Пән бағдарламасының(SYLLABUS) титулдық парағы

НысанПМУ ҰС Н 7.18.4/19

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Экономика кафедрасы

___ET 4210_ Туризм экономикасы ________(пәннің коды мен атауы)

ПӘН БАҒДАРЛАМАСЫ (SYLLABUS)

Павлодар, 2013 ж.

Пән бағдарламасын (Syllabus)бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.4/19

БЕКІТЕМІНҚаржы-экономика факультетінің деканы ___________ Т.Я. Эрназаров20___ж. «___»_________

Құрастырушы: аға оқытушы ________________ Бакпаева А.К.

5В090200 «Туризм» мамандығының (мамандықтың толық атауы және шифрі)

күндізгі оқу нысанының студенттеріне арналған (оқу нысаны)

ET 4210_ Туризм экономикасы (жұмыс оқу жоспары бойынша пәннің толық атауы мен коды)

пән бағдарламасы (Syllabus)

Бағдарлама 20__ж. «___» _________бекітілген жұмыс оқу бағдарламасыныңнегізінде әзірленді.

Кафедра отырысында ұсынылды 20___ж. «___»____________№_____Хаттама.

Кафедра меңгерушісі _____________ С.К. Кунязова 20__ж. «___» ________

Қаржы-экономика факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен мақұлданды20___ж. «_____»____________ №____ Хаттама.

ОӘК төрайымы _____________ А.Б. Темиргалиева 20__ж. «____» ________

1. Пән бағдарламасының паспорты

Пәннің атауы Туризм экономикасы

ЖОО компонент пәні

Кредиттер саны және оқу мерзімі Барлығы – 2 кредитКурс: 4Семестр: 7

Аудиториялық сабақтар барлығы – 30 сағат Дәрістер - 15 сағат Практикалық /семинарлық сабақтар - 15 сағат

СӨЖ – 60 сағат соның ішінде ОСӨЖ – 15 сағат

Жалпы еңбек сыйымдылығы - 90 сағат

Бақылау түріҚорытынды бақылау түрі Емтихан – 7 семестр

ПререквизиттерОсы пәнді меңгеру үшін төмендегі пәндерді меңгеру кезінде алынған

білім, икемділік және дағды-машықтар қажет: экономикалық теорияныңнегіздер, туризмнің кәсіпкерлік қызметінің негіздері, туризмдегі бухгалтерлікесеп, туризм менеджменті, туризм маркетингі.

Постреквизиттер Осы пәнді меңгеру барысында алынған білім, біліктілік пен тәжірибе

профильді пәндерді меңгеру кезінде қажетті.

2. Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Аты-жөні Бакпаева Асия Кудайбергеновна_Ғылыми дәрежесі, атағы, қызметі __аға оқытушы__Кафедра «Экономика», аудитория 419, А корпусы ( Ломов көш.64 )телефон: 67-36-43 Е-mail: sadenova-eim@mail.ru.

3. Пәні, мақсаты мен міндеттері

Пәні туризм экономикасы облысында жалпы теориялық, әдістемелікжәне тәжірибелік сұрақтар жиынтығын зерттеу.

Пәнді оқыту мақсаты туризмнің экономикасы бойынша

теориялық білімдерді және тәжірибелік дағдыларды алумақсатымен оқытылады.

Пәнді оқыту міндеттері: − экономика - туризмге қолдану ғылым ретінде;− туризмді ұйымдастыру түрлері;− туристік саланы қалыптастыру факторлары;− туристік нарығының конъюнктурасы;− туризм дамуының аймақтық бағдарламаның

экономикалық негіздеу және әзірлеуі;− туристік ұйымның активтерін;− туризмдегі инвестиция;− туристік қызметінің өзіндік құны;− туризмдегі бағаның құрылуы; туристік ұйым қызметінің экономикалық талдау.

4. Қалыптасатын құзыреттіліктер

Білімі және түсінігі: - туризмге қатысты экономиканы ғылым ретінде анықтау жөнінде;- микро және макродеңгейде туризмді ұйымдастыру нысандары

жөнінде;- ҚР-да туризмнің болашақ дамуының бағыттары жөнінде;- туристік саланың қалыптасу факторлары (жер, капитал, еңбекақы

факторы) жөнінде;- туристік маркетинг қызметтері жөнінде;- туризмнің материалдық-техникалық базысы жөнінде;- туристік нарықтың конъюнктурасын анықтау жөнінде;- туристік нарық қызметтерін сегменттеу критерийлері жөнінде;Білімін және түсінігін қолдану: - капиталдық салымдардың жалпы және салыстырмалы тиімділігін

есептеуде - инвестициялық ресурстарды тарту бағыттарында Пайымдауларын қалыптастыру:- турларды өткізуге шығындарды экономикалық негіздеу сұрақтарында;- туризмде баға бегілеу сұрақтарында;Коммуникациялар:- ақпаратпен жұмыс істеу;- шешім қабылдау;- презентация өткізу;Оқу дағдылары:- айналым құралдарының құрылымын, айналым қорларды қолдану

тиімділігінің көрсеткіштерін есептеу;- инвестициялардың жалпы және салыстырмалы тиімділігінің

көрсеткіштерін есептеу;

- туристік қызметтердің өзіндік құнына кіретін шығындарды есептеу;- туристік ұйымдардың қызмет ету мен даму көрсеткіштерін есептеу.

5. Пәнді оқудың тақырыптық жоспары

Сабақтар түрлері бойынша академиялық сағаттардың бөлінуі

№р/с

Тақырыптаратауы

Сабақ түрлері бойынша аудиториялық сағаттарсаны

СӨЖ

дәрістер практикалық(семинарлық)

зертханалық,студиялық, жеке

Барлығы

соныңішінде

СӨЖМ

1Туризмнің экономикасына кіріспе

1 1 - 6 1

2Туристік саланы қалыптастыру факторлары

2 1 - 6 1

3

Туризмнің индустриясы жәнеоның конъюнктурасын анықтау

2 1 - 6 1

4

Туризм дамуыныңаймақтық бағдарламаның экономикалық негіздеу және әзірлеуі

1 1-6

2

5

Негізгі және айналым қорлар, туристік ұйымныңматериалдық емесактивтер

1 2 - 6 1

6Туризмдегі инвестиция

2 2 - 6 2

7Туристік қызметінің өзіндікқұны

2 2 - 6 2

8Туризмдегі бағаның құрылуы

2 2 - 6 2

9

Туристік ұйым қызметінің экономикалық талдау

1 2 - 6 1

10

Қазақстандық туризмнің халықаралық дамуы және қазіргі кезеңдегі ерекшелігі.

1 1 - 6 2

Барлығы: 90(2 кредит)

15 15 - 60 15

6. Дәріс сабақтарының мазмұны

Тақырып 1. Туризмнің экономикасына кіріспеЭкономиканың анықтауы - туризмге қолдану ғылым ретінде. Қоғамдық дамудың

ұйымдастыру түрлері және туристік қызмет етдің өзгеруі, туризм экономикасын оқыпбілудің құрылымдық аспектілер.

Адам алдындағы бірінші өз өмірін алып қалу қажеттілік болудан қалған соң оныңалдында тағы бір қажеттілік туады ол саяхаттардағы қажеттілік.

Саяхаттардағы адамның жаңа ақпарат алу қажеттілігі адам қоғамының дамуыныңобьективті заңы болып табылады. Саяхат адамға қуаныш пен демалыс сыйлайды.Экономиканың дамуының бір кезінде яғни саяхаттарға сұраныс артқан уақытта осыбағыттың услугамен өндірушілері пайда болды. Бұл ерекше типтегі туризм тауарыныңпайда болуына әкелді.

Туризмнің тауар болып пайда болуы материалды-техникалық базаның болуын,туристерге қызмет ететін мамандырылған кадрлардың болуын, туристік шаруашылықсубьектілерін мақсатты басқаруын талап етті. Бұл туризмнің халық шаруашылығының өзбетімен дамитын саласына айналу қажеттілігін жүзеге асырды.

Туризм өмірдің бірінші қажеттілігі емес, сондықтан ол адамның белгілі біртабысының деңгейінде және қоғамның белгілі бір байлығының деңгейінде ғана қажеттілікболып табылады. Мұндай жағдай мемлекетте туризм, ел экономикасын қызметтерэкономикасына айналмағанда және халық–шаруашылық комплексінің басқа салаларыменпараллель дамып жан жақты дамығанда болады.

Туризм елдің ұлттық табысының құруына қатысады. Туризмнен алынғантабыстары бойынша АҚШ, Испания, Франция, Италия және Ұлыбритания елдеріалдыңғы орындарда. ЮНБӘТМ деректері бойынша(Бүкіләлемдік Туристік Мекеме) онкөшбасшы мемлекеттің арасынан алтысы европалық елдер.

