БАГШИЙН НОМ - bagsh.itpd.mnbagsh.itpd.mn/fayluud/2-Bieiin Tamir.pdf · Энэхүү...

Л.Уртнасан, Г.Одбаатар, Ц.Тамир, Ш.Оюунчимэг

БАГШИЙН НОМБИЕИЙН ТАМИР II

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 2 äóãààð àíãè

Áîëîâñðîë, Øèíæëýõ Óõààíû ßàìíûçºâøººðëººð õýâëýâ.

Àíõíû õýâëýë

ÑÓÐÃÓÓËÈÉÍ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍÄ ÎËÃÎÂ.ÁÎÐËÓÓËÀÕÛÃ ÕÎÐÈÃËÎÍÎ.

Óëààíáààтàð õîт2014 îí

Энэхүү багшийн ном нь “Монгол Улсын Зохиогчийн эрх болон түүнд хамаарах эрхийн тухай” хуулиар хамгаалагдсан бөгөөд Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас бичгээр авсан зөвшөөрлөөс бусад тохиолдолд цахим болон хэвлэмэл хэлбэрээр, бүтнээр эсхүл хэсэгчлэн хувилах, хэвлэх, аливаа хэлбэрээр мэдээллийн санд оруулахыг хориглоно.

Багшийн номын талаарх аливаа санал, хүсэлтээ [email protected] хаягаар ирүүлнэ үү.

© Боловсрол, шинжлэх ухааны яам

ISBN 978-99973-69-84-0

DDC373.1Á-466

Áàãøèéí íîì: Åðºíõèé áîëîâñðîëûí 12 æèëèéí ñóðãóóëèéí 2 äóãààð àíãè (Óðтíàñàí Ë., áà áóñàä; Ðåä. Îюóíñүðýí Á. -ÓÁ. 2014. -48 õ.)

3

ГАРЧИГБИЕИЙН ТАМИРыН БАГШИЙН НОМыН ТАНИлцуулГА ....................................................................4

НэГдүГээР БүлэГ. АхуЙН хэРэГцээТ дАсГАлÝр¿¿ë мэнд ба биåиéн тамир ...............................................................................................................5Жагсааë .................................................................................................................................................8Үндсэн õºдºëгººн ...............................................................................................................................10Туëаëт, д¿¿æигнэëт, ºнõрºëт ..............................................................................................................13Áиå бÿëдрûн õºгæиë ...........................................................................................................................16Шагаéн тîгëîîм .................................................................................................................................20

хОёРдуГААР БүлэГ. АлхАлТ, ГүЙлТÀëõаëт .................................................................................................................................................22Õурдан г¿éõ .........................................................................................................................................26Ñаадтаé ба õуâираëттаé г¿éëт .........................................................................................................30

ГуРАвдуГААР БүлэГ. үсРэлТ, хАРАЙлТÄээсдэõ дасгаë, тîгëîîм ....................................................................................................................32Íэг ба õîёр õºëººс ¿срэëт, õараéëт ..................................................................................................34Уртûн õараéëт .....................................................................................................................................36Ðåçинтэé ба таâöан дээр ¿срэõ дасгаë .............................................................................................39

дөРөвдүГээР БүлэГ. ШИдэлТ, дАМЖуулАлТÁºмбºг бариëт ба øидэëт ..................................................................................................................41Áаé îнîõ øидэëт .................................................................................................................................42Áºмбºг çаëаëт ба дамæууëаëт ..........................................................................................................45Áºмбºгиéг õîë øидэõ .........................................................................................................................46Шидэëт б¿õиé тîгëîîм .......................................................................................................................48

4

“БИЕИЙН ТАМИР - II” БАГШИЙН НОМ

БИЕИЙН ТАМИРыН БАГШИЙН НОМыН ТАНИлцуулГАÝнэõ¿¿ багøиéн нîм нü õîёрдугаар ангиéн биåиéн тамирûн сургаëтûн øинэчиëсэн õºтºëбºриéг

¿р д¿нтэé õэрэгæ¿¿ëэõэд багøид тусëаõ çîриуëаëттаé бºгººд багøиéн ºдºр тутмûн сургаëтûн ¿éë аæиëëагаанд õºтºч бîëîõ юм.

Áагø та юунû т¿р¿¿нд уг сургаëтûн õºтºëбºриéг саéтар судëаõ øаардëагатаé. Áиåиéн тамирûн сургаëтûн õºтºëбºр нü “Цºм õºтºëбºр”, “Àрга ç¿éн çºâëºмæ” гэсэн ¿ндсэн õîёр õэсэгтэé.

Цºм õºтºëбºрт III ба V анги тºгсºõºд сураëöагчдûн эçэмøсэн баéõ чадâарууд, сураõ арга бариë, I-V анги тус б¿риéн агууëгûн çаëгамæ õîëбîî çэргиéг тусгасан. Àрга ç¿éн çºâëºмæид сураëöаõуéн çîриëтууд, т¿¿ниéг õэрэгæ¿¿ëэõ ¿éë аæиëëагаа, аøигëаõ õэрэгëэгдэõ¿¿н, багøид ºгºõ санамæиéг îрууëсан. Áагøид ºгºõ санамæ õэсэгт сураëöаõуéн çîриëт тус б¿рт õîëбîгдîõ арга ç¿éн чигëэëиéг åрºнõиé бîëîн тусгаé баéдëаар бичсэн. Èéмд багø та сургаëтûн õºтºëбºрºº нэн т¿р¿¿нд аâч õараõад танû çааõ ээëæит бîëîн нэгæ õичээëиéн сураëöаõуéн çîриëт, ¿éë аæиëëагаа, арга ç¿é ниëээд тîдîрõîé баéõ бºгººд “Õэрэгëэгдэõ¿¿н” гэсэн õэсэгт туõаéн сураëöаõуéн çîриëттîé õîëбîгдîõ агууëга б¿õиé “Áагøиéн нîм”-ûн õуудсûг çааæ ºгсºн. Ýнэ õуудаснû дугаарûн дагуу багøиéн нîмîî унøиõад сураëöаõуéн çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõэд õэрэгöээтэé бºгººд танû мэдэæ баéâаë çîõиõ îнîë, арга ç¿é, ¿éë аæиëëагааг çураг, сõåм аøигëан таéëбарëаснûг ¿çэõ бîëнî. Ýнэ нü сургаëтûн õºтºëбºр, багøиéн нîмûг çэрэгö¿¿ëэн, çаëгамæ õîëбîîтîé аøигëаõ бîëîмæиéг б¿рд¿¿ëæ баéгаа юм.

Áага наснû õ¿¿õдиéн тºрºëõиéн õºдºëгººн бîëîн сургаëтûн õºтºëбºриéн агууëгад ¿ндэсëэн биåиéн тамирûн багøиéн нîмûг ¿ндсэн дºрâºн б¿ëэгтэéгээр бîëîâсрууëсан. Ү¿нд:

1. Àõуéн õэрэгöээт дасгаë2. Àëõаëт, г¿éëт3. Үсрэëт, õараéëт4. Шидэëт дамæууëаëт îрнî.Á¿ëэг б¿риéн õ¿рээнд õ¿¿õэд юуг таниõ мэдэõ, тºрºë б¿риéн дасгаëûг çºâ г¿éöэтгэõ õºдºëгººниé

чадâар, эçэмøсэн õºдºëгººниé чадâараа çîõиõ õ¿ч, õурд, даëаéöаар нü г¿éöэтгэæ биå бÿëдрûн õºгæëºº иëэрõиéëэõ çэрэг öîгö чадамæиéг тºëºâø¿¿ëэõ ¿éë аæиëëагаа, арга ç¿é, õичээëиéн çîõиîн баéгууëаëтûг таéëбарëасан.

Áиåиéн тамирûн сургаëтûн õºтºëбºриéн ¿çэë баримтëаëд бага ангиéн биåиéн тамирûн сургаëт нü õ¿¿õдиéн ºдºр тутмûн амüдраëûн õºдëºõ, тîгëîõ õэрэгöээ бîëîн бага наснû õ¿¿õэд нэг тºрëиéн õºдºëгººниéг îëîн даâтаõ сîнирõîëг¿é баéдаг сэтгэë ç¿éн îнöëîгт ниéöсэн îëîн тºрëиéн дасгаëûн нэгдмэë агууëгатаé баéõаар тîдîрõîéëсîн. Ýнэ ¿¿днээс 2 дугаар ангиéн биåиéн тамирûн ээëæит õичээë б¿р нü сураëöаõуéн 2-3 çîриëтûг øиéдâэрëэõээр тîîöîæ õичээëээ тºëºâëºõиéг та б¿õэнд санаë бîëгîæ баéна. Ñураëöаõуéн нэг çîриëтûг õэд õэдэн õичээëээр øиéдâэрëэæ бîëнî.

Ñудаëæ буé сэдэâ б¿риéн õ¿рээнд багøид çîриуëсан îнîëûн таéëбар, уõагдаõуунû тîдîрõîéëîëт, судаëгаанû çарим ¿ç¿¿ëэëт çэргиéг îрууëаõдаа багøиéн мэргэæëиéн мэдëэгиéг ºргºæ¿¿ëэõ мэдээëëээс гадна бага ангиéн õ¿¿õдиéн наснû îнöëîгт тîõирсîн ¿г, наéрууëга õэрэгëэõиéг îрîëдсîн бîëнî.

Áагøиéн гарûн аâëага бîëîõ энэõ¿¿ нîмд багøиéн ºдºр тутмûн практик ¿éë аæиëëагаанд çîриуëсан матåриаëууд гîëëîсîн учраас:

- Äасгаëûн õ¿ндрэë нü õичээëээс õичээëд, ангиас ангид нэмэгдэæ баéгааг- Туõаéн дасгаëûг даâтаõ тîî, г¿éöэтгэõ õугаöаа, тууëаõ çаéн бîëîн аøигëаõ õэрэгëэгдэõ¿¿ниé

õэмæээг õ¿¿õдиéн наснû îнöëîгт тîõирууëан тîîöсîнûг- Ýндээс санаа аâч багø ººриéн б¿тээëч ¿éë аæиëëагааг õºгæ¿¿ëэõ бîëîмæ нээëттэé баéгаа

çэргиéг анõаараõûг õ¿сüå.Èõэнõ дасгаëûн çургиéг çурæ тус нîмд îрууëсан нü багø сургаëтûн õэрэгëэгдэõ¿¿н бîëîõ ¿ç¿¿ëэн,

тарааõ матåриаëаа бэëтгэõэд тусëаõ çîриëгîтîé юм. Та б¿õэнд аæëûн амæиëт õ¿сüå. Ìîнгîëûн õ¿¿õэд багачууд эр¿¿ë сарууë ºсч õºгæин, îëимпиéн аâаргууд îëнîîрîî тºрºõ бîëтугаé.

Зохиогчдын баг

5

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: АХУЙН ХЭРЭГЦЭЭТ ДАСГАЛ

НэГдүГээР БүлэГАхуЙН хэРэГцээТ дАсГАл

Ýр¿¿ë мэнд бîë õ¿ниé õамгиéн ¿нэт ç¿éë мºн. Ү¿ниéг уõамсартаé бºгººд идэâõтэé ¿éë аæиëëагаагаар îëæ аâч, бэõæ¿¿ëнэ. Áиåиéн тамир нü õ¿н тºрºëõтºниé åрºнõиé сîёëûн б¿рэëдэõ¿¿н õэсэг бîëîõûн õуâüд õ¿ниé эр¿¿ë мэндиéг саéæрууëан, õамгааëаõад чуõаë ¿¿рэг г¿éöэтгэсээр ирсэн.

Ýр¿¿ë мэндээ саéæрууëаõûн туëд îëîн тºрëиéн дасгаëаар тîгтмîë õичээëëэõ øаардëагатаé. Ýдгээр дасгаë нü õ¿ниé эр¿¿ë мэнд, биå бÿëдрûн õºгæиëд таë б¿риéн нºëºº ¿ç¿¿ëдэг. Тîдрууëбаë:• Гимнастикньхөдөлгөөнийүйлдлийгзөвгүйцэтгэхсуурийгтавьж,хүнийбиебялдрыгөвтэгш

õºгæ¿¿ëэн, биåиéн çºâ гаëбир тºëºâø¿¿ëэõэд îнöгîé ач õîëбîгдîëтîé. Гимнастикиéн дасгаëûн тусëамæтаéгаар тîдîрõîé б¿ëэг буëчин бîëîн ¿å õîëбîîсûг õºгæ¿¿ëæ бîëнî.

• Алхаа, төрөл бүрийн гүйлт, харайлт, шидэлтийг агуулсан хөнгөн атлетик бол хүүхдийн биебÿëдрûг б¿õ таëаар õºгæ¿¿ëдэг бºгººд õºнгºн атëåтикиéн õичээë иõэâчëэн гадаа агаарт ÿâагдаõ туë эр¿¿ë мэндэд маø аøигтаé.

• Өвлийн улиралд цана, тэшүүр, чаргаар гулгах, эрүүл агаарт алхах нь зүрх судасны болонамüсгаëûн тîгтîëöîîнû ¿éë аæиëëагаанд нºëººëæ, б¿õ буëчинг æигд õºгæ¿¿ëэн, биå маõбîдûг чиéрэгæ¿¿ëнэ.

хүРэх үР дүН: Ýр¿¿ë мэндээ бэõæ¿¿ëæ, биåэ чиéрэгæ¿¿ëэõиéн туëд îëîн тºрëиéн дасгаëûг сурч, тîгтмîë õиéõ õэâøиë тîгтîîõ

БАГШИЙН МэдлэГТ:

Õîёрдугаар ангиéн биåиéн тамирûн сургаëтûн õºтºëбºриéн “Àõуéн õэрэгöээт дасгаë” б¿ëэг сэдâиéн õ¿рээниé дэд сэдâ¿¿д ба сураëöаõуéн çîриëтûн õамаарëûг дîîрõ õ¿снэгтээр ¿ç¿¿ëэâ. Ү¿нд туëгуурëан багø õичээëээ тºëºâëºнº.

сэдэв суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ

Ýр¿¿ë мэнд ба биåиéн тамир

1. Ýр¿¿ë мэндээ бэõæ¿¿ëæ, биåэ чиéрэгæ¿¿ëэõэд дасгаë ÿмар ач õîëбîгдîëтîéг îéëгîõ

2. Тºрºë б¿риéн дасгаëûг гэртээ биå даан õиéдэг бîëîõ3. Өглөөнийгимнастикийгтогтмолхийжхэвших

Жагсааë1. Кîмандаар нэг эгнээ æагсдаг бîëîõ2. Кîмандаар баруун, ç¿¿н тиéø эргэõ, дэс дараагаар тîîëîõ чадâартаé бîëîõ3. Íэг эгнээнээс õîёр эгнээнд øиëæиæ сураõ

Үндсэн õºдºëгººн

1. Гар, õºëиéн çаâсрûн õºдºëгººниéг нэрëэн, çºâ г¿éöэтгэдэг бîëîõ2. Гар, õºëиéн çаâсрûн ба ¿ндсэн õºдºëгººн б¿õиé б¿õиé öîгö дасгаëûг

õэрэгсэëтэé г¿éöэтгэõ чадâартаé бîëîõ

Туëаëт, д¿¿æигнэëт, ºнõрºëт

1. Íаëуу туëаëтаас гар дээр сунаéõ, ÿнç б¿риéн туëаëтаас øиëæиõ чадâартаé бîëîõ

2. Ä¿¿æигнэëтээс õºëºº нугаëан ºргºæ, бууëгаõ, биåэ эрг¿¿ëэõ, õаæуу тиéø øиëæиõ чадâартаé бîëîõ

3. Туëæ сууëтаас урагø ба арагø ºнõрºõ чадâар эçэмøиõ

Áиå бÿëдрûн õºгæиë

1. Өөрийнбиеийнжин,өндрийнөсөлтөөмэдэх2. Àрдаа туëæ суусан баéдëаас õºëºº ºргºн 10 сåк ºнöºг бариõ чадâартаé

бîëîõ3. Õэрэгсэëг¿é ба õэрэгсэëтэé дасгаëаар уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ

Шагаéн тîгëîîм

1. Шагаéгаар тîгëîõ д¿рмиéг мэдэõ2. Шагаé нÿсëаæ тîгëдîõ чадâараа õºгæ¿¿ëэõ

сэдэв. эРүүл МэНд БА БИЕИЙН ТАМИР

6


• Хөдөлгөөнттоглоомньхүүхдийнавхаалжтайбөгөөдхурданхөдлөххэрэгцээгхангаж,биебялдрыгõºгæ¿¿ëнэ.Áиåиéн тамирûн õичээë дээр бîëîн дугуéëан сåкöэнд, гэртээ тºрºë б¿риéн дасгаëаар

õичээëëэснээр амüдраëд çаéëøг¿é õэрэгöээтэé õºдºëгººниé дадëûг эçэмøиæ, ºдºр тутам тэдгээриéг аøигëадаг бîëнî.

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Тºрºë б¿риéн дасгаëûг гэртээ биå даан õиéõ мэдëэг, арга бариë эçэмøиõ, õэрэгсэëтэé г¿éöэтгэõ чадâартаé бîëîõ

Äээрõ çîриëтûг биåиéн тамирûн дадëага õичээë б¿риéн ÿâöад õэрэгæ¿¿ëнэ. Туõаéëбаë:• Биеийнтамирындасгалыначхолбогдлыгхүүхдэдойлгомжтойбайдлаартайлбарлана.• Сурагчбүрбиедаажгэртээтогтмолхийхдасгалынхувилбарыгбагшболовсруулж,зурагттараах

матåриаë бэëтгэн сурагч б¿рт ºгºõ õэрэгтэé.• Эдгээрдасгалыгхэзээ,хэнийтусламжаар,ямарачааллааргүйцэтгэжболохыгхүүхдийнэцэгэх,

асран õамгааëагчдад çºâëºмæ бîëгîæ õ¿рг¿¿ëнэ.• Энэзөвлөмжөөхүүхдийннасныонцлогттохирууланболовсруулсанбайхынзэрэгцээзөвлөмж

дээрõ дасгаëûг сурагчид õичээëиéн ÿâöад турøиæ ¿çэн, сурсан баéâаë çîõинî.

үЙл АЖИллАГАА, АРГА ЗүЙ

хүүхдүүд гэртээ бие даан хийх дасгалууд:1. хөнгөн гүйлт. Äуëаанû уëираëд нимгэн, õ¿éтниé уëираëд дуëаан õуâöастаé 4-5 мин г¿éнэ.

Г¿éõдээ саéõан ç¿éëиéг тºсººëºн бîдîæ г¿éõиéг çºâëººрэé. “Áи øиëм¿¿ст îéн çамаар õºнгºн, гîё г¿éæ баéна. Ä¿¿рэн õ¿чиëтºрºгчººр амüсгаëæ баéгаа бîëîõîîр миниé эр¿¿ë мэндэд ач тустаé. Áи ÿдраõг¿é, амüсгаадаõг¿é баéна. Уëам õîë г¿éнээ” гэõ мэт. Õэрõэн г¿éõ аргûг биåиéн тамирûн õичээë дээр эçэмøсэн туë т¿¿ниéгээ бîдîæ, гараа нугаëан урагø-õîéø чºëººтэé саâæ, ºëмиé дээрээ õºнгºн г¿éнэ. Г¿éõ õугаöааг сард 1 минутаар нэмэгд¿¿ëæ бîëнî.

2. Алжаал тайлах дасгал. Гэртээ õичээëээ даâтаõ, дааëгаâраа õиéõ ¿åдээ аëæааë таéëаõ дасгаë õиéæ õэâøиõиéг сурагчдад îéëгууëна. Áиåиéн тамирûн минут буюу аëæааë таéëаõ æиøээ дасгаë:• Гараадээшөргөжхуруунуудыгсарвайлган,гадагш-дотогшэргүүлнэ.• Гараатолгойнардавчзогссонбайдлаасгарааалдлан,чээжээбаруун,зүүнтийшэргүүлнэ.• Гараа урагш өргөж зогссон байдлаас хоёр гарын сарвууг ээлжлэн урагш-арагш нугалж

тэниéëгэнэ. • Гараа ташаанд авч зогссон байдлаас хагас сууж, толгойгоо бөхийлгөнө. Эгцэрч, толгойгоо

гэдиéëгэнэ. Тîëгîéгîî баруун, ç¿¿н тиéø эрг¿¿ëнэ.Äасгаë б¿риéг 4-6 удаа даâтана. Àëæааë таéëаõ дасгаëûн таëаар 3-р ангиéн багøиéн нîмîîс

дэëгэр¿¿ëэн ¿çээрэé.3. Биеийн галбир засах дасгал. Ýнэ тºрëиéн дасгаëûг 7 õîнîгт 3-аас öººнг¿é удаа õиéæ баéõ нü

õ¿¿õдиéн нуруунû çºâ гаëбирûг тîгтîîõîд чуõаë ач õîëбîгдîëтîé. Жиøээ дасгаë:• Жижигдэрюмууууттайэлсийгтолгойдээрээтавиадгарааалдланөлмийдээралхана.• Зүүнхөлдээрээзогсон,баруунхөлөөбөмбөгдээртавьсанбайдлаасбөмбөгийгхөлийнулаар

дарæ эрг¿¿ëнэ. Äараа нü ç¿¿н õºëººр эрг¿¿ëнэ. Äасгаëûг õºë н¿öгэн õиéнэ• Гудсандээрхөлнүцгэнзогссонбайдлаасхөлийнхуруугаарбазажсамарданурагшявна.Ñ¿¿ëиéн 2 дасгаë нü õºëиéн нумûг бэõæ¿¿ëэõ дасгаë бºгººд õºëиéн нум õºгæиõ нü биåиéн гаëбирт

саéн нºëººтэé. Áиåиéн çºâ гаëбир тºëºâø¿¿ëэõ таëаар 1-р ангиéн багøиéн нîмîнд таéëбарëаснûг ¿çнэ ¿¿?

7


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Өглөөнийдасгалыгтогтмолхийжхэвших

Õîёрдугаар ангиéн сурагчдûн õиéõ ºгëººниé дасгаë нü аëõаа ба амüсгаëûн дасгаëаар эõëэõ бºгººд биåиéн тîм б¿ëэг буëчингуудûг õамарсан, иõ õ¿ч øаардаõг¿é, îгöîм бус õºдºëгººн б¿õиé 7-8 дасгалаас бүрдэнэ. Өглөөний дасгалыг хүйтэн сэрүүний улиралд гэртээ хийх бол дулааныуëираëд гадаа õиéõ нü тîõирîмæтîé. Гадаа гарч 200-300 м аëõаæ таëбаéд îчîîд уг дасгаëûг õиéнэ. Өглөөнийдасгалхийхнийтхугацаань10минутаасхэтрэхшаардлагагүй.


Ñурагч ºгëººниé дасгаëûг тîгтмîë õиéæ õэâø¿¿ëэõиéн туëд:• Сурагчбүрөдрийндэглэмзохиохдооөглөөнийдасгалыгзаавалоруулна.• Өглөөнийдасгалынцогцдасгалаабиеийнтамирынхичээлдээрхийжсурсанбайна.• Эдгээрдасгалынзурагтүзүүлэн,эсвэлтараахматериалыгсурагчбүрттараажөгвөлзохино.• Хүүхдээөглөөнийдасгалхийхэдньхэрхэнтуслах,юуанхаарахталаарэцэг,эхэдньзөвлөгөө

ºгâºë иë¿¿ ¿р д¿нд õ¿рнэ.


өглөөний цогц дасгалын жишээ: Äасгаë 1. Гараа øуëуунаар бîëîн тîõîéгîîр нугаëан урагø-õîéø саâæ 8 тîîнд дîрîî аëõана.Äасгаë 2. Á.б-õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаéтаé, гарûг тîëгîé дээр аâч çîгсîнî. 1-2–Гараа ºргºæ,

ºëмиé дээр бîсч амüсгаëаа аâна. 3-4– Á.б-д îрæ амüсгаëаа гаргана.Äасгаë 3. Á.б-¿ндсэн çîгсîëт. 1- Гарûг урагø ºргºнº. 2- Õуруугаа атгана. 3- Õуруугаа тэниéëгэнэ.

4– Гарûг аëдаëна. 5-6- Õураагаа атгаæ, тэниéëгэнэ. 7 - Гарûг дээø ºргºнº. 8- Á.б.Äасгаë 4. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаéтаé, гарûг таøаандаа аâч çîгсîнî.1-2- Гарûг аëдëан

бºõиéнº. 3-4- Á.б. 5-6- Гарûг аëдëан õаæуу тиéø õаçаéна. 7-8 Á.б. Áаруун, ç¿¿н таëруу ээëæëэн õаçаéна.

Äасгаë 5. Á.б- гарûг таøаанд аâч çîгсîнî. 1-2- Гарûг урагø ºргºн, õагас сууæ амüсгаëаа аâна. 3-4- Á.б-д îрæ амüсгаëаа гаргана. 5- Гарûг урагø ºргºн, õагас сууæ амüсгаëаа аâна. 6- Áºõиéæ амüсгаëаа гаргана. 7- Гарûг урагø ºргºн, õагас сууæ амüсгаëаа аâна. 8- Á.б-д îрæ амüсгаëаа гаргана.

Äасгаë 6. Á.б- ¿ндсэн çîгсîëт. 1- Үсрэëтээр õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаé аâч, гарûг аëдаëна. 2- Õºëиéг ниéë¿¿ëэн ¿сэрч, гарûг дээø ºргºæ аëгаа таøина. 3- Үсрэëтээр õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаé аâч, гарûг аëдаëна. 4- Á.б.

Äасгаë 7. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé çîгсîнî. 1-2- Гарûг аëдëан дээø ºргºæ, тîõîéгîîр çºр¿¿ëэн, ºëмиé дээр бîсч амüсгаëаа аâна. 3-4- Á.б-д îрæ амüсгаëаа гаргана.

Äасгаë б¿риéг 6-8 удаа даâтана.

1 дүгээр зураг. Өглөөний гимнастикийн жишээ дасгал

1 2 3 4

75 6

8


2 дугаар зураг. Өглөөний гимнастикийн жишээ дасгал

Өөр жишээ танилцуулья. Хоёрдугаар ангийн сурагчид доорх өглөөний гимнастикийг тогтмолг¿éöэтгэõ бîëîмæтîé.1. Булчинг “сэрээх” дасгал. Áэëтгэõ баéдаë (Á.б)- ¿ндсэн çîгсîëт. 1- гараа ºргºн, ºëмиé дээр бîсч

амüсгаëаа аâна. 2- бэëтгэõ баéдаëд îрæ, амüсгаëаа гаргана. Äасгаëûг 6-8 удаа даâтана.2. Амьсгал ба цусны эргэлтийг идэвхжүүлэх дасгал. Á.б- ¿ндсэн çîгсîëт. 1-4- ºâдгºº ºндºр ºргºæ

аëõана. 20-30 сåк3. Гарын булчингийн дасгал. Á.б- гараа урагø ºргºн õºëдºº çаéтаé çîгсîнî. 1- гараа аëдаëна.

2- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. Äасгаëûг 20 удаа даâтана.4. Их биеийн булчингийн дасгал. Á.б- õºëдºº çаéтаé, гараа аëдаëæ çîгсîнî. 1- бºõиéæ, баруун гарûг

ç¿¿н ºëмиéд õ¿ргэн ç¿¿н гараа арагø ºргºнº. 2- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. 3- бºõиéæ, ç¿¿н гарûг баруун ºëмиéд õ¿ргэн баруун гараа арагø ºргºнº. 4- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. Äасгаëûг 6-8 удаа даâтана.

5. Нурууны булчингийн дасгал. Á.б- ºâдºгëºн туëæ õэâтэнэ. 1- баруун õºëºº øуëуунаар арагø-дээø îгöîм ºргºнº. 2- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. 3- ç¿¿н õºëºº øуëуунаар арагø-дээø îгöîм ºргºнº. 4- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. Äасгаëûг 6-8 удаа даâтана.

6. Хэвлийн булчингийн дасгал. Á.б- гараа ардаа туëæ, õºëºº æиéн сууна. 1- баруун õºëºº øуëуун ºргºæ, дîîгуур нü аëгаа таøина. 2- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. 3- ç¿¿н õºëºº øуëуун ºргºæ, дîîгуур нü аëгаа таøина. 4- бэëтгэõ баéдаëд îрнî. Äасгаëûг 6-8 удаа даâтана.

7. Хөлийн булчингийн дасгал. Á.б- гараа таøаанд аâч çîгсîнî. 1- ¿сэрч õºëºº саëгана. 2- ¿сэрч бэëтгэõ баéдаëд îрнî. Äасгаëûг 15-20 удаа даâтана.

8. Амьсгалыг тогтворжуулах дасгал. Удаан õэмнэëээр 30 сåк аëõана.

Жагсааë - сурагчдûг эмõ öэгö, дэг æурамтаé баéëгаæ õамтарч õºдºëгººн õиéõэд æигдëэн бэëтгэæ баéрëууëаõûг õэëнэ. Кîманд - æагсааëûн дасгаë бîëîн õичээëиéг çîõиîн баéгууëаëттаé ÿâууëаõад тусëаõ çîриëгîîр аøигëаõ тîгтсîн ¿гиéг õэëнэ. Кîманд нü анõаарууëаõ ба г¿éöэтгэõ гэсэн õîёр õэсэгтэé õэëэгдэнэ.

“Áаруун (ç¿¿н) тиéø эргэ!” кîмандûг õэëэõдээ “Áаруун тиé- иéø” гэæ анõаарууëаад, “Ýргэ!” гэæ г¿éöэтг¿¿ëнэ. Ñурагчид анõаарууëаõ кîмандûн ç¿г р¿¿ 90° эргэõиéг îéëгîнî.

“Äэс дараагаар тîîëîõ”-д анõаарууëаõ кîманд нü “Äэс дараагаар”, г¿éöэтгэõ кîманд нü “тîîë!” бîëнî. Жагсааëûн эõнээс тºгсгºë р¿¿ тîîëнî.

Íэг эгнээнээс õîёр эгнээнд æагсааõдаа эгнээ æагсааëд нü сурагчдûг õîёрîîр тîîëууëæ, “Õîёр эгнээ” гэсэн анõаарууëаõ кîмандûг уртаар дуудаæ, “Жагс!” гэсэн г¿éöэтгэõ кîмандûг îгöîм тîд õэëнэ.

хүРэх үР дүН: Кîмандаар æагсаõ чадâар эçэмøсэнээр эмõ öэгöтэé, çîõиîн баéгууëаëттаé аæиëëаæ сураõ


сэдэв. ЖАГсААл

1

5 6 7

2 3 4

9


• “Баруун(зүүн)тийшэргэ!”командаарбаруун(зүүн)хөлийнөсгий,зүүнхөлийнөлмийдээр,баруун(зүүн)мөрөөдаган90° эргэж, зүүн (баруун) хөлийгбаруун (зүүн) хөлдхавсран зогсоно.Өвдөгøуëуун, нуруу öэõ, гарûг биåиéн дагуу барüæ, õараа öэõ çîгсîнî.

• “Дэс дараагаар” гэсэн анхааруулах командыг өгөхөд сурагчид толгойг баруун тийш эргүүлнэ.Г¿éöэтгэõ кîманд буюу “тîîë!” гэõэд сурагчид тîëгîéг ç¿¿н тиéø эрг¿¿ëэн ººриéн дугаарûг õэëээд бэëтгэõ баéдаëдаа îрнî. Жагсааëûн баруун æиг¿¿рээс эõëэн, аëдааг¿é тîîëнî.

