2 Õºðºíãèéí çàõ çýýë ¹04, 2010

ÌÀÍÀÉ ÇÎ×ÈÍ

Хөрөнгийн зах зээл манайд шинэ зүйл биш. Энэ салбар хөгжлийн ямар замыг туулаад байгаа вэ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Õөрөнгийн зах зээл гэдэг нь нэг асуудлын гогцоог тайлах төдийд ухаарагдах энгийн ойлголт биш юм. ªмч хувьчлах зорилгоор энэ салбар анх үүсч, 20 жилийн нүүр үзэж байна. Ýнэ хугацаанд хөрөнгийн зах зээл маань хөгжлийн олон үе шатыг тууллаа. Òухайн үед мэргэжлийн боловсон хүчин, мэдлэг боловсролтой хөрөнгө оруулагчид огт байгаагүй.

ªнгөрсөн хугацаанд дотоодын зах зээл 4-5 удаа хямралд өртсөн. Ñүүлийн хямралаас өмнөх хүндрэлт байдлуудыг хүмүүс анхаарч хандаж байсангүй. Õямралт байдлын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл ч

сул байлаа. Ñүүлийн жилүүдэд манай хөрөнгийн зах зээлийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувийн жин өсч, арилжааны идэвх, гүйлгээний тоо нэмэгдэж, идэвхтэй оролцож ашиг олох сонирхолтой иргэд, хөрөнгө оруулагчид олноор бий болсонтой холбоотойгоор сүүлийн хямрал олон нийтэд илүү мэдрэгдсэн байх.

Àнх төр засгаас энэ салбарт анхаарал хандуулж олон улсын байгууллага, мэргэжилтнүүдээс заавар зөвлөгөө авах, олон нийтэд сурталчлах зэргээр идэвхтэй ажиллаж байсан боловч 2000 оны үед арилжааны банкуудын данс дахь мөнгө эрсдсэний улмаас хэсэг хугацаанд ямар нэгэн чиглэсэн бодлогогүйгээр эзэнгүйдсэн. 2006 оноос хувьцаа, бонд, Çасгийн газрын бонд арилжигдаж эхэлсэн

нь гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг татах болсон. Çасгийн газар бонд гаргаж, татсан хөрөнгөөрөө улсын төсвийн алдагдлыг нөхөж байлаа. Ìөн барилгын анхны томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлж, үндэсний үйлдвэрлэгч Ãовь, ÌÑS компани бонд гаргах замаар амжилттай ажиллаж байлаа.

Ãурав дахь давалгаа нь өмч хувьчлалаас гадна зах зээлийн сонгодог зарчмын дагуу олон нийтээс хөрөнгө татаж, хувьцаат компаниуд байгуулагдаж эхэлсэн явдал юм. ªнөөдөр аялал, жуулчлалын томоохон цогцолбортой, төмрийн үйлдвэртэй болсон гээд унаж босож явсан ч өнгөрсөн хугацаанд тодорхой бүтээн байгуулалтыг хөрөнгийн зах зээлийн өгөөжөөр бүтээж эхэлж байна.

Ä.ÄÀßÍÁÈËï¯Í:

¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÌÝÐÃÝÆÈËÒͯ¯ÄÄÝÝ ÈÒÃÝÕ ÖÀà ÁÎËÑÎÍ

Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн холбооны Гүйцэтгэх захирал, Андеррайтер, брокер дилерийн “БиДиСек” компаний захирал Данзангийн Даянбилгүүнтэй хөрөнгийн зах зээлийн өнөөгийн байдал, хөгжлийн төлвийн талаар “Хөрөнгийн зах зээл” сэтгүүл ярилцлаа. Тэрээр ажлын гараагаа 1996 онд Брокер, дилерийн “БиДиСек” компанид дилер, Улаанбаатар хот хариуцсан менежер зэргээс эхэлж, Хөрөнгийн зах зээлд 15 жил ажиллаж байгаа үндэсний мэргэжилтэн юм.