Тақырып 2. Туристік саланы қалыптастыру факторларыӨндірістің факторлары және туристік сала қызметі үшін оларды маңызы. өндірістің

негізгі факторлары. өндірістің қосымша факторлары. Капитал факторы. Туризмніңэкологиялығы. Туристік қызметінің экология -экономикалық бағалауы. Жер – туристікқызметіндегі өндіру факторы ретінде. Туристік мақсаты үшін жердің бағасы. Туристікқызметі үшін жер қорлар бағасының экономикалың негіздеуі. Айлық - туристік қызметіндефакторлық кіріс ретінде. Туристік қызметін өткізуден және еңбекті төлеуден түсімкөрсеткішінен арақатынасы. Капиталдың мәні және пайыздың экономикалық табиғаты.өндіріс қаражатының құрылымы.

Соңғы жылдары туризм әлемдегі пайдалы бизнестің түріне айналды. Туризмәлеуметтік-тұрмыстық инфраструктарының салааралық комплексі ретінде әлемдікэкономикада басты рөл атқарады, әлемдік жалпы ұлттық өнімнің ондық бөлігінқамтамасыз етіп және жақын арада оның негізгі факторы болады.

Туризм индустриясы – көп елдердің экономикасында маңызды орын алатын,көпеңбекті процесс. Туризм шетел валютасының түсімінің белсенді көзі болып табылады,және елдің төлем баллансына, сонымен қатар әлеуметтік және мәдени ортаға, экологияғаәсер етеді.

Туризмнің дамуына әсер ететін негізгі факторлар, мыналарға бөлінеді:- статикалық (табиғи-географиялық, тарихи-мәдени);- динамикалық(демографиялық,әлеуметтік-экономикалық, матеиалды-

техникалық, политикалық) Сонымен қатар туризмге әсер етеін факторлар бөлінеді:1) сыртқы(экзогенды): демографиялық және әлеуметтік өзгерістер, экономикалық

және қаржы факторлары; 2) ішкі(эндогенды) туризм сферасында тікелей әсер ететін факторлар; материалды-

техникалық,туристік нарықтың факторлары. Айтылған факторлар өз кезегінде бөлінеді: - экстенсивті (жұмысшылардың санының өсуі, материалдық ресурстардың артуы,

туризмнің жаңа обьектілерін салу); - интенсивті (қызметкерлердің квалификациясын жоғарылату, материалды базаны

техникалық жабдықтау)- тоқтатқыш кризистер (теріс): экономиканың милитирациясы, ішкі берешектің

өсуі, саяси тұрақсыздық, бағалардың өсуі, көтерілістер, қылмыстық жағдай, экологиялыққолайсыз жағдай, туристік фирмалардың банкрот болуы.

Қазіргі уақытта теріс факторлар туризмнің дамуына қатты әсер етіп жатыр.Тоқырау жағдайлары алдымен ішкі туризмде пайда болды, ал шығу туризмі сол уақыттадами береді. Бұл екі туризмнің арасында баланс бұзылған жағдайда, елден ішкі туризмніңдамуына инвестицияланатын валюта шығарылады.

Туризмнің дамуына әсер ететін факторлардың ішінде ерекше орындымаусымдылық факторы алады. Маусымға тәуелді туристік әрекеттің көлемі салмақтытолқуларға ұшырауы мүмкін. Туристік ұйымдар мен мекемелер маусымдық түсулердіазайту үшін маусымдық толқуларғы ұшырамайтын туризмнің түрлерін дамытуға келесіәрекеттер жасап жатыр, мысалы маусымдық бағалардың дифференциясын енгізу(қызыпжатқан маусымда жоғарылау, маусымаралығында қалыптылығы және маусым емесуақытта азайтылған; мейраханаларда маусымға байланысты тұру тарифінің шамасыныңайырмасы 50%-ға жетуі мүмкін). Туризмдегі маусымдылық мәселелеріне халықаралықтуристік ұйымдардағы кеңестер арналған.

Халықаралық туризм көп факторлардың әсерінен дамиды: демографиялық,әлеуметтік, экономикалық, саяси. Экономикалық факторлар қызметтерді өндіруарттырудың тұрақты тенденциясы тауарларды өндірумен салыстырғандағы тенденцияқызметтерді пайдалану артуына байланысты өсуі. Осында барлық салалардағы ғылыми-техникалық процесс, халықтын табыстарының өсуі жатады.

Сонымен қатар халықаралық туризмнің дамуының екі типін ажыратып көрсетугеболады:

- сыртқы факторлар: саясат пен құқық, саяхаттардың қауіптілігі, экономикамен қаржы, әлеуметтік демографиялық өзгерістер, инфрақұрылым мен көліктің жағдайы,сауданың дамуы, жаңа технологиялар.

- ішкі салалық факторлар: тур дистинациясындағы өнімнің мүлтіксіздігі,туроператорлық өнім ен қызметтер сферасының дамуы, мамандандырылған турагенттікжелінің дамуы, дистрибуция жүйесі, адам ресурстарды қолдануы, маркетинг.

Саясат пен құқық. Мемлекет туризмге қатысты саясатының жүргізуінебайланысты туристік ресурстар әртүрлі дәрежедегі интенсивтілікте қолданылады. Егермемлекет туризм саласының дамуына қызығушылық танытса, ол туризмнің дамудыңбасымдылықтың жалпы конценциясынан көрінеді.

Саяхаттың қауіпсіздігі. Туризм көлемінің өсуімен қауіпсіздік сұрақтары үлкенорында тұратын болды. Қазіргі саяхаттанушылар үшін туристерді тосатын мемлекетүкіметінен өмір қауіпсіздігі мен демалыс орындарындағы, көліктегі туристердіңденсаулығын, орналастыру құралдарымен қамтамасыз етуді күту алыпты жағдай болыптабылады.

Экономика және қаржы. Қонақжайлылық индустриясына макроэкономикалықсонымен қатар микроэкономикалық факторлар әсер етеді. Макроэкономикалықтұрақсыздық, жұмыссыздық пен инфляцияның өсуі қоғамды түршіктіреді және халықтыңкөбінде саяхатқа шығудан қалыс қалып, үйде қалуды қалайды.

Турстік сұраныстың тауарлары мен тамақтарына баға деңгейі демелу орнынтаңдаудағы негізгі фактор ретінде қарастырылады.

Мәдениет. Мәдени мұра мен мәдени орта саяхатшыларды өзіне тартатын магнитболып табылады. Туритстер белгілі бір орындаға барады, мысалы әйгілі МадридтегіПрадо немесе Париждегі Лувр, Венаның симфониялық оркестрын тыңдау үшін Венаға

сапар шегеді. Мәдениетті рухани, материалдық және физикалық деп бөлу қабылданған –осы үш аспект халықаралық туристік байланыстардың дамуында үлкен мәнге ие.

Әлеуметтік демографиялық өзгерістер. Үшінші мыңжылдықтың басында жершарының халқы 7 млрд. жетеді кейбір әлеуметтік демографиялық өзгерістер болып, олархалықаралық туризмнің ары қарай дамуына әсер ететін болады. Халықаралық туризмүшін жастық және жанұялық фактор маңызды болып табылады. 18-34 жастағы жасадамдар саяхатшылар негізгі массасын құрайды, ерекше күшпен бұл фактор Оңтүстік-Шығыс Азия мен Тынықмұхиттық бассейннің елдерімен басталатын туристік ағындардыңерекше күшімен бұл фактор көрінеді.

Көлік пен инфрақұрылымның жағдайы. Жолаушылық көлік пен туристікинфрақұрылым туристің үйден әуежайға, немесе вокзалға, бір қаладан басқа қалаға,вокзалдан қонақжайға, қонақжайдан өз уақытын өткізетін жерге және артқа, туристіңмаксималды ыңғайлы және қауіпсіз жүруі мен болуын қамтамасыз ететін жол садады.

Жолаушылық көліктің жағдайы пен туризм арасында тура тәуелділік бар: Междусостоянием пассажирского транспорта и туризма существует прямая зависимость: көліктікқұралдарды мүлтіксіздеудегі прогресс туристік саяхаттардың көлемінің өсуінде тікелейбайқалады. Халықаралық саяхаттарға сұраныс өскен сайын, көліктік құралдардыңсыйымдылығы шешетін факторлардың бірі болады.

