Η ξυπόλυτη των Αθηνών · 2017. 7. 31. · δεσπόζει ένα λευκό...

Η ξυπόλυτη των Αθηνών

LAPATA - D_Layout 1 23042010 438 ΜΜ

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΗΛΑΣ ΛΑΠΑΤΑ

ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Οι κόρες του νερού μυθιστόρημα 2002

Lacryma Christi ndash Το δάκρυ του Χριστού μυθιστόρημα 2004

Εις το όνομα της μητρός μυθιστόρημα 2005

Επικίνδυνες λέξεις μυθιστόρημα 2007

Η ξυπόλυτη των Αθηνών μυθιστόρημα 2010

LAPATA - D_Layout 1 23042010 438 ΜΜ Page 2

ΦΙΛΟΜΗΛΑ ΛΑΠΑΤΑ

Η ΞΥΠΟΛΥΤΗΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ


copy Copyright Φιλομήλα Λαπατά ndash Εκδόσεις Καστανιώτη ΑΕ Αθήνα 2010

Έτος 1ης έκδοσης 2010

Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με ο-ποιονδήποτε τρόπο καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιον δήποτε τρόποαναπα ραγωγής έργου λόγου ή τέχνης σύμφωνα με τις διατάξεις του ν 21211993 και της Διεθνούς ΣύμβασηςΒέρνης-Παρισιού που κυρώθηκε με το ν 1001975 Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειο -θεσίας σελιδοποίησης εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου με φωτοτυ-πικές ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν 21211993

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΑΕ

Ζαλόγγου 11 106 78 Αθήνα210-3301208 ndash 2103301327 FAX 210-3842431

e-mail infokastaniotiscom

wwwkastaniotiscom

ISBN 978-960-03-5102-6


Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α

Μ Ε Ρ Ο Σ Π Ρ Ω Τ Ο

Μια νύχτα με πανσέληνο 15

Μ Ε Ρ Ο Σ Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο

Luz de Luna (Φως της Σελήνης) 181

Τα καλά και συμφέροντα 214

Το παρασκήνιο ενός γάμου 271

Η ξυπόλυτη των Αθηνών 322

Η αλφαβήτα του έρωτα 366

5



Σrsquo ένα μεγάλης διαρκείας εναντίον έζησα μες στην ευμάρεια

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Εκ του πλησίον


Το βιβλίο αυτό είναι μυθιστόρημα Η οποιαδήποτε σύμπτωση μεπραγματικά πρόσωπα ονόματα ή συμβάντα είναι εντελώς τυχαίαΤόποι πόλεις δρόμοι κτήρια ιστορία της Αθήνας είναι πέρα για πέ-ρα αληθινά


Αφιερωμένο σε όλους εκείνους οι οποίοι σε κρίσιμη στιγμή της ζωής τους

είχαν τη δύναμη ν rsquo αποδεσμευτούν από λανθασμένα πρότυπα και πεποιθήσεις

και βρήκαν το κουράγιο να προχωρήσουν σε ριζικές αλλαγές αφήνοντας να μπει φρέσκος αέρας

στις σχέσεις τους και στη ζωή τους




Αἵδrsquo εἰσίν Ἀθῆναι Θησέως ἡ πρίν πόλης(Από εδώ είναι η Αθήνα η προηγούμενη πόλη του Θησέα)

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ

Αποτελούσε το όριο μεταξύ της παλαιάς πόλης του Θησέα καιτης νέας που έκτισε ο Αδριανός



Ήταν μια φορά κι έναν καιρό μια πόλη μαγική και ζηλεμένηαίνιγμα μεταφυσικό ένας δότης πολιτισμού η οποία ζούσε μέσα σ rsquo ένα πανηγύρι φωτός με μια πνευματική κληρονομιά που την βοηθούσε να πορεύεται στους ορίζοντες του παράλογου και στους δύσκολους καιρούς ως έκτακτη σωτηρίαhellip



Μ Ι Α Ν Υ Χ Τ Α Μ Ε Π Α Ν Σ Ε Λ Η Ν Ο

ΤΟ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟ ΜEΓΑΡΟ ΣΤΕΚΕΙ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΣ

στην αρχή της οδού Πανεπιστημίου δρόμου τον ο -ποίο οι παλιοί Αθηναίοι θυμούνται αρχικά ως laquoΒου-

λεβάριονraquo και αργότερα ως laquoΛεωφόρο με τις Γαζίεςraquo Ένααπό τα ωραιότερα νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας η οικίαΧρυσολωρά-Αλφιέρι βρίσκεται απέναντι από το Ιλίου Μέ-λαθρον και το Οφθαλμιατρείο Αθηνών Το τριώροφο κτι-σμένο το 1870 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυ-ταντζόγλου εντυπωσιάζει με την αναγεννησιακού στυλ εί-σοδό του με τις μαρμάρινες κολόνες τις βενετσιάνικες κα-μάρες με το θαυμάσιο ζωγραφικό διάκοσμο του Μπιλαντσό-νι τα κομψά αγάλματα στις γωνίες τα μπαλκόνια με ταμασίφ σιδερένια σκαλιστά κιγκλιδώματα και τα μεγάλα πα-ράθυρα με θέα σε αυτό που αποτελεί ότι ωραιότερο έχει ναεπιδείξει η πόλη των Αθηνών μετά τα αθάνατα μνημεία τηςΑκρόπολης και το οποίο οι κάτοικοί της ονομάζουν laquoΑθη-ναϊκή Τριλογίαraquo δηλαδή την Εθνική Βιβλιοθήκη το Πανε-πιστήμιο και την Ακαδημία και τα τρία αξεπέραστα δείγ-ματα αθηναϊκού κλασικισμού

Ένας κατάφυτος κήπος κλεισμένος μέσα σε ψηλό πέ-τρινο τοίχο για να εμποδίζει τους περαστικούς να βλέπουν

15


το εσωτερικό του αποτελεί τη μαρτυρία της αποτυχίαςμιας ανθρώπινης προσπάθειας να υποτάξει τη φύση Ο κή-πος συμπληρώνει το μέγαρο από την πίσω μεριά και συνο-ρεύει με τους Βασιλικούς Στάβλους που έχουν πρόσοψηστην αρχή της οδού Σταδίου στη θέση της οποίας τα παλιάχρόνια βρισκόταν ένα βαθύ ρέμα το οποίο διαμορφώθηκεαργότερα σε δρόμο

Η βαριά πόρτα της εισόδου του μεγάρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι με τις ξύλινες διακοσμήσεις και το σκαλιστόμπρούντζινο ρόπτρο οδηγεί κατευθείαν στον πρώτο όροφοκαι δέχεται τον επισκέπτη σε ένα μεγάλο κυκλικό χολστρωμένο με λευκά μάρμαρα Πεντέλης Δεξιά και αριστε-ρά σκαλιστές πόρτες με διακοσμητικό μοτίβο την Αφροδί-τη και τους τέσσερις Ερωτιδείς ανοίγουν στο μεγάλο σαλό-νι με τις οροφογραφίες του Νικολάου Γύζη την τραπεζαρίαμε τις γύψινες διακοσμήσεις τη βιβλιοθήκη με τα βαριά εγ-γλέζικα έπιπλα και την αίθουσα μουσικής με τις εντυπω-σιακές τοιχογραφίες του Κόντογλου στο κέντρο της οποίαςδεσπόζει ένα λευκό πιάνο με ουρά Από το ίδιο λευκό μάρ-μαρο Πεντέλης είναι και οι δυο σκάλες οι οποίες κυκλικά ημια από τα δεξιά και η άλλη από τα αριστερά οδηγούν στοδεύτερο όροφο με τις τέσσερις κρεβατοκάμαρες τα δυομπάνια και το δωμάτιο ραπτικής Όλα τα δωμάτια έχουν τοδικό τους τζάκι παρόλο που η οικία Χρυσολωρά-Αλφιέριείναι από τα πρώτα μέγαρα της Αθήνας με κεντρική θέρ-μανση τρεχούμενο νερό και ηλεκτροφωτισμό Μέσα σrsquo αυ-τή την εξαιρετική αξιοπρέπεια του σπιτιού δύσκολο να φα-νταστεί κανείς πως θα μπορούσαν ποτέ να είχαν ακουστείσυζητήσεις χυδαίες και να είχαν λεχθεί λόγια άπρεπα

16



Στο βάθος στο σημείο που τελειώνει το χολ κρυμμέναπίσω από κόκκινες βελούδινες κουρτίνες οι οποίες δίνουνμια θεατρική άποψη στο χώρο ξύλινα σκαλοπάτια κατεβά-ζουν στο ισόγειο Εκεί βρίσκονται τα διαμερίσματα τουπροσωπικού η κουζίνα και η πρόχειρη τραπεζαρία χώροςστον οποίο η οικογένεια περνάει την περισσότερη μέρα τηςκαι παίρνει όλα τα ανεπίσημα γεύματά της Δίπλα στην ευ-ρύχωρη κουζίνα το πλυσταριό και η αποθήκη τροφίμων έ-χουν έξοδο κατευθείαν στον κήπο

Το μεγάλο αίθριο στολισμένο με ψάθινες βιενέζικες πο-λυθρόνες καταλαμβάνει όλο τον τρίτο όροφο του σπιτιούΑπό εκεί φαίνεται η πόλη να πλαισιώνεται ολόγυρα από μιασειρά χαμηλών ορεινών όγκων στα βόρεια βρίσκεται η Πάρ -νηθα δυτικά ο λόφος του Αιγάλεω με τον Ελαιώνα βορειοα -νατολικά η Πεντέλη και ανατολικά ο Υμηττός Η Ακρόποληκαι ο λόφος του Φιλοπάππου συμπληρώνουν με τη μεγαλο-πρέπειά τους τη θέα Από τη βορειοδυτική πλευρά του με-γάρου ξεχωρίζει ο Λυκαβηττός με το εξοχικό Κολωνάκιστους πρόποδές του το οποίο έχει ήδη συμπεριληφθεί στοσχέδιο πόλεως και έχει αρχίσει η οικοδόμησή του Από τηνκάτω μεριά της οδού Πανεπιστημίου διακρίνονται η πλα-τεία Ομονοίας με το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών το σκούροπράσινο του Βοτανικού Κήπου και η αρχή της οδού Πατη-σίων με τις ωραίες επαύλεις και τους ολάνθιστους κήπουςτην άνοιξη Ο δρόμος αυτός οδηγεί στα Πατήσια προάστιοτης Αθήνας όπου τις Κυριακές Αθηναίοι και Αθηναίες έ-φιπποι κάνουν τον περίπατό τους μέχρι τον Πύργο της Βα-σιλίσσης Στο βάθος κτισμένο με πεντελικό μάρμαρο σενεοκλασικό ρυθμό το Μετσόβιο Πολυτεχνείο σβήνει τον ό-

Η ΞΥΠΟΛΥΤΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

17


γκο του στον ανοιχτό ορίζοντα Από τη βόρεια πλευρά τουαίθριου φαίνεται ο Αρδηττός και οι τελευταίες κερκίδες τουΣταδίου Βορειοανατολικά διακρίνονται η πλατεία Συντάγ-ματος με τα Ανάκτορα ο Βασιλικός Κήπος ένα μέρος τουπολυτελέστατου ξενοδοχείου laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo κτηρίουστο οποίο παλιά στεγαζόταν η Γαλλική Αρχαιολογική Σχο-λή και τα νεοκλασικά σπίτια της Πλάκας Λίγο πιο κάτωεπί της οδού Σταδίου φαίνεται το κτήριο της Βουλής τωνΕλλήνων Πέρα βαθιά προς το Νότο τις μέρες που φυσάειβοριάς και η ατμόσφαιρα είναι καθαρή φαίνεται και ο Σα-ρωνικός Από το αίθριο του τριώροφου η Αθήνα καινούργιααλλά επαρχιώτισσα ακόμα καθώς υφαίνει την ιστορία τηςεκτείνεται ολόγυρα μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι δυναμικήκαι κυρίαρχη

Το μέγαρο Χρυσολωρά-Αλφιέρι μοιάζει με ένα εργα-στήριο όπου ο αρχιτέκτονας πειραματίστηκε σε μια αποθέ-ωση νέων ιδεών Εσωτερικά το οικοδόμημα αποτελεί έναεξαιρετικό δείγμα καλαισθησίας και κομψότητας Έναςθρίαμβος μεταξωτών ταπετσαριών και βελούδινων κουρτι-νών ταιριάζει απόλυτα με το ζωγραφικό διάκοσμο των ορο-φών Οι χώροι έχουν σχεδιαστεί από αρχιτέκτονες της επο-χής με ιδιαίτερο τρόπο ώστε νrsquo αναδεικνύουν τις λεπτομέ-ρειες των πολύτιμων επίπλων Καθρέφτες βενετσιάνικοιπορσελάνες μπιμπελό πολυέλαιοι κινέζικα βάζα χειρο-ποίητα μεταξωτά χαλιά κρύσταλλα μια συλλογή από ξίφηκαι όπλα με ιστορία τριών αιώνων μουσειακοί πίνακες όλαμοναδικά κομμάτια ίχνη εκλεκτού ευρωπαϊκού στυλ αλλάκαι γούστου πλούσιου ανατολίτικου από μακρινές πατρί-δες μαρτυρούν την αστική ευμάρεια του ιδιοκτήτη

18




Και όμως απόψε περασμένα μεσάνυχτα και ξημερώ-ματα της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η παρατηρητική ματιάενός αόρατου επισκέπτη ο οποίος μπήκε κρυφά μέσα στομέγαρο με βήματα ασώματα θα προσέξει πως όλα στο αρ-χοντόσπιτο καλαίσθητα και φροντισμένα με απαράμιλληνοικοκυροσύνη δηλώνουν μια χαμένη ευδαιμονία μια πα-ρακμή Οι κόκκινες βελούδινες κουρτίνες των παραθύρων έ-χουν αρχίσει να ξεθωριάζουν Οι μεταξωτές ταπετσαρίεςτων τοίχων ξεκολλούν σε διάφορα σημεία Οι οροφογραφίεςέχουν χλομιάσει Κάποιοι πίνακες λείπουν έχουν αφήσει ό-μως τα σημάδια τους πάνω στους τοίχους Ίσως να έχουνπουληθεί για να σώσουν ένα επίπεδο ζωής το οποίο άλλαξεκάποτε στα δεδομένα της στιγμής που έφθινε μέσα στην α-νέχεια Όσοι πίνακες υπάρχουν ακόμα κρεμασμένοι στουςτοίχους έχουν άμεση ανάγκη συντήρησης Τα χειροποίηταμεταξωτά χαλιά έχουν αρχίσει να ξεφτίζουν στις άκριες Τακομψά έπιπλα ζητούν επιδιόρθωση Οι αρζαντιέρες άλλο-τε γεμάτες λεπτοδουλεμένα ασημένια αντικείμενα και οι-κογενειακά κειμήλια τώρα σχεδόν άδειες περιέχουν τα ε-ναπομείναντα κομμάτια μιας οικογενειακής μνήμης η ο-ποία υπήρξε μέρος και μαρτυρία της ιστορίας του ελληνικούέθνους Οι μπροκάρ ταπετσαρίες των καναπέδων χρειάζο-νται ανανέωση Το φθαρμένο ξύλινο παρκέ των δωματίωνθέλει επιδιόρθωση και τα εξαιρετικά μάρμαρα της Πεντέ-λης τα οποία ντύνουν το χολ και τις σκάλες έχουν άμεση α-νάγκη από τρίψιμο και γυάλισμα

Στο ισόγειο η κουζίνα είναι σκοτεινή Στο μαρμάρινο

19

Βιτρίνες για έκθεση ασημένιων αντικειμένων


πάτωμα διακρίνονται ακόμα τα υπολείμματα από ένα σκορ-πισμένο ρόδι που κάποιος φαίνεται έσπασε για γούρι γιατο καλωσόρισμα του καινούργιου χρόνου Αύριο θα το κα-θαρίσουν θα τρίψουν το λευκό και φαγωμένο από την πολυ-καιρία μάρμαρο αλλά τα σημάδια θα έχουν προστεθεί σταήδη υπάρχοντα των προηγούμενων χρόνων Τα σκεύη καιτα σερβίτσια που χρησιμοποιήθηκαν για το δείπνο έχουνόλα πλυθεί και έχουν μπει στη θέση τους Δίπλα η πρόχει-ρη τραπεζαρία είναι ήδη στρωμένη με το σερβίτσιο τουπρωινού της επόμενης μέρας Στο τέλος του διαδρόμου ταδιαμερίσματα του προσωπικού είναι άδεια Παλιές καλές ε-ποχές ήταν όλα γεμάτα και ξεχείλιζαν από ζωή Το υπηρε-τικό προσωπικό ήταν συγχωνευμένο μέσα στην οικογένειαΉταν μέρος της αναπόσπαστο Ήρθαν όμως δύσκολοι και-ροί λιγόστεψαν τα πρόσωπα πολλαπλασιάστηκαν οι αφαι-ρέσεις Απόψε μόνο σrsquo ένα δωμάτιο με άσπρους τοίχουςτρεμοπαίζει η φλόγα ενός κεριού και μια λεπτή μικροκα-μωμένη γυναίκα φαίνεται να ξαγρυπνάει Το δωμάτιο έχειπόρτα κατευθείαν στον κήπο και είναι επιπλωμένο με τα α-παραίτητα κρεβάτι κομοδίνο ντουλάπα κι ένα τραπέζι μεδυο καρέκλες Η γυναίκα φοράει μάλλινο νυχτικό και είναιξυπόλυτη Φαίνεται γύρω στα τριάντα πέντε κοκκινομάλ-λα με παράξενα μάτια ndashτο δεξί γκρίζο και το αριστερό στοχρώμα του αμέθυστουndash οβάλ πρόσωπο απαλό στόμα ή-ρεμες κινήσεις Δεν είναι όμορφη κάτι όμως στον τρόποπου κινείται στο σήκωμα του κεφαλιού στο λύγισμα τηςμέσης στο τόξο της πλάτης στη στρογγυλάδα του στή-θους στην απαλή καμπύλη των γοφών την κάνει ενδιαφέ-ρουσα Παίρνει την κουβέρτα από το κρεβάτι και τυλίγεται

20



στη ζέστη της Στη φλόγα του κεριού ανάβει ένα τσιγάροΤραβάει λαίμαργα δυο ρουφηξιές και κατεβάζει τον καπνόΑνοίγει την πόρτα σιγά με προσοχή μην ξυπνήσει το κοι-μισμένο σπίτι και βγαίνει στον κήπο Η παγωμένη νύχτατής κόβει την ανάσα Ανάμεσα στις σκιές των δέντρων καιτων θάμνων σrsquo έναν ουρανό γύρω γύρω κατασκότεινο παί-ζει κρυφτό ραδιούργα και φλογερή η τελευταία πανσέλη-νος του χρόνου που αποχωρεί Η γυναίκα μένει άλλη μιαφορά εκστατική στο θέαμα του κήπου Πράσινος όλο το χρό-νο Όσα χρόνια δουλεύει στο σπίτι ποτέ δεν μπόρεσε να ξε-περάσει τη μέθη του πράσινου Όσο και να τον φροντίζει οκηπουρός όσο κι αν προσπαθεί και η ίδια καθημερινά να τονβάλει σε κάποια τάξη κλαδεύοντας και στηρίζοντας σε βέρ-γες θάμνους και ξεστρατισμένα κλαδιά τόσο εκείνος θαρ-ρείς και ακολουθεί μια δική του μυστική πορεία προς την α-καταστασία Ανθίζει σε λάθος εποχές φουντώνει γεμάτοςζωή ακόμα και το χειμώνα σαν να είναι άνοιξη τα δέντρατου καρποφορούν όλον το χρόνο Η γυναίκα σηκώνει τα μά-τια της στον ουρανό Το φεγγάρι την τυλίγει με την υπερβο-λή του Διαλέγει μια θέση στα σκοτεινά και κάθεται στοσκαλοπάτι νrsquo απολαύσει το τσιγάρο της Ακριβό με καπνόάριστης ποιότητας από το Αγρίνιο μάρκα laquoΒάρκας-Λέρ-ταςraquo αγορασμένο από το καπνοπωλείο του Ανδρέα Γαζήστην οδό Ερμού δίπλα στο χαρτοπωλείο Πάλλη και Κο-τζιά Καπνίζει ήρεμα και μrsquo εγκατάλειψη Αφήνεται στησιωπή της νύχτας της συντρόφου των μεγάλων στιγμώνΑπολαμβάνει αργά το μοναδικό της βίτσιο κρυφή πολυτέ-λεια μιας κατά τα άλλα στερημένης ζωής Ας είναι Απομα-κρύνει τα κόκκινα μαλλιά από το πρόσωπό της και σφίγγει


21


την κουβέρτα επάνω της Ας είναι χαλάλι της Με ονειρο-πόλα ματιά και την ηρεμία αυτών που έχουν αντέξει το α-βάσταχτο ατενίζει με πίστη το μέλλον το οποίο περιλαμ-βάνει όσα δεν της έχουν συμβεί ακόμα

Ενώ η γυναίκα απολαμβάνει το τσιγάρο της στην ευχά-ριστη ακαταστασία του κήπου μέσα στο σαλόνι του πρώ-του ορόφου όλα σιωπούν τακτοποιημένα και σκοτεινά Οιβελούδινες κουρτίνες τραβηγμένες στα μεγάλα παράθυρααποκλείουν απόψε το φεγγάρι από το ευρύχωρο δωμάτιοΣτο μαρμάρινο τζάκι οι στάχτες μιας φωτιάς που έσβησεείναι ότι απέμεινε από την πρωτοχρονιάτικη οικογενειακήγιορτή η οποία έχει από ώρα τελειώσει Πάνω από το τζά-κι μέσα από το πορτρέτο της μια ολόσωμη ξανθιά καλλο-νή του περασμένου αιώνα κοιτάζει με πράσινο βλέμμα σιω-πηλής οδύνης τα ίχνη της ένδοξης χρεωκοπίας των ενοίκωνΤο βιενέζικο ρολόι της τραπεζαρίας σημαίνει αργά σαν πέν-θιμο χρησμό τρεις και ταράζει με τους χτύπους του την η-συχία του σπιτιού Στο γωνιακό καναπέ έχει ξεχαστεί έναςεικονογραφημένος τόμος της βιβλιοθήκης του Ιουλίου Βερντων εκδόσεων Σιδέρη Σrsquo ένα μικρό τραπέζι μεταξύ τωνκαναπέδων βρίσκεται ακουμπισμένος ένας φωνογράφος μετους δίσκους του Στο ροζ δωμάτιο της μουσικής πάνω στοπιάνο ανοιχτές οι παρτιτούρες των laquoΣονέτωνraquo του Σοπένκρατούν ακόμα στις νότες τους τη δύναμη των αναμνήσεων

Στο δεύτερο όροφο οι υπόλοιποι κάτοικοι του σπιτιού έ-χουν από ώρα αποσυρθεί στα δωμάτιά τους Ο διάδρομοςείναι σκοτεινός Οι τοίχοι λευκοί με εμφανή την πατίνα πουάφησε το πέρασμα του χρόνου είναι γυμνοί από πίνακεςαλλά με γύψινες διακοσμήσεις οι οποίες χαρίζουν τη λιτή

22



τους κομψότητα στο χώρο Τίποτα περιττό Στο βάθος πί-σω από πόρτες μισάνοιχτες φαίνονται τα δυο μεγάλα μαρ-μάρινα μπάνια πολυτελή και με τρεχούμενο νερό σπάνιολούσο για την εποχή Δεξιά τρεις πόρτες κρύβουν δωμάτιαμε θέα στον κήπο Αριστερά οι πόρτες ανοίγουν σε δυο δω-μάτια με πρόσοψη στην οδό Πανεπιστημίου Το πρώτο δω-μάτιο στα δεξιά του διαδρόμου είναι της ραπτικής Τα πα-ντζούρια έχουν μείνει ανοιχτά με τις κουρτίνες τραβηγμένεςστα πλάγια στερεωμένες με χρυσά κορδόνια που καταλή-γουν σε φούντες Από το μεγάλο παράθυρο φαίνεται η laquoφυ-σική κουρτίναraquo των δέντρων του κήπου Στο φως της παν-σελήνου διακρίνονται καθαρά οι οροφογραφίες στο ταβάνιο Λεωνίδας και η μάχη στις Θερμοπύλες Ο ένας τοίχος εί-ναι καλυμμένος με καθρέφτες laquoμπιζουτέraquo οι οποίοι μετα-μορφώνουν το μικρό δωμάτιο κάνοντάς το να φαίνεται δι-πλάσιο Στον απέναντι τοίχο ένα ντουλάπι στο ίδιο στυλμε τα υπόλοιπα έπιπλα κρύβει υφάσματα αχρησιμοποίηταακόμα κεντημένα τραπεζομάντηλα σεντόνια και πετσέτεςΤην επίπλωση συμπληρώνουν ένα τραπέζι μια ραπτομη-χανή laquoΣίνγκερraquo κι ένας κομψός βελούδινος καναπές με δυοπολυθρόνες όλα εξαιρετικού γούστου Πάνω στη ραπτομη-χανή έχει ξεχαστεί ένα καλάθι με σύνεργα ραπτικής κι έναμισοτελειωμένο κέντημα σταυροβελονιά Τα χρυσάνθεμαμέσα στο βάζο αφού έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους έ-χουν αρχίσει τώρα να ρίχνουν ένα ένα τα πέταλά τους πάνωστο τραπέζι

Στο διπλανό δωμάτιο τα κλειστά παντζούρια και οι ερ-μητικά τραβηγμένες κουρτίνες αφήνουν έξω το φως τουφεγγαριού Τα έπιπλα κρεβατοκάμαρας είναι εγγλέζικα α-


23


πό μασίφ καρυδιά καλοφτιαγμένα και άνετα Το τζάκι εί-ναι σβηστό Η αυστηρότητα κυριαρχεί παντού Πάνω στοκομοδίνο ξεχωρίζουν η εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφι-λούσας ψιλοδουλεμένη με πολύτιμες πέτρες ένας ξύλινοςσταυρός από τα Ιεροσόλυμα κι ένα λευκό πορσελάνινο βάζομε καπάκι Δεν υπάρχουν πουθενά σημάδια γυναικείας μα-ταιοδοξίας μόνο πάνω στην τουαλέτα ξεχωρίζει η πολυτέ-λεια ενός ακριβού σετ χτενίσματος από ταρταρούγα Στοφαρδύ κρεβάτι κοιμάται ήσυχα μια γυναίκα Φαίνεται με-σόκοπη Ίσως πάνω από εξήντα Είναι παχουλή με καστα-νά μαλλιά που έχουν αρχίσει νrsquo ασπρίζουν Το δέρμα της ό-μως είναι ακόμα λευκό και λείο δίχως τα ανελέητα σημάδιατου χρόνου Παρrsquo όλη την ηλικία της φαίνεται ακμαία δυ-νατή και καλόγουστη μέσα στο σαρκώδες πάχος της Έχειτο ωραίο πρόσωπο μιας παρατεταμένης νιότης και αναπνέ-ει με την ήρεμη ανάσα όσων έχουν μνήμη ανίκανη να θυμά-ται τις κακίες των άλλων

Στο τρίτο δωμάτιο μεγάλο και ευρύχωρο οι οροφογρα-φίες απεικονίζουν τον Θεμιστοκλή και τη ναυμαχία της Σα-λαμίνας Η πολυτελής κρεβατοκάμαρα έχει έπιπλα γαλλικάκαι αντικείμενα υψηλής αισθητικής Όλα είναι διπλά κρε-βάτια κομοδίνα ντουλάπες τουαλέτες Δυο σεκρετέρ μεκομψές καρέκλες τοποθετημένα μπροστά στα παράθυρα έ-χουν θέα στον κήπο Στη γωνία στέκεται ένα καβαλέτο ζω-γραφικής Πάνω του στηρίζεται μια laquoθαλασσογραφίαraquo η ο-ποία περιμένει να προστεθούν οι τελευταίες πινελιές στο μα-βή ορίζοντά της Δίπλα σrsquo ένα μικρό τραπέζι εργασίας είναιακουμπισμένα μια παλέτα λαδομπογιές και πινέλα Τα πα-ντζούρια είναι κλειστά οι κουρτίνες ανοιχτές και τραβηγμέ-

24



νες στα πλάγια Στο τζάκι η φωτιά κοντεύει να σβήσει Δυονεανικά κορμιά διακρίνονται ξαπλωμένα Δυο νεαρές κοπέ-λες καστανές με την υπεροψία της νιότης στα λεπτά χαρα-κτηριστικά των προσώπων τους κοιμούνται ήρεμα

Στην αριστερή πλευρά του διαδρόμου το πρώτο δωμά-τιο με οροφογραφίες από τη μάχη του Μαραθώνα είναι ε-πιπλωμένο με κομμάτια ακριβά κομψά και λιτά Στο τζά-κι η φωτιά καίει ακόμα Τα παντζούρια των παραθύρων εί-ναι ανοιχτά και οι βαριές κουρτίνες τραβηγμένες δεξιά κιαριστερά αφήνουν την πυρακτωμένη πανσέληνο να φωτί-σει την κοιμισμένη νεαρή καλλονή Τα σκούρα ξανθά μαλ-λιά της απλωμένα στο μαξιλάρι φαντάζουν ασημένια Τοπρόσωπο είναι λευκό το δέρμα φιλντισένιο Οι μακριές βλε-φαρίδες σκιάζουν σαν βεντάλια τα μάγουλά της Η αναγεν-νησιακή ομορφιά της κόβει την ανάσα Ανήκει σrsquo εκείνες τιςγυναίκες οι οποίες μπαίνοντας σrsquo ένα δωμάτιο το φωτίζουντόσο πολύ που όταν φεύγουν αφήνουν όλους στο σκοτάδιΚοιμάται ανήσυχα απόψε Στριφογυρίζει στον ύπνο τηςΞεσκεπάζεται Η γύμνια της λάμπει Τα στήθη της κάτω α-πό το νυχτικό είναι στητά και εκθαμβωτικά οι γάμπες τηςμακριές και λεπτές καλυμμένες από χνούδι χρυσαφένιο οιγλουτοί στρογγυλοί και σκληροί σαν μπάλες και είναι αδύνα-το να την δει κανείς ξαπλωμένη και να μην την επιθυμήσει

Στο διπλανό δωμάτιο μια γυναίκα ξαγρυπνάει Έχει ε-δώ και χρόνια γνωρίσει την αϋπνία των μικρών ωρών Οιλάμπες των κομοδίνων είναι αναμμένες Το κρεβάτι είναι α-κόμα στρωμένο Πάνω στο σεκρετέρ μια επείγουσα αλλη-λογραφία έχει ανάγκη νrsquo απαντηθεί άμεσα Υπάρχουν α-νοιγμένα χαρτιά με λογαριασμούς που απαιτούν να πληρω-


25


θούν υποθέσεις οι οποίες ζητούν την άμεση λύση τους αλλάκαι μια πρόσκληση με το χρυσό βασιλικό θυρεό για τον κα-θιερωμένο μεγάλο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουα -ρίου Ανεπαίσθητη θλίψη επικάθεται πάνω στα έπιπλα σανσκόνη Η γυναίκα έχει περάσει τα σαράντα Είναι μεγαλο-πρεπής με βλέμμα που επιβάλλει τη σιωπή ωραία αλλά μεμια ομορφιά εξ ορισμού σκυθρωπή η οποία φαίνεται να έ-χει παραδοθεί τώρα σε μια σιωπηλή φθορά Σηκώνεταιπηγαίνει μέχρι το παράθυρο Το ανοίγει Σκύβει και αφήνειτο βλέμμα της να κατηφορίσει τη φωτισμένη οδό Πανεπι-στημίου Τα φανάρια του δρόμου είναι όλα αναμμένα Ακό-μα και οι γαζίες των πεζοδρομίων συνήθως αφρόντιστεςκαι σκονισμένες φαίνονται ωραίες απόψε Είναι αργά Πε-ρασμένες τρεις Ο κόσμος διασκεδάζει ακόμα στην πλατείαΣυντάγματος Η γυναίκα ακούει τον ήχο από τα πέταλα τωναλόγων καθώς σέρνουν τις άμαξες των ξενύχτηδων Η πό-λη απλώνεται μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι της Η νύχταείναι φεγγαρόλουστη Δεν αντέχει τόσο φως Ας της κάνεικάποιος τη χάρη να σβήσει από τον ουρανό την πανσέληνοαπόψε Από τη συνοικία της Νεάπολης συνοικία των φοι-τητών των λογοτεχνών των ποιητών και πηγή της λαϊκήςμουσικής της Αθήνας κανταδόροι ακούγονται να τραγου-δούν μελωδίες του έρωτα Η γυναίκα νιώθει τις γραμμές τωνοριζόντων αδιαπέραστες Αυτή η νύχτα δε λέει να τελειώ-σει Κλείνει βιαστικά το παράθυρο Φαίνεται να την ενο-χλούν οι μουσικές και τα τραγούδια Το κρύο έχει προλάβεινα εισχωρήσει στο δωμάτιο Πλησιάζει στο τζάκι Σκαλίζειτις στάχτες και προσπαθεί νrsquo αναστήσει την πεθαμένη φω-τιά Προσθέτει ξύλα Και να οι σπίθες πετάγονται ολόγυρα

26



Οι φλόγες φωτίζουν το δωμάτιο και ζεσταίνουν την αφά-νταστη μοναξιά της Η γυναίκα αναστενάζει Τυλίγεται στηρόμπα της και κάθεται στην πολυθρόνα μπροστά στο αναμ-μένο τζάκι Θα ήθελε να μπορούσε να κλάψει έχει όμως δά-κρυα λίγα Από το παράθυρο μπαίνει βίαια η ασημένια νύ-χτα Ο ουρανός απόψε της φαίνεται αδιάφορος Νιώθει τηνανάγκη να φωνάξει laquoβοήθειαraquo και η φωνή που βγαίνει απότα έγκατα της ύπαρξής της είναι σκοτεινή και τραχιά

Εκείνο το ξημέρωμα της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η Κατί-γκω Αλφιέρι το γένος Χρυσολωρά καθισμένη στην πολυ-θρόνα μπροστά στο αναμμένο τζάκι με την καρδιά βαριάσαν ένα σακί με πατάτες και το βλέμμα χαμένο στις οροφο-γραφίες του Λύτρα ένιωθε μόνη γερασμένη και ξοφλημέ-νη Κοίταξε το βαμβακερό νυχτικό της μέσα από τη μάλλι-νη ρόμπα και θυμήθηκε εκείνα τα άλλα που φορούσε παλιάτα δαντελένια τα οποία άφηναν ακάλυπτα τα λεπτά μπρά-τσα τους στρογγυλούς ώμους και το στήθος της που κά-ποτε βρισκόταν στη σωστή του θέση Ξαφνικά από τον α-φαλό μέχρι το κεφάλι ένιωσε ένα διάχυτο κάψιμο εσωτερι-κό το οποίο εξαφανίστηκε γρήγορα αφήνοντας ένα χλιαρόιδρώτα σε όλο της το κορμί Έκανε αέρα με τη βεντάλιαπου έβγαλε από την τσέπη της ρόμπας της και σκέφτηκεπως τελικά καμιά από τις συμφορές της ζωής δεν μπορείνα συγκριθεί με την απώλεια των οιστρογόνων

Μια φορά κι έναν καιρό για την Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι το laquoξυπνάωraquo και το laquoσηκώνομαι αμέσως από το


27


κρεβάτιraquo ήταν δυο ρήματα με την ίδια έννοια και την ίδια κί-νηση Εδώ και μήνες πάει ήδη ένας χρόνος με όλο το βάροςτης καθημερινότητας ndashτης ζωής καλύτεραndash της ήταν αδύ-νατο να σηκωθεί από το κρεβάτι το πρωί και νrsquo αρχίσει ναζει Πολλές φορές όταν ούτε η μνήμη της μπορούσε να τηνπαρηγορήσει επιθυμούσε να εξαφανιζόταν μαζί με όσα τηνπεριείχαν ή να είχε τη δυνατότητα να μείνει για πάντα στοκρεβάτι να παρακολουθεί τις σκιές της μέρας όπως άλλαζανχρώματα πάνω στους τοίχους στο ξέφτισμα της ταπετσα-ρίας στους σκοτεινούς όγκους των επίπλων του δωματίουτης Να την ξέχναγαν όλοι να την άφηναν ήσυχη ξαπλωμέ-νη στο κρεβάτι να φαντάζεται τις ένδοξες μάχες των Ελλή-νων εναντίον των Περσών όπως απεικονίζονταν στο ταβάνιμε τις οροφογραφίες του Λύτρα και νrsquo ακούει τα βήματα τηςΖαμπέτας στη σκάλα να της φέρνει το καθιερωμένο φλιτζάνιτσάι το πρώτο της μέρας όπως μερικά χρόνια πριν τονκαιρό που η ίδια την προσέλαβε να φροντίζει το σπίτι της ο-δού Πανεπιστημίου μόλις είχαν μετακομίσει στην Αθήνα α-πό το Μονρεάλε του Παλέρμου της Σικελίας χήρα τότε ηΚατίγκω Αλφιέρι το γένος Χρυσολωρά από σπουδαία οι-κογένεια του Βυζαντίου με τρεις έφηβες κόρες και τη θείαΚοκόνα Κρυσταλλένια απομεινάρι της προίκας της

Απόψε περισσότερο από κάθε άλλη φορά για να μην α-ντιμετωπίσει το παρόν με τα προβλήματά του είχε ανάγκηνrsquo αφήσει το νου της ελεύθερο να ταξιδέψει στο παρελθόν στιςπαραμικρές λεπτομέρειες μηρυκάζοντας αργά τη θλιμμένηγεύση της νοσταλγίας Όμως σε ποια εποχή να ταξιδέψει

28


Πάνορμος αρχαία Ελληνική αποικία στη Σικελία


τι να θυμηθεί από πού νrsquo αρχίσει αφού όπου και να έψαχνεέβρισκε κενό απουσίες ταπεινώσεις και αγωνία Ανεξά-ντλητη η ποικιλία του πόνου Μόνο παλιά πολύ παλιά ί-σως να υπήρξε αληθινά ευτυχισμένη όμως εκείνο το παρελ-θόν είχε χαθεί και το μόνο που της απέμεινε από το ιλιγγιώ-δες πέρασμά του από τη ζωή ήταν η θεία της η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια και οι τρεις κόρες της Βέβαια οι θυγατέρες τηςανήκαν σε ένα κοντινότερο παρελθόν πονεμένο στο μεγαλύ-τερο μέρος του όπως είναι πάντα το μεγάλωμα η ενηλικίω-ση ενώ η θεία της ανήκε ολοκληρωτικά σrsquo εκείνη την ευτυχι-σμένη εποχή όταν παιδούλα δώδεκα χρόνων η Κατίγκω πρινσηκωθεί από το κρεβάτι κι ενώ ο καθαρός ουρανός της αυ-γής άφηνε στα μάτια της τα αποτυπώματα των αστεριώντης νύχτας άκουγε τον πατέρα της τον άρχοντα Εμμανου-ήλ Χρυσολωρά που έτρεμαν μικροί και μεγάλοι να φωνάζειτα σκυλιά και να παραγγέλνει στο σταβλίτη να ετοιμάσει ταάλογα για να πάει για κυνήγι στην περιοχή του Ελαιώνα τηςΑθήνας προς τον πύργο του Χατζή-Αλί Χασεκή

Είχαν έρθει από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα το1870 ο άρχοντας Εμμανουήλ Χρυσολωράς σπουδαίος επι-στήμονας και προσωπικός γιατρός του σουλτάνου μαζί μετις δυο του κόρες τη Μαργιόλα και την Κατίγκω Είχανχάσει τη μητέρα τους και το νεογέννητο αδερφό τους στηνεπιδημία βαϊόλου που σάρωσε την Πόλη άρπαξε παιδιάκαι ξεκλήρισε οικογένειες ολόκληρες Ο Εμμανουήλ Χρυ-σολωράς δεν μπόρεσε να σώσει τους δικούς του Αδύναμοςκαι ανεπαρκής μπροστά στο μοιραίο έχασε πρώτα το γιο


29

Ανεμοβλογιά


του και μια βδομάδα αργότερα τη γυναίκα του τη ΘάλειαΤζαφέρη μια ωραία Υδραία που είχε αφήσει εποχή στανιάτα της και την οποία ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε πα-ντρευτεί από έρωτα όταν την γνώρισε σrsquo ένα από τα ταξίδιατου στην Αθήνα Ταξίδευε συχνά ο Χρυσολωράς εκείνα ταχρόνια Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη είχε έρθειστην Αθήνα για πρώτη φορά το 1843 ως μέλος της επιτρο-πής για την ανέγερση του Νοσοκομείου Οφθαλμιώντων τοοποίο όταν εγκαινιάστηκε αργότερα το 1854 μετονομά-στηκε σε Οφθαλμιατρείο Αθηνών Είχε μείνει για καιρό στοlaquoΞενοδοχείο των Ξένωνraquo επί της οδού Φιλελλήνων από ταπρώτα ξενοδοχεία της Αθήνας και έπεσε πάνω στον εθνικόξεσηκωμό των laquoΑυτοχθόνωνraquo οι οποίοι διαδήλωναν μεμαύρες σημαίες εναντίον των laquoΕτεροχθόνωνraquo που ήτανΈλληνες κι εκείνοι νεοφερμένοι στην Αθήνα από χώρες μεμεγάλες ελληνικές παροικίες τους οποίους και αποκαλού-σαν laquoξένη ακρίδαraquo Οδομαχίες και διαδηλώσεις είχαν δώσειμια όψη εμπόλεμης κατάστασης στην Αθήνα του 1843

laquoΈλληνες είμαστε όλοι Αδέρφια Ας μη μαλώνουμε με-ταξύ μαςraquo φώναζαν οι πιο ψύχραιμοι

laquoΠαίρνουν τα πόστα που προορίζονται για εμάς Εμείςπεράσαμε όλη την μπόρα της επανάστασης και τώρα έρχε-ται ldquoη ξένη ακρίδαrdquo και κλέβει τις δουλειές οι οποίες ανή-κουν δικαιωματικά σε εμάςraquo διαμαρτύρονταν με μίσοςθανάσιμο όσοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους πραγματι-κούς Αθηναίους

Μέσα στην εθνική αναταραχή μια Κυριακή στην πλα-τεία Συντάγματος όπου οι Αθηναίοι έκαναν περίπατο υπότις μελωδίες της στρατιωτικής μπάντας ανάμεσα στους

30



λεβέντες φουστανελάδες και στους μοντέρνους με τις ρεντι-γκότες και τα ψηλά καπέλα γνώρισε ο Χρυσολωράς τηΘάλεια Τζαφέρη την καλλονή από την Ύδρα ντυμένη μετην ενδυμασία του νησιού της λες και φορούσε στολή μεπαράσημα τόσο διαφορετική τόσο ενδιαφέρουσα και δενμπόρεσε να την βγάλει από τη σκέψη του Την κυνήγησετην κατέκτησε στο τέλος την ζήτησε από τους γονείς τηςκι εκείνοι συμφώνησαν αμέσως γιατί το όνομα των Χρυσο-λωράδων ήταν από μόνο του ένας θρύλος ένα μέτρο σύ-γκρισης για πλούτη φήμη κύρος και ο κόσμος εκείνη τηνεποχή έλεγε laquoΣαν τους Χρυσολωράδεςraquo Ο Εμμανουήλμέσα σε δυο μήνες την παντρεύτηκε και την έφερε μαζί τουστην Κωνσταντινούπολη σαν τρόπαιο από μια μάχη κερδι-σμένη στα σημεία αλλά χαμένη στο σύνολό της γιατί εκεί-νος άντρας συνετός σιωπηλός εσωστρεφής και συγκρατη-μένος είχε υποκύψει στη γοητεία της Ήταν μια μεγάλη α-γάπη και όπως όλες οι μεγάλες αγάπες ήταν φτιαγμένη α-πό πάθος τρυφερότητα αλλά και τρέλα και θυμούς και ζή-λειες με βίαιες σιωπές και λεκτικά παραληρήματα που ξέ-νιζαν με την έντασή τους τον περίγυρο προπαντός τις γυ-ναίκες των Χρυσολωράδων οι οποίες μεταξύ τους συζη-τούσαν τα ανάρμοστα καμώματα της Θάλειας ΧρυσολωράΤην έβρισκαν παθιασμένη θεατρική ωραία και τόσο δια-φορετική από εκείνες αφού οι γυναίκες της τάξης τους ήτανσιωπηλές άτολμες και εσωστρεφείς Οι γυναίκες της τάξηςτους ζούσαν προσωπική ζωή μυστική και πλάγιαζαν μετους άντρες τους τυλιγμένες στο σκοτάδι και στη σιωπή σεμια αρχαία τελετουργία που έμοιαζε με το laquoγύρο του θανά-τουraquo Το σημαντικό ήταν να περνούν καλά όλες τις άλλες ώ-


31


ρες της μέρας και όσο για το βραδινό έκλειναν τα μάτια κιέλεγαν σιωπηλά ένα laquoΠάτερ Ημώνraquo

Υπάρχει μια εποχή στην ιστορία της κάθε οικογένειαςόπου τα πάντα φαίνονται τέλεια κι ευτυχισμένα έτσι όπωςείναι σαν να έχουν αγγίξει το θείο και ξαφνικά ένας κακόςάνεμος φυσά και τα σκορπίζει όλα Αυτές είναι στιγμές πουχρειάζεται μόνο να πιστεύεις στο Θεό και να προσεύχεσαιδιότι κανείς δε γλύτωσε από το πεπρωμένο το αόρατο τοανεξέλεγκτο Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε έρθει ως για-τρός αντιμέτωπος αμέτρητες φορές με το θάνατο θεώρησεόμως προσωπική ήττα την απώλεια της γυναίκας του καιτου γιου του Στην αρχή βλαστήμησε τη ζωή τα θεία τημέρα που γεννήθηκε τη μέρα που ήρθε στην Αθήνα τη μέ-ρα που ερωτεύτηκε και τη μέρα που θα πέθαινε και ο ίδιοςΚατόπιν στοχάστηκε πέντε μερόνυχτα πάνω στη δύναμητην οποία έχει η αίσθηση του αοράτου στη ζωή των ανθρώ-πων Τι ακυρώνει το θάνατο Πού βρίσκεται η ζωή Στο χθεςστο τώρα στο ορατό ή κάπου αλλού στα μυστικά στα με-ταφυσικά στα θαύματα Στη συνέχεια συνηθισμένος νrsquo α-ντιμετωπίζει τον πόνο με αξιοπρέπεια πήρε την απόφασηνα ρευστοποιήσει τη μεγάλη περιουσία του και να εγκατα-σταθεί με τις δυο του κόρες στην Αθήνα Ίσως είχε ανάγκηνrsquo αρχίσει μια καινούργια ζωή Ίσως να του έκανε καλό ένανέο ξεκίνημα μακριά από μέρη τα οποία δεν άντεχε να βλέ-πει δρόμους στους οποίους δεν άντεχε να περπατάει ξημε-ρώματα που δεν άντεχε νrsquo ανοίγει τα μάτια του δίχως να έ-χει δίπλα του το καυτό κορμί της Θάλειας ουρανό δίχως ο-ρίζοντα να ονειρεύεται και γεγονότα τα οποία μόνο που θυ-μόταν τον έκαναν κομμάτια Πένθος απαρηγόρητο Στην

32



απελπισία και στον υπαρξιακό προβληματισμό του λησμό-νησε πως αυτό που ακυρώνει το θάνατο είναι η αγάπη μόνοΗ αγάπη και η μνήμη ακυρώνουν το θάνατο Λησμόνησεπως οι νεκροί του θα παρέμεναν ζωντανοί όσο εκείνος τούςθυμόταν και όσο επικοινωνούσε μαζί τους με τις αναμνή-σεις Μπορεί και να μην ήθελε πια να θυμάται Το μέλλονγια τον ίδιο και για τις κόρες του ήταν στην Ελλάδα ΣτηνΚωνσταντινούπολη είχε κλείσει έναν κύκλο Στην Ελλάδαθrsquo άνοιγε έναν καινούργιο Είχε ταξιδέψει κι άλλες φορές στηνΑθήνα Την γνώριζε καλά Την είχε θεωρήσει όμως δεύτερηπατρίδα του όταν το 1854 είχε μείνει στην πόλη ένα χρόνοκαλεσμένος από το βασιλιά Όθωνα ως ειδικός επιδημιολό-γος για να βοηθήσει στον αγώνα να ξεπεράσει η Αθήνα τηνκρίση με την επιδημία της χολέρας η οποία είχε ξεσπάσειαχόρταγη και είχε ξεπαστρέψει το ένα τρίτο του πληθυσμούτης Κλάμα και θρήνος παντού Στο στρατιωτικό νοσοκο-μείο στην περιοχή Μακρυγιάννη δεν υπήρχαν άλλα κρε-βάτια ούτε χώρος για να περιθάλψει τόσους αρρώστους ΟΧρυσολωράς μαζί με άλλους γιατρούς οργάνωσε ένα πρό-χειρο νοσοκομείο με το όνομα του Αγίου Παντελεήμονα Οιπαπάδες έκαναν λιτανείες στις γειτονιές του Πειραιά καιτης Αθήνας και όλοι οι κάτοικοι είχαν στηρίξει τις ελπίδεςτους στο Θεό Τα θύματα έφτασαν τις τρεις χιλιάδες Ότανστο τέλος έφυγε το κακό και ξεπεράστηκε η κρίση ο Χρυ-σολωράς γύρισε στην Κωνσταντινούπολη αλλά άφησε πί-σω μια πόλη ερημωμένη και πεινασμένη από την έλλειψητροφίμων Αγκάλιασε την οικογένειά του με λαχτάρα κι ευ-χαρίστησε το Θεό γιατί όχι μόνο επέστρεψε ζωντανός αλλάαξιώθηκε να δικαιώσει την ανθρωπότητα Δεν είχε ιδέα τι


33

2o


του επιφύλασσε το μέλλον Όταν έχασε τη γυναίκα του καιτο γιο του ένιωσε το άσκοπο της ζωής του και άλλαξε ηπορεία του σε μια νύχτα Εκείνη την εποχή είχαν ήδη περά-σει περίπου σαράντα χρόνια από την ίδρυση του ελληνικούκράτους με αναστηλώσεις παρορμήσεις λαϊκές εξεγέρσειςκαι επαναστάσεις ενώ παρέλαυναν πυρετωδώς γεγονότα ι-στορικά ανακαλύψεις και εφευρέσεις νέες φιλοσοφικές καιπολιτικές θεωρίες πάνω στις οποίες εδραιωνόταν οριστικάη αστική τάξη στην Αθήνα Η βιομηχανική επανάσταση εί-χε αρχίσει νrsquo αλλάζει τον τρόπο παραγωγής και τις κοινω-νικές σχέσεις των πρωτευουσιάνων

Το σόι των Χρυσολωράδων όλοι Φαναριώτες λόγιοι ε-πιστήμονες και μεγαλέμποροι αριστοκράτες του παλιούκαιρού χαμηλών τόνων ήσυχοι και συντηρητικοί προσπά-θησαν να τον μεταπείσουν

laquoΣτοχάσου Μανουήλ Εδώ στην Πόλη γεννηθήκαμεΕδώ βρισκόμαστε γενιές και γενιές Η οικογένειά μας ήτανμια από τις σπουδαιότερες του Βυζαντίου Εδώ είναι η πα-τρίδα μας Πού θα ξεσπιτωθείς Πού θrsquo αφήσεις τα καλάσου να πας πού Στο άγνωστο με δυο θυγατέρες οι οποίεςσε λίγο θα είναι της παντρειάς Και τι γνωρίζουμε εμείς γιατην Ελλάδα για την Αθήνα συγκεκριμένα εκτός από αυτάπου φτάνουν στα αυτιά μας και που δεν είναι και τα καλύτε-ρα Πολλά ακούγονται και θα έπρεπε να σε προβληματί-ζουν να σε κάνουν προσεκτικό με τις αποφάσεις σου Πα-τρίδα μας είναι η Κωνσταντινούπολη Εδώ βρίσκεται τομέλλον των κοριτσιών σου Σκέψου πριν κάνεις την τρέλανα πετάξεις το ένδοξο παρελθόν σου στο Βόσποροraquo

Είπαν είπανhellip Μεταχειρίστηκαν όλη την αλχημεία των

34




λέξεων Έκαναν πολύωρα οικογενειακά συμβούλια Προ-σπάθησαν με κάθε τρόπο να τον μεταπείσουν με όλα τα μέ-σα Έβαλαν και τον ίδιο τον Πατριάρχη να του μιλήσει όμωςο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε πάρει την απόφασή του

Την επομένη έγραψε στο νοτάριο Άνθιμο Κελεσίδη μα-κρινό συγγενή των Χρυσολωράδων ο οποίος βρισκόταν α-πό χρόνια στην Ελλάδα κι εργαζόταν στην Αθήνα αναλαμ-βάνοντας τις υποθέσεις των Κωνσταντινοπολιτών με το ελ-ληνικό κράτος Ο Κελεσίδης φρόντισε όλα τα νομικά θέμα-τα τη μεταφορά χρημάτων και του βρήκε προσωρινή κα-τοικία το νεοκλασικό μέγαρο ενός ομογενούς από την Αίγυ-πτο απέναντι από τα Ανάκτορα στη λεωφόρο Κηφισίαςδρόμο ο οποίος αργότερα θα ονομαζόταν λεωφόρος Βασι-λίσσης Σοφίας Η περιοχή δεν είχε αναπτυχτεί ακόμα Τρι-γύρω υπήρχαν μαντριά κι έξω από τον περιφραγμένο κήποέβοσκαν πρόβατα Το νεοκλασικό όμως δέσποζε επιβλητι-κό στις παρυφές της πόλης Έφτασαν στην Αθήνα το φθινό-πωρο του 1870 κι εγκαταστάθηκαν στο πανέμορφο αρχο-ντικό στο δρόμο με τους περιποιημένους κήπους ο οποίοςείχε αρχίσει να γεμίζει σιγά σιγά με βίλες και καλαίσθητανεοκλασικά Η Αθήνα όπως την θυμόταν ο ΕμμανουήλΧρυσολωράς από τα προηγούμενα ταξίδια του δεν υπήρχεπια Η πρωτεύουσα άλλαζε έσφυζε από ζωή και κίνησηΕίχαν ανοίξει πολλές εμπορικές επιχειρήσεις και καταστή-ματα τα οποία συναγωνίζονταν τα καλύτερα ευρωπαϊκάΥπήρχαν σημάδια εξέλιξης και προόδου και έδειχναν πωςκατά τη διάρκεια των ετών που έλειψε ο ίδιος είχαν συμβεί

Συμβολαιογράφος-δικηγόρος

35


μεγάλες ανατροπές επαναστάσεις φοιτητικά κινήματα καικοινωνικές αλλαγές Βέβαια ο προηγούμενος χρόνος ήτανένας από τους πιο δύσκολους καθώς πολεμικές συρράξειςείχαν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην Ευρώπη Ο α-πόηχός τους είχε φτάσει και στην Ελλάδα Η Αθήνα όμωςζούσε τη δική της εποχή αναγέννησης

Η Μαργιόλα ήταν δεκαπέντε χρόνων και η Κατίγκω δέ-κα Ήταν φοβερό να ξυπνήσουν μια μέρα και οι δυο ξαφνι-κά ενήλικες μακριά από εκείνο τον παράδεισο των αισθή-σεων και παραισθήσεων που ζούσαν μέχρι τότε και τις προ -φύλασσε από τα απαίσια της ζωής Η γνωριμία με τη φθο-ρά τις αποξένωσε προς στιγμήν από τη ζωή Είχαν όμωςπρολάβει να ζήσουν θαυμάσια παιδική ηλικία Η ΘάλειαΧρυσολωρά πίστευε πως η καλαισθησία διδάσκεται στα παι-διά από τα μικρά τους χρόνια Είχε μάθει στις κόρες της ναεπιζητούν πάντα το ωραίο νrsquo απολαμβάνουν το γαλάζιο τουμαγιάτικου ουρανού το ροζ του δειλινού το πράσινο των δέ-ντρων το μπλε της θάλασσας του Βοσπόρου καθώς άλλαζεχρώματα με τις εποχές Και οι δυο θυμόνταν τη μητέρατους να λέει πως η μαγεία της ζωής βρίσκεται σrsquo αυτά πουδεν είναι χειροπιαστά Βρίσκεται στα αόρατα και τα ανύ-παρκτα Ένιωθαν πως όσα είχαν ζήσει μέχρι τότε εξίσουμε όσα είχαν υποφέρει τον τελευταίο χρόνο τις έκαναν μο-ναδικές ακόμα και τα δάκρυα ο πόνος ο φόβος και καθετίμικρό και ασήμαντο το οποίο είχαν νιώσει μα που έκλεινεμέσα του το άπειρο Η αλλαγή και για τις δυο ήταν δραμα-τική στην αρχή Για τη Μαργιόλα περισσότερο γιατί είχε α-φήσει πίσω της φιλίες και μνήμες οι οποίες άνοιξαν ένα με-γάλο κενό στην καρδιά της δεκαπεντάχρονης Η Κατίγκω

36



δεν είχε προλάβει να κάνει φιλίες και συναναστροφές αλλάτα βράδια στο σκοτάδι της κάμαράς της και στη σιωπή τηςνύχτας που έπεφτε μαλακά πάνω από την Αθήνα θρηνούσετη μάνα της κι εκείνο τον άγνωστο μικρό αδερφό Και στιςδυο κοπέλες έλειπε η παρηγοριά των συγγενών εκείνα ταατέλειωτα σόγια των Χρυσολωράδων ασπίδα στις κακο-τοπιές της ζωής όταν τις Κυριακές γέμιζαν το σπίτι τουςστο Φανάρι και το τεράστιο τραπέζι της τραπεζαρίας τουςΓεύματα γεμάτα γεύσεις αρχαίες γνώσεις ζωής και μυρω-διές μπαχαρικών τα οποία κρατούσαν μέχρι το βράδυ μέ-σα σrsquo ένα βουητό από αστεία γέλια και φωνές που ανάσται-ναν και πεθαμένους Έκαναν προσπάθεια να προσαρμο-στούν στην πραγματικότητα της Αθήνας Είχαν χρόνο γιαχάζεμα για βόλτα για περίπατο όμως σπάνια απολάμβα-ναν τις ηλιόλουστες αττικές μέρες γιατί στην καρδιά τουςείχε εγκατασταθεί η παγωνιά και δεν την άγγιζαν οι μυρω-διές από τις νεραντζιές των δρόμων και το μεθυστικό άρω-μα της γαζίας Συνδέθηκαν με συγγενείς με όσους βρίσκο-νταν από χρόνια στην Ελλάδα έκαναν φιλίες με συνομήλι-κες γράφτηκαν στο Ωδείο Αθηνών το οποίο μόλις είχε αρ-χίσει να λειτουργεί τη χρονιά του 1871 έκαναν μαθήματαμουσικής και χορού ξένες γλώσσες όμως η μελαγχολία γιαότι είχαν αφήσει πίσω τούς παραμόρφωνε το χαρακτήραΟ Εμμανουήλ Χρυσολωράς παραπονέθηκε στο νοτάριο καιφίλο του Άνθιμο Κελεσίδη

laquoΌλα τα έχουν οι αφιλότιμες Όλα τούς τα παρέχω Τιπερισσότερο θέλουν οι κόρες μου Τι τούς λείπειraquo