3 Õºðºíãèéí çàõ çýýë ¹04, 2010

ÌÀÍÀÉ ÇÎ×ÈÍ

Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн холбоо ямар үйл ажиллагаа явуулдаг юм бэ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Õөрөнгийн зах зээл чиглэсэн бодлогогүй явж ирлээ. Ìэргэжлийн хүмүүсийн санаа бодлыг нэгтгэх, төр засагт өөрсдийн санаа, бодлыг дамжуулах зорилгоор Õөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн холбоо байгуулагдсан. Ìанай холбоо олон брокерийн компани, хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжилтнүүд, мэргэжлийн байгууллагын ажиллагсдыг эгнээндээ нэгтгэсэн. ªнгөрсөн хугацаанд олон төрлийн форум, арга хэмжээг зохион байгууллаа.

Õөрөнгийн зах зээл дээр ажилладаг байгууллагуудын уялдаа холбоог нягтруулах, үл ойлголцлыг холбооны шугамаар шийдвэрлэх, хөгжлийг хурдасгах бололцоотой гэж үздэг. Ерөнхий сайд Ñ.Áатболд хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэхээр анхаарч ажиллаж эхэлсэн нь гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг хөрөнгийн зах зээлд хандуулж эхэлсэн явдал боллоо. Ìэдээж хөрөнгийн зах зээлийн хөгжил улс орны үйлдвэржилт, хөгжилтэй шууд холбоотой төдийгүй үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжиж, хөгжүүлэх нь бидний үндсэн зорилго юм. ªнгөрсөн хугацаанд өмч хувьчлалын шинжтэй ажиллагааг зохион байгуулж байсан бол одоо бид үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих зорилгыг өмнөө тавих ёстой. ¯ндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих нь компаниудын шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг хөрөнгийн зах зээлээс босгох цогц механизмыг бүрдүүлэх шаардлагатай байна. ¯үний тулд мэргэжлийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, чадавхийг дээшлүүлэх, мэргэжлийн шинжээч, судлаачдыг төлөвшүүлэх бодлого хэрэгжих учиртай. Ýнэ л бодлого хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх гол чиглэл юм. Õэдхэн компанийн шаардлагатай хөрөнгийг босгох биш, үндэснийхээ хөрөнгийн зах зээлийг бий болгоод түүнд шинээр компаниудыг гаргаж, хөрөнгө

босгох тогтолцоотой болох нь хамгийн чухал юм.

Саяхан зохион байгуулсан эдийн засгийн форум энэ асуудлыг онцлон ярилцсан хэрнээ түүнээс хойш чимээгүй болчихлоо. Хүлээлтийн ийм байдал үүсээд байгааг мэргэжлийн хүний нүдээр харж тайлбарлавал?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Õөгжлийн шийдэмгий зорилт дэвшүүлж, ажиллаж эхэлсэн. Òодорхой ажил өрнөж байгаа гэж бодож байна. Õөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх нь зайлшгүй зүйл гэдгийг дотоод, гадаадад хэдийнэ мэдрэх болсон. Õөгжихгүй гэсэн ойлголт огт үгүй болсон. Õарин бид урсгалаа дагаж хөвөхгүй сөрж, түрүүлж хөгжих шаардлагатай. ¯үнд Ñанхүүгийн зохицуулах хороо болон мэргэжлийн байгууллагууд идэвхтэй ажилламаар байгаа. Õороо зөвхөн хяналтын үүрэгтэй бус зохицуулах чиглэлд ажиллаж эхэлсэн. Òиймээс Õөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд Ñанхүүгийн зохицуулах хороо тодорхой алхмыг гүйцэтгэнэ гэж итгэж, харж байна.

Õөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байгаа гэж дуулсан. Ýнэ ажлын хэсгээс их үр дүнг хүлээж байна. Ìөн 04-р сарын 12-ны өдөр Ерөнхий сайд Õонг Êонг-д

айлчилж Ìонголын хөрөнгийн зах зээлийг сурталчлах ажил зохион байгууллаа. ¯үнийг маш олон компани энэ анхааралтай ажиглаж байна. Ýнэ нь хоёр биржийн хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх томоохон алхам боллоо.

