ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ

ΠΡΟΟΙΜΙΟ § 1-3ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

1. Αν δεν γνώριζα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροι με κάθε τρόπο θέλουν

να με βλάψουν, θα τους χρωστούσα ευγνωμοσύνη γι’ αυτήν την κατηγορία. Γιατί

νομίζω ότι, για όσους έχουν άδικα συκοφαντηθεί, είναι αίτιοι πολύ μεγάλων

ωφελειών αυτοί που θα τους ανάγκαζαν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της

ζωής τους.

2. Γιατί εγώ έχω τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, κι αν

ακόμη τυχαίνει να φέρεται κάποιος σε μένα άσχημα ή εχθρικά, όταν με ακούσει

να μιλώ για τις πράξεις (της ζωής) μου, θα αλλάξει γνώμη και θα με θεωρεί πολύ

καλύτερο στο εξής.

3. Και έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, εάν σας αποδείξω αυτό μόνο, ότι

δηλαδή διάκειμαι φιλικά στο παρόν πολίτευμα και ότι έχω αισθανθεί την

υποχρέωση να μετέχω στους ίδιους με σας κινδύνους, να μην έχω ακόμη καμιά

ωφέλεια. Εάν όμως αποδειχθεί ότι και ως προς τα άλλα έχω ζήσει συνετά και

πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι πιστεύουν και ισχυρίζονται οι εχθροί μου, σας

παρακαλώ από τη μια να επικυρώσετε την εκλογή μου και από την άλλη να

θεωρείτε ότι αυτοί είναι κακοήθεις. Και πρώτα λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν

υπηρετούσα στο ιππικό ούτε διέμενα στην πόλη (στην Αθήνα) την εποχή των

τριάκοντα τυράννων ούτε πρόσφερα υπηρεσίες στο τότε καθεστώς.

1

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥΟ Μαντίθεος κληρώθηκε βουλευτής και υφίσταται, κατά το νόμο, τη σχετική

δοκιμασία από τη βουλή. Κάποιοι συμπολίτες του όμως τον κατηγόρησαν ότι ως ιππέας συνεργάστηκε με τους 30 Τυράννους -πολύ βαριά κατηγορία-, ότι δεν είχε δημοκρατικά φρονήματα και συνεπώς έπρεπε να ακυρωθεί η εκλογή του. Ο Μαντίθεος δικαιούται και υποχρεούται να αναιρέσει το κατηγορητήριο και να αποδείξει την αθωότητά του, ώστε να ασκήσει το βουλευτικό αξίωμα.

Η ενότητα § 1-3 αποτελεί το Προοίμιο του λόγου. Οι στόχοι που επιδιώκει να πετύχει ο Μαντίθεος (όπως άλλωστε και σε κάθε προοίμιο) είναι οι εξής: Α) η ευμάθεια, δηλαδή η ενημέρωση των βουλευτών σχετικα με το εις βάρος του κατηγορητήριο και το σκοπό για τον οποίο εκφωνείται ο λόγος. Κατά τον Αριστοτέλη, η ευμάθεια είναι ο κυριότερος στόχος κάθε προοιμίου.Β) η εύνοια των βουλευτών προς το πρόσωπό του, καθώς μειώνει ηθικά τους κατηγόρους του, προβάλλει το ήθος του και κολακεύει τη βουλήΓ) η πρόσεξις, δηλαδή η διέγερση της προσοχής των βουλευτώνΣΧΟΛΙΑ- ει μη συνήδη… της κατηγορίας: με πρωτότυπο απροσδόκητο τρόπο ο Μαντίθεος εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στους κατηγόρους του, έστω και υπό προϋποθέσεις. Το γεγονός αυτό ξαφνιάζει και εντυπωσιάζει τους βουλευτές και διεγείρει την προσοχή τους (την πρόσεξιν), με σκοπό να κερδίσει την εύνοιά τους (εύνοιαν). Ανάλογη είναι και η γνωστή προλογική αρχή στον Υπέρ του Αδυνάτου λόγο του ρήτορα: «Ου πολλου δέω χάριν έχειν, ω βουλή, τω κατηγόρω, ότι μοι παρεσκεύασα τον αγωνα τουτονί». Υπογραμμίζει επίσης την πρόθεση των κατηγόρων του και το ποιόν τους: είναι κακοήθεις και συκοφάντες και θέλουν να τον βλάψουν. Με τον τρόπο αυτό τους μειώνει ηθικά ενώ ο ίδιος παρουσιάζεται ως θύμα της μοχθηρίας τους. - ω Βουλή: Πρόκειται για τη Βουλή των Πεντακοσίων, θεσμό που καθιέρωσε ο Κλεισθένης (508-507 π.Χ.). Οι 10 φυλές της Αθήνας εξέλεγαν κάθε χρόνο 1000 πολίτες (100 η καθεμιά) για το αξίωμα του Βουλευτή. Από αυτούς κληρώνονταν τελικά οι 500, που χωρίζονταν σε 10 τμήματα. 50 βουλευτές κάθε φορά γίνονταν πρυτάνεις, κάτι σαν πρόεδροι της Βουλής, για το 1/10 του έτους. Στο διάστημα αυτό έμεναν και σιτίζονταν δωρεάν στη Θόλο, κυκλικό κτίριο στην Αγορά, και αποζημιώνονταν σε μισθό που έφτανε τον 4ο αι. τους 5 οβολούς. Η θητεία τους ήταν ενιαύσια (=για 1 χρόνο) και μετά το τέλος της λογοδοτούσαν για τι έργο τους. Για να εκλεγεί κάποιος βουλευτής έπρεπε να είναι γνήσιος Αθηναίος πολίτης άνω των 30 ετών, να έχει κάποια πολιτική εμπειρια από τις συνελεύσεις του δήμου του, να διαθέτει δημοκρατικά φρονήματα και ήθος στην ιδιωτική και δημόσια ζωή.

Έργο της Βουλής ήταν να καταρτίζει τα προβουλεύματα, δηλαδή τις εισηγήσεις για κάθε υπόθεση που θα υποβαλλόταν στην Εκκλησία του δήμου, να δοκιμάζει και να ελέγχει τους άρχοντες, ορισμένες δικαστικές αρμοδιότητες και γενικά η διεκπεραίωση όλων των έργων που δεν είχαν ανατεθεί στην Εκκλησία του δήμου.

Kάθε εκλεγμένος βουλευτής, πριν ασκήσει το αξίωμά του, έπρεπε να υποστεί τη δοκιμασία από την προηγούμενη Βουλή, που έκρινε αν πληρούσε όλες τις νομικές (ηλικία, πολιτική εμπειρία, στρατιωτικές και φορολογικές υποχρεώσεις, δημοκρατικά φρονήματα) και ηθικές (σεβασμός σε γονείς, θεούς και πατρίδα, αρετή στις σχέσεις με τους συμπολίτες του κλπ.) προϋποθέσεις και ήταν άξιος του αξιώματος. Έπειτα, όποιος πολίτης ήθελε είχε το δικαίωμα να διατυπώσει εναντίον του υποψηφίου κατηγορίες, τις οποίες εκείνος ήταν υποχρεωμένος να αντικρούσει. Τέλος, η Βουλή αποφέσιζε για την έγκριση ή την απόρριψη του υποψηφίου.

2

- ηγουμαι γάρ καταστηναι:οι κατήγοροι, έστω και άθελά τους, προσφέρουν στον κατηγορούμενο τη δυνατότητα να αποδείξει την αθωότητά του μιλώντας δημόσια για τη ζωή του και συγχρόνως να καταδείξει το ποιόν των αντιπάλων του

- και εί τις προς εμέ τυγχάνει αηδως διακείμενος: φαίνεται ότι τον Μαντιθεο τον αντιπαθούσαν κάποιοι συμπολίτες του για τα αριστοκρατικά του φρονήματα άλλά και για την εξωτερική του εμφάνιση (βλ. § 18-19)

- εγώ γάρ……ηγήσεσθαι: ο νεανικός αυθορμητισμός, το θάρρος, η παρηφάνια και η αυτοπεποίθηση του Μαντίθεου, αλλά και η ελπίδα του ότι θα μεταστρέψει την εις βάρος του δυσμενή εντύπωση αποτελούν προσπάθεια προϊδεασμού των βουλευτών και δημιουργούν εύλογο ενδιαφέρον για όσα πρόκειται στη συνέχεια να εκθέσει.

- Αξιω δέ, ω βουλή, εάν μέν….πλέον είναι. Εάν δε…χείρους είναι: στα δημοκρατικά φρονήματα και οι αγώνες για τη δημοκρατία σε χαλεπούς καιρούς. Όπως στην εποχή των Τριάκοντα, συγκινούσαν ιδιαίτερα τους Αθηναίους και έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στη δοκιμασία των αρχόντων. Δεν αρκούσε όμως μόνο η δημοκρατική διαγωγή για την ανάληψη ενός δημοσίου αξιώματος- μεγάλα σημασία δινόταν και στο ήθος του πολίτη.

- Ηνάγκασμαι τωναυτων κινδύνων μετέχειν υμιν: ο Μαντίθεος δεν αναφέρεται στους κινδύνους που διέτρεξαν οι εξόριστοι Αθηναίοι δημοκρατικοί στην εποχή των Τριάκοντα (404-403 π.Χ.), αφού τότε απουσίαζε στον Πόντο (βλ. § 5). Αναφέρεται σε γεγονότα του Κορινθιακού πολέμου (395-387 π.Χ) μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας από το Θρασύβουλο.

- Ουχ ίππευον (επί των τριάκοντα): οι ιππείς, 1000 περίπου άνδρες από πλούσιες και αριστοκρατικές οικογένειες, υπηρέτησαν πιστά τους Τριάκοντα και τους στήριξαν στην επιβολή του καθεστώτος. Ήταν φανατισμένοι και γι’αυτό ο λαός τους μίσησε. Το όνομα του Μαντίθεου είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των ιππέων αυτών (βλ. § 6), γεγονός στο οποίο στήριξαν οι κατήγοροί του τις επικρίσεις τους, ότι δε διέθετε δημοκρατικό ήθος.

- Επί των τριάκοντα: πρόκειται για τους Τριάντα τυράννους, που εγκαθίδρυσαν οι Λακεδαιμόνιοι στην Αθήνα με τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέμους. Κυβέρνησαν την πόλη για 8 μήνες (Σεπτ. 404 – Μάιος 403 π.Χ.) κατά τρόπο ωμό, άδικο και ανήθικο και διέπραξαν εκατοντάδες δολοφονίες ‘αντιφρονούντων’ και ακόμη περισσότερους εξορισμούς. Ανατράπηκαν από το Θρασύβουλο και άλλους δημοκρατικούς που αποκατέστησαν τη δημοκρατία.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ ΤΟΥΟ Μαντίθεος με την απολογία του επιδιώκει:

Να ανασκευάσει τις εις βάρος του κατηγορίες, παρουσιάζοντάς τις ψευδείς και ανυπόστατες, αποτέλεσμα της κακοήθειας και της συκοφαντικής διάθεσης των εχθρών του

Να προβάλει την πίστη και την αφοσίωσή του στη δημοκρατία (δήλωση νομιμοφροσύνης), αφού συμμετείχε στους αγώνες για την εδραίωσή της

Να καταδείξει το ήθος του γενικά στην ιδιωτική και δημόσια ζωή Στη συγκεκριμένη ενότητα χρησιμοποιεί έντεχνες πίστεις και κυρίως επιχειρήματα, ρητορικά ήθη και ρητορικά πάθη, ώστε να κάνει το λόγο του αποτελεσματικό.

3

Επιχειρήματα: Α. ο Μαντίθεος σχεδόν ευγνωμονεί τους κατηγόρους του, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολόγηθεί για τις πράξεις της ζωής του (επιχείρημα λογικό-ψυχολογικό)Β. υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι συκοφαντίες εις βάρος του και αποτέλεσμα κακοήθειας. Η απολογία του θα το αποδείξει αυτό και θα μεταστρέψει την όποια αντιπάθεια στο πρόσωπό του σε συμπάθεια και εκτίμηση (επιχείρημα λογικό-ψυχολογικό)Γ. δηλώνει ότι είναι αφοσιωμένος στη δημοκρατία και ότι συμμετείχε στους ίδιους κινδύνους με τους βουλευτές (επιχείρημα πραγματικό)Δ. τονίζει ότι η ζωή του είναι μετρημένη και κόσμια, χωρίς ακρότητες και πάθη, όπως δηλαδή απαιτεί η δημοκρατία (επιχείρημα πραγματικό-λογικό)Ε. Ισχυρίζεται ότι το τριπλό κατηγορητήριο δεν ισχύει γιατί

- δεν υπηρέτησε στην τάξη των ιππέων- δεν ήταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα- δε συμμετείχε στο τότε τυραννικό καθεστώς (επιχείρημα

πραγματικό)Τα επιχειρήματα Α και Β δημιουργούν βέβαια εντυπώσεις και συντελούν στην εύνοια και πρόσεξη των βουλευτών, αλλά ακόμη δεν τους πείθουν ότι ο Μαντίθεος είναι άξιος να ασκήσει το βουλευτικό αξίωμα.

Αντίθετα, τα επιχειρήματα Γ και Δ φαίνονται πιο πειστικά, γιατί αναφέρονται στην ιδιωτική και δημόσια ζωή του Μαντίθεου, σε γεγονότα των οποίων οι Αθηναίοι είχαν άμεση αντίληψη. Η δήλωσή του δεν μπορεί να είναι απλώς λόγια, ασύμβατα με την αλήθεια, γιατί η πραγματικότητα εύκολα θα ανέτρεπε τον ισχυρισμό του αυτόν.

Σημαντικότερο όμως είναι το επιχείρημα Ε, που παρουσιάζει συνοπτικά το κατηγορητήριο. Με την προδήλωσή του ο Μαντίθεος υπόσχεται να το αναιρέσει και να καταδείξει το δημοκρατικό του ήθος.

