ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

1. ВоВед

Мерките за енергетската ефикасност во малите и средните претпријатија (МСП) се насочени кон оптими­рање на постојните системи, како што се: моторите, системите за ком при миран воздух, осветлувањето, производството и дистрибуцијата на топла вода и пареа, систе мите за греење и ладење на просторот, снабдувањето со електрична енергија и др. Заш тедата во еден систем може да биде незначителна, но комбинираната заштеда во повеќе сис теми може да биде значајна. Повеќето мерки се прифатливи од финансиска гледна точка, и ну дат релативно краток период на враќање на инвестицијата, но некои се финансиски интен зивни и со подолг период на враќање на инвестицијата.За секој менаџер на мало или средно претпријатие, од исклучителна важност треба да биде:

• штедење на енергија и пари;• зголемување на ефикасноста, и• заштита на околината.

Овој факт бара од менаџерите да имаат лис­та на практични и ефикасни опции со цел да се намали потрошувачката на енергија во ра бо те ње то. Некои постапки нудат момен­тална заштеда и соодветни придобивки, а други директни трошоци кои би можеле да се вратат пос ле неколку месеци, или години. Со цените на енергијата се очекува да се зголеми поли тич киот притисок врз климатските промени со цел да се намали

емисијата на стак ле нички га сови, со што бизнисот од овие претпријатија ќе штеди пари и во исто време ќе ја шти ти око лината.

Придобивки од штедење на енергија во МСП

Придобивките во работењето на малите и средните претпријатија со подобрување на енергетската ефи­касност, се остваруваат со мерки како што се:

• намалување на трошокот за енергија со дејствија како што е набавка на нова по е фи касна оп­рема, што го прави бизнисот поефикасен и поконкурентен (модерната нова про цесна опрема може да го подобри квалитетот на производот);

• намалување на влијанието по околината со смалување на потрошувачката на енер ги ја, од­носно емисијата на стакленички гасови;

• продолжување на работниот век на опремата, намалување на експлоатационите тро шо ци, подбрување на режимот за одржување и зголемување на енергетската ефикас ност.

Проблеми при реализација на штедењето на енергија

• малите и средните претпријатија имаат проблеми во изнаоѓање на финансиски изво ри, про­блеми со ликвидноста, или страв од земање на позајмица;

• микро претпријатијата можат да бидат незаинтересирани за штедење при импле мен тирање на некој проект кој чини само неколку стотини евра;

• ако малите и средните претпријатија немаат посебно вработени лица за енергетска ефи­касност, треба да потрошат време или да ангажираат надворешни експерти за тоа;

• во повеќе компании, нема контакти меѓу оние кои ја имаат контролата над потрошу вачката на енергија и тие што ги плаќаат сметките за енергија.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

2

Работи кои треба да се проценат кога се применуваат подобрувања за намалување на по трошувачката на енергија

• предложените мерки за измена и прилагодување на машините, системот за осветлу ва ње и други дејствија треба да се дискутираат со менаџерите, одговорните за заштита при работа, сојузите, осигурителните компании и добавувачите, со цел тие да немаат негативно влијание на продуктивноста, работните услови, безбедноста и другите стан дарди;

• одржување тренинзи и менаџирањето се клучни фактори за успех на мерките за заш теда на енергија;

• контрола во користењето на енергијата е битна за навреме да се идентификуваат проб­лемите и да се измерат подобрувањата;

• промена на изворот на енергија од конвенционален во неконвенционални извори на енер­гија и др.

Трошоците, заштедите и времето на враќање на инвестиционите вложувања при прев земените дејст­вија за штедење на енергија се водечки мерки. Тие вклучуваат проценка на: капи талните трошоци, тро­шоците за монтажа и експлоатација.Погодноста, или придобивките од секоја опција зависат од природата и големината на бизнисот и од степенот на примена.

2. ГoриВа и соГоруВање

Основни критериуми за избор на едно гориво се:

• расположивоста;• складирањето и ракувањето;• цената;• карактеристиките на горивото;• долната топлинска моќ;• содржината на сулфур.

Долната топлинска моќ на јагленот зависи од содржината на пепел, влажноста и ви дот на јагленот. Топлинската моќ на течните горива е повоедначена. Топлинската моќ на би о масата варира во зависност од составот, додека топлинската моќ на природниот гас исто така зависи од неговиот состав.Табела 2.1. Топлинска моќ на различни видови горива.

Согорувањето претставува сложен физичко­хемиски про цес, при кој настанува сврзу вање на горив­

гОривО ДОлНа ТОПлиН­Ска МОќ Hd GJ/t

ДОлНа ТОПлиН Ска МОќ Hd kWh/kg

гуСТиНаkg/m3

СОДржиНа На еНергија MJ/m3

СОДржиНа На еНергија kWh/m3

Дрвени иверки (30% влажност)

12,5 3,5 250 3100 870

Дрвена цепеници(20% влажност)

14,7 4,1 350­500 5200­7400 1400­2000

Дрвени пелети 17 4,8 650 11000 3100јаглен за домаќинства 27­31 7,5­8,6 850 23000­26000 6400­7300Масло за горење 42,5 11,8 845 36000 10000Природен гас 38,1 10,6 0,9 35,2 9,8LPG 46,3 12,9 510 23600 6600

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

3

ните елементи од горивото со кислородот (ок си даторот) од возду хот, следен со интензивно ослободување на топлина и по јава на пламен. За започнување на процесот на согорување, покрај определениот сте­пен на загреаност на горивото, неопходно е потребно и опре делено коли чес тво на кислород. Зависно од количеството на кислород што се доведува кон процесот, согорувањето може да биде потполно, или непотполно.За да се обезбеди енергетска ефикасност во системите за согорување,

без разлика на видот на употребено гориво, треба да се:

• овозможи правилно складирање, ракување и подготовка на горивото за да се обез бедат добри услови за согорување;

• избегнува делумно оптоварување на опремата за согорување;• работи со минимален вишок на воздух заради заштеда на гориво;• работи со минимална можна температура заради заштеда на гориво;• присуство на минимална количина на горивни елементи во пепелта и CO во из лезните гасови;• работи со променлив број на вртежи на вентилаторите, ако е потребна кон трола на капаци­

тетот, заради заштеда на гориво.

3. енерГетска ефикасност на котли

Котелот претставува разменувач на топлина во кој, од водата што во него конти ну ирано се доведува, се до­бива топла вода, или создава пара со параметри (p и t), благо да рение на топлината ослободена со сого ру вање на горивото. Според изворното значење, парниот котел прет ставува уред во кој топлинската е нер гија, добиена со согорување на гори вата, преку загревните површини, се пре несува на работниот флу ид, кој во него се загрева, испарува и до одредена темпе ратура се пре­грева. во дата што се доведува во котелот се на рекува на појна вода.

еден котел се состои од три основни системи:• систем за напојна вода;• систем за топла вода, или пареа, и• систем за гориво.

Согорувањето на горивото во котлите може да биде на:• согорување во слој (на решетка);• согорување во лет, и• согорување во флуидизиран слој.