Монголын мэргэжилтнүүдийн чадавхийн тухайд Таны бодол? Дэлхийн түвшинд хэрхэн хүргэж мэргэшүүлэх вэ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Ýнэ их чухал асуудал. ªнөөдөр хөрөнгийн зах зээл 200 гаруйхан үндэсний мэргэжилтэнтэй. Ýнэ нь зах зээлийг олон улсын жишигт хүргэхэд хангалтгүй. Ìанай улс үндэсний мэргэжилтнүүддээ итгэх цаг нь болсон. Ãадаадын маш том банкуудад мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулж, тодорхой амжилтанд хүрсэн залуучууд байна. Äалайцтай бодлого явуулж, мэргэжилтнүүдийн ур чадварыг дээшлүүлэхэд анхаарч ажиллах ёстой. Õөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн холбоо энэ чиглэлд анхаарч ажиллаж байна. ¯ндэсний мэргэжилтнүүдийг чанартай сайн бэлтгэж чадсанаар тодорхой хугацааны дараа эдийн засагт өгөөжөө өгөх болно. Àрваад жилийн өмнөөс арилжааны банкны системийг дэмжиж ажилласнаар өнөөдөр сайн боловсон хүчинтэй болж, олон улсын түвшинд

4 Õºðºíãèéí çàõ çýýë ¹04, 2010

ÌÀÍÀÉ ÇÎ×ÈÍ

өрсөлдөхүйц хэмжээнд хөгжиж чадсан. Òухайлбал: Õудалдаа, хөгжлийн банкны олон улсын зах зээл дээр гаргасан бонд гэх зэргийг нэрлэж болно. Èймд одоо байгаа мэргэжлийн байгууллагууд, брокер, дилерүүд, судалгаа шинжилгээний ажилтнуудыг дэмжих, гадны туршлагатай мэргэжилтнүүдийг авч ирж ажиллуулах хэрэгтэй байна.

Ýцсийн дүнд үндэсний мэргэжилтнүүдээ дэмжих бодлого явуулах нь чухал юм. Ãадаадын хүмүүс хэсэг хугацааны дараа буцна. Õарин үндэсний мэргэжилтнүүд л үлдэнэ шүү дээ. Ìанай улс ашигт малтмалын асар их нөөцтэй орон. Ýнэ баялагтаа гадны хөрөнгө оруулалтыг татаж, эргэлтэнд оруулан, эдийн засгаа хөгжүүлэх хэрэгтэй. ¯үний хөшүүрэг болсон Ìонголын зах зээл бүс нутгийн хэмжээний томоохон зах зээл болж хөгжих боломж бүрэн бий.

Монголын хөрөнгийн биржийг гадны менежментийн багаар удирдуулах гэсэн тогтоол шийдвэрүүд гарсан. Энэ талаар Таны бодол?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Ýнэ асуултанд ÕÇÇ-ийн хөгжлийн холбооны гүйцэтгэх захирлын хувиар хариулья. Ìанай холбоо үндэсний нэлээд олон мэргэжилтнийг эгнээндээ нэгтгэдэг. Ãадаадын олон зөвлөх, сургагч, мэргэжилтнүүдийг авч ажиллуулах хэрэгтэй. Ñаяхан Ìонголд ирээд явсан Ñлований хөрөнгийн бирж л гэхэд 10-аад хүний бүрэлдэхүүнтэйгээр өндөр өгөөжтэй ажлыг гүйцэтгэдэг юм билээ.