Εκείνος τον κοίταξε με κατανόησηlaquoΤο δέντρο Μανουήλ για να το μεταφυτέψεις σε ξένο


37


περιβόλι χρειάζεται να κρατήσεις γύρω από τη ρίζα τουλίγο χώμα από το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και ανα-πτύχτηκε γιατί αν το αφήσεις γυμνό δε θα μπορέσει να ζή-σει και να ριζώσει στον καινούργιο τόπο Ακόμα και στον ω-ραιότερο κήπο να το βάλεις την καλύτερη ποιότητα χώμα-τος να του δώσεις στο τέλος ή θα ξεραθεί ή θα μείνει καχε-κτικό Ούτε τα δέντρα ούτε και οι άνθρωποι ξεφεύγουμε απόαυτό τον κανόνα Το ίδιο ισχύει και για τις κόρες σου Χρειά -ζονται να έχουν γύρω τους κάτι ζωντανό και οικείο από τοπεριβάλλον όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν Αυτό τούςλείπει Εσύ δεν τους είσαι αρκετός Τα έπιπλα τα ρούχα καιτα αντικείμενα τα οποία φέρατε μαζί σας δε φτάνουνraquo

Ο Χρυσολωράς στοχάστηκε τα σοφά λόγια του φίλουτου Όταν έπεσε το βράδυ και σώπασαν οι ήχοι της μέραςκάθισε στο γραφείο του κι έγραψε το γράμμα που θrsquo άλλαζετη ζωή όλων Τρεις μήνες αργότερα έφτασε από την Κων-σταντινούπολη η Κρυσταλλένια Χρυσολωρά η μικρότερηαδερφή του Εμμανουήλ με τις αποσκευές της τα βιβλίατης τα κατοικίδιά της και τις δωρεάν παροχές μιας ανεξά-ντλητης όρεξης για ζωή

Η Κρυσταλλένια ήταν μια στωική παρατηρήτρια τηςζωής Όχι της δικής της αφού για τα κοινωνικά πρότυπατης εποχής της δεν είχε ζωή αλλά των άλλων Ήταν μιανέα γυναίκα με σάρκα αφράτη λευκή επιδερμίδα με κόκκι-να μάγουλα μεγάλα γελαστά μάτια και εκφραστικό στόμαόλα ζωγραφισμένα πάνω σrsquo ένα στρογγυλό πρόσωπο που τοπλαισίωναν καστανές μπούκλες Έμοιαζε με κούκλα Ήτανη μικρότερη κόρη της οικογένειας η όμορφη και χαϊδεμένηΟι γονείς και τα αδέρφια της της έκαναν όλα τα χατίρια

38



σαν από γεννησιμιού της να ήταν δικαίωμά της η διαφορε-τική μεταχείριση

laquoΤι κάνει η κοκόνα μαςraquo ρωτούσε ο πατέρας της μόλιςέμπαινε στο σπίτι λες και δεν είχε κάνει άλλα παιδιά παράμόνο την Κρυσταλλένια

Έμεινε η πικρία στα μεγαλύτερα παιδιά του αλλά στοτέλος τής το συγχώρεσαν γιατί ήταν διαφορετική και τουςείχε όλους μαγέψει Με τα χρόνια όπως συνήθως συμβαί-νει το υποκοριστικό μετατράπηκε σε όνομα Κοκόνα Κρυ-σταλλένια Είχε μείνει ανύπαντρη από επιλογή Δεν είχεβρει τον κατάλληλο Τα σόγια των Χρυσολωράδων έκανανσωστή σταυροφορία να της βρουν γαμπρό διότι το να μείνειγεροντοκόρη μια γυναίκα της τάξης τους θα ήταν στίγμαένας πονοκέφαλος για όλους Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ό-μως πεισματάρα και ξεροκέφαλη από γεννησιμιού της εί-χε δική της περιουσία από τη μητέρα της κι ένα μικρό αλλάεπαρκές εισόδημα που της επέτρεπε να ζει με αξιοπρέπειαμέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος δίχως νrsquo αναγκαστεί να κάνειεκπτώσεις στα συναισθήματά της Αλλά ο κατάλληλος δενείχε βρεθεί ακόμα Η Κρυσταλλένια ήταν μια ενδιαφέρουσανέα γυναίκα και παθιασμένη αναγνώστρια Οι άντρες δεν ή-θελαν γυναίκες ενδιαφέρουσες και με δική τους γνώμη γιατη ζωή ήθελαν γυναίκες μουγγές γιrsquo αυτό στα τριάντα τηςχρόνια ήταν ακόμη ανύπαντρη Είχε καταλήξει να πιστεύειπως ακόμα και ο πιο λογικός άντρας είχε κάποια βίδα πουτου έλειπε Όλοι βέβαια την θεωρούσαν γεροντοκόρη κι ε-κείνη δεν ήταν σίγουρη πως θα μπορούσε να το αντέξει γιαπολύ ακόμα Με την πρώτη ευκαιρία που της παρουσιά-στηκε δεν περίμενε δεύτερη πρόσκληση Ακολούθησε τον


39


αδερφό της στην Αθήνα με χαρά έφηβης σε πασχαλιάτικηεκδρομή

Πίστευε στη Βασιλεία των Ουρανών και είχε το βλέμμαόσων ελπίζουν το καλύτερο στη ζωή Γιrsquo αυτό είχε πάντακέφι και τραγουδούσε τις προσευχές της για να έχει λιακά-δα η μέρα να πετύχει το χοιρινό με πράσα στην κατσαρόλατης να μη ζαχαρώσει το σιρόπι του μπακλαβά να μην τηςέρθει πονοκέφαλος το απόγευμα να είναι όσο πρέπει ζεστότο νερό για να κάνει το μπάνιο της το βράδυ να μη χαλάσειη ομορφιά της με την πάροδο του χρόνου να βρουν τον κα-τάλληλο σύζυγο και να γνωρίσουν τον έρωτα οι ανιψιές τηςΠίστευε πως η ζωή δεν τελειώνει στο θάνατο αλλά έτρεμετην αναπόφευκτη επιστροφή στο χώμα Ήθελε όταν πεθά-νει να την κάψουν διότι φοβόταν το σκοτάδι του τάφουΤην απωθούσαν οι σκελετοί τα γυμνά κρανία δίχως τουςβολβούς των ματιών η σήψη και την τρόμαζαν τα σκουλή-κια που θα καταβρόχθιζαν το αφράτο σώμα της

laquoΕίμαστε χριστιανοί ορθόδοξοι Οι χριστιανοί θάβονταιστο χώμα Δεν καίγονταιraquo της έλεγαν τα αδέρφια της καιπαρακαλούσαν laquoΑς βρεθεί ένας χριστιανός να την στεφα-νωθεί να γλυτώσουμεraquo

Εκείνη όμως είχε ήδη αγοράσει ένα λευκό βάζο από α-κριβή πορσελάνη και το προόριζε για τις στάχτες της Τοείχε πάντα δίπλα στο κομοδίνο της και φρόντιζε να το υπεν-θυμίζει σε όλους ως τη μοναδική της επιθυμία μετά θάνατοεπειδή laquoουδείς γνωρίζει πότε και πού θα τον βρει το κακόraquoέλεγε Πριν από μερικά χρόνια είχε αρρωστήσει βαριά απότύφο και τα αδέρφια της την είχαν ξεγραμμένη Κάθε βράδυέλεγαν πως δε θα προλάβει να την βρει το ξημέρωμα Έφε-

40



ραν και το δεσπότη της μονής της Ζωοδόχου Πηγής να τηςδώσει την τελευταία μετάληψη Ανάσαναν ανακουφισμένοιόταν ο δεσπότης με συνοπτικές διαδικασίες της έβαλε τοκουτάλι στο στόμα κι εκείνη μέσα στη βύθιση του πυρετούκατάπιε δίχως αντιρρήσεις Κατόπιν τον κοίταξε με βλέμμαθολό laquoΕίμαι για παρτέντσαraquo τον ρώτησε δίχως να περι-μένει απάντηση κι έκλεισε ξανά τα μάτια της Θα μπορούσενα τους δημιουργήσει ιστορίες και να γίνουν ρεζίλι στο δε-σπότη διότι η Κοκόνα Κρυσταλλένια πίστευε στο Θεό αλλάδεν τα είχε καλά με τους παπάδες Όλοι είχαν το φόβο πωςμε την ξεροκεφαλιά της θrsquo αρνιόταν την τελευταία στιγμή τησωτηρία της ψυχής της Τα αδέρφια της για να της κάνουντο χατίρι και να μην την αφήσουν να πεθάνει με την αγωνίαπως θα την φάνε τα σκουλήκια ετοίμασαν το δοχείο πουπροοριζόταν για τις στάχτες της laquoΝα εδώ το έχουμε έτοι-μο Πέθανε εσύ και μη νοιάζεσαι για τα υπόλοιπα Θα κά-νουμε ότι θέλειςraquo Βέβαια αμφέβαλλαν αν η Εκκλησία θαεπέτρεπε τέτοιου είδους αντιχριστιανικές μεθόδους ndashνα τηνκάψουνndash αλλά την καθησύχαζαν με ψευτιές γιατί δεν ά-ντεχαν άλλο το ατέλειωτο παραλήρημα της ετοιμοθάνατης

laquoΝα με βάλετε μέσα στο βάζο και να βάλετε το βάζο στοσαλόνι πάνω στην αρζαντιέρα να μην μπορούν να το φτά-σουν τα παιδιά Να το σιγουρέψετε καλά μην το ρίξουν κά-τω οι υπηρέτριες καθώς ξεσκονίζουν ή πέσει με κανένα σει-σμό και σκορπιστώ στο πάτωμα και ποιος με μαζεύει απόκάτωraquo

Όταν ξημέρωνε έμπαιναν στο δωμάτιό της σιγά νυχο-


41

Partenza Στην ιταλική γλώσσα σημαίνει laquoαναχώρησηraquo



πατώντας μην ταράξουν την ετοιμοθάνατη μην την ξυπνή-σουν από το λήθαργό της και αρχίσει πάλι τη λογοδιάρροιαΤην έβλεπαν αδύναμη εξαντλημένη αβοήθητη στον επιθα-νάτιο ρόγχο της ο οποίος τάραζε τις σκιές μέσα στο δωμά-τιο και δημιουργούσε ακαταστασία στο περιβάλλον έκαναντο σταυρό τους και έλεγαν πως θα ήταν θαύμα αν ζούσε μέ-χρι τα μεσάνυχτα Έζησε όμως πολλά ξημερώματα πολλάαπογεύματα πολλά μεσάνυχτα και τρόμαξε όλους με μιαπαρλαπίπα ίδια με βουητό κυψέλης γεμάτης μέλισσες Κα-νένας στο σπίτι δε θυμόταν να έχει μιλήσει τόσο πολύ στηζωή της και να έχει πει τόσες αδιακρισίες για σεβαστά μέλητης ευρύτερης οικογένειας των Χρυσολωράδων Έβγαλε στηφόρα μυστικά για πάθη περασμένα χρέη απλήρωτα κατα-χρήσεις έρωτες ακατονόμαστους μοιχείες εξώγαμα τέκναότι της είχαν εμπιστευτεί κατά καιρούς αλλά και όσα είχεκαταφέρει με κόλπα να μάθει η ίδια από τους ενδιαφερομέ-νους οι οποίοι κάπου είχαν θελήσει να πουν τον πόνο τουςΠέρασε ένα μήνα μεταξύ ζωής και θανάτου Όταν εξάντλησεόλα τα θέματα και δεν υπήρχε άλλο μυστικό να βγάλει στηφόρα σηκώθηκε από το κρεβάτι μrsquo εκείνη την ευφορία πουδίνει ο φόβος όταν γλυτώνουμε το θάνατο αδυνατισμένη αλ-λά το ίδιο ξεροκέφαλη και αποφασισμένη να ζήσει

laquoΔε μου ταιριάζει ο θάνατοςraquo δικαιολογήθηκε με παρ-θενική χάρη στους δικούς της για την αναστάτωση πουτους προξένησε και τις αδιακρισίες οι οποίες είχαν κάνει ά-νω κάτω την οικογένεια Κοιτάχτηκε στον καθρέφτη και έ-μεινε με το στόμα ανοιχτό όταν είδε πως είχε κυριολεκτικάμείνει πετσί και κόκκαλο Δεν πληρούσε πια τα πρότυπατης εποχής της laquoΠού πήγαν τα πάχη μου τα κάλλη μουraquo

42


φώναξε γεμάτη τρόμο τραβώντας τα μάγουλά της κι έφα-γε το καταπέτασμα Σrsquo ένα μήνα πήρε πίσω τις χαμένες ο-κάδες και μερικές παραπάνω κι έραψε καινούργια φορέ-ματα Είχε αγγίξει το θάνατο είχε νιώσει την παγωμένη α-νάσα του αλλά ξέφυγε κι επέστρεψε στον κόσμο των ζω-ντανών laquoΤον συνάντησα αυτοπροσώπως αλλά του ξέφυ-γαraquo έλεγε σαν να μιλούσε για υποψήφιο γαμπρό Μόνο ό-ποιος ήρθε αντιμέτωπος με το θάνατο και γλύτωσε μπορείνα εκτιμήσει τη ζωή όπως την εκτίμησε η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια laquoΌτι δε μας σκοτώνει μας δυναμώνει Δε σκο-τώθηκα άρα δυνάμωσαraquo έλεγε και πιανόταν με πείσμα α-πό τις υποσχέσεις της κάθε μέρας Από τότε δεν παραπονέ-θηκε ποτέ για πόνους ή αδιαθεσίες ή πονοκέφαλο και πέρα-σε όλες τις αρρώστιες της στο πόδι laquoΔώσε μου χρόνια ναζήσω Θεέ μου και αν κάποιος βλάκας δε θέλει τη ζωή τουκι επιθυμεί να πεθάνει δείξε μου πώς μπορώ να εξαγοράσωεγώ τις μέρες που του έχεις γραμμένες και να τις προσθέσωστις δικές μουraquo προσευχόταν Διέγραψε τη λέξη laquoθάνατοςraquoαπό το λεξιλόγιό της Δεν πάτησε ποτέ σε κηδεία ακόμακαι δικών της ανθρώπων Πολλά χρόνια αργότερα όταν ε-γκαταστάθηκε στην Αθήνα δεν περνούσε ποτέ μπροστά α-πό το κοιμητήριο της πόλης με την ωραία δεντροφύτευσηκαι τα αρχαιοπρεπή κλασικά αθηναϊκά μνημεία

laquoΠάμε να θαυμάσουμε την αρτιότερη γλυπτοθήκη τηςΕλλάδαςraquo της έλεγαν οι ανιψιές της οι οποίες νεοφερμένεςστην Αθήνα εκείνη την εποχή επισκέπτονταν τα αξιοθέα -τά της

laquoΝα μου λείπειraquo φώναζε με απέχθεια laquoΆκου εκεί ναπάω να θαυμάσω τους τάφους Να πάτε μόνες σαςraquo


43


Οι Χρυσολωράδες έφτασαν στην Ελλάδα με καράβι απότην Κωνσταντινούπολη Έφεραν μαζί τους όλη τους την πε-ριουσία την οικοσκευή δυο άμαξες τέσσερα άλογα τη μα-γείρισσα και το θαλαμηπόλο Έμειναν για κάμποσες μέρεςσε καραντίνα στο λοιμοκαθαρτήριο στο ερημονήσι ΆγιοςΓεώργιος κοντά στη Σαλαμίνα Όταν με τα πολλά εγκατα-στάθηκαν στην Αθήνα ο Εμμανουήλ ανακάλυψε πως ηπρωτεύουσα ήταν γεμάτη οικόπεδα και άρχισε αμέσως τιςεπενδύσεις σε αγορές ακινήτων και γης βουστάσια στηνΚουναία κτήματα με οπωροφόρα στο Χασάν Μπελίκ

κτήματα με ελαιόδεντρα στον Ελαιώνα κοντά στον πύρ-γο του άλλοτε Τούρκου βοεβόδα Χατζή-Αλί Χασεκή εκτά-σεις με αμπέλια στους εξοχικούς Αμπελοκήπους και απο-θήκες στην οδό Πειραιώς Η περιουσία του ήδη μεγάλη α-πό την Κωνσταντινούπολη αυξανόταν μέρα με τη μέραΑργότερα όταν το 1876 άνοιξε το Χρηματιστήριο επένδυετα χρήματά του σε μετοχές και συναναστρεφόταν άλλους ε-πενδυτές ομογενείς από την Αίγυπτο το Λονδίνο και τηνΚωνσταντινούπολη τους οποίους οι ντόπιοι Αθηναίοι ονό-μαζαν laquoχρυσοκάνθαρουςraquo Η γη όμως ήταν η μεγάλη τουαγάπη και είχε πάντα την πρώτη θέση στις επενδύσεις τουΕίχε μεγάλη ζήτηση εκείνη την εποχή καθώς η πρωτεύου-σα ολοένα επεκτεινόταν δημιουργώντας καινούργιες συνοι-κίες Για να προικίσει τις κόρες του ο Εμμανουήλ Χρυσο-λωράς αγόρασε δυο μεγάλα οικόπεδα μέσα στο κέντρο της

44


Περιοχή Κηφισού Αργότερα ονομάστηκε Χασάνι και είναι το σημερινό Ελληνικό

Αιγάλεω


Αθήνας σε περιοχές αδιαμόρφωτες ακόμα οι οποίες είχαναρχίσει τον τελευταίο καιρό νrsquo αναπτύσσονται Η επέκτασητου σχεδίου πόλεως είχε ξεκινήσει από το 1869 Τα οικόπε-δα ήταν πέντε χιλιάδες πήχεις το καθένα και τα χρυσοπλή-ρωσε προς δεκατρείς δραχμές τον πήχη Μια περιουσίαΤον επόμενο χρόνο με σχέδια μελέτη και παρακολούθησητου αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου έκτισε δυομεγαλοπρεπή τριώροφα μέγαρα το ένα στην οδό Πανεπι-στημίου απέναντι από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών για τηνΚατίγκω και το άλλο στην οδό Αμαλίας απέναντι από τοΒασιλικό Κήπο για τη Μαργιόλα τα οποία τού στοίχισαντριακόσιες χιλιάδες δραχμές το καθένα Χωριστά πλήρωσετη διακόσμησή τους με οροφογραφίες και γλυπτά τα οποίαανέβασαν στα ύψη το κόστος

Στην Αθήνα η ζωή μετά την άφιξη της Κοκόνας Κρυ-σταλλένιας η οποία είχε το χάρισμα να δίνει λύση στα αδιέ-ξοδα γρήγορα βρήκε το ρυθμό της Άλλαξε η ψυχική διάθε-ση των κοριτσιών και του Χρυσολωρά και άρχισαν να βρί-σκουν πάλι ενδιαφέρον στα μικρά τα καθημερινά σrsquo αυτάπου οι περισσότεροι αποκαλούν ασήμαντα της ζωής ΗΜαργιόλα και η Κατίγκω γράφτηκαν στο Παρθεναγωγείοτης Αικατερίνης Λασκαρίδου το οποίο λειτουργούσε από το1864 και προετοίμαζε με επιτυχία τις νεαρές Ατθίδες για γά-μους με πετυχημένα συνοικέσια που δυνάμωναν τη θέσητους στην κοινωνία Οι γυναίκες έπρεπε να παντρευτούν ό-ποιον είχε διαλέξει η οικογένειά τους για εκείνες Αν ήταντυχερές μπορεί και να τον αγαπούσαν στο τέλος αλλιώς υ-πομονή προσευχές και καλή καρδιά Οι αδερφές Χρυσολω-ρά έκαναν φιλίες με συνομήλικες και σύχναζαν στα σαλόνια


45


συμπατριωτών τους laquoτα φαναριώτικαraquo όπως τα αποκα-λούσε εκείνη την εποχή ο λαός Αργότερα η Κατίγκω φοί-τησε στο Αρσάκειο Την άνοιξη έκαναν περίπατο στο Ζάπ-πειο με μουσική υπόκρουση τις laquoΜαζούρκεςraquo του Σοπένπου έπαιζε η ορχήστρα κάθε Κυριακή στη μέση της πλα-τείας Το χειμώνα παρακολουθούσαν όλες τις θεατρικές πα-ραστάσεις και συμμετείχαν στους χορούς του ελληνικούlaquoΠαρνασσούraquo Τα καλοκαίρια παραθέριζαν στο Λουτράκιτο οποίο είχε γίνει εκείνη την εποχή θέρετρο των ομογενώναπό την Αίγυπτο και την Κωνσταντινούπολη Άλλες φορέςέμεναν τον Αύγουστο στο ξενοδοχείο laquoΑκταίονraquo στην πα-ραλία του Νέου Φαλήρου πολύ της μόδας διότι είχε την α-παραίτητη υποδομή κι εκείνα τα χρόνια συγκέντρωνε όλουςτους κοσμικούς Αθηναίους Το 1867 ο βασιλιάς Γεώργιοςπαντρεύτηκε την πριγκίπισσα Όλγα Άνοιξαν οι αίθουσεςτων Ανακτόρων και άρχισαν οι χοροί Πρώτη η Μαργιόλαως πιο μεγάλη και δυο χρόνια αργότερα η Κατίγκω έγινανδεκτές από τη βασίλισσα κι έκαναν το ντεμπούτο τους στηναθηναϊκή κοινωνία Έκαναν αμέσως εντύπωση Φορούσανακριβές τουαλέτες καπέλα και φορέματα ραμμένα σε οί-κους ραπτικής της οδού Ερμού ή τα παράγγελναν σε επώ-νυμους οίκους του Παρισιού οι οποίοι τα έστελναν στην Ελ-λάδα με καράβι από τη Μασσαλία μαζί με τις απαραίτητεςστολές ιππασίας γιατί και οι δυο αδερφές ήταν θαυμάσιεςαμαζόνες Έκαναν έφιππες εκδρομές στις γύρω περιοχέςτης Αττικής ιδίως στο Χασάνι και το Ξηροτάγαρο με το

46


Σημερινό Ελληνικό Σημερινό Παλαιό Φάληρο



δάσκαλο που είχε προσλάβει ο Χρυσολωράς έναν Ούγγροιπποκόμο της Αυστριακής Πρεσβείας ο οποίος παρέδιδεμαθήματα ιππασίας σε πολλές Αθηναίες έναντι πέντε δραχ-μών το μάθημα Ξεχώριζαν και οι δυο με την αρχοντιά τουςτο γούστο τους και το καλό τους όνομα Ο Χρυσολωράς τουςπαρείχε τα πάντα με απλοχεριά αλλά τους έβαζε όρια αυ-στηρότητας τα οποία τις έκαναν ακριβοθώρητες γοητευτι-κές και μυστηριώδεις στους κύκλους της Αθήνας

Μέσα σε ανύπαρκτες ελευθερίες ταμπού της ελληνικήςκοινωνίας και σχόλια του περίγυρου οι αδερφές Χρυσολω-ρά και η Κοκόνα Κρυσταλλένια δεν μπορούσαν να ξεχάσουντην Πόλη Είχε εισχωρήσει στο αίμα τους στα κόκκαλάτους στο πετσί τους στο μυαλό τους και σε κάποιο άλλοσημείο της ύπαρξής τους που δεν μπορούσαν να το προσ-διορίσουν Η Πόλη τις ακολουθούσε παντού με εκείνον τοθρήνο της λες και έβγαινε από τα έγκατα της γης Τότε κα-ταλάβαιναν πως εκείνο το βαθύ αίσθημα το οποίο κουβα-λούσαν μέσα τους και τις δυσκόλευε νrsquo ανασάνουν το σού-ρουπο ήταν το σύνολο των ημερών που είχαν περάσει στακαλντερίμια της στο παζάρι στις παραλίες του Βοσπόρουμε την αλμύρα της θάλασσας στις εξοχές της με τις μυρω-διές του ασφοδέλου Όταν η Μαργιόλα και η Κατίγκω συ-ντρόφευαν τον πατέρα τους στα κυνήγια του επέστρεφανστο σπίτι μελαγχολικές γιατί εκείνο το άρωμα της γηςστις εξοχές της Αθήνας είχε τη δύναμη ndashόπως μόνο το άρω-μα της γης μπορείndash να φωτίσει τις πιο σκοτεινές γωνιές τηςμνήμης τους Τότε κατόρθωναν να γυρίσουν για λίγο πίσωστον τόπο της γέννησής τους αλλά αμέσως έκαναν φιλότι-μη προσπάθεια να ξεχάσουν για χάρη του πατέρα τους Ο

47


Χρυσολωράς είχε μόνιμα μια αύρα δυστυχίας γύρω του ηοποία έκανε και όσους βρίσκονταν κοντά του δυστυχισμέ-νους ενώ οι ίδιες ήθελαν να μπορούσαν να ζήσουν δίχως τιςφθορές που αφήνει η νοσταλγία του ανέφικτου

Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς Φαναριώτης ευγενής ά-ντρας γενναιόδωρος με εκλεπτυσμένα γούστα ήταν εγκλω -βισμένος σrsquo εκείνο το σκοτεινό και παραπλανητικό που εί-ναι η νοσταλγία Δεν είχε καταφέρει να λησμονήσει τη Θά-λεια και ζούσε μέρες μοναξιάς μέσα σε πολλαπλές κοινωνι-κές συναναστροφές οι οποίες τού υπενθύμιζαν κάθε στιγμήτην ορφάνια του Σύχναζε στο καφενείο laquoΗ ωραία Ελλάςraquoπρώην laquoΜπέλα Γκρέτσιαraquo όπως το είχε ονομάσει αρχικάο πρώτος ιδιοκτήτης του ο οποίος ήταν Ιταλός Βρισκότανστη συμβολή των οδών Ερμού και Αιόλου και ήταν ένα ση-μείο συνάντησης ένα laquoμικρό Κοινοβούλιοraquo όπως το ονό-μαζαν οι Αθηναίοι Ο Χρυσολωράς διάβαζε και τις εφημε-ρίδες ελληνικές και ξένες Εκεί έβρισκε την Κλειώ και τηνΗμέρα εφημερίδες που τυπώνονταν στην Τεργέστη κά-πνιζε συναντούσε τους λογίους της εποχής και μάθαινε ταδιάφορα νέα της Αθήνας ακόμα και αυτά της πατρίδας τουΈγινε μέλος στην Ελληνική Λέσχη αργότερα γνωστή ωςΑθηναϊκή Λέσχη η οποία είχε ιδρυθεί το 1875 και συγκέ-ντρωνε όλη την αντρική ελίτ και διανόηση της πρωτεύου-σας Οι φίλοι του τον πίεζαν νrsquo ασχοληθεί με την πολιτικήγια να συμβάλει με το κύρος του στη λύση των σοβαρώνπροβλημάτων της Αθήνας Πρωθυπουργός εκείνη την επο-χή ήταν ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Ο Χρυσολωράς αρ-νιόταν να μπλεχτεί με laquoτη βρομιά και τη φαγωμάρα τηςπολιτικήςraquo όπως έλεγε γιατί είχε αφιερώσει τη ζωή του

48



στην ιατρική επιστήμη και μόνο Ως επίτιμος καθηγητήςστην έδρα της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών ήτανκαλεσμένος σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις κι έψαχνεμέσα στα μεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας εκλεκτούς νέουςγόνους αριστοκρατικών οικογενειών για να παντρέψει τιςκόρες του Ήλπιζε κάποιος να μείνει γοητευμένος όχι μόνοαπό τη μεγάλη προίκα τους και το όνομά τους αλλά και από τα χαρίσματά τους από την αθωότητα και την απλό-τητα της Μαργιόλας με τα μεγάλα μάτια σαν από μετάξιή από την αυστηρή ομορφιά Ταναγραίας και το φωτεινόμυαλό σαν μαχαίρι μόλις τροχισμένο της Κατίγκως

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής καθηγητής Ψυχιατρικής στοΠανεπιστήμιο Αθηνών ερωτεύτηκε τη Μαργιόλα Χρυσο-λωρά όπως ερωτεύονται συνήθως οι ψυχίατροι δηλαδή δί-χως επίγνωση του laquoγιατίraquo του laquoπώςraquo και του laquoδιότιraquo ό-ταν τα πέντε βασικά ανθρώπινα συναισθήματα (χαρά λύ-πη θυμός φόβος ζήλεια) τα παράγωγα και οι συνδυασμοίτους αφορούν τους ίδιους Ο Αριστείδης Μπαλτατζής ήτανένας νέος κι ευφυής άντρας τριάντα δύο ετών μετρίου ανα-στήματος με σκούρα σκοτεινά μάτια έντονα χαρακτηρι-στικά και μια αρχή φαλάκρας η οποία πρόσθετε στην ηλι-κία του άλλα πέντε χρόνια Ήταν γιατρός με εξαιρετικέςσπουδές στα πανεπιστήμια της Βιέννης και του Μονάχουκαι είχε ήδη μια λαμπρή καριέρα στο βιογραφικό του μεπολλές διακρίσεις στους διεθνείς ιατρικούς κύκλους Μόλιςείχε διοριστεί καθηγητής στην έδρα της Ψυχιατρικής τουΠανεπιστημίου της Αθήνας όταν γνώρισε τη Μαργιόλακαλεσμένος στο σπίτι του Εμμανουήλ Χρυσολωρά ο οποίοςεκείνη την εποχή είχε επιδιώξει κοινωνικές σχέσεις σε μια


49


προσπάθεια να βρει ο ίδιος γαμπρό για τη μεγάλη του κόρηη οποία είχε ήδη κλείσει τα δεκαοχτώ

laquoΟι γαμπροί δεν πέφτουν από τον ουρανό ΜανουήλΧρειάζεται νrsquo ανοίξουμε το σπίτι να μπει κόσμοςraquo είχε επι-μείνει η αδερφή του κοιτάζοντάς τον πάνω από το κέντη-μά της

Καθισμένοι και οι δυο στο σαλόνι σε μια ήρεμη σιωπήέκαναν τον απολογισμό των χρόνων που είχαν περάσει στηνΑθήνα Ο Χρυσολωράς ακολούθησε τη συμβουλή της αδερ-φής του όχι επειδή λογάριαζε τόσο τη γνώμη της αλλάγιατί του έλειπε η Θάλεια η οποία αν ζούσε θα φρόντιζεγια αυτά τα λεπτά θέματα Με τρόμο αντιλαμβανόταν πωςαν καθυστερούσε να παντρέψει τη Μαργιόλα θα έπρεπεστο τέλος νrsquo απευθυνθεί στον Τιμολέοντα Χρυσολωρά συγ-γενή του ο οποίος ζούσε από χρόνια στην Αθήνα και γνώ-ριζε όλα τα φαναριώτικα laquoτζάκιαraquo ή σε εκείνα τα ειδικάμυστικά κυκλώματα τα οποία οι περισσότερες οικογένειεςχρησιμοποιούσαν για τις κόρες της δίχως να το ομολογούνΤα κυκλώματα οργάνωναν συνοικέσια στην Αθήνα όταν οιενδιαφερόμενοι δεν ήταν αρκετά τολμηροί ή δεν είχαν ευ-καιρίες να φροντίσουν μόνοι για το μέλλον τους Αυτή τηνέκθεση της οικογένειάς του στα στόματα του κόσμου ήθελενrsquo αποφύγει ο Χρυσολωράς παρόλο που πίστευε πως ο γά-μος ήταν μια συναλλαγή μια υπόθεση μια συμφωνία έναζήτημα όπως τόσα άλλα

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής νέος εύπορος κι εξαιρετικόςεπιστήμονας από παλιά αθηναϊκή οικογένεια γιατρών πα-ρόλο που δεν είχε περγαμηνές σαν αυτές των Χρυσολωρά-δων ήταν στη συνείδηση του Εμμανουήλ ο τέλειος υποψή-

50



φιος για τη Μαργιόλα Στην αρχή της εφηβείας του είχεχάσει τον πατέρα του ενώ η μητέρα του μια ωραία επι-βλητική γυναίκα ξανθιά με γαλάζια παγερά μάτια περίερ-γη και απροσέγγιστη αγέλαστη και αυστηρή μέσα στη μα-κρόχρονη χηρεία της είχε πεθάνει λίγο πριν εγκατασταθούνοι Χρυσολωράδες στην Αθήνα Η ωραία χήρα Μπαλτατζήμεγάλωσε και σπούδασε το γιο της ξοδεύοντας σιγά σιγά όλη την περιουσία που είχε αφήσει ο άντρας της Όταν πέ-θανε και η ίδια άφησε στον Αριστείδη μοναδική κληρονο-μιά τα χρόνια και το αντικείμενο των σπουδών του το οποίοεκείνος επέλεξε για να ξεπεράσει τη δύσκολη σχέση που εί-χε μαζί της Όταν γνώρισε τη Μαργιόλα Χρυσολωρά είδεστην ωραία Φαναριώτισσα μόνο αυτό που ήθελε να δει δη-λαδή πως δεν έμοιαζε καθόλου με τη μητέρα του και αυτόστάθηκε αρκετό για νrsquo αποφασίσει πως βρισκόταν μπροστάστη μοναδική γυναίκα με την οποία επιθυμούσε να περάσειτη ζωή του Η Μαργιόλα ήταν καστανή με ωραία μαύραμά τια σαν μετάξι Ήταν γελαστή απλή με μια φυσικήντροπαλότητα που της ταίριαζε πολύ Είχε πάντα να πει έ-ναν καλό λόγο για όλους και φαινόταν να έχει άμεση ανάγκηαπό κάποιον που θα την φρόντιζε σε όλη της τη ζωή Ο Αρι-στείδης Μπαλ τατζής δεν κατόρθωσε να διαβλέψει εκείνο τοβράδυ που του θόλωσε το μυαλό και του άλλαξε τη ζωήπως η Μαργιόλα Χρυσολωρά κάτω από το καλοσυνάτο χα -μόγελο έκρυ βε έναν ισχυρό χαρακτήρα πολύ συγκεκριμέ-νες ιδέες για τη ζωή πείσμα ανάγκη για τελειομανία καιμια ατσάλινη θέληση η οποία θα της επέτρεπε αργότερα ναδιευθύνει το σπίτι της και τις ζωές των δικών της με σιδε-ρένια πυγμή μοιάζοντας απόλυτα στη μητέρα του Διότι οι


51


άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων και των ψυχιάτρων ότανκαι οι ίδιοι κάποιες φορές χάνουν την επίγνωσή τους μπρο-στά στα πολύπλοκα της ζωής συχνά έχουν υποσυνείδητατην τάση να παντρεύονται συντρόφους οι οποίοι αντιπροσω -πεύουν μέρη της προσωπικότητάς τους που δεν έχουν κα-ταφέρει να εκφράσουν ακόμα Ή άλλες φορές παντρεύονταισυντρόφους οι οποίοι εκφράζουν τα μέρη της ψυχής τους ταοποία πάσχουν από τις άσχημες σχέσεις που είχαν με τουςγονείς τους και δεν έχουν κατορθώσει να ξεπεράσουν ακό-μα Γιατί η ζωή έτσι σιωπηλά δουλεύει ερήμην μας με με-γάλη σοφία και μας συνδέει με ανθρώπους κατάλληλους ναφέρουν στη συνείδησή μας εκείνα τα στοιχεία του εαυτούμας που πιο πολύ φοβόμαστε και τα οποία έχουμε απόλυτηανάγκη νrsquo αντι μετωπίσουμε για να ολοκληρωθούμε

Η Μαργιόλα Χρυσολωρά παντρεύτηκε μια φθινοπωρινήμέρα του 1873 φορώντας νυφικό από το Παρίσι κατόπινπαραγγελίας το οποίο στάλθηκε στην Ελλάδα με πλοίο απότη Μασσαλία έναν άντρα που μόνο η απόλυτη λογική μπο-ρούσε να της επιλέξει για σύζυγο για να περάσει μια ζωήδίχως προβλήματα διότι ο Αριστείδης Μπαλτατζής σκε-πτόταν πριν από εκείνη για εκείνη Της έκανε τη ζωή εύκο-λη με αποτέλεσμα η Μαργιόλα να πάψει να σκέπτεται οτι-δήποτε άλλο εκτός από το τι ψώνια θα έκανε τι θα φορούσεκαι τι φαγητό θα μαγείρευε Όχι εκείνη βέβαια αλλά έναολόκληρο σύνταγμα από εκπαιδευμένο προσωπικό το ο-ποίο γλιστρώντας σιωπηλά και διακριτικά μέσα στα μεγά-λα δωμάτια του μεγάρου της λεωφόρου Αμαλίας προίκαςτης Μαργιόλας φρόντιζε σπίτι ιατρείο και οικογένεια μα-ζί Δεν της έλειψε τίποτε απrsquo όσα μια γυναίκα θα μπορούσε

52



να επιθυμήσει σε όλη της τη ζωή λούσα κοσμήματα έπι-πλα πορσελάνες μεταξωτά χαλιά ασημένια μαχαιροπί-ρουνα πολυέλαιοι Τα είχε όλα συμπεριλαμβανομένης καιτης αφοσίωσης του Αριστείδη Μπαλτατζή ο οποίος ζούσεγια την επιστήμη του την οικογένειά του και την πολιτικήΜε αυτήν ακριβώς τη σειρά αξιολόγησης Η Μαργιόλα ά-κουγε τον Αριστείδη και συζητούσε μαζί του για τα πάνταεκτός από την πολιτική Εκείνα τα χρόνια η πολιτική κατά-σταση ήταν μπερδεμένη στην Αθήνα Οι κυβερνήσεις άλλα-ζαν από τη μια βδομάδα στην άλλη με ρυθμό που ήταν δύ-σκολο στη Μαργιόλα να τον παρακολουθήσει Εκείνη δενενδιαφερόταν για την πολιτική Η ζωή την κρατούσε απα-σχολημένη με θέματα πιο σημαντικά όπως η τουαλέτα γιατον ετήσιο χορό του Παλατιού η ράφτρα που δεν είχε στεί-λει ακόμα το φόρεμα για τις φιλολογικές βραδιές του συλ-λόγου laquoΠαρνασσόςraquo οι καλεσμένοι για δείπνο συνάδελφοιτου Αριστείδη και ο ανύπαντρος ανάμεσά τους ο οποίος θαμπορούσε ίσως να ενδιαφερθεί για την ωραία αδερφή της ΗΚατίγκω Χρυσολωρά είχε εξελιχτεί σε μια γοητευτική με-λαχρινή έφηβη ψηλή λυγερή κι επιβλητική με κεχριμπα-ρένια μάτια προφίλ Ταναγραίας σμιλεμένα αυστηρά χαρα-κτηριστικά σrsquo ένα οβάλ πρόσωπο το οποίο έκρυβε μυστικάκαι πάθη Περπατούσε και άφηνε πίσω της μια αύρα από α-κριβό σαπούνι άρωμα και ορμόνες Τις περισσότερες φορέςμελαγχολική ήθελε να κλάψει ακόμα και τις φορές που έ-πρεπε να γελάει Δεν ήξερε να χαίρεται τη ζωή αλλά ήταναπόλυτα ευτυχισμένη μόνο εκείνες τις φορές που συνόδευετον πατέρα της στα κυνήγια του στις διάφορες περιοχές τηςΑττικής Ήταν εξαιρετική αμαζόνα καλύτερη από την α-


53


δερφή της η οποία δεν είχε τόσο άνετη σχέση με τα άλογακαι τα όπλα

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής κάποιες φορές είχε την εντύ-πωση πως ήταν μόνο διακοσμητικός στο σπίτι του αλλάέδιω χνε αμέσως την ύπουλη σκέψη από το μυαλό του διότιως ψυχίατρος γνώριζε πως οι ύπουλες σκέψεις και τα συ-ναισθήματα που προκαλούν επηρεάζουν άμεσα σε φυσικόεπίπεδο και βάζουν σε λειτουργία έναν καταρράκτη χημι-κών αντιδράσεων στον εγκέφαλο οι οποίες είναι επικίνδυ-νες για την ψυχική υγεία των ανθρώπων Δεν έλειπαν οιδιαφωνίες στη σχέση τους ακόμα και οι καβγάδες προπα-ντός όταν η Μαργιόλα με το πείσμα των Χρυσολωράδωνκληρονομημένο από τον πατέρα της ήθελε να έχει τον έλεγ-χο του Αριστείδη των γιων της του σπιτιού της των αν-θρώπων που εργάζονταν σrsquo αυτό της ευρύτερης οικογένειάςτης των συγγενών της των φιλενάδων της των γειτόνωντων περαστικών και των κατοικιδίων της Την αναστάτω-ση των καβγάδων ακολουθούσαν πάντα ώρες ευτυχίας στηνκρεβατοκάμαρά τους με φράσεις και πράξεις οι οποίες έ-διναν στον κατά τα άλλα παθητικό χαρακτήρα της σχέσηςτους την αίσθηση πως δεν υπήρχε στον κόσμο τίποτα καλύ-τερο από το γάμο τους Τα βράδια ξάπλωναν στο κρεβάτικαι η Μαργιόλα χρειαζόταν να κλείσει τα μάτια και νrsquo α-παγγείλει μερικά laquoΠάτερ Ημώνraquo επειδή όταν ήταν μικρήκαι κρυφάκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων έτσι είχε α-κούσει να λένε οι θείες της συζητώντας μεταξύ τους χαμη-λόφωνα τα μυστικά της κρεβατοκάμαρας Μπήκε στο γά-μο της έχοντας μια αόριστη ιδέα του τι περίμενε ο Αριστεί-δης από την ίδια αγνοώντας όμως ποιες συγκεκριμένα θα

54



ήταν οι βραδινές της υποχρεώσεις διότι δε βρέθηκε κανέναςκατάλληλος να της μιλήσει για αυτά τα laquoπερίεργα και σι-χαμέναraquo όπως έλεγε που κατά τη γνώμη της ήταν η σκο-τεινή και άσχημη πλευρά του γάμου και καλύτερα να έλει-παν Η θεία Κοκόνα Κρυσταλλένια παρθένα ακόμα δεν εί-χε τις ειδικές γνώσεις γιατί κανένας μέχρι τότε δεν της είχεκλέψει ένα φιλί ούτε είχε δει τι έκρυβαν οι άντρες μέσα στοπαντελόνι τους Δεν μπορούσε να την βοηθήσει αλλά τηνρώταγε συνέχεια αν ήταν ερωτευμένη με τον ΑριστείδηΜπαλτατζή laquoΌλα καλά αλλά τον αγαπάς κόρη μου Τοναγαπάς όμωςraquo επέμενε και την προβλημάτιζε διότι δενήταν εύκολο στη Μαργιόλα νrsquo απαντήσει μrsquo ένα laquoναιraquo ή μrsquo έ-να laquoόχιraquo Κατά βάθος δεν ήξερε Τι είναι ο έρωτας Ποια τασυμπτώματά του για να καταλάβει αν ήταν ερωτευμένηΠυρετός βήχας πονοκέφαλος ανορεξία Το θέμα ήταν πε-ρίπλοκο Βασίστηκε στην υπομονή του Αριστείδη στην κα-λή της τύχη σrsquo αυτά που ήταν γραμμένα μέσα στα σπλάγ-χνα της και στο laquoΠάτερ Ημώνraquo το οποίο χρειαζόταν νrsquo α-παγγείλει αρκετές φορές μέσα στη βδομάδα και το οποίοτής χάρισε στην πορεία δυο θαυμάσιους γιουςhellip Αλλά αυτάέγιναν αργότερα

Στο ημίφως που δημιουργούσε η φλόγα της φωτιάς στοτζάκι η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι καθόταν πετρωμένηστην πολυθρόνα πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν τηςνrsquo αναλύει και να εξετάζει το νόημα της ζωής Ο λαιμός τηςείχε κλείσει από ένα λυγμό που δεν έλεγε να ελευθερωθεί από


55


τα σωθικά της και να γίνει φωνή δάκρυα θρήνος Σηκώθη-κε σκάλισε τη φωτιά πρόσθεσε ξύλα στο τζάκι και κάθισεπάλι στην μπερζέρα Αφουγκράστηκε την ησυχία του σπι-τιού Κανένας ήχος από πουθενά Μόνο η ρευστότητα τωναισθημάτων από καλπάζουσες μνήμες φαντάσματα ασώ-ματους επισκέπτες οι οποίοι βρικολάκιασαν και ήρθαν νrsquo α-πελευθερώσουν φόβους αποτυχίες ερωτηματικά παραλει-πόμενα ισόβιους εφιάλτες απραγματοποίητα όνειρα Έναςσιωπηλός διάλογος με τη ζωή και το παρελθόν που την ξε-περνούσε Βαθύς και απόλυτος ο λόγος της σιωπής Η μνή-μη βυθιζόταν στο χώρο των σκιών Έξω στους άδειους δρό-μους της Αθήνας κάποιοι μακρινοί θόρυβοι και τραγούδιααπό τους τελευταίους ξενύχτηδες της θύμισαν πως ξημέρω-νε η πρώτη μέρα μιας καινούργιας χρονιάς Κάτι απόλυτοκαι απεγνωσμένο σκίασε τα μεγάλα μάτια της Έξω από τοπαράθυρο ο ουρανός έβρεχε αστέρια Στα όνειρα εκείνης τηςνύχτας το σπίτι γέμισε παρείσακτους

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι κόμης του Μονρεάλε της Σικελίαςεπισκέφτηκε το 1877 την Ελλάδα έναν από τους σταθμούςμιας περιήγησης στην νότια Ευρώπη κι έμεινε για μερι-κούς μήνες στην Αθήνα καλεσμένος του ξάδερφού του Ι-ταλού προξένου στην πρωτεύουσα Ο κόντε Αλφιέρι μεγά-λωσε ωραίος και φωτεινός όπως η ίδια η δόξα μέσα σε μιαοικογένεια αριστοκρατική η οποία από τη μεριά του πατέ-ρα του είχε ρίζες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι Αλφιέριπλουσιότατοι γαιοκτήμονες ανήκαν σε έναν από τους πιο

56



σημαντικούς οίκους της Σικελίας Θεωρούσαν τους εαυτούςτους τόσο προστατευμένους από τη Θεία Πρόνοια ώστε δεχρειαζόταν να φροντίσουν τα υπάρχοντά τους διότι όλα καιόλοι δούλευαν για λογαριασμό τους laquoΕμείς είμαστε ο νό-μοςraquo υπενθύμιζαν σε όσους τολμούσαν νrsquo αμφισβητήσουντο κύρος τους Πριν ξεκοκκαλίσουν την τεράστια περιουσίατους και ανακαλύψουν πόσο ακριβά πληρώνονται όλα στηζωή είχαν προσωπικό βαγόνι για να γυρίζουν σε όλη τηνΕυρώπη και ιδιωτική θαλαμηγό για να ταξιδεύουν στιςγαλλικές ακτές της Μεσογείου Το φθινόπωρο πήγαιναν γιακυνήγι στα δάση της Αυστρίας το Δεκέμβριο στα χειμω-νιάτικα θέρετρα των Άλπεων τον Απρίλιο στο Παρίσι γιανα παρακολουθήσουν όλες τις θεατρικές παραστάσεις τοΜάιο στη Μαδρίτη για τις ετήσιες ταυρομαχίες τον Ιούνιοστο Λονδίνο για να παραγγείλουν τα κουστούμια τους στουςράφτες της Μποντ Στριτ Το καλοκαίρι έπαιζαν κι έχανανστα καζίνα του Μόντε Κάρλο και του Μπιαρίτς τα κέρδητων επιχειρήσεών τους από τη χρονιά που είχε περάσει Εί-χαν ακίνητα κτήματα επιχειρήσεις και λογαριασμούς στιςελβετικές τράπεζες όμως ένας αιώνας σπατάλης χαρτο-παιξίας λανθασμένων επενδύσεων και λούσου οδήγησε τηνοικογένεια στα όρια της χρεωκοπίας Όταν έπαψαν να νιώ-θουν θεοί και κατάλαβαν πως η Θεία Πρόνοια δεν ήταν πιαμε το μέρος τους αναγκάστηκαν να πουλήσουν το μεγαλύ-τερο μέρος των επιχειρήσεών τους τα περισσότερα από ταακίνητά τους και ξόδεψαν και τα τελευταία διαθέσιμα χρή-ματά τους Κατόπιν ο πατέρας του κόντε Φραγκίσκου Αλ-φιέρι αυτοκτόνησε για λόγους τιμής ενώ ο ίδιος πρόλαβε νασώσει τους τίτλους ευγενείας τον πύργο και τα κτήματα


57


του Μονρεάλε περιοχής κοντά στο Παλέρμο της ΣικελίαςΤα συγκεκριμένα ανήκαν από αιώνες στη μητέρα του τηΔάφνη Ατζαγιόλι μια αρχόντισσα από τη Ζάκυνθο η ο-ποία πέθανε ωραία και θλιμμένη αφού πρόλαβε να δει τηνολική χρεωκοπία της οικογένειάς της

Ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέρι ήταν ένας ωραίος αθλητι-κός άντρας με θεατρικό ταμπεραμέντο απρόβλεπτος καρ-διοκλέφτης και γόης Γλιστρούσε στην επιφάνεια της ζωήςόπως γλιστρούσε το χειμώνα με τα σκι στις πλαγιές τωνΕλβετικών Άλπεων και γινόταν αμέσως αγαπημένος τωνγυναικών Μιλούσε άπταιστα πέντε γλώσσες δίχως όμωςνα λέει τίποτα σοβαρό και τίποτα ουσιαστικό Ήξερε και ταΕλληνικά από την Ελληνίδα μητέρα του αλλά τα μιλούσε πε-ρίεργα με κοντές τραγουδιστές φράσεις οι οποίες είχαν τορυθμό της ιταλικής γλώσσας Οι ψευδαισθήσεις τον βοήθη-σαν να επιβιώσει μέχρι τα τριάντα τρία του χρόνια όταν α-νακάλυψε πως τα χρέη του ξεπερνούσαν κατά πολύ τα εισο-δήματά του Για να καθαρίσει τα αμαρτήματα τεσσάρωνγενεών ndashμια σπατάλη δίχως προηγούμενοndash άρχισε να ψά-χνει πλούσια σύζυγο για να βάλει χέρι στην περιουσία τηςμε τους κατάλληλους χειρισμούς βέβαια Την εποχή της α-ναζήτησης καινούργιου αίματος για μετάγγιση στον τρα-πεζικό του λογαριασμό βρέθηκε στην Αθήνα Μόλις έφτα-σε στη νεαρή πρωτεύουσα έπεσε πάνω στα ερωτικά σκάν-δαλα που συγκλόνιζαν τότε την αθηναϊκή κοινωνία Παντούτα πάντα σκέφτηκε κι ένιωσε αμέσως σαν στο σπίτι τουΤο πολύ έντονο ερωτικό στοιχείο της πόλης κρυμμένο τιςπερισσότερες φορές πίσω από καθωσπρέπει συμπεριφορέςκαι κοινωνικές απαγορεύσεις τον συνεπήρε Φλογερά ερω-

58



τόλογα καυτά φιλιά παθιασμένα ερωτικά γράμματα σύ-ζυγοι απατημένοι μονομαχίες αυτοκτονίες τιμής καισκανδαλώδη διαζύγια αρρωστημένα ερωτικά πάθη κλει-διά από γκαρσονιέρες που άλλαζαν συχνά χέρια μεταξύ φί-λων Διαλέγετε και παίρνετε Όλα τα είχε η Αθήνα Είχεθέατρα κέντρα διασκέδασης σεπαρέ που διέθεταν και μι-κρά δωμάτια για ύποπτες ερωτικές συναντήσεις Καφέ-Σαντάν με τραγούδια Καφέ-Αμάν με αμανέδες Καφέ-Σα-ντούρ με σαντούρια και καφωδεία με Ουγγαρέζες χορεύ-τριες τα περισσότερα συγκεντρωμένα στην περιοχή του Ι-λισού Σε ένα σκηνικό νυχτερινών οργίων έγινε ο κόντε Αλ-φιέρι αμέσως τακτικός θαμώνας των κέντρων αναψυχής Οιγνωριμίες του με τις πριμαντόνες που χαλούσαν τον κόσμοστα θέατρα με τις γυναίκες της νύχτας και τις laquoπεταλού-δεςraquo του δρόμου ήταν εφήμερες κι επιπόλαιες Ζητούσε τονέρωτα και τον έβρισκε παντού Ήταν ωραίος άντρας και ή-ξερε να ξοδεύει απλόχερα το χρήμα Συναναστράφηκε τουςπλούσιους Αθηναίους και τους βρήκε διαφορετικούς παρά-ξενους χαμηλών τόνων αλλά αξιοπρεπέστερους των αρι-στοκρατών Ευρωπαίων διότι οι εύποροι Αθηναίοι εργάζο-νταν σε αντίθεση με τους πλουσίους των άλλων κρατών οιοποίοι ξόδευαν τις περιουσίες τους σε κραιπάλες Τα μεγάλαlaquoτζάκιαraquo τον δέχτηκαν στους κύκλους τους γιατί είχε όνο-μα και χάρη αλλά τον αντιμετώπισαν ως ένα αξιοθέατο τηςασύδοτης Ευρώπης έναν ήρωα βγαλμένο κατευθείαν απότα γαλλικά μυθιστορήματα Γρήγορα ανακάλυψε πως το α-γιάτρευτο πάθος των Αθηναίων η χαρτοπαιξία ήταν ίδιομε το δικό του Μετά την οικονομική καταστροφή της οικο-γένειάς του και την αυτοκτονία του πατέρα του είχε ορκι-


59


στεί να μην αγγίξει ξανά τράπουλα Όμως ο αμαρτωλός μα-γνήτης της πράσινης τσόχας τον τράβηξε αμέσως και ξέχα-σε όρκους και υποσχέσεις στον εαυτό του Έπαιζε με μανίαΔε λογάριαζε τίποτα Μπακαρά λασκενέ πόκα ακόμα καιπαιχνίδια που δεν τα είχε ακούσει ποτέ όπως το laquoΣκαμπί-λιraquo και το laquoΦαραώraquo τα οποία παίζονταν από την εποχή τουΌθωνα στα αθηναϊκά τραπέζια και είχαν κλείσει σπίτια

Η Κατίγκω Χρυσολωρά γνώρισε τον κόμη ΦραγκίσκοΑλφιέρι στο σπίτι της αδερφής της Το ζεύγος Μπαλτατζήείχε συχνά καλεσμένη τη διανόηση της Αθήνας στα σαλόνιατου μεγάρου της οδού Αμαλίας διπλωμάτες χρηματιστέςτραπεζίτες πρέσβεις γιατρούς καθηγητές πανεπιστημίουκαι ανώτερους υπαλλήλους Οι περισσότεροι ήταν πελάτεςτου Μπαλτατζή αλλά εκείνος κρατούσε αυστηρά το ιατρικόαπόρρητο και όλοι ένιωθαν άνετα στις δεξιώσεις της Μαργιό-λας Ο γενικός πρόξενος της Ιταλίας στην Ελλάδα καλεσμέ-νος εκείνο το βράδυ για δείπνο στο σπίτι των Μπαλτατζή-δων είχε ζητήσει από την προηγούμενη μέρα την άδεια απότην οικοδέσποινα να φέρει μαζί του τον ξάδερφό του τον ο-ποίο φιλοξενούσε στο σπίτι του Η Μαργιόλα χάρηκε ιδιαί-τερα για την τροπή που έπαιρνε η βραδιά της επειδή φρό-ντιζε ndashκαι ήταν φημισμένη γιrsquo αυτόndash να έχει πάντα καινούρ-γιους κι ενδιαφέροντες ανθρώπους στις δεξιώσεις της Οιδυο άντρες έφτασαν στην ώρα τους Έγιναν οι συστάσεις ΗΚατίγκω Χρυσολωρά παρατήρησε τη δίχως επιτήδευσηκλασική κομψότητα του κόμη τον αυθεντικό αέρα ανθρώ-που γεννημένου στα πλούτη και φυλακίστηκε αμέσως στοβλέμμα εκείνου του μοναχικού αντάρτη ο οποίος την έκανενα φαντάζεται πάθη αξέχαστα και νύχτες αξημέρωτες Όλο

60



το βράδυ ένιωθε τη θέρμη του τη θέρμη μιας οικειότητας πουέρχεται από μακρινά μέρη Τον βρήκε σε όλα τέλειο κι επει-δή τίποτα πιο μισητό από τη μετριότητα τίποτα πιο επιθυ-μητό από την τελειότητα από εκείνη τη μέρα δεν έκανε τίπο-τε άλλο από το να σκέπτεται συνέχεια τον ωραίο άντρα Έ-χασε την όρεξή της για φαγητό τη διάθεση για μεσημεριανόύπνο την επιθυμία να πηγαίνει βόλτα στο Βασιλικό Κήποαπέναντι από το σπίτι της την ανάγκη για διάβασμα τηχαρά να συναντάει τις Πλακιώτισσες φίλες της την ενέργειαγια ιππασία στο Πεδίον του Άρεως την απόλαυση να πη-γαίνει με τη θεία Κοκόνα μια φορά τη βδομάδα στο λουτρό-χαμάμ της οδού Κυρρήστου ndash παλιά τους συνήθεια από τηνΠόλη μια απόλαυση ένας χώρος συναναστροφής και ψυχα-γωγίας των γυναικών της Αθήνας Έχασε την όρεξη γιαβόλτες στα στενά της Πλάκας για να χαζεύει τους κουτσα-βάκηδες την ευχαρίστηση να πηγαίνει βόλτα στον Αϊ-Γιάν-νη της Κολόνας της οδού Ευριπίδου την αρχαιότερη εκκλη-σία της Αθήνας και να χαζεύει τον κόσμο που με τελετουρ-γίες και προσευχές ξόρκιζε στον άγιο-γιατρό και θεραπευτήπυρετούς και λοιμούς Έχασε το ενδιαφέρον για τα μαθήμα-τα μαγειρικής που της έκανε καθημερινά η θεία της την υ-πομονή νrsquo ακούει την αδερφή της να μιλάει για τις χαρές τουγάμου και για το πόσο καλός σύζυγος ήταν ο Αριστείδης τηγαλήνη που της χάριζε η κοινή λογική της Κοκόνας Κρυ-σταλλένιας Αργότερα δε χρειαζόταν να σκεφτεί όπως πα-λιά συνέβαινε με την αδερφή της για νrsquo απαντήσει στη θείατης όταν την ρωτούσε laquoΕίσαι ερωτευμένη μαζί του κόρημου Τον αγαπάςraquo Ένα μεγάλο laquoναιraquo ήθελε να φωνάξει καιlaquoναιraquo και laquoναιraquo και ξανά laquoναιraquo μέχρι το άπειρο