Совршенството во трансформацијата и предавањето на топлината во котелот се оце ну ва преку т.н. кое-фициент на полезно дејство на котелот. во најопшт слу чај тој прет ста вува однос помеѓу топлината предадена на работниот флуид и вкупната топ лина внесена со горивото или на друг начин во котелот.Подготовката на водата во котелот е важна област, бидејќи квалитетот на водата има големо влијание врз ефикасноста на котелот, како и на неговата сигурна работа. колку е притисокот повисок, толку квалитетот на водата треба да биде подобар. квалитетот на во да та во котелот контину­ирано треба да се контролира во насока на количината на растворените соли и тврдината на водата.ефикасноста, т.е. коефициентот на полезно дејство на котелот се подобрува со след ни те активности:

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

4

• намалување на вишокот на воздух;• намалување на температурата на излезните гасови, која се остварува со:• загревање на напојната вода со излезните гасови;• загревање на воздухот за согорување со излезните гасови.• да се избегнува непотполно согорување;• намалување на загубите со зрачење и конвекција (добра изолација);• воведување на автоматска контрола на согорувањето;• примена на променлива брзина на вентилаторите, дувалките и пумпите;• изолирање на сите резервоари за складирање на топла вода и пареа;• контрола на горилниците;• контрола на присуството на кислород;• примена на хемиска подготовка на водата;• враќање на чистиот кондензат од кондензирање на пареата;• користење на повеќе котли наместо еден или 2 со голем капацитет (да се из бегне делумното

оптоварување);• воведување на програма за одржување на котелот;• замена на стариот котел со нова конструкција.

За зголемување на ефикасноста при транспортот на топлата вода или пареа, се суге рира:• избор на оптимален дијаметар на цевките (за пареа препорачана брзина: прегре а на 50­70

m/s, сувозаситена 30­40 m/s и влажна пареа 20­30 m/s);• одржување на сепараторите за кондензатот на пареа;• контрола на истекувањата на пареата од цевководите и опремата за затворање;• изолирање на цевководите за пареа со изолационен материјал со оптимална дебе лина;• враќање на кондезатот;• правилно извлекување на воздухот од цевководите и опремата:

4. енерГетска ефикасност на пумпи

Пумпите, се изработуваат во различни големини за широк спектар на примени. Тие можат да се класифицираат спо­ред нивните основни принципи на работа, како напојни или циркулациони пумпи. Напојните пумпи можат да се поделат на: центрифугални и пум пи со посебен ефект. Цир­кулационите пумпи може да се поделат на ротациони, или клипни пумпи.во принцип, било која течност може да се погонува со било која конструкција на пумпа. Таму каде можат да се при­ме нат различни пумпи, центрифугалната пумпа во основа е најеко номична, потоа следуваат ротационите пумпи и клип ни те пумпи. карактеристиката H­Q на пумпата и отпорот на мре жата

треба да се избере при висока ефикасност на пумпата. регули рањето на протокот на пумпата може да се врши со: ре гула цио нен вентил, регулирање на бројот на вртежи со фреквентен регулатор, или со by­pass –ирање.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

5

За оценувањето на перформансите на пумпата во насока на зголемување на нејзи ната ефикасност, тре­ба да се:

• обезбедат сертификати за: конструкцијата/гаранција за квалитетно извршено тес ти рање, карактеристичните криви на пумпата и кривата на отпорот на мрежата;

• обезбеди историјатот за одржувањето и регистрирањето на постојните проблеми (ако има) во системот;

• земе во предвид целиот систем за транспорт кој се состои од: пумпи, мотори, спој ки, вентили за празнење и полнење, цевки, прирабници, забележани исте ку вања, термоизолација и др. со цел да се провери вкупната состојба на системот;

• извршат мерења на потрошувачката на енергија на пумпата;• измери протокот на флуидот;• процени користа од замена на пумпата со поефикасна пумпа, врз основа на ефи кас носта на

посто ј ната пумпа;• проценат придобивките од примена на фреквентен регулатор врз основа на про токот на

вода, влезната моќ kWи промените во побарувачката;• обезбеди работа на пумпите во близина на нивната најефикасна точка;• исклучат од работа непотребните пумпи;• користи бустер пумпа за мали товари кои бараат повисоки притисоци;• поправат затинките за да се минимизира загубата на вода;• намали отпорноста на системот со проценка на падот на притисокот и опти ми рање на димен­

зијата на цевководот.

5. енерГетска ефикасност на Вентилатори

вентилаторите обезбедуваат воздух за вентилација на простории и за индустриски процеси. вентилаторите обезбедуваат натпритисок со цел да се движи воздухот (или гасови те) против отпорот предизвикан од канали, придушувачи, или други компоненти во системот за вентилација. роторот на вентилаторот добива погон од електромотор (или дру га по гон ска машина) преку роти­рачка оска и истата ја пренесува на воздухот како енер­ги ја на притисок.

разлики меѓу вентилаторите и компресорите:

вентилаторите и компресорите се разли ку ваат спо ред методот што се користи за да се движи воз ду хот, и од

притисокот во системот против кој тие мора да ра ботат. Според американското друштво на машински ин же нери (аСМе), се користи различен специфичен однос на при ти сок за вентилаторите и компресори­те. вен ти латорите се наменети за притисок до 1136 mmH2О, а компресорите нудат пови со ки притисоци.Постојат две основни категории на вентилатори: со центрифугален и аксијален проток. во центрифугал­ните вентилатори, воздушниот проток двапати ја менува насо ка та: еднаш кога влегува во вентилаторот и повторно, кога го напушта (со напред или наназад закривени лопатки и прави лопатки). во аксијални­те, воз духот влегува и излегува од венти латорот без никакви промени во насоката (пропелер, акси јална цевка, ак си јална лопатка).Производителите на вентилатори генерално користат два начина да се дефинира ефи касноста на вен­тилаторот: механичка ефикасност (понекогаш се нарекува вкупна ефи кас ност) и статичка ефикасност. Двете покажуваат колку добро вентилаторот ја претвора дове дената енергија во проток и притисок.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

6

За оценка на перформансите на вентилаторите во насока на зголемување на нивната ефикасност, треба да се:

• обезбеди контрола на протокот и одржување на енергијата (контрола на приду шу вачот, примена на влезни лопатки, регулатори за промена на брзината, замена на неефикасната опрема за контрола на протокот);

6. енерГетска ефикасност Во системите за компримиран Воздух

компресорите за компримирање на воздух трошат значителна количина на елек трич на енергија што се користи во индустријата. компресорите за воздух се користат во различни индустрии за покривање на потребите во процесите, работа на пневматските алати и опрема, и потребите на мерните инстру­менти. Само (10­30)% од енергијата достигнува до крајните корис ници; останатите (70­90)% од енер­гијата на основниот двигател, се претвора во неу по­треблива топлинска енергија.

компресорите според принципот на работа се де лат на: волуменски и струјни.Системите за компримиран воздух се состојат од следниве главни компоненти: филтри за воздух, меѓу сте пени ладилници, основни ладилници, сушачи на воз дух, станици за дренажа на влагата, приемници, цевна мрежа, филтри, регулатори и опрема за подмачкување.