Ãадаадын менежментийн баг авчрах шаардлага тун бага. Õарин залуу боловсон хүчнээ гадаадад сургаж дадлагажуулъя. Ãадаадын мэргэжилтнүүдийг хөлсөөр ажиллуулъя. Ìонгол улс сайн мэргэжилтэнг хөлслөх чадалтай болсон. Ìанай зах зээл хөгжлийнхөө эхэн шатанд л яваа болохоос менежментийн баг авчиртлаа сүйрээд алга болчихоогүй. Ìөнгөний зах, хөрөнгийн зах

хоёр хосолж ажиллах учиртай. Àрилжааны банкуудыг зохицуулж байгаа байгууллага нь Ìонгол банк. Òэгвэл Ìонгол банкаа бид гадаадын менежментэд өгвөл ямар үр дүнд хүрэх вэ? Ìэдээж, гадаадын менежмент ороод ирэх нь техник, технологийн хувьд харьцангуй хурдан хөгжиж болох ч, хөгжлийн бодлогоо Ìонголчууд л барих ёстой. Ìенежментийн шинэчилсэн бүтцийг ÌÕÁ-д бий болгох боломжтой гэж үздэг. Ãадаадын хүн гэж хэн ирэх нь сонин. Èрвэл ирсэн шиг л ирэх хэрэгтэй.

МХБ-ийг хувьчлахдаа гадаа-дынханд өгөх сонирхол байгаа янзтай. Энэ талаар таны бодол?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Õөрөнгийн бирж гэдэг чинь зах шүү дээ. Òэгэхээр ямар нэгэн зах зээлийг олон улсын байгууллагад хувьчлаад гойд сайхан болно гэдэгт итгэхгүй байна. Çөвхөн хөрөнгийн биржийг хувьчилж авья гэх юм бол ердийн л нэг байшин. Ухаад доор нь алт байхгүй. Ýнд зөвхөн зах зээл дээр хэн ямар бодлого явуулах вэ гэдэг асуудал. Ýнэ бодлогыг нэг хүн эсвэл нэг хэсэг хүмүүс хэрэгжүүлбэл зөв үр дүнд хүрэхгүй. Ìиний бодлоор Õөрөнгийн биржийн гишүүн байгууллагууд нь хувь эзэмшиж, Çасгийн газар нь шат дараатайгаар хувьцаа эзэмших зэргээр бодлогын зохицуулалт хийх нь зүйтэй. Áусад улсын туршлагыг харахад мөн л ийм. Ãишүүн байгууллагууд гэдэг үр бүтээлтэй удаан ажилласан, олон жилийн туршид ашиг орлого оруулсан компаниуд байдаг. Çахаараа дамжуулж мөнгө олох гэхээс илүүтэйгээр зах нь өөрөө үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих бодлогыг явуулах ёстой. Áиржийг нэг хүнд хувьчлах юм бол шимтгэлээ илүү авч мөнгө олохыг л бодно. Èйм байдал үүсвэл зах зээл жинхэнэ утгаараа хөгжихгүй. Õарин иргэд нь мөнгөө банкинд хийдэг биш. ¯ндэсний үйлдвэрлэлээ дэмждэг болгох бодлогыг л зөв явуулах шаардлагатай.

Та арилжааны банкны тухай хөндлөө. Хөрөнгө босгох эхний алхмууд хийж байгаа үед хоёр банкны асуудал үүслээ. Мөн олон хувьцаа эзэмшигчтэй НИК, СББ зэрэг компани хэлбэрээ өөрчиллөө. Хөрөнгийн зах зээлд итгэх иргэдийн итгэл сулраад байх шиг ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Áанк дам-пуурсан асуудлыг би тайлбарлах нь илүүц. Õарин энэ асуудал хөрөнгийн зах зээл дээр аливаа зүйл болдог гэдгийг харууллаа. Õөрөнгө оруулагчид анхааралтай хандаж, зөв бодлого барих ёстой. Õөрөнгийн зах зээл гэдэг мөрийтэй тоглоомын газар биш. Àнод, Çоос банкны хувьцаа анх 1000 төгрөгөөр гарч байсан бол 6000-7000 төгрөг болтлоо өсч байсан. Àнодын хувьцаа гарсныхаа дараа өсөлттэй байсан. Òэр дунд мөнгөтэй болсон хөрөнгө оруулагчид бий. Ìэдээж банкуудыг хүнд байдалд оруулахгүй байх талаар холбогдох байгууллагууд хангалттай сайн ажилласангүй. Çоос банкны тухайд хоёр хуваагдсан, эсвэл нэрээ сольсон, банкны активт ямар өөрчлөлт орсон талаар хөрөнгө оруулагчдад мэдээлэл хүргэмээр байна. Òөрийн банкны баланс олон нийтэд хүрээгүй байгаа. Àнод банк өнөөдөр ямар байдалтай байгаа талаар тодорхой мэдээлэл огт алга.

