стол с семью предмета-ми, названия которых начинаются на бук-ву «син», то есть «с»)

По древнему верованию иранцев, все

члены семьи в момент прихода нового года, когда солнце вступает в созвездие Овна, должны собраться все вместе у себя дома, за столом «Хафт син». На белой скатерти стола «Хафт син» помещают семь наименований растительной пищи, начинающихся с буквы «син» (с), кото-рые символичны и несут в себе добрую примету об изобилии растительности и сельскохозяйственных продуктов, в чис-ле которых «сиб» (яблоко), «сабзе» (про-росшие ростки пшеницы или других зла-ковых культур), «сенджед» (лох), «сомаг» (сумах), «сир» (чеснок), «серке» (уксус), «саману» (род кушанья из солода) и т.п. Кроме того, украшением стола «Хафт син» являются зеркало, свечи, посуда с молоком, посуда с водой с помещенным в нее померанцем, крашеные яйца, жи-вая золотая рыбка, хлеб, зелень, розовая вода, цветы (гиацинты), монеты и рели-гиозная книга (у мусульман – Коран, а у зороастрийцев – Авеста). Этот стол во многих домах сохраняется накрытым до тринадцатого дня Навруза.

________375 Тринадцатый день Нового года называют

«Сиздах-бе-дар» («Тринадцатый вне дома»). Его

ни в коем случае нельзя проводить дома, посколь-

ку число 13 считается несчастливым в Иране. Все,

от мала до велика, выезжают за город, на пикник,

взяв с собой побольше еды, коврики и самовар. Что-

бы забрать из дома все дурное, что накопилось за

прошлый год, пророщенную зелень, все это время

украшавшую «Хафт-син», полагается бросить в

какой-нибудь ручей. Молодые девушки, мечтающие

о замужестве, завязывают траву узлом, произнося

древнюю присказку: «Хочу следующий «Сиздах-бе-

дар» встречать в доме мужа, с ребенком на руках»

НАДЕВАНИЕ НОВОЙ ОДЕЖДЫ

Page 24: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

24

Облачение в новые одежды в тради-ции празднования Навруза имеет все-общий характер. И бедный, и богатый в преддверии Навруза занят покупкой новой одежды для того, чтобы надеть ее в момент встречи нового года. В тради-ционном обществе уделить внимание не-имущим и подчиненным, купив для них новую одежду на Навруз, в особенно-сти, детям, считалось обязательным. На праздник Навруз падишахи и эмиры ода-ривали своих чиновников и других под-чиненных халатами. Бируни пишет:

«У правителей Хорасана было за-ведено в этот праздник одаривать своих воинов весенней и летней одеждой». Ле-тописцы и поэты очень часто упоминают обряд дарения халата. В вакуфной грамо-те (акт о пожертвовании на богоугодное дело) Хаджи Шафи’ Абришами Занджа-ни упоминается следующее: «Ежегодно на праздник Навруз детям-сиротам выде-лять по пятьдесят комплектов девичьей и пятьдесят комплектов юношеской одеж-ды, с обувью и носками из вакуфного имущества».

Путешественники времен правления династии Сефевидов и Каджаров, при описании праздника Навруз, очень часто упоминали великолепные наряды народа. Приобретение новой одежды, а также за-мена некоторых изношенных предметов, которые по случаю Навруза, нуждались в «обновлении», составляли существенную часть сезонных, а порой и годовых расхо-дов семьи. Многие семьи, облачившись в черное, соблюдающие траур в связи с кончиной одного из близких членов се-мьи, надевают другую одежду по случаю Навруза, а особенно в момент встречи нового года. Те, кто по какой бы то ни было причине, не смогли приобрести но-вую одежду к Наврузу, стараются хотя бы в момент встречи нового года обновить носки и рубашку.

В прошлом, когда не существовало магазинов и рынков по продаже готовой одежды, а люди поручали пошив одежды ткачам и портным, очередь к портным и их круглосуточная работа были одной из проблем иранских семей. Если в преддве-

рии Навруза, в семьях, районах, школах и благотворительных организациях при-нято готовить одежду для обездоленных детей, то это доброе дело, помимо помо-щи и содействия, осуществлялось с той целью, чтобы дети смогли надеть новую одежду на праздник Навруз. Это древнее убеждение мы наблюдаем в письменных источниках, рекомендациях к праздно-ванию Навруза; последуем примеру при-роды, научимся обновлению у деревьев, и с приходом весны облачимся в новые одежды, что являет собой доброе пред-знаменование радости, веселья и покоя.

УГОщЕНИЯ НА НАВРУЗ

В древних исторических и литера-турных книгах и документах редко упо-минаются разновидности кушаний, в особенности, связанных с традицией На-вруза (или другого праздника). Писате-ли и историки, возможно, считали тему угощения избитой, не совсем красивой и банальной. В книгах, датируемых чет-вертым веком хиджры, и в последующие века, в прозе и поэзии мы встречаем не-мало четких и обстоятельных описаний и комментариев о праздниках Навруз, Мехреган и других праздниках и обрядах. Однако ни при дворах падишахов и эми-ров, ни в домах простого народа мы не встречаем упоминаний о разновидностях и особенностях праздничного угощения.

В статьях и исследованиях, сделан-ных за последние 75 лет о Наврузе, по-мимо угощения, присутствующего на столе «Хафт син», иногда упоминается об особых блюдах, которые готовят в ночь накануне Навруза и в первую ночь Ново-го года в традиционных семьях. Еда, со-ответствующая климатическим особен-ностям той или иной местности, в то же время была самой лучшей и редкой едой того региона. И все социальные слои, в том числе малоимущие, стараются в эти дни проявить щедрость в покупке лучшей еды и, по словам Абурайхана Бируни: «Эти праздники являются одним из пово-дов, превращающих обездоленность бед-няков в жизнь, полную изобилия».

Page 25: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

25Сегодня в Тегеране и некоторых дру-

гих центральных городах Ирана в ночь накануне Навруза принято готовить плов с рыбой, а в день Навруза готовят плов из риса с вермишелью. Можно сказать, что эти блюда являются особым угощением на Навруз в этом регионе. Плов в цен-тральных и пустынных городах Ирана (кроме провинций Гилян и Мазандаран) до недавнего времени был основным уго-щеньем, подаваемым на праздники, по случаю прихода гостей, – знаком благо-получия и богатства. Это угощение было самым лучшим блюдом среди богатых и бедных в ночь накануне Навруза.

ПОСЕщЕНИЕ РОДНЫХ И БЛИЗКИХ

Другими обрядами, связанными с На-врузом, являются встречи с родными и близкими. В день Навруза принято по-видаться со старшими членами семьи, рода, представителями науки, публичны-ми людьми и людьми, занимающими осо-бое положение или пост. В этих встречах участвуют все члены семьи. Историче-ские и литературные источники упоми-нают лишь об официальных придворных встречах эмиров и правителей. Обычно за посещением родных и близких неиз-бежно следуют ответные визиты, сопро-вождаемые поцелуями рук и объятиями. Эти взаимные визиты к близким и даль-ним родственникам, друзьям, знакомым начинаются в первые дни фарвардина (официальные выходные дни) иногда продолжаются до тринадцатого фарвар-дина (порой, даже до конца фарвардина). Взаимные коллективные визиты соседей в поселках и районах, в особенности в не-больших городах, еще до сих пор соблю-даются. Эти встречи длятся до поздней ночи, в особенности, у тех, кто не может оставить свою дневную работу.

До того момента, пока не получили распространение поездки и путешествия в период Навруза, в городах и селах, где существовало профессиональное и со-седское знакомство, а также отношения «лицом к лицу» нанесение взаимных ви-зитов в период празднования Навруза

было более или менее обязательным для всех. Я вспоминаю, как в Кермане, среди зороастрийцев, когда кто-либо жаловал-ся на друга или знакомого из-за того, что тот не пришел повидаться с ним в Навруз, отвечали следующее: «Если бы мы даже были в ссоре, по крайней мере, один раз в год приходили бы в гости друг к другу». Таким образом, благодаря взаимным ви-зитам в Навруз забывались многие семей-ные и родственные ссоры и обиды.

Рост городов, высокая плотность на-селения, разбросанность традиционных семей, ограниченность в поиске работы, а также культура проживания в квартирах – это факторы, снижающие взаимные ви-зиты в период Навруза. Вследствие этих трудностей и недостатка времени, многие семьи, не отправляющиеся в путешествие, заранее уславливаются о времени для по-сещения родных.

НОВОГОДНИЕ ПОДАРКИ

Дарение подарков по случаю Навруза является древней традицией. В различных источниках до и после распространения ислама есть свидетельства подношения даров со стороны крестьян падишахам и правителям и со стороны царей мини-страм, секретарям, чиновникам и поэтам; со стороны старших членов семьи – млад-шим, в особенности, детям.

В этот день, и в настоящее время при-нято прощать друг другу долги и про-ступки, дарить подарки. Наиболее тра-диционным подарком является новая денежная купюра небольшим номина-лом, выпускаемая центральным банком Ирана специально к Наврузу. Такой по-дарок является символом примирения и пожеланием благосостояния.

ПОЗДРАВИТЕЛьНЫЕ ОТКРЫТКИ

Посылка поздравлений по случаю на-ступления Навруза из одного города в другой является древней традицией. В не-которых источниках и книгах приведены образцы переписки, однако с развитием

Page 26: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

26печатного дела, особое место в иранской культуре заняла традиция отправки цвет-ных поздравительных открыток с различ-ным содержанием.