За оценка на перформансите на компресорите во насока на зголемување на нивната ефикасност, треба да се:

• процени капацитетот на компресорот;• обезбеди дека воздухот на влезот во компресорот не е топол и влажен (ком пре сорот се по­

ставува во добро проветрени простори или црпе студен воздух од над вор; секои 4 º C пораст на температурата на влезниот воздух ја зголемува потро шувачката на енергија за1%);

• редовно чистат филтрите за довод на воздух (ефикасноста на компресорот ќе се намали за 2% за секој 250mmH2О зголемување на падот на притисокот низ фил терот);

• чуваат вентилите на компресорот во добра состојба со нивна контрола и замена ед наш на секои шест месеци (истрошените вентили можат да ја намалат ефи кас носта на компресорот за повеќе од 50%);

• избегнување работа на компресорот на ниско оптоварување (ако побарувачката за воздух е помала од 50% од капацитетот на компресорот, да се процени истиот да се замени со помали компресори, или соодветно да се намали бројот на вртежи на компресорот);

• применат регенеративни сушачи на воздух, кои ја користат отпадната топлина од компресо­рот со цел да се одземе влагата;

• инсталираат манометри низ филтерот и следи падот на притисок како во дилка за одржување и замена на елементите;

• обезбеди периодично чистење на меѓу­ладилниците;• направи периодична проверка на протокот на воздух и во колку има отстапување мора да се

преземат чекори за негова корекција;• ако повеќе од еден компресор напојуваат заеднички корисник, компресорите мо ра да рабо­

тат на таков начин што само еден мал компресор се справува со проме ни те во оптоварување­то, додека другите компресори работат со полно оптова рување;

• искористувањето на топлината од топлиот компримиран воздух за загревање воз дух или вода за процесот, мора економски да се анализира, во случај на ко рис те ње на големи ком­пресори;

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

7

• проценките треба да се водат во насока на купување на двостепен или повеќе сте пен компре­сор, бидејќи тој троши помалку електрична енергија за исто коли чес тво на воздух во однос на едностепен;

• ако бараните притисоци во процесот се многу различни (на пример, 3 до 7 bar), пре порачливо е да се има два одделни системи за компримиран воздух;

• примена на фреквентен регулатор на бројот на вртежи кај големите компресори (над 100 kW) за да се зголеми неговата ефикасност;

• намали притисокот на компресорот, секогаш кога е можно, за да се заштеди енер гија;• елиминира протекување на компримиран воздух кое може да достигне и (40­50)% (изврше­

те перио дич ни испитувања за да се процени количината на истеку ва ње);• инсталира соленоиден вентил во системот за воздух, така што снабдувањето со воздух на

компресорот може да се прекине кога не е во употреба;• распоредот на цевките за компримиран воздух треба да се направи по можност како прстен

со цел да се обезбеди посакуваниот притисок за сите корисници.

7. енерГетска ефикасност Во системите за ладење

ладењето се занимава со транспорт на топлина, од извори на топлина со ниска тем пе ратура на понори на топлина со висо­ка температура, со користење на ла дилни флуиди со ниска тем пературата на вриене. ефек тот на ладење се изразува во kW (во западните земји во тон ладна вода, 1 тлв = 3,5 kWh)

во зависност од примената, во употреба се не колку системи за ладење, како што се:

• кондиционирање на воздух (за зголему ва ње на комфорот за престој на луѓе/машини) со примена на:

• сплит клима уреди;• вентилоконвектори (во големите системи);• клима комори (во големите системи)• модуларни единици со мал капацитет со директна експанзија слични на домаш ниот фрижи­

дер, еди ници со мал капацитет за ладење;• централизирани постројки за водено ладење, со водна ладилна машина како се кундарна

течноста за ладење, за температурен опсег обично над 5 º С. Тие, исто така може да се корис­тат за создавање на резерви на мраз;

• постројките со капацитет до 50 тлв обично се сметаат за мал капацитет, 50­250 тлв за среден капацитет и над 250 тлв за единици со голем капацитет;

• една постројка за голем капациет може да има блок на такви единици, често со заеднички пумпи за ладна вода, кондензни водни пумпи, разладни кули, како и друга потребна опрема;

• една голема индустрија може да има две или три нивоа на системи за ладење и кон­диционирање на воздух, како што се:

• кондиционирање на воздух за зголемување на комфорот (20­25) º C;• системи за ладна вода (8 ­10) º C.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

8

Процесот на компресија кај ладилните машини, може да се оствари со помош на:

• компресор (клипен, ротационен, или центрифугален­ компресорски ладилни маши ни);• ејектор (ејекторска ладилна машина);• испарување на некој секундарен флуид (апсорпциони ладилни ма шини).

кај ладилните машини каде што компресијата се врши со помош на компресори, до ведената енергија е во вид на механичка работа, а кај ејек тор ските и апсорпционите машини, доведената енергија е во вид на топ лин ска енергија.

во ладилната техника, како критериум за економичност се користи т.н. ладилен фак тор (COP-коефициент на моќност), кој прет ста вува однос помеѓу специфичното произ вод ство на студ и доведената работа,

Фактори кои влијаат на перформансите и енергетската ефикасност на постројките за ладење:• конструкцијата на изменувачите на топлина;• одржување на површината на изменувачите на топлина;• примена на повеќе степени системи со цел да се подобри ефикасноста;• прилагодување на капацитетот на оптоварувањето на системот;• контрола на капацитетот и ефикасноста на енергијата;• повеќе степено ладење за потребите на постројката;• складирање на ладната вода;

Добри практики за енергетска ефикасност при експлоатација и одржување на систе ми те за ладење:

• Примена на програм за одржување на ефикасноста на ладилната машина.• работа на ладилната машина на номинално оптоварување (штеди енергија и ги намалува

трошоците за одржување).• кондензаторската вода од еден отворен извор за ладење, како и од атмосферските ладилни

кули, бара обработка пред нејзината употреба. корозијата како и песокот кој струи низ цевки­те при висока брзина, може да ги оштети цевките и намали ефикасноста.

• Со намалување на температурата на водата која влегува во цевките на конден заторот, може да се зголеми ефикасноста на ладилната машина.

• Протокот на вода низ кондензаторот мора да се регулира, бидејќи премногу мал проток ја на­малува ефикасноста на ладилната машина, што доведува до лами на рно струење. Минимал­ната брзина обично е околу 1 m/s. Сепак, премногу висок про ток води до вибрации, бучава, и ерозија на цевките. Максимална препо рач лива брзина обично е околу 3,65 m/s.

• ладењето кај една ладилна машина зависи од тоа која количина на средството за ладење се движи низ компресорот во единица време. важно е да се одржува ни вото на средството за ладење во секое време. истекувањето на средството за ладе ње, како и присуството на воздух и влага во него, ја намалува ефикасноста и си гур носта на системот.

• еднаш годишно треба да се направи контрола на маслото за подмачкување со спектроме­триска хемиска анализа, со што ќе се обезбедат податоци за содржина та на влага, метали, киселини и други загадувачи кои влијаат на перформансите. Маслото треба да се замени само ако е потребно. високото ниво на влажност е сигнал за негово прочистување, бидејќи влажноста има значително влијание на ефи касноста;

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

9

8. енерГетска ефикасност на системите за Греење и Вентилација

Потрошувачката на енергија и трошо ци­те за греење се поврзани и со технички­те и чо вечките фактори. Од една страна, загубите во системот за греење мо жат да се случат сами по себе, и можат да се избегнат со соодветни тех нички мерки. Од друга страна, пак, загубите ис то така, можат да се случат поради лошото од­не сување на корисниците и занемару­вање на влијанието на трошоците за греење. Затоа мер ки те за намалување на потрошувачката на топ лина мора да се разгледаат како од техничка приро­да така и во однос на однесувањето на човекот. Оптималната температура на работното место мора да зависи од жел­бата за минимални трошоци на греење.

Покрај човечките фактори, трошоците за греење зависат и од следново:

• системот за греење ­ видот и ефикасноста на системот за греење;• нивото на одржување ­ континуирано одржување наспроти системи за греење кои контину­

ирано не се одржуваат;• конструкцијата на зградата­ изолација и архитектурата на зградата;• надворешната клима ­ северните земји очигледно имаат потреба од повеќе греење од јуж­

ни те земји, кои имаат потреба за повеќе ладење;• цената на горивото

ќе биде неопходно потребно систематско собирање на податоците за да се анализира ефи кас носта на поедини делови од една зграда и различни згради на една локација и да се идентификуваат оние лока­ции кои се маркантни во однос на потрошувачката на топлина.