• Нэгэгнээнээсхоёрэгнээнджагсахынөмнөсурагчиджагсаалынэхнээсхоёроортоолж,тоолсонтîîгîî чээæиëсэн баéна. “Õîёр эгнээ æагс!” кîмандаар 2 гэæ тîîëсîн сурагч баéрандаа, 1 гэæ тîîëсîн сурагч ç¿¿н õºëºº арагø, баруун õºëºº õаæуу тиéø аëõан, ç¿¿н õºëиéг баруун õºëд õаâсран 2 гэæ тîîëсîн сурагчиéн ард гарч çîгссîнîîр æагсааë õîёр эгнээнд øиëæинэ. “Íэг эгнээ æагс!” кîмандаар эсрэг аëõаæ баéрандаа îрæ нэг эгнээнд æагсана.

Өндөрсурагчньбаруунгарталдаазогсохыгтайлбарлаж,хэсэгсурагчтайбагшхамтранхийж¿ç¿¿ëнэ. Çааë, таëбаéн аëü ч õэсэгт кîманд ºгч æагсааõад сурагчид ºндºр нü баруун гар таëдаа гарч нэг эгнээнд çэрэгöэн æагсаõûг таéëбарëана. Кîмандаар баруун ба ç¿¿н тиéø эргэëтиéг багø биåэр ¿ç¿¿ëæ таéëбарëана. Äэс дараагаар тîîëîõ тîîëîëтûг æагсааëûн баруун æиг¿¿рээс эõëэн, аëдааг¿é тîîëîõûг санууëан, âидåî бичëэг ¿ç¿¿ëэн, таéëбарëаõаас гадна багø сурагчидтаé õамтран тîîëæ ¿ç¿¿ëнэ. Командаар өндөр нь баруун гар талдаа гаран, нэг эгнээ жагсдаг болох çîриëтûг øиéдэõдээ: • Сурагчидөөрсдийндураарнэгэгнээзогссонүедсурагчбүрөөрийнбиеийгөндрийгхэлнэ.• Багшкомандөгөхөдөндөрсурагчньнамхансурагчийнбаруунгарталдзогсохбахэнньөндрөө

мэдэõг¿é баéâаë õîîрîндîî асууæ ÿриëöан, баéраа îëæ çîгсîнî.• Талбайнбаруун,зүүнталдболонтөвийншугамдээрнэгэнээжагсахкомандөгөхөдсурагчидзөв

æагсаæ мэдëэг, чадâараа бататгана.• Жагсаалынцэгцрэххугацаагтогтоож,ихээсньбагаруутоолж,жагсаана.Командаар баруун, зүүн тийш эргэж чаддаг бîëîõûн туëд: • Баруун,зүүнгарыгөргөн,өргөсөнгарыгдагажэргэхэргэлтийгдавтана.• Зөвхөнбаруунхөлийнөсгий,зүүнхөлийнөлмийдээрэргэхэргэлтийгхэсэгчлэндавтана.• Баруун,зүүнальнэгтийшэргэхкомандаасурагчөөрөөхэлжгүйцэтгэнэ.• Баруун,зүүнтийшэргэ!гэжбагшкомандлахадтүүнийгбиелүүлнэ.• Баруун,зүүнтийшэргэлтийгээлжлэндавтана.дэс дараагаар тоолох чадâартаé бîëîõûн туëд:• Эгнээндшугамындагуузэрэгцэнзогсож,багшийнкомандаарзөвхөнтолгойгзүүнталрууэргүүлэх• Анхааруулахбагүйцэтгэхкомандыгзавсарлагатайөгч,толгойэргүүлээгүйболалдаагзасна.Нэг эгнээнээс хоёр эгнээ жагсах аргûг сургаõдаа:• Дэсдараагаартоолохүйлдлээбататгана.• Жагсаалынэхнээсхоёроортоолуулж,нэгэгнээнээсхоёрэгнээболжбуйзурагтүзүүлэн,видео

бичëэг ¿ç¿¿ëнэ.• 1ба2гэжтоолсонсурагчийнхийхүйлдлийгтустусадньдавтуулна.• Сурагч бүр үйлдлийг зөв гүйцэтгэдэг болмогц эгнээ жагсаалд нь оруулаад нийтээрээ нэг

эгнээнээс õîёр эгнээнд øиëæинэ. Õîёр эгнээнд øиëæсэниé дараа “Íэг эгнээ æагс!” кîмандаар буöаæ нэг эгнээ бîëнî.

• Сурагчдынбайрыгсольжжагсаан,давтуулна.• Заалныөөрөөршугамдээрнэгэгнээжагссанбайдлаасхоёрэгнээндхувиргана.


Командын биелэлтийг сайжруулах тоглоомхүүхдүүд тоглох журам Багш анхаарах зүйл

1. “Àнги” тîгëîîм. Ñурагчид нэг эгнээ æагсана. Áагø кîманд ºгºõдºº “Àнги” гэсэн ¿гиéг õэëбэë сурагчид кîмандûг биåë¿¿ëнэ. Õэрэâ “анги” гэæ õэëэõг¿éгээр кîманд ºгâºë биåë¿¿ëэõг¿é. Àëдсан сурагчид æагсааëаас гарсаар ÿëагчиéг тîдрууëна.

2. “Àнõаар” тîгëîîм. Ñурагчид нэг эгнээ æагсана. Áагø “Àнõаар” гэсэн ¿гиéг õэëæ ÿмар нэг кîманд ºгâºë сурагчид кîмандûг биåë¿¿ëнэ. “Àнõаар” гэæ õэëэõг¿éгээр кîмандëаâаë биåë¿¿ëэõг¿é. Àëдсан сурагчид æагсааëаас гарсаар ÿëагчиéг тîдрууëна.

• Сурагчдын анхаарлыг бүрэн төвлөрснийдараа тîгëîîмûг эõë¿¿ëнэ.

• Тоглоомыгнийтээр,багаартоглуулна.• Командыг алхалт, үсрэлтийн дасгалтай

õîсëууëæ бîëнî.• Командааөгөөдөөрөөбиеэрээдагуулжхийнэ.

Ñурагчид аëдаõг¿é баéâаë багø кîмандûнõаа эсрэг õºдºëгººн õиéæ тэдниéг аëдууëæ бîëнî.

10


хүРэх үР дүН: Гар, õºëиéн çаâсрûн õºдºëгººниéг ¿ндсэн õºдºëгººнтэé õîсëууëсан öîгö дасгаëаар биå бÿëдраа õºгæ¿¿ëэõ, аëæааëаа таéëаõ чадâар эçэмøиõ


сэдэв. үНдсэН хөдөлГөөН

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Гар, õºëиéн çаâсрûн õºдºëгººниéг нэрëэн, çºâ г¿éöэтгэдэг бîëîõ

а. Гараа урагø - дээø ºргºõ, б. Гараа урагø - дîîø ºргºõ, â. Гараа арагø - дîîø ºргºõ,г. Гараа õаæуу - дээø ºргºõ,

д. Гараа õаæуу - дîîø ºргºõå. Õºëºº урагø - дээø ºргºõ, ё. Õºëºº урагø - дîîø ºргºõ, æ. Õºëºº арагø - дîîø ºргºõ,

ç. Õºëºº õаæуу - дээø ºргºõ,и. Õºëºº õаæуу - дîîø ºргºõ.

3 дугаар зураг. Гар, хөлийн завсрын хөдөлгөөн

a) б) в) г) д) е) ё) ж) з) и)

Гар, õºëиéн çаâсрûн õºдºëгººниéг нэрëэõ ба çºâ г¿éöэтгэõ чадâарûг õамт эçэмø¿¿ëнэ. Ү¿ниé туëд багø биåэр ¿ç¿¿ëэн, нэрëэæ таéëбарëана. Çураг дээрõ õºдºëгººниéг сурагчид нэрëэõ, нэг эгнээниéõэн çаâсрûн õºдºëгººниéг õиéæ, бусад эгнээнд буé сурагчид нэрëэнэ. Õºдºëгººниéг аëдаатаé г¿éöэтгэâэë: ßмар аëдаа гарсан бэ? Õэн çºâ õиéæ ¿ç¿¿ëэõ âэ? çэрэг асууëтаар ÿриëöаæ, багø сурагчид õамтран аëдааг çасна.

Гар, хөлийн завсрын хөдөлгөөн бүхий цогц дасгалын жишээ Äасгаë 1. Á.б-¿ндсэн çîгсîëт. 1-ç¿¿н õºëиéг арагø-дîîø ºргºæ, гарûг урагø-дээø ºргºнº. 2-б.б.

3-4 -дасгаëûг баруун õºëººс даâтана. 5- ç¿¿н õºëиéг нугаëан ºргºæ, гарûг õаæуу-дээø ºргºнº. 6- б.б. 7-8 –баруун õºëиéг нугаëан ºргºæ, гарûг õаæуу-дîîø ºргºнº.

Äасгаë 2. Á.б- ¿ндсэн çîгсîëт. 1-ç¿¿н õºëиéг урагø-дîîø, гарûг арагø-дîîø ºргºнº. 2- õºëиéг ниéë¿¿ëæ, гарûг урагø-дээø ºргºнº. 3-õагас сууæ, гарûг õаæуу-дîîø ºргºнº. 4- б.б. 5-8- дасгаëûг баруун õºëººс даâтана.

Äасгаë 3. Á.б- õºëºº саëган æиéæ, гарûг таøаанд аâч нурууг öэõëэн сууна. 1-3- гарûг õаæуу-дээø ºргºн бºõиéæ, чээæээ гуÿнд õ¿ргэн, 3 удаа намаëçана. 4-б.б.

Äасгаë 4. Á.б-дээø õарæ õэâтэнэ. 1- õºëºº саëгаæ, гарûг õаæуу-дээø бîëгîнî. 2- б.б. 3-ç¿¿н õºëºº урагø-дээø ºргºæ, гараа аëдаëна. 4-б.б. 5- баруун õºëºº урагø-дээø ºргºæ, гараа аëдаëна. 6- б.б. 7- баруун тиéø эргэн дîîø õаран õэâтэнэ. 8-б.б.

Гар, õºë, иõ биåиéн ¿ндсэн ба çаâсрûн õºдºëгººниéг тºрºë б¿риéн õэрэгсэëтэé õиéõ нü бага ангиéн сурагчдûн биå бÿëдрûг õºгæ¿¿ëэõэд чуõаë нºëººтэé тºдиéг¿é энэ наснû õ¿¿õдэд сîнирõîëтîé баéдаг. Àëü ч сургууëиéн нºõöºëд аøигëаõ бîëîмæиéг тîîöîæ ¿çâэë öаасан саâаа ба тîм бºмбºгтэé, гимнастикиéн öаöагтаé дасгаë çîõимæтîé. Ýдгээр õэрэгëэгдэõ¿¿ниéг гарûн дîîрõ матåриаëаар õиéõ бîëîмæтîé.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Гар, õºëиéн çаâсрûн ба ¿ндсэн õºдºëгººн б¿õиé б¿õиé öîгö дасгаëûг õэрэгсэëтэé г¿éöэтгэõ чадâартаé бîëîõ


11


4 дүгээр зураг. Цацаг хийх аргачлал

Цаасан саâаа нü бага наснû õ¿¿õэд õэрэгëэõэд аюуëг¿é баéдëûг õангаõ таëаасаа иõ тîõирîмæтîé. Учир нü саâаан дээр гиøгэâэë саâаа ºнõºрч, õ¿¿õэд унаõ, тэнöâэрээ аëдаõ çэрэг баéдаë ¿¿сэõг¿éгээс гадна санамсарг¿éгээр биå биåнээ саâаагаар öîõиõîд гэмтэë учрууëаõг¿é. Т¿¿нчëэн öаасан саâаанû æин нü ч энэ наснû õ¿¿õдэд тîõирîõ бîëнî.

Гар, хөлийн үндсэн ба завсрын хөдөлгөөн бүхий цаасан саваатай цогц дасгал (5-р çураг) Äасгаë 1. Á.б-саâаагаа урдаа барüæ çîгсîнî. 1-ç¿¿н õºëиéг урагø ºëмиéгººр таâüæ, саâааг

урагø-дîîø ºргºнº. 2-ç¿¿н õºëиéг õаæуу тиéø ºëмиéгººр таâüæ, ç¿¿н гарûг õаæуу дîîø ºргºн, баруун гараа чээæниé ºмнº нугаëан тîõîéг бага çэрэг ºргºнº. 3-ç¿¿н õºëиéг õîéø ºëмиéгººр таâüæ, саâааг ºргºн õîтîéнî. 4-б.б. 5-8 дасгаëûг баруун õºëººс даâтана.

Äасгаë 2. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаéтаé, саâааг нуруунû ард барüæ çîгсîнî. 1-õагас сууæ гарûг арагø-дээø ºргºнº. 2- Á.б. 3-бºõиéæ гарûг арагø-дээø ºргºнº. 4-б.б.

Äасгаë 3. Á.б- саâаагаа урдаа барüæ çîгсîнî. 1- õºëºº саëган ¿сэрч, гарûг урагø-дээø ºргºнº. 2-б.б. 3-ç¿¿н õºëººс õаæуу тиéø аëõан õагас сууæ, ç¿¿н гарûг õаæуу-дээø, баруун гарûг õаæуу-дîîø ºргºн саâаагаа бîсгîæ барина. 4-б.б.

Äасгаë 4. Á.б- саâаагаа урдаа барüæ çîгсîнî. 1-ç¿¿н õºëиéг õаæуу дîîø, гарûг урагø-дîîø ºргºнº. 2-б.б. 3-õºëиéг саëган ¿сэрч, гарûг дээø ºргºнº. 4- б.б. 5-8 тîîнд дасгаëûг баруун õºëººс даâтана.

Äасгаë 5. Á.б- саâааг ºргºн дээø õарæ õэâтэнэ. 1- баруун õºëиéг ºâдгººр нугаëан ºргºæ, гарûг урагø-дîîø бîëгîн чээæээр ºндиéнº. 2- б.б. 3-4- ç¿¿н õºëººс даâтана.

Äасгаë 6. Á.б-саâаагаа урдаа барüæ çîгсîнî. 1-ç¿¿н õºëиéг ºâдгººр нугаëан ºргºæ, бºõиéнº. 2- б.б. 3- баруун õºëиéг ºâдгººр нугаëан ºргºæ бºõиéнº. 4- б.б. 5- Гараа ºргºн ¿сэрнэ. 6- б.б. 7-8- даâтана.


• Хуучинсонин,хаягдалцаасыгхуйлж2-2.5см диамåтртэé, 80-100 см урт саâаа õиéæ, ºнгиéн õууëгаар б¿рæ бэëтгэнэ.

• Гимнастикийн цацгийг гялгар уут,ниéëэг утсан øуудаé çэрэг гарûн дîîрõ матåриаëаар õиéæ бîëнî. Гÿëгар уутаар öаöаг õиéõдээ îéрîëöîîгîîр 20-30 см урт гÿëгар уутнû бариуëûг õаéчиëæ, бит¿¿ таëûг çадгаé бîëгîнî. Íэг таëûн ¿ç¿¿рээс 1-1,5 см ºргºн, 15-20 см урттаéгаар тэгø õаéчëан, нºгºº ¿ç¿¿риéг бîîæ öаöаг бîëгîнî (4-р çураг).

5 дугаар зураг. Цаасан саваатай цогч дасгал

1

3

5

2

4

6

12


Гар, хөлийн үндсэн ба завсрын хөдөлгөөн бүхий бөмбөгтэй цогц дасгал Õ¿¿õэд б¿рт нэг бºмбºг баéõаар тîîöîæ бэëтгэнэ.Äасгаë 1. Á.б- бºмбºгºº урдаа барüæ çîгсîнî. 1- бºмбºгºº урагø-дîîø ºргºæ, баруун õºëºº õаæуу

тиéø таâина. 2- бºмбºгºº урагø ºргºæ, ç¿¿н õºëºº баруун õºëд õаâсарна. 3- бºмбºгºº урагø-дээø ºргºæ, ç¿¿н õºëºº õаæуу тиéø таâина. 4- бºмбºгºº дээø ºргºæ, баруун õºëºº ç¿¿н õºëд õаâсарна.

Äасгаë 2. Á.б- бºмбºгºº дээø ºргºн, õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé çîгсîнî. 1- ç¿¿н õºëºº õаæуу тиéø ºëмиéëдºн таâüæ, ç¿¿н таë руу õаçаéна. 2- б.б. 3- баруун õºëºº õаæуу тиéø ºëмиéëдºн таâüæ, баруун таë руу õаçаéна. 4- б.б.

Äасгаë 3. Á.б- бºмбºгºº урагø ºргºн çîгсîнî. 1-2- ç¿¿н õºëºº урагø-дээø øуëуун саâæ бºмбºгºнд õ¿ргээд бууëгана. 3-4- баруун õºëºº урагø-дээø øуëуун саâæ бºмбºгºнд õ¿ргээд бууëгана.

Äасгаë 4. Á.б- бºмбºгºº урдаа барüæ çîгсîнî. 1- бºмбºгºº урагø ºргºн ÿâган сууна. 2- б.б. 3- бºмбºгºº дээø ºргºн ¿сэрч, õºëºº саëган çîгсîнî. 4- б.б. Äасгаëûг 6-8 удаа даâтана. Үсрээд õºëºº саëгаõдаа мºрниé õэмæээнээс иë¿¿ çаéтаé çîгсîõûг багø ¿ç¿¿ëнэ.

Äээрõ öîгö дасгаëûг сурагчид çааëûн тºâд 4-6 эгнээгээр, õîîрîндîî 2 м-ээс багаг¿é çаéд çîгсîæ, ниéтээрээ нэгэн çэрэг г¿éöэтгэõ бîëîмæтîé. Гар, хөлийн үндсэн ба завсрын хөдөлгөөн бүхий цацагтай цогц дасгал (6-р çураг)

Гартаа öаöаг барüæ гар, õºë, иõ биåиéн ¿ндсэн õºдºëгººн б¿õиé öîгö дасгаëûг г¿éöэтгэснээр õ¿¿õдиéн сарâуунû буëчин õºгæиæ, удаан õугаöаанû турø бичиæ, çураõад ÿдраõ нü бага бîëнî. Цаöагтаé дасгаëûг г¿éöэтгэõдээ õºë, гар, иõ биåиéн õэсгээр чангаëæ, çºâõºн сарâуунû ¿åэр öаöгиéг õºдºëгºнº. Áагø дасгаëûг õ¿¿õдиéн нас, биå, сэтгэõ¿éн îнöëîгт тîõирууëан çîõиîнî. Äасгаëûг таéëбарëан ÿриëöсанû дараа биåчëэн ¿ç¿¿ëæ çааõ бºгººд эõëээд гарûн õºдºëгººниéг çааæ, дараа нü öаöагтаé õиéõ нü сурагчдад îéëгîмæтîé, õºдºëгººниé тîгтîö саéтаé баéдгиéг анõаараараé. Гарûн õºдºëгººн õиéõ б¿ртээ бугуéгаар öаöгиéг õºдºëгºнº.

Äасгаë 1. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé õîёр гартаа öаöаг барüæ çîгсîнî. 1- Ç¿¿н õºëººс õаæуу тиéø аëõан, мºрниé õэмæээтэé çаé аâч, гарûг урагø ºргºнº. 3- гарûг аëдаëна. 4- Á.б.

Äасгаë 2. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé õîёр гартаа öаöаг барüæ çîгсîнî. 1- Ç¿¿н õºëиéг õаæуу тиéø бага çэрэг ºргºæ гарûг аëдаëна. 2- Ç¿¿н õºë дээр õагас сууæ гарûг биåиéн ºмнº çºр¿¿ëнэ. 3– Ç¿¿н õºëиéг õаæуу тиéø бага çэрэг ºргºæ гарûг аëдаëна. 4- Á.б. 5-8 тîîнд дасгаëûг баруун õºëººс даâтана.

Äасгаë 3. Á.б- õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé õîёр гартаа öаöаг барüæ çîгсîнî. 1- Ç¿¿н õºëººс õаæуу аëõан гарûг аëдаëна. 2- Áаруун õºëиéг ç¿¿н õºëд õаâсран ç¿¿н тиéø эргэæ, гарûг урагø ºргºнº. 3- Áаруун õºëººс баруун тиéø эргэн õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаéтаé çîгсîæ гарûг аëдаëна. 4- Ç¿¿н õºëиéг баруун õºëд õаâсран б.б-д îрнî. 5-8- тîîнд дасгаëûг баруун õºëººс эõэëнэ.

Äасгаë 4. Á.б- õîёр гартаа öаöаг барüæ çîгсîнî. 1- Õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаé аâч, гарûг эгэмчиëнэ. 2- Õºëиéг ниéë¿¿ëэн гараа аëдаëна. 3- Õºëдºº мºрниé õэмæээтэé çаé аâч гарûг ºргºнº. 4- Á.б.

Äасгаë 5. Á.б- õîёр гартаа öаöаг барüæ çîгсîнî. 1- Ç¿¿н гарûг дээø, баруун гарûг õаæуу дîîø ºргºн, баруун õºëºº нугаëæ ºргºнº. 2- Á.б. 3- Áаруун гарûг дээø, ç¿¿н гарûг õаæуу дîîø ºргºн, ç¿¿н õºëºº нугаëæ ºргºнº. 4- Á.б.

4 5

321

6 дугаар зураг. Гимнастикийн цацагтай жишээ дасгал

13


хүРэх үР дүН: Àõуé амüдраëûн нºõöºëд ÿмар нэг ç¿éë дээр туëаõ, д¿¿æигнэõ, ºнõрºõ чадâартаé бîëîõ

сэдэв. ТулАлТ, дүүЖИГНэлТ, өНхРөлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Íаëуу туëаëтаас гар дээр сунаéõ, ÿнç б¿риéн туëаëтаас øиëæиõ чадâартаé бîëîõ


Өндөр тавцан дээр гараар тулж хэвтсэн байдлаас гараа нугалж тэнийлгэнэ. Тулах зүйлийнºндрººс õамаарч ачааëаë нü иõ, бага бîëдîг. 7 настаé õ¿¿õдиéн туëæ сунаéõ таâöангиéн ºндºр нü 40-60 см баéâаë çîõинî. Ñунаéõдаа нуруугаар öэõ, ºâдºг нугараõг¿é баéõад анõаарна. Ñунаéëтûг çºâõºн õичээë дээр бус чºëººт öагаараа аõуéн õ¿рээнд õиéæ бîëîõûг çºâëºнº.

Íаëуу туëаëтаас гар дээр сунаéæ сургаõдаа туõаéн сургууëиéн сургаëтûн õэрэгëэгдэõ¿¿ниé õангамæид тîõирууëан дîîрõ дасгаëаас сîнгîæ аøигëаараé. Ү¿нд: гимнастикиéн õана, çааëнû õана, тºрºë б¿риéн сандаë аøигëаõ бîëîмæтîé. Налуу тулалтаас сунайх дасгалууд (7-р çураг)• Хананааснэгалхмынзайтайханаруухаржзогссонбайдлаасурагшунаж,гараарааханандтулан,

буöааæ т¿ëõэн бэëтгэõ баéдаëд îрнî. • Чадвар сайтай сурагчид хананаас гараар түлхээд урдаа болон хойноо алга ташиж дасгалыг

õ¿ндр¿¿ëæ бîëнî.


Ýдгээр дасгаëûн ачааëëûг тîõирууëаõдаа õ¿¿õэд б¿риéн биåиéн ºндºр, гарûн õ¿чниé îнöëîгиéг тîîöîн, туëаõ таâöангиéн ºндºр ба дасгаëûн даâтаõ тîîг тîгтîîнî. Íаëуу туëаëтаас сунаéõ дасгаëûг нэг удаагиéн îрîëтîîр даâтаõ тîî нü 15-аас дээøг¿é баéна.

Т¿¿нчëэн õîёрдугаар ангиéн сурагчид гаçарт туëæ õэâтсэн баéдëаас гараа çººн баруун, ç¿¿н тиéø øиëæиõ, ардаа туëæ õэâтэõ чадâартаé бîëсîн баéõ туë энэ уëираëд гарûн туëаëтûн õ¿чиéг õºгæ¿¿ëæ, çîгсîî ба суугаа, õэâтээ баéдëаар туëаõ чадâарûг õºгæ¿¿ëэõэд анõаарна. Äарааõ дасгаëаас сîнгîæ õичээëдээ аøигëаараé.Зогсоо байдлаас гүйцэтгэх тулалтын дасгалууд (8-р çураг):а. Гимнастикиéн õананаас 1 м çаéд çîгссîн баéдëаас биåэр урагø унан гараа нугаëæ õана руу туëаад

буöааæ тэниéëгэнэ.б. 60-80 см ºндºр таâöан дээр туëæ çîгссîн баéдëаас таâöан дээр дарæ ¿срэõ - 10õ3 удааâ. Äээрõ баéдëаас таâöан дээр дарæ ¿срэн, õºëºº саëгаад бууëгаõ – 8õ2 удаа г. Гимнастикиéн сандаë дээр õîёр гараар туëæ сандëûн õаæууд çîгссîн баéдëаас сандëûн õîёр таë

руу даâæ ¿срэõ – 10 õ 3 удаа

• Гимнастикийн хананы 7-8-р хөндлөвчиндтуëæ гар дээр сунаéõ

• Ширээнийтавцандээртулжсунайх• Түшлэгтэйсандалдтулжгардээрсунайх• Жижигсандалдээртулжгардээрсунайх• Гимнастикийн сандал дээр тулж гар дээр

сунаéõ7 дугаар зураг. Налуу тулалтаас сунайх дасгалууд

8 дугаар зураг. Зогсоо байдлаас тулалтын дасгал

а. б. â.

14


суугаа байдлаас гүйцэтгэх тулалтын дасгалууд (9-р çураг) а. Гараа ардаа туëæ суусан баéдëаас б¿сэëõиéн õэсгээр тэниéæ, бууëгаõ – 10õ3 удааб. Туëæ ÿâган суусан баéдëаас туëæ õэâтээд, туëæ сууõ – 8õ2 удааâ. Гараа ардаа туëæ, õºëºº нугаëан суусан баéдëаас õэâëиé дээрээ бºмбºг таâин урагø ÿâæ ураëдаõ г. Өвдөглөжзогссонбайдлаасханандгараартулж,гараанугалжтэнийлгэх–10х3удаа

9 дүгээр зураг. Суугаа байдлаас тулалтын дасгалб. г.â. а.

хэвтээ байдлаас гүйцэтгэх тулалтын дасгалууд (10-р çураг)а. Äºрâºн õºëëºæ туëсан баéдëаас õ¿ç¿¿н дээрээ суë õиéтэé бºмбºг таâüæ урагø 10 м ÿâаõб. Туëæ õэâтсэн баéдëаас баруун, ç¿¿н таë руу ээëæëэн эргэõ – тус б¿р 6 удааâ. Туëæ õэâтсэн баéдëаас гараар т¿ëõэæ аëгаа таøаад бэëтгэõ баéдаëд îрîõ – 10õ2 удаа.

10 дугаар зураг. Хэвтээ байдлаас тулалтын дасгал

Тулалтаас урагш, арагш шилжих дасгалууд


Гимнастикиéн õîёр сандëûг õîîрîнд нü сурагч багтаõ çаéтаéгаар çэрэгö¿¿ëэн баéрëууëна. Тэдгээр сандëûн дунд сурагч дîîø õаран õэâтэæ, õîёр гараар сандаë дээр туëан биåэ øуëуун бîëгîнî. Áиåиéн энэ баéдëаа õадгаëан гараа урагø çººæ, õºëºº чирэн øиëæиæ ÿâна.

Çэрэгö¿¿ëæ таâüсан гимнастикиéн сандаë дээр туëаëтаас арагø øиëæиõдээ õîёр сандëûн дунд сурагч дээø õарæ õэâтэн, õîёр гараар сандаë дээр туëан биåэ ºргºæ øуëуун бîëгîсîн баéдëаас гараа арагø çººæ, õºëºº чирэн øиëæинэ.

Ýõëээд сурагчид 4 эгнээ бîëæ гараанû øугамûн ард çîгссîн баéдëаас:• дөрвөнхөллөжурагш10мявах• тулжхэвтсэнбайдлаархөлөөчирэнурагш5-6мявах• ардаатулжхэвтсэнбайдлаасхөлөөчирэнарагшухарч5-6мявна.

Áагø “1-р эгнээ бэëтгэõ баéдëаа аâаараé” гэæ õэëээд сурагчид õîîрîндîî 2 м îрчим çаéтаé баéрëаснû дараа “дарöаг õ¿ртэë ÿâаараé” гэæ дааëгаâар ºгнº. Ñурагчид дарöаг õ¿рээд, бîсîæ аëõан буöаæ ирнэ. Ýнэ дасгаëûг сурагч б¿р 2 удаа даâтана.

Ү¿ниé дараа õîîрîнд нü 50-60 см çаéтаé çэрэгö¿¿ëæ баéрëууëсан гимнастикиéн õîёр сандëûн õîîрîнд сурагч îрæ:• хоёргараартулжхэвтсэнбайдлаасгарааурагшзөөнсандлыгдуусталявна.• мөнсандалдээрардаатулжхэвтсэнбайдлаасгарааарагшзөөнсандлыгдуусталявна.

Çэрэгö¿¿ëæ баéрëууëсан гимнастикиéн сандаë дээр туëаëтаас урагø ба арагø ÿâаõ чадâарûг ¿нэëэõдээ гараа æигд çаéд õурдан çººæ буé эсэõ, б¿сэëõиéгээр õîтîéõг¿é биåэ øуëуун баéëгаæ буé баéдаë çэргиéг õаргаëçана.

б. â.а.

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Ä¿¿æигнэëтээс õºëºº нугаëан ºргºæ, бууëгаõ, биåэ эрг¿¿ëэõ, õаæуу тиéø øиëæиõ чадâартаé бîëîõ

БАГШИЙН МэдлэГТ:Èõ биå бîëîн мºр õºндëºâчººс дîîр баéрëан ç¿¿гдэõиéг д¿¿æигнэëт гэнэ. Ä¿¿æигнэõдээ гараар

õºндëºâчиéг атгасан баéõ туë гарûн øуу, атгаëтûн õ¿чиéг саéæрууëаõад иõ нºëººëнº. Т¿¿нчëэн нуруунû буëчинг õºгæ¿¿ëæ, çºâ гаëбир тºëºâø¿¿ëэõ çîриëгîîр д¿¿æигнэëтээс õиéõ дасгаëûг öººн даâтаëттаé, îëîн õуâиëбараар ºгнº.

15


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Туëæ сууëтаас урагø ба арагø ºнõрºõ чадâар эçэмøиõ


Туëæ сууëтаас урагш өнхрөхдөө õîёр гарûн аëгаар матрас дээр туëæ, õºëºº нугаëан ÿâган суусан баéдëаас гараа нугаëан дагçнû õэсгээр матрасанд туëаõад, õºëºº тэниéëгэн т¿ëõэæ дагç, даë, нуруун дээг¿¿р дамæин, тîëгîé дээг¿¿р даâан ºнõºрч õºëºº нугаëан, гараар øиëбэнээс татан, туëæ ÿâган сууна.