Сауданын дамуы. Басқа елге сахатқа барар кезде турист болатын елде не сатыпалуға болатынымен қызығады. Кейбр мемлекеттер өзінің экспорттық өнекәсібін шетелдікқонақтардың керек жарақтарына бағыттайды, және турларды, кәдесайды, қызметтердісатудан ғана пайда таппайды, сонымен қатар ұзақ қолданатын тауарларды сатудан пайдатабады онын ішінде мысалға мына елдер БАЭ, Түркия, Грекия, Италия, Сингапур өздерінешетелдік қонақтарды көбінде ерекше тауарларды қол жетерлік бағамен белсенді сатуменқызықтырады.

Жаңа технологиялар. Ғылыми – техникалық прогресстің жетістіктеріқонақжайлылық индустриясы мен туризмде, әсіресе көліктік тасулар, дистрибюция жүйесімен тұтынушылық ақпарат облыстарында кең қолданылады. Жаңа технологиялардыңарқасында авиациялық өндірісте жоғары дыбыстық ұшақтарда жолаушыларды тасумүмкін болды. Теміржолдағы шағылу ең алдымен поездардың қозғалу жылдамдығынарттыру және саяхаттың ыңғайлылық дәрежесін жоғарылату. Телекомуникациялықтехнологиялар мен электрондық өнеркәсіптің дамуы алдын ала орын алудыңкомпьютерленген жүйелеріді құруға, ал олар көлік пен шын уақыттағы орналастыруқұралдарында алдын ала орын алуға мүмкіндік берді.

Туристік дестинациялардағы турөнімнің мүлтіксізденуі. Турөнім әртүрлітуристік индустрия секторларының өкілдерінің әрекеттерінің нәтижесі. Жолаушылықкөлік пен ұйымдастыру секторы және турустік қызметтерді сатушылардың яғниорналастыру секторларының арасындағы байланыс маңызды болып табылады. Соңғыжылдары отельерлер туристік нарықтың белгілі бір сегменттеріне бағыттап,авиакомпаниялар және туроператорлармен жұмыс істеуді үйренді.

Туристік өнімді мүлтіксіздеудегі маңызы зор роль бос уақыт өткізетінкәсіпорындарға, бөлшектеп сатуға, сонымен қатар қоғамдық тамақтану орындарынаберіледі.

Туроператорлық өнім мен қызметтер сферасының дамуы. Туроператорларотельер және авиакомпаниялармен тығыз байланыста жұмыс істейді, әдетте оларқонақжайлар мен көліктердегі орын квотасы жайлы алдыне ала келісіп алады, бұлтурларды қайтаброндаусыз сатуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта 10 ірі туроператорлықкомпаниялар нарықтың 30%-ін бақылайды. өнім, қызметтер және бағалар қатысындағытуроператорлар саясаты көбінесе халықаралық туризм нарығының коньюктурасынанықтайды.

Мамандандырылған турагенттік желісінің дамуы. Турагенттік желі, көтермесатушылар өзінің турларын сататын бөлетін желінің негізін құрайды. Одан басқа олар

басқа маңызды функцияларды атқарады – аймақтық қызмет көрсететін ұйымдарменбайланысты сақтап қалу және туристік бағдарламаның орындалуын мен қосымшақызметтерді беру. Олардың жұмысынан көрсетілетін туристік қызметтердің сапасыбайланысты, әуежолдан тосып алудан бастап, отельге апару және экскурсия, шаралар,спорттық жарыстарды ұйымдастыруға дейін.

Дистрибюция жүйесі. Мұндай жүйелер туристік өнімді берушілер, сатушылар,сатып алушыларды бірегей жүйеге біріктіреді. Жаңа ақпараттық технологиялар туристікқызметтердің дистрибуция жүйесін мейлінше жеңілдетуге, оны одан да ақпаратты жәнебарлық қатысушылар үшін тиімді етті. Заманға сай дистрибюция жүйелері саяхаттыңәртүрлі нұсқаларын көрсете отырып, сатып алушылардың қажеттіліктеріне оңайбейімделеді.

Адами ресустарды пайдалану. Туристік индустрияның дамуы дамыған елдерменқатар дамушы елдердегі жұмыспен қамтуды жоғарылатуға ықпал етеді. Соған байланыстыэкономикалық жағынан дамыған елдерде халық өсімінің темпінің ақырындауы байқалды,болашақта туристік кәсіпорындарға қызметкерлерді алуда қиындықтар туу мүмкін. Осымақсаттар үшін кейбір мемлекеттерге жұмыс күшін басқа жерден импорттауға тура келеді.

Дамушы мемлекеттерде мәселе басқаша түрде. Бүкіл халықтың үлкен үлесін, біліміжәне туристік секторда істейтін қабілеттері жоқ жас адамдар құрайды.Мамандандырылған кадрлардың жетіспеуі, сонымен қатар туристік қызметтергесұраныстың артуы бұл елдерде білім мен туристік индустрия үшін жұмысшылардыдайындаудың жоғарылатылған қажеттілігін туғызады.

Маркетинг – туристік қажеттіліктер мен тілектерді қанағаттандыру үшін жұмысістейтін заманға сай кәсіпорынның философиясы, сонымен қатар ол тұтынушылықтуристік қызметтердің қалауы мен талғамына күшті әсер ететін инструмент қызметінатқарады. Туризм дамуы үшін маркетинг мәні бір жағынан тұтынушылық қажеттіліктермен тілектер әрқилы бола береді, екінші жағынан туристік нарықта бәсекелестіктің артуытурбизнес «ойыншыларын» әрқилы маркетингтік стратегияларға жақындауына туракеледі.

Тақырып 3. Туризмнің индустриясы және оның конъюнктурасын анықтауТуризмнің экономикалық мәні және оның материалдық техникалық базасы.

Туризмнің бақылау функциялары. Туристік аудандар топтардың жіктелуі. Мейманханағажалпы талаптар. Туризмді ұйымдастыру түрлері. Аймақтық экономика құрылымындааграрлық туризмнің даму ерекшелігі және рөлі. Туристік нарығының конъюнктурасынанықтау. Туризм үшін сегментация қызметінің критериі. Сұраныстың және ұсыныстыңзаңдары. Нарықтық тепе-теңдігі.

Туризм индустриясы және оның конъюктурасын анықтау. Туристік индустрия – материалдық өндіріс және өндірістік емес сфералардағы

ұйымдардың, мекемелердің, кәсіпорындардың жиынтығы. Бұл индустрия туристік өнімдіқолдану мен ауыстыру, таратуды, өндіруді, туристік ресурстарды қолдану және игеру,сонымен қатар, туризмнің материалдық-техникалық базасын қалыптастыру. Күрделісалааралық халық шаруашылықты кешен бола отырып, туристік индустрия келесікомпоненттерден тұрады:

- туризмді ұйымдастыру – туристік өнеркәсіпті әзірлеу, туристік өнімді жүзегеасыру және оны дамыту (туроператорлар және турагенттер);

- орналастыру қызметін көрсететін мекемелер (қонақүйлер, мотельдер,пансионаттар, демлыс үйлері және т.б.);

- тамақтану мекемелері (мейрамханалар, кафе, барлар және т.б.);- көліктық мекемелер (авто және авиационды өндірістер, теміржол ведомствасы,

өзенді және теңіз көлік мекемелері және т.б.);- экскурсиялық бюро;- өндірістік туристік мекемелер (туристік кәдесыйлар, қонақүйлер жиһаздары,

туристік құрал-жабдықтар өндірісі);- сауда мекемелері (туристік кәдесыйлар және құрал-жабдықтарды қамтамасыз

ететін дүкендер);- бос уақыт және ойын-сауық саласындағы мекемелер (теметикалық парктер,

киноконцерттік залдар, клубтар, ойын автоматтары залы және т.б.);- туризмнің өзіндік қызмет мекемелері (туристік, альпинистік, велосипедтік

клубтар);- туризмді басқару органдары (мемлекеттік мекемелер, қоғамдық туристік

ұйымдар);- оқу, ғылыми, жобалық мекемелер. Келтірілген тізім толық емес болып келеді. Процестің кеңеюіне және

күрделенуіне байланысты туризм ұйымдарының барлық жаңа салалары және халықтықэкономика мекемелері туристік мекемелерге қатысты болады. Туристерге қызмет көрсетудісауда-саттық, банктер, сақтандыру компаниялары айналысады. Туристік индустриямекемелері туристерге ғана қызмет көрсетпейді, сонымен қатар келесі халық топтарынақызмет көрсетеді: мәдениет мекемелері, медициналық және емдік мекемелер, байланысұйымдары, халық тұтынатын тауарлар өндірісі бойынша мекемелері, қоғамдықжолаушылар көлігі және т.б.

