ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг - Sadikov.Uz · Web viewTasviriy san’at 1 1 1...

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGIRESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI

O‘RTA TA’LIMNING DAVLAT TA’LIM STANDARTI VA O‘QUV DASTURI

FIZIKAMATEMATIKA INFORMATIKA

BIOLOGIYAGEOGRAFIYA

KIMYO (10-11-SINF)

Toshkent-20171

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI VAZIRLAR MAHKAMASININGQARORI

O‘RTA VA O‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMINING DAVLAT TA’LIM STANDARTLARINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA

«Ta’lim to‘g‘risida»gi va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq, umumta’lim fanlarini o‘qitishning uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, zamonaviy metodologiyasini yaratish, o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishni tashkil etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:

1. Quyidagilar:O‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti 1-ilovaga muvofiq;O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standarti 2-ilovaga

muvofiq;O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha

malaka talablari 3-ilovaga muvofiq;Akademik litsey va kasb-hunar kolleji diplomlarining davlat namunalari

4-ilovaga muvofiq;O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun umumta’lim

fanlaridan o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqishga qo‘yiladigan umumiy talablar 5-ilovaga muvofiq tasdiqlansin.

2. Belgilab qo‘yilsinki:o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari 2017-

2018 o‘quv yilidan boshlab bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etiladi;umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflari uchun filologiya fanlari va

aniq fanlar bo‘yicha mashq daftarlarini nashr etish hamda yetkazib berish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Respublika maqsadli kitob jamg‘armasini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2006-yil 1-iyundagi PQ-363-son qarorida belgilangan darsliklarni nashr etish hamda yetkazib berishni moliyalashtirish tartibiga asosan , multimediali disk ilovasi bilan ta’minlash esa — o‘qituvchilarni o‘quv-metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash tartibi asosida amalga oshiriladi.

3. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi:

ikki oy muddatda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quv dasturlarini yangidan ishlab chiqib, belgilangan tartibda tasdiqlasinlar hamda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalariga yetkazsinlar;

O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi bilan birgalikda uch oy muddatda yaratilayotgan o‘quv-metodik majmualarning o‘quvchilarni mantiqiy fikrlashga undaydigan, rasmlarga boy, zamonaviy matbaa talablariga javob beradigan shakllarda chop etilishini ta’minlasinlar;

2

o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari va o‘quv dasturlarini amaliyotga samarali joriy etish yuzasidan tegishli mutaxassislar uchun 2017-2018 o‘quv yilidan boshlab maqsadli o‘quvlar tashkil etsinlar hamda pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish kurslari dasturlari va o‘quv modullarining qayta ko‘rib chiqilishini ta’minlasinlar.

4. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Madaniyat vazirligi, Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Badiiy akademiyasi hamda manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda 2017-2018 o‘quv yiliga qadar akademik litseylarning ta’lim yo‘nalishlari va kasb-hunar kollejlarining tayyorlov yo‘nalishlari bo‘yicha malaka talablari, o‘quv rejalari va dasturlarini ishlab chiqsin va belgilangan tartibda tasdiqlasin.

5. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi taqdim etgan xarajatlar smetalari asosida o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlari, akademik litseylarning ta’lim yo‘nalishlari va kasb-hunar kollejlarining tayyorlov yo‘nalishlari bo‘yicha malaka talablarini, o‘quv rejalari va dasturlarini, akademik litsey va kasb-hunar kolleji diplomlari blankalarini chop etish uchun sarflanadigan mablag‘larni belgilangan tartibda ajratsin.

6. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 6-ilovaga muvofiq ayrim qarorlariga o‘zgartirishlar kiritilsin.

7. O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 7-ilovaga muvofiq ayrim qarorlari 2020-yil 1-sentabrdan boshlab o‘z kuchini yo‘qotgan deb hisoblansin.

8. Vazirliklar va idoralar o‘zlari qabul qilgan normativ-huquqiy hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsinlar.

9. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish Vazirlar Mahkamasining Ta’lim va ilm-fan masalalari axborot-tahlil departamentiga yuklansin.

O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOV

Toshkent sh.,2017-yil 6-aprel,187-son

3

Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi 187-son qaroriga

1-ILOVAO‘rta ta’limning

DAVLAT TA’LIM STANDARTI1-bob. Asosiy qoidalar

1. O‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti (keyingi o‘rinlarda davlat ta’lim standarti deb ataladi) davlat ta’lim standartining maqsad va vazifalarini, asosiy prinsiplarini, tarkibiy qismlarini, davlat ta’lim standartlarini joriy etish hamda davlat ta’lim standartlari talablariga rioya etilishini nazorat qilish tartibini belgilaydi.

2. Davlat ta’lim standartini ishlab chiqish quyidagi hujjatlarga asoslanadi:O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;«Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni;«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi

Qonuni;O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimi

uchun davlat ta’lim standartlarini ishlab chiqish va amalda joriy etish to‘g‘risida» 1998-yil 5-yanvardagi 5-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to‘g‘risida» 2013-yil 8-maydagi 124-son qarori;

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O‘rta ta’lim to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi 2017-yil 15-martdagi 140-son qarori;

O‘zDSt 1.0-98. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy qoidalar»;

O‘zDSt 1.1-92. «O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. O‘zbekiston Respublikasi standartlarini ishlab chiqish, muvofiqlashtirish, tasdiqlash va ro‘yxatdan o‘tkazish tartiblari»;

O‘z DSt 1.5-93. «Standartlashtirishga doir normativ hujjatlarni ko‘rib chiqish, tekshirish, o‘zgartirish kiritish va bekor qilish tartibi»;

O‘z DSt 1157:2008. Hujjatlarni unifikatsiyalashtirish tizimi. Tashkiliy-farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo‘lgan talablar.

O‘z DSt 1.8:2009. Asosiy qoidalar. Tavsiyalar.3. Davlat ta’lim standartini bajarish O‘zbekiston Respublikasi hududida

faoliyat ko‘rsatayotgan barcha o‘rta ta’lim muassasalari uchun majburiydir.2-bob. O‘rta ta’limning davlat ta’lim standartining maqsad va

vazifalari4. Davlat ta’lim standartining maqsadi — o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda

amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat.

4

5. Davlat ta’lim standartining vazifalari quyidagilardan iborat:o‘rta ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;milliy, umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlar asosida o‘quvchilarni

tarbiyalashning samarali shakllari va usullarini joriy etish;o‘quv-tarbiya jarayoniga pedagogik va zamonaviy axborot-kommunikatsiya

texnologiyalarini joriy etish, o‘rta ta’lim muassasalarining o‘quvchilari va bitiruvchilarining malakasiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;

kadrlarni maqsadli va sifatli tayyorlash uchun ta’lim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini ta’minlash;

ta’lim va uning pirovard natijalari, o‘quvchilarning malaka talablarini egallaganlik darajasini tizimli baholash tartibini, shuningdek ta’lim-tarbiya faoliyati sifatini nazorat qilishning huquqiy asoslarini takomillashtirish;

davlat ta’lim standartlari talablarining ta’lim sifati va kadrlar tayyorlashga qo‘yiladigan xalqaro talablarga muvofiqligini ta’minlash.

3-bob. O‘rta ta’lim davlat ta’lim standartining asosiy prinsiplari6. Davlat ta’lim standarti quyidagi asosiy prinsiplarga asoslanadi:o‘quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi;o‘rta ta’lim mazmunining insonparvarligi;davlat ta’lim standartining ta’lim sohasidagi davlat va jamiyat talablariga,

shaxs ehtiyojiga mosligi;o‘rta ta’limning boshqa ta’lim turlari va bosqichlari bilan uzluksizligi va

ta’lim mazmunining uzviyligi;o‘rta ta’lim mazmunining respublikadagi barcha hududlarda birligi va

yaxlitligi;o‘rta ta’limning mazmuni, shakli, vositalari va usullarini tanlashda

innovatsiya texnologiyalariga asoslanilganligi;o‘quvchilarda fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun

tayanch va fanlarga oid umumiy kompetensiyalarni rivojlantirishning ta’minlanganligi;

rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ta’lim sohasida me’yorlarni belgilash tajribasidan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda foydalanish.

4-bob. O‘rta ta’limning davlat ta’lim standartining tarkibiy qismlari7. Davlat ta’lim standarti quyidagi tarkibiy qismlardan iborat:o‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi;o‘rta ta’limning o‘quv dasturi;o‘rta ta’limning malaka talablari;baholash tizimi.8. O‘rta ta’limning tayanch o‘quv rejasi (keyingi o‘rinlarda — tayanch

o‘quv reja deb ataladi) o‘rta ta’lim muassasalarida o‘qitiladigan o‘quv fanlari nomi, o‘quv yuklamasining minimal hajmi hamda ularning sinflar bo‘yicha taqsimoti belgilangan hujjat hisoblanadi.

9. Tayanch o‘quv reja o‘rta ta’lim muassasalarining dars jadvalini ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi.

5

10. Tayanch o‘quv reja umumta’lim fanlari bo‘yicha belgilangan ta’lim mazmunini o‘quvchiga yetkazish uchun ajratilgan o‘quv soatlari (davlat ixtiyoridagi va maktab ixtiyoridagi soatlar)ning minimal hajmini belgilaydi.

O‘rta ta’limning tayanch o‘quv REJASI

T/rO‘quv fanlari Sinflar

Haftalik

umumiy soat

1 2 3 4 5 6 7 8 9Davlat ixtiyoridagi

soatlar 22 24 26 26 30,5

32,5

33,5 34 36 264,5

1. Ona tili va adabiyot 8 8 10 10 9 7 5 5 5 672. O‘zbek tili/rus tili 2 2 2 2 2 2 2 2 163. Chet tili 2 2 2 2 3 3 3 3 3 234. Tarix 2 2 3 3 4 145. Davlat va huquq

asoslari 1 1 2

6. Iqtisodiy bilim asoslari 1 1 27. Matematika 5 5 5 5 5 5 5 5 5 458. Informatika va axborot

texnologiyalari 0,5 0,5 0,5 1 2 4,5

9. Fizika 2 2 2 2 810. Kimyo 2 2 2 611. Biologiya 1 2 2 2 2 912. Tabiiyot va geografiya 1 1 1 1 1 2 2 2 2 13

13.

Odobnoma 1 1 1 1 4Vatan tuyg‘usi 1 1 2Milliy istiqlol g‘oyasi

va ma’naviyat asoslari 1 1 1 3

14. Musiqa madaniyati 1 1 1 1 1 1 1 715. Tasviriy san’at 1 1 1 1 1 1 1 716. Chizmachilik 1 1 217. Texnologiya 1 1 1 1 2 2 2 1 1 1218. Jismoniy tarbiya 2 2 2 2 2 2 2 2 2 18

Maktab ixtiyoridagi soatlar 0,5 0,5 0,5 1 2,5

Umumiy soatlar 22,5 24 26 26 30,

532,5 34 34,

5 37 267

Amaliy mehnat mashg‘uloti (kun hisobida)

6 6 10 16

6

11. Pedagog kadrlar salohiyati hamda moddiy-texnika bazasi yetarli bo‘lgan o‘rta ta’lim muassasalarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Toshkent shahar xalq ta’limi bosh boshqarmasi va viloyatlar xalq ta’limi boshqarmalarining ruxsati bilan o‘rta ta’lim muassasalarining pedagogik kengashlariga dars jadvalini tuzishda tayanch o‘quv rejadagi umumiy soatlar hajmidan oshmagan holda, ma’lum bir fanlarni chuqurlashtirib o‘qitish maqsadida 15 % gacha o‘zgartirish kiritish huquqi beriladi.

12. O‘rta ta’limning o‘quv dasturi (keyingi o‘rinlarda — o‘quv dasturi deb ataladi) tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi.

O‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.

13. O‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘lib, u quyidagilardan tashkil topadi:

bilim — o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish;ko‘nikma — o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish;malaka — o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish

vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish;kompetensiya — mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik

faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati.14. Baholash tizimi — davlat ta’lim standarti bo‘yicha o‘rta ta’limning

malaka talablarini o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi darajasini hamda o‘rta ta’lim muassasasining faoliyati samaradorligini aniqlaydigan mezonlar majmuidan iborat.

5-bob. O‘rta ta’limning davlat ta’lim standartini joriy etish tartibi15. O‘zbekiston Respublikasida davlat ta’lim standartini joriy etish,

muvofiqlashtirish, unga metodik rahbarlik qilish O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan amalga oshiriladi.

16. Davlat ta’lim standartini joriy etish, shu jumladan, umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan minimal talablarni, o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablarini tasdiqlash pedagogik tajriba-sinov ishlari muvaffaqiyatli yakunlanib, ularga ekspert baho berilgach amalga oshiriladi.

17. Davlat ta’lim standartiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan amalga oshiriladi.

6-bob. O‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti talablariga rioya etilishini nazorat qilish

18. Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazoratni amalga oshirishning maqsadi — davlat ta’lim standarti talablarini bajarish darajasini

7

aniqlash, zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish asosida ta’lim sifatini ta’minlashdan iborat.

19. Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilish ustidan nazorat O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan quyidagi ko‘rinishlarda amalga oshiriladi:

davlat ta’lim standarti talablari asosida barcha o‘rta ta’lim muassasalarida o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan malaka talablariga baho berish;

tayanch o‘quv reja va o‘quv dasturlarining bajarilishini tahlil qilish;o‘rta ta’lim muassasasida davlat ta’lim standartlari talablari bajarilishi va

ta’lim sifatiga ta’sir etuvchi omillarni, foydalanilgan pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining natijaviyligini tahlil qilish.

20. O‘rta ta’lim sifatini nazorat qilishning turlari quyidagilardan iborat:ichki nazorat — O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan

tasdiqlangan tartib asosida o‘rta ta’lim muassasasining monitoring guruhi tomonidan amalga oshiriladi;

tashqi nazorat — ta’lim sohasidagi vakolatli davlat organlari, hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari tomonidan amalga oshiriladi;

davlat-jamoatchilik nazorati — qonun hujjatlarida belgilangan tartibda hududiy xalq ta’limi boshqaruvi organlari va nodavlat notijorat tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi;

milliy va xalqaro darajada baholash — Hukumatning tegishli qarori hamda xalqaro shartnomalar asosida xalq ta’limi boshqaruvi organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar va xalqaro tashkilotlar hamkorligida amalga oshiriladi.

21. O‘rta ta’lim muassasasi o‘quvchilarining bilimi sifatini nazorat qilishning reyting tizimi tartibi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Davlat test markazi tomonidan tasdiqlanadi.

22. Davlat ta’lim standarti talablarining bajarilmaganligi uchun javobgarlik qonun hujjatlariga muvofiq o‘rta ta’lim muassasasi rahbariyatiga yuklanadi.

8


3-ILOVA

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha

MALAKA TALABLARII-bob. Umumiy qoidalar

1-§. Qo‘llanish sohasi1. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari

bo‘yicha malaka talablari (keyingi o‘rinlarda — Malaka talablari deb ataladi) o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’lim standartlarining negizi hisoblanadi va standartlashtirishning umumta’lim fanlarini o‘rganishning bosqichlarini, o‘quv fanlari bo‘yicha ta’lim mazmuni va malaka talablarining tuzilishini belgilaydi.

2. Malaka talablari ta’limni boshqarish bo‘yicha vakolatli davlat organlari hamda o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik shaxslar tomonidan qo‘llanilishi majburiydir.

3. Malaka talablari asosida ta’lim muassasasining turi va xususiyatlarini inobatga olgan holda o‘quv dasturlari, davlat attestatsiyasi uchun umumta’lim fanlari bo‘yicha nazorat-baholash ko‘rsatkichlari ishlab chiqiladi va vakolatli vazirliklar, idoralar tomonidan belgilangan tartibda tasdiqlanadi.

2-§. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida umumta’lim fanlarini o‘rganish bosqichlari

4. O‘zbekiston Respublikasi o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimida davlat ta’lim standartlariga asoslangan holda umumta’lim fanlarini o‘rganish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

Standart darajalari Darajalarning nomlanishi

A1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning boshlang‘ich darajasi

A1+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan boshlang‘ich darajasi

A2 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning tayanch darajasi

A2+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan tayanch darajasi

B1 Umumta’lim fanlarini o‘rganishning umumiy darajasi

B1+ Umumta’lim fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan umumiy darajasi

3-§. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablarining tuzilishi

9

5. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha malaka talablari:

o‘quv fanini o‘rganishning bosqichlarini;tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalarni;o‘quv fanining maqsad va vazifalarini;umumta’lim fanlarini o‘rganishning mazmunini;o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari bitiruvchilarining

umumta’lim fanlari bo‘yicha majburiy tayyorgarlik darajalarini hamda ta’lim muassasalarini bitiruvchilariga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilab beradi.

4-§. Tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalar6. O‘zbekiston Respublikasida ta’limning uzluksizligi, uzviyligi, o‘quvchi

shaxsi va qiziqishlari ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantiriladi.

Kommunikativ kompetensiya — ijtimoiy vaziyatlarda ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro muloqotga kirisha olishni, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, ijtimoiy moslashuvchanlikni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, mediamadaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi — doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarini egallashni nazarda tutadi.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi — jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Milliy va umummadaniy kompetensiya — vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi — aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi. Mazkur kompetensiyalar umumta’lim fanlari orqali o‘quvchilarda shakllantiriladi.

10

Shuningdek, har bir umumta’lim fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.


5-ILOVA

O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari uchun umumta’lim fanlaridan o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab

chiqishga qo‘yiladiganUMUMIY TALABLAR

1-bob. Umumiy qoidalar1. Mazkur Umumiy talablar O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim

to‘g‘risida»gi, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi qonunlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Umumta’lim maktablari o‘quvchilarini darsliklar bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2006-yil 31-maydagi 362-son, Vazirlar Mahkamasining «2005-2009-yillarda umumta’lim maktablari uchun darsliklar va o‘quv-metodik qo‘llanmalar nashr etish dasturi to‘g‘risida» 2004-yil 22-noyabrdagi 548-son hamda «2009-2013-yillarda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv qo‘llanmalarini nashr etish dasturi to‘g‘risida» 2009-yil 20-martdagi 80-son qarorlariga muvofiq, o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish tartibini belgilaydi.

2. Mazkur Umumiy talablarda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:O‘quv-metodik majmua — darslik, mashq daftari, o‘qituvchi uchun

metodik qo‘llanma, darsliklarning multimediali ilovasidan iborat majmua.Darslik — davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quv dasturi asosida

didaktik, metodik, pedagogik-psixologik, estetik va gigiyenik talablarga javob beradigan, o‘quv fanining mavzulari to‘liq yoritilgan, uning asoslari mukammal o‘zlashtirilishiga qaratilgan, o‘quv fanining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda ta’lim oluvchilarning yoshi va psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqiladigan, nazariy ma’lumotlardan tashqari amaliy-tajriba va sinov mashqlarini qamrab olgan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

Mashq daftari — darslikning tarkibiy qismi hisoblanadigan, davlat ta’lim standartlariga muvofiq o‘quvchilar tomonidan egallangan bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash hamda o‘quv fanining mavzulariga mos ravishda ishlab chiqilgan, mantiq va tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan (krossvordlar, boshqotirmalar, mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar va hokazo) topshiriqlardan iborat bo‘lgan didaktik vosita.

O‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma — darslikdagi har bir mavzuni samarali o‘qitish metodikasi, qo‘shimcha sinov topshiriqlari va o‘qituvchining darsni qiziqarli tashkil etishiga oid boshqa metodik ko‘rsatmalar berilgan, har bir darsning maqsadi, darsda foydalaniladigan vositalar va ulardan foydalanish usullari, darsning mazmuni, amaliy mashg‘ulotlar, qo‘shimcha topshiriqlar va

11

boshqalar haqida metodik ko‘rsatmalar aniq bayon qilingan kitob shaklidagi o‘quv nashri.

Darsliklarning multimediali ilovalari — axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yordamida o‘quv faniga oid materiallarni davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturiga mos ravishda yorita oladigan, o‘quv fanini samarali o‘zlashtirishga, o‘quvchilarning mustaqil ta’lim olishiga ko‘maklashuvchi hamda video, ovoz, animatsiya, jadval, matn va lug‘atlarni o‘z ichiga olgan, bilimlarni nazoratdan o‘tkazish va mustahkamlashga yo‘naltirilgan, o‘quv fanining asosiy mazmunini boyitadigan qo‘shimcha materialga ega bo‘lgan yoki shu kabi manbalarga murojaatlarni o‘z ichiga olgan interaktiv elektron axborot-ta’lim resursi.

3. O‘quv-metodik majmualar davlat ta’lim standartlari, o‘quv reja va dasturlariga muvofiq, didaktik, metodik, pedagogik-psixologik, estetik va gigiyenik talablar asosida ishlab chiqilgan darslik, mashq daftari, o‘qituvchi uchun metodik qo‘llanma va darslikning multimediali ilovalarini o‘z ichiga oladi.

4. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish qonun hujjatlari hamda ushbu Umumiy talablarga muvofiq amalga oshiriladi.

2-bob. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun o‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning maqsad va vazifalari

5. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning maqsadi o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun zamonaviy fan va texnika rivojini hisobga olgan holda kompetensiyaviy yondashuv talablari asosida o‘quv materiallari mazmuni va sifatini takomillashtirish hamda ushbu sohadagi ilg‘or xorijiy tajribani samarali tatbiq etishdan iborat.

6. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish prinsiplari hamda ularning mazmuni va sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilash;

o‘quvchilarda milliy g‘urur va iftixor, moddiy va ma’naviy merosga qadriyatli munosabatni tarkib toptirish;

davlat ta’lim standartlari talablari asosida o‘quvchilar tomonidan bilim, ko‘nikma va malaka hamda kompetensiyalarning to‘liq o‘zlashtirilishiga erishish;

o‘quvchilarda mustaqil va erkin fikrlashni hamda ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish;

yangi avlod o‘quv-metodik majmualarini yaratish va amaliyotga joriy etish;o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarash va global tafakkur yuritish kompetentligini

shakllantirish;umumta’lim fanlarini o‘qitishning prinsipial yangi metodologiyasi asosida

ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish.3-bob. O‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari uchun

o‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish prinsiplari7. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqish quyidagi prinsiplar asosida

amalga oshiriladi:

12

o‘quv-metodik majmualar ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari asosida yaratilganligi;

o‘quvchilarning aqliy va jismoniy imkoniyatlari, yoshi, psixofiziologik xususiyatlari, bilim darajasi, qiziqishlari, layoqatlari hisobga olinganligi;

o‘quvchilarda vatanparvarlik va milliy g‘urur hissini shakllantirishga qaratilganligi;

o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining zarur hajmi berilganligi, o‘quvchilarda mustaqil ijodiy fikrlash, tashkilotchilik qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantirishga yo‘naltirilganligi.

4-bob. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar

8. O‘quv-metodik majmualarni ishlab chiqishga quyidagicha talablar qo‘yiladi:

Didaktik talablar: o‘quvchi tomonidan o‘quv materiallarining to‘liq o‘zlashtirilishini

ta’minlash;matnlar axborot berishga emas, balki o‘quv fanining mazmun-mohiyatini

tushuntirish maqsadlariga xizmat qilishi;qiziqarli, lo‘nda va hamma uchun qulay va tabaqalashtirilgan bo‘lishi;ilmiy dunyoqarashni shakllantirish, vatanparvarlik va millatlararo totuvlik

talablariga javob berishi, aniq dalillarga asoslangan materiallardan tarkib topishi;ta’limning kundalik hayot va amaliyot o‘rtasidagi bog‘liqligini ta’minlashga,

olingan bilimlarni amaliyotda qo‘llay olish layoqatlari shakllantirilishiga, boshqa o‘quv fanlari bilan uzviy bog‘liqlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lishi;

rasmlar ko‘rinishidagi illustrasiyalar: xaritalar, chizmalar, sxemalar, jadvallar, diagrammalar va fotosuratlar bilan bezatilgan bo‘lishi;

yangi tushunchalar, atamalar, qoidalar, formulalar, ta’riflar va shu kabilar lug‘at ko‘rinishida ifodalangan bo‘lishi lozim.

Ilmiy-metodik talablar: fan-texnikaning so‘nggi yutuqlarini o‘zida aks ettirishi;o‘quv fani mavzularining mazmunan yaxlitligi ta’minlangan bo‘lishi;o‘quv fani mavzulari o‘zbek adabiy tili qoidalariga to‘liq rioya qilgan holda

oddiy va sodda, tushunarli va ravon tilda bayon qilinishi;mantiqiy ketma-ketlikka va izchillikka amal qilinishi;milliy g‘oya va O‘zbekiston xalqining mentalitetiga zid bo‘lmagan tegishli

illustrasiyalar bilan boyitilishi;savol va topshiriqlar aniq ifodalangan bo‘lishi;o‘quvchilarni fikrlashga, yozishga, tasvirlashga, chizma chizishga,

hisoblashga, amaliy ishlarni bajarishga, tajribalar o‘tkazishga o‘rgatishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish nazarda tutilgan bo‘lishi;

bir tushunchaning ikki xil atama bilan ifodalanishiga, sanalarni keltirishda mavhumlikka yo‘l qo‘yilmasligi;

13

kasb-hunarga yo‘naltirishga oid matnlar va rasmlar, izohli lug‘at, texnik ijodkorlik va mantiqiy tafakkurni o‘stirishga qaratilgan loyihalash hamda modellashtirish yuzasidan topshiriqlarni qamrab olgan bo‘lishi lozim.

Pedagogik-psixologik talablar: keng jamoatchilik tomonidan tan olingan ilmiy asoslangan ma’lumotlar,

o‘quvchilarning bilim darajalari, eslab qolish qobiliyatlari, tafakkuri hisobga olingan holda voqea va hodisalarning mohiyatini anglashga va amaliy qiziqishlarini rivojlantirishga, bilim olishga va amaliy faoliyat bilan shug‘ullanishga bo‘lgan ehtiyojlarini to‘laqonli qondirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi;

o‘quv fani mavzularining o‘quvchi yoshi va psixofiziologik xususiyatlariga mos holda berilishi, ma’lum faktlar, tushunchalar, qoidalar va fanlararo bog‘liqlikni hisobga olgan holda tushunarli bayon qilinishi;

o‘quvchilarning yangiliklarni qabul qilish qobiliyatlari, oldin olgan bilimlarini o‘zlashtirganlik darajasi hisobga olingan bo‘lishi lozim.

Estetik talablar: imkon darajasida yorqin, rangli, qiziqarli va chiroyli bo‘lishi;matnlar o‘quvchiga ma’lum ijobiy hissiy ta’sirlarni o‘tkazishi va o‘quv

faniga qiziqish uyg‘otishi;bo‘lim, bob, paragraf va mavzular matnlarining turli shakl va ranglar bilan

ajratilishi, mutanosibligi ta’minlanishi;rasm va tasvirlar badiiy estetik talablarga javob berishi, aniq va tiniq

ifodalanishi lozim.Gigiyenik talablar: matn va illustrasiyalar sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena

normativlariga mos bo‘lishi;harflarning kattaligi va qog‘ozning sifati (og‘irligi, qalinligi, oqligi va

shaffofligi) Vazirlar Mahkamasining «Ta’lim muassasalari uchun matbaa mahsulotlarining xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglamentni tasdiqlash to‘g‘risida» 2015-yil 3-iyundagi 146-son qarori talablariga mos bo‘lishi lozim.

14

Fizika, Astronomiya fani O‘rta ta’limda Fizika, Astronomiya o‘quv fanini o‘rganish bosqichlari

Ta’lim bosqichi Bitiruvchilar Standart

darajasi Daraja nomlanishi

O‘rta ta’lim

Fizika, astronomiya o‘quv fanlariga chuqurlashtirilmagan

o‘rta ta’lim bitiruvchilariB1

Fizika, astronomiya fanlarini o‘rganishning

umumiy darajasiFizika, astronomiya o‘quv

fanlariga chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari B1+

Fizika, astronomiya fanlarini o‘rganishning kuchaytirilgan umumiy

darajasi

O‘rta ta’limda Fizika, Astronomiya o‘quv fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

O‘rta ta’limda Fizika, Astronomiya fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:fizika ta’limining fan-texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va

hayotda tutgan o‘rni haqida mantiqiy fikrlay olish qobiliyati, aqliy rivojlanishi, o‘zini o‘zi anglash salohiyatini tarkib toptirish, ularda milliy, umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish hamda ijtimoiy hayoti va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, ulardan kundalik hayotlarida foydalanishga o‘rgatish;

o‘quvchilarda tayanch va fizika faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

o‘quvchilarning olamning fizik manzarasiga oid dunyoqarashini kengaytirish bilan amaliy faoliyatlarini bog‘lagan holda fizik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

O‘rta ta’limda Fizika, Astronomiya fanini o‘qitishning vazifalari: o‘quvchilarda atrof-olamni o‘rganishga ishonch tuyg‘ularini hosil qilish;tabiatdagi jarayon va hodisalarni kuzatish, tahlil qilish, fizik hodisalarni

o‘rganishda asboblardan to‘g‘ri foydalana olish, fizik tushuncha va kattaliklarni matematik formulalar bilan ifodalay olish, fan sohasida erishilayotgan yutuqlar, ularning amaliyotdagi tatbiqi orqali o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini rivojlantirish, kelajakda insoniyatni fan va texnologiyalar yutuqlaridan to‘g‘ri foydalanishda fan va texnika ijodkorlariga hurmat bilan qarash, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrash, umumbashariy madaniyat elementlarini tarbiyalashdan iborat.

Fizika, Astronomiya fani bo‘yicha o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

15

1. Fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1Fizik va astronomik kattaliklarning Xalqaro birliklar sistemasi (SI)ni,

matematik ifodalarini mantiqiy bog‘liq holda tushunadi va tushuntira oladi;mexanika, molekulyar fizika va termodinamika asoslari, elektrodinamika,

tebranishlar va to‘lqinlar, optika, atom va yadro fizikasi asoslariga oid kengaytirilgan asosiy tushunchalar, atamalar, fizik kattaliklar va ularning birliklari, qonuniyatlar, bog‘lanish formulalarni biladi va ularni amaliyotda qo‘llay oladi.

Astronomik obyektlarning ko‘rinma harakatlarini kuzata oladi, olgan bilimlarini tushuntira oladi;

olam tuzilishining geliotsentrik tizimi bo‘yicha Quyosh tizimining tuzilishini bayon qila oladi;

osmon jismlarini o‘rganish orqali kashf etilgan qonuniyatlarni hamda ularning ahamiyatini tushunadi va tushuntirib bera oladi.

B1+Fizik va astronomik kattaliklarning Xalqaro birliklar tizimi (SI)ni,

matematik ifodalarini mantiqiy bog‘liq holda tushunadi va tushuntira oladi. Olingan nazariy va amaliy bilimlardan fan, texnika va kundalik turmushda foydalana oladi. Fizik qonun, qoida va qonuniyatlarning matematik ifodasini bir shakldan ikkinchi shaklga o‘tkaza oladi va tushuntirib bera oladi.

Fizika bo‘limlariga oid kengaytirilgan asosiy tushunchalar, atamalar, fizik kattaliklar va ularning birliklari va qonuniyatlarini amaliyotda qo‘llay oladi.

Astronomik obyektlarning ko‘rinma harakatlarini kuzatadi, tahlil qiladi va olgan bilimlarini tushuntira oladi;

olam tuzilishining geliotsentrik tizimi bo‘yicha Quyosh tizimining tuzilishini bayon qila oladi;

osmon jismlari, ularning ko‘rinma harakatini o‘rganish orqali kashf etilgan qonuniyatlarni hamda ularning ahamiyatini tushunadi va tushuntirib bera oladi. Tegishli qonunlarga doir masalalarni yecha oladi.

2. Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar chiqarish kompetensiyasi:

B1Mustaqil ravishda tajriba o‘tkaza oladi va olingan natijalarni solishtiradi,

natijalarini jadval va grafik ko‘rinishda tasvirlay oladi, tegishli xulosalar chiqara oladi;

fizik kattaliklarni aniqlash usullarini biladi.Oyni kuzatish orqali uning sirt obyektlari (tog‘lar, dengizlar va kraterlar)

haqida bilimlarga ega bo‘ladi;planetalarning koinot apparatlari yordamida olingan suratlari orqali ularning

sirt obyektlari haqida xulosalar bera oladi.Nazariy bilimlar asosida osmon jismlarigacha bo‘lgan masofa, ularning

o‘lchami va massasini hisoblashga doir masalalar yecha oladi.B1+

16

Mustaqil ravishda tajriba qurilmalarini yig‘adi, tajriba o‘tkaza oladi va olingan natijalarni solishtira oladi, tahlil qila oladi;

natijalarni jadval va grafik ko‘rinishda tasvirlay oladi va tegishli xulosalar chiqara oladi;

fizik kattaliklarni aniqlash usullarini biladi.Fizik kattaliklarning bevosita o‘lchangan va bilvosita hisoblab topilgan

qiymatlarini solishtira oladi, o‘lchash va hisoblash xatoliklarini aniqlay oladi;fizik kattaliklarni o‘lchovchi asboblarning ishlash prinsipini biladi; tadqiqotchilik xususiyatlarini namoyon qila oladi.Osmon jismlarini kuzatish orqali ularning sirt obyektlari haqida bilimlarga

ega bo‘ladi;Osmon jismlarining koinot apparatlari yordamida olingan suratlari orqali

ularning sirt obyektlari haqida xulosalar bera oladi.3. Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi:B1Fizika fanining nazariy asoslarini kundalik turmush va kasbiy sohalarga

tatbiq eta oladi; fanga oid oddiy darajadagi masalalarni yecha oladi; o‘lchov asboblari, jihozlari va o‘quv vositalaridan (elektron tarozi, aneroid-

barometr, lyuksmetr, Geyger hisoblagichi, tribometr, kalorimetr, Uitson ko‘prigi, tovush generatori, Tomson g‘altagi, spektroskop, difraksion panjara, lazer qurilmasi, yorug‘lik manbalari, fotodiod, fotorele, fotorezistorlar, kompyuter, videoproektor va shu kabilardan) foydalana oladi, asboblarning o‘lchash xatoligini baholay oladi, fizik asboblar bilan ishlash jarayonida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qiladi.

Astronomik kuzatish asboblari (teleskop, durbin) tuzilishini biladi va ulardan foydalana oladi;

katta va kichik ayiq yulduzlariga tayanib, olam qutbini topa oladi;olam qutbiga ko‘ra ufqning tomonlarini aniqlay oladi;joyning geografik kengligini bilgan holda osmon jismlarining balandligini

aniqlay oladi.B1+Fizika fanining nazariy asoslarini kundalik turmush va kasbiy sohalariga

tatbiq eta oladi; fanga oid o‘rtacha darajadagi masalalarni yecha oladi; o‘lchov asboblari, jihozlari va o‘quv vositalaridan (elektron tarozi, aneroid-

barometr, lyuksmetr, Geyger hisoblagichi, tribometr, kalorimetr, Uitson ko‘prigi, tovush generatori, Tomson g‘altagi, spektroskop, difraksion panjara, lazer qurilmasi, yorug‘lik manbalari, fotodiod, fotorele, fotorezistorlar, kompyuter, videoproektor va shu kabilardan) foydalana oladi, asboblarning o‘lchash chegarasi va xatoligini baholay oladi, fizik jihozlarning ishlash prinsipini tushuntirib bera oladi, fizika asboblari bilan ishlash jarayonida texnika xavfsizligi qoidalariga rioya qiladi.

17

Astronomik kuzatish asboblari (teleskop, durbin) tuzilishini, ishlash prinsipini biladi va ulardan foydalana oladi;

Osmon jismlari joylashuviga ko‘ra olam qutbini topa oladi;olam qutbiga ko‘ra ufqning tomonlarini aniqlay oladi;joyning geografik kengligini bilgan holda osmon jismlarining balandligini

aniqlay oladi.

18

FIZIKA VA ASTRONOMIYA FANLARIDANO‘QUV DASTURI

(10-11-sinf)

UQTIRISH XATI

Maktabda fizika ta’limining ahamiyati uning fan-texnika va texnologiya taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va kundalik hayotda tutgan o‘rni bilan belgilanadi. O‘rta ta’lim maktablarida fizika fanini o‘qitish o‘quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirish orqali fizik bilimlarni amalda qo‘llay olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

O‘rta ta’limi muassasalarida fizika fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – fizika ta’limining fan-texnika taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohalari va hayotda tutgan o‘rni haqida mantiqiy fikrlay olish qobiliyati, aqliy rivojlanishi, o‘zini o‘zi anglash salohiyatini tarkib toptirish, ularda milliy, umuminsoniy qadriyatlarni shakllantirish hamda ijtimoiy hayoti va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, ulardan kundalik hayotlarida foydalanishga o‘rgatish;

o‘quvchilarda tayanch va fizika faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

o‘quvchilarning olamning fizik manzarasiga oid dunyoqarashini kengaytirish bilan amaliy faoliyatlarini bog‘lagan holda fizik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

O‘rta ta’limi muassasalarida fizika fanini o‘qitishning vazifalari: o‘quvchilarda atrof-olamni o‘rganishga ishonch tuyg‘ularni hosil qilish; tabiatdagi jarayon va hodisalarni kuzatish, tahlil qilish, fizik hodisalarni

o‘rganishda asboblardan to‘g‘ri foydalana olish, fizik tushuncha va kattaliklarni matematik formulalar bilan ifodalay olish, fan sohasida erishilayotgan yutuqlar, ularning amaliyotdagi tatbiqi orqali o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashlarini rivojlantirish, kelajakda insoniyatni fan va texnologiyalar yutuqlaridan to‘g‘ri foydalanishda fan va texnika ijodkorlariga hurmat bilan qarash, ma’naviy va madaniy merosini avaylab-asrash, umumbashariy madaniyat elementlarini tarbiyalashdan iborat.

O‘quv dasturni tuzishda o‘rta ta’lim maktablarining 9-sinfini tugatgan o‘quvchilar umumiy fizika kursining barcha bo‘limlaridan, chunonchi, mexanika, molekular fizika va termodinamika, elektr, optika, atom va yadro fizikasidan ma’lum darajada bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalarga ega bo‘lishlari zarurligi hisobga olindi.

19

Fizika fanini o‘qitish 6-sinfdan boshlansa-da, uning dastlabki tushunchalari boshlang‘ich ta’limning atrofimizdagi olam, tabiatshunoslik va yuqori sinflarda tabiiy geografiya fanlarini o‘rganishda shakllanadi. Jumladan, Quyosh, Yer, Oy va uning ahamiyati, ob-havo, yil fasllari, atrofimizdagi narsalar: uy anjomlari, o‘quv qurollari, kiyim-kechaklar, oziq-ovqat mahsulotlari, gazdan foydalanish, uyda foydalaniladigan elektr jihozlari, kompyuter va uning imkoniyatlari, uyda xavfsizlik qoidalariga rioya qilish, jism va moddalar, suvning holatlari, termometrdan foydalanish, ob-havoni kundalik kuzatish, kun va tunning, yil fasllarining davriy almashinishini va boshqa tushunchalar shakllantiriladi.

Fizika fanini o‘rganish 6-sinfda boshlanib, dastlabki A1 darajada mexanika, issiqlik, elektr, yorug‘lik, tovush hodisalar hamda modda tuzilishi haqida boshlang‘ich ma’lumotlar beriladi. A2 darajada fizika fanini izchil kurs sifatida 7-sinfda fizikaning “Mexanika”, 8-sinfda “Elektr”, 9-sinfda “Molekulyar fizika asoslari”, “Optika”, “Atom va yadro fizikasi asoslari” va “Koinot haqida tasavvurlar” bo‘limlari o‘rganiladi. B1 darajada “Mexanika”, “Molekulyar fizika va termodinamika asoslari”, “Tebranishlar va to‘lqinlar”, “Elektrodinamika”, “Optika”, “Atom va yadro fizikasi” bo‘limlari o‘rganiladi.

O‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.

Fizika, astronomiya fani bo‘yicha o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar:

Kommunikativ kompetensiya:B1darslikda keltirilgan fizik atamalarni, qonunlarni, qoidalarni og‘zaki va

yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila olish; boshqalarga tushuntirib bera olish va yoza olish, fizik kattaliklarning

xorijiy tilda aytilishi va yozilishini, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish va guruhlarda o‘zaro kelishuv asosida ishlay olish.

B1+mustaqil ravishda fizik qonuniyatlar asosida masalalar yechish.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1darslik va turli masalalar kitobidan, kutubxona, resurs markazi manbalaridan

o‘ziga kerakli ma’lumotlarni izlab topa olishi va ulardan foydalana olishi hamda fizik birliklarni boshqa ulushli va karrali birliklarga, jadval ko‘rinishidagi ma’lumotlarni grafik ko‘rinishga (va aksincha) aylantira olish.

B1+turli manbalardan olgan kerakli ma’lumotlarni saralash va tahlil qilish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1doimiy ravishda o‘zini o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ

rivojlantirish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganishi, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash va mustaqil qaror qabul qila olish.

B1+

20

mustaqil o‘qib o‘rganish natijasida asboblardan mustaqil foydalanish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada va jamiyatda o‘tkaziladigan

tadbirlarda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish, unga rioya qilish, o‘zaro munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish.

B1+o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilgan holda mahalladagi

muammolarga o‘z fikrini bildira olish. Milliy va umummadaniy kompetensiya:B1vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish, fizika sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli hayotini bilish va o‘rnak olish hamda ularning fikrlari fan sohasida muhimligini anglay olish.

B1+dunyoqarash va tafakkuri asosida sohadagi olimlarning qonunlaridan

amaliyotda foydalanish.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarni tuza olish, fizikani

o‘rganishda turli formulalar, grafiklardan foydalana olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fizika fanidagi va texnika yangiliklaridan foydalana olish.

B1+fan-texnika yangiliklaridan amaliyotda mustaqil ravishda foydalana olish.Shuningdek, fizika fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda

fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.1. Fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish

kompetensiyasi. 2. Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar

chiqarish kompetensiyasi.3. Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi.Shuningdek, me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid

kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi.I. TK – tayanch kompetenstiya1. TK1 – kommunikativ kompetensiya2. TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi3. TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi4. TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi5. TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiya

21

6. TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi

II. FK – fanga oid kompetensiyalar1. FK1 – fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish

kompetensiyasi. 2. FK2 – Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar

chiqarish kompetensiyasi.3.FK3 – fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi.10-SINF

(68 soat, haftasiga 2 soat, B1+: 102 soat, haftasiga 3 soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:

Kommunikativ kompetensiya: B1darslikda keltirilgan fizik atamalarni, qonunlarni, qoidalarni og‘zaki va

yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila olish; fizik kattaliklarning xorijiy tilda aytilishi va yozilishini bilish va guruhlarda

o‘zaro kelishuv asosida ishlay olish;qonuniyatlar hamda ularning ahamiyatini tushunish.B1+ fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olish.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa olishi, saralashi, tahlil qilish hamda axborot xavfsizligi qoidalarini bilish, rioya qila olish va ulardan samarali foydalanish.

B1+fizika qonunlarini boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy bog‘lay olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda fizika va

texnikaning amaliy mohiyatini ifodalay olish; o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirib borish.B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay olish va mustaqil qaror qabul qila olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etishi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilishi; atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunish; o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini bilish va unga rioya qilish; B1+

22

boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qilish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish; Fizik olimlarning jamiyat rivojiga qo‘shgan hissalarini qadrlash; orasta kiyinish va sog‘lom turmush tarziga amal qilish;fizikaning har bir shaxs va jamiyatni asrashdagi o‘rnini tushuntish. B1+fan sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli hayotini

o‘rganish va mustaqil tahlil qilish.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza olish,

formulalardan foydalanib, masalalar yecha olish; inson mehnatini yengillashtiradigan asboblardan foydalanish. kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish; fanning so‘nggi yangiliklaridan xabardor bo‘lish.B1+fizikadan masala yechish yoki laboratoriya ishlarini bajarishda aniq mantiqiy

ketma-ketlikka amal qilish.MEXANIKA

Kirish (1 soat, B1+: 1 soat)

1-mavzu: Fizikaning tadqiqot metodlari. (1 soat, B1+: 1 soat)

I BOB. KINEMATIKA (9 soat, B1+: 14 soat)

2-mavzu: Mexanik harakat turlari. Harakatlarning mustaqillik prinsipi. (1 soat, B1+: 1 soat)

3-mavzu: Jismlarning vertikal harakati. (1 soat, B1+:1 soat)4-mavzu: Aylana bo‘ylab notekis harakat. Burchak tezlanish. Tangensial

tezlanish. (1 soat, B1+: 1 soat)5-mavzu: Aylanma va ilgarilanma harakatni o‘zaro uzatish: tasmali, tishli,

friksion va val orqali uzatmalar. (1 soat, B1+: 2 soat)6-mavzu: Gorizontal otilgan jismning harakati. (1 soat, B1+: 2 soat)7-mavzu: Gorizontga qiya otilgan jism harakati. (1 soat, B1+: 2 soat)8-mavzu: 1-laboratoriya ishi. Gorizontga qiya otilgan jism harakatini

o‘rganish. (1 soat, B1+:1 soat) Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

23

Namoyish tajribalari:1. Harakatning nisbiyligi.2. Aylanma va ilgarilanma harakat uzatishni o‘rganish. 3. Jismlarning vertikal harakati.4. Gorizontal otilgan jism harakatini o‘rganish.5. Aylanma harakatda tangensial tezlanish va burchak tezlanish yo‘nalishini

ko‘rsatish (plakatda).Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Mexanikadan “Mexanika-1” laboratoriya jamlanmasi. Raqamli o‘quv

sekundomeri. Fizikadan universal shtativ. Chizma ashyolari to‘plami. Ballistik to‘pponcha. Aylana bo‘ylab harakatni o‘rganish bo‘yicha to‘plam.

II BOB. DINAMIKA (8 soat, B1+ 12 soat)

9-mavzu: Dinamika qonunlari. (1 soat, B1+: 1 soat) 10-mavzu: Galileyning nisbiylik prinsipi. Inersial va noinersial sanoq

sistemalari. (1 soat, B1+: 2 soat) 11-mavzu: Gravitatsion maydonda harakat. (1 soat, B1+: 1 soat) 12-mavzu: Jism og‘irligining harakat turiga bog‘liqligi. (1 soat, B1+: 2

soat) 13-mavzu: Jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati. (1 soat, B1+: 2

soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Kuchlarni qo‘shish.2. Gravitatsion maydondagi harakat. 3. Jism og‘irligining harakat turiga bog‘liqligi. 4. Jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Mexanikadan “Mexanika-1” laboratoriya jamlanmasi, Fizikadan universal

shtativ, Chizma ashyolari to‘plami, O‘quv-laboratoriya elektron tarozisi, Spiral prujinalar. 0,1 kg li yuklar to‘plami. Oson qo‘zg‘aluvchi aravachalar. Bloklar. Qiya tekislik. Dinamometrlar.