Ρητορικά ήθη (ηθοποιία)Α. το ήθος του ομιλητή: ο Μαντίθεος εμφανίζεται ανεξίκακος και σχεδόν ευγνώμων απέναντι στους κατηγόρους του, θύμα της κακίας και της συκοφαντικής τους διάθεσης ۰ ως πολίτης που έχει αυτογνωσία, αποφασιστικότητα και αυτοπεποίθηση, που πιστεύει στη δημοκρατία για την οποία και αγωνίστηκε, που διακρίνεται για τη μετριοπάθεια και τη σύνεση στην ιδιωτική του ζωή. Έτσι γίνεται συμπαθής στους βουλευτές, κερδίζει τις εντυπώσεις και προδιαθέτει τους ακροατές ευμενώς απέναντί του.Β. το ήθος των κατηγόρων: αυτοί παρουσιάζονται ως κακοήθεις και συκοφάντες, ως άνθρωποι που κινούνται από ταπεινά κίνητρα, αφού επιζητούν με κάθε τρόπο να βλάψουν έναν πολίτη δημοκρατικό και ενάρετο. Είναι επικίνδυνοι, γιατί αντιδρούν στην αξιοσύνη και αποτρέπουν από τα κοινά κάποιον που φιλοδοξεί να βοηθήσει την πολιτεία ασκώντας το βουλευτικό του αξίωμα. Έτσι φαίνονται ότι δεν έχουν ήθος και γι’αυτό το κατηγορητήριο είναι αναξιόπιστο, γεγονός που προϊδεάζει αρνητικά τους βουλευτές.Γ. το ήθος των βουλευτών/ακροατών: οι βουλευτές έμμεσα εμφανίζονται πατριώτες και θερμοί υπερασπιστές της δημοκρατίας, αφού αγωνίστηκαν για την εδραίωσή της στον Κορινθιακό πόλεμο. Ο Μαντίθεος αναφερόμενος στην αρετή τους αυτή, δηλαδή τη φιλοπατρία τους, τους κολακεύει και τους ικανοποιεί, κερδίζοντας και την εύνοιά τους.

4

Ρητορικά πάθη (παθοποιία)Α. ο Μαντίθεος διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αγανάκτηση εναντίον των κατηγόρων του, που από κακία, έχθρα και συκοφαντική διάθεση θέλουν να τον βλάψουν με κάθε τρόπο. Δημιουργεί στους ακροατές σοβαρές αμφιβολίες για την ειλικρίνεια των προθέσεων και των κινήτρων που παρορμούν τους αντιπάλους του και κλονίζει έτσι την εγκυρότητα και την αξιοπιστία του κατηγορητηρίου τους.Β. εμπνέει στους δικαστές την εκτίμηση και το θαυμασμό στο πρόσωπό του , καθώς παρουσιάζεται ως πολίτης σοβαρός και με αυτοπεποίθηση, φιλόπατρις και ενάρετος, μετριοπαθής και κόσμιος.Γ. προκαλεί ικανοποίηση και ευαρέσκεια στους βουλευτές, επειδή προβάλλει την αγωνιστική τους διάθεση για τη δημοκρατία

ΟΜΟΡΡΙΖΑ

- συνήδη: είδηση, ειδίκευση, ειδικότητα, ιδέα, ιδανικός, ιστορία, συνείδηση...- βουλομένοις: βούληση, άβουλος- ποιειν: ποίημα, ποιητής, εκποίηση, προσποίηση, αρτοποιείο, χειροποίητος- ειχον: εξής, ισχυρός, σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχήμα, σχολείο, αποχή, ανακωχή,

ακάθεκτος, ένοχος, ευεξία, κακουχία, κληρούχος, μετοχή, παροχή, - ηγουμαι: ηγεσία, ηγέτης, ηγεμόνας, ηγούμενος, διηγούμαι, διήγημα, εξήγηση,

ανεξήγητος, αφήγηση, εισήγηση, καθηγητής- διαβεβλοιμένοις: βέλος, βολή, αδιάβλητος, αναβολή, απόβλητα, διάβολος,

εμβέλεια, παραβολή, περίβολος, υποβάλλω- ειναι: ουσία, ουσιαστικός, απών, απουσία, παρόν, περιουσία, παρουσία, - αναγκάζωσιν: ανάγκη, αναγκαίος, αναγκαστικός, εξαναγκασμός- καταστηναι: ιστός, στάδιο, σταθερός, στάθμη, σταθμός, στάση, στέκομαι,

στήλη, στοά, ακατάστατος, ανάσταση, παράσταση, απόσταση, κατάσταση, διάσταση, διάστημα, ένταση, έκσταση, επανάσταση, επιστάτης, ευστάθεια

- πιστεύω: πίστη, αξιόπιστος, πιστός, απιστία, καλόπιστος, διαπιστευτήρια- ελπίζω: ελπίδα, ανέλπιστος, απελπισμένος, απέλπιδη, ελπιδοφόρος- τυγχάνει: τυχαίος, τύχη, τυχερός, άτυχος, δύστυχος, επίτευγμα, επιτυχία,

κακοτυχίε, ευτυχία,, συνέντευξη, τυχάρπαστος- διακείμενος: κείμενο, κειμήλιο, κοιτάζω, κοίτη, κοιτίδα, αντικείμενο,

υποκείμενο, κατάκοιτος- λέγοντος: λέξη, λεξικό, λεξιλόγιο, λεκτικός, λέσχη, λόγος, ρήμα, ρήση,

ρήτορας, αμετροέπεια, έπος, απόρρητος, άρρητος, δυσλεξία- ακούση: ακοή, άκουσμα, παρακούω, ακουστός, ανήκουστος, υπήκοος- πεπραγμένων: πράγμα, πράξη, πραγματικός, άπραγος, απραξία, πρακτικός,

πράκτορας, είσπραξη, σύμπραξη- μεταμελήσειν: μελέτη, μέλημα, αμελής, ανεμελιά, επιμέλεια, μεταμέλεια- αξιω: αξίωμα, αξιωματικός, αξίωση, απαξιώ- επιδείξω: δείγμα, δείκτης, ανάδειξη, απόδειξη, ένδειξη, επίδειξη, - φαίνωμαι: φανερός, διαφανής, φάσμα, αφανής, άφαντος, έμφαση, Θεοφάνια,

προφανής, σοβαροφανής, φαινομενικός, συκοφαντικός- βεβιωκώς: βίωμα, ζωή, ζώδιο, ζωηρός, ζωντανός, ζώο- δέομαι: δέηση, ενδεής, ενδεια- δοκιμάζειν: δοκιμασία, δόκιμος, δοκιμαστικός, αποδοκιμασία, επιδοκιμασία- ίππευον: ιππέας, ιππασία, ιππόδρομος, έφιππος- επεδήμουν: επιδημία, επιδημικός

5

ΔΙΗΓΗΣΗ – ΠΙΣΤΗ (ΑΠΟΔΕΙΞΗ), §§ 4-19

§ 4-8: Αναίρεση της κατηγορίας

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

4. Ο πατέρας μας δηλαδή, πριν από την καταστροφή στον Ελλήσποντο, μας έστειλε

για να ζήσουμε στον Σάτυρο που ήταν στον Πόντο (βασιλιάς), και δεν

βρισκόμασταν στην Αθήνα ούτε όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν

μεταβαλλόταν το πολίτευμα, αλλά ήλθαμε πέντε ημέρες νωρίτερα, πριν

επιστρέψουν από την εξορία στον Πειραιά αυτοί (οι δημοκρατικοί) από τη Φυλή.

5. Και πράγματι ούτε εμείς ήταν λογικό, καθώς είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη

στιγμή, να επιθυμούμε να συμμετέχουμε σε ξένους κινδύνους, ούτε κι εκείνοι

έδειχναν να έχουν τέτοια άποψη, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της

πολιτείας σε όσους έφυγαν στα ξένα και σε όσους δε διέπρατταν κανένα αδίκημα,

αλλά περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά δικαιώματα ακόμα και από εκείνους

που κατέλυσαν μαζί τους το δημοκρατικό πολίτευμα. ] υποενότητα 1η

6. Έπειτα είναι βέβαια ανόητο να εξετάζει (κανείς) αυτούς που υπηρέτησαν στο

ιππικό από την πινακίδα γιατί απ’ τη μια πολλοί από αυτούς που παραδέχονται

ότι υπηρέτησαν στο ιππικό δεν είναι (γραμμένοι) σ’ αυτήν, απ’ την άλλη μερικοί

από αυτούς που ζούσαν μακριά από την πόλη έχουν αναγραφεί. Πιο μεγάλη όμως

απόδειξη είναι η εξής όταν δηλαδή επιστρέψατε (από την εξορία), αποφασίσατε

με ψηφοφορία οι φύλαρχοι να παραδώσουν κατάλογο των ιππέων, για να

εισπράξετε πίσω το επίδομα από αυτούς.

7. Κανείς λοιπόν δεν θα μπορούσε να αποδείξει για μένα ούτε ότι αναγράφηκα (στον

κατάλογο) από τους φυλάρχους ούτε ότι παραπέμφθηκα στους συνηγόρους του

δημοσίου ούτε ότι κατέβαλα επίδομα. Κι όμως είναι εύκολο να κατανοήσουν όλοι

αυτό, ότι δηλαδή αναπόφευκτα, αν οι φύλαρχοι δεν αποκάλυπταν αυτούς που

πήραν τα επιδόματα, θα τιμωρούνταν οι ίδιοι. Επομένως μπορείτε να

εμπιστεύεστε πολύ πιο δικαιολογημένα εκείνους τους καταλόγους (των

φυλάρχων) παρά αυτούς (την πινακίδα) από αυτούς δηλαδή ήταν εύκολο, για

όποιον το επιθυμούσε, να διαγραφεί, ενώ για τους άλλους ήταν αναγκαίο οι

φύλαρχοι να παρουσιάσουν όσους υπηρέτησαν στο ιππικό.

8. Ακόμα, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα στο ιππικό, δε θα αρνιόμουν

αυτό σαν να είχα κάνει κάτι κακό, αλλά θα απαιτούσα να επικυρώνετε την εκλογή

6

μου, αν αποδείξω ότι κανείς από τους πολίτες δεν έχει κακοποιηθεί από εμένα.

Βλέπω μάλιστα ότι και εσείς έχετε αυτή τη γνώμη και ότι από τη μια πολλοί από

αυτούς που τότε υπηρέτησαν στο ιππικό είναι βουλευτές, από την άλλη πολλοί

από αυτούς έχουν εκλεγεί με χειροτονία στρατηγοί και ίππαρχοι. Επομένως, μη

νομίζετε ότι εγώ κάνω αυτήν την απολογία για κανέναν άλλο λόγο, παρά επειδή

τόλμησαν επίσημα να πουν συκοφαντικά ψεύδη σε βάρος μου. Ανέβα λοιπόν, για

χάρη μου (στο βήμα) και κατέθεσε μαρτυρία.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (§§ 4-19) Σύμφωνα με τους κανόνες της ρητορικής τέχνης, μετά το προοίμιο ακολουθεί η διήγηση, όπου ο ομιλητής αφηγείται γεγονότα που σχετίζονται με την υπόθεση, και η πίστη (απόδειξη), όπου αυτός εκθέτει τα επιχειρήματά του (είτε ως κατήγορος για να στηρίξει την κατηγορία του είτε ως κατηγορούμενος για να αναιρέσει την εναντίον του κατηγορία).

Στο συγκεκριμένο λόγο, οι παράγραφοι 4-19 περιέχουν τη διήγηση αλλά και την πίστη. Κι αυτό γιατί η διήγηση δεν περιλαμβάνει μόνο έκθεση γεγονότων σχετικών με το κατηγορητήριο, αλλά και γεγονότα που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία όχι μόνο για την αναίρεση της κατηγορίας αλλά και για την προβολή της υποδειγματικής συμπεριφοράς του Μαντίθεου στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του. Έτσι, στο μεγαλύτερο μέρος του λόγου, η διήγηση λειτουργεί και ως απόδειξη.Ειδικότερα : οι §§ 4-5 αναιρούν την κατηγορία ότι ο Μαντίθεος «μέτεσχε της τότε πολιτείας» και οι §§ 6-8 την κατηγορία ότι «ίππευε επί των τριάκοντα».

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1 η (§§ 4-5)

ΣΧΟΛΙΑ ημας: ο Μαντίθεος εννοεί τον εαυτό του και τον αδερφό του.προ της εν Ελλησπόντω συμφορας: πρόκειται για την συντριβή των Αθηναίων από τους Λακεδαιμονίους (με ηγέτη το Λύσανδρο) στη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, τον Απρίλιο του 405 π.Χ., η οποία τερμάτισε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.ως Σάτυρον τόν εν τω Πόντω: ο Σάτυρος ήταν φιλέλληνας βασιλιάς του Πόντου ή Κιμμερίου Πόντου (Κριμαία), με πρωτεύουσα το Παντικάπαιο, αποικία της Μιλήτου. Ο πατέρας του Μαντίθεου ήταν φίλος του Σάτυρου κι έστειλε εκεί τους δυο γιούς του γιατί βρισκόταν σε κακή οικονομική κατάσταση εξαιτίας του πολέμου. Επίσης ήθελε να αποκτήσουν πείρα στο εμπόριο σίτου, με το οποίο κι ασχολήθηκαν κατά την παραμονή τους εκεί. Επιπλέον φαίνεται ότι η οικογένεια του Μαντίθεου είχε αριστοκρατικά φρονήματα, γεγονός που της δημιουργούσε και προβλήματα πολιτικής φύσεως. Ο Σάτυρος είχε αναπτύξει άριστες εμπορικές σχέσεις και με άλλους Αθηναίους κι είχε φιλοξενήσει εκεί πολλούς εξόριστους που κατέφυγαν σ’αυτόν από φόβο για τους Τριάκοντα.