ÍÈÊ, Ñпирт бал бурамын хувьд харамсалтай. ªнөөдөр бид хөрөнгийн зах зээл дээр байгаа 2 том компанийг бодлогын хувьд дэмжих ёстой байсан. Àшиг орлогоо нээлттэй болгоход нь татварын хөнгөлөлт үзүүлэх, ногдол ашиг тараахад урамшуулал үзүүлэх гэх мэтээр ажиллах байлаа.

Áүртгэлтэй компани (listing) гэсэн зохицуулалтын зэрэгцээ бүртгэлээс гарах (delisting) гэсэн ойлголт нь тодорхой байх ёстой. Áүртгэгдэх сонирхол байхын зэрэгцээ, бүртгэлээс гарах сонирхол бас байх хэрэгтэй. Ìөн бүртгэлээс гаргахгүй байх сонирхол байх ёстой. Ýнэ сонирхлуудыг илэрхийлэх, төрүүлэх нөхцөлүүд нь тодорхойлогдсон байх нь чухал.

5 Õºðºíãèéí çàõ çýýë ¹04, 2010

ÌÀÍÀÉ ÇÎ×ÈÍ

Áүртгэлээс гарах журам ил тод байх хэрэгтэй. Îлонхийн саналаар бүртгэлээс хасагдана гэдэг бол өрөөсгөл ойлголт. Æижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг сайн хамгаалах хэрэгтэй.

Зарим нэг компани гадаад зах зээл дээр гарах сонирхолтой байдаг. Манай зах зээл үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих чадавхи бий юу?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Õөрөнгийн бирж гэдэг аль ч улсад адил. Ìонгол маягийн бирж гэсэн ойлголт байхгүй. Õарин бирж маань Ìонголынх гэдгээрээ онцгойрох учиртай. Ìонголынх байхын учир нь Ìонголын компаниудаа дэмжихэд оршино. Ìонголд хөрөнгө оруулалт хийх хүсэлтэй этгээд Ìонголын

хөрөнгийн бирж дээрээс л Ìонгол компанийн үнэт цаасыг худалдан авдаг байхсан. Äотоодын зах зээл дээр гарч байгаа компаниудыг дэмжих татвар, урамшууллын цогц бодлого нь үгүйлэгдэж байна.

Èл тод байдлыг бид хүсээд байна. Íөгөө талаас ил тод байсных нь төлөө урамшуулал, хамгаалалт байх ёстой. Ìонгол улсад дунд болон томоохон үйлдвэрүүд ойрын ирээдүйд бий болно. Ýнэ явцад маш олон төрлийн эрсдэл гарна. Áид тооцоолоогүй эрсдлийг бага байлгах хэрэгтэй.

Äотоодын зах зээлийг жижиг гэж голж огт болохгүй. Äэд бүтцийг хөгжүүлэхдээ хөрөнгийн зах зээлийг ашиглах шаардлагатай. Òэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй бол 100 саяыг нь хөрөнгийн

