ΛΥΚΕΙΟ ΠΟΛΕΜΙΔΙΩΝ

“ΝΙΤΡΙΚΑ ΣΕ ΛΑΧΑΝΙΚΑ”

ΕΡΕΥΝΑ ΜΙΚΡΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΓΙΑ ΝΙΤΡΙΚΑ ΣΕ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΜΑΣ

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Α. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ-ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΟΥ

ΜΑΘΗΤΕΣ: ΡΟΜΠΙΝΑ ΠΑΥΛΙΔΟΥ, ΙΑΚΩΒΟΣ ΑΛ ΤΖΑΜΑΛ, ΝΑΥΣΙΚΑ ΤΣΙΚΟΥΡΗ, ΡΑΦΑΕΛΛΑ

ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ, ΣΤΕΛΛΑ ΜΙΧΑΗΛ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα νιτρικά είναι φυσικά χημικά τα οποία βρίσκονται στο έδαφος, και είναι μέρος του κύκλου του αζώτου. Έτσι υπάρχουν ως φυσικά συστατικά στα λαχανικά. Αλλά τα βρίσκουμε επίσης ως χημικά λιπάσματα

Οι συνεχείς ανάγκες του αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού για τρόφιμα, οδηγεί σε μεγάλη χρήση νιτρικών λιπασμάτων και σημαντική αύξηση της ποσότητας των νιτρικών σε λαχανικά τα τελευταία χρόνια

Τα νιτρικά υπάρχουν και στο νερό. Είναι επίσης εγκεκριμένα συντηρητικά σε τρόφιμα. Η εξωγενής επίδραση στον άνθρωπο σε νιτρικά γίνεται μέσω της κατανάλωσης σε λαχανικά, νερό και άλλα τρόφιμα

Τα νιτρικά είναι σχετικά μη τοξικά. H επιτρεπόμενη ημερήσια ποσότητα (ADI-ADMISSIBLE DAILY INTAKE) που τέθηκε από την κοινή επιτροπή του Παγκόσμιου Οργανισμού για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία (FAO - FOOD AND AGRICULTURE ORGANISATION) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO - WORLD HEALTH ORGANISATION) το 2002 ήταν 0 - 3,7 mg / Kg βάρους ( EFSA-Q-2006-071)

π.χ 111mg για ένα παιδί 30 Kg,

222mg για ένα άτομο 60 Κg και 333mg για άτομο 90 Kg την ημέρα

Όμως ένα μέρος (περίπου7%) από τα νιτρικά που καταναλώνονται μετατρέπονται εσωτερικά, μέσω μεταβολισμού στον οργανισμό σε νιτρώδη

(Eisenbrand,G.,et al.1980). Τα νιτρώδη αντιδρούν στον οργανισμό και σχηματίζουν Ν-νιτροζαμίνες. Οι τελευταίες είναι ενώσεις οι οποίες ενοχοποιούνται για τοξικολογικά αποτελέσματα όπως: σχηματισμό μεταιμοσφαιρίνης (Filer, L.J.et al 1970) (blue – baby syndrome), υπερπλασία της ζώνης σπειράματος του φλοιού των επινεφριδίων (Savino,

F.,et al 2006), και γαστρική νεοπλασία (Boink, et al., 1998)

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Η έρευνα μας είναι έρευνα μικρής κλίμακας. Ερευνήσαμε τριών ειδών λαχανικά που καταναλώνονται πιο συχνά: Τα αγγουράκια, τις ντομάτες και τις πατάτες

Πήραμε δείγματα από συνολικά 20 σημεία: μεγάλες υπεραγορές συνοικιακά μπακάλικα φρουταρίες, μαγαζιά βιολογικών ειδών εβδομαδιαία παζαράκια μόνο από την πόλη της Λεμεσού. Παρόλο που όλα έγραφαν ότι είναι ΚΥΠΡΙΑΚΑ προϊόντα δεν γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή τους (τον παραγωγό)

Για κάθε είδος έγιναν τρεις τουλάχιστο μετρήσεις με το μετρητή νιτρικών της εταιρίας SOEKS (Russia) με δυνατότητα μέτρησης από 20-5000mg/kg λαχανικού. Για κάποια δείγματα αρχικά οι τιμές διασταυρώθηκαν και με Ειδικές λωρίδες με χρωματική Μέθοδο για μέτρηση νιτρικών της εταιρίας ΜΕRCK (Germany) με δυνατότητα μέτρησης από 0-500mg/L υγρού

Αυτό έγινε ως εξής: Προζυγισμένα λαχανικά πέρασαν από αποχυμωτή, το υγρό αναμείχθηκε με ενεργό άνθρακα για αποχρωματισμό και αφού έγινε διήθηση τότε έγινε η μέτρηση στο άχρωμο υγρό, με τη χρωματική μέθοδο και αναγωγή της τιμής στο 1Κg. Αφού διαπιστώθηκε ταύτηση τιμών συνεχίσαμε όλες τις υπόλοιπες μετρήσεις με το μετρητή νιτρικών SOEKS για ευκολία