С сокращением числа взаимных визи-тов, все большее распространение полу-чает отправка поздравительных откры-ток.

14 фАРВАРДИНА

С 14-го фарвардина иранцы с серд-цами, полными радости, любви и чисто-сердечия, полные приятных впечатлений, завершают свои праздничные дни. После этого они начинают свою работу и дея-тельность в новом году с твердыми наме-рениями. В этот день открываются школы и университеты. Люди считают плохой приметой отправляться в путешествие до 13 числа. Передвижение многих коче-вых племен начинается с 14 фарвардина. Распределение воды в некоторых селах, а также другая сельскохозяйственная дея-тельность начинается с 14 фарвардина.

НАРОДНЫЕ ПОВЕРьЯ

– Тот, кто во время встречи нового года и в день наступления Навруза наде-нет на себя новое, весь год будет доволен своей работой.

– Во время встречи нового года из-бегайте грусти и печали, чтобы в новом году горести обходили вас стороной.

– Плохой приметой считается в день Навруза употреблять какие-либо лекар-ства.

– Каждый, кто на рассвете в день На-вруза, вместо того, чтобы произнести первое слово, съест сахар и обмажет свое тело оливковым маслом, в течение всего года будет защищен от бед и невзгод.

– Каждый, кто на рассвете в день На-вруза, три раза съест мед и сожжет три раза воск, будет излечен от любой болез-ни.

– Души умерших единожды в год, в момент наступления Навруза, возвраща-ются к себе домой. В связи с этим, дом

должен быть прибран, свет зажжен, а в доме должен исходить приятный запах зажженного ладана и алойного дерева каламбак.

– Того, кто в Навруз будет плакать, до конца года не покинет печаль.

– В день Навруза, первый человек, который войдет в дом, должен быть чело-веком, приносящим счастье.

– До тринадцатого фарвардина луч-ше не отправляться в путешествие. Хо-рошим днем для отправки в путешествие считается 14 фарвардина.

– Работать 13 фарвардина считается плохой приметой.

МЕЖДУНАРОДНЫЙ ДЕНь НАВРУЗ

Генеральная Ассамблея ООН призна-ла 21 марта Международным днем На-вруз

19 февраля 2010 года на 64-й сессии генеральной ассамблеи ООН в рамках пункта 49 повестки дня «культура мира» консенсусом была принята резолюция, озаглавленная «международный день На-вруз» в соответствии с текстом резолю-ции генеральная ассамблея ООН:

1) признает 21 марта как международ-ный день Навруз;

2) приветствует усилия государств-членов, в которых отмечается Навруз, по сохранению и развитию культуры и тра-диций связанных с Наврузом;

3) побуждает государства-члены прилагать усилия к повышению уровня информированности о Наврузе и орга-низовывать при необходимости ежегод-ные мероприятия в ознаменование этого праздника;

4) призывает государства-члены, в ко-торых отмечается Навруз, изучатъ исто-рию происхождения и традиции этого праздника в целях ш распространения знаний о наследии Навруза в междуна-родном сообществе;

5) предлагает заинтересованным го-сударствам-членам и организации объ-единенных наций, в частности ее со-ответствующим специализированным

Page 27: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

27учреждениям, фондам и программам, главным образом ООН по вопросам обра-зо-вания, науки и культуры, и заинтересо-ванным международным и региональным

организациям, а также неправительствен-ным организациям принимать участие в мероприятиях, проводимых государства-ми, в которых отмечается Навруз.

ЮНЕСКО30 сентября 2009 года Навруз был

включен ЮНЕСКО Репрезентативный список нематериального культурного на-следия человечества наряду с другими 76 элементами нематериального наследия со

всего мира. Решение о включении данных 76 элементов нематериального наследия было принято 24 государствами-участни-ками Межправительственного комитета по сохранению нематериального насле-дия.

НООРУЗ КЫРГЫЗСТАНДА

Page 28: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

28• ПутеществиевИран

Восточный Азербайджан

Многие известные люди вышли из этой земли и каждый из них является большой гордостью для исламской и иранской куль-туры. Среди них имена знаменитых лич-ностей таких как: Низами, Хагани, Сайеб, Хомам, Шейх Мухаммад Хийабани, Саттар-хан, Багер-хан, Алламе Табатабаи, Алламе Амини и Шахрийар.

Восточный Азербайджан – часть

Иранского нагорья, местами гористая местность с озерами. 29% территории Восточного Азербайджана используется под земледелие. Здесь же расположена Большая иранская горная складчатость, продолжение высокогорья Кавказа. Горы Сабалон, Карадаг, Мишудаг, Марвдаг, Буз-куш и Айналух – известные и значимые горы остана.

Площадь Восточного Азер-байджана равна 452 614 км2, на-селение более 3 526 000 человек. Древний город Тебриз являет-ся центром остана. Восточный Азербайджан граничит с Запад-ным Азербайджаном и Ардебилем, с соседними странами - Республи-кой Азербайджан, Арменией и ав-тономной республикой Нахиче-ван.

Древние исторические достопримечательности:

Цитадель Алишаха, известная также под названием мечеть Алишаха, одно из грандиозных построек города Тебриза. Ве-ликолепная высокая мечеть XIV века явля-ется наследием Тадж ад-Дина Алишаха Те-бризи – министра при дворе Газан-хана;

Мечеть Кабуд (Голубая мечеть), главное здание которого было заложено во второй половине XV в. праведной дочерью Джа-ханшаха Кара-куюнлю;

Тебризский рынок, построенный в пе-риод правления династии Каджаров, и яв-ляющийся шедевром архитектуры, один из крупнейших крытых рынков мира.

Соборная мечеть Джаме, построенная в архитектурном стиле сельджук-ского периода

Page 29: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

29

Город Шираз является центром остана Фарс и имеет площадь 10.531 км2. Шираз – живописный город с зелеными равнинами. Глиняные таблички, обнаруженные в хра-нилищах Перссполиса, говорят о существо-вании города Шираза уже во времена Ахе-менидов. Дальнейшее усиленное развитие город получил после прихода ислама.

Знаменитые произведения поэта и фи-лософа XIII века Саади «Гулистан « и «Бу-стан « переведены на многие языки мира.

Хафиз – поэт-бунтарь, также имеет миро-вую известность, жил в XIV веке, его мавзолей является достопримечательностью Шираза.

Ходжуй-е Кермани – поэт и современ-ник Хафиза. Мавзолей его расположения равнине у Дарвазс-йе Коран (большие ле-гендарные ворота при въезде в г.Шираз), ко-торый находится у подножия гор близ речки Рукн-Абада.

Хорасан

Хорасан – один из важнейших историче-ских и культурных областей Ирана. В прошлые столетня включала в себя отдельные районы Афганистана, Туркменистана и Узбекистана.

Теперь регион Хорасан состоит из Хорасан-е Разави, Восточный Хорасан и Южный Хорасан.

Мешхед – административный центр Хорасан-е Разави. На протяжении всей своей истории имел значение важного политического, культурного, религиозного центра. До IX века на месте нынешнего Мешхеда находилось не-большое поселение и называлась эта местность Санабад. После мученической смерти за веру Его светлости Имама Резы в Санабаде, место его гибели (машхад) стало весьма почитаемым мусульманами, и вскоре здесь возник город. Этот город стали называть – «Мешхед-емокад-дас» («Священный Мешхед»).

Самый интересный и важный памятник Мешхеда – огромный комплекс здании вокруг усыпальницы Его светлости имама Резы. Мав-золей расположен в центре грандиозного куль-тового ансамбля, уникального в архитектурном отношении. Здание, в котором находится усы-пальница, увенчано золоченым 20-метровым куполом, дворы окружены двухъярусными ар-кадами айванов. В южной части ансамбля – ве-личественная мечеть Гаухаршад с прекрасным бирюзовым куполом и двумя 43-метровыми минаретами. Впечатляющи Золотые ворота На-дир-шаха.

Шираз

Page 30: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

30СВящЕННЫЕ ХРАМЫ ШИРАзА:

Священный Храм Шахчераг Мавзолей ибн ХафифХрам Сайеда Мохаммада Мавзолей шейха РузбеханМавзолей Сайеда Алааддина Хосейна Мавзолей Сибевейха

Мавзолей Али ибн Хамзе Мавзолей ШахДа’иМавзолей Саади Мавзолей Хафиза Мавзолей Шах ШуджаМавзолей Ходжуй-е Кермани Мавзолей Чехел танан

Page 31: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

31

Казахская этническая группа Кыр-гызстана была создана миграциями на длинные расстояния, с пересечением внешних границ, сначала, из Казахстана в Китай, Россию, государства Средней Азии, Афганистан и Иран, а затем далее по всему миру.

Казахский этнос на протяжении всей своей истории имел насильственный и вынужденный характер миграций, вследствие полити-чеких и религиозных причин вплоть до 1960-х гг., когда на-чала развиваться тру-довая иммиграция в страны Западной Европы, Америки и региона Персидского залива, не изменив-шая коренным обра-зом насильственный характер миграций на добровольный, а ставшая следствием экономических при-чин. Кроме того, до начала 1960-х гг. ми-грация казахов в стра-нах мира отличались массовостью, а в со-временный период более характерными являются индиви-дуальные перемещения с практикой вы-зова своих семей в страну-реципиент.