Туëæ сууëтаас арагш өнхрөхдөө õîёр гарûн аëгаар матрас дээр туëæ, õºëºº нугаëан ÿâган суусан баéдëаас гараа т¿ëõэнг¿¿т øиëбэнээс барüæ, нуруугаар эâõэрч, тîëгîéгîî бºõиéëгºсºн баéдëаараа арагø унан ºнõºрч, даë матрасанд õ¿рэõ агøинд гараа чиõниé îрчим туëæ биåэ тîëгîé дээг¿¿рээ даâууëан, уëаар гаçарт гиøгэн, туëæ сууна.

Өнхөрч сургахын тулд эвхрэлт, хөрвөөлтийг дөхүүлэх дасгал болгон ашиглана. Түнх болонºâдºгниé ¿åэр дээд õэмæээгээр нугаëæ, нурууг бººрºнõиéëæ, тîëгîéгîî бºõиéëгºсºн баéдëûг эвхрэлт гэнэ. Ýâõэрсэн баéдëаараа, тîëгîé дээг¿¿р даâаõг¿éгээр, биåиéн õэсг¿¿дээ дэс дарааëууëан матрасанд õ¿ргэõ õºдºëгººниéг хөрвөөлт гэнэ. Өнхрөлтийн дасгалаар хүүхдийнõºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëан уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëæ, îрîн çаéн баримæааг îëгîнî.

Ñурагчдûг баг бîëгîн гимнастикиéн õананû тîîгîîр öуâаагаар çîгсîîн, дасгаëûг ээëæëэн г¿éöэтгэõ ба õананаас д¿¿æигнэсэн сурагч ººрºº тîîгîî тîîëнî. Áагø сурагчдûг тусëан дэмæиæ õамгааëна. Гимнастикиéн õана д¿¿æигнэõэд эâг¿é баéâаë õананаас ç¿¿дэг турник аøигëаæ бîëîõ юм. Äîîрõ дасгаë нэг б¿риéг тус тусад нü даâтаæ, çîõиõ эâ д¿éтэé бîëснû дараа öîгö õэëбэрээр даâтууëна. Гимнастикийн хана руу нурууг харуулан дүүжигнэсэн байдлаас хийх дасгалууд

Äасгаë1. Áаруун, ç¿¿н õºëºº ээëæëэн нугаëæ ºргºн, бууëгана. Õºë тус б¿рээр 5-6 удаа. Äасгаë 2. Õºëºº ниéë¿¿ëэн нугаëæ ºргºн, бууëгана. 5-6 удаа. Äасгаë 3. Õºëиéг øуëуунаар баруун, ç¿¿н тиéø саëгаæ ºргºн, ниéë¿¿ëнэ. 4-5 удааÄасгаë 4. Õºëиéг ээëæëэн баруун, ç¿¿н тиéø саâна. 5-6 удаа Äасгаë 5. Áиåэ баруун, ç¿¿н таë руугаа эрг¿¿ëнэ. Ç¿г б¿рт 3-4 удааГимнастикиéн õана бîëîн турникээс д¿¿æигнэсэн баéдëаас баруун, ç¿¿н тиéø øиëæиëт õиéõэд

багø øиëæ¿¿ëэõ гарûг нэрëэæ, õананаас д¿¿æигнэсэн сурагчид нэгэн çэрэг гараа øиëæ¿¿ëнэ. Туõаéëбаë: багø “баруун гараа øиëæ¿¿ëээрэé”, “ç¿¿н гараа çººгººрэé”, “даõиад баруун, ç¿¿н” гэõ çэргээр õэëæ удирдана. Ýõниé удаагиéн îрîëдëîгîîр гараа îéрõîн çººæ õаæуугиéн õана õ¿ртэëõ çаéд нэг ë таë руу (çºâõºн ç¿¿н) øиëæээд õананаас бууна. Äараагиéн удаад нэг õананûг дуустаë баруун таë руу øиëæээд, буöаæ ç¿¿н таë руу øиëæээд õананаас бууæ амарна. Äасгаëûг г¿éöэтгэõ ¿åд багø сурагчдûн дэргэд баéæ гэмтэæ бэртэõээс õамгааëна. Ñурагчид õана б¿риéн ºмнº 3 м-ээс багаг¿é çаéд öуâарч çîгсîн, дасгаëûг ээëæëэн г¿éöэтгэнэ.

Ä¿¿æигнэëтээс õаæуу тиéø øиëæиõ чадâартаé бîëснû дараа турникнээс д¿¿æигнэæ õîёр õºëºº урагø-õîéø саâаõ, иõ биåэ баруун, ç¿¿н таë руу ээëæëэн эрг¿¿ëэõ дасгаëûг даâтана. Ìºн д¿¿æигнэëтээс õºëºº баруун, ç¿¿н тиéø çººëºн саâна. Íэг õананû õэмæээнээс õэтр¿¿ëэõг¿é саâаõ õэрэгтэé.


Туëæ сууëтаас урагø ба арагø ºнõрºëтиéг багø ¿ç¿¿ëнэ. Ýсâэë багø нэг сурагчиéг õамгааëан, тусаëæ ºнõрºëтиéг ¿ç¿¿ëнэ. Урагø, арагø ºнõрºõ чадâар эçэмø¿¿ëэõдээ дарааõ дºõ¿¿ëэõ дасгаëûг аøигëаараé. Ү¿нд:• Гарааөргөжзогссонбайдлаасявгансуужэвхрэх(11а-рзураг)• Шилбэнээсбаринявгансуусанбайдлаасматрасдээрсуужэвхрэх(11б-рзураг)• Гараа өргөн, дээш харж хэвтсэн байдлаас хөлөө нугалан чээж рүү татаж, эрүүг эгэмд наан,

сээрниé õэсгээр õºндиéрч гараараа øиëбэнээс барин õэâтэæ эâõрэõ (11â-р çураг)• Тулжявгансуултаасшилбэнээсбарингараарааарагштатаж,өгзөг,нуруудалсээрнийхэсгээр

дамæин урагø-õîéø õºрâººõ (12-р çураг)• Өсгийдээрээсуужгараараашагайнаасбарьждухаагазартхүргэнэвхрэхзэрэгдасгалюм.


16


13 дугаар зураг. Урагш өнхрөх хувилбарууд

а б â

11 дүгээр зураг. Эвхрэлтийн хувилбарууд 12 дугаар зураг. Урагш-хойш хөрвөөлт

а б â

Ñурагчид çºâ эâõэрч, õºрâººæ сурснû дараа урагø ºнõрºëтиéн дасгаëûг ºгнº. Ýнэ нü:• Тулжсуусанбайдлаасурагшөнхрөнэвхэрчсуух(13а-рзураг)• Тулжсуусанбайдлаасурагшөнхрөнтулжсуух(13б-рзураг)• Хөлөөнугалантулжзогссонбайдлаасбагшийнтуслалцаатайурагшөнхрөх• Сурагчидбиебиедээтусланурагшөнхрөх• Хуйлжтавьсанматрасдээгүүрдавжөнхрөх• Хөлөөнугалантулжзогссонбайдлаасбиеэдаанурагшнэгудааөнхрөх(13в-рзураг)зэрэгболно.

Туëæ сууëтаас арагø ºнõрºëтиéг дараагиéн õичээë дээр çааõ нü ç¿éтэé. Çарим багø урагø ба арагø ºнõрºëтиéг нэг ºдºр çаадаг. Ýнэ нü бага наснû õ¿¿õэд çºâ ºнõºрч сураõад õ¿ндрэë учрууëна. Àрагø ºнõрºõ чадâар эçэмø¿¿ëэõдээ: • Тулжсуусанбайдлаасарагшөнхрөнэвхэрчсуух• Тулж суусан байдлаас арагш өнхрөн тулж суух

(14-р çураг)• Тулж суусан байдлаас багшийн туслалцаатай

арагø ºнõрºõ • Сурагчид бие биедээ туслан, нэгийгээ хамгаалж

арагø ºнõрºõ дасгаëûг г¿éöэтгэнэ.Урагø, арагø нэг удаа ºнõºрч чаддаг бîëснû дараа урагø ба арагø õîёр удаа ºнõрººд бîсîæ

эгöрэõ дааëгаâар ºгнº. Õºëºº нугаëан туëæ çîгссîн баéдëаас урагø õîёр ºнõрººд бîсîõûг багø ¿ç¿¿ëæ, таéëбарëана. Õîîрîнд нü 1 м çаéтаé, уртааø нü çэрэгö¿¿ëэн баéрëууëсан матрас дээр сурагчид öуâран дасгаëûг г¿éöэтгэнэ. Áиå даан õîёр удаа урагø ºнõºрч чадаõг¿é сурагчид нэг өнхөрчболно.Чадвартааруусурагчийгөнхрөхүедбагшхажуудньсууж,дэмжижтуслахынзэрэгцээбиå биåдээ õэрõэн тусëаõûг îéëгууëаараé. Урагø õîёр ºнõрººд бîсîæ эгöрэн çîгсîõ чадâарûг õэр эçэмøсэнээр нü ÿâöûн ¿нэëгээ õиéнэ.

14 дүгээр зураг. Арагш өнхрөлт

хүРэх үР дүН: Áуëчингиéн õ¿ч, уÿн чанарûг саéæрууëæ, биåиéн åрºнõиé õºгæëиéг дээøë¿¿ëэõ

сэдэв. БИЕ БЯлдРыН хөГЖИл


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Өөрийнбиеийнжин,өндрийнөсөлтийнхэмжээгмэдэх

Ñудëаачдûн д¿гнэëтээс ¿çâэë 7-8 наснû õ¿¿õдиéн биåиéн ºндºр нü æиëд дундæаар 2-3 см, биåиéн æин нü 2-4 кг-аар нэмэгддэг баéна. Èéмээс танû øаâü нарûн биå бÿëдрûн õºгæиë õэâиéн ÿâагдаæ буéг тîгтмîë õÿнаæ аæиëëаõ нü биåиéн тамирûн багøиéн ¿¿рэг баéна.

Áагø биåиéн ºндºр õэмæигчиéг урüдчиëан бэëтгэсэн баéна. Ýõниé 3-5 сурагчиéн биåиéн ºндриéг багø ººрºº õэмæиæ, бусад сурагч аæигëана. Äараа нü сурагчид биå биåниéõээ ºндриéг õэмæиæ ¿ç¿¿ëэëтиéг õэëнэ. Áиåиéн ºндрºº õэмæсэн сурагчид ээëæëэн биåиéн æингээ ººрºº õэмæинэ. Ү¿ниé туëд гутëаа таéëан, аëü бîëîõ нимгэн õуâöастаéгаа æинë¿¿р дээр гарч çîгсîн, çааëтûг õарна. Ñурагч б¿рт ººриéн биåиéн ºндºр ба æингиéн õэмæээг тэмдэгëэõ õуудсûг тараана. Ýнэ õуудас нü дîîрõ çагâартаé баéæ бîëîõ юм.


17



суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Àрдаа туëæ суусан баéдëаас õºëºº ºргºн 10 сåк ºнöºг бариõ чадâартаé бîëîõ.

Àрдаа туëæ суусан баéдëаас õºëºº ºргºн ºнöºг бариõ нü õ¿¿õдиéн статик õ¿ч ба тэсâэриéн õºгæëиéг õарууëна. Õºдºëгººнг¿é баéрëаëд буëчингиéн õ¿ч гаргаëтаа удаан бариõ чадâарûг статик тэсвэр гэдэг. Õ¿¿õдиéн õэâëиéн буëчингиéн õ¿ч суë баéõ туë øууд статик дасгаë ºгºõ нü тîõирîмæг¿é. Íэгд¿гээр ангид эçэмøсэн чадâарт нü туëгуурëан ардаа туëæ суусан баéдëаас õºëºº ºргºæ бууëгаõ дасгаëаас эõëэн ачааëëûг ааæмаар õ¿ндр¿¿ëээрэé.

Гимнастикиéн õананаас д¿¿æигнэн, õºëºº нугаëæ ºргºн ºнöºг барüæ чаддаг бîëснûг нü сурагчдад санууëан, “îдîî б¿гдээрээ гаçарт õºëºº æиéæ суугаад, õºëºº øуëуун ºргºæ ºнöºг барüÿ” гэæ таéëбарëана. Ү¿нд дºõ¿¿ëсэн дасгаëууд нü:

• ардаа тулж суусан байдлаас хөлөө багаçэрэг ºргºæ бууëгаõ

• ардаа тулж суусан байдлаас хөлөө өргөн,нугаëæ тэниéëгэõ çэрэг баéна.

Ýдгээр дасгаëûг 5-6 удаа даâтсанû дараа 6-8 сурагч çэрэгöэæ сууæ õºëºº 45° ºргºн ºнöºг барина (15-р çураг). Áагø дунд çэргиéн тåмпээр 10 õ¿ртэë тîîëнî. Õэн õэд дэõ тîîн дээр õºëºº бууëгаснаа ººрºº тîгтîîæ, багøид õэëæ тэмдэгë¿¿ëнэ. Ñурагчдûн энэ г¿éöэтгэëиéг ÿâöûн ¿нэëгээнд аøигëана.


15 дугаар зураг. Ардаа тулж суусан байдлаас хөлөө өргөн өнцөг барих


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Õэрэгсэëг¿é ба õэрэгсэëтэé дасгаëаар уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ

Уÿн чанар саéн õºгæâºë тºрºë б¿риéн дасгаëûг õурдан сураõаас гадна бэртэõ гэмтэõээс сэргиéëэõ бºгººд бага çэрэг ºâдºëт мэдрэгдтэë буëчинг татаæ сунгаõ, саâаõ õºдºëгººнººр дасгаëûг г¿éöэтгэнэ.

Ñаâаëтûн ба сунгаëтûн дасгаëûг гаднû ÿмар нэг ç¿éëиéн тусëамæг¿éгээр сурагч ººрºº биå даан г¿éöэтгэõиéг идэвхтэй дасгалын арга гэдэг. Õэрâээ буëчинг татаæ сунгаõдаа õ¿н бîëîн бусад õэрэгсëиéг дэмæëэг бîëгîæ аøигëаâаë идэвхгүй дасгалын арга бîëнî. Уÿн чанар õºгæ¿¿ëэõ дасгаëûг õичээëиéн ¿ндсэн õэсгиéн тºгсгºë р¿¿ ºгâºë ¿р д¿нтэé баéдаг.

Äээстэé сунгаëтûн дасгаëаар сурагчдûн уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõэд ниëээд тîõирîмæтîé. Áºõиéõ, гэдиéõ, õаçаéõ, гараа мºрººр эрг¿¿ëэõ çэрэг энгиéн õºдºëгººниéг иõ даëаéöтаé г¿éöэтгэõэд дээсиéг аøигëаæ бîëîõîîс гадна дээснээс татаõ баéдëаар идэâõг¿é аргаар уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëнэ.

сурагч .......................................................... овогтой ................................................-ны бие бÿлдрын хөгжлийн үзүүлэлт

Нас хэмжсэн хугацаа Биеийн өндөр Биеийн жин

7

I уëирëûн эõэндII уëирëûн тºгсгºëдÕичээëиéн æиëиéн тºгсгºëдЖилийн өсөлтийн хэмжээ

8

I уëирëûн эõэндII уëирëûн тºгсгºëдÕичээëиéн æиëиéн тºгсгºëд Жилийн өсөлтийн хэмжээ

Áиåиéн ºндºр ба æингиéн ºсºëтиéн ººрчëºëтиéг сурагчид ººрсдºº бîдîæ гарган, дээрõ õуудас дээр бичнэ. Áагø т¿¿ниéг нü õÿнаæ çºâëºгºº ºгºõ, эöэг эõэд нü ¿ç¿¿ëээрэé.

18


Õэрэгсэëг¿é дасгаëûг идэâõтэé аргаар г¿éöэтгэæ уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõдээ 16-р çураг дээрõ дасгаëаас 4-5-ûг сîнгîæ нэг õичээëд õэрэгëээрэé. Äасгаëûг ниéтээрээ нэгэн çэрэг, õэсгээр, багаар, ганöаараа биå даан г¿éöэтгэõээр çîõиîн баéгууëæ бîëнî. Äасгаëûг îгöîм õºдºëгººнººр г¿éöэтгэæ бîëîõг¿éг санууëæ, багø удаанаар тîîëæ õиéëгэнэ. Õºдºëгººниéг аëü бîëîõ иõ даëаéöтаé г¿éöэтгэõ бºгººд ¿¿ниé туëд сурагч дîтрîî 4-6 тîîëнî. Уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõэд тэсâэриéн чанар даâõар õºгæдºг.


16 дугаар зураг. Уян чанарын дасгалууд

дээстэй дасгал. Äîîрõ дээстэé дасгаëаас сîнгîæ аøигëаараé (17-р çураг).• Дээсээдөрөвнугаланбарьжзогссонбайдлаасөвдөгшулуунбөхийжөлмийдхүргэх• Дээсэндээрхөлдөөзайтайгишгэжзогссонбайдлаасдээснээсгараартатанбөхийх• Дээсээдөрөвнугаланбарьж,толгойдээрээөргөсөнбайдлаасгаршулуунарагшбуулгах• Хөлөөжийжсуугаадбөхийжөлмийдээгүүрдээсийгдавуулан3-6сбарих• Өөдөөдөөсөөхаржсуугааддээснээсээзөөлөнтаталцах• Дээшхаржхэвтээддээсээнэгхөлийнөсгийгөөрорууланчээжрүүгээтатах• Хөлөөсалгажсуугааддээсээгархүрэхгазраабөхийжтавих,авах• Явгансууждээсэндээрээгишгэн,өвдөгөөрнугарахгүйдээснээсбарьжбөхийж,зогсох

Ýдгээр дасгаëûг г¿éöэтгэõэд сурагч б¿р дээстэé баéõ øаардëагатаé бîëîâч дээс õ¿рэëöэõг¿é бîë ээëæëэн õиéëгэнэ. Ýэëæиëæ õиéõ ¿åд õ¿ëээæ баéгаа сурагчиéн õуâüд амраëт бîëнî. Ñурагчдûн уÿн чанарûн õºгæëººс õамаарч ººр ººр дасгаëûг сîнгîнî.

17 дугаар зураг. Уян чанарыг хөгжүүлэх дээстэй дасгалууд

Õîёрдугаар ангиéн сурагчдûн тîм бºмбºгººр тîгëîõ чадâарûг саéæууëаõдаа дîîрõ тîгëîîмîîс сîнгîæ тîгëууëаараé.



суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 4:Õºдºëгººнт тîгëîîмîîр биå бÿëдрûг õºгæ¿¿ëэõ

Áага наснû õ¿¿õдиéн õамгиéн чуõаë õэрэгöээ нü õºдëºõ, тîгëîõ юм. Тиéмээс энэ õэрэгöээг õангаõад биåиéн тамирûн õичээë чуõаë ¿¿рэгтэé. Тºрºë б¿риéн õºдºëгººнт тîгëîîмîîр дамæууëан õ¿¿õдиéн танин мэдэõ¿éн бîëîн биå бÿëдрûн îëîн чадâарûг дээøë¿¿ëнэ. Õºдºëгººнт тîгëîîм нü тэдниé сэтгэë ç¿éд дарамт учрууëаõг¿éгээр биå маõбîдîд ачааëаë ºгºõ бîëîмæ îëгîдîгîîрîî даâуу таëтаé. Áагø ээëæит õичээëиéн сэдэâт тîõирууëан îëîн тîгëîîм çîõиîæ аøигëаõ õэрэгтэé.

сагсанд тууж оруулах. Õîёр баг гараанû øугамûн ард öуâаагаар çîгсîнî. Áаг б¿риéн эõниé тîгëîгч ¿ëээсэн бºмбºëºг ба саâаа барüсан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр тэд саâаагаар бºмбºëºгиéг öîõин çаëæ, 10-12 м çаéд баéрëууëсан сагсанд îрууëаõ ёстîé. Áºмбºëºгиéг сагсанд т¿р¿¿ëæ îрууëсан нü багтаа îнîî аâна. Á¿õ сурагч энэ ¿éëдëиéн õиéæ ураëдаõад иë¿¿ îëîн îнîîтîé баг õîæинî.

18 дугаар зураг. “Сагсанд тууж оруулах” тоглоом

19


Авхаалжтай хөл. 4-6 сурагч нэг баг бîëîн öуâарч, õºëºº нугаëан, гараа ардаа туëæ сууна. Тэдниé урд 6-8 æиæиг бºмбºгиéг öагариг дîтîр таâüсан баéна. Тэдниé ард бºмбºгиéг õиéõ õаéрöаг бэëтгэнэ. Áагøиéн дîõиîгîîр эõниé сурагч öагариг дîтîрõ бºмбºгнººс õºëººр õаâчин аâч, биåэр эргэæ дараагиéн сурагчид бºмбºгºº дамæууëна. Õîёрдаõ сурагч бºмбºгиéг мºн адиë õºëººр õаâчин аâч бууõиаг ¿ргэëæë¿¿ëнэ. Õамгиéн арûн сурагч бºмбºгиéг õаéрöагт õиéõ ёстîé. Àëü т¿р¿¿ëæ дууссан баг õîæинî.

19 дүгээр зураг. “Авхаалжтай хөл” тоглоом

Õэрâээ сурагчид бºмбºгиéг õºëººс õºëд дамæууëæ чадаõг¿é баéâаë эõниé õ¿¿õэд эргэæ õараад бºмбºгºº øаëан дээр таâиõад дараагиéн õ¿¿õэд т¿¿ниéг õºëººр õаâчиæ аâаõ баéдëаар õºнгºâчиëæ тîгëууëна.

Гараас гарт дамжуулах. Ñурагчид ар араасаа öуâарч õºëºº æиéн суусан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр эõниé сурагч гэдиéæ бºмбºгºº арагø дамæууëна. Á¿гдээрээ öуâран бºмбºгºº арагø дамæууëсаар õамгиéн с¿¿ëиéн сурагч дээр бºмбºг ирэõэд тэр сурагч бºмбºгиéг барüæ г¿éн öуâаанû эõэнд ирæ суугаад бууõиаг ¿ргэëæë¿¿ëнэ.

20 дугаар зураг. “Гараас гарт дамжуулах” тоглоом

“Нэг нь илүү”. Тîгëîîмûг 8 сурагч эõë¿¿ëнэ. Тэд тîéргîîр çîгсîõ ба тîéргиéн гîëд 7 øирõэг øîî таâüсан баéна. Õºгæим эõëэнг¿¿т õ¿¿õд¿¿д аëгаа таøиõ, гараа ºргºæ бууëгаõ, õагас сууæ аëõаõ гэõ мэт багøиéн нэрëэсэн õºдºëгººниéг õиéæ тîéргîîр аëõана. Гэнэт ø¿гэë дуугараõад сурагчид тîéрîг дîтîрõ øîîнîîс тус б¿р нэгиéг аâна. Тîéрîгт 8 биø 7 øîî баéгаа учраас нэг сурагч õîîсîн ¿ëдэæ тîгëîîмîîс гарна. Үëдсэн сурагчид тîгëîîмîî ¿ргэëæë¿¿ëэõ бºгººд тîéрîг дîтîрõ øîîнîîс нэгиéг õасч 6 øîî ¿ëдэнэ. Ñурагчид õºгæмиéн аÿнд даõин õºдºëгººн õиéæ аëõаõ ¿åд гэнэт ø¿гэë дуугарч тэд нэг нэг øîî аâаад, 6 сурагч 5 øîî ¿ëдэõ баéдëаар тîгëîîм ¿ргэëæиëнэ. Õамгиéн с¿¿ëд 2 сурагч 1 øîîнû тºëºº ºрсºëдсºнººр ÿëагч тîдîрнî.

Ñурагчдûг çааëûн бîëîмæид тîõирууëан õэд õэдэн õэсэг бîëгîæ тîгëууëна. Тэд тîéрч аëõаõ тîéргиéн õэмæээ нü õэт бага баéâаë õîîрîндîî мºргºëдºæ магадг¿éг тîîöîîрîé.

“Есөн нэр”. 4-6 сурагч тîéргîîр çîгсîнî. Тîгëîîмд бºмбºг аøигëаõ бºгººд тîгëîгчид бºмбºгиéг урагø ºргºн çîгссîн баéдëаас гараа нугаëæ тэниéëгэõ б¿ртээ õ¿ниé нэр õэëэõ ёстîé. Жиøээ нü: “Áи есөнохинынэрмэднэ.Нэг–Цэцгээ,хоёр-Чимгээ, гурав–Навчаа,дөрөв–Солонго,тав-Урнаа,çургаа – Туÿа, дîëîî – Íаран, наéм – Àëтаа, åс Уÿнга” гэõ мэт. Áºмбºг барüсан гарûн õºдºëгººн б¿ртээ тîõирууëан åсºн нэриéг аëдаëг¿é нэрëэсэн сурагч õîæинî. Õэрâээ õºдºëгººн б¿ртээ тîõирууëан нэр õэëæ чадааг¿é бîë дараагиéн тîгëîгчид бºмбºгºº øиëæ¿¿ëнэ.

Ýнэ тîгëîîмûн ¿åд г¿éöэтгэõ õºдºëгººниéг: гараа урагø ºргºн сууæ-бîсîõ, бºõиéæ-эгöрэõ, гараа аëдаëæ-нугаëаõ гэõ мэтээр ººрчиëæ бîëîõîîîс гадна ºнгº ба амüтнû нэриéг ч нэрëэæ бîëнî. Т¿¿нчëэн сурагчид îëîн нэр õэëæ чадаõг¿é баéâаë тэдниé сэтгэõ¿éн õурд, мэдëэгиéн т¿âøин çэргиéг õаргаëçан ººр ººр тîéрîгт õуâаариëæ, тîгëîîмд нэрëэõ ºнгº, амüтнû нэриéг 4-6 бîëгîн öººр¿¿ëээрэé.

“Газар хэмжигч”. Ñурагчид 3-4 öуâаа бîëæ, õîîрîндîî 3 м çаéтаé, гараанû øугамûн ард çîгсîнî. Ýõниé сурагч 80-100 см урт саâааг барüсан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр тэд саâаагаараа гараанаас бариа õ¿ртëэõ çаéг (15-18 м) õэмæинэ. Т¿р¿¿ëæ, çºâ õэмæсэн дарааëëаараа баéр эçэëæ, багтаа îнîî аâна. Õэмæиëтээ õиéæ дуусаад энэ çаé нü õэдэн саâаанû õэмæээтэé баéгааг чанга õэëээд саâаагаа барин буöаæ г¿éгээд багиéнõаа дараагиéн гиø¿¿нд саâааг дамæууëна.

Áагø энэ тîгëîîмûг тîгëууëаõûн туëд урüдчиëан саâаа ба õэмæиõ çаéг тîîöîîëîн тîгтîîсîн баéõ øаардëагатаé. Тэгâэë сурагчид саâааг õатгасан гаçраасаа ¿ргэëæë¿¿ëэн õэмæиõ бîëнî. Çарим сурагч саâаагаа çººõдºº õатгасан öэгээсээ çаéтаé таâиад баéâаë õэмæиëт буруу бîëîõûг анõаарууëæ õэëээрэé.

20


хүРэх үР дүН: Шагаé нÿсëаõ, мîрü ураëдууëаõ тîгëîîмûн д¿рмиéг îéëгîн, ÿнç б¿риéн баéрëаëаас øагаéг нÿсëаæ тîгëîн биå бÿëдраа õºгæ¿¿ëэõ

сэдэв. ШАГАЙН ТОГлООМ


Ìîнгîëчууд эртнээс бîг маëûн øагаéгаар тîгëîæ наадаæ ирсэн. Тîдîрõîé д¿рмиéг çаéëøг¿é мºрддºг. Ä¿рмиéг мºрдºн тîгëîõ нü õ¿¿õдиéг аëиâаа ¿éë ¿éëдэëд õандаõдаа õºнгºн õиéсâэр биø, нуõаöтаé буурü суурüтаé, ëîгиктîé õанддаг, дîтрîî бîдîæ тºëºâëºæ баéæ дуугардаг, õºдºëдºг бîëгîн õ¿м¿¿æ¿¿ëэõэд чуõаë нºëºº ¿ç¿¿ëнэ. Ìºн ¿¿нээс гадна æиæиг ч гэсэн ÿмар нэг юманд эрэмбэтэé, öэгöтэé баéæ д¿рэм æурмûг баримтëаõ øаардëагатаéг мэдр¿¿ëдэг. Шагаé нÿсëаõ тîгëîîм нü õ¿¿õэд тîгëîõîд нэн тîõирîмæтîé бºгººд тîî, тîîëîëд сураõ, тîгëîîмûн д¿рэм, саõиëга батûг баримтаëæ сураõ, анõаарëûн øиëæиëт, тºâëºрºë, тîгтâîрæиëт çэрэгт маø саéнаар нºëººëдºг. Èõэâчëэн гаçар сууæ тîгëîõ туë, ¿å мºчниé ºâчин, судас б¿д¿¿рэõ, таргаëаõ çэргиéн гаæ нºëººнººс сэргиéëнэ гэæ ¿çдэг. Шагаéгаар тîгëууëаõдаа эõëээд øагаé тааëöаõ, мîрü ураëдууëаõ тîгëîîмûг тîгëууëæ сургаад, дараа нü øагаé нÿсëаõ тîгëîîмûг сургана.

Шагаé нÿсëаõ тîгëîîмûн д¿рмиéг мэддэг сурагч баéгаа эсэõиéг асууна. Áагø øагаéгаар тîгëîõ ¿åд õэрэгëэõ нэр тîмüёîг таéëбарëаæ ºгººд, тîгëîõдîî õэрõэн тîгëîõ д¿рмиéг сурагчдад îéëгîмæтîé баéдëаар таéëбарëангаа ººрсдººр нü öººн øагаéгаар тîгëууëан, õариëöан ÿриëöаæ îéëгууëна. Шагайгаар тоглоход хэрэглэгдэх нэр томьёо:

Шагай цацах - îëîн øагаéг нÿсëаõ, ø¿¿рэõиéн туëд тарааæ öаöаõûг õэëнэ.Онх - аëü нэг øагаé юу ч биø ººрººр õэëбэë õîнü, ÿмаа, мîрü, тэмээниé аëü нü ч биø õаæуу

ирмэгээрээ тîгтîæ буусан бîë îнõ гэæ нэрëэõ ба “Äэнõэн, дîнõîн дээøээ, дîîøîî õарæ буу” гэæ õэëэн даõин øидэæ бууëгана.