Оптимизацијата на системот може да се изведува со процедура чекор­по­чекор:

• повеќе да се дознае за вградениот систем за греење;• идентификува потрошувачката на гориво и трошоците за греење;• идентификуваат загубите и проценат можностите за подобрување на ефикас нос та.

Видови на системи за греење

во малите и средните претпријатија обично се користат следниве системи за греење:• индивидуално греење, т.е посебен извор (печка) за греење во секоја соба. во за вис ност од

горивото кое се користи печките можат да се поделат на печки за со горување на:• цврсти горива (камини, керамички, ме тални);• течни горива (метални, керамички);• гасни горива (метални), и

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

10

• и печки на електрична енергија (термоакумулациони, електрични).• централно греење, на пример еден извор (котел) за една зграда;• далечинско централно греење, т.е. комунално греење со една централизирана по с тројка.

Од централната постројка за греење до потрошувачите се дистрибуира: топла вода или пареа.

елементи на далечинското централно греење се:

• изворот на топлина (централна котелска постројка);• дистрибутивниот систем;• грејните тела (предаватели на топлина), • опремата за контрола, и• видот на горивото.

Табела 8.1. Преглед на елементите од системот за греење

како што се гледа од табелата, одржливи алтернативи на фосилните горива кај сис те мите за греење, се обновливите извори на енергија. Тие се расположиви во повеќе облици и тоа:

• сончевата енергија ­ за загревање на просторот и загревање на вода;• геотермална (топлина од под површината на земјата) ­ топлински пумпи за за гре вање на

просторот и загревање на вода;• биомасата (дрвени иверки и пелети) ­ котли и печки за загревање на просторот и загревање

на вода;• ветар за придвижување на ветерни турбини ­ за производство на електрична енер гија.

Одредување на потрошувачката на гориво и трошоците за греење

Табела 8.2.Потрошувачка на топлинска енергијаЗа пресметување на трошоците на се која поединечна инвестиција во по стројките за греење, теков­ните тро шоци, набавната цена и трошоците за гориво мора да се пресметаат. Овие тро шоци се разликуваат според регио нот во европа. Меѓутоа, кога се оцену ва

иЗвОри На ТОПлиНа и кОТли ДиСТрибуТивеН СиСТеМ грејНи Тела кОНТрОла гОрива

котли на нафта/гаскотли на цврсто горивобојлери на елекрична енеријакотли со кондензацијаТоплински пумпиПостројки за комбини рано производство на топлина и електрична енергија (CHP)Далечински систем за греење

Топла водаПареавоздух

радијаториконвекториЗагревачи на воздухПанелно греењеелектрични грејачиЦевки под подот

вентилиТермостатски вентилиЗонска контролатајмери

Дрво, дрвени иверкијагленбрикетиПрироден гасМаслоза горењеТечен нафтен гасДиректно електрична

клаСа ПОТрОшувачка На ТОПлиНа kWh/m2/ гОДиНа

кОМеНТар

а 0­30 Најдобра ефикасностB 31­50 висока енергетска ефикасностC 51­70 ефикаснаD 71­120 ПросечнаE 121­160 НезадоволителнаF 161­200 расипничкаG 201­ комплетно неефикасна

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

11

еден постоечки систем, енергетскиот менаџер главно ќе се задржи на тро шо ците за гориво. Со процесот чекор­по­чекор, релативно лесно се идентифи ку ваат тековните трошоци за греење.како прв чекор, неопходно е да се идентификува просторот што се загрева. Тој обич но се изразува по површина на подот (или волумен) и при тоа не треба да се земат во предвид прос то риите кои не се загреваат, како што се остави, или визби.вториот чекор е да се идентификува потрошувачката на гориво за системот за гре е ње. Тоа лесно се прави за електрична енергија, природен или течен нафтен гас, или за да ле чинско централно греење. Потрошувачката која може да се користи за пресметување се из ра зува во kWh. Природниот гас може да се изрази во m3 или термички единици и мора да се претвори во kWh.Третиот чекор е пресметка на потрошувачката на енергија (и цената), изразена во kWh/m2/година.во четвртиот чекор, се споредува специфичната потрошувачка на енергија на една зграда со назнака за соодветниот регион. вредностите ќе се разликуваат во европа. Се препо ра чува следнава класификација (табела 8.2) за потрошувачка на енергија во Централна ев ропа која треба да се смета како упатство за споредба. во случај кога годишната потрошу вач ка на енергија е над 70 kWh/m2, ќе биде потребно да се направи понатамошна анализа.

Намалување на потрошувачката на енергија со користење на едноставни активности.Табела 8.3. Препорачливи вредности за собна температура

1. Прилагодување на собната температура (раз лични простории бараат различни темпе ра ту­ри). Табелата 8.3 дава преглед на препора ча на собна температура за одделни простории.

2. Намалување на топлинските загуби низ про зорците. Затворете ги сите прозорци и завеси во текот на ноќта. Завесите не треба да ги по криваат грејните тела. во периодот на греење и ладење прозорците треба целосно да се отворат само кра ток период за да се обезбеди венти лација.

3. Минимална замена на воздух. вратите меѓу собите и просториите со различни тем пе­ратурни нивоа, треба да се затво рат за да се за др жи топлината и намали промајата. вен тилаторите за извлекување на воздух треба да би дат исклучени во текот на ноќта и викендите, а да се користат само ко га е потребно.

4. избегнувајте употреба на електрични грејачи. Препорака е да не се користат до полнителни електрични греалки поради тоа што тие имаат многу висока потро шувачка на енергија.

5. Проверете ја функционалноста на автоматските врати. ако се користат авто мат ски врати, проверете дали тие работат правилно. Покрај тоа, корисно е да се за должат вработените кои работат во фоајето да ја држат глав ната врата затворена.

6. Намалување на собната температура во одредени периоди. греењето треба да се намали

ПрОСТОрија оC ПрОСТОрија оCпазари 5­12 библиотеки 18гаражи 10 предавални 18складишта, архиви

12 канцеларии лаборатории

20

кујна 16 ресторани 20чекална 16 театри 22тоалети 16 купатила 24ходници 16 дом стари 25

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

12

во период кога нема активности во просторијата (но ќите и викендите). Со намалување на температурата од само 2 ° C за време на ноќта потро шу вач ката на енергија се намалува за 2­3%. Сепак, температурата не смее да се намали пре м ногу, затоа што за нејзино враќање потоа може да се потроши повеќе енергија од заштедата.

7. исклучете ги грејните тела во просториите кои редовно не се користат. ради ја торите и кон­векторите треба да се вклучат само во простории во кои престојуваат луѓе. карактеристични примери за тоа се празните хотелски соби. ако е можно, грејните тела треба да се вклучат непосредно пред просторијата да се користи.

8. Обезбеди добро предавање на топлината. Проверете дали грејните тела не се бло кирани од мебел или завеси, бидејќи тие го спречуваат предавањето на топ лината кон просторијата. чистете ги грејните тела редовно, бидејќи прашината и нечис то тијата дополнително го намалува зрачењето.

9. Проверете ги уредите за детекција на мраз. уредите за детекција на мраз го заш ти туваат системот за греење од смрзнување. Термостатите треба да се при лагодат на температура помеѓу 4­6 ° C.

10. Обезбедете системот за греење редовно да се сервисира.

едно регуларно сервисирање вклучува:

• контрола на ефикасноста на котелот. Мерење на емисијата на CO2 и тем пе ратурата на излез­ните гасови. иако во некои европски земји ова е законска обврска, овој тест треба да се прави најмалку на секои 3 години од овластена ин ституција.