Рассматривая казахский этнос, мож-но констатировать следущее: ее пред-ставители являются составной частью всего казахского народа, имеют единую прародину – Казахстан, исповедуют му-сульманскую религию, относятся к тюр-коязычным народам, но из-за внутрен-них и внешне-политичеких событий в

прошлом настоящий момент прожива-ют за его пределами, чаще всего, в стра-нах Азии, Западной Европы и Америки.

Характерной чертой казахского этноса является успешное функциони-рование в странах с полиэтнической, мультикультурной и мультирелигиоз-ной структурой, благодаря превосход-ной способности к адаптации, генети-чески заложенной кочевым образом жизни и повлиявшим на их социально-

психологические, физиологические и мировозренче-ские способности.

Характер при-чин формирова-ния и развития казахского этноса дифференцирует-ся, как: полити-ческий (казахско-ой-ратские войны XVIII в., нацио-нально-освобо-дительные вос-стания и войны казахов против царского са-модержавия в XVIII-XIX вв., национально-ос-вободительное

движение 1916-г., гражданская война 1918-1920-гг., проведение коллекти-визации в Казахстане, антиправитель-ственная борьба казахов в Восточном Туркестане (Синьцзяне) в 1930-1950-е гг., Вторая мировая война); рели-ги-озный (затруднения, связанные с со-вершением хаджа в Мекку и Медину в царский и советской периоды); эконо-мический: разрушение традиционной кочевой системы хозяйствования в

• МногонациональныйКыргызстан

Казахская диаспора и ирредента:

ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОСТь

Page 32: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

32Казахстане после присоединения его к Российской империи и в советский пе-риод во время коллективизации, тру-довая иммиграция страны в Западной Европы и Америки в 1960-1990-х гг., нестабильность в первые годы сувере-нитета в экономике современного Ка-закстана, находящегося в состоянии перехода к рыночным отношениям после развала СССР).

Одним из важнейжих вопросов для исследования является проблема триединства, т.е, взаимоотношений, взаимозависимости и взаимосвязей на международном и межгосударствен-ном уровне трех основных компонен-тов: казахской диаспоры, Республики Казахстан и стран, где проживают наши соотечественники. Казахская ирридента и диаспора являются одни-ми из важнейших компонентов внеш-ней политики нашего государства со странами их проживания, на межго-сударственные взаимоотношения с которыми влияет положение казахов, как этнического меньшинства в наци-ональной среде, имеющих историче-скую Родину-Казахстан.

Под термином «ирредента или не-воссоединенные нации» в современ-ной зарубежной политической науке подразумевают этнические меньшин-ства, населяющие территории, смеж-ную с государством, где доминируют их соотечественники. За пределами своей страны невоссоединенные на-ции (в отличие от диаспор, которые создаются путем миграций этнических групп в другие страны, не являющиеся их исторической родиной) оказа-лись вследствие войн, аннексий, спорных границ или комплекса колониальных моделей. Это категория населения был известна еще историкам XIX в. и рас-сматривается как «продукт доктри-ны, провозглашающей право каждого народа, относящего себя к «нации», учреждать национальное самоопре-деление в форме государственной не-зависимости».

На современном этапе развития

для казакского этноса характерны два процесса: сохранение этнической идентичности или репартация в Ка-закстан.

Процесс сохранения этнической идентичности у казахской диаспоры характеризуется по нескольким кри-териям: наличие и в какой стадии раз-вития находятся в казахских общинах брак и семья, этнические общества, школы и язык.

Употребление казахского языка вторым и третьим поколениями ка-захской диаспоры оставляет желать лучшего. Поэтому старшее поколе-ние стало инициатором организации школ для обучения казахскому языку и казахской культуре среди подраста-ющего поколения. Среди созданных за рубежом школ по изучению казахско-го языка следует отметить казахские общества в Турции, Великобрита-нии, отсутствие таковых во Франции, США и др.

По данным переписи 1999 года, в Кыргызстане проживает 42 656 каза-хов, а в 70-80-е годы – более 70 тысяч человек, что связано с экономически-ми трудностями в республике. Казахи вместе с другими этносами составля-ют многонациональный народ Кыр-гызстана, имеют много общего с кыр-гызами в историческом и культурном плане.

Казахская интеллигенция, про-живающая в Кыргызстане, внесла до-стойный вклад в развитие экономики, науки, образования, здравоохранения и культуры. Нашли свое место в лето-писи Кыргызстана семьи Сартбаевых, Альпиевых, Хасановых, Шайбековых, Искаковых, Татыбековых, Аймуха-медовых, Тугельбаевых, Чукубаевых, Мангельдиных, Джошубаевых, Ра-манкуловых, Нуртазиных, Раимбеко-вых и многих других.

Председателем Общественного объединения Центра казахской куль-туры «Отан» в Кыргызской Республи-ке является Ермекпаев Бауржан.

Page 33: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

33

ПОНЯТИЕ И ВИДЫ МАГИИИзучая и познавая прошлое мира,

начиная от древних общин и религий ассирийцев и вавилонян до еврейских, христианских и мусульманских общин, от Месопотамии до Египта, от ведущих арабских звездочетов и персидских ма-гов до алхимиков и ясновидящих, жи-вущих в разные исторические периоды, мы убедимся, что магия и колдовство всегда пользовались большим интере-сом у окружающих. Всегда существовали люди, которые под разными предлогами и в различных обстоятельствах занима-лись некими таинственными действиями, которые привлекали людей, а колдуны и маги тем самым достигали свои какие-то цели и решали какие-то задачи.

И теперь, по пришествию многих лет и веков, в современном мире модерна и продвинутой человеческой мысли, где существует немыслимое разнообразие передовой техники, изобилие новых изо-бретений и инновационных технологий, мы по-прежнему часто являемся свидете-лями совершения подобных действий.

В прошлые времена если магия и кол-довство на какое-то время становилось популярным среди людей, приковывая к себе внимание общества, то через неко-торое время Пророки Божии показывали истинное лицо колдовства, стали разо-блачать его и бороться с ним, пока оно не начало исчезать. Из истории проро-ка Соломона (Азрет Сулайман (ДБР) мы знаем, что он собрал всю существующую в его время колдовскую литературу, а лю-дей стал просвещать Божественным уче-нием. Пророк Моисей (Азрет Сулайман (ДБР) также , публично боролся против колдунов и победил их.

Но в настоящее время магия и кол-довство постепенно снова становятся притягательными для людей, собирая все большую публику и зрителей вокруг себя. Посмотрите на современные мистические и колдовские популярные фильмы и кли-пы, где сверхчеловеческие умения и не-вероятные силы постепенно становятся в умах людей вероятными, возможными и заслуженными доверия. При этом не ща-дят даже детей, сажая их на мистический и колдовской мир мультфильмов, ком-пьютерных игр «совершения беспредела в мире». Все это покрывает черным зана-весом мышление и восприятие людей, от-даляя их от постижения божественного и веры к Создателю.

Такая картина действительности по-будила меня к такому решению, что я принял своим моральным и религиозным долгом создание комплексного иссле-дования и анализа документированных фактов в области магии и колдовства. Также считаю, что это является особой потребностью сегодняшнего общества в мире. Одной из целей этой статьи являет-ся освящение и наиболее ясное и доступ-ное объяснении этих явлений на основе принципов теологии, особенно науке о Коране и хадисах, и отделения правиль-ного пути от заблуждений.

Подобные исследования могут слу-жить ключом к закрытым дверям мыш-ления и путеводителем, открывающим дороги ищущим умам людей, особенно мусульман во всем мире. Инша -Аллах.

Вначале определимся с такими явле-ниями как магия и колдовские действия. Магия состоит из необычных и аномаль-ных явлений, то есть это то, что является сверхъестественным и находится за пре-

ВОЛШЕБСТВО И МАГИЯ И ИХ ОТЛИЧИЕ ОТ ЧУДА

Ученый и исследователь Реза Мокассеми, магистр теологии, направление: Коран и хадисы

Page 34: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

34делами привычного порядка вещей и по-нимания людей, и создается кем-нибудь из людей.

Магия состоит из «необъяснимых и странных вещей», которые совершаются посредством коварства, хитрости и об-мана, и истинной причиной действия это-го явления на массы является отсутствие у людей знаний о факторах и причинах скрытого и неизвестного. Но когда люди узнают о секретах этих вещей, то более они не будут применять по отношению к этим вещам такие слова как «магия» и «колдовство».

Во времена Джахилия (доисламское язычество в Аравии) также, невежествен-ные племена, не просвещенные в вопро-сах теологии относили божественные откровения и священные аяты к разряду волшебства, магии и колдовства.

Определение сверхъестественного яв-ления:

Смысл сверхъестественного – это то, что противоречит системе законов мира природы и привычному порядку вещей и где физические законы не действуют.

Разница между магией колдовством и Чудом:

Чудо и Явление, которые являют-ся двумя составными частями четырёх-единого сверхъестественного, подобны друг другу, поскольку свершаются на основе миссии возложенной на Пророка или имама-продолжителя его начинаний. Разница лишь в том, что Чудо свершается по зову и воли Пророка, то есть Пророк, претендуя на пророчество, совершает Чудо, тем самым начиная свою Миссию, в то время когда Явление не сопряжено чьей-то воли или зову.