Шагай нÿслах - иæиë øагаéг õîîрîнд нü нÿсëана. Íÿсëаõдаа дарааõ баéдëаар нÿсëадаг.• Долооворхуруугааройрхон,эсвэлдундзэргийнзайдбайгаашагайгняслана.• Дундхуруугаарямарч зайдняслажболохбөгөөдхүчтэйхолхяслахаддундхуруугаарняслахнь

тîõирîмæтîé баéдаг.• Голдууөөррүүгээтатахмаягтайэсвэлхажуутийшхөндлөнчиглэлдшагайгааявуулахынтулдэрхий

õуруугаар нÿсëана.Шагай тээх - иæиë øагаéг нÿсëаõ гэõээр дунд нü ººр øагаé îрсîн учраас нÿсëаõ бîëîмæг¿é

тîõиîëдîëд эрõиé õуруугаараа саéн дарæ øагаéгаа õуруундаа нааëдууëæ иæиë øагаéн дээрээ бууëгаõûг õэëнэ.Шагайгаар тоглоход мөрдөх дүрэм

хөндөхгүй - õîёр иæиë øагаéг õîîрîнд нü нÿсëаõад ººр øагаéнд õ¿рсэн ø¿ргэсэн тîõиîëдîëд õºндсºнд тîîöîн нÿсëаõ эрõиéг дараагиéн õ¿нд øиëæ¿¿ëнэ. Жиøээëбэë:• Няслуулсаншагайзамдаабусадшагайныальнэгэндшүргэвэл• Няслаххүч,чиглэлээсайнмэдэрчзөвтохируулаагүйгээсболжняслагдсанхоёршагайныальнэгнь

ººр øагаéнд õ¿рâэë • Тээсэншагайгааунагахёстойшагайндээрээунагахгүйөөршагайндээрунагахюмуу,зөвшагайн

дээр унагасан бîëîâч ºнõºрч, îéæ ººр øагаéнд ø¿ргэâэë õºндсºнд тîîöнî.Зангахгүй - Шагаéгаар тîгëîæ баéгаа тîгëîгчид øагаé нÿсëаõ, аâаõ çэрэг ÿмар нэг ¿éëдэë õиéõээ

тîîöîîëîõдîî õуруу гараараа юмуу ÿмар нэг ç¿éëээр çааæ, õэмæиæ тºëºâëºæ бîëîõг¿é. Äарааõ тîõиîëдîëд çангасанд тîîöîæ нÿсëаõ эрõиéг дараагиéн тîгëîгчид øиëæ¿¿ëнэ.• Шагайг няслахдаа нэг талаас нь няслах гэж гараа явуулжбайснаа гэнэт болиод нөгөө талаас нь

нÿсëаõ гэâэë• Шагайгаанясалчихааднэгшагаагньавахгэжгарааявуулжбайснааболиоднөгөөшагайгавбал• Тоглож байгаад үлдсэн дөрвөн шагайг орхиход дөрвөн бэрх, дөрвөн ижил шагай буувал бие

биåнээсээ ºрсºæ ø¿¿рч аâдаг. Ìºн гурâан иæиë øагаé буусан тîõиîëдîëд ø¿¿рч аâдаг. Èéмээс 4 юмуу гурâан øагаé îрõиæ баéгаа ¿åд тîгëîгчид 4 бэрõ, эсâэë иæиë øагаé бууæ магадг¿é õэмээн дîр дîрîî анõаараëтаé анасан баéдаëтаé баéæ баéгаад çарим ¿åд андуураад ø¿¿рдэг. Èнгэæ øагаé îрõиæ баéгаа õ¿н ººрºº дºрâºн бэрõ юмуу иæиë øагаé буугааг¿é баéõад андуурч ø¿¿рэõиéг


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Шагаéгаар тîгëîõ д¿рмиéг мэдэõ

21


çаâдаõ юм уу ø¿¿рэõ øаõâаë çангасанд тîîöнî. Шагаé îрõиæ баéгаа тîгëîгч ººрºº çангааг¿é баéõад õаæуугиéн тîгëîгч çангаõ юмуу øагаéг ø¿¿рсэн тîõиîëдîëд øагаéг буусан баéрëаëаар нü буöааæ таâиад нÿсëууëна. Ýсâэë даõин õаÿæ бîëнî.Нÿсалсан гараар авахгүй - Шагаéгаа нÿсаëчиõаад çааâаë øагаé нÿсëааг¿é гараараа аâаõ ёстîé.

Õэрэâ нÿсаëсан гараар øагаéг аâсан тîõиîëдîëд õурааæ дараагиéн õ¿нд тîгëîõ эрõиéг øиëæ¿¿ëнэ.Шагайтай гараар авахгүй - øагаéг нÿсаëснû дараа øагаа атгасан гараар аâч бîëîõг¿é, аâсан

тîõиîëдîëд аëдсанд тîîöнî. суудал солихгүй - тîгëîгчид тîéрч суугаад тîгëîõ ба тîгëîæ баéõ ÿâöад нÿсëаõ гэæ баéгаа øагаé

нü туõаéн тîгëîгчîîс õîë баéрëаëтаé эсâэë ººр тîгëîгчиéн урдаас ч юмуу õаæуугаас нÿсëаõад эâтэéõэн баéсан ч тîгëîгч баéраа сîëиõг¿é çºâõºн ººриéн суудаë дээрээсээ нÿсëаõ ёстîé. Èнгэæ нÿсëаõдаа бусад тîгëîгчид садаа бîëîõг¿éгээр сунаæ бºõиéæ бîëнî.

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Шагаé нÿсëаæ тîгëîõ чадâартаé бîëîõ.


Ñурагчид тîéргîîр сууõ бºгººд îрîëöîõ õ¿ниé тîîнîîс õамааран õэдэн ч øагаéгаар тîгëîæ бîëîõ ба öººн øагаéгаар тîгëîæ баéгаа бîë эõëэõ сурагч õîёр гарûн аëган дээрээ øагаéгаа таâиад, öаöаæ тараагаад øууд нÿсëаæ эõэëнэ. Íэгэнт øагаéг тараасан тîõиîëдîëд øагаéнд даõин гар õ¿рч çасаõûг õîригëîнî. Õэрэâ îëîн øагаéгаар, ººрººр õэëбэë õ¿ниé õîёр гарт багтаõг¿é îëîн øагаéгаар тîгëîæ баéгаа бîë öаöаæ тарааõг¿é, дэâæээн дээр гараар тараагаад эõэëæ бîëнî.

Ýõниé тîгëîгчîîс эõëэн нÿсëана. Íÿсëаõдаа õºндºõг¿é, çангаõг¿é, çааõг¿é, суудëаа сîëиõг¿éгээр õîёр иæиë øагаéг õîîрîнд нü нÿсëаад, нÿсаëсан õîёр øагаéнûõаа аëü нэгиéг нü (даõиад ººр øагаéтаé нÿсëаõад тîõирîмæг¿é баéрëаëтаé øагаéг) аâаад, ¿ëдсэниéг нü иæиë øагаéтаé нü нÿсëаæ бîëнî. Àëü эсâэë б¿р ººр õîёр иæиë øагаéг ч õîîрîнд нü нÿсëаæ бîëнî. Àëдсан тîõиîëдîëд дараагиéн тîгëîгч тîгëîнî. Äараагиéн тîгëîгч тарсан øагаéг õамæ аâаад аëган дээрээ таâиад öаöаæ тараан, нÿсëана. Èнгэæ тîéрсîîр тîгëîõ øагаéг¿é бîëîõîд тîгëîгчид тэнö¿¿ тîîтîé øагаéг ººриéн õураасан øагаéнаасаа гарган тîгëîнî.

Ìºн дэâсгэр дээр 2 øагаé ¿ëдсэн тîõиîëдîëд 2 иæиë буутаë нü тîéрууëан õаÿæ иæиë бууëгасан õ¿н õîîрîнд нü нÿсëан бусдаасаа 2 øагаé аâч ¿ргэëæë¿¿ëэн тîгëîдîг. 3 ба 4 иæиë øагаéг тîгëîгч õаÿõад бусад тîгëîгчид маø анõаараëтаé баéõ õэрэгтэé бºгººд 3 иæиë, 4 иæиë, дºрâºн бэрõ буюу 4 ººр буусан тîõиîëдîëд øагаéг буëааæ аâна. Õамгиéн îëнûг буëаасан õ¿н нü ººриéн буëаасан øагаéнû тîîгîîр бусдûнõаа с¿ргээс øагаé гаргууëан аâч тîгëîîмûг ¿ргэëæë¿¿ëдэг. 3 øагаé ¿ëдсэн тîõиîëдîëд нÿсëаõ бîëîмæтîé бîë нÿсëаад, 3 ººр буусан тîõиîëдîëд дараагиéн õ¿н øагаéг îрõинî. Èéнõ¿¿ öуâууëан ºгсººр гаргаõ øагаéг¿é бîëсîн õ¿н õасагдаæ, õамгиéн с¿¿ëд õамгиéн îëîн øагаé õураасан õ¿н нü õîæнî.

Юунû ºмнº багø та îëîн тîîнû øагаé бîëîн øагаéг öаöаõ дэâсгэр бэëтгэõ øаардëагатаé. 1õ1 м-ээс багаг¿é õэмæээниé õэд õэдэн эсгиé îëбîг, эсâэë õатууâтар матåриаëаар õиéсэн дэâсгэр 5-6 øирõэгиéг бэëтгэнэ. Ýдгээр дэâсгэрт сурагчдûг тэнö¿¿ тîîгîîр õуâаариëæ øагаéгаар тîгëууëна. Туõаéн õэсгиéн сурагчид тîéрч суугаад:• Хоёрхөлөөгадагшнугалан,өгзөгөөрсуусанбайдлаасшагайняслах• Завилжсуусанбайдлаасшагайняслах• Өвдөглөжзогссонболонсөхөрчсуусанбайдлаасшагайняслах• Элгээрээ болон дөрвөн хөллөж хэвтсэн байдлаас шагай няслах зэргээр багшийн даалгасан

баéрëаëаас øагаé нÿсëаæ тîгëîнî.


21 дүгээр зураг. Шагай няслах, тээх байдал

Т¿¿нчëэн сурагчдûн õºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëаõ çîриëгîîр øагаéтаé ÿнç б¿риéн дасгаëûг ºгч бîëнî. Жиøээ нü:• шагайггарыналгандээрээсшидэжгазартбуйбөөншагайндээрбуулгах• гарыналгандээрээсшагайгняслан10смдиаметртэйтойрогтбуулгах• 40-60смзайдбуйүхрийншагайгбогийншагайгаарняслажонохзэрэгдасгалыгөгнө.

22


Ñурагчид çааëанд îрæ ирэõ ¿åдээ биåиéн çºâ гаëбираа õадгаëан аëõаæ баéгаа эсэõиéг багø аæигëан, îнöгîé анõаараë татаõаар аëõаæ буé сурагч баéâаë ганöаарчëан аæиëëаæ, аëдааг нü çааâаë çасаõ õэрэгтэé. Ү¿ниé туëд 3-4 сурагчиéг æагсааëûн ºмн¿¿р аëõууëæ, õэн нü гîё саéõан аëõаæ баéгааг бусдаар нü õэë¿¿ëнэ. “ßагаад?” гэсэн асууëтад õариуëæ ººриéн санаа бîдëîî таéëбарëаõ бîëîмæ îëгîнî.

Тîгëîõдîî, õичээëдээ ирæ îчиõдîî, гудамæаар ÿâаõдаа ч баéнга биåэ öэõ аëõаõ õэрэгтэéг таéëбарëан, ингэснээр биåиéн гаëбир саéõан бîëæ, биå эр¿¿ë баéõад тустаéг ÿриëöаараé. Т¿¿нчëэн õурдан г¿éõ юунд õэрэгтэéг асууæ, сурагчдûн õариуëтад туëгуурëан тэр õ¿рээнд нü г¿éëтиéн ач õîëбîгдëûг îéëгууëна.


хОёРдуГААР БүлэГАлхАлТ, ГүЙлТ

хүРэх үР дүН: Áиåиéн çºâ гаëбираа õадгаëан гîё саéõан, эâсэëтэé аëõаõ чадâараа õºгæ¿¿ëэõ

Àëõаëт нü даõин даâтагдаõ õºдºëгººн б¿õиé мºчëºгт дасгаë бºгººд аëõаõ ¿åд буëчингиéн чангараë ба суëëаëт ээëæëэн ÿâагддаг. Тиéмээс õарüöангуé удаан õугаöаанд аëõаõ бîëîмæтîé баéдаг. 7 настаé õ¿¿õдиéн åрдиéн аëõамûн урт нü 55-60 см îрчим баéна. Àëõаõ ¿åд аëü нэг õºë çааâаë гаçарт туëсан баéдаг учраас нисэëт ¿¿сэõг¿é.


Õîёрдугаар ангиéн биåиéн тамирûн сургаëтûн õºтºëбºриéн “Àëõаëт, г¿éëт” б¿ëэг сэдâиéн õ¿рээниé дэд сэдâ¿¿д ба сураëöаõуéн çîриëтûн õамаарëûг дîîрõ õ¿снэгтээр ¿ç¿¿ëэâ. Ү¿нд туëгуурëан багø õичээëээ тºëºâëºнº.


Àëõаëт1. Гарûн ¿ндсэн ба çаâсрûн õºдºëгººн õиéæ аëõаõ чадâартаé бîëîõ2. Жагсааëûн аëõаагаар аëõаõ чадâар эçэмøиõ3. Õэëбэр ба чигëэëээ ººрчëºн аëõаõ чадâарûг саéæрууëаõ

Õурдан г¿éõ1. Íариéн çурâасаар õурдан г¿éõ чадâартаé бîëîõ2. Äаâтан г¿éëтээр õурдûг õºгæ¿¿ëэõ3. Чиглэлийгөөрчлөнхурдангүйдэгболох

Ñаадтаé ба õуâираëттаé г¿éëт

1. Гимнастикиéн сандаë дээг¿¿р г¿éõ чадâартаé бîëîõ2. Жиæиг саадûг даâæ г¿éõ чадâартаé бîëîõ3. Àëõаа, г¿éëтиéг õîсëууëан 400 м çаéг тууëаõ чадâартаé бîëîõ

сэдэв. АлхАлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Àëõаõûн ач õîëбîгдëûг îéëгîæ, биåиéн çºâ гаëбираа õадгаëан аëõаõ чадâар эçэмøиõ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Гарûн ¿ндсэн ба çаâсрûн õºдºëгººн õиéæ аëõаõ чадâартаé бîëîõ

Гарûн ÿнç б¿риéн õºдºëгººнтэé аëõаа нü õ¿¿õдиéн õºдºëгººниé эâсëиéг õºгæ¿¿ëнэ. Àëõаõдаа гараа ºргºõ, аëдëаõ, урагø ºргºõ, арагø ºргºõ çэргээр гарûн ¿ндсэн õºдºëгººниéг г¿éöэтгэõээс гадна гараа õаæуу-дээø, õаæуу-дîîø, урагø-дээø, арагø-дээø ºргºõ çэрэг çаâсрûн õºдºëгººнтэé аëõаæ бîëнî. Ýдгээр аëõаа нü бага наснû õ¿¿õдэд биåиéн çºâ гаëбир тºëºâø¿¿ëэõэд тустаé.


23

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: АЛХАЛТ, ГҮЙЛТ

Гарûн ÿнç б¿риéн õºдºëгººн õиéæ аëõаõ нü биåиéн çºâ гаëбир тºëºâø¿¿ëэõэд бîëîн õºдºëгººниé эâсëиéг õºгæ¿¿ëэõэд чуõаë нºëººтэé дасгаë юм. Ýõëээд гараа урагø ºргºн аëõаõ, аëдëан аëõаõ, гараа таøаанд аâч аëõаõ çэргээр гарûн ¿ндсэн õºдºëгººниé аëü нэгиéг õиéæ аëõууëна. Цааøид аëõам б¿рдээ гарûн õºдºëгººнºº ººрчëºн аëõаæ сургана. Ñураëöаõуéн энэ çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ дîîрõ æиøээ дасгаëаас сîнгîæ аøигëаараé. Ү¿нд:• Гарааалдланчигээрээ10-15малхах• Гарааташаандавч,өлмийдээрээ10-12малхах• Гараадээшөргөн,гарруугаахаржурагшчигээрээ10малхах• Гарааташаандавчзогссонбайдлаасбаруунхөлөөралхажгарааөргөх,зүүнхөлөөралхажгараа

таøаанд аâаõ баéдëаар 15 м аëõаõ• Гараатолгойнардавчзогссонбайдлаасбаруунхөлөөралхажгарааалдлах,зүүнхөлөөралхаж

гараа тîëгîéн ард аâаõ баéдëаар 15 м аëõаõ• Гарааташаандавчзогссонбайдлаасбаруунхөлөөралхажбаруунгарааалдланчээжээбаруун

таë руу эрг¿¿ëэõ, ç¿¿н õºëººр аëõаæ ç¿¿н гараа аëдëан чээæээ ç¿¿н таë руу эрг¿¿ëэõ баéдëаар 15 м аëõаõ

• 4тоонд гарааалдалж,4тоонд гарааурагшөргөж,4тоонд гараадээшөргөж,4тоонд гараатаøаанд аâч дîрîî аëõаõ

• Гарааалдлах,урагшөргөххөдөлгөөнийгалхамтутамдаахийж12-15малхах• Гараадээшөргөх,ташаандаваххөдөлгөөнийгалхамтутамдаахийж12-15малхах• Хөдөлгөөнийэвсэлсайтайсурагчид:гарааалдлах,урагшөргөх,дээшөргөх,ташаандавахгэсэн

4 õºдºëгººниéг аëõам тутамдаа õиéæ 15 м аëõана. Ñурагчдûг õэд õэдэн öуâаа бîëгîæ дасгаëûг г¿éöэтг¿¿ëнэ. Àëõаõдаа гарûн õºдºëгººнºº

ººрчëºõ дасгаëûг эõëээд дîрîî аëõаæ даâтана. Гарûн õºдºëгººниé дарааëëûг сурагч тîгтîîæ аâснû дараа урагø аëõууëна. Áагøиéн тîîëсîн тîîнд тîõирууëан б¿õ сурагч нэгэн çэрэг аëõаæ, гарûн õºдºëгººнºº г¿éöэтгэнэ. Õэрâээ çарим сурагч аëõам тутамдаа гарûн õºдºëгººнºº ººрчиëæ чадаõг¿é баéâаë дîрîî аëõаëтаас гарûн õºдºëгººниéг нü даâтууëаараé.


Гарын ÿнз бүрийн хөдөлгөөнтэй алхаж сургах дараалал

• байрандаагарынõºдºëгººнºº даâтаõ

• дорооалхажгарынõºдºëгººнºº даâтаõ

• гарын1-2хөдөлгөөнõиéõ

• гарынөөр2хөдөлгөөнõиéõ



дороо алхалтаас

хоёр алхам тутамд

Алхам тутамдаа

• Цуваагаар алхахдаа багшийн нэрлэсэн гарын хөдөлгөөнийг гүйцэтгэнэ. Багш: “гараа ташаандаâаараé, аëдëаараé, õаæуу-дээø ºргºå, тîëгîéн ард гараа аâëаа, гараа бууëгаад öэõ аëõана” гэõ çэргээр гарûн õºдºëгººниéг ººрчëºн õэëæ аëõууëна. Èнгэõдээ çааâаë тîîëæ, æигд аëõууëаõ øаардëагаг¿é, õарин “биåэ öэõ бîëгîîрîé, тîõîé øуëуун” гэõ мэт ¿гээр аëдааг çасаæ, çааëт ºгч бîëнî.

• Гарынүндсэнбазавсрынянзбүрийнхөдөлгөөнийггүйцэтгэн,хагассуужалхах,хөлөөсолибожаëõаõ çэргээр õ¿ндр¿¿ëнэ.

• Заалыгхөндлөнхуваасан4-5зурвасбайгуулна.Сурагчидцуваагаар:1-рзурвасдундуургарааºргºн, дээø õарæ аëõана. 2-р çурâасаар гараа таøаанд аâч, õºëºº сîëибîн аëõана. 3-р çурâасûн дундуур гараа õаæуу-дээø ºргºн ºëмиé дээр аëõана. 4-р çурâаст гараа тîëгîéн ард аâч, õагас сууæ аëõана. 5-р çурâасаар аëõам тутамдаа гарûн õºдºëгººнºº ººрчëºн аëõана. Ñурагч б¿р гарûн õºдºëгººнºº õэрõэн ººрчиëæ буéг багø аæигëан ¿нэëгээ ºгнº.

• Хөгжмийнаяндгарынхөдөлгөөнтэйалхана.Сурагчидөөрсдөөдууланалхажболно.Гараа нугалан урагш-хойш савж алхах. Áага наснû õ¿¿õэд г¿éõдээ гараа çºâ õºдºëгºõ чадâар

эçэмøиõиéн суурü бîëгîæ энэ дасгаëûг ºгдºг. Таâдугаар ангиас эõëэн спîрт аëõаанû тåõникиéг саéн сураõад ч гарûн õºдºëгººн чуõаë ¿¿рэгтэé.

24


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Жагсааëûн аëõаагаар аëõаõ чадâар эçэмøиõ

Áага ангиéн сурагчид ангиараа биåиéн тамирûн ÿмар нэгэн арга õэмæээнд îрîëöîõîд æагсааëûн аëõаагаар аëõаõ øаардëага гарна. Жагсааëûн аëõаа нü биåиéн тамирûн дасгаëûг эмõ öэгö, çîõиîн баéгууëаëттаé õиéõ урüдчиëсан нºõöºë бîëнî. Áиåиéн тамирûн баÿр наадмûн õºтºëбºрт æагсааëч ангиéг øаëгарууëаõ ¿éë аæиëëагааг тусгаõ нü ç¿éтэé. Жагсааëûн аëõаагаар аëõаæ сураõ нü анги õамт îëнûг çîõиîн баéгууëаëттаé баéëгаõаас гадна õ¿¿õэд б¿рт õамтарч аæиëëаõ чадâар сууëгаæ, бусдûн õºдºëмºриéг õ¿ндэтгэдэг бîëîõîд нºëººëнº.

Ñурагчид öуâарч çîгссîн баéна. “Íîмõîн” кîманд ºгч æагсааëûг öэгöэëсниé дараа æагсааëûн аëõаагаар аëõаõ кîмандûг ºгнº. Áагø “аëõаад!” кîмандûг ºгºõºд сурагчид ºëмиé дээрээ бîсч аëõаõад бэëтгэнэ. “Ìарø!” кîмандаар ç¿¿н õºëººс эõэëæ аëõана. Àëõаõдаа ç¿¿н õºëºº øуëуун 10-15 см ºндºр ºргºæ, баруун гараа тîõîéгîîр нугаëан чээæниé ºмнº ºргºн, ç¿¿н гараа арагø øуëуун саâна. Ç¿¿н õºëºº урагø таâüæ, баруун õºëººс аëõаõад гар эсрэгээр саâагдана. Жагсааëûн аëõааг энгиéн аëõаатаé õарüöууëбаë, õºëиéн ºргºëт ба таâиëт, гарûн саâаëт нü иë¿¿ эрчимтэé, æигд õэмнэëтэé баéна. Àнгиéн б¿õ сурагч нэгэн çэрэг аëõаõ ёстîé.


Èõ биåэр ÿëимг¿é бºõиéсºн баéдëаас гараа тîõîéгîîр нугаëан урагø-õîéø õ¿чтэé саâæ, ºâдгºº бага çэрэг ºргººд урагø таâüæ аëõана. Ýнэ дасгаëûг г¿éöэтгэõэд îëîнтаа иëэрдэг алдаанууд:• Гараасавахдаамөрөөчангалах• Гарааихбиеийнурдуурхөндлөнсавах• Гарааарагшсавахдаашулуунболгох• Гархөлийнхөдөлгөөнхослохгүйбайх• Чээжээрганхахзэрэгболно.

Ýдгээр аëдаанаас сэргиéëэõиéн туëд эõëээд аëü нэг õºëºº урдаа таâüæ çîгссîн баéдëаас баéрандаа гарûн саâаëтаа даâтана. Äараа нü ºâдгºº ºндºр ºргºõг¿éгээр дîрîî аëõаæ, гараа нугаëан урагø-õîéø саâна. Ýндээсээ дунд çэргиéн õурдаар урагø аëõаõ ба эöэст нü гараа тîõîéгîîр нугаëсан õэâээр урагø-õîéø õ¿чтэé саâæ ниëээд õурдтаé аëõана. Èнгэæ аëõаõ çаéн õэмæээ нü 50 м-ээс эõëэн бºгººд 200 м õ¿ргэнэ. Àëõаõ çаéг ааæмаар õîëдууëан дээрõ çаéд 2-6 удаа аëõаõад аëõаа ба г¿éëтиéн гарûн õºдºëгººниé тåõникиéг çºâ сураõûн çэрэгöээ õ¿¿õдиéн тэсâэр õºгæинº.

• Багаангийнсурагчиджагсаалыналхаагааралхажбуйвидеобичлэгүзүүлнэ.• Энэалхааньөмнөбиднийалхажбайснаасямарялгаатайбайнавэ?гэжасууна.Хэрвээсурагчид

çºâ õариуëæ чадаõг¿é баéâаë бичëэгиéг даõин ¿ç¿¿ëæ бîëнî. • Бичлэгээсхарсаналхаагалхажүзүүлэхийгхүснэ.Эгнээгээрзогссонбайдлаассурагчбүрбиеэ

даан урагø аëõаæ ¿çнэ.• Эндээсбагш“жагсаалыналхаа”-гтайлбарлана.Ачхолбогдол,хэрэгцээгярилцана.• Энгийналхаанаасжагсаалыналхааямарялгаатайбайгаагсурагчидхэлнэ.• Ямаркомандаарямархөдөлгөөнхийхийгбагштайлбарлана.• Эхлээд цуваажагсаалын үед гараа хөдөлгөхгүйгээр зөвхөн хөлөө өргөж буулгана. Багш нэг,

õîёр, нэг, õîёр гэæ тîîëîõîîс гадна баруун, ç¿¿н гэæ ээëæëэн õºëиéг нэрëэн аëõууëна. • Багшийнкомандаарбайрандаажагсаалыналхааныхөдөлгөөнийгдавтана.Урагшалхахгүйгээр

õºëºº øуëуун ºргºæ, нэг гараа нугаëан чээæниé ºмнº ºргºæ, нºгºº гараа арагø øуëуун саâæ дîрîî аëõана.

• Шулуунчиглэлджагсаалыналхаагааралхана.Эхлээдойрхонзайдбуюузүүн,баруунхөлийг2-3удаа гаçарт таâиõ õэмæээнд багø тîîëæ аëõууëна. Äараа нü сурагчид ººрсдºº чангаар нэг, õîёр гэæ тîîëîн æагсааëûн аëõаагаар аëõана. Ýöэст нü багø “нэг, õîёр”, “ç¿¿н, баруун”, “нэг-ç¿¿н, õîёр-баруун” гэõ мэтээр ÿнç б¿рээр тîîëæ æигд аëõаæ сураõад тусëана.

• Хэдхэдэнхичээлийнэхнийхэсэгтжагсаалыналхаагдавтуулсныдараасурагчидшулуунчиглэлдæагсааëаар аëõдаг бîëсîн ¿åд тîéргîîр æагсааëûн аëõаагаар аëõууëна. Ýнэ аëõааг õичээë б¿р дээр аøигëаæ, бататган саéæрууëаõ бîëîмæтîé.


25


хөлөө солибож хурдан алхах. Õºëºº сîëибîн аëõаæ сургаõ дарааëаë:а. Íэг õºëººс аëõан, нºгºº õºëºº т¿¿ниé урдуур гарган õаæууд нü гиøгэн багøиéгаа дуураéн õºëиéн

хөдөлгөөнийгдавтана.Чээжээрганхахгүйнтулдгарааташаандааавна.б. Гараа нуруундаа аâч баруун, ç¿¿н õºëººр ээëæëэн сîëибîæ дунд çэргиéн õурдтаé урагø аëõана.â. Àëõаанû õурдаа нэмэгд¿¿ëэн õºëºº сîëибîæ урагø аëõана. г. Õаæуу тиéø сîëибîн аëõаæ сурна. Ү¿ниé туëд: баруун õºëºº ç¿¿н õºëиéн ºмн¿¿р сîëибîæ

гиøгээд, ç¿¿н õºëºº татан аâч õаæуу таëд нü çэрэгö¿¿ëэн таâина. Äаõиад баруун õºëºº ç¿¿н õºëиéн õîéгуур сîëибîæ гиøгээд ç¿¿н õºëºº татан аâч õаæуу таëд нü çэрэгö¿¿ëэн таâина. Ýнэ ¿éëдëиéг удаанаар багøиéг дуураéæ г¿éöэтгэнэ. Çºâõºн баруун ба ç¿¿н õºëиéн õºдºëгººниé ¿éëдëиéг дангаар нü õэсэгчëэн даâтууëæ бîëнî.

д. Õаæуу тиéø сîëибîн дунд çэргиéн õурдтаé аëõана.å. Õурдаа нэмэн аëü бîëîõ дээд õурдаар õаæуу тиéø сîëибîæ аëõана.ё. Урагø ба õаæуу тиéø сîëибîëттîé аëõааг ээëæëэн õîсëууëна. Жиøээ нü: урагø 4 удаа, баруун

тиéø 4 удаа, ç¿¿н тиéø 4 удаа сîëибîæ аëõаõ г.м дасгаëûг сурагчид öуâаагаар даâтана.Могойчилж алхах.

• Эхлээдбагшчиглүүлэгчболно.Дарааньсурагчидээлжлэнчиглүүлэгчболжалхана.• Зааландуртолсоорянзбүрийнмуруйдүрсүүсгэнтавьж,түүнийгдаганалхана.• Урагшбаарагшухарч,хажуугаараамогойчилжалхана• “Дүрбүтээжалхах”тоглоом.8-10сурагчнэгбагболно.Багш“Могойявжбайна”гэхэдбагаараа

ар араасаа öуâран, ºмнºõ õ¿¿õдиéн б¿сэëõиéнээс барüæ муøгираëдан мîгîéг д¿рсëэн аëõана. Цуâаа тасарâаë îнîî õасагдана. Áагø “Ìîгîé эâõэрëээ” гэõэд öуâаанû эõниé õ¿¿õэд ç¿¿н гар тиéøээ эргэæ, эõëээд тîм тîéргîîр, дараа нü тîéргîî æиæигсгэн аëõана. Áусад нü т¿¿ниé араас аëõан даâõар тîéрîг ¿¿сгэн, эâõэрсэн мîгîéг д¿рсэëнэ. Ä¿рээ õэрõэн б¿тээõ таëаар багаараа ÿриëöаæ, чигë¿¿ëэгчээ сîнгîîд, д¿рээ б¿тээнэ. Àëü баг гîё д¿р б¿тээсниéг багø ¿нэëнэ.

• Гарынүндсэнбазавсрынхөдөлгөөнхийж,өлмийбаөсгийдээрээмогойчилжалхана.

хүүхдүүд тоглох журам Багшийн анхаарах зүйл

дүРсэлЖ АлхАх

1. дун хорхой. Ñурагчид гар гараасаа õºтëºëöºн öуâарч аëõаõдаа эõниé сурагчдûн гадуур тîéрîг ¿¿сгэõ баéдëаар бººгнºрºн аëõана (22а-р çураг).

Áагø чигë¿¿ëэгчиéн дэргэд çîгсîн даâõар тîéрîг ¿¿сгэõэд нü тусëаад, тîéргиéн гадна таëд гарна. Тîéргиéн õîîрîндîõ çаé нü 1 м-ээс багаг¿é баéõаар тîõирууëна. Á¿õ сурагч тîéрîг бîëæ дунг д¿рсэëсниé дараа аëгаа таøиæ õурдан аëõууëна. “Çîгс” кîмандаар çîгсîîгîîд, “Ýргэ” кîманд ºгч, буöааæ аëõууëна.

2. Могой. Ñурагчид öуâаагаар аëõаõдаа çааëнû õаæуугиéн øугамаас нºгºº таëûн õаæуугиéн øугам õ¿рээд эргэæ öуâаанûõаа эсрэг аëõана. Çааëнû õэмæээнд тîõирууëан õэд õэдэн удаа мîгîéг д¿рсëэн аëõана (22б-р çураг).