• годишно чистење на горилникот за нафта кај котлите (се препорачува на се кои 3 години).• Функционалноста на опремата за контрола на температурата, како што се тер мостатските

вентили.• испуштање на воздухот од радијаторите (ако се слушне шум во радијаторите, тоа значи дека

има воздух во системот, кој ја намалува ефикасност). За ис пуш та ње на воздухот, едноставно треба да се отворат вентилите за обезвоз ду шу вање на радијаторот.

• во панелните системи за греење со принудна циркулација на водата, во од ре дени делови може да се задржи нечистотија. Оваа проверка ја прават квали фи кувани лица пред да запо­чне грејната сезона.

• Намалување на температурата во котелот. во котлите, водата често се загрева над потреб­ната температури. Да се намалат загубите, потребно е да се дефинира нај нис ката можна температура на која котелот може да работи без оштетување. Температурата на водата кај топловоден котел не треба да биде под 60 ° C. По правило, со намалување на температурата од 65 ° C на 60 ° C се намалуваат загу бите на топлина од 9%.

11. исклучете ги циркулационите пумпи кога не се во употреба. Пумпите обично работат авто­матски, но, исто така, можат да се вклучат рачно. ако системот за греење е исклучен, водата не треба да циркулира низ системот. Ова заштедува електрична енергија за погон на пумпите.

12. Термостатски радијаторски вентили. Термостатските радијаторски вентили овоз мо жу ваат индивидуална контрола на радијаторите, тие не бараат високи инвес ти ции и лесни се за монтажа на постоечките радијатори. кога се поставени, важно е како тие се користат:

• вработените правилно да ја подесат собната температура (по правило тие не се наменети за вклучување или исклучување на радија то рите, туку само за дотерување на потребната температура).

• редовно проверувајте ја исправноста на работата на термостатските вентили.

13. користење на термостати. Термостатите најчесто ја контролираат температурата на еден

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

13

поголем простор. Затоа е важно тие да се инсталирани во простории кои се репрезентатив­ни според бараната температура. внатрешните термостати не треба да бидат поставени во близина на прозорци, извори на топлина, или на про маја. Надворешните термостати треба да се инсталираат на надворешен ѕид на северна страна што не е изложена на директно сончево зрачење.

14. Загуби на енергија при дистрибуција на топлата вода. Загубата на енергија во дис ­трибутивниот систем главно се јавува поради не или слабо изолираните цевки. кога цевките минуваат низ надворешни ѕидови, подруми и незагреани простории, загубите можат да бидат значителни. ако температурата на површината на цев ките за греење е потопла на допир од амбиентната, дебелината на топлинската изолација и / или нејзиниот квалитет не е доволен. Правилно изолираните цевки имаат период на враќање помалку од 5 години.

15. Температура на преградните површини и изолација. Собната температура, исто така, зависи од температурата на површината на ѕидовите и подовите. Очигледно, ладните подови и ѕидови бараат повисока собна температура за човекот да се чув ствува удобно. Ова најчесто е како резултат на лошата изолација на зградата и е мерка со која се гледа важноста на изолацијата во градежништвото. Добрата изо лација и промената на прозорците и вратите е скапа работа. ако се предвидува нив на замена, тогаш потребно е да се контактира експерт кој ќе ги потврди потен цијалните придобивки.

16. влажност и удобност. важен фактор за удобноста е влажноста. Преку оптими ра ње на влажноста, субјективното чувство на удобна собна клима може да биде по добрено. каде што влажноста е премногу висока, топлиот воздух не испарува и собната клима се чувствува непријатна. кога температурата се намалува, влаж носта кондензира на ладните површини, следствено удобноста се намалува. удо бен опсег на влажноста е помеѓу 40% и 60% за собна температура на воздухот од 18 ° C до 23 ° C. За мерење влажноста се користи хигрометар. ако воздухот е пре многу сув, треба да се користи овлажувач.

Вентилација

вентилацијата има големо влијание на потрошувачката на енергија во зградите. има силна врска меѓу потребниот квалитет на воздухот и енергијата која се користи за венти­лација. Постојат два начина на вентилација и тоа: природна и механичка. Природната вентилација настанува како резултат на тем­пературната разлика помеѓу надворешниот и воздухот во просторијата и поради дејството на ветрот. воздухот струи кон или од просторијата преку одредени специфични отво­ри, како што се отворени прозорци, мали отвори за воздух во про зорците, вертикални канали и др.кај принудната вентилација замената на воздухот во прос­торијата се врши по веш тачки пат, со помош на вен ти ла тори и затоа, ефикасноста на из мената не зависи од парамет рите на внатешниот и надворешниот воздух.

Системите за принудна вентилација имаат предност во тоа што протокот на воздух може да се контро­лира. Ова значи дека протокот може да биде константен или да се менува според потребата. корисни­кот на системот може да го контролира количеството на свеж воз дух во зависност од индивидуалните желби или врз основа на нивото на загаденост на воз ду хот (водна пареа, испарливи соединенија). Сис­темите за принудна вентилација кои се корис тат во ладни климатски подрачја, често се комбинираат со

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

14

систем за искористување на от пад ната топлина.еден систем за принудна вентилација се состои од следниве компоненти: венти ла тори, филтри, кана­ли за дистрибуција, систем за контрола, грејно ламелно тело и систем за искористување на отпадната топлина.

Намалување на потрошувачката на енергија

• исклучување на опремата и системот кога нема потреба од вентилација. исклу чувањето може да биде: рачно, временско, далечинско со систем за контрола и др.

• вградување на опрема со добра ефикасност (ветилатори, опрема за рекуперација на топли­ната, филтри и др.).

• регуларно одржување на системот за вентилација.

9. енерГетска ефикасност Во системите за заГреВање Вода

бидејќи загревањето вода за санитарни и други потреби е најголем потрошувач на енергија после греењето, добро е да се разгледаат загревачите на вода и нивната ефикасност. Топ ла та вода во домаќин­ствата генерално се користи за: санитарни потреби (славини, тушеви, машини за перење алишта и маши ни за миење на садови) и за гре­ење. За комерцијална примена најмногу се користи во: хотели, ресто­рани, болници и кли нич ки центри и во домови за стари лица.

Видови на загревачи на вода

Конвенционални загревачи. конвенционалните или бој­лерите загреваат големи количини на вода внатре во еден затворен изолиран резервоар со електрична енергија или со согорување на природен гас, лесно масло за горење, или пропан­бутан. Сите конвен­ционални бојлери имаат термостати, кои автоматски го исклучуваат гре јачот кога е достигната саканата температура на водата.

Комбинирани. комбините единици се котли со голем капацитет кои загреваат вода за санитарни потреби и за греење. Најчесто како гориво се користат фосилни горива (лесно мас ло за горење и приро­ден гас), но исто така и биомасата како обновлив извор на енергија. во последно време најмногу се користат пелетите како го ри во. Најнови­те котли на пелети се со ефикасност од скоро 90 %.котлите на пелети можат да работат целосно ав томатизирани. Опре­мени се со специјални бункери за пе лети за неколку дневна работа­Трошоците за пелети како гориво се скоро двапати помали во однос на лесното мас ло за горење.

Проточни загревачи. Наменети се за континуирано струење на водата без да се губи енергија при нејзиното складирање.