РАЗНОВИДНОСТИ СВЕРХъЕСТЕ-СТВЕННОГО:

1. Явление (Карамат)Аналогом русского церковногопон-

тятие «Явление» в Исламе является слово «Кармат», означающего щедрость (са-ховат), достоинство (шарофат), изыскан-ность (нафасат) и уважение (иззат). 1

Явление (Каромат) состоит из свер-хъестественных вещей (Харик-ул-аддат), которые свершаются посредством Вали (Святым продолжателем начинаний Про-рока), и которые другими словами назы-ваются Явлением (Каромат). 2

Но а если сверхъестественное (Харик-ул-аддат) совершается в сопряжение с во-лей и по зову Пророка, то это называется Чудом.

Некоторые чудодейственности, кото-рыми обладают священные места и хра-мы Божиих Пророков, называется Явле-нием (Каромат) .

Пример из священного Корана:«Тот, кто владел наукой и знаниями

Писаний сказал: перед тем, как вы успее-те, моргнут глазом, мы сможем, доставит вам трон Билкиса». (Сура «Намл», аят -40).

2. Потусторонние вестиОдним из условий связи с потусто-

ронним миром является то, что такого рода сообщение недолжно быть резуль-татом какого либо научного опыта и до-кументального свидетельства. В против-ном случае такое сообщение не является информацией из потустороннего мира, а является прямым результатом мысли и порождением мозговой деятельности. Пример из священного Корана: те, кто после поражения становятся победи-телем, и за очень короткое время. (сура «Ар-Рум»,аяты 4-3) 3

1* – Qarshi Seyed Ali Akbar, Vocabulary of

the Quran, Dor Alktb Alaslamy, Tehran, 1371, 6th edition, vol 6, p 104.

2* – Moin, Mohammad, Deputy Culture, vol 3, p 835

3* - Здесь имеется в виду предсказание Проро-ком Мухаммадом (ДБР) о скорой победе римлян над персами после их поражения. (Примечание ре-дакции)

Примеры потусторонней вести, полу-ченной Великим Пророком (ДБР)

Великий Пророк сказал Хазрат Али (АС): Как будто я вижу, что в месяц Ра-

Page 35: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

35мазан ты читаешь молитву и злейшие люди, подобные тем, кто убили верблюда Салих-Пророка, окрасят твою броду тво-ей же кровью.

Также он (пророк) в отношение Абу-зара сказал: Да благословит Господь Абузара, он ходит один, умирает один и один воскрешается.

3. Предсказание (Кахинат)Предсказатель (Кахин) - это человек,

который предсказывает будущее, опира-ясь на информацию, полученную из Кос-моса и утверждает, что знает секреты все-ленной 3*.

Слово «Кахин» (друид, астролог, предсказатель) происходит от иврита а корнями уходит в арамейские и сирий-ские языки. Это явление был распростра-нен еще во времена пророка Моисея (АС) . 4*

«Кахин» (друид, астролог, предсказа-тель) - это человек, который имеет связь с потусторонними существами «джина-ми», и который посредством этих существ имеет доступ к потусторонней информа-ции (Shara 210, 211)

Слово «Кахин» в словарях слово пе-реводится как «ясновидящий, осведом-ленный о потустороннем мире», но ино-гда переводится и как «предсказатель».

Нострадамус: этнический иудей, принявший христианство, живя в 16 веке, предсказал многие события будущего, та-кие как: появление Наполеона, Гитлера, Франка и даже предсказал Исламскую Революцию Ирана, и появление Има-ма Времени (Имам Махди). Его методы предсказания, которые были, да и ныне является широко распространенными в Европе, являются одним из видов мате-матического предсказания.

3* – Alafryqy to Ibn al-Masri, Imam Jamal al- Din Muhammad ibn Holy Alfzi Allamh Abbey, language al-Arab, Altbh al-Awwal,1410 AH. -1990. M. Saber was in Beirut, vol 10, p 126

4*- Mostafavi, Hassan, Kareem al Althqyq mutual words, translating and publishing firm Publishing, Tehran, 1360

4. Вызов духов (Спиритизм) Так называется общение с духом жи-

вого человека путем введение его в со-стояние сна или транса, и отправления его в астральный мир. Задавая вопросы такому человеку, получают у него инте-ресующую информацию. Также общение с духом мертвых, называемое по-другому «вызовом духов». Общение с джинами и духами. Спиритизмом называется также всякое другое действие, направленное для вхождение в общение с духами умерших.

5. Гипноз Гипноз или гипнотизм является гре-

ческим словом и означает сон. С научной точки зрения гипнотизер это человек, который усилием взгляда и путем таин-ственного внушения отправляет другого человека в искусственный сон.

6. Магнетизм Магнетизм это вид энергии, которой

обладает тело человека и это энергия идет из некоторых частей тела человека, например из кончиков пальцев человека, или из его глаз. Существование магнетиз-ма также доказано физиологией. (поле действия этой энергии охватывает до 4 метров).* 5

7. Иллюзионизм Иллюзионизм — это вид искусства,

имеющий визуальное проявление чего-то необычного, который характеризуется использованием ловкости рук. Это дей-ствие, которое по-другому называется «фокус», основывается на ловкости и ма-нипуляции руками, обмана зрения, отвле-чение взгляда, подмене представления.

5 - Zhagv, Paul, personal Manytym, Moshfegh Hamedani translation, printing Kavian

6 – vocabulary Dehkhoda, Allameh Ali Akbar Dehkhoda, C 9, 14 294

8. Наложение и снятия порчи и исцеле-ние (Узлы и распутывания).

В колдовстве вера в магические дей-ствия узлов, наведение порчи с помощью

Page 36: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

36завязания узлов и ее снятие путем их рас-путывания, особенно относительно же-нитьбы людей, рождение ребенка и.т.д. имело особое место в культурах многих народов. По преданиям, некоторые на-роды для лечения лихорадки и останов-ки кровотечения разделяли нить на три части, завязывали в ней несколько узлов соответственно данному случаю и обязы-вали ею руку больного.

Священный аят Коране, где говорит-ся: «от зла дующих на узлов» ( сура «Ал-Фалак», аят 4), упоминая о злоумышле-ниях женщин, дующих на заколдованных ими узлов, предупреждает Великого Про-рока (ДБР) о их хитросплетениях.

9. Заклинание Заклинание это знание, посредством

которого определяется способы смеше-ние небесных активных и земных пас-сивных сил, чтобы тем самым совершать странные, не поддающиеся объяснению вещи в материальном мире.

10. Astrolabe Это греческое слово, которое состоит

из двух слов астро это звезда, а лобия это лаборатория или зеркало, то есть инстру-мент, с помощью которого можно уви-деть позицию звезд. 7 Абурайхон Беруни говорил о нем это состояние, про кото-рое древние греки говорили «астроло-бун» или «зеркало астрономии». 8

Некоторые считают первооткрыва-телем этой науки известного астронома Птолимейа Клавдиоса, а другие относят, эту науку к сыну пророка Идрис (АС) ко-торого звали Лоб.

7 - Nabi, A., guiding students to the knowledge astrolabe, Research Foundation Astan Qudz Razavi, Mashahd 1371

8- Muhammad ibn Ahmad Biruni, The Book Altfhym Lavayu Snah Altnjym, J. Holding, Tehran 1371, p 285

Перевод: Сиявуш Джунайди и Сорбон Мизроб

Туркия мамлекетинде өткөн 43-дүйнөлүк химия боюнча олимпиада-га Ирандын улуттук химиялык олимпиада тобу 75 өлкөнүн катышуучулары менен ата-андашты. Бул олимпиадада Иран командасы эки алтын, бир күмүш жана бир коло медал-дарын утуп алышты.

«Мехр» кабар агенттигинин маалыма-тына ылайык 43-дүйнөлүк химия боюнча олимпиадага 273 окуучунун 75 өлкөдөн катышып, алардын ичинде Ирандан Али Аскар Агажани, Амир Пейман Делпарастан, Реза Жавиди Даштбаяз жана Ирфан Ширази катышышкан.

Али Аскар Агажани жана Реза Жавиди Даштбаяз алтын медаллын, Амир Пейман

Делпарастан күмүш медаллын, ал эми Ир-фан Ширази коло медаллын утуп алышкан.

Бул олимпиадада биринчиликти Кытай жана Корея мамлекеттери, экинчи орунду Россия, үчүнчү орунду Америка, ал эми төртүнчү орунду Иран, Чехия, Франция жана Индия мамлекеттери ээлешти.

43-дүйнөлүк химия боюнча олимпиада 2011-жылдын 9-июлунан 18-июлуна чейин Туркия мамлекетинин Анкара шаарында уюштурулган.

Ирандын улуттук командасы 2010-жылы болуп өткөн 42-дүйнөлүк химия бо-юнча олимпиада 1 алтын жана 3 күмүш ме-далл утуп алышкан эле.

Химия боюнча дүйнөлүк олимпиадада Иран төртүнчү орунду

ээледи (Эки алтын медаль)

Page 37: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

37

Начнем с того, что Хаджа Шамсуддин Мохаммад Хафиз Ширази, один из столпов персидской поэзии знал наизусть вес Ко-ран и читал его на 14 канонических ладов. Он всю свою жизнь перечитывал Священ-ную Книгу и лучше чем кто-либо в своем творчестве использовал смысловые образы и фразы из Корана. Поэтому найти те стро-ки, в которых чувствуется его вдохновение Кораном не так уж трудно. Как он сам вы-разился по этому поводу:

Вставать рано и Бога молить о ду-шевном здравии –

Все, что я делал, это было благо Ко-рана.