Çааëнû н¿¿риéн øугам дээр тэмдэг таâина. Тэр тэмдгиéг сурагчид тîéрîõ ёстîéг таéëбарëана.Àëõаõ õурдûг ааæмаар нэмэõиéн туëд аëгаа таøиõ, тîîëîõ çэргээр удирдана. Õºнгºн õэмнэëтэé õурдан аÿнд аëõууëæ бîëнî.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 4:Õэëбэр ба чигëэëиéг ººрчëºн аëõаõ чадâарûг саéæрууëаõ

Õºëºº солибож урагø аëõаõдаа баруун õºëºº ç¿¿н õºëиéн ºмн¿¿р гарган гадна õаæууд нü таâина, дараа нü ç¿¿н õºëºº баруун õºëиéн ºмн¿¿р гарган гадна õаæууд нü таâина. Õºëиéн эсрэг нэриéн õºдºëгººнººр гар саâагдана.

Цуâаа æагсааëûн эсрэг алхахдаа мîõîî ºнöºг гарган аëõаõûг мîгîéчиëæ аëõаõ гэнэ. Ñурагчид çааëнû õаæуугиéн øугамаас öуâаагаар аëõаæ нºгºº таëûн õаæуугиéн øугам õ¿рээд чигë¿¿ëэгч öуâаанû эсрэг аëõаõ баéдëаар ¿ргэëæë¿¿ëнэ. Áусад сурагч чигë¿¿ëэгчиéн õîéнîîс аëõана.


26


22 дугаар зураг. А. Дун хорхой, Б. Могой, В. Учигтай зүү

сэдэв. хуРдАН ГүЙх

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Çºâ г¿éõ чадâар эçэмøиõ

Г¿éëтиéн ¿åд 7 настаé õ¿¿õдиéн аëõамûн урт нü 100-110 см îрчим баéна. Г¿éõдээ нэг õºëиéн туëаëтаас т¿ëõэæ агаарт нисэëт õиéн, нºгºº õºëººр гаçардана. Ү¿гээрээ г¿éëт нü аëõаанаас ÿëгаатаé.

Жириéн çººëºн г¿éõэд биå бараг бîсîî øаõуу баéрëаëаар, гараа тîõîéгîîр нугаëан урагø-õîéø õºдºëгºн, ºëмиé дээрээ õºнгºн г¿éнэ. Õурдтаé г¿éõдээ нэг õºëºº г¿éöэт тэниéтэë т¿ëõэæ, нºгºº õºëºº ºâдгººр нугаëан урагø-дээø татан, гараа эрчимтэé саâæ, аëü бîëîõ тîм аëõана.

Ñагсан бºмбºг, õºë бºмбºг тîгëîõ бîëîн урт, ºндºрт õараéõ, õºдºëгººнт тîгëîîм тîгëîõ çэрэгт г¿éëт чуõаë õэрэгöээтэé. Õурдан бºгººд аâõааëæтаé г¿éдэг бîë тîгëîîмд баéнга амæиëт ¿ç¿¿ëэõ бîëнî.


Áага наснû õ¿¿õдиéг гар, õºëиéн õºдºëгººнºº çîõиöууëан, ººрт тîõирсîн õурдаар çºâ г¿éдэг бîëгîõûн туëд дîîрõ дºõ¿¿ëэõ дасгаëûг аøигëаâаë тîõирîмæтîé.

Байрандаа өвдөг өндөр өргөж гүйх. Õºëºº ºâдгººр нугаëан, гуÿа øаëтаé çэрэгöээ т¿âøинд õ¿ртэë ºргºæ, дîрîî г¿éõиéг баéрандаа ºâдºг ºндºр ºргºæ г¿éõ гэæ нэрëэнэ. Ýнэ дасгаë нü çºâ г¿éæ сураõад чуõаë ¿¿рэгтэé. Учир нü õурдан г¿éõиéн туëд тîм аëõаõ, тîм аëõаõûн туëд ºâдгºº ºндºр ºргºæ урагø çººõ øаардëагатаé бîëнî. Туëаëтûн õºë øуëуун баéæ, гараа тîõîéгîîр нугаëан урагø-арагø эрчимтэé саâаõûг багø ¿ç¿¿ëæ, таéëбарëана. Çарим сурагчаар ºâдºг ºндºр ºргºæ г¿éõиéг ¿ç¿¿ëæ, гîё õарагдаæ баéгаа эсэõиéг асууæ ÿриëöаад:• Байрандааөвдгөөөндөрөргөжалхана.• Гарыналгыгдоошхарууланбүсэлхийнорчимдбайрлуулаадөвдгөөтатантүүндхүргэжгүйнэ.• Сурагч өвдгөө өргөөд хүргэх хэмжээнд тохируулан татсан уяаны дагуу 5-6 сурагч зогсож

баéрандаа ºâдºг ºндºр ºргºн г¿éæ, уÿанд ºâдгºº õ¿ргэнэ.• Байрандааөвдгөөөндөрөргөжгүйнэ.• Өвдгөөөндөрөргөждөрвөнзүгрүүэргэжбайрандаагүйнэ.• Тогтоосонхугацаанд(6-10с)альболохолондавтамжтайгаарбайрандааөвдгөөөндөрөргөж

г¿éõиéг õичээнэ.Ñурагчдûн баéрандаа ºâдºг ºндºр ºргºæ г¿éõ чадâарûг ÿâöûн ¿нэëгээгээр ¿нэëэæ бîëнî.


3. учигтай зүү. Õ¿¿õд¿¿д гар гараасаа õºтëºëöºн гинæин õэëõээг д¿рсëэн аëõаад, урт öуâаа бîëæ õºтëºëöсºн гарааөргөжзогсоно.Чиглүүлэгчхүүхэдэргэæ õ¿¿õд¿¿диéн ºргºсºн гар дîîгуур øурган, биåиéг нü с¿ëæиæ аëõаõад т¿¿ниé араас бусад сурагчид мºн адиë аëõана (22â-р çураг).

Ýõëээд багø чигë¿¿ëэгч бîëæ аëõан араасаа õ¿¿õд¿¿диéг дагууëна. Á¿õ õ¿¿õэд эргэн аëõаæ дуустаë аëõууëна. Ñурагчдûн тîî îëîн баéâаë 2-3 гинæин õэëõээ бîëгîн тîгëууëаараé. Гэõдээ õ¿¿õдиéн тîî 15-аас öººн баéâаë сîнирõîë муутаé баéæ бîëçîøг¿é.

À ÂÁ

27


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:5 см ºргºн çурâас дундуур дунд çэргиéн õурдтаé г¿éõ чадâартаé бîëîõ.

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Äаâтан г¿éëтээр õурдûг õºгæ¿¿ëэõ ба даâтаëтûн õîîрîнд амраõ, ачааëëаа тîõирууëаõ аргûг îéëгîõ.

Г¿éõ дасгаëûг îëîн даâтсанаар õºë, гарûн буëчин øºрмºс бэõæиæ, õурд бîëîн тэсâэр õатууæëûн чанар õºгæинº. Т¿¿нчëэн аëõаõ, г¿éõ дасгаë нü õ¿¿õдиéн амüсгаëûн бîëîн ç¿рõ судаснû тîгтîëöîîнû ¿éë аæиëëагаанд маø таатаé нºëºº ¿ç¿¿ëдэг.

Тîдîрõîé нэг çаéд õэд õэдэн удаа г¿éõиéг давтан гүйлт гэнэ. Äаâтаëтûн õîîрîндîõ амраëт нü õ¿¿õдиéн аæиëëаõ чадâарûг б¿рэн сэргээõ¿éö баéõ ёстîé. 7-8 наснû õ¿¿õэд биå маõбîдûн õуâüд 20-25 м çаéд 3 удаа, 30-40 м çаéд 2 удаа даâтан г¿éõ бîëîмæтîé бîëсîн баéна.


Íариéн çурâасаар õÿçгаарëаæ г¿éëгэõ нü õ¿¿õэд õºëºº гаçарт çºâ таâüæ, чигээрээ õурдан г¿éæ сураõад тусаëна. Урт тууç бîëîн çааëнû øугамûг аøигëан 5-10 см ºргºн çурâасûг баéгууëна. Ñурагчид нэг нü нºгººгиéнõºº араас 3-5 аëõам çаéтаé öуâарч г¿éнэ. Гараа тîõîéгîîр нугаëан урагø-õîéø чºëººтэé саâна. Õºëиéн уëûг чигээр нü урагø õарууëæ, ºëмиéн õэсгээр гаçардууëæ гиøгэнэ. Г¿éõдээ õурдан г¿éõэд бус тэнöâэрээ õадгаëан, çºâ г¿éõэд анõаарëаа õандууëаõ õэрэгтэé.• 20смөргөнзурвасаардундзургийнхурдтайгүйх–10м-т3удаа• 15смөргөнзурвасаардундзургийнхурдтайгүйх–10м-т3удаа• Заалыгмогойчлоххэлбэрээр20смөргөнзурвасүүсгэжбайрлуулсанбортогонуудынхоорондуур

дунд çэргиéн õурдтаé г¿éõ –16-18 м-т 2 удааÝдгээр бîëîн ¿¿нтэé тºстэé дасгаëûг çîõиîæ õичээëдээ аøигëаараé. Íэг çурâас баéгууëсан

бîë сурагчид нэгиéн öуâаагаар г¿éнэ. Àëü бîëîõ îëîн çурâас баéгууëбаë õичээëиéн нÿгтраëûг дээøë¿¿ëэõ саéн таëтаé.


дохиогоор гүйх арга бариëûг õîёрдугаар ангиéн сурагчдад эçэмø¿¿ëэõиéн туëд õºнгºн атëåтикиéн спîртûн г¿éëтиéн тºрë¿¿д “гараандаа”, “анõаар”, “марø” гэсэн дîõиîгîîр гараанаас гардагиéг таéëбарëаараé. Äîõиîг сîнсîîд îгöîм õºдºëгººнººр гараанаас õурдан гараõ чадâар нü îéрûн çаéн г¿éëтиéн амæиëтад маø иõ нºëººтэé. Èéмээс ÿнç б¿риéн дîõиîгîîр õºдºëгººнºº эõëэõ чадâарûг саéæрууëаõ õэрэгтэé. Ýнэ çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ:• Гараанышугамынардбагазэрэгбөхийжзогссонбайдлаасшүглийндуугааргарчгүйх.• Хажуутийшхаржзогссонбайдлаас“марш”гэсэндохиогооргараанаасгарч10мзайдуралдах• Буруухаржзогссонбайдлаасалгаташихдохиогооргараанаасгарч5мзайдуралдахдасгалыг

аøигëаæ бîëнî.


үнэлгээний даалгавар үнэлгээний шалгуур үнэлгээний аргачлал

Áаéрандаа 20 удаа ºâдºг ºндºр ºргºæ г¿éõ

• Гуяа шалтай нэг түвшинд хүртэлºргºõ,

• Тулалтын хөл шулуун болох, ихбиåэр бага çэрэг бºõиéõ,

• Гараа тохойгоор нугалан урагш-õîéø чºëººтэé саâаõ

5-6 сурагч эгнэн çîгсîîд дааëгаâрûг нэгэн çэрэг г¿éöэтгэнэ. Ñурагч б¿р ººрºº г¿éëтиéн даâтамæаа тîîëнî. Áагø г¿éõ тåõникиéг аæигëаõаас гадна õэр õурдтаé г¿éæ буéг õÿнана.

Өөрөөрхэлбэл,хэнтүрүүлждасгалаадуусгав?гэдгийганхаарна.Даалгаврыгхурданбөгөөдзөвг¿éöэтгэсниéг õаргаëçан: маø саéн баéна, дунд çэрэг баéна, таарууõан баéна ø¿¿ гэõ çэргээр ¿нэëнэ.

28


Ýнэ наснû õ¿¿õдэд çааâаë “гараандаа”, “анõаар” “марø” гэсэн 3 кîмандûг аøигëаõ øаардëагаг¿é. Гараанû øугамûн ард çîгсîîрîé! гэæ õэëээд бэëтгэõ баéдëаа аâснû дараа гараанаас гаргаõ дîõиîг ÿнç б¿риéн õэрэгсëээр ºгнº (ø¿гэëдэõ, аëгаа таøиõ, ¿г õэëэõ, дарöгаар дîõиõ гэõ мэт). Äîõиîгîîр гараанаас гаргаад 10 м-ээс õîë çаéд г¿éëгэõ õэрэгг¿é. Àëü бîëîõ îéрõîн çаéд г¿éëгэâэë дîõиîнд õурдан õºдëºõºд сурагч гîë анõаарëаа õандууëдаг бîëнî. Õэрâээ õîë çаéд г¿éõ бîëбîë дîõиîнд бус çаéн г¿éëтэндээ иë¿¿ анõаарч бîëçîøг¿é.

20-25 м зайд 2-3 удаа давтан гүйх чадâартаé бîëîõ çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ нэгд¿гээр уëирëûн 4-5 õичээëиéг çîриуëбаë çîõинî. Ýдгээр õичээë тус б¿р дээр даâтан г¿éëтиéг дîîрõ æиøээнээс сîнгîн аøигëаæ бîëнî. Ү¿нд:• Альнэгхөлөөурдаатавьжзогссонбайдлаас10мх5удаагүйх.Амралт2мин.• Хажуутийшхаржзогссонбайдлаасдохиогоор15мх4удаагүйх.Амралт3мин.• 20мхурдтайгүйгээдбуцажирэхдээбиеэсуллажалхангараанышугамдээрирэнгүүтдахин20м

õурдтаé г¿éõ баéдëаар 3 удаа даâтаõ• 4-5сурагчнэггараандгарч25мх3удаагүйх.

Äээрõ даâтан г¿éëтиéг б¿гдиéг нü нэг õичээë дээр г¿éëгэõг¿é нü мэдээæ. Åр нü багø та сураëöагчдûнõаа чадâарт ¿ндэсëэн даâтан г¿éëтиéн çаé ба даâтаõ тîîг тîгтîîнî. Äаâтаëтûн õîîрîндîõ амраëт нü таéâан аëõаõ, суëаëтûн дасгаë õиéõ çэргээр идэâõтэé баéâаë бîгинî õугаöаанд õ¿¿õдиéн аæиëëаõ чадâар сэргэæ, даõин г¿éõ бîëîмæтîé бîëдîг.

20 м зайд дээд хурдаар гүйх чадâарûг эçэмø¿¿ëэõдээ:• Сурагчөөрөөөөртөөдохиоөгөнгараанаасгарч15-20мдээдхурдаараагүйнэ.Сурагчдыгхооронд

нü ураëдууëаõ øаардëагаг¿é. Тэд ººрсдºº õурдаа мэдэрч сураõ õэрэгтэé. Áиåиéн тамирûн таëбаéн тºâд 10 м урт гараанû øугам татаæ, 8-10 сурагчиéг нэг гараанд õуâаариëна. Ñурагчид ººртºº дîõиî ºгч барианû øугам õ¿ртэë ººриéгºº даéчëан õурдан г¿éõ ёстîéг îéëгууëан, багø õÿнаëт таâина.

• Багшийндохиогооргараанаасгарч10мзайдуралдажгүйнэ.Ойролцоохурдтайхоёрсурагчийгнэг гараанд гаргана. Ýнэ çаéд 3 удаа ураëдаæ г¿éõэд õэн îëîн т¿р¿¿ëсэн нü ººр гараанû ÿëагчтаé ураëдаæ бîëнî.

• 20мзайдхугацаатайгүйнэ.Сурагчидбиебиедээдохиоөгчгараанаасгаргахбөгөөдбагшбариандээр çîгсîæ г¿éсэн õугаöааг сåкундîмåрээр õэмæинэ. Õ¿¿õэд б¿риéн г¿éсэн õугаöааг ººрт нü õэëæ ºгºõººс гадна æурнаëдаа тэмдэгëэнэ. Íэг õичээë дээр 20 м-т 2 удаа õугаöаатаé г¿éæ бîëнî.

Гүйцгээе! тоглоом 1. Ñурагчдûг îõид, õºâг¿¿диéн тîîгîîр тэнö¿¿ 3-4 багт õуâаана. Áаг тус б¿р гараанû øугамûн ард öуâарч çîгсîõ ба эõниé тîгëîгчид бºмбºг барüсан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр бºмбºгтэé тîгëîгчид г¿éæ, 8-10 м çаéд баéрëууëсан öагариг дîтîр бºмбºгºº таâиад буöан г¿éæ ººриéн багиéн эõниé сурагчиéн гарт гараа õ¿ргэнэ. Áууõиаг õ¿ëээн аâсан сурагч г¿éæ öагариг дîтрîîс бºмбºгиéг аâчирч ººриéн багиéн дараагиéн гиø¿¿нд дамæууëна. Èéм баéдëаар багиéн б¿õ тîгëîгч ¿éëдëиéг г¿éöэтгэõэд т¿р¿¿ëæ дууссан баг õîæинî (23-р çураг).

23 дугаар зураг. Тоглоомын зохион байгуулалт

Гүйцгээе! тоглоом 2. Оõид, õºâг¿¿диéн тîî тэнö¿¿ 3-4 баг гараанû øугамûн ард öуâаагаар çîгсîнî. Гараанû øугамаас 10 м çаéд баг б¿риéн õараëдаа тîéрîг çурæ, дîтîр нü æиæиг саâаа таâüсан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр баг б¿риéн эõниé тîгëîгч г¿éæ ººриéн тîéрîгт îчин, саâааг аâч øаëан дээр 3 удаа тîгøîîд буöан г¿éæ öуâаандаа îрнî. Т¿р¿¿ëæ ирсэн тîгëîгч ººриéн багтаа 3 îнîî, õîёрдугаарт ирсэн нü 2 îнîî, гураâт îрсîн нü 1 îнîî аâна. Á¿õ тîгëîгч г¿éæ дуусаõад õамгиéн îëîн îнîîтîé баг õîæинî.

29


Чиглэлээ өөрчлөн хурдан гүйх. Ìîгîéчиëæ аëõаõ чадâарт туëгуурëан чигëэëээ îгöîм ººрчиëæ õурдтаé аëõана. Ñурагчид 4-5 öуâаа бîëæ çîгсîîд багøиéн нэрëэсэн ºнгиéн тэмдэгт р¿¿ чигëэæ гараа урагø-õîéø саâан õурдтаé аëõана. Áагø ººр ººр ºнгиéг нэрëэнэ. Гэõдээ сурагчид эмõ çамбарааг¿é аëõаæ, õîîрîндîî мºргºëдºõг¿é баéõаар тîîöîæ тэмдэгт¿¿диéг баéрëууëна. Ү¿ниé дараа чигëэëээ ººрчëºн г¿éõ дасгаë ºгнº. Ү¿нд:• Дүрсүүсгэж,дундзэргийнхурдтайгүйнэ.Үүнд:а.гурвалжин,б.тойрог,в.гогцооүүсгэх.• Хооронднь2-3мзайтайцувруулантавьсантэмдэгтийгсүлжижхурдтайгүйнэ.Тэмцээнхэлбэрээр

çîõиîн баéгууëæ бîëнî. Íиéт тууëаõ çаéн урт нü 15 м-ээс иë¿¿г¿é баéна.• Хооронднь70-80смболон30-40смзайтай,эндтэндбайрлуулсанцагаригдоторгишгэжтом,

æиæиг аëõан чигëэëээ ººрчëºн г¿éнэ. Ñурагчдûг õîёр öуâаа бîëгîн бууõиа ураëдаан õэëбэрээр çîõиîн баéгууëна.

• Цувааныбүхсурагчгараасаахөтлөлцөнтэмдэгтийгсүлжижгүйнуралдана.• 3х10мзайдчиглэлээөөрчлөнгүйнэ(24а-рзураг).• Шонгтойрчболонсүлжижмогойчилонгүйнэ(24б-рзураг).• Тахирмагүүсгэжгүйнэ(24в-рзураг).• Сурагчид биеийн тамирын талбайд чөлөөтэй тарж хос хосоороо хөөцөлдөн гүйнэ. Нэг нь

нºгººгºº õººæ бариõ дааëгаâар ºгнº. Õîîрîндîî мºргºëдºõг¿éн туëд чигëэëээ ººрчëºн г¿éõиéг санууëна. Õîсууд ээëæëэн биå биåнээ õººæ г¿éнэ.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 4:Чиглэлээөөрчлөнхурдтайгүйхчадварэзэмших

Чиглэлээогцомөөрчлөнгүйхэдхөдөлгөөнийэвсэлболонхариуүйлдлийнхурдчухалнөлөөтэй.Ýнэ чадâарûг эçэмøсэнэээр тºрºë б¿риéн õºдºëгººнт тîгëîîм тîгëîõдîî ººриéн õºдºëгººнºº удирдаõ эâ д¿é саéæирч, гар õºëиéн õºдºëгººниé çîõиöîë дээøëэн, сэтгэн бîдîõ õурд ч нэмэгдэнэ. Ñурагчид дунд ангиас эõëэн спîрт тîгëîîмûн тºрëиéг судëаõад чигëэëээ ººрчëºн г¿éõ чадâар çаéëøг¿é õэрэг бîëнî. Èéмээс энэ чадâарûг бага наснаас нü õºгæ¿¿ëбэë иõ ач õîëбîгдîëтîé. Г¿éëтиéн чигëэëиéг õÿëбараас нü õ¿ндр¿¿ëэн ººрчиëбºë çîõинî.

Çааë таëбаéн нэг õаæуугиéн øугамаас нºгºº таëûн õаæуугиéн øугам õ¿ртэë буюу õîёр øугамûн õîîрîнд нааø öааø г¿éõиéг “хэрж гүйх” гэнэ. Ýнэ г¿éëтээр сурагчдûн чигëэëээ ººрчëºн г¿éõ чадâарûг ¿нэëæ бîëнî.


24 дүгээр зураг. Чиглэлээ өөрчилж гүйх хувилбар: а.3х10 м гүйлт, б.Могойчилж гүйх, в.тахирмаг үүсгэж гүйх

Чиглэлээ өөрчилж гүйх дээрх хувилбараас сурагчдын ялгаатай байдалд тохируулан сонгожаøигëана. Жиøээ нü: 3õ10 м г¿éëт нü ниéт 30 м çаéг тууëаõ учраас õурдан г¿éõ чадâар муутаé сурагчдад çаéг бîгинîсгîн, 2õ10 м бîëгîîрîé. Т¿¿нчëэн сурагчдûн с¿ëæиæ г¿éõ øîнгуудûн õîîрîндûн çаéг õîëдууëæ, îéртууëаõаас гадна тîîг нü нэмæ, õасч бîëнî.

хэрж хурдан гүйх. Õэрæ г¿éõ г¿éëтиéг багø таéëбарëаæ, нэг сурагчаар г¿éëгэæ ¿ç¿¿ëнэ. • Сурагчидзаалныхажуугийншугамдээрхоёрэгнээгээрзогссонбайна.Багшийндохиогоорэхний

эгнээниéõэн урагø г¿éæ нºгºº таëûн õаæуугиéн øугамд õºëºº õ¿ргээд буöаæ г¿éн баéрандаа ирнэ. Äараа нü õîёрдугаар эгнээниéõэн мºн адиë г¿éнэ. 3 удаа даâтана.

• Дээрх байдлаас багшийндохиогоор урагш гүйжнөгөө талын хажуугийншугамд хөлөө хүргээдбуöаæ уõарч г¿éн баéрандаа ирнэ.

• Сурагчидзаалыгтойрчалхсанбайдлаасзаалныбаруундээдөнцгөөсэхлэнхурдтайгүйж,зүүнтаëûн õаæуугиéн øугамûн гîëд гараа õ¿ргээд буöаæ çааëûн баруун дîîд ºнöºгт барианд îрнî.

â.

а.

б.

30


Гимнастикийн урт сандал дээгүүр гүйх:• Гимнастикийнуртсандлыгдээшхаруулантавиаддээгүүрньзөөлөнгүйх• Гимнастикийнуртсандалдээгүүрдундзэргийнхурдтайгүйх• Налуубайрлуулсангимнастикийнсандалөөдгүйжгараадүсэрчбуух• Налуу байрлуулсан гимнастикийн сандал өөд гүйж гараад, буцан гүйж буух зэрэг дасгалыг

сурагчид õîîрîндîî 2 м îрчим çаéтаéгаар öуâарч г¿éöэтгэнэ.

Бөмбөг, урт сандал зэрэг саадыг даван гүйх. Ñаад даâæ г¿éõ дасгаëûг ºгºõиéн ºмнº саадûг çºâ баéрëууëаõ õэрэгтэé. Ñаад õîîрîндûн çаé иæиë баéõ нü õ¿¿õэд æигд г¿éæ сураõад нºëººëºõ учраас бºмбºг, урт сандаë, õаëõаëт çэрэг саадûг иæиë çаéд таâина. Жиøээ нü: 8 настаé õ¿¿õдиéн г¿éëтиéн аëõамûн урт нü 90 см гэæ ¿çâэë саадûг 25-р çурагт ¿ç¿¿ëснээр баéрëууëна.

“Чоно, тарвага” тоглоом. Íэг сурагч чîнî, бусад нü тарâага бîëнî. Таëбаéн эргэн тîéрîнд тарâаганû 3-4 ¿¿р çурна. Тарâаганууд ¿¿рэндээ баéõад чîнî таëбаéн гîëд ÿâган сууæ тэдниéг аæигëана. Áагø “Íар гарëаа, тарâаганууд идэø õîîëîî îëæ идэõээр ¿¿рнээсээ гараараé!” гэæ õэëэõэд б¿õ тарâага ¿¿рнээсээ гарч г¿éн таëбаéд тараан таâüсан øîî, æиæиг бºмбºг, чуëуу гэõ мэт “õîîë”-нооснэгийгавч,альнэгүүррүүгүйнэ.Чонотэднийгхөөжгүйцэн,тарваганыбиедгараахүргэвэлбаригдсанд тîîöнî. Áаригдсан õ¿¿õэд чîнî бîëæ тîгëîîмûг ¿ргэëæë¿¿ëнэ.хурдтай гүйх чадварын үнэлгээ

үнэлгээний даалгавар үнэлгээний шалгуур үнэлгээний аргачлал

20 м çаéд дээд õурдаар г¿éõ

Г¿éсэн õугаöаа нü ºмнºõ амæиëтаасаа:• 0.2-0.4сахисанболдундзэрэг,• 0.5-0.6сахисанболсайн,• 0.7-0.8сахисанбайвалмашсайн

Ñурагчид бîсîî гараанаас гарч г¿éнэ. 2-4 сурагч нэг гараанд гарна. Ñурагчдûн г¿éëтиéн амæиëтûн аõиöûг эöэг, эõэд õэëæ, çºâëºгºº ºгººрэé.

хүРэх үР дүН: ßнç б¿риéн саадтаé г¿éëтээр õ¿¿õдэд бэрõøээëиéг даâан тууëаõ, ººриéн õºдºëгººнºº удирдаõ чадâар тºëºâø¿¿ëэõ.

• Гимнастикийнуртсандалдээгүүралхах,гүйхньхүүхдийнтэнцвэрийгхөгжүүлнэ.Гүйлтэндундаагараа таøаанд аâаõ, аëдëаõ çэргээр тэнöâэрээ õадгаëна. Ýнэ дасгаëûг эõëээд г¿éöэтгэõдээ сурагчид нэг нü нºгººгºº õºтºëæ г¿éõ баéдëаар õÿëбарøууëна. Äараа нü ганö ганöаараа биåэ даан г¿éõдээ õурдаа ааæмаар нэмэгд¿¿ëнэ.

• Багахэмжээнийсааддээгүүрдавжалхахбагүйхдээхүүхэдзаавалөвдгөөнугалжтатахучраасэнэ нü г¿éëтиéн тåõникиéг эçэмøиõэд тусëаõ дасгаë бîëнî. Ñаад õîîрîндûн çаéг õ¿¿õдиéн аëõмûн уртад тîõирууëæ чадâаë тэд æигд урттаé аëõамаар г¿éæ сурна. Ñаадûг даâаõдаа õºдºëгººнºº çîõиöууëан, удирдаæ сурна.


сэдэв. сААдТАЙ БА хувИРАлТТАЙ ГүЙлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Гимнастикиéн сандаë бîëîн æиæиг саадûг даâæ г¿éõ эâ д¿éтэé бîëîõ

“Ангайхайгаа хооллоё” тоглоом. Çааëнû дºрâºн буëанд øуâуунû ¿¿р баéна. Тэр ¿¿рэнд тэнö¿¿ тîîнû тîгëîгчтîé багууд баéрëана. Тэд øуâуу бîëнî. Таëбаéн гîëд тîéрîг çурæ ÿнç б¿риéн øîî, æиæиг бºмбºг, бîртîгî, тîгëîîм çэрэг õэрэгсëиéг тараан таâина. Ýдгээр нü ангааõаéнû õîîë юм. Áагøиéн дîõиîгîîр øуâуунууд ¿¿рнээсээ гарч г¿éн õîîëнîîс нэгиéг аâч, буöаæ г¿éн ººриéн ¿¿рэндээ таâиад даõин õîîë аâчирна. Èéм баéдëаар ¿ргэëæë¿¿ëэн õîîëûг дуустаë тîгëîõîд аëü баг нü ангааõаéдаа “иõ õîîë” аâчирсан нü õîæинî.


31


25 дугаар зураг. Саадыг байрлуулах хэмжээ

Ñурагчдûн наснû îнöëîгиéг тîîöîн 20 см-ээс ºндºрг¿é саадûг даâæ г¿éõ дасгаë сîнгîнî. Ү¿ниé туëд сааднû ºндриéг ааæмаар нэмэгд¿¿ëэõ õэрэгтэé. Ýõëээд æиæиг чиõмэë бºмбºгиéг дээрõ çурагт ¿ç¿¿ëсэн çаéтаéгаар баéрëууëан, тэдгээриéг даâæ æигд õурдтаé г¿éõиéг îéëгууëна. Õ¿¿õдиéн õºдºëгººниé эâсэë, бэрõøээëиéг даâан тууëаõ, ººриéн õºдºëгººнºº удирдаõ чадâарûг õºгæ¿¿ëэõдээ дарааõ саадтаé г¿éëтиéн дасгаëûг аøигëаараé (26-28-р çураг).

26 дугаар зураг. Бөмбөг давж гүйх

27 дугаар зураг. Урт сандлыг давж гүйх

28 дугаар зураг. Дов сондуулыг давж гүйх

Ýнэ чадâарûг õîёрдугаар ангиéн сурагчдад эçэмø¿¿ëэõдээ çаâсарëагаг¿é õуâüсган ººрчëºõ аргûг õэрэгëэõ бîëîмæтîé. Ýнэ аргûг дарааõ õэëбэрээр аøигëаараé.• Өөрийн боломжоороо тодорхой зайд гүйгээд, хэсэг зайд алхах байдлаар биеийн тамирын

таëбаéд 300-400 м çаéг тууëаõ• Сургуулийнбиеийнтамирынталбайншулуунзамдньгүйж,тойрогзамдньалхаж2тойрох(нийт

çаé 400 м-ээс иë¿¿г¿é баéõ)• 50мдундзэргийнхурдтайгүйгээд50малхахбайдлаар400мзамтуулна.

Ñурагчдûн г¿éõ ба аëõаõ çаéг тэмдэгëэсэн тэмдгиéг тэдэнд тîд õарагдаõаар баéрëууëсан баéна. Áагø îдîî г¿éгээрэé, аëõаараé! гэæ санууëæ бîëîõîîс гадна õэрэâ õ¿¿¿õэд аëõаõг¿éгээр çаéг дуустаë г¿éæ чадаõаар баéâаë çааâаë аëõууëаõ øаардëагаг¿é, урамøууëан дэмæиæ г¿éëгэнэ.