Сончеви загревачи на вода. Сончевите загревачи на вода јае користат енергијата од сонцето за да се загрее ладната вода пред да се внесе во еден конвенционален бојлер.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

15

Сончевите загревачи на вода, како и топлинските пумпи користат сончево зрачење да се загрее вода­та. Сон че вите загревачи најчесто се за домашна употреба, додека топлински пумпи се најпогодни за комерцијална и ин дус триска примена, каде што треба да се загрева голема коли чина на вода. Тие исто така можат да се користат и за пред гревање на водата.во зависност од распоредот на опремата, сончевите постројки за за гревање на вода за санитарни пот­реби и гре е ње, можат да се поделат на:

• директни постројки (отворени, протечни), или • индиректни постројки (затворени, кружни).

во зависност од начинот на циркулирање на водата, сончевите пос тројки можат да бидат со:

• природна циркулација на водата (без пумпа –термосифонски, или т.н. пасивни), • принудна циркулација на водата (со циркулациона пумпа, или т.н. активни).

индиректните постројки, кај кои постои опасност од замрзнување на водата, можат да бидат со:

• антифриз како средство за трансфер на енергијата, и • испуштање на водата од сончевите колектори.

Топлински пумпи за загревање на вода за санитарни потреби и греење. Загревањето на вода со топлинска пумпа може да ја намали цената за потрошена електрична енергија

за повеќе од половина. користејќи еден механички про­цес, топлинската пумпа како загревач на вода, ја одзема топлината од воздухот (или земјата) и ја пренесува на водата во резервоарот. Постојат два вида на топлински пумпи за загревање на вода “воздушни” и “геотермал­ни”. воздушните топлински пумпи можат да би дет: воздух­воздушни (загреваат воздух кој се вне су ва во просто­ријата што се загрева) и воздух­водени (загреваат вода за: санитарни потреби, централно подно греење, венти­локонвектори, или радијатори).

геотермалните топлински пумпи можат да бидат од отворен и затворен вид во однос на одземањето на топлината од земјата. Дистрибутивниот систем кај гео­термалните пумпи од затворен вид се изведува нај­често од пластични цевки, како изменуач на топлина. Практични се за загревање на вода за централно подно греење, бидејќи е доволна температура меѓу 30 и 40 оC.Топлинските пумпи можат да бидат три до четири пати поефикасни во однос на конвенционален систем за за ­гревање на вода со електрична енергија. инвестицио­ни те трошоци за опрема и трошоците за монтажа се пови со ки во споредба со системите на електрична енергија или природен гас, но ова се компензира со по­ниските трошоци во експлоатација. Сегашниот пе ри од на враќање на инвесицијата е меѓу три и пет години.Добри практики за енергетска ефикасност на системите за загревање на вода:

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

16

• Термостатот на бојлерот да се држи на пониска температура (за деца помали од 5 и стари лица над 65 години не повеќе од 50 oC; за машина за миење на садови не повеќе од 60 oC).

• Да се вгради тајмер кој автоматски ќе го исклучува греачот навечер и вклучува наутро (или кога е ниската тарифа на електричната енергија).

• Цевките за топла вода од бојлерот (резервоарот) до чешмите, или до било кој друг потро­шувач да се изолираат. исто така да се изолира и бојлерот со изолационен материјал кој има ниска спроводливост.

• Да се намали потрошувачката на топла вода (замена на славините што капат, вклу чување на машините за перење алишта и миење на садови само кога тие се полни, да се користи ладна вода кога се мие корпата за отпадоци, да не се остава чешмата да тече додека се мијат забите или се бричите).

• редовно одржување на загревачот на вода (редовно чистење од наталожени соли во период кој зависи од тврдоста на водата). ако загревачот на вода е постар од 10 години, треба да се замени со нов поефикасен.

• користење на обновливите извори на енергија за загревање на водата (сончева, биомаса и геотермална енергија).

10. заштеда на електрична енерГија

Под заштеда на електрична енергија се мисли намалување на трошоците за потро шена електрична енергија без да се наруши технолошкиот процес или процесот кој се оба вува во претпријатието. Постојат повеќе начини како:

• подобрување на режимот на работа на постројката (претпријатието); • воведување на современи уреди за контрола на процесот;• замена на енергетски неефикасни светилки со енергетски ефикасни;• супституција на технологија што користи друг енергенс (гориво) што најчесто оди во комби­

нација со други потреби (греење, топла вода); • користење на хибридни енергетски напојни системи со комбинација на обнов ливи извори на

енергија ( фотоволтаици, ветерни турбини, биомаса, геотермална енергија,...). 11. подобруВање на режимот на работа на постројката

Доколку технолошкиот процес на производната постројка или сервисните услуги на претпријатието овозможува промена на динамката на пуштање и работење на потро шу ва чите, тогаш постои можност за намалување на трошоците за користење на електрична енер гија и ангажирана моќност што се плаќа на дистрибутивната компанија – снабдувач на елек трична енергија.

Два н ачини за намалување на трошоците на постојната прежа со:

• намалување на ангажираната моќност;• компензација на реактивна енергија.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

17

Намалување на ангажираната активна моќност (пониска моќност на максиграф)

Со промена на режимот на работа на постројките каде доми ни раат електромо­торни погони, може да се намали ангажираната максимална моќност на цели­от погон. Обично моторите при пуштање во работа краткотрајно влечат и до 5 пати поголема струја и моќност од мрежа што се регистрира на максиграфот. При истовремено пуштање на повеќе мотори може моќноста да ја надмине границата предвидена со договорот со дистрибутивната компа нија, при што надминатата моќност се плаќа како дополнителна ангажирана моќност. 1 kW=770 den., или надминатата моќност чини: (P(t)­Pdog) x 770 den при што овој дел како надмината ангажирана моќност може да изнесува и до 50% од трошо ци те за електрична енергија.

Начини на намалување на ангажираната моќност:

• користење на “soft start” прекинувачи за меко пуштање; • доколку дозволува технолошкиот процес, да се пуштаат моторните погони етапно со времен­

ска разлика од неколку минути, а не истовремено

Компензација на реактивна моќност

Присуството на реактивната моќност во мрежите пре­дизвикува низа несакани ефекти како зголе мување на загубите на моќност и енергија, вло шување на напон­ските прилики, намалување на преносниот капацитет на активна моќност.Поради тоа се наметнува потребата за смалување на циркулацијата на реактивна моќ ност во мре жата, со генерирање реактивна моќ ност во бли зи на на потро­шувачите. Ова може реално да се обезбеди бидејќи реактивната моќ ност може да се генерира и локално за разлика од активната моќност. Поимот компенза­ција значи генерирање реактивна моќност во близина на потро шувачите.

При компензација на реактивна моќност треба да се постават три основни задачи:

• избор на типот на компензациски уреди;• избор нај оптималана локација на уредите за компензација;• одредување на оптимални големини на уредите за компензација.

За да се решат овие задачи потребно е да се примени сложен пристап кој треба да го опфати влијанието на следните фактори: загубите на електрична моќност и енергија, тро шоците за купување на реактив­ната енергија и моќност, негативните последици при промена на квалитетот на напонот и сл.Оптимално планирање на компензационите уреди во голема мера зависи и од при родата на реактив­ното оптоварување. кога оптоварувањето е динамично и нелинеарно, или има брза промена на моќ­носта на потрошувачите може да дојде до појава на вишите хар моници и фликери.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

18

Затоа се користат современи уреди како филтер за квалитетна енергија (PQF- Power Quality Filter) што има тројна функција:

• филтрирање на хармониците• компензација на реактивна енергија• балансирање на товарот

PQF филтерот не реагира на големи промени на товарот на мрежата, ја адаптира струјата во реално време на изводот, и ги конвертира мерените хармоници во дигитални сигнали.

Оперативните функции на PQF- Power Quality Filter)

балансирањето на товарот овоз мо жува товарот да биде распределен по меѓу трите фази и ја редуцира струјата низ неутралната линија. ком­пензацијата на реактивна моќност овозможува пре циз на регулација на факторот на моќност подеднакво и за индуктивен и за капа ци тивен товар.