III BOB. MEXANIKADA SAQLANISH QONUNLARI (6 soat, B1+ 9 soat)

14-mavzu: Energiya va ish. Energiyaning saqlanishi qonuni. Jismning qiya tekislik bo‘ylab harakatlanishida bajarilgan ish. (1 soat, B1+: 2 soat)

15-mavzu: 2-laboratoriya ishi. Qiya tekislikda foydali ish koeffitsiyentini aniqlash. (1 soat, B1+: 1 soat)

24

16-mavzu: Jismlarning absolut elastik va noelastik to‘nashishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Jismlarning qiya tekislik bo‘ylab harakatlanishida bajarilgan ish.2. Mexanik energiyaning aylanishi va saqlanishini namoyish qilish.3. Qiya tekislikda foydali ish koeffitsiyentini aniqlash.4. Jismlarning elastik va noelastik to‘qnashuvi.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Raqamli o‘quv sekundomeri. Chizma ashyolari to‘plami. Masshtabli

chizg‘ich. Oson qo‘zg‘aluvchi aravachalar. Spiral prujinalar. Bloklar. Qiya tekislik. Yog‘och brusok. Metall sharcha. Tennis koptokchasi. Dinamometr. Ish bajarishda jism energiyasining o‘zgarishini namoyish qiluvchi asbob.

IV BOB. STATIKA VA GIDRODINAMIKA (8 soat, B1+: 12 soat)

17-mavzu: Jismlarning muvozanatda bo‘lish shartlari. (1 soat, B1+: 1 soat) 18-mavzu: Momentlar qoidasiga asoslanib ishlaydigan mexanizmlar. (1

soat, B1+: 1 soat) 19-mavzu: Aylanma harakat dinamikasi. (1 soat, B1+: 2 soat) 20-mavzu: Suyuqlik va gazlar harakati, oqimining uzluksizlik teoremasi.

Bernulli tenglamasi. (1 soat, B1+: 2 soat) 21-mavzu: Harakatlanayotgan gazlar va suyuqliklarda bosimning tezlikka

bog‘liqligidan texnikada foydalanish. (1 soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (2 soat, A2+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Jismlarning muvozanat turlari namoyishi.2. Momentlar qoidasiga asoslanib ishlaydigan mexanizmlar namoyishi.3. Aylanma harakat dinamikasi. 4. Suyuqlik va gazlar harakati.5. Harakatlanayotgan gazlar va suyuqliklarda bosimning tezlikka

bog‘liqligidan texnikada foydalanish.

O‘quvchilarda shakllangan fanga oid umumiy kompetensiyalar:

Fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1Harakat turlarini farqlay oladi. Aylanma harakatni uzatish, gorizontal otilgan

jism harakati, Galileyning nisbiylik prinsipi, inersial va noinersial sanoq sistemalari, jismning bir necha kuch ta’siridagi harakati, jismlarning elastik va

25

noelastik to‘qnashuvi, jismlarning muvozanat shartlarini kuzatadi, tushunadi va tushuntira oladi.

B1+Harakatlanayotgan gazlar va suyuqliklarda bosimning tezlikka bog‘liqligini

tushunadi va tahlil qila oladi.Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar chiqarish

kompetensiyasi:B1gorizontga burchak ostida otilgan jismning harakatini, momentlar qoidasiga

asoslanib ishlaydigan mexanizmlar, qiya tekislikda foydali ish koeffitsiyentini tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlay oladi va xulosalar chiqaradi.

B1+Mavzuga doir tajribalarni o‘tkazish yo‘li bilan kattaliklarni aniqlay oladi va

tahlil qila oladi.Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi:B1o‘quvchi jismlarning vertikal harakati, aylana bo‘ylab notekis harakat,

gorizontal otilgan jismning harakati, dinamika va saqlanish qonunlarini hisoblashga doir masalalar yecha oladi, o‘quv-laboratoriya elektron tarozisi, spiral prujinalar, bloklar, qiya tekislik, dinamometrlardan amaliyotda foydalana oladi.

B1+mavzularga doir masalalar yecha oladi va tahlil qila oladi.

V BOB. MEXANIK TEBRANISHLAR VA TO‘LQINLAR (8 soat, B1+ 12 soat)

22-mavzu: Garmonik tebranishlar. (1 soat, B1+: 1 soat) 23-mavzu: Prujinali va matematik mayatniklar. (1 soat, B1+: 2 soat) 24-mavzu: 3-laboratoriya ishi. Matematik mayatnik yordamida erkin tushish

tezlanishini aniqlash. (1 soat, B1+: 1 soat) 25-mavzu: Majburiy tebranishlar. Texnikada rezonans. (1 soat, B1+: 2

soat) 26-mavzu: Mexanik to‘lqinlarning muhitlarda tarqalishi. Ultra va

infratovushlardan turmushda va texnikada foydalanish. (1 soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Garmonik tebranishlar namoyishi.2. Matematik va prujinali mayatniklar.3. Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishini aniqlash. 4. Texnikada rezonans.5. Ultra va infratovushlardan turmush va texnikada foydalanish.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:

26

Mexanikadan “Mexanika-1” laboratoriya jamlanmasi. Raqamli sekundomeri. Fizikadan universal shtativ. Elastik spiral purjinalar. Har xil massali mayatniklar. Aylanma harakatni o‘rganish to‘plami. Kamerton. Chizma ashyolari to‘plami. O‘quv-laboratoriya elektron tarozisi.

VI BOB. TERMODINAMIKA ASOSLARI (4 soat, B1+: 6 soat)

27-mavzu: Issiqlik jarayonlarining qaytmasligi. Termodinamika qonunlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

28-mavzu: Adiabatik jarayonlar. Issiqlik mashinalarining FIK. Karno sikli. (1 soat, B1+: 1 soat)

29-mavzu: Inson hayotida issiqlik dvigatellarining ahamiyati. Issiqlik dvigatellari va ekologiya. (1 soat, B1+: 1 soat)

Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat) Namoyish tajribalari:1. Termodinamikaning II qonuni namoyishi.2. Adaibatik jarayonlar.3. Karno sikli. Issiqlik mashinalarining FIK. 4. Texnikada rezonans.5. Issiqlik dvigatellarining namoyishi. Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Xona termometri. Raqamli o‘quv termometri. Ichki yonuv dvigatelining

proyekstion modeli. Bug‘ turbinasi. Termodinamika bo‘yicha ko‘rgazmali tajribalar ko‘rsatish to‘plami.

ELEKTRODINAMIKA VII BOB. ELEKTROSTATIK MAYDON

(8 soat, B1+: 12 soat)

30-mavzu: Zaryadning saqlanish qonuni. Nuqtaviy zaryadning maydoni. Elektr maydon kuchlanganligining superpozitsiya prinsipi. (1 soat, B1+: 1 soat)

31-mavzu: Zaryadlangan sharning elektr maydoni. Dielektrik singdiruvchanlik. (1 soat, B1+: 1 soat)

32-mavzu: Nuqtaviy zaryad maydonining potensiali. Potensiallar farqi. (1 soat, B1+: 1 soat)

33-mavzu: Elektrostatik maydonda zaryadni ko‘chirishda bajarilgan ish. (1 soat, B1+: 2 soat)

34-mavzu: Elektr maydon energiyasi. (1 soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 3 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Nuqtaviy zaryadning maydoni namoyishi.2. Zaryadning saqlanish qonuni.

27

3. Dielektrik singdiruvchanlik. 4. Elektr maydon energiyasi.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Ebonit va shisha tayoqcha. Jun va shoyi mato. Elektroskop. Elektrometr.

Elektrofor mashina. Kondensator. Tok manbai. Ulovchi simlar. Kalit.

VIII BOB. O‘ZGARMAS TOK QONUNLARI (8 soat, B1+: 12 soat)

35-mavzu: Elektr o‘tkazuvchanlik. Tok kuchining kuchlanishga bog‘liqligi. (1 soat, B1+: 1 soat)

36-mavzu: Tok kuchi va tok zichligi. Elektr tokining ta’sirlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

37-mavzu: Butun zanjir uchun Om qonuni. Tok manbaining FIK. (1 soat, B1+: 1 soat)

38-mavzu: Tok manbalarini ketma-ket va parallel ulash. (1 soat, B1+: 2 soat)

39-mavzu: Ampermetr va voltmetrning o‘lchash chegarasini oshirish. (1 soat, B1+:1 soat)

40-mavzu: 4-laboratoriya ishi. Tok manbaining EYuK va ichki qarshiligini aniqlash. (1 soat, B1+: 1 soat)

Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Elektr o‘tkazuvchanlik.2. Tok kuchining kuchlanishga bog‘liqligi o‘rganish.3. Tok manbalarini ketma-ket va parallel ulash. 4. Ampermetr va voltmetrning o‘lchash chegarasini oshirish.5. Tok manbaining EYUK va ichki qarshiligini aniqlash.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Kondensatorlar toplami. Ampermetr. Voltmetr. Reostat.

Qarshiliklar to‘plami. Ketma-ket va parallel ulash qurilmasi. Ommetr. Shunt va qo‘shimcha qarshilik. Turli kuchlanishli tok manbalari. O‘tkazgichlar. Izolyatorlar. Tok o‘tkazgichli moddalar. Kalit. Ulash simlari.

IX BOB. TURLI MUHITLARDA ELEKTR TOKI (8 soat, B1+:12 soat)

41-mavzu: Vakuumda elektr toki. (1 soat, B1+: 2 soat) 42-mavzu: Metall o‘tkazgichlar qarshilikligining temperaturaga bog‘liqligi.

(1 soat, B1+: 2 soat) 43-mavzu: Yarimo‘tkazgichlarda xususiy o‘tkazuvchanlik. Aralashmali

o‘tkazuvchanlik. (1 soat, B1+: 2 soat)

28

44-mavzu: Yarimo‘tkazgichli asboblar (diod, tranzistor) va ularning texnikada qo‘llanilishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

45-mavzu: 5-laboratoriya ishi. Yarim o‘tkazgichli diodning volt-amper xarakteristikasini o‘rganish. (1 soat, B1+: 1 soat)

Takrorlash. (1 soat, B1+:1 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)O‘quv sayohati. (1 soat, B1+: 1 soat)Namoyish tajribalari:1. Vakuumda elektr toki.2. Metall o‘tkazgichlar qarshiliklarini temperaturaga bog‘liqligi.3.Yarimo‘tkazgichli asboblar (diod, tranzistor) va ularning texnikada

qo‘llanilishi.4. Yarim o‘tkazgichli diodning volt-amper xarakteristikasini o‘rganish. Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Milliampermetr, mikroampermetr. Voltmetr. Qarshiliklar

to‘plami. Vakumli diod. Diod. Triod. Tranzistor. Neon gazi bilan to‘ldirilgan lampa. Turli kuchlanishli tok manbalari. O‘tkazgichlar. Izolyatorlar. Termometr. Tok o‘tkazgichli moddalar. Kalit. Ulash simlari.



B1Garmonik tebranishlar, matematik va prujinali mayatniklar, majburiy

tebranishlar va to‘lqinlar, tabiatdagi qaytmas jarayonlar, issiqlik almashuvidagi qaytmas jarayonlar, elektr maydon, o‘zgarmas tok manbalari, metall o‘tkazgichlar qarshiliklarini temperaturaga bog‘liqligini kuzatadi, tushunadi va tushuntira oladi.

B1+mavzularga doir jarayon va hodisalarni mantiqiy tahlil qila oladi.Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar chiqarish

kompetensiyasi:B1Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishini aniqlash, tok

manbaining EYuKi va ichki qarshiligini aniqlash, yarim o‘tkazgichli diodning volt-amper xarakteristikasini tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlay oladi va xulosalar chiqaradi.

B1+mavzularga doir tajriba natijalarini mantiqiy tahlil qila oladi.Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi:B1

29

Matematik va prujinali mayatniklar, mexanik to‘lqinlar, Termodinamikaning II qonuni, Issiqlik mashinalarining FIK, elektr maydon kuchlanganligi, maydon potensiali, potensiallar farqi, elektr maydon energiyasi, tok kuchi va tok zichligi,

Butun zanjir uchun Om qonunini hisoblashga doir masalalar yecha oladi. Ovoz karnayi, masshtabli chizg‘ich, o‘quv-laboratoriya elektron tarozisi, xona termometri, keramik plita, quruq yoqilg‘i, Aneroid barometrlardan amaliyotda foydalana oladi.

B1+masalalarni yechishda formulalardan to‘g‘ri foydalana oladi;fizik o‘lchov asboblaridan amaliyotda va kundalik turmushda foydalana

oladi.

O‘quvchilarda shakllangan tayanch kompetensiyalar elementlari:


yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila oladi. fizik kattaliklarning xorijiy tilda aytilishi va yozilishini bilish va guruhlarda

o‘zaro kelishuv asosida ishlay oladi. qonuniyatlar hamda ularning ahamiyatini tushuntira oladi. B1+fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay oladi. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa oladi, saralay oladi, tahlil qila oladi hamda axborot xavfsizligi qoidalarini biladi, rioya qila oladi va ulardan samarali foydalana oladi.

B1+fizika qonunlarini boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy bog‘lay oladi. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda fizika va

texnikaning amaliy mohiyatini ifodalay oladi; o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirib bora oladi.B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay oladi va mustaqil qaror qabul qila oladi. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etadi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini biladi, unga rioya qila oladi;atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunadi;o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini biladi va unga rioya qila oladi. B1+

30

boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qila oladi. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘ladi;Fizik olimlarning jamiyat rivojiga qo‘shgan hissalarini qadrlay oladi;orasta kiyinish va sog‘lom turmush tarziga amal qiladi;fizikaning har bir shaxs va jamiyatni asrashdagi o‘rnini tushuntira oladi. B1+fan sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli hayotini

o‘rganib va tahlil qila oladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza oladi,

formulalardan foydalanib, masalalar yecha oladi; inson mehnatini yengillashtiradigan asboblardan foydalana oladi. kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy oladi; fanning so‘nggi yangiliklaridan xabardor bo‘la oladi.B1+fizikadan masala yechish yoki laboratoriya ishlarini bajarishda aniq mantiqiy

ketma-ketlikka amal qila oladi.

Mavzularni o‘rganish uchun – 44 soat (B1+: 68 soat) Kirish uchun – 1 soat (B1+: 1 soat)Masalalar yechish uchun – 13 soat (B1+: 17 soat)Nazorat ishlari uchun – 8 soat (B1+: 15 soat) Takrorlash uchun – 1 soat (B1+: 1 soat) O‘quv sayohati – 1 soat ( B1+: 1 soat)Jami: 68 soat (B1+: 102 soat)

11-SINF(68 soat, haftasiga 2 soat, (B1+: 102 soat, haftasiga 3 soat))



yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila olish; fizik kattaliklarning xorijiy tilda aytilishi va yozilishini bilish;hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish;muomala madaniyatiga amal qilish.

31

B1+fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olish.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa olishi, saralash, tahlil qilish hamda qayta ishlay olish;axborot xavfsizligi qoidalarini bilish, rioya qila olish va ulardan samarali

foydalanish.B1+fizika qonunlarini boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy bog‘lay olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda fizika va

texnikaning amaliy mohiyatini ifodalay olish;o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirib borish.mustaqil o‘rganish jarayonida kognitivlik ko‘nikmalarini egallash.B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay olish va mustaqil qaror qabul qila olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etishi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilishi.jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorligini his etish; atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunish; o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini bilish va unga rioya qilish. B1+boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qilish va

muomala madaniyatiga amal qilish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish; fizik olimlarning jamiyat rivojiga qo‘shgan hissalarini qadrlash; orasta kiyinish va sog‘lom turmush tarziga amal qilish; fizikaning har bir shaxs va jamiyatni asrashdagi o‘rnini tushunish.B1+fan sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli hayotini

o‘rganish va mustaqil tahlil qilish.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza olish;mavzularga doir formulalardan foydalanib, masalalar yecha olish; inson mehnatini yengillashtiradigan asboblardan foydalanish.

32

kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish; mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan

va texnika yangiliklaridan foydalana olish.B1+fizikadan masala yechish yoki laboratoriya ishlarini bajarishda aniq mantiqiy

ketma-ketlikka amal qilish va tahlil qila olish.

I BOB. MAGNIT MAYDONI (9 soat, B1+: 14 soat)

1-mavzu: Magnit maydoni, tavsiflari, parametrlari. Magnit maydonini hosil qilish usullari. (1 soat, B1+: 1 soat)

2-mavzu: Tokli to‘g‘ri o‘tkazgichning va halqaning magnit maydoni, magnit maydon induksiyasi. (1 soat, B1+: 1 soat)

3-mavzu: Bir jinsli magnit maydonning tokli ramkani aylantiruvchi momenti. (1 soat, B1+: 2 soat)

4-mavzu: Bir jinsli magnit maydonida zaryadli zarrachaning harakati. Lorens kuchi. Mass-spektrograf. (1 soat, B1+: 2 soat)

5-mavzu: Tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’sir kuchi. (1 soat, B1+: 2 soat) 6-mavzu: Magnit maydon oqimi, energiyasi, energiya zichligi. (1 soat,

B1+: 1 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 3 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Tokli to‘g‘ri o‘tkazgichning magnit maydoni.2. Tokli halqaning magnit maydoni.3. Bir jinsli magnit maydonning tokli ramkani aylantiruvchi momenti.4. Tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’sir kuchi.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Ulovchi simlar to‘plami. Bir va ikki qutbli kalitlar to‘plami.

Magnit maydonida ramkaning aylanishini namoyish etuvchi asbob. Ampermetr. Voltmetr. O‘zgarmas tok generatori.

II BOB. ELEKTROMAGNIT INDUKSIYA (7 soat, B1+: 10 soat)

7-mavzu: Faradey qonuni. Induksiya EYuK. Zamonaviy induksion generator. (1 soat, B1+:1 soat)

8-mavzu: O‘zinduksiya hodisasi. Induktivlik. (1 soat, B1+: 2 soat) 9-mavzu: O‘zinduksiya EYuK. Solenoidning induktivligi. (1 soat, B1+: 2

soat) 10-mavzu: Magnit oqimi. Magnit maydon energiyasi va zichligi. (1 soat,

B1+: 2 soat)

33

Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)Namoyish tajribalari:1. Zamonaviy induksion generator.2. O‘zinduksiya hodisasi.3. O‘zinduksiya EYuK. Solenoidning induktivligi.4. Magnit oqimi.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Ulovchi simlar to‘plami. Bir va ikki qutbli kalitlar to‘plami.

Induktivlik g‘altagi. Magnit maydonida ramkaning aylanishini namoyish etuvchi asbob. Ampermetr, milliampermetr. Voltmetr. O‘zgaruvchan tok generatori.



B1Magnit maydon induksiyasi, o‘zinduksiya hodisasi, magnit maydonining

tokli o‘tkazgichga ta’siri, tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’sir kuchini tushunadi va tushuntira oladi.

B1+Mavzularga doir hodisalarni mantiqiy tahlil qilib tushuntira oladi.Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar chiqarish

kompetensiyasi:

B1Magnit maydon induksiyasi, o‘zinduksiya hodisasi, magnit maydonining

tokli o‘tkazgichga ta’siri, tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’sirini o‘lchay oladi, tegishli xulosalar chiqaradi.

B1+Mavzuga doir tajribalarni o‘tkaza oladi, [ulosalar chiqaradi. Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi:B1magnit maydon induksiyasi, Lorens kuchi, magnit oqimi, magnit maydon

energiyasi va zichligiga doir masalalar yecha oladi.Ulovchi simlar, bir va ikki qutbli kalitlar, induktivlik g‘altagi, ampermetr,

voltmetr, o‘zgaruvchan tok generatoridan amaliyotda foydalana oladi.B1+masalalarni yechishda formulalardan to‘g‘ri foydalana oladi va tahlil qila

oladi;fizik o‘lchov asboblaridan amaliyotda va kundalik turmushda foydalana

oladi.III BOB. ELEKTROMAGNIT TEBRANISHLAR

34

(16 soat, B1+: 24 soat)

11-mavzu: Erkin elektromagnit tebranishlar (tebranish konturi). Tebranish konturida energiyaning o‘zgarishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

12-mavzu: Tebranishlarni grafik ravishda tasvirlash. So‘nuvchan elektromagnit tebranishlar. (1 soat, B1+: 1 soat)

13-mavzu: Tranzistorli elektromagnit tebranishlar generatori. (1 soat, B1+: 1 soat)

14-mavzu: O‘zgaruvchan tok zanjiridagi aktiv qarshilik. (1 soat, B1+: 1 soat)

15-mavzu: O‘zgaruvchan tok zanjiridagi kondensator. (1 soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat)16-mavzu: O‘zgaruvchan tok zanjiridagi induktiv g‘altak. (1 soat, B1+: 2

soat) 17-mavzu: Aktiv qarshilik, induktiv g‘altak va kondensator ketma-ket

ulangan o‘zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)18-mavzu: O‘zgaruvchan tok zanjiri uchun rezonans hodisasi. (1 soat, B1+:

2 soat) 19-mavzu: Laboratoriya ishi: O‘zgaruvchan tok zanjirida rezonans

hodisasini o‘rganish. (1 soat, B1+: 1 soat) 20-mavzu: O‘zgaruvchan tokning ishi va quvvati. Quvvat koeffitsiyenti. (1

soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 3 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Namoyish tajribalari:1. Erkin elektromagnit tebranishlar (tebranish konturi). Tebranish konturida

energiyaning o‘zgarishi.2. O‘zgaruvchan tok generatori.3. O‘zgaruvchan tok zanjiridagi kondensatordan tokning o‘tishi.4. O‘zgaruvchan tok zanjiridagi g‘altakda induktiv qarshilikning paydo

bo‘lishini tajribada kuzatish.5. O‘zgaruvchan tok zanjiri uchun rezonans hodisasi kuzatish.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Ulovchi simlar to‘plami. Bir va ikki qutbli kalitlar to‘plami.

Induktivlik g‘altagi. Kondensator to‘plami. Ampermetr, milliampermetr, voltmetr. Rezistor. Lampochka. O‘zgaruvchan tok generatori. Past chastotali tovush generatori, chastotametr.

IV BOB. ELEKTROMAGNIT TO‘LQINLAR VA TO‘LQIN OPTIKASI

(15 soat, B1+: 23 soat)

35

21-mavzu: Elektromagnit tebranishlarning tarqalishi. Elektromagnit to‘lqin tezligi. (1 soat, B1+: 2 soat)

22-mavzu: Elektromagnit to‘lqinlarning umumiy xossalari (ikki muhit chegarasida qaytishi va sinishi). To‘lqinni xarakterlovchi asosiy tushuncha va kattaliklar. (1 soat, B1+: 2 soat)

23-mavzu: Radioaloqaning fizik asoslari. Eng sodda radioning tuzilishi va ishlashi. Radioqabulning fizik asoslari. Radiolokatsiya. (1 soat, B1+: 2 soat)

24-mavzu: Teleko‘rsatuvlarning fizik asoslari. Toshkent – teleko‘rsatuv vatani. (1 soat, B1+: 1 soat)

25-mavzu: Yorug‘lik interferensiyasi va difraksiyasi. (1 soat, B1+: 2 soat) 26-mavzu: Laboratoriya ishi: Difraksion panjara yordamida yorug‘lik

to‘lqin uzunligini aniqlash. (1 soat, B1+: 1 soat) 27-mavzu: Yorug‘lik dispersiyasi. Spektral analiz (1 soat, B1+: 1 soat) Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)28-mavzu: Yorug‘likning qutblanishi. (1 soat, B1+: 1 soat) 29-mavzu: Infraqizil nurlanish. Ultrabinafsha nurlanish. Rentgen nurlanish

va uning tatbiqi. (1 soat, B1+: 1 soat) 30-mavzu: Yorug‘lik oqimi. Yorug‘lik kuchi. Yoritilganlik qonuni. (1 soat,

B1+: 2 soat) 31-mavzu: Laboratoriya ishi: Yoritilganlikning yorug‘lik kuchida

bog‘liqligi. (1 soat, B1+:1 soat) Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 3 soat)Namoyish tajribalari:1. Elektromagnit tebranishlarning tarqalishi.2. Elektromagnit to‘lqinlarning umumiy xossalari (ikki muhit chegarasida

qaytishi va sinishi).3. Eng sodda radioning tuzilishi va ishlashi.4. Yorug‘lik interferensiyasi.5. Yorug‘lik difraksiyasi. Difraksion panjara.6. Yorug‘lik dispersiyasi. Spektral analiz.7. Yorug‘likning qutblanishi.Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Tok manbai. Bir qutbli kalit. Yoritilganlik qonunini o‘rganish qurilmasi.

Elektromagnit to‘lqinlar xususiyatlarini o‘rganish uchun to‘plam. “Optika-1” laboratoriya jamlanmasi. Yorug‘lik manbai. Laboratoriya spektroskopi. Lyuksmetr. Yorug‘likning qutblanishini o‘rganish bo‘yicha to‘plam. Yorug‘lik interferenstiyasi va difrakstiyasini o‘rganish bo‘yicha to‘plam. Difrakstion panjara. Mashtabli chizg‘ich. O‘quv laboratoriya lazeri. Mikroampermetir.

V BOB. NISBIYLIK NAZARIYASI(5 soat, B1+: 7 soat)

36

32-mavzu: Maxsus nisbiylik nazariyasining asoslari. Tezliklarni qo‘shishning relyativistik qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat)

33-mavzu: Massa va energiyaning o‘zaro bog‘liqlik qonuni. (1 soat, B1+: 1 soat)

Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

VI BOB. KVANT FIZIKASI (4 soat, B1+: 6 soat)

34-mavzu: Kvant fizikasining paydo bo‘lishi tarixi. (1 soat, B1+: 1 soat) 35-mavzu: Fotoelektrik effekt. Fotonlar. (1 soat, B1+: 1 soat) 36-mavzu: Fotonning impulsi. Yorug‘lik bosimi. Fotoeffektning texnikada

qo‘llanilishi. (1 soat, B1+: 2 soat) Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat)

VII BOB. ATOM VA YADRO FIZIKASI. ATOM ENERGETIKASINING FIZIK ASOSLARI

(12 soat, B1+: 18 soat)

37-mavzu: Atomning Bor modeli. Bor postulatlari. (1 soat, B1+: 2 soat) 38-mavzu: Lazer va ularning turlari. (1 soat, B1+: 1 soat) 39-mavzu: Atom yadrosining tarkibi. Bog‘lanish energiyasi. Massa deffekti.

(1 soat, B1+: 2 soat) 40-mavzu: Radioaktiv nurlanishni va zarralarni qayd qilish usullari. (1 soat,

B1+: 1 soat) Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)41-mavzu: Radioktivlik yemirilish qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat) 42-mavzu: Yadro reaksiyalari. Siljish qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat) 43-mavzu: Elementar zarralar. (1 soat, B1+: 2 soat) 44-mavzu: Atom energetikasining fizik asoslari. Yadro energiyasidan

foydalanishda xavfsizlik choralari. (1 soat, B1+: 1 soat) 45-mavzu: O‘zbekistonda yadro fizikasi sohasidagi tadqiqotlar va ularning

natijalaridan xalq xo‘jaligida foydalanish. (1 soat, B1+: 1 soat) Takrorlash: (1 soat, B1+: 1 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Jihozlar va o‘quv-ko‘rgazmali qurollar:Rezerford tajribasi modeli (plakatda), Vilson kamerasi (plakatda). Ionlovchi

zarralarni qayd etuvchi qurilma (plakatda). Radioaktiv nurlanishni va zarralarni qayd qilish usullari (plakatda). O‘quv laboratoriya lazeri.

37

O‘quvchilarda shakllangan fanga oid umumiy kompetensiyalar:Fizik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish

kompetensiyasi:B1Elektromagnit tebranishlar, rezonans hodisasi, elektromagnit tebranishlarni,

ikki muhit chegarasida qaytishi va sinishi, yorug‘lik interferensiyasi, difraksiyasi, dispersiyasi, infraqizil nurlanishlarni tushunadi va tushuntira oladi.

B1+Tajribalar o‘tkazish, fizik kattaliklarni o‘lchash va xulosalar chiqarish

kompetensiyasi:B1O‘zgaruvchan tok zanjirida rezonans hodisasi, difraksion panjara yordamida

yorug‘lik to‘lqin uzunligini, yoritilganlikning yorug‘lik kuchida bog‘liqligini tajriba o‘tkazish yo‘li bilan aniqlay oladi va xulosalar chiqaradi.

B1+mavzularga doir tajriba natijalarini mantiqiy tahlil qila oladi.Fizik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi:B1O‘zgaruvchan tok zanjirlari, o‘zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonuni,

o‘zgaruvchan tokning ishi va quvvati, quvvat koeffitsiyenti, elektromagnit to‘lqin tezligi, yorug‘lik oqimi, kuchi, yoritilganlik qonuniga doir masalalar yecha oladi.

Ulovchi simlar to‘plami, ikki qutbli kalitlar, induktivlik g‘altagi. kondensator, tok manbai, ampermetr, voltmetr, rezistor, lazer, linzalardan amaliyotda foydalana oladi.

B1+masalalarni yechishda formulalardan to‘g‘ri foydalana oladi va tahlil qila

oladi;fizik o‘lchov asboblaridan amaliyotda va kundalik turmushda foydalana

oladi.O‘quvchilarda shakllangan tayanch kompetensiyalar elementlari:Kommunikativ kompetensiya: B1darslikda keltirilgan fizik atamalarni, qonunlarni, qoidalarni og‘zaki va

yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila oladi; fizik kattaliklarning xorijiy tilda aytilishi va yozilishini biladi;hamkorlikda jamoada samarali ishlay oladi;muomala madaniyatiga amal qiladi.B1+ fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay oladi.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa oladi, saralaydi, tahlil qiladi hamda qayta ishlay oladi;

38

axborot xavfsizligi qoidalarini biladi, rioya qila oladi va ulardan samarali foydalana oladi.

B1+fizika qonunlarini boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy bog‘lay oladi.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda fizika va

texnikaning amaliy mohiyatini ifodalay oladi; o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantirib boradi.mustaqil o‘rganish jarayonida kognitivlik ko‘nikmalarini egallaydi.B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay olish va mustaqil qaror qabul qila oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etadi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini biladi, unga rioya qiladi.jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorligini his etadi; atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunadi;o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini biladi va unga rioya qiladi. B1+boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qiladi va

muomala madaniyatiga amal qiladi. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘ladi; fizik olimlarning jamiyat rivojiga qo‘shgan hissalarini qadrlaydi; orasta kiyinish va sog‘lom turmush tarziga amal qiladi; fizikaning har bir shaxs va jamiyatni asrashdagi o‘rnini tushunadi. B1+fan sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli hayotini

o‘rganadi va mustaqil tahlil qiladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza oladi;mavzularga doir formulalardan foydalanib, masalalar yecha oladi; inson mehnatini yengillashtiradigan asboblardan foydalanadi. kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy oladi; mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan

va texnika yangiliklaridan foydalana oladi.B1+fizikadan masala yechish yoki laboratoriya ishlarini bajarishda aniq mantiqiy

ketma-ketlikka amal qiladi va tahlil qila oladi.

39

Mavzularni o‘rganish uchun – 45 soat (B1+: 60 soat) Masalalar yechish uchun – 4 soat (B2+: 21 soat) Nazorat ishlari uchun – 8 soat (B1+: 19 soat) Takrorlash uchun – 1 soat (B1+: 2 soat) Jami: 68 soat (B1+: 102 soat)

11- SIINF ASTRONOMIYA

(34 soat, haftasiga 1 soat, (B1+: 68 soat, haftasiga 2 soat)O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar

elementlari:Kommunikativ kompetensiya: B1darslikda keltirilgan astronomik atamalarni, qonunlarni, qoidalarni og‘zaki

va yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila olish; osmon jismlarini o‘rganish orqali kashf etilgan qonuniyatlarni hamda

ularning ahamiyatini tushunadi va tushuntirib bera oladi.B1+fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olish.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa olishi, saralashi, tahlil qilish hamda axborot xavfsizligi qoidalarini bilish, rioya qila olish va ulardan samarali foydalanish.

B1+astronomik qonuniyatlarni boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy

bog‘lay olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda astronomiya

fanining mohiyatini ifodalay olish;o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirib borish.B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay olish va mustaqil qaror qabul qila olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etishi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilishi;atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunish;o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini bilish va unga rioya qilish.

40

B1+boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qilish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;B1+Astronomiya sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli

hayotini o‘rganish va mustaqil tahlil qilish.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza olish,

formulalardan foydalanib, masalalar yecha olish; fanning so‘nggi yangiliklaridan xabardor bo‘lish.B1+Astronomiyadagi qonuniyatlardan to‘g‘ri foydalanish.

Kirish (1 soat, B1+: 1 soat)

1-mavzu: Astronomiyaning umumta’lim fanlar orasida tutgan o‘rni, xalq xo‘jaligidagi ahamiyati. Al-Xorazmiy, Al-Farg‘oniy, Beruniy, Umar Hayyom, Nasriddin Tusiy, Qozizoda Rumiy, Jamshid Koshiy, Ulug‘bek va boshqa Sharq olimlarining astronomiya rivojiga qo‘shgan hissalari. (1 soat, B1+: 1 soat)

I BOB. AMALIY ASTRONOMIYA ASOSLARI(5 soat, B1+: 8 soat)

2-mavzu: Yulduzlar osmoni va uning sutkalik ko‘rinma aylanishi. Yulduz turkumlari. Osmon sferasining asosiy nuqta, chiziq va aylanalari. Quyoshning yillik ko‘rinma aylanishi. Ekliptika. (1 soat, Ekliptikaning asosiy nuqtalari B1+: 2 soat)

3-mavzu: Osmon koordinatalari. Gorizontal va ekvatorial koordinatalar sistemalari. Yulduz xaritalari. Yulduz kattaliklari haqida tushuncha. (1 soat, Yulduz koordinatalarining biridan ikkinchisiga o‘tish formulasi B1+: 2 soat)

4-mavzu:. Olam Qutbining gorizontdan balandligi va kuzatish joyining geografik kenglamasi orasidagi bog‘lanish. Yoritgichlarning kulminatsiyalari va kulminatsiya balandliklari. Turli kenglamalarda yoritgichlarning sutkalik ko‘rinma aylanishlari. (1 soat, Turli geografik kenglamalarda, yil davomida Quyoshning sutkalik ko‘rinma aylanishlarining o‘zgarishi B1+: 2 soat)

5-mavzu:. Vaqt va uni o‘lchash tizimi. Yulduz va Quyosh vaqtlari. Quyosh kalendari. (1 soat, Mahalliy, dunyo va poyas vaqtlari B1+: 1 soat)

41

6-mavzu: Oyning harakati, fazalari va davrlari. Musulmonlarning Oy va U. Xayyom asos solgan Quyosh hijriy taqvim. Quyosh va Oy tutilish shartlari (1 soat, B1+: 1 soat)

II BOB. QUYOSH SISTEMASINING TUZILISHI VA OSMON JISMLARINING HARAKATI

(5 soat, B1+: 7 soat )

7-mavzu: Planetalarning sirtmoqsimon ko‘rinma harakatlarini tushuntirish. Kopernikning Olam tuzilishi haqida geliosentrik ta’limoti. Planetalarning konfiguratsiyalari va davrlari. Planetalrning ko‘rinish shartlari. (1 soat, B1+: 1 soat)

8-mavzu: Sutkalik va sutkalik-gorizontal parallaks. Quyosh sistemasi jismlargacha bo‘lgan masofalarni o‘lchash metodlari. Planetalarning chiziqli o‘lchamlarini aniqlash usullari. (1 soat, B1+: 1 soat)

9-mavzu: Astronomiyada uzunlik o‘lchovi birliklari. Yerning radiusini aniqlash usullari. Xorazmiy va Beruniylarning bu sohadagi ishlari. (1soat, B1+: 1 soat)

10-mavzu: Planetalarning harakat qonunlari. Nyutonning butun olam tortishish qonuni va Kepler qonunlari. Osmon jismlarining massalarini hisoblash. (1 soat, B1+: 2 soat)

11-mavzu: Ikki jism masalasi. Energiya integrali. Yer atrofida harakatlanayotgan jismning trayektoriyalari. Kosmik tezliklar. (1 soat, B1+: 2 soat)

KOSMONAVTIKA ELEMENTLARI (B1+: 17 SOAT)

Kosmonavtika va uning boshqa fanlar bilan aloqasi. (B1+: 1 soat) Uchish paytida kosmik apparatga (KA) ta’sir etuvchi kuchlar. (B1+: 1 soat)Vaznsizlik. (B1+: 1 soat) Tortishishning markaziy maydoni va jismning harakati. (B1+: 2 soat)Ta’sir sferasi va KA trayektoriyalarini taxminiy hisoblash. (B1+: 1 soat) Yer sun’iy yo‘ldoshlarining orbita elementlari. (B1+: 1 soat)Yer atmosferasida SY orbitasining evolutsiyasi. (B1+: 1 soat)Sun’iy yo‘ldosh harakatiga Oy va Quyoshning ta’siri. (B1+: 2 soat)Oyga uchish trayektoriyalari. (B1+: 1 soat)Planetalarning uchish trayektoriyalari. (B1+: 1 soat)Planetalarga uchishda Yer va moljallangan planetaning tortishish kuchini

hisobga olish. (B1+: 1 soat)Masalalar yechish. (B1+: 2 soat)Nazorat ishi. ( B1+: 2 soat)

III BOB. ASTROFIZIK TADQIQOT METODLARI (3 soat, B1+: 4 soat)

42

12-mavzu: Osmonni elektromagnit nurlanishlarda o‘rganish keng to‘lqinli astronomiyaning asosidir. Optik va radioteleskoplar, ularning xarakteristik kattaliklari. (1 soat, B1+: 1 soat)

13-mavzu: Nurlanish qonunlari haqida tushuncha. Osmon jismlarining fizik tabiatlari va harakat tezliklarini o‘rganishda spektral qonuniyatlar.(1 soat, B1+:1 soat)

Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)


Astronomik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1osmon sferasining modeli, yulduzlarning surilma xaritasi, yulduzlar va

Quyoshning turli kenglamalarda sutkalik ko‘rinma aylanishi aks ettirilganini chizma-plakatlarda, Oyning harakati, fazalari va davrlari (modelda yoxud chizmada), kalendarlar haqida tushunadi va tushuntira oladi.

B1+Astronomik kuzatishlar asosida joyning geografik kenglamasini aniqlay

oladi.Astronomik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi: B1Yulduzlarning surilma xaritasidan, teleskopdan amaliyotda foydalana oladi.B1+Osmondagi yulduzlarning joylashishini, oydagi katta krater va tog‘larni Oy

xaritasidan foydalanib, teleskopda kuzata oladi.

IV BOB. QUYOSH SISTEMASI JISMLARINING FIZIK TABIATI(6 soat, B1+: 9 soat)

14-mavzu: Quyosh atmosferasining tarkibi. Fotosfera, undagi donadorlik strukturasi va dog‘lari. (1 soat, B1+: 2 soat)

15-mavzu. Xromosferada kuzatiladigan quvvatli protuberaneslar va xromosfera chaqnashlari. Quyosh toji haqida tushuncha. Quyoshning energiya manbai. Quyosh aktivligi haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 2 soat)

16-mavzu: Yer rusumidagi planetalar. Gigant planetalarning fizik xususiyatlari. Oy va planetalarni kosmik apparatlar yordamida o‘rganish. (1 soat, Planetalarning yo‘ldoshlari va halqalari. B1+: 2 soat)

17-mavzu: Mitti planetalar va kometalar, ularning fizik tabiati. (1 soat, B1+: 1 soat)

18-mavzu: Quyosh sistemasining mayda jismlari– asteroidlar, kometalar, meteorlar va meteoritlar. Yerga davriy ravishda yaqinlashib turuvchi asteroidlar. Ularning yerga tushish xavfi va uni oldini olish yo‘llari. (1 soat, B1+: 1 soat)

43

19-mavzu. Quyosh sistemasining kelib chiqishi haqidagi hozirgi zamon qarashlari. (1 soat, B1+: 1 soat)

V BOB. YULDUZLAR (6 soat, B1+: 9 soat)

20-mavzu: Yulduzlar. Yillik parallaks. Yulduzlargacha masofalarni aniqlash. Nurlanish qonunlari asosida yulduzlarning temperaturalarini hisoblash. (1 soat, B1+: 1 soat)

21-mavzu: Yulduzning yorqinligi va absolyut yulduz kattaligi. Yulduzlarning spektrlari, temperaturalari va yorqinliklari orasida bog‘lanish: spektr – yorqinlik diagrammasi. (1 soat, B1+: 2 soat)

22-mavzu: Qo‘shaloq yulduzlar va ularning turlari .Yulduzlarning massalari va radiuslarini hisoblash haqida tushuncha. Yulduzlarning yorqinligi, radiusi va massalari orasidagi bog‘lanish. (1 soat, B1+: 1 soat)

23-mavzu: Fizik o‘zgaruvchi yangi va o‘ta yangi yulduzlar. Yulduzlarning ichki tuzilishi va energiya manbalari haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 2 soat)

24-mavzu: Gigant va mitti yulduzlar. Yulduzlarning evolyutsiyasi va ularning oxirgi stadiyalari. Neytron yulduzlar (pulsarlar). (1 soat, B1+: 2 soat)

25-mavzu: Kvazarlar va “qora o‘ralar” haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 1 soat)

VI BOB. KOINOTNING TUZILISHI VA EVOLYUSTIYASI (8 soat, B1+: 13 soat)

26-mavzu: Galaktikamizning tuzilishi, tarkibi va aylanishi. Unda Quyosh sistemasining o‘rni. Yulduzlarning paydo bo‘lishi. Galaktikada ularning taqsimlanishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

27-mavzu: Tashqi galaktikalar, ularning rusumlari (spiral, elliptik va noto‘g‘ri) va to‘dalari. Radiogalaktikalar haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 2 soat)

28-mavzu: Diffuz materiya. Yulduzlararo bo‘shliq. Diffuz va chang tumanliklar. (1 soat, B1+: 2 soat)

29-mavzu: Koinotning ulkan masshtabli strukturasi. Kengayuvchi koinot. Habbl qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat)

30-mavzu: Olam tuzilishi haqidagi zamonaviy ilmiy tasavvurlar (noma’lum “uchar tarelkalar”, kosmik “kelgindilar”, ekstrasenslarning osmon obyektlariga sovdagarchiligi asosida tug‘ilgan afsonalariga chek qo‘yish) yuzasidan umumlashtirilgan dars va uning dunyoqarash va ekologik aspektlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

31-mavzu: Koinot: hayot va dunyoqarash (yakuniy dars). (1 soat, B1+: 1 soat)

Takrorlash. (1 soat, B1+: 1 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

44

Qurollanmagan ko‘z bilan kuzatishlar:1. Osmonning sutkalik ko‘rinma aylanishini kuzatish.2. Kuzgi, qishki, bahorgi va yozgi osmon yulduz turkumlarining ravshan

yulduzlarini surilma xarita yordamida topish.3. Joyning geografik kenglamasini qutb yulduzining balandligiga ko‘ra

taxminan aniqlash.4. Yulduzlar ravshanliklarining farqiga ko‘ra, ularning ko‘rinma yulduz

kattaliklarini taxminiy belgilash, ularning ranglarini farqlash.5. Oy fazalarini kuzatish va Quyoshga nisbatan vaziyatlarini taxminiy

belgilash.

Teleskop yordamida kuzatishlar:1. Quyosh sirti obyektlarini (dog‘lar, mash’allar) va Quyoshning aylanishini

kuzatish.2. Oyning relefini o‘rganish.3. Venera fazalari. Mars, Yupiter va uning yo‘ldoshlari. Saturn va uning

xalqasi.4. Qo‘shaloq yulduzlar, yulduz to‘dalari, Somon yo‘li, tumanliklar va tashqi

Galaktikalar.

ASTRONOMIK KUZATISHLAR (AMALIY MASHG‘ULOTLAR) 1

1. Birinchi (kechgi) kuzatish. Olam qutbini, yani Qutb yulduzini topish va uni gorizontdan balandligini aniqlash. Yulduzlar osmoni va uning sutkalik ko‘rinma aylanishi bilan tanishish. Yorug‘ yulduzlarga ega yulduz turkumlarini (Katta Ayiq, Kichik Ayiq, Kassiopeya, Ajdaho, Orion va boshq.) topish.

2. Ikkinchi (kechgi) kuzatish. Qutb yulduziga ko‘ra osmon ekvatorining o‘rnini taxminiy belgilash va unga ko‘ra yulduzlar, kuzatish paytida osmonda ko‘rinadigan planetalar va Oyning ko‘rinma harakatlarini aniqlash. Kuzatish o‘tkaziladigan faslning vaqtiga ko‘ra, ekliptika aylanasining o‘rnini taxminiy belgilash.

3. Uchinchi (kunduzgi) kuzatish (teleskop obyektivi oldiga qo‘yilgan diafragma va okulyar ortiga qo‘yilgan qora filtr orqali). Fotosferada ko‘rish mumkin bo‘lgan faol obyektlarni (mash’allar va Quyosh dog‘lari) kuzatish. Oq ekranga tushirilgan Quyosh tasvirida mash’allar va dog‘larni chizilgan konturlari orqali ularning chiziqli o‘lchamlarini taxminiy belgilash. (Shuningdek, internetdan olingan bu obyektlar aks qilgan Quyoshning fotografik rasmlaridan foydalangan holda bajarish)

4. To‘rtinchi (kechgi) kuzatish. Planetalarning harakatlarini (oldingi kechgi kuzatish materiallari bilan solishtirgan holda) o‘rganish. Diffuz (Orion) va chang (Otboshi, Kumirqopi) tumanliklar, tashqi galaktikalarni– Andromeda, M-51 va boshq.) kuzatish. Ayni paytda kuzatiladigan planetalarni, ularning yirik

45

yo‘ldoshlarini (asosan Yupiter va Saturnning) kuzatish va fizik tabiatlari haqida kosmik apparatlar yordamida qo‘lga kiritilgan yangi ma’lumotlar bilan tanishtirish.

1(Birinchi va ikkinchi kuzatishlarni oktabr, yanvar yoki fevral oylarida tashkil etish; uchinchi va to‘rtinchi kuzatishlarni esa mart-may oylarida tashkil etish maqsadga muvofiq)


Astronomik jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

Quyosh va planetalar, Quyosh toji (fotosfera), kosmik apparatlar tomonidan olingan planetalarning relefi, turli spektral sinflarga kiruvchi yulduzlarning spektrlari (fotografiyalarda), turli tipdagi o‘zgaruvchi yulduzlarning ravshanlik, galaktikamizning tuzilishi va unda Quyosh sistemasining o‘rni, yulduz to‘dalari, gaz-chang tumanliklarning fotografiyalarini tushunadi va tushuntiradi.