Íариéн çурâас дундуур г¿éõ дасгаë нü бага наснû õ¿¿õдэд г¿éëтиéн çºâ тåõникиéг эçэмø¿¿ëэõэд тусаëна. Çºâ г¿éõиéн туëд õºëиéн уëûг ÿг чигээр нü урагø õарууëæ юмуу ÿëимг¿é дîтîгø эрг¿¿ëэн, нэг øугам дээр таâиõ нü аøигтаé баéдаг. Г¿éõдээ õºëºº нэг øугам дээр гиøгэæ г¿éõг¿é бîë иõ биåэр õîёр тиéø ганõаæ, иë¿¿ õ¿ч гаргаõ бîëнî. Èéмээс ¿¿ниéг бага ангиас нü эõëэн сурагчдад îéëгууëаõ õэрэгтэé. Õîёрдугаар ангид 15 см îрчим нариéн çурâасаар г¿éëгэнэ. Àнги аõиõ тусам энэ õэмæээг багасгаæ 5 см бîëгîнî.

Ñураëöаõуéн энэ çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ дîîрõ ¿éë аæиëëагааг ÿâууëна.- Áагø, сурагчид õамтран 15 см ºргºнтэé, 4-5 çурâас баéгууëна. Ү¿ниé туëд сурагчдûг 4-5 багт

õуâаагаад баг б¿рт 4 ø урт тууç юмуу дээс тарааæ ºгнº. Áагууд тэдгээр тууçаар 15 см ºргºн çурâас баéгууëæ, øаëан дээр õºдºëгººнг¿é бэõэëнэ.

- Өөрсдийнбайгуулсанзурвасаарбагийнгишүүдарараасаацувранзөөлөнгүйнэ.- Уг çурâасаар гараа нугаëан урагø-õîéø эрчимтэé саâæ, õурдтаé аëõана.- Çурâасûн øугам дээр гиøгэõг¿éгээр õурдтаé г¿éнэ. Áагøиéн ø¿гëиéн дîõиîгîîр бîëîн сурагчид аëгаа таøиæ биå биåдээ дîõиî ºгч гараанаас

гаргана. Áагууд тус тусдаа ººриéн çурâасаар г¿éнэ.



суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Àëõаа, г¿éëтиéг õîсëууëан 400 м çаéг тууëаõ чадâартаé бîëîõ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:15 см ºргºн çурâас дундуур дунд çэргиéн õурдтаé г¿éõ чадâартаé бîëîõ

4.5 мгара

а

бари

а

4.5 м 4.5 м 4.5 м 2 м

20 м

32


ГуРАвдуГААР БүлэГүсРэлТ, хАРАЙлТ

хүРэх үР дүН: Äээсиéг çааâрûн дагуу аøигëаõ, õурааõ, биå даан дээсддэг бîëîõ, тîгëîõдîî д¿рмиéг баримтëан, õэрэгæ¿¿ëæ сураõ.

Äээсдэæ тîгëîõîд õамгиéн иõ õиéдэг õºдºëгººн бîë ¿срэõ юм. Èéмээс дээстэé дасгаë нü õ¿¿õдиéн õºдºëгººниé эâсэë, ¿срэмтгиé чанар, уÿн õатан, тэсâэр тэâчээр, õºдºëгººниé мэдрэмæиéг õºгæ¿¿ëæ, ºâдºг, øагаéн ¿å õîëбîîс бîëîн õºëиéн уëнû буëчинг бэõæ¿¿ëснээр уë õаâтгаéраõаас сэргиéëнэ.

Áîгинî дээсиéг сîнгîõдîî сурагч дээсниé гîëд õºëдºº мºрниé õэмæээниé çаéтаé çîгсîîд õîёр ¿ç¿¿рээс нü бариõад б¿сэëõиéн îрчимд бариуë нü баéõаар тîîöîæ сîнгîнî. Äээсиéг эâõэæ õурааõдаа т¿¿ниéг дºрºâ нугаëаад, õºнгºн çангидаæ уÿна. Çангидсан дээсээ тусгаé саâанд õиéæ, õэрэгëэгдэõ¿¿ниé таâиурт таâина. Áагø та дээсиéг аøигëаõдаа:

а. Äээсдэæ тîгëîõ б. Äээстэé дасгаë õиéõ гэсэн õîёр îéëгîëтûг саéтар анõаараараé.Äээстэé дасгаëаар биåиéн ÿмар ч чанарûг õºгæ¿¿ëæ бîëнî. Äээсээр тîгëîõ ÿâöад нü øинэ

мэдëэг, чадâар эçэмø¿¿ëэõ бîëîмæтîé.


сэдэв, суралцахуйн зорилт хоорондын хамаарал

сэдэв: дээсдэх дАсГАл, ТОГлООМ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ:Äээсдэõ тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ

сэдэв суРАлцАхуЙН ЗОРИлТÄээсдэõ дасгаë, тîгëîîм

Äээсдэõ тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ

Áаéрандаа дээсэнд нэг õºë дээр ¿срэõ ба ганöаараа дээсдэæ чаддаг бîëîõ

Äээстэé дасгаë тîгëîîмîîр õºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëаõ

Íэг ба õîёр õºëººс ¿срэëт, õараéëт

Үсэрч 150-180 см ºндºрт д¿¿æиëсэн ç¿éëд нэг гараар õ¿рэõ чадâартаé бîëîõ

Íэг ба õîёр õºë дээрээ урагø, õаæуу тиéø, арагø ¿сэрч ÿâаõ чадâараа саéæрууëаõ

Т¿ëõэëт саâаëт õîсîëсîн дасгаëаар õºëиéн õ¿ч ба уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ

Уртûн õараéëт Áаéрнаас уртад 90-100 см õараéõ чадâартаé бîëîõ

6-8 м çаéнаас г¿éæ, нэг õºëººр т¿ëõэн õîë õараéдаг бîëîõ

Г¿éëтээс уртад 1.5-2 м õîë õараéдаг бîëîõ

Ðåçинтэé ба таâöан дээр ¿срэõ дасгаë

Ðåçиндэõ тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ

Õºëиéн т¿ëõэëт саâаëтûн дасгаëûг рåçин аøигëан г¿éöэтгэõ

30 см ºндºр таâöан дээр õîёр õºëººс т¿ëõэн ¿сэрч гараад, ¿сэрч бууõ чадâартаé бîëîõ

Äээс аøигëаõ çааâар, тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõэд нэг õичээëиéн öаг õангаëтг¿é юм. Õîёрдугаар ангиéн сурагчдад дîîрõ ¿éë аæиëëагаа, арга ç¿éгээр дамæууëан суурü мэдëэг îëгîõ бîëîмæтîé. Áагø та нэмэëт мэдээëëиéг бîëîâсрууëæ аøигëаõ нü нээëттэé баéна. Äээс аøигëаõ çааâрûг îéëгîснîîс õîéø биåиéн тамирûн õичээëиéн эõниé бîëîн ¿ндсэн õэсэгт дээстэé дасгаëûг аøигëаæ, т¿¿нтэé õîëбîîтîé мэдëэг, чадâарûг баÿæууëна. Т¿¿нчëэн ёс суртаõуунû õичээëиéн агууëгатаé õîëбîõ нºõöëиéг б¿рд¿¿ëээрэé. Ñурагчид õичээë дээр дээстэé дасгаë õиéõ, тîгëîõ ¿åд баримтëаõ çааâрûг бîëîâсрууëæ, õамтран õэрэгæ¿¿ëэõ аëõамуудûг õиéнэ. Ү¿нд:


33

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ: ҮСРЭЛТ, ХАРАЙЛТ

Äээсээ нугаëæ бариад,

¿срэõг¿éгээр баéрандаа нэг гараар дээсээ

õаæуудаа эрг¿¿ëнэ

Íэг гараар õаæуудаа дээсиéг

эрг¿¿ëэõэд дээс øаëанд бууõ агøин б¿рд

ºëмиé дээрээ õºнгºн ¿сэрнэ

Õîёр гараар дээсээ эрг¿¿ëæ,

дээсэнд îрæ баéрандаа õîёр õºë дээр ¿сэрнэ


дээсэнд îрæ баéрандаа нэг

õºë дээр ¿сэрнэ


дээсэнд îрæ урагø, арагø

¿срэõ ба г¿éнэ.

Ганцаараа дээсдэх дасгалууд: (29-р çураг)• Дээсээурагшбаарагшэргүүлжхоёрхөлдээрүсрэх• Дээсэээргүүлэнхоёрхөлдээрүсэрчявах• Дээсэээргүүлэннэгхөлдээрбайрандааүсрэхбаурагшявах• Дээсэээргүүлэнхөлөөсхөлрүүүсрэх• Дээсэээргүүлэнбаруун,зүүнхөлдээрээлжлэнүсрэх• Дээсэээргүүлэнурагшгүйх.

Õичээë дээр õ¿¿õэд б¿рт дээс ºгч биå даан ººрºº нэг ба õîёр õºë дээр ¿сэрч дээсдэõ нºõöºëиéг õангана. Ñургууëиараа б¿гд дээсдэõ çîриëт таâüæ нэг дîëîî õîнîгиéн ¿éë аæиëëагаа çîõиîн баéгууëсан ч бîëîõ юм.

Áиå даан дээсдэõдээ наéç нºõºд, эöэг эõтэéгээ õамт çºâëºгºº аâаõ çîриëгîîр çºâ, буруу ¿éëдëээ ÿриëöан гэриéн дааëгаâар õэëбэрээр õиéëгэõ бîëîмæтîé.

• Багшийнзөвшөөрлөөрдээсийгавах,зааврындагуудээсэээвхэж,хураах• Багшийнтайлбарыганхааралтайсонсох• Багшийндохио,командаардасгалааэхлэх,дуусгах• Дээсээганцаарбахамтранашиглах,нөхөртөөтуслах• Урт,богинодээснээсбагшийнүзүүлснийдагууөөрттохируулансонгох• Зааварболбиднийдүрэм,ёсжурмаабиелүүлжбайгаасайнүйл,багш,хамтолоннайзаахүндлэх

нü саéн õ¿¿õэд гэдэг таëаас ёс суртаõуунû õичээëиéн агууëгатаé уÿëдууëан îéëгууëаõ хориглох зүйлс: а. Äээсиéг çºâøººрºëг¿é аâаõ, багøиéн øаардëагûг биåë¿¿ëэõг¿é баéõ, дээсээ суë îрõиõ б. Өөрзүйлхийх(дээсээрбусдыгааороолгох,татажчангаахгэхмэт)Äээсдэæ тîгëîõ тîгëîîмûн д¿рмиéг судаëæ аøигëаõ, øинээр бîëîâсрууëаõдаа дарааõ чигëэëээр

сурагчидтаé ÿриëöаæ бîëîõ юм. Ү¿нд: а. Äээс тîгëîõîд тîдîрõîé ÿмар ÿмар д¿рмиéг баримтаëдаг туõаé. б. Õîёр ººр тîгëîîмûн д¿рмиéг õарüöууëаõÄээсээ аøигëаõ çааâрûг îéëгууëæ õэâø¿¿ëэõдээ:• Зааврыгбичижанги,танхим,заал,талбайнхарагдахуйцхэсэгтбайрлуулах,хувилжтараах• Хамтраннийтээрунших,ярилцах,чээжлэхгэсэнаргаасхэрэглээрэй.

29 дүгээр зураг. Дээсдэх дасгал

34


Áаéрнаас уртад õараéõ аргûг таéëбарëаõдаа õºдºëгººниé ¿éëдëиéг б¿тнээр нü ¿ç¿¿ëэõ, çадаëæ õарууëаõ аргûг õîсëууëан аøигëана. Õариëöан ÿриëöаõ, самбар дээр çураасан çургаар çурæ ¿ç¿¿ëэõ, турøин õиéæ асууëт гарган ÿриëöаõ, çºâ г¿éöэтгэæ баéгаа сурагчдаар æиøээ бîëгîн ¿ç¿¿ëэõ çэрэг аргûг аøигëана. Õичээëиéн ÿâöад баéрнаас уртад õараéõ ¿åд õ¿¿õэд б¿риéн аëдааг çасаæ õэëæ ºгºõ, çºâ õиéæ баéâаë урамøууëна. Áаéрнаас уртад õараéõ аргаар ¿нэëгээ õиéæ õэн çºâ õараéõ âэ, õэн õîë õараéõ âэ гэõ мэт çîриëт таâüæ сурагчидтаéгаа õамтран аæиëëаæ аõиö амæиëтûг тэмдэгëээрэé.


Áаéрнаас уртад õараéõ тåõник нü дарааõ õºдºëгººниé ¿éëдëээс б¿рдэнэ. Ү¿нд: а. Áэëтгэõ баéдаë, б. Урüдчиëсан саâаëт, â. Т¿ëõэëт, г. Íисэëт, д. ÁууëтÁэëтгэõ баéдëûг аâаõдаа õºëдºº мºрниé õэмæээнээс иë¿¿г¿é çаéтаé çîгсîнî.Урüдчиëсан саâаëтûг г¿éöэтгэõдээ гараа дээø ºргºн бууëгаõдаа чээæээ урагø дээø чигëэëд

бºõиéëгºн õагас сууæ гараа арагø дîîø бîëгîн буöаæ тэниéõ баéдëаар ¿ргэëæë¿¿ëэн 1-3 удаа õиéнэ. Т¿ëõэëт буюу ¿срэëтиéг с¿¿ëиéн саâаëтûн гар урагø дîîø чигëэëд ирмэгö õîёр õºëººр урагø-дээø чигëэëд çэрэг т¿ëõэнэ.

Íисэëтиéн ¿åд õºëºº çэрэгö¿¿ëэн ºâдºгºº урагø чигëэëд нугаëсан баéдëаар õараéна. Áууõдаа ºсгиéнººс ºëмиé р¿¿ õурдан øиëæ¿¿ëæ õºëºº çэрэгö¿¿ëэн ºâдºг, т¿нõниé ¿åэр намаëçаõ õºдºëгººн õиéæ çººëºн бууõ õэрэгтэé. Áуунгуутаа урагø ба õаæуу тиéø аëõаõ õºдºëгººн õиéõиéг çºâøººрч бîëнî.

Õамгиéн гîë анõаараõ ç¿éë бîë саâаëт т¿ëõэëтиéг çºâ çîõиöууëан õîсëууëаõ бºгººд õîёр õºëººр çэрэг т¿ëõэõ, õºëºº çэрэгö¿¿ëэн çººëºн бууæ сургаõ õэрэгтэé. Õичээëиéн ÿâöад îëîн даõин даâтсанаар баéрнаас уртад çºâ õараéõ дадаë сууна. Áаéрнаас уртûн õараéëт нü сурагчдûн õурд-õ¿чниé чанарûг ¿нэëэõ нîрмт тåстиéн аргуудûн нэг биëээ.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Íэг ба õîёр õºë дээр чигëэëээ ººрчëºн øиëæиæ ¿срэõ чадâараа саéæрууëаõ

Íэг ба õîёр õºë дээр øиëæиæ, чигëэëээ ººрчëºн ¿срэõ õуâиëбарûг багø бîëîâсрууëна. Туõаéëбаë, ç¿¿н õºë дээрээс т¿ëõэæ õîёр õºë дээр буугаад, õîёр õºëººс арагø ¿срэõ гэõ мэт.

Шиëæиæ ¿срэõ чигëэë, ¿срэõ çаéг тîгтîîæ ºгнº. Íамõан таâöан дээр урагø ба õаæуу тиéø чигëэëээр ¿сэрч гараõ бууõдаа аëü ч чигëэëд ¿сэрч бууõ бîëîмæтîé. Àрагø ¿сэрч бууõ нü энэ насанд õ¿ндэâтэр баéæ бîëîõ юм.

Г¿éëтээс тîдîрõîé ºргºнтºé çурâас дээг¿¿р õараéõад нэг õºëººс т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ õуâиëбарûг аøигëана. Урагø чигëэëд õарæ нэг õºëººр т¿ëõэæ ¿срэõ, нэг õºëººр т¿ëõээд õаæууëдаæ ¿сэрч, энэ баéрëаëаа õадгаëан бууõ энгиéн аргууд баéна. Ýнэ нü уртûн õараéëтûн бэëтгэë бîëнî.


хүРэх үР дүН: Íэг ба õîёр õºëººс т¿ëõэн ¿срэõ туõаé мэдëэгээ баÿæууëаõ, õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг саéæрууëаõ дасгаëуудаас мэдэõ

сэдэв: НэГ БА хОёР хөлөөс үсРэлТ, хАРАЙлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Áаéрнаас уртад õараéõ аргûг îéëгîõ

35


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Áаéрнаас уртад 90-100 см õараéõ, т¿ëõэëт саâаëт õîсîëсîн дасгаëаар õºëиéн õ¿ч ба уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ

Áаéрнаас уртад õараéõ аргаар îõид õºâг¿¿дээр ÿëгаатаé õэмæээсæ¿¿ëсэн нîрм бîëîâсрууëна. Ү¿ниé туëд эõëээд туõаéн ангиéн сурагчдûн баéрнаас уртад õараéõ чадâарûн т¿âøинг îнîøëîõ õэрэгтэé. Ýнэ îнîøëîгîîнîîс ангиéн дундаæ т¿âøинд ¿ндэсëэн аõиö амæиëт буюу ¿срэõ чадâар аõиæ, саéæирч баéгааг õараõ çîриëт таâüæ аæиëëаõ нºõöºë б¿рдэнэ.


3.3.3.2 кîд б¿õиé сураëöаõуéн çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ аëü нэг чигëэëд ба õîсëууëан ¿срэõ хувилбарыгсонгоно.Өөрөөрхэлбэл,зөвхөнхоёрхөлдээр,зөвхөнзүүнхөлдээрбагшийнхэлсэнчигëэëд øиëæин ¿срэõ нü дангаар õиéæ буé õуâиëбар юм. Õîёр õºëººс урагø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр буугаад, ç¿¿н õºëººс õаæуу тиéø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ гэõ мэт õîсëууëаõ буюу нэг ба õîёр õºë дээр ээëæëэн ¿срэõ õуâиëбаруудûг аøигëаараé. Ìаø îëîн õуâиëбарûг гаргаæ ирæ бîëîõ юм. Жиøээ нü:

Хувилбар 1. Áаруун õºë дээрээс ç¿¿н тиéø ¿сэрч õîёр õºë дээр буугаад, ç¿¿н õºëººс урагø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ

Хувилбар 2. Ç¿¿н õºëººс баруун тиéø т¿ëõэæ баруун õºë дээр буугаад, баруун õºëººс ç¿¿н тиéø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ

Хувилбар 3. Õîёр õºëººс урагø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр буугаад, ç¿¿н õºëººс ç¿¿н тиéø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ, буöаад баруун õºëººс т¿ëõэæ õîёр õºë дээр бууõ

Хувилбар 4. Õîёр õºëººс арагø т¿ëõэæ õîёр õºë дээр буугаад, ç¿¿н õºëººс урагø 2 удаа дэгдэæ õîёр õºë дээр бууõ гэсэн õуâиëбараас санаа аâч, ¿срэëтиéн ººр îëîн õуâиëбарûг багø та сурагчидтаéгаа õамтран çîõиîæ аøигëаараé.

Õ¿¿õэд б¿риéн ¿срэõ бîëîн õºдºëгººниé эâ д¿é õариëöан адиëг¿é учир ¿срэõ чигëэë, аëü õºëººс ¿срэõ çэргиéг анõаарч дасгаëûг ÿëгаатаé ºгºõ бîëîмæ гарна. Туõаéëбаë, ç¿¿н õºë дээрээ çîгсîîд ç¿¿н тиéø ¿срэõ нü çарим õ¿¿õдэд õэö¿¿ баéæ бîëîõ юм. Тэгâэë энэ чигëэëд ¿сэрч сургаõаас гадна б¿р îрõиîд ººр амрõан чадаæ баéгаа чигëэëд дасгаëûг õиéëгэæ бîëîõ юм. Áаг багаараа ººр ººр õуâиëбар сîнгîн õиéõ, õîîрîндîî дасгаëаа сîëüæ õиéõ çэрэг аргуудûг аøигëана. Ñурагчид биå даан ººрсдºº õуâиëбар гаргаæ ¿срэõ дааëгаâар ºгч бîëîõ юм. Õ¿¿õэд б¿риéн гаргасан õуâиëбарûг тэмдэгëэæ аâаõ, çîõисîн õуâиëбараа õиéæ буé баéдаëд ÿâöûн ¿нэëгээ õиéõ бîëîмæтîé.


Áаéрнаас уртад õîë õараéõ чадâарûг аõиуëаõûн туëд дарааõ дасгаëаас сîнгîнî. Ү¿нд:• Байрнаасуртадхарайхсавалт,түлхэлт,буултынүйлдээзасах,сайжруулахзорилгоорхэсэгчлэн

даâтаõ• Байрнаасуртад4-5удаахарайх,хооронднь15-20секамрах• Эхнийхарайсанамжилтаадараагийнхарайлтандахиулахзорилгоорхарайх• Байрнаас2хөлөөртүлхэжүргэлжлүүлэн4-5мзайг3удаатуулах,хооронднь30секамрах

Àнги ниéтээр нэгэн çэрэг õиéõ, баг бîëгîн çîõиîн баéгууëаõ, биå биåндээ тусëаõ, õараéсан амæиëтûг øîõîéгîîр тэмдэгëэõ, даâтаõ тîîг тîîëîõ çэрэг аргûг аøигëаараé. Ìºн тîгëîîм тîгëîæ бîëнî.

“Бушуу туулай”. Ñагсан бºмбºг чээæниé ºмнº õîёр гараар барüæ тууëаé øиг дэгдэн õîîрîнд нü 1м çаéтаé баéрëууëсан 5 ø тэмдэгтиéг с¿ëæээд, 30 см çаéтаé 8 ø çурааснû 1-4 дэõ çурааснû õîîрîнд ç¿¿н õºë дээр, ¿ëдсэн 5-6 даõü çураас õîîрîнд баруун õºë дээр дэгдэæ ¿срээд буöаæ чигээрээ г¿éн барианд îрнî. Ñурагч б¿р ганöаараа тîгëîîмûн дааëгаâрûг г¿éöэтгэõ бîë тус б¿риéн õугаöаагаар, багаар õиéëгэõ бîë багиéн бууõиа õэëбэрээр бºмбºгºº дамæууëан ниéт õугаöаагаар ÿëагчиéг тîдрууëна. Тэмдэгтиéг б¿рэн с¿ëæиõ, çураас õîîрîнд гиøгэæ дэгдэæ ¿срэõ øаардëага таâина.

“дэвхрэг”. Àнгиéг 6 õ¿¿õэдтэé баг бîëгîнî. Ýõниé сурагч баéрнаас уртад õараéæ буусан öэгиéг тэмдэгëэнэ. Тэр öэгээс дараагиéн сурагч õараéõ баéдëаар багиéн б¿õ гиø¿¿д õараéæ дуусмагö õамгиéн õîë õараéсан баг ÿëна. Áагаар тîгëîæ õэдэн удаа ч даâтаæ бîëнî. Шаардëагатаé бîë багиéн гиø¿¿диéн тîîг нэмнэ. Ñурагчид ººрсдºº õараéсан öэгээ тэмдэгëэæ øударгаар ºрсºëдºõ таë дээр анõаарна.


36


Äарааõ чигëэëиéг õичээëдээ çагâар бîëгîн аøигëаараé. Ү¿нд:• Үсрэхагшиндгарыгүсрэхчиглэлдсаваххэрэгтэйтухайтайлбарлажзураг,бичлэгболонбиеэр

¿ç¿¿ëэõ• Нэгхөлөөртүлхэжүсрэхэдсавалтынхөлийнсавалтнэмэгддэгийгүзүүлж,тайлбарлах• Ойлголтообататганалхамтааснэгхөлөөртүлхэн,нөгөөхөлөөсавжтуршинярилцах

Г¿éëтээс уртад õараéõ аргûг îéëгîõ сураëöаõуéн çîриëтûн õ¿рээнд г¿éæ ирээд нэг õºëººс т¿ëõэн õэрõэн õараéõ туõаé буюу г¿éëтээс уртад õараéõ ¿éëдëиéг ë таéëбарëана.

Г¿éõ, нэг õºëººс ¿срэõ буюу т¿ëõэõ-саâаõ õºдºëгººн, нисэõ, бууõ гэсэн 4 ¿éëдëиéг õиéдэг баéна гэõэд îéëгîмæтîé баéõ бîëнî. Г¿éëтээс уртад õараéõдаа нисэëтиéн ¿åд õºëºº нугаëæ õараéâаë аøигтаé гэæ таéëбарëан, çураг, бичëэг ¿ç¿¿ëæ бîëîõ юм.


Ýнэõ¿¿ сураëöаõуéн çîриëтûг õэрэгæ¿¿ëэõдээ г¿éëтээс 60-80 см ºргºн çурâас дээг¿¿р õараéõ дасгаëûг аøигëаõ бîëîмæтîé. Çурâасûг øîõîéгîîр тэмдэгëэн, ººр ººр ºргºнтºé õэд õэдэн çурâасûг çурæ бэëтгэн сурагчдûг õараéõ чадâараар нü баг бîëгîн õуâааõ баéдëаар çîõиîн баéгууëаараé.


Уртад õараéõад тîдîрõîé çаéнаас г¿éæ õараéõ øаардëагатаé бîëдîг. Ýнэ çаé нü õ¿н б¿рт õариëöан адиëг¿é баéдаг. Ýнэ ангид 6-8 м çаéнаас аëü бîëîõ õурдтаé г¿éæ ирээд нэг õºëººс т¿ëõэõ ба т¿ëõэõ öэгиéг дурûн öэгээс буюу т¿ëõэëтиéн âанданг 40 см õ¿ртэë ºргºн õэмæээнд çураõ õэрэгтэé. Õамгиéн гîë нü туõаéн çаéд г¿éæ ирээд нэг õºëººс т¿ëõэæ сураõ ÿâдаë юм.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Тîдîрõîé çаéнаас г¿éæ уртад õараéõ чадâартаé бîëîõ

Үсрэõ ¿åд õºëиéн т¿ëõэëт, гарûн саâаëтûг õîсëууëаõ нü уртад õараéõ ¿ндсэн õºдºëгººн бîëнî. Íэг ба õîёр õºëººс т¿ëõэõ ¿åд гарûн саâаëт îнöгîé ¿¿рэгтэé. Íэг õºëººр т¿ëõэõэд саâаëтûн õºëиéн туõаé îéëгîëт îрæ ирнэ. Т¿ëõэõ буюу ¿срэõ чигëэëтэé гарûн саâаëтûн чигëэë даâõöаõ øаардëагатаé.

Туõаéн наснû õ¿¿õэд г¿éæ ирээд ¿сэрч баéгаа õºëиéг түлхэлтийн хөл, нºгºº буюу саâæ баéгаа õºëиéг савалтын хөл гэæ нэрëэнэ гэõэд îéëгîõ бîëîмæтîé. Т¿ëõэëт саâаëтûг аëõамаас дуураéмаë õºдºëгººнººр õиéæ, îéëгîëт-чадâар õîёрûг õамтад нü тºëºâø¿¿ëэõ чигëэë баримтаëна.


30 дугаар зураг. Гүйлтээс уртад хөл нугалж харайх

хүРэх үР дүН: Г¿éëтээс нэг õºëººр т¿ëõэн õîë õараéõ чадâар бîëîн õурд, õ¿чниé чанарûг саéæрууëаõ

сэдэв: уРТыН хАРАЙлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Үсрэõ ¿åд гарûн саâаëт, õºëиéн т¿ëõэëтиéг õîсëууëæ сураõ, г¿éëтээс уртад õараéõ аргûг îéëгîõ

37


Т¿ëõэõ таëбаéгаас (40 см ºргºн) 2 м çаéг õэмæиæ тэмдэгëээд, õ¿¿õэд б¿р ¿¿нээс öааø õараéõ õэрэгтэéг таéëбарëаæ õараéëгана. Õ¿¿õэд б¿р дурûн öэгээс õараéæ бîëîõûг îéëгууëна. Çааâаë 2 мåтриéн эõëэë бîëîõ çурааснû араас т¿ëõэõ аëбаг¿é бºгººд 40 см ºргºн таëбаé дîтрîîс т¿ëõсэн öэгээс багø õэмæиæ, õараéсан уртûн õэмæээг тэмдэгëэæ аâна.

Èéм баéдëаар õ¿¿õэд б¿р 2 м-ээс öааø õэр õîë ба îéр, мºн дутуу ч õараéæ бîëîõ бºгººд ººриéн амæиëтûг аõиуëаõûг õичээнэ. Ìатрас, эëстэé таëбаé аøигëаõ ба бууõ ¿éëдëиéг çºâ õиéõэд багø анõаараõ õэрэгтэé. Ýндээс аõиöûг ¿нэëэõ ¿нэëгээ бîëîâсрууëæ бîëнî.


Г¿éëтээс уртад õараéõдаа тîдîрõîé çаéд õараéõ, т¿¿ниéгээ аõиуëаõ çîриëт таâüæ õ¿¿õэд б¿риéн аõиö амæиëтûг ¿нэëэõэд чигëэсэн ¿éë аæиëëагааг çîõиîн баéгууëна. Õараéõ ÿâöад г¿éõ, т¿ëõэõ-саâаõ, нисэõ, бууõ ¿éëдë¿¿диéн уÿëдаа õîëбîî, çºâ г¿éöэтгэëд анõаарч аæиëëана. Т¿ëõэõдээ дурûн öэгээс т¿ëõэõ ба т¿ëõсэн öэгээс õараéëтûн амæиëтûг õэмæинэ.


Íэг õºëººс т¿ëõэõ, саâаõ, гарûн саâаëтûн õîсîëсîн õºдºëгººниé эâ д¿é саéæраõûн çэрэгöээ, õºëиéн т¿ëõэëтиéн õ¿ч, õºëиéн саâаëт õиéõэд îрîëöîõ буëчин, ¿å мºчниé уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ гэсэн даâõар çîриëтûг øиéдэæ бîëîõ юм. Ýнэ çîриëтûн õ¿рээнд ¿срэõ ¿åиéн т¿ëõэëт, саâаëтûн ¿éëдëиéг çºâ õîсëууëан õиéõ туõаé мэдëэгээ ºргºæ¿¿ëнэ.

Çººëºн ба дунд çэргиéн õурдтаé г¿éæ т¿ëõэнэ. Áууõдаа õîёр õºë дээр бууõ бºгººд матрас аøигëана. Ñаâаëтûн õºëºº ºâдгººр нугаëан саâæ ¿сэрнэ. Гарûн саâаëтûг õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëттаé õîсëууëаõ õэрэгтэé.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 3:Г¿éëтээс уртад õîë õараéõ чадâараа õарууëаõ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 4:Үсэрч 150-180 см ºндºрт д¿¿æиëсэн ç¿éëд нэг гараар õ¿рэõ чадâартаé бîëîõ

Г¿éëтиéг 4-6 аëõамаас эõëэõ ба çааë таëбаéн багтаамæаас õамаарч ººрчëºõ õэрэгтэé. Çурâасûн ºргºн, нариéнаас õамаарч г¿éëтиéн аëõмûн тîî îëîн, öººн бîëîõ магадëаëтаé. Ү¿ниéг анõаарч тîõирууëаараé.