главните технички предности на PQF филтерот се:

• едновремено филтрирање на 20 хармоници;• факторот на слабеење на хармоник е повисок од 97%;• автоматска адаптација не промени на товарот;• филтрирање без генерирање на реактивна моќност;• генерирање на реактивна моќност и контрола на факторот на моќност;• балансирање на товорот (меѓуфазно и меѓу фаза и нула).

Пример на компактно решение на PQF­ Power Quality Filter кој врши корекција на хармониците кои се јавуваат во мрежата, како и подобрување на факторот за квалитет на електрична енергија.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

19

12. користење на енерГетско ефикасни сВетилки

штедливите светилки или енергетски ефикасни сијалици се ко рис тат како во домовите, продавници и други мали дуќани, така и во разни про изводни ка­пацитети. Денес во многу земји од еу се отфрлени класичните светилки со вол­фрамови влакна и можат да се набават само халогени, флуо росцентни и леД светилки. Декларацијата на сликата ја кажува класата на енергетско ефикасен уред (шпорет, машина за пе ре ње, фрижидер, све тил ка..).

Индустриски ЛЕД лампи со 240 W LED

Споредба на трошоците на различни типови светилки

влакНО ХалОгеНи ФлуОрО СЦеНТНи LED (Generic) LED (PHiLiPs) LED(L­PrizE)

Цена на светилката $0.41[ $4 $4 $16 $25 $50Моќност на светилката 60 W 42 W 13 W 9 W 12 W 10 WOсветлување (Lumens) 860 570 660 900 800 940Осветл/моќност (Lumens/Watt) 14.3 13.6 50.8 100 64 94Температура на боја (Kelvin) 2700 3100 2700 3000 2700 2700живот (часови) 2000 3500 8000 25000 25000 30000Трошоци за 10 год.при 6 h/ден $4.49 $25.03 $10.95 $17.52 $21.90 $36.50Трошок за ел. енергија за 10 год со 15 cents/kWh $197.10 $137.97 $42.71 $29.57 $41.06 $32.85вкупен трошок $201.59 $163.00 $53.66 $47.09 $62.96 $69.35

компарацијата е направена за користење 6 часа на ден (21900 часа за 10 год.)

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

20

13. хибридни енерГетски системи за напојуВање со обноВлиВи изВори

Хибридни енергетски системи се системи за напојување кои користат повеќе енер гетски ресурси и тех­нологии во кои доминираат претежно обновливи извори на енергија (Оие) како (фотонапонски келии, ветерни турбини, постројки од биомаса и др.). Според природните услови во Македонија, најголема можност за користење се фотоволтаичните системи за производство на електрична енергија во комби­нација со класична енергетска мрежа или дизел агредати на локации каде нема дистрибутивна енер­гетска мрежа. во случај на поголем хибриден енергетски систем од Оие за напојување, може да се добијат дополни­телни средства од европските фондови за чиста зелена енергија, односно проектот да се декларира

како Clean Development Mechanism (CDM) , зош­то намалувањето на CO2 изнесува: 1kWh=1 kg CO2 однсосно 1MWh=1 t CO2 или 15 евра/ MWh.

За да може електрич­ната енергија добиена од фотоволтаичните модули практично да се искористи, потребни се и дополнителни уреди кои овозможуваат при­лагодување на ра ботаа на соларниот модул со потро шу вачите. Сите тие заедно формираат фо­то напонски сис­теми (ФН).

Фотонапонските системи можат да работат самостојно или поврзани со дистрибутивната електрична мрежа. кога работаат самостојно, можат да работат автономно или како хибридни системи. Хибрид­ните системи покрај фотона пон скиот систем вклучуваат уште некој друг извор на електрична енергија (ветерна централа, дизел генератор и др.).

Фотонапонските систе­ми кои ра ботат заедно со електрична мрежа се ре лативно едноставни. Покрај фотонапонскиот (сончев) панел, содржат само инвертор во кој е инегиран и контролен уред. истосмерната струја од сончевиот панел, во инверторот се претвора во наизме­

нична и, со прилагоден напон, се води до потрошувачите кои се напо јуваат двострано. во периодите кога сончевиот панел произведува помалку моќност од по требите, контролниот уред ја вклучува и електричната мрежа како резервен извор, така да потрошувачката на електрична енергија е секогаш

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

21

задоволена. во пери одите кога панелот произведува вишок на електрична енергија, вишокот го прев­зема електричната мрежа. контролниот уред ја прилагодува работата на фото на понскиот панел со про­менливата потро шувачка така да работната точка на I­U карактеристика биде најблизу до точката на максимална моќност.

Фотонапонските системи поврзани на мрежа имаат низа поволни карактеристики:• едноставност, доверливост и ниска цена; • можност за интегрирање во постојната архитектура на објектите и на постојната електрична

инсталација без дополнителни трошоци за земјиште; • нема потреба од локални акумулатори на енергија бидејќи дистрибутивната електрична

мрежа е резервен извор на енергија;• во објекти со многу клима уреди, дневниот максимум на потрошувачката се сов паѓа со

максималната моќност на сончевото зрачење. Така, фотона понскиот систем генерира макси­мална моќност кога е најпотребно и така го смалува врвното опто варување во мрежата;

Самостојните фотонапонски системи се одвоени од дистрибутивната електрична мрежа и целата енер­гија се генерира локално. ваквите системи се погодни за напојување на изолирани и осамени објекти. Хибридните фотонапонски системи користат комбинција на фотонапонски и друг извор на енер­гија. Многу системи користат агрегати на дизел гориво или гас, а можат да се користат и други об­новливи извори на енергија, како што се ветерни централи или мали хидроцентрали.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

22

користење на ФН системи на фасади или кровни конструкции.

Пример на ФН систем на локација во Македонија со инсталирана моќност од 200 kW и годишно произ­водство од 260000 kWh електрична енергија. Цената на ваков ФН систем чини околу 2000 евра/kW или за 200 kW инвестицијата изнесува околу 400000 евра. ако цената на електрична енергија изнесува 0,10 евра/ kWh, тогаш годишната заштеда во електрична енергија е 26000 евра, односно исплатливоста е за 15 години.

Пример на Фотонапонски систем приклучен на јавна мрежа преку куќна инсталација

Фотонапонските модули (1) се споени сериско или сериско­па­ралелно, произведуваат еднонасочна струја и меѓусебно се по­врзани со каблови во низи т.н повеќеконтактни (multicontact) конекторски систем. Сите каблови кои доаѓаат од фотонапон­ските модули се воведуваат во разделен ормар на модул (2) односно на спојна кутија со сета заштитна опрема, како од­водници на пренапон и со еднонасочни прекинувачи. Од ор­марот, доводите од се ко ја група на фотонапонските модули се разведуваат со каблови преку еднонасочен развод (3) преку главна склопка за одво ју вање (4) кон сончевите изменувачи кои ја претвораат едно насочната стрја во наизменичен напон со регулирана вредност и фреквенција, синхронизиран со на­понот и фреквенцијата на мрежата. Наизменичната струја се пренесува со кабловите на наизменичен развод (6) до куќниот приклучок на ее мрежа,т.е до броилата на електрична енергија. броилата на електрична енергија (7) сместени во посеб но ормарче ја регистри­раат предадената произведена енергија во мрежата и потрошената енергија преземена од мрежата.