Осылардан шыға отырып, «Ресей Федерациясындағы туристік қызмет көрсетунегізі» федералдық заң туристік индустрияны «қонақүйлер және орналастыруқұралдарының, көлік құралдарының, қоғамдық тамақтану объектілерінің, спорттық,сауықтыру және іс-қағаздық объектілердің, туристік және турагенттік қызметті, соныменқатар экскурсиялық қызметтердің жиынтығы» ретінде қарастырады. Саяхаттау кезіндетуристен алынатын қажет төлемдер кешені туризм еңбегіне енгізілген өнімді көрсетеді.Практикада бұны «туристік өнім» деп атайды.

Туристік өнім – тұтынушы төлемге ие болатын туристік қызмет түрінде болатынқоғамдық еңбек нәтижесі. Кең түсінікте туристік өнім туристік қызметтің кез келген түріболып табылады.

Туристік қызметтер – материалдық форманы қабылдамайтын және туристердіңқажеттілігін қамтамасыз ететін мақсатты өндірістік қызмет. Осы анықтамаға сай берілгенқызметтерді ерекше түрдегі көрінбейтін тауар ретінде сипаттауға болады.

Туристік қызметтерге келесілер жатады:- туристерді орналастыру;- туристерді тұрғылықты тұратын елінен уақытша тұратын жерге және керісінше

орналастыру;- туристерді тамақпен қамтамасыз ету;- туристердің мәдени қажеттіліктерін қамтамасыз ету (экскурсия, театрларға,

концерттік залдарға, мұражайларға бару, мәдени және тарихи ескерткіштерді, саяжай,қорықтарды, фестиваль, спорттық жарыстарды және т.б. орындарды аралау);

- іскерлік және ғылыми қызығушылықтарды қанағаттандыру (конгрессте,конференцияларға, кеңестерге, семинарларға, жәрмеңкелерге, көрмелерге және т.б.қатысу);

- ақпараттық қызмет (сол немесе басқа аймақтардағы туристік ресурстар жайында,кеден және шекаралық қызметтер жайында, валюта курсы, көлік түрлері жайында жәнет.б.);

- байланыс құралдары ( интернетті, халықаралық және қалааралық байланыс пенфаксті қолдану);

- ұйымдастырушылық қызмет (төлқұжат, визалар, сақтандыруларды рәсімдеу,аудармашылардың, гидтердің қызметтерін пайдалану);

- сауда-саттық мекемелердің арнайы тағайындалуы (сыйлықтарды, кәдесыйлардысату және т.б.)

- делдалдық қызмет (қонақүйлердегі орындарды алдын ала сақтау, көліктің әр

түріне билеттер алу, хат-хабарды жіберу мен әкелу, сыйлықтарды, кәдесыйларга ие болу);- тұрмыстық қызмет (киім, аяқ киім жөндеу, химиялық тазарту және т.б.);- спорттық-сауықтандыру қызметі (басссейнді, спорттық құрал-жабдықтарды,

пайдалану, лицензия бойынша балық, аң аулау және т.б.) Нарық конъюктурасын бағалау.Туризм нарығын белгілі бір уақытта және белгілі бір орында туристік өнімнің сату-

сатып алуды қамтамасыз ететін ұсыныс пен сұранысты біріктіретін қоғамдық-экономикалық құбылыс ретінде анықтауға болады.

Туристік нарықты сипаттау кезінде қажетті сәттер қатарын есепке алу қажет:- сату-сатып алудың негізгі заты қызметтер болып табылады; - туристік нарықтың механизміне сатушы мен сатып алушыдан басқа белгілі

мөлшердегі делдалдық түйіндер кіреді; - туристік қызметтерге сұраныс келесі ерекшеліктермен айрықшаланады:

материалдық мүмкіндіктер, жасы, мақсаттар және себептер бойынша жолаушылардыңүлкен әртүрлілігі; дифференциацияның жоғары дәрежелілігі және индивидтігі; үлкен орынбасушылық; туристік ұсыныстан уақыт және орын бойынша алыстау;

- туристік ұсыныс сонымен қатар келесі сипаттамалармен сипатталады: туризмдатауарлар мен қызметтер үштік қасиетке ие болады (табиғи ресурстар, туындағанресурстар, туристік ресурстар, саланың жоғары фондсыйымдылығы, төменгі эластиктік,кешенділік).

Нарықты зерттеудің жалпы мақсаты шарттарды анықтаудан тұрады. Бұл шарттархалықтың шарттарға деген сұранысын толық қанағаттандыруды қамтамасыз етеді жәнеолардың эффективтілігіне сілтемелер тудырылады. Осыған сәйкес нарықты зерттеудіңбірінші кезектегі мақсаты осы шарттқа ұсыныс пен сұраныстың, яғни нарықконъюктурасының қазіргі жағдайын бағалау болып табылады.

Конъюнктура – қызмет көрсетудегі сұраныс пен ұсыныстың сәйкестігін, соныменқатар олардың бағасы мен динамикасын анықтайтын факторлар мен шарттардыңәрекеттесуінің белгілі бір уақыттың нәтижесінде болатын нарықтағы экономикалықжағдай.

Конъюктураны зерттеу нарықтың қазіргі жағдайымен байланысты болғандықтан,зерттеу мекеменің деңгейінде қабылданатын коммерциялық шешімдер негізінебағытталған болу керек. Бірақ кез келген нарықты зерттеуді оқшауланған түрде жүргізугеболмайды.

Нарық конъюктурасы көптеген факторлар әсерінен қалыптасады және дамиды.Сондықтан негізгі қиындықтар осы факторларды анықтау шеңберінде пайда болады.Туристік нарықтың конъюктурасын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер келесілер болыптабылады:

- туристік қызметтердің сұранысы мен ұсынысының сәйкестігі;- баға деңгейі; - нарыққа кіруге арналған барьерлер және бәсекелестердің жағдайы;- берілген нарықтағы мемлекеттік реттеу дәрежесі;- туристік қызметтерді жүзеге асырудың коммерциялық шарттары; - сұраныс және басқа параметрлердің маусымдық тербелісінің бар болуы. Конъюктураны бағалаудың негізгі методикалық талаптары келесілерден

тұрады:- экономикалық өмірдегі құбылыстардың әрекеттестігі; - бір нарықтағы конъюктураның даму тенденциясын механикалық түрде басқаға,

тіпті аралас туристік нарықтарға ауыстыруға болмайды; - конъюктураның тұрақсыздығы, нарықтағы тұрақсыздықтың болуы нарықты

тұрақты және үздіксіз бақылап отыруды талап етеді; - туристік нарықтың конъюктурасын зерттеу белгілі бір кезекпен іске асырылуы

керек.

Нарық конъюктурасын зерттеу сатылары:1. Дайындық сатысы. Дайындық сатысында зерттеу объектісі, конъюктураның

негізгі көрсеткіштері, қажет ақпарат көздері анықталады.2. Конъюктураның дамуымен қазіргі уақыттаға бақылау жинау, сақтау, тексеру,

түзетуді, зерттелетін нарықтың жағдайы жөніндегі алынған сипаттамаларды біріншілікөңдеуді ұйғарады.

3. Конъюктуралық ақпараттың анализі. Мақсаты – зерттелетін нарықтыңконъюктурасын қалыптастыру тенденциялары мен заңдылықтарын айқындау.

4. Конъюктуралық болжамды жетілдіру. Туристік нарықтың конъюктурасын зерттеукезінде оның мақсаты осы уақыттағы жағдайын анықтау ғана емес, оның ары қарайғыдамуының сипаттамасын анықтайды. Конъюктуралық болжам нарықтың дамужетістіктерін көрсетеді және мекеме қызметінің тәсілі мен стратегиясын жетілдірудіңнегізі болып табылады. Болжамның сапасы анализдің қаншалықты жүргізілетініне жәнеконъюктураның қалыптасу және даму факторларының бағалауына байланысты болады.

Қорытынды: Туризм үлкен маңызды рөл атқарады. Бүгінгі таңда туризмніңмаңызын адам өмірінде, аймақтарда, мемлекеттерде және халықаралық өмірде бағалаумүмкін емес.

Тақырып 4. Туризм дамуының аймақтық бағдарламаның экономикалықнегіздеу және әзірлеуі

Аймақтық бағдарламаны әзірлеуге негізгі келісі. Рекреациондық келіс.. Туристікөнім көзғалысының кезеңен шығып оның құнының есебі. Маркетингтік келіс. Салааралықкеліс. Инвестициялық жобалау.

Туристік өнімнің басқа тұтынушылық тауардың және қызметінің ерекшелігі менайрықша сипаттамалары. Туристік өнімге баға орнатылуының стратегиясы. Туристікөнімге сұранысты ынталандыруға негізгі қаражат. Туристік объектілердің инвестициялықжобалау.