61


Η Κατίγκω Χρυσολωρά με καταγωγή από σπουδαία οι-κογένεια του Βυζαντίου δεν ήταν ακριβώς αυτό που είχεστο νου του για σύζυγο ο κόντε Φραγκίσκος Αλφιέρι Στηναρχή την βρήκε παλιάς μόδας αυστηρή άβγαλτη κι επαρ-χιώτισσα Τι μπορούσε να ξέρει για τον κόσμο μια νέα γυ-ναίκα η οποία δεν είχε ταξιδέψει ποτέ στη ζωή της παρά μό-νο μια φορά για να έρθει στην Ελλάδα η οποία δεν ήξερε τισημαίνει να κατεβαίνεις με τα σκι τις πλαγιές των Άλ πεωνή να διασχίζεις με τη θαλαμηγό τη Μεσόγειο ή να ποντάρειςόλα σου τα χρήματα στο laquoείκοσι εφτά κόκκινοraquo στο καζίνοτου Μπιαρίτς Τι μπορούσε να ξέρει για τον κόσμο μια νέαγυναίκα η οποία παραθέριζε κάθε χρόνο στο Λουτράκι καιστην Αιδηψό με τους επαρχιώτες αντί στα λουτρά του ΕξΛε Μπεν της Γαλλίας τη βασίλισσα των λουτροπόλεων ό-που σύχναζαν βασιλιάδες πρίγκιπες όλη η διεθνής αριστο-κρατία και οι ωραίες Ελληνίδες της Αιγύπτου Αυτές μάλι-στα Κοσμογυρισμένες Κάνοντας όμως την έρευνά τουστους αθηναϊκούς κύκλους μέσω του ξάδερφού του πάνταέμαθε πως η ωραία Ταναγραία που του θύμιζε αρχαία Ελ-λάδα μπορεί να μην ήταν κοσμοπολίτισσα ήταν όμως απόμεγάλο laquoτζάκιraquo και μια από τις πιο πλούσιες νύφες της Α-θήνας Όταν ήρθε αντιμέτωπος με τη δύναμη του ονόματόςτης άρχισε νrsquo αλλάζει γνώμη Έκανε νέα εκτίμηση της κα-τάστασης Οι προοπτικές ήταν εξαιρετικές Τόσο εξαιρετι-κές μάλιστα ώστε του επέτρεπαν να βάλει χέρι στην περιου -σία της Είχε και επιπλέον όφελος διότι η Κατίγκω Χρυσο-λωρά δεκατέσσερα χρόνια μικρότερή του δεν ήταν μόνο έναείδος εμπορίου ήταν και μια καλλονή της επο χής της Άρ-χισε την πολιορκία ως να επρόκειτο να κατακτήσει όχι τη

62



νεαρή Ατθίδα αλλά την ίδια την Αθήνα Δε χρειαζόταν ό-μως διότι η Κατίγκω ήταν ήδη ένα έδαφος κατακτημένο κιέτοιμο να λεηλατηθεί από την ενσάρκωση του ματαίου

Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς άντρας σοβαρός συνετός καιμετρημένος δεν ενθουσιάστηκε με την πρόταση του κόμηΗ προοπτική να φύγει η κόρη του στη Σικελία ίσως για πά -ντα ακόμα και με έναν κόμη δεν τον ευχαριστούσε Περισ-σότερο τον προβλημάτιζε Ποιος ήταν αυτός ο υπερβολικόςάντρας με την πληθωρική ομορφιά και τη γοητεία Τσιγγά-νου Διακριτικά μέσω του νοταρίου Κελεσίδη και του ξάδερ -φού του Τιμολέοντα Χρυσολωρά ο οποίος γνώριζε όλα ταγενεαλογικά δέντρα της Αθήνας της Ελλάδας και της Ευ-ρώπης πήρε πληροφορίες για την οικογένεια του κόμη οιοποίες ήταν εξαιρετικές για τη μεριά της μητέρας του Δάφ-νης Ατζαγιόλι από σπουδαίο σόι της Ζακύνθου αλλά αόρι-στες και ελλιπείς για τον ίδιο τον Φραγκίσκο Αλφιέρι ΟΤιμολέων Χρυσολωράς θυμόταν πως εκείνη την εποχή κυ-κλοφορούσαν κάποιες φήμες στα αθηναϊκά σαλόνια για πι-θανή αυτοκτονία του πατέρα του κόμη οι οποίες δεν είχανεπιβεβαιωθεί Όλες εκείνες οι ασάφειες έκαναν τον Εμμα-νουήλ Χρυσολωρά επιφυλακτικό Όμως μπροστά στην α-πελπισία της κόρης του η οποία έβλεπε το όνειρό της νασβήνει και τη μοναδική της ευκαιρία να ευτυχήσει όπως πί -στευε να χάνεται συμφώνησε με βαριά καρδιά Γνώριζε πωςη κόρη του είχε μια νιότη εξ ορισμού σκυθρωπή η οποίαπάντα τον προβλημάτιζε διότι θεωρούσε αφύσικο μια νέατης ηλικίας και της ομορφιάς της Κατίγκως να γελάει σπά-νια να μελαγχολεί τα απογεύματα κοιτάζοντας το ηλιοβα-σίλεμα από την Ακρόπολη να μην ενδιαφέρεται για λούσα


63


και στολίδια να θεωρεί ότι η εθνική της ενδυμασία την εκ-φράζει περισσότερο από το ευρωπαϊκό ντύσιμο και να εμ-φανίζεται στις δεξιώσεις φορώντας την υδραίικη ενδυμασίατης μητέρας της να βαριέται τους χορούς των Ανακτόρωνκαι να σκυθρωπιάζει όταν έφτανε στο σπίτι η τυπωμένηπρόσκληση με το χρυσό βασιλικό θυρεό Ο Χρυσολωράς ή-ταν αυστηρός και όλοι έτρεμαν την οργή του Όμως όπωςόλοι οι σπουδαίοι άντρες και προπαντός οι αυστηροί είχε μιακρυφή αδυναμία την κόρη του Κατίγκω η οποία είχε καιμια καταπληκτική ομοιότητα με τη Θάλεια Δεν άντεχε νατην βλέπει να σέρνεται στο σπίτι μrsquo εκείνη τη δυστυχία στοωραίο της πρόσωπο Του ράγιζε την καρδιά Βασιζόμενοςστη λογική πως δεν τυχαίνει συχνά ένας κόμης στη ζωή μιαςκοπέλας κι ας είναι η συγκεκριμένη κοπέλα από μεγάλοlaquoτζάκιraquo φαναριώτικο σκέφτηκε πως ίσως θα έπρεπε να λά-βει υπόψη του το γεγονός ότι οι καιροί είχαν αλλάξει Έτσιμπέρδεψε το οφθαλμοφανές με τη μοντέρνα συμπεριφοράκαι τους μοντέρνους καιρούς κι έκανε το χατίρι της Κατί-γκως Για πρώτη φορά στη συντηρητική και μετρημένη ζωήτου έπεσε έξω Κάπου μέσα του βέβαια υπήρχαν όλα εκεί-να που διαισθανόταν και δεν τολμούσε να ονομάσει Τα πα-ράβλεψε Συμφώνησε να γίνει αυτός ο υπερβολικός γάμοςαλλά τελευταία στιγμή ως σανίδα σωτηρίας για τη διαμαρ-τυρόμενη συνείδησή του έβαλε έναν όρο να συνοδέψει τηνκόρη του στη Σικελία η αδερφή του

laquoΠώς θα σrsquo αφήσω μόνο σου Μανουήλraquo προβληματί-στηκε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΗ Κατίγκω έχει μεγαλύτερη ανάγκη από εμένα Δεμου αρέσει να την σκέπτομαι μόνη της σrsquo έναν ξένο τόποraquo

64



την έκοψε ο Χρυσολωράς κι εκείνη που της περίσσευε δίψαγια ζωή περιέργεια για νέες εμπειρίες και όρεξη για ταξί-δια άρχισε τις ετοιμασίες με κέφι έφηβης

Η Κατίγκω αγκάλιασε τη θεία της και για πρώτη φοράόλες της οι αισθήσεις ζητωκραύγαζαν τη χαρά Ο πόνος τουπαρελθόντος Ένας αλήτης άστεγος

Όταν όλα τα εμπόδια εξαφανίστηκαν ως διά μαγείαςακό μα και το τελευταίο για το οποίο ο κόμης δεν είχε καμίααντίρρηση δηλαδή η μοναδική παράκληση της Κατίγκωςνα βαπτιστούν τα μελλοντικά παιδιά τους ορθόδοξα έναπρωινό μιας μαγιάτικης Δευτέρας του 1877 στην οδό Προα -στίου στο γραφείο του νοταρίου Άνθιμου Κελεσίδη με πα-ρόντες τον Χρυσολωρά και τον κόντε Φραγκίσκο Αλφιέριμπήκαν οι υπογραφές στο προικοσύμφωνο

ΠΡΟΙΚΟΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΚΑΤΙΓΚΩΣ ΧΡΥΣΟΛΩΡΑτοῦ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ καὶ τῆς ΘΑΛΕΙΑΣ

τὸ γένος ΤΖΑΦΕΡΗ

Τῷ χιλιοστῷ ὀκτακοσιοστῷ ἑβδομηκοστῷ ἑβδόμῳ ἔτει καὶΔευτέραν Μαΐου ἐν Ἀθήναις ἐπαρουσιάσθησαν ἐνταῦθα ὁἘμμανουήλ Χρυσολωρᾶς τοῦ Ἀγαμέμνονος καὶ τῆς Μαργιό -λας καὶ ὁ κόμης Φραγκίσκος-Τζιοβάνι-Πιέτρο-Νικολὸ Ἀλ φιέριτοῦ Ἀντρέα ὅπου ὁ Ἐμμανουήλ Χρυσολωρᾶς προικίζει ἀπὸπατρικὸν καὶ μητρικὸν πρᾶγμα τήν θυγατέρα του Κατίγκωἐρχομένην εἰς γάμον μετὰ τοῦ κόμη Φραγκίσκου Ἀλ φιέρι τὰκάτωθι

Εἰς θέσιν Πυργάκι τῆς Βασιλίσσης στὴν πε ριο χὴν Ἐλαιῶ -


65

Σημερινή Εμμανουήλ Μπενάκη

3o


νος στρέμματα πέντε βήματα τριακόσια ἑξήντα ἕκαστον μὲἐλαιόδενδρα μητρικά ρίζες χίλιες πλησίον τὸ περιβό λι τοῦΧατζῆ Ντεμερτζῆ ἀ πὸ ἀνατολάς τοῦ κὺρ Συμεὼν Χα νούμηἀπὸ δυσμὰς καὶ τοῦ Μπουρντᾶ ἐφέντη νοτίως

Εἰς θέσιν Ἀμπελόκηποι ἀμπέλια δέκα πατρικά μὲ τὸξεήλιόν τους στρέμματα ἕνα ἔκαστον καὶ ἕνα παλιάμπελομὲ δέκα τζιτζιφιὲς εἰς τὸν βορινὸν τοῖ χον ἐπάνω καὶ ἄλλαπωρικά

Εἰς θέσιν Χατζή-Ἀλὶ Χασεκὴ περιβόλι πατρικόν στρέμ -μα ἕνα πλεῖον ἢ ἔλαττον πλησίον Ἱερᾶς Ὁ δοῦ πρώην laquoΔρό -μος τοῦ Μωρηᾶraquo εἰς θέσιν Ζυ θο πω λεῖον laquoDas Grune

Baumraquo

Εἰς θέσιν Χασὰν Μπελίκ περιβόλι πατρικόν στρέμ μα -τα δύο μὲ ὀπωροφόρα

Περιοχὴ laquoΓερακίναςraquo Κολοκυνθοῦς βουστάσιον πατρι-κόν μὲ πεντακόσια κτήνη

Περιοχὴ Κουναίας βουστάσιον πατρικὸν μὲ διακόσια κτήνηΕἰς ὁδόν Βουλεβαρίου 15 ἔναντι Ὀφθαλμιατρείου Ἀ -

θηνῶν μίαν νεόδμητον τριώροφον οἰκίαν πλήρως ἐπιπλωμέ-νην μετὰ κήπου περιφραγμένου μὲ τοῖχον ἔχοντος χάραξινκαὶ φύτευσιν συμφώνως μὲ ἀγγλικόν σχέδιον ὁ ὁποῖος μετα -ξὺ ἄλλων περιλαμ βάνει τρία πεῦκα Σουνίου laquoμποριάνα βα -ριάμπιλιςraquo δυὸ laquoἱερούςraquo φοίνικες ἀπὸ τὴν νῆσον Δῆ λον ὀ γδό -ντα ρίζες τριανταφυλλιᾶς Γρανάδας

Δύο ἀποθήκας εἰς ὁδὸν ΠειραιῶςΔιακόσιες χιλιάδες λίρας Ἀγγλίας μετρητοῖς ἅ μα τῇ τε -

λέσει τοῦ γάμου

66


laquoΤο Πράσινο Δέντροraquo πρώτο ζυθοπωλείο της Αθήνας άνοιξετο 1834


Ο καθολικός γάμος έγινε σε κλειστό οικογενειακό κύ-κλο το πρωί της Κυριακής στην Καθολική Εκκλησία στηνοδό Πανεπιστημίου και το μεσημέρι έγινε ο ορθόδοξος στοσπίτι της νύφης όπως συνηθιζόταν τότε στην οδό η οποίαμόλις μερικά χρόνια αργότερα θα ονομαζόταν λεωφόροςΒασιλίσσης Σοφίας επειδή το μέγαρο της οδού Πανεπι-στημίου το οποίο προοριζόταν για προίκα της Κατίγκωςδεν ήταν ακόμα έτοιμο Η Κατίγκω φόρεσε το νυφικό τηςμητέρας της που ξεθάφτηκε από τα μπαούλα και προκάλε-σε υπαρξιακή κρίση στον Εμμανουήλ Χρυσολωρά Η απου-σία της γυναίκας του αγρίεψε τη μορφή του Έκανε προ-σπάθεια να συμμεριστεί τη χαρά της κόρης του αλλά έμεινεστο στόμα του μια πίκρα καταδίκης Πρόλαβε την κατα-στροφή η έκτακτη σωτηρία της Κοκόνας Κρυσταλλένιας

laquoΣυγκρατήσου αδερφέ μου Η κόρη σου αξίζει την αμέ-ριστη χαρά του πατέρα της Τίποτα λιγότερο Μην της τηναρνείσαι Σήμερα είναι η ευτυχέστερη μέρα της ζωής τηςraquo

Έσωσε τη μέρα με τα θαυμάσια φαγητά της και το α-στείρευτο ταλέντο της οικοδέσποινας Έβγαλαν τη φωτο-γραφία του γάμου στο ατελιέ των αδελφών Ρωμαΐδη γωνίαΒουλής και Ερμού 27 Μέσα σrsquo ένα ντεκόρ εμπνευσμένο από αρχαία Ελλάδα ο κόντε Αλφιέρι στάθηκε με το ωραίοτου παράστημα ndashαποτέλεσμα σκληρής σωματικής προπό-νησηςndash όπως ένα μεγάλο αιλουροειδές της αφρικανικής σα -βάνας και δίπλα του η Κατίγκω αρχαία Ταναγραία ακτι-νοβολούσε φως ολόγυρα στα βελούδινα ριντό και τα φυτάτα οποία συμπλήρωναν τη διακόσμηση Οι νεόνυμφοι πο-ζάρισαν στο φακό του καλλιτέχνη-φωτογράφου με χαμόγε-λο ίσως λίγο αμήχανο όμως γεμάτο αθωότητα το οποίο


67


μαρτυρούσε πως κανένας τους δεν προέβλεπε όσα θα συνέ-βαιναν στο κοινό τους μέλλον Εκείνη τη στιγμή κατά τηνοποία η Κατίγκω Χρυσολωρά ποζάριζε ακίνητη στο φακότου Αριστοτέλη Ρωμαΐδη ndashεπίσημου φωτογράφου όλων τωναρχαιολογικών ανασκαφών του Σλίμανndash ένιωσε πως αυτόπου συμβόλιζε η φωτογραφία το σύμπλεγμά τους δηλαδήείχε κάποιο κόστος το κόστος του κινδύνου να ζήσεις τη ζωήσου από rsquoδω και πέρα στην κόψη του ξυραφιού Μια βδομά-δα αργότερα οι νεόνυμφοι με την Κοκόνα Κρυσταλλένιαείκοσι οχτώ μπαούλα γεμάτα πλισέδες δαντέλες μπρο-κάρ ταφτάδες κεντημένα λινά και διάφορα άλλα άχρηστατρία μπαούλα γεμάτα βιβλία πολύ χρήσιμα τα κατοικίδιατης θείας και το κλουβί με τις δυο μάινες που είχαν λουφά-ξει από την τρομάρα τους μπαρκάρισαν από το λιμάνι τουΠειραιά για τη Σικελία Η Κατίγκω είχε ακόμα τα υγράμάτια των αποχαιρετισμών και είχε περάσει τις τελευταίεςμέρες δίχως μνήμη ενάντια στο χρόνο ο οποίος την έφερνεόλο και πιο κοντά στο laquoαντίοraquo που έκανε την καρδιά τηςκομμάτια Έβλεπε τον πατέρα της τελευταία φορά ζωντανόΤρία χρόνια αργότερα ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς θα πέθαι -νε από ελονοσία αθεράπευτη πληγή της Αθήνας του 1880

Η Κατίγκω άκουσε τη σειρήνα του πλοίου νrsquo αναγγέλλειμια αναχώρηση Το μέτωπό της γέμισε ρυτίδες και ξαφνικάκάθε ρυτίδα στο παγωμένο πρόσωπό της φαινόταν έτοιμηνα δακρύσει Το σώμα της τρανταζόταν από κύματα από-γνωσης που μεγάλωναν καθώς περνούσε η ώρα Έψαξε ναβρει τον ήχο στη φωνή της Δεν τα κατάφερε Τα λόγια τηςήταν πάντα μετρημένα και τσιγκούνικα τον πρώτο λόγο εί-χαν τώρα τα δάκρυά της Αφέθηκε σrsquo ένα κλάμα από μόνο

68



του μια ανακούφιση καθώς δε θυμόταν πότε ήταν η τελευ-ταία φορά που είχε κλάψει Ο Αλφιέρι την κοίταξε παραξε-νεμένος Δεν καταλάβαινε γιατί τόση απόγνωση για ένα τα-ξίδι μέχρι τη Σικελία Φτάνει Φτάνει πια Αρκετά Ο κό-μης όμως δε γνώριζε πως για τα μέρη από όπου προερχό-ταν η Κατίγκω Χρυσολωρά η προσωπική της απόγνωσηδεν μπορούσε να είναι ποτέ αρκετή γιατί αποτελούσε μέροςτου συλλογικού ασυνείδητου ενός ολόκληρου λαού στις δυ-στυχίες και στα ξεριζώματα που είχε αντέξει Ο Φραγκί-σκος Αλφιέρι την έκλεισε στην αγκαλιά του ενώ η θεία Κο-κόνα Κρυσταλλένια σκούπισε τα μάτια της κοίταξε για τε-λευταία φορά τον αδερφό της και τη Μαργιόλα η οποία έ-γκυος στον πρώτο της γιο έκλαιγε απαρηγόρητη στον ώμοτου Μπαλτατζή κι εξαφανίστηκε στην καμπίνα της Κα-θώς εγκατέλειπαν τον Πειραιά η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι ένιωσε πως με το τελευταίο φως της μέρας που έ-φευγε την εγκατέλειπαν μια μια όλες οι αμφιβολίες τηςποιος ήταν ο άντρας που παντρεύτηκε τι άλλο γνώριζε γιrsquoαυτόν εκτός από έκσταση στην αγκαλιά του πώς αποφάσι-σε να φύγει στο άγνωστο μακριά από τους δικούς της Υπήρ -χαν πολλά ανεξήγητα και αναπάντητα Μια πλαστογραφίαζωής Μια παραχάραξη της πραγματικότητας την οποία ηΚατίγκω δε γνώριζε τη μέρα που έφευγε νιόπαντρη για τοΜονρεάλε της Σικελίας Γνώριζε όμως πως εκείνο τον ά-ντρα με τη γοητεία Τσιγγάνου και τους τρόπους πρίγκιπατον αγαπούσε και δε θrsquo άλλαζε τη στιγμή με καμιά σιγουριάστον κόσμο Εκείνη την εποχή αγνοούσε πως οι γόηδες δενείναι ακαταμάχητοι αλλά ανυπόφοροι αφόρητοι και αβά-σταχτοι Αργότερα η εξάρτησή της από τον Φραγκίσκο


69


Αλφιέρι θα γινόταν τρόπος ζωής Θα κοιμόταν θα ξυπνούσεκαι θα ζούσε με μόνη σκέψη πώς θα βρει την ουσία της δη-λαδή τον έρωτα τα φιλιά και τα χάδια του Θα έλειπαν ταπάντα από τη ζωή της Στερημένη αλλά υπερκορεσμένη συγ -χρόνως δε θα είχε μέλλον στο γάμο της

Σήκωσε τα κεχριμπαρένια μάτια της προς τον άντρα πουτην κρατούσε στην αγκαλιά του Δε χόρταινε να τον κοιτάζειΤι έχω κάνει για ν rsquo αξίζω τέτοιο Θεό σκέφτηκε στιγμιαία κιένιωσε η ίδια ημίθεα Άφησε να βγει από μέσα της ένα χα-μόγελο το οποίο φανέρωσε μια σειρά από κάτασπρα δόντια

laquoΠρέπει να χαμογελάς συχνότεραraquo της είπε ο Αλφιέριξαφνιασμένος από την ομορφιά της η οποία φώτισε μεμιάςτο μαβί και μουντό τοπίο του Πειραιά το χαμόγελο της Κα -τίγκως και πίσω οι κορυφογραμμές του Αιγάλεω το χαμό-γελο της Κατίγκως και πίσω το ρολόι του Πειραιά το χα-μόγελο της Κατίγκως και πίσω ο Άγιος Σπυρίδωνας τοχαμόγελο της Κατίγκως και πίσω τα σκούρα απόνερα τουκαραβιού Το χαμόγελό της Η Κατίγκω έκρυψε το πρόσω-πό της στο στήθος του Αυτός ο άντρας που μύριζε ακριβήκολόνια και σαπούνι εγγλέζικο αυτός ο άντρας με το αθλη-τικό σώμα αυτός ο άντρας με τα πράσινα μάτια αυτός ο άντρας που έμοιαζε να έχει καταλάβει τα πάντα για τη ζωήαυτός αυτός αυτός ήταν τώρα δικός της Δεν της τον επέ-βαλε ο πατέρας της ή οι κοινωνικές συνθήκες όπως στιςπε ρισσότερες γυναίκες της ηλικίας της Δε συμβιβάστηκεΑυτό τον άντρα ο οποίος την ανέβαζε στον Παράδεισο ndashκαιαργότερα θα την γκρέμιζε στην Κόλασηndash τον είχε διαλέξειη ίδια Έτσι νόμιζε Είχε διαλέξει κέρατα μεγαλύτερα απrsquoότι μπορούσε νrsquo αντέξει όμως αυτό δεν το γνώριζε τότε

70



Στο λιμάνι του Παλέρμου άμαξες τους περίμεναν κάτωαπό την εκτυφλωτική ηλιοφάνεια του απομεσήμερου Οιδυο γυναίκες ντυμένες με τα ταξιδιωτικά τους έκλεισαν ταμάτια ξαφνιασμένες Όταν τα άνοιξαν όλα αναδύθηκαν τυ-λιγμένα στο χρυσάφι της Μεσογείου Οι βαστάζοι περί -μεναν υπομονετικά Ο κόντε Αλφιέρι έδωσε διαταγές στηγλώσσα του και φρόντισε ο ίδιος να φορτωθούν πάνω στιςκαρότσες όλες οι αποσκευές τους και τα άδεια κλουβιά τωνκατοικιδίων της Κοκόνας Κρυσταλλένιας τα οποία δεν εί-χαν αντέξει το εξαντλητικό ταξίδι Ξεκίνησαν μπροστά ηπολυτελής άμαξα με το θυρεό των Αλφιέρι πίσω οι υπόλοι-πες καρότσες Η άμαξα μοσχοβολούσε λούσο γυαλισμέναμπρούντζινα πόμολα και δέρμα πρώτης ποιότητας Η ζέ-στη έκανε τις δυο γυναίκες να βγάλουν τα καπέλα τους Ανα -στέναξαν με ανακούφιση Από τον αυστηρό κότσο της Κα-τίγκως ξέφυγαν μερικές μπούκλες και πλαισίωσαν μαλακάτο οβάλ πρόσωπό της Πέρασαν μέσα από την πόλη του Πα -λέρμου Ο κόντε Αλφιέρι έκανε μια κίνηση που έκλεινε μέσατης κτήρια εκκλησίες δρόμους πάρκα

laquoΕδώ περπάτησαν οι Φοίνικες οι Έλληνες οι Ρωμαίοιαργότερα οι Άραβεςraquo είπε δείχνοντας το πανόραμα και πή-ρε το χέρι της Κατίγκως μέσα στα δικά του laquoΘα δεις θα σrsquoαρέσει η πατρίδα μουraquo την καθησύχασε λες και είχε ψυχα-νεμιστεί μια κρυφή της ανησυχία

Ζήτησε με το βλέμμα του τη συνδρομή της ΚοκόναςΚρυσταλλένιας

Εκείνη από το απέναντι κάθισμα του χαμογέλασε μεσυμπάθεια σαν να του έλεγε laquoΜη νοιάζεσαι εγώ είμαι εδώ Θα τα φροντίσω όλαraquo και συνέχισε να χαζεύει έξω από


71


το παράθυρο την ομορφιά του τοπίου δάση κάμπους με ε-λαιόδεντρα κι εκτάσεις με αμπέλια

Πήραν τον παραλιακό δρόμο Ήταν γεμάτος στροφές καιγκρεμούς Πίσω στο βάθος άφηναν το βουνό ΠελεγκρίνοΑριστερά εκτεινόταν ατέλειωτη στο παράλυτο μεσημέριη θάλασσα παραλίες και όρμοι γαλάζιοι Δεξιά μια άγριαφύση τούς συντρόφεψε για κάμποσο Βγήκαν στην εξοχήκαι πήραν το δρόμο προς το εσωτερικό του νησιού με τις βί-λες και τους πύργους των ευγενών Σικελών

Τα άλογα αγκομαχούσαν στον ανήφορο και η άμαξα έ-τριζε Η Κατίγκω κοίταξε το ανεξιχνίαστο βάθος του ορί-ζοντα και αναρωτήθηκε τι της επιφύλασσε το μέλλον Έ-νιωσε ευτυχισμένη Έγειρε το κεφάλι της στον ώμο του κό-ντε Ο Αλφιέρι της χάιδεψε τα μαλλιά το στεφάνι της δό-ξας της και την τράβηξε στην αγκαλιά του Θεός σκέφτη-κε εκείνη έχω ένα θεό πλάι μου Από το απέναντι κάθισμαη θεία Κρυσταλλένια σταύρωνε το σύμπλεγμά τους Γρήγο-ρα τις απορρόφησε το θέαμα της εξοχής Μπήκαν στην πε-διάδα του Ορέτο Από μακριά ξεχώρισαν την πόλη του Μον -ρεάλε από τις πιο πλούσιες του νησιού γνωστή για τηνομορ φιά του τοπίου της και προπαντός για το θαυμάσιοΝτουόμο ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα

laquoΗ πόλη ιδρύθηκε το 1183 και γρήγορα γέμισε κτήριαεκκλησίες μοναστήρια Της έχουν δώσει μια νότα μπαρόκακαλαίσθητη αλλόκοτη και παράξενη Μόνο το Ντουόμοτην αντιπροσωπεύει απόλυτα Θα έχετε όμως την ευκαιρίανα τα επισκεφτείτε όλα αυτάraquo πληροφόρησε τις γυναίκες οΑλφιέρι

Προσπέρασαν την πόλη και συνέχισαν στον εξοχικό δρό-

72



μο Μέσα σε μια έκρηξη πρασίνου άρχισαν να ξεχωρίζουνμεγάλα σπίτια αγάλματα αετώματα και πύργοι με πέτρι-νες σκάλες κιγκλιδώματα σιδερένια παράθυρα με περίτε-χνες διακοσμήσεις τοίχοι καλυμμένοι από κισσούς που ήθε -λαν να πνίξουν τα οικοδομήματα στη σφιχτή αγκαλιά τουςΟ δρόμος χανόταν μέσα σε αμπέλια γεμάτα σταφύλια πουκρέμονταν και βάρυναν τα κλαδιά Πέρασαν μέσα από κά-μπους με εσπεριδοειδή κι έφτασαν σrsquo έναν πυκνοφυτεμένοελαιώνα ο οποίος φάνταζε όπως μια ασημοπράσινη θάλασ-σα Οι φυλλωσιές κυμάτιζαν στο φύσημα του ζέφυρου κα-θώς ερχόταν ευεργετικός από τη θάλασσα Λες και βρισκό-μαστε στον Ελαιώνα της Αθήνας σκέφτηκαν ταυτόχροναοι δυο γυναίκες Κοιτάχτηκαν ξαφνιασμένες αλλά δεν πρό-λαβαν να εκφράσουν με λόγια τη σκέψη τους γιατί εκείμπροστά τους στο ωραιότερο σημείο του πάρκου με τα ε-λαιόδεντρα υψώθηκε ένας επιβλητικός πύργος με μαρμά-ρινες σκάλες παράθυρα με σιδερένια κιγκλιδώματα αγάλ-ματα και σιντριβάνια περιτριγυρισμένος από κήπους με για -σεμιά κόκκινους ιβίσκους και πολύχρωμες βουκαμβίλιες

Ο αμαξάς κατέβηκε και άνοιξε το βαρύ σιδερένιο πορτό-νι με το θυρεό των Αλφιέρι Ο ανηφορικός πλακόστρωτοςδρόμος προς τον πύργο ήταν πνιγμένος στις πικροδάφνεςΣτην είσοδο τους περίμεναν δυο βαλέδες με λιβρέες ο επι-στάτης και το λιγοστό προσωπικό όλες γυναίκες μαυροφο-ρεμένες Καθώς γίνονταν οι συστάσεις μέσα από το κτήριοεμφανίστηκε ένας ψηλός ηλικιωμένος άντρας με άσπραμαλλιά ευθυτενής ακόμα ηλιοκαμένος από τη συνεχή έκ-θεση στο ύπαιθρο ντυμένος με φαρδύ άσπρο πουκάμισο καιπαντελόνι ιππασίας μέσα σε ψηλές μπότες Είχε ένα όμορ-


73


φο ήρεμο πρόσωπο αριστοκρατική κορμοστασιά κι έναν ά-νετο αέρα γαιοκτήμονα του παλιού καιρού

laquoΟ θείος μου Αντόνι Ατζαγιόλι ο αδερφός της μητέραςμου από τη Ζάκυνθο Όλοι τον φωνάζουμε Νίνοraquo τους σύ-στησε ο κόντε Αλφιέρι στα Ελληνικά και συμπλήρωσε μεελα φριά ειρωνεία laquoΑν σας συμπαθήσει θα σας επιτρέψεινα χρησιμοποιείτε το υποκοριστικό του Νινούτσο όπωςσυνηθίζεται στη Σικελία Ζει μαζί μας από χρόνια από τό-τε που η μητέρα μου παντρεύτηκε τον πατέρα μου και είναιο μεγάλος θεσμοφύλακας της οικογένειαςraquo

Οι γυναίκες τον χαιρέτησαν με έκπληξη Ο κόμης δεν εί-χε αναφέρει σε κανέναν την ύπαρξη του θείου Εκείνος υπο-κλίθηκε με χάρη κι ένα πλατύ χαμόγελο φώτισε το πρόσω-πό του Τον συμπάθησαν αμέσως

Μπήκαν όλοι μέσα στο σπίτι Στην αυλή το προσωπικόξεφόρτωνε τις καρότσες Ήταν ένα τεράστιο μέγαρο μεαμέ τρητα δωμάτια επιπλωμένα με θαυμάσια κομμάτια τουπερασμένου αιώνα Παντού ξεχώριζε η πατίνα παλιάς δό-ξας Κουζίνες τεράστιες δωμάτια εργασίας πλυσταριά κιένα ολιγάριθμο τώρα προσωπικό ndashαποτέλεσμα δύσκολωνκαιρώνndash που ακολουθούσε τη μοίρα του στην υπηρεσίατων Αλφιέρι γενιές και γενιές Πέρασαν στο σαλόνι με τουςμπροκάρ καναπέδες τις δαμασκηνές κουρτίνες το λευκόπιάνο με ουρά Παντού θαύμασαν πίνακες σπουδαίων ζω-γράφων Τιτσιάνο Βερονέζι Τιντορέτο Έκαναν τον κύκλοτου δωματίου παρατηρώντας έπιπλα και αντικείμενα Μέ-σα σε βιτρίνα γεμάτη με πολύτιμα αντικείμενα ξεχώριζε οΣταυρός της Μάλτας των εξαιρετικών ευγενών καθαρούαίματος και τα οικόσημα των Ζακυνθινών Ατζαγιόλι και

74



των Σικελών Αλφιέρι Σταμάτησαν μπροστά στο μαρμάρι-νο τζάκι Από πάνω σε φυσικό μέγεθος το πορτρέτο μιαςξανθιάς καλλονής δέσποζε στο χώρο Όρθια μέσα σrsquo έναπράσινο μεταξωτό φόρεμα που αναδείκνυε το σκούρο πρά-σινο των ματιών της ακουμπούσε με χάρη στο ίδιο τζάκικαι κοίταζε με μια πλήξη μια απόγνωση το απρόβλεπτοτης ζωής Η Κατίγκω και η Κοκόνα Κρυσταλλένια στάθη-καν απέναντί της Θαύμασαν την ωραία γυναίκα αλλά έ-νιωσαν αμήχανες στην ένταση του βλέμματός της Τα μά-τια της φεγγίτες λες και είχαν απορροφήσει την αινιγμα-τική αρχή ενός βέβαιου τέλους Και οι δυο γυναίκες έψαξανκάτι να πουν όμως δε βρήκαν τα κατάλληλα λόγια Η συ-γκίνηση της στιγμής κατάργησε τις λέξεις Κι εκεί στοδειλινό μιας εποχής χαρισάμενης laquoΗ μητέρα μου η ΔάφνηΑτζαγιόλιraquo είπε ο κόντε Αλφιέρι laquoΛάουρα την φωνάζαμεστα Ιταλικά Την χάσαμε πριν από εφτά χρόνιαraquo και βιά-στηκε νrsquo απομακρυνθεί στην άλλη άκρη του δωματίου

laquoΔεν άντεξε την κατρακύλα της οικογένειάς τηςraquo ψιθύ-ρισε ο Νίνο Ατζαγιόλι στην Κοκόνα Κρυσταλλένια τα λόγιασαν πένθιμο χρησμό κι εκείνη ξαφνιασμένη τον κοίταξεερω τηματικά laquoΌχι τώρα Μια άλλη φορά θα τα πούμεraquoτης είπε στον ίδιο τόνο

Η Κατίγκω θαύμασε το λούσο μέσα στο σαλόνι με ταχρυσά τα βελούδα τα μπροκάρ Πολύ γρήγορα θα μάθαινεπως ήταν όλα υποθηκευμένα μια σπατάλη δίχως όριο Ό-ταν αργότερα η αλήθεια βγήκε στη φόρα γιατί κάτι τέτοιαδεν κρύβονται όταν γκρεμίστηκαν δηλαδή τα είδωλα ένα έ-να θύμωσε πολύ και αν μπορούσε θα έπαιρνε το πρώτοκαράβι για να γυρίσει στην Ελλάδα Οι Αλφιέρι είχαν ζήσει


75


ως ηγεμόνες σrsquo αυτό το μέρος για αιώνες Ύστερα ήρθαν α-νάποδοι καιροί και χρόνια δίσεκτα Βοήθησε και η κραιπά-λη Ο κόντε Αλφιέρι την τράβηξε στη βεράντα Η ΚοκόναΚρυσταλλένια έμεινε στο σαλόνι με την παρέα του Νίνο Α-τζαγιόλι Η Κατίγκω και ο Φραγκίσκος στάθηκαν μαζίμπροστά στο πέτρινο κιγκλίδωμα Το βλέμμα της αγκά -λιασε τον κήπο με τις αμυγδαλιές και τις συκιές το πάρκομε τον ελαιώνα τα λουλούδια στα παρτέρια Παντού μια έ-κρηξη χρωμάτων και πρασίνου με φόντο το γαλάζιο του ου-ρανού Είχε την αίσθηση πως βρισκόταν στον Παράδει σο Πέ-ρα στον ορίζοντα ξεχώριζε ένα πανόραμα από σπίτια πα-λάτια και πύργους μοναστήρια και πάρκα και παντού μιααρχοντιά ένας πολύτιμος πλούτος της φύσης και της αν-θρώπινης τέχνης Είχε περάσει η ώρα Το φως που γεννού-σε το ηλιοβασίλεμα έκανε τη στιγμή κορυφαία Ο Αλφιέρικοίταξε τη γυναίκα πλάι του Του άρεσε αυτό που έβλεπεΗ Κατίγκω ήταν ο εαυτός της με έναν άγριο τρόπο ο οποί-ος θύμιζε ψηλά βουνά Μεσόγειο ελληνικά αγάλματα Είχεφυσικότητα στις κινήσεις κι έδινε την εντύπωση πως ήτανη ίδια προέκταση του τοπίου Ένιωσε την ανάγκη να τηναγγίξει Την τράβηξε επάνω του Ανάσανε το άρωμά τηςκαι βύθισε το πρόσωπό του στην ακαταστασία των μαλ-λιών της Και τότε σrsquo ένα μακρινό ουρανό στον οποίο έτρε-χαν οριζόντια σύννεφα η Κατίγκω Χρυσολωρά τα είδε όλαπεριεκτικά συνοπτικά άμεσα και οδυνηρά κοντά Είδε τιςκαμπυλότητες των βουνών τους μετασχηματισμούς της α-τμόσφαιρας τις αιχμές των ελαιόδεντρων το φύσημα τουζέφυρου την ψυχική διάθεση του ήλιου το μαβί του ορίζο-ντα κι ένιωσε τη φυσική νομοτέλεια της στιγμής Με την

76



καρδιά ορθάνοιχτη στο μεταφυσικό ξαφνικά αναρίγησε λεςκαι ψυχανεμίστηκε τα επερχόμενα

Η παρουσία των δυο γυναικών μέσα στο σπίτι έφερε αλ-λαγή Μετάγγισε το φως ενός άλλου πολιτισμού και άλλαξετη σύσταση του αέρα άμβλυνε την ένταση στις κινήσεις τωνκατοίκων του μεγάρου μετέβαλε τον ήχο των κορμιών έ-φερε μουσική από άλλες πατρίδες ήθη κι έθιμα διαφορετι-κά που πλούτισαν τα ήδη υπάρχοντα Γρήγορα έγινε επιτα-κτική η ανάγκη να μάθουν οι γυναίκες την ιταλική γλώσσαγιrsquo αυτό ο κόντε Αλφιέρι προσέλαβε δάσκαλο ένα λογοτέ-χνη από το Παλέρμο ο οποίος φιλοξενήθηκε στον πύργο έναχρόνο μέχρι να νιώσουν οι ίδιες άνετα με την ξένη γλώσσακαι να μπορούν να συνεννοούνται καλά Έκαναν εξαιρετικήπρόοδο μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και όταν έφυγε οδάσκαλος καταλάβαιναν ακόμα και την τοπική διάλεκτοΗ Κοκόνα Κρυσταλλένια ανέλαβε την κουζίνα και την επί-βλεψη του λιγοστού προσωπικού Για να μην ξοδεύουν χρό-νο κι εργατικά χέρια έκλεισε κάποιες από τις πτέρυγες τουπύργου και περιόρισε τη ζωή τους στο βασικό κεντρικό κτή -ριο του μεγάρου πετυχαίνοντας καλύτερα αποτελέσματαστην οργάνωση εργασίας Γρήγορα φάνηκαν τα θαύματα

Ένιωθαν και οι δυο ευτυχισμένες άλλαζε όμως η διάθεσήτους κατά τη διάρκεια των γιορτών Όταν έφτανε το δικότους Πάσχα τις έπιανε μια αγωνία μια αναστάτωση μιαθλίψη ρευστή που ανακάτευε τα σωθικά τους Όσο και νακρατούσαν τις παραδόσεις τους πάντα τους έλειπε η Ελλά-δα Εκείνες τις μέρες των γιορτών έβαζαν τα καλά τους καικάθονταν αμίλητες στη βεράντα μέσα στο όργιο της άνοι-ξης ώσπου να γείρει ο ήλιος προς τη Δύση και οι δυο σε


77


μια τέλεια ακινησία λες και τα σώματά τους είχαν τη δυνα-τότητα νrsquo αποτραβιούνται σrsquo ένα βάθος μυστηριώδες καιαπρό σιτο Κάποια στιγμή η Κοκόνα Κρυσταλλένια έριχνεπίσω το κεφάλι κι έπιανε έναν αμανέ της πατρίδας της ΗΚατίγκω τότε και μόνο τότε άφηνε ελεύθερα τα δάκρυάτης κι έκλαιγαν μαζί της και οι πέτρες Εκείνες τις φορέςκανένας δεν τολμούσε να τις πλησιάσει ούτε ο Φραγκίσκοςούτε ο Νίνο Ατζαγιόλι Ήταν ένα τελετουργικό δικό τουςστο οποίο κανένας δεν μπορούσε να εισχωρήσει Ένα κομ-μάτι τους γεμάτο ψιθύρους που οι δυο άντρες δεν μπορού-σαν να καταλάβουν Οι υπόλοιποι τις απέφευγαν Οι μαυρο-φόρες τις παρακολουθούσαν από μακριά και παραμελούσαντις δουλειές του σπιτιού γιατί ήταν αδύνατο να ξεκολλήσουντα μάτια τους από το παράξενο θέαμα Και το τραγούδι συ-νεχιζόταν ώσπου σηκωνόταν η Κατίγκω λες και είχε αφή-σει στην άκρη αυτό το κάτι το σκοτεινό το περίπλοκο τοαγέλαστο το οποίο την χαρακτήριζε όλο τον άλλο καιρόκαι τότε άλλαζε η χημεία του κορμιού της Γινόταν η ωραιό -τερη γυναίκα που είχαν δει στη ζωή τους Έλυνε τα μαλλιάτης και άρχιζε να χορεύει με μια εσωτερική εγκατάλειψηνα λυγίζει το κορμί της να τσακίζει τη μέση της Τα χέριατης φίδια αγκάλιαζαν ένα φανταστικό εραστή τα μάτια τηςμισόκλειστα να πνιγείς μέσα τους τα χείλη της μισάνοιχτανα ρουφήξεις τους χυμούς της αιχμάλωτη μιας εσωτερικήςφωτιάς που την λαμπάδιαζε ολόκληρη καθώς η Κρυσταλ-λένια τραγουδούσε με την ωραία φωνή της για μακρινέςπατρίδες Η γη αναστέναζε Τα πετούμενα λούφαζαν πάνωστα δέντρα Ο άνεμος κόπαζε Οι μαυροφόρες πλησίαζαν από απόσταση γίνονταν ένα με τα δέντρα τους τοίχους το

78



χώμα και μαγεμένες παρακολουθούσαν τη μεταμόρφωσητης γυναίκας ώσπου τελείωνε το τραγούδι η Κοκόνα και όλα επέστρεφαν στις κανονικές τους διαστάσεις Τότε ηΚατίγκω καθόταν στην πολυθρόνα της βεράντας γινότανπάλι η Κατίγκω Χρυσολωρά σύζυγος Φραγκίσκου Αλφιέ-ρι και οι μαυροφόρες γύριζαν στις δουλειές τους

Η Κατίγκω ακολουθούσε τον κόντε Αλφιέρι σε όλες τουτις μετακινήσεις Εκείνος την πήγε παντού Της έδειξε ταθαύματα της Ευρώπης Παρακολούθησε τις καλύτερες πα-ραστάσεις στα σπουδαιότερα θέατρα του Λονδίνου Ντύθη-κε στους μεγαλύτερους laquocouturiersraquo του Παρισιού και ψώ-νισε ρόμπες και νυχτικιές εξώπλατες και αραχνοΰφαντεςεσώρουχα πικάντικα όχι όπως εκείνα τα σοβαρά και άχρω -μα με τα οποία είχε ξεκινήσει το γάμο της και την έκαναννα μοιάζει με μαθήτρια του κατηχητικού Της έφτιαξαν πα -πούτσια στα μέτρα της πρωινά από δέρμα ελαφιού βραδι-νά κεντημένα με πολύτιμες πέτρες μπότες για ιππασίαΨώνισε αρώματα σαπούνια κρέμες σε περίεργα βάζαπούδρες και κραγιόν που δε φόρεσε ποτέ γιατί το στόμα τηςήταν από μόνο του σαν κεράσι Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι τηςχάρισε τα οικογενειακά κοσμήματα που είχαν στολίσει απόαιώνες όλες τις γυναίκες των Αλφιέρι και της αγόρασε καιάλλα δικά της Ότι ήθελε ότι έβλεπε ότι επιθυμούσε ηκαρδιά της Κατόπιν όταν τελείωσε η περιήγησή της στηνΕυρώπη κι επέστρεψαν στον πύργο του Μονρεάλε γνώρισετην περιοχή και τους γείτονες Ανέπτυξε σχέσεις έκανεκαινούργιες φιλίες Έμαθε την ισπανική γλώσσα τόσο κα-


79

Μόδιστροι στα Γαλλικά


λά όσο και την ιταλική γιατί οι επιρροές του ισπανικού στοι -χείου έπειτα από αιώνες κατοχής βρίσκονταν παντού καιείχαν αποτυπωθεί σε ονόματα δρόμους συμπεριφορές ή-θη έθιμα ακόμα και στη γλώσσα Οι ευγενείς της Σικελίαςμιλούσαν Ισπανικά Η Κατίγκω για να μη μένει αποκλει-σμένη από τις συζητήσεις στις διάφορες συναναστροφές έ-μαθε τη γλώσσα Γνώρισε μια άλλη πραγματικότητα τε-λείως διαφορετική από αυτή που είχε μεγαλώσει η ίδια αλ-λά δεν έχασε ποτέ τον εαυτό της Παρέμενε η ΚατίγκωΧρυσολωρά Ελληνίδα από παλιά οικογένεια του Βυζαντίουμε τον πολιτισμό από σπουδαίες πατρίδες με την αρχοντιάπου την χαρακτήριζε από μικρή και το δύσκολο χαμόγελο ηΤαναγραία του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέρι την οποία έφερεμαζί του σαν σουβενίρ από το ταξίδι του στην Ελλάδα Μοί -ραζαν το χρόνο τους στον πύργο του Μονρεάλε και στο Πα-λέρμο στο διώροφο σπίτι του Νίνο Ατζαγιόλι στο ιστορικόκέντρο της πόλης στην πλατεία Τεάτρο ντελ Σόλε Έκαναντα ψώνια τους και παρακολουθούσαν τις θεατρικές παρα-στάσεις ιδίως αυτές του ναπολιτάνικου θιάσου του laquoΤεά-τρο Σαν Κάρλοraquo που περιόδευε δυο φορές το χρόνο Η Κα-τίγκω έμαθε την πόλη το ίδιο καλά όπως είχε μάθει και τηνΑθήνα Κάποιες φορές προγραμμάτισαν έναν ολιγόμηνο γυ -ρισμό στην Ελλάδα όμως πάντα κάτι γινόταν κάποια υπο-χρέωση ένα άλλο επείγον ταξίδι και στο τέλος το ανέβαλλαν

laquoΤου χρόνου Ταναγραία μου Σου υπόσχομαι να πάμε τουχρόνουraquo της έλεγε ο Φραγκίσκος κι εκείνη ndashας πάμε τουχρόνου δε χάλασε ο κόσμοςndash αφηνόταν με μια αυτάρεσκηβεβαιότητα στην τεμπελιά που προσφέρει η μεγάλη ευτυχία

Η Κατίγκω Χρυσολωρά άφησε τον Φραγκίσκο Αλφιέρι

80



να ορμήσει στη ζωή της μέχρι εκεί που εκείνος ήθελε ναφτάσει Ο έρωτάς του τα φιλιά του η αγκαλιά του έκτιζανκαθημερινά τον επίγειο παράδεισό της Ζούσε ένα θρίαμβοτου ανεπανάληπτου και ήταν ακριβώς αυτό που τα έκανε ό-λα θεϊκά Η ευτυχία της άρχιζε από το πρόσωπο το χαμό-γελό της φώτιζε τα κεχριμπαρένια μάτια της το βλέμματης πετούσε φωτιές το στεφάνι της δόξας της γυάλιζεστιλβωμένο πάνω στο κεφάλι και ήταν ολόκληρη γεμάτητους χυμούς της άγριας νιότης της Κατόπιν επεκτεινότανστο σώμα κι εκεί ανατρέπονταν όλοι οι νόμοι της φυσικήςΚαταργήθηκε ο νόμος της βαρύτητας και η Κατίγκω περ-πατούσε μέσα στα δωμάτια με μια κίνηση αντάτζιο γλι-στρώντας πάνω σε παρκέ έπιπλα κρεβάτια πίνακες ξεχυ -νόταν στους διαδρόμους περνούσε μέσα από κλειδαρότρυ-πες έβγαινε στους κήπους σκορπιζόταν στους αέρηδες αφο -μοιωνόταν από τα στοιχεία των τεσσάρων εποχών έσμιγεμε υπόγεια ρεύματα και προκαλούσε θεόρατα κύματα στιςακτές της Σικελίας

Υπήρχαν στιγμές κατά τις οποίες δεν ήξερε να πει πούήταν το στίγμα της Τότε για να επανέλθει στα γήινα έ-βγαζε από το μπαούλο την υδραίικη φορεσιά της μητέραςτης Την φόραγε Στεκόταν μπροστά στον καθρέφτη κι ε-κεί στο γαλάζιο μετάξι της φούστας στο κόκκινο βελούδοτου μπούστου στην κολλαριστή δαντέλα του πουκαμίσουστις πτυχές της λευκής μαντήλας στη ζώνη με τις πολύτι-μες πέτρες στην ανταύγεια των χρυσών κοσμημάτων εκείκαι μόνο εκεί έβρισκε ξανά τις ρίζες της γινόταν γη απόμακρινές πατρίδες γινόταν ρετσίνι πεύκων τραγούδι τζι-τζικιών γαλάζιο του Σαρωνικού βαθύ μπλε του Βοσπό-


81


ρου Και όλοι σώπαιναν στον πύργο ενώ μεταλάμβαναν τοφως της Κατίγκως Κατόπιν όταν η στιγμή ξεπερνούσε τηναντοχή της έτσι όπως ήταν ντυμένη με τη φορεσιά της μά-νας της περνούσε την εξώπορτα κι έβγαινε στο πάρκο με ταελαιόδεντρα Ο ελαιώνας με τον ασημένιο κυματισμό του έ-διωχνε μακριά τη νοσταλγία της

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι την παρακολουθούσε από από-σταση καθώς περπατούσε Ένιωθε το στήσιμο του κορμιούτης κατευθείαν στη σπονδυλική του στήλη το βάρος τουβαδίσματός της στους γοφούς του την ελαστικότητα τωνβημάτων της πάνω στο χώμα που πατούσε ο ίδιος Τον ζά-λιζε το λίκνισμα των γοφών της μέσα από τα μετάξια Έ-μοιαζε νrsquo ακολουθεί μια δικιά της μουσική την οποία άκου-γε μόνο η ίδια Η Κατίγκω έμενε εκεί για ώρα να βλέπειτον ασημένιο κυματισμό των φύλλων των δέντρων και νrsquoανα σαίνει το άρωμα της γης γιατί μόνο αυτό ήταν ικανό νατην γυρίσει πίσω στην Ελλάδα στην Αττική και στον Ε-λαιώνα της Αθήνας να την κάνει να νιώσει δίπλα της τηγνώριμη μυρωδιά του πατέρα της και νrsquo ακούσει τον ήχοτης φωνής του

Όταν δυο χρόνια αργότερα με καθυστέρηση τριών μη-νών έφτασε το γράμμα της Μαργιόλας με την είδηση τουθανάτου του την βρήκε απροετοίμαστη μέσα στον επίγειοΠαράδεισό της Η πτώση ήταν κατακόρυφη Έμεινε μόνησrsquo ένα τοπίο ξαφνικά αδιάφορο και κρύο Συλλάβιζε το όνο-μά του ξανά και ξανά

laquoΕμ-μα-νου-ήλ Εμ-μα-νου-ήλ Χρυσολωράς Είμαι ηΚατίγκω η κόρη του Εμμανουήλ Χρυσολωρά του Έλληνατου Βυζαντίουraquo

82



Ήταν φθινόπωρο Ο ουρανός απρόβλεπτα συννεφιασμέ-νος Οι πρώτες ψιχάλες έγιναν βροχή Ο Αλφιέρι την είδε από μακριά μορφή από αρχαία ελληνική τραγωδία ψηλήλυγερή μοιραία και του φάνηκε φθινοπωρινή οπτασία Ή-ταν διάφανη σαν ακουαρέλα Την τράβηξε γρήγορα μέσαστο σπίτι μην τύχει και ξεβάψει από το νερό της βροχής ή-ταν όμως τα δάκρυά της που πλημμύριζαν την ψυχή της ΗΚατίγκω δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτε από την παρούσαζωή της Οι αναμνήσεις όμως από τα παιδικά της χρόνια ήταν άθικτες η Κατίγκω και ο Εμμανουήλ Χρυσολωράςστο δάσος των Αμπελοκήπων κυνηγούν η Κατίγκω και οΕμμανουήλ Χρυσολωράς στην Αθήνα παρακολουθούν πα-ράσταση στο θέατρο του Μπούκουρα η Κατίγκω και ο Εμ-μανουήλ Χρυσολωράς καθισμένοι μπροστά στο τζάκι παί-ζουν σκάκι η Κατίγκω και ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς στηνοδό Πατησίων μέσα στο μόνιππο Αργότερα όταν κάθισαννα δειπνήσουν είπε η Κοκόνα Κρυσταλλένια laquoΟι αναμνή-σεις μάς κρατούν ζωντανές κόρη μουraquo Είχε κι εκείνη χάσειτον αδερφό της κι ένιωθε πως το φθινόπωρο στην ψυχή τηςανιψιάς της είχε τα ίδια χρώματα με το δικό της Τα μάτιατης Κατίγκως γέμισαν δάκρυα Έκλαιγε καθώς έτρωγε καιτα δάκρυα έσταζαν πάνω στο φαγητό της Λάσπωσαν στοτέλος τα δάκρυά της μέσα στο πιάτο της

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι την κοίταξε σιωπηλός Εκείνη τηστιγμή τού φάνηκε τόσο ευάλωτη τόσο μικρή τόσο ανυπε-ράσπιστη στο πένθιμο μαύρο της εγκατάλειψης Τα μάτιατου εισχωρούσαν παντού στο κρανίο στο μυαλό στα αυ-τιά στις σκέψεις της και πέρα από αυτές στο συλλογικότης ασυνείδητο Τα είχε όλα μπερδεμένα Την αγαπώ σκέ-


83


φτηκε ξαφνιασμένος Αυτή τη γυναίκα αυτή την επαρχιώ-τισσα την αγαπώ Πέρασε σrsquo έναν ενθουσιασμό παραφρο-σύνης Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς Την τράβηξε στοδωμάτιό τους

laquoΕλληνοπούλα μου Ταναγραία μου Καρυάτιδά μουraquoτης ψιθύριζε και στέγνωνε τα δάκρυά της με φιλιά τονκαημό της με τη σάρκα του την απελπισία της με τις λέξειςτου Κεντούσε με χάδια το κορμί της laquoΕλληνοπούλα μουΕλληνοπούλα μουraquo Δε χόρταινε τη δίψα του δε χόρταινετην πείνα του για εκείνη Το στόμα του ήταν υπέροχο Είχεγια χρόνια εξασκηθεί στα φιλιά και τα ψέματα Εκείνη τηνύχτα όμως ήταν ακίνδυνος γιατί για πρώτη φορά στη ζωήτου έλεγε την αλήθεια Τα σύννεφα είχαν διαλυθεί από ώραΟ ουρανός καθάρισε Βγήκε το φεγγάρι κι έδιωξε μακριάτη θλίψη Ο Φραγκίσκος συνέχιζε να φτιάχνει λέξεις χάρι-σμά της Εκείνη τη νύχτα η Κατίγκω ένιωσε τη γλώσσαμιας αλλαγής στη σχέση τους κι εκείνη τη νύχτα με την πυ-ρακτωμένη πανσέληνο έμεινε έγκυος

Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ζούσε το δικό της παράδεισοΑφέθηκε Δεν ήθελε και πολύ Είχε πει σε όλα laquoναιraquo laquoΝαιraquoστο βλοσυρό προσωπικό από τις μαυροφόρες γυναίκες πουτην κατασκόπευαν και την έβριζαν πίσω από την πλάτητης laquoMinchia Ήρθε η Ελληνίδα να μας μάθει τη δουλειάμας Να γυρίσουν στον τόπο τους οι ξένοιraquo laquoΝαιraquo στη ζέ-στη όταν την κρατούσε άυπνη τα βράδια laquoΝαιraquo στα κου-νούπια όταν την τυραννούσαν με τα τσιμπήματά τους laquoΝαιraquoστους πετεινούς όταν την ξυπνούσαν χαράματα laquoΝαιraquo στονήλιο όταν έκαιγε την κατάλευκη επιδερμίδα της laquoΝαιraquo στατοπικά γλυκά πολύ βαριά ακόμα και για τα ανατολίτικα