(Несмотря на наличие многих вариан-тов художественного перевода стихотворе-ний Гафиза, во имя большей достоверности анализа здесь и далее использован под-строчный перевод. – Редакция «Адеп»)

Ниже приведем несколько хрестоматий-ных образцов:

Крепка эта ловушка! Может милость Божья придет на помощь,

А то не перебороть Адаму искушение падшего Сатаны.

Это двустишие напоминает слова вы-сказанные Пророком Иосифом:

Перевод: «природа человека толкает

его ко злу, если не смилостивится Господь мой.» Сура «Йусуф», аят-53.

О Гафиз! Райские кущи мой унаследо-ванный обитель,

Почему же я должен обосноваться в развалине этого мира?!

Первая строка «Райские кущи мой унас-ледованный обитель» заимствована из ая-тов, в которых рай обозначается как насле-дие добрых и чистых людей. Например:

Перевод: «Это и есть рай, которого мы дадим в наследие нашим добродетельным рабам». Сура «Марьям», аят – 63.

Перевод: «Это и есть рай, который будет дан вам как наследство за то, что вы верши-ли [на земле]». Сура Зухруф («Украшения»), аят – 63.

Перевод: «Именно они (верующие) яв-ляются наследниками, которые наследуют рай, в котором они вечно пребудут.» Сура ал-Муминун («Верующие»), аяты – 10-11.

Я не боюсь черной книги своего бытия, ибо в Судный День

Благодаря Его милости преодолею сотни таких книг.

Стихи основаны на аяты, похожие на нижеследующий:

Перевод: «Не отчаивайтесь в милости Аллаха. Воистину, Аллах прощает все гре-хи, ибо Он – Прощающий, Милосердный». Сура аль-Инфитар»(Раскалывание), аят – 10-12.

БЛАГО КОРАНА

АНАЛИз НЕСКОЛьКИХ зАИМСТВОВАНИй Из АяТОВ

КОРАНА В СТИХАХ ГАфИзА

Page 38: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

38

Проливай мою кровь, ибо увидев твою красоту

Ни одному ангелу не захочется учесть тебе эт в грех.

Первая строка основана на нижеследу-ющий аят:

Перевод: «Воистину, к вам пристав-лены наблюдатели, благородные писцы, ко-торые знают обо всем, что вы совершаете». (Сура аз-Зумар (Толпы), аят – 53).

Много козни происходит сейчас за за-весами

А что же будут делать, когда уберут-ся завесы?!

Слова «когда уберутся завесы» являют-ся своего рода переводом нижеследующее описания Судного Дня по Корану:

Перевод: «день, когда будут подвер-гнуты испытанию тайны, (Сура «ат-Тарик» [Ночной Путник], аят – 9).

Небеса не смогли взять на себя эту ношу не посильную

Мне, блаженному возложили всю тя-жесть этой миссии.

Эти строки основаны на нижеследую-щий знаменитый аят Корана об ответствен-ности:

Перевод: «Воистину, Мы возложили ответственность на небеса, землю и горы, но они отказались нести ее, устрашившись, и Мы возложили ее на человека, и он, буду-чи несправедливым и невежественным, по-нес ее«. Сура ал-Азхаб (Сонмы), аят – 72.

Если ты хочешь, чтоб твой Возлю-бленный не нарушил завет

Ты держись за связующую нить, что бы и Он держался.

Эти строки навеяны вдохновением от нижеследующего аята:

Перевод: «Помните милость, кото-рую Я оказал Вам. Будьте верны завету, ко-

торый [вы] Мне дали, и Я буду верен завету, данному вам. И только Меня страшитесь. « Сура ал-Бакара (Коров)], аят – 72.

Ты не прельщайся отсрочкой, данной тебе небосводом,

Кто тебе сказал, что эта старуха пе-рестала строить козны?!

Слова «отсрочкой, данной тебе небосво-дом»- это своеобразный намек на на такие, встречающиеся в Коране слова как «Имла» , «Имхал» и «Истидрадж, кторые являют-ся выражением хитрости в Коране «макр») Бога тем, кто отвергает Его и закрывают глаза на его знамениях (аятах). Этот «макр» заключается в том, что Бог дает им отстроч-ку (Имла и Имхал), и когда они постепен-но, шаг за шагом (Истидрадж) погрязнут в своих грехах, Бог также постепенно и не-ожиданно (так, что они и даже не заметят), берет их «с поличными». Поэтому эта от-срочка кончится не в их пользу:

Перевод: «Пусть не думают невер-ные, что данная Нами им отсрочка — благо для них. Воистину, Мы даем им отсрочку, чтобы они погрязли в грехе. И уготовано им унизительное наказание». Сура Аль Имран («Семейство Имрана»), аят-178).

Перевод: « А тех, которые опровергают Наши знамения. Мы одного за другим низ-вергнем [в ад] так, что они и не заметят. И [тем не менее] Я даю им отсрочку, ибо то, что Я предрешил, неотвратимо..» Сура Аль Араф («Преграды»), аят-182-183).

В этом пристанище непостоянном не бери в руки кроме чаши,

В этом мире не подлинном, не привя-зывайся кроме как к любви.

Образ «непостоянный пристанище» обозначающий бренный мир заимствован из следующего риваята:

«Надж-ул-Балога» (Сборник высказы-

Page 39: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

39ваний и афоризмов Азрет Али (Да будет Ал-лах им доволен!).

Этот мир, и все что в нем есть стоят не-много,

Не жадничай, поделись тем, что имеешь с просвещенными.

Первая строка в данном двустишии яв-ляется переводом нижеследующего аята:

Перевод: «Блага этого мира недолговеч-ны. Сура ан-Ниса («Женщины»), аят -77.

Не ходи в хоромы нуворишей, у кото-рых нет жалости,

Кладезь твоего благополучия нахо-дится в твой же хижине.

Вторая строка заимствована от нижес-ледующего аята, которая прочтена поэтом с мистико-познавательной (ирфан) точки зре-ния:

Перевод: «есть они и в ваших ду-

шах. Неужели же вы не видите?,, (Сура аз-Зарийат («Рассеивающие»), аят -21.

Практикующие мистики - Арифы на основе этого аята призывали людей к путе-шествию от Внешнего Мира к Внутреннему Миру и считали, что предмет их исканий находится не вне а внутри их самих. Один из знаменитых мистиков-арифов Айн-ул-Куззат Хамадани по этому поводу говорил:

«Бог находится не на Земле. И не на Не-бесах. Он даже не находится в Раю и Пре-столе. Путь к Богу лежит внутри тебя. И аят « « говорит об этом. Те, кто жаж-дет Бога, ищут его внутри себя. Ибо он на-ходится в Сердце, а Сердце находится у них внутри.»

Теперь сопоставим и сравним вышеука-занное двустишие Гафиза со стихами дру-гих поэтов:

У пресвященных и свеча, и возлюблен-ная в них самих –

Они не пьют виноградный хмель, соб-ственная кровь их пьянит.

(Мавлави Джалаладдин Руми) * * *Я искал Тебя зря во всем Мире,

Ты находился в душе у Ираки.(Ираки) * * *

Кружение небосвода и движение по кругу светил

Не по их воле, а по воле моего Друга происходит.

Здесь тонкая насмешка и отрицание тех, кто верит в то, что все в мире происходит в результате кружения небосвода и движение по кругу светил. Эти строки навеяны поэту вдохновением от таких аятов как:

Перевод: «[Он сотворил] солнце, луну и звезды , покорные Его воле.» Сура ал-Араф («Преграды),аят- 54

Теперь сопоставим и сравним вышеука-занное двустишие Гафиза со следующими стихами других поэтов:

И плохое и хорошее, что происходит с тобой

Не думай, что это жизнь так распо-ряжается,

(Масуд Саад Салман)

Всяк играет ту роль, которую Он уго-товил ему,

Все наше тщетно, будет так, как Он повелевает.

Как может светило порождать до-бро или зло-

Когда оно само подвержено злу и до-бру?!

(Незами Ганджави)Вместо заключения:

Я не видел ничего изящнее, чем твои стихи, о Гафиз,

Клянусь Кораном, которого ты хра-нишь в своей груди

. Перевод Сиявуша Джунайди

Page 40: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

40

ЖАЛБЫРАКТАР...

Кїзїндє кїбїлїп тїшїп жаткан жал-бырактарды кєргєнїмдє кєзї єтїп кет-кен алп адамдар, айжаркын замандаш-тарым эске тїшєт. Аттиў, жалбырактар кайрадан бутагына эгерим илине албаган сыўары эми ал, адеми адамдар эч качан жарык жашоого кайрылып келишпейт! Жалындуу жан дїйнєлєрї да тїбєлїккє жок болду...

Жаўы муундун келиши, жашоонун жакшыруусу їчїн эскилердин орун бо-шотуп туруусу мыйзамченем окшобой-бу. Азыркы тирїїлєр да эртели-кеч, кїндєрдїн бир кїнї акыры кайрылгыс сапарга кетишет... Кандай катаал мый-зам! Бу, буюктурган мыйзамченемди да-ана туюп туруп жалбырттап жашаган адамзаты да эр экен!

А жаштар неге эрте жайрашат?!.