Туризмді дамытудың кешенді аймақтық бағдарламасыКез келген аймақта туризмнің кешенді даму концепциясы келесі жақындауларға

негізделеді: 1. Рекреациялық жақындау келесі жағдайлардан тұрады: табиғи-ландшафтты

кешенді бағалау; тұратын жердің, тарихи және мәдени ескерткіштердің экологиялықжағдайын анықтау.

Бұл жақындау экономикалық тәртіптің кемшілігіне ие болады. Мысалы, СолтүстікМәскеудің рекреационды потнециалын зерттеуде жергілікті шарттардың экономикалықнегіздеріне тоқтала кету мүмкін емес. Рекреационды ресурстардың тудыру жобасыменбірге технологиялық бағалауды орынды байланыстыру таушаңғы объектісі үшін ыңғайлыболады. Жобаны жетілдіру ең алдымен жергілікті рекреациондық ресурстардықолданудың жылдық тиімділігінің есебімен байланысты болады.

2. Экономикалық жақындау. Туризмді дамытудың аймақтық бағдарламасы туристікөнімнің бағасының есебінің оның сатысынан басқа қозғалыстарға шығуын талап етеді:туристерді әкелу, олардың өмір сүруі мен тамақтануы, бос уақыттарын қамтамасыз ету.Бірақ бұл тек қана туристік ұйымдардың тоқтап қалуы. Олардың артынан табыс есебікеледі. Ол ереже бойынша орташа саладағы рентабельділік деңгейіне (20-30%)негізделеді. Туристік жолдаманың бағасына салықтық ставканы қосу принциптеріжайында сұрақ дискуссиялық болып табылады. Себебі салықты іске асырылған тауарғатөлейді. Ал нарыққа шығаруға дейін бұл өзіндік зат болып табылады және туристікжолдамалардың бағасын болашақ салықтық аудару есебінен жоғарылату рационалдыболмайды.

3. Маркетингті жақындау. Ол туристік өнім бағасының есебімен тығыз байланыстыжәне ең алдымен туристік нарық сегментінің анализімен бекітіледі. Солтүстік Мәскеудіалсақ, отандық туристердің арасында аса көп емес және орташа кемшіліктері бар адамдар

болуы мүмкін. Туристік жолдамалардың бағасы және туристердің саны оптималдыпайданы осы көрсеткіштерді түрлендіру жолымен береді.

Берілген ауданда шетелдік контингенттің жоқ екенін есепке алу керек. СолтүстікМәскеу Серниев Посад, Дмитров және т.б. аумақтардан тұрады, бірақ аталғандардыңбарлығы «Ресейдің алтын сақинасы» атты бағдарламасы құрамының түйініне кіреді.

4. Салааралық жақындау. Оның аталуы өзін-өзі сипаттайды, бірақ оның құрылымынекі сатыға бөлуге болады: а) объектің қазіргі жағдайын бағалау және б) оның дамуыныңжетістіктері.

Бірінші сатыда объект аумағының жалпы сипаттамасына аса көп көңіл бөлінеді.Егер «Ресейдің алтын сақинасы» аумағын алсақ, онда оған бес облыс енеді: Московская,Ярославская, Костромская, Ивановская, Владимирская. Солтүстік Мәскеуге жалпыаумақтың 25 %-ы кіреді. Бұл сатыда қалалық және ауылдық мекендер, аймақтықэкономика жағдайына анализ жасалады, бұл туризмді дамыту салаларын анықтаудықамтамасыз етеді.

Туризмді дамытудың аймақтық бағдарламасының екінші сатысын жетілдірусалалық және аймақтық деңгейдің жетістіктерімен байланысты. Мұнда туристік кешендідамыту міндеттері кіреді, оның негізгісі туристерді орналастыру объектілері және туристікағындардың шиеленісін анықтау болып табылады. Бірінші көрсеткіш отандық жәнешетелдік туристердің қатысын есепке алса, екіншісі олардың таралу деңгейін, орналасуорындарының көлемін (яғни мотель, қонақүйлер, кемнингтер, туристік ауылдар және т.б.)есепке алады.

Бұл сатыда бағдарламада тарихи және мәдени ескерткіштерді қайта қалпынакелтіру және дамыту бөлімі көрсетілген. Ол екі топқа бөлінеді: аса маңыздылар(мұражайлар, көрмелер, храмды кешендер және т.б.); функционалды-туристікқолданылатындар (қонақүйлер, дүңгіршектер, сату орындары және т.б.).

Бағдарламада қалаларды қалпына келтіру және жақсарту жөніндегі бөлімдеркөрсетілген. Туризмнің инфрақұрылымдық кешеніне енгізуге болатын салалар топтарынбөліп көрсету орынды болады. Оған автожолдар құрылысы және көлік, байланысқұралдары және өндірістік мекемелер, табиғи-ландшафтты кешендер және аграрлыөнеркәсіптің салалары жатады.

5. Инвестициялық жобалау. Ол салааралық жақындаудан шығады. Оның негізітуристерді орналастыру құралдарының тиімділігін анықтаумен бекітіледі.

Ресей экономикасының нарықтық периодындағы инвестициялық болжамныңжалпыға белгілі қабылдауларымен бірге жобаны қаржыландыру құрылымын және оныңнегізгі экономикалық сипаттамаларын, кіріс болжамын, ақша құралдарының қозғалысынкөрсету қабылданған.

Жоғары аталғандарға қарап отырып, ең маңыздысы салааралық жақындау болыптабылады. Алайда онда туристік қажеттіліктің болжамды орындарының табиғи-ландшафты сипаттамалары (1-жақындау), және бағдардың экономикалық негізі (2-жақындау), және нарық сегментациясы (3-жақындау), туристерді орналастыруқұралдарының экономикалық негізі (5-жақындау) есепке алынады. Аймақтықбағдарламаларды жетілдірудегі кешенді жақындау оның тұтынушылық бағасынжоғарылатуға мүмкіндік береді және сонымен қатар туристік нарықта оларды табыстыжүзеге асыруға себеп болады.

Тақырып 5. Негізгі және айналым қорлар, туристік ұйымның материалдықемес активтер

Негізгі қор, түсінігі. Активті негізгі қор. Пассивті негізгі қор. Негізгі қордыңфизикалық және моралдық тозуы. Негізгі қорды қайта өндіру. Негізгі қорды бағалау құны.Негізгі қорды тиімді пайдалану көрсеткіштері.

Айналым қор және үндеу қоры. Айналым қаражатты пайдалану көрсеткіштері.Материалдық емес активтер және олардың қозғалысының бағдары.

Тақырып 6. Туризмдегі инвестицияИнвестиция, түсінігі. Мемлекеттік инвестиция және оларды тиімді пайдалану.

Капиталды салымдардың құрылымы. Капиталды салымдардың салалық құрылымы. Қайта өндірудің құрылымы. Капиталды салымдардың технологиялық құрылымы.

Капиталды салымдардың жергілікті құрылымы. Туризмдегі инвестицияның жалпытиімділігінің көрсеткіші. Капиталды салымдардың салыстырмалы экономикалық тиімдігі.Туризмдегі инвестициялық үрдістер. Инвестиция қорын жақындату бағыты. Мемлекеттікинвестицияны жақындату ерекшелігі. Бір ортаға бағынған қорларды конкурстықорналастыру міндетті шарты.

Тақырып 7. Туристік қызметінің өзіндік құныТуристік қызметінің өзіндік құнына енгізілген шығындардың құрамы және

жіктелуі. Шығындардың жіктелуі. Калькуляция статьялары бойынша шығындардыңқұрылымы. Туристік қызметін өндіруге шығындардың жіктелуінің осы заманғыерекшеліктері. Турларды өткізуге шығындардың экономикалық негіздеуі.

Тақырып 8. Туризмдегі бағаның құрылуыБаға құрылуының маркетингтік аспектілер. Бағаның құрылуына келісі. Баға

құрылуының кезеңдері. Баға құрылуының әдісі. Бәсеке жағдайында бағаның құрылуыжәне пайда.

Туристтік бизнесте бағаның дұрыс пайда болу жөніндегі сұрақтар және оның әрэлементінің негізділігі мән берерлік жайт. Бұл осы бизнестің ерекшеліктеріментүсіндіріледі, соның ішінде: мезгілділік (сезон), табиғи-климаттық жағдай, бір туристкебір уақытта қызмет кешенін көрсету, олардың әр түрлі спектрлері, топтың бөлінулері,топтың жастық құрамы және т.б. Ұйымдық – экономикалық ерекшеліктері: фирмажұмыскерлерінің өзара бір-бірін аыстыруы, персонаның көп емес штаттары, турашығынның болмауы (есептеу әдісімен анықталатындардан басқасы) болып табылады.