зах зээлээс босгоё. Íэг удаа 100 сая доллар босгож чадсан хойно дахиад чадна шүү дээ. Çасгийн газар өөрийн дотоодын бондын захыг энэ мэтээр бодлогоороо хөгжүүлэх хэрэгтэй байна. Çөвхөн манай брокерийн пүүсээр дамжуулан бонд худалдан авахаар сонирхлоо дэлхийд нэр хүндтэй ING, Standard chartered банкууд болон олон хөрөнгө оруулагчид илэрхийлээд байж байна. Õөгжил багаас эхэлнэ. 10 жилийн өмнө манай зах зээл жижиг байсан. Îдоо ч адилхан. Ãэхдээ 30 сая долларын багтаамжтай байсан бол өнөөдөр 500 сая долларын үнэлгээтэй болсон. Çөв бодлого явуулж гэмээнэ ойрын 2-3 жилд 4-5 дахин тэлэх болно. Àливаа зүйлийг зөв эхлэх хэрэгтэй. Çах зээл дээр зориглож хувьцаа, бонд гаргасан, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нэвтрүүлсэн, үйлдвэр байгуулсан туршлага байна.

Таны удирдаж байгаа компани МХЗЗ-ийг түүчээлж явна. Шинээр хийсэн төслүүд тань амжилттай үргэлжилж байна. Учирч байгаа гол бэрхшээл юу вэ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Øударга хэлье, хөрөнгийн зах зээлээс мөнгө босгох, үйлдвэрлэл эхлэх гэдэг бол дардан замаар хэзээ ч явахгүй. Îлон эрсдэл бий. Áидний үнэт цаасыг нь гаргасан зарим компани ч эрсдэлтэй байгаа. ¯үнийг бид нууж хаахгүй. Àмжилттай сайн компаниуд бас бий. Õөрөнгө босгож, үйлдвэрлэлээ эхлэх хооронд олон төрлийн өөрчлөлт, бэрхшээлүүд үүсдэг. Ãэвч “ÁиÄиÑек” компаний өөрийн гаргасан IPO–уудаа амжилттай үргэлжлүүлэхийн тулд санхүүгийн олон төрлийн хэрэгсэлийг ашиглаж байна. Çөвхөн хувьцаа гаргахаас гадна компаний бонд гаргаж зарах, хөрвөх зээл зэрэг тухайн компаний онцлогт тааруулан санхүүжилтийг хийхээр төлөвлөж байна. ¯йлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулж буй байгууллагадаа өгөөжтэй байх системийг нэвтрүүлэх учиртай.

“Хөх Ган” ХК-ийн Ангижруулсан төмрийн үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай танилцаж байгаа нь. 2009.09.12

6 Õºðºíãèéí çàõ çýýë ¹04, 2010

Õөрөнгөө үнэт цаасаар босгож, эргэлтийн хөрөнгийг арилжааны банкаар шийдвэрлэх хосолсон загварыг гаргахад бид бэлэн боллоо. Àрилжааны банкуудтай бид нягт хамтран ажиллаж, үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх бизнесийн аль аль талдаа ашигтай хувилбаруудыг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна.

Áид санхүү, менежментийн ухаанд суралцаж байна. Улс орон маань залуу байна. Õөрөнгийн зах зээлд ирээдүй их байгаа. Ãадаадын хөрөнгө оруулагчид Ìонгол улсад итгэж байна. Ýнэ итгэлийг бид дааж, хамтран үйлдвэрүүд байгуулах хэрэгтэй.

Цөөхөн ч гэсэн үндэсний мэргэ-жилтнүүд хорин жилийн турш хэцүү гэж шантралгүй ажиллаж ирлээ. Өнөөдрийн гол бэрхшээл юу вэ? Тэднийг яаж дэмжих ёстой вэ?

Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: ªнгөрсөн хугацаанд 4-5 удаагийн хямралыг бид өөрсдийн хүчээр давлаа. Ýнэ хугацаанд мэргэжлийн байгууллагууд сайн бэхжиж чадсангүй. Òийм дээ ч зах зээл сайн

ажиллахгүй байгаа. Õөрөнгийн бирж, Òөлбөр тооцооны байгууллага харьцангуй тогтворжсон. Ãэтэл зах зээлийн жинхэнэ тоглогчид нь чадваржиж амжаагүй байна. Íаад зах нь хөрөнгийн хэмжээг нь нэмэгдүүлэх, санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг байршуулах шаардлагатай. Ìөн үндэсний компаниуддаа итгэж, хамтарч ажилламаар байна.