84



γούστα της laquoΝαιraquo στις σκάλες του πύργου όταν έπρεπε νατις ανεβοκατεβαίνει αμέτρητες φορές τη μέρα laquoΝαιraquo στηνοσταλγία της Πόλης και laquoναιraquo στη νοσταλγία της Αθήναςόταν την έπιανε σαν πυρετός τα απόβραδα της άνοιξης Ή-ταν ζωντανή Πιο ζωντανή από ποτέ γιατί υπήρχε στη ζωήτης ένας άντρας ο οποίος την κοίταζε όπως την κοίταζε καιξεσήκωνε εκείνο το αζήτητο που είχε από χρόνια μέσα τηςΚαι γύρω η εξοχή με τις μυρωδιές της λεβάντα γιασεμίτριαντάφυλλο άνθη νεραντζιάς αγιόκλημα Καταχώνιασετο πορσελάνινο βάζο που προόριζε για τις στάχτες τηςστην πιο σκοτεινή γωνιά της ντουλάπας της και λησμόνησεπόσα φωνήεντα και πόσα σύμφωνα περιείχε η λέξη laquoθάνα-τοςraquo Μόνο μια λέξη με κεφαλαία γράμματα δυνάστευε τώ-ρα τη ζωή της ΕΛΞΗ Πόσο μοιραία λέξη είναι η έλξη καιπώς να της αντισταθεί η παρθένα Αχ φεύγουν τα χρόνιακαι γερνάει ο άνθρωπος κι εκείνη δεν είχε προλάβει να ζήσειτίποτε ακόμα Η Κρυσταλλένια δεν ήθελε να πάει πουθενάΉθελε να μείνει εκεί που ήταν Στην έλξη Να προλάβουν ναδουν ο ένας τον άλλο Μια φιλία στην αρχή ένας πλατωνι-κός έρωτας μια βαθιά οικειότητα δίχως υποχρεώσεις τηνέδενε με τον Νίνο Ατζαγιόλι Την είχε ξεχωρίσει αμέσωςlaquoΕσύ και μόνο εσύ μπορείς να με λες ldquoΝινούτσοrdquoraquo της είχεπει μόλις λίγες μέρες μετά την άφιξή τους και η Κρυσταλ-λένια ένιωσε σαν να της ορκιζόταν αιώνια αγάπη Κατόπινη φιλία έγινε έρωτας Εκεί σαν δυο εξόριστοι στη γη στηβεράντα που έβλεπε στον απέραντο ελαιώνα στη σκιά πουτους κρατούσε προφυλαγμένους από την εκτυφλωτική ηλιο -φάνεια του απομεσήμερου της διηγήθηκε την ιστορία τηςοικογένειας Ατζαγιόλι από τη Ζάκυνθο


85


laquoΉταν καλλονή της εποχής της η αδερφή μου Δάφνητην έλεγαν Την πάντρεψαν οι γονείς μας όμως με τον κόμηΑντρέα Αλφιέρι Την περνούσε κοντά τριάντα χρόνια Έφυ-γε από τη Ζάκυνθο για τη Σικελία λες και πήγαινε σε κη-δεία Πέρασε πολλά μέχρι να συνηθίσει Στο τέλος έμαθενα τον αγαπάει γιατί ο κόμης ήταν ένας άντρας που ήξερεπώς να φέρνει βόλτα τις γυναίκες Ο Φραγκίσκος του μοιά-ζει πολύ Εκείνη ξεριζώθηκε από τον τόπο της και ότανήρθε εδώ μέχρι και το όνομά της της άλλαξαν σε Λάουρακατά το ιταλικό Ήταν δύσκολοι καιροί Η αδερφή μουέψα χνε να βρει την ταυτότητά της και την έχανε στις κραι-πάλες του άντρα της στα ψέματά του και στις απιστίεςτου Τι κι αν είχε τα πλούτη όλου του κόσμου και ότι επι-θυμούσε η ψυχή της Μόνη της ήταν μόνη της έμεινε Ογιος της ήταν το παν στη ζωή της Η μητρική αγάπη δίχωςόρια Αργότερα όταν η θλίψη σκούρυνε τα πράσινα μάτιατης μrsquo έστειλε ο πατέρας μας για να της κάνω συντροφιάνα ξεπεράσει το ναυάγιο του γάμου της Ήρθα κι έμεινα Τηνλάτρεψα τούτη τη γη όσο εκείνη την μίσησε Τώρα πολλέςφορές κοιτάζω τον ανιψιό μου και νομίζω πως βλέπω τονπατέρα του Πόσο του μοιάζει Έχει πάρει όλα τα σουσού-μια του τη γοητεία του τους εκλεπτυσμένους τρόπους τουτην αίσθηση υπεροχής το χαμόγελο με το οποίο γοήτευετις γυναίκες τον ενθουσιασμό του αλλά και τα πάθη του ε-κείνα που κατέστρεψαν το γάμο του και αργότερα τη ζωήτου Είχα να δω τον ανιψιό μου ένα χρόνο Με ευχαρίστησηδιακρίνω μια αλλαγή στη συμπεριφορά του Ίσως η ανιψιάσου κατάφερε και τον άλλαξε Εύχομαι να συνεχίσει έτσιγιατί τα χούγια του ανθρώπου φεύγουν μόνο με το θάνατό

86



του λέει ο λαός Τζόγος και γυναίκες Αυτά ξετίναξαν τηνοικογένεια και την περιουσία των Αλφιέρι Όσα βλέπεις γύ-ρω σου γη και ακίνητα είναι υποθηκευμένα Και μακάρι ναήταν μόνο αυτά Πουλήθηκαν όμως και όλα όσα υπήρχανστη Ζάκυνθο Ο πύργος Ατζαγιόλι έφυγε τελευταίος με όλοτο περιεχόμενό του και τη σπουδαία βιβλιοθήκη του μονα-δική στην Ελλάδαraquo Σώπασε χαμένος στα έγκατα του νουlaquoΝα προσέχεις την Κατίγκωraquo συνέχισε σκεπτικός laquoΊσωςχρειαστεί να την παρηγορήσεις αργότεραraquo

Του ξέφυγαν λόγια απερίσκεπτα και η Κρυσταλλένιαανα ρίγησε Είχε περάσει η ώρα Οι εξασθενημένες ακτίνεςτου ήλιου έκαναν το δειλινό πένθιμο Την τράβηξε από τοχέρι και την έφερε μέσα στο σαλόνι Πάνω από το τζάκι δέ-σποζε ηγεμονικό το πορτρέτο της Λάουρας ΑτζαγιόλιΣτάθηκαν απέναντί της και την κοίταξαν Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια έψαξε απεγνωσμένα κάτι να πει μα το μόνο πουκατάφερε ήταν μια σιωπηλή έκκληση Όμορφη αρχόντισσαεσύ έζησες την καταστροφή προστάτεψε τώρα τη γυναίκατου γιου σου να μη γνωρίσει τη δική σου δυστυχία Τηνέντα ση της στιγμής διέλυσε το ρολόι της τραπεζαρίας ότανσήμανε την ώρα του δείπνου

Τα γράμματα της Μαργιόλας έφταναν στο Μονρεάλεμε καθυστέρηση μηνών Μάθαιναν τα νέα της οικογένειαςΜπαλτατζή και της Αθήνας μέσα από πολύπλοκες λεπτο-μερείς περιγραφές γραμμένες με τη στρωτή καλλιγραφίατης Μέσα από αυτά τα πολυσέλιδα γράμματα γεμάτααπο κόμματα από τις εφημερίδες της εποχής πέρασε είκοσιχρόνων ιστορία της Ελλάδας Αν το γράμμα περιείχε κά-ποιο δυσάρεστο νέο η Μαργιόλα πρόσθετε πάντα στο τέλος


87


Αλλά μη στενοχωριέστε γιατί μέχρι να λάβετε αυτό τογράμμα όλα θα έχουν τακτοποιηθεί

Έτσι στα επόμενα είκοσι χρόνια που έλειψαν από τηνΕλλάδα έμαθαν για το θάνατο του Χρυσολωρά από ελονο-σία για τη γέννηση των δυο γιων της Μαργιόλας για τιςείκοσι οκάδες που πήρε σε κάθε εγκυμοσύνη και αναλυτικάγια όλες τις δίαιτες στις οποίες κατέφευγε ανεπιτυχώς γιανα χάσει το παραπανίσιο βάρος Έμαθαν για όλες τις προό-δους των γιων της και τα επιτεύγματα του Μπαλτατζή στηνψυχιατρική Έμαθαν για τα πρώτα τραμ με άλογα τα οποίααπέκτησε η Αθήνα τον Απρίλη του 1882 και για τα εγκαί-νια της γραμμής πλατείας Συντάγματος και Πατησίων

Μη νομίζετε όμως πως λειτουργούν πάντα Έχουμεπολλά προβλήματα με τις μετακινήσεις μας αλλά υπάρ-χουν και τα βιζαβί οι ανοιχτές άμαξες με τα αντικριστάκαθίσματα κι εξυπηρετούν τον κόσμο με εισιτήριο μιαπεντάρα Ευτυχώς εμείς έχουμε τη δικιά μας άμαξα αλ-λά τις περισσότερες φορές την χρειάζεται ο Αριστείδης κιέτσι εγώ καταφεύγω στις συγκοινωνίες Εκεί ξέπεσα

Για τις ωραίες επαύλεις οι οποίες είχαν κτιστεί στην οδόΠατησίων Για την περιοχή του Πεδίου του Άρεως που εί-χε αρχίσει να κατοικείται από κάποιους τολμηρούς οι οποίοιεγκατέλειψαν την Πλάκα

hellip Και να φανταστείτε πως ο Δήμος έχει τοποθετήσει μιαμόνιμη εξέδρα και κάθε Κυριακή παίζει μουσική η στρα-τιωτική μπάντα Γίνεται το αδιαχώρητο από τις πολυτε-

88



λείς άμαξες τα μόνιππα και τα λαντό που φέρνουν τουςΑθηναίους για να παρακολουθήσουν το θέαμα Πολλοίέρχονται έφιπποι ιδίως γυναίκες με ωραίες στολές αμα-ζόνας ασφαλώς φερμένες από το Παρίσι Θυμάσαι τις δι-κές μας Κατίγκω μου Εσύ έκαιγες καρδιές με εκείνητην ταφταδένια γκρι αρζάν και το ασορτί καπέλο με τοροζ φτερό

Για τη Νεάπολη την καινούργια συνοικία της Αθήνας

hellip Έχει γίνει η κυριότερη συνοικία της Αθήνας Ποιητέςκαι λογοτέχνες όλοι εκεί έχουν τα σπίτια τους Αλλά πούνα δείτε τους Αμπελοκήπους Δε θα τους αναγνωρίσετεΘυμάσαι Κατίγκω μου όταν πηγαίναμε εκεί με τον πα-τέρα για κυνήγι Ε τώρα οι κάτοικοι της περιοχής ζη-τούν από το Δήμο να κατασκευάσει και δρόμους Πάει τοωραίο δάσος Αλλά τι να σας πω και για την έπαυλη τηνοποία έκτισε στην ίδια περιοχή ο αυλάρχης του βασιλιάο Νικόλαος Θων ndash τον θυμάστε Ήταν για μερικά χρόνιαπροσωρινός διευθυντής του Βασιλικού Θεάτρου Μας κα-λεί πάντα στις δεξιώσεις του Κατίγκω ο καινούργιοςρωσικός χορός που χορεύεται στο Παλάτι αλλά και σε ό-λες τις δεξιώσεις των Αθηναίων λέγεται laquoΜαζούρκαraquoΕίναι χάρμα Ο Αριστείδης προσέλαβε το χοροδιδάσκαλοΠαναγή Βαλτάσση και μας έμαθε τα βήματα Μας έκανεδέκα ώρες μάθημα και τις πληρώσαμε χρυσές

Για τους πρώτους ποδηλατικούς αγώνες της Κηφισιάςκαι πως έλαβαν μέρος και δυο κοπέλες που ξεσήκωσαν με-γάλη ταραχή στο πλήθος


89


hellip Ο κόσμος ενδιαφερόταν περισσότερο για τα κοριτσό-πουλα και όχι για την έκβαση των αγώνων Εκεί να δειςπώς τις κοίταζαν οι άντρες με ανοιχτό το στόμα Ακόμακαι ο Αριστείδης μου δεν ξέφυγε από τη γοητεία του θεά -ματος Αλλά και αυτές οι αφιλότιμες Τι τόλμη να δεί-χνουν τις γάμπες τους έτσι ξεδιάντροπα

Για τις θεατρικές παραστάσεις

hellip Πήγαμε στην πρεμιέρα της πρώτης ελληνικής επιθεώ -ρησης laquoΛίγο απrsquo όλαraquo στο θέατρο laquoΠαράδεισοςraquo Έπαιζεο Δημήτρης Κοτοπούλης Μια επιτυχία άνευ προηγουμέ-νου Γελάσαμε πολύ αλλά και κλάψαμε με τις αλήθειεςπου ακούσαμε για τα στραβά μας

Για την ομορφιά και το ωραίο ντύσιμο των Αθηναίων

hellip Γίναμε Ευρωπαίοι ακολουθούμε πιστά την παριζιάνι-κη μόδα Γάντια τσάντες καπέλα με βέλο για τις γυναί-κες ψαθάκια και ημίσκληρα laquoκλακraquo για τους άντρες Δεθα πιστεύετε στα μάτια σας

Για τα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου το 1893

hellip Πήγαμε κι εμείς αγαπημένες μου όλη η οικογένειαΜπαλτατζή παρούσα Ολόκληρη εκδρομή Εκεί να δείτεενθουσιασμός ζητωκραυγές και πανηγυρισμοί Ο βασι-λιάς Γεώργιος έβγαλε λόγο και η βασίλισσα Όλγα έκοψεμε χρυσό ψαλίδι το νήμα Το βασιλικό πλοίο laquoΣφακτη-ρίαraquo σημαιοστολισμένο πέρασε πρώτο Τι είμαστε όμως

90



εμείς οι Έλληνες Τόση φαγωμάρα γιrsquo αυτή τη διώρυγακαι τώρα όλα καλά και ωραία Με την υλοποίηση του έρ-γου ξεχάστηκαν όλα

Για τις σατιρικές εφημερίδες της Αθήνας στις οποίες οΓεώργιος Σουρής ο Κωστής Παλαμάς ο Γεώργιος Δροσί-νης και άλλοι λόγιοι καυτηρίαζαν όλα τα στραβά της επο-χής Για τα κέντρα διασκέδασης τα οποία είχαν ανοίξειστην περιοχή του Ιλισού που εκείνη την εποχή ήταν ακόμαένα ειδυλλιακό ποτάμι Για τα πρώτα κομμωτήρια και μυ-ροπωλεία τα οποία άνοιξαν στην οδό Ερμού και άλλα στηνοδό Σταδίου Αλλά και για τη σκόνη τη λάσπη τους λάκ-κους και τη δυσωδία των αθηναϊκών δρόμων Για τις καλύ-βες τις μάντρες και τις παράγκες του Ροδακιού που είχαναντικατασταθεί από νεόκτιστες κατοικίες Για το μεγάλολάκκο με νερά και ακαθαρσίες που εξακολουθούσε να πα-ραμένει ανοιχτός και να προκαλεί τύφο στους κατοίκουςπου είχαν τα σπίτια τους στη διασταύρωση Βουλής καιΜητροπόλεως Για το σιδηρόδρομο ο οποίος συνέδεε Αθήναμε Πειραιά Για το καινούργιο γλυκό με το όνομα laquoΚοπεγ-χάγηraquo που προσφερόταν μαζί με τις μπουγάτσες και τουςλουκουμάδες στο αναψυκτήριο του Ζαππείου και άρεσε πο-λύ στους Αθηναίους Αλλά και για τις διάφορες απεργίες οιοποίες τάραζαν την αθηναϊκή κοινωνία και προπαντός γιααυτή των αμαξάδων με αίτημα νrsquo αυξήσουν τα κόμιστραΓια το κυνήγι της αλεπούς που διοργάνωσε το 1894 ο διά-δοχος Κωνσταντίνος στο Γαλάτσι


91

Σημερινή διασταύρωση Βουλής και Ερμού


hellip Μας έστειλαν κι εμάς πρόσκληση με το βασιλικό θυ-ρεό Όλα τα είχαμε οι αλεπούδες μάς έλειπαν Ευτυχώςγλύτωσαν οι δύστυχες γιατί άνοιξαν οι ουρανοί κι έπιασεμια βροχή Κατίγκω μου μα μια βροχή και αναγκάστη-καν οι υπεύθυνοι-ανεύθυνοι νrsquo αναβάλουν το κυνήγι τηντελευταία στιγμή Πάνε χαμένες και οι τουαλέτες αμαζό-νας που έραψαν οι Ατθίδες ειδικά για το κυνήγι Χρυσέςδουλειές έκαναν και οι καπελούδες για να ετοιμάσουν ταασορτί καπέλα σύμφωνα με την εγγλέζικη μόδα πάνταΕκεί να δεις λούσο Θεία δίκη όμως Τι δουλειά έχουμε ε-μείς οι Έλληνες με το κυνήγι της αλεπούς Άσε που είχανφέρει τις αλεπούδες ειδικά γιrsquo αυτόν το λόγο και τις άφη-σαν στο τέλος ελεύθερες στο δάσος του Γαλατσίου να τιςκυνηγούν οι μόρτηδες με τις σφεντόνες

Αλλά και για τα κομματικά μίση τα πάθη και τη διχό-νοια των Αθηναίων

hellip Πώς ξεπέσαμε έτσι Μαμελούκοι γίναμε Μαμελούκοι

Για τα προβλήματα ύδρευσης οδοποιίας καθαριότηταςκαι φωτισμού Για την έκπτωση των ηθών

hellip Δεν μπορώ να σας περιγράψω τα ερωτικά δράματακαι τα περιστατικά προικοθηρίας τα οποία συμβαίνουνστην Αθήνα μας Πώς καταντήσαμε έτσι Λέω ευτυχώςπου έχω γιους αλλά αμέσως κλείνω το στόμα μου γιατί

92


Μόρτης από τη γαλλική λέξη laquomortraquo που σημαίνει νεκρός ε-πειδή στην επιδημία της χολέρας το 1853 έκαναν χρέη νεκροθαφτώνΑργότερα ονομάστηκαν laquoκουτσαβάκηδεςraquo


σκέπτομαι εσένα Κατίγκω μου με τις τρεις κόρες ΗΠαναγιά να τις φυλάει Α τώρα που το θυμήθηκα Κατί-γκω μου κυκλοφόρησε σε φυλλάδια το καινούργιο μυθι-στόρημα του Ιωάννη Κονδυλάκη Οι άθλιοι των Αθηνώνμε εικονογράφηση από σπουδαίους ζωγράφους μας Θασας το κρατήσω καλές μου να το διαβάσετε όταν με τοκαλό επιστρέψετε Δε βλέπω την ώρα να σας σφίξω στηναγκαλιά μου

Για την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων βρεφοκο-μείου και άλλων κέντρων κοινωνικής πρόνοιας Ακόμα καιγια την απογραφή του 1889 τους πληροφόρησε 100000 οπληθυσμός της Αθήνας 2187208 όλης της Ελλάδας

hellip Μικρή μού φάνηκε η Ελλάδα μας όμως ο Αριστείδηςμού θύμισε πως πολλές περιοχές είναι αλύτρωτες ακόμα

Για την οικονομική χρεωκοπία της Ελλάδας το 1893

hellip Δυστυχώς επτωχεύσαμεν Κατίγκω μου όπως είπεκαι ο Τρικούπης στη Βουλή Αλίμονό μας πρέπει να σφί-ξουμε τα ζωνάρια

Για τον laquoστρεβλωτή της γλώσσαςraquo τον Ιωάννη Ψυχά-ρη που αγωνίστηκε για τη δημοτική και ο οποίος το 1894

έδωσε διάλεξη στον laquoΠαρνασσόraquo και δημιουργήθηκε το α-διαχώρητο

hellip Μια κοσμοσυρροή αγαπημένες μου που δεν είχε όριοούτε ο ετήσιος χορός των Ανακτόρων να ήταν Μαζευτή-


93


καμε όλοι ακόμα και οι βασιλιάδες μας νrsquo ακούσουμε τονεπαναστάτη κι εκείνος μάς γοήτευσε με το λέγειν του σεπλήρη δημοτική τη γλώσσα την αληθινή αυτή την οποίαμιλάει ο λαός Κατίγκω μου και νιώθουμε όλοι και ποιοήταν το θέμα του Το φιλί Ο αφιλότιμος μας μάγεψεΕπι στρέψαμε στο σπίτι και ντρέπομαι που σου το γρά-φω αλλά δεν μπορώ να κρατηθώ τόσο πολύ μας είχεεπη ρεάσει ο Ψυχάρης που φιληθήκαμε με τον Αριστείδημου για πρώτη φορά από τα βάθη της ψυχής μας και μεπλήρη δημοτική κατάνυξη

Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες οι οποίοι έγιναν το 1896

στην Αθήνα ένα χρόνο πριν η οικογένεια Αλφιέρι και η Κο-κόνα Κρυσταλλένια επιστρέψουν στην Ελλάδα

hellip Νοικοκυρεύεται η Αθήνα μας Επιστρατευτήκαμε ό-λοι και το Δημόσιο Ταμείο άνοιξε τον μπεζαχτά του γιανα συμμορφώσουμε την πόλη μας Επίσημος σημαιοστο-λισμός κι εξωτερική διακόσμηση των σπιτιών μας Γιαπρώτη φορά είδαμε δρόμους πεντακάθαρους Οι ξένοιφτάνουν με καράβια στον Πειραιά Γέμισε η Αθήνα μαςωραίο κόσμο αλλά κι εμείς τους συναγωνιζόμαστε Καιαναρωτιέμαι έπρεπε να συμβεί ένα τόσο σπουδαίο γεγο-νός για να συμμορφωθούμε Πρέπει τα πράγματα ναφτάνουν στα άκρα για νrsquo αλλάζουν προς το καλύτερο Η ε-βδομηκοστή πέμπτη επέτειος της ελληνικής εθνεγερσίαςμας γιορτάστηκε μαζί με την έναρξη των αγώνων στηΜητρόπολη Έπρεπε να βλέπατε την τελετή έναρξης μεόλους τους ελληνικούς χορούς που χόρεψαν συγκροτήμα-τα απrsquo όλη την Ελλάδα Ένα θαύμα Κατίγκω μου Σκε-πτόμουν πόσο ωραία θα ήσουν κι εσύ ανάμεσα στους χο-

94



ρευτές με την υδραίικη ενδυμασία της μητέρας μας καιδάκρυσα από νοσταλγία Νικήσαμε καλές μου Ο Σπύ-ρος Λούης κέρδισε το Μαραθώνιο και αποθεώθηκε Μαςέβγαλε ασπροπρόσωπους Ζήσαμε στιγμές ανεπανάλη-πτες Μεγάλη μέρα για την Ελλάδα η 10η Απριλίου αλλάκαι για τον ελληνικό αθλητισμό

Και για άλλα πολλά τούς έγραφε η Μαργιόλα σπουδαίααλλά και καθημερινά μικρά και ταπεινά που έδιναν τοστίγμα της Αθήνας της Μπελ Επόκ Τα ιατρικά νέα βέ-βαια έρχονταν πρώτα στη λίστα προτίμησης της Μαργιό-λας κι έτσι έμαθαν για τις γυναικολογικές επεμβάσεις τηςδεκαετίας του 1890 οι οποίες γίνονταν στο ξενοδοχείο laquoΕρ-μήςraquo στην οδό Πανεπιστημίου γωνία με την ΠροαστίουΓια τη μόνιμη έλλειψη χρημάτων για να κτιστεί το Δημοτι-κό Μαιευτήριο το οποίο έμενε ως σχέδιο στα χαρτιά καιτην αγανάκτηση των Αθηναίων με το ήδη υπάρχον μαιευ-τήριο που διέθετε μόνο δεκαπέντε κρεβάτια και λειτουργού -σε κάτω από άθλιες συνθήκες σrsquo ένα σπίτι της οδού Σω-κράτους Αλλά και για τα ιατρικά επιτεύγματα με πρώτοτο καινούργιο νοσοκομείο laquoΕυαγγελισμόςraquo που ιδρύθηκε το1883 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας Επίσης τουςπαρέθετε και όλα τα νέα που αφορούσαν τον τομέα της νευ-ρολογίας και ψυχιατρικής τις προλήψεις και τις δεισιδαι-μονίες του λαού και τα προβλήματα των ψυχικά αρρώστων(laquo οι τρελοί κυκλοφορούν ελεύθεροι στους δρόμουςraquo) καιόλα αυτά με το κύρος ειδικού που χρόνια έρχεται αντιμέτω-πος με το παράλογο

Μια ζεστή νύχτα του Απρίλη του 1880 η Κατίγκω κρά-


95


τησε την κόρη της στην αγκαλιά της ενώ στον πνιχτό αέρατου δωματίου αιωρούνταν για ώρα οι κραυγές των ωδινώντης Η Κοκόνα Κρυσταλλένια με τις μαυροφόρες βοηθούσαντη μαμή την οποία έφεραν άρον άρον από το Μονρεάλε νακαθαρίσει τη λεχώνα και να πλύνει το βρέφος Έξω από τηνπόρτα ο Φραγκίσκος Αλφιέρι για να ξεγελάσει τον εκνευ-ρισμό του που όσο περνούσε η ώρα μεγάλωνε προσπάθη-σε να παρασύρει τον Νίνο Ατζαγιόλι σε μια παρτίδα πόκερΔεν τα κατάφερε Άρχισε τα στοιχήματα αν το μωρό θα ήταν γιος ή κόρη Ο Ατζαγιόλι τον κοίταξε ανήσυχος

laquoΜην αρχίσεις τον τζόγο Φραγκίσκο Τώρα υπάρχει ηΚατίγκω στη ζωή σου Δεν έχεις πια ανάγκη τη συγκίνησητων χαρτιώνraquo τον ικέτεψε αλλά δεν πρόλαβε να συνεχίσειγιατί βγήκε η Κρυσταλλένια

laquoΚορίτσιraquo τους είπε λάμποντας ολόκληρηΜπήκαν και οι δυο άντρες μέσα στο δωμάτιο Η Κατί-

γκω κοίταξε τον Φραγκίσκο με τα κεχριμπαρένια μάτιατης Είχαν ακόμη αποτυπωμένη στο βάθος τους τη δωδε-κάωρη ταλαιπωρία της Εκείνος την φίλησε στο στόμα κα-ταργώντας μεμιάς την απόσταση που τους χώρισε όσοεκεί νη ανέβαινε μόνη της το γολγοθά της γέννας Κατόπινπήρε την κόρη του στην αγκαλιά του Το πρόσωπό του φω-τίστηκε ολόκληρο από την ευχαρίστηση Τον συνεπήρε μιαπρωτόγνωρη συγκίνηση

laquoΔάφνη Λάουρα Λάουρα Αλφιέριraquo πρόφερε δυο φορέςτο όνομά της και αμέσως την φαντάστηκε να μεγαλώνει ω-ραία όπως η μητέρα του λατρεμένη από όλους με ένανηγε μονικό αέρα που θα την ξεχώριζε αργότερα από τουςυπο λοίπους της οικογένειας Βύθισε το πρόσωπό του μέσα

96



στις πάνες της ανάσανε το άρωμά της Την έσφιξε επάνωτου και αφουγκράστηκε τις διαδικασίες ανάπτυξής της Εί-δε τα εξαίσια χαρακτηριστικά της όπως θα διαμορφώνο-νταν στο μέλλον την ομοιότητά της με τη μητέρα του ταπράσινα μάτια της που θα έπαιρναν αργότερα το χρώματου βασιλικού τα τοξωτά της φρύδια τα χρυσά μαλλιά τηςτο λυγερό κορμί της το λάγνο χαμόγελό της και αναγάλ-λιασε η καρδιά του Ένιωσε πως για πρώτη φορά στη ζωήτου είχε δημιουργήσει κάτι σπουδαίο κάτι ξεχωριστό Α-μέσως τον κατέλαβε μια θορυβώδης ευφορία και την επο-μένη διέταξε τον κηπουρό να φυτέψει στον κήπο δάφνεςγια να στεφανώσει τη δόξα του

Τα επόμενα τέσσερα χρόνια γεννήθηκαν άλλες δυο κό-ρες Η Κατίγκω έδωσε το όνομα της μητέρας της στη δεύ-τερη Θάλεια Την τρίτη αποφάσισαν να την ονομάσουν Δα-νάη Κανένας γιος Μόνο τρεις κόρες λες και η μοίρα ήθελενα εξοντώσει τους ευγενείς Αλφιέρι Ο Φραγκίσκος όμωςαγαπούσε τις κόρες του με τρόπο που έκανε τα μάτια τηςΚατίγκως να υγραίνονται όταν τον έβλεπε να τις κοιμίζει ταβράδια με νανουρίσματα νrsquo ασχολείται μαζί τους να ενδια-φέρεται για το χαρακτήρα τους και την ανατροφή τους ναέχει υπομονή με τα πείσματά τους να τις εξοικειώνει με ταάλογα να τους μαθαίνει ιππασία να τους διαβάζει παραμύ-θια και να τους διηγείται ιστορίες της μητέρας του και τηςζακυνθινής καταγωγής του Η αγάπη του όμως για τη Λάου -ρα δε συγκρινόταν με καμιά άλλη Η λατρεία στην πρωτό-τοκη κόρη του η οποία δεν είχε μόνο το όνομα της μητέραςτου αλλά και τη χάρη της όπως συμφωνούσε και ο Νίνο Α-τζαγιόλι έκανε την Κατίγκω νrsquo αναρωτιέται αν η ίδια με-


97

4o


γάλωνε σωστά την ωραία κόρη της αν ήταν πολύ ελαστικήμαζί της ή αν αυτή η ιδιαίτερη ομορφιά ήταν το διαβατήριοπου θα της επέτρεπε κάποια παραπάνω πλεονεκτήματαστη ζωή laquoΌλα συγχωρούνται στις ωραίεςraquo της έλεγε οΦραγκίσκος και διασκέδαζε με τον προβληματισμό τηςΚαι καθώς όλοι συμφωνούσαν πως η Λάουρα Αλφιέρι ήτανκαλλονή η Κατίγκω αναρωτιόταν αν αυτό αργότερα ότανθα μεγάλωνε θα δικαιολογούσε κάθε επιτυχία και θα συγ-χωρούσε οποιανδήποτε αποτυχία και αν αυτή η φανερήπροτίμηση του Φραγκίσκου για τη Λάουρα ήταν σωστήκαι δίκαιη για τις άλλες δυο κόρες του Και καθώς έμπαινεσε βαθύτερο επίπεδο προβληματιζόταν αν ήταν σωστό ηωραία κόρη της να πηγαίνει κυνήγι με τον πατέρα της ναλείπουν οι δυο τους ολόκληρη μέρα και κατόπιν να μπαίνουναγκαλιασμένοι μέσα στο σπίτι γελώντας με μια συντροφι-κότητα που ξεπερνούσε όλα τα κατεστημένα αλλά και όσαοριοθετούσαν οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής και οι θεω -ρίες ανατροφής των παιδιών

1 Η σχέση του πατέρα με την κόρη του ήταν υπέρμετραστενή

2 Οι γυναίκες και ιδιαίτερα ένα κορίτσι δώδεκα ετώνδεν παίζουν χαρτιά όπως ένα χαρτόμουτρο ούτε ζά-ρια όπως οι μόρτηδες

3 Πάνω απrsquo όλα οι πατεράδες δε μαθαίνουν στις κόρεςτους να παίζουν χαρτιά

4 Ένα κορίτσι δεν πηγαίνει για ύπνο τα ξημερώματακαι δεν ξυπνάει στις δώδεκα το μεσημέρι

98



Συχνά αναρωτιόταν αν ήταν σωστό η Λάουρα να μαθαί-νει να χειρίζεται τα όπλα και τα στιλέτα όπως οι μαχαιρο-βγάλτες

laquoΑναλογίσου πως κι εσύ πήγαινες κυνήγι με τον πατέρασου Κατίγκω Κι εσύ ξέρεις από όπλα Ο αδερφός μου σεεσένα είχε αδυναμίαraquo της θύμιζε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

Πώς κληρονομούνται συγκεκριμένες συμπεριφορές απόγενιά σε γενιά Η Λάουρα δεν έχει γνωρίσει τον παππού τηςούτε έχει ζήσει τη σχέση μου μαζί του σκεπτόταν η Κατί-γκω και όλα αυτά με μουσική υπόκρουση το laquoΑντάτζιο σεσι μινόρεraquo του Μότσαρτ το οποίο η Λάουρα έπαιζε με πά-θος στο πιάνο

Αυτή η δόξα της αγάπης του Φραγκίσκου Αλφιέρι προςτην κόρη του ευωδίαζε αρώματα laquoΓκερλένraquo μετάξια καιδαντέλες laquoΠουαρέraquo από το Παρίσι Της τα έφερνε σε κάθεταξίδι του για να τον συγχωρέσει που την είχε εγκαταλείψειγια λίγο Το τοπίο γινόταν τέλειο μόνο όταν βρισκόταν ηΛάουρα μέσα σrsquo αυτό το χαμόγελό της με τα κατάλευκαδόντια τα πράσινα μάτια της το ξανθό φωτοστέφανο τωνμαλλιών της και γύρω η Σικελία τα περίχωρα του Μονρεά -λε ο πύργος Αλφιέρι ο κάμπος με τα εσπεριδοειδή ο ελαιώ-νας ο κή πος με τις βουκαμβίλιες

Τα πρώτα χρόνια του γάμου της η Κατίγκω ήταν ευτυ-χισμένη όπως ο καθαρός ουρανός με μερικά σύννεφα πούκαι πού τα οποία ο Φραγκίσκος Αλφιέρι έδιωχνε με μιατρυφερότητα φυλαγμένη μόνο για εκείνη η οποία θεράπευε


99

Poiret Φημισμένος Γάλλος μόδιστρος του περασμένου αιώνα


όλες τις αμφιβολίες της και αργότερα θα θεράπευε όλες τιςκακίες του αλλά και όλη τη θλίψη που θα της προκαλούσεστο μέλλον Τον αγαπούσε Εκείνη την εποχή της απόλυτηςπληρότητας η Κατίγκω δεν ήξερε πως θα άλλαζαν όσα πί-στευε για αλήθεια Δε γνώριζε πως βρισκόταν εκεί που δενέπρεπε να βρίσκεται μrsquo έναν άντρα τον οποίο δεν έπρεπε νrsquoαγαπάει καθώς η ζωή θα ξετύλιγε σιγά σιγά τα μυστικάτης μέσα στο πολυτελές σαλόνι του πύργου Αλφιέρι Η Κα-τίγκω δε γνώριζε τότε την ικανότητα που έχουν τα ανθρώ-πινα βίτσια με την πρώτη δυσκολία νrsquo αναγεννώνται από τιςστάχτες τους Όλα βέβαια δεν άλλαξαν μέσα σε μια μέραΣτην αρχή ήταν μικροπράγματα καθημερινά γεμάτα όμωςκαινούργια σημασία και γρήγορα μεταμορφώθηκαν στοσκελετό μιας άγνωστης πραγματικότητας Θα μπορούσεκανείς να πει πως όλα άρχισαν με τη γέννηση των κορι-τσιών της αλλά θα μπορούσε επίσης να πει πως άρχισανδεκάδες χρόνια πριν Πριν γεννηθεί η Λάουρα Ατζαγιόλι πρινγεννηθεί ο Αντρέα Αλφιέρι πριν γεννηθεί ο Φραγκίσκοςαλλά και η ίδια η Κατίγκω Πόσο μακριά μπορεί να πάει ηαρχή όταν συγκεκριμένες συμπεριφορές κληρονομούνται από γενιά σε γενιά

Την ενοχλούσαν οι συχνές απουσίες του Φραγκίσκου στοΠαλέρμο

laquohellip Για δουλειές πάντα για δουλειές Κατίγκω μουraquoτης έλεγε όταν δεν ήθελε να βρίσκεται κι εκείνη μαζί του

Κατόπιν γύριζε στο σπίτι ύστερα από μέρες και η Κα-τίγκω ένιωθε την αλλαγή στο περπάτημά του στις χειρο-νομίες του στο αγκάλιασμά του Η φωνή του άλλαζε τόνοτα ψέματά του έβγαζαν ένα στριγκό ήχο Μια ανησυχία τον

100



κρατούσε το βράδυ άγρυπνο μια νευρικότητα τον εξαντλού -σε τη μέρα η οποία περνούσε μόλις προγραμμάτιζε το επό-μενο ταξίδι του Και πάλι δεν την έπαιρνε μαζί του Τηνενο χλούσαν οι σύντομες ρευστές περιπτύξεις του που δενείχαν πια την ποιότητα των πρώτων χρόνων του γάμου τηςΤην ενοχλούσαν τα καινούργια πρόσωπα τα οποία είχαναρχίσει να μπαινοβγαίνουν στη ζωή τους Την ενοχλούσε τογεγονός ότι ο Φραγκίσκος έβρισκε όλα όσα είχε ανάγκη στοπεριθώριο Την ενοχλούσε όταν στην αρχή αραιά αργότεραόλο και πιο συχνά αναγκαζόταν να ρευστοποιεί κομμάτιατης προσωπικής της περιουσίας στην Ελλάδα για να σωθείκάποιο από τα κτήματα του Μονρεάλε το οποίο ήταν υπο-θηκευμένο ή για να μπορέσουν να διατηρήσουν το υψηλόβιοτικό τους επίπεδο να πληρωθεί το προσωπικό τους κα-θυστερούμενους μισθούς να πληρωθούν οι δάσκαλοι τα μα-θήματα που παρέδιδαν στις κόρες τους ndash και ήταν πολλάγιατί η Κατίγκω ήθελε τα καλύτερα για τα κορίτσια της α-ντάξια όσων είχε κι εκείνη στην ηλικία τους μια πληθώρααγαθών για τα οποία ήταν ευγνώμων στον πατέρα της πουτης τα παρείχε Παρrsquo όλες τις θυσίες της τα χρήματα ποτέδεν ήταν αρκετά Όταν άρχισε η κατρακύλα όταν καμιάπεριουσία δεν ήταν αρκετή για να βουλώσει τις τρύπες πουανοί γονταν στη ζωή τους γρήγορα βγήκε στη φόρα τοπρώτο μεγάλο πάθος του κόμη Αλφιέρι ο τζόγος Υπάρχειμια κοινή έκφραση στα πρόσωπα όλων των τζογαδόρων Εί -ναι το αγωνιώδες βλέμμα το σφιγμένο στόμα οι βαθιές ρυ-τίδες στο μέτωπο η ένταση στις κινήσεις Η Κατίγκω ανα-κάλυπτε αυτή την έκφραση όλο και πιο συχνά στο πρόσωποτου Φραγκίσκου Εκείνη την εποχή τον αγαπούσε Εκείνη


101


την εποχή είχε ακόμα τη δύναμη να συγχωρεί Θα έκανεότι μπορούσε για να τον σώσει Έτσι νόμιζε Πως μπορού-σε να τον σώσει Τότε η Κατίγκω δεν ήξερε πως κανένας δενμπορεί να σώσει κάποιον ο οποίος δε θέλει να σωθεί Ο κό-μης Αλφιέρι εξαφανιζόταν για μέρες από την οικογένειάτου Ξεχνιόταν στο Παλέρμο σε διάφορες κρυφές λέσχεςκαι ιδιωτικά σπίτια μαζί με συντρόφους στο ίδιο πάθος μετο δικό του κι έπαιζε στα χαρτιά την περιουσία της γυναί-κας του γιατί την περιουσία των Αλφιέρι μαζί με αυτή τωνΑτζαγιόλι τις είχε ήδη εξαντλήσει πολλά χρόνια πριν ο πα-τέρας του και κατόπιν ο Φραγκίσκος αιχμάλωτος του ίδιουπάθους Όταν τον καταλάμβανε ο πυρετός της χαρτοπαι-ξίας ξεχνούσε την οικογένειά του Την πολύτιμη κόρη τουΤις υποχρεώσεις του Ξεχνούσε ακόμα και να φάει Το πά-θος για τον τζόγο άγριο όσο ποτέ άλλοτε του άλλαζε τοχα ρακτήρα Με όση συνείδηση του είχε απομείνει όταν ε-πέστρεφε στην πραγματικότητα και γύριζε στο Μονρεάλεέμπαινε μέσα στο σπίτι και άφηνε στα πόδια της Κατίγκωςμια λιτανεία από συγγνώμες και όρκους για αιώνια αγάπηΕκείνη ένιωθε μια μακάβρια συνωμοσία σκιών να την τυλί-γει από παντού Η Κατίγκω παρrsquo όλες τις προειδοποιήσειςτου νοταρίου στην Αθήνα μέσα σε δεκαπέντε χρόνια ρευ-στοποίησε όλη της την περιουσία Κατά τη διάρκεια τωνχρόνων που τον αγαπούσε εξανεμίστηκαν οι διακόσιες χι-λιάδες λίρες Αγγλίας τα στρέμματα με τα ελαιόδεντρα τααμπέλια τα περιβόλια με τα οπωροφόρα τα βουστάσια οιαποθήκες

laquoΕίπαμε να τον αγαπάς κόρη μου αλλά τόση τύφλωσηπια δεν την θέλει ούτε ο Θεόςraquo της έλεγε συχνά η Κοκόνα

102



Κρυσταλλένια και η φωνή της έκρυβε αγωνία για το μέλλοντης ανιψιάς της

Ο λόγος της όμως ήταν ατελέσφορος Τελευταίο κομμά-τι από την περιουσία της έμεινε το μέγαρο της οδού Πανε-πιστημίου Η Κατίγκω υποσχέθηκε στον εαυτό της στηθεία Κοκόνα Κρυσταλλένια στην αδερφή της στον Αρι-στείδη Μπαλτατζή και στο νοτάριο Κελεσίδη οι οποίοι τήςέστελναν απεγνωσμένα γράμματα από την Ελλάδα πωςότι και να γινόταν το σπίτι της Αθήνας δε θα το άγγιζεποτέ Σώθηκε το συγκεκριμένο ακίνητο γιατί η ΚατίγκωΧρυσολωρά είχε πάψει από καιρό νrsquo αγαπάει τον κόντεΦραγκίσκο Αλφιέρι

Τα χρόνια άρχισαν να στοιβάζονται στον πύργο ΑλφιέριΉρθε η εποχή που όλοι την ονόμασαν με ένα και μόνο ου-σιαστικό laquoLa Decadenzaraquo Άρχισαν νrsquo απολύουν αυτό τολιγοστό προσωπικό που είχε απομείνει από προηγούμενεςεκκαθαρίσεις Εκείνες τις Σικελές οι οποίες εργάζονταν απόδεκαετίες στην οικογένεια Αλφιέρι γυναίκες μαυριδερές μευγρά μάτια που μπορεί και να ήταν δάκρυα γερές αλλά γε-ρασμένες πριν την ώρα τους πάντα στην υπηρεσία των άλ-λων συζύγων και αφεντικών που δεν τους άξιζαν Γυναίκεςοι οποίες ήξεραν να υποφέρουν αμίλητες περήφανες κι έτοι-μες να συγχωρήσουν όλες τις κακίες του κόσμου Γυναίκεςδίχως προσωπικές ανάγκες ντυμένες πάντα με ένα μαύροφόρεμα το ίδιο από έφηβες το οποίο με αναρίθμητες επι-διορθώσεις τις συνόδευε μέχρι το θάνατό τους Κι έτσι όπωςη Κατίγκω τις έβλεπε να φεύγουν μαζί με τις οικογένειές


103

Η Παρακμή στα Ιταλικά


τους προς ένα αβέβαιο μέλλον αμίλητες με σκυμμένο κε-φάλι ακολουθώντας τη μοίρα τους σκεπτόταν πόσα πράγ-ματα έφευγαν μαζί τους και δεν το άντεχε Τις αγκάλιαζεκι εκείνες καταλάβαιναν το σπαραγμό της

laquoΚουράγιο σινιόρα κουράγιοraquo της έλεγαν για να τηνπαρηγορήσουν

Όλα εκείνα τα ωραία που η Κατίγκω έζησε σε στιγμέςανύποπτες έγιναν σκόνη Κάποιες φορές πίστευε πως μπο-ρούσε να τα αναστήσει πάλι όμως τα γεγονότα την διέψευ-δαν καθημερινά Έτσι άδειασαν οι στάβλοι με τα θαυμάσιααραβικά άλογα του κόμη Οι άμαξες και οι καρότσες που-λήθηκαν κι έμειναν μόνο οι απαραίτητες για τις μετακινή-σεις τους Τα απέραντα κτήματα άρχισαν να φεύγουν κομ-μάτι κομμάτι για να πληρωθούν οι υποθήκες και να σωθεί οπύργος Έφτασε μια εποχή που αυτό το οποίο δεν περνούσεποτέ από το μυαλό της Κατίγκως έγινε πραγματικότηταΗ σχέση τους άλλαξε Ο γάμος τους παιζόταν πάνω σταπράσινα τραπέζια του τζόγου πονταριζόταν στις ρουλέτεςτων ευρωπαϊκών καζίνων αγκομαχούσε κάτω από το βά-ρος αμέτρητων υποθηκών άλλαζε χέρια στα ενεχυροδανει-στήρια Ο κόμης Αλφιέρι έκανε προσπάθεια να σώσει λέ-ξεις χειρονομίες κινήσεις αισθήματα που είχαν καταγρα-φεί στην αρχή του σκηνικού της κοινής τους ζωής αλλά δενέβρισκε τους σωστούς φθόγγους φωνήεντα και σύμφωναΔεν ήξερε σε ποιο σημείο της ύπαρξής της να κατευθύνει τιςεπικλήσεις του ndashκραυγές ασυνάρτητεςndash για συμφιλίωσηγια επανόρθωση για συγγνώμη Η ζωή τους έμπαζε νεράΗ σχέση τους γέμισε σύννεφα σιωπές γεμάτες σημασία οιοποίες εγκυμονούσαν θυμούς καβγάδες πίσω από κλειστές

104



πόρτες λόγια πικρά που ήταν αργά να πάρουν πίσω Άνοι-ξαν μεταξύ τους έναν άγριο πόλεμο Η Κατίγκω έπαψε ναθυμίζει την Ταναγραία της νιότης της Το σώμα της σκλή-ρυνε έχασε την ελαστικότητά του το πρόσωπό της γέμισεσκιές σκούρυναν τα κεχριμπαρένια μάτια της και μαζί μεόλα αυτά άλλαξε και το τοπίο γύρω της Σκοτείνιασαν οιμέρες τα πτηνά βουβάθηκαν η σιωπή έγινε απόλυτη όπωςο θάνατος γιατί η Κατίγκω έχανε τον καιρό της να μετράειπόσες φορές την γέλασε πόσες φορές τής είπε ψέματα πό-σες φορές έχασε στα χαρτιά τα χρήματα τα οποία προορί-ζονταν για να πληρώσουν τους δασκάλους των κοριτσιώντους κι εκείνος δεν μπορούσε τώρα πια να ελπίσει σε επα-νορθώσεις Η Κατίγκω ήξερε να θριαμβεύει πάντα στονπόλεμο που είχαν ανοίξει οι δυο τους γιατί ο κόμης Αλφιέριτης χρωστούσε Της είχε φάει την περιουσία Αναζητούσενα δικαιωθεί για τις θυσίες που είχε κάνει για χάρη του αλ-λά θα ήταν η γεμάτη πόνο αναζήτηση μιας πραγματικότη-τας την οποία νόμιζε ότι γνώριζε μα που ο πόλεμος μετα-ξύ τους είχε βαθιά αλλάξει Η ζωή το μεγάλωμα είχε αλ-λάξει την Κατίγκω Χρυσολωρά Είχε αλλάξει όσα έβλεπεόσα έκανε όσα ένιωθε εξουσιοδοτημένη να κάνει όταν τουκήρυξε τον πόλεμο και άρπαξε τα όπλα

Είχε περάσει η εποχή που ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέριέβρισκε καταφύγιο ανάμεσα στα πόδια της Κατίγκως Ό-ταν άρχισαν να τους ενώνουν μόνο οι μικρές καθημερινέςσυνήθειες τότε βγήκε στη φόρα και το δεύτερο μεγάλο πά-θος του οι γυναίκες

laquoΧαρά στη συμφορά που έρχεται μονάχηraquo είπε η Κρυ-σταλλένια στην Κατίγκω


105


Έπειτα από κοινή ζωή δεκαπέντε χρόνων ο ΦραγκίσκοςΑλφιέρι ερωτεύτηκε μια μικρή η οποία είχε σχεδόν την ίδιαηλικία με τις κόρες του Όταν η Κατίγκω το ανακάλυψεθέλησε να πεθάνει Και το ανακάλυψε γρήγορα γιατί κάτιτέτοια νέα πάντα βγαίνουν στη φόρα όταν υπάρχουν καλο-θελητές Όλες οι σιγουριές της αυτές οι λίγες που της είχαναπομείνει διαλύθηκαν όπως οι σκιές το πρωινό Κοιτάχτη-κε στον καθρέφτη και είδε τον εαυτό της παραμορφωμένοαπό μια αβυσσαλέα απάτη η οποία την είχε αφήσει γιαδεύτερη φορά ορφανή και μετέωρη Στην αντανάκλασή τουείδε το χάος της καταστροφής κι ένιωσε νεκρή Χρειαζότανδύναμη νrsquo αντέξει την αδυσώπητη απόδραση του Φραγκί-σκου Αλφιέρι από την κοινή τους ζωή Προσηλωνόταν σταλόγια του στα ψέματά του με καχυποψία στην κάθε λέξητου ακόμα κι όταν αυτή ήταν μια απλή laquoκαλημέραraquo Δενήταν πια ο έρωτας που τύφλωνε τα μάτια της Ήταν τα δά-κρυά της Τώρα τα μάτια της αντανακλούσαν τα συμβαίνο-ντα στον αποτυχημένο γάμο της Μου χάρισε τρεις κόρεςΜπορώ να το θεωρήσω αυτό αποτυχία σκεπτόταν και προ-σπαθούσε να σώσει κάτι από τα περασμένα Έψαχνε καιξέθαβε από μέσα της όσα λόγια ο Φραγκίσκος πρόφτασε νατης πει εκείνες τις ώρες της συνουσίας τους όταν τα κορμιάτους έφτιαχναν το θαύμα της ζωής Ήταν όμως αργά Ακυ-ρώθηκαν όλες οι συμβάσεις και χαλάρωσαν όλοι οι δεσμοίΟ Αλφιέρι της έκλεψε τα όνειρά της κι εκείνη για τον εκδι-κηθεί έπαψε να κοιμάται Είχαν θρυμματιστεί όλες οι κα-τεστημένες βεβαιότητές της Για μια στιγμή πέφτουν οιμάσκες και βλέπεις την αλήθεια γυμνή από στολίδια καιψεύτικες ευγένειες Ήταν σίγουρη πως ο Αλφιέρι δε θα της

106



έβαζε ποτέ τα κέρατα όταν όμως βεβαιώθηκε για την laquoα-μορόζαraquo ντύθηκε στα μαύρα

laquoΟ άντρας μου πέθανεraquo είπε στην Κοκόνα Κρυσταλλέ-νια και δήλωσε χήρα

Δεν τον έβλεπε δεν του μιλούσε πού και πού σκούπιζετα μάτια της με το δαντελένιο μαντήλι της και αναστέναζεΠερνούσε από μπροστά του αμίλητη και αγέρωχη δηλώνο-ντας με τη σιωπή την απόλυτη περιφρόνησή της Ανέπτυξετην ικανότητα να κάθεται για ώρες ακίνητη και σιωπηλήΔεν είχε τη δύναμη ούτε να κρατήσει τα προσχήματα Ναπροστατέψει τις κόρες της από τη γνώση της αλήθειας η ο-ποία θα γκρέμιζε την εικόνα του πατέρα τους Θα έπρεπενα μάθουν όλοι να ζουν με αυτό που συνέβη Θα έπρεπε καιη Κατίγκω να μάθει να ζει με τις φθορές της ηλικίας και τηφθορά των αισθημάτων και αυτό τής ήταν αβάσταχτοΚατήγγελλε τις αθλιότητές του αλλά την πρόδιδε το ακρο-ατήριο ο Νίνο Ατζαγιόλι πολλές φορές ο νοτάριος Ορέστεντι Λορέντζο όταν την επισκεπτόταν από το Παλέρμο γιανα της φέρει συνήθως άσχημα νέα ndashαχ αυτά τα νέα πάνταγια ατέλειωτα χρέηndash η Κοκόνα Κρυσταλλένια ndashlaquoΠάρrsquo τοαπόφαση Κατίγκω μου και κοίταξε να σώσεις ότι μπο-ρείςraquondash και οι ελάχιστες πια από τις μαυροφόρες που είχαναπομείνει στο σπίτι αποτέλεσμα του οικονομικού ξεπε-σμού τους Κανείς δεν ενδιαφερόταν για πράγματα γνωστάΚάπου βαθιά μέσα της όμως είχε την ικανοποίηση πως οτελευταίος λόγος θα ήταν δικός της

Εκείνη την ταραγμένη εποχή όταν ξέφτισε η ζωή όλων


107

Ερωμένη στα Ιταλικά


έφυγε ήσυχα στον ύπνο του από ανακοπή ο Νίνο ΑτζαγιόλιΗ Κοκόνα Κρυσταλλένια ξύπνησε μέσα στη νύχτα πλάι τουανάστατη από όνειρο κακό Άπλωσε το χέρι τον έψαξε στοπλευρό της αλλά τα δάχτυλά της άγγιξαν το παγωμένοκουφάρι Πετάχτηκε έντρομη και πρόφτασε να δει την ευ-τυχία να το σκάει ξυπόλυτη από το μισάνοιχτο παράθυροΈβγαλε φωνή μεγάλη ενώ οι χτύποι της καρδιάς της τηνξεκούφαιναν Ένα πανδαιμόνιο Έπεσε επάνω του προσπα-θώντας να τον αναστήσει αλλά κατόρθωσε μόνο νrsquo αναστή-σει την ξεχασμένη λέξη laquoθάνατοςraquo Στάθηκε έξω από τηνπόρτα και δεν άφησε κανέναν να τον αγγίξει Κατόπιν κλεί-στηκε μαζί του στο δωμάτιο που είχε χάσει την παρθενιάτης και είχε γνωρίσει τη μοναδική ευτυχία της ζωής τηςΑκόμα και οι μαυροφόρες παραμέρισαν μουδιασμένες για-τί διέκριναν στην αρχόντισσα ένα θρήνο από μακρινές πα-τρίδες ο οποίος ξεπερνούσε το δικό τους Όταν τελείωσε τοτελετουργικό του σαβανώματος η Κρυσταλλένια ξάπλωσεστο κρεβάτι και αγκάλιασε το σώμα που είχε λατρέψει Τουχάιδεψε τα λευκά μαλλιά του φίλησε τα μάτια που συνήθι-ζαν να την κοιτάζουν με αγάπη το στόμα το οποίο τής υπο-σχόταν χαρές της ζωής από χρόνια ξεχασμένες και άφησετο θρήνο της να τον μουσκέψει ολόκληρο Όταν δεν είχε πιαάλλα δάκρυα κάλυψε το σώμα του με το δικό της κι έτσιαγκα λιασμένους τους βρήκε το ξημέρωμα Δεν πήγε στηνκηδεία του Τι να έκανε εκείνη τους παπάδες τις ψαλμωδίεςκαι τους ενταφιασμούς Ο μοναδικός άνθρωπος που αγάπη-σε στη ζωή της είχε φύγει για πάντα Τα υπόλοιπα ήτανανού σια και περιττά Κλείστηκε στο δωμάτιό της να με-τράει την απουσία του Την επόμενη μέρα άνοιξαν τη διαθή -

108



κη του παρουσία του νοταρίου Ντι Λορέντζο Με έκπληξηάκουσαν πως ο Νίνο Ατζαγιόλι είχε αφήσει στην Κατίγκωτο διώροφο στο Παλέρμο μοναδική του περιουσία και όσαχρήματα είχε καταφέρει να σώσει από τις συχνές αφαιμά-ξεις του ανιψιού του Ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέρι σηκώ-θηκε απότομα ρίχνοντας στο πάτωμα την καρέκλα τουΤους κοίταξε λες και έβλεπε συνωμότες Εγκατέλειψε τοδωμάτιο χτυπώντας πίσω του την πόρτα Η Κατίγκω ένιω-σε χίλια ερωτηματικά να την πνίγουν αλλά δεν κατάφερε νατα βάλει σε φράσεις Κοίταξε με μάτια ανήσυχα το νοτάριο

laquoΑυτή ήταν η τελευταία επιθυμία του Σας συμπαθούσεπολύ Μου είχε πει πως αν έρθει η κακιά η ώρα το σπίτικαι τα χρήματα θα είναι το εισιτήριο της επιστροφής σαςστην Ελλάδα σινιόραraquo της ψιθύρισε με θλίψη εκείνος κα-θώς την χαιρετούσε

Η απώλεια του Νίνο Ατζαγιόλι άφησε ένα τεράστιο κενόσε όλους αλλά για την Κοκόνα Κρυσταλλένια ήταν αβά-σταχτη Ο ωραίος άντρας με τη σιωπηλή παρουσία του καιτη θετική αντιμετώπιση της ζωής τους έδινε τη σιγουριάπως ότι και να ζούσαν όσο άσχημα και να ήταν αυτά πουσυνέβαιναν στη ζωή τους την εκάστοτε στιγμή όλα βρίσκο-νταν στο σημείο στο οποίο έπρεπε να βρίσκονται και πως ε-κείνος ήταν εκεί για όλους Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ζούσετο πένθος της και για βδομάδες καθόταν αμίλητη στη βερά-ντα που συνήθιζαν να περνούν μαζί το δειλινό Το μυαλό τηςαποθησαύριζε τις αναμνήσεις Εκείνα τα λίγα μέτρα μαρ-μάρου που καταλάμβανε η πολυθρόνα της εκείνος ο τόποςέγινε το σημείο όπου κάθε απόγευμα περίμενε την αποκά-λυψη η οποία επιβεβαίωνε το γεγονός πως εκείνη ήταν ακό-