Astronomik bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalana olish kompetensiyasi:

Yulduzlarning surilma xaritalari va ular bilan ishlash, astronomik kalendarlar va lug‘atlardan kundalik turmushda foydalana oladi.



yozma tarzda aniq tushunarli bayon qila oladi; osmon jismlarini o‘rganish orqali kashf etilgan qonuniyatlarni hamda

ularning ahamiyatini tushunadi va tushuntirib bera oladi.B1+fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay oladi.Axborotkar bilan ishlash kompetensiyasi: B1turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab

topa oladi, tahlil qila oladi hamda axborot xavfsizligi qoidalarini biladi, rioya qila oladi va ulardan samarali foydalana oladi.

B1+astronomik qonuniyatlarni boshqa fanlardagi axborotlar bilan mantiqiy

bog‘lay oladi.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: B1o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda astronomiya

fanining mohiyatini ifodalay oladi;o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirib boradi.

46

B1+o‘z xatti-harakatini adekvat baholay oladi va mustaqil qaror qabul qila oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1sinfda, maktabda, oilada, mahallada o‘tkaziladigan tadbirlarda faol

ishtirok etadi, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini biladi, unga rioya qiladi; atrof-muhitda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarni tushunadi; o‘zining o‘quvchilik burch va huquqlarini biladi va unga rioya qiladi. B1+boshqalar fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qiladi. Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy

qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;B1+Astronomiya sohasi rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan allomalarning ibratli

hayotini o‘rganadi va mustaqil tahlil qiladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza oladi,

formulalardan foydalanib, masalalar yecha oladi; fanning so‘nggi yangiliklaridan xabardor bo‘ladi.B1+Astronomiyadagi qonuniyatlardan to‘g‘ri foydalana oladi.

Mavzularni o‘rganish uchun – 1 soat (B1+: 47 soat) Nazorat ishlari uchun – 2 soat (B1+: 4 soat) Takrorlash uchun – 1 soat (B1+: 2 soat) Jami: 34 soat (B1+: 68 soat)

47

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni.

2. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonuni.

3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 16-avgustdagi “O‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 390-sonli qarori.

4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 21-maydagi “2004-2009-yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi PF-3431 Farmoni.

5. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010-yil 1-iyuldagi “O‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash to‘g‘risida” gi 6/2/4/1-sonli qo‘shma hay’at majlisi qarori.

6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1875-sonli qarori.

7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 8 maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 124-sonli qarori.

8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “O‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-son qarori.

9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 15-martdagi “O‘rta ta’lim to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida”gi 140-sonli qarori.

10. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining 2015-yil 28-iyundagi “Umumta’lim fanlarning o‘qitilishidagi uzviylik va uzliksizlikni ta’minlash nuqtayi nazaridan takomillashtirilgan fizika fani yo‘nalishi bo‘yicha konsepsiyasi” 4- sonli hay’at qarori.

11. Xalq ta’limi vazirining 2017-yil 3-iyundagi “O‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlari talablari asosida takomillashtirilgan o‘quv dasturlarini tasdiqlash va amaliyotga joriy etish to‘g‘risida”gi 190-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan 6-9-sinf Fizika fani o‘quv dasturi.

48

12. G‘aniyev A.G., Avliyoqulov A.K., Alimardonova G.A. “Fizika” I qism, akademik lisey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi”, 2012. 400 b.

13. G‘aniyev A.G., Avliyoqulov A.K., Alimardonova G.A. “Fizika” II qism, akademik lisey va kasb-hunar kollejlari uchun darslik. – T.: “O‘qituvchi”, 2013. 208 b.

49

14. No‘monxo‘jayev A.S., Xudoyberganov A.M., Tursunmetov K.A., Fattaxov M.A., Nurmatov N.A., Normatov B. “Fizika” III qism, Akademik lisey uchun. – T.: “O‘qituvchi”, 2001. 352 b.

15. No‘monxo‘jayev, K.A. Tursunmetov va b. Fizika I. – T.: “O‘qituvchi”, 2002. 400 b.

16. No‘monxo‘jayev, P. Komilova va b. Fizika II. – T.: “O‘qituvchi”, 2003. 414 b.

17. No‘monxo‘jayev, K.A. Tursunmetov va b. Fizika III. – T.: “O‘qituvchi”, 2001. 352 b.

18. K.A. Tursunmetov, A. Xudoyberganov Fizikadan praktikum. – T.: “O‘qituvchi”, 2004. 240 b.

19. K.A. Tursunmetov va b. Fizikadan masalalar to‘plami. – T.: “O‘qituvchi”, 2005 (4 nashri). 216 b.

20. T.M. Oplachko, K.A. Tursunmetov. Fizika I (rus). – T.: “Cho‘lpon”, 2006-2017. 208 b.

21. T.M. Oplachko, K.A. Tursunmetov. Fizika II (rus). – T.: “Ilm Ziyo”, 2006-2016. 328 b.

22. K.A. Tursunmetov va b.. Fizikani takrorlang. Ma’lumotnoma. – T.: “O‘qituvchi”, 2007-2012. 200 b.

23. K.A. Tursunmetov va b.. Fizika. Muqobil ma’lumotnoma. – T.: “Turon-Iqbol”, 2013. 256 b.

24. K.A. Tursunmetov va M.Po‘latova. Fizika. Ma’lumotnoma. – T.: “O‘zbekiston”, 2016. 176 b.

24. K.A. Tursunmetov va b.. Fizika tarixi. Ma’lumotnoma. – T.: “Iqtisod-moliya”, 2017. 258 b.

25. G. Ya. Myakishev, B. B.Buxovsev. Fizika. O‘rta maktabning 10-sinfi uchun darslik. – T.: O‘qituvchi, 1995.

26. G. Ya. Myakishev, B. B.Buxovsev. Fizika. O‘rta maktabning 11-sinfi uchun darslik. – T.: O‘qituvchi, 1995.

27. Nurmatov J., Isroilov M.I., Nishonova M., Avliyoqulov A.K. “Fizika” Laboratoriya ishlari, Akademik lisey va kasb-hunar kollejlari uchun –T.: “O‘qituvchi”, 2003. 288 b.

28. M. Mamadazimov. “Astronomiya”. – T.: “O‘qituvchi”, 2004. 180 b.29. M. Mamadazimov. “Astronomiya” (Akademik lisey va kasb-hunar

kollejlari uchun darslik). – T.: “O‘qituvchi” (12 nashri), 2014. 264 b.30. А.Б. Засов, Э.Б. Кононович. Астрономия. – М: Просвешение, 1993.31. Левитан Е.П. Астрономия с основами космонавтики. – М:

Просвешение, 2010

50

O‘rta ta’limining fizika, astronomiya fanidan o‘quv dasturi bo‘yicha ijodiy guruhi

T/r Familiyasi, ismi, otasining ismi

Ish joyi, lavozimi

1 Tursunmetov KomiljonAxmadjanovich

O‘zMU “Yarimo‘tkazgichlar va polimerlar fizikasi” kafedrasi professori, f.m.f.d.

2 Turdiyev Narziqul Sheronovich

Respublika ta’lim markazi bosh metodisti, f.m.f.n. dotsent

3 Mamadazimov Mamadmuso

Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU “Astronomiya va atmosfera fizikasi” kafedrasi professori, p.f.d.

4 O‘sarov Jabbor Eshbekovich TDPU doktoranti, p.f.n.

5 Suyarov Qo‘sharboy Toshboyevich

TATU qoshidagi M.Ulug‘bek akademik litseyi o‘qituvchisi

6 Sangirova Zamira Bozorboyevna

Respublika ta’lim markazi fizika fani bosh metodisti

7 Saidxo‘jayeva VasilaMuhammadolimovna

Toshkent viloyat Piskent tumanidagi 5-sonli umumta’lim maktabi fizika fani o‘qituvchisi

8 Buranova NargizaRasulovna

Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi 178-IDUM fizika fani o‘qituvchisi

9 Jumaniyozov ErkaboyRaxmanovich

Toshkent shahar Sergeli tumanidagi 8-sonli umumta’lim maktabi fizika fani o‘qituvchisi

10 Alimuxamedova Umida Erkinovna

Toshkent shahar Yunusobod tumanidagi 9-sonli umumta’lim maktabi fizika fani o‘qituvchisi

11 Norqobilov FarxodToshkent shahar Sergeli tumanidagi 303-sonli umumta’lim maktabi fizika fani o‘qituvchisi

Ekspert guruhi

1 Nurillayev BobomurodNajmiddinovich

Nizomiy nomidagi TDPU fizika va astronomiya o‘qitish metodikasi kafedrasi dotsenti, p.f.n.

2 Jo‘rayev Farhod Ismoilovich

O‘zMU qoshidagi Sirojiddinov nomli akademik litseyning o‘qituvchisi

3 Raxmatullayeva Rano Xasanovna

Toshkent shahar Yashnobod tumanidagi 307-IDUM fizika fani o‘qituvchisi

51

Matematika faniO‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalarida Matematika

fanini o‘rganish bosqichlari

Ta’lim bosqichi

BitiruvchilarStandart darajasi

Daraja nomlanishi

O‘rta ta’lim

Matematika faniga chuqurlashtirilmagan

o‘rta ta’lim maktablarining 11-sinf

bitiruvchilari

В1

Matematika fanini o‘rganishning

umumiy darajasi

Matematika faniga chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim muassasalari 11-sinf bitiruvchilari

В1+

Matematika fanini o‘rganishning kuchaytirilgan umumiy darajasi

Matematika o‘quv fanining maqsad va vazifalariO‘rta ta’limda matematika fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:O‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim

olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish;

jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish;

milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat.

O‘rta ta’lim muassasalarida matematika fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:

O‘quvchilar tomonidan matematik tushunchalar, xossalar, shakllar, usullar va algoritmlar haqidagi bilim, ko‘nikmalar egallanishini ta’minlash;

inson kamoloti va jamiyat taraqqiyotida matematikaning ahamiyatini anglash, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, kundalik hayotda matematik bilim va ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli qo‘llashga o‘rgatish;

o‘quvchilarning individual xususiyatlarini rivojlantirgan holda, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirish;

fanlar integratsiyasini inobatga olgan holda o‘quvchilarda, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, kreativlikni shakllantirish hamda ongli ravishda kasb tanlashga yo‘naltirishdan iborat.

Matematika o‘quv fani bo‘yicha o‘rta va o‘rta ta’lim muassasalari bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

52

1. Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya:B1kompleks sonlarni o‘z ichiga olgan sodda sonli ifodaning qiymatini hisoblay

oladi;formulalar bo‘yicha aniq va taqribiy arifmetik hisob-kitoblarni va ayniy

almashtirishlarni bajara oladi;o‘rganilgan turlardagi tenglamalar va tengsizliklarni hamda ularning

sistemalarini aniq va taqribiy yecha oladi; turli usullarda berilgan funksiyalarning xossalarini aniqlay oladi, elementar

funksiyalar grafiklarini tasvirlay oladi; murakkab bo‘lmagan vaziyatlarda differensial va integral hisob usullaridan

foydalana oladi;o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar xossalari, geometrik almashtirishlar,

vektor va koordinatalar usullaridan foydalanib amaliy va o‘quv masalalarni yecha oladi, sodda geometrik tasdiqlarni isbotlay oladi;

sodda tasodifiy hodisalarning modellarini qura oladi va tahlil qila oladi;mulohazalar va predikatlar hisobi, to‘plamlar nazariyasi, kombinatorikaga

oid amaliy va o‘quv masalalarni yecha oladi.B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi;sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi;o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik

masalalarni yecha oladi;kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yecha oladi; amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; sodda amaliy vaziyatlarni graflar yordamida modellashtira oladi.2. Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1 murakkab bo‘lmagan hodisa va jarayonlarni matematik modellashtira oladi;o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni o‘quv va

amaliy masala yechishda qo‘llay oladi;standart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya,

umumlashtirish, deduksiya va induksiya usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi.

B1+nostandart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya,


МАТЕМАТIКАFANIDAN O‘QUV DАSTURI

53

(10-11-sinflar uchun)

UQTIRISH XATIMatematika fani insonning intellektini, diqqatini rivojlantirishda, ko‘zlangan

maqsadga erishish uchun qat’iyat va irodani tarbiyalashda, algoritmik tarzdagi tartib-intizomlilikni ta’minlashda va tafakkurini kengaytirishda katta o‘rin tutadi.

Matematika olamni bilishning asosi bo‘lib, tevarak-atrofdagi voqea va hodisalarning o‘ziga xos qonuniyatlarini ochib berish, ishlab chiqarish, fan-texnika va texnologiyaning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega.

Shuning uchun matematik madaniyat — umuminsoniy madaniyatning tarkibiy qismi hisoblanadi.

Matematika fanini nazariylashtirgan holda o‘qitishga yondashishdan voz kechib, o‘quvchining kundalik hayotida matematik bilimlarni tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishga erishish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini namoyon qilish va faollashtirishga e’tiborni kuchaytirish – davr talabi.

Matematik ta’limga kompetensiyaviy yondashuv o‘quvchilarda kasbiy, shaxsiy va kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni hamda matematik ta’limning amaliy, tatbiqiy yo‘nalishlarini kuchaytirishni nazarda tutadi.

Mamlakatimizning dunyo hamjamiyatiga integratsiyalashuvi, fan-texnika va texnologiyalarning rivojlanishi yosh avlodning o‘zgaruvchan dunyo mehnat bozorida raqobatbardosh bo‘lishi, fanlarni mukammal egallashini taqozo etadi. Bu esa ta’lim tizimiga, jumladan, matematikani o‘rgatishga ilg‘or milliy va xalqaro tajribalar asosida standartlarni joriy etish orqali ta’minlanadi.

Matematika fanini o‘qitishda masalaning ahamiyati juda katta bo‘lib, bunda o‘quvchilarda matematikaga bo‘lgan qiziqishni orttirish, tayanch va fanga oid kompetensiyalarni shakllantirish uchun ta’lim jarayonida amaliy va nostandart xarakterdagi masalalardan foydalanish maqsadga muvofiq. Bunday masalalarni yechish o‘quvchilarda analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, deduksiya va induksiya kabi mantiqiy mushohada yuritish faoliyatini, intuitsiya, egiluvchanlik va moslashuvchanlik kabi fazilatlarni rivojlantirib, o‘quvchilarni olingan natijalar ustida tanqidiy fikrlashga o‘rgatadi. Ayrim hollarda amaliy va nostandart xarakterdagi masalalarning yechimi darhol topilmasdan, bir nyecha bor urinishlar natijasidagina aniqlanilishi mumkinligi, bu maqsadga erishish uchun tirishqoq bo‘lishlikni, ya’ni shaxsning irodalilik kabi juda ahamiyatli sifatlarni tarkib topishiga imkon beradi. Eng asosiysi, bunday masalalarni yechilishi o‘quvchilarda natijaga erishilganlik, yechim yo‘lining go‘zalligi va noan’anaviyligi bilan bog‘liq bo‘lgan ruhiy ko‘tarinkilik bag‘ishlashi ahamiyatga ega.

Shuningdek, matematik masalalarga o‘qitishning vositasi sifatida quyidagicha yondashish mumkin:

Masalaga an’anaviy yondashish usuli: Tayyor masala shartlarini tahlil qilish ® Masala yechilishining usulini aniqlash ® Yechish jarayoni ® Olingan natijani etalon javob bilan formal solishtirish.

54

Masalaga muammo sifatida yondashish usuli: Muammoli vaziyatni tahlil qilish ® Muammo qo‘yilishi ® Yetishmaydigan ma’lumotlarni izlash va gipotezalarni (ilmiy taxminlarni) shakllantirish ® Gipotezalarni tekshirish va muammoli vaziyatga oid yangi bilimlarga ega bo‘lish ® Muammoni masalaga aylantirish ® Masala yechilishining usulini izlash ® Yechish jarayoni ® Olingan natijani tekshirish ® Yechimning to‘g‘riligini asoslash.

An’anaviy yondashishda o‘quvchining masala yechish bilan bog‘liq o‘quv faoliyati reproduktiv xarakterga ega bo‘lib, u o‘zini bajaruvchi sifatida namoyon etadi. Buning sababi, an’anaviy yondashuvda tadqiq etish elementlari faqat masala shartlarini tahlil qilgandagina namoyon bo‘ladi. Standart masalalarni yechish –tabiati nostandart bo‘lgan, kundalik hayotda kam uchraydigan masalalarni yechishga aylangan. Shuning uchun ham ayrim o‘quv va ayniqsa, amaliy masalalarga muammoli masala sifatida yondashish lozim. Ilg‘or milliy va xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda fanni o‘qitishda rivojlangan davlatlarda keng qo‘llanilayotgan STEM (science, technology, engeenering and mathematics - fan, texnologiya, muxandislik va matematika) o‘qitish konsepsiyasiga hamda dasturlashning boshlang‘ich tushunchalarini va metodlarini (mantiqiy amallar, algoritmlar, blok-sxemalar va h.k.) shakllantirish metodologiyasiga tayanish maqsadga muvofiq.

Darslik mualliflari va dars berayotgan o‘qituvchilar modellashtirishga oid masalalarni tanlashi uchun quyidagi jadvalni keltiramiz.

Tatbiqlar Matematik tushunchalarKinematika va dinamika

(jumladan, erkin tushish, tezlanish bilan harakat, to‘qnashishlar, garmonik

tebranishlar)

Funksiya, vektor, trigonometriya, koordinatalar, hosila,

integral

Maqbullashtirish masalalari (jumladan, kuchning maksimumi,

yuzning minimumi)

Tengsizlik, chiziqli tenglamalar sistemalari, matematik tahlil

Elektr toki Kompleks sonlar, hosila, integral

Aholining o‘sishi, radioaktiv yemirilish, moddaning isishi va

sovushiKo‘rsatkichli funksiya

Moliyaviy matematika (jumladan, bank ishi, sug‘urta )

Ketma-ketliklar va qatorlar, funksiyalar, hosila va integral,

tasodifiy miqdorlarSavdo-sotiq matematikasi

(jumladan, iste’molchilar, tovarlar) Tasodifiy miqdorlar

Tibbiy tadqiqotlar Tasodifiy miqdorlarMatematika fanini o‘qitishning maqsadi hamda vazifalari

O‘rta ta’limida matematika fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

55

O‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish;

jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish;

milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat.

O‘rta ta’limi muassasalarida matematika fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:

O‘quvchilar tomonidan matematik tushunchalar, xossalar, shakllar, usullar va algoritmlar haqidagi bilim, ko‘nikmalar egallanishini ta’minlash;

inson kamoloti va jamiyat taraqqiyotida matematikaning ahamiyatini anglash, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, kundalik hayotda matematik bilim va ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli qo‘llashga o‘rgatish;

o‘quvchilarning individual xususiyatlarini rivojlantirgan holda, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirish;

fanlar integratsiyasini inobatga olgan holda o‘quvchilarda, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, kreativlikni shakllantirish hamda ongli ravishda kasb tanlashga yo‘naltirishdan iborat.

O‘zbekiston Respublikasida ta’limning uzluksizligi, uzviyligi, o‘quvchi shaxsi va qiziqishlari ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda matematika orqali o‘quvchilarda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantiriladi.

Kommunikativ kompetensiya:B1matematikaga oid atamalarning ma’nosini tushunib, to‘g‘ri o‘qiy oladi;so‘z va gaplarni bog‘lagan holda o‘z fikrini aniq va ravshan ifodalay oladi;fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay oladi;matematikaga oid audiomatn, videotasvirlarni tinglab tushunadi, tegishli

munosabat bildira oladi;matematik matn ma’nosini qayta so‘zlab bera oladi;matematik ta’riflarini va teoremalarni yoddan ifodali ayta oladi.B1+ mantiqiy qonunlar asosida keng qamrovli, mantiqiy asoslangan mulohazalar

ketma-ketligini tuza oladi; mantiqiy asoslangan fikr yuritib, muloqot olib bora oladi;mavzudan kelib chiqqan holda, o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va

ravshan ifodalay oladi, mantiqiy to‘g‘ri savollarni tuza oladi va ularga javob bera oladi;

muammo va tushunmovchiliklarni hal etish uchun to‘g‘ri qaror qabul qila oladi.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1

56

tavsiya etilgan mediamanbaalardan axborotni izlab topa oladi, zarur bo‘lsa uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza oladi;

ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar ko‘rinishida berilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib turli obyekt va hodisalarni taqqoslay oladi;

axborotlarni statistik ma’lumotlarning ko‘rinishlarning bir turidan (ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar) boshqa ko‘rinishga o‘tkaza oladi;

berilgan sonli ma’lumotlarning o‘rta arifmetigini, modani va medianani topa oladi.

B1+mustaqil ravishda axborotlarni izlay oladi, tizimga sola oladi, tahlil qila

oladi, matematik muammoni yechish uchun zarurlarini ajrata oladi;axborot resurslaridan topilgan axborotlarni tanqidiy o‘rganib, ular asosida

fikrlarini asoslay oladi va to‘g‘ri qaror qabul qila oladi;matematik modellarni tahlil qilish va matematik masalani yechish uchun

tavsiya etilgan axborot-kommunikasiya vositalari, internet saytlari, ijtimoiy tarmoqlar, bloglar va forumlaridan, simvolik hisob-kitob kompyuter dasturlaridan (Maple, MathCad va h.k.) foydalana oladi.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1mustaqil ravishda o‘quv masalasini (maqsadini) topa oladi va ifodalay oladi; matematikaga xos bo‘lgan abstrakt va aniq mulohaza yurita oladi;isbotlangan va isbotlanmagan tasdiqlarni farqlay oladi, o‘z fikrini dalillay

oladi;o‘quv masalasini qismlarga ajrata oladi; masala yechimiga yaqinlashish darajasini baholay oladi va zarur hollarda o‘z

faoliyatini to‘g‘ri bajara oladi; o‘quv faoliyat natijasini tahlil qila oladi; yo‘l qo‘yilgan xato va noaniqliklarni topa oladi, ularni tuzata oladi; olingan natijalarni boshqalar foydalanishi uchun oson ko‘rinishda taqdim eta

oladi; qabul qilingan mezonlarga asosan o‘z faoliyati samarasiga baho bera oladi,

ko‘zlagan maqsadga intila oladi; xususiy misollar va kuzatishlar tahlili asosida obyektlar va jarayonlar

umumiy xossalarini va qonuniyatlarini topa oladi, gipotezalarni taklif eta oladi va uni tekshirish zarurligini tushuna oladi;

mavjud bilim va ko‘nikmalarni yangi, nostandart vaziyatga qo‘llay oladi; real dunyodagi, ijtimoiy hayotdagi vaziyatlarga nisbatan o‘zining ijobiy

estetik-emotsional munosabatini shakllantira oladi; o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqa oladi.B1+nostandart vaziyatlarini tahlil qila oladi, maqsadlarni belgilay oladi, o‘zining

faoliyatini regalashtira oladi;

57

o‘zining shaxsiy pozisiyasiga asoslanib noaniq hollatlarda o‘z o‘rnini topa oladi;

analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi;

muammoning yechimi olib keladigan asosiy g‘oyani topa oladi;deduktiv mushohada yuritishning asosiy usullaridan foydalana oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1turli nuqtayi nazarlarni qabul qila oladi va solishtira oladi; guruhda ishlash faoliyatini tashkil eta oladi, bajariladigan ishlar taqsimotiga

asosan boshqara oladi;boshqalar fikrini tinglab, tushuna oladi va uni tanqid qila oladi, agar bu

fikrni noto‘g‘ri deb hisoblasa, o‘z fikrini himoya qila oladi; atrofdagilar bilan o‘zaro muloqot chog‘ida odob-axloq qoidalariga rioya qila

oladi va guruhda ishlay oladi; muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zining tutishi

to‘g‘risida to‘g‘ri qaror qabul qila oladi;guruhda ishlash paytida turli maxsus rollarni ijro eta oladi.B1+ o‘z maqsadlarni belgilay oladi va ularni boshqa insonlarning intilishlariga

moslashnira oladi; qo‘yilgan maqsadga muvofiq o‘zining faoliyatini rejalashtira oladi; turli vaziyatlarda mas’uliyatli qaror qabul qiladi va shu qarorni bajarilishini

tam’inlay oladi;umumiy masalani yeshish uchun guruh faoliyatini loyihalashtira oladi va bu

loyihaning bajarilishini nazorat qila oladi; turli nuqtayi nazarlarni tanqid qila oladi.Milliy va umummadaniy kompetensiya:B1matematika umuminsoniy madaniyatning bir qismi ekanligini asoslab bera

oladi;zamonaviy dunyoda matematikaning o‘rnini tushuntira oladi;real hodisalarni matematik tilda ifodalash usullaridan foydalana oladi va bu

usullar samarali ekanligini tushuna oladi;matematikaning har bir shaxsni mustaqillik, tanqidiy mulohaza yuritish,

irodali bo‘lish va maqsadga erishishi uchun matonatlilik kabi xislatlarni hosil qilish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega ekanligini tushuntira oladi;

zaminimizda yashab o‘tgan buyuk allomalarimizning matematikaga qo‘shgan hissalarini tasvirlab bera oladi;

matematik faktlarni isbotlashga qo‘yilayotgan talablarni tushuntira oladi.B1+ matematikaning har bir shaxsning ma’naviy dunyosini shakllantirish nuqtayi

nazaridan ahamiyatga ega ekanligini tushuntira oladi; matematik modellashtirish tevarak-atrofimizni anglashda muhim qurol

58

ekanligini tushuntira oladi;o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqa oladi;ko‘zlagan maqsadga intila oladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy

rejalarni tuza oladi; kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy oladi; o‘rganilayotgan formulalar bo‘yicha murakkab bo‘lmagan hisoblashlarda,

tenglama va tengsizliklarni yechishda, yassi va fazoviy geometrik figuralarni tasvirlashda hisoblash vositalardan va tayyor kompyuter dasturlardan foydalana oladi.

B1+matematik nazariyalar aksiomatik tizimlari, aksiomalar mantiqiy mavqega

ega ekanligi, aniqlanadigan va aniqlanmaydigan tushunchalar, qoida va teoremalar haqida tushuntira oladi;

matematik modellashtirish, aksiomatik usulning ahamiyatini tushuntira oladi;

kundalik vaziyatlarda ro‘y beradigan turli muammolarni hal etish uchun matematik tafakkur yurita oladi;

aniq va tabiiy fanlarda, iqtisodiyotda, gumanitar tadqiqotlarda matematik modellashtirish usulining mohiyatini tasavvur qila oladi.

Shuningdek, matematika fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.

Fanga oid umumiy kompetensiyalar:

Matematika mazmuniga oid kompetensiyalar:B1kompleks sonlarni o‘z ichiga olgan sodda sonli ifodaning qiymatini hisoblay







59

sodda tasodifiy hodisalarning modellarini qura oladi va tahlil qila oladi;mulohazalar va predikatlar hisobi, to‘plamlarga, kombinatorikaga oid amaliy

va o‘quv masalalarni yecha oladi.B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi ;sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi ;o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik

masalalarni yecha oladi;kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; sodda amaliy vaziyatlarni graflar yordamida modellashtira oladi.Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1murakkab bo‘lmagan hodisa va jarayonlarni matematik modellashtira oladi;o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni o‘quv va



B1+nostandart vaziyatlarda klassifikasiya, analiz, sintez, analogiya,

umumlashtirish, deduksiya va iduksiya usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi.

10-SINFALGEBRA VA MATEMATIK ANALIZ ACOCLARI

(102 soat, haftasiga 3 soat. B1+: 34 soat, haftasiga 1 soat)


Kommunikativ kompetensiya:B1matematikaga oid atamalarning ma’nosini tushunib to‘g‘ri o‘qiy oladi;so‘z va gaplarni bog‘lagan holda o‘z fikrini aniq va ravshan ifodalay oladi;fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay oladi;matematikaga oid audiomatn, videotasvirlarni tinglab tushunadi, tegishli


ketma-ketligini tuza oladi; mantiqiy asoslangan fikr yuritib, muloqot olib bora oladi;

60

mavzudan kelib chiqqan holda, o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va ravshan ifodalay oladi, mantiqiy to‘g‘ri savollarni tuza oladi va ularga javob bera oladi;


Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1tavsiya etilgan mediamanbalardan axborotni izlab topa oladi, zarur bo‘lsa

uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza oladi;ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar ko‘rinishida

berilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib turli obyekt va hodisalarni taqqoslay oladi;






tavsiya etilgan axborot-kommunikasiya vositalari, internet saytlari, ijtimoiy tarmoqlar, bloglar va forumlaridan, simvolik hisob-kitob kompyuter dasturlaridan (Maple, MathCad va h.k.) foydalana oladi.







61



faoliyatini regalashtira oladi; o‘zining shaxsiy pozisiyasiga asoslanib noaniq hollatlarda o‘z o‘rnini topa

oladi;real dunyodagi, ijtimoiy hayotdagi vaziyatlarga nisbatan o‘zining va

boshqalarning pozitiv emosional munosabatini shakllantira oladi. analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, usullari yordamida strategik,

refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi;muammoning yechimiga olib keladigan asosiy g‘oyani topa oladi;deduktiv mushohada yuritishning asosiy usullaridan foydalana oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1turli nuqtayi nazarlarni qabul qila oladi va solishtira oladi; guruhda ishlash faoliyatini tashkil eta oladi, bajariladigan ishlar taqsimotiga



oladi va guruhda ishlay oladi; muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zining tutishi






usullar samarali ekanligini tushuna oladi;

62

matematikaning har bir shaxsni mustaqillik, tanqidiy mulohaza yuritish, irodali bo‘lish va maqsadga erishishi uchun matonatlilik kabi xislatlarni hosil qilish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega ekanligini tushuntira oladi;














I BOB. TO‘PLAMLAR. MANTIQ (19 soat, B1+: 5 soat)

1-4-mavzular: To‘plam tushunchasi, to‘plamlar ustida amallar; to‘ldiruvchi to‘plam. (4 soat)

63

5-7-mavzular: Mulohazalar. Inkor, kon’yuksiya va diz’yunksiya. (3 soat) 8-9-mavzular: Mantiqiy tengkuchlilik; mantiqiy qonunlar. (2 soat)10-11-mavzular: Implikasiya, konversiya, inversiya va kontrapozisiya. (2

soat)12-13-mavzular: Predikatlar va kvantorlar. (2 soat)14-15-mavzular: To‘g‘ri fikr yuritish (argumentatsiya) qonunlari;

paradokslar va sofizmlar. (2 soat)16-18-mavzular: Masalalar yechish. (3 soat) B1+: Graflar. (5 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya:B1to‘plam tushunchasi, chekli va cheksiz, bo‘sh, universal to‘plam to‘g‘risida

ma’lumot bera oladi, ularga misollarni keltira oladi; chekli to‘plamlar kesishmasi, birlashmasi, ayirmasi, to‘ldiruvchisini topa oladi; to‘plamlarni Venn diagrammalari yordamida tasvirlay oladi; to‘plamlar elementlari sonini hisoblashga oid amaliy masalalarni yecha oladi;

mulohazalarni, jumladan, mantiqiy bog‘lovchilar va kvantorlar yordamida qurilgan murakkabroq mulohazalarni turli ko‘rinishlarda (tabiiy tildagi jumla, mantiqiy formula; Venn diagrammasi yordamida tasviri) ifodalay oladi va bir ko‘rinishdan boshqa ko‘rinishga o‘tkaza oladi; mulohazaning, jumladan, mantiqiy bog‘lovchilar va kvantorlar yordamida qurilgan murakkabroq mulohazaning inkorini ifodalay oladi; ikkita mulohazaning teng kuchli, yoki teng kuchli emasligini (rostlik jadvalisiz) aniqlay oladi; ma’nosini o‘zgartirmay mulohazani almashtira oladi;

sodda to‘g‘ri fikr yuritish (argumentatsiya) qonunlari ma’nosini tushuna oladi va misollar keltira oladi.

B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yecha oladi; amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart

vaziyatlarda qo‘llay oladi va yangi bilimlar hosil qila oladi;o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni kundalik

vaziyatlarda qo‘llay oladi;standart vaziyatlarda klassifikasiya, analiz, sintez, analogiya,


B1+

64

nostandart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, deduksiya va induksiya usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi.

Nazorat ishi – 1 soat, B1+: 1 soat

II BOB. MOLIYAVIY MATEMATIKA ELEMENTLARI(7 soat, B1+: 2 soat)

19-21-mavzular: Sodda foizlar, murakkab foizlar. (3 soat)22-24-mavzular: Masalalar yechish. (3 soat)B1+: Sonlar nazariyasiga oid masalalarni yechish (2 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya:B1sodda foizlar, murakkab foizlarga oid masalalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi. B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi)B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart


vaziyatlarda qo‘llay oladi; standart vaziyatlarda klassifikasiya, analiz, sintez, analogiya,




Nazorat ishi – 1 soat

III BOB. ELEMENTAR FUNKSIYALAR VA TENGLAMALAR(66 soat, B1+: 15 soat)

25-28-mavzular: Sodda ratsional tenglamalar va ularning sistemalari. (4 soat)

29-32-mavzular: Sodda irratsional tenglamalar va ularning sistemalari. (4 soat)

33-36-mavzular: Sodda ko‘rsatkichli tenglamalar va ularning sistemalari. (4 soat)

65

37-38-mavzular: Tenglamalarni taqribiy yechish. (2 soat)39-41-mavzular: Sodda ratsional tengsizliklar va ularning sistemalari.

(3 soat)42–43 mavzular: Sodda irratsional tengsizliklar. (2 soat)44-46-mavzular: Masalalar yechish. (3 soat)Nazorat ishi (1 soat)B1+: Nostandart tenglama va tengsizliklarni yechish. (7 soat)47-49-mavzular: Munosabatlar va akslantirishlar; funksiya. (3 soat)50-51-mavzular: Elementar funksiyalar monotonligi, eng katta va eng

kichik qiymatlari haqida tushuncha. (2 soat)52-54-mavzular: Chiziqli va kvadratik modellar. (3 soat)Nazorat ishi 1 soat (B1+: 1 soat)55-mavzu: Davriy jarayonlar va ularni kuzatish. (1 soat)56-58-mavzular: y = sinx, y = cosx funksiyalari va ular yordamida

modellashtirish. (3 soat)59-61-mavzular: Eng sodda trigonometrik tenglamalar. (3 soat) B1+: Trigonometrik ayniyatlar. (3 soat)B1+: Murakkabroq trigonometrik tenglamalarni yechish. (2 soat)62-64-mavzular: Eng sodda trigonometrik tengsizliklar. (3 soat) 65-67-mavzular: Masalalar yechish. (3 soat)Nazorat ishi. (1 soat)B1+: Murakkabroq trigonometrik tengsizliklarni yechish. (2 soat)68-mavzular: Grafiklarni almashtirish. (1 soat)69-70-mavzular: Parametrik ko‘rinishda berilgan sodda funksiyalar

grafiklari. (2 soat)B1+: Sonlar nazariyasiga oid masalalarni yechish. (3 soat)71-mavzular: Ko‘rsatkichli funksiya va uning grafigi. (1 soat)72-74-mavzular: Bevosita yechiladigan ko‘rsatkichli tenglamalar va

tengsizliklar. (3 soat) Nazorat ishi. (1 soat)75-78-mavzular: Logarifm haqida tushuncha. Logarifmik funksiya. Eng

sodda logarifmik tenglama va tengsizliklar. (4 soat)B1+: Logarifmlarni o‘z ichiga olgan ifodalarni ayniy almashtirish. (2 soat)B1+: Murakkabroq ko‘rsatkichli va logarifmik tenglama va tengsizliklarni

yechish (3 soat)79-81-mavzular: Ko‘rsatkichli va logarifmik funksiyalar yordamida

modellashtirish. (3 soat)82-85-mavzular: Masalalar yechish. (4 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiyalar:B1sodda vaziyatlarda ratsional, irratsional, ko‘rsatkichli, trigonometrik

tenglamalarni va sistemalarni aniq va taqribiy yecha oladi;

66

x, y o‘zgaruvchilar orasidagi munosabatlarga misollar keltira oladi; funksiyaning munosabatdan farqini ayta oladi. Real dunyoda analitik, grafik va jadval ko‘rinishda berilgan funksiyaga misollar qo‘ra oladi;

grafik ko‘rinishda berilgan funksiyaning aniqlanish sohasi, qiymatlar to‘plami, monotonlik oraliqlari, maksimumi va minimumini, asimptotalarini topa oladi;

kabi belgilashlarni tushuna oladi, sodda hollarda

teskari va murakkab funksiyalarni topa oladi;teskari va murakkab funksiyalar mavjudligi shartlarini tushuntira oladi;boshqa fanlarda funksiyalar, teskari funksiya, murakkab funksiya

tushunchasiga misollarni qura oladi;hisoblash vositalari yordamida funksiya va uning teskarisining grafiklari

orasidagi munosabatlarni tushuntira oladil;sodda ratsional va irratsional funksiyalarning aniqlanish sohalarini topa

oladi; grafiklarga qarab kvadrat funksiyaning analitik ko‘rinishini yoza oladi,

simmetriya o‘qi, koordinata o‘qlari bilan kesishish nuqtalari, ekstremumlarini topa oladi;

funksiyalar grafiklarini, funksiya grafigini tasvirlay oladi;

teskari funksiyani hosil qilish uchun nega aniqlanish sohasini chegaralash kerakligini tushuna oladi, teskari trigonometrik funksiyalar qiymatlarini hisoblash vositalarida hisoblay oladi;

almashtirishlarni bajara

oladi;aylana bo‘ylab yoki tezlanish bilan harakatlarni parametrik ko‘rinishdagi

funksiya modelini qura oladi.B1+nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi;sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; sodda amaliy vaziyatlarni graflar yordamida modellashtira oladi. Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart


vaziyatlarda qo‘llay oladi;

67

standart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, deduksiya va induksiya usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi.

B1+ nostandart vaziyatlarda klassifikasiya, analiz, sintez, analogiya,


Nazorat ishi – 1 soat (B1+: 1 soat)

IV BOB. KOMPLEKS SONLAR (10 soat)

86-87-mavzular: Kompleks sonlar va ular ustida amallar. Kompleks sonni tasvirlash. (2 soat)

88-mavzu: larda ko‘rinishdagi kompleks sonlar. (1 soat)

89-90-mavzular: Trigonometrik shaklda berilgan kompleks sonlarning ko‘paytmasi va bo‘linmasi. (2 soat)

91-mavzular: Kompleks sondan kvadrat ildiz chiqarish. (1 soat)92-94-mavzular: Masalalar yechish. (3 soat)Nazorat ishi – 1 soat

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiyalar:B1haqiqiy sonning kvadrati doimo nomanfiy bo‘lganidan

tenglamaning haqiqiy ildizlari mavjud emasligini isbotlay oladi;kompleks sonlarni o‘z ichiga olgan sodda sonli ifodaning qiymatini hisoblay

oladi. Kompleks sonlar yordamida modellashtira oladi;kompleks sonlarning yig‘indisi va ayirmasini vektorlarning yig‘indisi va

ayirmasi bilan bog‘lay oladi; Eyler formulasining go‘zalligini tushuna oladi;B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi.amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi. Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart


vaziyatlarda qo‘llay oladi;

68




Mavzularni o‘rganish uchun – 94 soat (B1+: 125 soat)Nazorat ishlari uchun – 8 soat (B1+: 11 soat)Jami: 136 soat

10- SINF GEOMETRIYA

34 soat, haftasiga 1 soat (B1+: 34 soat, haftasiga 1 soat)

I BOB. Planimetriyani tizimli takrorlash(3 soat)

1-3-mavzular: Planimetriyaning mantiqiy tuzilishi; geometrik masalalar va ularni yechish metodlari; amaliy mashq va tatbiqlar.

B1+: Bobga doir murakkabroq masalalar yecha oladi, sodda tasdiqlarni isbotlay oladi. (6 soat)

II BOB. Stereometriyaga kirish (7 soat)

4-9-mavzular: Fazoviy geometrik shakllar; ko‘pyoqlar; prizma, piramida va ularning elementlari; aylanish jismlari: silindr, konus va shar; amaliy mashq va tatbiqlar.

B1+: O‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik masalalarni yecha oladi. (6 soat)

1-nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

III BOB. Fazoda to‘g‘ri chiziqlar va tekisliklar(6 soat)

10-14-mavzular: Fazoda to‘g‘ri chiziqlar va tekisliklar; ko‘pyoqlar va ularning sodda kesimlarini yasash; amaliy mashq va tatbiq.

B1+: O‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik masalalarni yecha oladi. (6 soat)


IV BOB. Fazoda to‘g‘ri chiziqlar va tekisliklarning parallelligi (9 soat)

69

15-22-mavzular: Fazoda ikki to‘g‘ri chiziqning o‘zaro joylashuvi; fazoda tekislik va to‘g‘ri chiziqning o‘zaro joylashuvi; fazoda ikki tekislikning o‘zaro joylashuvi; fazoda parallel proyeksiya; amaliy mashq va tatbiqlar.

B1+: bobga doir murakkabroq masalalar yecha oladi, sodda tasdiqlarni isbotlay oladi. (6 soat)


V BOB. Fazoda to‘g‘ri chiziq va tekislikning perpendikularligi(9 soat)

23-30-mavzular: Fazoda perpendikular to‘g‘ri chiziq va tekisliklar; fazoda perpendikular, og‘ma va masofa; uch perpendikularlar haqudagi teorema; fazoda tekisliklarning perpendikularligi; amaliy mashq va tatbiq.


Yakuniy nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya:B1fazoviy geometrik shakllar (jismlar); ikki yoqli va ko‘pyoqli burchaklar;

ko‘p yoqliklar: prizma, parallelepiped, to‘g‘ri burchakli parallelepiped, piramida va ularning elementlari; ba’zi ko‘p yoqliklarning yon sirti va to‘la sirtini hisoblash formulalaridan foydalana oladi;

kesishuvchi, parallel va ayqash to‘g‘ri chiziqlar; kesishuvchi va parallel tekisliklar, fazoda to‘g‘ri chiziq va tekisliklarning xossalari; ko‘pyoqliklarning sodda kesimlarini yasay oladi;

fazoda ikki to‘g‘ri chiziqning o‘zaro joylashuvi; fazoda tekislik va to‘g‘ri chiziqning o‘zaro joylashuvi; fazoda ikki tekislikning o‘zaro joylashuvi. Parallel to‘g‘ri chiziq va tekisliklarning xossalari; fazoviy jismlarni tekislikda tasvirlay oladi;

fazoda to‘g‘ri chiziq va tekislikning perpendikularligi tushunchalari; perpendikular to‘g‘ri chiziq va tekisliklarning xossalari. Perpendikular va og‘ma. Fazoda masofalarni aniqlash; nuqtadan to‘g‘ri chiziqgacha va tekislikkacha bo‘lgan masofalarni hisoblash; fazoda ortogonal proyeksiya va undan texnik chizmachilikda foydalana oladi.

B1+o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik

masalalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning


vaziyatlarda qo‘llay oladi va yangi bilimlar hosil qila oladi;

70

o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni kundalik vaziyatlarda qo‘llay oladi;




Mavzularni o‘rganish uchun – 30 soat (B1+: 60 soat)Nazorat ishlari uchun – 4 soat, B1+: 8 soat Jami: 68 soat

11-SINFALGEBRA VA MATEMATIK ANALIZ ACOCLARI

(102 soat, haftasiga 3 soat , B1+: 34 soat , haftasiga 1 soat)








uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza oladi;

71

ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar ko‘rinishida berilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib turli obyekt va hodisalarni taqqoslay oladi;






tavsiya etilgan axborot-kommunikasiya vositalari, internet; saytlari, ijtimoiy tarmoqlar, bloglar va forumlaridan, simvolik hisob-kitob kompyuter dasturlaridan (Maple, MathCad va h.k.) foydalana oladi.







mavjud bilim va ko‘nikmalarni yangi, nostandart vaziyatga qo‘llay oladi; o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqa oladi.B1+nostandart vaziyatlarini tahlil qila oladi, maqsadlarni belgilay oladi, o‘zining

faoliyatini regalashtira oladi; o‘zining shaxsiy pozisiyasiga asoslanib noaniq holatlarda o‘z o‘rnini topa


boshqalarning pozitiv emosional munosabatini shakllantira oladi.