Õ¿¿õд¿¿д åрºнõиé дадëаараа нэг õºëººс т¿ëõээд õаæууëдаõ баéдëаар ¿сэрч бууõ õандëага эëбэг аæигëагддаг туë суурü мэдëэгиéн õ¿рээнд багøид õандан энэ таëаар îрууëсан баéгаа. Цуâааагаар, õэсгээр ээëæëэн õараéõ аргуудûг аøигëаараé. Õараéõ çурâасûн ºргºниéг 5 см-аар нэмэгд¿¿ëэн, õ¿¿õэд б¿риéн õараéõ чадâарûн аõиö амæиëтûг тэмдэгëэн ¿нэëгээ бîëгîн аøигëаõ бîëîмæтîé. Áууõ гаçарт гуëсаõг¿é баéõаар тîîöîæ матрас таâиõ øаардëагатаé.

Уртûн õараéëтûн урüдчиëсан г¿éëт, т¿ëõэëт, бууëтûг çºâ сураõ çîриëтûг нэгтгэн нэг õичээë дээр îрîõ бîëîмæтîéг анõаарч аæиëëаараé. “6-8 м çаéнаас г¿éæ, нэг õºëººр т¿ëõэн õîë õараéõ” сураëöаõуéн çîриëтûн õ¿рээнд дарааõ дарааëëаар г¿éëтээс õараéæ бîëîõ юм. Ү¿нд:• 3-4мзайнаасгүйжнэгхөлөөртүлхэнуртадхарайх• Гүйлтийнзайг1метрээрнэмэгдүүлэн8метрхүргэж,альболохдээдхурдаар гүйжнэгхөлөөс

т¿ëõэн уртад õараéõÕ¿¿õэд б¿риéн чадâарûг õаргаëçан урüдчиëсан г¿éëтиéн çаéг ººр ººр тîгтîîæ ºгнº. Àюуëг¿é

баéдëûг õангаæ матрас, эëстэé таëбаé аøигëаõ ба бууõ ¿éëдëиéг çºâ õиéõ таëаар баéнга санууëæ аëдааг çасна.

38


Õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõэд çºâõºн ¿срэëт, саâаëтûг õîсëууëсан дасгаëаас сîнгîæ ашиглана.Өөрийнбиеийнжингээрхийжгүйцэтгэнэ.Хосоорболонхэрэгсэлашиглахболомжтой.Äарааõ дарааëëаар дасгаëûн õуâиëбаруудûг сîнгîнî. Ү¿нд:а. Гарûн саâаëт - õîёр õºëиéн т¿ëõэëтб. Íэг õºëиéн саâаëт - нэг õºëиéн т¿ëõэëт гэсэн ¿éëдëиéг õîсëууëан дасгаëûн õуâиëбаруудûг

сîнгîн бîëîâсрууëæ õичээëдээ аøигëана. Õичээëиéн ÿâöад дасгаëûг õэрõэн îрууëаõаа багø та бîëîâсрууëан õэрэгæ¿¿ëэõ ¿éë аæиëëагаа нээëттэé бîëнî.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 5:Т¿ëõэëт, саâаëтûн дасгаëаар õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг саéæрууëаõ

Õичээë б¿риéн эõниé ба ¿ндсэн õэсэгт сурагчдûн õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг саéæрууëаõ дасгаëûг тîгтмîë õиéëгэõ бîëîмæтîé. Тºрºë б¿риéн тэмдэгт с¿ëæин ¿сэрч ÿâаõ, баéрандаа ¿срэõэд гарûн саâаëтûг саéн аøигëаõад анõаарна. Íэг õºëиéн саâаëт, нºгºº õºëиéн т¿ëõэëтээр ¿срэõ ¿åд ºâдаг нугаëæ саâаõ, õºë øуëуун саâаõ çэрэг саâаëтûг õîсëууëан õиéëгэæ бîëнî. Жиøээ нü:Äасгаë 1. Á.б- Гар таøаанд аâч çîгсîнî. 1-2- баруун õºëºº урагø-дээø б¿сэëõиéн õэмæээнд саâæ,

ç¿¿н õºëиéн ºëмиé дээр çººëºн ¿сэрнэ. 3-4- баруун õºëºº õаæуу тиéø саâæ мºн адиë ¿сэрнэ. 5-6- баруун õºëиéн ºâдгººр нугаëан урагø-дээø саâæ ç¿¿н õºë дээр ¿срэнэ. 7-8- õîёр õºëººр õºнгºн ¿срэнэ. Äараагиéн 8 тîîнд ç¿¿н õºëººс г¿éöэтгэнэ.

Äасгаë 2. Á.б- ¿ндсэн çîгсîëт. 1-4- баéрандаа баруун, ç¿¿н õºëºº ээëæëэн урагø-дээø б¿сэëõиé îрчимд саâæ, ºëмиé дээр õºнгºн ¿сэрнэ. 5-8- ÿâган сууëтаас гараа урагø-дээø саâæ эгö дээø ¿сэрнэ.

Äээрõ дасгаëûг õиéõдээ эõëээд удаан тîîëæ, çºâ ¿сэрч сургана. Áаруун õºë урагø-дээø саâаõад ç¿¿н õºëиéн ºëмиé дээр õºнгºн ¿сэрнэ. Ýõëээд õºëиéн саâаëт, ¿срэëт б¿õиé дасгаëаа çºâ õиéæ сургаад, ÿâган сууëтаас ¿срэõ дасгаëтаé õîëбîн ¿ргэëæë¿¿ëæ õиéëгээрэé.

Äаâтаõ тîî, ачааëëûг багø та туõаéн ангиéн сурагчдûн чадâараас õамаарч тîõирууëаõ бîëîмæтîé. Гимнастикиéн õана, бусад õэрэгсэëтэé дасгаëûг багø та ººрºº сîнгîн бîëîâсрууëæ, сурагчдûн õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг õºгæ¿¿ëэõ ¿срэëт, саâаëт õîсîëсîн дасгаëûн õуâиëбаруудûг гаргаæ õичээëдээ аøигëаараé.


Ñурагчидтаé ¿срэõ дасгаëаас æиøээ аâан ÿриëöаæ мэдээëэë сîëиëöîнî. Áаéрандаа бîëîн аëõаëтаас нэг õºëººр т¿ëõэõ, саâаõ дасгаëаас эõэëнэ. Ìºн гимнастикиéн õананаас нэг гараар барüæ, туëæ çîгсîîд õиéõ дасгаëûн õуâиëбарûг æиøээ бîëгîн õарууëæ бîëнî.

Áîгинî дээс, æиæиг ба дунд çэргиéн õэмæээтэé бºмбºг çэргиéг ºндрººс д¿¿æиëæ аøигëана. Ñагсан бºмбºгиéн самбар, öагариг, âîëåéбîëûн тîр çэргээс тэдгээриéг уÿæ õэрэгëэнэ.

Туõаéëбаë, сагсан бºмбºгиéн öагаригнû дээг¿¿р урт дээсниé нэг ¿ç¿¿рт âîëåéбîëûн бºмбºгиéг уÿæ дээсээ тîõîîд, дээø дîîø бîëгîõûн туëд нºгºº ¿ç¿¿риéг õана эсâэë õ¿нд ç¿éëд уÿæ бэõэëнэ. Үсрэõ чадâарûн т¿âøингээс õамаарч îéрîëöîî чадâартаé õ¿¿õд¿¿диéг нэг б¿ëэг бîëгîн баг ¿¿сгээрэé.

Õичээëиéн ÿâöад дарааõ дарааëëаар дасгаëûг õиéëгэæ бîëîõ юм. Ү¿нд:а. Íэг аëõмаас нэг õºëººр т¿ëõэæ ¿срэõб. Àëõамûн тîîг 6 õ¿ртэë нэмэгд¿¿ëэõâ. Çººëºн г¿éëтээс ¿срэõг. Äунд çэргиéн õурднаас г¿éæ ¿срэõÄээрõ дасгаëууд нü õ¿¿õэд б¿рт õариëöан адиëг¿é баéдëаар тîõирîõ ба эс тîõирîõ магадëаëтаé.

Тиéмээс сурагчдûн чадâарûн ÿëгаатаé баéдëûг õаргаëçан дасгаëаа сîнгîæ õиéëгээрэé. Г¿éõдээ øуëуун çамаар бîëîн с¿¿ëиéн 3-4 аëõамûг тîéрîг çамаар г¿éæ ¿сэрч бîëнî.


39


Ðåçин дээг¿¿р ¿срэõ тîгëîîмîîр õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëтûг саéæрууëаõдаа тîгëîîмûн агууëгад идэâõтэé саâаõ-т¿ëõэõ, т¿ëõэõ-саâаõ ¿éëдëиéг т¿ëõ¿¿ îрууëна. Äарааõ дасгаëûг аøигëаæ õºëиéн т¿ëõэõ, саâаõ ¿éëдëиéг саéæрууëæ бîëнî. Ү¿нд:• Байрнаасаахоёрхөлөөстүлхэнүсэрч20смөндөрттатсанрезиндээргишгэх(31а-рзураг)• Зэрэгцээтатсанрезинийдундзогсоодхоёрхөлөөстүлхэнүсэрчрезиндээргишгэх(31б-рзураг)• 50-60смөндөрттатсанрезиндээгүүрхөлөөшулуунурагш-дээшсаванүсэрчдавах(31в-рзураг)• Нэг хөлийн түлхэлт, савалтаар үсэрч40-50 смөндөр татсанрезиндээгүүр савалтын хөлөөр

даâаõ (31г-р çураг)Äээрõ дасгаëаас сэдэâëэн дасгаëûг õуâиргаæ ба øинээр çîõиîмæëîн õиéëгээрэé.

хүРэх үР дүН: Ðåçинтэé тîгëîîмûн д¿рмээс сîнирõîн судëаõ, таâöан дээр ¿сэрч гараõ, бууõ аргуудаас мэдэõ, õºëиéн õ¿ч, уÿн чанарûг саéæрууëаõ аргаас сураëöаõ

“Ðåçинтэé тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ” çîриëтûн õ¿рээнд аõуéн õэрэгëээниé мåтриéн нариéн рåçиниéг аøигëан тîгëîнî. Áагø тîгëîîмûн д¿рмиéг судëан õ¿¿õд¿¿дэд санаë бîëгîæ, д¿рмиéг ººрчëºн õуâиргаõ, баÿæууëæ бîëîõ эрэë õаéгууëûг õамтран õиéõ çамаар д¿рмиéн туõаé мэдëэг îéëгîëтûг ºгнº. Ðåçинтэé тîгëîîмîîр тîгëîõдîî бусдûг õ¿ндэтгэн, д¿рмээ õамтран тîгтîõ, баÿæууëан тîгëîõ арга бариëд сургаõад анõаарна. Àõуéн õэрэгëээниé мåтриéн рåçиниéг аøигëан õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëтûг õîсëууëан õиéõ дасгаëаас сîнгîн саâаõ, т¿ëõэõ буюу ¿срэõ чадâарûг саéæрууëна. Ðåçин дээг¿¿р çºâõºн саâаõ, эсâэë рåçин дээр гиøгиæ ба даâæ çºâõºн ¿срэõ, мºн ¿срэõ-саâаõ дасгаëûг õîсëууëаõ баéдëаар õиéëгэнэ. Ү¿ниéг 2.3.2.4 ба 2.3.3.6 кîдтîé сураëöаõуéн çîриëттîé õîëбîн нэгтгэæ õичээëээ тºëºâëºн, тîгëîõ ÿâöдаа мэдэõ, сураõ çарчмаар сураëöаõуéн çîõиõ ¿р д¿нд õ¿рэõ бîëîмæтîé юм.


сэдэв: РЕЗИНТэЙ БА ТАвцАН дээР үсРэх дАсГАл

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Ðåçинтэé тîгëîîмûн д¿рмиéг мэдэõ, õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëтûн дасгаëûг рåçин аøигëан г¿éöэтгэõ


“Ðåçин дээг¿¿р ¿срэõ тîгëîîмîîр õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëтûг саéæрууëаõ” 2.3.3.6 кîд б¿õиé çîриëтûн õ¿рээнд “Ðåçиндэõ” тîгëîîмûг судаëæ аøигëаõад õангаëттаé ачааëаë ºгч, õºëиéн т¿ëõэëт, саâаëтûг саéæрууëаõ бîëîмæ баéгааг багø та анõаарч аæиëëаараé.Тîгëîîмд дарааõ агууëгûг аøигëаæ бîëнî. Ү¿нд:а. Õîёр сурагч рåçиниéг õºëиéн таõимнû õэсгээр таарууëан сунгаæ татаæ çîгсîнî. Гураâ даõ сурагч

õºëºº øуëуун урагø-дээø саâæ рåçин дээг¿¿р даâæ аëõан дунд нü îрæ çîгсîîд õîёр õºëººс т¿ëõэн ¿сэрч рåçин дээр гиøгэн çîгсîнî (32а-р çураг).

31 дүгээр зураг. Резинтэй үсрэлтийн дасгалууд

а б â г

40


32 дугаар зураг. Резиндэж тоглох

Ðåçиниéг чээæниé õэсэг даëнû дîîд õэсгээр баéрëууëан сунгаæ татан дээрõ дасгаëûг даâтана. Ýдгээр дасгаëûг õîëбîн тîгëîîмûн агууëгад îрууëæ, õºëºº саâаад рåçин дээр гиøгэæ чадаõг¿é баéõ, ¿срээд рåçин нü õºëиéн õîîрîнд îрîõ çэрэгт аëдаа гэæ ¿çэн тîгëîîмûн д¿рмиéг бîëîâсрууëæ бîëîõ юм.

Өндөрнь30смтавцандээрхоёрхөлөөрүсэрч гараад,үсэрчбуухдасгалаархөлийнтүлхэхчадâарûг саéæрууëаõ бîëîмæтîé. Õамгиéн гîë нü дасгаëûн даâтаõ тîî, амраëтûг çîõиöууëæ, биå даан õиéæ сургаõад анõаарна.

Íэг таâöан дээр сурагчид öуâаагаар ээëæëэн ¿сэрч гараõ, ¿сэрч бууõ çэргээр õиéæ бîëîõ бîëîâч õ¿¿õэд б¿риéн ¿срэõ чадâар ººр туë таâöангиéн ºндºр õариëöан адиëг¿é баéна. Èéмд 20, 25, 30, 35, 40 см ºндºртэé 5 ø таâöан бэëтгэõ øаардëагатаé юм. Èнгэæ чадâаë тус сураëöаõуéн çîриëт õэрэгæиõ нºõöºë тîдîрõîé õэмæээгээр б¿рдэнэ. Т¿ëõэëтиéн âандан аøигëаõ õэрэгтэé.

Íамõан таâöан дээр ¿сэрч гараõ, таâöангаас ¿сэрч бууõ сураëöаõуéн çîриëтûн õ¿рээнд таâöангиéн ºндºр нü 20 см-ээс иõг¿é баéõ õэрэгтэé. Ñурагчдûн чадâар саéн бîë ºндºрсгºæ бîëнî.

Таâöанг гарûн дîîрõ матåриаëаар õиéõээс гадна гимнастикиéн сандаë, бусад тîгтâîр суурüтаé сандаë çэргиéг аюуëг¿é баéдëûг б¿рэн õангаæ аøигëаæ бîëîõ юм.Үсэрч бууõ õэсэгт матрас аøигëана. Үсэрч буугаад çаëгууëан ¿сэрч гараõ õуâиëбарûг мºн îрууëæ бîëîõ бºгººд õамгааëаëт тусëаëöааг саéн ºгºõ øаардëага гарна. Ýэëæëэн õиéæ бусдûнõаа çºâ бурууг аæигëаõ, õариëöан ÿриëöаõ çэрэг нü идэâõтэé амраëт бîëнî.

Õэд õэдэн баг бîëîн ººр ººр чигëэëд баéрëууëсан таâöан дээр ¿сэрч гараõ, ¿сэрч бууõ дасгаëûг õиéæ бîëîõ юм. Ү¿нд:• Тавцандээрурагшүсэрчгараадурагш,баруун,зүүнтийшүсэрчбуух• Тавцандээрурагшүсэрчгараадарагшүсэрчбуух• Тавцандээрхажууталаарүсэрчгараадурагш,арагш,баруун,зүүнтийштийшүсэрчбуухгэхмэт

Ñурагчдûн чадâарûн ÿëгаатаé баéдëûг тîîöîн дээрõ õуâиëбаруудûг õ¿¿õэд б¿рт тîõирууëан ºгнº. Àюуëг¿é баéдëûг õангаæ таâöанг мºргºæ унаõ, õаëтирч бîëçîøг¿éг санууëæ, ¿срээд таâöан дээр

гараõ ¿åд тîõîé, øуунû õэсгээс барüæ, нуруунаас т¿øиæ õамгааëаõ аргûг õэрэгëэнэ.

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Õîёр õºëººс т¿ëõэн ¿сэрч 30 см ºндºр таâöан дээр гараад, ¿сэрч бууõ чадâартаé бîëîõ


б. Õîёр сурагч рåçиниéг õºëиéн б¿сэëõиéн õэсгээр таарууëан сунгаæ татаæ çîгсîнî. Гураâдаõ сурагч рåçин дунд îрæ çîгсîîд ç¿¿н õºëºº урагø-дээø саâан ç¿¿н гар таëûн рåçин дээр гиøгэæ çîгсîнî. Áаруун õºëºº мºн урагø-дээø саâан баруун гар таëûн рåçин дээр гиøгэæ çîгсîнî. Ýндээс õîёр õºëººс çэрэг т¿ëõэн ¿сэрч рåçин дунд îрæ çîгсîнî (32б-р çураг).

а.

б.

41

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ШИДЭЛТ, ДÀÌÆÓÓЛÀЛТ

• “Хананд бөмбөгдөх” тоглоом нь ханатай янз бүрийн дамжуулалт гүйцэтгэх үйл ажиллагаандтуëгуурëаõ бºгººд бºмбºгиéг õэрõэн дамæууëæ, барüæ аâаõ аргûг багø биåэр õиéæ ¿ç¿¿ëэнгээ, õэрõэн тîгëîõ д¿рмиéг таéëбарëана. Ìºн энэ тîгëîîм нü тэдниé эр¿¿ë мэнд бîëîн биå бÿëдарт õэрõэн нºëººëºõ, ÿмар аøиг тустаéг таéëбарëаæ ºгнº.

• Эхнийүедхүүхэдбүртустусдаабөмбөгтэйэсвэлхоёрсурагчийндунднэгбөмбөгтэйбайхбадасгаë б¿риéг ганöаараа аëдаëг¿é 6-10 удаа даâтан õиéõ чадâартаé бîëнî. Ү¿ниé туëд дасгаë тус б¿риéг õэрõэн õиéõиéг таéëбарëаæ ºгнº. Ýõэндээ сурагч бºмбºгиéг барüæ аâаõдаа биåдээ наан, õамæиæ барüæ аâч бîëîõ ба öааøиëбаë çºâõºн 2 юмуу нэг гараар бºмбºгиéг барüæ аâаõ чадâартаé бîëгîõîд анõаарна. Ìºн дасгаëаа саéн õиéæ чадаæ баéгаа сурагч нü чадаõг¿é баéгаа сурагчид çааæ ºгч õамтран аæиëëаõ бîëîмæîîр õангаæ ºгнº. Оéрîëöîî чадâартаé сурагчдûг нэг õэсэг бîëгîæ, иæиë дааëгаâар ºгч тîгëууëæ бîëнî.

хананд бөмбөгийг шидэж, барьж авах дасгалууд1. Õана руу õîёр гараар øидээд õîёр гараар барüæ аâаõ2. Õана руу нэг гараар øидээд õîёр гараар барüæ аâаõ 3. Õана руу нэг гараар øидээд гаçарт îéëгîн õîёр гараар барüæ аâаõ4. Õана руу нэг гараар øидээд гаçарт îéëгîн нэг гараар барüæ аâаõ5. Áºмбºгиéг нэг гараар øидэæ øаë, õананд îéëгîн õîёр гараар барüæ аâаõ


дөРөвдүГээР БүлэГ: ШИдэлТ, дАМЖуулАлТ

хүРэх үР дүН: Áºмбºгиéг нэг гараар øидээд õîёр гараар барüæ аâаõ чадâар эçэмøиõ

Ñурагчдад õичээëиéн бус öагаар сургууëü бîëîн гэр îрнûõîî îрчинд тîгëîõ бîëîмæтîé тîгëîîмûг çааæ ºгснººр тэд чºëººт öагаараа биå даан тîгëîæ, бºмбºгººр çºâ тîгëîõ мэдрэмæ, эâсëээ саéæрууëаõ, õºдºëгººниé õîмсдëîîс сэргиéëэõ, уëмаар спîрт тîгëîîмûн тºрëººр õичээëэõ сîнирõîë ¿ндэс сууриéг таâüæ ºгдºг.


Õîёрдугаар ангиéн биåиéн тамирûн сургаëтûн õºтºëбºриéн “Шидэëт” б¿ëэг сэдâиéн õ¿рээниé дэд сэдâ¿¿д ба сураëöаõуéн çîриëтûн õамаарëûг дîîрõ õ¿снэгтээр ¿ç¿¿ëэâ. Ү¿нд туëгуурëан багø õичээëээ тºëºâëºнº.

сэдэв. БөМБөГ БАРИлТ БА ШИдэлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ:Áºмбºгиéг øидэõ, бариõ чадâартаé бîëîõ


Áºмбºг бариëт ба øидэëт

Áºмбºгиéг нэг гараар øидээд õîёр гараар барüæ аâаõ чадâар эçэмøиõÁºмбºгиéг øидээд нэг гараар барüæ аâаõ чадâар эçэмøиõ

Áаé îнîõ øидэëт Íэг гараар бºмбºг øидэæ баé îнîõ чадâартаé бîëîõÁºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ баé îнîõ чадâартаé бîëîõ

Áºмбºг çаëаëт ба дамæууëаëт

Áºмбºгиéг баéрандаа çаëаõ чадâар эçэмøиõÁºмбºгиéг биå биåр¿¿гээ дамæууëаõ чадâартаé бîëîõ

Áºмбºгиéг õîë øидэõ Жиæиг бºмбºгиéг баéрнаас õîë øиддэг бîëîõÄунд çэргиéн бºмбºгиéг тîëгîé дээрээс õîë øидэõ

Шидэëт б¿õиé тîгëîîм

Шидэõ, дамæууëаõ тîгëîîмîîр õ¿ч, õºдºëгººниé эâсëиéг õºгæ¿¿ëэõÁºмбºг çаëаõ тîгëîîмîîр õ¿чниé мэдрэмæ, эâсëиéг õºгæ¿¿ëэõ

42


6. Íэг õºëºº ºргººд, ºргºсºн õºëиéнõºº дîîгуур øидэæ øаë, õананд îéëгîæ барüæ аâаõ 7. Õîёр õºëиéн õîîрîндуур øидэн øаë õананд îéëгîîд õîёр гараар барüæ аâаõ 8. Õºëºº çэрэгö¿¿ëæ çîгсîîд баруун гараа нуруунû араар îрууëан бºмбºгиéг ç¿¿н õºëиéн õаæууд

øаë, õананд îéëгîн барüæ аâаõ 9. Íуруунû араар нэг гараас нºгºº гар руугаа дамæууëаад бºмбºг аâсан гараараа õанаруу øидээд

õîёр гараар барüæ аâаõ 10. Íуруунû араар гараа тîéрууëан õанаруу øидээд õîёр гараар барüæ аâаõ

Агаарт бөмбөгөөр тоглох 1. Íэг õºëºº ºргººд, таõиман дîîгуураа бºмбºгиéг дээø øидээд барüæ 2. Áºмбºгиéг нэг гараар ºëмиéн тус гаçарт öîõиæ îéëгîîд нºгºº гараараа барüæ аâаõ 3. Áºмбºгиéг ºргºсºн õºëиéнõºº дîîр нэг гараар гаçарт îéëгîîд барüæ аâаõ 4. Áºмбºгиéг дээø 1.5 м îрчим õººргºæ øидээд гаçарт îéëгîн барüæ аâаõ5. Áºмбºгиéг баéрандаа намõан çаëаõ 6. Áºмбºгиéг нэг гараар гаçарт îéëгîн øидээд нºгºº гараар барüæ аâаõ 7. Áºмбºгиéг дээø øидээд øидсэн гараараа барüæ аâаõ8. Áºмбºгиéг дээø нэг гараар øидээд нºгºº гараар барüæ аâаõ Ýдгээрээс гадна дîîр çургаар ¿ç¿¿ëсэн дасгаëаас сîнгîн, ээëæит õичээëд õуâаариëан аøигëаараé.

33 дугаар зураг. Хананд бөмбөгийг шидэж, барих дасгалууд

34 дүгээр зураг. Жижиг бөмбөгийг шидээд барих дасгалууд

Ñурагч б¿р бºмбºгиéг øидэæ, бариõ чадâартаé бîëснû дараа 2-4 сурагчиéг нэг баг бîëгîн õуâаариëаад, “Õананд бºмбºгдºõ” тîгëîîмûн д¿рмиéг даõин таéëбарëаæ, тîгëууëна.

Ñурагчдûн чадâарт туëгуурëан бºмбºгººр тîгëîõ ¿éëдëиéг õºнгºâчиëæ, õ¿ндр¿¿ëæ çîõиîгîîрîé.

хүРэх үР дүН: Жиæиг бºмбºгººр 2-3 м çаéд буé баéг îнîõ чадâартаé бîëîõ

Áºмбºгººр тîгëîõ нü аëü ч наснû õ¿¿õдиéн сîнирõîëûг иõ татдаг. Õºдºëгººниé õîмсдîë бîдитîéгîîр н¿¿рëэсэн ºнºº ¿åд õ¿¿õдиéг багаас нü бºмбºгººр тîгëууëаõ, бºмбºгтэé дасгаë õиéëгэæ õэâø¿¿ëэõ нü õ¿¿õдиéн õºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëæ, биå бÿëдрûг õºгæ¿¿ëээд çîгсîõг¿é, тэсâэр тэâчээртэé, çîригтîé, удирдан тºëºâëºõ, ººриéгºº õÿнаõ, биåэ дааõ, ÿмар нэг д¿рмиéг дагаæ мºрдºõ çэрэг чадâартаé бîëîõîд тусаëна. Т¿¿нчëэн бºмбºгººр тîгëîснîîр биå бÿëдраа õºгæ¿¿ëэн çºâ амüдраõ õэâøиëтэé бîëîõîîс, гадна сэтгэë ç¿éн õуâüд çºâ тºëºâøиë ºгдºг гэæ судëаачид ¿çсэн баéдаг.


сэдэв. БАЙ ОНОх ШИдэлТ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Áºмбºгиéг øидэæ сагсанд îрууëаõ ба ÿнç б¿риéн баéг îнîõ чадâар эçэмøиõ

43


Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëэõ, ºнõºрч ирсэн бºмбºгиéг çºâ õ¿ëээæ аâаад, буöааæ дамæууëæ сураõ нü спîрт тîгëîîмûн тºрëººр õичээëëэõэд нºëººëºõ, дºõ¿¿ëэõ дасгаë бîëдîг.

Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ баéгаа сурагч õэт õ¿чтэé ºнõр¿¿ëэõ, эсâэë бºмбºгиéг биå биå р¿¿гээ øидэõ, ºøигëºõ çэрэг нü гэмтэë бэртэëд õ¿ргэæ бîëçîøг¿é туë õариëöан биåнээ õ¿ндëэн, д¿рмиéн дагуу дасгаë õиéõиéг îéëгууëæ, õэâø¿¿ëэõ õэрэгтэé.

Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëэõ дасгаëûг õиéëгэõдээ дунд çэргиéн õэмæээтэé, суëдуу õиéтэé бºмбºг, мºн õэмæээниé чиõмэë бºмбºг (500-650 г æинтэé), æиæиг чиõмэë бºмбºг (100-200 г) õэрэгëэõ нü тîõирîмæтîé. Áºмбºгниé õэмæээ дээд таë нü 20 см диамåтртэé баéна.

Ýõëээд îéрõîн çаéнаас баéг îнууëаõ дасгаëûг даâтууëаõ ба бºмбºгиéг мэдрээд ирэõээр нü çаéг õîëтгîн нэмэгд¿¿ëсээр õîë ºнõр¿¿ëэõ чадâар эçэмø¿¿ëнэ. Гэõдээ îнîæ ºнõр¿¿ëэõ чадâар нь зөвхөн хол өнхрүүлэх чадвартай болгоход хүргэхшат бишийг анхаарах хэрэгтэй.Өнхрүүлэхчадâарûг эçэмø¿¿ëэõ ÿâöдаа îнîõ аâüÿастаé сурагч, õîë ºнõр¿¿ëэõ аâüÿастаé, аëü аëинд нü саéн сурагчиéг æириéн сурагчаас ÿëгаæ õºгæ¿¿ëæ бîëнî.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ баé îнîõ чадâартаé бîëîõ

Áаé îнîõ дасгаë тîгëîîмûг õиéëгэõиéн ºмнº ÿмар баéг ÿмар çаéнаас ÿмар õэрэгëэëээр õэрõэн îнîõ гэæ баéгаагаас õамааран т¿¿нтэé õîëбîîтîé øидэõ арга тåõник, баримтëаõ д¿рэм, øидэõ õэрэгëэëтэé õэрõэн çºâ õарüöаõ, анги õамт îëнû õ¿рээнд аюуëг¿é îрчинг б¿рд¿¿ëэõ, ээëæëэн тîгëîõ, биå биåдээ санууëаõ çэргиéг маø саéн таéëбарëана. Áаé îнîõ, õîë øидэõ õîёрûн ÿëгааг сурагчдаар таéëбарëууëна. Õичээëиéн ÿâöад сурагчид эдгээриéг õэрõэн õэâø¿¿ëæ баéгааг ¿нэëэõ õэрэгтэé.дунд зэргийн бөмбөгийг 2-3 м зайд буй хайрцаг сагсанд шидэж оруулах

Ñурагчдûг тîдîрõîé çаéнаас îнîâчтîé øидэõ чадâарûг õºгæ¿¿ëэõиéн туëд аëü бîëîõ îëîн õуâиëбар б¿õиé дасгаë тîгëîîмûг аøигëаõ õэрэгтэé. Туõаéëбаë дарааõ дасгаë, тîгëîîмуудûг õиéëгэæ бîëнî. • Газарттавьсансагсанд2-3мзайнаасдундзэргийнбөмбөгийгдоороосболончээжнийөмнөөс

õîёр гараар øидэæ îрууëаõ • 20-60смөндөрттавьсан,эсвэлгазарттавьсансагсандбөмбөгийгбайрандаа4-6удаазалаад

øидэæ îрууëаõ • Бөмбөгөөхөлийнхээхоорондхавчууландэгдэжирээдсагсандшидэжоруулах• Мөнбөмбөгийггазартойлгоншидэжсагсандоруулах• Хананд2-2.5мөндөртзурсанбайруубөмбөгийгдоороосхоёргараар,эсвэлтолгойдээрээс,

чээæниé ºмнººс õîёр гараар øидэæ îнîîд, гаçарт îéëгîн барüæ аâаõ. Жиæиг бºмбºгººр 2-3 м çаéд буé баéг нэг гараар øидэæ îнîõ. Жиæиг бºмбºгиéг нэг гараар øидэæ, 2-3 м çаéд буé баéг îнîõ чадâар эçэмø¿¿ëэõиéн туëд

дасгаëûг õ¿¿õэд б¿р îнîâчтîé õиéæ чадаæ баéгааг анõаараõ õэрэгтэé. Á¿õ õ¿¿õэд туõаéн дасгаëûг õиéæ сурсанû дараа “Õэн õурдан îнîâчтîé øидэõ âэ?” тîгëîîм çîõиîæ тîгëууëæ бîëнî. Ýõниé 3 сурагчиéг çурааснû ард çîгсîîн, сурагч б¿риéн õаæууд 6-8 бºмбºг (чиõмэë бºмбºг) таâüсан баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр б¿гд çэрэг баéруу бºмбºгиéг øидэæ эõëэõ ба øидэõ çîриëгîîс õамааран õэн т¿р¿¿ëæ îëîн бºмбºг øидэæ дуусгасан нü, эсâэë îнîâчтîé øидсэн нü õîæиæ бîëнî. 1. Õананд баéрëууëсан баéг îнууëæ сургаõдаа:

• Хананаас3мзайдзогсоод1.5мдиаметртэйтойргийгшидэжонох• Жижигчихмэлбөмбөгөөргазраас2-3мөндөрттэмдэглэсэнбайгхананаас3-5мзайнаас

îнууëаõ дасгаëûг õиéëгэõдээ õурдан õ¿чтэé øид¿¿ëæ бîëнî. Ýõëээд 3 м çаéнаас øид¿¿ëэõ ба ааæмаар çаéг 5 м õ¿ртэë õîë бîëгîнî.