109


μα ζωντανή και η αγάπη της πεθαμένη Ήταν απαρηγόρη-τη Σκεπτόταν πως δεν υπήρχε καμιά φιλοσοφία θανάτουμε την οποία να παρηγορηθεί κανείς από την έλλειψη τουαγα πημένου ανθρώπου που χάθηκε Είχε βρει την αγάπηστα γεράματά της και την έχασε από τα ίδια τα γεράματαΗ ζωή την εκδικήθηκε Ο Νίνο Ατζαγιόλι ήταν η τελευταίατης ελπίδα να ευτυχήσει με έναν άντρα πλάι της που δεντου έλειπε κάποια βίδα Κατάλαβε πως από rsquoδω και πέρατο άρωμά του από ζέφυρο και νοτισμένο χώμα από βροχήθα εισχωρούσε για πάντα στα καθημερινά της στις ντουλά-πες της μέσα στα συρτάρια στο πορτοκαλί χρώμα κάθεδειλινού στο άδειο των ματιών της στην απουσία των λέ-ξεων Φώναξε για τελευταία φορά δυνατά laquoΝίνο Ατζαγιό-λιraquo και κατόπιν άφησε το όνομά του να βυθιστεί στη σιω-πή σαν μια πέτρα που πέφτει μέσα στο πηγάδι Τότε ξέθα-ψε από την ντουλάπα της το πορσελάνινο βάζο το οποίοπαλιά προόριζε για τις στάχτες της Το τοποθέτησε πάνωστο κομοδίνο μαζί με το σετ χτενίσματος από ταρταρούγαπου της είχε δωρίσει εκείνος και κατέβηκε στην κουζίνα ναετοιμάσει το περγαμόντο Θα έφτιαχνε γλυκό του κουτα -λιού γιατί άρεσε στις ανιψιές της

Η Κατίγκω αναρωτιόταν συχνά τι περισσότερο είχε ηlaquoαμορόζαraquo που δεν το είχε η ίδια εκτός από το σύζυγό τηςΔεν καταδεχόταν όμως να ρωτήσει τον Φραγκίσκο όχι μό-νο γιατί η περηφάνια της ήταν ισχυρότερη από το θυμό τηςαλλά και γιατί από καιρό είχε πάψει να του μιλάει laquoΈμειναχήραraquo επαναλάμβανε πολλές φορές μπροστά στον καθρέ-φτη της Στο τέλος η πίκρα έγινε στο στόμα της χολή καιαρκετές φορές τη μέρα αναγκαζόταν να φτύνει στο μαντήλι

110



της το σάλιο που δεν είχε καταναλώσει για να τον βρίσειΣτα καθημερινά γεύματα κρατούσαν όμως και οι δυο ταπροσχήματα για να μη δίνουν λαβές για σχόλια και να μηνπικραίνουν περισσότερο τις κόρες τους Μια παντομίμαΚαμιά φορά όταν διασταυρώνονταν οι δυο τους στους δια-δρόμους μόνοι δίχως την παρουσία τρίτων προλάβαιναν νrsquoανταλλάξουν βλέμματα και να παρατηρήσουν ο ένας στονάλλο τις αλλαγές τις οποίες είχε σημειώσει επάνω τους οχρόνος και ο πόλεμος που είχαν ανοίξει μεταξύ τους Η Κα-τίγκω σημείωνε στα χαρακτηριστικά του την παρακμήτην ίδια παρακμή που είχε σκεπάσει μαζί και όλα τα άψυ-χα τα αντικείμενα τον πύργο τα κτήματα Ο Φραγκίσκοςέβλεπε στην Κατίγκω μια γυναίκα αινιγματική και απρόσι-τη ωραία όμως και ίσως βαθιά μέσα του την επιθυμούσεακόμα γιατί τα χρόνια της παρακμής αντί νrsquo αφαιρέσουν εί-χαν προσθέσει πάνω της τη γοητεία της εμπειρίας και ο θυ-μός τη ζωντάνια που της έλειπε στα νιάτα της Έτσι ζω-ντανή και άγρια την συνάντησε ένα χειμωνιάτικο απόγευμαστους αγεφύρωτους διαδρόμους οι οποίοι χώριζαν από και-ρό τις κρεβατοκάμαρες και τις ζωές τους Το σούρουπο κα-θόταν απαλά πάνω στους τοίχους κι έπαιζε με τις σκιές τουστο πρόσωπό της

laquoΟμόρφυνεςraquo της είπε με έκπληξη laquoΟ θυμός σε ομόρ-φυνεraquo συνέχισε και πριν προλάβει νrsquo αναρωτηθεί τι στηνευχή τον έσπρωχνε να την προκαλεί έτσι η Κατίγκω τονμέτρησε με τα κεχριμπαρένια μάτια της Τον βρήκε παρακ-μασμένο

Το καλό όνομα σκέφτηκε την καλή φήμη χρειάζεταιμια ολόκληρη ζωή για να την αποκτήσουμε και μόνο μια


111


στιγμή για να την καταστρέψουμε Την έπιασε ξαφνικά μιαθλίψη σαν βροχερό πρωινό

laquoΚαμιά ομορφιά δεν έχει ο ανθρώπινος πόνος μόνο πε-ριέχει το φάντασμα της χαράς η οποία κρύβεται μέσα τουΜάλιστα αυτή είναι που του δίνει τη μοναδική του ταυτό-τηταraquo του είπε ήρεμα και τον προσπέρασε

Ο Φραγκίσκος ένιωσε λες και τον είχε χαστουκίσειΕκείνο το ξημέρωμα της 25ης Μαρτίου του 1896 η Κα-

τίγκω καθώς κοίταζε έξω από το παράθυρο το λαμπερόπρωινό υπολόγιζε πόσες εθνικές επέτειοι είχαν περάσει απότότε που ξεκίνησε laquoη πτώση από τον Παράδεισοraquo δίχως νατις τιμήσει φορώντας την υδραίικη φορεσιά της όπως συ-νήθιζε παλιά όταν όλα στη ζωή της ήταν σε τάξη και η ευ-τυχία τής περίσσευε για να έχει το κέφι να ντύνεται με εθνι-κές ενδυμασίες και να γιορτάζει τις επετείους της πατρίδαςτης Έφυγε από το παράθυρο και κάθισε στην τουαλέτα τηςΕξέτασε το πρόσωπό της στον καθρέφτη Έμοιαζε μrsquo εκεί-νο το κορίτσι το οποίο είχε έρθει στη Σικελία νιόπαντρο εί-κοσι χρόνια πριν αλλά συγχρόνως δεν ήταν το ίδιο Δεν ήξε -ρε δεν μπορούσε να καταλάβει τι ήταν εκείνο που την έκανεδιαφορετική Δεν είχε ρυτίδες ούτε σκούρους λεκέδες ούτεοποιαδήποτε άλλα σημάδια της ηλικίας να μαρτυρούν πωςο χρόνος είχε περάσει και για την ίδια Ελευθέρωσε τα μαλ-λιά της Τα χάιδεψε Ήταν ακόμα πλούσια καστανά και μα -κριά κυματιστά με λαμπερές ανταύγειες τα μάτια της φω -τεινά κεχριμπαρένια το σώμα της λεπτό νεανικό και σφρι -γηλό οι γοφοί της στρογγυλοί και στη θέση τους Όμωςπαρόλο που ο χρόνος τής είχε φερθεί με καλοσύνη δεν ήτανη ίδια Εκείνο που έλειπε ήταν το βλέμμα της ελπίδας και

112



της απαντοχής Ναι αυτό ήταν Δεν ήλπιζε πια σε τίποταΆκουσε το χτύπημα στην πόρτα του δωματίου της Πρινπρολάβει να γυρίσει το κεφάλι της ο Φραγκίσκος Αλφιέριμπήκε στην εμβέλεια του καθρέφτη της Η έκπληξη στοβλέμμα της ήταν έντονη κι εκείνος την ερμήνευσε για μίσοςΤαράχτηκε και από τη σαστιμάρα του ξέχασε την πόρταμισάνοιχτη Η Κατίγκω ίσιωσε την πλάτη της και με κόποκατόρθωσε να φανεί απαθής Ο Φραγκίσκος συνάντησε τοπαγωμένο βλέμμα της μέσα στον καθρέφτη Φορούσε τηρόμπα του από laquoκρεπ ντε Σινraquo και του πήγαινε θαυμάσιαΚαθώς οι σκιές του αχνού πρωινού έσβηναν τη φθορά τουχρόνου έμοιαζε ωραίος όπως παλιά όταν και μόνο κοιτά-ζοντάς τον σκεφτόταν πως αυτό το εξαιρετικό δείγμα αν-δρός τής ανήκε κι ένιωθε ημίθεα Για μια στιγμή μόνο γιαμια στιγμή η Κατίγκω σκίρτησε από προσμονή αλλά αμέ-σως έπεσαν οι μάσκες και είδε πάλι την αλήθεια γυμνή απόστολίδια από μεταξωτές ρόμπες και ψεύτικες ευγένειεςΤον κοίταξε ερωτηματικά Στην αμηχανία του εκείνος έ-βαλε τα χέρια μέσα στις τσέπες

laquoΚατίγκω είμαι μέχρι το λαιμό στα χρέη Δεν μπορώνα βάλω και τέταρτη υποθήκη στον πύργο Οι τράπεζες ζη-τούν τα χρήματά τους πίσω Εσύ έχεις το σπίτι του θείουμου στο Παλέρμο και τα χρήματα που σου άφησε Έχεις καιτο σπίτι στην Αθήνα Αυτό αυτό μπορείς να το πουλήσειςγια να σώσουμε κάτιhellipraquo τόλμησε να της πει και η φωνή τουσκόνταψε στο παγερό της βλέμμα Δεκαοχτώ χρόνια καιδέκα μήνες φυλακισμένα σrsquo ένα βλέμμα Τον κοίταζε τονκοίταζεhellip Τι σημασία είχε Μπορούσε να τον συγχωρήσεινα τον βοηθήσει μέχρι πότε όμως Καθώς τον παρατηρού-


113


σε σκεπτόταν πως ο Φραγκίσκος ήταν κάποτε το όνειρότης και πως το όνειρό της στεκόταν τώρα απέναντί της έναόνειρο κακό θλιβερό το οποίο είχε γίνει εφιάλτης

laquoΚατίγκωraquo ξανάρχισε εκείνος με απόγνωση laquoβοήθησέμε είμαι μέχρι το λαιμό χρεωμένος Σώσε μεraquo

Η Κατίγκω σηκώθηκε από την καρέκλα και ορθώθηκεαπέναντί του Τα μάτια της ανταύγαζαν μίσος

laquoΑ ναι Είσαι μέχρι το λαιμό στα χρέη Ε τότε να κό-ψεις το λαιμό σουraquo του είπε με κακία

Σώπασαν και οι δυο γεμάτοι μυστικά Η Κατίγκω πρό-λαβε να δει την άκρη της ρόμπας του καθώς έκλεινε τηνπόρτα πίσω του Κανένας από τους δυο όμως δεν πρόσεξετη λεπτή φιγούρα κρυμμένη στις σκιές του διαδρόμου ΗΛάουρα ένα με το αχνό φως που ζωγράφιζε η αυγή πάνωστους τοίχους έμεινε για λίγο ακόμα έξω από το δωμάτιοτης μητέρας της όπου μέσα είχε μόλις καταρρεύσει η αθω-ότητά της είχε δολοφονηθεί η παιδική της ηλικία και είχεγεννηθεί ο πόλεμος εναντίον της μητέρας της πόλεμος ο ο-ποίος θα τις χώριζε στο μέλλον για χρόνια και θα έληγε μό-νο σε μια στιγμή φώτισης στο όνομα ενός αθέλητου έρω-ταhellip Αλλά αυτά συνέβησαν αργότερα

Εκείνο το απομεσήμερο που θrsquo άλλαζε η ζωή όλων μέσαστην άμαξα η οποία τρέχοντας την κατέβαζε στο Παλέρμοειδοποιημένη από το νοτάριο πως κάποιο ατύχημα είχεσυμβεί στον Φραγκίσκο η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρισκεπτόταν πως κάποτε είχε τα πάντα καλούς προγόνουςκαλή υγεία ομορφιά χρήματα την υπομονή των μυρμη-γκιών πίστη στις ευχές των ζωντανών και στη φωνή τωννεκρών και κλάμα που μπορούσε μόνο να την δυναμώνει

114



Τώρα τα είχε χάσει όλα εκτός από τους καλούς προγόνουςοι οποίοι μάλλον μέσα στον αιώνιο ύπνο τους δε θα ήθελαννα την ξέρουν πια θα ντρέπονταν για την κατάντια της καιθα την οίκτιραν για τον ξεπεσμό της Η αδυναμία της μέχριεκείνο το απομεσήμερο να πάρει μια οριστική από φαση γιατη ζωή της και τη ζωή των κοριτσιών της βάραινε επάνωτης σαν εκατό κατάρες Όταν η άμαξα έστριψε στην οδόΜακέδα η Κατίγκω είδε από μακριά κόσμο μαζεμένο στηνπλατεία μπροστά στο σπίτι του Νίνο Ατζαγιόλι το οποίοτής ανήκε Όχι Φραγκίσκο δεν μπορείς να μου το κάνειςαυτό Δεν μπορείς να μας το κάνεις αυτό σκέφτηκε με τρό-μο και πριν η άμαξα προλάβει να σταματήσει πήδηξε γρή-γορα κάτω Προσπέρασε το νοτάριο Εκείνος προσπάθησενα την συγκρατήσει

laquoΣας παρακαλώ σινιόρα αφήστε με να σας οδηγήσω εγώraquo

Ανέβηκε δυο δυο τα σκαλοπάτια που έφερναν στην είσο-δο Χίμηξε στο σαλόνι κι εκεί σταμάτησε Στάθηκε αναπο-φάσιστη μετρώντας τους χτύπους της καρδιάς της ενώ ονοτάριος την πρόφτασε λαχανιασμένος

laquoΣας παρακαλώ σινιόραraquo επανέλαβε και δεν ήξερε πώςνα συνεχίσει

Την κοίταξε ανήσυχος κι εκείνη διέκρινε τη θλίψη στοβλέμμα του ενώ την ξεκούφαινε η απόλυτη σιωπή του σπι-τιού Γύρισε απότομα και κατευθύνθηκε προς το γραφείοΆνοιξε την πόρτα με πάταγο κι εκεί στο πάτωμα στη μέσητου μισοσκότεινου δωματίου την περίμενε νεκρός ο Φρα-γκίσκος Με μια ματιά η Κατίγκω κατέγραψε τη σκηνήndashΚύριε ελέησέ μαςndash η οποία θrsquo αποτυπωνόταν ανεξίτηλα


115


στη μνήμη της ndashΠροστάτεψε την οικογένειά μουndash και θαστοίχειωνε τα όνειρά της ndashΔώσε μας δύναμη ν rsquo αντέξουμετην καταστροφή ndash για τα χρόνια που έρχονταν το νεκρόσώμα το περίστροφο στο δεξί χέρι το αίμα το φόβο την α-πόγνωση την επίδραση του παρελθόντος πάνω στο παρόντη ζωή που σπαταλήθηκε τη ζωή που πέρασε και χάθηκετο απέραντο το ανεξάντλητο μυστήριο της ύπαρξης ndash Α-μήν Τότε ασυγκράτητη όρμησε στο νεκρό Χύθηκε επάνωτου Άρχισε να τον χτυπάει όπου έβρισκε Τυφλωμένη απότην απελπισία τον άρπαξε από τους ώμους Τον τράνταξε

laquoΔειλέ Αλφιέρι άνανδρε Ασυνείδητε Σήκω ανάθεμάσε Σήκω νrsquo αναλάβεις τις ευθύνες σουraquo ούρλιαζε γρονθο-κοπώντας τον με χέρια γεμάτα αίματα

Ο νοτάριος Ντι Λορέντζο με τη βοήθεια του αμαξά τηναπομάκρυναν με το ζόρι από το δωμάτιο Την έσυραν στοσαλόνι Έμεινε στα χέρια τους σαν παιδί τιμωρημένο ενώτα δάκρυα και οι λυγμοί δεν την άφηναν νrsquo αναπνεύσει Έ -λεος έλεος Ο κόσμος της σωριαζόταν με πάταγο ολόγυράτης Θεέ μου σώσε μας Η στιγμή ξεπερνούσε την αντοχήτης Μεγάλο το θέλημά Σου Την ξάπλωσαν στον καναπέκαι ο αμαξάς τής έβαλε ένα ποτήρι στο στόμα με ένα υγρόπου της έκαψε το λαιμό Ανακάθισε και άρχισε να κουνιέταιμπρος πίσω μπρος πίσω σε ένα σιωπηλό νανούρισμα μέ-χρι που σταμάτησε αποκαμωμένη Κατόπιν με βλέμμαπένθιμο κοίταξε το νοτάριο απέναντί της Ο συμβολαιο-γράφος φίλος της οικογένειας είχε ζήσει όλες τις δύσκολεςστιγμές της και γνώριζε τα πιο προσωπικά οικονομικά μυ-στικά της Την κοίταξε με κατανόηση και απέραντη θλίψηΞαφνικά ήταν νεκρή από αισθήσεις κι αισθήματα Δεν το

116



χωρούσε ο νους της Αυτά τα τραγικά της ζωής δεν ήτανγεγονότα τα οποία μπορούσε νrsquo αντιμετωπίσει μόνη της

laquoΣκεφτείτε τις κόρες σας σινιόρα Τώρα σας έχουν ανά-γκη Μην ανησυχείτε για τα πρακτικά Θα τα φροντίσω όλα εγώraquo την διαβεβαίωσε ο συμβολαιογράφος και κατέ-βηκε να περιμένει την Αστυνομία

Η Κατίγκω ήθελε να μπορούσε να έμενε για πάντα στοΜονρεάλε της Σικελίας να βλέπει τις εποχές νrsquo αλλάζουννα μεγαλώνει τις κόρες της να συζητάει ατέλειωτα με τηθεία Κοκόνα Κρυσταλλένια για τα ασήμαντα-σημαντικάτης ζωής να νοσταλγεί την αδερφή της και την Ελλάδα ναθυμάται τα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια στην Κωνστα-ντινούπολη όταν ζούσε η μητέρα της και να φοράει τηνυδραίι κη φορεσιά της όταν την έπιανε μελαγχολία Θαμπορούσε να τα καταφέρει ακόμα και να συγχωρήσει τονΦραγκίσκο όμως η πραγματικότητα ήρθε στην πόρτα τηςκαι κατέστρεψε ότι είχε κτίσει με υπομονή και προσωπι-κές θυσίες μέχρι τότε Η αλήθεια είχε μια γεύση παράξενημια άδικη τιμωρία για την ίδια και τις κόρες της Με αγά-πησες ποτέ Φραγκίσκο ή ήμουν για σένα μόνο μια κερδο-φόρα επένδυση βασάνιζε το μυαλό της η Κατίγκω για χι-λιοστή φορά κι έψαχνε σε κάθε ανάμνηση του παρελθόντοςνα βρει απαντήσεις Ήξερε από ένστικτο πως το σώμα τηςήθελε το χρόνο του για να μεθοδεύσει τις διαδικασίες τηςαπώ λειας κι εκείνη έπρεπε μόνο να το σεβαστεί για να μηναρρωστήσει αλλά η ζωή τής ζητούσε άμεσες λύσεις

Τους επόμενους μήνες πουλήθηκαν όλα ακίνητα και γηΞεχρέωσαν τις υποθήκες στις τράπεζες Πληρώθηκαν καιοι δανειστές οι οποίοι έκαναν ατέλειωτες ουρές έξω από


117


τον πύργο Αλφιέρι για να πάρουν πίσω όσα τούς ανήκανΈνας εξευτελισμός δίχως τέλος Κανένας βέβαια γνωστόςή φίλος της οικογένειας δε φαινόταν νrsquo απορεί για το τέλοςτου οίκου Αλφιέρι Αυτά ήταν γεγονότα που συνέβαιναν καιστις καλύτερες οικογένειες Εκείνη την εποχή στο συγκε-κριμένο κοινωνικό σύστημα ο κληρονομούμενος πλούτος ήταν προτιμότερος από την προσωπική εργασία Έτσιμπορούσε να σπαταληθεί δίχως τύψεις γιατί ο κληρονόμοςδεν είχε κοπιάσει για να τον αποκτήσει Το οικονομικό σύ-στημα της Σικελίας βασιζόταν στην πίστωση και ήταν εύ-θραυστο Στην πατρίδα της Κατίγκως ήταν διαφορετικάΗ κοινωνία ήταν εμπορική και μόνο μερικές οικογένειες ταλεγόμενα laquoτζάκιαraquo μπορούσαν να υπερηφανεύονται για ταοικογενειακά τους δέντρα των οποίων οι ρίζες έφταναν στοΒυζάντιο ή σε οίκους της Ευρώπης Σε ένα τέτοιο laquoτζάκιraquoανήκε η Κατίγκω και της ήταν εξαιρετικά δύσκολο να δε-χτεί τον ξεπεσμό γιατί ποτέ η ευμάρεια των Χρυσολωρά-δων δεν είχε βασιστεί σε πίστωση

Με τη βοήθεια του νοταρίου κατόρθωσε να σώσει κά-ποια έπιπλα πίνακες όσα πολύτιμα αντικείμενα δεν είχανπουληθεί ώς τότε και το πιάνο με ουρά πάνω στα πλήκτρατου οποίου θριάμβευε η Λάουρα με τις παρτιτούρες του Σο-πέν του Μπετόβεν και του Σούμαν Τα πακετάρανε και ταέστειλαν αμέσως όλα στην Ελλάδα Η Κατίγκω γνώριζεπως τα σπίτια είναι ζωντανοί οργανισμοί και πρέπει να κα-τοικούνται δεν είχε θελήσει όμως μετά το θάνατο του πα-τέρα της να νοικιάσει το σπίτι της στην οδό Πανεπιστημίουπαρrsquo όλους τους δύσκολους οικονομικά καιρούς που περνού-σε Τώρα με τη φροντίδα της Μαργιόλας όλα αυτά τα χρό-

118



νια περίμενε έτοιμο να δεχτεί την οικογένεια πίσω στέρεοεπιβλητικό και ήδη ένα ιστορικό μνημείο της Αθήνας

laquoΟ θάνατος ήταν ατύχημα Το κυνηγετικό όπλο του κό-ντε Φραγκίσκου Αλφιέρι εκπυρσοκρότησε καθώς το καθά-ριζε raquo δήλωσε ο νοτάριος στις Αρχές και η Κατίγκω στουςυπόλοιπους περίεργους για το θάνατο του συζύγου τηςσκεπτόμενη την κοινωνική κατακραυγή την υπόληψη καιτο μέλλον των κοριτσιών της αλλά κανείς στη Σικελία δεντο έχαψε

Συνεννοήθηκαν οι δυο αδερφές μέσα από ατέλειωταγράμματα κι έτσι στην Αθήνα η Μαργιόλα κράτησε την ίδια γραμμή αλλά δεν μπόρεσε να σταματήσει τις φήμεςπου διαδόθηκαν αμέσως για αυτοκτονία του κόμη ΑλφιέριΠολλοί προσπάθησαν και άλλοι τόσοι θα προσπαθούσανστο μέλλον κανείς όμως δεν κατάφερε να τις επιβεβαιώσειΠαρrsquo όλα αυτά στα φαναριώτικα σαλόνια ο λεκές έμεινε πωςκάποια ακατονόμαστη καταστροφή είχε συμβεί σε μέλοςτης σπουδαίας οικογένειας των Χρυσολωράδων Η Κατί-γκω θα περνούσε την υπόλοιπη ζωή της κάνοντας μεγάλεςθυσίες για να τον καθαρίσει Αργότερα όταν θα επέστρεφεστην Ελλάδα οι Αθηναίοι θα προσπαθούσαν νrsquo ανακαλύ-ψουν το μυστικό με κόλπα και καθώς δε θα τα κατάφερνανθα έβγαζαν το συμπέρασμα πως η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι από φύση της μελαγχολική υπέφερε ακόμη απότις συνέπειες ενός laquoαλλοδαπούraquo γάμου Ένας καθημερινόςγολγοθάς

Οι κόρες της ήταν το μαχαίρι που κάθε μέρα χωνόταν όλοκαι πιο βαθιά στην καρδιά της Τι να εξηγήσει και πώς ναεξη γήσει τα ανεξήγητα δίχως να γκρεμίσει την εικόνα του


119


πατέρα τους Πώς να κάνει τέτοιο έγκλημα στις κόρες τηςΔεν πρόλαβε όμως να το σκεφτεί γιατί laquoΕσύ τον σκότω-σεςraquo την κατηγόρησε η Λάουρα με αγριότητα ώριμης γυ-ναίκας αμέσως μόλις η Κατίγκω έφερε το νέο για το θάνα-τό του Ένιωσε έναν πόνο βαθύ να την χωρίζει στα δυο ό-πως ένα μαχαίρι Της κόπηκε η ανάσα Εκείνες οι τρεις λέ-ξεις ήχησαν τόσο παράξενες στο αθώο στόμα της κόρηςτης Μεγάλωσε σκέφτηκε κι εγώ δεν το πήρα χαμπάρι Δεθα είμαστε οι δυο μας ποτέ πια όπως παλιά Την έχασα ήδη

laquoΜη νομίζεις πως δεν το ξέρω Σε άκουσα Σε άκουσαόταν τον έστειλες να κόψει το λαιμό του κι εκείνος ακολού-θησε τη συμβουλή σου και το έκανεraquo συνέχισε η Λάουραμε ένα λυγμό στη φωνή δίχως να της δώσει χρόνο να συνέλ-θει από την έκπληξη

Η Κατίγκω δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί Της έδωσε έναχαστούκι το οποίο ακούστηκε σαν να έσκασε βεγγαλικόστο δωμάτιο Η Λάουρα την κοίταξε προς στιγμήν με απο-ρία γιατί η μητέρα της δε συνήθιζε τέτοια συμπεριφορά ΗΚατίγκω είδε στα πράσινα μάτια της κόρης της την αντα-νάκλαση ενός μίσους Ταράχτηκε μέχρι τα βάθη της ψυχήςτης Αργότερα θεώρησε εκείνο το χαστούκι ορόσημο μιαςβαθύτερης ηθικής κατρακύλας γιατί από εκείνο το γεγονόςάνοιξαν οι δυο τους ένα σιωπηλό πόλεμο Τον έκρυβαν όμωςμέσα σε τυπικές ευγένειες αδιάφορες χειρονομίες και ψυ-χρές συμπεριφορές Αυτός ο πόλεμος θα τις χώριζε στομέλλον όπως ένα βάραθρο όπου μέσα του θα κατεδάφιζανκαθημερινά τη σχέση τους και καμιά συγγνώμη δε θα ήτανικανή να το γεφυρώσει Η Κατίγκω ένιωθε πως ζούσε ένανεφιάλτη Εκείνη την εποχή άρχισε μια αλλαγή μέσα της

120



σιωπηλή και αναπόφευκτη λες και πέταγε σιγά σιγά απόπάνω της κομμάτια του εαυτού της που ώς τότε λείαιναντις αιχμηρές γωνίες της την μαλάκωναν την βοηθούσαν ναβάζει τον εαυτό της στη θέση των άλλων την γέμιζαν συ-μπόνια Πετώντας ότι την έκανε ανθρώπινη σκλήρυνε προςτον εαυτό της και προς τις κόρες της Ξέχασε τη μητρική α-γάπη δίχως όρια Η ζωή της η οποία μέχρι τότε ήταν έναςύμνος στη μητέρα αφιερώθηκε στην κατεδάφιση του ρό -λου της

Αργότερα δε θα μπορούσε να θυμηθεί πώς πέρασανεκεί νοι οι φρικτοί μήνες των προετοιμασιών για την επι-στροφή τους στην Ελλάδα Θυμόταν μόνο την απέραντησιωπή της Λάουρας την αγωνία στα μάτια της Θάλειας τηθλίψη της Δανάης και την παρηγοριά της θείας της

laquoΚουράγιο κόρη μου Θrsquo αρρωστήσεις έτσι Όλα θα πε-ράσουν θα δεις Στο τέλος όλα περνούν και τα καλά και τακακά και αυτό που μένει είναι η εμπειρία των στιγμών οιοποίες περιείχαν τη χαρά μας ή την απελπισία μαςraquo τηςέλε γε αγκαλιάζοντάς την η Κοκόνα Κρυσταλλένια όταν ηΚατίγκω λύγιζε από το βάρος των ευθυνών όχι για να τηνπαρηγορήσει γιατί για κάποιες απώλειες το καλύτερο για-τρικό είναι ο χρόνος

Ήταν δύσκολο να ξεμπερδέψει με τα χρέη του κόμη Φρα -γκίσκου Αλφιέρι δίχως να ξεπουλήσει ότι είχε απομείνειΣτο τέλος αναγκάστηκε να πουλήσει και το σπίτι της στοΠαλέρμο Σχεδόν όλο το χρηματικό ποσό από την πώλησηξοδεύτηκε σε χρέη τιμής Συγκέντρωσε όσα χρήματα απέ-μειναν μαζί με όσα τής είχε χαρίσει η διορατικότητα και ηγενναιοδωρία του Νίνο Ατζαγιόλι


121


laquoΑυτά είναι η σιγουριά σας για τον πρώτο καιρό στηνΕλλάδα σινιόραraquo της είπε ο νοτάριος Ορέστε ντι Λορέντζομέσα στο γραφείο του ένα μεγάλο διαμέρισμα πάνω στηνπλατεία Κουάτρο Κάντι του Παλέρμου laquoΔεν είναι αρκετάόμως με συνετή διαχείριση θα ζήσετε αξιοπρεπώς ταπρώτα χρόνια και ίσως μπορέσετε νrsquo αποκαταστήσετε εντω μεταξύ και κάποια από τις κόρες σας Μην απελπίζε-στε πολλά μπορούν να συμβούν Υπάρχει όμως φυλαγμένοκαι κάτι άλλο για εσάςraquo

Εκείνη τον κοίταξε ερωτηματικάΟ νοτάριος άνοιξε το χρηματοκιβώτιο του γραφείου του

και πήρε από μέσα τη δερμάτινη θήκη που έμοιαζε με χαρ-τοφύλακα Την ακούμπησε με προσοχή πάνω στο τραπέζισαν να περιείχε κάτι εξαιρετικά πολύτιμο και στράφηκεστην Κατίγκω

laquoΟι τίτλοι του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέριraquo της ανακοί-νωσε επίσημα κι εκείνη δεν κατάλαβε laquoΟι τίτλοιraquo συνέχι-σε ο συμβολαιογράφος λες και της έλεγε το πιο σπουδαίοπράγμα του κόσμου laquoΘrsquo αποφύγω τους νομικούς όρους σι-νιόρα και θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω με λόγια απλάγια να γίνω κατανοητός Σύμφωνα με τους νόμους μας καιτο οικογενειακό μας δίκαιο τους τίτλους μαζί με τα ακίνη-τα κληρονομεί ο πρωτότοκος γιος Εάν δεν υπάρχει γιοςπερνούν αυτομάτως στην πρωτότοκη κόρη της οικογένειαςΣτη δική σας περίπτωση δεν υπάρχουν πια ακίνητα υπάρ-χουν όμως οι τίτλοι οι οποίοι περιέρχονται στην κυριότητατης πρωτότοκης κόρης σας Η Λάουρα λοιπόν είναι η κλη-ρονόμος του κόμη όσον αφορά τους τίτλουςraquo επανέλαβεκαι επειδή η Κατίγκω τον κοίταζε δίχως νrsquo αντιλαμβάνε-

122



ται ο νοτάριος της είπε υπομονετικά laquoΑπό εδώ και στο ε-ξής η κόρη σας είναι η κόμισσα Λάουρα Αλφιέριraquo και τηςπρότεινε το δερμάτινο φάκελο

Η Κατίγκω έμεινε ακίνητηlaquoΜε κοροϊδεύετεraquo τον ρώτησε κι ένας ξαφνικός θυμός

τής έκλεισε το λαιμό laquoΤι να τα κάνω εγώ τα παλιόχαρταόταν πίσω τους δεν υπάρχουν ακίνητα χρήματα ο πύργοςκαι τα κτήματα για να τα υποστηρίξουν αφού ο σύζυγόςμου φρόντισε να ταhellip να ταhellip να τα εξαφανίσειraquo προσπά-θησε να βρει την κατάλληλη λέξη ενώ με κόπο δάμαζε τοθυμό της laquoΔεν μπορώ να φάω τα χαρτιά Τι να τα κάνωλοιπόν εγώ τα παλιόχαρταraquo επανέλαβε με ένα λυγμό στηφωνή

laquoΜην τα υποτιμάτε σινιόρα Αλφιέρι Μη βιάζεστε να τααπορρίψετε Μπορεί να μη σας ανήκουν πια τα ακίνητα ό-μως οι τίτλοι ευγενείας παραμένουν στα χέρια σας και κα-νένας δεν μπορεί να σας τους πάρει πίσω Ίσως κάποτε σαςφανούν πολύ χρήσιμοι Θα μπορούσαν νrsquo αγοράσουν ndashαςμου επιτραπεί η έκφρασηndash ένα μέλλον για την ίδια την κόρησας και ίσως για όλη σας την οικογένεια Αυτό το έχω συ-ναντήσει πολλές φορές στην καριέρα μου Δεν έχετε ιδέαπόσοι άνθρωποι υπάρχουν οι οποίοι θα έδιναν όλη τους τηνπεριουσία για έναν τίτλο ευγενείας Μπορεί σε εσάς πουκατάγεστε από σπουδαία οικογένεια να μη λένε τίποτα οιπεργαμηνές σκεφτείτε όμως κάποιους άλλους οι οποίοιπροέρχονται από ταπεινές οικογένειες και μια ζωή ψάχνουνέναν τίτλο να τους ανεβάσει κοινωνικά Έχετε ένα γερόχαρτί στα χέρια σας την αξία του οποίου δε γνωρίζετε ακό-μα Αργότερα θα κατανοήσετε τι σας λέωraquo


123


Την κοίταξε κι ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο φώτισε τοσοβαρό πρόσωπό του Αυτή την παράξενη γυναίκα τηνγνώριζε σχεδόν είκοσι χρόνια Την είχε καλωσορίσει νιόπα-ντρη ερωτευμένη και αθώα τώρα την αποχαιρετούσε χή-ρα έμπειρη και απογοητευμένη από ένα γάμο ο οποίος δεντης άξιζε Μακάρι να μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερογια εκείνη

Η Κατίγκω πήρε διστακτικά το δερμάτινο φάκελο πουτης πρότεινε ο συμβολαιογράφος και τον ευχαρίστησε Τακεχριμπαρένια μάτια της όμως κρατούσαν ακόμα στο βά-θος τους μια αμφιβολία

Η τελευταία της νύχτα στο Μονρεάλε στον πύργο ο ο-ποίος την επομένη θrsquo ανήκε σε καινούργιο ιδιοκτήτη αργο-πέθαινε μαζί της ψυχορραγώντας δολοφονημένη από τοσκοτάδι του πεπρωμένου της ουτοπίας της χυδαιότηταςη οποία αναπαράγεται συνεχώς και οργιάζει Θα έπρεπε ναμάθει να ζει με αυτό που συνέβη Θα έπρεπε να το κρύψεικαλά Αυτή τη χυδαιότητα της ζωής να την φυλάξει ως πο-λύτιμο μυστικό Αυτό το χυδαίο κομμάτι του παρελθόντοςτης θα έπρεπε να μη μαθευτεί στην Αθήνα Για χάρη τωνκοριτσιών της Για χάρη του μέλλοντός τους Για χάρη τηςίδιας και της θείας Κρυσταλλένιας Για χάρη του ονόματοςτων Χρυσολωράδων ότι συνέβη στο Μονρεάλε της Σικε-λίας θα έπρεπε να μη μαθευτεί ποτέ Τελεία και παύλα Έ-τρεμε τα σκάνδαλα περισσότερο από τις αρρώστιες κι έβα-ζε την ευπρέπεια πάνω από την αλήθεια και τα ειλικρινήσυναισθήματα Είχε γεννηθεί μέσα στην ευμάρεια και σταπρονόμια Πολύ λίγα πράγματα θεωρούσε χειρότερα απότην προσβολή του ονόματός της Η Κατίγκω Χρυσολωρά-

124



Αλφιέρι ένιωσε την κοινωνική ανασφάλεια να γίνεται προ-σωπική και αμέσως στυλώθηκε στα πόδια της Θα έπρεπενα κρατήσει τα προσχήματα Να φαίνεται πως υπάρχει μιαπληθώρα αγαθών στη ζωή τους την οποία στην ουσία δενείχαν Ακόμα κι αν χρειαζόταν να πουληθεί η ίδια έπρεπενα σώσει τις κόρες της γιατί η δική της ανευθυνότητα μετα οικονομικά της την είχε φέρει σrsquo αυτό το σημείο να χά-σει μια ολόκληρη περιουσία την προσωπική της περιουσίαμέσα από τα χέρια της για έναν άντρα τον οποίο τίποτα καικανένας δεν μπορούσε να σώσει Και όλα αυτά στο όνοματου έρωτα Στο όνομα τίνος έρωτα έκανε τέτοια τρέλα Στομέλλον θα κριτικάριζε πάντα με πίκρα τη σαχλαμάρα τουέρωτα και τους μπελάδες του μέχρι που ο ίδιος ο έρωταςθα της χτυπούσε για δεύτερη φορά την πόρτα της καρδιάςτηςhellip Αλλά αυτά έγιναν αργότερα Η Κατίγκω θα πάλευεμε νύχια και με δόντια να προστατέψει από την κοινωνικήκατακραυγή τις κόρες της κόρες ενός αυτόχειρα τζογαδό-ρου και απατεώνα Η χυδαιότητα ήταν μια γλώσσα παγκό-σμια αλλά το παρελθόν της το οποίο δυστυχώς περιελάμ-βανε μεγάλη δόση χυδαιότητας αφορούσε μόνο την ίδια καικανέναν άλλο Με πόνο ψυχής αντιλαμβανόταν πως για κά-θε επιλογή της υπήρχε μια συνέπεια ένα επακόλουθο καιπως οι πιο σημαντικές επιλογές της ήταν αυτές τις οποίεςέκανε δίχως να τις συνειδητοποιεί Αυτές είχαν τη δύναμηΕπιλογές συμπεριφοράς επιλογές των μνησικακιών της ε-πιλογές των ανθρώπων που αγάπησε και της ποιότηταςτης αγάπης της επιλογές ακόμα και του πώς επέλεγε νακρίνει κάποιον Όλες αυτές οι ασυνείδητες επιλογές εκατο-ντάδες χιλιάδες όλα αυτά τα χρόνια κουβαλούσαν η καθε-


125


μιά εξαιρετική δύναμη Αποφάσισε πως από εδώ και πέραθα έπρεπε να είναι πολύ προσεκτική και συνειδητή με τις ε-πιλογές της

Η Κατίγκω άνοιξε το ταξιδιωτικό της μπαούλο κι έβγα-λε από μέσα το δερμάτινο χαρτοφύλακα με τους τίτλους ευ-γενείας Τώρα ανήκαν στην κόρη της Κάθισε στο τραπέζικαι στη φλόγα του κεριού διάβασε το περιεχόμενό τουςΚοίταξε τα έγγραφα ακόμα μια φορά με αμφιβολία Κοντέ-σα Λάουρα Αλφιέρι Λάουρα Αλφιέρι κόμισσα του Μονρε-άλε Τι αξία μπορεί να έχουν τα χαρτιά Θα είναι άραγε ικα-νά να ξελασπώσουν όλη την οικογένεια Θα μπορούν ν rsquo αγο-ράσουν ένα γαμπρό για τη Λάουρα Θα μπορέσει ο γάμοςτης Λάουρας να γίνει μια κερδοσκοπική επιχείρηση σκέ-φτηκε με έναν αναστεναγμό και τα παραμέρισε Ακόμα καιδίχως τον τίτλο η ωραία κόρη της είχε συμπεριφορά βασί-λισσας ndashαποτέλεσμα της υπέρμετρης και ανορθόδοξης αγά-πης του πατέρα της ο οποίος τής είχε ξεσηκώσει τα μυα-λάndash υπεροψία απόλυτη αντίληψη της ομορφιάς της η ο-ποία την ξεχώριζε από τους άλλους και δεν ήταν τυχαίο τογεγονός πως το υπηρετικό προσωπικό την αποκαλούσε ει-ρωνικά laquoκόμισσαraquo Φαντάσου τώρα που είχε και τον τίτλοποια θα ήταν η συμπεριφορά της Η δύσκολη κόρη της ήτανμια παθιασμένη αναγνώστρια και στα βιβλία τα οποία διά-βαζε δεν μπορούσε ποτέ να ταυτιστεί με καμιά ηρωίδαγιατί όλα τής τόνιζαν πόσο διαφορετική ήταν η ίδια από αυ-τές Τι μας περιμένει άραγε στο μέλλον προβληματίστηκεη Κατίγκω Κατόπιν τράβηξε από το χαρτοφύλακα τις δυοφωτογραφίες που είχε φυλάξει κομμάτια δυο διαφορετι-κών περιόδων της ζωής της μάρτυρες του παρελθόντος της

126



για να επανέρχεται στην πραγματικότητα όταν στο μέλλονθα ξεχνιόταν καμιά φορά και θα νόμιζε πως όσα είχε ζήσειήταν μόνο ένας εφιάλτης Τις κοίταξε στο φως του κεριούΗ πρώτη από το γάμο της στην Αθήνα το 1877 τραβηγμέ-νη στο στούντιο των αδερφών Ρωμαΐδη Έσκυψε περισσό-τερο για να δει τον κόμη Φραγκίσκο Αλφιέρι Τον αναγνώ-ρισε ωραίο και ανδροπρεπή ξανθό με πράσινα μάτια τα ο-ποία δε φαίνονταν πια στην ξεθωριασμένη φωτογραφία Εί-χε χαμόγελο φωτεινό που άφηνε να ξεχωρίζει μια σειρά απόκάτασπρα δόντια Ξαφνικά ένιωσε στο στόμα της τη γεύσηαπό τα φιλιά του και ταράχτηκε Έσκυψε ξανά πάνω απότη φωτογραφία Ήταν ντυμένος με την τελευταία λέξη τηςμόδας της εποχής με μια επιμελημένη αδιαφορία για ταπανάκριβα ρούχα τα οποία υπογράμμιζαν την ευγενική τουκαταγωγή Το πουκάμισο κάτασπρο και κολλαρισμένο ηγραβάτα μεταξωτή Μια άσπρη γαρδένια στο πέτο έσπαγετη μονοχρωμία του σκούρου κουστουμιού Υγιής γεμάτοςζωντάνια ακτινοβολούσε ενέργεια σε αντίθεση με την ιδέατην οποία μπορεί να έχει κανείς για τους αριστοκράτες μετο υποτιθέμενο χαλασμένο αίμα από τις μεταξύ τους γαμή-λιες επιμειξίες Με το χέρι περασμένο στη λεπτή μέση τηςσφίγγει τη νύφη στο πλευρό του Η δεσποινίς Κατίγκω Χρυ -σολωρά είναι νέα ψηλή όσο κι εκείνος σοβαρή και λίγο σκο-τεινή με μια φυσική συστολή στις δημόσιες εκφράσεις τωνπροσωπικών στιγμών της και προπαντός στο χέρι του γα-μπρού που ακουμπάει τη μέση της λες και δηλώνει laquoΑυ-τή η νέα γυναίκα μού ανήκει τώραraquo Φοράει το νυφικό τηςμητέρας της ιβουάρ ταφτά βέλο από μαλακό τούλι κεντη-μένο με μαργαριτάρια και πιασμένο δεξιά και αριστερά με


127


πολύτιμες χρυσές καρφίτσες δώρο του πατέρα της τη μέρατου γάμου Τα μαλλιά σκούρα καστανά τραβηγμένα πί-σω Φαίνεται λίγο εκτός τόπου και χρόνου μια αρχαία Ελ-ληνίδα μια Καρυάτιδα κλεμμένη από την Ακρόπολη Χα-μογελάει στο φακό λίγο αμήχανα Το βλέμμα της ήρεμοκαι πειθήνιο μαρτυράει στις επερχόμενες γενεές που θακοιτάξουν τη φωτογραφία πως είναι έτοιμη για το ρόλο τηςσυζύγου και τη ζωή που την περιμένει Η Κατίγκω χάιδεψεμε νοσταλγία την αθωότητα εκείνης της νύφης Ήταν ο α-γνώριστος εαυτός της Κατόπιν πήρε τη δεύτερη φωτογρα-φία από μια κοντινότερη εποχή από το τελευταίο ταξίδι μετον Φραγκίσκο στη Νάπολη για να βαπτίσουν και τις τρειςκόρες τους μαζί στην ορθόδοξη εκκλησία των Αγίων Απο-στόλων Πέτρου και Παύλου έξι μήνες μετά τη γέννηση τηςτρίτης Είχαν μείνει ένα μήνα στη Νάπολη και στα τρεχά-ματα για τα τριπλά βαφτίσια είχαν βρει την ευκαιρία ναπαρακολουθήσουν και μια από τις παραστάσεις του laquoΤεά-τρο Σαν Κάρλοraquo και να δουν την ντίβα της όπερας και τουναπολιτάνικου laquoμπελκάντοraquo Ινκορονάτα Μπιμπό να τρα-γουδάει laquoΝόρμαraquo Έψαξε με βλέμμα γεμάτο νοσταλγία τηφωτογραφία Ο Φραγκίσκος φαινόταν ο ίδιος ωραίος άντραςόπως και στην πρώτη του γάμου τους ίσως λίγο πιο γερα-σμένος λίγο πιο σκοτεινός οπωσδήποτε λιγότερο ξέγνοια-στος μέσα στα προβλήματα τα οποία είχαν ήδη αρχίσει νακλονίζουν το γάμο τους Φοράει φράκο ραμμένο σε ράφτητης Μποντ Στριτ του Λονδίνου Δίπλα του η Κατίγκω μοιά -ζει με μοντέλο από το γαλλικό φιγουρίνι Η μόδα των κυ-

128


Αναφορά στο μυθιστόρημα Εις το όνομα της μητρός


ριών Φοράει τουαλέτα υψηλής ραπτικής έξωμη και γά-ντια μακριά πάνω από τους αγκώνες Τα μαλλιά της είναιχτενισμένα από έμπειρη κομμώτρια και είναι πιασμένα χα-μηλά στο λαιμό στολισμένα με άσπρες γαρδένιες Το στρί-φωμα της τουαλέτας αφήνει μόλις να φανούν τα ασορτί με-ταξωτά παπούτσια με πόρπες κεντημένες και τακούνια λα-ξεμένα προς τα μέσα σύμφωνα πάντα με τη γαλλική μόδαΗ Κατίγκω κοίταξε τα μάτια εκείνης της γυναίκας και είδεπως έκρυβαν τα μυστικά της αρχής μιας καταστροφής έ-τσι όπως είχαν απαθανατιστεί στο πάγωμα του χρόνουστην παράλυση της στιγμής στην άπνοια του δευτερολέ-πτου στο άνοιγμα και κλείσιμο του διαφράγματος της μη-χανής και ανατρίχιασε Μάζεψε γρήγορα τίτλους και φω-τογραφίες μέσα στο χαρτοφύλακα

Πήρε το κερί από το τραπέζι άνοιξε την πόρτα της καιέτσι όπως ήταν ξυπόλυτη και με τη νυχτικιά της βγήκε στοδιάδρομο Στα διπλανά δωμάτια κοιμόνταν οι κόρες και ηθεία της Σκέφτηκε το μίσος που εδώ και καιρό διέκρινε σταμάτια της Λάουρας όταν την κοίταζε και λύγισε στα δυο

laquoΘα της περάσει κόρη μουraquo επέμενε η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια laquoΜην ξεχνάς πως τον λάτρευε τον πατέρα τηςΗ Λάουρα γνωρίζει την αλήθεια αλλά δεν μπορεί να τηνπαραδεχτεί ακόμα Θα είναι σαν να σκοτώνει η ίδια τη μνή-μη του Κάνε υπομονή Όταν θα μεγαλώσει λίγο ακόμα ό-ταν θα ερωτευτεί όταν θα έχει τις δικές της απογοητεύσειςτις δικές της εμπειρίες τότε θα μπορέσει να παραδεχτεί τηναλήθεια για τον πατέρα της και να τον φέρει στις κανονικέςτου διαστάσεις Άνθρωπο και όχι Θεό όπως τον βλέπει τώ-ραraquo την παρηγορούσε


129

5o


laquoΜέχρι να γίνει αυτό θεία εγώ θα έχω πεθάνειraquo τηςαπα ντούσε η Κατίγκω

laquoΜην το λες αυτό κόρη μου σε δυο τρία χρόνια η Λάου-ρα θα είναι της παντρειάς Κάνε υπομονήraquo επέμενε η Κο-κόνα Κρυσταλλένια αλλά η Κατίγκω επανερχόταν στα ίδια

laquoΘεία τι έπαθα Πώς μπόρεσα να φανώ τόσο κουτή τό-σο αστόχαστη όλα αυτά τα χρόνια Ποιος ήταν ο άνθρωποςπου παντρεύτηκα Δε γνώριζα τίποτα γιrsquo αυτόν Γνώριζαμόνο όσα δεν είχαν σημασία Όσα οι άλλοι συνήθως γνωρί-ζουν για εμάς όνομα ηλικία οικογενειακή κατάσταση Πώςμπόρεσα να σπαταλήσω την περιουσία μου έτσι ανεύθυναndashυποτίθεται για να σώσω κάτι που δε σωζόταν με τίποταndashδίχως να σκεφτώ τον εαυτό μου το μέλλον μου και το μέλ-λον των κοριτσιών μου Πώς θα τα βγάλω πέρα τώρα θείαraquoέκλαιγε η Κατίγκω ξανά και ξανά πάνω στα συντρίμμιατης ζωής της

laquoΕρωτεύτηκες κόρη μου Αυτό έπαθες Τον άντρα σουήθελες να βοηθήσεις όχι κανέναν ξένο Ότι έγινε έγινε τώ-ρα Μη στέκεσαι στο παρελθόν Συγχώρεσε τον Φραγκίσκοκαι μαζί συγχώρεσε και τον εαυτό σου και κοίταξε ότανφτάσουμε με το καλό στην Ελλάδα νrsquo αρχίσεις καινούργιαζωή Είσαι νέα ακόμα Πέρασες πολλά Φτάνουν τα βάσα-ναraquo την παρηγορούσε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΤι είναι αυτά που λες θεία Η ζωή μου έχει τελειώσειπιαraquo

Η Κατίγκω ίσιωσε το κορμί της με κόπο και σιωπηλάμην κάνει θόρυβο και ξυπνήσει τις κοιμισμένες κατέβηκεστο ισόγειο Το άδειο σπίτι την έκανε νrsquo ανατριχιάσει Τυλί-χτηκε στην εσάρπα της κι έκανε μια τελευταία βόλτα στα

130



δωμάτια Μπήκε στο σαλόνι Κοίταξε στο τζάκι Λίγο και-ρό πριν εκεί βρισκόταν κρεμασμένο στον τοίχο το πορτρέτοτης πεθεράς της Τώρα ανήκε στη Λάουρα Πακεταρισμένομαζί με όσα από τα πολύτιμα έπιπλα και πίνακες είχε κατα-φέρει να σώσει είχε σταλεί εδώ και τρεις μήνες στην Ελλά-δα Στο διάδρομο που οδηγούσε στην κουζίνα ακουμπισμέ-νος στο πάτωμα ένας ξεχασμένος καθρέφτης σπασμένοςστις γωνίες είχε γλυτώσει από το ξεπούλημα Γονάτισε κιεξέτασε το πρόσωπό της Νόμιζε πως η δυστυχία θα την εί-χε μεταμορφώσει σε κάτι τρομακτικό όμως ήταν η ίδιαπιο σκοτεινή πιο αδυνατισμένη Στα μάτια της ανέβηκανκάποια δάκρυα ξεχασμένα Με απόλυτη διαύγεια αυτή πουσυνήθως χαρίζει η επίγνωση σκέφτηκε πως μετά τα σαρά-ντα ο καθένας αποκτάει το πρόσωπο που του αξίζει Κάθεσημάδι πάνω στο πρόσωπό της έκρυβε ένα καπρίτσιο μιαλανθασμένη επιλογή έναν πόνο μια απογοήτευση μια α-πελπισία μια ελπίδα Χαμογέλασε στον εαυτό της με έναχαμόγελο που έμοιαζε με γκριμάτσα Άφησε το κερί μπρο-στά στον καθρέφτη κάθισε στο πάτωμα και ακούμπησε τηνπλάτη της στον τοίχο Τα μακριά μαλλιά της σκέπασαν τουςώμους της μαλακά σαν κάπα από μετάξι μια ζωντανή ύλημυρωμένη με το φυσικό άρωμα της γυναίκας που έζησε κά-ποτε μέσα στο λούσο και στην πολυτέλεια των αισθήσεωνσε μια πληθώρα αγαθών τα οποία είχαν τώρα εξαντληθείΜε το μυαλό της ξεκάθαρο συνειδητοποίησε πως από εδώκαι πέρα οι θλίψεις της δε θα ήταν ποτέ αρκετά θλιμμένεςοι χαρές της ποτέ αρκετά ευτυχισμένες τα όνειρά της ποτέαρκετά μεγαλειώδη η ζωή της ποτέ σημαντική

Το Μάιο του 1897 η οικογένεια Χρυσολωρά-Αλφιέρι


131


και η Κοκόνα Κρυσταλλένια επέστρεψαν στην Ελλάδα Δυομήνες πριν Κυριακή των Βαΐων είχε ξεσπάσει ο Ελληνο-τουρκικός πόλεμος Ευτυχώς όμως δεν πρόλαβαν όπωςφοβήθηκε η Κατίγκω να δουν την εθνική αναταραχή τονπανικό την αποτυχία των πολεμικών επιχειρήσεων στηΘεσσαλία και κατόπιν τη λαϊκή οργή γιατί στις 8 Μαΐουυπο γράφηκε η ανακωχή κοντά στη Λαμία και σταμάτησανοι εχθροπραξίες Το μέγαρο Χρυσολωρά στην οδό Πανεπι-στημίου ήταν ένα ιστορικό μνημείο της Αθήνας Καλοδια-τηρημένο κατά τη διάρκεια της απουσίας τους με τη φρο-ντίδα της Μαργιόλας τις περίμενε έτοιμο με τα έπιπλάτους τα οποία είχαν φτάσει νωρίτερα από τη Σικελία καισυμπλήρωσαν τα ήδη υπάρχοντα πολύτιμα του ΕμμανουήλΧρυσολωρά Η συνάντηση της Κατίγκως με τη Μαρ γιόλαέμεινε ιστορική Αγκαλιάστηκαν ψάχτηκαν με τρεμάμεναχέρια με μάτια που είχαν χρόνια να δουν αγαπημένα πρό-σωπα με καρδιά να χάνει χτύπους με τη συγκίνηση να τιςσυγκλονίζει και τους κόπηκε η λαλιά Γύρω τους σε μιαφασαρία χαράς κι ένα πανηγύρι συναισθημάτων οι κόρεςτης Κατίγκως και οι δυο γιοι της Μαργιόλας φοιτητές ια-τρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έκαναν την πρώτη γνω-ριμία τους ενώ ο Αριστείδης Μπαλτατζής θαύμαζε τις ανι-ψιές του τη Δανάη έντεκα ετών και τη Θάλεια δεκατριώνκορίτσια γεμάτα νιάτα και ομορφιά υπολογίζοντας τη μελ-λοντική τους εξέλιξη καθώς το βλέμμα του σταματούσε έκ-πληκτο σrsquo εκείνο το πλάσμα ndashαπό πού είχε ξεφυτρώσει α-λήθεια εκείνο το πλάσμα τι είδους θεϊκός συνδυασμός κυτ-τάρων το είχε φέρει στη ζωήndash τόσο απόμακρο και ξένο στηγενική χαρά το οποίο τού χάρισε ξαφνικά ένα αμήχανο χα-

132



μόγελο και κατόπιν το ίδιο απότομα σοβάρεψε Λάου ρα Αλ-φιέρι ασημένιο φεγγάρι ρόδι γινωμένο αλλά στυφό στονουρανίσκο άρωμα γιασεμί πέλαγος θάλασσα ανταριασμέ-νη κοχύλι της άμμου κρέμα σαντιγί σου αλά κρεμ Φασα-ρίες μάς περιμένουν σκέφτηκε κι έμεινε άφωνος Στα επό-μενα χρόνια ο Αριστείδης Μπαλτατζής ειδικός στη γυναι-κεία φύση και στα τερτίπια της και προπαντός διαπιστευ-μένος επιτηρητής της αρετής των ανιψιών του θα είχε πολ-λές ευκαιρίες νrsquo ανακαλύψει πως η Λάουρα Αλφιέρι πλάσμακαλοσχηματισμένο αλλά απροσδιόριστο δέρμα σαν το λου-λούδι της μανόλιας βελούδινο σαν τη φλούδα του ροδάκινουμάτια πράσινα σκούρα στο χρώμα του βασιλικού φρύδια κα-λογραμμένα στόμα γεμάτο σάρκα μύτη σμιλεμένη ότι καινα έκανε όπου και να στεκόταν γινόταν αυτόματα το κέ-ντρο του κόσμου Τράβηξε τις ανιψιές του στην αγκαλιά τουκαι παρόλο που σπάνια εκδήλωνε δημόσια τα συναισθήμα-τά του τις φίλησε ενθουσιασμένος

Οι δυο αδερφές συνήλθαν την επομένη μέρα αφού πέρα-σαν μια ολόκληρη νύχτα να μετρούν πόσα σημάδια είχανγράψει πάνω τους τα χρόνια Η Μαργιόλα είχε κάποιες οκά -δες παραπάνω η Κατίγκω είχε τα ίδια μάτια με τα οποίαέβλε πε τον κόσμο στα δεκαοχτώ της αλλά ήταν πιο αδύνα-τη πιο μελαγχολική Δεν μπορούσαν όμως να παραπονε-θούν ο χρόνος είχε φερθεί και στις δυο με καλοσύνη Τα γε-γονότα τα οποία είχαν σημαδέψει τη ζωή τους γίνονταν ει-κόνες Έκλαιγαν οι δυο αδερφές βγάζοντας άναρθρες κραυ-γές σε μια ακαταστασία αναστεναγμών και αναφιλητώνώσπου ο Μπαλτατζής ειδικός στη γυναικεία υστερία φο-βούμενος πως μια συναισθηματική κατρακύλα θrsquo αποσυ-