Бағаның қалыптасуының дұрыстығы – оның тура және жанама элементтерініңдұрыс анықталулары. Егер еңбек ақы тура негізгі элемент болса және (немесе) жалпышығын көлемінде жоғары меншікті салмақты болса, онда бағаны құрастыру қиынғасоғады. Бұл турфирмадағы қызметкерлердің көп емес штаттарымен, жұмыс күінідеолардың орындауымен жүргізген бірнеше функцияларымен, еңбек ақының жинақтықформасымен түсіндіріледі. Мысалы, Турфирманың директоры өзінің міндеттерін, соныменқатар менеджердің және бір уақытта туроператордың міндетін атқарады; бухгалтер-кассирөз міндетін (бухгалтерлік міндеттің бірлігі ретінде), авиабилеттер, клиенттерге жолдамасататын кассир міндетін, сақтандыру полистерін беретін агент ретінде, кеңсе-менеджеріретінде және т.б. қызмет атқарады.

Дегенмен қиыншылықтар турфирманың қызметке, РБ аймағынан алынатынтурөнімге калькуляция құру міндетінен босатпайды, себебі алынатын өнімге демалысбағаларының (тарифтер) дәрежесін анықтауда, қожалық субьектілері оны сәйкес келетінэкономикалық есептеумен (шығын тізімін көрсететін калькуляция) көрсету керек.

Осыған қарап, турфирмалар әр бір резидент қызметіне, сонымен қатар РБ (ішкітуризм) аймағынан алынатын өзіндік турөнімге берілетін бағаны сәйкес келетінесептеумен көрсетіп, есептік берілгендерді жоспарлық калькуляцияға топтастыру қажет.

Қызметтің және турөнімдер біртекті болғанда, оларды прейскурантқа жүйелегеноңайға соғады. Әр элементтің экономикалық дәлелденген баға қимылы калькуляциябекітілген периодқа (ай) таралады. Бекітілген демалыс бағасының орындалуы кезіндежоспарлық калькуляция қосылмайды. Бір айдан бір айға кеткенде сол бір қызмет түріне,турөнімге бағалар мынадай болуы мүмкін:

Өзгеріссіз қалуы мүмкін; РБ Министрлер кеңесімен бекітілген баға өсуінің индексі немесе оның

дәрежесін жоғарлатылуы жөнінде сәйкес ұйымда тіркелген, қажеттілігі бойыншаэкономикалық дәлелденуі бойынша жоғарылауы мүмкін;

Нарықтың конъюктуралығы нәтижесінде төмендеуі мүмкін.Баға элементтері тура, жанама және есептік деп бөлінеді.Тура – ол, сол немесе басқа турөнімге, қызмет түріне тура қатысты болатын баға

элементі және оның бағаға енуі тура ену әдісімен жүреді (көбінесе абсолютті бағамен).Турбизнесте мұндай элементтерді атауға болады:

- штат қызметкерлерінің еңбегін өтеу;- штат жұмыскерлерінің еңбек ақыларын өтеуге кететін шығындарға бөлу;- берілген қызмет түрін көрсетуде қолданылатын басқа ұйымдар (заңды тұлға және

кәсіпкерлер) қызметіне кететін шығындар; - штаттық емес жұмыскерлердің еңбегіне кететін шығындар;- штаттық емес жұмыскерлер еңбегін төлеуде кететін шығындарға ақша бөлу;- канцелярлік шығындар;-ақпараттық әдебиеттерді (буклеттер, кітаптар, плакаттар, визиткалар және т.б.)

сатып алуға немесе өндіруге кететін шығындар;- шаралар өткізетін мекемені жалдау;- негізгі өндірістік қорларды және айналым заттарын амортизациялау;- басқада тура бағытты шығындар.Штат қызметкерлерінің шартты немесе аккордты формадағы еңбегін төлеуге

кететін шығындарда бағаға тура енгізіледі. Еңбек ақының жинақтық формасында (қазіргіуақытта жүйелік сипаттамада болатын) осындай шығындардың қосындысын анықтауүшін, әр қызмет түріне арналған, турөнімдік еңбек шығындарын (жұмсалған уақыт)анықтау керек.Ол үшін жұмыскерлердің қызмет көрсету кездеріндегі жұмыс укақытыныңхранометражн немес фотосуретін жасау керек. Әрі қарай турфирманың басшысы уақытнормасын құрастырып, бекіту керек және демалыстық бағаны есептеу кезінде осынормаларды ұстану керек.

Штат жұмыскерлерінің еңбегін төлеу кезіндегі шығындарға бөлулер жүргізгендебағаға заңмен бекітілген салықтар көбейтілу арқылы осы жұмыскерлердің еңбегңнтөлеудегі шығындарға бөлуге енеді. Қазіргі уақытта мұндай бөлулерге жатады:

- әлеуметтік қорғаныш фондына бөліну - 35%; - өндірістегі қолайсыз жағдайлардан және мамандық сырқаттардан міндетті

сақтандыруға бөліністер – 0,2 %. Басқа ұйымдардың қызметіне кететін шығындар баға шарттар негізінде, оларға

спецификация бойынша, есеп-факторлар, инвойстар, есептер т.б. бойынша толықтайенгізіледі.

Штатық емес жұмыскерлер қызметіне кететін шығындар бағаға жоспарланғанеңбектік шарт бойынша енгізіледі.

Штаттық емес жұмыскерлердің еңбегін өтеу шығындарының бөлінділері бағағасалық көбейтіндісімен, еңбек ақыны өтеу сомасына кететін бөлінген шығындарқосындысымен енгізіледі.

Канцелярлық шығындар (турқызметті тура жасау үшін, яғни жалпы қожалыққолданудан тыс канцелярлық шығындарды есептемегенде) бағаға жұмыскерлердің: гид,экскурсия жүргізуші, туроператор, сонымен қатар, экскурсанттар (блокнот, қағаз, қалам)оларды пайдалану қағидаттары бойынша енгізіледі.

Ақпараттық әдебиеттерді өндіруге немесе сатып алуға кететін шығындаршарттарға, шарттардың спецификациясына, есеп-фактураларына, инвойстарға, есптергесонымен қатар бағаны анықтау есебіне бекітіледі.

Экскурсияға кететін шығындар бағаға шарттар бойынша, олардыңспецификациясына,, есеп-фактураға және т.с.с. бойынша енгізіледі.

Туристерді, экскурсанттарды, жолдамашыларды жинауға, конкурс, дәріс,жиналыс өткізуге арналған мекемелерді жалдауға арналған шығын бағаға шарттар,

шарттардың спецификациясына, есеп-фактураларына, инвойстарға, есптер бойынша еніпсонымен қатар бағаны анықтау есебіне бекітіледі.

Жанама шығындар – сол немесе басқа қызмет түріне, турөнімге жанама қатысыбар баға элементі және оның бағаға енгізілуі қатысты есептеулермен жүреді.

Турбизнесте тек бір ғана бағаның жанама элементі бар – жалпыфирмалықшығындар. Жалпы фирмалық шығын бағаға бағаның тура элементтерінің енгізілуіненкейін процентпен енгізіледі.

Жанама шығындардың пайызын анықтау ай сайын өтіледі. Бағағ жанамашығынның процентпен, есептеу жүргізілмеген түрі қате болып табылады. Өткен жылғыесептелген жанама шығын процентін, алдыңғы жыл бойы пайдалануға болмайды. Осыпроцентті есептеуде анықталу үшін мекеменің есептік политика жөніндегі заңына жүгінукерек. Жалпы фирмалық шығындардың шамасын баға туындауда анықтау жалпыфирмалық шығындарды бухгалтерлік есептеулердегі жұмыскерлер түрлерінде қолданукритериіне сай келу керек.

Жалпы фирмалық шығындарды қолдану критериінің ең қолайлы түрі,турөнімдерден, қызметтерден түскен пайдалар болып табылады. Қолданудың басқадакритерилерін қолдануға болады.Ең бастысы, бұл баға элементі турөнімдердегі, әр бірқызмет түрлеріндегі бағалар болуы тиіс және олардың барлық түрлерін біріктіретін болаотырып, олардың өлшемі болуы керек. Басқа критерилер:штат жұмыскерлерінің еңбекақысы,туристерді тасымалдайтын транспорттік қызмет және т.б.Баға туындылауда есептеқолданылатын процент қолданылуы тиіс. Осының көмегі арқылы жалпы фирмалықшығындардың сомасы баға элементі ретінде анықталады.

Жоғарыда кғөрсетілгендегідей, баға – ол жоспарлық шама. Тура баға элементтерінесептеуде жоспарлық экономикалық көрсеткіштер қолданылады, соның ішінде: штаттықкүнтізбе берілімдері, уақы нормасы, келісім, спецификация, есеп-фактор т.с.с.анықтамалары.