7

των τειχων καθαιρουμένων: πρόκειται για τα Μακρά τείχη που συνέδεαν την Αθήνα με τον Πειραιά, σύμβολο της αθηναϊκής δύναμης και μεγάλο άγχος των Λακεδαιμονίων, όπως κι ο αθηναϊκός στόλος. Η κατεδάφισή τους έγινε την άνοιξη του 404 π.Χ. με διαταγή του Λύσανδρου και σύμφωνα με τους όρους ειρήνης και παράδοσης της πόλης που επέβαλλαν οι Σπαρτιάτες μετά τη νίκη τους στον Πελοποννησιακό πόλεμο.μεθισταμένης της πολιτείας: η κατάλυση της αθηναϊκής δημοκρατίας και η μεταβολή του δημοκρατικού πολιτεύματος σε ολιγαρχικό με την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα έγινε αμέσως μετά τη κατεδάφιση των τειχών, τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο του 404 π.Χ. Οι Τριάκοντα έμειναν στην εξουσία 8 μήνες.ήλθομεν πρίν ....πένθ’ημέραις: 1000 περίπου δημοκρατικοί, εξόριστοι οι περισσότεροι, με ηγέτη το Θρασύβουλο εξόρμησαν από τη Φυλή, οχυρό φρούριο ΝΔ της Πάρνηθας, ίσως το Μάιο του 403 π.Χ., κι εγκαταστάθηκαν στη Μουνιχία, οχυρό του Πειραιά, όπου αντιμετώπισαν με επιτυχία τις επιθέσεις των Τριάκοντα και τον σπαρτιατικό αποκλεισμό. Οι Τριάκοντα ταπεινωμένοι αποσύρθηκαν στην Ελευσίνα κι ο Θρασύβουλος αποκατέστησε τη δημοκρατία στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 403.εις τοιουτον καιρόν αφιγμένους: πραγματικά ο Μαντίθεος κι ο αδερφός του επέστρεψαν στην Αθήνα σε εξαιρετικά δύσκολη κι επικίνδυνη περίοδο για τους Τριάκοντα, λόγω α) της λαϊκής οργής για τα εγκλήματά τους, β) των εσωτερικών τους διενέξεων και γ) της αντίδρασης του Θρασύβουλου και των δημοκρατικών που βρίσκονταν μαζί του.ούτε ημεις εικός ην..... αλλοτρίων κινδύνων: ο Μαντίθεος κι ο αδερφός του δεν είχαν καμιά σχέση με το τυραννικό καθεστώς, αφού έφυγαν για τον Πόντο πριν την εγκαθίδρυσή του. Επομένως η συμμετοχή τους στους κινδύνους που δικαιολογημένα διέτρεχαν οι Τριάκοντα, κυρίως από το Θρασύβουλο και τις μάχες του Πειραιά, θα ήταν πράξη αφύσικη και ανόητη.ούτ’ εκεινοι φαίνονται....μεταδιδόναι της πολιτείας: οι Τριάκοντα δε δέχονταν για συνεργάτες τους όσους είχαν φύγει σε άλλη χώρα και δεν παρείχαν αξιώματα της πόλης σε όσους δε συμμετείχαν μαζί τους σε αντιδημοκρατικές ενέργειες, δε διέπρατταν εγκλήματα και σε στήριζαν έμπρακτα του τυραννικό καθεστώς. Άλλος ένας ισχυρό λόγος για τη μη ανάμειξη του Μαντίθεου στη διακυβέρνηση των Τριάκοντα.ητίμαζον και τους συγκαταλύσαντας τόν δημον: οι Τριάκοντα φέρονταν με ωμότητα ακόμη και σε κάθε συνεργάτη και φίλο τους που τους βοήθησε στην κατάλυση της δημοκρατίας, αν αυτός εξέφραζε αντιρρήσεις για την τρομοκρατία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Κριτίας, ένας από τους σκληρότερους τυράννους, που δε δίστασε να καταγγείλει τον μετριοπαθή τύραννο και φίλο του Θηραμένη ως προδότη του καθεστώτος, να τον οδηγήσει στο θάνατο και να καταδιώξει τους οπαδούς του, επειδή ο Θηραμένης επέκρινε την πολιτική τρομοκρατίας που εφάρμοζε ο Κριτίας.

8

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ (§§ 4-5)Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι «μετέσχε της τότε πολιτείας»

1. δηλώνει ότι την εποχή των Τριάκοντα απουσίαζε στον Πόντο, στο Σάτυρο, κι ότι γύρισε στην Αθήνα μόλις πέντε μέρες πριν την πτώση τους (πραγματικό)

2. υποστηρίζει ότι στο μικρό αυτό διάστημα θα ήταν αφύσικο και παράλογο να συνεργαστεί με τους Τριάκοντα, σε μια κρίσιμη περίοδο γι’αυτούς κι ενώ αναμενόταν η πτώση τους, συμμετέχοντας σε ξένους κινδύνους (λογικό,εικός)

3. ισχυρίζεται ότι οι Τριάκοντα παρείχαν αξιώματα μόνο σ’εκείνους τους Αθηναίους που ζούσαν στην πόλη κι ήταν όμοιοί τους, δηλαδή ανήθικοι και πρόξενοι αδικημάτων (πραγματικό-λογικό)

4. τονίζει ότι οι Τύραννοι εχθρεύονταν ακόμη και τους παλιούς συνεργούς τους στην κατάλυση της δημοκρατίας και τους αφαιρούσαν τα πολιτικά δικαιώματα αν επέκριναν τις πολιτικές τους (πραγματικό)

Το πιο ισχυρό από τα επιχειρήματα του Μαντίθεου είναι το 1ο, γιατί είναι πραγματικό και μπορεί εύκολα να αποδειχθεί με μάρτυρες. Το 2ο ανήκει στα εικότα, δηλαδή στα εύλογα και αληθοφανή κι η κοινή λογική μπορεί να το δεχτεί ως πραγματικό. Μεγάλη πειστικότητα έχουν το 3ο και το 4ο επιχείρημα, γιατί με αυτά ο Μαντίθεος θυμίζει στους βουλευτές γεγονότα που έζησαν ή γνώριζαν, καθώς λίγα χρόνια είχαν περάσει από την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα (404 π.Χ.) ως τη δοκιμασία του (390 π.Χ.).

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία) (§§ 4-5)Στην ενότητα αυτή τα ρητορικά ήθη αναφέρονται κυρίως στον ομιλητή και εμμέσως στους κατηγόρους και τους Τριάκοντα.Α) το ήθος του ομιλητή: ο Μαντίθεος παρουσιάζεται υπάκουος στις αποφάσεις του πατέρα του και με εμπορικά ενδιαφέροντα. Φαίνεται επίσης ρεαλιστής και συνετός, αφού στην ταραγμένη εποχή της επιστροφής του στην Αθήνα απέφυγε να συμμετάσχει σε κινδύνους ξένους προς αυτόν. Επίσης έμμεσα εμφανίζεται ως πολίτης ενάρετος, αφού δεν διέπραξε αδικήματα.Β) το ήθος των κατηγόρων: εμφανίζονται αναξιόπιστοι και συκοφάντες, αφού κατηγορούν έναν άνθρωπο που έλειπε από την πόλη κι επομένως δε θα μπορούσε να έχει συνεργαστεί με του τυράννους.Γ) το ήθος των Τριάκοντα: ήταν φανατισμένοι ολιγαρχικοί και αρχομανείς, σκληροί και αδίστακτοι ακόμη και προς τους φίλους και ομοϊδεάτες τους.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία) (§§ 4-5) Ο Μαντίθεος προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών οργή και αντιπάθεια προς τους κατηγόρους του, που θέλησαν να συκοφαντήσουν έναν αθώο. Τα συναισθήματα αυτά ενισχύει καθώς σκόπιμα κι εύστοχα αναφέρεται στα οδυνηρά γεγονότα τα σχετικά με τους Τριάκοντα κι αναμοχλεύει μνήμες, θυμίζοντας στους βουλευτές οικεια κακά, οδυνηρά βιώματα και τραυματικές εμπειρίες.

9

ΟΜΟΡΡΙΖΑ- διαιτησομένους: δίατα, διαιτησία, διαιτητής, ενδιαίτημα- εξέπεμψε: πομπή, πομπός, αποπομπή, εκπομπή, παραπομπή, - καθαιρουμένων: αίρεση, αιρετικός, αφαίρεση, αναίρεση, καθαίρεση,

εξαίρεση, διαίρεση, συναίρεση, αυθαίρετος, αφηρημένος, εξαιρετικός- μεθισταμένης: ιστός, στάδιο, σταθερός, σταθμός, σταματώ, στάση,

σταυρός, στοά, στήθος, στήλη, ανάσταση, παράσταση, κατάσταση, συμπαράσταση, ένταση, διάστημα, κατάστημα, περιστατικό, προϊστάμενος, υφιστάμενος, προστασία

- ήλθομεν: ερχομός, ελεύθερος, έλευση, διέλευση, προσέλευση, ισθμός, εισιτήριο, απρόσιτος, ιόν, προϊόν, ανεξίτηλος

- εικός (μτχ. παρακ. του ρ. έοικα= μοιάζω): εικάζω, εικασία, εικαστικός, εικόνα εικονικός, επιεικής

- ην: όν, ουσία, παρουσία, απουσία, παρόν, ουσιαστικός, ανούσιος, εξουσία, περιουσία

- αφιγμένους (από + ικνουμαι = έρχομαι, φτάνω): άφιξη, εφικτός, ανέφικτος, ίχνος, ικανός, ικεσία, ικέτης, προίκα

- επιθυμειν: επιθυμία, ανεπιθύμητος- μετέχειν: έξη, εξής, ισχυρός, οχυρός, σχέδιο, σχέση, σχήμα, σχολείο,

σχολή, ακάθεκτος, αποχή, ενοχή, ένοχος, ευεξία, εχεμύθεια, κάτοχος, κακουχία, μετοχή, μέτοχος, συνοχή, παροχή

- εξαμαρτάνουσι: αμαρτία, αμάρτημα, αμαρτωλός, αναμάρτητος- μεταδιδόναι: δόση, μετάδοση, παράδοση, δωρεά, δώρο, αιμοδότης,

προδότης, διάδοση, έκδοση, επίδοση, απόδοση, εξουσιοδοτώ, λογοδοτώ, ανταποδίδω, αντίδοτο

- ητίμαζον: ατιμία, άτιμος, ατιμασμένος- συγκαταλύσαντας: λύση, λύσιμο, λυτός, αδιάλυτος, αναλυτικός,

απόλυση, παράλυση, επίλυση, έκλυση, κατάλυμα

Ασκήσεις:

1. Για καθεμιά από τις παρακάτω νεοελληνικές λέξεις να βρείτε μια συγγενική

ετυμολογικά από το κείμενο:

επίτιμος συνδημότες παράλυτος αποχή οξύθυμος ανερχόμενος άφιξη

κατάσταση προαιρετικός παραπομπή κατηφορικός

2. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε μια ομόρριζη

στα νέα ελληνικά:

μεταδιδόναι μετέχειν συγκαταλύσαντας εξέπεμπψε ἦν

10

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2 η (§§ 6-8)

ΣΧΟΛΙΑ §§ 6-7εκ του σανιδίου: μικρή ξύλινη σανίδα που λεγόταν και λεύκωμα γιατί ήταν αλειμμένη με γύψο. Πάνω σ’αυτήν έγραφαν δημόσιες ανακοινώσεις, υποθέσεις που θα εκδικάζονταν, ονόματα οφειλετών προς το δημόσιο κλπ. και τις εξέθεταν σε κοινή θέα. Εκεί είχαν αναγραφεί και τα ονόματα αυτών που υπηρέτησαν ως ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα. Ανάμεσά τους ήταν και το όνομα του Μαντίθεου, γεγονός που αποτελούσε για τους κατηγόρους του τη μοναδική απόδειξη ότι υπηρέτησε ως ιππέας επί των Τριάκοντα και ότι ως ολιγαρχικός ήταν εχθρός της δημοκρατίας.εν τούτω γαρ πολλοί....εγγεγραμμένοι εισί: με το ισχυρό αυτό επιχείρημα ο ρήτορας θέτει υπό αμφισβήτηση τον ισχυρισμό των αντιπάλων του.επειδή κατήλθετε: πολλοί από τους δημοκρατικούς, όταν οι Τριάκοντα πήραν της εξουσία, από φόβο έφυγαν από την Αθήνα και ζήτησαν άσυλο στα Μέγαρα, το Θήβα, το Άργος, τον Πόντο και άλλα μέρη. Αργότερα εντάχθηκαν στο στρατό του Θρασύβουλου, πολέμησαν τους τυράννους και γύρισαν από την εξορία μετά την πτώση του καθεστώτος.τους φυλάρχους επενεγκειν τούς ιππεύσαντας: στην Αθήνα εκλέγονταν 10 φύλαρχοι (ένας από κάθε φυλή), ο καθένας των οποίων είχε την αρχηγία του ιππικού της φυλής του. Αρχηγοί όλου του ιππικού ήταν δύο ίππαρχοι. Έργο των φυλάρχων ήταν να παραδίδουν στη Βουλή κατάλογο όσων ήταν υποχρεωμένοι και ικανοί να ιππέυσουν. Αυτοί συνέταξαν κατ’εντολή της Βουλής, μετά την πτώση των Τριάκοντα, και τον κατάλογο των ιππέων που στήριξαν το καθεστώς και εισέπραξαν την κατάστασιν. ίνα τας καταστάσεις αναπράξητε παρ’αυτων: ‘κατάσταση’ ήταν το χρηματικό ποσό που έπαιρναν από το δημόσιο οι δοκιμαζόμενοι από τη Βουλή ιππείς για τα πρώτα τους έξοδα και κυρίως για την αγορά και τη συντήρηση του ίππου τους. Το επέστρεφαν μέσω των φυλάρχων αν στη θέση τους εκλέγονταν άλλοι. Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, το σώμα των ιππέων που υπηρέτησε του Τριάκοντα διαλύθηκε, άρα οι ιππεις ήταν υποχρεωμένοι να επιστρέψουν το επίδομα που είχαν πάρει.τοις συνδίκοις: στην Αθήνα οι σύνδικοι ήταν συνήγοροι του δημοσίου διοριζόμενοι για να αντιπροσωπεύσουν την πόλη και τα συμφέροντά της και να αγωνιστούν γι’αυτά.απενεχθέντα....παραδοθέντα....παραλαβόντα: με τις τρεις αυτές κατηγορηματικές μετοχές ο Μαντίθεος με βεβαιότητα υποστηρίζει ότι κανείς δεν μπορεί να αποδείξει τα τρία αντίστοιχα βασικά ενοχοποιητικά στοιχεία. Αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη απόδειξη της αθωότητάς του.ώστε πολύ άν δικαιότερον εκείνοις τοις γράμμασι ή τούτοις: λογικό συμπέρασμα ενός πειστικού επιχειρήματος. Τα γράμματα, δηλαδή οι κατάλογοι στους οποίους αναγράφονταν τα ονόματα των ιππέων από τους οποίους εισπράχθηκαν τα δοθέντα επιδόματα, ήταν πιο αξιόπιστα από τα εκτεθειμένα σανίδια, επειδή ήταν εγκυρότερα. Ο κίνδυνος να παραληφθούν από τους καταλόγους κάποια ονόματα ιππέων και να πληρώσουν οι φύλαρχοι τα οφειλόμενα από εκείνους χρήματα έκανε προσεκτική και υπεύθυνη τη σύνταξή τους. Η παράδοση των καταλόγων αυτών ως επισήμων εγγράφων στη Βουλή απέκλειε οποιαδήποτε αλλοίωσή τους.§8είπερ ίππευσα ....δοκιμάζεσθαι: η υποθετική αυτή άποψη του Μαντίθεου είναι πολύ εύστοχη και στηρίζεται στην εκλογή πολλών από τους παρόντες βουλευτές όχι μόνο στο αξίωμα αυτό αλλά και στο αξίωμα του στρατηγού και ιππάρχου, παρ’όλο που