133


ντόνιζε το καλοκουρδισμένο σπιτικό του τους έδωσε απόμια κουταλιά βαλεριάνα και συνέφεραν Όλα αυτά με τησυνδρομή της Κοκόνας Κρυσταλλένιας η οποία χάιδευε τιςανιψιές της με τα παχουλά χέρια της

laquoΔόξα να έχει ο Θεός Επιστρέψαμε σώες στην πατρίδαμας καλές μου τίποτα δεν μπορεί να μας χωρίσει τώρα Ό-χι βέβαια πως περάσαμε άσχημα αυτά τα είκοσι χρόνιαΌσα ζήσαμε δεν είναι όλα για πέταμα ε Κατίγκω μουraquoεπα ναλάμβανε ενώ προσπαθούσε να παρηγορήσει τον εαυ-τό της για το χαμό του Ατζαγιόλι και σώπαινε ξαφνιασμέ-νη γιατί γνώριζε πως για ορισμένα θέματα δε μιλάμε καιγιrsquo αυτά που δεν πρέπει να θίγουμε χρειάζεται να σωπαί-νουμε Για να ξαναβρεί τη συναισθηματική ισορροπία τηςάρχισε αμέσως να καταστρώνει σχέδια στο μυαλό της γιατο νοικοκυριό της ανιψιάς της

laquoΘα χρειαστούμε τουλάχιστον δυο γυναίκες για τις δου-λειές του σπιτιού Επίσης μια μαγείρισσα έναν κηπουρόκαι ασφαλώς έναν αμαξάraquo κατέγραφε λίστες

laquoΘεία Κοκόνα δεν μπορούμε να προσλάβουμε τόσο πο-λύ προσωπικό Δεν έχουμε πια τα μέσα Το εισόδημά μουείναι μετρημένο Πρέπει να βαδίσουμε με προσοχή Θα πρέ-πει να σκεφτώ και τα ιδιωτικά σχολεία των κοριτσιών Θαχρειαστεί να συνεχίσουν τις ξένες γλώσσες Πρέπει να σκε-φτώ τα μαθήματα πιάνου της Λάουρας Τα μαθήματα σχε-δίου και ζωγραφικής της Δανάης Όλα αυτά είναι τεράστιαέξοδα θείαraquo

Η Κατίγκω έβαλε φρένο στα σχέδια της ΚρυσταλλένιαςlaquoΈχω κι εγώ το προσωπικό μου εισόδημα μην το ξε-

χνάς κόρη μουraquo συνέχιζε εκείνη

134



laquoΑρκετά με βοήθησες θεία Αρκετά βασίστηκα σε εσέ-να Από το εισόδημά σου ζούσαμε τα τελευταία δυο χρόνιαΦτάνει πιαraquo

Στο τέλος συμφώνησαν να προσλάβουν μια γυναίκα μό-νιμη ως οικονόμο η οποία επιπλέον θα μαγείρευε με τηβοήθεια της Κοκόνας Κρυσταλλένιας και μια ή δυο βοηθη-τικές εξωτερικές όταν θα υπήρχε ανάγκη Επίσης έναν α-μαξά με δικό του αμάξι και άλογα ο οποίος θα φρόντιζε καιτον κήπο Μέχρι να τακτοποιήσουν τα πρακτικά και νασυμφωνήσουν για το ύψος των εξόδων που επέτρεπε τοπορτοφόλι τους η Μαργιόλα τους έστειλε δυο γυναίκες απότο δικό της προσωπικό

Η Κατίγκω και η Κοκόνα Κρυσταλλένια βρήκαν την Α-θήνα αλλαγμένη Πολύ μεγαλύτερη απrsquo όση την είχαν αφή-σει είκοσι χρόνια πριν Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 καιτα χρήματα που διατέθηκαν από τους διάφορους εθνικούςευεργέτες είχαν συμβάλει στον καλλωπισμό της πόλης Εί-χε γεμίσει ωραία σπίτια και δημόσια κτήρια σχολεία ξε-νοδοχεία καφενεία κέντρα διασκέδασης θέατρα πολυτελήεστιατόρια και ζαχαροπλαστεία που συγκέντρωναν τηνάρχουσα τάξη της πρωτεύουσας Στα περίχωρα της Αθήναςκαι του Πειραιά είχαν εμφανιστεί πολλές βιομηχανίες κι ερ-γοστάσια χημικών λιπασμάτων κι εριουργίας Η οδός Ερ-μού και η Αιόλου είχαν γεμίσει εμπορικά καταστήματα καικομμωτήρια Περιοχές τις οποίες είχαν αφήσει αδιαμόρφω-τες τις βρήκαν γεμάτες κτήρια Το ίδιο συνέβη και με τηλεωφόρο Κηφισίας την παλιά τους γειτονιά Το Κολωνάκιτο θυμόνταν ως περιοχή με βράχους όπου έβοσκαν πρόβα-τα και κατσίκες Το βρήκαν γεμάτο ωραία διώροφα και


135


τριώροφα με καταπράσινους κήπους ενώ λίγο πιο πάνωστους πρόποδες του Λυκαβηττού μια άγρια φύση συμπλή-ρωνε το τοπίο Η οικονομία και το εμπόριο είχαν βελτιωθείενώ ήδη από το 1896 στους δρόμους της Αθήνας κυκλοφο-ρούσε το πρώτο αυτοκίνητο Ένας άνεμος αναδημιουργίαςείχε αλλάξει την Αθήνα Οι Αθηναίοι γλεντούσαν έτρωγανέξω κουτσομπόλευαν διάβαζαν εφημερίδες παρακολου-θούσαν θεατρικές παραστάσεις Στην αρχή η έκπληξη τηςΚατίγκως και της Κρυσταλλένιας ήταν ευχάριστη Με τηνπρώτη ματιά τούς άρεσε η Αθήνα έτσι όπως είχε εξελιχτείΛίγο αργότερα όμως ζώντας την θrsquo άλλαζαν γνώμη βλέ-ποντας τα ρυμοτομικά και πολεοδομικά σφάλματα τα ο-ποία δημιουργούσαν ασφυκτική κατάσταση στην πόλη τονπληθωρισμό την άνοδο των τιμών το πρόβλημα της καθα-ριότητας την έλλειψη άφθονου νερού τα σύννεφα σκόνηςτην απουσία υπονόμων τον ανεπαρκή φωτισμό των δρό-μων τα σκουπίδια που έριχναν οι Αθηναίοι παντού Ποιαήταν αλήθεια η πραγματική Αθήνα Μια ευρωπαϊκή πό-λη την οποία είχαν μυθοποιήσει μέσα στη φαντασία τωνδυο γυναικών είκοσι χρόνια ξενιτιάς ή αυτό το σκουπιδαριόπου έβλεπαν και ζούσαν καθημερινά

laquoΤα ίδια προβλήματα υπήρχαν και το 1877 όταν φύγα-με αλλά σε μικρότερη κλίμακα Αυτή είναι η πατρίδα μαςΤην αγαπάμε όπως και να είναι κι ας μας πληγώνειraquo απο-φάνθηκαν στο τέλος

Παρόλο που η Κοκόνα Κρυσταλλένια απέφευγε τα κοι-μητήρια γιατί της θύμιζαν το θάνατο μια από τις πρώτεςεξόδους των δυο γυναικών μόλις εγκαταστάθηκαν στοσπίτι της οδού Πανεπιστημίου ήταν το προσκύνημα στον

136



τάφο του Εμμανουήλ Χρυσολωρά στο Νεκροταφείο Αθη-νών Εκεί επιτέλους πάνω στο μνήμα έκλαψαν για όλεςτις απώλειες της ζωής τους η καθεμιά για τις δικές τηςΚαθώς έπεφτε το βράδυ και άδειαζε το νεκροταφείο απόκόσμο η Κατίγκω κάτω από το τρομαγμένο βλέμμα τηςθείας της ξάπλωσε πάνω στον τάφο του Εμμανουήλ Χρυ-σολωρά και βυθίστηκε σε μια βουβή απελπισία η οποία τηνγύρισε πίσω στα χρόνια που είχαν φύγει ανεπιστρεπτί ΗΚοκόνα Κρυσταλλένια μέσα στην ταραχή της ndashσπανίως έ-βλεπε την ανιψιά της κομμάτιαndash την άκουσε να ψιθυρίζειπολλές φορές laquoΓιατί Γιατίraquo Έσκυψε και την σήκωσε μα-λακά από τον τάφο

laquoΆσε Κατίγκω μου να φύγει το παρελθόν σου να πάειστο καλό Διατηρώντας το ζωντανό χάνεις τη δύναμή σουσκορπίζεις την ενέργειά σου Ελευθέρωσέ το συγχώρεσέτο επιτέλους και προχώρα μπροστά Μην του επιτρέπεις ναδημιουργεί το παρόν σου Παραιτήσου από την ανάγκη ναμάθεις γιατί συνέβησαν έτσι τα γεγονότα Μη βιάζεσαι νατα κρίνεις Ζήσε το παρόν Συγκέντρωσε την ενέργειά σουστο τώρα Έχεις επιλογές κοίταξε να κάνεις τις καλύτερεςκαι να βγεις από το σκοτάδι των τελευταίων χρόνωνraquo

Επέστρεψαν στο σπίτι εξουθενωμένες ενώ το τεράστιοκενό μέσα τους θρηνούσε ακόμα εκείνα τα κομμάτια τουεαυ τού τους τα οποία είχαν χαθεί μαζί με τον ΕμμανουήλΧρυσολωρά Τους επόμενους μήνες έκαναν προσπάθειες ναξαναβρούν συνήθειες από χρόνια ξεχασμένες Επισκέφτη-καν τα μέρη τα οποία διατηρούσαν στις αναμνήσεις τουςεπα νασυνδέθηκαν με συγγενείς αναθέρμαναν παλιές φιλίεςΟι κόρες Αλφιέρι γράφτηκαν στο Αρσάκειο για να φοιτή-


137


σουν την προσεχή σχολική χρονιά συνέχισαν τη γαλλικήγλώσσα με μαθήματα στο σπίτι και η Λάουρα ξεκίνησε ταμαθήματα πιάνου στο Ωδείο Ήδη από το 1893 λειτουργού-σε στην οδό Πειραιώς στο ίδιο κτήριο όπου από το 1872

στεγαζόταν το Σχολείο των Τεχνών όπως ονομαζόταν ταπαλιά χρόνια το Πολυτεχνείο το οποίο εν τω μεταξύ είχεμεταφερθεί στην οδό Πατησίων Τα χειμωνιάτικα βράδιαδιάβαζαν καθισμένες γύρω από το τζάκι Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια κεντούσε η Κατίγκω σώπαινε βυθισμένη σε σκέ -ψεις που έβραζαν και κόχλαζαν Πού και πού αντάλλασσανκάποια λέξη αλλά είχαν περάσει τόσα χρόνια μαζί ώστε ταείχαν πει όλα Η Θάλεια και η Δανάη έκαναν τα μαθήματάτους Η Λάουρα από το διπλανό δωμάτιο ακροβατούσε στοπιάνο Με την καλοκαιρία όταν η ζέστη περίσσευε ανέβαι-ναν στο αίθριο και κάτω από τις ξάστερες νύχτες με αρώ-ματα από αγιόκλημα και γιασεμιά έπιναν παγωμένες λε-μονάδες και ρέμβαζαν κοιτώντας την Αθήνα όπως ασήμιζεκάτω από τη μαγεία του φεγγαριού

Τις πρώτες μέρες της άφιξής τους στην Αθήνα η Κατί-γκω φώναξε τις κόρες της και τη θεία της στο σαλόνι Έ-κλεισε τις πόρτες Γύρισε και τις κοίταξε μια μια λες καιτις έβλεπε για πρώτη φορά και ήταν τέτοια η σκληρότηταστο βλέμμα της που πάγωσαν όλες

laquoΟ πατέρας σας αυτοκτόνησε Το γνωρίζετε ήδη αν καιδεν έχουμε ποτέ μιλήσει ανοιχτά γιrsquo αυτόraquo απευθύνθηκε στιςκόρες της με αργή και καθαρή φωνή λες και μιλούσε σε κα-θυστερημένες και δεν ήταν σίγουρη αν την καταλάβαιναν

laquoΚατίγκω μου μηhellipraquo θέλησε να επέμβει η Κρυσταλλέ-νια αλλά εκείνη την σταμάτησε μrsquo ένα νεύμα

138



laquoΕμείς οι πέντε και η οικογένεια της Μαργιόλας μόνογνωρίζουμε την αλήθεια Για όλους τους άλλους ο θάνατόςτου ήταν και θα είναι πάντα ένα ατύχημα Το ίδιο θα ισχύεικαι για τους μελλοντικούς σας συζύγους Ο πατέρας σας είχεένα ατύχημα στην Ιταλία καθώς καθάριζε τα όπλα του Τομυστικό θα μείνει μέσα στην οικογένεια και θα θαφτεί με τοχρόνο γιατί τα βρόμικα πανιά μας τα πλένουμε μέσα στοσπίτι μας και όχι δημόσια Υπάρχουν αυστηροί κανόνες στηντάξη στην οποία ανήκουμε και δεν μπορούμε να τους αγνοή-σουμε γιατί αλλιώς θrsquo αναγκαστούμε να ζήσουμε στο περι-θώριο και αυτό θα είναι η καταστροφή μας Δε σας κρύβωπως βρισκόμαστε σε δύσκολη οικονομική κατάσταση αλλάθα τα καταφέρουμε Δε θα στερηθείτε τίποτε από όσα ταιριά-ζουν σε κοπέλες της τάξης μας αλλά θα χρειαστεί να κάνουμεθυσίες για το καλό όλων μας Από εδώ και στο εξής το στό-μα σας θα είναι κλειστό Κανένας δεν πρέπει να καταλάβει τιςδυσκολίες μας Αν πεινάμε θα δείχνουμε πως το φαγητό μάςπερισσεύει Αν διψάμε θα δείχνουμε πως το νερό ρέει απόπάνω μας Αν νιώθουμε θλίψη θα δείχνουμε χαρά Αν έχουμεοικονομική στενότητα θα δείχνουμε πλούσιες Κανένας δενπρέπει να καταλάβει την κατάσταση στην οποία μάς έφερε ηανευθυνότητα του πατέρα σας Όχι για μένα Δε μrsquo ενδιαφέ-ρει πια για μένα Μrsquo ενδιαφέρει μόνο το μέλλον σας Και θακάνω όσες θυσίες χρειαστούν για να σας αποκαταστήσω ό-πως αξίζει στις εγγονές του Εμμανουήλ Χρυσολωρά τηςΔάφνης Ατζαγιόλι και στις κόρες τουhellip τουhellip ενός κόντεraquoπρόσθεσε στο τέλος με κόπο και σώπασε ξαφνικά γιατί τηςήταν αδύνατο να προφέρει το ντροπιασμένο όνομα του Φρα-γκίσκου Αλφιέρι μαζί με τα άλλα δυο τα τιμημένα


139


Η Κατίγκω είδε τις τέσσερις γυναίκες μπροστά της σανμοίρες να την κοιτάζουν σιωπηλές και σκοτεινές Για μιαστιγμή έχασε τη σιγουριά της κατόπιν γύρισε το βλέμματης σε όλο το δωμάτιο από κάπου να πιαστεί κάτι να τηνστηρίξει Περιεργάστηκε τα έπιπλα τους πίνακες τα πο-λύτιμα αντικείμενα μέσα στις βιτρίνες τις οροφογραφίες ό-λον εκείνο τον επιφανειακό πλούτο του σπιτιού της κι ένιω-σε πως εκεί βρισκόταν η σωτηρία της στα πράγματα σε ό-σα μπορούσαν να μετρηθούν με τη μεζούρα

Όχι δε θα σε αφήσω να με νικήσεις εσύ Φραγκίσκο Ηζωή δουλεύει περίεργα για λογαριασμό μας κι ερήμην μαςΜακάρι να μπορούσα να καταλάβω με το μυαλό γιατί σε ε-ρωτεύτηκα Μήπως επειδή καθρέφτιζες τις εμπειρίες που δενείχα ζήσει Μήπως προσελκύουμε ότι μας χρειάζεται να ζή-σουμε τη συγκεκριμένη στιγμή στη ζωή μας σύμφωνα μετο επίπεδο της πνευματικής μας εξέλιξης Μήπως προσελ-κύουμε τελικά αυτό που φοβόμαστε Τόσα laquoγιατίraquo και τόσαlaquoμήπωςraquo τα οποία δεν μπορούν ν rsquo απαντηθούν έτσι απλάΜα αν είναι έτσι αν προσελκύουμε ανθρώπους ικανούς ναφέρουν στη συνείδησή μας το κομμάτι του εαυτού μας πουχρειάζεται ν rsquo αντιμετωπίσουμε για να ολοκληρωθούμε ή-σουν κι εσύ ένα τέτοιο κομμάτι Φραγκίσκο Το πιο ζοφερότο πιο βασανισμένο Η σκοτεινή πλευρά του εαυτού μου

Με ένα νεύμα της Κοκόνας οι γυναίκες βγήκαν από τοσαλόνι κι έκλεισαν σιγά την πόρτα Μέσα στο δωμάτιο ηΚατίγκω πάλευε με τους δαίμονές της Έξω από το δωμά-τιο η Κρυσταλλένια αγκάλιασε τις ανιψιές της και σκούπι-σε τα δάκρυά τους

laquoΜην την παρεξηγείτε Είναι μεγάλο σοκ η αλλαγή για

140



τη μητέρα σας Της έπεσαν όλα μαζεμένα Θα συνέλθειraquoτις παρηγόρησε χαϊδεύοντας τη Θάλεια και τη Δανάη α-πευθυνόμενη όμως περισσότερο στη Λάουρα

Η παράξενη ανιψιά της την κοίταζε με εκείνο το παγω-μένο σκούρο πράσινο βλέμμα γεμάτο μυστικά και σκοτάδιΈνιωσε μια ανατριχίλα στη ραχοκοκκαλιά της λες και κά-ποιος έριξε πάνω της παγωμένο νερό

Καθώς έπεφτε το βράδυ η Κατίγκω έμεινε για ώρα μέ-σα στο σαλόνι ώσπου άκουσε δίπλα στην αίθουσα μουσικήςτη Λάουρα να παίζει στο πιάνο το laquoLentoraquo από τη laquoΣονάτααριθμός 2raquo του Σοπέν Την ψυχή της άγγιξε η μελωδία καιειρήνεψε Έκλεισε τα μάτια της και αφέθηκε στην πολυθρό-να Αναγνώρισε το κεντρικό μέρος του κομματιού σε τόνοματζόρε καθώς η κόρη της το συνόδευε με αδιάκοπους αρ-πισμούς του αριστερού της χεριού μα πριν εγκαταλειφτείεντελώς στη μουσική scherzo lento presto συνειδητοποί-ησε ξαφνικά πως η laquoΣονάτα αριθμός 2raquo ήταν στην πραγ-ματικότητα το laquoLa Marcia Funebreraquo το laquoΠένθιμο Εμβα-τήριοraquo Εκείνη τη στιγμή της φάνηκε πως η δεξιοτεχνίατης Λάουρας πάνω στα πλήκτρα ήταν ένας άνεμος αλαλά-ζων ανάμεσα σε μνήματα ένας απόλυτος πεσιμισμός καιτρόμαξε καθώς σκέφτηκε πως η κόρη της είχε έναν τρόπο νrsquoαντιλαμβάνεται το υπερπέραν που δεν άφηνε καμιά ελπίδαγια ζωή Σηκώθηκε απότομα και άναψε όλες τις λάμπες

Εκείνη την εποχή που οι γυναίκες έκαναν προσπάθεια ναπροσαρμοστούν στην πραγματικότητα της Αθήνας μπήκεστη ζωή τους η Ζαμπέτα Χαρβαλιά Ήταν μια γυναίκακοκ κινομάλλα λεπτή και μικροκαμωμένη με σιλουέτα έφη -βης μπράτσα δυνατά κι έκφραση γελαστή Φαινόταν χα-


141


ρούμενη αλλά δεν ήταν Όταν το επιθυμούσε είχε γέλιοκρυστάλλινο και προκλητικό Αυτό όμως συνέβαινε σπανιό-τατα Τον περισσότερο καιρό ήταν σοβαρή απόλυτα προ-σηλωμένη στο παρόν και δίχως καμία προσδοκία για τομέλλον Το παρελθόν Ήθελε να μπορούσε να σβήσει το πα-ρελθόν από το μυαλό της Δεν ήθελε να θυμάται Δεν το κα-τόρθωνε όλες τις φορές

laquoΕίσαι πάντα έτσι γελαστήraquo είπε η Κατίγκω τη σκέψητης φωναχτά καθώς παρατηρούσε προσεκτικά τη γυναίκαμε τα παρδαλά μάτια ndashαναπάντεχο χρώμα ματιών έναγκρίζο κι ένα στο χρώμα του αμέθυστουndash η οποία είχε έρ-θει να την δει για τη θέση της οικονόμου Συστημένη απότην οικονόμο της Μαργιόλας ήταν η τελευταία υποψήφιααπό μια λίστα πεπειραμένων γυναικών που όμως καμιά δενείχε αρέσει στην Κατίγκω

laquoΚυρία Αλφιέρι υπάρχουν δυο κατηγορίες ανθρώπωναυτοί που γελούν και αυτοί που κλαίνε Εγώ ανήκω στηνπρώτη Θέλω όταν θα γεράσω το πρόσωπό μου να μην έ-χει ρυτίδες θλίψης αλλά μόνο ρυτίδες χαράςraquo της απάντησεη κοκκινομάλλα με μια απαλή φωνή απρόσμενα καλλιερ-γημένη η οποία περιείχε την απόχρωση μιας αναίδειας ό-πως της φάνηκε

Η Κατίγκω την κοίταξε αναποφάσιστη Είχε απέναντίτης μια νέα γυναίκα καλοντυμένη αν και κάπως βαριά γιατην εποχή χήρα δίχως παιδιά δίχως υποχρεώσεις και δί-χως οικογένεια

Όταν η Κατίγκω εξέφρασε τη λύπη της για εκείνο τοlaquoδίχως οικογένειαraquo η Ζαμπέτα Χαρβαλιά της απάντησεήρε μα laquoΟι οικογένειες καμιά φορά είναι δηλητηριώδεις

142



κυρία και μέσα σrsquo αυτές γίνονται τα πιο φρικτά εγκλήμα-ταraquo κλείνοντας το θέμα και δεν της άφησε περιθώριο να τηνρωτήσει περαιτέρω λεπτομέρειες Μοναδικό βίτσιο της ό-πως είχε δηλώσει η ίδια ένα τσιγάρο πού και πού για ναγίνονται καπνός οι πίκρες

laquoΈχεις πολλέςraquo την ρώτησε με περιέργεια η ΚατίγκωlaquoΈχω κι εγώ το μερίδιό μου σrsquo αυτέςraquo της απάντησε

αμέ σως η κοκκινομάλλα και κατόπιν ενώ η Κατίγκω σώ-παινε περιμένοντας συνέχισε laquoΑκούστε κυρία Είμαι γε-ρή σαν άλογο και αρρωσταίνω σπάνια Δουλεύω από μικρήδίχως παύση γιατί αν σταματήσω θα είναι μόνο για να πε-θάνω Αν σταματήσω έστω και για ένα λεπτό θα σκάσωκαι θα γίνω σκόνη τόσες είναι οι πίκρες μου Κι εσείς ασφα -λώς θα έχετε τις δικές σας Νομίζω πως με καταλαβαίνετεΔε χρειάζεται φιλοσοφία Η ζωή είναι ένας γολγοθάς με τιςδικές του στροφές και τις δικές του στάσεις όλες γεμάτεςπόνοraquo κατέληξε η Χαρβαλιά

Η Κατίγκω ξαφνιάστηκε Η γυναίκα από την άκρη τηςπολυθρόνας την κοίταζε με ένταση αναμονής Της άρεσε ηαξιοπρέπεια και η ειλικρίνειά της Την προβλημάτιζε όμωςεκείνο το τσιγάρο Στην οικογένεια των Χρυσολωράδωνυπήρ χαν άγραφοι κανόνες κι ένας από αυτούς απαγόρευε τοκάπνισμα στις γυναίκες Μόνο αυτές του δρόμου κάπνιζανΌταν παντρεύτηκε τον Αλφιέρι στους κύκλους που σύχνα-ζαν υπήρχαν κάποιες οι οποίες αγνοούσαν τους κανόνες αυ-τούς κι έστριβαν τσιγάρο Η Κατίγκω δεν ήταν ενάντια στιςεπιλογές των άλλων Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά μπορούσε νακάνει ότι ήθελε όχι όμως μέσα στο σπίτι της ΚατίγκωςΧρυσολωρά-Αλφιέρι Τι παράδειγμα θα ήταν για τις κόρες


143


της η γυναίκα αυτή Έμεινε δίβουλη Η Ζαμπέτα κοίταξετη γυναίκα από την οποία εξαρτιόταν το μέλλον της και κα-τάλαβε πως laquoτο μέλλον τηςraquo την απέρριπτε για το κάπνι-σμα Καθώς αγνοούσε την υποκρισία των καλών τρόπωνπήρε βαθιά ανάσα

laquoΤο τσιγάρο δεν το κόβω κυρία Όχι γιατί δεν μπορώndashαν προσπαθήσω είμαι βέβαιη πως θα το κατορθώσωndashαλλά γιατί δε θέλω Είναι η μοναδική μου ευχαρίστηση Ε-ξάλλου καπνίζω μόνο το βράδυ όταν τελειώνω τις δουλειέςμου Αν όμως σας ενοχλεί να καπνίζω μέσα στο δωμάτιόμου μπορώ να βγαίνω έξω στον κήποraquo πρότεινε η Χαρβα-λιά ένα συμβιβασμό και η Κατίγκω σκέφτηκε πως θα πρέ-πει να μην είναι καλά πως μάλλον η κρίση της είχε αλλοιω-θεί τόσα χρόνια στο πλευρό του Φραγκίσκου Αλφιέρι στηνκακή συναναστροφή του ndashτο αρχικό τραύμα ξεπήδησε πάλιαπό τα έγκατα του laquoείναιraquo τηςndash για να διαπραγματεύεταιακόμα κάτι το οποίο θα έπρεπε να είναι αδιαπραγμάτευτοκαι επιπλέον να της αρέσει όλο και περισσότερο αυτή η πα-ράξενη και αυθάδης Αθηναία των κατώτερων τάξεων με τοδίχρωμο βλέμμα που ήξερε τόσο καλά να διευκρινίζει τα ό-ριά της και να θέτει τους όρους της

Τι θα μπορούσε να γνωρίζει αυτή η αριστοκρατική καιδεσποτική κυρία με το διπλό επίθετο ndashη οποία όπως τηςείχε εξηγήσει η ξαδέρφη της η οικονόμος των Μπαλτατζήείχε παντρευτεί έναν κόμη και είχε ζήσει μέσα στην ευμά-ρειαndash από βάσανα και δυσκολίες σκεφτόταν η ΖαμπέταΧαρβαλιά καθώς κοίταζε την Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλ-φιέρι μέσα στο σαλόνι του τριώροφου της οδού Πανεπιστη-μίου Όλα φώναζαν πλούτο πολυτέλεια ευκολία και προ-

144



γόνους με τρανταχτά ονόματα Γκάγκαροι 21 σκέφτηκεΒρίσκομαι σε σπίτι Γκάγκαρων Πρέπει να είμαι προσεκτι-κή Τι μπορούσε να γνωρίζει μια Χρυσολωρά-Αλφιέρι τουΒυζαντίου από μια γέννημα θρέμμα Αθηναία η οποία είχεπεράσει τα παιδικά της χρόνια στην Ακαδημία Πλάτωνοςμέσα στη φτώχια και τη στέρηση και η οποία όταν ήτανμικρή γύριζε ξυπόλυτη στις γειτονιές της Αθήνας και μοι-ραζόταν ένα μοναδικό ζευγάρι παπούτσια με την ξαδέρφητης ndashτην οικονόμο των Μπαλτατζήndash για να πάει στην εκ-κλησία Τι μπορούσε να γνωρίζει η Χρυσολωρά από μια γυ-ναίκα που ο πατέρας της ένας αγριάνθρωπος μέθυσος τηνκακοποιούσε ενώ η μάνα της ήξερε και σώπαινε ndashε ναι λοι -πόν οι οικογένειες είναι δηλητηριώδειςndash και που για μερικάτάλιρα την πούλησε στα δεκαπέντε της στον Χαρίλαο Χαρ -βαλιά είκοσι χρόνια μεγαλύτερό της τσαγκάρη στον Κο-λωνό ndashlaquoέχει καλή δουλειά δε θα πεινάσειςraquondash από παλιά οι-κογένεια τσα ρουχάδων βασιλόφρονα χαρτοπαίκτη και μέ-θυσο ακριβώς όπως ο πατέρας της ndashαχ πώς επαναλαμβά-νεται η ζωή όταν δεν έχουν ξεκαθαρίσει όλα αυτά τα πολύπλο -κα που απο τελούν την ουσία τηςndash για να συνεχίσει την κα-κοποίηση τις κλοτσιές και τα χαστούκια ndash laquoπάρε άλλη μιαδεν έχει σημασία που δεν έκανες τίποτα το οποίο ν rsquo αξίζει σφα -λιάρες αλλά είσαι νέα και ωραία και φταις γιατί δεν το βά-ζεις κάτω γιατί δεν υποτάσσεσαι γιατί έμαθες να διαβάζειςκαι να γράφεις κι εγώ δεν ξέρω τι διαβάζεις και σου ξεση-


145

Αρβανίτικη λέξη Έτσι ονομάζονταν τα παλιά χρόνια οι γηγε-νείς Αθηναίοι αστοί από τη λέξη laquoγκάγκαροraquo που σημαίνει την α-μπάρα η οποία ασφαλίζει εσωτερικά τη μεγάλη αυλόθυρα του αθη-ναϊκού σπιτιού


κώνονται τα μυαλά παλιοπουτάνα γιατί εγώ το μέτωπό μουτο θέλω καθαρό γιατί με κοιτάζεις και βλέπω στο βλέμμασου τη σιχαμάρα και πού ακούστηκαν μάτια με διαφορετι-κό χρώμα μόνο οι πουτάνες έχουν παρδαλά μάτια γιατί εί-ναι οι ίδιες παρδαλές γιατί σε αγόρασα και οι γονείς σου μουπούλησαν φύκια για μεταξωτές κορδέλες γιατί το κορμί σουέχει φλόγα κι εγώ θέλω να σβήσω για πάντα αυτή τη φλό-γα γιατί θέλεις να ζήσεις κι εγώ θέλω να σε λειώσω άτι-μηraquo Τι μπορούσε να γνωρίζει μια Χρυσολωρά του Βυζα-ντίου από μια γυναίκα που ο άντρας της στέρφα την ανέβα-ζε και στέρφα την κατέβαζε γιατί δεν μπόρεσε να γκα-στρωθεί ξανά ndashλες και η γυναίκα γκαστρώνεται από μόνητηςndash ενώ έφταιγε εκείνος γιατί από τις μεθυσμένες κλο-τσιές του έχασε το μωρό της πέντε μηνών έμβρυο και τηςξερίζωσαν τα σωθικά ndashτάχα για να την σώσουνndash οι αλμπά-νηδες του στρατιωτικού νοσοκομείου στου Μακρυγιάννηόπου την είχαν μεταφέρει άρον άρον με ακατάσχετη αιμορ-ραγία Τι μπορούσε να γνωρίζει μια κυρία Χρυσολωρά-Αλ-φιέρι από τη ζωή της Ζαμπέτας Χαρβαλιά

Έμενε στον Κολωνό στη βορειοδυτική πλαγιά του λό-φου κοντά στο ιερό των Ερινυών των θεών της εκδίκησηςκαι δίπλα στην Αγία Ελεούσα την πιο παλιά εκκλησία τηςΑθήνας από την εποχή της Τουρκοκρατίας Εκεί πήγαινεγια να προσευχηθεί άρχιζε από την Αγία Ελεούσα ndash έλεοςδεν αξίζω τόση δυστυχίαndash και κατέληγε στο ιερό των Ερι-νυών ndashεσείς θεές της εκδίκησης τιμωρήστε τον τύραννοndashκαι αυτές στο τέλος την άκουσαν Εκείνη την εποχή οι Αθη -ναίοι μικροί και μεγάλοι διασκέδαζαν τις Κυριακές με τονπετροπόλεμο Πέτρες και κοτρόνες εκσφενδονίζονταν από

146



τη μια ομάδα μόρτηδων στην άλλη κι όποιον έπαιρνε ο χά-ρος Άνοιγαν μύτες έσπαγαν κεφάλια ενώ οι αιμοχαρείςκαι αιμοβόροι απολάμβαναν το θέαμα Μια κυριακάτικηγιορτή η οποία κατέληγε σε αιματοχυσίες αλλά και σε ε-κτόνωση Μια τέτοια Κυριακή ο Χαρίλαος Χαρβαλιάς γυ-ρίζοντας στο σπίτι του μεθυσμένος μπερδεύτηκε μέσα σταστενά της Νεαπόλεως γειτονιάς με ταβέρνες όπου είχεμπεκρουλιάσει με τους φίλους του όταν η μοιραία κοτρόνατον βρήκε κατευθείαν στο μέτωπο εκείνο το μέτωπο που τοήθελε καθαρό και που πάνω του στήριζε την κακοποίησητης Ζαμπέτας Της τον έφεραν με το κεφάλι ανοιγμένο σταδυο σαν καρπούζι κουτσό το πόδι που την κλότσαγε κουλότο χέρι που την χτύπαγε παράλυτο το στόμα που την έβρι-ζε Ξαπέστειλε γρήγορα τους μόρτηδες και τον ξάπλωσεστο κρεβάτι Δε φώναξε γιατρό Χτύπησε την πόρτα τηςμαμής της γειτονιάς η οποία έκανε και τη γιάτρισσα ότανκαλούσε η ανάγκη Εκείνη μπήκε στο σπίτι των Χαρβαλιά-δων Δεν ήταν η πρώτη φορά Ήταν όμως η πρώτη φοράπου ερχόταν για τον Χαρβαλιά και όχι για τη ΖαμπέταΣτάθηκε από πάνω του και τον κοίταξε με το πεπειραμένοαλλήθωρο μάτι της

laquoΜέχρι το πρωί θα τα κακαρώσει Αλλιώς αν θέλεις ναζήσει πρέπει να τον πας στο νοσοκομείοraquo της ψιθύρισε καιτης άφησε την επιλογή Καθώς περνούσε το κατώφλι κο-ντοστάθηκε laquoΔεν υπάρχει γυναίκα στον κόσμο που να μηντης αξίζουν μερικά χρόνια χηρείαςraquo είπε και την καληνύ-χτισε με σοβαρά μάτια

Η Ζαμπέτα σφάλισε πόρτα και παράθυρα κι έμεινε δί-πλα του ήρεμη να τον κοιτάζει καθώς αργοπέθαινε ενώ όλο


147


της το σώμα η καρδιά τα νεφρά το συκώτι το στομάχι ησπλήνα τα έντερά της φώναζαν laquoΕίμαι ζωντανή ζωντα-νή ζωντανήraquo Όταν χαράματα ξεψύχησε ο Χαρβαλιάς γιατα μάτια του κόσμου και μόνο ο οποίος περίμενε το θρήνοτης με εκείνο το αδηφάγο πρωτόγονο αίσθημα του θανάτουπου ζητάει την τελετουργία του έκανε μια περίληψη οδυρ-μών τάχα μου μαλλιοτραβήχτηκε τάχα μου χτυπήθηκεκάτω τάχα μου φώναξε laquoΦέρτε μου μαχαίρι να μαχαιρω-θώ πάει ο λεβέντης μουraquo Οι γείτονες μαζεύτηκαν για νατην παρηγορήσουν και απήγγειλαν όλα τα τετριμμένα ψέ-ματα για το νεκρό πόσο καλός σύζυγος ήταν πόσο καλόςπατέρας θα γινόταν πως την είχε βασίλισσα πως δεν τηςέλειψε τίποτα πως ήταν ο καλύτερος οικογενειάρχης Ότανέφυγαν οι περίεργοι και άδειασε ο τόπος η Ζαμπέτα κάθισεμόνη με το νεκρό να κλείσει όλους τους ανοιχτούς λογαρια-σμούς που είχε μαζί του ndash Οι δυο μας τώρα Χαρίλαε Ήρθεη ώρα να λογαριαστούμε Απαρίθμησε όλες τις κακίες τουόλα τα βάσανα που είχε υποστεί κοντά του μαζί με τις ελά-χιστες καλοσύνες του δίκαια μετρημένες αλλά και τα δικάτης λάθη τις δικές της παραλήψεις στην άτυχη ένωσή τουςκι ένιωσε πως ένα ασήκωτο μέχρι τότε βάρος έφυγε ξαφ-νικά από το στήθος της Στα χρόνια που έρχονταν θα ζούσεμόνο στο παρόν κι εκεί θα αφιέρωνε όλη την ενέργειά τηςΑπό το παρελθόν θrsquo αντλούσε μόνο τις εμπειρίες για να μηνκάνει τα ίδια λάθη στο μέλλον Την επομένη ντύθηκε το μο-ναδικό καλό της φόρεμα και κήδεψε τον Χαρίλαο Χαρβαλιάμε τη σοβαρότητα που απαιτούσε ο κοινωνικός περίγυροςΣτο γυρισμό η μάνα της την ακολούθησε μέχρι το σπίτι

laquoΤώρα που έμεινες κι εσύ χήρα θα ζήσουμε μαζί και θα

148



με γηροκομήσειςraquo της είπε η γριά με ένα γεροντικό εγωι-σμό ο οποίος χτύπησε τη Ζαμπέτα σαν χαστούκι στο πρό-σωπο Είχε περάσει τα πάθη του Ιώβ για να καταλήξει ναξεσκατίζει τη μάνα της η οποία δεν την είχε προστατέψειη οποία ήξερε τη βρομιά που έζεχνε μέσα στην οικογένειακαι σώπαινε

laquoΤι να έκανα κόρη μου Δεν είχα και πολλές επιλογέςΤον ήξερες τον πατέρα σου Όταν θόλωνε το μάτι του μπο-ρούσε και να μας σκοτώσει Εξάλλου αυτά γίνονται στιςοικογένειες τι να κάνω η έρημηraquo της είπε η γριά δίχως τύ-ψεις και laquoβγήκε λάδιraquo

Η Ζαμπέτα κοίταξε τη μάνα της λες κι έβλεπε μια ξένηΓια πρώτη φορά στη ζωή της ο καταπιεσμένος της εαυτόςζήτησε επιτέλους τα δίκια του

laquoΤι να κάνεις Να γυρίσεις στο σπίτι σου και να ξεχάσειςπως έχεις κόρηraquo

Την έβγαλε έξω σφάλισε την πόρτα πέταξε τα μαύρακαι άρχισε να χορεύει στο ρυθμό μιας μουσικής η οποία έ-παιζε μόνο μέσα στο μυαλό της Δεν ξαναπάτησε το πόδιτης στο νεκροταφείο Τη βδομάδα που ακολούθησε καθά-ρισε το σπίτι απrsquo όλη τη μαζεμένη βρομιά την απόγνωσητων τελευταίων χρόνων και τη διάχυτη απειλή του Χαρβα-λιά Άναψε φωτιά στη μέση της αυλής της κι έκαψε όλα ταρούχα του μακαρίτη σε μια βρομερή πυρά η οποία εξαπλώ-θηκε γρήγορα και κόντεψε να λαμπαδιάσει και όλη τη γει-τονιά ενώ ότι δεν μπορούσε να γίνει στάχτη από τα υπάρ-χοντά του καθώς η Ζαμπέτα Χαρβαλιά εκείνη τη μέραένιω θε γενναιόδωρη όπως η γη το χάρισε στις ομάδες τουπετροπόλεμου της γειτονιάς της Νεαπόλεως


149


laquoΓυρεύω δουλειάraquo ειδοποίησε την ξαδέρφη της οικονό-μο των Μπαλτατζήδων Κατόπιν δίχως νrsquo αργοπορήσει μεάχρηστους συναισθηματισμούς θύματος πούλησε τη χρυσήβέρα της μαζί με τη βέρα του Χαρβαλιά στους σαράφηδεςτης οδού Αιόλου Μάζεψε όλες τις οικονομίες της και την ε-πομένη βγήκε βόλτα στα μαγαζιά Καθώς χάζευε στην Ερ-μού κρατούσε το μικρό θησαυρό από το ξεπούλημα του γά-μου της και είχε την αίσθηση πως επιτέλους για πρώτη φο-ρά κρατούσε τη ζωή της στα χέρια της Μπήκε στα καλύ-τερα μαγαζιά της Αθήνας Αγόρασε φόρεμα και παλτό απότο εμπορικό του Θεολογίτη στην οδό Ευαγγελιστρίας καιεπειδή μόλις είχε μπει το καλοκαίρι πρόσθεσε ακόμα δυοτσίτινα φορέματα με ένα ελαφρύ μαντό καπέλο από το μα-γαζί του Πουλόπουλου γάντια από του Κασδόνη στην οδόΣταδίου κι ένα ζευγάρι παπούτσια από το υποδηματοποι-είο του Γεωργάτου απέναντι από το Χρηματιστήριο Αθη-νών Ακολουθώντας μια τρέλα της στιγμής μπήκε στο μυ-ροπωλείο του Μποτσαράκου στη Στοά Αρσακείου και ξό-δεψε πεντέμισι δραχμές για μια φιάλη λοσιόν laquoΛαΐς η Κο-ρινθίαraquo για νrsquo αφαιρέσει τις πανάδες της που την ενοχλού-σαν καθώς είχε ακούσει πως η συχνή χρήση της λεύκαινετην επιδερμίδα Τη Δευτέρα χτύπησε την πόρτα του μεγά-ρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι της οδού Πανεπιστημίου

Η Κατίγκω ήθελε μια ικανή δραστήρια και αποτελε-σματική οικονόμο που να εκτελεί και χρέη μαγείρισσαςΜια οικονόμο που να ξέρει να ψωνίζει δίχως να την κλέβειο χασάπης και ο μανάβης να μαγειρεύει να σερβίρει νασυμμαζεύει να επιβλέπει μια φορά τη βδομάδα την πλύ-στρα και δυο φορές τη βδομάδα την παραδουλεύτρα για τις

150



βαριές δουλειές ndashκαι τις δυο θα τις διάλεγε η ίδια η οικονό-μος να είναι της αρεσκείας τηςndash να υπακούει να κάνει κάθεμέρα μηχανικά τις ίδιες κινήσεις δίχως νrsquo ακούει να βλέπεικαι προπαντός να κρίνει όσα ακούει και βλέπει Ούτε σχό-λια ούτε κουτσομπολιά με τις υπηρέτριες των γειτόνωνδιότι laquoΤα εν οίκω μη εν δήμωraquo κατέληξε με αυστηρότη-τα Συμφώνησαν στις λεπτομέρειες και στο μισθό και ηΚατίγκω την τελευταία στιγμή πρόσθεσε και κάτι παρα-πάνω στο ποσό που είχε αποφασίσει να διαθέσει γιατί τηςφάνηκαν πολλές οι απαιτήσεις της από αυτή τη μικρόσωμηγυναίκα Δεν της γέμιζε το μάτι αλλά για κάποιον ανεξή-γητο λόγο τής άρεσε περισσότερο απrsquo όλες τις άλλες υπο-ψήφιες για τη θέση της οικονόμου Το κάπνισμα ήταν κάτιπου δεν ήθελε καν να το σκέπτεται Θα έκανε τα στραβάμάτια

laquoΝα μη σε βλέπω ούτε εγώ ούτε οι κόρες μουraquo της είχεπει θυμωμένη με τον ίδιο της τον εαυτό

Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ανέλαβε να της δείξει το σπίτιΚαθώς την ανεβοκατέβαζε στους ορόφους εδώ το αίθριοεδώ οι κρεβατοκάμαρες εκεί τα μπάνια να και το δωμάτιοραπτικής το σαλόνι η κουζίνα τα διαμερίσματα του προ-σωπικού δηλαδή το δικό της δωμάτιο με την τουαλέτα τοπλυσταριό ο κήπος και πάλι σαλόνι βιβλιοθήκη τραπεζα-ρία αίθουσα μουσικής μέσα στην τελευταία ένα αέρινοπλάσμα τυλιγμένο σε λευκές μουσελίνες τις προσπέρασεσαν οπτασία κάθισε στο πιάνο και άρχισε να παίζει μια θε-ϊκή μελωδία Θεός Χριστός Παναγιά Άγιοι Απόστολοισαλτάρισε η ψυχή της Ζαμπέτας

laquoΑυτή είναι η ανιψιά μου η κοντέσα Λάουρα Αλφιέριraquo


151


της ψιθύρισε η Κρυσταλλένια για να μην ταράξει τη μαγείατης στιγμής

Μισή ώρα μετά την είσοδό της στο μέγαρο Αλφιέρι ηζωή των ενοίκων έπεσε πάνω στη Ζαμπέτα Χαρβαλιά καιτην πλάκωσε Μπήκε με όλη της τη φόρα από όσα ανοίγμα-τα του laquoείναιraquo της είχε ξεχάσει να σφραγίσει και στο τέλοςοι ζωές των άλλων έγιναν και δικές της προβλήματα κατάσυνθήκη ψέματα ndashκατά συνθήκη παπάρια όλα ψέματα εί-ναιndash άγρια συναισθήματα μασκαρεμένα σε ευπρέπεια α-γωνίες καμουφλαρισμένες μυστικά ndashδεν υπάρχουν μυστικάγι rsquo αυτόν που σου πλένει τα βρακιά και σε βλέπει γυμνήndashμια υποκρισία της ζωής που δεν είχε τέλος Από τα νεύρατης διπλασίασε το κάπνισμα Εκείνο το μοναδικό βραδινότσιγάρο έγινε δυο και καμιά φορά έκανε κι ένα μεσημεριανόστα κρυφά πάντα κι έξω από το σπίτι καθισμένη στο κα-τώφλι του δωματίου της το οποίο έβγαζε στον κήπο Τανεύρα τής στοίχιζαν ακριβά γιατί κάπνιζε τον καλύτερο κα-πνό Αγρινίου από το κατάστημα του Ανδρέα Γαζή στην Ερ-μού Δεν ήταν λίγες οι φορές μέσα στη μέρα που με το πρό-σχημα να καθαρίσει το ψάθινο βιεννέζικο σαλονάκι ανέβαι-νε στο αίθριο και χάζευε την Αθήνα Η πόλη απλωνόταν μέ-χρι εκεί που έφτανε το μάτι της Ένιωθε να βρίσκεται στοκέντρο του κόσμου Γύρω της συνέβαιναν τα πάντα κι εκείνηήταν εκεί μια αυτόπτης μάρτυς της ζωής Μόλις άκουγεφασαρία στο δρόμο πράγμα καθημερινό έτρεχε νrsquo απολαύ-σει το μυθιστόρημα που της χάριζε η πόλη ndash απόλαυση πά-ντα πετυχημένη Καρότσες που τις έσερναν άλογα φωνέςπεραστικών ο γαλατάς με το κάρο του ο μανάβης με τογάιδαρό του ο νερουλάς ο σαλεπιτζής φασαρία μικροπω-

152



λητών εφημεριδοπώλες καταλήψεις του Πανεπιστημίουφοιτητικά κινήματα διαδηλώσεις διαμαρτυρίες και πορείεςγεμάτες αιματηρά επεισόδια με πιο ενδιαφέρουσα εκείνητης 7ης Νοεμβρίου του 1901 εναντίον της μετάφρασης τωνΕυαγγελίων ndashτα laquoΕυαγγελικάraquo όπως τα είχαν ονομάσει οιΑθηναίοιndash και την ογκώδη συγκέντρωση φοιτητών και λα-ού έξω από το Πανεπιστήμιο δηλαδή μπροστά στο σπίτιτους η οποία κατέληξε σε παραίτηση του μητροπολίτη καιτης κυβέρνησης του Θεοτόκη Αστυνομία και στρατιωτικέςδυνάμεις είχαν ξεχυθεί στην οδό Πανεπιστημίου και η Ζα-μπέτα κρεμασμένη από το μπαλκόνι του αίθριου χάζευε όλη εκείνη τη θύελλα των πύρινων λόγων και των συνθημά-των Φώναζε κι εκείνη με πάθος τα δικά της

laquoΝαι να μεταφραστούν τα Ευαγγέλια για να τα κατα-λαβαίνουμε όλοι όχι μόνο οι μορφωμένοι αλλά και ο λαόςraquo

Ενθουσιασμένη πέταγε στο πλήθος κοτσάνια από ταφυτά που μέσα στις γλάστρες στόλιζαν το αίθριο ενώ ηΚατίγκω και η Κρυσταλλένια τρομοκρατημένες έκλεινανπόρτες και παντζούρια Η Κοκόνα ανέβηκε τη σκάλα τηνάρπαξε από τα μαλλιά και την κατέβασε κάτω με το ζόρι

laquoΕίμαι Αθηναία κι έχω λόγο και δικαίωμα να διαμαρτύ-ρομαιraquo φώναζε η Ζαμπέτα

laquoΑυτή θα μας βάλει σε μπελάδεςraquo γκρίνιαξε η Κατί-γκω μετανιωμένη για χιλιοστή φορά για την προχειρότη-τα με την οποία είχε προσλάβει αυτή τη γυναίκα που της έ-λειπε παντελώς η οποιαδήποτε γνώση καλών τρόπων και ηπαραμικρή ιδέα του ποια ήταν η θέση της μέσα στο σπίτι

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά από τον Κολωνό είχε μια όρεξηγια όλα τα μικρά και ασήμαντα της κάθε μέρας όσα δεν εί-


153


χε προλάβει να ζήσει γιατί σε όλα αυτά έβρισκε το μυστή-ριο της ζωής Δεν υπήρχε πολιτικό γεγονός στην Αθήνα ναξεσηκώνει τις λαϊκές τάξεις που να μην είναι μέσα στη φα-σαρία και στις διαδηλώσεις και η Ζαμπέτα Όλη την κατα-πίεση την οποία είχε υποστεί από μικρή την έκαιγε λίγολίγο στις λαϊκές διαμαρτυρίες Ήταν παρούσα στην ανατα-ραχή από τη δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλιά τοΦεβρουάριο του 1898 πρώτη και καλύτερη στην εκλογή τουδημάρχου της Αθήνας Σπύρου Μερκούρη στις 5 Σεπτεμ-βρίου του 1899 Ήταν μάρτυρας όλης της εκλογικής του πο -ρείας αλλά και του άνισου πολιτικού του αγώνα καθώς οΣπύρος Μερκούρης είχε νrsquo αντιμετωπίσει μεγάλα ονόματααπό laquoτζάκιαraquo με πολιτική δύναμη laquoΆξιος άξιοςraquo φώναζεη Ζαμπέτα στους δρόμους ακολουθώντας τις πανηγυρικέςπορείες για την εκλογή του δημάρχου μακριά από το βλέμ-μα της Κατίγκως Χρυσολωρά η οποία δεν ήθελε τέτοιουςλαϊκούς ενθουσιασμούς μέσα στο σπίτι της laquoΣπίτι Μαυ-σωλείο πες καλύτεραraquo όπως έλεγε η Χαρβαλιά Τις Κυ-ριακές όταν έπαιρνε το ρεπό της και είχε καλό καιρό έκανεβόλτα μέχρι το Ζάππειο να τα δει όλα να τα χορτάσει Περ -πατούσε και χάζευε την κίνηση του δρόμου πάντα από τοαριστερό πεζοδρόμιο μαζί με την πλέμπα γιατί το δεξί ήταναποκλειστικά για την αριστοκρατία Δεν την ένοιαζε Κα-λύτερα με την πλέμπα εξάλλου εκεί ανήκε Γνώριζε πολύκαλά και από πρώτο χέρι πόσο δυστυχισμένοι είναι και οιπλούσιοι τους υπηρετούσε καθημερινά στο σπίτι της οδούΠανεπιστημίου Αφού χόρταινε περίπατο απογευματινόστο τέλος κατέληγε στην οδό Φιλελλήνων στο γαλακτοπω-λείο laquoΦάιβ Οκλώκraquo του αγελαδοτρόφου Χρηστάκη για ένα

154



ποτήρι γάλα ή ένα κομμάτι γαλακτομπούρεκο μα περισσό-τερο για να χαζέψει τις κόρες του ιδιοκτήτη ndashκαι οι τρεις τε-λειόφοιτες του Αρσακείου η μια ήταν επικεφαλής του γα-λακτοπωλείου οι άλλες δυο δούλευαν στην προπαρασκευήτων προϊόντωνndash οι οποίες είχαν ανοίξει το δρόμο για τη χει-ραφέτηση της Αθηναίας Όταν είχε ανάγκη να κλάψει πή-γαινε στο laquoΠανόραμαraquo του Ιλισού κι εκεί με είκοσι λεπτάτο εισιτήριο έκλαιγε με την ψυχή της χαζεύοντας τα παρά-ξενα θεάματα μέσα σε κλουβιά τα οποία πρόσφεραν επιτή-δειοι επιχειρηματίες νάνους τερατογενέσεις σιαμαίουςπαιδιά με δυο κεφάλια γυναίκες με μούσια άντρες τριχω-τούς που τυλίγονταν με σιδερένιες αλυσίδες και τις έσπαγανμε μια ανάσα άλλους οι οποίοι κατάπιναν σπαθιά ή έβγαζανφωτιές από το στόμα και άλλα πολλά και παράξενα που μό-νο δάκρυα και συμπόνια άξιζαν Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά επέ-στρεφε στο σπίτι αργά το απόγευμα εξαντλημένη συναισθη-ματικά από όλον εκείνον το μαζεμένο ανθρώπινο πόνο καισυγχρόνως θυμωμένη για την αισχρή έκθεση κι εκμετάλ-λευσή του κι αν δεν είχε εξαντλήσει όλον το θυμό της σταθεάματα υπήρχε πάντα ο Κόκος Πρίφτης ο αμαξάς ο ο-ποίος φρόντιζε και τον κήπο και πάνω του μπορούσε εκείνηνα ξεσπάσει την απέχθειά της για το αντρικό φύλο γιατί όταν ο σιχαμένος είχε κέφια της έριχνε χαλίκια στο παρά-θυρο ndashlaquoΖαμπετάκι ξύπνα Ζαμπετάκιraquondash και την κυνηγού-σε με τις ανήθικες προτάσεις του laquoΈλα νrsquo αγαπηθούμεraquo

Ήταν Αρβανίτης ο Κόκος Πρίφτης Ένας σαραντάρηςΑρναούτης κοντός και λιπόσαρκος με μάτια στο θαλασσί


155

Αρβανίτης στα Τουρκικά


του Αρκτικού Ωκεανού Ήταν επίμονος σαν μουλάρι καιξεροκέφαλος σαν γάιδαρος όπως όλοι της ράτσας του αλλάγερός σαν ταύρος παρrsquo όλη την αδυναμία του Παινευότανπως καταγόταν από γενναίους Αρβανίτες και πως οι πρό-γονοί του είχαν πολεμήσει στο πλευρό των Ελλήνων για ναδιώξουν τους Τούρκους Συχνά τον άκουγαν να τραγουδάειμε στεντόρεια φωνή ένα στίχο από παλιό δημοτικό τραγού-δι laquoΑρβανίτες παινεμένοι πού rsquoναι ο Αλή Πασάς καημέ-νοιraquo και καμάρωνε πως οι δικοί του είχαν παίξει το κεφάλιτους για την απελευθέρωση των Ελλήνων και πως οι Έλ-ληνες του χρωστούσαν χάρη την οποία δεν είχαν ξεπληρώ-σει ακόμα Είχε γεννηθεί στα Καλύβια της Αττικής και α-κολούθησε το επάγγελμα του αμαξά όπως οι παππούδεςτου και ο πατέρας του Ο Κόκος Πρίφτης σε ένα ντελίριομεγαλείου υποστήριζε πως το επίθετό του το οποίο σταΑρβανίτικα σήμαινε laquoπαπάςraquo το είχε δώσει στην οικογέ-νειά του κάποιος μακρινός πρόγονος παπάς στην πραγμα-τικότητα από εκείνους τους δέκα χιλιάδες Αρβανίτες τουςοποίους είχε καλέσει ο Θεόδωρος Παλαιολόγος στο Μοριάμερικά χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινούποληςγια βοήθεια στην εξόντωση των Τούρκων που είχαν εν τωμεταξύ εξαπλωθεί στη Στερεά Ελλάδα Όταν ο Κόκος έ-κλεισε τα είκοσι μετακόμισε με τις καρότσες και τα άλογάτου στη Νεάπολη Έπαιρνε τα πιο δύσκολα αγώγια όσα οισυνάδελφοί του απέφευγαν δεν έλεγε ποτέ laquoόχιraquo σε κανέ-ναν έκανε τις πιο επαγγελματικές μετακομίσεις του λεκα-νοπεδίου και κάποια πρωινά μέσα στη βδομάδα παρέδιδεμαθήματα ιππασίας σε νεαρές Ατθίδες Οι νεόπλουτοι τουςοποίους οι παλαιοί Αθηναίοι σνομπάριζαν τον εμπιστεύο-

156



νταν και τον έβαζαν στα σπίτια τους επειδή ήταν ευγενικόςείχε καλούς τρόπους και προσεγμένο παρουσιαστικό Οι ά-μαξές του γυάλιζαν οι καρότσες του έλαμπαν από καθα-ριότητα τα άλογά του ήταν περιποιημένα με βουρτσισμέ-νες χαίτες και ουρές Πολύ γρήγορα άνοιξαν οι δουλειές τουκαι πήρε δυο υπαλλήλους

Τον Κόκο Πρίφτη σύστησαν στην Κατίγκω οι Μπαλτα-τζήδες Εκείνοι είχαν άμαξα δική τους και προσωπικό αμα-ξά αλλά καλούσαν τον Πρίφτη σε έκτακτες περιπτώσειςΌταν τον γνώρισε η Κατίγκω στο σπίτι της οποίας δεν υ-πήρχαν στάβλοι και αμαξοστάσια του πρότεινε να δουλέψειγια λογαριασμό της Ήταν ανάγκη να μπορούν οι πέντε γυ-ναίκες να μετακινούνται δίχως προβλήματα μεταξύ Αρ-σακείου Ωδείου laquoΠαρνασσούraquo οικίας Μπαλτατζή εκκλη-σίας διάφορων επισκέψεων χορών και καλεσμάτων στηνπεριοχή της Αθήνας και οι κόρες Αλφιέρι μεγαλωμένες α-πό τα γεννοφάσκια τους με τα άλογα να συνεχίσουν την ιπ-πασία Εκείνος στην αρχή αρνήθηκε Είχε κερδίσει αρκετάχρήματα οι δουλειές του πήγαιναν καλά με τους δυο υπαλ-λήλους του ήταν ήδη σαράντα ετών ανύπαντρος και είχεσκοπό να επιστρέψει στα Καλύβια

laquoΠρέπει να βρω μια καλή Αρβανιτοπούλα κυρία Αλφιέ-ρι να παντρευτώ και να κάνω οικογένεια Παραμεγάλω-σαraquo της απάντησε ο Πρίφτης ντροπαλά στριφογυρίζονταςτο καπέλο στα λιγνά χέρια του