Бағаның жанама элементтерін есептеуде – жалпы фирмалық шығындардың соңғыесептік периодта құрылған фактілік процентін қолдану қажет. Көруіміз бойыншабухгалтерлік есептемелерді қолданған жөн.

Тақырып 9. Туристік ұйым қызметінің экономикалық талдауЭкономикалық талдаудың мақсаты және түрлері. Туристік ұйымның даму және

функциялау көрсеткіштері. Экономикалық талдаудың шаралары.

Тақырып 10. Қазақстандық туризмнің халықаралық дамуы және қазіргікезеңдегі ерекшелігі

Халықаралық туризмнің елдің экономикалық және әлеметтік өміріне әсері.Туризмдегі келетін және кететін ағындарды талдау. Қазақстандық туризм нарығыныңқазіргі кезеңдегі ерекшелігі. Қазақстандық туристік бизнестің даму стратегиясы.

7. Практикалық сабақтардың мазмұны, сағаттарда олардың көлемі

Тақырып 1 Туризмнің экономикасына кіріспеТапсырмалар:1 Экономиканың анықтауы - туризмге қолдану ғылым

ретінде. 2 Қоғамдық дамудың ұйымдастыру түрлері және

туристік қызмет етдің өзгеруі, туризм экономикасын оқыпбілудің құрылымдық аспектілер.

Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 2 Туристік саланы калыптастыруфакторлары

Тапсырмалар:Бастапқы деректер бойынша кәсіпорынның туристік

қызметінің экология-экономикалық бағалауын анықтау;туристік қызмет үшін жер қорлар бағасының экономикалыңнегіздеуін беру.

Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 3 Туризмнің индустриясы және оныңконъюнктурасын анықтау

Тапсырмалар:1 Туризмнің экономикалық мәні және оның материалдық

техникалық базасы. 2 Туристік аудандар топтардың жіктелуі. Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 4 Туризм дамуының аймақтықбағдарламаның экономикалық негіздеу және әзірлеуі

Тапсырмалар:Бастапқы деректерді пайдаланып, турдың құнын

есептеу (авиа ұшу құнын есептемегенде). Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 5 Негізгі және айналым қорлар, туристікұйымның материалдық емес активтер

Тапсырмалар:Туристік ұйымның негізгі қордың құрылымын есептеу,

оның ілгершілігін анықтау.Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 6 Туризмдегі инвестицияТапсырмалар:Бастапқы деректер негізінде туристік ұйымның дамуына

инвестиция салымының ең жақсы таңдауын іске асыру.Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 7 Туристік қызметінің өзіндік құныТапсырмалар:Туристік қызметіне шығындарды, шығындар құрылымын

есептеу.Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 8 Туризмдегі бағаның құрылуыТапсырмалар:Бастапқы деректер негізінде туристік бағдардың құнын

есептеу.Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 9 Туристік ұйым қызметінің экономикалықталдау

Тапсырмалар:Туристік фирманың ырғақтылық және маусымдылық

коэффициенттерін; туристерді қызмет етуге сапалыкөрсеткіштерді есептеу.

Әдебиеттер: [1-5]

Тақырып 10 Қазақстандық туризмнің халықаралықдамуы және қазіргі кезеңдегі ерекшелігі

Тапсырмалар:ҚР туристік қызметінің статистикалық деректерін

қолданып, туризмдегі келетін және кететін ағындарыңталдау

Әдебиеттер: [1-5]

8. Өзіндік жұмыстың тапсырмалары

Әрбір тақырып бойынша СӨЖ үшін тапсырмалар монографияларды,оқулықтарды, ақпараттың басқа көздерін қарастыра отырып, төмендекөрсетілген барлық сұрақтарды әзірлеуді және рефераттарды жазудыескереді.

Тақырып 1 Туризмнің экономикасына кіріспеЭкономиканың анықтауы - туризмге қолдану ғылым

ретінде. Қоғамдық дамудың ұйымдастыру түрлері жәнетуристік қызмет етдің өзгеруі, туризм экономикасын оқыпбілудің құрылымдық аспектілер.

Тақырып 2 Туристік саланы калыптастыруфакторлары

Өндірістің факторлары және туристік сала қызметі үшіноларды маңызы. өндірістің негізгі факторлары. өндірістіңқосымша факторлары. Капитал факторы. Туризмніңэкологиялығы. Туристік қызметінің экология -экономикалықбағалауы. Жер – туристік қызметіндегі өндіру факторыретінде. Туристік мақсаты үшін жердің бағасы. Туристік

қызметі үшін жер қорлар бағасының экономикалың негіздеуі.Айлық - туристік қызметінде факторлық кіріс ретінде.Туристік қызметін өткізуден және еңбекті төлеуден түсімкөрсеткішінен арақатынасы. Капиталдың мәні жәнепайыздың экономикалық табиғаты. өндіріс қаражатыныңқұрылымы.

Тақырып 3 Туризмнің индустриясы және оныңконъюнктурасын анықтау

Туризмнің экономикалық мәні және оның материалдықтехникалық базасы. Туризмнің бақылау функциялары.Туристік аудандар топтардың жіктелуі. Мейманханаға жалпыталаптар. Туризмді ұйымдастыру түрлері. Аймақтықэкономика құрылымында аграрлық туризмнің дамуерекшелігі және рөлі. Туристік нарығының конъюнктурасынанықтау. Туризм үшін сегментация қызметінің критериі.Сұраныстың және ұсыныстың заңдары. Нарықтық тепе-теңдігі.

Тақырып 4 Туризм дамуының аймақтықбағдарламаның экономикалық негіздеу және әзірлеуі

Аймақтық бағдарламаны әзірлеуге негізгі келісі.Рекреациондық келіс.. Туристік өнім көзғалысының кезеңеншығып оның құнының есебі. Маркетингтік келіс. Салааралықкеліс. Инвестициялық жобалау.

Туристік өнімнің басқа тұтынушылық тауардың жәнеқызметінің ерекшелігі мен айрықша сипаттамалары. Туристікөнімге баға орнатылуының стратегиясы. Туристік өнімгесұранысты ынталандыруға негізгі қаражат. Туристікобъектілердің инвестициялық жобалау.

Тақырып 5 Негізгі және айналым қорлар, туристікұйымның материалдық емес активтер

Негізгі қор, түсінігі. Активті негізгі қор. Пассивті негізгіқор. Негізгі қордың физикалық және моралдық тозуы. Негізгіқорды қайта өндіру. Негізгі қорды бағалау құны. Негізгіқорды тиімді пайдалану көрсеткіштері.

Айналым қор және үндеу қоры. Айналым қаражаттыпайдалану көрсеткіштері. Материалдық емес активтер жәнеолардың қозғалысының бағдары.

Тақырып 6 Туризмдегі инвестицияИнвестиция, түсінігі. Мемлекеттік инвестиция және

оларды тиімді пайдалану. Капиталды салымдардыңқұрылымы. Капиталды салымдардың салалық құрылымы.

Қайта өндірудің құрылымы. Капиталды салымдардыңтехнологиялық құрылымы. Капиталды салымдардыңжергілікті құрылымы. Туризмдегі инвестицияның жалпытиімділігінің көрсеткіші. Капиталды салымдардыңсалыстырмалы экономикалық тиімдігі. Туризмдегіинвестициялық үрдістер. Инвестиция қорын жақындатубағыты. Мемлекеттік инвестицияны жақындату ерекшелігі.Бір ортаға бағынған қорларды конкурстық орналастыруміндетті шарты.

Тақырып 7 Туристік қызметінің өзіндік құныТуристік қызметінің өзіндік құнына енгізілген

шығындардың құрамы және жіктелуі. Шығындардыңжіктелуі. Калькуляция статьялары бойынша шығындардыңқұрылымы. Туристік қызметін өндіруге шығындардыңжіктелуінің осы заманғы ерекшеліктері. Турларды өткізугешығындардың экономикалық негіздеуі.

Тақырып 8 Туризмдегі бағаның құрылуыБаға құрылуының маркетингтік аспектілер. Бағаның

құрылуына келісі. Баға құрылуының кезеңдері. Бағақұрылуының әдісі. Бәсеке жағдайында бағаның құрылуыжәне пайда.

Тақырып 9 Туристік ұйым қызметінің экономикалықталдау

Экономикалық талдаудың мақсаты және түрлері.Туристік ұйымның даму және функциялау көрсеткіштері.Экономикалық талдаудың шаралары.

Тақырып 10 Қазақстандық туризмнің халықаралықдамуы және қазіргі кезеңдегі ерекшелігі

Халықаралық туризмнің елдің экономикалық жәнеәлеметтік өміріне әсері. Туризмдегі келетін және кететінағындарды талдау. Қазақстандық туризм нарығының қазіргікезеңдегі ерекшелігі. Қазақстандық туристік бизнестің дамустратегиясы.