БАБАЛАР БАЯНЫ

Алматыдагы Казакстан жазуучулар Одагынын (уюмунун) 75 жылдык маа-ракесине барганымда (2011) мен окшоп чакырылып келген орус, тїрк, татар, башкыр, азербайжан, казак... элдеринин єкїлдєрї, андан эки жума єтїп Омор Султанов агам менен Абайдын Семейде-ги 165 жылдыгына барганыбызда казак элинин кєрїнїктїї адамдары “эгерим жакпай калса жєнєкєй адамдан ханы-на чейин эзелтеденн бери жазалап, эл-ден кууп сала турган жаангер калксыўар гой!” деп бизди дайыма алгач сыйлап, баатырлардай суктануу менен карап жа-тышты. Ошондой сыймыктуу сєздєрдї

уккан сайын мен небак кєздєрї єтсє да башымды бийик кєтєрїп жаткан баатыр, кеменгер бабаларым, алардын кайрат-рухун жоготпой, бекем тутунуп келаткан азыркы замандаштарым, кыргыз элим менен катуу сыймыктанып жаттым...

...КАРА ЭЧКИГЕ ЖАН КАЙГЫЖашыл талаадагы жалгыз аяк жолдо

ойлуу келаткам. Таман алдыма туш ке-лип калган кумурсканы кєрє койдум. Бир тал куурайды жонуна артып алып, даў салып баратыптыр. Оокат кылып жат-кан да, байкуш! Аяп кеттим. Кадамымды кере шилтеп, аны аттап єттїм. Жыгылып кала жаздасам болобу! Кумурска: «Ух, алп адам їстїмє жыгылбай аман калып, Кудай чоў сактады!» – деп кудуўдап кал-са керек, чымын-куюн болуп уюгуна ша-шып баратты...

Мен да єзїндєй эле оокат артынан жїргєн гєрпенде экенимди кайдан бил-син, ал шордуу. Ошентсе да опаасыз бир жакшылык жасаганымдай кєўїлїм кєтєрїлїп калды.

ГЕНИЙЛЕР...

Деги, жалпы эле калемгерлер калкы кызык калк, айрыкча кыргыздарда. Ка-леми чийе салганынын баары эле шедевр, єзїн гений санашат. Бири калбай. Єздєрї окуп, угуп, кєрїп билишет – гений деген дїйнєдє, єз заманында миўден, миллион-дон бир чыгаарын, чыкпаса жогун деле жакшы билишет. Бирок, жок, кыкка жа-балактап, кайра-кайра конгон чымын-дардай дыўылдашып эле баары теў гений болгусу келе беришет... Кызык!

Айдарбек САРМАНБЕТОВ

«Тамчыдан деўиз куралат». Автор.

ОЙТАМЧЫЛАР

Page 41: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

41БЄЄДЄ АЖАЛ

Жай саратаны. Короом тандыр ичин-дегидей ысык. Сєрїїдє зеригип олтур-гам. Дыўылдаган бир кєк чымын айлана учуп, айдаганга кетпей, бети-мурдума конуп тажатып жиберди. Аўдып туруп, жерге коно калганда шапалак менен чаап калдым! Дал ошол учурда кайдан-жай-дандыр дагы бир чымын зыўылдай учуп келе калып, кокустан шапалагымдын ал-дында жалпайып калды. Бєєдє ажалын тапты, шордуу.

Адамдар деле ушундай болсо керек деген ой кетти...

КУБАНЫЧАскар бажам кїн алыс карта ойно-

гону келет. Атайын, жайы-кышыбы, кїнжарык же караўгыга карабай. Эмне азап десеў! Утулуп калса кєўїлсїз кай-тып, утканда кїлкїсї чыгып, шайдоот кетет.

Адамга аз эле нерсе керек окшобой-бу... єзїнє єзї кубаныч тартуулап...

ТОБО!Кызык, улуу балам тєрєлгєндє

сїйїнгєнїмдєн жолдош-жоролорго кон-курс жарыялап ат тандап, акырында єзїм єтє сейрек, Баястал деп ата¬йын дегем. Аялым, Їсєн дос айнытып коюшкан ошондо, кыргызда андай сєз жок деп. 1998-жылдын кышынан бери Сокулуктун Маловодное айылында жашап келем. Ал айылдын тїпкї аты Баястал экен! Тобо!..

КЄКБЕТ

Їчїнчї балам Азат экєєбїз сїйлєшкєн эле жерден талашып-тартыша кетебиз. Эч оюн бербейт. Мен адатымча акылымды айтам. Жаўылып-жаза тайып калбасын дегеним да.

- Экєєў сїйлєшпєгїлєчї, деги. Уруш-кандан башканы билбейсиўер, окшош-кон кєкбеттер.- деп ортого арачы тїшєт, энеси.

Мен ичимден жыргайм: баламдын ушундай, беттегенин бербеген “кєкбет”, єз оюн коргоп, єз акылына туруктуу адам болуп баратканына. Оомалыктан алыс болсун, ал баарыбир єзї билгенин-

дей жасайт: кээде жаўылышат, кай бирде аныкы чын чыгат. Демек, изденїїдє. Ал - жеўїїчїнїн сапаты, акыры сєзсїз ийги-лик жылоолобой койбойт!

ЖАШОО – ПОЕЗД

Он жыл болду, кїнїгє поезд менен Бишкекке, ишке келип кетем. Луговой, Меркеден бери кары-жаш аял-эркек-тер ар кандай максат артынып келишет. Алыстан келїїчї аларга жолдогулар ко-шулуп, шыбыр-шыбыр, кїрї-гїї, кубан-ганы, сумсайгандары, оору-сыркоо, со-осу... да бар.

Шака-шак, шака-шак... узун кер-бен єз жолунан калбай алдыга зуулап кете берет... Жолоочулардын кай бири кїжїлдєгєн поездден четинен жолдо тїшїп кала беришет, орундары жетим... Кол булгалай айгайлап, жиниге чуркап жетпей кала бергендер да бар. Поезд аларды тїк кїтпєйт, аябайт, таш боор... Баягы, ийме каш, сулуу кыз кайрылып эч кєрїнбєдї. Аттиў!

Мага жашоо — тїпсїздїккє сапар салган поезддей сезилет...

АЙЛАСЫЗ КАЙРАТБир жолу Сокулуктан Бишкекке ав-

тобус менен келаткам. Эл кєп. Жыйырма жаштагы балам теўтушуна болушам деп зєєкїрлєрдєн каза таап, жарым жылдай єтсє да єзєк єрттєгєн кайгыдан арыла албай ачуу сарсанаага батып, кїйїттєн жан ачышып «бусикте» терезенин сыр-тында калып жаткан баламсыз жарык жашоону, машакаты бїтпєс адамдарды телмире тиктеп ишке баратам...

– Саломалейкум байке,– деген їндєн башымды кєтєрсєм бейтааныш журна-лист экен, колун сунду, алик алдым,– уулуўуздун арты кайырлуу болсун, гезит-терден окуп калдым...

– Ырахмат,– деп, сумсайдым. Жан тартып кайрат айтканына кєўїлїм ийи-ди. Кїтїїсїздєн бейтаанышым дагы кан-ча балам барлыгын сурап калды:

– Їч эркек, бир кызым калды,– дедим.– Анда уучуўуз куру эмес экен,– деп,

суктангансыды. Ичим тарый тїштї.– Кайрат кылыўыз. Ошолордун аманчы-лыгын Кудайдан тилеўиз. Мен жалгыз

Page 42: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

42уулуман айрылып калбадымбы... артым-да анын да, менин да тукумубуз калбай...– деп жашып алып тїшїп калды.

Мен айласыз кайрат алып, бел байлай тїштїм. Чын эле...

УЯЧыйпылдаган їндєн карасам эши-

гибиздин так їстїнє чабалакей їй са-лыптыр. Адамды эш тутканы да, уясын корголотуп. Балапандары жаўы чыккан тура.

Капырай! Адамга гана эмес, макулук-тарга да караан керек турбайбы...

ЄКЇТ Автобуска тїшкєнїмдє эле:– Олтуруп алыўыз, аксакал,– деп, жи-

гиттер кїтпєгєн жерден эле орун бошот-кончо шашып калышат, албетте, абийири барлары. Кубанып, каниет алып калам, кыргыз ыйманы куруй элек экен деп.

– Келиўиз, агай,– деп, мєлтїрєгєн кыз-келиндер тура калышканда: «Эк, аттиў ай, карып калдымбы?!» – деп, ачуу єкїнїп калам. Єў карыган менен жїрєктїн жаш кездегиден да кїчтїї жа-лындап турганын алар кайдан билишмек. «Али жаш бойдонмун!» – деп кыйкырып жибергим келет. Ємїрдїн єткєнї билин-бейт тура. Жїрєк карыбайт экен... – деп калды бир кїнї ырчы, комузчу, дом-бурачы, жазуучу, акын, сїрєтчї... анан шоо¬пур Казакбай (Абдышев) авам. Айтканы чын...

ОТООДОГУ ОЙЛОРАк жамгырдан кийин короодогу

гїлзарымды отоо чєптєр басып кетиптир. Шартылдатып жулуп кирдим. Жанди-лимде «Ата-аўгєрї, алмустактан калбай жашоону жабыркатып келаткан жанба-гар, зыянкеч пенделерди ушул чєптєрдєй бир дем менен бурдай улуп-жулуп салып, бирото кутула алсак, аттиў!» деген єкїт кєкєйдє єйїп турду.

Ошол опаасыздардын єчїн чєптєрдєн чыгарып жаттым...