11

υπηρέτησαν στο ιππικό επί των Τριάκοντα. Επιδοκιμάζοντας την εκλογή τους επιδιώκει να κερδίσει τη συμπάθειά τους και μια ανάλογη ευνοϊκή και δίκαιη γι’αυτόν απόφαση.στρατηγοί: στην Αθήνα η εκλογή των στρατηγών δε γινόταν με κλήρωση αλλά με χειροτονία, γιατί το αξίωμα αυτό απαιτούσε γνώσεις και εμπειρία. Εκλέγονταν κάθε χρόνο δέκα, ένας από κάθε φυλή. Προτιμιόταν ο παντρεμένος, αυτός που είχε νόμιμα τέκνα και γαιοκτησία. Είχαν μεγάλη δύναμη στην ειρήνη και ιδίως στον πόλεμο. Φρόντιζαν για τη στρατολογία, επέβλεπαν τις στρατιωτικές λειτουργίες και εισφορές και επαγρυπνούσαν για την ασφάλεια της χώρας. Είχαν το δικαίωμα να συγκαλούν τη Βουλή, όταν εκείνοι το αναγκαίο. Στις ναυτικές εκστρατείες οι στρατηγοί ήταν συγχρόνως και ναύαρχοι. Το αξίωμα του στρατηγού ήταν τιμητικότατο και αποτελούσε καύχημα για τα παιδιά να κατάγονται από πατέρα που είχε διατελέσει στρατηγός. ανάβηθί μοι και μαρτύρησον: ο Μαντίθεος καλέι το μάρτυρα για να καταθέσεις για το χρόνο της επιστροφής του από τον Πόντο. Οι μάρτυρες ανέβαιναν σε ένα μικρό βάθρο, το πόδιον, για να φαίνονται και να ακούγονται καλύτερα από τους βουλευτές. Οι καταθέσεις μαρτύρων ανήκουν στις άτεχνες πίστεις και είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού επηρέαζαν την απόφαση των δικαστών. Γι’αυτό άλλωστε η ψευδομαρτυρία τιμωρούνταν αυστηρά από την πολιτεία.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ§§ 6-7Ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει την κατηγορία ότι ίππευεν επί των Τριάκοντα χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα:Α) Δεν είναι αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του η αναγραφή του ονόματός του στο σανίδιον, γιατί

- πολλοί από αυτούς που ομολογούν ότι ήταν ιππείς στην εποχή των Τριάκοντα δεν αναγράφονται

- μερικοί που τότε αποδημούσαν, όπως αυτός, είναι γραμμένοι (πραγματικό-λογικό)

Β) Εγκυρότερο μέσο ελέγχου της αλήθειας είναι ο κατάλογος των ιππέων που υπέβαλλαν οι φύλαρχοι στη Βουλή, γιατί σύμφωνα με αυτόν έπρεπε οι ιππείς να επιστρέψουν στο δημόσιο τα σχετικό επίδομα που είχαν πάρει στην αρχή της θητείας τους. Σε περίπτωση παράλειψης κάποιου ονόματος θα πλήρωναν οι ίδιοι οι φύλαρχοι, άρα έπρεπε να είναι πολύ προσεκτικοί (πραγματικό-λογικό)Γ) – το δικό του όνομα δεν υπήρχε στον κατάλογο αυτό

- οι σύνδικοι δεν στράφηκαν εναντίον του για την ανάπραξιν- ο ίδιος δεν επέστρεψε στο δημόσιο καμιά κατάστασιν (πραγματικό-

λογικό/ ενθύμημα)Δ) Πρέπει κανείς να στηρίζεται περισσότερο στον κατάλογο παρά στο σανίδιον, γιατί

- ο κατάλογος ήταν υπεύθυνο και αξιόπιστο έργο των φυλάρχων- το σανίδιον επιδεχόταν προσθαφαιρέσεις ονομάτων (πραγματικό-

λογοκό)

Όλα τα επιχειρήματα του Μαντίθεου φαίνονται πειστικά. Σύμφωνα με όσα λέει, πράγματι, το σανίδιον δεν μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστο τεκμήριο της ενοχής του (Α και Δ) ενώ ο κατάλογος (Β και Δ) είναι αξιόπιστος. Αρκετά ισχυρό είναι και το επιχείρημα Γ.Ωστόσο τα επιχειρήματά του δεν είνα αδιάσειστα και κάποιοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τα εξής:

12

1) Δεν ήταν εύκολο να παραποιηθεί το σανίδιον γιατί βρισκόταν σε κοινή θέα. Η νόθευση χρειαζόταν ώρα και σίγουρα κάποιος θα έβλεπε το δράστη

2) Ο κατάλογος ήταν δημόσιο φυλασσόμενο έγγραφο αλλά δεν αποτελούσε αδιάσειστο στοιχείο της αθωότητας του Μαντίθεου μόνο και μόνο επειδή οι φύλαρχοι δεν ανέγραψαν το όνομά του. Μπορεί να τους ξέφυγε ή να το παρέλειψαν σκόπιμα και δε θα μπορούσε να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο δωροδοκίας ή πλαστογραφίας.

3) Μπορεί το όνομα του Μαντίθεου να μην αναγράφηκε στον κατάλογο όχι επειδή δεν ήταν ιππέας αλλά επειδή δεν πήρε την κατάστασιν,επειδή ήταν εύπορος.

4) Το συμπέρασμα του Μαντίθεου για την αθωότητά του είναι η κατακλέιδα ενός ενθυμήματος, που από τη φύση του δεν δίνει συλλογισμό απολύτως ορθό

§ 8Για την άρση της ίδιας κατηγορίας, στην παράγραφο αυτή ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα:Α) Αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό ων Τριάκοντα, δε θα το αρνιόταν ως κάτι το φοβερό, αφού δεν έκανε κακό σε κανέναν συμπολίτη του (λογικό)Β) Αλλά και τότε πάλι θα είχε την αξίωση να εγκριθεί η εκλογή του, αφού πολλοί από τους ιππείς εκείνης της εποχής είναι σήμερα βουλευτές ή στρατηγοί ή ίππαρχοι (πραγματικό)

Το Α, επειδή είναι λογικό και κυρίως υποθετικό, δεν έχει μεγάλη πειστικότητα, αφού δε στηρίζεται σε γεγονότα ή άλλα πειστήρια. Το Β όμως είναι πειστικό. Αφού κι άλλοι ιππείς επί των Τριάκοντα ανέλαβαν δημόσια αξιώματα, αποτελεί δεδικασμένο, και δικαιώνει την αξίωση του Μαντίθεου να επικυρωθεί η εκλογή του.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία)§§ 6-7Στις παραγράφους αυτές η ηθοποιία αναφέρεται στο Μαντίθεο και τους κατηγόρους:α) Το ήθος του ομιλητή: Φαίνεται κυρίως η πνευματική του ευστροφία και δεινότητα στην επιχειρηματολογία. Αξιοσημείωτη είναι η επιμονή του στην εγκυρότητα του καταλόγου ως το σωστό τρόπο για την εύρεση της αλήθειας (τα 2/3 της απολογίας του αφορά τον κατάλογο και το 1/3 το σανίδιον)β) το ήθος των κατηγόρων: εμφανίζονται επιπόλαιο, αφελείς και ανόητοι («ευήθες εστί»), καθώς στηρίζονται στο σανίδιον, το οποίο είναι στοιχείο σαθρό.§ 8Στις παραγράφους αυτές η ηθοποιία αναφέρεται κυρίως στο Μαντίθεο:α) το ήθος του ομιλητή: παρουσιάζεται ενάρετος, ειλικρινής και έντιμος, με αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα, επίμονος στην αξίωσή του και διεκδικητικός για τα δικαιώματά του.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία)§§ 6-8Ο Μαντίθεος προσπαθεί να δημιουργήσει στο νου των βουλευτών αμφιβολίες για τη σοβαρότητα του κατηγορητηρίου και στην ψυχή τους αντιπαθητικά συναισθήματα για τους αντιπάλους του, που στηρίζονται σε σαθρά και ανόητα στοιχεία, και συμπαθητικά για τον εαυτό του, κυρίως εκτίμηση. Φαίνεται να γνωρίζει καλά την ψυχολογία και τον τρόπο σκέψης του κοινού.

13

ΟΜΟΡΡΙΖΑ- σκοπειν: σκέψη, σκεφτικός, σκοπός, σκόπιμος, σκοπιά, σκοπεύω,

σκόπελος, ανασκόπηση, άσκοπος, απερίσκεπτος, διάσκεψη, επίσκεψη, σύσκεψη, κατάσκοπος, πρόσκοπος.

- ομολογούντων: ομολογία, εξομολόγηση, καθομολογία- αποδημούντων: αποδημητικός, απόδημος, επιδημίας, επιδημικός- εγγεγραμμένοι εισί: γράφω, γράμμα, παράγραφος, γραμμή,

γραμματέας, γραφείο, γραφή, καταγραφή, παραγραφή, αναγραφή, διαγραφή, περιγραφή, συγγραφέας, υπογραφή

- εψηφίσασθε: ψηφιακός, ψηφίδα, ψήφισμα, ψήφος, αψηφώ, διψήφιος, ισοψηφία, συμψηφισμός, ψηφοφορία

- απενεγκειν: φορέας, φορείο, φορά, φέρετρο, φαρέτρα, φόρος, αμφορέας, δορυφόρος, διάφορος, διαφορά, συμπεριφορά

- αναπράξητε: πράγμα, πράξη, πρακτικός, πράκτορας, είσπραξη, άπρακτος

- αποδείξειεν: δείγμα, δείκτης, ανάδειξη, απόδειξη, ένδειξη, δειγματοληψία, παράδειγμα, υπόδειγμα

- καταβαλόντα: βέλος, βολή, βλήμα, βόλι, βελόνι, αδιάβλητος, απόβλητα, αναβολή, παραβολή, περιβολή, διάβολος, εμβέλεια, έμβλημα, εμβόλιο

- γνωναι: γνώμη, γνώση, γνωστικός, άγνοια, αγνώμων, ευγνώμων, ανάγνωση, απόγνωση, διάγνωση, επίγνωση, ισχυρογνώμονας, εμπειρογνώμονας, παντογνώστης, συγγνώμη

- ζημιουσθαι: ζημιά, ζημιώνω, αποζημίωση, αζημίωτο- πιστεύοιτε: πίστη, πιστότητα, αξιόπιστος, απιστία, πιστός,

καλόπιστος- εξαλειφθηναι: άλειμμα, αλοιφή, επάλειψη, απαλοιφή, πασάλειμμα- βουλομένω: βούληση, άβουλος, βουλημία - πεποιηκώς: ποίημα, ποιητής, ποίηση, εκποίηση, παραποίηση,

περιποίηση, προσποίηση, χειροποίητος- ηξίουν: αξίωμα, άξιος, αξίωση, καταξίωση- πέπονθε: πάθημα, πάθηση, παθητικός, πάθος, πασχίζω, πένθος,

αντιπαθώ, συμπαθώ, απαθής, πολυπαθής, εμπάθεια- δοκιμάζεσθαι: δοκιμή, δόκιμος, δοκίμιο, δοκιμαστικός,

δοκιμαστήριο, αποδοκιμάζω, επιδοκιμάζω, δοκιμασία- ορω: είδος, είδωλο, ιδέα, μάτι, οπτικός, οπτασία, όραμα, όραση,

όψη, οφθαλμός, αόρατος, ύποπτος, απρόοπτος, εποπτεία, κάτοψη, μυωπία, σύνοψη, υπεροπτικός, κάτοπτρο

- χρωμένους: χρήμα, χρήση, χρησιμοποιώ, άχρηστος, εύχρηστος, κατάχρηση

- βουλέυοντας: βούλευμα, βουλευτής, βουλευτήριο, επιβουλή, σύμβουλος

- κεχειροτονημένους: χειροτονία- ετόλμησαν: τόλμη, τολμηρός, άτολμος, παράτολμος- καταψεύσασθαι: ψέμα, ψεύτικος, ψεύτης, αδιάψευστος,

ψευδομάρτυρας, ψευδοροφή- μαρτύρησον: μαρτυρία, μάρτυρας, μαρτύριο, μαρτυρικός,

διαμαρτυρία

14

ΔΙΗΓΗΣΗ – ΠΙΣΤΗ (ΑΠΟΔΕΙΞΗ), §§ 4-19

§§ 9-19 : Απολογία του Μαντίθεου για όλη τη ζωή του

Μετά από τον μάρτυρα

9. Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δε γνωρίζω για ποιο σκοπό πρέπει να

μιλάω περισσότερο. Μου φαίνεται μάλιστα, κύριοι βουλευτές, ότι στους άλλους

δικαστικούς αγώνες αρμόζει να απολογείται κάποιος μόνο για τις ίδιες τις

κατηγορίες, όμως στις δίκες δοκιμασίας είναι δίκαιο να λογοδοτεί (ο

δοκιμαζόμενος) για όλη τη ζωή του. Σας παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε

προσεκτικά με εύνοια. Μάλιστα θα κάνω την απολογία (μου) όσο το δυνατόν πιο

σύντομα.

10. Εγώ δηλαδή πρώτα-πρώτα, παρ’ όλο που κληρονόμησα λίγη περιουσία εξαιτίας

των συμφορών και του πατέρα (μου) και της πόλης, πάντρεψα δύο αδελφές, αφού

έδωσα προίκα στην καθεμιά τριάντα μνες, με τον αδελφό μου ωστόσο

μοιράστηκα (την περιουσία) έτσι ώστε εκείνος να παραδέχεται ότι έχει

περισσότερα από την πατρική περιουσία σε σχέση με μένα, και απέναντι σε όλους

γενικά τους υπόλοιπους έχω ζήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε ποτέ μέχρι τώρα δεν

έδωσα καμία αφορμή παραπόνου σε κανέναν.

11. Λοιπόν τις ιδιωτικές μου υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει όσον όμως αφορά

το δημόσιο βίο μου, νομίζω ότι η μέγιστη απόδειξη της δικής μου τιμιότητας είναι

ότι από τους νεότερους όσοι τυχαίνει να ασχολούνται με ζάρια ή ποτά ή τέτοιου

είδους ασωτείες, θα δείτε ότι όλοι αυτοί είναι αντίπαλοί μου και ότι διαδίδουν για

μένα πάρα πολλές ψευδείς φήμες και ότι λένε πάρα πολλά ψέματα. Κι όμως,

βέβαια, αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα), δε θα είχαν τέτοια γνώμη για μένα.

12. Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι έχει γίνει για μένα

ούτε επονείδιστη ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία ή μήνυση για δημόσιο

αδίκημα κι όμως βλέπετε ότι άλλοι πολλές φορές έχουν εμπλακεί σε τέτοιου

είδους δίκες. Λοιπόν ως προς τις εκστρατείες και τους κινδύνους που αφορούν

τους εχθρούς, εξετάστε πως συμπεριφέρομαι στην πόλη.

15

13. Δηλαδή πρώτα –πρώτα, όταν συνάψατε συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε

να (τους) βοηθήσετε στην Αλίαρτο, μολονότι είχα καταγραφεί (στον κατάλογο)

από τον Ορθόβουλο να υπηρετώ το ιππικό, επειδή έβλεπα πως όλοι νόμιζαν ότι

έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στους ιππείς, ενώ θεωρούσαν ότι κινδύνευαν οι

οπλίτες, μολονότι άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε

δοκιμασία, κατά παράβαση του νόμου, εγώ αφού παρουσιάστηκα στον

Ορθόβουλο του είπα να με διαγράψει από τον κατάλογο, επειδή πίστευα ότι ήταν

ντροπή, ενώ ο λαός επρόκειτο να κινδυνεύσει, εγώ να εκστρατεύω αφού είχα

προετοιμάσει ασφάλεια στον εαυτό μου. Για χάρη μου ανέβα στο βήμα,

Ορθόβουλε.

(Μάρτυρας)

14. Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες μου πριν από την εκστρατεία,

επειδή ήξερα ότι μερικοί από αυτούς ήταν βέβαια καλοί και πρόθυμοι πολίτες,

αλλά ότι είχαν έλλειψη από εφόδια, είπα ότι πρέπει οι εύποροι να δίνουν τα

απαραίτητα στους φτωχούς. Και όχι μόνο το συμβούλευα αυτό στους άλλους,

αλλά και ο ίδιος έδωσα τριάντα δραχμές στον καθένα από δύο άντρες, όχι επειδή

τάχα είχα πολλά, αλλά για να γίνει αυτή η πράξη μου παράδειγμα για τους

άλλους. Ανεβείτε για χάρη μου στο βάθρο.

(Μάρτυρας)

15. Ύστερα λοιπόν από αυτά, βουλευτές, όταν έγινε εκστρατεία στην Κόρινθο και

όλοι ήξεραν από πριν ότι θα χρειαστεί να κινδυνεύσουμε, ενώ άλλοι απέφευγαν

τη μάχη, εγώ κατόρθωσα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη

γραμμή. Και ενώ η δική μας φυλή νικήθηκε κατά κράτος και σκοτώθηκαν εκεί

πάρα πολλοί, αποχώρησα ύστερα από τον αλαζόνα Στειριέα που είχε κατηγορήσει

για δειλία όλους τους άντρες του.

16. Και λίγες μέρες ύστερα από αυτά, όταν είχαν καταληφθεί οχυρές θέσεις στην

Κόρινθο, για να μην μπορούν οι εχθροί να περνούν, κι όταν αποφάσισαν οι

στρατηγοί, επειδή ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία, να αποσπάσουν μερικά

τάγματα, για να σπεύσουν σ’αυτήν για βοήθεια, αν και όλοι ανεξαιρέτως

φοβούνταν (δικαιολογημένα, κύριοι βουλευτές, γιατί ήταν φοβερό να ριχτούμε σε

άλλο κίνδυνο, αφού λίγο νωρίτερα μόλις και μετά βίας είχαμε σωθεί), εγώ, αφού

παρουσιάστηκα, προέτρεπα τον ταξίαρχο να στείλει το δικό μας τάγμα χωρίς

κλήρωση.

16

17. Συνεπώς, αν κάποιοι από εσάς οργίζονται με όσους έχουν την αξίωση να

ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα, αποφεύγουν όμως τους κινδύνους, άδικα

θα είχαν για μένα αυτήν τη γνώμη. Γιατί όχί μόνο εκτελούσα πρόθυμα τις

διαταγές, αλλά και τολμούσα να κινδυνεύω. Και τα έκανα αυτά όχι γιατί έκρινα

ότι δεν ήταν φοβερό να πολεμώ με Λακεδαιμόνιους, αλλά για να βρίσκω όλο μου

το δίκαιο, επειδή θα με θεωρούσατε για τους λόγους αυτούς καλό πολίτη, αν

κάποτε εμπλακώ άδικα σε δικαστικό αγώνα. Ανεβείτε για χάρη μου στο βάθρο ως

μάρτυρες αυτών των γεγονότων.

(Μάρτυρες)

18. Λοιπόν, ποτέ ως τώρα δεν παραμέλησα καμία από τις υπόλοιπες εκστρατείες

και φυλάξεις φρουρίων, αλλά σε όλο το χρόνο διαρκώς εκστράτευα

με τους πρώτους, αλλά αποχωρούσα με τους τελευταίους. Λοιπόν, πρέπει να

εξετάζετε με βάση τέτοιου είδους πράγματα αυτούς που αναμιγνύονται στα

πολιτικά με φιλοτιμία και ευπρέπεια, αλλά όχι, αν κάποιος τρέφει μακριά μαλλιά,

να τον μισείτε γι’ αυτό το λόγο. Γιατί τέτοιου είδους συνήθειες δε βλάπτουν ούτε

τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλεως, όμως από εκείνους που θέλουν να

κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς, όλοι εσείς ωφελείστε.

19. Επομένως, δεν αξίζει, κύριοι βουλευτές, ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε

κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση, αλλά να τον εξετάζουμε από τις

πράξεις του. Γιατί πολλοί, παρόλο που μιλούν λίγο και ντύνονται ευπρεπώς,

έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων κακών, ενώ άλλοι, παρόλο που παραμελούν αυτά,

έχουν κάνει σε σας πολλά καλά.

Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ (§§ 9-19)

Οι §§ 9-19 αποτελούν το β’ μέρος της διήγησης – απόδειξης. Ειδικότερα:

• Η § 9 είναι μεταβατική. Αποτελεί τη δεύτερη ‘πρόθεσιν’, καθώς κλείνει την ανασκευή της κατηγορίας (§§4-8) και μας εισάγει στο νέο θεμά, στο β΄ μέρος της διήγησης – απόδειξης

•Η §10 αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του Μαντίθεου

•Οι §§ 11-12 αναφερονται στη δημόσια ζωή του Μαντίθεου

• Στις §§ 13-17 αναφέρεται η στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου και η σκοπιμότητά της

•Οι §§ 18-19 αναφέρονται στο κριτήριο αξιολόγησης του πολίτη.

Ενδιάμεσα μεσολαβούν καταθέσεις μαρτύρων.

17

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 1Η : §§ 9-10

(Δεύτερη ‘πρόθεσις’ και αναφορά του Μαντίθεου στην ιδιωτική του ζωή)

ΣΧΟΛΙΑ

περί μεν αυτης της αιτίας: ο Μαντίθεος εννοεί τις κατηγορίες ότι μετέσχε της τότε πολιτείας και ότι ίππευεν επί των Τριάκοντα, τις οποίες ανασκεύασε στο προηγούμενο μέρος της διήγησης – απόδειξης.

εν τοις άλλοις αγώσι: εννοεί τους άλλους δικαστικούς αγώνες, εκτός από τη δοκιμασία

εν ταις δοκιμασίαις.....λόγον διδόναι: βλ. σελ. 97 για τη διαδικασία μιας δοκιμασίας

περί αυτων μόνο απολογείσθαι: ο κανόνας αυτός είχε καθιερωθεί μάλλον από τον Άρειο Πάγο. Κατά τον Αριστοτέλη, στις ιδιωτικές δίκες οι αντίδικοι ήταν υποχρεωμένοι να μιλήσουν αποκλειστικά και μόνο για το θέμα της δίκης και να μην επεκταθούν σε άλλα ζητήματα άσχετα με την υπόθεση.

δια τάς συμφοράς...της πόλεως: εννοεί τις καταστροφές σε έμψυχο και άψυχο υλικό που προκάλεσε στους Αθηναίους ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Αυτές είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην οικονομική κατάσταση των πολιτών, αφού λεηλατήθηκαν αγροκτήματα και έπαθαν πολλές ζημιές πολλές βιοτεχνίες και εμπορικές επιχειρήσεις. Αντίστοιχες επιπτώσεις είχε ο πόλεμος και στις επιχειρήσεις του πατερα του Μαντιθεου. Η κακή οικονομική του κατάσταση προφανώς τον υποχρέωσε να στείλει τα δυο παιδιά του στο Σάτυρο. Φαίνεται επίσης ότι ο Μαντίθεος λόγω των αριστοκρατικών ιδεών του αντιμετώπισε και προβλήματα πολιτικής φύσεως.

δύο αδερφάς εξέδωκα: ο Μαντίθος, ως μεγαλύτερος αδερφός και αρχηγός του οίκου μετά το θάνατο του πατέρα του, πάντρεψε τις δύο αδερφές του δίνοντας σε καθεμιά προίκα 30 μνων, αρκετά καλή σε σχέση με την περιουσία που κληρονόμησε. Μια συνηθισμένη προίκα ανερχόταν στο ποσό των 30-40 μνων. Στην Αθήνα σπανιότατα γινόταν γάμος χωρίς προίκα. Όμως ο πατέρας ή ο αδερφός της νύφης δεν ήταν νομικά, αλλά μόνο ηθικά, υποχρεωμένος να δώσει προίκα.

Ένα τάλαντο ισοδυναμούσε με 60 μνες. Μια μνα είχε 100 δραχμές και μια δραχμή ισοδυναμούσε με 6 οβολούς ( τάλαντο = 60 μνες = 6000 δραχμές = 3600 οβολοί). Άρα ο Μαντίθεος έδωσε σε κάθε αδερφή του προίκα 3000 δραχμών. Τότε, με 1 δραχμή αγόραζε κανείς ένα πρόβατο και με 5 δραχμές ένα βόδι.

πρός τον αδερφόν...των πατρώων: αν κάποιος πέθαινε αφήνοντας περισσότερους από ένα γιούς, αυτοί κληρονομούσαν εξίσου όλη την πατρική περιουσία. Ο μεγαλύτερος γιος δεν είχε κανένα πλεονέκτημα. Η παραχώρηση από τον Μαντίθει μεγαλύτερου μεριδίου στο μικρότερο αδερφό του αποτελεί δείγμα αφιλοκέρδειας και αδερφικής αγάπης.

18

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑΟ Μαντίθεος, έχοντας την πεποίθηση ότι ανασκεύασε πλήρως το κατηγορητήριο, με τη συνδρομή και ενός μάρτυρα, τώρα δίνει συμπληρωματικά στοιχεία για την ιδιωτική και δημόσια ζωή του, σύμφωνα με τις ανάγκες της δοκιμασίας. Με αυτόν τον τρόπο οι βουλευτές θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη εικόνα για το άτομό του και θα επικυρώσουν την εκλογή του στο βουλευτικό αξίωμα.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑΟ Μαντίθεος επιχειρεί να δείξει ότι στην ιδιωτική του ζωή ήταν απολύτως συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους οικείους του, γιατί:• παρά την κακή οικονομική του κατάσταση πάντρεψε και τις δυο αδερφές του δίνοντας σε καθεμιά από αυτές ικανοποιητική προίκα (πραγματικό)• παραχώρησε στον αδερφό του μερίδιο της πατρικής περιουσίας μεγαλύτερο από αυτό που κράτησε ο ίδιος (πραγματικό)• ποτέ του δεν έδωσε σε κανέναν καμία αφορμή να παραπονεθεί για την συμπεριφορά του (λογικό)Τα επιχειρήματα αυτά είναι αρκετά πειστικά, γιατί η συμπεριφορά του προς τους οικείους του μπορεί να αποδειχθεί. Βέβαια, υπάρχει και κάποια υποψία υπερβολής, ιδίως όσον αφορά τη σχέση του με τους συμπολίτες του. Γενικά, όμως, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης για τα λεγόμενά του.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία)

Ο Μαντίθεος

• παρουσιάζεται ως γνώστης των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του σε σχέση με τη διαδικασία της δοκιμασίας

• δείχνει να σέβεται τους βουλευτές καθώς δε θέλει να τους κουράσει με την πολυλογίας του

• δείχνει θυμάται με πόνο και να συμπάσχει με τα δεινά που πέρασε η πόλη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο

• εμφανίζεται στοργικός, προστατευτικός και γενναιόδωρος προς τις αδερφές του

• υπεύθυνος, έντιμος, δίκαιος, αφιλοκερδής, μεγαλόψυχος, ανώτερος στη διανομή της πατρικής περιουσίας με τον αδερφό του

• φιλήσυχος και με κοινωνική συνείδηση στις σχέσεις του με τους συμπολίτες του.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία)

Ο Μαντίθεος προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών με την επίκλησή του να τον ακούσουν με ευνοϊκή διάθεση, φυσικό αίτημα όσων κατηγορούνται άδικα. Επιχειρεί να διεγείρει τη συμπάθεια και την εκτίμησή τους, καθώς δείχνει να τους

19

σέβεται και να μη θέλει να τους κουράσει με την μακρηγορία του, αλλά και παρουσιάζοντας άψογη την συμπεριφορά του προς τους οικείους και τους συμπολίτες του- γεγονός που έμμεσα προβάλλει και τον κακό χαρακτήρα των κατηγόρων του.

ΟΜΟΡΡΙΖΑ

Οιδα (οιδα, ήδειν, είσομαι/ ειδήσω): είδηση, ειδήμονας, είδος, ειδικότητα, ιδέα, ιδανικος, ιστορία, ειδοποίηση, συνείδηση, ειδωλολάτρης, εξιδανικεύω, ειδίκευση, ειδώλιο, είδωλο, ειδύλλιο.