Áид гадны байгууллагуудтай өрсөлдөх чадвар сул байгаа. Õамгийн ойрын жишээ ÁÍÕÀУ-д хөрөнгийн зах зээл дээр ажиллаж байгаа байгууллагуудыг улсын бодлогоор дэмжиж, гадаадын байгууллагуудын ажиллагааг хязгаарлаж, дотоодын ком-паниудтай хамтарч ажиллах боломжийг бүрдүүлж байгаа нь эргээд үндэсний мэргэжилтнүүд, компаниудыг төлөвшүүлж байна. Èнгэснээр өрсөлдөх чадварыг бий болгож байгаа юм. Òооны олноос чанарын сайн руу шилжилт хийх хэрэгтэй. Çохицуулалт хийснийхээ хэрээр итгэл хүлээлгэж, хөрөнгө оруулалт хийх хэрэгтэй юм.

Сүүлийн асуултыг танд? Ä.Äàÿíáèëã¿¿í: Ýцсийн

дүнд юунд хүрэх вэ? гэдгээ зөв тодорхойлох хэрэгтэй. Òухайлбал, замын түгжирлийг шийдвэрлэхдээ цагдаа нэмж, шинэ зам тавьж, гэрэл, уулзвар нэмэх зэргээр оролддог ч асуудал нь даамжираад л байдаг. Уг нь машины тоог цөөрүүлэх талаар бодож болохгүй гэж үү. Àлхдаг, дугуйгаар явдаг хүний тоог олшруулах хэрэгтэй. Ãэтэл явган хүн явахад эвтэйхэн, сүүж амрах зам талбай хомс байна. Áүх бодлого зөвхөн машин руу л чиглэдэг. Àжил гэрийнхээ хооронд алхах сэдлийн төлөө их ажил хийх учиртай.

¯үнтэй адил бодлого хөрөнгийн зах зээл дээр байх ёстой. Áидний хүрэхийг зорьж буй эцсийн үр дүн үндэсний эдийн засгаа хөгжүүлэх шүү дээ. Çөвхөн хэдэн компаний санхүүжилт мөнгө босгох тухай асуудал биш, харин мөнгө босгох боломж бүрдсэн зах нь Ìонголдоо байж байх шаардлагатай. Ýнэ зах дээр олон төсөл хэрэгжинэ. Îлон компани мөнгө босгох болно.

Áид Õятад, Ñолонгос, Òоронтод нэг, хоёр компаний хувьцааг гаргаж арилжлаа гээд эдийн засаг маань хөгжихгүй. Õарин хөрөнгийн зах зээлийг хүчээр хөгжүүлэх ёстой. Òэртээ тэргүй Ìонголын үр ашигтай төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх хүмүүс хангалттай байна. Õарин үүнийг өөрийнхөө хөрөнгийн зах зээлтэй холбож л ашиглах ёстой. ¯үний дараа хөрөнгийн бирж сайжирна. Ìэргэжилтнүүд нь чадавхитай болно. Ãадаадын хөрөнгө оруулагчид Ìонголд ирж дансаа нээлгэнэ. Òүүнийг дагаад манай үйлчилгээний олон салбар хөгжих нөхцөл бүрдэнэ. Ýнэ бүхэн маань манай ерөнхий сайдын яриад байгаа хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлж, улс орны эдийн засаг үйлдвэржилтүүдийг хөгжүүлье гэсэн үгийн гаргалгаа гэж бодож байна.

Танд гялайлаа. Ажлын амжилт хүсье.

Templeton Asset Management Ltd-ийн Гүйцэтгэх захирал ноён Марк Мобиусын хамт, Монгол шилтгээнд, 2009.05.26

ÌÀÍÀÉ ÇÎ×ÈÍ