Предности на фотонапонските системи,како дистрибутивно производство на елек тричната енергија,споени на ее мрежа преку куќната инсталација се :

• се произведува еколошки чиста електрична енергија;• сета претворба на енергијата се обавува во близина на местото на потрошувачка;• нема загуби на енергија во преносот и дистрибуцијата;• доследност и сигурност со напојување;• трошоците на одржување на постројките се значително пониски од одржувањето на центра­

лизирани производни објекти;• локации за инсталација на фотонапонските системи во однос на големите цен трализирани

производни системи, полесно, поедноставно и побрзо се наоѓаат;• едноставна и брза инсталација т.е пуштање во погон.

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

Јануари

Фебруари

Март

Април

Мај

Јуни

Јули

Август

Септември

Октомври

Ноември

Декември

Wmesec (kWh)

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18Јануари

Април Јули

Октом

ври

020406080

100120140160180200

P (kW)

h/den mesec

ЈануариФебруариМартАприлМајЈуниЈулиАвгустСептемвриОктомвриНоемвриДекември

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

23

Повеќе фотонапонски модули кои можат да бидат поврзани сериски и/или паралелно, обликуваат т.н сончев генератор со одреде­на номинална моќ ност која се означува во Wp,kWp,MWp. Фотонапонските модули про­изведуваат еднонасочна струја dc обично со напон 12 или 24 V. во повеќето европски зем ји со оглед на инсталираната моќност, ФН системи приклучени на ее мрежа преку куќната инсталација, можат да се поделат на оние до 30 kW, од 30 до 100 kW и преку 100 kW.

Пример на современо решение за наводнување Соларни пумпи за вода со капацитет до 3 m3/h 48 VDC

14. Контрола на енергетсКата потрошувачКа во објеКти

Energy Management system (EMs), систем за управување со енергетските потро шувачи во објектите

развојот на информациско комуникациската технологија се ко­ристи и во системите за водење и управување со енергетските потрошувачи во објек ти те. ваквите системи се нарекуваат Energy Management system (EMs), и се почесто се користат за да се нама ли потрошувачката на енергија, односно за нејзино рационално користење. во последно време се корис тат и тн. “паметни мрежи” (smart grid) кои се корис тат за пома­ли енергетски потрошувачи.

контрола и уп равување со енергет ските објекти значи:

• контрола на осветлувањето;• контрола на греење и вентилација;• контрола на климатизација;• сигурносни функции;• енергетски менаџмент ( Energy management);• визуелизација и мониторинг.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

24

ЕНЕРГЕТСКИ КЛАСИ за нови објекти

Class A: високо енергетски ефикасни со потполна автоматизација на енергетската потрошувачка во просториите Class B: Оптимални решенија на делумни потрошувачи Class C: Стандардна автоматизација на просториитеClass D: енергетски неефикасни без никакви мерки

Мерки за различни класи на згради:

Class A

Поврзаност на контрола на температура на поедините просторииконтрола на потребите со снабдувањетоконстантна контрола на осветлувањетоконтрола на осветлувањето со детектор на присуствоелектрична контрола на вклучени потрошувачи

Class B Температурна контрола на поедини просторииТемпературна контрола споредбено со надворешната темератураконстантна контрола на осветлувањето контрола на осветлувањето со детектор на присуствоелектрич­на контрола на вклучени потрошувачи

Class CЦентрална контрола на температурата на просториитеконтрола на температурата со надворешната Мануелна контрола на осветлениетоМануелно вклучување/исклучување ON/OFF и централно исклучување на електричните уреди

Class Dбез контрола / без термостатски вентилиФиксна температура

Мерки и уреДи ЗашТеДа ПараМеТри Постојана контрола на светлата Constant light control (контрола & детекција на присуство)

50 % ­ висок дневен фактор (светлост однадвор) ­ Сетирање >= 500 lx ­ контрола зависно од нагибот на сонцето

контрола на осветлението Lighting control (зависност од надво­решната светлина & детекција на присуство)

до 45 % ­ висок дневен фактор (light from outside) ­ setpoint >= 500 lx

Детекција на присуство­ Presence detection (вклучување на светлата)

до 20 % ­ Просториите се користат перманетно

контрола на времето ­ Timer control (вклучување со тајмер) до 10 % ­ Просториите се користат перманетно ­ Дефинирани работни часови и одмори

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

25

Мануелно вклучување/исклучување ON/OFFМануелно контрола на електричните уреди

Временска контрола на осветление

• Со уреди за контрола на вклучување/исклучување (ON / OFF) на осветлението во просториите до 10% енергетска заштеда се користат во објектоте со DiN V 18599 или. EN 15232 за мануелно управување..

• временската контрола е со временски прекинувачи, апликација на ABz/s2.1, како и интегри­рани временски функции со touch panels.

• инсталацијата на временската контрола може да се оствари без дополнително ожичување.

Контрола на осветление со детектор на присуство

• користење на автоматски детектор на присуство во коридори или простории кои малку се

користат до 20% сенергетска заштеда се користат во објекти по DiN V 18599 или EN 15232 за мануелно управување (ON / OFF).

• вклучувањето/исклучувањето ON и OFF или вредностите кои се прачаат можат да се контро­лираат во споредба и комбинација со амбиентната осветленост

• комбинација на детектор на присуство со временска контрола овозможуваат:­ гарантирана основна илуминација за дефинираните периоди­ различна контрола на осветлението зависно од временскиот период од денот, контрола н априсуство за помали и подолги присуства во просториите.

• животниот век на светилките се продолжува во споредба со класично исклучуавање.

Контрола на осветление со комбинација на детектор на присуство и осветленост

• Со комбинација на детектор на присуство и контрола на осветленоста во споредба со надво­

решната светлост се постигнува до 40% енергетска заштеда за објектите според истите стандарди

• комбинација со сензор за светлост и временски сензор WEs/A1.1 • Оваа комбинација за контрола на осветлувањето се користи за големи производни хали.

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

26

ПРИМЕР НА економска исплатливост на контрола на осветлување

• канцелариски простор од 100 m² со. 1400 W осветление (12 EVGs 2x58 W ­> 1392 W)• 52 недели по 9h дневно ­> 3276 kWh(52 x 5 ­> 260 x 9 ­> 2340 x 1,4 ­> 3276)• Со цена од 15 ct/kWh трошокот е 491 € год.. Со користење на системот на константна освет­

леност се заштедува 245 € год. (50%).• инвестиција на уредот;

1/40 Power supply sV/s30.640.1 9 € 1/4 Light Controller Lr/s4.16.1 97 € 1 Light sensor LF/U2.1 64 € 1 Push Button interface Us/U2.2 54 € 3/4h Параметризација и прилагодување 38 € ­­­­­­ 262 €

Повраток на инвестиција е околу 1 год.

ПРИМЕР со контрола на време и температура на затоплување

• Простор од 100 m² (изолирана), 100 kWh на m² • вкупна годишна потрошувачка на ел. енергија од 10,000 kWh • Со 8 ct/kWh (мазут) трошоците се 800 € p.a. Со мерката време/температура се заштедува 80

€ год. (10%).• инвестиции во уредот;

1/40 Power supply sV/s30.640.1 9 € 1/4 Electronic Actuator Es/s4.1.1 60 € 4 Valve Drives TsA/K 32 € 1 room Thermostat rDF/A 195 € 1/2h Параметризација и прилагодување 25 € ­­­­­­ 421 €

Повраток на инвестиција е околу 2 год

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

БЕЛЕШКИ

ЕНЕР

ГЕТС

КА Е

ФИК

АСНО

СТ В

О М

АЛИ

И СР

ЕДНИ

ПРЕ

ТПРИ

ЈАТИ

ЈА

БЕЛЕШКИ