λέγειν: λέξη, λεκτικός, λεξικό, λόγος, ρήμα, ρήση, ρήτορας, ρητός, αδολεσχής, αμετροέπεια, απόρρητος, άρρητος, δυσλεξία, συνεπής

δοκει: δόγμα, δογματικός, δοκιμασία, δόκιμος, δόξα, άδοξος, προσδοκία

κατηγορημένων: κατηγόρημα, κατηγορηματικός, κατηγορητήριο, κατηγορία, κατηγορούμενος

προσηκειν (προσ- ήκω): ανήκω, καθήκον

απολογεισθαι: απολογία, απολογητικός, απολογητής

διδόναι: δίνω, παραδίδω, καταδίδω, προδίδω, επιδίδω, αποδίδω, δόση, δότης, δώρο, δωρεά, αιμοδοσία, ασυδοσία, δωροληψία, έκδοση, πληροφοριοδότης, τροφοδοσία, διάδοση, ενδοτικός

ακροάσασθαι: ακρόαμα, ακροαματικότητα, ακρόαση, ακροατής, ακροατήριο

δύνωμαι (δύναμαι): δύναμη, δυνατός, δυνατότητα, δυναμικός, δυναμίτης, δυναμωτικός, δυνάστης, αδυναμία, αδύναμος

καταλειφθήσης (καταλείπομαι): λείψανο, λοιπά, αδιάλειπτος, διάλειμμα, εγκατάλειψη, έλλειψη, έλλειμμα, ελλιπής, λειψυδρίας, λιπόψυχος, λιπόσαρκος, λιποθυμώ, λιποτάκτης, παράλειψη, υπόλειμμα

ενειμάμην (νέμω) : κατανέμω, νομή, νομικός, νόμος, νομός, παρανομία, διανομέας, αστυνόμος, παιδονόμος, σύννομος, νομή, νομάδες, νέμεση

ομολογειν: ομολογία, ομόλογα, εξομολόγηση, ομολογουμένως

βεβίωκα (ζω, έζων, βιώσομαι, εβίων, βεβίωκα, εβεβιώκειν): βίος, βιοτικός, βιώνω, βίωμα, αναβίωση, αντιβιοτικό, διαβίωση, επιβίωση, νυχτόβιος

γενέσθαι: γένεση, γενέθλια, γενέτειρα, γενιά, γενναίος, γένος, γνήσιος, γονέας, απόγονος, πρόγoνος, γόνιμος, γονίδιο, εγγονός, ευγενής, οικογένεια, νεογνό, παθογόνος, ζημιογόνος, γενεσιουργός, συγγένεια, προγενέστερος

20

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 2Η : §§ 11-12 (Αναφορά του Μαντίθεου στη δημόσια ζωή του)

ΣΧΟΛΙΑ

περί των κοινων: τα κοινά αφορούσαν τις διαπροσωπικές και κοινωνικές θέσεις, τις ηθικές αρχές και αντιλήψεις και βέβαια την υπεύθυνη συμμετοχή του ατόμου στην πολιτική ζωή, στις εκστρατείες, τις φρουρές κλπ.

των νεωτέρων όσοι....ποιούμενοι: πολλοί νεαροί Αθηναίοι, εύποροι ιδίως, που δε διακρίνονταν για το ήθος τους, περνούσαν τον καιρό τους στα σκιραφεία ή κυβευτήρια παίζοντας ζάρια, και στα καπηλεία. Τα μέρη αυτά θεωρούνταν τόποι διαφθοράς γιατί εκεί σύχναζαν κοινές γυναίκες. Ο Ισοκράτης στον «Αρεοπαγιτικό» του (κεφ. 48-50) κακίζει τη νεολαία της εποχής του για τις κακές αυτές συνήθειες.

περί εμου λογοποιουντας καί ψευδομένους: η λογοποιία και η ψευδολογία, έννοιες συνώνυμες, χαρακτήριζαν τους ανθρώπους που σύχναζαν στα σκιραφεία, καπηλεία και λοιπά καταγώγια και είχαν σκοπό τη διαβολή έντιμων πολιτών.

ει των αυτων επεθυμουμεν....περί εμου: ψυχολογικό και πολύ εύστοχο επιχείρημα. Στηρίζεται στην παλιά παροιμία όμοιος ομοίω αεί πελάζει (Πλατ. Συμπόσιο 195d) αλλά και τον ομηρικό στίχο αιεί τόν ομοιον άγει Θεός ως τόν όμοιν (Οδύσσεια, ρ, στ. 218). Η ανωτερότητα όμως του Μαντίθεου κινεί τον φθόνο των αντιπάλων του και αυτός προκαλεί την εις βάρος του διαβολή. Έτσι, με τον υποθετικό αυτό συλλογισμό, ο Μαντίθεος αποδεικνύει ‘εξ αντιθέτου’ τη συλλογιστική του και προβάλλει τη διαφορά ήθους ανάμεσα σ’αυτόν και τους κατηγόρους του.

ουδείς ....γεγενημένην: το ηθικό αυτό επιχείρημα είναι πολύ ισχυρό και χρησιμοποιείται από πολλούς ρήτορες, όπως το Λυσία, τον Υπερείδη, το Δημοσθένη, τον Ισοκράτη. Επειδή οι Αθηναίοι ήταν φιλόδικοι (Ξενοφ., Απομνημονεύματα 3.5.16) επαινούσαν αυτόν που δεν πήγαινε στα δικαστήρια ούτε ως κατήγορος ούτε ως κατηγορούμενος.

δίκην: στην Αθήνα δίκη λεγόταν η ιδιωτική δίκη (αγών ίδιος). Δίκη μπορούσε να κινήσει ως ενάγων μόνο άντρας, ελεύθερος, ενήλικας και με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, εφόσον νόμιζε ότι αδικείται.

γραφήν: ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος δημόσιας δίκης. Ονομαζόταν έτσι επειδή, όπως φαίνεται, αρχικά ήταν ο μόνος τύπος υπόθεσης, όπου η καταγγελία έπρεπε να υποβληθεί εγγράφως. Οι δημόσιες δίκες αφορούσαν αδικήματα τα οποία έθιγαν το σύνολο της κοινότητας, π.χ. προδοσία, λιποταξία, κατάχρηση δημοσίου χρήματος κλπ. Εισηγητής της γραφής φαίνεται ότι ήταν ο Σόλων, που πρώτος τη θέσπισε στη νομοθεσία του.

εισαγγελίαν: η εισαγγελία στην Αθήνα ήταν δημόσια κατηγορία ή καταγγελία για σοβαρότατα δημόσια αδικήματα που αφορούσαν την ασφάλεια του κράτους, π.χ. προδοσία, συνωμοσία για κατάλυση δημοκρατίας, εισήγηση επιζήμιων ψηφισμάτων,

21

προσβολή αρχόντων, εξαπάτηση λαού με δημαγωγίες. Εισαγόταν πρώτα στη Βουλή των 500, η οποία επέβαλλε στον ένοχο πρόστιμο μέχρι 500 δρχ. Για αυστηρότερη ποινή παρέπεμπε την υπόθεση για εκδίκαση στην Εκκλησία του δήμου ή στην Ηλιαία. Η Εκκλησία έκρινε μόνο τις πολιτικές υποθέσεις. Τον 4ο αι. π.Χ. η χρήση της εισαγγελίας γενικεύτηκε και για υποθέσεις μικρότερης σημασίας, αλλά, για να μην γίνεται κατάχρησή της, θεσπίστηκε να τιμωρείται ο κατήγορος με χρηματικό πρόστιμο, αν αποδεικνυόταν ότι η μήνυσή του δεν ευσταθούσε.

ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑΟ Μαντίθεος, αφού αναφέρθηκε στις σχέσεις του με τους οικείους του, παρέχει τα πρώτα στοιχεία της συμπεριφοράς του στο δημόσιο βίο. Σκοπός του είναι να αναδείξει και στον τομέα αυτό το ήθος του αντιθετικά προς εκελινο των περισσότερων νέων και κατηγόρων του.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

Ο Μαντίθεος χρησιμοποιεί τα εξής επιχειρήματα για να προβάλει το ήθος του στη δημόσια ζωή:

Α. Απόδειξη της τιμιότητας και κοσμιότητάς του είναι ότι όσοι νέοι συχνάζουν σε κακόφημα μέρη τον εχθρεύονται και τον κακολογούν με ψεύδη, επειδή είναι πολύ διαφορετικός από αυτούς (λογικό/εικός και ηθικό-ψυχολογικό)

Β. Κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτός έχει υποστεί κάποια αισχρή δίκη για ιδιωτική υπίθεση ή έχει μηνυθεί για δημόσια παρανομία ή έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκημα σε βάρος της πόλης (πραγματικό

Γ. Πολλοί άλλοι Αθηναίοι τα έχουν κάνει όλα αυτά πολλές φορές, ο ίδιος όμως όχι, δηλαδή δεν είναι φιλόδικος (ηθικό)

Το επιχείρημα Α είναι αρκετά ισχυρό γιατί στηρίζεται σε δεδομένα της εποχής, δηλαδή στις κακές συνήθειες πολλών νέων του 4ου αι. π.Χ., στους οποίους έμμεσα εντάσσει και τους κατηγόρους του. Η μετατροπή του σε ηθικό-ψυχολογικό είναι επίσης πολύ εύστοχη, καθώς προβάλει εξ αντιθέτου το ήθος του.

Το επιχείρημα Β είναι ακόμη πιο ισχυρό, αφού μπορεί να αποδειχθεί με μαρτυρία από τους συμπολίτες του, που γνώριζαν το ποιόν του.

Πολύ ισχυρό είναι και το επιχείρημα Γ, γιατί στηρίζεται σε αρχές και αξίες της εποχής γενικώς αποδεκτές.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία)

Α. Το ήθος του ομιλητή: ο Μαντίθεος παρουσιάζεται ως άνθρωπος ενάρετος, κόσμιος, εγκρατής, με αρχές και ήθος. Θύμα της κακοήθειας των άσωτων και αργόσχολων που σύχναζαν σε κακόφημα μέρη και αντιπαθούσαν τον ακέραιο χαρακτήρα του. Είναι πολίτης φιλήσυχος, φιλόνομος και καθόλου φιλόδικος. Προβάλλεται ως υπόδειγμα συμπεριφοράς και αξιοσημείωτη εξαίρεση.Β. Το ήθος των κατηγόρων: Έμμεσα εντάσσσονται στους αργόσχολους, κακόβουλους, άσωτους, ανήθικους, μυθοπλάστες, ψευδολόγους, κατώτερης ηθικής και συκοφάντες των τίμιων πολιτών Αθηναίους.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία)

22

Ο Μαντίθεος επιδιώκει τα εξής:

Α. να κερδίσει την εκτίμηση και την εύνοια των βουλευτών, ως ακέραιος χαρακτήρας και άψογος πολίτης

Β. να διεγείρει στις ψυχές τους συναισθήματα αντιπαθητικά για τους κατηγόρους του (δυσφορία, υποτίμηση, αγανάκτηση), γεγονός που θα βοηθήσει στο να θεωρηθεί το κατηγορητήριο αναξιόπιστο.ΟΜΟΡΡΙΖΑ

διώκηκα (διοικω, διώκουν, διοικήσω, διώκησα, διώκηκα, διωκήκειν): οίκημα,

οικία, κατοικία, κατοικος, κατοικήσιμος, διοίκηση, διοικητής, διοικητικός

όψεσθε: οπτασία, όραμα, οπτικός, ορατός, οφθαλμός, ανύποπτος, όψη, κάτοψη,

μέτωπο, προσωπείο, άποψη, μάτι, ιδέα.

ειχον: έξη, εξής, ισχυρός, σχέδιο, σχέση, σχολείο, σχολή, μετοχή, κάτοχος, παροχή,

δικαιούχος, ένοχος, ευεξία

αποδείξαι: δείγμα, δείκτης, ένδειξη, ανάδειξη, παράδειγμα, δειγματοληψία

γεγενημένην: γενιά, γενέθλια, γέννα, γενέτειρα, γόνος, γονιός, απόγονος, πρωτογενής,

εγγονός, ευγενής, οικογένεια, παθογόνος, συγγένεια

καθεστηκότας (καθίσταμαι, καθιστάμην, καταστήσομαι/ κατασταθήσομαι,

κατεστησάμην / κατέστην/κατεστάθην, καθέστηκα, καθεστήκειν): ιστός, στάδιο,

σταθερός, στάθμη, στέκομαι, στάση, ανάστημα, παράστημα, απόσταση, επανάσταση,

συμπαράσταση, ένσταση, συστατικό, ουσιαστικό.

23

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΑ 3η : §§ 13-17Αναφορά του Μαντίθεου στη στρατιωτική του συμπεριφορά

ΣΧΟΛΙΑότε την συμμαχίαν εποιήσασθε προς Βοιωτούς: μετά το 404 π.Χ οι Λακεδαιμόνιοι ισχυροποίησαν τη θέση τους στον ελληνικό χώρο και επιβάλλονταν στους άλλους Έλληνες δεσποτικά. Όμως με τον καιρό και οι Θηβαίοι ήθελαν να πάρουν την ηγεμονία στις βοιωτικές πόλεις, αλλά και οι Αθηναίοι να ανακτήσουν το χαμένο κύρος τους. Έτσι εκμεταλλεύτηκαν τον ανταγωνισμό των Λακεδαιμονίων με τους Πέρσες και την απουσία του Αγησίλαου με ισχυρές δυνάμεις στη Μ. Ασία κι έκαναν μεταξύ τους (Θηβαίοι-Αθηναίοι) συμμαχία κατά των Λακεδαιμονίων το 395 π.Χ. Άλλωστε οι Αθηναίοι ήταν ευγνώμονες προς τους Θηβαίους για την ασυλία που τους παρείχαν την εποχή των Τριάκοντα. Το σχετικό ψήφισμα της Εκκλησίας του δήμου των Αθηναίων για την από κοινού αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων το διάβασε ο ίδιος ο Θρασύβουλος στους Θηβαίους πρέσβεις (Ξενοφώντα, Ελληνικά, Γ΄, 5. 16-17)εις Αλίαρτον: πόλη της Βοιωτίας, κοντά στην Κωπαϊδα. Στη μάχη που έγινε εκεί, τον Ιούλιο του 395 π.Χ., νίκησαν οι Αλίαρτοι και οι Θηβαίοι (που είχαν ζητησει και τη βοήθεια των συμμάχων τους Αθηναίων) τον Σπαρτιάτη Λύσανδρο που οδηγούσε το στρατό των Φωκέων και του Ορχομενού. Ο Λύσανδρος σκοτώθηκε αφήνοντας 1000 νεκρούς στο πεδίο της μάχης και οι νικητές έστησαν τρόπαιο.υπό Ορθοβούλου: ως φύλαρχος της Ακαμαντίδος φυλής, στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος, ο Ορθόβουλος κρατούσε τον κατάλογο των ιππέων.τοις μεν ιππεύουσιν...ηγουμένους: οι ιππείς των Αθηναίων και των Βοιωτών θα είχαν ευκολότερο έργο, διότι και πολλοί και ικανοί ήταν, ενώ το ιππικό των Λακεδαιμονίων δεν ήταν αξιόμαχο. Αντίθετα οι οπλίτες θα αντιμετώπιζαν σοβαρούς κινδύνους λόγω της ισχύος του εχθρικού πεζικού.ετέρων αναβάντων...νόμον: στην αρχή κάθε χρόνου η Βουλή δοκίμαζε τους ιππείς και τους ίππους, τιμωρώντας αυτόν που δεν διατηρούσε σε καλή κατάσταση τον ίππο του. Τους δοκιμασμένους από τη Βουλή ιππείς οι στρατηγοί δεν είχαν την εξουσία να τους τοποθετήσουν στο πεζικό. Οι αδοκίμαστοι δεν είχαν το δικαίωμα να στρατεύονται με τους ιππείς, αν όμως κάποιος αδοκίμαστος ίππευε, καταδικαζόταν σε ατιμία και δημευόταν η περιουσία του.έφην τω Ορθοβούλω... στρατεύεσθαι: η αντίθεση ενεργειών και κινητρων του Μαντίθεου και των άλλων αποτελεί ισχυρότατο επιχείρημα για την άψογη συμπεριφορά του προς την πόλη.Συλλεγέντων των δημοτων: πρόκειται για τους στρατευμένους συνδημότες του Μαντίθεου από το δήμο του Θορικού. Τους καταλόγους των στρατευσίμων δημοτών κατάρτιζαν οι δήμαρχοι.προ της εξόδου: πριν από την εκστρατεία στην Αλίαρτο.εφοδίων απορούντας: οι Αθηναίοι στρατιώτες έπρεπε νε φροντίζουν για τον οπλισμό τους. Ο ημερήσιος μισθός όμως που έδινε η Αθηναϊκή πολιτεία στον κάθε στρατιώτη ήταν μόνο δύο οβολοί και άλλοι δύο για τη διατροφή τους. Για το λόγο αυτό έυποροι φιλάνθρωποι Αθηναίοι κάλυπταν με πρόσθετη εισφορά τις ανάγκες σε οπλισμό των