72

analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, usullari yordamida strategik, refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi;

muammoning yechimi olib keladigan asosiy g‘oyani topa oladi;deduktiv mushohada yuritishning asosiy usullaridan foydalana oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1 turli nuqtayi nazarlarni qabul qila oladi va solishtira oladi; guruhda ishlash faoliyatini tashkil eta oladi, bajariladigan ishlar taqsimotiga



oladi va guruhda ishlay oladi; muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zini tutishi







irodali bo‘lish va maqsadga erishi uchun matonatlilik kabi xislatlarni hosil qilish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega ekanligini tushuntira oladi;




ekanligini tushuntira oladi;o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqa oladi;

73

ko‘zlagan maqsadga intila oladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor










I BOB. HOSILA VA UNING TATBIQLARI(43 soat, B1+: 17 soat)

1-3-mavzular: O‘zgaruvchi miqdorlar orttirmalarining nisbati va uning ma’nosi; urinma ta’rifi; funksiya orttirmasi. (3 soat)

4-7-mavzular: Hosila, uning geometrik va fizik ma’nosi. (4 soat)B1+: Nostandart masalalarni yechish. (3 soat)8-11-mavzular: Hosilani hisoblash qoidalari. (4 soat)B1+: Nostandart masalalarni yechish. (3 soat)12-15-mavzular: Masalalar yechish. (4 soat) 16-mavzular: Urinma tenglamasi. (1 soat)Nazorat ishi. (1 soat (B1+ : 1 soat))17-20-mavzular: Ikkinchi tartibli hosila va uning tatbiqlari. (4 soat)B1+: Nostandart masalalarni yechish. (3 soat)21-25-mavzular: Hosila yordamida funksiyani tekshirish va grafiklarni

yasash. (5 soat)Nazorat ishi. (1 soat)26-29-mavzular: Geometrik, fizik, iqtisodiy va boshqa tatbiqiy masalalarni,

jumladan, ekstremal masalalarni yechishda differentsial hisob usullari. (4 soat)B1+: Nostandart masalalarni yechish. (3 soat)

74

30-32-mavzular: Sodda elementar funksiyalarning Makloren qatorlari va ularning tatbiqlari. (3 soat)

B1+: Nostandart tenglama va tengsizliklarni yechish. (5 soat)33-35-mavzular: Hosila yordamida modellashtirish. (3 soat)36-40-mavzular: Masalalar yechish. (5 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiyalar:B1ikki orttirma nisbatiga olib keladigan jarayonlarni (jumladan, kinematika,

radioaktiv yemirilish, aholi ko‘payishi, moddaning isishi va sovushi) modellarini qura oladi va tegishli masalalarni yecha oladi;

funksiyalar hosilalarini ta’rifdan topa oladi;

funksiyalar grafiklarini hisoblash vositalari

yordamida yasay oladi va ulardan biriga qarab ikkinchisining hossalarini ayta oladi;

tezlik-vaqt bog‘lanishning grafigiga qarab, masofa-vaqt bog‘lanishning grafigini yasay oladi hamda tezlanish-vaqt bog‘lanishning grafigiga qarab, tezlik-vaqt bog‘lanishning grafigini yasay oladi;

sodda optimallashtirish masalalarini yecha oladi;burchak ostida o‘tilgan moddiy nuqtaning berilgan vaqt onida yo‘nalishini

topa oladi;

shartlarning

ma’nolarini va funksiyalar grafiklari orasidagi munosabatni

misollarda tushuntira oladi;parametrik yoki oshkor ko‘rinishda berilgan sodda funksiyalarni

differensiyalay oladi. Hosila yordamida statsionar nuqtalar tabiatini (lokal maksimum va minimum, egilish nuqtasi) sodda funksiyalar uchun aniqlay oladi;

hisoblash vositalari yordamida maksimum va minimum nuqtalarini, funksiyaning berilgan nuqtada taqribiy qiymatini topa oladi;

parametrik yoki oshkor ko‘rinishda berilgan sodda funksiyalar grafiklariga urinma va normal to‘g‘ri chiziqlar tenglamalarni yoza oladi;

Makloren qatorining bir nechta hadini topa oladi, jumladan ratsional uchun ko‘rinishdagi funksiyalar uchun, kichik

burchaklar uchun munosabatlarni qo‘llay

oladi; funksiya va uning Makloren qatorining grafiklari orasidagi farqni tushuna

oladi ;

75

ga o‘xshash qiymatlarni hisoblay oladi. B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi;sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi.Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart


vaziyatlarda qo‘llay oladi; standart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya,




Nazorat ishi – 1 soat (B1+: 1 soat)

II BOB. INTEGRAL VA UNING TATBIQLARI(27 soat, B1+: 7 soat)

41-44-mavzular: Boshlang‘ich funksiya va aniqmas integral tushunchalari. (4 soat)

45-48-mavzular: Integrallar jadvali; eng sodda integrallash qoidalari. (4 soat)

49-52-mavzular: Aniq integral; Nyuton-Leybnits formulasi. (4 soat)Nazorat ishi. (1 soat)53-56-mavzular: Aniq integralning tatbiqlari. (4 soat)57-mavzular: Taqribiy integrallash. (1 soat)58-59-mavzular: Differentsial tenglamalar haqida dastlabki tushuncha. (2

soat)60-65-mavzular: Masalalar yechish. (6 soat)B1+: Sodda funksional va differensial tenglamalarni yechish. (7 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiyalar:B1o‘zgaruvchini almashtirish usulini, bo‘laklab integrallash usulini misollarda

tushuntira oladi;

ko‘rinishdagi funksiyalarni integrallay oladi;

76

egri chiziqli trapetsiya yuzi haqiqatdan ham mos bo‘lgan to‘rtburchaklar yuzlari yig‘indisiga yakinlashishini hisoblash vositalari yordamida tekshira oladi;

aylanish jismlari qanday hosil bo‘lishini izohlay oladi. Aylanish jismlar sirtlarining yuzi, hajmi, egri chiziqning uzunligini hisoblash mohiyatini tushuntira oladi;

obyektlarning yuzlarini va hajmlarini baholay oladi;moddiy nuqta harakatini, kuchning ishini modellashtira oladi;sodda obyektlarning og‘irlik markazi bilan bog‘liq masalalarni yecha oladi;

sodda hollarda ko‘rinishdagi differentsial tenglamalarning

umumiy va xususiy yechimlarini topa oladi;turli jarayonlar, masalan, radioaktiv yemirilish, moddaning isishi va sovushi,

demografiya, kasallikning tarqalishi, kimyoviy reaksiyalar jarayonlari differentsial tenglamalari yordamida modellarini mohiyatini ayta oladi;

moddiy nuqta harakatiga oid differentsial tenglamani tuza oladi va yecha oladi.

B1+sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning







Nazorat ishi – 1 soat (B1+:1 soat)

III BOB. MA’LUMOTLAR TAHLILI. EHTIMOLLIK( 32 soat, B1+: 10 soat)

66-69-mavzular: Kombinatorika masalalari; Nyuton binomi. (4 soat)70-73-mavzular: Statistik ma’lumotlar; statistik ma’lumotlarning turli

ko‘rinishlari. (4 soat)74-76-mavzular: O‘rta qiymat, moda va mediana; chetlashish, standart

chetlashish. (3 soat)

77

77-79-mavzular: Ikkita tur ma’lumotlar o‘rtasida bog‘liqlikni tadqiq qilish. (3 soat)

80-81-mavzular: Masalalar yechish. (2 soat)B1+: Kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yechish. (4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)82-84-mavzular: Tasodifiy hodisalar va ularning ehtimolligi haqida

tushuncha. (3 soat)85-88-mavzular: Qarama-qarshi hodisa; hodisalar ustida amallar va ularni

Eyler-Venn diagrammalarda tasvirlash. (4 soat)89-91-mavzular: Ehtimolliklarni qo‘shish va ko‘paytirish; sodda

hodisalarning ehtimolliklarni hisoblash usullari. (3 soat)92-95-mavzular: Binomial va normal taqsimot haqida tushuncha. (4 soat)B1+: Amaliy vaziyatlarda ehtimolliklarni hisoblash. (4 soat)96-mavzu: Masalalar yechish. (1 soat, B1+: 1 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiyalar:B1statistik ma’lumotlarni to‘play oladi va statistik jadval ko‘rinishiga keltira

oladi. Statistik ma’lumotlarni ustunli, doiraviy diagrammalar, poligon ko‘rinishida tasvirlay oladi. Sodda amaliy holatlarda ikkita tur ma’lumotlar o‘rtasida bog‘lanish mavjud-mavjud emasligini aniqlay oladi;

sodda statistik ma’lumotlarning o‘rta qiymati, moda va medianasini, standart chetlashishini, dispersiyani hisoblay oladi va ularning ma’nosini tushuntira oladi;

sodda tasodifiy hodisalarning modellarini qura oladi va tahlil qila oladi. B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yecha oladi; sodda amaliy vaziyatlarni graflar yordamida modellashtira oladi.Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart


vaziyatlarda qo‘llay oladi;standart vaziyatlarda klassifikatsiya, analiz, sintez, analogiya,




11-SINF GEOMETRIYA

78

34 soat, haftasiga 1 soat (B1+: 34 soat, haftasiga 1 soat)

I BOB. Fazoda dekart koordinatalari va vektorlar (6 soat)

1-6-mavzular: Fazoda dekart koordinatalari; ikki nuqta orasidagi masofa; kesma o‘rtasining koordinatalari; fazoda simmetrik almashtirishlar: markaziy va o‘q simmatriya; tabiatda va texnikada simmetriya; fazoda harakat va parallel ko‘chish; fazoyiy jismlarning o‘xshashligi; ikki to‘gri chiziq, to‘gri chiziq va tekislik va ikki tekislik orasidagi burchaklar; ko‘pburchak ortogonal proyeksiyasining yuzi; fazoda vektorlar va ular ustida amallar; vektorlarning skalyar ko‘paytmasi; vektor uzunligi va ikki vektor orasidagi burchak; amaliy mashq va tatbiqlar.



II BOB. Prizma va silindr (8 soat)

7-14-mavzular: Prizma, uning turlari va kesimlari; prizmaning yon sirti, to‘la sirti va hajmi; muntazam ko‘pyoqlar va ularning turlari; muntazam ko‘pyoqlarning yoyilmalari va ularni yasash; prizma yoyilmasi va uni yasash; silindr, uning elementlari va kesimlari; silindrning yon sirti va to‘lasirti; silindr yoyilmasi va uni yasash; prizmaga ichki va tashqi chizilgan silindrlar; silindrning hajmi; amaliy mashq va tatbiqlar.

B1+: Prizmaga oid nostandart masalalarni yechish. (4 soat)2-nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

III BOB. Piramida va konus (8 soat)

15-22-mavzular: Piramida, uning turlari va kesimlari; muntazam piramidaning xossalari; piramidaning yon sirti, to‘lasirti va hajmi; piramida yoyilmasi va uni yasash; konus, kesik konus, ularning elementlari va kesimlari; konus va kesik konusning yon sirti va to‘lasirti; konus yoyilmasi va uni yasash; piramidaga ichki va tashqi chizilgan konuslar; konusning hajmi; amaliy mashq va tatbiqlar.

B1+: Piramida va konusga oid nostandart masalalarni yechish. (7 soat)3-nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

IV BOB. Sfera va shar (8 soat)

23-30-mavzular: Sfera, uning elementlari va kesimlari; sferaning sirti; sferik segment va kamarning sirti; shar, uning elementlari va kesimlari; sharga ichki va tashqi chizilgan ko‘pyoqliklar, konuslar va silindrlar; sharning hajmi; shar sigmenti, sektori va qatlamining hajmi; sharga tashqi chizilgan ko‘pyoqning hajmi; amaliy mashq va tatbiqlar.

79

B1+: Sfera va sharga oid nostandart masalalarni yechish. (6 soat)B1+: O‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid

geometrik masalalarni yecha oladi. (7 soat) Yakuniy nazorat ishi. (1 soat, B1+: 1 soat)

Matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya:B1fazoda dekart koordinatalari; ikki nuqta orasidagi masofa; kesma o‘rtasining

koordinatalari; fafoda simmetrik almashtirishlar: markaziy va o‘q simmetriya. tabiatda va texnikada simmetriya; fazoda harakat va parallel ko‘chish; fazoyiy jismlarning o‘xshashligi; ikki to‘gri chiziq, to‘gri chiziq va tekislik va ikki tekislik orasidagi burchaklar; ko‘pburchak ortogonal proyeksiyasining yuzi; fazoda vektorlar va ular ustida amallar; vektorlarning skalyar ko‘paytmasi; vektor uzunligi va ikki vektor orasidagi burchakni yecha oladi;

prizma, uning turlari va kesimlari; prizmaning yon sirti, to‘la sirti va hajmi; prizma yoyilmasi va uni yasash; silindr, uning elementlari va kesimlari; silindrning yon sirti va to‘la sirti; silindr yoyilmasi va uni yasash; prizmaga ichki va tashqi chizilgan silindrlar; silindrning hajmini yecha oladi;

piramida, uning turlari va kesimlari; muntazam piramidaning xossalari; piramidaning yon sirti, to‘la sirti va hajmi; piramida yoyilmasi va uni yasash; konus, kesik konus, ularning elementlari va kesimlari; konus va kesik konusning yon sirti va to‘la sirti; konus yoyilmasi va uni yasash; piramidaga ichki va tashqi chizilgan konuslar; konusning hajmini yecha oladi;

sfera, uning elementlari va kesimlari; sferaning sirti sferik segment va kamarning sirti; shar, uning elementlari va kesimlari; sharga ichki va tashqi chizilgan ko‘pyoqliklar, konuslar va silindrlar; sharning hajmi; shar sigmenti, sektori va qatlamining hajmini yecha oladi;

muntazam ko‘pyoqliklar va ularning turlari; sharga tashqi chizilgan ko‘pyoqlikning hajmi; muntazam ko‘pyoqliklarning yoyilmalari va ularni yasaydi va yecha oladi.

B1+o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik

masalalarni yecha oladi;amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning

modellarini qura oladi va tahlil qila oladi; Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni nostandart




80



Yakuniy nazorat ishi va xatolar ustida ishlash. (2 soat, B1+: 2 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun – 30 soat (B1+: 60 soat)Nazorat ishlari uchun – 4 soat, B1+: 8 soatJami: 68 soat 11-sinf yakunida matematika fani bo‘yicha o‘quvchilarda shakllangan

tayanch kompetensiyalar elementlari:







uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza oladi;ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar ko‘rinishida

berilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib turli obyekt va hodisalarni taqqoslay oladi;



B1+

81

mustaqil ravishda axborotlarni izlay oladi, tizimga sola oladi, tahlil qila oladi, matematik muammoni yechish uchun zarurlarini ajrata oladi;

axborot resurslaridan topilgan axborotlarni tanqidiy o‘rganib, ular asosida fikrlarini asoslay oladi va to‘g‘ri qaror qabul qila oladi;

matematik modellarni tahlil qilish va matematik masalani yechish uchun tavsiya etilgan axborot-kommunikasiya vositalari, internet saytlari, ijtimoiy tarmoqlar, bloglar va forumlaridan, simvolik hisob-kitob kompyuter dasturlaridan (Maple, MathCad va h.k.) foydalana oladi.





ko‘zlagan maqsadga intila oladi; xususiy misollar va kuzatishlar tahlili asosida obyekt lar va jarayonlar




faoliyatini regalashtira oladi; o‘zining shaxsiy pozisiyasiga asoslanib noaniq hollatlarda o‘z o‘rnini topa


boshqalarning pozitiv emosional munosabatini shakllantira oladi. analiz, sintez, analogiya, umumlashtirish, usullari yordamida strategik,

refleksiv va evristik tafakkur yurita oladi;muammoning yechimi olib keladigan asosiy g‘oyani topa oladi;deduktiv mushohada yuritishning asosiy usullaridan foydalana oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1turli nuqtayi nazarlarni qabul qila oladi va solishtira oladi;

82

guruhda ishlash faoliyatini tashkil eta oladi, bajariladigan ishlar taqsimotiga asosan boshqara oladi;

boshqalar fikrini tinglab, tushuna oladi va uni tanqid qila oladi, agar bu fikrni noto‘g‘ri deb hisoblasa, o‘z fikrini himoya qila oladi;

atrofdagilar bilan o‘zaro muloqot chog‘ida odob-axloq qoidalariga rioya qila oladi va guruhda ishlay oladi;

muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zini tutishi to‘g‘risida to‘g‘ri qaror qabul qila oladi;

guruhda ishlash paytida turli maxsus rollarni ijro eta oladi.B1+ o‘z maqsadlarni belgilay oladi va ularni boshqa insonlarning intilishlariga






irodali bo‘lish va maqsadga erishi uchun matonatlilik kabi xislatlarni hosil qilish nuqtayi nazaridan katta ahamiyatga ega ekanligini tushuntira oladi;






rejalarni tuza oladi; kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy oladi;

83

o‘rganilayotgan formulalar bo‘yicha murakkab bo‘lmagan hisoblashlarda, tenglama va tengsizliklarni yechishda, yassi va fazoviy geometrik figuralarni tasvirlashda hisoblash vositalardan va tayyor kompyuter dasturlardan foydalana oladi;







O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar elementlari:Matematika mazmuniga oid kompetensiyalar:B1kompleks sonlarni o‘z ichiga olgan sodda sonli ifodaning qiymatini hisoblay







sodda tasodifiy hodisalarning modellarini qura oladi va tahlil qila oladi;mulohazalar va predikatlar hisobi, to‘plamlar nazariyasi, kombinatorikaga

oid amaliy va o‘quv masalalarni yecha oladi.B1+sonlar nazariyasiga oid masalalarni yecha oladi;nostandart tenglama va tengsizliklarni yecha oladi;sodda funksional va differensial tenglamalarni yecha oladi;o‘rganilgan yassi va fazoviy figuralar kombinatsiyalariga oid geometrik

masalalarni yecha oladi;kombinatorikaga oid nostandart masalalarni yecha oladi;

84

amaliy vaziyatlarda ro‘y beradigan ayrim hodisalar va jarayonlarning modellarini qura oladi va tahlil qila oladi;

sodda amaliy vaziyatlarni graflar yordamida modellashtira oladi.Kognitiv kompetensiya (shaxsning mustaqil ijodiy fikrlashi):B1murakkab bo‘lmagan hodisa va jarayonlarni matematik modellashtira oladi;o‘rganilgan matematik tushunchalar, faktlar va algoritmlarni o‘quv va





85

FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR:

1. Mal Coad and other. Mathematics for the international student: Mathematical Studies SL second edition (For use IB diploma programme). Haese and Harris Publications. 2010.

2. Bill Roberts, Sandy MacKenzie. Mathematics: Higher level for the IB diploma (CD inside). Oxford University Press. 2007.

3. Mathematics Syllabus. Pre-University H2 mathematics. Ministry of Education . Cirriculum Planning and Development Division. Singapore. 2015

4. Mathematics Syllabus. Secondary One to Four. Normal (Technical) Course. Ministry of Education . Cirriculum Planning and Development Division. Singapore. 2012

86

O‘rta bo‘yicha ta’limning Matematika fanidan o‘quv dasturi loyihasi ijodiy guruhi

T/r F. I. Sh Ish joyi va lavozimi Imzo1. Davletov

Davronbek Egamberganovich

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Matematika o‘qitish metodikasi kafedrasi mudiri, fiz.-m.f.n, guruh rahbari

2. Ismailov Shuxrat Noraliyevich

Toshkent Arxitektura va qurilish instituti, fiz.-mat.f.n., dos.

3. Pardayeva Mehriniso Doniyarovna

Respublika ta’lim markazi direktor o‘rinbosari

4. Ten Lyudmila Nikolayevna

Respublika ta’lim markazi Tabiiy va aniq fanlar bo‘limi bosh metodisti

5. Shoraximov Muratxan Shomaqsudovich

Axborot-metodik taminlash xizmati yetakchi metodisti, fiz.-mat.f.n.

6. Burxonov Sattor Asimovich

Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi 200-sonli umumta’lim maktabi matematika o‘qituvchisi, fiz-mat.f.n.

7. O‘rinbayeva Lola O‘ktamovna

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Matematika o‘qitish metodikasi kafedrasi katta o‘qituvchisi

8. Xaydarov Bahodir Kayumovich

Toshkent shahar XTXQTMOI katta o‘qituvchisi, fiz.-mat.f.n., dos.

9. Saibova Iroda Baxtiyarovna

Toshkent shahar Yashnobod tumanidagi 307-sonli umumta’lim maktabi matematika fani o‘qituvchisi

EKSPERTLART/r F. I. Sh Ish joyi va lavozimi Imzo1 Amanov

Abduqadir Qaxarovich

Toshkent shahar tibbiyot akademiyazi qoshidagi akademik lisey o‘qituvchisi, fiz.-mat.f.n., dos.

2 Abduraxmanova Jamila Baxramovna

Toshkent shahar aniq fanlarga ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktabi matematika fani o‘qituvchisi

3 Aslonova Nilufar Ubaydullayevna

Toshkent shahar Yakkasaroy tumanidagi 160-sonli umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi

87

Informatika va axborot texnologiyalari faniO‘rta ta’lim (barcha ta’lim olish tillari bo‘yicha) ona tili fanini o‘qitish

bosqichlari


darajasiDaraja

nomlanishi

O‘rta ta’lim

Informatika va axborot texnologiyalari fani

chuqurlashtirilmagan o‘rta ta’lim bitiruvchilari

B1

Informatika va axborot

texnologiyalari fanini o‘rganishning

umumiy darajasiInformatika va axborot texnologiyalari fani chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari B1+

Informatika va axborot

texnologiyalari fanini o‘rganishning

kuchaytirilgan umumiy darajasi

Informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

O‘rta ta’limda informatika va axborot texnologiyalari o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – o‘sib kelayotgan avlodni zamonaviy axborot texnologiya vositalari bilan ishlash malakalari, mustaqil, mantiqiy va algoritmik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishdan iborat va olgan bilimlarini hayotda tatbiq etishga o‘rgatishdan iborat.

O‘rta ta’limda informatika va axborot texnologiyalari ta’limining asosiy vazifalari:

o‘quvchilarga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va ularni amaliyotda qo‘llash haqida bilimlar berish;

kompyuterda masalalar yechish texnologiyalari va asosiy bosqichlarini ketma-ketlikda to‘g‘ri bajara olish;

algoritmik tuzilmalarni, algoritmlash va dasturlash asoslari haqida bilim berish;

kompyuterning dasturiy ta’minoti va ularning imkoniyatlarini ajrata bilish hamda amaliyotda qo‘llay olishga o‘rgatish;

o‘quvchilarni aqliy rivojlantirish, ularning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, mantiqiy fikrlash qobiliyatini shakllantirish;

axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish madaniyatini o‘rgatib borish orqali ularda umuminsoniy qadriyatlarga rioya etishni rivojlantirishga qaratilgan va ta’lim-tarbiya olishning keyingi bosqichlarida davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan tayanch kompetensiyalarni shakllantirish.

Informatika va axborot texnologiyalari fanidan o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

88

1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: B1 Axborot resurslaridan maqsadli izlash va saralash vazifalarini bajara oladi; axborotlarni arxivlash dasturlari imkoniyatlarini biladi, amaliyotda qo‘llay

oladi; axborotlashgan jamiyat haqida tasavvurga ega bo‘ladi;multimedia tizimlari haqida bilimga ega bo‘ladi, amaliyotda qo‘llay oladi;kompyuter grafikasi va uning turlari haqida bilimga ega bo‘ladi; ma’lumotlar omborini yaratish va boshqarishda qo‘llaniladigan dasturlar

haqida bilimga ega bo‘ladi; kasbiy sohalarda qo‘llaniladigan amaliy dasturlar haqida bilimga ega bo‘ladi.B1+ Axborotga oid modellar, texnik vositalar va axborot resurslari haqida misollar

keltira oladi; zamonaviy dasturlash tillari va ularning tasnifini biladi; o‘zining sohasiga yo‘naltirilgan amaliy dasturlar imkoniyatlari haqida bilimga

ega bo‘ladi va ulardan foydalana oladi.2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash

kompetensiyasi: B1Kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslariga oid amaliy masalalarni

hal eta oladi; turli mavzularda multimedia imkoniyatlari qo‘llab, taqdimotlarni mustaqil

ravishda tayyorlay oladi; rastrli grafik muharrir yordamida rasm va fotosuratlarni qayta ishlay oladi; turli ko‘rinishdagi axborotlarni mos dasturiy ta’minot yordamida tasvirlash,

saqlash, qayta ishlash vazifalarini mustaqil hal eta oladi; ommaviy, ta’limiy axborot resurslaridan foydalana oladi, ularni kerakli

ko‘rinishga keltirish uchun qayta ishlashga oid amallarni bajara oladi;kompyuter viruslari va axborot xavfsizligi muammolarini hal eta oladi; web-sayt ko‘rinishidagi axborotlarni qayta ishlay oladi; maxsus amaliy dasturlar yordamida ma’lumotlar ombori va so‘rovlar hosil

qila oladi va hisobotlar tayyorlay oladi; turli masalalarni yechishga oid algoritmlar tuza oladi; obyektga yo‘naltirilgan dasturlash tillaridan birida masalalarni yechishga doir

dasturlar tuza oladi.B1+Rastrli va vektorli grafik muharrir yordamida tasvirlarni qayta ishlay oladi; maxsus amaliy dasturlar yordamida ma’lumotlar ombori, so‘rovlar va shakllar

hosil qila oladi, hisobotlar va sodda makroslar tayyorlay oladi; amaliy dasturiy ta’minot va dasturlash tili imkoniyatlaridan foydalanib

multimediali resurs tayyorlay oladi.3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: B1

89

Axborotni uzatishning eng samarali usullarini amalda qo‘llay oladi; axborot uzatishda Internet va uning xizmatlaridan samarali foydalana oladi; axborot xavfsizligini ta’minlaydigan usullardan foydalanib axborot uzata

oladi; matn va jadval protsessorlari, taqdimot dasturlari yordamida hujjatlarni

pochta orqali uzata oladi.B1+Axborot almashishning dasturiy ta’minotini sozlash asosida elektron

tarmoqlar imkoniyatlaridan foydalana oladi;matn va jadval protsessorlari, taqdimot dasturlari yordamida hujjatlarni

axborot resursi sifatida saytga joylashtira oladi.

90

INFORMATIKA VA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI FANI O‘QUV DASTURI

(10-11-SINF)

UQTIRISH XATI

I Informatika va axborot texnologiyalari (Informatika va AT) – o‘sib kelayotgan avlodga axborotlar bilan ishlash texnologiyalari va ulardan foydalanish jarayonlarini puxta o‘zlashtirishni ta’minlashdan iborat. O‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashi, mantiqiy tafakkur qila olish qobiliyati, aqliy rivojlanishi, o‘z-o‘zini anglash salohiyatini shakllanishi va o‘sishi ko‘p jihatdan axborot texnologiyalariga bog‘liqdir.

Inson o‘z hayotida shaxsiy, ijtimoiy-iqtisodiy va kasbiy munosabatlarga kirishishi, jamiyatda o‘z o‘rnini egallashi, duch keladigan muammolarning yechimini hal etishi, eng muhimi o‘z sohasi, kasbi bo‘yicha raqobatbardosh bo‘lishi uchun zarur bo‘lgan tayanch kompetensiyalarga ega bo‘lishi lozim.

Bundan tashqari, ta’limda har bir o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida o‘quvchilarda, shu fanning o‘ziga xosligi, mazmunidan kelib chiqqan holda, sohaga tegishli fanga oid kompetensiyalar ham shakllantiriladi.

Fanning maqsadi o‘quvchilarda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan oqilona foydalanish kompetensiyalarini shakllantirish orqali ularni mamlakatimiz taraqqiyotiga munosib hissa qo‘shadigan shaxs etib tarbiyalashdan iborat.

Informatika va axborot texnologiyalari o‘quv fani o‘rta umumta’lim maktablarining 5-sinfidan boshlanadi va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida umumta’lim o‘quv fani sifatida uzviy davom etadi.

Umumiy o‘rta ta’lim maktablari Informatika va axborot texnologiyalari ta’limida o‘rganilgan o‘quv materiallarining akademik litsey va kasb-hunar kollejlari Informatika va axborot texnologiyalari ta’limida aynan takrorlanmasligi, o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlari, umumiy o‘rta ta’lim tayyorgarligiga mos kelishi hamda informatikaga oid tushunchalarni asta-sekin oddiydan murakkabga shakllantirilishi e’tiborga olingan.

Ilg‘or milliy va xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda fanni o‘qitishda

rivojlangan davlatlarda keng qo‘llanilayotgan STEM (science, technology,

engeenering and mathematics - fan, texnologiya, muxandislik va matematika)

o‘qitish konsepsiyasiga hamda dasturlashning tayanch tushunchalarini (mantiqiy

91

amallar, algoritmlar, blok-sxemalar va x.k.) shakllantirish metodologiyasiga

tayanish maqsadga muvofiq.

Informatika va axborot texnologiyalari o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

o‘sib kelayotgan avlodni zamonaviy axborot texnologiya vositalari bilan ishlash malakalari, mustaqil, mantiqiy va algoritmik fikrlash qobiliyatini rivojlantirishdan va olgan bilimlarini hayotda tatbiq etishga o‘rgatishdan iborat.

Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida informatika va axborot texnologiyalari ta’limining asosiy vazifalari:

inson kamoloti va jamiyat taraqqiyotida informatika va axborot texnologiyalarining ahamiyatini anglash;

o‘quvchilarga axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va ularni amaliyotda qo‘llash haqida bilimlar berish;

kompyuterda masalalar yechish texnologiyalari va asosiy bosqichlarini ketma-ketlikda to‘g‘ri bajarishga o‘rgatish;

algoritmik tuzilmalar, algoritmlash va dasturlash asoslari haqida bilim berish;

kompyuterning dasturiy ta’minoti va ularning imkoniyatlarini ajrata bilish hamda amaliyotda qo’llay olishga o‘rgatish;

o‘quvchilarni aqliy rivojlantirish, mantiqiy fikrlash qobiliyatini, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirish;

fanlar integratsiyasini inobatga olgan holda o‘quvchilarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, kreativlikni shakllantirish;

axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish madaniyatini o‘rgatib borish;

ta’lim-tarbiya olishning keyingi bosqichlarida davom ettirishlari, ongli ravishda kasb tanlashga zarur bo‘lgan tayanch kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat.

8-9-sinflardagi amaliy mashg‘ulotlarda “Iqtisod va soliq saboqlari”,

“Tejamkorlik saboqlari” o‘quv kurslariga bog‘liq bo‘lgan masalalar yechilishi

lozim.

O‘qituvchi amaliy mashq darsida nazorat ishi natijalariga ko‘ra o‘quvchilarda

aniqlangan bo‘shliqlarni bartaraf etish maqsadida xatolarni tushuntiradi,

o‘quvchilar esa nazorat ishida berilgan topshiriqlarga o‘xshash topshiriqlarni

yechadi va hulosalar chiqaradi. Bunda o‘qituvchiga tabaqalashtirilgan ta’lim

prinsipiga tayanishi tavsiya etiladi.

92

Informatika va axborot texnologiyalari fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalarning elementlari (A1(A1+); A2(A2+)) bosqichma - bosqich shakllantiriladi.

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-7-sinflarning har birida Informatika va AT -17 soatdan, jami - 51 soat, 8-sinfda Informatika va AT - 34 soat, 9-10-11-sinfda - 68 soat o‘qitiladi. Darslar ikki guruhga bo‘lib o‘tiladi.

Shuningdek, me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi.

I. TK-tayanch kompetensiya1. TK1-kommunikativ kompetensiya2. TK2-axborot bilan ishlash kompetensiyasi3. TK3-o‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi4. TK4- Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi5. TK5- Milliy va umummadaniy kompetensiya6. TK6- Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi

II. FK-fanga oid kompetensiyalar1. FK1-Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi 2. FK2-Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash

kompetensiyasi3. FK3-Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi

5-SINF(A1: haftasiga 0,5 soatdan, jami 17 soat) (A1+: haftasiga 1 soatdan, jami-34soat)


Kommunikativ kompetensiyasi: A1axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda biror xorijiy tildagi

atamalarning mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llash;muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, hamkorlikda, jamoada ishlay

olish.A1+axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda ona tilida, xorijiy

tillardan birida atamalarning mazmunini tushungan holda uni amalda foydalana 93

olish.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: A1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash,

ulardan foydalana olish.A1+Ommaviy axborotlardan foydalanib zarur ma’lumotlarni izlab topa olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: A1doimiy ravishda o‘zini o‘zi rivojlantirish, o‘z hatti-harakatini baholay olish.A1+doimiy ravishda fan integratsiyasi asosida o‘zini o‘zi rivojlantirish, o‘z hatti-

harakatini tahliliy baholay olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: A1jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunish, o‘zining burch va huquqlarini

bilish. A1+Jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etishMilliy va umummadaniy kompetensiya: A1Vatanini sevish, insonlarni hurmat qilish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish.A1+Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-

axloq qoidalariga rioya qilishMatematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish

hamda foydalanish kompetensiyasi:A1hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarni tuza olish.A1+kundalik rejalarni tuzishda hisob-kitoblarga asoslangan algoritmni sakllantira

olish.

Axborotli jarayonlar (7 soat, A1+: 14 soat)

94

1-mavzu. Kompyuter xonasida havfsizlik qoidalari va sanitariyagigiyena talablari (1 soat, A1+: 1 soat).

Kompyuterdan foydalanishda xavfsizlik talablari, sanitariyagigiyena talablari, ko‘z va tana uchun jismoniy mashqlar.

2-mavzu. Informatika fani haqida: informatika fan sifatida; tarixiy ma’lumotlar (1 soat, A1+: 2 soat).

Informatika fan sifatida shakllanishida kompyuterning ahamiyati; bilish jara-yoni bosqichlari haqidagi tarixiy ma’lumotlar.

3-mavzu. Axborot tushunchasi (1 soat, A1+: 2 soat).Atrofimizdagi axborot, borliq va uning insonga bog‘liqligi haqidagi bilim va

uning amaliy tatbiqlari. 4-mavzu. Axborotning ko‘rinishlari, xususiyatlari va qayta ishlash. (1 soat, A1+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A1+: 1 soat)Axborot ko‘rinishlari: matnli, grafik, nur, tovush va boshqalar; axborotning

qimmatlilik, to‘liqlik, ishonchlilik xususiyatlari; axborotni qayta ishlash tushunchasi.

5- mavzu. Axborotni kodlash haqida dastlabki tushunchalar (1 soat, A1+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A1+: 1 soat)Kodlash, qayta tiklash, kod, dekod, kalit tushunchalari.

6- mavzu. Axborot o‘lchov birliklari (1 soat, A1+: 2 soat).Kompyuterda saqlangan axborot hajmi, axborot hajmining ba’zi o‘lchov

birliklari: bayt, Kbayt, Mbayt, Gbayt.7-mavzu Amaliy mashg‘ulot (1 soat, A1+: 1 soat).Kodlashga, kompyuterda saqlangan axborot hajmiga, axborot hajmining ba’zi

o‘lchov birliklarini hisoblashga oid amaliy mashqlar.Nazorat ishi (A1+: 1 soat).Mustahkamlash darsi (A1+: 1 soat).

Kompyuter bilan tanishuv (10 soat, A1+:20 soat)

8-mavzu. Kompyuter tuzilishi. Kompyuterning asosiy va qo‘shimcha qurilmalari, ularning vazifalari (1 soat, A1+: 2 soat).

Sistema bloki, monitor, klaviatura, “sichqoncha”, manipulyator, printer, skaner, web-kamera, mikrofon, tovush kolonkalari.

9-mavzu. Klaviatura va sichqoncha bilan ishlash ko‘nikmalarini chuqurlashtirishga yo‘naltirilgan dasturlar. (1 soat, A1+: 1 soat).

Klaviaturaning tuzilishi va vazifalari, yordamchi klavishlar majmui, funksional klavishlar.

10-mavzu. Amaliy mashg‘ulot. (1 soat, A1+: 1 soat).95

Klaviatura trenajorida amaliy ishlash.11-mavzu. Kompyuterni boshqarish dasturi. Ish stoli. Menyu. Oyna. (1 soat, A1+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot. (A1+: 1 soat) Operatsion sistema va uning elementlari: Ish stoli, bosh menyu, savatcha,

piktogramma, fayl, papka, yorliq haqida tushunchalar.12-mavzu. Fayl va papkalar. (1 soat, A1+: 1 soat). Amaliy mashg‘ulot. (A1+: 1 soat)Kontekst-menyu, fayl va papkalar ustida amallar: hosil qilish, qayta nomlash,

o‘chirish, nusxalash, ko‘chirish.

Nazorat ish (A1+: 1 soat)Mustahkamlash darsi (A1+: 1 soat).

13-mavzu. Grafik va matn muharrirlari haqida tushunchalar (1 soat, A1+: 1 soat).

Matn muharriri va protsessori haqida tushunchalar (A1+: 1 soat)grafik muharrir interfeysi: menyulari, tasma yoki uskunalari, ranglar majmuyi,

imkoniyatlari, izlab topilgan axborotlarni qayta ishlash.14-mavzu. Grafik muharrir yordamida sodda rasmlar hosil qilish va matn

joylashtirish (1 soat, A1+: 2 soat).Amaliy mashg‘ulot (A1+: 1 soat)Grafik muharrir uskunalaridan foydalanib rasm chizish, rasmga matnni kiritish.15-mavzu. Grafik va matn muharrirlari yordamida rasmlarni qayta

ishlash (1 soat, A1+: 2 soat).Grafik muharrirning rasm qismida matnni saqlash, nusxalash, o‘chirish,

ko‘chirish, joylashtirish.16- Grafik muharrir mavzusiga oid amaliy mashg‘ulot (1 soat, A1+:2soat).Grafik muharrir yordamida rasm hosil qilish, unga matnlar joylashtirish va

tahrir qilish

O‘quvchilarda shakllangan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi: A1axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda biror xorijiy tildagi

atamalarning mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay oladi;muloqotda muomala madaniyatiga amal qila oladi, hamkorlikda, jamoada ishlay

oladi.96

A1+axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda ona tilida, xorijiy

tillardan birida atamalarning mazmunini tushungan holda uni amalda foydalana oladi.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: A1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa oladi, saralaydi, saqlay oladi

va ulardan foydalana oladi.A1+Ommaviy axborotlardan foydalanib zarur ma’lumotlarni izlab topa oladi.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: A1doimiy ravishda o‘zini o‘zi rivojlantirib boradi, o‘z hatti-harakatini baholay

oladi.A1+doimiy ravishda fan integratsiyasi asosida o‘zini o‘zi rivojlantirib boradi, o‘z

hatti-harakatini tahliliy baholay oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: A1jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunadi, o‘zining burch va huquqlarini

biladi. A1+Jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etadi.Milliy va umummadaniy kompetensiya: A1Vatanini sevadi, insonlarni hurmat qiladi, odob-axloq qoidalariga rioya qila

oladi.A1+Vatanini sevadi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘ladi, odob-

axloq qoidalariga rioya qiladi.Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish

hamda foydalanish kompetensiyasi:A1hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarni tuza oladi.A1+kundalik rejalarni tuzishda hisob-kitoblarga asoslangan algoritmini sakllantira

oladi.

97

O‘quvchilarda fanga oid shakllangan kompetensiyalar elementlari.1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi:

A1informatika fani va uning rivojlanish tarixini biladi;kompyuterni to‘g‘ri ishga tushiradi va o‘chira oladi;kompyuterda ishlashda havfsizlik qoidalari va gigiena talablariga rioya etadi;

operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi; axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi. sodda grafik, matn muharriri (Bloknot, WordPad) va uning imkoniyatlarini

biladi; matnli rasmlarni va grafik axborotlarni saqlaydi, o‘zgartiradi va foydalana

oladi.A1+

axborotlarni kodlashga doir sodda misollar keltira oladi, amaliy mashqlarni bajara oladi;

kompyuterning asosiy va qo‘shimcha qurilmalari hamda ularning vazifalarini biladi, ulardan foydalana oladi;

matn muharirini (Bloknot, WordPad) imkoniyatlarini amalda qo‘llay oladi.matn muharriri va protsessorining farqini biladi2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash

kompetensiyasi: A1sodda grafik muharrirda sodda chizma va rasmlar hosil qila oladi hamda matn

joylashtiradi; grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi.A1+ sodda grafik muharriri yordamida murakkab bo‘lmagan rasm va tasvirlar chiza

oladi, ular ustida grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi.matn muharriri (Bloknot, WordPad) yordamida matn tayyorlaydi va rasmga

joylashtira oladi, ekran suratini matnga joylashtira oladi, ularni tahrir qilish imkoniyatlarini qo‘llay oladi.

matn muharriri va protsessorining imkoniyatlarini biladi.

3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: A1axborot tashuvchi vositalaridan foydalana oladi;axborot uzata oladi, axborot uzatishda odob-axloq me’yorlariga rioya qiladi.A1+

98

maxsus dastur yoki usul yordamida lokal tarmoq orqali turli shaklda saqlangan axborotlarni qayta ishlay oladi.

Nazorat ishi (A1:1 soat, (A1+ : 1soat) ). Mavzularni o‘rganish uchun- A1: 13 soat, A1+:11 soat.

Nazorat ishlari uchun- A1:1 soat, A1+:1 soat.Amaliy mashg‘ulot- A1:3 soat, A1+:6 soat.Mustahkamlash darsi- A1+: 2 soat. Jami- A1: 17 soat, A1+:34 soat.

6-SINF(A2: haftasiga 0,5 soatdan, jami 17 soat) (A2+: haftasiga 1 soatdan, jami-34soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi:

A2axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi

atamalarning mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llash;muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, hamkorlikda, jamoada ishlay

olish;fanga oid voqea va hodisalarni idrok qilish, tushuna olish, tushuntirib bera

olish;A2+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib fanga oid voqea va hodisalarni

idrok qila olish, tushunish, tushuntirib bera olish;Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:

A2mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, saqlash,

ulardan foydalana olish.A2+Axborot vositalardan olingan voqea va hodisalarni idrok qiladi, tushunadi,

tushuntirib berish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

A2doimiy ravishda o‘zini o‘zi intellektual rivojlantirish, o‘z hatti-harakatini

baholay olish.

99

A2+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmunini bilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: A2jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunish, o‘zining burch va huquqlarini

bilish. A2+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya: A2Vatanini sevish, insonlarni hurmat qilish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish

va orasta kiyina olish.A2+

Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:

A2hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, oilaviy rejalarni tuza olish. A2+hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni tuza

olish.

Matn bilan ishlash dasturlari (17 soat, A2+: 34 soat)

1-mavzu. Matn muharrirlari (1 soat, A2+: 1soat).Yozuv tarixi, matn muharrirlari va matn protsessorlari farqi;Bloknot, WordPad, matn muharrirlarining asosiy elementlari: ish sohasi, yurgich va menyu.

100

2-mavzu MS Word matn protsessori interfeysi (1 soat, A2+: 2 soat).Matn protsessorlari;hujjat tushunchasi;hujjatga oid atamalar: shrift, so‘z, satr, hoshiya, bosh satr, abzas, matn, fragment, sahifa, format; matn protsessori interfeysi.3-mavzu. Hujjat hosil qilish va saqlash (1 soat, A2+: 2 soat).Hujjatning ko‘rish holatlari; matn yozish qoidalari; hujjatda harakatlanish va hujjatni saqlash.4-mavzu. Wordda matn yozish qoidalari (1 soat, A2+: 1soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat)Hujjat hosil qilish; klaviatura imkoniyatlari;quyi va yuqori registr tushunchasi.5-mavzu. Hujjatlaring asosiy parametrlari (1 soat, A2+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat)hujjat parametrlari: sahifa parametrlari; shrift parametrlari; abzas parametrlari.

Nazorat ishi. (A2+ :1soat)Mustahkamlash ishi. (A2+: 1soat)

6-mavzu. Hujjatlarni tahrir qilish (1 soat, A2+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat)Matnga yangi belgi qo‘shish;matn qismini belgilash imkoniyatlari; hujjatda o‘chirish; hujjatda nusxa ko‘chirish; hujjatda izlash va almashtirish.7-mavzu. MS Word dasturida hujjatni formatlash ( 1 soat, A2+: 2 soat). Matnni formatlash imkoniyatlari;abzasni formatlash imkoniyatlari;sahifa chegarasi.8-mavzu. Hujjatni tahrirlash va formatlashga oid mashqlar (1soat, A2+: 1 soat).Matnga yangi belgi qo‘shish; matn qismini belgilash imkoniyatlari, hujjatda o‘chirish, hujjatda nusxa ko‘chirish; hujjatda izlash va almashtirish; matnni formatlash; abzasni formatlash; sahifa chegarasi tushunchalari va amaliy ish.9-mavzu. Hujjatlarda rasmlar bilan ishlash (1 soat, A2+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat).MS Word kolleksiyasidagi rasmni hujjatga joylashtirish;

101

hujjatga rasmni fayldan joylashtirish; hujjatdagi rasm formatini o‘zgartirish.10-mavzu. Hujjatlarda shakllar va chizmalar (1 soat, A2+: 2 soat).Chizish uskunalar paneli, to‘g‘ri chiziq, to‘g‘ri to‘rtburchak, oval, yoy chizish, chizmani formatlash;amaliy mashg‘ulot.11-mavzu. Rasm va chizmalarga oid amaliy ish (1 soat, A2+: 2 soat).MS Word kolleksiyasidagi rasmni hujjatga joylashtirish;hujjatga rasmni fayldan joylashtirish; hujjatdagi rasm formatini o‘zgartirish; chizish uskunalar panelidan foydalanib to‘g‘ri chiziq, to‘g‘ri to‘rtburchak, oval, yoy chizish;chizmani formatlash; amaliy mashg‘ulot.

Nazorat ishi. (A2+: 1 soat).Mustahkamlash darsi (A2+ :1 soat).12-mavzu. MS Word hujjatlarida jadvallar bilan ishlash (1 soat, A2+ : 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat) Jadval haqida tushuncha; Wordda jadval joylashtirish; jadval kontekst-menyusi; Word jadvali ustida ba’zi amallar: tartiblash, ustun kengligini o‘zgartirish.13-mavzu. Wordda jadvallar ustida amallar (1 soat, A2+ : 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+ :1 soat)Jadvalga yangi satr yoki ustun qo‘shish;jadvaldan satrlar yoki ustunlarni olib tashlash;jadval kataklarini birlashtirish;jadval kataklarini bo‘lish;jadvalda matn yo‘nalishi.14-mavzu. WordART obyekti (1 soat, A2+ : 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+ :1 soat)WordART kolleksiyasi, WordART obyektini tahrirlash va formatlash.15-mavzu. Wordda formulalar yozish (A2:1 soat, A2+ : 1 soat). Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat)formulalar muharririni ishga tushirish, formulalar muharriri imkoniyatlari, formulani tahrirlash. 16-Wordda hujjatni chop etish. (A2: 1 soat, A2+: 1 soat). zamonaviy printerlarda hujjatni chop etish imkoniyatlari;chop etish parametrlarini sozlash. O‘quvchilarda fanga oid shakllangan kompetensiyalar elementlari.

1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi:

102

A2operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi; axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi;matn muharriri va protsessori farqini, ularning imkoniyatlarini biladi, izlab

topilgan matnli axborotlarni saqlaydi va amalda foydalana oladi; A2+

matn protsessorining belgi, so‘z, satr, xatboshi, matn, blok, sahifa tartib raqami kabi tushunchalarini biladi va amalda qo‘llay oladi.

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi: A2

sodda grafik muharrirda sodda chizma va rasmlar hosil qila oladi; grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi; matn protsessorida shrift, xatboshi va sahifa formatlaridan foydalana oladi;matn ko‘rinishidagi axborotlarni matn muharriri va protsessoriga kiritishni,

tahrir qilishni va saqlashni bajara oladi; matn protsessorida hujjatga rasmlar, chizmalar, jadvallar, formulalar joylashtira

oladi;formatlay oladi;matn protsessori yordamida ijodiy ishlar va sodda hujjatlarni tayyorlay oladi.

A2+matn protsessorida sahifaga ustunlar, gipermurojaat, diagramma, kolontitul, yozuv, ekran suratini joylashtira oladi, ularni tahrir qilish va formatlash imkoniyatlarini qo‘llay oladi3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi:

A2axborot tashuvchi vositalardan foydalana oladi; axborot uzata oladi;axborot uzatishda odob-axloq, axborot xavfsizligi me’yorlariga rioya qiladi. Matnli axborot orqali hujjat tayyorlay oladi.

A2+matn protsessorida matnli axborotni qayta ishlaydi va hujjat tayyorlaydi.

Nazorat ishi. (1 soat, A2+: 1 soat) Mavzularni o‘rganish uchun- A2:13 soat, (A2+: 20soat).

Nazorat ishlari uchun- A2:1 soat, (A2+: 3soat).Amaliy mashg‘ulot- A2:3 soat, (A2+: 9soat).Mustahkamlash darsi- (A2+: 2soat)

103

Jami- A2:17 soat (A2+: 34soat).

7-SINF(A2: haftasiga 0,5 soatdan, jami 17 soat)(A2+:haftasiga 1 soatdan, jami-34soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi:

A2 axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llash;muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, hamkorlikda, jamoada samarali ishlay olish.fanga oid voqea va hodisalarni idrok qila olish, tushuna olish, tushuntirib bera

olish;A2+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib fanga oid voqea va hodisalarni idrok qilish, tahlil qilish, tushunish, tushuntirib bera olish;


ulardan foydalana olish.A2+Axborot vositalarda axborot izlash, olingan axborotdan voqea va hodisalarni

ajrata olish, tushunish, tushuntirib berish.O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:


baholay olish.doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy, va intellektual

rivojlantirish;kamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;o‘z hatti-harakatini baholay olish.A2+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmunini bayon

qilabilish.