Оқу бағдарламасының аса күрделі сұрақтары

1 Инвестициялық жобалау;2 Туризмдегі инвестицияның жалпы тиімділігінің

көрсеткіші;3 Қазақстандық туристік бизнестің даму стратегиясы.

9. СӨЖМ кеңесінің кестесі (СӨЖМ СӨЖ-дің 25% құрайды)

Ағымдағы семестрге барлық сұрақтар бойынша кеңес ОСӨЖ кестесінесәйкес жүргізіледі.

10. Білім алушының білімін тексеру кестесі

Практикалық сабақтар және СӨЖМ 0-100 балмен бағаланады.

Пән бойынша тапсырмаларды орындау мен тапсыру кестесі

№ Жұмыс түрі Тапсырманыңтақырыбы, мақсаты мен

мазмұны

Ұсынылатынәдебиет

Орындауұзақтығы

Бақылаутүрі

Тапсырумерзімі

1 2 3 4 5 6 71 Бақылау

жұмысыТуризмдегіинвестиция

[1-5] 6 жұма жазбашабақылау

7-ші жұма

2 Межелікбақылау

Тақырып 1-6 тест 8-ші жұма

3 Бақылаужұмысы

Қазақстандықтуризмніңхалықаралық дамуыжәне қазіргі кезеңдегіерекшелігі

[1-5] 5 жұма жазбашабақылау

14-ші жұма

4 Межелікбақылау

Тақырып 7-10 тест 15-ші жұма

11. Білім алушылардың білімін бағалау критерийлері

Пәнді меңгеру барлық өткен материалды қамтитын тест түріндегіемтиханмен аяқталады. Емтиханға жіберілудің міндетті шарты болыпбағдарламада барлық көрсетілген тапсырмадарды орындау табылады.

Әрбір тапсырма 0-100 балмен бағаланады.Жіберу рейтингі ағымдағы сабақтарда барлық орындалған

тапсырмалардың (дәрістерге қатысу, үй тапсырмалары, СӨЖ бойыншатапсырмалар, практика бойынша тапсырмалар және басқалары, межелікбақылау) орташа арифметикалық бағасымен есептелінеді.

Пән бойынша қорытынды бақылауға (ҚБ) жұмыс оқу бағдарламасыныңбарлық талаптарын (барлық зертханалық жұмыстарды, СӨЖ бойыншатапсырмалар мен жұмыстарды орындау және тапсыру) орындаған, курстықжобаны (жұмысты) қорғағаны үшін оң баға алған және жіберу рейтингінжинаған (50 балдан кем емес) студенттер жіберіледі.

Әр пән бойынша (пәннің қорытынды бақылау түрі мемлекеттік емтиханболса да) студенттердің оқу жетістіктерінің деңгейі қорытынды бағамен (Қ)анықталады. Қорытынды баға ЖР және ҚБ (емтихан, дифференциалды сынақ

немесе курстық жұмыс/ жоба) салмақтық үлестер негізінде есептеледі(СҮЖР және СҮҚБ).

Қ = ЖР*0,6 + ҚБ*0,4Үлес салмақтар жыл сайын университеттің ғылыми кеңесімен

бекітіледі және ЖР үшін 0,6 көп емес және ҚБ үшін 0,3 кем емес болуыкерек.

КЖб/КЖ комиссия алдында қорғалады. Баға жетекшінің пікірін ескереотырып, көрсеткен біліміне сәйкес қойылады.

Пән бойынша жіберу рейтингі де, қорытынды бақылау да оң бағаланғанжағдайда ғана қорытынды баға есептеледі. Дәлелсіз себеппен қорытындыбақылауға келмеген жағдайда, «қанағаттанарлықсыз» деген бағаға теңеріледі.Пәннен емтихан және аралық аттестаттау нәтижелері студенттерге сол күніайтылады, егер емтихан жазбаша түрде түстен кейін жүргізілсе, онда келесікүні айтылады.

Қорытынды бағаны есептеудің дұрыстығы үшін межелік бақалауда(рейтингте) және қорытынды емтиханда білім алушының білімі пайыздарда0-ден 100 % дейін бағаланады.

Межелік бақылаудың бағасы ағымдағы бағалар мен межелікбақылаудың бағасынан есептелінеді.

Пән бойынша студенттердің оқу жетістіктері, яғни білімдері,икемділіктері, машықтары және құзыреттері көпбалды әріптік жүйе бойыншабағаланады:

Әріптік жүйедегібаға

Балдың сандықбаламасы

Пайыздықмазмұны

Дәстүрлі жүйедегібаға

A 4,0 95-100Өте жақсы

A- 3,67 90-94B+ 3,33 85-89

ЖақсыB 3,0 80-84B- 2,67 75-79C+ 2,33 70-74

ҚанағаттанарлықC 2,0 65-69C- 1,67 60-64D+ 1,33 55-59D 1,0 50-54F 0 0-49 Қанағаттанарлықсыз

12. Оқытушының талаптары, саясат пен тәртіптер

Білім алушы барлық аудиториялық сабақтарға кешігусіз қатысуғаміндетті. Сабаққа қатыспау жағдайлары деканатпен бекітілген тәртіппенөтеледі. Сабаққа кем дегенде екі рет қана қатыспауға рұқсат етіледі. Сабаққаекі рет кешігу бір сабаққа қатыспаған деп есептелінеді. Сабаққа екі реттенкөп қатыспаған жағдайда оқытушы бұдан әрі студентті мәселе әкімшілік

шешілгенге дейін сабаққа кіргізбеуге құқығы бар. Дәрісте берілген курстыңстуденті болып табылмайтын бөтен адамдардың болуына тыйым салынады.

Жұмыстарды бекітілген мерзімде тапсыру қажет. Барлықтапсырмаларды тапсырудың ең соңғы мерзімі – емтихандық сессияныңбасына дейін 3 күнге дейін.

Барлық тапсырмаларды тапсырмаған, курстық жұмысты қорғамағанстуденттер емтиханға жіберілмейді.

Әрбір оқу сабағы бойынша тақырыпты қайталау және өткенматериалдарды қарау міндетті. Оқу материалдарын меңгеру дәрежесі тестпеннемесе жазбаша жұмыстармен тексеріледі. Студенттерді тестілеу ескертусізөткізілуі мүмкін.

Оқытушының бақылауымен орындалатын студенттің өздік жұмысы(СӨЖМ) кезінде келесі төрт негізгі функциялар ескеріледі.

Бірінші – оқу пәні бойынша бекіту сабақтары кезінде алынғанақпаратты студенттермен белсенді қабылдауды жүзеге асыруды ұйғарады.

Екінші функция студенттер өз бетінше оқытушы ұсынымдары негізіндеоқу-әдістемелік құралдарды, әдебиеттерді оқиды, үй тапсырмаларын,бақылау және курстық жұмыстарды орындайды және т.б. ескереді. Берілгенкезеңде студенттерден жұмыс әдістерін білу, өз қиыншылықтарын түсіну,өзін ұйымдастыру мен өзін ұстай білушілік талап етіледі.

Студенттердің үшінші функциясы қиындық туындататын жағдайлардыталдау мен жүйелеуден, оқу материалдарын түсіну мен меңгерудеқиындықтар себептерін анықтаудан, басқа оқу әрекеттерін орындаудантұрады. Студенттер шешілмейтін қиындықтарды оқытушыға сұрақтар жүйесітүрінде (оларды реттейді, рәсімдейді) қояды, бұл сұрақтарға жауаптардың өзнұсқасын береді.

Студенттердің төртінші функциясы оқытушыға сәйкес түсіндірулер,кеңестер, көмектер үшін жолығудан тұрады.

13. Әдебиеттер тізімі

Негізгі1 Кусаинов Х. Х., Сергеева А. М. Туризм экономикасы: оқу құралы.

-Алматы: Экономика, 2012. - 208 б.2 Сұрағанова С. К., Сабатаева Б. О. Туризм инфрақұрылымы: оқулық.

-Алматы: Дәуір, 2012. - 288 б.

Қосымша: 3 Сұрағанова С. К., Сабатаева Б. О. Туризм менеджменті: туризм

мамандығына арналған оқулық. - Алматы: Полиграфкомбинат, 2012. - 254 б.4 Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Қазақстан туризмi,

2006-2010: стат. жинақ. - Астана, 2011. - 151 б.5 Павлодар облысындағы туризм және қонақ үй шаруашылығының

дамуы, 2010=Развитие туризма и гостиничного хозяйства в Павлодарскойобласти, 2010. - Павлодар, 2011. - 23 с.