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Tα αποτελέσματα μας κωδικοποιήθηκαν για ευνόητους λόγους. Είναι ενδεικτικά αλλά δεν αποτελούν επίσημη ανάλυση από εγκεκριμένο εργαστήριο. Είναι μία πειραματική μαθητική εργασία. Παρατίθενται στους ακόλουθους πίνακες: Οι κωδικοί στα ιστογράμματα Κ1-Κ20 είναι τα μαγαζιά πώλησης από τα οποία προμηθευτήκαμε τα λαχανικά.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: NITΡΙΚΑ ΣΕ ΝΤΟΜΑΤΕΣ

0

50

100

150

200

250

300

350

Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ11 Κ12 Κ13 Κ14 Κ15 Κ16 Κ17 Κ18 Κ19 Κ20

ΤΙΜΗ ΝΟ3- σε mg/Kg ντομάτας

προτεινόμενη ποσότητα από ευρωπαϊκές χώρες: τα 300mg/kg

ντομάτας

Παρατηρήθηκε ότι 18 στα 20 μαγαζιά δηλαδή ποσοστό 90% είχαν ντομάτες

κάτω από την προτεινόμενη ποσότητα από Ευρωπαϊκές χώρες τα 300 mg/Κg

ντομάτας

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΤΙΜΕΣ ΝΙΤΡΙΚΩΝ ΣΕ ΑΓΓΟΥΡΑΚΙΑ

0

50

100

150

200

250

Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ11 Κ12 Κ13 Κ14 Κ15 Κ16 Κ17 Κ18 Κ19 Κ20

ΤΙΜΗ NO3- σε mg/Kg αγγουράκια

προτεινόμενη τιμή από ευρωπαϊκές χώρες τα 400 mg/Kg

αγγουράκια

Παρατηρήθηκε ότι όλα τα μαγαζιά δηλαδή ποσοστό 100% είχαν αγγουράκια

κάτω από την προτεινόμενη επιτρεπόμενη ποσότητα από Ευρωπαϊκές χώρες, τα

400 mg/Κg αγγουριού

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΤΙΜΕΣ ΝΙΤΡΙΚΩΝ ΣΕ ΠΑΤΑΤΕΣ

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

Κ1 Κ2 Κ3 Κ4 Κ5 Κ6 Κ7 Κ8 Κ9 Κ10 Κ11 Κ12 Κ13 Κ14 Κ15 Κ16 Κ17 Κ18 Κ19 Κ20

ΤΙΜΗ NO3- σε mg/Kg πατάτας προτεινόμενη τιμή από ευρωπαικές χώρες τα 250 mg/Kg πατάτας

Παρατηρήθηκε ότι 19 στα 20 μαγαζιά δηλαδή ποσοστό 95% είχαν πατάτες πάνω

από την προτεινόμενη επιτρεπόμενη ποσότητα από Ευρωπαϊκές χώρες, τα 250

mg/Κg πατάτας

ΣΧΟΛΙΑ Ενώ αρχικά φαίνονται ανησυχητικά τα

αποτελέσματα για τις πατάτες, μετά από μελέτη βρήκαμε τις εξής καθησυχαστικές

πληροφορίες: 1. Με το πλύσιμο οι τιμές των νιτρικών

πέφτουν από 10-15% (Dejonckheere, W., et al 1994)

2. Με το καθάρισμα οι τιμές πέφτουν 30% (Dejonckheere, W., et al 1994)

3. Με το τηγάνισμα οι τιμές πέφτουν 50-60 %

(μελέτη 4) και με το βράσιμο 50% (Roszczenko, A., et al 2001)

Συνεπώς αφού κανένας δεν καταναλώνει ένα κιλό ωμές πατάτες την ημέρα, τελικά δε λαμβάνει περισσότερη ποσότητα νιτρικών από την επιτρεπόμενη. 4. Aκόμη και εάν απορροφηθεί μεγάλη ποσότητα νιτρικών, ο οργανισμός ενός ενήλικα αποβάλλει ένα σημαντικό ποσοστό με τα ούρα. (Bartholomew, B. et al. 1984) Τα αγγουράκια, οι ντομάτες και οι πατάτες έχουν σχετικά χαμηλές τιμές σε σχέση με άλλα λαχανικά όπως σπανάκι, μαρούλια και καρότα.

Ιδιαίτερα σε αυτά τα τρία λαχανικά γίνεται τακτικός έλεγχος από τους κρατικούς φορείς κάθε χώρας μιας και από αυτά φτιάχνονται παιδικές τροφές (Filer, L.J.et al 1970). Αναφέρουμε τα ανώτατα όρια που τέθηκαν επίσημα από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2006 (EFSA-Q-2006-071) : Σπανάκι 2500-3000mg/Kg Φρέσκο μαρούλι 2500-4500mg/Kg

ΕΠΙΣΗΜΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ

Το Υπουργείο Γεωργίας χρησιμοποιεί την εξής μέθοδο: Τα ξηρά λαχανικά (χωρίς υγρασία) αλέθονται σε σκόνη, γίνεται εκχύλιση με ζεστό απεσταγμένο νερό και βγαίνει αποτέλεσμα Ν επί ξηράς ουσίας. Το 90-95% είναι από αυτό το Ν είναι σε νιτρική μορφή. Ο λόγος που γίνεται αυτή η μέθοδος είναι ότι κάθε λαχανικό ανάλογα με το πόσο έχει ποτιστεί, ή έχει αποθηκευτεί, έχει διαφορετικό ποσοστό υγρασίας που αλλοιώνει τα αποτελέσματα