104

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:A2jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunish va jarayonlarga daxldorlikni

his etish;ularda faol ishtirok etish; o‘zining burch va huquqlarini bilish. A2+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:A2Vatanini sevish, sadoqatli bo‘lish, insonlarga mehr-oqibatli, hamda

umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;insonlarni hurmat qilish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish va orasta kiyina

olish.A2+



A2aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy rejalarni tuza olish;

kundalik faoliyatda turli formuladan foydalana olish.A2+hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni

algoritmini tuzish va amalda qo‘llay olish.

I-bob. Axborot (10 soat, (A2+: 20 soat)1-mavzu. Axborot tushunchasi va bilish haqida (1 soat, A2+: 1soat). Bilish jarayonining ikki bosqichi, axborot tushunchasi va ko‘rinishlari;axborot nazariyasi;Informatikani fan sifatida shakllanishi;texnik vositalar va dasturiy vositalar;Informatika fanining asosiy rivojlanish yo‘nalishlari.2-mavzu. Axborotlar ustida bajariladigan amallar (1 soat, A2+: 1soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+:1 soat).Axborotli jarayonlar;obyekt, axborot obyektlari, axborotning asosiy xususiyatlari;axborot tashuvchi vositalar;

105

axborotni qayta ishlash va uzatish;axborot turlari.3-mavzu. Axborotlarni kodlash usullari (1 soat, A2+:1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat).belgi va belgilar sistemasi;kodlash va dekodlash;shifrlash, qadimda axborotlarni kodlash;tekis va notekis kod; kodlash usullari: o‘rin almashtirish, alifboni surish, Morze, tartiblangan alifbo, aralashtirilgan alifbo.4-mavzu. Sanoq sistemalari haqida (1 soat, A2+:1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+:1 soat).tarixiy ma’lumotlar, sanoq sistemalari turlari, sanoq sistemasi asosi, raqam va son tushunchalari;pozitsiyali va pozitsiyali bo‘lmagan sanoq sistemalari;pozitsiyali sanoq sistemasida sonning ixcham va yoyiq ko‘rinishi;Al-Xorazmiy haqida qisqacha ma’lumot; diada, triada, tetrada haqida tushuncha.5-6-mavzu. Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish. Amaliy mashg‘ulot ( 2 soat, A1+: 3 soat) Nazorat ishi (A2+: 1 soat)Mustahkamlash darsi (A2+: 1 soat)qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish amallarini bajarish, amaliy ish.7-8-mavzu. Bir sanoq sistemasidagi sonlarni boshqa sanoq sistemasida tasvirlash. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat). bir sanoq sistemasidagi butun sonni o‘nlik sanoq sistemasida tasvirlash;o‘nlik sanoq sistemasidagi butun sonni boshqa sanoq sistemasida tasvirlash;diada, triada, tetrada kodlash jadvallaridan foydalanish tushinchasi, amaliy ish.9-10-mavzu. Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat).axborotni ikkita belgi yordamida kodlash;kod uzunligi;ASCII kodlash jadvali;axborot hajmi, bit va axborotli yondoshuv;axborot hajmining o‘lchov birliklari;axborot uzatish tezligi birliklari;grafik axborotni ikkita belgi yordamida kodlash, amaliy ish.Nazorat ishi (A2+: 1 soat)Mustahkamlash darsi (A2+: 1 soat)

II bob. Internetda ishlash asoslari (7 soat, A2+: 14 soat)11-mavzu. Axborot texnologiyalari (1 soat, A2+: 2soat)ichki va tashqi omillar;kompyuter tarmoqlar: lokal, mintaqaviy va global, modem, server, ishchi stansiyalar, axborot tizimlari.

106

12-mavzu. Axborotli olam muammolari va Internet (1 soat, A2+: 2 soat).Internet tarixi, Internet va World Wide Web;multimedia, gipermurojaat va gipermatn;WWW tarkibi: Web-sahifa, Web-sayt, Web-server, URL-adres, provayder; ZiyoNet tarmog‘i. 13-mavzu. Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar (1 soat, A2+: 2 soat).Web-brauzerlar; Internet Explorer dasturi interfeysi; Internet Explorer dasturining uskunalar paneli14-mavzu. Internetda ma’lumotlarni izlash (1 soat, A2+: 1soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+:1 soat).qidiruv tizimlari;qidiruv tizimida izlash imkoniyatlari;kalit so‘z.Nazorat ishi (A2+: 1 soat)15-mavzu. Elektron pochta (1 soat, A2+: 2 soat).pochta tarixi, elektron pochta;elektron manzil, pochta qutisi;saytlardagi elektron pochtalar;login va parol.16-mavzu. Axborotlarni himoyalash va antiviruslar haqida (1 soat, A1+: 2 soat).axborot va jinoyat;axborot bilan ishlashda ahloqiy va huquqiy me’yorlar;viruslar ta’siri, viruslar klassifikatsiyasi;viruslardan himoyalanish, antivirus dasturlar.

O‘quvchilarda fanga oid shakllangan kompetensiyalar elementlari.

1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: A2operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi;axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi;sodda grafik muharrir va uning imkoniyatlarini biladi; izlab topilgan grafik axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn muharriri va protsessori farqini, ularning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan matnli axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn protsessorining belgi, so‘z, satr, xatboshi, matn, blok, sahifa tartib raqami kabi tushunchalarini biladi, amalda qo‘llay oladi;axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi;axborotga oid o‘lchov birliklarini biladi;

107

turli sanoq tizimlarida sodda amaliy masalalar yecha oladi; axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari, multimedia texnologiyalari haqida bilimga ega bo‘ladi;elektron manbalaridan turli ko‘rinishdagi axborotlarni izlab topadi va kompyuterda yig‘a oladi; Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlarini biladi; elektron pochta va axborotlarni himoya qilish imkoniyatlaridan foydalana oladi.A2+Axborotlarni kodlash va dekodlashga oid amallarni bajara oladi;axborot o‘lchov birliklariga oid masalalarni hal eta oladi;kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslariga oid amaliy masalalarni hal eta oladi;turli sanoq tizimlarida amaliy masalalar yecha oladi.

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi: A2sodda grafik muharrirda sodda chizma va rasmlar hosil qila oladi; grafik muharrir imkoniyatlaridan foydalanib amallar bajara oladi; matn protsessorida shrift, xatboshi va sahifa formatlaridan foydalana oladi; matn ko‘rinishidagi axborotlarni matn muharriri va protsessoriga kiritishni, tahrir qilishni va saqlashni bajara oladi; matn protsessorida hujjatga rasmlar, chizmalar, jadvallar, formulalar joylashtira oladi va formatlay oladi; matn protsessori yordamida ijodiy ishlar va sodda hujjatlarni tayyorlay oladi;Operatsion tizim yoki maxsus dasturlar yordamida fayllarni arxivlay oladi; taqdimot slaydlarini hosil qiladi, ularga multimedia elementlarini tatbiq eta oladi; axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi; Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi.A2+Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi va saqlaydi.elektron pochta mustaqil ocha biladi.

3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: axborot tashuvchi vositalar yordamida axborotlarni uzatish imkoniyatlaridan foydalana oladi;axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi;elektron pochta orqali axborot uzata oladi va qabul qila oladi;

108

axborot uzatish va qabul qilishda odob-axloq me’yorlari, axborot xavfsizligi, media-savodxonlikka rioya qiladi.

A2+Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini kichraytirish imkoniyatlaridan foydalana oladi.

Nazorat ishi. (1 soat, A2+: 1 soat).

Mavzularni o‘rganish uchun- A2:13 soat, (A2+:26 soat).

Nazorat ishlari uchun- A2:1 soat, (A2+ : 2 soat).

Amaliy mashg‘ulot- A2:3 soat, (A2+ : 5 soat).Mustakhamlash darsi (A2+ : 1 soat).Jami- A2:17 soat, (A2+ :34 soat).

8-SINF (haftasiga 1 soatdan, jami 34 soat)

(A2+: haftasiga 2 soatdan, jami-68 soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi: A2 axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi

atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llash;muloqotda muomala madaniyatiga amal qiladi, hamkorlikda, jamoada

samarali ishlay olish.fanga oid voqea va hodisalarni mustaqil fikrlaydi, idrok qiladi, tushunadi,

tushuntirib bera oladi;A2+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib, fanga oid voqea va hodisalarni

izlab topadi va to‘playdi tahrir qilish, tushuntirib bera oladi;


ulardan foydalana olish;ularning xavfsizligini ta’minlay olish.A2+Axborot vositalarda axborot izlaydi, olingan axborotdan voqea va hodisalarni

109

ajratadi, qayta ishlay oladi, tushuntirib bera oladi.


baholay olish.doimiy ravishda o‘zini-o‘zi jismoniy, ma’naviy, ruhiy, va intellektual

rivojlantirish;kamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;o‘z hatti-harakatini baholay olish.A2+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmun-mohiyatini

anglagan holda bayon qila bilish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:A2jamiyatda bo‘layotgan voqea-hodisani tushunish va jarayonlarga daxldorlikni

his etish;ularda faol ishtirok etish; o‘zining burch va huquqlarini bilish. A2+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:A2Vatanini sevish, sadoqatli bo‘lish, insonlarga mehr-oqibatli, hamda

umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;insonlarni hurmat qilish, odob-axloq qoidalariga rioya qilish va orasta kiyina

olish.A2+Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish,

odob-axloq qoidalariga rioya qilish.


A2aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy rejalarni tuza olish;

kundalik faoliyatda turli formuladan foydalana olish.A2+hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shaxsiy, oilaviy rejalarni

110


I bob. Zamonaviy kompyuterlar (7 soat, A2+: 14 soat)1-mavzu. Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi. (1 soat, A2+: 2 soat). tarixiy ma’lumotlar: nazariy arifmetik va mantiqiy asos;texnik asos;mexanik mashinalargacha bo‘lgan davr;mexanik mashinalar davri;elektromexanik mashinalar davri;elektron hisoblash mashinalari davri.2-mavzu. Kompyuterlar (1 soat, A2+: 2 soat). tarixiy ma’lumotlar: elektron hisoblash mashinalari avlodlari;kompyuter va shahsiy kompyuter tushunchasi;apparatli ta’minot: sistema bloki tarkibi, asosiy plata elementlari, protsessor va uning qismlari, xotira qurilmalari;trigger va registrlar;mashina so‘zi; tovush, video va tarmoq platalari.3-mavzu. Kompyuter texnikasi vositalari (1 soat, A2+: 1soat). qattiq disk va asosiy xususiyatlari;ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalari: monitor va klaviatura;axborot tashuvchi vositalar;asosiy xususiyatlari: strimer, disketa, optik disk, USB-yig‘uvchilar;multimedia texnologiyasi;printer, plotter, skaner, web-kamera, manipulyatorlar.4-5-mavzu. Mantiqiy amallar. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat). mantiq, mantiq faninig obyekti;sodda mulohazalar;mantiqiy ko‘paytirish, mantiqiy qo‘shish, mantiqiy inkor amali;amaliy mashg‘ulot.6-7-mavzu. Mantiqiy elementlar. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3soat). signal, mantiqiy sxemalar: mos tushish, yig‘uvchi, invertor;amaliy mashg‘ulot.Nazorat ishi (A2+: 1 soat).Mustahkamlash ishi (A2+: 1 soat).

II bob. Dasturiy ta’minot ( 9 soat, A2+: 18 soat).8-mavzu. Kompyuterlarning dasturiy ta’minoti (1 soat, A2+: 2soat)

111

sistema dasturlari;amaliy dasturlar;uskunaviy dasturlar;utilitlar, ilovalar, Software, Shareware, Freeware, Free and Open Source Software, installyatsiya, deinstallyatsiya.9-mavzu. Operatsion sistema tushunchasi (1 soat, A2+: 2soat).interfeys turlari;operatsion sistema, operatsion sistema sinflari;operatsion sistemaga qo‘yiladigan talablar.10-mavzu. Operatsion sistemani tashkil etuvchi dasturlar va qobiq-dasturlar (1 soat, A2+: 2soat). operatsion sistema tarkibi;operatsion sistemaning o‘zagi;operatsion sistemaning ichki va tashqi buyruqlari;qobiq-dasturlar. 11-mavzu. Fayllar va kataloglar (1 soat, A2+: 2soat).disk strukturasi;fayl, fayl sistemasi, fayl nomi, fayl turlari;faylning muhim xususiyatlari;katalog, bosh katalog, joriy katalog, faylning to‘liq nomi.12-mavzu. Kompyuterning tashqi xotirasi bilan ishlash (1soat, A2+: 2soat) tashqi xotira turlari;tashqi xotira ustida bajariladigan amallar;formatlash, fizik va mantiqiy disklar;defragmentatsiya.13-mavzu. Windows operatsion sistemasi (1 soat, A2+: 2soat).Windows OS tarixi, Windows OS ning muhim xususiyatlari va afzalliklari;OS elementlari: ish stoli, bosh menyu, piktogramma, fayl belgisi, yorliq, papka, papka oynasi;“Мой компьютер”, savatcha, masalalar paneli, yo‘lboshlovchi.14-mavzu. Bosh menyu (1 soat, A2+: 2soat).menyu, Bosh menyu;Bosh menyuning ko‘rinishlari;Bosh menyu tarkibi.15-mavzu. Windows operatsion sistemasi tarkibidagi qobiq-dasturlar. (1 soat, A2+: 2soat).“Мой компьютер” va yo‘lboshlovchi qobiq-dasturlari interfeysi;tezkor klavishlar;

112

qobiq dasturlardan foydalanib fayllar va kataloglar ustida amallar bajarish. Nazorat ishi (A2+: 1soat).

16-mavzu. Mustahkamlash darsi (1soat, A2+: 1soat).

III bob. Web-sahifa (11 soat, A2+: 22soat)17-mavzu. HTML haqida tushuncha (1 soat, A2+: 2 soat).

Web-sahifalarni tayyorlash imkoniyatlari;

HTML tili, HTML tilining buyruqlari;

HTML-hujjat, html-kod, teglar: html, head, title, body, frameset.

18-mavzu. Web-sahifaga matn kiritish (1 soat, A2+: 2 soat).

Web-sahifaga matn kiritish tushunchasi;

teglar: sarlavha, abzas, satrni bo‘lish, shriftning yozuv shakli;

shriftning chizma ko‘rinishi;

abzasni tekislanishi;

formatlashni bekor qilish.

19-mavzu. Shrift o‘lchami, rangi va web-sahifa foni (1 soat, A2+: 2 soat).

formatlash teglari: shrift o‘lchami va rangi;

matn va fon rangini belgilash;

fonga rasm joylashtirish.

20-21-mavzu. Web-sahifada grafika. (2soat, A2+: 3soat).

Web-sahifaga rasm joylashtirish;

rasm hajmi;

rasm va matnni o‘zaro joylashish holatlari;rasmni joylashtirish imkoniyatlari.22-mavzu. Web-sahifaga ro‘yxat joylashtirish (1 soat, A2+: 2 soat).ro‘yxat turlari, ro‘yxat joylashtirishga oid teglar;atamalar ro‘yxatini joylashtirishga oid teglar.23-mavzu. Web-sahifaga jadval joylashtirish (1 soat, A2+: 2 soat).jadval joylashtirishga oid teglar: satr, ustun, sarlavha satri, chegara, chegara rangi; sarlavha, kataklarni birlashtirish, bo‘shliq tashlash.24-25-mavzu. Web-sahifada “o‘tish” (gipermurojaat). Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat).gipermurojaat, gipermatn tushunchasi;o‘tish nuqtasi, manzil;

113

pochtaga ma’lumot yuborish;tarkibiy web-sahifalar;amaliy mashg‘ulot. 26-mavzu. Formalar (1 soat, A2+: 2 soat).forma tushunchasi, forma joylashtirish tegi parametrlari;forma shakliga oid teglar;formada muloqot hosil qilish teglari.27-mavzu. Interaktiv web-sahifa haqida (1 soat, A2+: 2 soat).Web-sahifa turlari: statik, dinamik, interaktiv;interaktiv web-sahifaga oid ma’lumotlar;forma joylashtirish tegi parametrlari;forma shakliga oid teglar, formada muloqot hosil qilish teglari.Nazorat ish (A2+: 1 soat).Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1 soat).

IV bob. Taqdimot slaydlarini yaratish (7 soat, A2+:14 soat)28-mavzu. Taqdimot va uni tayyorlashning dasturiy ta’minoti(1 soat, A2+: 2soat). taqdimot va slayd tushunchasi;multimedia;taqdimot tayyorlash imkoniyatlari.29-mavzu. MS PowerPoint dasturida taqdimot tayyorlashning imkoniyatlari (1 soat, A2+: 2soat). MS PowerPoint dasturi interfeysi;MS PowerPoint dasturida taqdimot tayyorlash imkoniyatlari: bo‘sh slayd, maketlar, shablon, namuna.30-mavzu. Slaydlarga jadval, ro‘yxat, rasm, grafik va diagrammalarni joylashtirish (1 soat, A2+: 3soat).MS PowerPoint dasturida slaydlarga jadval, ro‘yxat, rasm, grafik va diagrammalar joylashtirish;tahrirlash va formatlash imkoniyatlari.31-32-mavzu. Slaydlarda animatsiya effektlaridan foydalanish. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3soat). slaydlarni saralash;animatsiya tushunchasi;slayddagi obyektlar va slayd almashishi animatsiyasi;Amaliy mashg‘ulot.33-mavzu. Slaydlarga audio va video fayllarni joylashtirish. (1 soat, A2+: 2soat).

114

Amaliy mashg‘ulot (A2+: 1soat).slaydlarga audio va video fayllarni joylashtirish imkoniyatlari.


1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: A2operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi. axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi. sodda grafik muharrir va uning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan grafik axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi;matn muharriri va protsessori farqini, ularning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan matnli axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi;matn protsessorining belgi, so‘z, satr, xatboshi, matn, blok, sahifa tartib raqami kabi tushunchalarini biladi va amalda qo‘llay oladi;axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi; axborotga oid o‘lchov birliklarini biladi; turli sanoq tizimlarida sodda amaliy masalalar yecha oladi;axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari, multimedia texnologiyalari haqida bilimga ega bo‘ladi; elektron manbalardan turli ko‘rinishdagi axborotlarni izlab topadi va kompyuterda yig‘a oladi; Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlarini biladi; elektron pochta va axborotlarni himoya qilish imkoniyatlaridan foydalana oladi; kompyuter texnikasi va vositalarining rivojlanish tarixi, taraqqiyot davrlari va avlodlarini biladi;taqdimot tayyorlash va loyihalashni biladi;kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslarini biladi va ularga oid sodda amaliy masalalarni yecha oladi. A2+Axborotlarni kodlash va dekodlashga oid amallarni bajara oladi;axborot o‘lchov birliklariga oid masalalarni hal eta oladi;kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslariga oid amaliy masalalarni hal eta oladi;turli sanoq tizimlarida amaliy masalalar yecha oladi.

115

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi: A2matn protsessorida shrift, xatboshi va sahifa formatlaridan foydalana oladi; matn ko‘rinishidagi axborotlarni matn muharriri va protsessoriga kiritishni, tahrir qilishni va saqlashni bajara oladi; matn protsessorida hujjatga rasmlar, chizmalar, jadvallar, formulalar joylashtira oladi va formatlay oladi; matn protsessori yordamida ijodiy ishlar va sodda hujjatlarni tayyorlay oladi;operatsion tizim yoki maxsus dasturlar yordamida fayllarni arxivlay oladi; taqdimot slaydlarini hosil qiladi;ularga multimedia elementlarini tatbiq eta oladi; axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi; elektron pochta, Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi. Web-sahifa ko‘rinishida sodda axborot resurslarini tayyorlay oladi.A2+mantiqiy mulohazalarni hal eta oladi;tarkibiy Web-sahifa ko‘rinishida axborot resurslarini tayyorlay oladi;texnologiya imkoniyatlaridan foydalanib taqdimat yarata oladi.

3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: A2axborot tashuvchi vositalar yordamida axborotlarni uzatish imkoniyatlaridan foydalana oladi. axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi; elektron pochta orqali axborot uzata oladi va qabul qila oladi; axborot uzatish va qabul qilishda odob-axloq me’yorlari, axborot havfsizligi, media-savodxonlik talablariga rioya qiladi.

A2+Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini kichaytirish imkoniyatlaridan foydalana oladi.

Nazorat ishi. (A2: 1 soat va A2+: 1 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun- A2: 26 soat, (A2+: 56soat).

116

Nazorat ishlari uchun- A2: 2 soat, (A2+: 4soat).

Amaliy mashg‘ulot- A2: 5 soat, (A2+: 6soat).Mustahkamlash ishi- A2: 1 soat (A2+: 2soat). Jami- A2: 34 soat, (A2+: 68soat).

9-SINF(haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat; A2+:haftasiga 3 soatdan, jami-104soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi:A2

ijtimoiy vaziyatlarda eng avvalo ona tilida hamda birorta xorijiy tildagi fanga oid mavzularga tegishli atamalarni bayon etishda o‘zaro muloqotga kirisha olish. axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay bilish; Muloqotda muomala madaniyatiga amal qila olish, hamkorlikda, jamoada samarali ishlay olish.

A2+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib, fanga oid voqea va hodisalarni izlab topa oliash va to‘plash, tahrir qilish, tushuntirib bera olish;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:A2

mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish saralash, qayta ishlash, saqlash, ulardan foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash, mediamadaniyatga ega bo‘lish.

A2+Axborot vositalarda axborot izlaydi, olingan axborotdan voqea va hodisalarni

ajrata olish, qayta ishlay olish, tushuntirib berish.

O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:A2

doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy, va intellektual rivojlantirish;

kamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;

117

o‘z hatti-harakatini baholay bilish.A2+

bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmun-mohiyatini anglagan holda bayon qila bilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:A2

jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish;o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish.

A2+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya: A2

vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli, hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;orasta kiyinish;madaniy me’yorlarga amal qila olish.

A2+Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-

axloq qoidalariga rioya qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:A2

aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy rejalarni tuza olish;kundalik faoliyatda uchraydigan masalalarni yechmiga olib keluvchi algoritmni tuza olish;turli formuladan foydalana olish;model, chizma va diagrammalarni o‘qiy olish.

A2+hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni


I bob. Algoritmlash asoslari (13 soat, A2+: 18 soat)

118

1-mavzu. Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari (1 soat, A2+: 1 soat). Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari: masalaning qo‘yilishi, masala modeli, algoritm tuzish, dastur tuzish, dasturni tahrirlash, natija olish va tahlil.2-3-mavzu. Model va uning turlari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat).obyekt, obyekt tavsifi, tavsif qiymati, model tushunchasi, matematik model, model turlari, amaliy topshiriqlar bajarish.4-mavzu. Algoritm tushunchasi (1 soat, A2+: 1 soat). algoritm tushunchasi;algoritm ijrochisi;ijrochinining ko‘rsatmalar sistemasi.5-6-mavzu. Algoritmning asosiy xossalari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat). tushunarlilik;aniqlik;diskretlilik;natijaviylik;ommaviylik xossalariamaliy mashg‘ulot.7-8-mavzu. Algoritmni tasvirlash usullari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat). algoritmni tasvirlash usullari: so‘zlar yordamida;formula yordamida;jadval yordamida;grafik usulda;dastur shaklida;amaliy mashg‘ulot.9-10-mavzu. Algoritmning asosiy turlari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat). algoritmning asosiy turlari: chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi;sanagich; amaliy mashg‘ulot.11-12-mavzu. Algoritmning asos tuzilmalari. Amaliy mashg‘ulot. (2 soat, A2+: 3 soat). algoritmning asos tuzilmalari: chiziqli;tarmoqlanuvchi;takrorlanuvchi;amaliy mashg‘ulot.

119

Nazorat ishi (1 soat, A2+: 1 soat).

II bob. Dasturlash asoslari (38 soat, A2+: 58 soat).

14-mavzu. Dastur va dasturlash tillari (1 soat, A2+:1 soat).Dastur tushinchasi;dasturlash tili;dasturlash tillari darajalari; Paskal ABC dasturlash tili.15-mavzu. Paskal ABC integrallashgan muhiti (1 soat, A2+: 2 soat).integrallashgan muhit;Paskal ABC interfeysi; menyular, tezkor klavishlar.16-mavzu. Paskal dasturlash tili va uning alifbosi (1 soat, A2+: 2 soat). Paskal ABC dasturlash tili alifbosi, strukturasi, semantikasi, modullari, identifikatorlar.17-18-mavzu. O‘zgarmas va o‘zgaruvchi miqdorlar. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat).Paskal ABC dasturlash tilida o‘zgarmaslar va turlari;o‘zgaruvchilar va turlari;amaliy mashg‘ulot.19-20-mavzu. Standart funksiyalar va protseduralar, algebraik ifodalar. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat).standart funksiyalar: matematik, o‘zgaruvchi turini o‘zgartiruvchi;standart protseduralar: matematik, algebraik ifodalarni yozish;amaliy mashg‘ulot.21-22-mavzu. O‘zlashtirish va ma’lumotlarni ekranga chiqarish operatorlari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat). ma’lumotlarni xotiraga yozish;o‘zlashtirish operatori;ifoda, ma’lumotlarni ekranga chiqarish operatorlari;chiqarish ro‘yxati, chiqarish formati;amaliy mashg‘ulot.23-24-mavzu. Ma’lumotlarni xotiraga muloqot usulida kiritish operatori. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat). ma’lumotlarni xotiraga muloqot usulida kiritish operatorlari;kiritish ro‘yxati;amaliy mashg‘ulot.25-26-mavzu. Matn holatida ekran bilan ishlash. Amaliy mashg‘ulot

120

(2 soat, A2+: 3 soat). matn holati, Crt moduli;matn va matn foni rangi;ekranni tozlash, tabulyatsiya;amaliy mashg‘ulot.Nazorat ishi (A2+: 1 soat).27-28-mavzu. Chiziqli dasturlar tuzish. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat). chiziqli dastur;chiziqli dastur tarkibi;amaliy mashg‘ulot).29-30-mavzu. O‘tish va tarmoqlanish operatorlari. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat).nishon;o‘tish operatori;shart, tarmoqlanish operatori;tarmoqlanish operatori ko‘rinishlari;amaliy mashg‘ulot.31-32-mavzu. Tarmoqlanuvchi tarkibli dasturlar tuzish. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 4 soat). murakkab shartlar;mantiqiy amallar;Amaliy mashg‘ulot.33-mavzu. Jadval ko‘rinishidagi miqdorlar. (1 soat, A2+: 2 soat).jadval elementlari;jadval o‘lchovi;massiv, massiv turi, massiv elementi;massiv element indeksi, massiv elementi qiymati; amaliy mashg‘ulot.


1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: A2kompyuterda ishlashda xavfsizlik qoidalari va gigiena talablariga rioya etadi; informatika fani va uning rivojlanish tarixini biladi;kompyuterni to‘g‘ri ishga tushiradi va o‘chira oladi; operatsion tizimning elementlaridan foydalana oladi; axborot manbalaridan axborotlarni izlab topadi va yig‘a oladi;

121

sodda grafik muharrir va uning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan grafik axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn muharriri va protsessori farqini, ularning imkoniyatlarini biladi;izlab topilgan matnli axborotlarni saqlaydi va foydalana oladi; matn protsessorining belgi, so‘z, satr, xatboshi, matn, blok, sahifa tartib raqami kabi tushunchalarini biladi va amalda qo‘llay oladi;axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi; axborotga oid o‘lchov birliklarini biladi; turli sanoq tizimlarida sodda amaliy masalalar yecha oladi;axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari haqida biladi,multimedia texnologiyalari haqida bilimga ega;elektron manbalaridan turli ko‘rinishdagi axborotlarni izlab topadi va kompyuterda yig‘a oladi;Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlarini biladi; elektron pochta va axborotlarni himoya qilish imkoniyatlaridan foydalana oladi; kompyuter texnikasi va vositalarining rivojlanish tarixi, taraqqiyot davrlari va avlodlarini biladi; taqdimot tayyorlash va loyihalashni biladi; kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslarini biladi va ularga oid sodda amaliy masalalarni yecha oladi. A2+

Axborotlarni kodlash va dekodlashga oid amallarni bajara oladi;axborot o‘lchov birliklariga oid masalalarni hal eta oladi;kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslariga oid amaliy masalalarni hal

eta oladi;turli sanoq tizimlarida amaliy masalalar yecha oladi.2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash

kompetensiyasi:A2

matn protsessorida shrift, xatboshi va sahifa formatlaridan foydalana oladi; matn ko‘rinishidagi axborotlarni matn muharriri va protsessoriga kiritishni, tahrir qilishni va saqlashni bajara oladi; matn protsessorida hujjatga rasmlar, chizmalar, jadvallar, formulalar joylashtira oladi va formatlay oladi;matn protsessori yordamida ijodiy ishlar va sodda hujjatlarni tayyorlay oladi;operatsion sistema yoki maxsus dasturlar yordamida fayllarni arxivlay oladi; taqdimot slaydlarini hosil qiladi, ularga multimedia elementlarini tatbiq eta oladi; axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi;

122

elektron pochta, Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi;Web-sahifa ko‘rinishida sodda axborot resurslarini tayyorlay oladi;Kompyuterda masalalar yechish bosqichlariga oid sodda amaliy masalalarni hal eta oladi; turli masalalarni yechishga oid algoritmlar tuza oladi.A2+

tarkibiy Web-sahifa ko‘rinishida axborot resurslarini tayyorlay oladi;dasturlash texnologiyasi imkoniyatlaridan foydalanib sodda dasturiy ta’minot

hosil qila oladi. 3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi:

A2Axborot tashuvchi vositalar yordamida axborotlarni uzatish imkoniyatlaridan

foydalana oladi;axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda

uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi; elektron pochta orqali axborot uzatadi va qabul qila oladi; axborot uzatish va qabul qilishda odob-axloq me’yorlari, axborot xavfsizligi,

mediasavodxonlik talablariga rioya qiladi.A2+

Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini kichaytirish imkoniyatlaridan foydalana oladi.

Nazorat ishi. (A2: 1 soat, A2+: 1 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun- 19 soat (A2+: 30 soat).Nazorat ishlari uchun- 2 soat (A2+: 3 soat).Amaliy mashg‘ulot- 13 soat (A2+: 18soat).Birinch yarim yillik jami- 34 soat (A2+: 51 soat).

35-36-mavzu. Parametrli takrorlash operatori. Amaliy mashg‘ulot. (A2: 2 soat), (A2+: 3 soat). Takrorlash operatori;parametrli takrorlash operatori ko‘rinishlari;takrorlash parametri;takrorlanish operatori tanasi;amaliy mashg‘ulot.

123

37-38-39-mavzu. Shart bo‘yicha takrorlash operatorlari. Amaliy mashg‘ulot. (A2: 3 soat), (A2+:3 soat). shart bo‘yicha takrorlash operatori;shart bo‘yicha takrorlash operatorlari ko‘rinishlari;takrorlash operatorlari xususiyatlari; tasodifiy sonlarni hosil qilish; amaliy mashg‘ulot.40-41-mavzu. Belgili va satrli miqdorlar bilan ishlash. Amaliy mashg‘ulot.(2 soat, A2+:3 soat). belgili va satrli miqdorlar bilan ishlash standart funksiyalari;standart protseduralari;amaliy mashg‘ulot.42-43-mavzu. Paskalda ekranni grafik holatga o‘tkazish. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+:2 soat).ekranni grafik holatga o‘tkazish;Graph moduli;Graph moduli funksiya va protseduralari;amaliy mashg‘ulot.44-45-mavzu. Paskalning shakllar chizish imkoniyatlari. Amaliy mashg‘ulot. (2 soat, A2+:2 soat).shakl chizish imkoniyatlari;chiziq rangi;fon rangi;shakl ichini bo‘yash usullari;amaliy mashg‘ulot.46-47-mavzu. Fayllar bilan ishlash. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+:2 soat).fayl turidagi o‘zgaruvchilar;matnli fayllar;fayl turidagi o‘zgaruvchi bilan faylni bog‘lash;yozish uchun faylni ochish;ma’lumot qo‘shish uchun faylni ochish;o‘qish uchun faylni ochish;faylni yopish;Eof funksiyasi;amaliy mashg‘ulot.48-49-mavzu. Protsedura va funktsiyalar. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+:2 soat) protsedura va funktsiyalar tashkil etish;

124

parametrlar, global va lokal o‘zgaruvchilar;amaliy mashg‘ulotNazorat ishi (1 soat, A2+:1 soat).50- mavzu. Mustahkamlash darsi (1 soat, A2+:1 soat).51- mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, A2+:1 soat).

III bob. Elektron jadvallar (17 soat, A2+: 27)52-mavzu. Elektron jadvalning vazifalari va imkoniyatlari (1 soat, A2+: 1 soat) elektron jadval, tarixiy ma’lumotlar;vazifalari, imkoniyatlari; arifmetik amallar.53-mavzu. Elektron jadvalning elementlari (1 soat, A2+: 2 soat). ustun, satr, katak, katakka kiritiladigan ma’lumot turi;katak formati;murojaat: nisbiy, absolyut, aralash, blok, formulalar satri.54-55-mavzu. MS Excel dasturida matematik amallar va formulalar bilan ishlash. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat).katakka formulalar kiritish;nusxalash;tahrirlash;amaliy mashg‘ulot.56-mavzu. MS Excel dasturining matematik, mantiqiy, statistik, matnli funksiyalari (1 soat, A2+: 2 soat).matematik, mantiqiy, statistik, matnli funksiyalar sintaksisi va vazifalari.57-58-mavzu. MS Excel dasturida turli funksiyalarni qo‘llash. Amaliy mashg‘ulot (2 soat, A2+: 3 soat).matematik, statistik, matnli funksiyalarni qo‘llash;amaliy mashg‘ulot.59-mavzu. Diagramma va grafiklarni hosil qilish (1 soat, A2+: 2 soat).diagrammalar turlari: doiraviy diagramma;gistogramma, grafik, qo‘llash imkoniyatlari;diagramma elementlari;amaliy mashg‘ulot.60-61-mavzu. Diagramma va grafiklarni tahrirlash. Amaliy mashg‘ulot. (2 soat, A2+: 3 soat).diagramma va grafiklarni tahrirlash;formatlash, diagramma elementlari formatlari;amaliy mashg‘ulot.

125

Nazorat ish (A2+: 1 soat).62-mavzu. Ma’lumotlarni tartiblash (1 soat, A2+: 2 soat).ma’lumotlar ombori tushunchasi;maydon va yozuv;ma’lumotlar omborida tartiblash tushunchasi;tartiblash imkoniyatlari;tartiblash shartlari va yo‘nalishi.63-64-mavzu. Ma’lumotlarni saralash. Amaliy mashg‘ulot.(2 soat, A2+: 3 soat). ma’lumotlar omborida saralash;filtrlash, saralsh shartlari;amaliy mashg‘ulot.65-66-mavzu Elektron jadvalda mantiqiy elementlarni qo‘llash. Amaliy mashg‘ulot. (2 soat, A2+: 3 soat).mantiqiy amallar va funksiyalar yordamida masalalar yechish imkoniyatlari.amaliy mashg‘ulot. 67-mavzu Mustahkamlash darsi (1 soat, A2+:1 soat).


Kommunikativ kompetensiyasi:A2 ijtimoiy vaziyatlarda eng avvalo ona tilida hamda birorta xorijiy tildagi fanga oid mavzularga tegishli atamalarni bayon etishda o‘zaro muloqotga kirisha oladi; axborot kommunikatsion texnologiyasidan foydalanishda xorijiy tildagi atamalarni mazmunini tushungan holda uni jarayonga qo‘llay biladi; Muloqotda muomala madaniyatiga amal qiladi, hamkorlikda, jamoada samarali ishlay oladi.A2+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib, fanga oid voqea va hodisalarni

izlab topadi va to‘playdi tahrir qiladi, tushuntirib bera oladi;

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:A2

mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa oladi, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan amalda foydalana oladi, axborot xavfsizligini ta’minlay oladi, mediamadaniyatga ega bo‘ladi.

A2+126

Axborot vositalarda axborot islaydi, olingan axborotdan voqea va hodisalarni ajratadi, qayta ishlay oladi, tushuntirib beradi.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual, kreativ rivojlangan; kamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganishni biladi;o‘z hatti-harakatini baholay biladi.

A2+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmun-mohiyatini

anglagan holda bayon qila biladi.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:A2

jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etishni va ularda faol ishtirok etadi;o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini biladi, unga rioya qila oladi.

A2+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli, hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish xislatiga ega;orasta kiyinishga rioya eta oladi;madaniy me’yorlarga amal qiladi.

A2+Vatanini sevish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatda bo‘lish, odob-

axloq qoidalariga rioya qilish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:A2

aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy rejalarni tuza oliadi;inson mehnatini yengillashtiradigan,qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana oladi; kundalik faoliyatda uchraydigan masalalarni yechmiga olib keluvchi algoritmni sakllantira oladi;

127

turli formuladan amalda foydalana oladi;fanga oid model, chizma va diagrammalarni o‘qiy oladi.

A2+hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni


O‘quvchilarda fanga oid shakllangan kompetensiya elementlari1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi

A2Axborotlar ustida bajariladigan amallarga oid vazifalarni bajara oladi; axborotga oid o‘lchov birliklarini biladi; turli sanoq tizimlarida sodda amaliy masalalar yecha oladi;axborot texnologiyalarining ichki va tashqi omillari, multimedia texnologiyalari haqida bilimga ega; elektron manbalaridan turli ko‘rinishdagi axborotlarni izlab topadi va kompyuterda yig‘a oladi; Internetda ishlashni ta’minlovchi dasturlar va ularning imkoniyatlarini biladi; elektron pochta va axborotlarni himoya qilish imkoniyatlaridan foydalana oladi; kompyuter texnikasi va vositalarining rivojlanish tarixi, taraqqiyot davrlari va avlodlarini biladi; taqdimot tayyorlash va loyihalashni biladi; kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslarini biladi va ularga oid sodda amaliy masalalarni yecha oladi; elektron jadvallarda turli axborotlarni saqlay oladi.

A2+Axborotlarni kodlash va dekodlashga oid amallarni bajara oladi;axborot o‘lchov birliklariga oid masalalarni hal eta oladi;kompyuterlarning arifmetik va mantiqiy asoslariga oid amaliy masalalarni hal eta oladi;turli sanoq tizimlarida amaliy masalalar yecha oladi.

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi

A2operatsion tizim yoki maxsus dasturlar yordamida fayllarni arxivlay oladi; taqdimot slaydlarini hosil qiladi, ularga multimedia elementlarini tatbiq eta

oladi;

128

axborot hajmi, uzatish tezligi bilan bog‘liq masalalarni, axborotlarni qayta ishlashni mustaqil bajara oladi;

elektron pochta, Internet va boshqa resurslardan olingan axborotlarni tahrir qila oladi;

Web-sahifa ko‘rinishida sodda axborot resurslarini tayyorlay oladi;Kompyuterda masalalar yechish bosqichlariga oid sodda amaliy masalalarni

hal eta oladi; turli masalalarni yechishga oid algoritmlar tuza oladi; dasturlash tillaridan birida masalalarni yechishga doir sodda dasturlar tuza

oladi; mediasavodxonlik bilimiga ega bo‘ladi; elektron jadvallarda elektron jadval imkoniyatlaridan foydalanib hujjatlar hosil

qila oladi;elektron jadval elementlari ustida formatlash amallarini bajara oladi; elektron jadvallarda ma’lumotlar ombori va diagrammalar hosil qilib, turli

amallarni bajara oladi; elektron jadvallar funksiyalaridan foydalanib sodda hisoblashlarni bajara oladi.A2+ Elektron jadval funksiyalaridan foydalanib matematik, fizik va iqtisodiy

yo‘nalishlarda hisoblashni va mantiqiy masalalarni hal eta oladi;tarkibiy Web-sahifa ko‘rinishida axborot resurslarini tayyorlay oladi;dasturlash texnologiyasi imkoniyatlaridan foydalanib sodda dasturiy ta’minot

hosil qila oladi. 3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi A2Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan

holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini hisoblay oladi;elektron pochta orqali axborot uzata oladi va qabul qila oladi; axborot uzatish

va qabul qilishda odob-axloq me’yorlari, axborot xavfsizligi, media-savodxonlik talablariga rioya qiladi.

A2+ Axborot o‘lchov birliklari va uzatish tezligi imkoniyatlarini hisobga olgan

holda uzatiladigan va olinadigan axborotlar hajmini kichraytirish imkoniyatlaridan foydalana oladi.

Nazorat ishi (1soat, A2+: 1soat)Mavzularni o‘rganish uchun- 20 soat (A2+34 (soat)).Nazorat ishlari uchun- 2 soat (A2+ (3 soat)).

129

Amaliy mashg‘ulot- 13 soat (A2+ (12 soat)).Mustahkamlash darsi (A2+ (2 soat))Ikkinchi yarim yillik jami- 34 soat (A2+: 51 soat).Umumiy jami- (A2: 68 soat), (A2+ (104 soat))

10-SINF(haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat; B2+:haftasiga 3 soatdan, jami-104soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi:B1


B1+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib, fanga oid voqea va hodisalarni izlab topa oliash va to‘plash, tahrir qilish, tushuntirib bera olish;



B1+Axborot vositalarda axborot izlaydi, olingan axborotdan voqea va hodisalarni


O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1

130


kreativ rivojlantirishkamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam

oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholasho‘z hatti-harakatini baholay bilish.

B1+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmun-mohiyatini

anglagan holda bayon qila bilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1

jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish; unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lisho‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish.

B1+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;badiiy va san’at asarlarini tushunish; orasta kiyinish; madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish B1+


Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan

131

foydalana olish B1+

hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni algoritmini tuzish va amalda qo‘llay olish.

1-BOB. MS EXCELDA AMALLAR VA FORMULALAR (19 soat, B1+:

18 soat)

1-mavzu. Amallar va sodda ifodalarni hisoblash (1 soat, B1+: 1 soat). Bir amalli arifmetik ifodalar;

Bir necha amal va qavs qatnashgan arifmetik ifodalar2-mavzu. Katakka murojaat: nisbiy, absolyut va aralash murojaat (1 soat, B1+: 1 soat) Katak yoki blokni nomlash3-mavzu. Murojaatdan foydalanib amal bajarishda nusxalashning afzalligi (1 soat, B1+: 1 soat)Sonning darajalarini hisoblash4-mavzu. Inson yashagan kunni hisoblash masalasi (1 soat, B1+: 1 soat) Murojaatdan foydalanib karra jadvalini hosil qilish 5-mavzu. Boshqa varaq yoki kitobga murojaat (1 soat, B1+: 1 soat) Matnlarni ulash masalasi, amaliy mashg’ulot6-mavzu. MS Excelning funksiyalar kutubxonasi (1 soat, B1+: 1 soat)Funksiya tushunchasi 7-mavzu. Funksiya argumenti oynasi (1 soat, B1+: 1 soat) Мастер функций yordamida funksiya joylashtirish 8-mavzu. Formulalar tasmasidan foydalanish (1 soat, B1+: 1 soat) Formulani tahrirlash 9-mavzu. Blokni nomlashdan foydalanish Funksiya nomini yozib joylashtirishda avtotanlash imkoniyati (1 soat, B1+: 1 soat) Matnlar bilan ishlash funksiyalari

10-mavzu. Mantiqiy funksiyalar (1 soat, B1+: 1 soat) Mantiqiy funksiyalarni qo‘llab mantiqiy ifoda hisoblash Mantiqiy funksiyalarni qo‘llab matematik masala yechish 11-mavzu. Mustahkamlash uchun amaliy mashgulot (1 soat, B1+: 1 soat)12-mavzu. Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat)

132

13-mavzu. Matematik funksiyalar (1 soat, B1+: 1 soat) Sodda matematik funksiyalar Trigonometriyaga oid ba’zi funksiyalar 14-mavzu. Ko‘paytma hisoblashga oid funksiyalar (1 soat, B1+: 1 soat) Yig‘indi hisoblashga oid funksiyalar Qator yig‘indilarini hisoblash 15-mavzu. Statistik funksiyalar (1 soat, B1+: 1 soat) Statistik ma’lumotlarni sodda tahlili Shartli formatlash imkoniyati Ma’lumotlar to‘plamidan ekstremal qiymatlarni aniqlash 16-mavzu. Mustahkamlash uchun amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat)17-mavzu. MS Excel yordamida ba’zi masalalarni yechish (1 soat, B1+: 1 soat) Ko‘paytmalar yig‘indisini hisoblashga oid Tenglamalarni taqribiy yechish 18-mavzu. Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat)19-mavzu. Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat)

2-bob. Ma’lumotlar ombori20-mavzu. Ma’lumotlar ombori haqida tushuncha (1 soat, B1+: 1 soat)

21-mavzu. Ma’lumotlar omborini boshqarish tizimlari (1 soat, B1+: 1 soat)

22-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)

23-mavzu. MS Access dasturining asosiy elementlari va maydonlar xususiyati (1 soat, B1+: 1 soat)


25-mavzu. MS Access dasturida ma’lumotlar omborini tashkil etish (1 soat, B1+: 1 soat)


27-mavzu. MS Accessda jadvallarni o‘zaro bog‘lash (1 soat, B1+: 1 soat)


133

29-mavzu. MS Accessda ma’lumotlarni berilgan shablon bo‘yicha izlash va qayta ishlash (1 soat, B1+: 1 soat)30-mavzu. MS Accessda ma’lumotlar omborini hosil qilish va tahrirlashda formalardan foydalanish. (1 soat, B1+: 1 soat)31-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)32-mavzu. Takrorlashga doir topshiriqlar (1 soat, B1+: 1 soat)33-mavzu. Ma’lumotlar ombori haqida tushuncha (1 soat, B1+: 1 soat)34-mavzu. Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat)

Delphi dasturlash tilida loyixalar35-mavzu. Delphi dasturlash tilida obyektlar haqida: (1 soat, B1+: 1 soat)

Obyektlar haqida qisqacha ma’lumot Forma hosil qilish

36-mavzu. “Qisqa xabar” oynasini hosil qilish: ShowMessage(1 soat, B1+: 1 soat) Forma xususiyatlari (Properties) (Properties) dan boshqa obyektlarda foydalanish Button komponenti va xossalari

37-mavzu.Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)

38-mavzu. “Shaklni quvish” loyixasi: Shape komponenti (1 soat, B1+: 1 soat) Shape komponenti haqida ma’lumot Shape komponentini qo‘shish Shakl o‘zgartirish (rang, o‘lcham, koordinata) Shakl ustida sichqoncha harakati va bajarish funksiyasi

39-mavzu.Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)40-mavzu. “Svetofor xabari” loyixasi: Label komponenti (1 soat, B1+: 1 soat)

Label komponenti va xossalari Forma hosil qilish Svetofor ishlatish jarayoni:

Sichqoncha bosilishi Natija o‘zgarishi

41-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)42-mavzu. “Parol kiritish oynasi” loyixasi: Edit komponenti

Label komponentini qo‘shish Button komponentini qo‘shish Edit komponentini qo‘shish (imkoniyatlari, qo‘llanish usullari):

Edit1 oddiy formatda Edit2 maska bilan (*) qo‘llangan holat

134

43-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)44-mavzu. Nazorat ishi-5 (1 soat, B1+: 1 soat)45-mavzu. “Raqamli soat hosil qilish” loyixasi: Timer komponenti (1 soat, B1+: 1 soat)

Label komponenti Timer komponenti va sozlash Form.onactivate() buyrug‘i

46-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)47-mavzu. “Futbol to‘pini sakratish” loyixasi: Image komponenti (1 soat, B1+: 1 soat)

Image komponentini qo‘shish Koptok rasmini tanlab o‘rnatish Xususiyati (Properties) ni sozlash

48-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)49-mavzu. Chiziqli jadval elementlari yig‘indisini hisoblash loyixasi: StringGrid komponenti (1 soat, B1+: 1 soat)

StringGrid komponentini qo‘shish (xususiyati, qo‘llash usullari)50-mavzu.. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)51-mavzu. Nazorat ishi-6 (1 soat, B1+: 1 soat)52-mavzu. “Kitob tanlovi” loyixasi: CheckBox

Label1 => “Tanlash” Label2 => “Nomi” Label3 => “Narxi”

53-mavzu . Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)54-mavzu. “Vazifalar ro‘yxati” loyixasi: ListBox

Label1 => “Vazifa nomi” Edit1 => “Vazifa kiritish” Button => “Vazifani ro‘yxatga olish” ListBox => “Ro‘yhatni shakllantirish”

55-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)56-mavzu. “Oddiy arifmetika trenajori” loyixasi (1 soat, B1+: 1 soat)

Edit1, Edit2 => “qo‘shiluvchilarni kiritish” Edit3 => “Yig‘indi” Button1 => “Natijani hisoblash”

57-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)58-mavzu. Nazorat ishi-7 (1 soat, B1+: 1 soat)59-mavzu. “Kiril – Lotin tarjimon dasturi” loyixasi: Memo komponenti (1 soat, B1+: 1 soat)

Memo1 => “Kirilcha matnni kiritish” Memo2 => “Lotincha matn” CheckBox1 => “To‘g‘ridan to‘g‘ri o‘girish”

135

Button1 => “O‘girish”60-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)61-mavzu. “Rasmli test” loyixasi (1 soat, B1+: 1 soat)

Image1, Image2, Image3 => “Rasmlar” Edit1, Edit2, Edit3 => “Kerakli rasmni tanlash” Button1 => “Tekshirish”

62-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)63-mavzu. “Suvchi algoritmi” loyixasi (1 soat, B1+: 1 soat)

Shape1, Shape2 => “Idishlardagi suv” Button1 => “A dan B ga quyish” Button2 => “B ni bo‘shatish” Button3 => “A ni to‘ldirish” Timer1 => “Javobni tekshirish”

64-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)65-mavzu. “Test dasturi” loyixasi: amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)66-mavzu. Amaliy mashg‘ulot (1 soat, B1+: 1 soat)67-mavzu. Nazorat ishi-8 (1 soat, B1+: 1 soat)68-mavzu. Takrorlash (1 soat, B1+: 1 soat)


1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: B1 Ахборот ресурсларидан мақсадли излаш ва саралаш вазифаларини бажара олади; ахборотларни архивлаш дастурлари имкониятларини билади, амалиётда қўллай олади; маълумотлар омборини яратиш ва бошқаришда қўлланиладиган дастурлар ҳақида билимга эга бўлди; касбий соҳаларда қўлланиладиган амалий дастурлар ҳақида билимга эга бўлди.В1+ Замонавий дастурлаш тиллари ва уларнинг таснифини билади; ўзининг соҳасига йўналтирилган амалий дастурлар имкониятлари ҳақида билимга эга бўлади ва улардан фойдалана олади.