БУЙРУКАйтылуу балдар жазуучусу Муса

Жангазиевдин сексенди таяп калса да

кышында агын сууга жуунуп, индиянын йогасы менен машыгып, буттарын улам кайчылаштыра жаш баладай чуркап, улактай секиргенин кєргєндє бу адам жїзгє жєн эле чыгат деп таў калчумун. Ажалы троллейбустан экен. Кєчєдє уруп кетип, эч кїтїїсїз каза болуп калды.

«Ээ, балам, буйрук улуу, буюрган жашты жашайбыз...» – деп калышат улу-улар. Адам баласы ажалынын качан келэ-эрин билсе, аттиў!

ДИЛЧынымды айтсам мен эс тартка-

ны «Манасты» толук, баштан аяк оку-ган жокмун, олуп-чолуп. Бирок жалпы маўызын жетик эле билем. Кантип?

Мектепке жашым жете электе эле тамга таанып, шыр окуганды билчїмїн. Атам, таятам, Дорду атам... дагы-дагы карыялар мени чакырып алып мукаба-сы кєк, їч китептен турган «Манасты» кайра-кайра окута бергени жадымда. Кэ-эде эргип окуп берсем, кай бирде кутула жадаганымда «кырааты менен оку!» деп кайра башынан окутуп коюшчу. Кєрсє, кыргыздын єзгєчє дїйнєтаанымын, узак тарыхын, уюткулуу рухун... камтыган, дїйнєдє теўдеши жок «Манас» ошол, ба-лакай кезимде дилиме тереў сиўип калган экен... Менин зор байлыгым, артыкчы-лыгым ошол!

КУШТУН ТИЛИ...Эрте жаз эле. Бир кїнї короо четинде

турсам жаналакетке тїшїп, чарылдаган чымчыктын їнї чыгып калды. Болду-болбоду ага бир коркунуч тїшкєн экен деп карасам, ошондой экен. Мен атын билбеген кичинекей бир чымчык улам качырып келген чоўураак бир куштун алдынан торой чыгып, бир нерсесин кор-гоп жаткандай. Уясы, андагы жумуртка-сы болсо керек деп ойлодум. Душманы алыс-тап учуп кетер замат чымчыктын їнї да дароо басылды. Анын їнї дагы угулуп калабы деп кулак тїрсєм кайталап чыккан жок. Нарыраактан бєлєк чым-чыктын бейгам сайрап жатканы угулду. Дїйнєкапар. Кєўїлї ток. Жашоого ка-ниет кылып жаткандай.

Ошондо Шаршенбек досумдун «кий-

Page 43: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

43инчерээк мен чымчыктардын тилин тїшїнїп калдым, биз деле аларга ок-шош бир жандык турбайбызбы, болгону акылдуубуз деп тєрєпейилденип аларды теўге албай алыстап кетиппиз» дегени эсиме кылт этти. Ошондо мен «койсоўчу, акылыўдан айнып баратсаў керек» деп, шакаба кылып койдум эле. Кєрсє, чын турбайбы! Чындап кунт койсо адам ар бир доош¬ту тїшїнє алат экен.

Ошондон тартып мен да чымчыктар-дын, деги эле жан-жаныбарлардын «ти-лине» дит коюп, тїшїнє баштадым.

КОМУЗАтам комузга катуу ышкысы тїшїп,

колхоздун койлорун таштап салып, коўшу айылдагы Чалагыз (Иманкулов-ду) чоў комузчуну ээрчип, эки-їч ай ке-тип калган экен. Бизди да кечип. Кай бир кїндєрї эртеден кечке комузун чертчї. Бир кїїнї же обонду кайталап чертчї эмес дешет. Ошондо эки-їч жашар мени алдына алып, комуздун мойнун тиштетип койчу. Эсимде, бирде жай, бирде шаттуу же муўканган комуздун дыўгырагын ти-шим, мээм, бїткїл денем менен сезип жатып уктап калчумун. Ошентип, атам комузду, улуу кыргыз кєчїн, улуттук ру-хумду жандїйнємє уютуп койгон тура...

Ойго тунуп, шаттанып же армандап калганымда мен да комузду кыўгыратып калам... Атамдын кїїлєрї али кулагым-да, жадымда...

КАН

Кыргыздарда «адам баласы акыры тїбї канын тартат», «сийдиги жаман» же «теги жакшы» деген сымал тереў сєздєр бар. Тереўдиги ошол: генетика илими ХХ кылымда гана араў ачылып жатпайбы!

ЖАШОО МАКСАТЫ

Жаш кезимде адам баласы эмне їчїн жарык дїйнєгє келет, менчи, жашоого келген милдетим эмне, максатым кандай болуусу керек, акыры бир кїнї єлє тур-ган болгон соў вазийпам эмнеде деген тїмєн суроолорго баш катырып, аларга жооп издеп, таба албай нечен азап тарта-ар элем. Эми акыл-эстїї адам эзели кай-рылгыс болуп єлгєндєн кийин артында-

гылары “жакшы киши эле” деген бир ооз гана сєз їчїн жашоо кечирээрин туйдум...

КОўУЗМектепке бара элек, бала кезимде

атам кой багып, тоодо чабан эле. Эртеден кечке кылар ишим жок, дїйнєтааныганга дилгир мен ой-тоону кыдырып кетчїмїн. Ошондо, жайкы тоо этегинде жылкы-нын же уйдун эски-жаўы кыгын томоло-туп, кїнїгє талбай тїртїп жїргєн кара коўуздарды эрмектегенди жакшы кєрєр элем. Кайда баратканын, эмне кылып жатканын, неге минтип азаптуу маша-кат тартаарын билип-билбеген макоо коўуздар эртеден кечке бїтпєс тїйшїк тартып покту тїртїп эмне кылат, кайда алып барып, кандай керегине жаратат десеў?! Тїк тїшїнїп болбойт. Балким ага керектир, же табигат аны ушундай азапка салып койгонбу, неге?.. Алдыдагы улам бир чоў-кичине таштарга, куурайларга такалып, кээде такыр эле эўгезердей таш-такоолго кептелип, деле погун тїртїп ке-тээрге жол-амал жок болсо да анысын тїк таштабайт десеў, тырмалаўдап?! Жана-лакетке тїшє гєроокатын тырбалаўдап тїртїп, ой-чуўкурга кулап, кошо томо-лонуп... олда, аябай азап тартканыны тарткан! Аягандан чыдап тура албай башка жакка башын буруп койсоў да, ка-якка болсо баарыбир, “оокатын” тїртїп-томолотуп алып кете берет! Тїртєєрї болсо болду.

Адамдардын деле ошол коўуздардан айырмасы анчейин эле окшобойбу...

НЕБЕРЕЛЕРКыз неберемди жандай кєргєн менен

артымда атымды єчїрбєй алып жїрєєр, бабалардын канын-жанын улоочу эркек неберени сыртымдан сыр бербей, ичим-ден зарыгып кїтчї элем. Акыры тиле-гим кабыл болду! Удаа жарыкчылыкка келишкен Иззат (арабча - кеменгер, да-накер) менен Султан (эл башчы) атына заты жарашып, биздин сыймыктуу, даа-нышманы кєп тукумдун улуу кєчїн улан-тышат деген їмїтїм бар... Эми санаам тынч, єз вазийпамды аткардым...

Page 44: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

44ТООЛОР!

Кыргыз тоо жандуу келет. Канында да, жанында да тоо деген сезим жалын-дап турат. Экєє эзелтен айрылгыс. «Кыр-гызды кырылуудан тоосу сактап калган» дээр эле таятам. Чын.

Эў алгач Казакстанда аскер милдетин єтєп жїргєнїмдє тоолор кєзїмдєн учту! Айлана сары талаа, кєз жайдак, кєўїл бєксє...

Алты эле ай єтїп келе жатып, алыста шаўкайган тоолорго кєзїм толо тоюп, дилим албуут деўиздей толкуп: «Тоолор, тоолор тоо койнунда кїлїп-єскєм...» – деп негедир кыйкырып ырдап, машинада келатып эч кимден тартынбай жашыга-ным эсимде... энем да эсимден чыгып...

«ИНТЕЛЛИГЕНТ» ИТ...Кызык, «мал ээсин тартпаса арам

єлєт» деген сєз бар элибизде. Чын экен. Итим ташка же кирпич-дєўгєчкє кєчїк

басып кишидей олтуруп алат, алдыўкы буттары менен жер таяна койкоюп. Ая-лым аны «жада калса ити да интеллигент, шоўшоюп олтуруп алганын кара, їстєлдє олтургансып» деп аны урушуп калат. Анткени кара жумушка башынан жок-мун. Апам айткандай «бий-болуштардын тукумумун» да.

Мышыгым да элдикиндей жерге тїк жатпайт. Кубалаганга болбой дивандан же керебеттен тїшпєйт. Экєє теў тамак уурдап же жєнсїз бирєєгє катылбайт. Бирєє бермейинче эт болсо да эч тий-бейт, тескерисинче, жанына жатып алып кайтарышат. «Мышыгы да єзїнчє мыр-за» – деп наа¬лыйт аялым. Таў каласыў. Аларга мен атайылап їйрєтїп койгон-дой.

Дегиўкиси, уй-койбу, короодогу бар-дык мал-жаныбыз «сыпаа», мага окшоп. А мага кимден жукту? Кандан болот де-шет...