24

απόρων στρατιωτών του δήμου τους. Αυτό έκανε και ο Μαντίθεος, όχι μόνο ως συμβουλή αλλά και υλοποιώντας το, για να δώσει το καλό παράδειγμα, ισχυρή απόδειξη του πατριωτισμού του. Μάλιστα καλεί τους δύο άντρες που είχε ενισχύσει οικονομικά, για να επιβεβαιώσουν με μαρτυρία τα λεγόμενά του.εις Κόρινθον εξόδου: την άνοιξη του 394 π.Χ. οι Αθηναίοι, μαζί με τους συμμάχους τους Κορίνθιους, Βοιωτούς και Αργείους, εξεστράτευσαν στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους.πάντων προειδότων...κινδυνεύειν: η μάχη δόθηκε στη Νεμέα, το 394 π.Χ. Η σύγκρουση φαινόταν από πριν ότι θα ήταν σκληρή, λόγω της ισοδυναμίας των αντιπάλων και του αήττητου των Λακεδαιμονίωνετέρων αναδυομένων....πολεμίοις: η αντίθεση εξαίρει την γενναιότητα του Μαντίθεου, που έλαβε μέρος στη μάχη της Νεμέας ως οπλίτης.Της ημετέρας φυλής...αποθανόντων: ο ρήτορας χρησιμοποιεί κατ’ ευφημισμόν την ηπιότερη μετοχή δυστυχησάσης αντί ηττηθείσης. Η Ακαμαντίδα φυλή, στην οποία ανήκε ο Μαντίθεος, και οι άλλες πέντε που βρέθηκαν στη Νεμέα αντιμέτωπες με τους Λακεδαιμόνιους (που είχαν ηγέτη τον Αριστόδημο) υπέστησαν οδυνηρή ήττα, αν και αριθμητικά υπερτερούσαν πολύ, γιατί η κακή επιλογή του πεδίου της μάχης από το Θρασύβουλο (αρχηγός Αθηναίων) δεν επέτρεψε τη συμμετοχή του ιππικού τους. Από τους Λακεδαιμόνιους σκοτώθηκαν μόνο 8 και 1100 από τους συμμάχους τους, ενώ από τους αντιπάλους τους 2800 σ’εκείνη τη μεγάλη μάχη, όπως την χαρακτηρίζει ο Δημοσθένης (Προς Λεπτίνην)ύστερος ανεχώρησα...ωνειδικότος: ο Θρασύβουλος (αυτός που κατέλυσε τους Τριάκονται και αποκατέστησε τη δημοκρατία) ήταν επικεφαλής των Αθηναίων στη Νεμέα. Λέγεται Στειριεύς, επειδή ανήκε στο δήμο Στειρία που υπαγόταν στην Πανδιονίδα φυλή. Η συμπεριφορά του προς τους άνδρες του, τους οποίος κατηγόρησε ως δειλούς, χαρακτηρίζεται από το Μαντίθεο αλαζονική. Ο ίδιος ο Μανίθεος στη μάχη αντιστάθηκε όσο μπορούσε και μάλιστα αποχώρησε μετά από το Θρασύβουλο. Το επιχείρημά του αυτό αναδεικνύει το θάρρος του.Εν Κορίνθω χωρίων...παριέναι: παρά τη νίκη των Σπαρτιατών, οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους κατείχαν την Κόρινθο και, με την κατάληψη οχυρών θέσεων, πέτυχαν τον έλεγχο του Ισθμού, εμποδίζοντας τους Σπαρτιάτες του Αριστόδημου να περάσουν και να ενωθούν με το στρατό του Αγησίλαου, που είχε φτάσει στη Βοιωτία επιστρέφοντας από τη Μ. Ασία. Ο Αγησίλαος, ο ικανότερος βασιλιάς που ανέδειξε η Σπάρτη, είχε εκστρατεύσει στη Μ. Ασία για να απελευθερώσει τις εκεί ελληνικές πόλεις από τους Πέρσες και με απώτερο σκοπό να καταλύσει το κράτος των Περσών για όσα κακά είχαν διαπράξει στους Έλληνες. Αυτός ο σκοπός όμως δεν πραγματοποιήθηκε γιατί με εντολή των Εφόρων επέστρεψε εσπευσμένα στην Ελλάδα, για να αντιμετωπίσει των αντισπαρτιατικό συνασπισμό Αθηναίων- Αργείων- Βοιωτών που είχε συγκροτηθεί κατά την απουσία του με περσικά χρήματα. Ο Αγησίλαος έμπαινε στη Βοωτία τον Αύγουστο του 394 π.Χ. με 20.000 άντρες και από τους Σπαρτιάτες του Αριστόδημου τελικά μόνο μια μοίρα στρατού (περίπου 600 άντρες) κατάφερε να φτάσει και να ενωθεί μαζί του.φοβουμένων...πέμπειν: ο ρήτορας λίαν επιτυχώς αντιπαραθέτει τον καθολικό και αιτιολογημένο φόβο των στρατιωτών προς την τολμηρή και θαρραλέα στάση του Μαντίθεου.εικότως..ιέναι: ρεαλιστικό και ψυχολογικό επιχείρημα. Αποτελεί φοβερή δοκιμασία για τον στρατιώτη που έχασε τη μάχη και σώθηκε ως εκ θαύματος, να ριχτεί με πεσμένο το ηθικό σε ελάχιστο χρονικό διάστημά σε έναν πολύ πιο δύσκολο αγώνα, μάλιστα με αντίπαλο τον Αγησίλαο.

25

Τον ταξίαρχον: ταξίαρχος ήταν ο διοικητής της τάξεως, δηλ. του πεζικού σώματος της κάθε φυλής. Γι’ αυτό στην Αθήνα εκλέγονταν κάθε χρόνο με χειροτονία 10 ταξίαρχοι, όσες και οι φυλές.Εί τίνες....αποδιδράσκουσιν: η αντίθεση προκαλεί δικαιολογημένη οργή. Η αποφυγή της στρατιωτικής υπηρεσίας, η λιποταξία και η δειλία όχι μόνο δεν επέτρεπαν στον πολίτη να αναλάβει δημόσια αξιώματα, αλλά του στερούσαν και τα πολιτικά δικαιώματα. Η προθυμία του Μαντίθεου στην εκτέλεση των διαταγών και η περιφρόνηση του κινδύνου τον διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους.ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΡΗΤΟΡΑ

Ο Μαντίθεος επιδιώκει να παρουσιάσει την στρατιωτική του συμπεριφορά και να προβάλει και άλλες αρετές της προσωπικότητάς του, όπως την κοινωική του συνείδηση, την γενναιοδωρία, τον πατριωτισμό και την τόλμη του σε κρίσιμες για την πατρίδα πολεμικές αναμετρήσεις.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ

§ 13Ο Μαντίθεος υποστηρίζει ότι στις εκστρατειες και στους πολεμικούς κινδύνους εκπλήρωσε το καθήκον του προς την πατρίδα, όπως στη μάχη της Αλιάρτου. Τότε, ενώ είχε καταγραφεί στο ιππικό, ζήτητσε τη μετάταξή του για να πολεμήσει ως οπλίτης, αν και ήξερε ότι έτσι κινδύνευε περισσότερο (λογικό/ πραγματικό –ηθικό). Το επιχείρημα αυτό γίνεται ισχυρότερο με τη μαρτυρία του φύλαρχου που θα ακολουθήσει. Γίνεται, έτσι, πραγματικό και πειστικό. Μάλιστα, η αντίθεσή του με άλλες συμπεριφορές, του δίνει και ηθική ισχύ. § 14Πριν από τη μάχη της Αλιάρτου πρότεινε στους εύπορους να ενισχύσουν οικονομικά τους φτωχούς στρατευμένους συνδημότες τους, ώστε να ανταποκριθούν και αυτοί στις στρατιωτικές τους υποχρεωσεις. Μάλιστα, πρώτος αυτός βοήθησε δύο συστρατιώτες του, δίνοντας το καλό παράδειγμα (πραγματικό- ηθικό) § 15Στην εκστρατεία που έγινε στην Κόρινθο κατά των Λακεδαιμονίων, ενώ άλλοι αναζητούσαν τρόπο να αποφύγουν τον μεγάλο κίνδυνο, αυτός πολέμησε με αυταπάρνηση στην πρώτη γραμμή της μάχης και, μετά τη συντριβή του αθηναϊκού συνασπισμού, αποχώρησε ύστερα από το στρατηγό Θρασύβουλο (πραγματικό) § 16Μετά την πανωλεθρία τους στην Κόρινθο, όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων αποφάσισαν να στείλουν κάποιες δυνάμεις τους στη Βοιωτία για να ενισχύσουν τους εκεί συμμάχους τους κατά του Αγησίλαου, ενώ όλοι φοβούνταν, αυτός πρότεινε στο φύλαρχο/ταξίαρχό του να στείλει το δικό του τάγμα και μάλιστα χωρίς κλήρωση (πραγματικό – ψυχολογικό) § 17Δε μοιάζει με όσους επιζητούν δημόσια αξιώματα, αλλά αποφεύγουν τους δημόσιους κινδύνους, γιατί αυτός πρόθυμα εκτελούσε τις διαταγές και εδειχνε τόλμη στις επιχειρήσεις. Μάλιστα πολεμούσε τους Λακεδαιμονίους όχι γιατί αγνοούσε τους κινδύνους, αλλά για να βρίσκει καταξίωση και να κρίνεται δίκαια από τους συμπολίτες του, αν εμπλακεί άδικα σε δίκη (πραγματικό- ηθικό)

26

Όλα αυτά τα επιχειρήματα είναι πραγματικά και γι’αυτό το λόγο πειστικά. Αναφέρονται σε γεγονότα αναμφισβήτητα, σε πολιτικά και στρατιωτικά συμβάντα πολύ πρόσφατα, που τα είχαν ζήσει άμεσα ή έμμεσα αρκετοί από τους κριτές του. Επιπλέον, οι συχνές αντιθέσεις κινήτρων, ψυχολογικών καταστάσεων και ενεργειών και κυρίως οι καταθέσεις των μαρτύρων κάνουν την επιχειρηματολογία του ιδιαίτερα πειστική. Ωστόσο, η στρατιωτική του συμπεριφορά φαίνεται ότι είχε υστερόβουλα κίνητρα και μάλλον προσωπικά, αφού δεν αγωνίστηκε τόσο για την πατρίδα του όσο για τον εαυτό του, για να μπορεί σε περίπτωση ανάγκης να επικαλεστεί την αγωνιστικότητά του. Βέβαια, ανεξάρτητα από το κίνητρο, η συμπεριφορά του ωφέλησε την πόλη.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΗΘΗ (ηθοποιία)

Α. Το ήθος του ΜαντίθεουΠαρουσιάζεται κοινωνικά ευαίσθητος και φιλότιμος πολίτης, συνεπής στα λόγια του, φιλάνθρωπος και γενναιόδωρος απέναντι στους φτωχούς συνδημότες του, υπάκουος στους ανωτέρους του, αληθινός πατριώτης και ανδρείος πολεμιστής, ριψοκίνδυνος και ηρωικός, με διάθεση αυτοθυσίας.

Β. Το ήθος μερικών συμπολιτών τουΟ ηρωισμός και η αυτοθυσία διέκριναν γενικά τους στρατευμένους αλλά δεν έλειπαν και οι λιγόψυχοι, οι οποίοι ωστόσο δικαιολογούνται από τη δύναμη του αντιπάλου.

Γ. Το ήθος του ΘρασύβουλουΕμφανίζεται βέβαια γενναίος αγωνιστής, αλλά εξοργισμένος από την ήττα των Αθηναίων, αλαζόνας και άδικος στην κρίση του για τους συμπολεμιστές του, αφου τους κατηγορεί για δειλία χωρίς να λάβει υπόψη τις αντίξοες συνθήκες της μάχης. Ο Μαντίθεος τον κρίνει με αυστηρότητα, και τον θεωρεί υβριστή, ενώ είναι επιεικής με τους συμπολίτες του και τους δικαιολογεί με το ψυχολογικό επιχείρημα της απροθυμίας για νέα μάχη όταν μόλις έχουν βγει από μια άλλη χωρίς θάνατο.

ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΠΑΘΗ (παθοποιία)Ο Μαντίθεος θέλει να προκαλέσει τη συμπάθεια των βουλευτών για την ευαισθησία και γενναιοδωρία του και κυρίως την εκτίμηση και το θαυμασμό τους για τη στάση του στις στρατιωτικές του υποχρεώσεις

27

ΟΜΟΡΡΙΖΑ

σκέψασθε: σκέψη, σκεφτικός, απερίσκεπτος, σκοπός, άσκοπος, διάσκεψη, ανασκόπηση, κατάσκοπος, σκοπευτής, σκόπελος, πρόσκοπος

παρέχω: έξη, εξής, σχέση, σχέδιο, σχεδόν, σχήμα, σχολείο, ενοχή, αποχή, ανακωχή, ισχύς, ισχυρός, κακουχία, κάτοχος, μετοχή, μέτοχος, συνοχή, παροχή

έδει (δει, έδει, δεήσει, εδέησε, δεδέηκε): δέηση, ένδεια

κετειλεγμένος: (από το καταλέγομαι = κατά + λέγομαι) : λέξη, λεκτικός, λόγος, παράλογος, ανάλογος, συλλογή, εκλογή, επιλογή, κατάλογος, πρόλογος, επίλογος

προσελθών: ερχομός, ελεύθερος, ισθμός, απρόσιτος, ανεξίτηλος, εισιτήριο, προέλευση, διέλευση, προϊόν

μέλλοντος: μέλλον, μελλοντικός

κινδυνεύειν: κίνδυνος, ακίνδυνος, ριψοκίνδυνος, παρακινδυνευμένος

παρασκευάσαντα: σκεύος, σκέυασμα, διασκευή, επισκευή, κατασκευή, προπαρασκευή, συσκευασία

στατεύεσθαι: στράτευμα, απόστρατος, στρατώνας, στρατοδικείο, στρατηγείο, εκστρατεία, απόστρατος

κεκτημένος: αποκτώ, απόκτημα, κτήμα, ιδιοκτήτης, ακτήμονας, ανακτώ

αναδυομένων: δύση, δύω, κατάδυση, ανάδυση, ένδυση, δύτης

ωνειδικοτος: όνειδος, επονείδιστος

κατειλημμένων: λαμβάνω, αναλαμβάνω, λήψη, παράληψη, κατάληψη, ανάληψη, λήπτης, παραλήπτης, ηχολήπτης

παριέναι: από το έρχομαι

εκέλευον: κέλευσμα, κελευστής

αποδιδράσκουσι: απόδραση, δρασκελιά, δραπέτης, αναπόδραστος

28

§§ 18-19: Σχόλια

Έχει τη θέση επιλόγου στο ευρύτερο κεφάλαιο &13-17, που αναφέρεται στην

υποδειγματική του στρατιωτική συμπεριφορά του Μαντίθεου.

Η υποδειγματική του στάση φαίνεται και γίνεται αισθητή από :

από το βαθμό συμμετοχής του στις εκστρατείες και φρουρές,

από τη διάρκεια της συμμετοχής του, που εκφράζεται με το ρήμα και τον

επιρρηματικό προσδιορισμό του χρόνου (πάντα τον χρόνον διατετέλεκα τάς εξόδους

ποιούμενος),

από την ποιότητα συμμετοχής του, που εκφράζεται με την ωραιότατη αντίθεση

«μετά των πρώτων μεν τας εξόδους ποιούμενος …μετά των τελευταίων

αναχωρών».

Ποιο πρέπει να είναι το κριτήριο αξιολόγησης για τους Αθηναίους και γιατί;

Σύμφωνα με τον Μαντίθεο το κριτήριο αξιολόγησης είναι η προσφορά προς

την πατρίδα και όχι η εξωτερική εμφάνιση. Ιδιαίτερο νοηματικό βάρος έχει ο

εμπρόθετος προσδιορισμός ‘εκ των τοιούτων’ γιατί :

συνδέει νοηματικά την υποενότητα αυτή με τα προηγούμενα,

αποτελεί το μέτρο αξιολόγησης ,

αποτελεί τη βασική προϋπόθεση του ‘φιλοτίμως και κοσμίως πολιτεύεσθαι’, στο

οποίο αποσκοπεί η δοκιμασία.

Η αιτιολόγηση του παραπάνω κριτηρίου στηρίζεται στην αντίθεση των

ρημάτων ‘βλάπτει –ωφελεισθαι’ : Η πράξη αξιολογείται θετικά όχι μόνον από την

ωφέλειά της, αλλά και από την έκταση που αυτή έχει. Αυτός που με τη θέλησή του

θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του για την πατρίδα προσφέρει τη μεγαλύτερη ωφέλεια, διότι

ωφελεί το σύνολο.

Η κάθε πράξη αξιολογείται από το κίνητρο, την ποιότητα και το αποτέλεσμά

της. Ανάλογη είναι η αναφορά στον Επιτάφιο του Περικλέους (Θουκ. 2, 42), όπου

υμνούνται όσοι πρόσφεραν τη ζωή τους για χάρη της πατρίδας και της πρόσφεραν τη

29

μεγαλύτερη ωφέλεια, ακόμη κι αν κάποτε είχαν διαπράξει ηθικό παράπτωμα σε

βάρος της.

Αξιοσημείωτη είναι η έξυπνη χρήση από τον Λυσία του δεύτερου προσώπου

στη φράση ‘άπαντες υμεις ωφελεισθε’ που είναι κατά κάποιο τρόπο δεσμευτική για

ευνοϊκή προς τον πελάτη του απόφαση των Βουλευτών.

&19 : ‘Το ορθό μέτρο αξιολόγησης από τους κριτές – Βουλευτές και η

τεκμηρίωσή του’

Ο Μαντίθεος αποδεικνύει τεκμηριωμένα το ορθό μέτρο αξιολόγησης από

φόβο μήπως η εκ πεποιθήσεως εμφάνιση του, μιμητική του Λακωνικού τρόπου και

προκλητική για τους δημοκρατικούς, επηρεάσει αρνητικά την κρίση των Βουλευτών

σε μια εποχή μάλιστα που οι μνήμες του τυραννικού καθεστώτος των Τριάκοντα ήταν

ακόμα νωπές. Η ελληνική πραγματικότητα δυστυχώς επιβεβαιώνει διαχρονικά το

λεγόμενο ‘ο τύπος τρώει την ουσία’.

Η απρόσωπη έκφραση ‘ουκ άξιόν εστι’ έχει ιδιαίτερη νοηματική βαρύτητα.

Υποκρύπτει μια σύγκριση – αντίθεση ανάμεσα στους πολλούς και τους Βουλευτές ως

προς το κριτήριο αξιολόγησης. Αυτή αισθητοποιείται με την πολλή επιτυχή αντίθεση

συναισθήματος, που εκφράζεται με τα απαρέμφατα φιλειν και μισειν , και λογικής

που εκφράζεται με το απαρέμφατο σκοπειν. Δεν ταιριάζει στους Βουλευτές να

δημιουργούν συμπάθειες ή αντιπάθειες παρασυρόμενοι από την όψη (εμφάνιση),

αλλά να κρίνουν από τα έργα. Οι Βουλευτές πρέπει να αξιολογούν με τη λογική και

όχι με το συναίσθημα. Η αισθητική έχει μέσα της το υποκειμενικό στοιχείο, γι’ αυτό

και διαφοροποιείται ανάλογα με τον τόπο, τον χρόνο, την ηλικία κ.λ.π. και δεν μπορεί

να αποτελεί μέτρο κρίσεως. Τα καλά όμως έργα αποτελούν αντικειμενικό μέτρο

κρίσεως.

Στην τελευταία ημιπερίοδο η υπεροχή της λογικής έναντι του αισθήματος

εκφράζεται με τη συχνή αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και στο είναι που

δηλώνεται ωραιότατα με τις εναντιωματικές μετοχές διαλεγόμενοι, αμπεχόμενοι,

αμελουντες και τα αντίστοιχα τους ρήματα γεγόνασι και εισιν ειργασμένοι.

Άσκηση: Με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου είναι ετυμολογικά συγγενικές οι

παρακάτω νεοελληνικές:

30

αναξιόπιστος ανώφελος επιτελείο φιλόζωος κάτεργα παραμέληση ποιητής υπόλοιπο

καταχωρημένος παγκόσμιος κομμωτική αβλαβής όραση παραλογίζομαι

& 20 –21 Επίλογος Απάντηση του Μαντίθεου στην κατηγορία ότι βιάζεται να μετάσχει στα κοινά.

Μετάφραση

20. Κατάλαβα όμως τώρα, κύριοι βουλευτές, ότι μερικοί δυσαρεστούνται με μένα γι’

αυτούς επιπλέον τους λόγους, επειδή δηλαδή ενώ ήμουν νεώτερος προσπάθησα να

αγορεύσω στην εκκλησία του δήμου. Εγώ όμως πρώτα-πρώτα αναγκάστηκα να

εκφωνήσω λόγους για προσωπικές μου υποθέσεις, έπειτα όμως μου φαίνεται ότι

επέδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία από ό,τι έπρεπε, από τη μια γιατί είχα στη μνήμη μου

ότι οι πρόγονοι (μου) δεν είχαν σταματήσει καθόλου να ασχολούνται με τα κοινά της

πόλεως, (21) και από την άλλη επειδή έβλεπα εσάς (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια)

να θεωρείτε ότι μόνο αυτοί είναι αξιόλογοι, επομένως βλέποντας εσείς να έχετε αυτή

την γνώμη ποιος πολίτης δε θα παρακινούταν να ενεργεί και να μιλά για την πόλη;

Επιπλέον γιατί δυσανασχετείτε εσείς με τέτοιους (ανθρώπους) ; Γιατί γι’ αυτούς δεν

είναι άλλοι οι κριτές, αλλά εσείς.

Σχόλια

Στο τελευταίο μέρος του λόγου του ο Μαντίθεος κρίνει σκόπιμο να

αντικρούσει την κατηγορία που είχε διατυπωθεί σε βάρος του για υπέρμετρη

φιλοδοξία, επειδή κάπως πρόωρα, σε σχέση με την ηλικία του, στην Εκκλησία του

δήμου εκφώνησε λόγο, ενώ οι άλλοι νέοι της ηλικίας του απέφευγαν να λάβουν

πρώτοι το λόγο από ευγένεια. Αντίκρουση :

Κάποιοι μπορεί να θεώρησαν την ενέργειά του, αν και νόμιμη, αλαζονική και

αυθάδη όμως εκείνος το έκανε από ανάγκη ‘ηναγκάσθην’ για να σώσει την πατρική

του περιουσία που κινδύνευε άμεσα με δήμευση μετά την αλλαγή στη νομοθεσία με

την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Εξάλλου όπως ανέφερε ήδη στην & 10 ‘δια τας

συμφοράς τας του πατρός’ ήταν και πρωτότοκος γιος και ορφανός, συνεπώς είχε το

βάρος της διαχείρισης της πατρικής περιουσίας.

31

Με ειλικρίνεια και ευγένεια αναγνωρίζει την υπέρβαση του ‘εμαυτω δοκω

φιλοτιμότερον διατεθηναι του δέοντος’ όμως διατυπώνει αρχικά τη δικαιολογία ότι

αποτελεί προγονική παράδοση η ενασχόληση με τα κοινά ‘άμα μεν των προγόνων

ενθυμούμενος…πράττοντες’, την οποία όφειλε να συνεχίσει. Η αναφορά στους

προγόνους και στο παρελθόν της Αθήνας δημιουργεί συναισθήματα ευχαρίστησης,

ικανοποίησης και υπερηφάνειας στους ακροατές και προκαλεί την εύνοιά τους.

Παράλληλα η φιλοδοξία του είναι σαφώς δικαιολογημένη σύμφωνα με την

ισχύουσα αντίληψη της πολιτείας ότι όσοι ασχολούνται με τα κοινά θεωρούνται άξιοι

πολίτες ‘ώστε ορων υμας… είναι αξίους’ πρόκειται για ένα εγκώμιο προς τους

Βουλευτές με σκοπό να προκαλέσει την εύνοιά τους, γιατί εκείνοι ως εκφραστές του

πνεύματος της πολιτείας έταξαν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του κοινού

συμφέροντος και με τη στάση τους αποτελούν πρότυπα μίμησης για κάθε πολίτη και

ιδιαίτερα για τους νέους ‘ώστε ορών υμας έχοντας…και λέγειν υπέρ της πόλεως ;’

Το εγκώμιο ισχυροποιείται με τη ρητορική αυτή ερώτηση ‘τις ουκ αν επαρθείη

πράττειν και λέγειν υπέρ της πόλεως;’ η οποία ισοδυναμεί με έντονη άρνηση και

έμμεσα υποδεικνύει στους Βουλευτές τη στάση τους απέναντι στους ανθρώπους με

πολιτικές φιλοδοξίες. Άλλωστε αιτιολογεί την ερώτηση : δεν υπάρχει λόγος οι

Βουλευτές να δυσανασχετούν με τους πολίτες που είναι φιλόδοξοι σε ό τι αφορά τα

κοινά, αφού οι ίδιοι με τη στάση τους τους παρακινούν να ασχοληθούν με τα κοινά.

Τέλος υπογραμμίζεται ο καθοριστικός ρόλος των Βουλευτών στην κρίση των

Αθηναίων γενικά και ειδικά στην περίπτωσή του, για να προκαλέσει την εύνοιά τους.

Στοιχεία – Σκοποί Επιλόγου :

Ο επίλογος αποτελείται από τέσσερα στοιχεία :

α) δημιουργεί στους ακροατές ευνοϊκή διάθεση για τον ομιλητή και αρνητική για τον

αντίπαλο

β) εξαίρει ή μειώνει τη σημασία ορισμένων πραγμάτων, όπως συμφέρουν το ρήτορα.

γ) δημιουργεί συναισθήματα στην ψυχή του ακροατή (παθοποιία)

δ) υπενθυμίζει τα βασικά σημεία του λόγου (ανάμνηση)

Όμως οι τελευταίες παράγραφοι του λόγου ( 20-21) δεν περιέχουν τα τυπικά

χαρακτηριστικά του επιλόγου, γιατί ο ρήτορας θέλησε να δείξει ότι :

α) Η ανωτερότητα του, όπως αποδείχθηκε πειστικά σ’ όλο το λόγο δεν του επέτρεπε

να καταφύγει σε παρακλήσεις και συγκινήσεις ή θεωρούσε περιττό να ξαναναφερθεί

στους κατηγόρους του, που τους θεωρούσε ψεύτες ( βλ. & 8).

32

β) Η έλλειψη παθοποιίας είναι επακόλουθο του τόνου αυτοπεποίθησης, που είναι

κυρίαρχο σε ολόκληρο το λόγο.

γ) Η παράλειψη της ανάμνησης έχει να κάνει με τη γενικότερη παράλειψη, από

ολόκληρο το λόγο, κάθε στοιχείου που θα καθιστούσε το λόγο τεχνητό ή

υπολογισμένο.

33