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi:

B1

136

Компьютерларнинг арифметик ва мантиқий асосларига оид амалий масалаларни ҳал эта олади; турли мавзуларда мультимедиа имкониятлари қўллаб, тақдимотларни мустақил равишда тайёрлай олади; турли кўринишдаги ахборотларни мос дастурий таъминот ёрдамида тасвирлаш, сақлаш, қайта ишлаш вазифаларини мустақил ҳал эта олади; оммавий, таълимий ахборот ресурсларидан фойдалана олади, махсус амалий дастурлар ёрдамида маълумотлар омбори ва сўровлар ҳосил қила олади ва ҳисоботлар тайёрлай олади; турли масалаларни ечишга оид алгоритмлар туза олади; объектга йўналтирилган дастурлаш тилларидан бирида масалаларни ечишга доир дастурлар туза олади.В1+махсус амалий дастурлар ёрдамида маълумотлар омбори, сўровлар ва шакллар ҳосил қила олади, ҳисоботлар ва содда макрослар тайёрлай олади; амалий дастурий таъминот ва дастурлаш тили имкониятларидан фойдаланиб мультимедиали ресурс тайёрлай олади.

3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: В1Ахборотни узатишнинг энг самарали усулларини амалда қўллай олади; ахборот узатишда Интернет ва унинг хизматларидан самарали фойдалана олади; матн ва жадвал процессорлари, тақдимот дастурлари ёрдамида ҳужжатларни почта орқали узата олади.В1+матн ва жадвал процессорлари, тақдимот дастурлари ёрдамида ҳужжатларни ахборот ресурси сифатида сайтга жойлаштира олади.

Nazorat ishi. (A2: 1 soat va A2+: 1 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun- B1: 26 soat, (B1+: 48soat).

Nazorat ishlari uchun- B1: 12 soat, (B1+: 24soat).

Amaliy mashg‘ulot- B1: 15 soat, (B2+: 30soat).

137

Mustahkamlash ishi- B1: 15 soat (B1+: 20soat).

Jami- B1: 68 soat, (B1+: 104soat).

11-SINF(haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat; B2+:haftasiga 2 soatdan, jami-136soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari: Kommunikativ kompetensiyasi:B1


B1+muloqotda muomala madaniyatiga amal qilib, fanga oid voqea va hodisalarni izlab topa oliash va to‘plash, tahrir qilish, tushuntirib bera olish;


138


B1+Axborot vositalarda axborot izlaydi, olingan axborotdan voqea va hodisalarni


O‘zini-o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1


kreativ rivojlantirishkamolotga intilish;hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish;kognitivlik ko‘nikmalarini va hayotiy tajribani mustaqil ravishda muntazam

oshirib borish, o‘z xatti-harakatini muqobil baholasho‘z hatti-harakatini baholay bilish.

B1+bola huquqlari, voyaga yetmaganlik tushunchalarning mazmun-mohiyatini

anglagan holda bayon qila bilish.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1

jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va ularda faol ishtirok etish; unga rioya qilish, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lisho‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilish.

B1+kundalik faoliyatida vujudga keladigan turli vaziyatlarni to‘g‘ri baholay olish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish;badiiy va san’at asarlarini tushunish; orasta kiyinish; madaniy qoidalarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish B1+

139


Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi:B1aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish B1+

hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik, shahsiy, oilaviy rejalarni algoritmini tuzish va amalda qo‘llay olish.

1-BOB. 1-bob. Kompyuter grafikasi (34 soat, B1+: 18 soat)

1-mavzu. Grafik ob’ektlar va ularni kompyuterda tasvirlash usullari. (1 soat, B1+: 1 soat).

2-mavzu. Kompyuter grafikasi tushunchasi. (1 soat, B1+: 1 soat). 3-mavzu. Kompyuter grafikasi turlari. (1 soat, B1+: 1 soat).

rastli grafika,vektorli grafika fraktal grafika.

4-mavzu. PhotoShop -rastrli grafik muxarririda ishlash asoslari. (1 soat, B1+: 1 soat).

Tasvirlarni tahrirlash asoslari Rastrli tasvirlar va obyektlar

5-mavzu. Photoshop dasturining ichki muhiti. (1 soat, B1+: 1 soat).Photoshop dasturining ish stoliUskunalar panelini boshqarish vositalariUskunalarni sozlash 6-mavzu. Palitralarni birlashtirish va tashkillashtirish (1 soat, B1+: 1 soat).Tasvir o’lchamlariMasshtablar uskunasi 7-mavzu. Nazorat oynasini yaratish (1 soat, B1+: 1 soat).Oynani siljitish

140

Navigator palitrasi 8-mavzu. PhotoShop Interfeysni sozlash. Fayllarni qayta ishlash (1 soat, B1+: 1 soat).9-mavzu. Tasvirlarni boshqarish (1 soat, B1+: 1 soat).O’lcham va uning ko’lami, Bosma uchun ko’lamni o’zgartirishMaketlashtirish bosqichida ko’lam imkoniyatlarini o’zgartirishMukammal ko’lamni tanlshEkrandagi tasvirlarni imkoniyatlar ko’lami10-mavzu. Tasvirni ochish, nusxalash va saqlash (1 soat, B1+: 1 soat).Yangi tasvirni hosil qilishMavjud tasvirni ochishFayllar brauzerini qo’llashTasvirni nusxalashTasvirni diskda saqlash11-mavzu. Maxsus belgilash formatlari (1 soat, B1+: 1 soat).Ilovalar orasida fayllar almashinuvi formatlariAsosiy formatlarNoodatiy formatlar12-mavzu. Fayllar haqida qo’shimcha ma’lumotlar va belgilar (1 soat, B1+: 1 soat).Fayllarga belgilar qo’shishMatnli belgilarni qo’shishBelgilarni boshqarishTasvir o’lchami va ko’lamini o’zgartirish. Kadrlashtirish13-mavzu. Ranglarni tanlash va tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat). Ranglarni tanlash Color Picker muloqot oynasi

14-mavzu-mavzu

Turli ranglar holatlarida ishlash (1 soat, B1+: 1 soat).RGBHSBSMYK

15-mavzu Lab anatomiya tizimi (1 soat, B1+: 1 soat).Indexed ColorYarim tusli tasvirlarOq qora (rastrli) tasvirlar

16-mavzu Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat).17-mavzu Chizish va tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat).

Chizish uskunalari 141

Tahrirlash uskunalariAsosiy usullariTo’g’ri chiziqni chizish

18-mavzu Tasvirni Sponge uskunasi yordamida tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat).Zararlangan sohani qanday belgilanadi

19-mavzu Mo’yqalam o’lchami va shakli (1 soat, B1+: 1 soat).Mo’yqalam shaklini tanlashMo’yqalam shaklini tahrirlash

20-mavzu Mo’yqalamning maxsus shaklllarini yaratish (1 soat, B1+: 1 soat).O’zgaruvchi mo’yqalamlarDinamik mo’yqalamlar haqida umumiy ma’lumot

21-mavzu Ajratilgan magnitli soha (1 soat, B1+: 1 soat).Chegarani belgilashning o’zgartirish usullariChegarani tez o’zgartirish usuli

22-mavzu Qo’lda o’chirish va qo’shish (1 soat, B1+: 1 soat).“Shift” va “Alt” klavishasi bilan do’stlashingBuyruqlar yordamida qo’shish va olib tashlash

23-mavzu Yumshoq belgilash konturlari (1 soat, B1+: 1 soat).Belgilangan sohani joylashtirish va nusxalashJoylashtirish uskunasining o’rni

24-mavzu Konturlarni hosil qilish va tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat).Pen uskunasi yordamida chizishKonturlarni tahrirlashKonturlarni bo’yashKonturlarni belgilash

25-mavzu Niqoblarni hosil qilish tushunchasi (1 soat, B1+: 1 soat).Niqoblar yordamida ajratish

Niqoblash nima?Ajratilgan sohalar ichini chizish va tahrirlash

26-mavzu Filtrlar ta’siri darjasini pasaytirish (1 soat, B1+: 1 soat).Keskinlik va ravshanlikni oshirish

26-mavzu Yorqinlikni pasaytiruvchi standart filtrlar (1 soat, B1+: 1 soat).Tasvirlarni silliqlash

142

Yo’naltirilgan xiralashtirish28-mavzu Ajratib turuvchi konturni yumshatish (1 soat, B1+: 1 soat).

Siqilgan tasvirlarni yorqinlik darsjasini oshirish Skaner qilingan fotosuratlarni tozalsh

29-mavzu Tasvirlarni bog’lash (1 soat, B1+: 1 soat).Shaffofsizlik va bo’yashBog’lash holatlariNiqobli guruhlarni bog’lash

30-mavzu Matnni to’liq tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat).Photoshop 7 da shriftning o’rniMatn ustida 5 ta amal

31-mavzu Type uskunasidan foydalanish (1 soat, B1+: 1 soat).Vertikal matn hosil qilishRamka ichida matn hosil qilis

32-mavzu Matnni ajratish va tahrirlash (1 soat, B1+: 1 soat).Belgilarni formatlashOrfografik tekshirishMatnni o’zgartirish va qidirishMatnni qiya holatga o’tkazishYozuvlarni figura kabi tahrirlash

33-mavzu Takrorlash (1 soat, B1+: 1 soat).34-mavzu Nazorat (1 soat, B1+: 1 soat).35-mavzu Web-sahifa, Web-sayt va Web-dizayn tushunchalari. (1

soat, B1+: 1 soat).

36-mavzu Web-dizayn va uning dasturiy ta’minoti (1 soat, B1+: 1 soat).

37-mavzu Macromedia Flash texnologiyasi yordamida Web- sahifa yaratish va bezash. (1 soat, B1+: 1 soat).

38-mavzu Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat).39-mavzu Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat).40-mavzu Web - sahifalarga rasmli, grafikli ma’lumotlarni

joylashtirish va bezash (1 soat, B1+: 1 soat).41-mavzu Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat).42-mavzu Web- sahifalarda formalar yaratish va bezash (1 soat, B1+:

1 soat).43-mavzu Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat).44-mavzu Web -sahifalarda animastiyalar va ularni o’rnatish. (1 soat,

B1+: 1 soat).143

45-mavzu Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat).46-mavzu Tovushli ma’lumotlar va ular bilan ishlash. (1 soat, B1+: 1

soat).47-mavzu Web- sahifalar orasida aloqalarni o’rnatish imkoniyatlari.

(1 soat, B1+: 1 soat).48-mavzu Amaliy mashg’ulot (1 soat, B1+: 1 soat).49-mavzu Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat).

3-bob. Ахборот тизимлари50-mavzu Ахборот хавфсизлиги (АХ) тушунчаси. (1 soat, B1+: 1

soat). Ахборот хавфсизлигининг жамиятдаги роли.

51-mavzu Axbort xavfsizligining tarkibiy ko’rsatkichlari (1 soat, B1+: 1 soat).

52-mavzu Axborot xavfsizligi muammolari. (1 soat, B1+: 1 soat).Asosiy xavf-xatarlar.

53-mavzu Axborotlarni himoya qilishning tashkiliy, huquqiy va texnik usullari haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 1 soat).

54-mavzu Ахборот узатиш мухити. (1 soat, B1+: 1 soat).Локал компьютер тармоғи.

55-mavzu Аmaliy mashg’ulot. (1 soat, B1+: 1 soat).56-mavzu Регионал компьютер тармоғи. (1 soat, B1+: 1 soat).

Глобал компьютер тармоғи57-mavzu Тармоқ хавфсизлиги чора-тадбирлари. (1 soat, B1+: 1

soat).Локал компьютер тармоғидаги қурилмалар ва уларда сақланаетган ахборотлар хавсизлигини таъминлаш усул ва воситалари

58-mavzu Интернет тармоғида сақланаетган ахборотлар ресурслари хавсизлигини таъминлаш усул ва воситалари (1 soat, B1+: 1 soat).

59-60-mavzu

Amaliy mashg’ulot (2 soat, B1+: 2 soat).

61-mavzu Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat).62-mavzu Электрон почта (ЭП) хизмати структураси. · ЭП да

ахборотларни химоялаш (1 soat, B1+: 1 soat).63-mavzu Компьютер вируслари. · Антивируслар. ·

Антивирусларни тўғри танлаш. · Антивируслар билан ишлаш (1 soat, B1+: 1 soat).

64-mavzu Компьютер вируслари. · Антивируслар. (1 soat, B1+: 1 144

soat). 65-mavzu Антивирусларни тўғри танлаш. · Антивируслар билан

ишлаш. (1 soat, B1+: 1 soat).66-67-mavzu

Amaliy mashg’ulot (2 soat, B1+: 2 soat).

68-mavzu Nazorat ishi (1 soat, B1+: 1 soat).


1. Axborotlarni izlash va elektron vositalarda yig‘ish kompetensiyasi: B1 Ахборот ресурсларидан мақсадли излаш ва саралаш вазифаларини бажара олади; ахборотларни архивлаш дастурлари имкониятларини билади, амалиётда қўллай олади; ахборотлашган жамият, ахборот системалари ҳақида тасаввурга эга бўлди;мультимедиа тизимлари ҳақида билимга эга бўлади, амалиётда қўллай олади;график объектлар ва уларни компьютерда тасвирлаш усуллари, компьютер графикаси ва унинг турлари ҳақида билимга эга бўлди; тасвирларни график ускуналар ёрдамида тўплашни билади, амалиётда қўллай олади; маълумотлар омборини яратиш ва бошқаришда қўлланиладиган дастурлар ҳақида билимга эга бўлди; касбий соҳаларда қўлланиладиган амалий дастурлар ҳақида билимга эга бўлади.В1+ Ахборотга оид моделлар, техник воситалар ва ахборот ресурслари ҳақида мисоллар келтира олади; замонавий дастурлаш тиллари ва уларнинг таснифини билади; ўзининг соҳасига йўналтирилган амалий дастурлар имкониятлари ҳақида билимга эга бўлади ва улардан фойдалана олади.

2. Axborotlarni elektron vositalarda qayta ishlash va saqlash kompetensiyasi:

B1

145

Компьютерларнинг арифметик ва мантиқий асосларига оид амалий масалаларни ҳал эта олади; турли мавзуларда мультимедиа имкониятлари қўллаб, тақдимотларни мустақил равишда тайёрлай олади; растрли график муҳаррир ёрдамида расм ва фотосуратларни қайта ишлай олади; турли кўринишдаги ахборотларни мос дастурий таъминот ёрдамида тасвирлаш, сақлаш, қайта ишлаш вазифаларини мустақил ҳал эта олади; оммавий, таълимий ахборот ресурсларидан фойдалана олади, уларни керакли кўринишга келтириш учун қайта ишлашга оид амалларни бажара олади;компьютер вируслари ва ахборот хавфсизлиги муаммоларини ҳал эта олади; web-сайт кўринишидаги ахборотларни қайта ишлай олади; махсус амалий дастурлар ёрдамида маълумотлар омбори ва сўровлар ҳосил қила олади ва ҳисоботлар тайёрлай олади; турли масалаларни ечишга оид алгоритмлар туза олади; объектга йўналтирилган дастурлаш тилларидан бирида масалаларни ечишга доир дастурлар туза олади.В1+Растрли ва векторли график муҳаррир ёрдамида тасвирларни қайта ишлай олади; махсус амалий дастурлар ёрдамида маълумотлар омбори, сўровлар ва шакллар ҳосил қила олади, ҳисоботлар ва содда макрослар тайёрлай олади; амалий дастурий таъминот ва дастурлаш тили имкониятларидан фойдаланиб мультимедиали ресурс тайёрлай олади.

3. Axborotlarni elektron vositalar orqali uzatish kompetensiyasi: В1

В1Ахборотни узатишнинг энг самарали усулларини амалда қўллай

олади; ахборот узатишда Интернет ва унинг хизматларидан самарали

фойдалана олади; ахборот хавфсизлигини таъминлайдиган усуллардан фойдаланиб

ахборот узата олади;

146

матн ва жадвал процессорлари, тақдимот дастурлари ёрдамида ҳужжатларни почта орқали узата олади.

В1+Ахборот алмашишнинг дастурий таъминотини созлаш асосида

электрон тармоқлар имкониятларидан фойдалана олади;матн ва жадвал процессорлари, тақдимот дастурлари ёрдамида

ҳужжатларни ахборот ресурси сифатида сайтга жойлаштира олади.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 29 avgustdagi ”Ta’lim to‘g‘risida” gi Qonuni.2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 29 avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida” gi Qonuni.3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 16 avgustdagi “Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida” gi 390-sonli qarori.4.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 21 maydagi “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish umummilliy dasturi to‘g‘risida” gi Farmoni.5. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010 yil 1 iyuldagi “Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash to‘g‘risida” gi 6/2/4/1-sonli qo‘shma hay’at majlisi qarori.6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 10 dekabrdagi “Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomilashtirish to‘g‘risida” gi ПП-1875-sonli qarori.7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 8 maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 124-sonli qarori. 8. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 6 apreldagi “Umumiy o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida” gi 187-son qarori.9. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 15 martdagi “Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida” gi 140-sonli qarori.10. М. Н. Бородин. Информатика, УМК для основной школы 5 – 6 классы, 7 – 9 классы. Методическое пособие для учителя. БИНОМ. Лаборатория знаний, 2013. http://www.Lbz.ru.

147

11. “Boshlang‘ich ta’limni modernizatsiyalash orqali o‘quv-tarbiya jarayoni sifati va samaradorligini oshirish” mavzusidagi boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari forumi tavsiyalari. “Ma’rifat” gazetasi, 2016 yil 13 avgust.

12. “Aniq va tabiiy fanlarni o‘qitishning zamonaviy metodologiyasi: muammo va yechimlar” mavzusidagi aniq va tabiiy fanlar o‘qituvchilari respublika forumi tavsiyalari. “Ma’rifat” gazetasi, 2016 yil 14 dekabr.

13. “Ijtimoiy fanlarni o‘qitish va ma’naviy-ma’rifiy ishlarni takomillashtirishda o‘quv-tarbiya jarayonining sifat va samaradorligi: muammo va yechimlar” mavzusidagi ijtimoiy fanlar o‘qituvchilarining respublika forumi tavsiyalari. “Ma’rifat” gazetasi, 2017 yil 26 aprel.

Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limida Informatika va axborot texnologiyalari fanidan o‘quvchilarda kompetensiyalarni

shakllantirishga yo‘naltirilgan o‘quv dasturlari loyihalarini ishlab chiqarish bo‘yicha ijodiy guruh a’zolari

№ F.I.Sh. Ish joyi Imzo1. Mamarajabov Mirsalim

ElmirzaevichNizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Informatika kafedrasi katta o‘qituvchisi,p.f.n., guruh rahbari

2 Pardaeva MehrinisoDaniyorovna

Respublika ta’lim markazi direktor o‘rinbosari

3 Azlarov Turg‘unRahmatovich

Toshkent shahar Shayxontohur tumanidagi 40-sonli umumta’lim maktabi informatika fani o‘qituvchisi, p.f.n, dotsent, O‘zbekiston Qahramoni

4 Zokirova Feruza Maxmudovna

Toshkent axborot texnologiyalari universiteti fakultet dekani p.f.d., professor

5 Baxramov Anvar Axrarovich

A.Avloniy nomidagi pedagog xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti prorektori p.f.n.

148

6 Karimov BaxtiyorRaufovich

Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi 90-sonli umumta’lim maktabi Informatika fani o‘qituvchisi

7 Boltaev BahodirJalalovich

Respublika ta’lim markazi bo‘lim boshlig‘i, f-m.f.n

8 Azamatov AxatRaxmatovich

Toshkent axborot texnologiyalari universiteti qoshidagi 2-akademik litsey o‘qituvchisi, f-m.f.n

Biologiya faniO‘rta ta’limda biologiya o‘quv fanini o‘rganish bosqichlari



O‘rta ta’lim

O‘rta ta’lim bitiruvchilari B1

Biologiya fanini o‘rganishning tayanch

darajasiBiologiya fani chuqur

o‘rganiladigan ixtisoslashtirilgan o‘rta

ta’lim bitiruvchilari

B1+

Biologiya fanini o‘rganishning

kuchaytirilgan tayanch darajasi

O‘rta ta’limda biologiya fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

O‘rta ta’limda biologiya o‘quv fanini o‘qitishning maqsadi: o‘quvchilarga tirik organizmlarning tuzilishi, ko‘payishi, kelib chiqishi, xilma-xilligi, o‘zaro munosabatlari, muhofazasi, tabiat va inson hayotidagi ahamiyati haqidagi bilimlarni berish, o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, mantiqiy va ijodiy fikrlashini shakllantirishdan iborat.

O‘rta ta’limda biologiya o‘quv fanini o‘qitishning vazifalari: asosiy biologik tushunchalar, nazariyalar va qonuniyatlar bilan tanishtirish; tirik organizmlarning yashash muhitiga moslanishlarining vujudga kelishi

mexanizmlari haqida ma’lumot berish; organizmlarning individual va tarixiy rivojlanishining asosiy bosqichlari bilan

tanishtirish; o‘quvchilarni o‘zlarining va o‘zgalarning salomatliklarini saqlashga, sog‘lom

turmush tarziga rioya qilishga yo‘naltirish;149

biologiya ta’limi mazmunining hozirgi ijtimoiy hayot va fan-texnika yutuqlari bilan bog‘lanishini ta’minlash asosida o‘quvchilarni ongli ravishda kasb tanlashga yo‘naltirish;

tabiat va uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda bo‘lish fazilatlarini yosh avlod ongiga singdirish;

biologik bilimlar zaminida mahalliy o‘simlik va hayvon turlari, selekstiya yutuqlari, qadimda yashab ijod etgan buyuk allomalar va hozirgi olimlarning biologiyaga oid ishlari bilan tanishtirish orqali o‘quvchilarni milliy istiqlol va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, biologiyadan olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olish kompetensiyalarini shakllantirishdan iborat.

Biologiya fanidan o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

1. Biologik ob’yektlarni tanish, ularda boradigan jarayonlarni tushunish va izohlash kompetensiyasi:

B1Biologiya fanidagi kashfiyotlarning ahamiyati, tirik tabiatning qonuniyatlari,

biologik xilma-xillik haqida, atamalar, xususiy va umumbiologik tushunchalar, qonunlar, nazariyalar, gipotezalarning mazmun-mohiyatini tushunadi, o‘z fikrini bayon eta oladi va asoslaydi, tushunchalarni tahlil qiladi, umumlashtiradi, xulosalar chiqara oladi.

Biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlar (tur – asosiy sistematik birlik; tur mezonlari; evolyustiyaning harakatlantiruvchi kuchlari: irsiy o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish; evolyustiya natijalari: turlarning xilma-xilligi, organizmlarning turli muhit sharoitlariga moslanuvchanligi)ning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rgazmali vositalar asosida taniydi, mohiyatini tushungan holda yozma, og‘zaki tavsiflay oladi.

Tirik organizmlarning o‘zaro va tashqi muhit bilan munosabatlarini, organizmlarga ekologik omillarning ta’sirini, ekosistema va unda organizmlarning o‘zaro munosabatlari, oziq zanjiri, oziq to‘ri, biosfera – global tizim; biosferada modda va energiyaning davriy aylanishini, biosferada insonning rolini, ekologik muammolarni, ekosistemalarda inson faoliyatining oqibatlarini tushunadi, mohiyatini yoritib bera oladi.

Axborotlarning turli manbalari (darslik, o‘quv qo‘llanmasi, ilmiy-ommabop adabiyotlar, biologik lug‘atlar, enstiklopediyalar, elektron-axborot ta’lim resurslari va hokazolar) bilan ishlay oladi, kerakli ma’lumotlarni ajrata oladi, ma’lumotlarni tahlil qiladi va amalda qo‘llay oladi.

B1+Tirik tabiatning qonuniyatlari, biologik xilma-xillik, xususiy va

umumbiologik tushunchalar, biologik qonuniyatlarning mazmun-mohiyatini tushuntirib bera oladi va biologiyadan olgan bilimlarini hayotda qo‘llay oladi.

2. Biologik ob’yektlarda boradigan jarayonlarni kuzatish, tajribalar o‘tkazish va xulosa qilish kompetensiyasi:

B1

150

Atrof-muhit bilan tirik organizmlarning uzviyligi va o‘zaro aloqasi, ekologik sharoitga ko‘ra tirik organizmlarning moslanishi va tarqalishini o‘rganish uchun tabiatda kuzatish va tajribalarni aniq maqsad va reja asosida tizimli tarzda olib bora oladi, ma’lumotlar to‘playdi, natijalarni qayd etadi, xulosa chiqarish va rasmiylashtirish ishlarini amalga oshira oladi.

Didaktik va tarqatma materiallar, laboratoriya jihozlari, kimyoviy reaktivlar bilan ishlay oladi, ekotizimlarning oziq zanjirini tuza oladi, tabiatda va biologiya o‘quv xonasida xavfsizlik qoidalariga rioya qiladi.

B1+Biologik obyekt, hodisa, jarayonlar ustida aniq maqsad va reja asosida tajriba

va kuzatishlarni tizimli tarzda olib bora oladi, muayyan mavzular yuzasidan laboratoriya mashg‘ulotlarini mustaqil ravishda bajaradi, olingan natijalarni tahlil qila oladi.

3. Sog‘lom turmush tarzi va ekologik kompetensiya: B1Sog‘lom turmush tarzi me’yorlariga rioya qiladi, o‘zining va o‘zgalarning

sog‘lig‘ini asrash va qadrlash, organizmidagi o‘zgarishlarni nazorat qilish, reproduktiv salomatlikni mustahkamlash, jismoniy mehnat va aqliy faoliyatni uyg‘un ravishda amalga oshirishning ahamiyatini biladi;

ekologik madaniyat asoslari: insoniyat va tabiatning uzviyligi, inson salomatligiga ekologik omillarning ta’siri, tabiatda inson faoliyatining ijobiy va salbiy oqibatlarini tahlil qila oladi, tabiat va boshqa kishilar bilan munosabatda o‘z xatti-harakatlarini ongli ravishda boshqara oladi;

tabiat va uning boyliklarini asrash, qadrlash, biologik xilma-xillikni saqlash va uni ko‘paytirishda ishtirok eta oladi.

B1+ Tabiat – inson – jamiyat munosabatlarini anglagan holda sog‘lom turmush

tarzi me’yorlarini tushuntirib, unga amal qilish yo‘llarini ochib bera oladi;sayyoramizdagi global, mintaqaviy va mahalliy ekologik muammolarni

anglab, ularni hal etish yuzasidan olib borilayotgan tadbirlarda faol ishtirok etadi.

151

BIOLOGIYA FANIO‘QUV DASTURI

(10-11-sinf)

UQTIRISH XATI

Biologiya tirik organizmlarning kelib chiqishi, turli-tumanligi, tuzilishi, rivojlanishi hamda ularda sodir bo‘ladigan hayotiy jarayonlar, tashqi muhit bilan aloqasi, moslashishi haqidagi fandir.

O‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfida biologiyaga kirish o‘qitilib, unda biologiya fani haqidagi dastlabki ma’lumotlar beriladi, 6-sinfda biologiya (botanika)da o‘simliklar, 7-sinfda biologiya (zoologiya)da hayvonot olami, 8-sinfda biologiya (odam va uning salomatligi)da odam organizmi va undagi jarayonlar haqida, 9-sinfda biologiya (sitologiya va genetika asoslari)da esa, umumiy biologik qonuniyatlarning boshlang‘ich tushunchalari o‘qitiladi.

O‘rta ta’lim muassasalarida biologiya fanini o‘qitishning maqsadi –o‘quvchilarga tirik organizmlarning tuzilishi, ko‘payishi, kelib chiqishi, xilma-xilligi, o‘zaro munosabatlari, muhofazasi, tabiat va inson hayotidagi ahamiyati haqidagi bilimlarni berish, o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, mantiqiy va ijodiy fikrlashini shakllantirishdan iborat.

O‘rta ta’lim muassasalarida biologiya o‘quv fanini o‘qitishning vazifalari: asosiy biologik tushunchalar, nazariyalar va qonuniyatlar bilan tanishtirish; tirik organizmlarning yashash muhitiga moslanishlarining vujudga kelishi

mexanizmlari haqida ma’lumot berish; organizmlarning individual va tarixiy rivojlanishining asosiy bosqichlari bilan

tanishtirish; o‘quvchilarni o‘zlarining va o‘zgalarning salomatliklarini saqlashga, sog‘lom

turmush tarziga rioya qilishga yo‘naltirish;

152

biologiya ta’limi mazmunining hozirgi ijtimoiy hayot va fan-texnika yutuqlari bilan bog‘lanishini ta’minlash asosida o‘quvchilarni ongli ravishda kasb tanlashga yo‘naltirish;

tabiat va uning barcha boyliklariga oqilona munosabatda bo‘lish fazilatlarini yosh avlod ongiga singdirish;

biologik bilimlar zaminida mahalliy o‘simlik va hayvon turlari, seleksiya yutuqlari, qadimda yashab ijod etgan buyuk allomalar va hozirgi olimlarning biologiyaga oid ishlari bilan tanishtirish orqali o‘quvchilarni milliy istiqlol va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, biologiyadan olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olish kompetensiyalarini shakllantirishdan iborat.

O‘rta ta’lim maktablari biologiya ta’limida o‘rganilgan o‘quv materiallarining takrorlanmasligi, o‘quvchilarning yosh psixologik xususiyatlari, o‘rta ta’lim tayyorgarligiga mos kelishi hamda biologik tushunchalarni asta-sekin oddiydan murakkabga shakllantirish e’tiborga olingan.

Biologiya ta’limi o‘quv dasturi asosida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Bunga ko‘ra, biologiya fanlarini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi:

Kommunikativ kompetensiya:B1o‘quvchi biologik tushunchaga ega bo‘lishi, o‘z ona tilida hamda birorta

xorijiy tilda dastlabki tushunchalarni ishlata olishi. mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan o‘quv topshiriqlari va o‘qituvchining

savollariga yozma va og‘zaki javob berishda ta’lim olayotgan til me’yorlariga rioya qilish; kichik guruhlar bilan ishlash jarayonida faol ishtirok etish.

B1+maktab, mahalla, jamoat joylari, oilada, sinfda o‘rtoqlari bilan ma’naviy-

axloqiy me’yorlarga amalga qilgan holda muloqotga kirishish.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1o‘quvchi biologiya fanining yangiliklari, rivojlanishi bo‘yicha

respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar haqidagi ma’lumotlarni ilmiy-ommabop materiallardan foydalanib, zarur ma’lumotlarni izlab topa olishi;

darslikning kirish qismida berilgan ko‘rsatmalar asosida o‘rganilgan mavzu matniga reja tuza olish;

matndan foydalanib savollarga javob topish, amaliy xarakterdagi topshiriq-larni bajara olish.

B1+mediamanbalardan izlab topilgan ma’lumotlarni saralash, qayta ishlash,

saqlash, ulardan samarali foydalana olish.jadval, diagramma, sxemalar tuza olish, tushuncha, qoidalarni topa olish;media vositalardan hayvonot olami haqidagi ma’lumotlar va axborotlarni

izlab topa olish.

153

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda

faol ishtirok etish;tabiatda o‘z xatti-harakatlari bilan o‘zini nazorat qila olish.B1+o‘zini o‘zi ma’naviy, ruhiy va intellektual rivojlantirishi, hayot davomida

mustaqil holda o‘qib-o‘rganishi, bilim va tajribani muntazam oshirib borishi zarur.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1o‘quvchi biologiya fanining ilmiy-amaliy soha ekanligini, uning inson va

tabiatdagi ahamiyatini anglash, biologiya fani o‘rganadigan obyekt, hodisa, jarayonlarni, tirik organizmlar ustida kuzatish va tajribalar olib borish.

jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish.

B1+tirik organizmlarning o‘ziga xos jihatlarini bilishi, ularning salbiy tomonlarini

o‘zidan kichik bo‘lgan yoshlarga o‘rgatish jarayonida faol ishtirok etishi.Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda

ta’lim va tarbiyaning uzviyligiga, estetik va axloqiy tarbiyaga e’tibor qaratish;insonlarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashini

hurmat qilishi.B1+madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish.badiiy-ijodiy qobiliyatlarini namoyish qila olishi (turli grafik rasmlar,

referatlar, xabarlarning dizayni).Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish

hamda foydalanish kompetensiyasi: B1o‘quvchi kattalashtirib ko‘rsatuvchi asboblar va buyumlarni necha marta

kattalashtirishini hisoblay olishi, mikroskoplar bilan ishlay olish qobiliyatlarini rivojlantirgan bo‘lishi.

B1+fanga doir masala va mashqlarni mustaqil ravishda yecha olishi, standart

topshiriqlarni bajara olish.

Mazkur tayanch kompetensiyalar biologiya fanidan dars jarayonida uzluksiz ravishda shakllantirib boriladi. Buning uchun yuqorida keltirilgan tayanch kompetensiyalar har bir sinf o‘quvchilari uchun alohida belgilab olinadi hamda o‘qituvchi tomonidan uning yil davomida o‘quvchilarda o‘sish dinamikasi kuzatilib borilib, sinf jurnalining belgilangan sahifasida qayd qilib boriladi.

154

Shuningdek, biologiya fanining mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi.




Biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlar (tur – asosiy sistematik birlik; tur mezonlari; evolyutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari: irsiy o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish; evolyutsiya natijalari: turlarning xilma-xilligi, organizmlarning turli muhit sharoitlariga moslanuvchanligi)ning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rgazmali vositalar asosida taniydi, mohiyatini tushungan holda yozma, og‘zaki tavsiflay oladi.


Axborotlarning turli manbalari (darslik, o‘quv qo‘llanmasi, ilmiy-ommabop adabiyotlar, biologik lug‘atlar, ensiklopediyalar, elektron-axborot ta’lim resurslari va hokazolar) bilan ishlay oladi, kerakli ma’lumotlarni ajrata oladi, ma’lumotlarni tahlil qiladi va amalda qo‘llay oladi.




B1Atrof-muhit bilan tirik organizmlarning uzviyligi va o‘zaro aloqasi, ekologik

sharoitga ko‘ra tirik organizmlarning moslanishi va tarqalishini o‘rganish uchun tabiatda kuzatish va tajribalarni aniq maqsad va reja asosida tizimli tarzda olib bora oladi, ma’lumotlar to‘playdi, natijalarni qayd etadi, xulosa chiqarish va rasmiylashtirish ishlarini amalga oshira oladi.


B1+

155

Biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlar ustida aniq maqsad va reja asosida tajriba va kuzatishlarni tizimli tarzda olib bora oladi, muayyan mavzular yuzasidan laboratoriya mashg‘ulotlarini mustaqil ravishda bajaradi, olingan natijalarni tahlil qila oladi.









I. TK – tayanch kompetensiya7. TK1 – kommunikativ kompetensiya8. TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi9. TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi10. TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi11. TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiya12. TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor


II. FK – fanga oid kompetensiyalar1. FK1 – biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlarni tushunish, tanish, izohlash

kompetensiyasi2. FK2 – biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlar ustida kuzatish va tajribalarni

o‘tkazish kompetensiyasi3. FK3 – sog‘lom turmush tarzi va ekologik kompetensiya

10-SINF (haftasiga 2 soatdan, jami 68 soat,

156

(B1+: haftasiga 4 soatdan, jami 136 soat))

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiyalar elementlari:Kommunikativ kompetensiya:B1o‘quvchi biologik tushunchaga ega bo‘lishi, o‘z ona tilida hamda birorta

xorijiy tilda dastlabki tushunchalarni ishlata olishi; mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan o‘quv topshiriqlari va o‘qituvchining








saqlash, ulardan samarali foydalana olish;jadval, diagramma, sxemalar tuza olish, tushuncha, qoidalarni topa olish;media vositalaridan hayvonot olami haqidagi ma’lumotlar va axborotlarni

izlab topa olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda




jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;

B1+

157

tirik organizmlarning o‘ziga xos jihatlarini bilishi, ularning salbiy tomonlarini o‘zidan kichik bo‘lgan yoshlarga o‘rgatish jarayonida faol ishtirok etishi.

Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda


hurmat qilishi.B1+madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish;badiiy-ijodiy qobiliyatlarini namoyish qila olishi (turli grafik rasmlar,






I BOB. Biologiya – hayot haqidagi fan(2 soat, B1+: 4 soat)

Biologiya – hayot haqidagi fan. Biologiyaning istiqbolli tarmoqlari. Tirik organizmlarni o‘rganish metodlari: kuzatish, taqqoslash, tajriba, modellashtirish. Biologiya fanining muammolari. Biologiya fanining xalq xo‘jaligi sohalaridagi ahamiyati.

Hayot mohiyati va tiriklikning xususiyatlari. Tirik organizmlarga xos xususiyatlar. Tiriklikning tuzilish darajalari.

Hayot shakllarining xilma-xilligi va ularning tabiatdagi roli. Tirik organizmlarning xilma-xilligi.

II BOB. Hayotning molekula darajasidagi umumbiologik qonuniyatlar (5 soat, B1+: 10 soat)

Hayotning molekula darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. Hayotning molekula darajasi komponentlari va asosiy jarayonlari.

Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi. Hujayraning elementar tarkibi. Hujayra tarkibiga kiruvchi anorganik birikmalar. Suv va mineral tuzlar.

Hujayra tarkibiga kiruvchi organik birikmalar. Uglevodlar va lipidlar. Uglevod va lipidlarning tuzilishi, xilma-xilligi, biologik funksiyasi.

158

Oqsillar va nuklein kislotalar. Oqsillar va nuklein kislotalarning tuzilishi, xilma-xilligi, biologik funksiyasi.

III BOB. Hayotning hujayra darajasidagi umumbiologik qonuniyatlari(7 soat, B1+: 14 soat)

Hayotning hujayra darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. Hujayra tiriklikning tuzilish, funksional, rivojlanish birligi. Hujayra nazariyasining asosiy qoidalari. Tirik organizmlar hujayralarining qiyosiy xarakteristikasi.

Moddalar almashinuvi – hujayra hayotiy faoliyatining asosi. Energetik almashinuv. Moddalar almashinuvining bosqichlari. Hujayraning nafas olishi.

Plastik almashinuv. Fotosintez, xemosintez.Hujayra tiriklikning irsiy birligi. Hujayrada irsiy axborotning amalga

oshirilishi. Matritsali sintez reaktsiyalari. Hujayra sikli. Xromosoma – genlar tizimi sifatida. Hujayraning bo‘linishi:

mitoz, meyoz. Somatik va jinsiy hujayralar. Xromosomalarning strukturasi. Xromosomalar soni, shakli va o‘lchami.

1-laboratoriya mashg‘uloti. Umumbiologik qonuniyatlarga doir masala va mashqlar yechish.

IV BOB. Hayotning organizm darajasidagi umumbiologik qonuniyatlari (24 soat, B1+: 48 soat)

Hayotning organizm darajasi va uning o‘ziga xos jihatlari. Organizm – o‘z-o‘zini boshqaruvchi tirik tizim. Bir va ko‘p hujayrali organizmlar, ularning hayotiy faoliyatidagi o‘ziga xos jihatlari.

Tirik organizmlarning oziqlanishiga ko‘ra turlari. Geterotroflar (saprofitlar, golozoylar, parazitlar), avtotroflar (fototroflar, xemotroflar).

Organizmlarning ko‘payishi. Jinssiz ko‘payish. Jinssiz ko‘payishning o‘ziga xos jihatlari. Jinssiz ko‘payishning turlari.

Jinsiy ko‘payish. Nazorat ishi-2. Jinsiy ko‘payishning o‘ziga xos jihatlari. Jinsiy ko‘payishning turlari. Tirik organizmlarda gametogenez jarayoni. Urug‘lanish.

Ontogenez – tirik organizmlarning individual rivojlanishi. Tashqi muhit omillarining organizm rivojlanishiga ta’siri.

Irsiyat va o‘zgaruvchanlik – tirik organizmlarning muhim xususiyatlari. Irsiyatning umumiy qonuniyatlari. G.Mendelning birinchi va ikkinchi qonunlari va ularning mohiyati.

Diduragay va pоliduragay chatishtirish. G. Mendelning uchinchi qonuni.Irsiyatning xromosoma nazariyasi. T. Morgan ishlari. Irsiyatning

xromosoma nazariyasining mohiyati.Jins genetikasi. Jinsni aniqlashning xromosoma nazariyasi. Jins bilan bog‘liq holda irsiylanish. Belgilarning jinsga birikkan holda

avloddan avlodga berilishi.

159

Noallel genlarning o‘zaro ta’siri. Modifikator genlar. Komplementarlik, epistaz, polimeriya. Modifikator genlar.

O‘zgaruvchanlikning umumiy qonuniyatlari. Fenotipik va genotipik o‘zgaruvchanlik.

Odam genetikasi. Odam genetikasini o‘rganish metodlari.Odamda uchraydigan irsiy kasalliklar. Reproduktiv salomatlik.Genetik injeneriya haqida tushuncha. Genetik injeneriyasining maqsadi,

tadqiqot obyektlari. Genetik injeneriyaning tarixi.Hujayra irsiyatini o‘zgarishiga olib keladigan jarayonlar. Hujayra

irsiyatini o‘zgarishiga olib keladigan jarayonlar: transformatsiya, transduksiya, kon’yugatsiya jarayonlari.

Genetik injeneriyada qo‘llaniladigan fermentlar. Genetik injeneriyada qo‘llaniladigan fermentlar hamda ulardan maqsadli foydalanish.

Hujayra irsiyatining moddiy asoslari. Xromosomalar, plazmidalar, transpozonlar hamda ulardan maqsadli foydalanish.

Rekombinant DNK olish. Genlarni klonlash.Gen injeneriyasiga asoslanib, o‘simlik irsiyatini o‘zgartirish. Transgen

o‘simlik olish bosqichlari. Hujayra injeneriyasi asosida hayvonlar irsiyatini o‘zgartirish. Gibridoma

yaratish texnologiyasi.Gen va hujayra injeneriyasiga asoslangan biotexnologiya. Biotexnologiya

haqida tushuncha. Biotexnologiyaning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati.O‘zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida olib

borilayotgan tadqiqotlar. O‘zbekistonda genetik injeneriya va biotexnologiya sohasida qilinayotgan tadqiqotlar, olingan natijalar. Biotexnologiyaning kelajagi haqida.

V BOB. Hayotning tur va populyatsiya darajasidagi umumbiologik qonuniyatlar

(30 soat, B1+: 60 soat)

Hayotning tur va populyatsiya darajasi. Populyatsiya va tur tushunchasi. Tur mezonlari.

Populyatsiya turning tuzilish va evolyutsiyaning boshlang‘ich birligi. Populyatsiyaning genetik tarkibi va populyatsiya genofondining o‘zgarishi.

2-Laboratoriya mashg‘uloti. Turning morfologik mezonini o‘rganish. Evolyutsion g‘oyalarning paydo bo‘lishi. Qadimgi Rim, Yunoniston, Markaziy Osiyo faylasuflarining tabiat haqidagi

fikrlari. K.Linney, J.B.Lamarkning ilmiy ishlari, J.Kyuvening evolyutsion

g‘oyalari. Karl Linney, J.B.Lamark, J.Kyuvyening biologiya fani rivojlanishiga qo‘shgan hissasi.

Ch. Darvinning hayoti va faoliyati. Ch. Darvin evolyutsion nazariyasining ahamiyati va qisqacha mazmuni.

160

Evolyutsiyani harakatlantiruvchi kuchlari. Irsiy o‘zgaruvchanlik. Irsiy o‘zgaruvchanlikning evolyutsiyadagi ahamiyati.

3-Laboratoriya mashg‘uloti. Organizmlarda irsiyat va o‘zgaruvchanlikni o‘rganish.