Πάνω στην ώρα η Ζαμπέτα Χαρβαλιά σταλμένη απότην Κοκόνα Κρυσταλλένια μπήκε μέσα στο σαλόνι κρα-τώντας το δίσκο να κεράσει τον Αρναούτη γλυκό του κου-ταλιού Τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτια της και αμέσως


157


έπεσε το ταβάνι με τις οροφογραφίες και τον πλάκωσε Χί-λια άλογα άρχισαν να καλπάζουν ξέφρενα μέσα στο στήθοςτου Ο κόσμος έτσι ξαφνικά βάφτηκε κόκκινος Καθώς ό-λα κοκκίνιζαν γύρω του ο Κόκος Πρίφτης ένιωσε μια ανά-γκη σαν πόνο φυσικό να χώσει τα δάχτυλά του μέσα σrsquo ε-κείνα τα μαλλιά να γλείψει με τη γλώσσα του τις πανάδεςπου στόλιζαν τα πτερύγια της μύτης και τα μάγουλα μέχρινα τις εξαφανίσει να πιει την πίκρα από εκείνο το στόμα ναρουφήξει τα παρδαλά γατίσια μάτια που τον κοίταζαν με α-κάλυπτη αντιπάθεια και κατόπιν να σφίξει με τις δυο παλά-μες του τη λεπτή μέση να χώσει τα χέρια του κάτω από τημακριά φούστα να βυθίσει το πρόσωπό του στη σχισμή τουστήθους της και να την καταπιεί ολόκληρη Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια κατάλαβε την ταραχή του Αρναούτη και με τρό-πο δίχως να την πάρει μυρωδιά η ανιψιά της του έριξε τοδόλωμα ndashlaquoΕίναι χήρα η καημένη η Ζαμπέταraquondash γιατί ηθεία πιο πρακτική από την Κατίγκω σκέφτηκε πως δύ-σκολα θα έβρισκαν έναν άλλο laquoκαθωσπρέπειraquo αμαξά να τουεμπιστευτούν και τα κορίτσια τους

Ο Κόκος Πρίφτης ξέχασε μεμιάς Καλύβια-Αρβανιτο-πούλα-γάμο και συμφώνησε να κάνει και χρέη κηπουρούγια να βρίσκεται περισσότερο χρόνο μέσα στα πόδια τηςμπιρμπιλομάτας με τα κόκκινα μαλλιά η οποία από τηνπρώτη στιγμή τον αντιπάθησε αγιάτρευτα

laquoΜrsquo έπιασες κότσο κυρά μου αλλά χαλάλι σουraquo είπεστο τέλος στην Κατίγκω λοξοκοιτάζοντας με μάτι θαλασσίτη Ζαμπέτα

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά με το απλό μυαλό της το οποίοείχε την ικανότητα να φέρνει στα μέτρα της τα πολύπλοκα

158



της ζωής απορούσε πώς αυτή η αυστηρή αριστοκράτισσαμε τις ξενόφερτες συμπεριφορές και την άποψη επί παντόςεπιστητού η οποία με σιδερένια πυγμή κυβερνούσε από τοσαλόνι της το μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου με τους ενοί-κους του δεν μπορούσε να δει πέρα από τη μύτη της Πώςδεν αντιλαμβανόταν ότι η κοινωνία την οποία είχε περί πολ-λού της έθετε όρια ζητώντας της για αντάλλαγμα την προ-σωπική της ελευθερία Πώς ήταν δυνατό να την ενδιαφέρουνπερισσότερο οι laquoκωλοπρέπειεςraquo του κύκλου της η γνώμητων κηφήνων της τάξης της ή οι επισκέψεις του αντιπαθη-τικού ξάδερφού της Τιμολέοντα Χρυσολωρά ειδήμονα σταοικογενειακά δέντρα της Αθήνας και στις βλακείες τύπουlaquoποιος Αθηναίος αριστοκράτης δε μένει στην πρέπουσα συ-νοικία της τάξης τουraquo laquoποια Αθηναία φοράει το περσινότης φόρεμα μεταποιημένοraquo ndashπράγμα που σήμαινε οικονο-μικά προβλήματαndash laquoποιος κληρονόμησε χρήματαraquo laquoποιοςδεν πήρε πίστωση από την τράπεζαraquo ndashδηλαδή κανονική κα-ταστροφή καθώς το οικονομικό σύστημα της υψηλής κοι-νωνίας της Αθήνας είχε ήδη αρχίσει να βασίζεται σε πιστώ-σειςndash laquoποιος από τους πλουσίους είναι ανύπαντρος ακόμαraquoκαι να μη βλέπει ποιες πραγματικά ήταν οι κόρες της αυτέςοι νεαρές γυναίκες οι οποίες ζούσαν κάτω από την ίδια στέ-γη τόσο διαφορετικές μεταξύ τους αλλά με τεράστια πάθημίση και θυμούς που μπορούσαν από στιγμή σε στιγμή ναγκρεμίσουν το σπίτι Πώς ήταν δυνατό η Κατίγκω Χρυσο-λωρά να μην ενδιαφέρεται να μάθει τι πραγματικά επιθυ-μούσαν Όχι ότι έδειχναν σrsquo εκείνη για να της κάνουν το χα-τίρι αλλά αυτό που ήθελαν οι ίδιες Γιατί μέσα σrsquo εκείνο τοlaquoμαυσωλείοraquo της οδού Πανεπιστημίου οι ένοικοι περιορί-


159


ζονταν μόνο νrsquo αναφέρουν απέξω απέξω τα σοβαρά προσω-πικά τους θέματα και δε μιλούσαν για όσα πραγματικά τιςαπασχολούσαν Να ζητήσει η αριστοκράτισσα και νrsquo ακού-σει τη γνώμη τους ndash σε ποια ηλικία αλήθεια τα laquoκαλάraquo κο-ρίτσια αρχίζουν να έχουν γνώμη Τόσο πολύ την είχε σκλη-ρύνει η ζωή Ο αγώνας να διατηρήσει ένα υψηλό βιοτικό ε-πίπεδο καθώς έβλεπε τα χρόνια να φεύγουν με μοναδικήσκέψη να κάνουν οι κόρες της πλούσιους γάμους με τραντα-χτά ονόματα Να μην αντιλαμβάνεται η Χρυσολωρά πως οκόσμος της συρρικνωνόταν σε λεπτομέρειες ντυσίματος ε-πίπλων φαγητού κρασιού laquosavoir vivreraquo και laquosavoir faireraquondashτης άρεσαν οι γαλλικούρεςndash και πως έχανε την ουσία τωνπραγμάτων Είναι σαλεμένοι οι πλούσιοι σκεπτόταν η Ζα-μπέτα δε βλέπουν πέρα από τη μύτη τους Γιατί η ΚατίγκωΧρυσολωρά-Αλφιέρι δεν έβλεπε πως ενώ εκείνη έψαχνεπλούσιο γαμπρό για νrsquo αποκαταστήσει τη Θάλεια εκείνη ή-θελε να γίνει συγγραφέας και δήλωνε οπαδός ενός καινούρ-γιου γυναικείου κινήματος Μισούσε τη γυναικεία φύση τηςκαι τα έμμηνά της ήταν ενάντια στο γάμο ενάντια στην οι-κογένεια γενικά ενάντια σε όλα Μόλις τελείωσε το Αρσά-κειο με άριστα άρχισε νrsquo αρθρογραφεί με επιτυχία στην Ε-φημερίδα των Κυριών της Καλλιρρόης Παρέν Για το ταλέ-ντο της Θάλειας νrsquo αραδιάζει στο χαρτί τις σκέψεις της δεμιλούσε κανένας στο σπίτι λες και επρόκειτο για αρρώστιαενώ εκείνη έγραφε εμπνευσμένα κείμενα με το ψευδώνυμοlaquoΜια θυμωμένη Αθηναίαraquo και σύχναζε στο laquoΚέντρο Γυναι-κείας Κίνησηςraquo γωνία Μουσών και Βουλής Την είχε δει ηΖαμπέτα πολλές φορές Δεν υπήρχε γυναικείο κίνημα εκεί-νη την εποχή που να μην είναι πρώτη και καλύτερη η Θά-

160



λεια Αλφιέρι Όλοι το γνώριζαν μόνο η μητέρα της δεν ήθε-λε να το παραδεχτεί κι επίτηδες έκανε πως το αγνοούσε ε-νώ της κανόνιζε προξενιά πίσω από την πλάτη της Γνώριζεκι άλλα η Ζαμπέτα για τη Θάλεια Τα μάθαινε από διάφορεςπηγές γιατί laquoόποιος γυρίζει μυρίζει κι όποιος κάθεται βρο-μίζειraquo δικαιολογούσε την περιέργειά της να ψάχνει και ναξεσκεπάζει προπαντός όσα ήθελαν να κρύψουν οι άλλοιΓνώριζε πως η Θάλεια μαζί με τις φιλενάδες της από τηνlaquoΚίνησηraquo γύριζε στα μπορντέλα ndashlaquoοίκους ανοχήςraquo τα έλεγεευγενικά ο κόσμοςndash και μοίραζε στις πουτάνες φυλλάδιαγραμμένα στο χέρι για τα δικαιώματά τους καλύτερεςσυνθήκες εργασίας καθαριότητα μείωση των ωρών εργα-σίας εβδομάδα έξι ημερών και τακτική ιατρική εξέταση Οιιερόδουλες τις έκριναν γραφικές και διασκέδαζαν μαζί τουςενώ οι τσάτσες τις έβριζαν και τις έδιωχναν laquoΦύγετε απόrsquoδω σιχαμένες λεσβίες να πάτε στο διάολοraquo Η ΚατίγκωΧρυσολωρά αγόραζε καθημερινά εφημερίδες αλλά ποτέαυτή της Παρέν από πείσμα και όταν η Θάλεια την έφερνεστο σπίτι και την άφηνε ανοιχτή στη σελίδα των άρθρωντης έτσι τάχα παρατημένη κατά τύχη πάνω στον καναπέτου σαλονιού η Κατίγκω πάλι την αγνοούσε Την δίπλωνεδίχως να της ρίξει ούτε μια ματιά και φώναζε τη Ζαμπέτα

laquoΠέτα αυτή την πατσαβούρα στα σκουπίδιαraquo την διέ-ταζε με περιφρόνηση

laquoΚοίταξε επιτέλους την κόρη σου Αναγνώρισέ τηνraquo ή-θελε να της φωνάξει η Ζαμπέτα Ήθελε να την αρπάξει απότους ώμους και να της τρίψει την εφημερίδα στα μούτραlaquoΞέρεις πολλές κόρες κυρά μου που έχουν τις λέξεις εύκο-λες όπως η Θάλεια και γεμίζουν με αυτές εφημερίδεςraquo


161

6o


Αντί γιrsquo αυτό έβγαινε στην αυλή και κάπνιζε ένα ακόματσιγάρο για να συνέλθει από τη σύγχυση Αυτές οι καθημε-ρινές συγχύσεις τής είχαν ρημάξει την τσέπη Επίδομα κα-πνίσματος έπρεπε να της κόψει η κυρία Κατίγκω Χρυσο-λωρά-Αλφιέρι με το διπλό επίθετο των Γκάγκαρων

Η Κατίγκω Χρυσολωρά δεν έβλεπε πως η Δανάη είχεταλέντο στο σχέδιο και στη ζωγραφική και το όνειρό της ή-ταν να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών του ΠολυτεχνείουΑθηνών ενώ η Κατίγκω την πίεζε για εκείνα τα μαθήματαπιάνου ndashlaquoπού ακούστηκε κόρη καλής οικογένειας να μηνξέρει να παίζει πιάνοraquondash και δεν ήθελε να παραδεχτεί πως ηΔανάη έπαιζε με δυσκολία δίχως ταλέντο μόνο επειδή τηνυποχρέωνε η μητέρα της και για νrsquo αποφεύγει τους καθημε-ρινούς καβγάδες μαζί της Η Χρυσολωρά δεν έβλεπε ή μάλ-λον δεν άκουγε πως η κόρη της έπαιζε πιάνο λες και κάποι-ος τής είχε βάλει ένα περίστροφο στο κεφάλι Όταν άρχιζεεκείνες τις ασκήσεις πάνω στα πλήκτρα οι ένοικοι του σπι-τιού ήθελαν να τινάξουν τα μυαλά τους στον αέρα Όμως ηΚατίγκω Χρυσολωρά όσα δεν μπορούσε να επιβάλει στιςάλλες δυο κόρες της τις γλωσσούδες κι επαναστάτριες ταεπέβαλε στην πιο μικρή και αδύναμη Αλλά δεν έβλεπε καικάτι άλλο φοβερό και τρομερό πως η κόρη της ήταν ερω-τευμένη με τον ξάδερφό της το μικρό γιο των Μπαλτατζή-δων και πως κι εκείνος ανταποκρινόταν με τα ίδια αισθή-ματα Αλί και τρισαλί τους αν το έπαιρνε χαμπάρι η αρι-στοκράτισσα ή οι γονείς του λεγάμενου Η Ζαμπέτα είχε ταδίχρωμα μάτια της ανοιχτά κι έβλεπε τι γινόταν γύρω τηςπροπαντός όσα προσπαθούσαν να κρύψουν οι άλλοι Είχε α-πό καιρό παρατηρήσει τα βλέμματα που αντάλλαζαν οι δυο

162



τους κάτι αγγίγματα τυχαία δήθεν και μια φορά τούς είχετσακώσει να φιλιούνται στο σκοτεινό διάδρομο που οδη-γούσε στην κουζίνα αλλά τους είχε δει και δυο φορές ραντε-βουδάκι στο Ζάππειο Κάποια φορά καθώς καθάριζε τοδωμάτιο της Δανάης είχε βρει ξεχασμένο κάτω από το μα-ξιλάρι της ένα γράμμα με όρκους αιώνιας αγάπης χιλιοδι-πλωμένο και μουσκεμένο με δάκρυα Το έκρυψε στην τσέπητης και όταν το μεσημέρι επέστρεψε η λεγάμενη της το έ-δωσε με τρόπο

laquoΠρόσεξε καημένη μου αν σε πάρει χαμπάρι η μάνασου φίδι που σrsquo έφαγε Θα έχουμε τραγωδίεςraquo της ψιθύρι-σε καθώς η Δανάη γινόταν κατακόκκινη σαν παντζάρι κι έ-χανε τη μιλιά της laquoΤι με κοιτάζεις έκπληκτη με μάτια σανπιατάκια του γλυκού Εγώ δεν είμαι τυφλή όπως η μάνασουraquo της είχε πει η Ζαμπέτα και την άφησε σύξυλη στημέση της τραπεζαρίας

Και τι σχόλια να κάνει για την laquoκόμισσαraquo όπως την α-ποκαλούσε ειρωνικά η οποία είχε τρόπους βασίλισσας αλ-λά θυμούς χωριάτισσας Η σπουδαία αμαζόνα όπως έλεγεο βλαμμένος ο Πρίφτης άλλοτε ήταν γεμάτη υποσχέσεις ό-πως το πρωινό και άλλοτε σκοτεινή όπως η νύχτα Η Λάου-ρα Αλφιέρι που το έξω της ήταν σιωπηλό και αδιάφορο ε-νώ το μέσα της ένα χάος έπαιζε θεϊκή μουσική στο πιάνο ndashέκλαιγαν ώς και τα άψυχα όταν την άκουγαν ακόμα και οιήρωες των οροφογραφιών δάκρυζανndash και της άρεσαν οι πο-λύπλοκες θεωρίες τις οποίες κανένας δεν καταλάβαινε ενώαν την ρωτούσες ούτε η ίδια μπορούσε να εξηγήσει το γιατίτης άρεσαν Η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι όπως την αποκα-λούσαν λόγω ιταλικής καταγωγής που ζωντάνευε μόνο ό-


163


ταν έπιανε την τράπουλα στα χέρια της όχι για πασιέντσεςόπως έκανε η Κοκόνα Κρυσταλλένια τα βράδια για να πε-ράσει την ώρα της αλλά για να παίξει πόκερ με αντίπαλοτον ίδιο της τον εαυτό ndashαν ήταν δυνατόndash και με πάθος με-γάλου χαρτοπαίκτη πάντα κρυφά από τη μητέρα της η ο-ποία απαγόρευε τα χαρτιά και η πασιέντσα ήταν το μονα-δικό επιτρεπόμενο παιχνίδι στο σπίτι και αυτό με γκρίνιακαι πικρόχολα σχόλια Η laquoκόμισσαraquo τις υπόλοιπες ώρεςχανόταν σε ονειροφαντασίες και γινόταν στο τέλος διάφανηΌταν η Ζαμπέτα την έβλεπε να κάθεται μόνη της ώρες α-τέλειωτες στον κήπο μrsquo εκείνο το πράσινο βλέμμα που όσοπερνούσε η ώρα έπαιρνε το σκούρο χρώμα των δέντρωντην πλησίαζε

laquoΞύπνα ldquoκόμισσαrdquoraquo της έλεγε laquoΗ ζωή δεν είναι έναζώο βαλσαμωμένο Η ζωή δεν είναι το σαλόνι των Χρυσο-λωράδων με τις πορσελάνες τους πίνακες τα κινέζικα βά-ζα τα ασημένια μαχαιροπίρουνα με το θυρεό των Αλφιέρισκαλισμένο στις λαβές τους Είναι μια διαρκής ανακατω-σούρα τρέξιμο γεγονότα απρόβλεπτα αλλαγές προβλή-ματα και δεν αξίζει τον κόπο να προβληματιζόμαστε γιατίπάνω στην προσπάθεια αρρωσταίνουμε ερωτευόμαστεπεθαίνουμε χάνουμε το μάτι μαςraquo

Η Κατίγκω σηκώθηκε από την πολυθρόνα έσκυψε στοτζάκι και σκάλισε τη φωτιά Κοίταξε το ρολόι πάνω στοκομοδίνο Με έκπληξη είδε πως κόντευε να ξημερώσει Είχεπεράσει πάλι δυο ολόκληρες ώρες νrsquo αναμασάει τις ίδιες ανα -

164



μνήσεις δίχως σωτηρία Η Κατίγκω έψαχνε ερευνούσε ε-ξέταζε και ανέλυε μέρες μέρες συνηθισμένες όμως μοναδι-κές διαφορετικές η μια από την άλλη ανεπανάληπτες αλλάκαι παράξενα ίδιες μεταξύ τους Με το μυαλό της απαριθ-μούσε γεγονότα μήνες χρόνια που στο τέλος μπερδεύο-νταν όλα στη διαρκή ροή του χρόνου Η κάθε μέρα της ήτανένα ορυχείο γεγονότων σκέψεων εικόνων υποθέσεων ξε-χασμένων ιστοριών από τα περασμένα Αναστέναξε και σκέ -φτηκε πως δε θα γλύτωνε ποτέ από το παρελθόν της πωςτο παρελθόν της είχε βρικολακιάσει και της έπινε το αίμακαθώς τα τρέχοντα προβλήματά της δεν την άφηναν να ξε-χάσει Εκείνο το τετραπλό πένθος ndashο πατέρας της ο σύζυ-γός της η αξιοπρέπειά της και το καλό της όνομαndash ήτανδυσβάσταχτο Η φασαρία των ξενύχτηδων που γιόρταζανμε πανηγυρισμούς και βεγγαλικά τον καινούργιο χρόνο εί-χε από ώρα κοπάσει Κάπου όμως πολύ κοντά της μιαπαρέα κανταδόρων έπιασε ένα δίστιχο laquoΆνοιξε το παράθυ-ρο το κρυσταλλένιο τζάμι έχω δυο λόγια να σου πω καισφάλισέ το πάλιraquo

laquoΘα ξεσηκώσουν πάλι τη γειτονιάraquo μονολόγησε με θυ-μό η Κατίγκω και πλησίασε στο παράθυρο

Τα περισσότερα σπίτια της οδού Πανεπιστημίου ήτανφωτισμένα Στην απέναντι μεριά του δρόμου έξω από τομέγαρο των Σλίμαν είδε μια σειρά από άμαξες σταματη-μένες Μπροστά από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών τρεις κου-τσαβάκηδες τραγουδούσαν για τα κάλλη και τις χάρες κά-ποιας πεισματάρας αφιλότιμης Στο φως της πανσελήνουη Κατίγκω αναγνώρισε τον έναν από τους τρεις τον ΚόκοΠρίφτη με την κιθάρα του Δεν ξαφνιάστηκε Είχαν συνη-


165


θίσει πια το αγιάτρευτο πάθος του για τη Ζαμπέτα Χαρβα-λιά και τις καντάδες του Εκείνη έκανε την κουφή ενώ οι υ-πόλοιποι στο σπίτι και στη γειτονιά μετάνιωναν γιατί δενήταν οι ίδιοι κουφοί στην πραγματικότητα Όταν ο καημόςτου Αρναούτη ξεχείλιζε και γινόταν αβάσταχτος στο τέλοςτης καντάδας έβγαζε το σουγιά από την τσέπη του κι έκοβετις χορδές της κιθάρας του προς τιμήν της

Ο αφιλότιμος δεν το βάζει κάτω Τόσες βρισιές τόση α-πέχθεια τόση περιφρόνηση εισπράττει από την κοκκινο-μάλλα κι εκείνος ακόμα ελπίζει σε ένα της χαμόγελο Πόσηαπόρριψη χρειάζεται για να το πάρει απόφαση πως η Ζα-μπέτα δεν τον θέλει σκέφτηκε η Κατίγκω καθώς κοίταζεμέσα από τις γρίλιες Προς στιγμήν χάθηκε στα μοναχικάμονοπάτια του μυαλού της ώσπου άκουσε φωνές από ταγύρω σπίτια

laquoΦύγετε από rsquoδω αλήτες θα φωνάξουμε την Αστυνο-μίαraquo

Η Κατίγκω επέστρεψε στην πολυθρόνα της Το πρωί θατου μιλούσε αποφάσισε Θα τον φοβέριζε να σταματήσειτις καντάδες γιατί έτσι έβαζε σε κίνδυνο την υπόληψη τηςοικογένειάς της Τι θα σκεπτόταν η γειτονιά Ο κόσμος θανόμιζε πως οι καντάδες γίνονταν για κάποια από τις κόρεςτης Αυτό μόνο τής έλειπε στην κατάσταση που βρισκότανΝα βγάλουν και κακό όνομα οι κόρες της Είχε αποτύχει μετις κόρες της Είχε μείνει έκπληκτη όταν κατάλαβε πως οικόρες της είχαν ένα δικό τους εσωτερικό κόσμο υπόγειο από όπου εκείνη ήταν αποκλεισμένη Έναν κόσμο από σκέ-ψεις επιθυμίες πρωτοβουλίες κι εκείνη η μητέρα τουςδεν είχε καμιά θέση Είχε αποτύχει με τα παιδιά της Του-

166



λάχιστον με τις δυο μεγάλες κόρες της Συγκέντρωσε τηνπροσοχή και τις φροντίδες της στη Δανάη η οποία ήταν μι-κρή και η Κατίγκω μπορούσε ακόμα να την επηρεάζει Τοντελευταίο καιρό όμως φαινόταν πως είχε ατυχήσει και μετη μικρότερη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Α-θηνών αυτό τής ετοίμαζε η Δανάη μαζί με ανορεξίες με-λαγχολία και κλάματα έτσι στα καλά καθούμενα δίχως λό-γο Πόσες φορές δεν έφερε τον οικογενειακό τους γιατρόστο σπίτι για να την εξετάσει Η Κατίγκω φοβόταν για α-δενοπάθεια ή το χειρότερο φυματίωση ndashlaquoτο χτικιόraquo ό-πως το ονόμαζε ο λαόςndash αρρώστια η οποία θέριζε εκείνητην εποχή στην Αθήνα

laquoΔεν είναι άρρωστη κυρία Χρυσολωρά Απλώς περνάειδύσκολη εφηβείαraquo έκανε τη διάγνωση ο επιστήμων καισύστησε μια κουταλιά μουρουνόλαδο τη μέρα

laquoΜην πηγαίνεις κόντρα στην κόρη σου Κατίγκω άλλα-ξαν οι καιροί Η εφηβεία της Δανάης δεν έχει καμιά σχέσημε αυτή που περάσατε εσύ και η Μαργιόλα Έχουν γίνει όλατόσο πολύπλοκα για τους νέους Εμείς στην εποχή μας κα-λά καλά δε μαθαίναμε γράμματα τώρα η κόρη σου θέλει ναμπει και στο Πολυτεχνείοraquo την σταματούσε η Κρυσταλλέ-νια πριν η Κατίγκω πάρει τον κατήφορο των καβγάδων μετη Δανάη που οδηγούσαν σε περισσότερα κλάματα καιαπερ γίες πείνας

Κατόπιν η Κατίγκω σκέφτηκε τη Θάλεια Εκείνη τηνενδιέφερε μόνο η κατάκτηση μιας προσωπικής αυτονομίαςΔεν ήταν ωραία όπως η Λάουρα και δυστυχώς δεν μπο-ρούσε νrsquo αποφύγει τη σύγκριση Ήταν συμπαθητική ετοι-μόλογη έξυπνη γενναιόδωρη Ήταν η πεμπτουσία μιας ανα -


167


τρεπτικής ειρωνείας Κάποιες φορές φάνταζε ωραία γιατίείχε χάρη στις κινήσεις και μια φυσική συστολή η οποία ερ-χόταν σε αντίθεση με τον τολμηρό χαρακτήρα της Δεν ά-ντεχε καμιά μητρική επιβολή και καμιά συζήτηση για γάμο

laquoΔε θέλω να παντρευτώ Δε θέλω νrsquo ανήκω σε κανένανΜόνο στον εαυτό μου Τι κέρδος έχει μια γυναίκα από τογάμο εκτός από παιδιά βάσανα και χαβαλέ στο κεφάλιτηςraquo

Πού είχε μάθει τέτοιες λέξεις του δρόμου μια ΘάλειαΑλφιέρι Εκφράσεις τις οποίες συνήθιζαν να χρησιμοποιούνοι laquoτσατσέλεςraquo Στις φεμινίστριες τις οποίες συναναστρε-φόταν Ποιον πίστευε πως εκδικιόταν με τη συμπεριφοράτης Την οικογένειά της Το όνομα των Αλφιέρι Τη μητέρατης Την κοιτούσε η Κατίγκω και δεν ήταν σίγουρη πως αυ-τό το τέρας ήταν κόρη της Τίποτα δεν της έλειπε Κορμίλυγερό όταν δεν το φυλάκιζε μέσα σε αυστηρά μονόχρωμαφορέματα πρόσωπο συμπαθητικό όταν δεν ήταν θυμωμέ-νη μυαλό όταν δεν το χρησιμοποιούσε εναντίον των α-ντρών Δεν την ενδιέφερε τίποτα ούτε το ολόγιομο φεγγάριούτε τα ρομαντικά τραγούδια ούτε η φιλολογία του έρωταΤης έφτανε μια κουβέντα για νrsquo αρχίσει έναν πόλεμο δίχωςέλεος

laquoΕγώ δε θέλω έρωτες και γάμους Οι άντρες φτιάχνουντους κανόνες και ορίζουν τι είναι εξυπνάδα και τι όχι Εγώείμαι έξυπνη και αγαπώ το μυαλό μου Δεν περιμένω απόαυτούς να μου το πούνε Δεν έχω την ανάγκη τους Εγώ θέ-λω με τα άρθρα μου νrsquo αλλάξω τον κόσμο Το κοινωνικό σύ-στημα Τον τρόπο που σκέπτονται οι γυναίκες Να γκρεμί-σω αυτό τον τοίχο του φόβου με τον οποίο κάθε γυναίκα

168



γεννιέται φόβο να προφέρει την αλήθεια όπως την βλέπειδίχως να την ωραιοποιεί ή να την καμουφλάρει για να είναιαρεστή στους άντρεςraquo

Είχε το ταλέντο να κάνει πολλά πράγματα συγχρόνωςμε το ίδιο πάθος που οι σπουδαίοι άντρες είναι ικανοί νrsquo α-φιερώνουν μόνο σrsquo ένα Όταν έπαιρνε φόρα για το αγαπη-μένο της θέμα ndashτους άντρεςndash δεν την σταματούσε ούτε οΘεός

laquoΟι άντρες βρίσκουν λόγους για να πεθαίνουν Εμείς οιγυναίκες για να ζούμε Οι άντρες είναι καλοί μόνο στο ναπροκαλούν και νrsquo αρχίζουν πολέμους Στο να νιώθουν εξου-σιοδοτημένοι να καταστρέφουν όταν φορούν τη στολή καιαρπάζουν ένα όπλο Δεν υπάρχει αιτία αρκετή για να κατα-στρέψει κανείς τη ζωή με τέτοιο τρόπο Δεν υπάρχει ούτεπατρίδα ούτε Θεός που νrsquo αξίζει μια τέτοια θυσίαraquo

Ήταν μια κατηγορία ενάντια στον πόλεμο Ενάντια σεόσους τον επιζητούν και τον κηρύσσουν στο στόμα της ό-μως έτσι όπως αδιακρίτως αράδιαζε τις φράσεις η δίκαιηκατηγορία έχανε την αρχική της αξία τον πρωταρχικόσκοπό της κι έμεναν μόνο οι λέξεις laquoπατρίδαraquo laquoΘεόςraquo καιlaquoάντρεςraquo όλα στο πυρ το εξώτερο

laquoΣοσιαλίστρια Αναστήσαμε μια σοσιαλίστριαraquo έλεγε ηΚοκόνα Κρυσταλλένια έκπληκτη σε μια απαρηγόρητη Κα-τίγκω κι έκανε το σταυρό της laquoΆλλο κακό να μη δούμεraquo

Αυτή η κόρη πρέπει να είναι άρρωστη Κάτι έχει ξελα-σκάρει στο μυαλό της

laquoΑν είσαι άρρωστη να φωνάξουμε το θείο Αριστείδη νασε κουράρει Να σε φέρει στα συγκαλά σουraquo πίεζε η Κατί-γκω στα πρόθυρα πανικού


169


laquoΔεν έχω τίποτα Το μυαλό μου δουλεύει μια χαρά Αυτόείναι που δε σου αρέσειraquo γλώσσευε η Θάλεια

Και βέβαια εκείνο που μόνο ενδιέφερε τη Θάλεια Αλφιέ-ρι ήταν να κερδίζει η ίδια χρήματα

laquoΟι γυναίκες δεν κερδίζουν οι ίδιες χρήματα Οι γυναί-κες της τάξης μας τα παντρεύονταιraquo πύκνωνε ο λόγος τηςΚατίγκως

Αμέσως σκοτείνιαζε η ΘάλειαlaquoΚι εσύ που όχι μόνο τα παντρεύτηκες αλλά τα ερωτεύ-

τηκες κιόλας τι κατάλαβες Τι κέρδισεςraquo της αντιμιλούσεκαι η Κατίγκω έμενε άλαλη

Η μνήμη της άνοιγε αμέσως στη σελίδα του Φραγκί-σκου Ένιωθε το αίμα νrsquo ανεβαίνει στο κεφάλι της Εκείνατα λόγια ndashαλχημεία των λέξεωνndash έβρισκαν απόλυτα τοστόχο τους αλλά η Κατίγκω δεν είχε τη δύναμη ούτε χα-στούκι να της δώσει για την ανήκουστη αυθάδεια Κλεινό-ταν στο δωμάτιό της κι εκεί δίχως μάρτυρες επέτρεπεστον εαυτό της να καταρρεύσει Εν ονόματι όλων των μανά-δων του κόσμου έλεος Έλεος Ότι είχε ζήσει μέχρι τότεεκείνο το σκοτεινό το πρόστυχο το βρόμικο το βασανισμέ-νο ήταν αποτυπωμένο στο σώμα της στα κόκκαλά της Τοείχε απωθήσει για να μην το θυμάται αλλά δεν μπορούσε νατο αλλάξει Θα έπρεπε να το αποδεχτεί Νrsquo αποδεχτεί τηναλήθεια δηλαδή το ναυάγιο και τη χρεωκοπία του γάμουτης Μπορούσε να εξαπατήσει το νου της Μπορούσε να πα -ραποιήσει τα συναισθήματά της να μπερδέψει με κόλπα τηναντίληψή της να κοροϊδέψει τον οργανισμό της με φάρμα-κα όμως ήταν σίγουρη με αλάθητο ένστικτο πως αν δενπαραδεχόταν τη συγκεκριμένη αλήθεια θα ερχόταν μια μέ-

170



ρα που το ίδιο της το σώμα θα της ζητούσε τα ρέστα Θατης ζητούσε λογαριασμό κι ευθύνες μέσα από κάποια πολύσοβαρή αρρώστια και αυτή η μέρα ήταν πολύ κοντά

Γάμο και χρήματα Αυτά ήθελε η Κατίγκω και για τιςτρεις κόρες της Και τα δυο εξαιρετικά χρήσιμα Τι άλλο νακυνηγήσει μια γυναίκα Το Κεφάλαιο σκέφτηκε η Κατί-γκω και σηκώθηκε από την πολυθρόνα Το Κεφάλαιο είναιανίκητο Το Κεφάλαιο νικάει τα πάντα ακόμα και το θάνα-το Το πρόσωπό της σκλήρυνε Η ίδια ήταν πλούσια σε ι-στορία και φτωχή σε οικονομική δύναμη Μέσα σε πέντεχρόνια από την εγκατάστασή τους στην Αθήνα είχε ξοδέ-ψει τα χρήματα που είχε φέρει μαζί της από τη ΣικελίαΚατά διαστήματα αναγκάστηκε να πουλήσει κρυφά κάποιουςπίνακες πολλά από τα κοσμήματά της τα ασημένια σερβί-τσια της προίκας της και στο τέλος να βάλει υποθήκη τοσπίτι της Τα χρήματα στήριξαν έναν ψεύτικο τρόπο ζωήςμια επιφάνεια που δεν είχε κανένα βάθος Έπρεπε να κατα-πίνει την τεράστια υπερηφάνειά της να χώνεται σαν την κλέ-φτρα μέσα στα υπόγεια ενεχυροδανειστήρια της οδού Αιό-λου και νrsquo αφήνει στους βρόμικους πάγκους πολύτιμα αντι-κείμενα κομμάτια από τη ζωή της καθένα μια ανά μνησηεξίσου πολύτιμη με τα άψυχα Όλα είχαν το κόστος τους ι-διωτικά σχολεία μαθήματα Γαλλικών στο σπίτι μαθήμα-τα χορού με το χοροδιδάσκαλο των Ανακτόρων στολές ιπ-πασίας τουαλέτες βραδινές για τους χορούς των Ανακτόρωνκαι του laquoΠαρνασσούraquo καλοκαιρινές διακοπές σε πολυτελέςξενοδοχείο του Νέου Φαλήρου ενοικίαση εξο χικής κατοι-κίας στην Κηφισιά λούσα για μια κοινωνική ζωή μεγαλύ-τερη από την τσέπη της που θα της επέτρεπε όμως να επι-


171


δείξει τις κόρες της ενώ ήλπιζε πως κάποιος κεραυνόπλη-κτος από την ομορφιά της Λάουρας θα καταθέσει στα πό-δια της εαυτό και περιουσία Το σπίτι γέμισε μνηστήρες ΗΚατίγκω κέρβερος Πέρασαν όλοι από το κόσκινό της κα-νένας όμως δεν ήταν όπως τον ήθελε Κανένας δεν πληρούσετις προϋποθέσεις γιατί δεν της έφτανε μόνο μια άνετη ζωήγια την ωραία κόρη της Πίσω υπήρχαν άλλες δυο δίχως ταχαρίσματα της Λάουρας δίχως προίκα μόνο με τις εγγυή-σεις σπουδαίων ονομάτων αλλά τα σπουδαία ονόματα δεντρώγονταν Έπρεπε να βρει κάποιον διατεθειμένο νrsquo αγορά-σει όλο το πακέτο σύζυγο υποθήκη σπι τιού κουνιάδες καιπεθερά Πεθερά Τι βάρβαρη λέξη αλή θεια σκέφτηκε η Κα-τίγκω και αναστέναξε Κάποια λύση θα υπάρχει Πάντα υ-πάρχει ένας δρόμος που πρέπει να τον αναζητήσουμε και νατον βρούμε

Σηκώθηκε και άρχισε να βηματίζει μέσα στο δωμάτιοΣτην Αθήνα του 1902 το κοινωνικό επίπεδο ήταν μόνιμογεννιόσουν σrsquo αυτό και τίποτα δεν είχε τη δύναμη να το αλ-λάξει ούτε πόλεμος ούτε αρρώστια ούτε θάνατος παρά μό-νο η οικονομική καταστροφή Οι σκέψεις αυτές τα τελευ-ταία χρόνια ήταν κάτι φυσικό για την Κατίγκω Χρυσολω-ρά όπως και όλα τα άλλα ndashκανόνες συμβιβασμοί και στε-ρεότυπαndash πάνω στα οποία είχε συρρικνωθεί η ζωή της Τιθεωρούνταν laquoπρέπονraquo ή μη έπαιζε τον πιο σημαντικό ρόλοστη ζωή της όπως είχε εξελιχτεί μετά τη χρεωκοπία τουγάμου της Με τη βεβαιότητα πως είχε έρθει πια η ώρα ναπαίξει το laquoτελευταίο της χαρτίraquo αποφάσισε να ζητήσει τηβοήθεια του ξάδερφου Τιμολέοντα Χρυσολωρά

Δε χρειαζόταν πολύ για να καταλάβει κανείς πως ο Τι-

172



μολέων Χρυσολωράς διπλωμάτης καριέρας ήταν ειδικόςστο πρωτόκολλο και το laquosavoir faireraquo Έφτανε μόνο να τονδεις με την περιποιημένη φαλάκρα του το κοντοκομμένογενάκι τα γυαλισμένα νύχια του το άψογο ντύσιμο και τηνκλασική γαρδένια στο πέτο για να καταλάβεις πως αυτός οεβδομηντάρης με την περισσή χάρη ήταν η αυθεντία και ηεπιτομή της κομψότητας Είχε μεγάλη ιδέα για τον εαυτότου και πίστευε πως υπερείχε απrsquo όλους τους γνωστούς καιφίλους του γιατί λόγω επαγγέλματος είχε ταξιδέψει πολύτον καιρό που τα ταξίδια ήταν σπάνια είχε διαβάσει όλουςτους κλασικούς όταν ο περισσότερος κόσμος ήταν αγράμ-ματος ήξερε όλες τις όπερες και τους μουσουργούς τουςκαι είχε παρακολουθήσει τις σπουδαιότερες παραστάσειςσε όλη την Ευρώπη Είχε γνώμη για τα πάντα βαθιά γνώ-ση της ανθρώπινης φύσης και μπορούσε να κρατήσει ζω-ντανή κι ενδιαφέρουσα οποιανδήποτε συζήτηση για θέματαπου απασχολούσαν την κοινή γνώμη

laquoΌταν οι νεόπλουτοι της τωρινής ανώτερης αθηναϊκήςτάξης έβοσκαν πρόβατα στους βράχους της Ακρόπολης εγώ παρακολουθούσα ldquoΦάουστrdquo στην Όπερα της Βιέννηςraquoσυνήθιζε να λέει με περιφρόνηση για τους καινούρ γιους Α-θηναίους οι οποίοι λόγω οικονομικής ευμάρειας είχαν ξε-φυτρώσει τα τελευταία χρόνια στην πόλη και διεκδικούσανμια θέση στην laquoκαλήraquo αθηναϊκή κοινωνία

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς έμπαινε σε όλα τα επώνυμασπίτια της Αθήνας και ήξερε απέξω κι ανακατωτά τα με-γάλα laquoτζάκιαraquo και τα γενεαλογικά τους δέντρα Παράλλη-λα γνώριζε όλα τα ειδύλλια της πρωτεύουσας κρυφά καιφανερά ποιες κόρες καλών οικογενειών είχαν κανονισμέ-


173


νους γάμους από τα γεννοφάσκια τους το ύψος της προίκαςτης καθεμιάς αδυναμίες και τάσεις της κάθε οικογένειαςαπό αλκοολισμό και τρέλα μέχρι αυτοκτονίες αποβολές ε-γκυμοσύνες κρυφές εκτρώσεις Μέσα στο μυαλό του είχεμια ενημερωμένη λίστα με τις οικογένειες που είχαν κρυμ-μένα μυστικά τι είδους ήταν αυτά τραγικούς έρωτες μοι-χείες ποιες γυναίκες κεράτωναν τους άντρες τους ποιοισύζυγοι έδερναν τις γυναίκες τους ποιοι διατηρούσαν ερω-μένη και όλα τα σκάνδαλα και μυστήρια των τελευταίων ε-βδομήντα ετών από την εποχή της σύστασης του ελληνικούκράτους και του βασιλιά Όθωνα

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς ήταν μακρινός συγγενής τηςοικογένειας Καθώς κανείς δεν ήταν σίγουρος για το βαθμόσυγγένειας ο οποίος χανόταν στις πολύπλοκες και μπερδε-μένες διακλαδώσεις του γενεαλογικού δέντρου των Χρυσο-λωράδων του Βυζαντίου η Κατίγκω και η Κρυσταλλένιατον υπολόγιζαν για ξάδερφο Είχε γεννηθεί στην Αίγινα ό-ταν η οικογένειά του μαζί με άλλες λογίων πολιτικών ο-πλαρχηγών και αρχόντων είχε καταφύγει στο μικρό νησίτου Σαρωνικού ndashαργότερα προσωρινή πρωτεύουσα της Ελ-λάδαςndash την εποχή της Τουρκοκρατίας Όταν το Σεπτέμβρητου 1834 ανακηρύχτηκε πρωτεύουσα του ελληνικού κρά-τους η Αθήνα η οικογένεια του Τιμολέοντα μετακόμισε κιεγκαταστάθηκε σrsquo ένα διώροφο κοντά στο σπίτι του παλιούγείτονά τους από την Αίγινα Κοντοστάβλου μπροστά σrsquo έναβαθύ ρέμα το οποίο αργότερα θα διαμορφωνόταν στην οδόΣταδίου Το σπίτι του Κοντοστάβλου χρησίμευε εκείνη τηνεποχή για ανάκτορο του Όθωνα και βρισκόταν σrsquo ένα πλά-τωμα το οποίο ονομάστηκε κατόπιν πλατεία Κολοκοτρώ-

174



νη Ο Τιμολέων Χρυσολωράς σπούδασε στο εξωτερικό κι έ-ζησε ως διπλωμάτης πολλά χρόνια σε διάφορες πρωτεύου-σες της Ευρώπης Παντρεύτηκε μια Γαλλίδα αριστοκράτισ-σα με την οποία χώρισε έπειτα από είκοσι χρόνια γάμουδίχως νrsquo αποκτήσει παιδιά γιατί ο γάμος τους κουράστηκεστις πολλές μετακινήσεις Από χρόνια σε επαγγελματικόπαροπλισμό ο Τιμολέων Χρυσολωράς περνούσε τις μέρεςτου στην laquoΑθηναϊκή Λέσχηraquo με την αφρόκρεμα της ελληνι-κής διανόησης διαβάζοντας καθημερινά όλο τον αθηναϊκόΤύπο ενώ συζητούσε για πολιτική ανεβοκατεβάζοντας μετο νου του πάντα βασιλιάδες και κυβερνήσεις Ο λόγος τουείχε κύρος Η παρουσία του σπουδαιότητα

Όταν η Κατίγκω και οι κόρες της επέστρεψαν στην Ελ-λάδα ο Τιμολέων Χρυσολωράς έγινε αμέσως τακτικός επι-σκέπτης του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου Ερχότανκάθε Κυριακή μεσημέρι να γευματίσει μαζί τους κομψόςμέχρι υπερβολής με την κλασική γαρδένια στο πέτο τοκουτί με τις πάστες από το ζαχαροπλαστείο του Ζαχαρά-του και όλα τα τελευταία νέα της αθηναϊκής κοινωνίας ταοποία αποκάλυπτε στις ξαδέρφες του πάντα στο τέλος τουγεύματος μεταξύ γλυκού και καφέ Η Κατίγκω μέσα στοσαλόνι που τόνιζε την κυριαρχία της πάνω στα υλικά αγαθάτης ζωής της τα υπάρχοντα άκουγε με προσοχή τον Τιμο-λέοντα Χρυσολωρά μάθαινε όσα την ενδιέφεραν σε σχέσημε την αποκατάσταση των κοριτσιών της αλλά και τοντρόπο με τον οποίο λειτουργούσε το σύστημα δίχως όμωςνα του φανερώνει τις προθέσεις της Είχε αποφύγει επιμε-λώς να συζητήσει μαζί του το παρελθόν της και κατόρθωνενα του ξεφεύγει με διάφορους ελιγμούς και αοριστίες αλλά


175


όταν έφευγε ο Τιμολέων εκείνη έμενε πάντα με την αίσθη-ση πως όσο κι αν είχε προσπαθήσει να τον μπερδέψει με α-σάφειες ο ξάδερφος ήταν ενήμερος για όλα τα μυστικά τηςκαι την απελπιστική οικονομική κατάσταση στην οποίαβρισκόταν Για πέντε ολόκληρα χρόνια η Κατίγκω απέρρι-πτε τους υποψηφίους για τη Λάουρα που πρότεινε κατάκαιρούς ο Τιμολέων Χρυσολωράς Δεν ήταν αρκετά πλού-σιοι ή αρκετά σημαντικοί ή διαθέσιμοι για την περίπτωσήτους νrsquo αναλάβουν δηλαδή να σώσουν όλη την οικογένεια

Η Κατίγκω κοίταξε το σεκρετέρ της φορτωμένο με α-πλήρωτους λογαριασμούς και την έπιασε πάλι η απελπι-σία Ξεκλείδωσε το συρτάρι κι έβγαλε από μέσα το δερμά-τινο φάκελο με τους τίτλους της Λάουρας Τους κράτησεστα χέρια της και τους χάιδεψε Σκέφτηκε πως όλα αυτάτα χρόνια είχε κατορθώσει να κρατήσει χαμηλό προφίλ μετον τίτλο της κόρης της Τώρα ήταν περισσότερο από βέ-βαιη πως είχε έρθει η ώρα να ποντάρει το κρυφό και τελευ-ταίο της χαρτί γάμος Λάουρας ίσον κερδοσκοπική επιχεί-ρηση Κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι Η φήμη της ομορφιάς τηςκόρης της ξεπερνούσε τα όρια της πόλης αλλά αυτή η φήμημπερδευόταν με την ανέχεια της οικογένειας Έπρεπε ναβρεθεί γαμπρός με χρήμα κι εκείνη για αντάλλαγμα θα τουπουλούσε τους τίτλους Θα του laquoπουλούσεraquo δηλαδή τηνωραία κόρη της Με αυτή τη σκέψη έβγαλε τη ρόμπα τηςκαι ξάπλωσε στο κρεβάτι Είχε ανάγκη να εξοικονομήσειδυνάμεις Κατόπιν έσβησε το φως της λάμπας του κομοδί-νου της να προλάβει λίγες ώρες ύπνου μέχρι να ξημερώσει

Η 1η Ιανουαρίου του 1902 θα ήταν εξαιρετικά σημαντικήγια όλους τους ενοίκους του μεγάρου της οδού Πανεπιστη-

176



μίου αλλά από εκείνο το βασανισμένο ξημέρωμα στη μνή-μη της Κατίγκως Χρυσολωρά-Αλφιέρι δε θα έμενε παράμόνο η ανάμνηση μιας επείγουσας ανάγκης για δράσηΑνά γκης για άμεση επέμβαση στο πεπρωμένο

13


177




Αἵδrsquo εἰσὶν Ἀδριανοῦ κrsquo οὐχί Θησέως πόλις(Από εδώ είναι η πόλη του Αδριανού και όχι του Θησέα)

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ



L U Z D E L U N A ( Φ Ω Σ Τ Η Σ Σ Ε Λ Η Ν Η Σ )

ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΛΑΟΥΡΑΣ ΑΛΦΙΕΡΙ ΗΤΑΝ ΣΚΟΥΡΑ

ξανθά αλλά ανάλογα με το φως έπαιρναν διάφοραχρώματα Ήταν το ίδιο το χρώμα τους που είχε

την παράξενη ιδιότητα άλλοτε να φωτίζεται και άλλοτε νασβήνει από μόνο του Στον ήλιο φάνταζαν χρυσά ενώ στοφως του φεγγαριού γέμιζαν ασημένιες ανταύγειες κι επει-δή η φύση της έκλινε περισσότερο προς το σκοτάδι ο πατέ-ρας της την αποκαλούσε χαϊδευτικά laquoLuz de Lunaraquo καιτης τραγουδούσε με την ωραία φωνή του που έκανε ταζωντανά να ερωτεύονται και τα άψυχα να λειώνουν το ο-μώνυμο παλιό τραγούδι από την ισπανική παράδοση τηςπατρίδας του

Yo quiero luz de lunaPara mi noche tristePara pensar divinaLa ilusiograven que me trajistePara sentirte miaMia tugrave como ninguna

181

Φως της Σελήνης στα Ισπανικά


Pues desde que te fuisteNo he tenido luz de luna

Τον αγαπούσε πολύ εκείνο τον παράξενο πατέρα με τηνπαλιομοδίτικη γοητεία πιο πολύ από αυτό που ήταν συνη-θισμένο για τις κόρες με πόνο λες και είχε το προαίσθημαπως θα τον έχανε γρήγορα και με άσχημο τρόπο πως δεν θατον είχε αργότερα στις πιο σπουδαίες στιγμές της ζωής της

Από πολύ μικρή είχε την αίσθηση πως ο πατέρας της ή-ταν ο μοναδικός άντρας στον κόσμο που την αγαπούσε καιθα την αγαπούσε δίχως όρους και δίχως να της ζητήσει νrsquoαλλάξει κάτι από το χαρακτήρα της Εκείνη τον παρακα-λούσε laquoΜπαμπά σε χρειάζομαι μην τολμήσεις να μrsquo αφή-σεις Τι θα γίνω δίχως εσέναraquo και τον φιλούσε τον φιλούσεκαι κάποιες φορές τα δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια της έ-τσι δίχως λόγο μόνο με τη σκέψη πως θα μπορούσε κά-ποια μέρα να τον χάσει Όταν τον έθαψαν η ζωή της πάγω-σε στην ημερομηνία θανάτου του Ο κόσμος της όλος ξεθώ-ριασε Ο θάνατός του ήταν ένα ράγισμα στη ζωή της Έναςανυπέρβλητος πόνος μπροστά στην απώλειά του Ένα πέν-θος δριμύ Απόμακρη και σιωπηλή θύμωνε τις περισσότε-ρες φορές με τη μητέρα της επειδή δεν είχε πεθάνει εκείνηστη θέση του Συνέχισε να παίζει παρτίδες πόκερ αλλά τώ-ρα με το φάντασμά του να καθαρίζει και να γυαλίζει τα ό-πλα του σαν να επρόκειτο να φύγουν οι δυο τους την επομέ-

182


Θέλω το φως της Σελήνης για τη νύχτα μου τη θλιμμένη γιανα πιστέψω σταλμένη από το Θεό την ψευδαίσθηση που με πρόδωσε για να σε νιώσω δική μου δική μου όπως καμιά άλλη γιατί απότότε που έφυγες δεν είδα πια το φως της Σελήνης


νη για κυνήγι να παίζει στο πιάνο τις μουσικές που του ά-ρεσαν ενώ πενθούσε τον ήλιο τη χαρά της ζωής και ταχρόνια τα οποία έρχονταν δίχως την αγάπη του Δεν τον ξέ-χασε ποτέ Δεν πέρασε μέρα να μην τον θυμηθεί να μηνκλάψει παίζοντας στο πιάνο το laquoLuz de Lunaraquo και να μηντου μιλήσει laquoΕίδες μπαμπά σrsquo το έλεγα εγώ πως δεν υ-πάρχει άλλος να μrsquo αγαπάει όπως εσύraquo Της έμεινε έναςκαημός διαρκείας

Ο πατέρας της την είχε μεγαλώσει με την ιδέα πως ήταντόσο μοναδική ώστε δεν μπορούσε να είναι ευτυχισμένηΤην κρατούσε στην αγκαλιά του και της ψιθύριζε

laquoΤα χαρισματικά άτομα με τη δική σου γοητεία Λάου-ρα είναι συνήθως δυστυχισμένα και καταλήγουν στη μονα-ξιάraquo

Την είχε πείσει πως θα ήταν δύσκολο να βρει ταίρι γιατίποιος μπορούσε να είναι αντάξιός της σrsquo αυτή τη ζωή Ήτανωραία Αμαζόνα σπουδαία Ημίθεα Το πράσινο βλέμματης τα πλούσια μαλλιά της η κορμοστασιά της ο τρόποςπου έγερνε ελαφρά το κεφάλι της στο πλάι σε μάγευαν καικαθώς την κοίταζες ένιωθες την ανάγκη να πάρεις ένα μου-σαμά και να ζωγραφίσεις το πορτρέτο της Ήταν αιθέριακαι άπιαστη σαν ένας άγγελος ο οποίος βρέθηκε κατά λά-θος μεταξύ των θνητών Τα χαρακτηριστικά της ήταν σπά-νια εξαιρετικά και αριστοκρατικά Όποιο αντικείμενο ερ-χόταν σrsquo επαφή μαζί της ως διά μαγείας αποκτούσε αξίαΤα εσώρουχά της τα φορέματά της τα καπέλα της τα πα-πούτσια της γίνονταν αμέσως πολύτιμα κι επιθυμητά σταμάτια των άλλων Οι φίλες της κρυφά την ζήλευαν και γιrsquoαυτό στο τέλος κατέληξε μόνη να μην έχει έναν άνθρωπο να


183


μοιραστεί τα μυστικά της Σε όλες τις φωτογραφίες πουτης είχαν τραβήξει μέχρι τότε αλλά και σε όσες θα έβγαζεαργότερα φαινόταν πάντα φευγάτη μυστηριώδης και ποτέχαμογελαστή Ήταν γεμάτη εκκεντρικότητες οι οποίεςαύξαναν τη γοητεία της όπως να γυρίζει την Αθήνα μόνημε τα πόδια να κάθεται με τις ώρες ακίνητη στον κήπο δί-χως να νιώθει το κρύο ή τη ζέστη να κλαίει παίζοντας στοπιάνο τις laquoΠολωνέζεςraquo του Σοπέν Οι τραγωδίες της ζωήςη φτώχια οι πολιτικές αναταραχές της Αθήνας η βία ηκοινωνική αδικία ndashπραγματικότητες οι οποίες τόσο δαιμό-νιζαν τη Θάλειαndash έμεναν έξω από την πόρτα γιατί μέσαστο δωμάτιο όταν έπαιζε πιάνο η Λάουρα Αλφιέρι υπήρ-χαν μόνο θεϊκές μουσικές ανείπωτες λέξεις έκρηξη συναι-σθημάτων Ήταν γεμάτη πάθος για όλα τα πράγματα πουτην περιέβαλλαν γεγονός το οποίο τής προσέθετε ένα τρέ-μουλο στα χείλη κατά τέτοιο τρόπο που η αναγεννησιακή ο-μορφιά της κέρδιζε εκείνο το κάτι το άγριο το οποίο τής ε-πέτρεπε νrsquo αγγίζει το τέλειο για να μοιάζει θεϊκή

Είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει σrsquo έναν κόσμο πλυμέ-νο σιδερωμένο και τακτοποιημένο όπως ένα καλοστρωμέ-νο κρεβάτι Από μικρή είχε τοποθετήσει τον εαυτό της στοκέντρο του σύμπαντος και όλα τα υπόλοιπα κάπου εκεί έ-ξω λες και δεν την αφορούσαν λες και αφορούσαν μόνο τηνταραγμένη ζωή της οικογένειάς της τα πάθη του πατέρατης τους καβγάδες των γονιών της την κουρασμένη σχέσητους τις χειρότερες σιωπές τους τον άγονο κόπο της Κο-κόνας να καλύψει με ψευτιές την αλήθεια στα μάτια της ί-διας και των αδερφών της Εκείνη την εποχή όταν ζούσανστο Μονρεάλε της Σικελίας η Λάουρα ήταν ακόμα ήρεμη

184



μέσα στη βεβαιότητα της σπουδαιότητάς της Ξαφνικά συ-νέβη κάτι εντελώς τρελό μπήκε στην εφηβεία Οι ορμόνεςτης την παρέσυραν έξω από τον ήσυχο και ασφαλή κήποτης παιδικής της ηλικίας Ξαναγεννήθηκε δίχως τη σιγου-ριά της σωτηρίας μέσα στη θύελλα του κορμιού της τουθανάτου του πατέρα της και της οικονομικής κατάρρευσηςτης οικογένειάς της Για να σωθεί ύψωσε έναν τοίχο γύρωαπό τον εαυτό της Βρήκε τρόπους για να πεθαίνει ανώδυναη μέρα της Η ομορφιά της όμως σπαταλιόταν σε μια αδρά-νεια σε καθημερινές χειρονομίες που δεν είχαν κανένα νόη-μα κανένα σκοπό έτσι για να περνάει η ώρα Η ζωή άρχισενα κυλάει ερήμην της Την άφηνε αδιάφορη το κληρονομικόμεγαλείο της ο τίτλος της η φήμη της εξωτικής καλλονήςη περιέργεια και ο θαυμασμός στα μάτια των Αθηναίωνπου την έκριναν ως ξένη Την άφηναν αδιάφορη οι ταλα-ντούχες αδερφές της και τα προβλήματά τους αλλά τηνδιαόλιζε όταν άκουγε τη Ζαμπέτα Χαρβαλιά την πλύστραΑτταλιώ Χαϊμαντά και την παραδουλεύτρα ΣαμαλτάναΦυλακτού ndashας ψόφαγανndash να την αποκαλούν κοροϊδευτικάlaquoκόμισσαraquo Εκείνο το παρατσούκλι μεγαλειότητας της έδι-νε στα νεύρα Μα ποιος είχε δώσει την άδεια στις βρομιά-ρες να την αποκαλούν έτσι Την κούραζαν οι προσπάθειεςτης μητέρας της να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσά τουςΠολλές προσπάθειες Πολύ χάσμα Πολύς άγονος κόπος Τιςπερισσότερες φορές ότι έκανε ήταν μια πράξη επίθεσης ε-ναντίον της μητέρας της Και πώς δεν τα άντεχε εκείνη αυ-τά καθώς περνούσε ο καιρός και στοιβάζονταν τα χρόνια ndashήδη είκοσι δύοndash και ήξερε πως ενώ κανένας δεν το συζη-τούσε φανερά το αναπόφευκτο την περίμενε ένας προκα-