Кылымдарды карыткан чеберчилик

Page 45: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

45

Хатам - необыкновенная персидская ин-крустация по дереву - возникла в Иране в незапамятные времена, но своего наивыс-шего развития достигла в эпоху Сефевидов (XVI – XVII вв.). Окна и двери, сундуки, шкатулки, доски для игры в нарды и шахма-ты, рамы для картин, подставки для Корана, письменные приборы украшались шести-гранными узорами из маленьких равносто-ронних треугольников. Узоры также быва-ют пяти-, восьми- и десятигранными, но именно шестигранники остаются наиболее популярными. Некогда треугольники были достаточно большими, но мастера довели инкрустацию до совершенства – сегодня вы с трудом сможете разглядеть составляющие хатама. Для инкрустации используется сле-дующее:

• Дерево: апельсиновое, розовое, эбено-вое, орех, ююба, эвкалипт и некоторые дру-гие разновидности. Орех и эбеновое дерево позволяют получать черные треугольники. Коричневые делают из апельсинового дере-ва, хотя в более дорогих изделиях для этого используется ююба.

Кроме того, из окрашенного апельсино-вого дерева иногда получают черные, жел-тые или красные треугольники.

• Кость: верблюжья, коровья, слоновая, а также раковины устриц. Из кости делают белые треугольники.

• Металлические нити (2 – 3 мм тол-щиной): медь, а также золото и серебро (в особенно дорогих изделиях). С их помощью получают желтые (золотые, серебряные и

т.п.) треугольники. Искусство создания изделий из хатама

сравнимо с искусством плетения ковров – только в данном случае применяются не-сколько иные материалы и способы обра-ботки. Давайте вместе проследим за этим интересным процессом:

Здесь вы видите уже собранные пучки материалов. Очень важно, чтобы каждая де-ревянная щепка, каждый кусочек кости или металлическая струна представляли собой трехгранник. Мастерская покупает такие материалы у специальных поставщиков: столяры делают дерево трехгранным, кость в других местах тщательно вываривают, очищают от жира и посторонних примесей и также придают трехгранную форму, а ме-таллические «струны» протягивают через специальную машину. Ровные грани очень важны!

Хотя существует множество чертежей готового хатама, на деле ими пользуются разве что подмастерья. У настоящего масте-ра такой рисунок – в голове, он точно знает, чего хочет добиться. А вариаций существу-ет великое множество.

Здесь мастер аккуратно складывает трехгранные «палочки» вместе, в опреде-ленном порядке чередуя дерево, кость и металл. Минимум 48 таких «палочек» идет на один «голь» («цветок»), напоминающий звезду. Каждый «голь» собирают отдельно, затем тщательно скрепляют деревянным клеем. Только после этого все эти «звезды» начинают складывать вместе, в итоге полу-

Хатам

Page 46: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

46чая заготовку длиной до 30 см. Как легко до-гадаться, работа эта долгая, трудная и кро-потливая.

А вот и заготовка, скрепленная дере-вянным клеем, и предварительно зажатая в прессе между двумя досками. Очень важ-но, чтобы в хатаме не оставалось никаких зазоров, и составляющие каждого «цветка» и сами «цветки» прочно прилегали друг к другу. В хорошей мастерской таких загото-вок сотни – и на всех узоры разные.

Потом мастер выбирает нужный ему узор и… одну за другой срезает тонкие 30-сантиметровые пластины с заготовки.

Вот так выглядят пластины хатама, уже готовые для нанесения на изделие.

Разумеется, деревянную основу изделия (раму, шкатулку, пенал и т.п.), мастер делает заранее, все «хатамщики» - отличные столя-ры. Далее он прилаживает пластины хатама в соответствии с формой изделии. Для это-го используется деревянный клей. В неко-торых случаях пластины также нагревают, чтобы, например, они соответствовали фор-ме сосуда, на которые их наносят.

Чем меньше треугольники, чем больше их количество, чем последовательнее повто-ряются узоры – тем тоньше инкрустация. Качество инкрустации также напрямую свя-зано с качеством используемых материалов.

Разумеется, деревянная основа – не обя-зательное условие для хатама. Его можно наносить, например, и на медные сосуды.

Последним этапом является придание изделию характерного блеска и защита его от перепадов температур, мелких царапин и т.п. В Сефевидские времена для этого при-меняли сосновую смолу. В ХХ веке исполь-зовались различные лаки. Теперь же хатам обрабатывают полиэфирными смолами в специальных камерах - хорошее изделие должно жить долго!

Сегодня исфаханские художники (а цен-тром производства хатама остается иран-ский город Исфахан) включают в работу серебряные украшения и традиционную роспись по эмали. Широко распространены инкрустированные шкатулки с миниатюра-ми на крышке.

Page 47: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

47

- Башкалардын кетирген каталары үчүн өзүн кичирейткен калемдин өчүргүчүнүн саламаттыгы үчүн.

- Миң ирет сынып, дагы да болсо сын-ганды билбеген жүрөктүн саламаттыгы үчүн.

- Биз жакшы көрөөрүбүздү түшүнбөгөн, акырында бизди да кыйынчылыкка дуушар кылгандардын саламаттыгы үчүн.

- Канчалык урматтап сыйлаганды сезбе-ген адамдардын саламаттыгы үчүн.

- Жакындары жок болсо да, башкаларга кыянат кылбагандардын саламаттыгы үчүн.

- Кыйынчылык жана көйгөйлөр бизди куурчап калганда, таштап кеткендин ордуна, туура түшүнүп жаныбызда жүргөндөрдүн саламаттыгы үчүн.

- Башкалардын муң-кайгыларына кулак салып жүргөн жана өздөрү муң-кайгыларын каякта айтаары маалым болбогон кишилер-дин саламаттыгы үчүн.

- Сен дагы деле сүйгөн, бирок сага тиешелүү болбогон адамдын саламаттыгы үчүн.

- Дастарконго аз тамак коюлганда, ал та-макты биринчи болуп «мага жакпады» деп айткан апанын саламаттыгы үчүн.

- Өз үйлөрүндө ата-энесин сыйлап, кай-сыл бир үйдө чоңдорду кемсинтүү болсо, ошол үйдөгү жаштар чоңойбошун билген-дердин саламаттыгы үчүн.

- Биз үчүн өз жан-дилин аябаган апалар-дын ден-соолугу үчүн.

- Таксиде бара жаткан жанындагы ки-шинин акчасы жок экенин сезип калып, ба-арынын жол киресин мен төлөймүн деген кишинин саламаттыгы үчүн.

- Жерге ар бир кирип чыккан сайын, кайра эле жалтырап чыккан күрөктүн сала-маттыгы үчүн.

- Жаан-чачындан, кардан дат басып, би-рок бирин коюп жибербеген чынжырдын саламаттыгы үчүн.

- Күнкарамадан: - «Эмне үчүн кечин-де башыңды ийип аласың?» - деп сурашса, «Кечинде жылдыздар көз кысышат. Бирок мен Күнгө кыянаттык кылгым келбейт» деп

жооп бериптир. Күнкараманын башы сыяк-туу бардык кыянатсыз адамдардын саламат-тыгы үчүн.

- Мен утуп кеткен учурда - «Тигил ме-нин досум», ал утуп алган учурда: «мен се-нин досуңмун» деген адамдын саламаттыгы үчүн.

- Уктап жаткан кишиге телефон чалган учурда сенин көңүлүңдү ооруткусу келбей: «телефон чалганың ырас болду, турушум керек эле» деп айткан кишинин саламатты-гы үчүн.

- Химиялык заттардан ууланып, чач-тары түшүп калган бала атасына: «Ата мен эми Рональдого окшоп калдымбы же Роберто Карлоскобу?» деп сураса, атасы: «Садагаң болоюн балам, сен алардын баа-рынан сулуусуң» дептир. Ушул баланын са-ламаттыгы үчүн.

- Бардык элдердин эсинде калган деңиздин жээгинин саламаттыгы үчүн.

- Бирөөдөн капа болуп, бирок өзүнүн көңүлүн чөктүрбөгөнгө аракет кылып: «Күз менен коштошуп жатканыма капамын» де-гендердин саламаттыгы үчүн.

- Жолдун ортосундагы ак сызыкка ок-шоп, ар жеринен бөлүнүп кетсе да бутуңдун астынан чыга берген жакшы достун сала-маттыгы үчүн.

- Топурагы - мен, гүлү - сен жана тике-неги - өлбөгөн ар нерсе болгон бактын сала-маттыгы үчүн.

- Баласынын курсагын ойлоп чаңга бат-кан, кир кийими менен кыйын иштерде иш-теп жүргөн, а бирок баласы досторуна бул менин атам деп айткандан уялган баланын атасынын саламаттыгы үчүн.

- Биз кандай болсок, ошол үчүн жакшы көргөн адамдардын саламаттыгы үчүн.

- Акырында, эң жакшы адам - сенин саламаттыгың үчүн.

Сенин саламаттыгың үчүн(Жагымдуу жана мазмундуу сөздөр)

Page 48: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Ї

чїн

чї

жылдагы

№9-сан, 20

12-ж

ылдын к

ыш м

езги

ли.

48

Page 49: Адеп МАЗМУНУ - icroru.bishkek.icro.ir/uploads/Adab9kg_91287.pdf1 Адеп Їч айда бир жолу чыгуучу маданий-кєркєм басылма. Їч¿нч¿

Иран И

слам Р

еспубл

икасы

нын К

ыргы

зстандагы

маданий-кљр

кљм

ба

сылмасы

. Їчїн

чї ж

ылдагы

№9-са

н, 2012-ж

ылдын к

ыш м

езгили.

49