Yashash uchun kurash va uning turlari. Tur ichida, turlararo, tabiatning noqulay sharoitlariga qarshi kurash.

Tabiiy tanlanish va uning turlari. Harakatlantiruvchi, stabillashtiruvchi va dizruptiv tanlanish. Evolyutsiyani harakatlantiruvchi kuchlarining populyatsiya genofondiga ta’siri.

Organik olamdagi moslanishlar – evolyutsiya natijasi. Hayvonot va o‘simliklar dunyosidagi morfologik, fiziologik, biokimyoviy, etologik moslanishlar.

4-Laboratoriya mashg‘uloti. Organizmlarning yashash muhitiga moslanishlarini o‘rganish.

Turlarning paydo bo‘lishi. Allopatrik va simpatrik yo‘nalishda turlarning paydo bo‘lishi.

Mikroevolyutsiya va makroevolyutsiya. Evolyutsiyaning sintetik nazariyasi. Evolyustiyaning sintetik nazariyasi va uning qoidalari.

Evolyutsiyani isbotlashda molekulyar biologiya, sitologiya, embriologiya fanlari dalillari.

Evolyutsiyani isbotlashda solishtirma anatomiya, paleontologiya fanlari dalillari.

Evolyutsiyani isbotlashda biogeografiya fani dalillari. Turli qit’alarning paydo bo‘lish tarixi.

Evolyutsion o‘zgarishlarning tiplari. Biologik progress va biologik regress. Parallelizm, konvergensiya, divergensiya.

Organik olam evolyutsiyasinig asosiy yo‘nalishlari. Aromorfoz, idioadaptatsiya, umumiy degeneratsiya.

Yerda hayotning paydo bo‘lishi haqidagi nazariyalar. Hayotning paydo bo‘lishi haqidagi dastlabki dunyoqarashlar. Yerning paydo bo‘lishi. Hayotning paydo bo‘lishi haqida zamonaviy tasavvurlar.

Biokimyoviy evolyutsiya nazariyasi. Yerda hayot rivojlanishining asosiy bosqichlari.

Hayotning paydo bo‘lishida kimyoviy evolyutsiya bosqichi. Bu sohada qilingan tajribalar tavsifi. Hayotning biologik evolyustiyasi.

Arxey, proterozoy eralaridagi hayot. Yerning biologik tarixi bosqichlari. Arxey, proterozoy eralarida o‘simlik va hayvonot olamining murakkablanishi va xilma-xilligining ortishi.

Paleozoy erasidagi hayot. Yerning biologik tarixi bosqichlari. Paleozoy erasida o‘simlik va hayvonot olamining murakkablanishi va xilma-xilligining ortishi.

Mezozoy, kaynazoy eralaridagi hayot. Mezozoy, kaynazoy eralarida o‘simlik va hayvonot olamining murakkablanishi va xilma-xilligining ortishi.

161

Odam biologiyasi. Odam biologik va ijtimoiy tur sifatida. Odam organizmini o‘rganish darajalari, uning evolyutsiyasi haqida turli xil qarashlar.

Odam va organik olam. Odam evolyutsiyasi isbotlashda molekulyar biologiya, sitologiya, embriologiya, solishtirma anatomiya, paleontologiya fanlari dalillari. Odam va hayvon organizmidagi o‘xshashlik va farqlar.

Odam evolyutsiyasining asosiy bosqichlari. Odamning qadimgi ajdodlari. Eng qadimgi odamlar – arxantroplar, qadimgi odamlar – paleoantroplar, dastlabki hozirgi odamlar – kromanyonlar.

Odam evolyutsiyasining harakatlantiruvchi kuchlari. Odam evolyutsiyasining harakatlantiruvchi kuchlari: biologik va ijtimoiy omillar.

Odam irqlari. Insoniyat jamiyatining zamonaviy muammolari.

O‘quvchilarda shakllangan fanga oid kompetensiyalar elementlari:

1. Biologik obyektlarni tanish, ularda boradigan jarayonlarni tushunish va izohlash kompetensiyasi:



Biologik obyekt, hodisa, jarayonlar (tur – asosiy sistematik birlik; tur mezonlari; evolyutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari: irsiy o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish; evolyutsiya natijalari: turlarning xilma-xilligi, organizmlarning turli muhit sharoitlariga moslanuvchanligi)ning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rgazmali vositalar asosida taniydi, mohiyatini tushungan holda yozma, og‘zaki tavsiflay oladi.


Axborotlarning turli manbalari (darslik, o‘quv qo‘llanmasi, ilmiy-ommabop adabiyotlar, biologik lug‘atlar, ensiklopediyalar, elektron-axborot ta’lim resurslari va hokazolar) bilan ishlay oladi, kerakli ma’lumotlarni ajrata oladi, ma’lumotlarni tahlil qiladi va amalda qo‘llay oladi.



162

2. Biologik obyektlarda boradigan jarayonlarni kuzatish, tajribalar o‘tkazish va xulosa qilish kompetensiyasi:













Mavzularni o‘rganish uchun – 60 soat, B1+: 120 soatLaboratoriya mashg‘uloti – 4 soat, B1+: 8 soatUmumlashtiruvchi dars – 4 soat, B1+: 8 soatJami: 68 soat, B1+: 136 soat

11-SINF (51 soat, haftasiga 1,5 soat,

(B1+: 102 soat, haftasiga 3 soatdan))


163

Kommunikativ kompetensiya:B1o‘quvchi biologik tushunchaga ega bo‘lishi, o‘z ona tilida hamda birorta

xorijiy tilda dastlabki tushunchalarni ishlata olishi. mavzu bo‘yicha tavsiya etilgan o‘quv topshiriqlari va o‘qituvchining








saqlash, ulardan samarali foydalana olish;jadval, diagramma, sxemalar tuza olish, tushuncha, qoidalarni topa olish;media vositalaridan hayvonot olami haqidagi ma’lumotlar va axborotlarni

izlab topa olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda




jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea va jarayonlarga daxldorlikni his etish;

B1+tirik organizmlarning o‘ziga xos jihatlarini bilishi, ularning salbiy tomonlarini

o‘zidan kichik bo‘lgan yoshlarga o‘rgatish jarayonida faol ishtirok etishi.Milliy va umummadaniy kompetensiya:

164

B1biologiya darslari, darsdan tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda


hurmat qilishi.B1+madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish;badiiy-ijodiy qobiliyatlarini namoyish qila olishi (turli grafik rasmlar,






I BOB. Ekologiya va hayot (2 soat, B1+: 4 soat)

Kirish. Biologiya – tirik organizmlar haqidagi fan. Hayot va tiriklikning mohiyati. Tiriklikning tuzilish darajalari. Biologiya fanining muammolari. Insoniyat oldida turgan ekologik muammolar.

Ekologiya fani va uning vazifalari. O‘rganish usullari. Ekologiya fanining vazifalari, o‘rganish obyektlari, boshqa fanlar bilan aloqasi. Ekologiya fanining metodlari. Ekologiyaning asosiy bo‘limlari.

II BOB. Hayotning ekotizm darajasidagi umumbiologik qonuniyatlari.(26 soat, B1+: 52 soat)

Hayotning ekotizm darajasining o‘ziga xos jihatlari. Biogeotsenoz biologik tizim sifatida. Ekotizim (ekosistema) tushunchasi. Ekologik tizimlarning tarkibiy qismlari. Mikrobiosenoz, fitosenoz, zoosenoz. Biogen elementlarning zahirasi, produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar.

Tirik organizmlarning yashash muhitlari. Muhit haqida tushuncha. Organizmlarning yashash muhitlari: suv, quruqlik, havo, tuproq, tirik organizmlar. Organizmlarning tabiiy muhitga moslashish mexanizmlari. Organizmlarni muhitga moslashishga imkon beradigan omillar.

Ekologik omillari. Muhitning ekologik omillari. Ekologik omillar klassifikatsiyasi. Ekologik omillarning organizmlarga kompleks ta’siri.

165

Abiotik omillar. Iqlim omillari. Yorug‘lik. Yorug‘likning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati. Tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar. Fotoperiodizm. Bioritmlar.

Iqlim omillari. Harorat va namlik. Harorat va namlikning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati.

Tuproq va topografik omillar. Tuproq va topografik omillar. Tabiatdagi mavsumiy o‘zgarishlar.

Ekskursiya. Muhitning abiotik omillarini o‘rganish. Ekologik omillarning organizmga kompleks ta’sirini kuzatish.

1-Laboratoriya mashg‘uloti. Abiotik omillar o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganish.

Muhitning biotik omillari. Antibioz. Neytralizm. Biogeotsenozda tirik organizmlarning o‘zaro munosabatlari.

Antibioz munosabat turlari: o‘zaro raqobat, yirtqichlik, parazitizm. Neytralizm.

Muhitning biotik omillari. Simbioz. Organizmlarning o‘zaro foydali munosabatlari. Mutualizm, hamsoyalik, hamtovoqlik. Biogeotsenozda tirik organizmlarning birgalikda yashashga moslanishlari.

Antropogen omil. Insonning ekologik omil sifatida o‘ziga xosligi, tabiatga ta’sirining ongliligi, maqsadga muvofiqligi, ijodiy xarakterda ekanligi.

Oziq zanjiri va oziq to‘ri. Ekologik piramida qoidasi. Organizmlarning oziq orqali bog‘lanishlari. Oziq zanjirlari, trofik darajalar. Ekologik piramida. Biomassa va energiya piramidasi.

2-Laboratoriya mashg‘uloti. Masalalar ishlash. Ozuqa zanjiri va ekologik piramida qoidasi asosida sxemalar tuzish va masalalar ishlashni o‘rganish.

Populyatsiyalarning ekologik ta’rifi. Populyatsiyalar ekologiyasi. Populyatsiya haqida tushuncha. Populyatsiyalarning tavsifi. Populyatsiyalarning demografik ko‘rsatkichlari: populyatsiyaning tuzilishi, populyatsiyalarda kechadigan asosiy jarayonlar, populyatsiya dinamikasi, populyatsiyaning areali va miqdoriy ko‘rsatkichlari, individlarning populyatsiya ichidagi o‘zaro munosabatlari.

Ekotizimlarning xilma-xilligi. Ekologik tizimlar. Ekologik tizim haqida tushuncha. Ekologik tizimlarning tarkibiy qismlari. Mikrobiosenoz, fitosenoz, zoosenoz. Biogen elementlarning zaxirasi, produtsentlar, konsumentlar va redutsentlar.

Tabiiy ekotizmlar. Tabiiy ekotizimlar. Ekologik suksessiya. O‘zbekistonning tabiiy ekotizimlari. Cho‘l, to‘qay, adir, yaylov ekotizimlari. Tabiiy ekotizimlardan oqilona foydalanish. Tabiiy va sun’iy ekotizimlar, ular o‘rtasidagi biologik munosabatlar.

Sun’iy ekotizmlar. Sun’iy ekosistemalar. Agroekosistemalar, shahar ekosistemalari, kosmik ekosistemalar. Sun’iy ekosistemalardan oqilona foydalanish.

Ekskursiya. Tabiiy va sun’iy ekotizimlarga ekskursiya. Tabiiy va sun’iy ekotizimlar, ular o‘rtasidagi biologik munosabatlar.

166

Biogeosenozlarning barqarorligi. Biogeosenozlarning barqarorligini ta’minlovchi omillar. Ekologik suksessiya.Ekotizmlarda moddalar va energiya oqimi. Ekologik tizimlarda modda va

energiya oqimining boshqarilishi. Inson ekologiyasi. Antropogen ekotizimlar. Antropogen ekotizimlarning

inson salomatligiga ta’siri. Odamlarning ekologik muhitga moslanishlari. Adaptiv tiplar. (Arktik, tropik, tog‘, sahro, yarim sahro, cho‘l adaptiv tipi). Inson populyastiyalarida demografik o‘zgarishlar.

III BOB. Hayotning biosfera darajasidagi umumbiologik qonuniyatlari (13 soat, B1+: 26 soat)

Hayotning biosfera darajasining o‘ziga xos jihatlari. Biosfera haqida tushuncha. Biosfera haqidagi ta’limot.

Biosfera. Biosfera chegaralari. Biosferaning chegaralari: litosfera, atmosfera, gidrosfera. Atmosferaning qatlamlari: troposfera, stratosfera va ionosfera.

Biosferaning tarkibi. Biosferaning tarkibi: biosferaning tirik moddalari, biogen moddalar, qattiq jismlar, biogen va abiogen usulda hosil bo‘lgan moddalar.

Biosferada tirik moddalarning funksiyalari. Biosferada tirik moddalarning vazifalari: gaz almashtirish, konsentratsiyalash, oksidlanish-qaytarish va biokimyoviy faoliyatlari. Fotosintez va nafas olish jarayonlarining biosferaning shakllanishidagi roli.

Biosfera biomassasi. Biosfera biomassasi. Quruqlik biomassasi. Okean biomassasi.

Biosferada moddalar va energiyaning davriy aylanishi. Biosfera global biosistema va ekosistema. Biosferaning turg‘unligini ta’minlovchi mexanizmlar. Biosferada moddalar va energiya almashinuvining ahamiyati. Atomlarning biogen migratsiyasining turlari. Biosferada suv va ayrim elementlarning davriy aylanishi: uglerod, azot, kislorod, fosfor va oltingugurt.

Biosfera evolyutsiyasining biogenez bosqichi. Biosfera evolyutsiyasining bosqichlari. Biogenez bosqichi.

Biosfera evolyutsiyasining noogenez bosqichi. Biosfera evolyutsiyasiga inson faoliyatining ta’siri. Biosfera evolyutsiyasining noogenez bosqichi. Noogenika haqida tushuncha.

Inson biosferaning tarkibiy qismi. Insonning biosferaga ta`siri. Biosferadagi inson faoliyati bilan bog‘liq global muammolar. Atrof-muhitning ifloslanishi. Biosferadagi radioaktivlik. Biosferadagi ekologik muammolar. Ekologik muammolarning kompleks yechimi. Biosfera barqarorligi, atrof muhit va turlarni muhofaza qilish.

Tabiatni muhofaza qilish. O‘zbekiston qo‘riqxonalari, buyurtmaxonalar, milliy bog‘lar, tabiat yodgorliklari.

Xalqaro “Qizil kitob”, O‘zbekistonning “Qizil kitob”i.

167

IV BOB. Organik olam filogenezi (10 soat, B1+: 20 soat)

Organik olam filogenezi. O‘simliklarning vegetativ organlari evolyutsiyasi. Organik olam filogenezi haqida tushuncha. O‘simliklar filogenezi. O‘simliklarning vegetativ organlaridagi evolyutsion o‘zgarishlar.

O‘simliklarning generativ organlari evolyutsiyasi. O‘simliklarning generativ organlaridagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonot dunyosida evolyutsion ozgarishlar. Tirik organizmlarda o‘z – o‘zini idora etish organlari: gumoral va nerv sistemasi evolyutsiasi. Hayvonlar filogenezi va undagi evolyutsion ozgarishlar . Tirik organizmlarning o‘z - o‘zini idora etish mexanizmlari. Organizmlarning nerv tizimidagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonlarning tana qoplami va harakat organlari evolyutsiasi. Bir va ko‘p hujayrali hayvonlarning tana qoplami va harakat sistemalaridagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonlarning nafas olish organlari evolyutsiasi. Hayvonlarning nafas olish sistemasidagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonlarning qon aylanish organlari evolyutsiasi. Hayvonlarning qon aylanish sistemasidagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonlarning hazm qilish organlari evolyutsiasi. Bir va ko‘p hujayrali hayvonlarning hazm qilish sistemasidagi evolyutsion o‘zgarishlar.

Hayvonlarning ayirish va jinsiy organlari evolyutsiasi. Hayvonlarning ayirish va jinsiy sistemalaridagi evolyutsion o‘zgarishlar.





Biologik ob’yekt, hodisa, jarayonlar (tur – asosiy sistematik birlik; tur mezonlari; evolyutsiyaning harakatlantiruvchi kuchlari: irsiy o‘zgaruvchanlik, yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish; evolyutsiya natijalari: turlarning xilma-xilligi, organizmlarning turli muhit sharoitlariga moslanuvchanligi)ning o‘ziga xos jihatlarini ko‘rgazmali vositalar asosida taniydi, mohiyatini tushungan holda yozma, og‘zaki tavsiflay oladi.

Tirik organizmlarning o‘zaro va tashqi muhit bilan munosabatlarini, organizmlarga ekologik omillarning ta’sirini, ekosistema va unda organizmlarning o‘zaro munosabatlari, oziq zanjiri, oziq to‘ri, biosfera – global tizim; biosferada

168

modda va energiyaning davriy aylanishini, biosferada insonning rolini, ekologik muammolarni, ekosistemalarda inson faoliyatining oqibatlarini tushunadi, mohiyatini yoritib bera oladi.

Axborotlarning turli manbalari (darslik, o‘quv qo‘llanmasi, ilmiy ommabop adabiyotlar, biologik lug‘atlar, ensiklopediyalar, elektron-axborot ta’lim resurslari va hokazolar) bilan ishlay oladi, kerakli ma’lumotlarni ajrata oladi, ma’lumotlarni tahlil qiladi va amalda qo‘llay oladi.
















169

Mavzularni o‘rganish uchun – 42 soat, B1+: 84 soatLaboratoriya mashg‘uloti – 2 soat, B1+: 4 soatUmumlashtiruvchi dars – 7 soat, B1+: 14 soatJami: 51 soat, B1+: 102 soat

Foydalanilgan adabiyotlar RO‘YXATI

1. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi “Ta’lim to‘g‘risida” gi Qonuni.

2. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida”gi Qonuni.


4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 21-maydagi “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi Farmoni.

5. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010-yil 1-iyuldagi “O‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash to‘g‘risida”gi 6/2/4/1-sonli qo‘shma hay’at majlisi qarori.

6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomilashtirish to‘g‘risida” gi PP-1875-sonli qarori.

7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 8-maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 124-sonli qarori.



170

10. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirining 2017-yil 3 iyundagi 190-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan o‘rta ta’lim maktablari 5-9-sinflar biologiya fani o‘quv dasturi.

11. Internet saytlari: n.sportal.ru, eduscan.allbest.ru, pedagogika.websib.ru.12. O‘tkazilgan Forum tavsiyalari (“Aniq va tabiiy fanlarni o‘qitishning

zamonaviy metodologiyasi: muammo va yechimlar” mavzusidagi aniq va tabiiy fanlar o‘qituvchilari respublika Forumi tavsiyalari, “Ma’rifat” gazetasi, 2016-yil 16-dekabr, 99-soni).

13. To‘raqulov Yo.X. Molekulyar biologiya. – T.: “O‘qituvchi”, 1993-y.14. G‘ofurov A.T., Fayzullaev S.S., Xolmatov X. Genetikadan masala va

mashqlar. – T.: “O‘qituvchi”, 1991-y.15. G‘ofurov A.T., Tolipova J.O. Umumiy biologiyani o‘qitishning norasmiy

usul va shakllari. – T.: “Fan”, 1990-y.16. Болотов В.А. Компетентностная модель: от идеи к образовательной

программе / В.А. Болотов В.В. Сериков // Педагогика. 2003. №10. – C. 8-14. 17. Смирнова Н.З., Бережная О.В. Компетентносной подход в

биологическом образовании. Учебно-методическая пособие / Красноярск, 2012, – C. 168.

18. Tolipova J.O. Biologiya ta’limi texnologiyalari. – T.: “O‘qituvchi”, 2002-yil. 128-b.

19. Tolipova J.O., G‘ofurov A.T. Biologiya o‘qitish metodikasi. O‘quv-metodik qo‘llanma. – T.: “Bilim”, 2004-yil. 160-b.

20. Болотов В.А. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе / В.А. Болотов, В.В. Сериков // Педагогика. 2003. №10. – C. 8-14.

21. J.Tolipova, M.Umaraliyeva, S.R.Abdurizayeva. “Botanika” darsligi bo‘yicha 5-sinf o‘qituvchilari uchun yaratilgan metodik qo‘llanma. – T., 2016-y.

22. J.Tolipova, M.Umaraliyeva, S.R.Abdurizayeva, B.A.Abdraimova. “Botanika” darsligi bo‘yicha 6-sinf o‘qituvchilari uchun yaratilgan metodik qo‘llanma. – T., 2016-y.

23. J.Tolipova, M.Umaraliyeva, S.R.Abdurizayeva, B.A.Abdraimova. “Odam va uning salomatligi” darsligi bo‘yicha 8-sinf o‘qituvchilari uchun yaratilgan metodik qo‘llanma. – T., 2016-y.

24. J.Tolipova, I.Azimov, N.Sultonova. “Biologiya stitologiya va genetika asoslari” darsligi bo‘yicha 9-sinf o‘qituvchilari uchun metodik qo‘llanma. – T., 2016-y.

171

Biologiya fani bo‘yicha ishchi guruh tarkibi

T/r Familiyasi, ismi, otasining ismi Ish joyi va lavozimi Imzo

1 Tolipova Jamila Olimjonovna

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Biologiya va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi professori, p.f.d, guruh rahbari

2 Ergasheva Malohat Tursunovna

A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI Umumta'lim fanlari va pedagogik texnologiyalar kafedrasi mudiri, biologiya fanlari nomzodi, dotsent

3Inog‘omova

Dilfuza Raxmatullayevna

Pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

4 Azimov Ibroxim Toshpo‘latovich

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Biologiya va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi katta o‘qituvchisi

5Umaraliyeva

Ma’mura Toshxodjayevna

Toshkent farmatsevtika instituti qoshidagi akademik litsey o‘qituvchisi

6 Raxmatov Uchqun Ergashevich

Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Biologiya va uni o‘qitish metodikasi kafedrasi o‘qituvchisi

7 Kenjaev Shavkat Irgashevich

Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi173-sonli umumta’lim maktabi biologiya fani o‘qituvchisi

8 Isabayeva Mashxura

Q.Niyoziy nomidagi Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti doktaranti

9Saparboyev Ilxomboy

Zaripbayevich

Respublika Ta’lim markazi biologiya fani bosh metodisti

172

Ekspertlar guruhi

1Raximova

Barno Sultanboyevna

Toshkent shahar Yunusobod tumanidagi 105-maktabning biologiya fani o‘qituvchisi

2 Babaxanova Dilbar

TTA qoshidagi akademik litsey o‘qituvchisi

3Xoshimova

Dildora Maxmudovna

Toshkent viloyati Zangiota tumanidagi4-sonli umumta’lim maktabi biologiya fani o‘qituvchisi

Geografiya faniO‘rta ta’limda geografiya o‘quv fanini o‘rganish bosqichlari


darajasiDaraja

nomlanishi

O‘rta ta’lim

O‘rta ta’lim bitiruvchilariB1

Geografiya fanini o‘rganishning

tayanch darajasiGeografiya fani chuqur

o‘rganiladigan ixtisoslashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari B1+

Geografiya fanini o‘rganishning kuchaytirilgan

tayanch darajasi

O‘rta ta’limda tabiiyot va geografiya fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari

O‘rta ta’limda tabiiyot va geografiya o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:

o‘quvchilarda tayanch hamda tabiiyot va geografiya o‘quv faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

jamiyat va tabiatning o‘zaro bog‘liqligi, geografik obyektlar, jarayon va hodisalar, Yer yuzining tabiiy manzarasi, tabiatdan oqilona foydalanish, Yer yuzidagi global ekologik muammolar haqida fikr-mulohaza yuritishga o‘rgatish, tabiatni qadrlash va muhofaza qilish, olgan nazariy bilimlarini amalda qo‘llash mahoratini shakllantirish;

o‘quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirib borib, geografik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

O‘rta ta’limda tabiiyot va geografiya fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:o‘quvchilarda atrofimizdagi olamga, o‘z Vataniga muhabbat hissini uyg‘otish,

tabiatni asrash va muhofaza qilish, nazariy bilimlarini amalda qo‘llash malakalarini

173

shakllantirish, tabiatni kuzatish, tahlil qilish, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib toptirish hamda ijtimoiy hayot va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, hozirgi zamon talablari, ta’lim sohasidagi jahon andozalari va milliy rivojlanish manfaatlariga mos keladigan tafakkur va bilimlarni egallashi, shu bilan birga ulardan kundalik hayotlarida foydalana olishga o‘rgatishdan iborat.

Geografiya fanidan o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

1. Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1Yer yuzi tabiatiga fazoviy (tashqi) va sayyoraviy (ichki) omillarning ta’sirini

tushunadi va tushuntira oladi;geografik qobiqning asosiy qonuniyatlari – bir butunlik, modda va energiya

almashinuvi, ritmiklik, zonallik, azonallik, balandlik mintaqalanishini biladi;globallashuv ta’sirida jahon xo‘jaligi, dunyoning geosiyosiy tuzilishida ro‘y

berayotgan o‘zgarishlarni biladi va tahlil qiladi, ularni misollar bilan izohlay oladi; insoniyatning global muammolari haqida tushunchaga ega bo‘ladi; jahonning yirik mintaqalari va turli davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy

rivojlanishiga ta’sir etuvchi geografik omillarni tushunadi va tushuntiradi;Markaziy Osiyo va O‘zbekistonning zamonaviy geosiyosiy va geoiqtisodiy

o‘rnini biladi. B1+hozirgi zamonning dolzarb muammolari – suv, energetika, oziq-ovqat, xom

ashyo muammolarining mohiyatini tushunadi va tushuntira oladi, ularning rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda turli ko‘rinishda namoyon bo‘lishlarini misollar bilan izohlay oladi;

O‘zbekiston milliy iqtisodiyotida amalga oshirayotgan islohotlar, tarkibiy o‘zgarishlar, mintaqaviy siyosatning hududlar, jumladan, o‘zi yashaydigan joydagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayonlariga ta’sirini biladi.

2. Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi:

B1 dunyoning tabiiy va geosiyosiy mintaqalarning nomlarini izohlay oladi, bir-

biriga yaqin geografik nomlarning (Lotin Amerikasi va Markaziy Amerika, O‘rta Osiyo va Markaziy Osiyo va hokazolarning) o‘zaro farqini ayta oladi.

B1+davlatlar, mintaqalar, shaharlar va boshqa obyektlarning nomlari tarixiy,

madaniy va siyosiy mazmun-mohiyatga ega ekanligini biladi.3. Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi: B1

174

geografik xaritalar yordamida dunyoning mintaqalari, Markaziy Osiyo va O‘zbekistonning tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitiga tavsif beradi va qiyosiy tahlil qila oladi.

B1+mavzuli xaritalar asosida ma’lum bir hududlarning tabiati, aholisi va xo‘jaligi

o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlay oladi.4. Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi: B1 Yevropa, Osiyo, Shimoliy Amerika, Lotin Amerikasi, Afrika, Avstraliya va

Okeaniya kabi yirik mintaqalardagi dolzarb ekologik muammolarning mohiyati va kelib chiqishi omillarini tahlil qila oladi;

O‘zbekiston va Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi ekologik muammolarning mohiyati va kelib chiqishi omillarini biladi, mintaqadagi yagona ekologik muhit, transchegaraviy ekologik muammolar mohiyatini tushunadi.

B1+Xalqaro tashkilotlar va turli davlatlar tomonidan global ekologik

muammolarni hal etishga qaratilgan xatti-harakatlar, bu boradagi tuzilgan va imzolangan xalqaro va davlatlararo shartnomalar haqida biladi va ayta oladi.

175

O‘RTA TA’LIMNING GEOGRAFIYA FANIDAN O‘QUV DASTURI

(10-sinf)

UQTIRISH XATI

Geografiya fanini hozirgi zamon talablari asosida o‘qitishda insoniyat uchun muhim ahamiyat kasb etadigan zamonaviy axborot-kommunikatsion texnologiyalarining rivojlanishi, ularning ishlab chiqarish sohalarida va kundalik hayotda tutgan o‘rni, fan-texnika taraqqiyoti bilan bog‘lashga olib keladigan geografiyaning tadqiqot yutuqlarini ko‘rsatish juda muhim.

Geografiya ta’limida o‘rganiladigan tabiiy va ijtimoiy hodisalar va tushunchalar, qonuniyatlarni o‘quvchilarga tushunarli holda o‘rta ta’lim maktablari darsliklarida sodda va aniq bayon etish, bunda asosiy e’tiborni o‘quvchilarning yosh psixologik xususiyatlarini va o‘quvchilarning bilim olish va o‘quv materialini tushunish hamda puxta va mukammal o‘zlashtirish imkoniyatiga e’tibor qaratishdan iborat.

Geografiya o‘quv fanini o‘qitishning asosiy maqsadi – o‘quvchilarda tayanch hamda tabiiyot va geografiya o‘quv faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

geografik obyektlar, jarayon va hodisalar, Yer yuzining tabiiy manzarasi, aholisi va uning xo‘jaligi, jamiyat va tabiatning o‘zaro bog‘liqligi, tabiatdan oqilona foydalanish, Yer yuzidagi global muammolar haqida fikr-mulohaza yuritishga o‘rgatish, tabiatni qadrlash va muhofaza qilish, olgan nazariy bilimlarini amalda qo‘llash mahoratini shakllantirish;

o‘quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatlarini umumlashtirib borib, geografik bilimlarni hayotga tatbiq eta olish salohiyatini shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.

O‘rta ta’limda geografiya fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:o‘quvchilarda atrofimizdagi olamga, o‘z Vataniga muhabbat hissini uyg‘otish,

tabiatni asrash va muhofaza qilish, nazariy bilimlarini amalda qo‘llash malakalarini shakllantirish, tabiatni kuzatish, tahlil qilish, ularda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni tarkib toptirish hamda ijtimoiy hayot va ta’lim olishni davom

176

ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, hozirgi zamon talablari, ta’lim sohasidagi jahon andozalari va milliy rivojlanish manfaatlariga mos keladigan tafakkur va bilimlarni egallashi, shu bilan birga ulardan kundalik hayotlarida foydalana olishga o‘rgatishdan iborat.

Geografiya o‘quv fanini o‘rganishda o‘rta ta’lim maktablarida o‘rganilgan matematika, fizika, botanika, kimyo, iqtisodiy bilim asoslari fanlaridan olingan bilimlar umumlashtirilib, geografiyani o‘rganishning birinchi bosqichida 1-2-sinflarda boshlanib, A1 darajada Yer, Quyosh, ob-havo, fasllar, Yer yuzasining tuzilishi, tabiatni muhofaza qilish, shahar, qishloq, ulardagi kishilar hayoti, mehnati haqida, 3-4 sinflarda tabiat, tabiat hodisalari, mamlakatimiz geografiyasi haqida boshlang‘ich ma’lumotlar beriladi. Geografiyani o‘rganishning ikkinchi bosqichida 5-9-sinflarda boshlanib, A2 darajada tabiiy geografik bilimlarning boshlang‘ich tushunchalari, materiklar va okeanlar, tabiiy o‘lkalalar, iqtisodiy rayonlar, jahon mamlakatlarining iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi haqida ma’lumotlar beriladi. Geografiyani o‘rganishning uchinchi bosqichi – o‘rta ta’limning B1 darajasida geografiya kurslarining A2 darajada o‘rganilgan o‘quv materiallarining o‘rta ta’lim bitiruvchilarida uzviylik va uzluksizligi e’tiborga olingan.

O‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Geografiya fanlarini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.


Kommunikativ kompetensiya: B1o‘zining mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, o‘z fikrlarini

guruhlarda ijodiy tarzda ifoda eta olish. B1+ mustaqil fikrini og‘zaki va yozma tarzda ifoda eta olish, guruhlarda liderlik

qila olish, geografik atama va tayanch so‘zlarni xorijiy tilda ayta olish va yoza olish.

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1turli geografik adabiyotlardan, xarita va atlaslardan samarali foydalanib, ular

asosida axborotlarni tayyorlash, Internet-saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlarni topib, ularni tahlil qilish, kundalik ma’lumotlardan jumladan, jahon va mamlakat ichidagi yangiliklar haqidagi lavhalarning mohiyatini anglay olish, mediamadaniyatga rioya qilish.

B1+ Internet saytlardan geografik mazmunga ega bo‘lgan ma’lumotlar asosida

jahon va mamlakat ichidagi yangiliklar haqidagi lavhalarni topish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:

177

B1ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohalarda, geografik manbalar bilan mustaqil

tarzda ishlay olish, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, ekologik dunyoqarash va tafakkurini mustaqil ravishda o‘stirib borish.

B1+ maktabda, mahallada siyosiy, madaniy, ekologiya mavzularida bo‘ladigan

tadbirlarda ishtirok etish va o‘z fikrini ayta olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: B1dolzarb global, regional va mahalliy muammolarni tahlil qila olish, ularning

yechimiga oid ijodiy takliflarni bera olish, zamon va jamiyat talabidagi iqtisodiy, siyosiy va ekologik faollikka intilish, tabiat va jamiyatning barqaror rivojlanishi uchun shaxsiy mas’uliyatni his qila olish.

B1+ dolzarb global, regional va mahalliy muammolarda o‘z fikri bilan qatnashish.Milliy va umummadaniy kompetensiya: B1Vatani, oilasi, mahallasining tarixini bilish, insonlarga mehr-oqibatli hamda

umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish. B1+ Vatani, oilasi, mahallasining tarixini bilish va bugungi kun bilan taqqoslay

olish; tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab-asrash, jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish.


B1statistik ko‘rsatkichlar asosida jadval, diagramma va grafiklarni tuza olish,

kompyuter texnologiyalari, geografik axborot tizimlari haqidagi tasavvurga ega bo‘lish va ayta olish.

B1+fan-texnika yutuqlari muhimligini tushunib yetish va tahlil qila olish, aniq

hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarini tuza olish.

Geografiya fani mazmunidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarda fanga oid quyidagi umumiy kompetensiyalar ham shakllantiriladi:

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi.

Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi. Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi.Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi.Ushbu fanga oid umumiy kompetensiyalar o‘quv dasturlarining yil oxirida

keltirildi.

178

Me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi:

I. TK – tayanch kompetensiyalar13. TK1 – kommunikativ kompetensiya14. TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi15. TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi16. TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi17. TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiya18. TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor

bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasiII. FK – fanga oid kompetensiyalar1. FK1 – tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish,

aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi2. FK2 – geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish

kompetensiyasi 3. FK3 – globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi4. FK4 – tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi

10-SINFGEOGRAFIYA

(34 soat, haftasiga 1 soat, B1+: 68 soat, haftasiga 2 soat)

Tayanch kompetensiya elementlari:Kommunikativ kompetensiya:ijtimoiy vaziyatlarda, eng avvalo, ona tilida hamda birorta xorijiy tilda o‘zaro

samarali muloqotga kirisha olish, muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, ijtimoiy moslashuvchanlik, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish.

Axborot bilan ishlashkompetensiyasi:mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, saralash, qayta

ishlash, saqlash, ulardan samarali foydalana olish, ularning xavfsizligini ta’minlash ko‘nikmalarini egallashni hamda mediamadaniyatga ega bo‘lish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:doimiy ravishda o‘z-o‘zini jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual

rivojlantirish, kamolotga intilish, hayot davomida mustaqil o‘qib-o‘rganish, bilim va tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish, o‘z xatti-harakatini adekvat baholash va mustaqil qaror qabul qila olish ko‘nikmalarni egallash.

Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga daxldorlikni his etish va

ularda faol ishtirok etish, o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, ularga rioya qilishi, mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala va huquqiy madaniyatga ega bo‘lish.

Milliy va umummadaniy kompetensiya:

179

Vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lishni, badiiy va san’at asarlarini tushunish, orasta kiyinish, madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish.


aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarni tuza olish, kundalik faoliyatda turli formula, model, chizma va diagrammalarni o‘qiy olish, inson mehnatini yengillashtiradigan, mehnat unumdorligini oshiradigan, qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan foydalana olish.

1-bob: Kirish

(2 soat, B1+: 3 soat)1-mavzu: Geografiya fanlari tizimi haqida tushuncha. (1 soat, B1+: 1

soat)Geografiya fanlarining o‘rganish obyekti va predmeti. Geografiyaning

tarmoqlari va ularning o‘zaro bog‘liqligi. Geografiyaning ilmiy-nazariy ahamiyati. Tadqiqot usullari.

2-mavzu: Geografiya fanining tarixi va hozirgi davrdagi rivojlanishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Geografik bilimlar rivojlanishining qisqacha tarixi, uning yirik davrlarga bo‘linishi. Qadimgi geografiya. O‘rta asrlardagi geografik izlanishlar, O‘rta osiyolik geograf-allomalar. Buyuk geografik kashfiyotlar. XIX asr va XX asrning 1-yarmida geografiyaning rivojlanishi. Hozirgi zamon geografiya fani haqida.

2-bob: Yer tabiati (7 soat, B1+: 14 soat)

3-mavzu: Yer yuzi tabiati rivojlanishining fazoviy omillari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Yerning koinotdagi o‘rni. Quyosh, sayyoralar va Oyning Yer tabiatiga ta’siri. Yerning shakli, o‘lchamlari, harakatlari yer yuzi tabiatining shakllanishidagi ahamiyati.

4-mavzu: Yerning ichki tuzilishi va tektonik jarayonlar. (1 soat, B1+: 2 soat)

Yerning qobiqli tuzilganligi. Litosfera va uning tektonik tuzilishi. Yer yuzida seysmik hodisalar, zilzila va vulqonlarning geografik tarqalishi va uning sabablari. Seysmik shkala. Zilzila vaqtida o‘zini to‘g‘ri tutish qoidalari.

Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)5-mavzu: Yer yuzi tabiatining rivojlanish tarixi. (1 soat, B1+: 1 soat)Geoxronologik jadval va uning bosqichlari. Eon, era, davrlar, ularni ajratish

mezonlari. Era va davrlarga qisqacha izoh. Tog‘ burmalanishi bosqichlari.6-mavzu: Geografik qobiq va uning umumiy qonuniyatlari. (1 soat, B1+:

1 soat)

180

Geografik qobiqning mohiyati. Uning tuzilishi, o‘lchamlari, chegaralari. Geografik qobiqning muhim umumiy xususiyatlari. Tabiat komponentlari va geografik qobiqning bir butunligi, tabiat komplekslari. Geografik qobiqda modda va energiya almashinuvi va aylanma harakati. Geografik qobiqdagi jarayonlarning ritmikligi.

7-mavzu: Geografik qobiqning kenglik zonalligi va sektorligi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Kenglik zonallikning mohiyati, uning kelib chiqish omillari. Quruqlikda sektorlik qonuniyati va uning sabablari. Tabiat zonalari, ularning geografik o‘rin va iqlim sharoitiga bog‘liqligi. Geografik zonallikning turli tabiat komponentlariga ta’siri. Geografik zonallikning aholi joylanishi va xo‘jalik faoliyatiga ta’siri.

8-mavzu: Balandlik mintaqalanishi qonuniyati. NI-1. (1 soat, B1+: 1 soat)Tog‘larda tabiiy sharoitning balandlik bo‘ylab o‘zgarib borishi. Balandlik

mintaqalar soni, tarkibi va chegaralari, tog‘larning geografik o‘rni, balandligi, ekspozitsiyasiga bog‘liqligi. Balandlik mintaqalanishi geografik zonallik bilan bog‘liqligi. Qor chizig‘i.

Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)9-mavzu: Geotizimlar va ularning pog‘onasimonligi. (1 soat, B1+: 2 soat)Geotizim tushunchasi. Geotizimlarning xususiyatlari. Geotizimlarning

sayyoraviy, mintaqaviy va mahalliy ko‘lami. Landshaft kichik geotizim sifatida. Joy, Urochishe. Fatsiya.

3-bob: Jamiyat va tabiat (3 soat, B1+: 6 soat)

10-mavzu: Jamiyat va tabiat o‘rtasidagi munosabatlar. (1 soat, B1+: 2 soat)

Geografik muhit, tabiiy muhit, texnogen muhit, ijtimoiy muhit tushunchalari, ularning atrof-muhit kategoriyasida uyg‘unlashuvi. Inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarning rivojlanishi: ibtidoiy jamoa davri, dehqonchilik inqilobi davri, sanoat inqilobi davri, fan-texnika inqilobi davri, ekologik munosabat davri.

11-mavzu: Antropogen landshaftlar. (1 soat, B1+: 1 soat)Inson xo‘jalik faoliyati ta’sirida geotizimlarning o‘zgarishi. Antropogen

landshaftlar, ularning turlari. Madaniy va buzilgan landshaftlar. Geotextizimlar.Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)12-mavzu: Tabiatni muhofaza qilishning geografik asoslari. (1 soat, B1+:

1 soat)Tabiatdan foydalanish va tabiatni muhofaza qilish tushunchalari, ularning

o‘zaro bog‘liqligi. Tabiatni muhofaza qilishning geografik tamoyillari. Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar va ularning asosiy turlari: qo‘riqxona, milliy bog‘, buyurtmaxona, biosfera rezervati, tabiat yodgorligi.

4-bob: Amaliy geografik tadqiqotlar (4 soat, B1+: 8 soat)

181

13-mavzu: Tabiiy-geografik jarayonlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Tabiiy geografik jarayonlar haqida tushuncha. Tabiiy omillar ta’sirida sodir

bo‘ladigan jarayonlar. Nurash. Sel. Eroziya. Abraziya. Surilma. Karst. Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)14-mavzu: Geografik baholash. (1 soat, B1+: 2 soat)Geografik baholash usullari. Yer resurslarini baholash. Iqlimiy resurslarni

baholash. Rekreatsiya resurslarini baholash.15-mavzu: Geografik prognoz. NI-2. (1 soat, B1+: 1 soat)Geografik pronoz haqida tushuncha. Prognoz usullari. Sayyoraviy,

mintaqaviy va mahalliy geografik pronozlar. O‘zbekiston geotizimlarining o‘zgarishini prognozlash.

16-mavzu: Atrof-muhit monitoringi va geografik-ekologik ekspertiza asoslari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Monitoring va uning turlari. O‘zbekistonda atrof-muhit monitoringini amalga oshirish. Geografik-ekologik ekspertiza haqida tushuncha. Ekspertiza uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar. Ekspert xulosasining tayyorlanishi.

5-bob: Dunyo aholisi (3 soat, B1+: 6 soat)

17-mavzu: Dunyo aholisi va zamonaviy demografik vaziyat. (1 soat, B1+: 2 soat)

Dunyo aholisi va uning dinamikasi. Demografik o‘tish konsepsiyasi, demografik portlash. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi demografik vaziyat, uning omillari va oqibatlari. Demografik siyosat.

18-mavzu: Urbanizatsiya jarayonlarining global va regional jihatlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Urbanizatsiya jarayoni va uning omillari. Shaharlarning tarixiy ildizlari va rivojlanishining bosqichlari. Dunyoning yirik mintaqalari orasida shaharlashuv darajasidagi farqlar. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarda urbanizatsiyaning o‘ziga xos xususiyatlari. Global shaharlar haqida tushuncha. Shaharlashuv muammolari.

19-mavzu: Xalqaro migratsiya jarayonlari va muammolari. (1 soat, B1+: 1 soat)

Aholi migratsiyasi va uning turlari. Xalqaro aholi migratsiyasining hozirgi zamon geografiyasi. Xalqaro migratsiyalarning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ahamiyati.

Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)

6-bob: Dunyoning geosiyosiy manzarasi va global muammolar (3 soat, B1+: 7 soat)

182

20-mavzu: Dunyoning geosiyosiy tizimi va uning shakllanishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

“Geosiyosat” tushunchasining mohiyati va mazmuni. Geosiyosat obyekti va predmeti. Geosiyosatning asosiy kategoriyalari. Davlatlarning o‘zaro geosiyosiy munosabatlari haqida. Dunyo geosiyosiy tizimining shakllanish bosqichlari: Vestfal davri, Vena davri, Versal davri, Potsdam davri va Belovej davri.

21-mavzu: Jahondagi zamonaviy geosiyosiy vaziyat. Davlatlarning integratsion uyushmalari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Dunyoning yetakchi geosiyosiy markazlari. G‘arbiy va Sharqiy Yevropadagi geosiyosiy jarayonlar. Geosiyosiy munosabatlarda AQShning tutgan o‘rni va mavqei. Rossiyaning geosiyosiy manfaatlari. Xitoyning geostrategik siyosati. Yaqin Sharq davlatlarida geosiyosiy vaziyat. Ko‘p qutbli dunyo shakllanishi va rivojlanishi istiqbollari. Davlatlarning integratsion uyushmalari. Davlatlar integratsion uyushmalarining maqsadlari va shakllari. Yevropa Ittifoqi. Shimoliy Amerika davlatlarining erkin savdo uyushmasi (NAFTA). Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik tashkiloti. Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi. Shanxay hamkorlik tashkiloti.

22-mavzu: Insoniyatning global muammolari. (1 soat, B1+: 2 soat)Global muammolar, ularning mazmuni va turlari. Global muammolarning

o‘zaro aloqadorligi. Tinchlik va qurolsizlanish, yangi jahon urushining oldini olish muammosi. Eng sust rivojlangan davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy qoloqligi va qashshoqlik muammosi. Oziq-ovqat muammosi, uni yechishning ekstensiv va intensiv yo‘llari. Energetika va xomashyo muammolari: sabablari va hal qilish yo‘llari.


7-bob: Yevropa va Amerika subregionlari (3 soat, B1+: 6 soat)

23-mavzu: Yevropa subregionlari. (1 soat, B1+: 2 soat)Yevropaning geografik o‘rni va siyosiy xaritasi. Yevropa 4 ta yirik

subregionalarga bo‘linishi. Shimoliy Yevropa. Skandinaviya va Boltiq davlatlari. G‘arbiy Yevropa davlatlari. Janubiy Yevropa. O‘rta Dengizbo‘yi mamlakatlari. Subregiondagi mitti davlatlar. Sharqiy Yevropa mamlakatlarining umumiy tarixiy-geografik xususiyatlari. Bolqon mamlakatlari.

24-mavzu: Lotin Amerikasi. (1 soat, B1+: 2 soat)Lotin Amerikasining geografik o‘rni va siyosiy xaritasi. Tabiiy sharoiti va

resurslari, ularning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati. Aholisi, demografik jarayonlari, irqiy, etnik va diniy tarkibi. Aholi joylanishi. Lotin Amerikasining jahon xo‘jaligidagi o‘rni, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari. Ichki tafovutlari. Lotin Amerikasining subregionlari.

25-mavzu: Karib havzasi orol mamlakatlari. NI-3. (1 soat, B1+: 2 soat)

183

Karib havzasi orollari – Vest-Indiya mintaqasi. Orollar guruhlari va mintaqaning siyosiy xaritasi. Tabiiy sharoiti va resurslari. Aholisi tarkibining o‘ziga xos xususiyatlari. Jahon xo‘jaligidagi o‘rni va ixtisoslashuvi.