Οι ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού είναι: (α) τα βρέφη Πιο μικρά από 3 μηνών έχουν πολύ λίγη παραγωγή γαστρικού υγρού και είναι επιρρεπή σε γαστρική βακτηριακή αναγωγή των νιτρικών σε νιτρώδη με όλες τους τις συνέπειες. (Ellen, G.et al 1983) (Kross, B.C et al

1992)

(β) οι καπνιστές Διατρέχουν κίνδυνο από την νικοτίνη που σχηματίζει πολύ καρκινογόνες ουσίες) με τα νιτρώδη στον οργανισμό (π.χ Ν-νιτροζο-Νορνικοτίνη, ουσίες που σε πειραματόζωα δίνουν 100% καρκίνο του στόματος. (John D. Adams et al 1984)

Βιβλιογραφία: 1. Scientific Opinion of the Panel on Contaminants in the Food chain1(Question No EFSA-Q-

2006-071) «Nitrate in vegetables» Adopted on 10 April 2008 2. Bartholomew, B. and Hill, M. J. 1984. «The pharmacology of dietary nitrate and the origin of urinary nitrate» Food Chem.Toxicol. 22, 789-795. 3. Dejonckheere, W., Steurbaut, W., Drieghe, S., Verstraeten, R. and Braeckman, H. 1994. «Nitrate in food commodities of vegetable origin and the total diet in Belgium» 1992-1993. Microbiologie-Aliments-Nutrition 12, 359-370. 4. Rytel, E., Gołubowska, G., Lisinska, G., Peksa, A. and Aniołowski, K. 2005. «Changes in glycoalkaloid and nitrate contents in potatoes during French fries processing» J. Sci. FoodAgric. 85, 879–882. 5. Roszczenko, A., Rogalska, J., Potapczuk, L. and Kleczynska, A. 2001 «Influence of thermal

processing and storage on the content of nitrates and nitrites in chosen vegetables from the Podlasie province» Przegl. Lek. 58, 30-34.

6. Eisenbrand, G., Spiegelhalder, B., and Preussmann, R. 1980. Nitrate and nitrite in saliva.

Oncology 37, 227-231. 7. Boink, A.B.T.J., Beekhof, P.K., te Biesebeek, J.D., Timmerman, A., Elvers, L.H., Dormans, J.A.M.A., and Vleeming,W. 1998. On the aetilogy of nitrite-induced hypertrophy of the zona glomerulosa of rats: III. Effect of combined administartin of nitrite and an ACE inhbitor. National Institute of Public Health and the Environment (RIVM), Bilthoven, Netherlands Report no, 235802013.

8. Savino, F., Maccario, S., Guidi, C., Castagno, E., Farinasso,D., Cresi,F., Silvestro,L. and Mussa,G.C. 2006. Methemoglobinemia caused by the ingestion of courgette soup given in order to resolve constipation in two formula-fed infants. Ann.Nutr.Metab 50, 368-371. 9. Filer, L.J., Lowe, C.U., Barness, L.A., Goldbloom, R.B., Heald, F.P., Holliday, M.A., Miller, R.W., O’Brien, D., Owen, G.M., Pearson, H.A., Scriver, C.R., Weil, W.B., Kine, O.L., Craviato, J. and Whitten, C. 1970. Infant methemoglobinemia: The role of dietary nitrate. Pediatrics 46, 475-478. 10. Ellen, G., Schuller, P.L. 1983. Nitrate, origin of continuous anxiety. In: Das Nitrosamin Problem. R. Preusmann (ed.), Deutsche Forschungsgemeinschaft, Verlag Chemie GmbH, Weinheim, 97-134. 11. Kross, B.C., Ayebo, A.D., and Fuortes, L.J. 1992. Methemoglobinemia: nitrate toxicity in rural America. Am.Fam.Physician 46, 183-188. 12. John D. Adams, Suk Jong Lee, and Dietrich Hoffmann Carcinogenic agents in cigarette smoke and the influence of nitrate on their formation, Carcinogenesis (1984) 5 (2): 221-223 doi:10.1093/carcin/5.2.221

Ευχαριστούμε 1. Τον ανώτερο λειτουργό του Υπ. Γεωργίας κ. Παναγιώτη Χατζηγεωργίου για τις πολύτιμες πληροφορίες. 2. Τον επαρχιακό διευθυντή του Υπ. Γεωργίας κ. Κώστα Σπανάσιη για τη βοήθειά του. 3. Τον ανώτερο λέκτορα (ΤΕΠΑΚ) Δρ. Παύλο Χριστοδουλίδη για τα επιστημονικά άρθρα. 4. Τον διευθυντή μας κ. Κυριάκο Μπαρρή για τη στήριξή του.

Ευχαριστούμε και σας για την προσοχή σας!!