2. Гаçарт таâüсан баéг îнîõ: • Газарттавьсансагсанджижигбөмбөгийгдоороосбатолгойнорчмооснэггарааршидэх• Гимнастикийнсандалдээртавьсансагсанджижигбөмбөгийгнэггарааргазартойлгоншидэх• Газартөрсөнбайгхажуугааснэггарааршидэжонох

3. Àгаарт д¿¿æиëсэн баéнуудûг îнîõ: • 1.5-2мөндөртдүүжлэнбайрлуулсанцагаригдундууржижигчихмэлбөмбөгшидэжгаргах• Дүүжилсэнчихмэлбайгнэггарааршидэжонохзэрэгдасгалаассонгоорой.


44


Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ баé îнîõ чадâарûг эçэмø¿¿ëэõдээ дарааõ дасгаëûг õиéëгэнэ. Ү¿нд: • Томбөмбөгийгхоёрхөлийнөлмийнурдаасхоёргараарөнхрүүлжбайгонох• Томбөмбөгийгбаруун(зүүн)хөлийнөлмийнгаднаталаасбаруун(зүүн)гараарөнхрүүлжбайонох• Томбөмбөгийгөнхрүүлжбайгсүлжингүйх• Саваагаарбөмбөгийгөнхрүүлжбайонох(савааныуртнь60см,d=2смбайна).

Áºмбºгиéг ººд ººдººсºº ºнõр¿¿ëээд, бîсч барüæ аâаад буöааæ ºнõр¿¿ëэõдээ багøиéн çаасан тэмдэгт дîтрîîс ºнõр¿¿ëэõиéг бîëîн бºмбºгтэé õэрõэн õарüöаõûг, бºмбºгтэé дасгаë, тîгëîîм тîгëîõûн ºмнº багøиéн çаасан д¿рэм æурмûг мºрдºõиéг таéëбарëаæ ÿриëöан, эõниé сурагч баéг îнîõîîр бºмбºг ºнõр¿¿ëсэн тîõиîëдîëд õîёр даõ сурагч бºмбºгиéг буöааæ аâаачиæ ºгºõ çэрэг тîгëîîмûн аюуëг¿éн д¿рмиéг îéëгууëан, õэâø¿¿ëнэ. Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ сургаõад дарааõ дасгаë, арга ç¿éг санаë бîëгîæ баéна. Ү¿нд:1. 1 м çаéтаé 2 бîртîгîнû õîîрîндуур бºмбºгиéг ºнõр¿¿ëэн гаргаõдаа ÿнç б¿риéн баéрëаëаас (дîîр

санаë бîëгîсîн баéрëаëаас сîнгîæ) ºнõр¿¿ëнэ. 2. Ìºн 1-р öэгээс нэг õºëºº урдаа аâч õагас суусан баéдëаас дунд çэргиéн бºмбºгиéг нэг гараар

ºнõр¿¿ëæ баéг îнîîд, 2-р öэгээс нэг õºë дээр ºâдºгëºæ суусан баéдëаас нэг гараар æиæиг чиõмэë бºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ тîéрîгт îрууëаõ маÿгаар 2-4 öэгээс 2-4 ººр баéрëаëаас, ººр ººр çîриëгîтîéгîîр, ÿнç б¿риéн бºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ бîëнî.

3. Тîдîрõîé õэмæээниé æинтэé бºмбºгиéг тîõирîмæтîé õ¿чээр ºнõр¿¿ëæ дамæууëаõад õ¿ëээн аâч баéгаа сурагч чигëэëиéг нü дагууëан тîсîæ барüæ аâаад буöаагаад ºнõр¿¿ëэõ дасгаëûг 10-аас öººнг¿é удаа даâтана. Áага çэрэг õ¿ч, õурдтаé ирсэн бºмбºгиéг гараар барüæ аâаõдаа бºмбºгниé чигëэëиéг дагууëæ барüæ аâаõ, тîдîрõîé õэмæээниé õурд, õ¿чтэé ºнõºрч ирсэн бºмбºгиéг õºëиéн тусëамæтаéгаар тîгтîîгîîд, гараар барüæ аâан, буöаагаад ºнõр¿¿ëэõ дасгаëûг багø эõëээд ººр р¿¿гээ нэг сурагчаар бºмбºг ºнõр¿¿ë¿¿ëэн, ººрºº чигëэëиéг нü дагууëан барüæ аâаад буöааæ ºнõр¿¿ëнэ. Äараа нü багø бºмбºгиéг æигд ºнõр¿¿ëæ ºгººд, õ¿¿õэд б¿р 2-3 удаа чигëэëиéг нü дагууëан тîсîæ барüæ аâаад буöаагаад ºнõр¿¿ëнэ. Õîс õîсîîр нü юм уу баг бîëгîн õуâааæ дасгаëûг даâтууëна. Ýõэндээ çººëºн ºнõºрч ирсэн бºмбºгиéг дамæууëаõ ба ааæимдаа дунд çэргиéн õурдтаé ирсэн бºмбºгиéг дамæууëаõ чадâартаé бîëгîнî.

4. Ñуугаа баéдëаас бºмбºгиéг ººд ººдººсºº ºнõр¿¿ëээд, бîсч барüæ аâаад буöааæ ºнõр¿¿ëэõ дасгаëûг багøиéн çаасан тэмдэгт дîтрîîс г¿éöэтгэнэ. Áºмбºгниé õ¿ч, чигëэë, æин, ºнõºрч баéгаа таëбаéн гадаргуу çэргээс õамааран õэрõэн аюуëг¿é çºâ тîгтîîæ барüæ аâаõ, буöаагаад õэрõэн дамæууëаõûг тîдîрõîé õэëæ ºгнº.

5. Äарааõ баéрëаëаас æиæиг, дунд çэргиéн бºмбºг, чиõмэë бºмбºг, суë õиéтэé бºмбºгиéг ºнõр¿¿ëæ бîëнî (35-р çураг). Ү¿нд:

• нэгхөлдээрөвдөглөжсуусанбайдлааснэггараар• хоёрхөлөөрөвдөглөжзогссонбайдлааснэгбахоёргараар• өсгийдээрсуусанбайдлааснэгбахоёргараар• нэгхөлөөурдааавчхагассуусанбайдлааснэггараар• хөлдөөмөрнийхэмжээнийзайтайхагассуугаабайдлааснэггараар• хөлдөөзайтайзогсонхоёрхөлийндундаасхоёргараартустусбөмбөгийгөнхрүүлнэ.Áºмбºгиéг ºнõр¿¿ëэõдээ: а. ßг нэг ç¿éëиéг îнîæ унагаõ, б. Çурâас дундуур гаргаõ, â. Тîгтîîсîн тîéрîгт îрууëаõ çэрэг çîриëтûг таâüæ бîëнî. Ñурагчдûг идэâõиæ¿¿ëэõ, õичээëиéг сîнирõîëтîé бîëгîõ ¿¿днээс дарааõ баéдëаар îнîî ºгч, баé îнууëаõ çэргээр тîгëууëаараé. • Хоёрбортогоныхоорондуур,эсвэлсандлынхөлдоогуурөнхрүүлжоруулах• Ямарнэгзүйлийгоножунагах• 5тэмдэгтийндундуурөнхрүүлэхдээягголдньбайрлуулсан1-ртэмдэгтийгоновол5оноо,голын

тэмдэгтиéн õаæуугиéн 2 тэмдэгтиéн дундуур îрâîë 3 îнîî, гадна çаõûн 2 тэмдэгтиéн дундуур гарâаë 1 îнîî г.м îнîî ºгч, îнîîг ººрсдººр нü нэм¿¿ëэн тîгëууëæ бîëнî.

• Гурвандавхартойрогбайхбажижигчихмэлбөмбөгийгөнхрүүлэнголынтойрогттогтоовол5шагайнмîрü, õîёрдаõü тîéрîгт тîгтîîâîë 3 øагаéн мîрü, гураâдаõü буюу õамгиéн гаднаõ тîéрîгт тîгтîîâîë 1 øагаéн мîрü ºгºõ ба бºмбºгиéг тîéрîгт тîгтîîæ чадааг¿é бîë õîîсîн баéõаар урамøууëан багаар нü бîëîн ганöаарчëан тîгëîîмûн õэëбэрээр õичээëиéг çîõиîн баéгууëæ бîëнî.


35 дугаар зураг. Бөмбөгийг өнхрүүлж бай онох дасгала б â г д

45


Бөмбөг өнхрүүлэх тоглоом. Ñурагчдûг 8-10 гиø¿¿нтэé баг бîëгîнî. Áагиéн гиø¿¿диéн тîî тэнö¿¿ баéõаар õуâаариëна. Áагуудûн õîîрîнд 2,5-3 м çаéтаé баéна. Áаг б¿риéн эõниé сурагч урагø гарч ирээд, бусад сурагчдûг нü öуâаа бîëгîн õºëиéг нü саëгаæ сууëгаад ºмнºõ сурагчиéнõаа мºрºн дээр гарûг нü таâиуëæ çаé аâаõууëна. Урд гарсан сурагч багиéнõан руугаа õаран багиéнõанаасаа 1-2 м çаéд õºëºº саëгаæ сууõ ба багøиéн дîõиîгîîр бºмбºгиéг øидэæ дамæууëчиõаад, бîсîæ г¿éн ººриéнõºº öуâаанû ард îчиæ сууна. Áºмбºг õ¿ëээн аâсан сурагч бºмбºгºº барин г¿éæ (мºëõºæ, дэгдэæ, саад дîîгуур øургаæ) урд гарсан сурагчиéн баéранд ирæ суугаад дараагиéнõаа сурагчид бºмбºгиéг дамæууëна. Ýнэ ¿åд арûн сурагчид урагø çаéгаа нºõºæ сууна. Áууõиаг т¿р¿¿ëæ дууссан баг õîæнî.

36 дугаар зураг. Бөмбөг өнхрүүлэх тоглоом

Багбүртнэгбөмбөг/d=20см/байна.Хэрэвбагийнсурагчдынтоотэнцүүбишболдутуухүүхэдтэйбагиéн эõниé сурагчиéг даõин нэг удаа (õамгиéн эõэнд ÿâаад багиéнõаа б¿õ сурагчиéг ÿâснû дараа даõиад нэг удаа) ÿâаõûг нü таéëбарëаæ ºгºõдºº дарааëан 2 удаа ÿâаõг¿é, çааâаë тîéрч ирээд даõин нэг удаа ÿâна гэдгиéг îéëгууëаõ õэрэгтэé. Áагууд õîîрîндîî ураëдаõ ба сурагчдûг ураëдаанд т¿р¿¿ëэõиéн туëд бºмбºгºº çºâ îнîâчтîé дамæууëан, аëдаõг¿éг õичээн, çºâ õ¿ëээн аâаõ нü чуõаë гэдгиéг îéëгууëаараé. Õэрэâ аëдсан тîõиîëдîëд аëдсан сурагч ººрºº бîсч г¿éн бºмбºгиéг аâч ирнэ.

хүРэх үР дүН: Áºмбºгиéг баéрандаа çаëаõ дамæууëаõ

Ýнэ наснûõнûг сагсан бºмбºгиéн тåõникт сургаõ нü чуõаë биø бºмбºгººр тîгëîõ сîнирõîëтîé бîëгîõîд анõаараõ õэрэгтэé. Ìºн бºмбºгтэé г¿éëт¿¿д, ¿срэëт¿¿д, ÿнç б¿риéн øидэëт, дамæууëаëт бîëîн эдгээр ¿éëдë¿¿д îрîëöсîн бºмбºгтэé дасгаë, тîгëîîмûг аøигëаõ õэрэгтэé.

Ñурагчдад õуруугаа гараа гэмтээõг¿éн туëд бºмбºгиéг õэрõэн çºâ õ¿ëээн аâаõûг îéëгууëаõаас гадна çºâ õ¿ëээн аâаõ эâ д¿éтэé бîëæ баéгаа эсэõиéг анõаарна. Ìºн õîсîîрîî дасгаëûг õиéõдээ аëдаõг¿éн туëд биå биåр¿¿гээ õэрõэн îнîâчтîé дамæууëаõûг таéëбарëан ¿ç¿¿ëæ, õ¿¿õэд б¿р îнîâчтîé дамæууëаõûг õичээõ õэрэгтэéг санууëна. Äасгаëûг õиéëгэõдээ дунд çэргиéн бºмбºгиéг õэрэгëэнэ.


сэдэв. БөМБөГ ЗАлАлТ БА дАМЖуулАлТ

Áºмбºгиéг баéрандаа нэг гараар çаëаõ чадâарûг эçэмø¿¿ëэõдээ дунд çэргиéн õэмæээтэé рåçинэн бºмбºгиéг õэрэгëэнэ. Õ¿¿õэд б¿риéн õариу ¿éëдëиéн õурд, эâсэë туõаéëбаë îéæ ирсэн бºмбºгиéг бариõ, öîõиõ чадâар, õурд çэрэг нü õариëöан адиëг¿é баéдгиéг анõаараõ õэрэгтэé. Ìºн дунд çэргиéн õэмæээтэé рåçинэн бºмбºгниé гадаргûн çуçаан, õиéëсэн баéдаë çэргээс øаëтгааëан îéëт нü ººр ººр баéдаг. Èéмээс бºмбºгиéг çаëаõ чадâартаé бîëгîõûн туëд çаëаõ ºндриéн õэмæээг çааæ ºгºõ øаардëагаг¿é. Õ¿¿õэд ººриéнõºº мэдрэмæ баримæаан дээр туëгуурëан ººрºº çаëаõ ºндºрºº тîõирууëдаг. Ýнэ уëираëд õ¿¿õэд аëдаõг¿éгээр 6-8 удаа çаëæ чаддаг бîëсîн баéõад õангаëттаé гэæ ¿çнэ. Çаëаõ чадâартаé бîëгîõûн туëд дарааõ дасгаëаас õиéëгээрэé. • Бөмбөгийгалгандээрээтавингарыгбугуйнүеэрдээшдоошболгох• Хоёргарынхоорондбөмбөгийгдамжуулах• Бөмбөгийггазартойлгожбарьжавах,газартойлгоодалгаташинбарьжавах• Бөмбөгийгбайрандаахоёргараарээлжлэн2-3удаагазартойлгонцохижбарьжавах• Бөмбөгийгбайрандаанэггараар2-3удаагазартойлгонцохижбарьжавах• Мөн5-6сурагчтайбагболгоодхэнийбаголонзалахвэ?уралдаанттоглоомтоглууланөөрсдөөр

нü ниéëбэриéг нü гаргууëан баéр эçë¿¿ëæ бîëнî.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Äунд çэргиéн бºмбºгиéг баéрандаа нэг гараар 6-10 удаа çаëаõ чадâартаé бîëîõ

46


• Хоорондоо2-3мзайтайзогссонбайдлаасдундзэргийнбөмбөгийгэхлээддоороосдараагаарньчээæниé ºмнººс биå биå р¿¿гээ øидэæ дамæууëаõ дасгаë õиéëгэнэ. Áагø øидэõ çаéг тэмдэгëэсэн øугам татаæ ºгºõ õэрэгтэé. Ìºн сурагчид бºмбºгиéг õаанаас ч õамааг¿é аâсан гаçраасаа øидэõ гээд баéдаг õандëага аæигëагддаг туë бºмбºгиéг аâаад ÿг ººриéнõºº øидэõ ёстîé гаçраас нºгºº сурагчдаа îнîâчтîé дамæууëæ сургаõ õэрэгтэé.

• Хэрэвсурагчиддээрхдасгалыг10удааалдалгүйхийгээдсурчихвалхоорондоо3-4мзайтайçîгссîн баéдëаас дунд çэргиéн бºмбºгиéг биå биå р¿¿гээ øаëанд îéëгîæ дамæууëан барüæ аâаõ дасгаëûг õиéëгэæ бîëнî. Ү¿ниé туëд багø бºмбºг îéëгîõ таëбаé бîëîн ººрсдиéнõ нü õ¿ëээн аâаõ бîëîн дамæууëаõ øугамûг тэмдэгëэæ ºгнº.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Áаéрнаас æиæиг бºмбºгиéг õîë øиддэг бîëîõ

суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Äунд çэргиéн бºмбºгиéг 2 м çаéнаас биå биå р¿¿гээ дамæууëаõ чадâартаé бîëîõ

хүРэх үР дүН: ßнç б¿риéн õэмæээтэé бºмбºгиéг õîë øидэõ чадâараа õºгæ¿¿ëэõ

ßмар нэг бºмбºг бîëîн õэрэгсëиéг çºâõºн õурд-õ¿чээр øидэõ гэâэë õîë øидэæ чаддагг¿é, тîõирсîн арга тåõникиéг саéн эçэмøсэн õ¿н ë ººрººсºº õангаëттаé õурд-õ¿ч гаргаæ, õîë øидэæ чаддаг бîëîõûг таéëбарëана. Èéмээс øидэëтиéн тåõникиéг эçэмøиõиéн туëд øидэëтиéн тусгаé дасгаëûг îëîн даõин даâтаõ õэрэгтэéг, ингэснээр ÿмар ч аëдааг¿é (гаöааг¿é) øидэõ тåõникиéг çºâ õиéæ õэâøиõээс гадна øидэõэд õэрэгтэé буëчингуудûг õºгæ¿¿ëдэг бîëîõûг таéëбарëан, õамтран ÿриëöаæ, ººрсдººр нü эргэö¿¿ëæ õарüöууëаëт õиéëгэнэ.

Áºмбºгиéг õîë øидэõэд бºмбºгниé æингээс õамаарч øидэõ арга ººр ººр баéдаг. Ýнэ ангид тîм бºмбºгиéг õîёр гараар аëõаëтаас øидэõ, æиæиг бºмбºгиéг г¿éëтээс нэг гараар øидэõ арга нü õîë øидэõ арга мºн.

Шидэõ ºнöºг нü 45 градус îрчим баéõ õэрэгтэéг анõаарна. 100-150 г æинтэé æиæиг бºмбºгиéг нэг гараар õîë øидэõ чадâарûг õºгæ¿¿ëэõдээ ºмнºõ чадâар õэр тºëºâøсºниéг буюу бºмбºгниé бариëт, çîгсîëт, саâаëт, гаргаëт çºâ эсэõиéг øаëгаæ õэâø¿¿ëнэ.


сэдэв. БөМБөГИЙГ хОл ШИдэх

• Жижигбөмбөгийгсуугааболонзогсообайдлааснэгболонхоёргарааршидэхаргыгбагшөөрөөõиéæ ¿ç¿¿ëэõ юмуу аëü эâсэë бичëэг çэрэг ÿмар нэг ¿ç¿¿ëэн ¿ç¿¿ëæ таéëбарëана.

• Жижиг бөмбөгийг гүйлтээс нэг гараар шидэх аргыг үзүүлж, тайлбарлаад дээрх аргуудыгсурагчидтаé õамтран турøин õиéæ ¿çнэ.

• Бөмбөгийгшидээдбуусанцэгийгаргатусбүрдээрхарагдахуйцтэмдэгтээртэмдэглэнэ.Эдгээраргаас õамгиéн õîë øидэõ арга нü аëü бîëîõûг турøиæ ¿çнэ. Õамгиéн õîë øидэõ арга нü аëü âэ? гэсэн асууëт таâüæ санаë аâна. Íэгд¿гээр ангид эçэмøсэн чадâарт туëгуурëан бºмбºгиéг 3 м çаéнаас 2 м îрчим ºндºрт татсан

уÿаг даâууëæ øид¿¿ëэõдээ âîëåéбîëûн тîр аøигëаæ бîëнî. Оõид, õºâг¿¿д бîëîн õ¿¿õэд б¿риéн ÿëгаатаé баéдëûг õаргаëçан уÿанû õэмæээг бага çэрэг намсгаæ, ºндºрсгºæ, мºн øидэõ çаéг õîëдууëна.• Бөмбөгийг 3 м зайнаас 2 м орчим өндөрт татсан уяан дээгүүр давуулж шидэх дасгалыг

г¿éöэтгэõдээ багø уÿанû ºндриéг 50 см-ээс эõëэн ааæмаар нэмэгд¿¿ëæ 2 м-т õ¿ргэнэ. Ýнэ нü бºмбºгиéг õэт õººргºæ øидэõээс сэргиéëнэ.

• Бөмбөгийгбайрнаасаанэггараардундзэргийнхүчээршидэх


47


Õîёрдугаар ангид çангидсан аëчуур øид¿¿ëэõ дасгаë õиéëгэæ бîëнî. Õааø õааøаа 40 см аëчуур õэрэгëэõ ба сурагч ººриéнõºº гарт аëчуураа баçаæ атгаад õананаас 2 м îрчим çаéнаас 1,5-2 м ºндºрт баéрëууëсан баéг îнууëна. Áºмбºгиéг çºâ даëаéæ, çºâ ºнöгººр, çºâ гаргаæ чадаõг¿é баéгаа сурагчаар энэ дасгаëûг õиéëгэâэë иë¿¿ тîõирîмæтîé. Çангидсан аëчуур ба бºмбºгиéг øидэõдээ: • Хөлдөөмөрнийхэмжээнийзайтайшидэхталбайруу(ханаруу)харжзогссонбайдлаасшидэх• Ханаруу(шидэхталбайруу)харжнэгхөлөөурдаатавьжзогссонбайдлаасшидэх• Ханаруу(шидэхталбайруу)зүүнталаараахаржхөлдөөнэгалхамзайтайзогссонбайдлаас

øидэõ. Ýнэ ¿åд саâаëтûн гарûн мºр øидэõ таëбаé руу чигëэсэн баéõ ёстîéг анõаараараé.

37 дугаар зураг. Жижиг бөмбөгийн барилт ба гарын хөдөлгөөний дуураймал дасгалууд

• Бөмбөгийгбайрнаасаанэггараархүчтэйхолшидэх• Бөмбөгөөзөвбарьсанэсэхийгшалган,алдаагзасна.• Бөмбөгийгзөвбарьжзогссонбайдлаас:гарыгбугуй,тохойнүеэрдээш-доошболгох,доошсугсрах,

мºрниé ¿åэр урагø-дээø, арагø-дîîø саâаõ çэргээр бºмбºг бариõ õ¿чиéг мэдр¿¿ëнэ. • Жижигбөмбөгийг5-10мзайнаасханандтэмдэглэсэнзураасыгдавуулжшидэх,хөлбөмбөгийн

õааëга бîëîн татсан уÿан дээг¿¿р даâууëæ øидэõ дасгаëûг õиéëгэõдээ õ¿¿õэд б¿риéн øидэõ эâ д¿é, бºмбºгниé гаргаëтûн ºнöºг, øидэõ õ¿ч õэр çэрэг баéгаа çэрэг ÿëгаатаé баéдëûг õаргаëçан õаанаас, õэрõэн, õэдэн удаа (õ¿чтэé ба çººëºн øид¿¿ëэõ) øидэõиéг тîгтîîнî.

Õîёрдугаар ангиéн сурагчид 600-800 г æинтэé тîм бºмбºгиéг ÿнç б¿риéн аргаар:- Áºмбºгиéг õаæуугаас õîёр гараар øидэõ- Áºмбºгиéг тîëгîé дээрээс õîёр гараар øидэõ- Áºмбºгиéг тîëгîéн араас õîёр гараар øидэõ - Áºмбºгиéг баруун ба ç¿¿н мºрºн дээрээс õîёр гараар øидэõ- Áºмбºгиéг чээæниé ºмнººс õîёр гараар øидэõ- Áºмбºгиéг б¿сэëõиé îрчмîîс õîёр гараар øидэõ- Áºмбºгиéг ºâдºгниé îрчмîîс õîёр гараар øиднэ.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Äунд çэргиéн бºмбºгиéг тîëгîé дээрээс õîёр гараар аëü бîëîõ õîë øиддэг бîëîõ

Äунд çэргиéн бºмбºгиéг õîёр гараар õîë øидэõ дасгаëûг õиéëгэõдээ рåçинэн бºмбºг, мºн 600-800 г æинтэé чиõмэë бºмбºг, õºë бºмбºг, âîëåéбîëûн бºмбºг çэргиéг õэрэгëэæ бîëнî. ßнç б¿риéн аргаар тîм бºмбºгиéг çºâõºн баéрнаас øид¿¿ëнэ. Ýнэ нü гар ба даë мºрниé буëчингуудаас гадна иõ биå, õºë гэõ мэт îëîн б¿ëэг буëчинг õºгæ¿¿ëэõэд нºëººëнº.


38 дугаар зураг. Том бөмбөгийг байрнаас шидэх аргууд

48


Жиæиг бºмбºгиéг нэг гараар øидэæ, 3-5 м çаéд буé баéг îнîõ чадâарûг õºгæ¿¿ëæ, саéæрууëаõûн туëд:- Õананд баéрëууëсан, гаçарт таâüсан, агаарт д¿¿æиëсэн баéг îнîõ тîгëîîм тîгëууëаõ- “Õэн îнîâчтîé øидэõ âэ?”, “Õурдан øидэгч” çэрэг тîгëîîмûг тîгëууëан, õ¿¿õэд нэг б¿риéн баé

îнîõ чадâар, мºн õурдан øидэõ чадâар нü саéæирч баéгааг анõааран аæиëëаõ õэрэгтэé.- “Õананд бºмбºгдºõ” тîгëîîмûг õэд õэдэн õуâиëбараар тîгëîнî. Õананд тасраëтг¿é бºмбºгиéг

дамæууëæ тîгëîõдîî нэг сурагч тîдîрõîé нэг аргаар õананд бºмбºгиéг 2 удаа дамæууëаад ººр аргаар мºн 2 удаа дамæууëаõ баéдëаар ¿ргэëæë¿¿ëнэ. Ýõниé сурагч тîгëîæ баéгаад аëдсан тîõиîëдîëд дараагиéн сурагч тîгëîõ ба туõаéн сурагч ººриéн аëдсан дасгаëаас тîгëîîмûг ¿ргэëæë¿¿ëнэ.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 1:Жиæиг бºмбºгтэé тîгëîîмîîр õºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëаõ

хүРэх үР дүН: Шидэëт б¿õиé тîгëîîмîîр õ¿¿õдиéг õºгæ¿¿ëэõ

сэдэв. ШИдэлТ БүхИЙ ТОГлООМ

Äээрõ дасгаëуудûг õ¿¿õэд б¿рээр õиéëгэõ ба туõаéн сурагч ººриéнõºº сîнгîсîн аргаар õîë øидэõиéг õичээнэ. Õîë øидсэн амæиëтаа аõиуëаõ çîриëгîтîé даâтан øидэëт õиéëгэæ бîëнî.

• Хэноновчтойшидэхвэ?”тоглоомыгтоглуулахдаасурагчдыг1,5-2мөндөртдүүжлэнбайрлуулсанæиæиг öагираган дундуур дунд çэргиéн бºмбºгиéг 8 удаа øидэõ дааëгаâар ºгºõ ба õэн îëîн îрууëсан нü ÿëагч бîëнî.

• “Хамгийнхурдан,хүчтэйшидэгчийгшалгаруулах”1,5-2мөндөрттатсанолсондээгүүр2-3мçаéнаас дунд çэргиéн бºмбºгиéг тîëгîéн араас õîёр гараар øидэæ даâууëна. Ñурагч б¿риéн õаæууд 6 бºмбºг баéõ ба багøиéн дîõиîгîîр øидэæ эõëэн багøиéн дîõиîгîîр дуусгана. Õаæууд нü нэг ч бºмбºг ¿ëдээг¿é сурагч ÿëагч бîëнî.

• Хананд2-2,5мөндөртзурсанбайруубөмбөгийгхоёргарааршидэжоноод,газартойлгонбарьжаâаõ дасгаëûг 6-8 удаа аëдаëг¿é даâтаõ чадâартаé бîëсîн баéна. Áагø дарааõ дасгаëûг õиéëгэõдээ эõëэõ øугам, çаëаõ таëбаé, õананд îнîõ баé, баéг îнîõûн

туëд баéрëаõ øугам çэргиéг урüдчиëан øîõîéгîîр çурæ бэëтгэнэ. Õурдан îнîâчтîé г¿éöэтгэсэн баг ÿëагч бîëîõ ба багø ÿëагчиéг тîдрууëаõад биø туõаéн тэмöээниé çîриëгûг таниуëан багуудûг саéн бэëтгэõэд гîë анõаарëаа õандууëæ õ¿¿õэд б¿р дасгаë б¿риéг õиéæ чаддаг багууд тэнö¿¿ ºрсºëдºõ чадâартаé бîëîõîд анõаараõ õэрэгтэé.

Áагууд биåиéн тамирûн çааëнû тºâиéн øугамûн ард öуâаагаар çîгссîн баéна. Áагøиéн дîõиîгîîр баг б¿риéн эõниé сурагч тîм бºмбºгиéг барüæ г¿éгээд õананаас 2 м îрчим çаéтаé çîгсîîд, баéрандаа 6 удаа çаëаад, õананд 2-2,5 м ºндºрт çурсан баéг чээæниé ºмнººс õîёр гараар øидэæ îнîõ дасгаëûг 4 удаа г¿éöэтгээд бºмбºгºº барин г¿éæ ººриéн багиéн дараагиéн сурагчид дамæууëна. Уг сурагч бууõиаг мºн адиë ¿ргэëæë¿¿ëнэ.


суРАлцАхуЙН ЗОРИлТ 2:Тîм бºмбºгиéг çаëаõ, дамæууëаõ тîгëîîм аøигëан õурд, õºдºëгººниé эâсëиéг саéæрууëаõ

БАГШИЙН НОМ - bagsh.itpd.mnbagsh.itpd.mn/fayluud/2-Bieiin Tamir.pdf · Энэхүү...

Documents

Transcript of БАГШИЙН НОМ - bagsh.itpd.mnbagsh.itpd.mn/fayluud/2-Bieiin Tamir.pdf · Энэхүү...