8-bob: Afrika subregionlari. Okeaniya davlatlari (2 soat, B1+: 5 soat)

26-mavzu: Afrika subregionlari. (1 soat, B1+: 2 soat)Afrika mamlakatlari orasidagi ijtimoiy-iqtisodiy, etnik va diniy tafovutlar,

ularning materik mamlakatlarini 5 ta subregionga bo‘linishda hisobga olinganligi. Shimoliy Afrika davlatlari. G‘arbiy Afrika davlatlari. Sharqiy Afrika davlatlari. Markaziy Afrika davlatlari. Janubiy Afrika davlatlari. Afrika mamlakatlarining dolzarb ijtimoiy-iqtisodiy hamda geoekologik muammolari. Geosiyosiy mojarolar.

27-mavzu: Okeaniya davlatlari. (1 soat, B1+: 2 soat)Okeaniyaning geografik o‘rni, tabiiy geografik sharoiti va uning mintaqa

aholisi va xo‘jaligiga ta’siri. Aholisi, irqiy, etnik va til tarkibi. Mintaqa davlatlarining jahon xo‘jaligidagi o‘rni, xalqaro ixtisoslashuvi.


9-bob: Osiyo subregionlari (3 soat, B1+: 6 soat)

28-mavzu: Janubi-g‘arbiy Osiyo va Janubiy Osiyo subregionlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Osiyo subregionlari va ularni ajratish mezonlari. Janubiy-G‘arbiy Osiyo subregionining eng muhim xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlari. Kavkaz mamlakatlari: Gruziya, Armaniston, Ozarbayjon. Janubiy Osiyo subregionining eng muhim xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlari.

29-mavzu: Sharqiy va Janubi-sharqiy Osiyo subregionlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

Sharqiy Osiyo subregionining eng muhim xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlari. O‘zbekistonning Xitoy va Koreya Respublikasi bilan iqtisodiy hamkorligi. Janubi-Sharqiy Osiyo subregionining eng muhim xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlari. ASEAN tashkiloti.

30-mavzu: Markaziy Osiyo mamlakatlari. (1 soat, B1+: 2 soat)O‘rta Osiyo va Markaziy Osiyo tushunchalari, ularning farqi. Markaziy Osiyo

siyosiy xaritasi va uning shakllanishi. Mintaqaning tabiiy sharoiti va resurslari, aholisining joylashuvi va tarkibi, demografik jarayonlar. Markaziy Osiyo davlatlari xo‘jaligi va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining umumiy va xususiy jihatlari. Subregiondagi geoiqtisodiy, geosiyosiy va geoekologik muammolar, ularning umumiyligi, transchegaraviyligi. Davlatlararo integratsiya omillari.

10-bob: O‘zbekiston Respublikasi (4 soat, B1+: 9 soat)

184

31-mavzu: O‘zbekistonning geosiyosiy o‘rni va munosabatlari. (1 soat, B1+: 2 soat)

O‘zbekiston geografik o‘rnining o‘ziga xos xususiyatlari. Respublikamiz geografik o‘rnining geosiyosiy jihatlari: imkoniyatlar va tahdidlar. O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy tamoyillari. Jahondagi geosiyosiy vaziyatning O‘zbekistonga ta’siri, mamlakatimiz tashqi siyosatining geografik jihatlari. O‘zbekistonning strategik hamkorlari. Respublikamiz ShHT, MDH, OQXF (Orolni qutqarish Xalqaro fondi) kabi tashkilotlarda ishtirok etishi va buning ahamiyati.

32-mavzu: O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi va islohotlar jarayonlarining bosqichma-bosqichligi. Milliy iqtisodiyotimizning istiqboli va kelajakda rivojlantirish masalalari.

Nazorat ishi. (B1+: 1 soat)33-mavzu: O‘zbekistonning geoekologik muammolari. (1 soat, B1+: 2

soat)Respublikamiz hududidagi geoekologik muammolar va ular yechimining

geografik asoslari.Takrorlash darsi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun – (33 soat, B1+: 58 soat)Nazorat ishlari uchun – (B1+: 8 soat)Takrorlash uchun – (1 soat, B1+: 2 soat)

O‘quvchilarda fanga oid shakllantiriladigan kompetensiyalar:

Tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy jarayon hamda hodisalarni kuzatish, aniqlash, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

geografiya fanining o‘rganish obyekti va predmeti, murakkab tuzilishga ega bo‘lgan fanlar tizimi ekanligi, zamonaviy tadqiqot usullari mohiyatini tushunadi va tushuntira oladi. Yer yuzi tabiatiga fazoviy (tashqi) va sayyoraviy (ichki) omillarning ta’sirini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik qobiqning asosiy qonuniyatlarini anglaydi va misollar bilan izohlay oladi. Geotizimning mohiyati, ularning turli taksonomik birliklarga mansub bo‘lishi va zonallik qonuniyatiga bo‘ysunishini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik muhit va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarining tarixiyligini tushunadi va tushuntira oladi. Zamonaviy demografik jarayonlar va ularning mohiyatini tahlil qila oladi. Urbanizatsiya jarayonining muammoli qirralarini tushunadi. Jahon iqtisodiyotining markazlari, o‘sish qutblarini ajratadi, ularning o‘zgarib borishini anglaydi. Dunyoning geosiyosiy tizimi, uning tarixiyligi va hozirgi zamon muammolarini tushunadi. Insoniyatning global muammolari haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Yevropa subregionlarining o‘ziga xos xususiyatlari va ularning tarixiy-geografik ildizlarini izohlay oladi. AQSh ma’muriy-hududiy tuzilishi va itimoiy-iqtisodiy

185

rayonlashtirilishi haqida aniq tasavvurga ega bo‘ladi. Lotin Amerika subregionlarini ajrata oladi.

Geografik obyektlar, joy nomlarini to‘g‘ri qo‘llay olish kompetensiyasi: qit’alar, yirik mintaqalar, subregionlar, xalqaro tashkilotlarning nomlarini

to‘g‘ri qo‘llay oladi. Globus, geografik atlas va xaritalardan amaliyotda foydalana olish

kompetensiyasi: geografik tadqiqotlar usullari ichida kartografik usul alohida ahamiyat kasb

etishini tushunadi va tushuntira oladi. Geografik xaritalar yordamida dunyoning mintaqalarining tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy sharoitiga tavsif bera oladi va qiyosiy tahlil qila oladi.

Tabiatni muhofaza qilish va ekologik madaniyat kompetensiyasi: Yer yuzi tabiatining bir butunligi, uning hududiy tabaqalanishini tabiatdan

foydalanish jarayonida hisobga olish zarurligini anglaydi. Xo‘jalik faoliyati jarayonida geografik bilim va qonuniyatlar, hududlarning geografik xususiyatlarini hisobga olinmaslik turli ko‘rinish va qo‘lamdagi ekologik muammolarni keltirib chiqarish mumkinligini tushunadi. Dunyoning yirik mintaqalardagi dolzarb ekologik muammolarning mohiyati va kelib chiqish omillarini biladi.

186

Geografiya fanidan o‘quv dasturlarini ishlab chiqish bo‘yicha ijodiy guruh

T/r Ismi va familiyasi Ish joyi va lavozimi

1. Alimqulov NusratRaxmonqulovich

Nizomiy nomidagi TDPU Geografiya o‘qitish metodikasi kafedrasi mudiri, g.f.n., dotsent, guruh rahbari.

2. Mirakmalov MiraliTuranboyevich

Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU Geologiya va geografiya fakulteti geografiya kafedrasi dotsenti.

3. Sharipov ShavkatMuxamajanovich

Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU Geologiya va geografiya fakulteti, geografiya kafedrasi dotsenti.

4. Norboyev Abduraxmon G‘aybullayevich

Qori Niyoziy nomli O‘zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti ilmiy xodimi.

5. Nazaraliyeva EsongulYangiboyevna

Respublika Ta’lim markazi geografiya fani bosh metodisti

6. Fedorko ViktorNikolayevich

Toshkent shahar Olmazor tumanidagi 233- maktabning geografiya fani o‘qituvchisi, Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU “Geografiya” kafedrasi mustaqil-izlanuvchisi.

7. Avezov Muxriddin Maqsud o‘g‘li

Toshkent shahar Olmazor tumanidagi 278- maktabning geografiya fani o‘qituvchisi

8. Xo‘jayeva MuxarramIdrisovna

Toshkent shahar Mirzo Ulug‘bek tumanidagi 142-maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi

Ekspert guruhi

1. Safarova Nasiba Ironqulovna

Nizomiy nomidagi TDPU Geografiya o‘qitish metodikasi kafedrasi dotsenti.

2. Xolmurodov Shakarbek Abdug‘aniyevich

Nizomiy nomidagi TDPU Geografiya o‘qitish metodikasi kafedrasi o‘qituvchisi.

3. Umarova Gavhar Abdullayevna

Toshkent Islom Universiteti qoshidagi akademik litseyning geografiya fani o‘qituvchisi.

Kimyo fani 187

O‘rta ta’limda kimyo o‘quv fanini o‘rganish bosqichlari



O‘rta ta’limi

Kimyo fani chuqurlashtirilmagan

o‘rta ta’lim bitiruvchilariB1

Kimyo fanini o‘rganishning umumiy

darajasiKimyo fani

chuqurlashtirilgan o‘rta ta’lim bitiruvchilari B1+

Kimyo fanini o‘rganishning

kuchaytirilgan umumiy darajasi

O‘rta ta’limda kimyo o‘quv fanini o‘qitishning maqsad va vazifalariO‘rta ta’limda kimyo fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:o‘quvchilarni boshqa fanlardan olgan bilimlariga va hayotiy tajribalariga

tayangan holda kimyo o‘quv fanining eng muhim kimyoviy tushunchalari hamda kimyo o‘quv xonasida ishlash xavfsizligi bilan tanishtirish;

o‘quvchilarda tayanch va kimyo o‘quv faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

tabiatda sodir bo‘ladigan kimyoviy o‘zgarishlarning ma’lum qonuniyatlar asosida sodir bo‘lishini, kimyoviy elementlar, moddalarning xossalari, tuzilishi, tarkibi, anorganik va organik moddalardan kundalik turmushda foydalana olish hamda ijtimoiy hayoti va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, ulardan kundalik hayotlarida foydalanishga o‘rgatishdan iborat.

O‘rta ta’limda kimyo fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:ta’lim-tarbiya jarayonida kimyo fani mazmunining hozirgi ijtimoiy hayot va

fan-texnika taraqqiyoti bilan bog‘lash, buyuk allomalar va kimyogar olimlarning kimyo fani rivojiga qo‘shgan hissalari bilan tanishtirish;

tabiatdagi kimyoviy jarayonlar, hodisalarni kuzatish, tahlil qilish, anorganik moddalarning xossalari, olinish usullari, ularga oid masalalarni yechish, tajribalar o‘tkazish, eng muhim anorganik va organik moddalarning ahamiyati, kimyoviy ishlab chiqarishning ekologiyaga ta’siri haqidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatida amaliy qo‘llay olish kompetensiyalarini shakllantirishga yo‘naltirish.

Kimyo fani bo‘yicha o‘rta ta’lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan malaka talablari

1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1Umumiy kimyo, organik kimyo kurslari asosiy qonuniyatlari, nazariyalari va

organik birikmalarning muhim sinflari, ularning tuzilishi, xossalari, olinishi, biologik ahamiyatiga oid bilimlarni biladi, tushunadi va tushuntira oladi;

188

organik bilimlarni kundalik turmushda ishlatish sohalari, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibi haqida biladi va tushuntira oladi.

B1+Kolloid va dag‘al dispers sistemalar, eritmalarning konsentratsiyalarga

bog‘liqligi, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari (molekulalararo, ichki molekulyar, disproporsiya va sinproporsiya reaksiyalari), ularning tenglamalarini tenglashtirishni yarim reaksiyalar usuli va kimyoviy kinetika, reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillarni biladi va tushuntira oladi;

elektroliz qonunlari, PN va PONni aniqlash, dissotsiyalanish asoslari, issiqlik effekti bo‘yicha masalalar yecha oladi;

organik va anorganik moddalar, ular orasidagi farqni, ularning xossalari molekulyar tuzilishiga bog‘liqligini tushuntira oladi.

2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:B1Organik birikmalarning umumiy va oddiy vakilini tuzilish formulasi,

gamologlari, izomerlarining travial, IYuPAK, ratsional nomlarini yozma va og‘zaki ifodalay oladi;

organik birikmalarning fizik va kimyoviy xossalarini, ularning olinishiga oid reaksiyalar tenglamalarini yoza oladi;

moddalarni tozalash usullari, texnika va turmushda ishlatiladigan kimyoviy moddalar bilan ishlash qoidalarini, ulardan foydalanishda ekologik madaniyatni biladi va amaliyotda qo‘llay oladi.

B1+Atomlarning tuzilishidagi, reaksiyalarning mexanizmiga ko‘ra farqlarini

ifodalay oladi;Organik birikmalar sinflarini formulalari orqali boshqa birikmalardan ajrata

oladi, ularning kimyoviy xossalarini, laboratoriya sharoitida va sanoatda olish usullarini tushuntira oladi.

3. Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:B1 Organik va umumiy kimyoga oid masalalarni yecha oladi, organik

birikmalarning laboratoriya sharoitida tarkibini o‘rganish, ularni olish va xossalarini o‘rganishga oid amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari tajribalarini bajara oladi;

kimyoviy ishlab chiqarish jarayonlari, mahalliy ekologik muammolarni tushuna oladi;

kimyo fanining nazariy asoslarini kundalik turmush va kasbi sohalarga tatbiq eta oladi.

B1+tajribalarni bajarishga doir jihozlar jamlamasini mustaqil tayyorlay oladi; amaliy, laboratoriya ishlaridagi sintez tajribalarni bajaradi, mustaqil xulosa va

izohlar yoza oladi;organik birikmalardagi kimyoviy bog‘lanishning elektron nazariyasi,

alkanlarda almashinish reaksiyasining radikal mexanizmi, galogenlash

189

reaksiyasining energetik balansi, nukleofil reaksiyalar mexanizmi, sikloalkanlar, alkenlar, alkadienlar, alkinlar, aromatik uglevodorodlar, uglevodlar, yuqori molekulali birikmalar mavzulari asosida turli murakkablikdagi masalalarni yecha oladi;

kimyoviy qonuniyatlar asosida olgan bilimlaridan hayotiy faoliyatda foydalana oladi.

KIMYOFANIDAN O‘QUV DASTUR

(10-11-sinflar uchun)UQTIRISH XATI

190

Kimyo fanini o‘rganishning umumiy darajasi 10-11-sinf o‘quvchilarini qamrab olib, o‘rta ta’limi muassasalari bitiruvchilarining kimyo fani izchil kurs sifatida o‘rganishning tayanch darajasida, ya’ni 7,8,9-sinflarida o‘qitilib, unda o‘rganilgan kimyoning asosiy mazmuni nazariy ilmiy bilimlarga tayangan holda davom ettiradilar.

Kimyo fanini o‘rganishning umumiy darajasini o‘qitishning asosiy maqsadi:o‘quvchilarni boshqa fanlardan olgan bilimlariga va hayotiy tajribalariga

tayangan holda kimyo o‘quv fanining organik, anorganik va umumiy kimyo bo‘limlaridagi eng muhim kimyoviy tushunchalar, qonuniyatlar, nazariyalarning sodda ifodasi hamda kimyoviy tushunchalar asosida kundalik faoliyatdagi muammolarni hal eta olish bilan tanishtirish;

o‘quvchilarda tayanch va kimyo o‘quv faniga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish;

tabiatda sodir bo‘ladigan organik va anorganik birikmalardagi kimyoviy o‘zgarishlarning ma’lum qonuniyatlar asosida sodir bo‘lishini, kimyoviy elementlar, moddalarning xossalari, tuzilishi, tarkibi, anorganik va organik moddalardan kundalik turmushda foydalana olish hamda ijtimoiy hayoti va ta’lim olishni davom ettirishlari uchun zarur bo‘lgan bilimlarni egallashi, ulardan kundalik hayotlarida foydalanishga o‘rgatishdan iborat.

Kimyo fanini o‘rganishning umumiy darajasini o‘qitishning asosiy vazifalari:

ta’lim-tarbiya jarayonida kimyo fani mazmunining hozirgi ijtimoiy hayot va fan-texnika taraqqiyoti bilan bog‘lash, buyuk allomalar va kimyogar olimlarning kimyo fani rivojiga qo‘shgan hissalari bilan tanishtirish;

tabiatdagi kimyoviy jarayonlar, hodisalarni kuzatish, tahlil qilish, organik birikmalarning xossalari, olinish usullari, ularga oid masalalarni yechish, tajribalar o‘tkazish, eng muhim organik moddalarning ahamiyati, kimyoviy ishlab chiqarishning ekologiyaga ta’siri, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning kimyoviy tarkibi asosida sinflash va sertifikatlar haqidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatida amaliy qo‘llay olish kompetensiyalarini shakllantirishga yo‘naltirish.

O‘rta ta’lim tizimida o‘quvchilarda fanga oid umumiy kompetensiyalar bilan birgalikda tayanch kompetensiyalar shakllantirilishi belgilab berilgan. Bunga ko‘ra, kimyo fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.

Kommunikativ kompetensiya:B1Jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun kundalik hayotda uchraydigan

kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish.

B1+o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati.

191

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari

haqida bilish.B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali

foydalana olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda

o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intilish, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib borish.

B1+bilim va tajribalari asosida hayot davomidagi tajribasidan foydalangan holda

kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1 jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea, jarayonlarga daxldorlikni

his etib, kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan tabiat boyliklarini muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok qilish.

B1+tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni, mahsulotlardan tejab foydalanishni

bilish. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:B1organik kimyo fanining rivojlanish tarixi va bu yo‘nalishdagi Vatanimiz

kimyo sohasining taraqqiyoti, o‘zbek kimyogarlarining olib borayotgan ishlaridan xabardor bo‘lish.

B1+vatanga sadoqatli bo‘lishni o‘rganish, orasta kiyinish madaniyatiga ega

bo‘lish, badiiy va san’at asarlari hisoblangan me’moriy obidalarni qayta tiklashda kimyoviy birikmalarning ahamiyatini bilish.


B1o‘rganilgan bilimlar asosida hisoblashlarni bilish va fan-texnika

yangiliklaridan xabardor bo‘lish.B1+Mavzular asosida o‘rganilgan bilimlar orqali kundalik turmushda

foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni, mehnat unumdorligini oshiradigan va qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish.

Mazkur o‘quv dasturda fanni chuqurlashtirilib o‘qitiladigan sinflar uchun mavzularga ajratilgan soatlar alohida ko‘rsatilgan.

192


I.TK – tayanch kompetensiya19. TK1 – kommunikativ kompetensiya20. TK2 – axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi21. TK3 – o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi22. TK4 – ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi23. TK5 – milliy va umummadaniy kompetensiyasi24. TK6 – matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor


II. FK – fanga oid kompetensiyalar4. FK1 – kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish

kompetensiyasi5. FK2 – element va birikmalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi6. FK3 – kimyoviy jihozlar bilan ishlay olish, tajribalar o‘tkazish va

amaliyotdaqo‘llash kompetensiyasi.

10-SINFORGANIK KIMYO

(68 soat haftasiga 2 soat, B1+: 136 soat haftasiga 4 soat)



kimyoviy birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish.

B1+o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish. Xavfsizlik choralari

haqida bilish.B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali

foydalana olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda


193


kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1 jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea, jarayonlarga daxldorlikni

his etib, kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan tabiat boyliklarini muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok qilish.


bilish. Milliy va umummadaniy kompetensiyalar:B1organik kimyo fanining rivojlanish tarixi va bu yo‘nalishdagi Vatanimiz

kimyo sohasining taraqqiyoti, o‘zbek kimyogarlarining olib borayotgan ishlaridan xabardor bo‘lish.

B1+vatanga sadoqatli bo‘lishni o‘rganish, orasta kiyinish madaniyatiga ega






I BOB. Organik kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari(4 soat, B1+: 8 soat)

1-mavzu: Organik kimyotarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyati.(1 soat, B1+: 2 soat)

2-mavzu: Organik birikmalar tuzilish nazariyasi.(1 soat, B1+: 2 soat)Butlerov tuzilish nazariyasi, organik birikmalarda uglerod IV valentligi,

uglerod atomlarining o‘zaro C-C bog‘ hosil qila olish qobiliyati, Organik birikmalarning oksidlanish darajasini va valentligini topish.

3-mavzu: Izomeriya tushunchasi, turlari. (1 soat, B1+: 2 soat)4-mavzu: Organik birikmalar sinflanishi. Organik birikmalarga xos

reaksiya turlari.(1 soat, B1+: 2 soat)

194

II BOB. Uglevodorodlar (23 soat, B1+: 46 soat)

5-mavzu: Alkanlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkanlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Radikallar nomlanishi.

Sistematik nomenklatura.6-mavzu: Alkanlar nomlanishi. Izomeriyasi. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkanlar nomlanishi. Sistematik va ratsional nomenklatura. Izomeriyasi. Amaliy-laboratoriya mashg‘uloti (1 soat, B1+: 2 soat)7-mavzu: Alkanlar. Olinishi va Fizik xossalari. (1 soat, B1+: 2 soat)8-mavzu: Alkanlar. Kimyoviy xossalari va ishlatilishi. (1 soat, B1+: 2

soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)9-mavzu: Sikloalkanlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Sikloalkanlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi.

Sistematik nomenklatura. Olinishi.10-mavzu: Sikloalkanlar. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. (1 soat,

B1+: 2 soat)11-mavzu: Alkenlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkenlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Sistematik nomenklatura.12-mavzu: Alkenlar izomeriyasi. Olinishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkenlarning nomlanishi. Izomeriyasi. Olinishi. 13-mavzu: Alkenlar. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. (1 soat,

B1+: 2 soat)Amaliy- laboratoriya mashg’uloti (1 soat, B1+: 2 soat) 14-mavzu: Alkadienlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkadienlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi.

Sistematik nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.15-mavzu: Alkinlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Alkinlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi. Sistematik

nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.Mavzularga doir masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)16-mavzu: Aromatik birikmalar. (1 soat, B1+: 2 soat)Arenlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi. Sistematik

nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.17-mavzu: Organik birikmalarda gibridlanish. (1 soat, B1+: 2 soat)Organik birikmalarning gibridlanishi: sp, sp2, sp3 gibridlanish haqida

tushuncha berish va misollar keltirish.18-mavzu: Uglevodorodlarning tabiiy manbalari. Neft va neftni qayta ishlash

mahsulotlari. Kreking. (1 soat, B1+: 2 soat)19-mavzu: Uglevodorodlarning tabiiy manbalari. Tabiiy gaz va toshko‘mir.

(1 soat, B1+: 2 soat)Amaliy- laboratoriya mashg‘ulot. (1 soat, B1+: 2 soat)

195

Mavzularga doir masalalar yechish. (1 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

III BOB. Kislorodli organik birikmalar (23 soat, B1+: 46 soat)

20-mavzu: Spirtlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Bir atomli to‘yingan spirtlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori.

Izomeriyasi. Sistematik nomenklatura. Olinishi.21-mavzu: Spirtlar. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. (2 soat, B1+:

4 soat)Bir atomli to‘yingan spirtlarning fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.22-mavzu: Ko‘p atomli spirtlar. (2 soat, B1+: 4 soat)2 atomli spirtlarning umumiy formulasi. Vakillari. Glikol atamasi. Olinishi.

Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Glitserin. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

Mavzularga doir masalalar yechish. (2 soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)23-mavzu: Fenollar. (1 soat, B1+: 2 soat)Fenol va krezol. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.Amaliy- laboratoriya mashg‘uloti. (1 soat, B1+: 2 soat)24-mavzu: Aldegidlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Aldegidlar umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi. Sistematik va

trivial nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.25-mavzu: Ketonlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Ketonlar umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi. Sistematik

nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.26-mavzu: Karbon kislotalar. (1 soat, B1+: 2 soat)Karbon kislotalar umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi.

Sistematik va trivial nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

27-mavzu: Oddiy efirlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Oddiy efirlar umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi. Sistematik

nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)28-mavzu: Murakkab efirlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Murakkab efirlar umumiy formulasi. Gomologik qatori. Izomeriyasi.

Sistematik nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.Amaliy- laboratoriya mashg‘uloti. (1 soat, B1+: 2 soat)29-mavzu: Yog‘lar. (1 soat, B1+: 2 soat)Yog‘lar umumiy formulasi. Qattiq va suyuq yog‘lar. Olinishi. Fizik va

kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.30-mavzu: Uglevodlar. Monosaxaridlar. (1 soat, B1+: 2 soat)

196

Monosaxaridlar umumiy formulasi. Ayrim vakillari: riboza, dezoksiriboza, glyukoza, fruktoza. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

31-mavzu: Uglevodlar. Di-, Polisaxaridlar. (1 soat, B1+: 2 soat)Disaxaridlar: maltoza va saxaroza. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

Kraxmal. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.Mavzularga doir masalalar yechish. (2 soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

IV BOB. Azotli organik birikmalar (18 soat, B1+: 36 soat)

32-mavzu: Aminlar. Aromatik aminlar. (2 soat, B1+: 4 soat)Aminlarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. birlamchi, ikkilamchi,

uchlamchi aminlar haqida tushuncha. Izomeriyasi. Sistematik nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Anilin. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi.

33-mavzu: Nitrobirikmalar. (2 soat, B1+: 4 soat)Nitrobirikmalarning umumiy formulasi. Gomologik qatori. Sistematik

nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Mavzularga doir masalalar yechish. (2 soat, B1+: 4 soat)34-mavzu: Aminokislotlar. Oqsillar. (2 soat, B1+: 4 soat)Aminokislotlarning umumiy formulasi. Alanin, glitsin, lizin, glutamin, serin,

sistein, fenilalanin. Klassifikatsiyasi. Sistematik nomenklatura. Olinishi. Fizik va kimyoviy xossalari. Ishlatilishi. Oqsillar. Umumiy xossalari. Biuret resksiyasi. Ahamiyati.

35-mavzu: Yuqori molekulyar birikmalar. (2 soat, B1+: 4 soat)Amaliy-laboratoriya mashg‘uloti. (2 soat, B1+: 2 soat)Mavzularga doir masalalar yechish. (2 soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Masalalar yechish. (2 soat, B1+: 4 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun – 42 soat, B1+: 84 soatNazorat ishi uchun – 8 soat, B1+: 16 soatMasalalar yechish – 12 soat, B1+: 24 soatAmaliy laboratoriya mashg‘uloti uchun – 6 soat, B1+: 12 soatJami: 68 soat, B1+: 136 soat


Modda, kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1

197

Kundalik turmushda sodir bo‘ladigan jarayonlarni kuzatish orqali kimyoviy jarayonlar, hodisalar haqidagi tushunchalarni biladi va bayon qila oladi;

organik birikmalarning tarkibi, olinishi, xossalari, qo‘llanilishini biladi va ularni tushuntira oladi;

Umumiy kimyo, organik kimyo kurslari asosiy qonuniyatlari, nazariyalari va organik birikmalarning muhim sinflari, ularning tuzilishi, xossalari, olinishi, biologik ahamiyatiga oid bilimlarni biladi, tushunadi va tushuntira oladi;

organik bilimlarni kundalik turmushda ishlatish sohalari, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibi haqida biladi va tushuntira oladi.

B1+Turli moddalar hajmi, massasi, formulasini topishni, mavzu doirasida

tajribalar bajarishni, masalalar yechishni biladi.Organik birikmalarning xossalari va olinishi bo‘yicha masalalar yecha oladi.Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:B1Organik birikmalarning umumiy va oddiy vakilini tuzilish formulasi,

gamologlari, izomerlarining travial, IYUPAK, ratsional nomlarini yozma va og‘zaki ifodalay oladi;

organik birikmalarning fizik va kimyoviy xossalarini, ularning olinishiga oid reaksiyalar tenglamalarini yoza oladi;

moddalarni tozalash usullari, texnika va turmushda ishlatiladigan kimyoviy moddalar bilan ishlash qoidalarini, ulardan foydalanishda ekologik madaniyatni biladi va amaliyotda qo‘llay oladi.


ifodalay oladi;Organik birikmalar sinflarini formulalari orqali boshqa birikmalardan ajrata

oladi, ularning kimyoviy xossalarini, laboratoriya sharoitida va sanoatda olish usullarini tushuntira oladi.

Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:B1 Organik birikmalarga oid masalalarni yecha oladi, ularning laboratoriya

sharoitida tarkibini o‘rganish, olish usullari va xossalarini o‘rganishga oid amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari tajribalarini bajara oladi;


kimyo fanining nazariy asoslarini kundalik turmush va kasbiy sohalarga tatbiq eta oladi.

B1+tajribalarni bajarishga doir jihozlar jamlamasini mustaqil tayyorlay oladi; amaliy, laboratoriya ishlaridagi sintez tajribalarni bajaradi, mustaqil

xulosalab, izohlar yoza oladi;organik birikmalardagi kimyoviy bog‘lanishning elektron nazariyasi,

alkanlarda almashinish reaksiyasining radikal mexanizmi, galogenlash

198

reaksiyasining energetik balansi, nukleofil reaksiyalar mexanizmi, tsikloalkanlar, alkenlar, alkadienlar, alkinlar, aromatik uglevodorodlar, uglevodlar, yuqori molekulali birikmalar mavzulari asosida masalalarni yecha oladi;

kimyoviy qonuniyatlar asosida olgan bilimlaridan hayotiy faoliyatda foydalana oladi.



organik birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham biladi.

B1+o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqatiga ega bo‘ladi.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa oladi va bunda xavfsizlik

choralari haqida biladi.B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali

foydalana oladi.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda

o‘zini o‘z rivojlantirib, kamolotga intiladi, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib boradi.


kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1 jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea, jarayonlarga daxldorlikni

his etib, kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan tabiat boyliklarini muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok etadi.


biladi. Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:B1organik kimyo fanining rivojlanish tarixi va bu yo‘nalishdagi Vatanimiz

kimyo sohasining taraqqiyoti, o‘zbek kimyogarlarining olib borayotgan ishlari haqida biladi.

B1+

199

vatanga sadoqatli bo‘lib, orasta kiyinish madaniyatiga ega bo‘ladi, badiiy va san’at asarlari hisoblangan me’moriy obidalarni qayta tiklashda kimyoviy birikmalarning ahamiyati haqida biladi.


B1o‘rganilgan bilimlar asosida hisoblashlarni biladi va fan-texnika

yangiliklaridan xabardor bo‘ladi.B1+Mavzular asosida o‘rganilgan bilimlar orqali kundalik turmushda

foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni, mehnat unumdorligini oshiradigan va qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘ladi.

11-SINFUMUMIY KIMYO

(51 soat, xaftasiga 1,5 soat, B1+: 102 soat, haftasiga 3 soat)

O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompententsiyalar elementlari:

Kommunikativ kompetensiya:B1Organik va anorganik birikmalarning nomi, ayrim xossalarini faqatgina ona

tilida emas, balki xorijiy tillarda ham bilish. B1+Masala va mashqlardagi ayrim kimyoviy birikmalarning yechilish usullari

haqida o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqati.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1Axborot vositalaridan zarur ma’lumotlarni izlab topa olish, ulardan

foydalanish, taqdimotlar tayyorlash haqida bilish.B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralash va ulardan samarali

foydalana olish, elektron pochtalardan foydalana olish.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda



kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta olish.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1

200

jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea, jarayonlarga daxldorlikni his etib, kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan tabiat boyliklarini muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok qilish.


bilish. Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:B1kimyo fanining rivojlanishida kimyogar olimlarning olib borayotgan

ishlaridan xabardor bo‘lish. B1+vatanga sadoqatli bo‘lishni o‘rganish, orasta kiyinish madaniyatiga ega






I BOB. Atom tuzilishi (13 soat, B1+: 26 soat)

1-mavzu: Atom tuzilishi. (1 soat, B1+: 2 soat)Atom tarkibidagi elektronlarni pog‘ona va pog‘onachalarga joylashishi.(s, p,

d elementlar misolida). Elektron ko‘chish hodisasi. Kvant sonlari. Pauli prinsipi. Hund qoidasi. Klechkovskiy qoidasi. Atom va ionlarni elektron formulalari. Valent elektronlar tushunchasi.

2-mavzu: Davriy qonun va D.I.Mendeleyevni davriy sistemasi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Davriy qonunni ta’rifi. Davrlar ta’rifi va ularnining turlari. Guruhlar ta’rifi va ularning turlari. Atom radiusi, ionlanish energiyasi, elektronga moyillik, elektromanfiylik, metallik va metallmaslik xossalari.

3-mavzu: Atom tarkibi. Yadro reaksiyalari. (2 soat, B1+: 4 soat)Atom tarkibi. Izotop, izobar haqida tushuncha. Yadro reaksiyalari. α-

yemirilish, β-yemirilish.4-mavzu: Kimyoviy bog‘lanish turlari. Kristall panjaralar. (1 soat, B1+:

2 soat)

201

Kimyoviy bog‘lanish turlari: kovalent qutbli, kovalent qutbsiz, donor-akseptor bog‘lanish, metall, ion va vodorod bog‘lanish. Kristall panjaralar turlari.

5-mavzu: Modda miqdori. Avogadro qonuni. (1 soat, B1+: 2 soat)6-mavzu: Gazlar aralashmasi. (1 soat, B1+: 2 soat)Gazlar aralashmasi. O‘rtacha molekulyar massa. Gazlar aralashmasida hajmiy

ulush va massa ulush.7-mavzu: Ekvivalent. (1 soat, B1+: 2 soat)Ekvivalent qonuni. Oddiy va murakkab moddalarda (oksid, kislota, asos, tuz)

ekvivalent topish.8-mavzu: Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi. (2 soat, B1+: 4 soat)Masala va misollar yechish. Mendeleyev-Klapeyron formulasi asosida. (2

soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

II BOB.Kuchli va kuchsiz elektrolitlar. Dissotsiatsiyalanish. Ionli tenglamalar

(4 soat, B1+: 8 soat)

9-mavzu: Kuchli va kuchsiz elektrolitlar haqida tushuncha. Qisqa va to‘liq ionli tenglamalar. (1 soat, B1+: 2 soat)

10-mavzu: Elektrolitik dissotsiatsiyalanish va dissotsiatsiyalanish darajasi. (1 soat, B1+: 2 soat)

11-mavzu: Tuzlar gidrolizi va undagi eritma muhiti.(2 soat, B1+: 4 soat)

III BOB. Eritma va konsentratsiya turlari. (15 soat, B1+: 30 soat)

12-mavzu: Eritma tushunchasi. Eritma turlari. (2 soat, B1+: 4 soat)13-mavzu: Eruvchanlik. (1 soat, B1+: 2 soat)Masalalar yechish. Eruvchanlik mavzusiga doir. (2 soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)14-mavzu: Foiz konsentratsiya. (1 soat, B1+: 2 soat)Masalalar yechish. Foiz konsentrasiya mavzusiga doir. (2 soat, B1+: 4

soat)15-mavzu: Molyar vanormal konsentrasiya. (2 soat, B1+: 4 soat)16-mavzu: Eritma konsentrasiyalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik. (2 soat,

B1+: 4 soat)Masalalar yechish. Eritma konsentrasiyalari mavzusiga doir. (2 soat,

B1+: 4 soat)

IV BOB. Kimyoviy reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillar (5 soat, B1+: 10 soat)

202

17-mavzu: Kimyoviy reaksiya tezligi va unga tasir etuvchi omillar (bosim, harorat, hajm, katalizator, modda tabiati). Vant-Goff qoidasi.(2 soat, B1+: 4 soat)

Masalalar yechish. Kimyoviy reaksiya tezligiga doir. (2 soat, B1+: 4 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

V BOB. Kimyoviy muvozanat va unga ta’sir etuvchi omillar(6 soat, B1+: 12 soat)

18-mavzu: Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy muvozanat. (2 soat, B1+: 4 soat)

19-mavzu: Kimyoviy muvozanat va unga ta’sir etuvchi omillar. (2 soat, B1+: 4 soat)

Masalalar yechish. Kimyoviy muvozanatga doir. (2 soat, B1+: 4 soat)

VI BOB. Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari (3 soat, B1+: 4 soat)

20-mavzu: Oksidlanish darajasi. (1 soat, B1+: 2 soat)Molekula va ion tarkibidagi oksidlanish darajasini topish. Oksidlanish-

qaytarilish reaksiyalari va elektron balans usuli yordamida ularni tenglashtirish.21-mavzu: Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari

(molekulalararo, ichki molekulyar, disproporsiya, sinproporsiya). (2 soat, B1+: 2 soat)

VII BOB. Elektroliz. Faradey qonuni(5 soat, B1+: 10 soat)

22-mavzu: Elektroliz tushunchasi. Eritma va suyuqlanma elektrolizi. (1 soat, B1+: 2 soat)

23-mavzu: Faradey qonunlari. (2 soat, B1+: 4 soat)Masalalar yechish. Elektroliz mavzusiga doir. (1 soat, B1+: 2 soat)Nazorat ishi. (1 soat, B1+: 2 soat)

Mavzularni o‘rganish uchun – 33 soat, B1+: 66 soatNazorat ishi uchun – 4 soat, B1+: 8 soatMasalalar yechish – 14 soat, B1+: 28 soatJami: 51 soat, B1+: 102 soat


203

Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi:

B1Kundalik turmushda sodir bo‘ladigan jarayonlarni kuzatish orqali kimyoviy

jarayonlar, hodisalar haqidagi tushunchalarni biladi va bayon qila oladi;kimyoviy birikmalarning tarkibi, olinishi, xossalari, qo‘llanilishini biladi va

ularni tushuntira oladi;Umumiy kimyo kursi asosiy qonuniyatlari, nazariyalari va kimyoviy

birikmalarning muhim sinflari, ularning tuzilishi, xossalari, olinishi, biologik ahamiyatiga oid bilimlarni biladi, tushunadi va tushuntira oladi;

Kimyoviy birikmalarning kundalik turmushda ishlatish sohalari, oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida mavjudligi haqida biladi va tushuntira oladi.

B1+o‘rganilgan mavzu doirasida tajribalar bajarishni, masalalar yechishni biladi.Kolloid va dag‘al dispers sistemalar, eritmalarning konsentratsiyalarga

bog‘liqligi, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari (molekulalararo, ichki molekulyar, disproporsiya va sinproportsiya reaksiyalari), ularning tenglamalarini tenglashtirishni, yarim reaksiyalar usuli va kimyoviy kinetika, reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillarni biladi va tushuntira oladi;

elektroliz qonunlari, H va OHni aniqlash, dissotsiyalanish asoslari, issiqlik effekti bo‘yicha masalalar yecha oladi.

Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi:B1kimyoviy birikmalarning fizik va kimyoviy xossalarini, ularning olinishiga

oid reaksiyalar tenglamalarini yoza oladi;kimyoviy moddalarni tozalash usullari, texnika va turmushda ishlatiladigan

kimyoviy moddalar bilan ishlash qoidalarini, ulardan foydalanishda ekologik madaniyatni biladi va amaliyotda qo‘llay oladi.


ifodalay oladi;birikmalar sinflarini formulalari orqali boshqa birikmalardan ajrata oladi,

ularning kimyoviy xossalarini, laboratoriya sharoitida va sanoatda olish usullarini tushuntira oladi.

Kimyoviy tajribalar o‘tkazish va amaliyotda qo‘llash kompetensiyasi:B1 umumiy kimyoga oid masalalarni yecha oladi, mazkur birikmalarning

laboratoriya sharoitida tarkibini o‘rganish, ularni olinish usullarini va xossalarini o‘rganishga oid amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlari tajribalarini izohlay oladi;


kimyo fanining nazariy asoslarini kundalik turmush va kasbi sohalarga tatbiq eta oladi.

B1+

204

tajribalarni bajarishga doir jihozlar jamlamasini mustaqil tayyorlay oladi; amaliy, laboratoriya ishlaridagi sintez tajribalarini bajaradi, mustaqil xulosa

va izohlar yoza oladi;kimyoviy birikmalar xossalariga doir mavzular asosida masalalarni yecha

oladi;kimyoviy qonuniyatlar asosida olgan bilimlaridan hayotiy faoliyatda

foydalana oladi.



organik birikmalar va mazkur birikmalarning nomini faqatgina ona tilida emas, balki xorijiy tillarda ham biladi.

B1+o‘zaro samarali muloqotga kirisha olish layoqatiga ega bo‘ladi.Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi:B1mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa oladi va bunda xavfsizlik

choralari haqida biladi.B1+ mediamanbalardan olingan ma’lumotlarni saralaydi va ulardan samarali

foydalana oladi.O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi:B1kimyo fani va undagi asosiy qonuniyatlar haqida bilish, doimiy ravishda o‘z-

o‘zini rivojlantirib, kamolotga intiladi, kimyo bo‘yicha bilimlarni mustaqil ravishda oshirib boradi.


kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta oladi.Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi:B1 jamiyatda o‘z o‘rnini bilgan holda tabiatdagi voqea, jarayonlarga daxldorlikni

his etib, kimyoviy moddalardan iborat bo‘lgan tabiat boyliklarini muhofaza qilish ishlarida faol ishtirok etadi.


biladi. Milliy va umummadaniy kompetensiyasi:B1

205

umumiy kimyo fanining rivojlanish tarixi va bu yo‘nalishdagi Vatanimiz kimyo sohasining taraqqiyoti, o‘zbek kimyogarlarining olib borayotgan ishlari haqida biladi.

B1+vatanga sadoqatli bo‘lib, orasta kiyinish madaniyatiga ega bo‘ladi, badiiy va

san’at asarlari hisoblangan me’moriy obidalarni qayta tiklashda kimyoviy birikmalarning ahamiyati haqida biladi.


B1o‘rganilgan bilimlar asosida hisoblashlarni biladi va fan-texnika

yangiliklaridan xabardor bo‘ladi.B1+Mavzular asosida o‘rganilgan bilimlar orqali kundalik turmushda

foydalaniladigan jarayonlardagi hisoblashlarni, mehnat unumdorligini oshiradigan va qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLARRO‘YXATI

1. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi ”Ta’lim to‘g‘risida” gi Qonuni.

2. O‘zbekiston Respublikasining 1997-yil 29-avgustdagi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida” gi Qonuni.

206


4. O‘zbekiston Respublikasining 2004-yil 21-maydagi “2004-2009 yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida”gi PF-3431 Farmoni.

5. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi va Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2010-yil 1-iyuldagi “O‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan umumta’lim fanlari hamda oliy ta’limda davom ettiriladigan fanlar dasturlari uzviyligi va uzluksizligini tahminlash to‘g‘risida”gi 6/2/4/1-sonli qo‘shma hay’at majlisi qarori.

6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012-yil 10-dekabrdagi “Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada takomilashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-1875-sonli qarori.

7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2013-yil 8-maydagi “Uzluksiz ta’lim tizimining chet tillar bo‘yicha davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 124-sonli qarori.



10. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirining 2017-yil 3-iyundagi 190-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan o‘rta ta’lim maktablari 7-9-sinflar kimyo fani o‘quv dasturi.

11. Internet saytlari: n.portal.ru, tana.ucoz.ru, eduscan.allbest.ru, eduscan.net, pedagogika.websib.ru.

12. “Aniq va tabiiy fanlarni o‘qitishning zamonaviy metodologiyasi: muammo va yechimlar” mavzusidagi aniq va tabiiy fanlar o‘qituvchilari respublika Forumi tavsiyalari, “Ma’rifat” gazetasi 2016-yil 16-dekabr 99-soni).

13. Kimyoni mustaqil o‘rganish. – T.: O‘qituvchi, 2013.14. Kimyo va hozirgi zamon. – T.: O‘qituvchi, 2002.15. Organik kimyo V.V. Sorokin va boshqalar. “Kimyoni bilasizmi?” – T.:

O‘qituvchi, 2005.16. G.P.Xomchenko, I.G.Xomchenko. “Kimyo”. – T.: O‘qituvchi, 2010.17. I.Asqarov va boshqalar. “Kimyo asoslari”. O‘zbekiston milliy

ensiklopediyasi, 2013.18. X.Tojimuxamedov va boshqalar, “Organik kimyo”. – T.: O‘qituvchi,

2016.19. K.To‘ychiyev va boshqalar. “Kimyodan savollar, mashqlar, masalalar”. –

T.: O‘qituvchi, 1990.20. G.E.Rudzits, F.G.Felgdman. “Organik kimyo”. ”. – T.: O‘qituvchi, 2004.

207

21. A.G.Muftaxov. “Umumiy kimyo”. ”. – T.: O‘qituvchi, 2004.22. S.Masharipov, I.Tirkashev. “Kimyo” akademik lisey va kasb-hunar

kolejlari uchun darslik. ”. – T.: O‘qituvchi, 2013.

O‘rta ta’limida kimyo fanidan o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan o‘quv dasturlari loyihalarini ishlab chiqarish

bo‘yicha ijodiy guruh a’zolari

№ F.I.O Ish joyi, lavozimi

1

Bozorov NuradIsmatovich

Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti “Kimyo o‘qitish metodikasi” kafedrasi mudiri, dotsent, kimyo fanlari nomzodi, guruh rahbari

208

2G‘opirovKamoliddinG‘opirovich

Andijon viloyati Shahrixon tumanidagi 53-sonli ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim maktab-internati direktori, kimyo fanlari nomzodi

3 Mutalibov Abdug‘affor Solixovich

TPTI qoshidagi akademik lisey kimyo fani o‘qituvchisi, kimyo fanlari nomzodi, dotsent

4 Islomova Xalima Alimuxamedovna

Toshkent shahar Yakkasaroy yengil sanoat kolleji oliy toifali kimyo fani o‘qituvchisi

5IbodullayevaMavjudaIbodullayevna

Toshkent Davlat Pedagogika Universiteti “Kimyo o‘qitish metodikasi” kafedrasi, dotsenti, kimyo fanlari nomzodi

6 Murodov Eshonqul Abdurazzoqovich

DTM mutaxassisi, “Umid kristall kimyo” o‘quv markazi kimyo fani o‘qituvchisi

7 Usmonov Baxtiyor Xabibullayevich

TPTI qoshidagi 1-sonli akademik lisey kimyo fani o‘qituvchisi

8 Ergashev Ulug‘bekJurayevich

Toshkent shahar Yunusobod tumanidagi 265-maktab kimyo fani o‘qituvchisi

9 Xakimjonova Ibodat Sultonaliyevna

Toshkent shahar Mirzo Ulug‘bek tumanidagi 112-maktab kimyo fani o‘qituvchisi

10 Shoisayeva Go‘zalSadikovna

Respublika ta’lim markazi tabiiy va aniq fanlar bo‘limi bosh metodisti

Ekspert guruhi

1 AsqarovIbrohim Rahmonovich

Andijon Davlat Universiteti kimyo kafedrasi mudiri, kimyo fanlari doktori, professor

2 Agzamova NigoraAlimuxamedovna

Mirobod temir yo‘l kasb-hunar kolleji kimyo fani o‘qituvchisi

3 Asqarova DilbarIsmoilovna

Toshkent shahar Yakkasaroy tumanidagi 26-maktab kimyo fani o‘qituvchisi

209

ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг - Sadikov.Uz · Web viewTasviriy san’at 1 1 1...

Documents

Transcript of ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг - Sadikov.Uz · Web viewTasviriy san’at 1 1 1...