185


θορισμένος πλούσιος και άκεφος γάμος με ενέχυρο τον τίτ-λο της μια αιματοχυσία δική της για να μεταγγίσει ζωήστην ετοιμοθάνατη οικογένειά της

Μετεωριζόταν αμίλητη πάνω από την άβυσσο του μέλ-λοντός της ενώ τους ανεχόταν όλους με κόπο τη μητέρατης δεσποτική στην ανασφάλεια της χηρείας της που είχεξεχάσει πως είναι γυναίκα τη Θάλεια οπαδό ενός καινούρ-γιου γυναικείου κινήματος γραφική μέσα στην πλήρηπνευματική της σύγχυση τη Δανάη που διεκδικούσε ενά-ντια στο κατεστημένο μια θέση στο Πολυτεχνείο και μεκαθηγητή της τον Βολανάκη ζωγράφιζε θαλασσογραφίεςγια να πνίξει μέσα στα σκοτεινά νερά τους τον έρωτά της γιατον ξάδερφό της νομίζοντας πως κανείς δεν το είχε πάρειχαμπάρι ndashο κόσμος το rsquoχει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμά-ριndash τη θεία της ίσως το μόνο συμπαθητικό άτομο αλλά βα-ρετή μέχρι θανάτου τις βρομιάρες υπηρέτριες προπαντόςεκείνη την αυθάδη δούλα τη Ζαμπέτα η οποία δεν είχε ιδέααπό στοιχειώδεις ευγένειες της ζωής τον Αρναούτη πουτην συνόδευε με το άλογο στις περιπλανήσεις της στην αθη-ναϊκή εξοχή και δεν την άφηνε από τα μάτια του ενώ εκείνηήθελε να είναι μόνη και νrsquo αναπολεί τις βόλτες με τον πατέ-ρα της τα ξαδέρφια τους θείους ιδίως τον Μπαλτατζή οοποίος ελλείψει πατέρα είχε αυτοδιοριστεί επιτηρητής τηςαρετής της όλους όλους Ευτυχώς υπήρχε η μουσική Μό-νο για τη μουσική ζούσε Καμιά φορά όταν ο θυμός της κό-παζε ξεχνιόταν παρατηρούσε τη μητέρα της και πολύ θαήθελε να της μοιάζει Να είναι ικανή να οργανώνει δεξιώ-σεις και τραπέζια να κουμαντάρει τις υπηρέτριες μόνο μενεύματα να διευθύνει με εξαιρετική μαεστρία τις συζητή-

186



σεις ώστε να μη βαριούνται οι καλεσμένοι της Εκείνες τιςστιγμές της ανακωχής την θαύμαζε τη μητέρα της Η ίδιαδεν είχε πάρει τίποτε από τα θετικά στοιχεία της μόνο τααρνητικά της είχε κληρονομήσει Τις υπόλοιπες φορές τηνμισούσε καθώς αντιλαμβανόταν πως η Κατίγκω με τοντρόπο της ήθελε η Λάουρα να είναι η προέκτασή της στονκόσμο το αντίγραφό της μια καινούργια αρχή μετά την ο-λική καταστροφή της ζωής της Αφού δεν την είχε δικαιώ-σει ο σύζυγός της ας την δικαίωνε τώρα η ωραία κόρη της

Προχωρημένο πρωινό η Κατίγκω Χρυσολωρά έδωσε δια-ταγές στη Ζαμπέτα για το μεσημεριανό γεύμα πατροπα-ράδοτους λαχανοντολμάδες ndashόπως άρεσαν στον ξάδερφοΤιμολέοντα Χρυσολωρά που θα γευμάτιζε μαζί τουςndash γου-ρουνόπουλο με πατάτες ndashπεσκέσι τούς το είχε φέρει ο Αρ-ναούτης από τα Καλύβιαndash κοκκινογούλια σαλάτα ndashτους ταείχε στείλει η Νερτίλα η αδερφή του Πρίφτηndash τυριά πορ-τοκάλια και μανταρίνια από τον κήπο τους ενώ η Κρυ-σταλλένια θα φρόντιζε για το επιδόρπιο έναν μπακλαβάπου ήταν το φόρτε της έτσι για να θυμηθούν την Ανατολήτα μέρη τους χρονιάρα μέρα Η Ζαμπέτα σε ένα ψυχανέ-μισμα έπιασε πως κάτι laquoμαγείρευεraquo εκτός κουζίνας η αρ-χόντισσα πρωτοχρονιάτικα για να βάλει τόσο βαθιά το χέριστην τσέπη και να ξεπεράσει το μετρημένο βαλάντιό τηςΌχι πως δεν έτρωγαν καλά τις υπόλοιπες μέρες αλλά τόσηέγνοια πια νrsquo αρέσει το γεύμα στον ξάδερφο Μη τον χάσου-νε από πελάτη Τόση προετοιμασία τόσος κόπος τόσο κο-


187


ψομέσιασμα Να φέρουν για βοήθεια την παραδουλεύτραείχε προτείνει η Κατίγκω αλλά η Ζαμπέτα δε θέλησε γιατίόταν ήταν παρούσα στην κουζίνα η Σαμαλτάνα Φυλακτούπαράξενα γεγονότα συνέβαιναν δεν ψηνόταν το φαγητόδεν έβραζαν τα φασόλια δεν έδενε το σιρόπι χαλούσε η μα-ρέγκα έκοβε το γάλα ξίνιζε η γιαούρτη

laquoΝrsquo ανάψεις και το τζάκι της βιβλιοθήκης και μην ξεχά-σεις να κόψεις και μερικά ρόδια από τον κήπο για το καλόraquoτης είπε η Κατίγκω στο τέλος καθώς έβγαινε από την κου-ζίνα

laquoΚι άλλα ρόδια Τι να τα κάνουμε πια τόσα ρόδια Τσάκι-σα τη μέση μου πρωί πρωί για να καθαρίσω το λεκιασμένομάρμαρο από το ρόδι που σπάσατε χθες το βράδυraquo σιγο-μουρμούρισε η αυθάδης δούλα ξινίζοντας τα μούτρα της

laquoΣε άκουσαraquo της φώναξε η Κατίγκω από το διάδρομοΚατόπιν ξεκρέμασε το παλτό και το καπέλο της από το

πορτ-μαντό της εισόδου τα φόρεσε πήρε και το γούνινοlaquoμανσόνraquo της το μόνο που είχε σωθεί από το ξεπούληματων γουναρικών της και βγήκε στην πόλη να την φυσήξει οκρύος άνεμος μπας και ξεδιαλύνει μέσα στο μυαλό της τιςέγνοιες

laquoΧρόνια πολλά κυρία Χρυσολωρά καλή χρονιάraquo τηνξάφνιασε ένας χαμογελαστός Κόκος Πρίφτης κι ετοιμά-στηκε να της ανοίξει την πόρτα της άμαξας που λαμποκο-πούσε από καθαριότητα Φρεσκοξυρισμένος με τα καλάτου ο Αρναούτης μύριζε το φυσικό του άρωμα σαπούνι καικιτρολέμονο Κοντοστάθηκε

laquoΔε σου είπα χθες πως δε θα σε χρειαστούμε σήμεραΧρονιάρα μέρα μπορείς να την περάσεις με τους δικούς σουraquo

188



τον αποπήρε η Κατίγκω κι εκείνος της είπε με σημασία κιέγνεψε ντροπαλά προς το σπίτι

laquoΕδώ είναι η δική μου κυρία ΧρυσολωράraquolaquoΔε σε θέλει Κόκο Δε σε θέλειraquo μαλάκωσε η Κατί-

γκω μετανιωμένη για τον απότομο τρόπο της Ξαφνικάτου κράτησε το χέρι σε μια προσπάθεια μετάνοιας για όλεςτις προηγούμενες φορές μέσα στο χρόνο που τον είχε απο-πάρει ή τον είχε μαλώσει laquoΑξίζεις καλύτερη τύχη Κόκοraquoτου είπε με την καρδιά της

laquoΑυτή εδώ είναι η τύχη μου κυρία Χρυσολωράraquo της α-πάντησε ο Αρναούτης ήρεμα και πρόσθεσε laquoΟ επιμένωννικά στο τέλοςraquo

Του άρεσαν οι laquoκαθαρευουσιάνικες ελληνικούρεςraquo όπωςέλεγε με καμάρι όσες φορές η Κατίγκω τον πείραζε γιακάτι πομπώδεις φράσεις που πέταγε εδώ κι εκεί πολλέςφορές έτσι ξεκάρφωτα

laquoΠού τα έμαθες εσύ αυτά Κόκοraquo τον ρώτησε πάλι μεμια υποψία χαμόγελου

laquoΕγώ διαβάζω μορφώνομαι για να γίνω αντάξιός τηςraquoτης απάντησε ο Πρίφτης καθώς στριφογύριζε το καπέλοστα χέρια του

Τον άφησε στον καημό του ΑγιάτρευτοςΠήρε με τα πόδια τον κατήφορο για το Μοναστηράκι

προς την Παναγιά τη Γρηγορούσα Είχε ανάγκη από τη συν-δρομή της σήμερα Έσφιξε το γούνινο laquoμανσόνraquo στο στή-θος της και γέμισε τους πνεύμονές της με τον παγωμένο α-έρα Η αλκυονίδα μέρα του Γενάρη κάπως την παρηγόρησεΔιέσχισε τη Σταδίου και χώθηκε στα στενοσόκακα της Ερ-μού Στο Ροδακιό η χθεσινή ολοήμερη βροχή είχε ανακα-


189


τώσει λάσπη και καβαλίνα Ο τόπος έζεχνε Έφερε το χέριστη μύτη της και προσπέρασε βιαστική προσέχοντας τιςλακκούβες με τα βρομόνερα Στη Μητρόπολη η πρωινή λει-τουργία της Πρωτοχρονιάς είχε από ώρα τελειώσει Πρό-λαβε τους τελευταίους Αθηναίους που γύριζαν στα σπίτιατους Στην οδό Μητροπόλεως μερικοί καταστηματάρχεςείχαν ανοίξει τα μαγαζιά τους Απέφυγε πλανόδιους μικρο-πωλητές ξυπόλυτα χαμίνια άμαξες και μόνιππα σταμα-τημένα έξω στο προαύλιο της εκκλησίας και κατηφόρισετην Πανδρόσου Έξω από τη Γρηγορούσα ζητιάνοι τής ά-πλωσαν χέρια επίμονα Οι φτωχοί της πόλης παρακαλού-σαν για την ελεημοσύνη της Η διάχυτη δυστυχία ερχότανσε αντίθεση με την ηλιόλουστη μέρα Έβγαλε γρήγορα τοπορτοφόλι της μέσα από το γούνινο laquoμανσόνraquo κι έδωσε δε-ξιά κι αριστερά μερικές πεντάρες έτσι για να κοιμίσει τησυνείδησή της

Μόλις μπήκε μέσα στην εκκλησία την χτύπησε ζέστηκαι μυρωδιά από χνότα και απλυσιά Όπως φαινόταν ο κό-σμος είχε σχολάσει από ώρα και είχε αφήσει πίσω τη βρόματου Προχώρησε σε μια απόμερη γωνιά δίπλα στα μανουά-λια Τα κεριά δάκρυζαν Άναψε το δικό της κατόπιν πλη-σίασε στη θαυματουργή εικόνα στα αριστερά του ιερούΜέσα στο μισοσκόταδο άστραψαν τα μαλαματένια τάμα-τα κολιέ δαχτυλίδια σκουλαρίκια χρυσά νομίσματα ΗΚατίγκω γονάτισε Έσκυψε το κεφάλι και από τα βάθη τηςψυχής της βγήκε μια παράκληση Γρήγορα Γρηγορούσαμου Βοήθησέ με να βρω γρήγορα λύση στο πρόβλημά μουΈμεινε εκεί γονατισμένη για ώρα Συγκεντρωμένη στιςπαρακλήσεις της ένιωσε την ώρα να περνάει Κάποιοι την

190



έσπρωξαν Εμπόδιζε Την προσπέρασαν για να προσκυνή-σουν την εικόνα Εκείνη εκεί ακίνητη αμίλητη ανέκφρα-στη καθώς το μέσα της χτυπιόταν παρακαλούσε φώναζεενώ λέξεις ξεπηδούσαν από την ψυχή της Γρήγορα Γρη-γορούσα μου Γρήγορα Δε βαστώ άλλο Μέχρι εδώ ήταν οιαντοχές μου Ένιωθε πως είχε καταναλώσει όλη τη φαντα-σία της την εφευρετικότητά της τη δύναμή της και δεν τηςέμενε πια τίποτα Έδιωξε τις σκέψεις με μια απότομη κίνη-ση Είχαν ένα βάρος αβάσταχτο Δεν ήθελε να σκέπτεταισήμερα

Πήρε το δρόμο του γυρισμού κάπως πιο ήρεμη Η μέρακρύωνε όσο περνούσε η ώρα Το χνότο της άχνιζε Όταν μπή-κε σπίτι της το ρολόι της τραπεζαρίας μετρούσε μεσημέριΣτην είσοδο είχε προηγηθεί ένα μπουκέτο λουλούδια με τομπιλιέτο του Τιμολέοντα Χρυσολωρά ο οποίος θα ερχόταναργότερα για το γεύμα Το είχε φέρει ο αμαξάς του Τοπο-θετημένα μέσα σε βάζα σκορπισμένα σε κάθε γωνιά τουσαλονιού είδε και τα άλλα λουλούδια σταλμένα το ίδιοπρωί από την αδερφή της ενώ εκείνη έλειπε Πήρε την κάρ-τα με τη στρωτή καλλιγραφία της Μαργιόλας ευχές γιατον καινούργιο χρόνο Θα συναντιόνταν αύριο στον καθιε-ρωμένο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουαρίου Χορός Α-νακτόρων Τον είχε ξεχάσει Ή μάλλον είχε κάνει φιλότιμεςπροσπάθειες να τον ξεχάσει Θυμήθηκε την τρίτη στη σειράμεταποίηση της βραδινής της τουαλέτας και της ήρθε νακοπεί στα δυο

Το σαλόνι ήταν στολισμένο γιορτινά Το βλέμμα της Κα-τίγκως σταμάτησε στην ομορφιά του δωματίου Έκανε μιαγρήγορη επιθεώρηση Τα είδε όλα συμμαζεμένα και τακτο-


191


ποιημένα όπως της άρεσε Έπιπλα και αντικείμενα βαλμέ-να στη σωστή τους θέση Τίποτα να μην ξεφεύγει από μια αό -ρατη τάξη Τίποτα να μην υπάρχει ξεχασμένο στη μέση έναμαξιλάρι ή ένα τασάκι ή ένα βιβλίο Νωρίς το πρωί είχε πε-ράσει το άγιο χέρι της Ζαμπέτας Η φωτιά έκαιγε στο τζά-κι Τα ξύλα έσκαγαν τις σπίθες τους σαν βεγγαλικά Κοντο-στάθηκε στην πόρτα Σκέφτηκε πως η αξιοπρέπεια τουσπιτιού της επέβαλλε μόνο ευγενή συναισθήματα εκλεπτυ-σμένες συζητήσεις και χαμόγελα συγκρατημένα τόσο ώστενα μην αποκαλύπτονται οι οδοντοστοιχίες Η ματιά της α-γκάλιασε τις κόρες της Η Δανάη ξεφύλλιζε το λεύκωμά τηςκαι διάβαζε όσα τής είχαν γράψει οι φίλες της laquoΤι εύχεσθεεις την κτήτοραraquo Αδυνατισμένη συχνά μελαγχολική καιμουτρωμένη είχε γίνει η καθημερινή έγνοια της Κατίγκως

laquoΒρε μπας και είναι ερωτευμένηraquo το έφερνε απέξω α-πέξω η Κοκόνα Κρυσταλλένια

Η Κατίγκω τυφλήlaquoΜα τι είναι αυτά που λες θεία Μικρό κορίτσι είναι α-

κόμα Έρωτες και σαχλαμάρες Αυτό μόνο μας έλειπεraquoΕντελώς τυφλήΗ Θάλεια καθισμένη στην πολυθρόνα είχε ακουμπήσει

μερικές λευκές κόλλες χαρτί στο τραπεζάκι του καφέ κι έ-γραφε Έγραφε Έγραφε Εκείνη μόνο έτσι ένιωθε ελεύθε-ρη Εγκατέλειπε τον εαυτό της στις λέξεις γιατί μόνο σrsquoαυτές έβρισκε την ουσία της ζωής της Δίπλα η Λάουρατους πρόσφερε μεγαλόκαρδα το δεξί προφίλ της καθώς όρ-θια χάζευε αφηρημένη έξω από το παράθυρο την οδό Πανε-πιστημίου Η ωραία κόρη της δεν έκανε τίποτα διαφορετικόαπό αυτό που είχε κάνει χθες κι εκείνο που θα έκανε αύριο

192



χάζευε αφηρημένη Ένα τίποτα Η Κατίγκω με έναν ανα-στεναγμό πέρασε μέσα σκορπίζοντας ευχές για τον και-νούργιο χρόνο Η Θάλεια και η Δανάη σηκώθηκαν Αγκα-λιάστηκαν Φιλήθηκαν και οι τρεις με θέρμη Η Λάουρα έ-μεινε αμέτοχη αδιάφορη στη γιορταστική ατμόσφαιραΚάποιες άκεφες ευχές ανέβηκαν στα χείλη της Γύρισε τομάγουλο νrsquo αποφύγει το φιλί της Κατίγκως το οποίο ερχό-ταν απειλητικό να την τραβήξει από την αδράνειά της Δεντα κατάφερε Το δέχτηκε σαν ένα αναγκαίο κακό όπως τηνκουταλιά μουρουνόλαδο που την υποχρέωναν να καταπίνεικάθε βράδυ όταν ήταν μικρή πριν ακόμα επαναστατήσεικαι τα πετάξει όλα στα σκουπίδια μάνα μουρουνόλαδο καικαλή συμπεριφορά Στα ρουθούνια της ήρθε προπομπός τομοναδικό άρωμα της μητέρας της φρεσκάδα εξοχής καικάτι άλλο απροσδιόριστο αλλά έντονα ευχάριστο γυναι-κείο κι επιθυμητό Θα το αναγνώριζε ανάμεσα σε χιλιάδεςάλλα Σούφρωσε τη μύτη της και προσπέρασε με βασιλικόαέρα τη χαρούμενη ομήγυρη Τα μακριά μαλλιά της κυμά-τισαν στην πλάτη της τον ασημόχρυσο όγκο τους Σκόρπι-σε πίσω της απαξίωση μαζί με μυρωδιά από ορμόνες Ά-νοιξε τη δίφυλλη πόρτα και μπήκε στην αίθουσα μουσικήςΣε λίγο οι νότες από το laquoΝανούρισμαraquo του Σούμπερτ ξεχύ-θηκαν σε όλο το σπίτι

Η Κατίγκω κατέβηκε στην κουζίνα Ευωδίαζε ο τόποςΗ Ζαμπέτα και η Κοκόνα και οι δυο με ανασηκωμένα μα-νίκια πάνω από αχνιστές κατσαρόλες επέβλεπαν τις τελευ-ταίες λεπτομέρειες η Ζαμπέτα το φαγητό η Κρυσταλλέ-νια το σιρόπι για τον μπακλαβά

laquoΛέω να τον συνοδέψουμε με σαμιώτικο γλυκό κρασίraquo


193

7o


πρότεινε η θεία laquoΜας έχουν μείνει ακόμα δυο μπουκάλιαraquoπρόσθεσε αλλά είχε ήδη μετανιώσει για το τελευταίο σχό-λιό της Εκείνη η λέξη laquoακόμαraquo η μικρούλα η τοσοδούλαμε την τεράστια κρυμμένη σημασία της δήλωνε έλλειψηκαι ήταν ικανή να ταράξει τόσο την ανιψιά της ώστε να χα-λάσει το πρωτοχρονιάτικο γεύμα

Η Κατίγκω έσκυψε πήρε ένα κουτάλι και δοκίμασε τησάλτσα των λαχανοντολμάδων

laquoΘέλει ακόμα λίγο να δέσειraquo σχολίασε για να πει κάτιΠροτού επιστρέψει στο σαλόνι κοντοστάθηκε laquoΖαμπέταμην ξεχάσεις το μεσημέρι να φωνάξεις τον Πρίφτη και νατου βάλεις φαγητό Ξεροσταλιάζει ο δόλιος έξω χρονιάραμέραraquo της είπε και η Ζαμπέτα Χαρβαλιά μόλις η Κατί-γκω εξαφανίστηκε και αφού βεβαιώθηκε πως η Κοκόνα δεντην έβλεπε σήκωσε τα χέρια της κι έριξε δυο μούντζες προςτη μεριά που φαντάστηκε πως θα βρισκόταν ο Αρναούτης

Μέχρι να δέσει η σάλτσα των λαχανοντολμάδων χτύπη-σε το κουδούνι της εξώπορτας ο Τιμολέων Χρυσολωράς

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς πίσω από τον καπνό του πούρουτου κοίταξε σκεπτικός την Κατίγκω Πίστευε πως οι γυ-ναίκες πάντα υπερέβαλλαν Έβλεπε τώρα την ξαδέρφη τουνrsquo αγωνιά καθώς με κόπο διστάζοντας και κομπιάζονταςέψαχνε τις κατάλληλες λέξεις για να του περιγράψει την ει-κόνα της πραγματικής οικονομικής της κατάστασης τηνοποία τόσα χρόνια επιμελώς του έκρυβε κι εκείνος δεν ήξε-ρε τι να πιστέψει Πίσω από κάθε ματιά της κάθε σύσπαση

194



του προσώπου της κάθε λέξη της κάθε κόμπιασμα της φω-νής της υπήρχε ο αυτόχειρας ολοζώντανος και η στραπα-τσαρισμένη αξιοπρέπειά της Υπερέβαλλε η ξαδέρφη τουΉταν δυνατό η κατάσταση να ήταν τόσο σοβαρή κι εκείνοςάντρας πεπειραμένος και παντογνώστης να μην το είχε πά-ρει χαμπάρι Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου Η ΚατίγκωΧρυσολωρά είχε καταφέρει να τον βάλει σε αμφιβολία γιατις ικανότητές του γιατί εδώ και πέντε χρόνια που την επι-σκεπτόταν κι έτρωγε συχνά στο σπίτι της είχε μεν αντιλη-φθεί την οικονομική στενότητα αλλά δεν μπορούσε να φα-νταστεί το βαθμό της ανέχειας η οποία θα ήταν ικανή να ο-δηγήσει την ξαδέρφη του περήφανη και ψηλομύτα από φύ-ση της να του ζητάει τώρα απροκάλυπτα να της βρει πλού-σιο σύζυγο για την ωραία κόρη της προσφέροντας τον τίτ-λο της Λάουρας ως ενέχυρο

Είχαν τελειώσει το γεύμα με συνοδεία τις ευφυείς συζη-τήσεις της Θάλειας Πάντα εκείνη η ανιψιά του μονοπωλού-σε τη συζήτηση με το πνεύμα της ενώ η Λάουρα με την ο-μορφιά και τη μουσική της Η τρίτη ζωγράφιζε με εξαιρε-τικό ταλέντο αλλά δεν είχε εξελιχτεί ακόμα σrsquo αυτό που θαγινόταν στο μέλλον μια από τις πρώτες γυναίκες ζωγρά-φους της Αθήνας Ο Χρυσολωράς είχε προλάβει να τους α-ραδιάσει τα τελευταία νέα της πρωτεύουσας Μίλησαν γιατις θεατρικές παραστάσεις του χειμώνα και θυμήθηκαν ταπερσινά εγκαίνια του laquoΒασιλικού Θεάτρουraquo και συγκεκρι-μένα στις 24 Νοεμβρίου του 1901 με τον laquoΑγαμέμνοναraquoτου Αισχύλου παράσταση στην οποία τις είχε συνοδέψει οξάδερφος Αλλά μίλησαν και για θέματα που έκαιγαν όπωςαυτό των σκουπιδιών


195


laquoΆκουσα πως ο δήμαρχος Μερκούρης διαπραγματεύε-ται με κάποιον εργολάβο Γεωργόπουλο την καθαριότητατης πόλης μας Λένε πως ο αριθμός των κάρων του Δήμουθrsquo αυξηθεί ενώ οι οδηγοί τους και οι οδοκαθαριστές θα βά-λουν στολέςraquo είπε ο Χρυσολωράς

laquoΌλα τα rsquoχε η Μαριορή ο φερετζές τής έλειπεraquo σχολία-σε χαμηλόφωνα η Ζαμπέτα ενώ σερβίριζε τον μπακλαβάτης Κρυσταλλένιας και η Κατίγκω την κεραυνοβόλησε μεμια ματιά

laquoΑς ελπίσουμε να το δούμε γρήγορα Να καθαριστεί ε-πιτέλους η Αθήνα μας Νrsquo ασφαλτοστρωθούν και οι δρόμοιμαςraquo συμφώνησαν οι γυναίκες

Συνέχισαν μιλώντας για τις καινούργιες εκδόσεις της Ε-στίας του Σαλίβερου και του διεθνούς βιβλιοπωλείου Ε-λευθερουδάκη-Μπαρτ Σχολίασαν την πολιτικοκοινωνικήσάτιρα του Πολύβιου Δημητρακόπουλου στο βιβλίο του μετίτλο Ελληνική Πολιτεία Είχε κυκλοφορήσει πριν από με-ρικά χρόνια αλλά ήταν πάντα επίκαιρο Τα γέλια τους έ-παιξαν μουσική πάνω στα κρύσταλλα Μίλησαν και για τονκαθιερωμένο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουαρίου Θαπήγαινε μόνο η Κατίγκω με τη Λάουρα Θα περνούσαν νατις πάρουν οι Μπαλτατζήδες με τους γιους τους που ήτανκαι αυτοί καλεσμένοι Η Δανάη ξαφνικά στραβομουτσούνια-σε Άρχισε την γκρίνια Ήθελε να πάει μαζί τους αλλά ή-ταν μικρή ακόμα δεν είχε συμπληρώσει την απαιτούμενηηλικία για τέτοιου είδους εξόδους

laquoΜη βιάζεσαι να μεγαλώσεις Θα έρθει η ώρα σουraquo τηνπαρηγόρησε η Κρυσταλλένια αλλά η Δανάη είχε ήδη με-λαγχολήσει Πέρασε το υπόλοιπο βράδυ μουτρωμένη

196



Κάποια στιγμή όταν δεν έβλεπαν οι άλλοι η Κατίγκωτην πήρε παράμερα και την στρίμωξε

laquoΚοίτα με στα μάτια Τι έχεις Ένας χαμένος χορός δενμπορεί να προκαλεί τέτοια απελπισίαraquo

Η Δανάη προσπάθησε νrsquo αποφύγει τα μάτια της μητέραςτης γιατί δεν είχε μάθει ακόμα νrsquo αμύνεται στην εισβολήτης Κατίγκως

laquoΤίποτα είμαι καλά είμαι καλάraquo βιάστηκε να πει ψέ-ματα για να γλυτώσει την ανάκριση

laquoΔε με έπεισες Θα λογαριαστούμε αργότεραraquo άφησε ηΚατίγκω μια απειλή

Η Θάλεια δεν πήγαινε σε χορούς και ματαιόδοξες εκδη-λώσεις Τις απαξίωνε Καβγάδες παρακλήσεις απειλές

laquoΜόνο νεκρή θα με πάρεις μαζί σου στο πανηγύριraquo έλε-γε στη μητέρα της με θυμό και πείσμα

Η Κατίγκω δεν είχε κουράγιο για επιπλέον διαπληκτι-σμούς

laquoΘα με σκοτώσει στο τέλος αυτή η κόρηraquo ψιθύρισε κι έ-δωσε τόπο στην οργή

Η επαναστάτρια κόρη της όμως βρήκε αμέσως ευκαιρίανα σχολιάσει την ανόητη ματαιοδοξία των χορών

laquoΟι γυναίκες αντί να καταναλώνουν την ενέργειά τουςστους χορούς είναι προτιμότερο να κατεβαίνουν στους δρό-μους και νrsquo απαιτούν τα δικαιώματά τουςraquo

Οι γυναίκες δεν έπαιρναν σπουδαίες θέσεις εργασίας δενψήφιζαν δεν υπολογίζονταν Πώς μπορούσε να τα ανεχτείαυτά η Θάλεια Αλφιέρι και να συζητάει για χορούς και α-στικές κουταμάρες

Η Κατίγκω της έριξε μια δολοφονική ματιά Δεν είναι α-


197


νάγκη να γινόμαστε ρεζίλι στους ξένους Άλλαξε γρήγορακουβέντα Έπιασε το θέμα που την απασχολούσε εδώ καικαιρό το διπλανό γωνιακό μέγαρο Πανεπιστημίου και Ο-φθαλμιατρείου Παλιά ανήκε σε κάποιον πλούσιο Αιγυ-πτιώτη Πριν από τρία χρόνια είχε πουληθεί σε Έλληνα πουέμενε στο Λονδίνο όπως είχαν μάθει από το δικηγόρο τουπωλητή Μέχρι εκείνη τη μέρα δεν είχε πατήσει κανένας τοπόδι του να το ανοίξει να το αερίσει να καθαρίσει τον κήποndashμεσοτοιχία με το δικό τουςndash από τα αγριόχορτα που σε λί-γο θα τους έπνιγαν

laquoΈχει γεμίσει ποντίκια Περνούν στο δικό μας κήπο Οιφάκες δεν κάνουν πια τίποτα Πρέπει να φέρω ειδικό να μαςκάνει μυοκτονία Δεν ξέρω ποιοι είναι αυτοί οι ασυνείδητοιπου τους περισσεύουν χρήματα και αγοράζουν σπίτια γιανα τα αφήσουν κατόπιν να καταρρεύσουνraquo γκρίνιαξε η Κα-τίγκω το αγαπημένο της θέμα αλλά σταμάτησε έγκαιραΗ Κοκόνα την επανέφερε στην τάξη Χρονιάρα μέρα ας μι-λούσαν για πιο ευχάριστα θέματα

Τα θαυμάσια εδέσματα της Κρυσταλλένιας κι εκείνηςτης περίεργης και αναιδέστατης οικονόμου με τα παρδαλάμάτια ήταν μια γιορτή αρωμάτων και γεύσεων για τον Τι-μολέοντα Χρυσολωρά Του θύμιζαν τόσο πολύ τον εαυτότου μικρό τις μυρωδιές από το πατρικό του σπίτι τη μητέ-ρα του ένα σωρό συγγένισσες που άφηναν για λίγο στην ά-κρη τις κατσαρόλες και τον κανάκευαν στην αγκαλιά τους ndashlaquoΤζιέρι μου ψυχή της ψυχής μουraquo Αυτά τα ευλογημέναγεύματα στο σπίτι της Κατίγκως και της Κρυσταλλένιαςείχαν τη δύναμη και τον ξαναγύριζαν στα παιδικά του χρό-νια τον ξεκούραζαν τον καθάριζαν από της ζωής τη συσ-

198



σωρευμένη λύπη τις απογοητεύσεις τις αυταπάτες ndash ναιείχε κι εκείνος αρκετέςndash και τον άφηναν νοσταλγό αυτούπου δεν είχε γνωρίσει ποτέ μιας συμβίωσης με σύντροφο ηοποία να μιλάει την ίδια γλώσσα μrsquo εκείνον δηλαδή απλάΕλληνικά της καρδιάς

Όταν έφτασε η ώρα του καφέ η Κατίγκω τον παρακά-λεσε να περάσουν στη βιβλιοθήκη Ήταν έτοιμος να ζητή-σει και τη συντροφιά της Κρυσταλλένιας που το στόμα τηςήταν γεμάτο εκείνα τα απλά Ελληνικά της καρδιάς αλλάκατάλαβε εγκαίρως πως η Κατίγκω κάτι είχε να του πειπροσωπικό και τον ήθελε μόνο του Η βιβλιοθήκη δωμάτιομε τη σφραγίδα του Εμμανουήλ Χρυσολωρά του έδωσε τηγνώριμη θαλπωρή εκείνη που ένιωθε όταν παλιά επισκε-πτόταν το μακρινό του συγγενή ο οποίος είχε περάσει ταδυο τελευταία χρόνια της ζωής του στο μέγαρο της οδούΠανεπιστημίου Κοίταξε τα ράφια στους τοίχους με τα δερ-ματόδετα βιβλία του και τις προθήκες με τα ιατρικά του ερ-γαλεία Ήταν όλα όπως τα είχε αφήσει ο Εμμανουήλ Τί-ποτα δεν είχε αλλάξει Τόσα χρόνια η Κατίγκω διατηρούσεένα κομμάτι του πατέρα της ολοζώντανο Η φωτιά στοτζάκι έκαιγε χαρούμενη Η ξαδέρφη του έκλεισε την πόρταάναψε τις λάμπες και του έδειξε τον καναπέ Κάθισε δίπλατου διστακτική αναποφάσιστη Το φως της λάμπας γλύ-κανε το αυστηρό σκούρο των μαονένιων επίπλων και σαν νrsquoαλάφρυνε τα ράφια από το βάρος των σπάνιων εκδόσεωνΣτη διπλανή αίθουσα μουσικής η Λάουρα έπαιζε γνωστέςχριστουγεννιάτικες μελωδίες στο πιάνο Κι εκεί στο μετέ-ωρο γκρι του σούρουπου που έμπαινε από το παράθυρο οΤιμολέων Χρυσολωράς κοίταξε την Κατίγκω περιμένο-


199


ντας Ήταν ωραία γυναίκα Την θυμήθηκε όπως ήταν στανιάτα της Εκείνη την εκρηκτική νιότη της τη νιότη της ό-ταν όλα φαίνονταν πιθανά και στη ζωή της δεν υπήρχε τί-ποτα να την προετοιμάζει για τις μελλοντικές απώλειες καιτον ασυγχώρητο θάνατο Έκανε εντύπωση εκείνα τα χρό-νια Όταν έμπαινε στο σαλόνι σταματούσαν οι συζητήσειςΤώρα κρατούσε κάτι από εκείνο το παλιό πένθος της για τοσύζυγο που είχε χαθεί σε ατύχημα

laquoΗ Λάουρα έχει ένα καλό όνομα κι έναν τίτλο δίχως οικο-νομικό αντίκρισμαraquo είπε ξαφνικά η Κατίγκω με την πρό-θεση να του τα εξομολογηθεί όλα laquoΖητώ τη βοήθειά σουΜόνο εσύ με τις γνωριμίες σου μπορείς να με βοηθήσειςraquo

ΚοντοστάθηκεlaquoΝα σε βοηθήσω Πώςraquo την διέκοψε εκείνος θέλοντας

να την εκδικηθεί για περασμένες αρνήσειςlaquoΓυρεύω σύζυγο για τη Λάουρα ξάδερφεraquo συντόμευσε

η ΚατίγκωlaquoΜα στο παρελθόν σου πρότεινα από μόνος μου κάποιους

υποψηφίους Κατίγκω αλλά εσύ τους απέρριψες ασυζητη-τίraquo της θύμισε όχι δίχως κάποια ενόχληση για την παλιάαπαξίωση

laquoΔε χρειάζομαι απλώς κάποιον να παντρευτεί τη Λάου-ρα Τέτοιοι μνηστήρες υπάρχουν πολλοί Φτάνει να πάμεστο χορό του ldquoΠαρνασσούrdquo ή σε κάποια από τις διάφορεςδεξιώσεις που μας καλούν και αμέσως οι εθελοντές μαζεύο -νται γύρω της όπως οι μέλισσες στο μέλι Φτάνει να βγειστο δρόμο και ο κόσμος σταματάει να την χαζέψει Εξάλ-λου αν ήθελα απλώς γαμπρό για τη Λάουρα θα μπορούσενα βοηθήσει και ο Μπαλτατζής με τις γνωριμίες του από το

200



Πανεπιστήμιο Όμως εγώ χρειάζομαι επειγόντως κάποιονικανό κι έτοιμο να δεχτεί να σώσει όλη την οικογένειαraquo τονέκοψε εκείνη βιαστικά

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς έμεινε αποσβολωμένος Κι ε-κεί στην εύγλωττη σιωπή του ξάδερφου η Κατίγκω άδεια -σε τα σωθικά της αναμνήσεις απομεινάρια του παρελθό-ντος θραύσματα του παρόντος και οράματα του μέλλοντοςΌλη την ακαταστασία μιας ζωής που τελείωσε άδοξα Σrsquo έ-να δικό της εσωτερικό χρόνο παρελθόν παρόν και μέλλονμπερδεύτηκαν παρέβλεψαν στοιχειώδεις ευγένειες καιπροσχήματα ζωής Η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι είπελόγια της ανάγκης Στο τέλος σώπασε αποκαμωμένηπροσφέροντας στον ξάδερφο μια θλιβερή εκδοχή του μέλ-λοντός τους

Ο καφές κρύωσε ξεχασμένος πάνω στο τραπέζι Το πού-ρο ακάπνιστο έσβησε μόνο του μέσα στο κρυστάλλινο τα-σάκι Η Λάουρα είχε από ώρα σταματήσει τις χριστουγεν-νιάτικες μελωδίες στο πιάνο Την άκουσαν να παίζει το laquoLuzde Lunaraquo και ο αβάσταχτος λυγμός των δαχτύλων της πά-νω στα φιλντισένια πλήκτρα τούς συγκλόνισε Κοιτάχτηκαν

laquoΤι γνώμη έχει η Λάουρα Θα δεχτεί έναν τέτοιο γάμοαπό ανάγκηraquo ρώτησε σκεπτικός ο Χρυσολωράς

laquoΗ Λάουρα δεν έχει γνώμη Θα κάνει το καθήκον τηςγια να σώσει την οικογένειά τηςraquo απάντησε κοφτά η Κα-τίγκω και απέκλεισε κάθε άλλη συζήτηση

Ο ξάδερφος την κοίταξε με αμφιβολία αλλά δε συνέχι-σε Έμειναν και οι δυο για λίγο στη σιωπή Η Πρωτοχρονιάτου 1902 τελείωνε καθώς το σούρουπο έπεφτε απαλά πάνωαπό την Αθήνα


201


laquoΔεν μπορούσα να τα φανταστώ όλα αυτά Κατίγκωraquoσυνήλθε πρώτος ο Χρυσολωράς και σκέφτηκε πόσο λίγαξέρουμε τελικά γιrsquo αυτούς που νομίζουμε πως γνωρίζουμεκαλά laquoΔεν μπορούσα να φανταστώ το μέγεθος του προ-βλήματοςraquo συμπλήρωσε

Ήθελε να την ρωτήσει κι άλλες λεπτομέρειες να συ-μπληρώσει τα κομμάτια που έλειπαν από το φάκελο laquoΚα-τίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέριraquo οικογενειακή υπόθεση η ο-ποία τον είχε απασχολήσει για πέντε χρόνια αλλά την είδεσκοτεινή και την ένιωσε δυστυχισμένη Την λυπήθηκε Ά-φησε τις λέξεις να πεθάνουν στη σιωπή Έσκυψε και τηςκράτησε το χέρι

Η Κατίγκω τον κοίταξε με ευγνωμοσύνη Αν υπήρχεκάποιος στον κόσμο ικανός να την βοηθήσει ήταν μόνο οξάδερφος Τιμολέων Χρυσολωράς Έκανε καλά που τον ε-μπιστεύτηκε Κάπου μέσα στο χάος της ψυχής της ένιωσεμια ξεχασμένη ανακούφιση

laquoΗ Κρυσταλλένια Ποιος είναι ο ρόλος της Κρυσταλλέ-νιας σε όλα αυτάraquo την ρώτησε εκείνος

Η Κατίγκω ξαφνιάστηκεlaquoΔεν ξέρω τι θα γινόμουν δίχως την Κρυσταλλένια Εί-

ναι ο φύλακας άγγελός μουraquo του απάντησε αμέσως και τοπρόσωπό της φωτίστηκε

laquoΚάποια στιγμή θέλω να μιλήσουμε για την Κοκόνα Ό-χι τώρα Δεν είναι τώρα η κατάλληλη ώρα Θα βρούμε μιαάλλη ευκαιρίαraquo είπε ο Τιμολέων Χρυσολωράς και η Κατί-γκω με τη σκέψη στο δικό της πρόβλημα δεν τον ρώτησελεπτομέρειες

laquoΌποτε θέλειςraquo του απάντησε αφηρημένη

202



Πάνω στην ώρα η Ζαμπέτα χτύπησε την πόρταlaquoΗ θεία σας ρωτάει αν επιθυμείτε να σερβίρω τώρα το

τσάιraquo απευθύνθηκε στην Κατίγκω ενώ έριχνε κρυφές μα-τιές στον Χρυσολωρά Κάτι μαγειρεύουν αυτοί οι δυο Κό-βω το κεφάλι μου πως πρόκειται για προξενιό Φασαρίες θαέχουμε με την laquoκόμισσαraquo Ποιος μας γλυτώνει

Η Κατίγκω κοίταξε το ρολόι πάνω στο γραφείο Η ώρα ή-ταν ήδη πέντε Ο χρόνος είχε περάσει δίχως να το καταλάβουν

laquoΣερβίρισέ το στο σαλόνιraquo της έδωσε οδηγίες και η Ζα-μπέτα τους άφησε πάλι μόνους

Η φωτιά στο τζάκι κόντευε να σβήσει Η Κατίγκω ση-κώθηκε Ο Τιμολέων Χρυσολωράς την ακολούθησε σκεπτι-κός Μηχανικά έσιαξε την τσάκιση του παντελονιού του καιστερέωσε τη γαρδένια στο πέτο του

laquoΓια όσα λέγαμε πριν για τη Λάουρα κάτι έχω στο νουμου Η λύση δε βρίσκεται στα μεγάλα ldquoτζάκιαrdquo της Αθή-νας Κατίγκω Η λύση βρίσκεται αλλού στο νεοαποκτηθέ-ντα πλούτο ο οποίος γυρεύει περγαμηνές για να στηριχτείπάνω τους και νrsquo αναρριχηθεί στο επίπεδο που διαβιώνουντα μεγάλα ldquoτζάκιαrdquo Ένας φίλος με βρήκε στην ldquoΑθηναϊκήΛέσχηrdquo την περασμένη βδομάδαhellip αλλά άσε καλύτερα νατο μελετήσω και θα σε ειδοποιήσωraquo είπε στην ξαδέρφη τουκαι την αγκάλιασε από τους ώμους laquoΚάτι έχω στο μυαλόμουraquo είπε ξανά με πρόθεση να την καθησυχάσει

Πέρασαν στο σαλόνι Οι υπόλοιποι τους περίμεναν μαζε-μένοι γύρω από το αναμμένο τζάκι


203


Το απόγευμα πέρασε ευχάριστα μέσα στην ωραία ατμό-σφαιρα την οποία δημιουργούσαν οι γυναίκες με τις διαφο-ρετικές προσωπικότητές τους Καθώς ο Τιμολέων Χρυσο-λωράς απολάμβανε τις άριες από τους δίσκους στο φωνο-γράφο σκέφτηκε άλλη μια φορά πόσο πολύ του άρεσε ναπερνάει τις Κυριακές και τις γιορτές μαζί τους Οι ξαδέρφεςτου τον αγαπούσαν αλλά κι εκείνος τις είχε ανάγκη Κοντάτους έβρισκε την οικογενειακή θαλπωρή που τόσο του έλει-πε Συνόδεψαν το τσάι με μικρά καναπέ φτιαγμένα νωρίτε-ρα από την Κρυσταλλένια και στο τέλος έβγαλαν και ταγλυκά τα οποία είχε φέρει ο Τιμολέων Χρυσολωράς από τουlaquoΖαχαράτουraquo Εκείνος επηρεασμένος από την προηγούμε-νη συζήτηση με την Κατίγκω έριχνε πού και πού κλεφτέςματιές στη Λάουρα Το βλέμμα του την χάιδευε την ζύγιζεέψαχνε το ειδικό της βάρος υπολόγιζε την αξία της στο πα-ζάρι ενός πιθανού γάμου Δεν ήταν σίγουρος για το χαρα-κτήρα της μικρανεψιάς του Ήταν πλάσμα άπιαστο και πε-ρίεργο Αδύνατον να καταλάβεις τι ένιωθε Μετά την απο-καλυπτική κουβέντα με την Κατίγκω ο Τιμολέων Χρυσο-λωράς αντιλαμβανόταν πως η συμπεριφορά της Λάουρας ή-ταν ένας απόηχος καλής οικογενειακής ανατροφής από μιαμάνα που είχε όνειρο να έχουν καλύτερη μοίρα τα παιδιά τηςΜέχρι εκεί όμως Μόνο το προφανές Αλλά για την ομορφιάτηςhellip Κανένας μέχρι τότε δεν είχε μπορέσει να καταλάβειτο μυστικό της ομορφιάς της Αναστέναξε νοσταλγώνταςξαφνικά τα νιάτα του τα οποία είχαν φύγει ανεπιστρεπτί

Το υπόλοιπο βράδυ κύλησε αργόσυρτα Καθώς τους α-ποχαιρετούσε η Κατίγκω πέρασε το χέρι της στο μπράτσοτου

204



laquoΝα σου κόψω ρόδια Τιμολέοντα να πάρεις μαζί σουγια το καλό του καινούργιου χρόνουraquo

Βρήκε πρόφαση και τον τράβηξε στον κήπο Βγήκανστην κρύα νύχτα Εκείνος με παλτό και καπέλο Εκείνη μό-νο με το φόρεμά της και μια εσάρπα που έριξε την τελευ-ταία στιγμή στην πλάτη της

laquoΘα κρυώσειςraquo της είπε με ένα περίσσευμα τρυφερότη-τας κι έκανε να βγάλει το παλτό του

Εκείνη τον σταμάτησε Πλησίασαν στη ροδιά Στο φωςτου φεγγαριού τα ρόδια της έμοιαζαν ασημένια Έκοψε δυοκαι του τα έβαλε στα χέρια Είδε στα μάτια της χίλια ερω-τηματικά

laquoΜην ανησυχείς Κατίγκω Κάτι έχω στο νου μουraquo τηνδιαβεβαίωσε άλλη μια φορά

Πήραν αργά το μονοπάτι για το σπίτι Ο ουρανός ήτανκεντημένος με άστρα Καθώς πλησίασαν στην πόρτα τηςκουζίνας η Κατίγκω ξεχώρισε στα σκοτεινά την καύτρα α-πό το τσιγάρο της Ζαμπέτας

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς ανέβασε το γιακά του παλτού τουκι έσπρωξε το καπέλο βαθιά στα αυτιά του Κατόπιν διασχί-ζοντας την Πανεπιστημίου πέρασε απέναντι από τη μεριάτου Οφθαλμιατρείου Αθηνών Κοντοστάθηκε έβγαλε απότην τσέπη τα γάντια του και τα φόρεσε Η βραδιά ήταν πα-γωμένη Το κρύο περόνιαζε Κάποιες άμαξες τον προσπέρα-σαν κι ένας αδέσποτος σκύλος τον πήρε στο κατόπι Το μέγα-ρο των Σλίμαν ήταν φωτισμένο Στηρίχτηκε στο μπαστούνι


205


206


του ndashξύλο ελιάς με λαβή από ελεφαντόδοντοndash επιβλητικόςμεγαλοπρεπής και ξεκίνησε νrsquo ανεβαίνει αργά την Πανεπι-στημίου βυθισμένος σε σκέψεις Σύμπτωση σκέφτηκε Μιααπό εκείνες τις συμπτώσεις που στη ζωή υφαίνει ο Αόρατοςκαι οι οποίες δεν είναι δυνατό να μην έχουν τη σημασία τουςστη βραχεία διαδρομή της ανθρώπινης ύπαρξης γιατί πώςαλλιώς μπορούσε να χαρακτηρίσει το γεγονός πως μόλις τηνπερασμένη βδομάδα παραμονές Χριστουγέννων ο ΒικέντιοςΜοράρης Έλληνας ευπατρίδης γνωστός του από το διπλω-ματικό παρελθόν του τον είχε επισκεφτεί στην laquoΑθηναϊκήΛέσχηraquo για ένα θέμα laquoεξαιρετικά λεπτόraquo όπως του δήλωσεαφού τελείωσαν πρώτα με την αναγνώριση και απαρίθμησητων αβαριών που είχαν αφήσει τα χρόνια και στους δυο Δενείχαν την ίδια ηλικία Ο Βικέντιος Μοράρης ήταν δεκαοχτώχρόνια νεότερός του αλλά μια αμοιβαία εκτίμηση μηδένιζετη διαφορά και στερέωνε το έδαφος μιας πολύχρονης φιλίαςΨηλός κομψός καλοντυμένος από εξαιρετικό ράφτη είχετον κοσμοπολίτικο αέρα αυτών που έχουν κάνει σκοπό τηςζωής τους να γυρίσουν και να γνωρίσουν όλο τον κόσμο Ο Τι-μολέων Χρυσολωράς τον θυμόταν ως ένα συμπαθέστατο δια-νοούμενο ndashείχε σπουδάσει Νομικάndash εξαιρετικά μορφωμένοο οποίος μιλούσε αρκετές ξένες γλώσσες όπως τη μητρικήτου δίχως να έχει τα αρνητικά στοιχεία ενός διανοουμένουδηλαδή την επιμονή να τονίζει την ανωτερότητά του στουςγύρω του Ο Βικέντιος Μοράρης δεν είχε αλλάξει καθόλουΤώρα ήταν ένας άντρας πενήντα δύο ετών ώριμος όπως τοκαλό κρασί ωριμάζει στην μποτίλια με τον καιρό ο οποίοςείχε πιει τα χρόνια του μέχρι την τελευταία σταγόνα και ταείχε γευτεί ώς το τελευταίο κατακάθι της μποτίλιας


Ο Μοράρης τον πληροφόρησε πως εδώ και τρία χρόνιαεργαζόταν ως σύμβουλος ενός ζάπλουτου Έλληνα πλοιο-κτήτη από τη Ζάκυνθο του οποίου το όνομα επιθυμούσε νακρατήσει προς το παρόν κρυφό και ακριβώς για λογαρια-σμό του συγκεκριμένου πλοιοκτήτη είχε ψάξει να βρει τοδιπλωμάτη φίλο του Ο Τιμολέων Χρυσολωράς στερέωσεστη μύτη του το laquoπενς-νεζraquo και κοίταξε σιωπηλός τον Βι-κέντιο Μοράρη περιμένοντας νrsquo ακούσει τη συνέχεια Εκεί-νος έβαλε αμέσως την αδιαπέραστη μάσκα της επαγγελμα-τικότητας αυτή με την οποία έκλεινε τις υποθέσεις του ερ-γοδότη του πάντα εξυπακούεται προς όφελός του Με μιαζηλευτή οικονομία διήγησης του εξέθεσε όλο το θέμα Λό-γω χαμηλού κοινωνικού επιπέδου υπήρχαν πόρτες κλει-στές οι οποίες δεν άνοιγαν στον εργοδότη του παρrsquo όλο τονπλούτο του ούτε στο Λονδίνο αλλά ούτε και στην Αθήναόπου μοίραζε το χρόνο του Παράδειγμα Η αίτησή του στοσυμβούλιο της laquoΑθηναϊκής Λέσχηςraquo για να συμπεριλη-φθεί στα μέλη της είχε απορριφθεί για τρίτη φορά Παρό-μοιες απορρίψεις συνέβησαν και στο Λονδίνο Η ταπεινήπροέλευσή του εμπόδιζε την κοινωνική του εξέλιξη εξαιρε-τικά επιθυμητή στον εργοδότη του και δεν ήταν ικανά ούτετα χρήματά του να εξαγοράσουν συνειδήσεις και να καθα-ρίσουν το δρόμο προς την ταξική άνοδο Ο ίδιος ο Μοράρηςγνώστης του κοινωνικού laquoγίγνεσθαιraquo ως σύμβουλός τουαλλά και ως άνθρωπος της απολύτου εμπιστοσύνης του εί-χε προτείνει γάμο με απόγονο αριστοκρατικής οικογενείαςή ακόμα καλύτερα την απόκτηση τίτλων ευγενείας μέσωγάμου αν βέβαια μπορούσε να γίνει ο κατάλληλος συνδυα-σμός Ο εργοδότης του ήταν τριάντα πέντε ετών ανύπα-


207


ντρος ευφυής αυτοδημιούργητος δίχως υποχρεώσεις καιβέβαια εξαιρετικά πλούσιος όπως είχε τονίσει ο ΒικέντιοςΜοράρης Με τα χρήματά του μπορούσε νrsquo αγοράσει όλητην Αθήνα και πολλές από τις λεγόμενες laquoοικογένειες τηςανώτερης τάξηςraquo οι οποίες τού έκλειναν την πόρτα αλλά ηταπεινή καταγωγή του ήταν ένα αξεπέραστο εμπόδιο ΟΜοράρης πρόλαβε την ερώτηση που ο Χρυσολωράς ήθελεαπό ώρα να θέσει laquoΠόσο ταπεινήraquo Ο εργοδότης του είχεξεκινήσει από βαρκάρης και ψαράς στο νησί του αλλά η ά-μετρη φιλοδοξία του τον ανέβασε στο επίπεδο να έχει σήμε-ρα στην κατοχή του ένα στόλο από είκοσι πέντε καράβιατα οποία μετέφεραν κάρβουνο από το Ζονγκουλντάκ τηςΤουρκίας στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά λιμάνια Με λίγα λό-για είχε κάτω από τον έλεγχό του όλη τη διακίνηση τουκάρβουνου της Ευρώπης Επίσης είχε κάνει σοφές επενδύ-σεις σε ακίνητα αγοράζοντας πολλά από τα μέγαρα της Α-θήνας τα οποία ήταν ιστορικά μνημεία

laquoΝομίζω πως κατάλαβα για ποιον μιλάμεraquo τον έκοψε οΧρυσολωράς

Όση ώρα μιλούσε ο Μοράρης εκείνος ξεφύλλιζε μέσαστο μυαλό του μια νοητή λίστα με τα ονόματα των αυτοδη-μιούργητων πετυχημένων Ελλήνων

laquoΑς μην αναφέρουμε ονόματαraquo τον παρακάλεσε ο Μο-ράρης και συνέχισε Ο εργοδότης του ήταν έτοιμος να κάνειοποιανδήποτε θυσία για νrsquo αποκτήσει το μόνο πράγμα πουη ζωή τού είχε αρνηθεί μέχρι τότε Από μια έρευνα που είχεκάνει ο Μοράρης οι κληρονόμοι των μεγάλων laquoτζακιώνraquo

208


Πόλη της Τουρκίας φημισμένη για το κάρβουνό της


της Αθήνας ήταν απλησίαστες παρrsquo όλη τη σχεδόν βέβαιηανάγκη των οικογενειών τους για ρευστό Απευθύνθηκε σrsquoεκείνον τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά γιατί γνώριζε πως οπαλιός του φίλος ήταν γνώστης του κοινωνικού χάρτη τωνΑθηνών και το μόνο άτομο το οποίο μπορούσε να βοηθήσειτον εργοδότη του με τις γνωριμίες του

laquoΦαίνεται αγαπητέ Τιμολέοντα πως το χρήμα δεν μπο-ρεί να τα εξαγοράσει όλα Υπάρχουν αξίες που αρνούνται ναυποκύψουν στον πειρασμόraquo κατέληξε ο Βικέντιος Μοράρης

Στην επόμενη ώρα οι δυο άντρες μίλησαν για διάφοραΜέσα στο επιβλητικό σαλόνι της laquoΑθηναϊκής Λέσχηςraquoκαθισμένοι στις δερμάτινες πολυθρόνες συζήτησαν για τοπαρασκήνιο των αθηναϊκών γάμων όπως το γνώριζε καλάο Χρυσολωράς αλλά και τον τρόπο με τον οποίο γίνονταν οιδιαπραγματεύσεις στην αγορά του laquoγυναικείου κρέατοςraquoόπως ειπώθηκε μεταξύ τους σε μια στιγμή ανταλλαγής α-διακρισιών μεταξύ αντρών

laquoΑ φίλε μου η γυναίκα εκτός από παράδες πρέπει ναέχει και μια άλλου είδους προίκα στήθος και πισινό μεγά-λο Όλα τα άλλα ndashεξυπνάδα μόρφωση γνώμηndash είναι περιτ-τά κι ενοχλητικά στο γάμοraquo αστειεύτηκε ο Τιμολέων Χρυ-σολωράς αλλά σοβάρεψε ξαφνικά όταν από το μυαλό τουπέρασε η ανιψιά του η Θάλεια Τι θα έλεγε εκείνη σrsquo αυτό τοσχόλιο για τις γυναίκες Αν τον άκουγε δε θα του ξαναμι-λούσε laquoΆσε με να το σκεφτώ Να κάνω την έρευνά μουστους κατάλληλους κύκλους Να δω τι υπάρχει διαθέσιμοστην αγορά και θα σε ειδοποιήσωraquo κατέληξε ο Χρυσολω-ράς και ο Μοράρης του άφησε την κάρτα του

laquoΜένω όπως και ο εργοδότης μου στον Πειραιά Εκεί


209


βρίσκονται και τα γραφεία της ναυτιλιακής του εταιρείαςraquoτον πληροφόρησε

Εκείνο το βράδυ της 1ης Ιανουαρίου του 1902 ο Χρυσο-λωράς ανεβαίνοντας την Πανεπιστημίου προς το σπίτι τουσκεπτόταν αυτές τις παράξενες συμπτώσεις της ζωής καιπώς θα μπορούσε κάποιος να δώσει τον ορισμό τους Αμέ-σως ήρθε στο μυαλό του η Κοκόνα Κρυσταλλένια laquoΣύ-μπτωση είναι το χέρι του Θεού όταν ο ίδιος επιθυμεί να μεί-νει ανώνυμοςraquo του είχε πει κάποτε με ένα σοφό χαμόγελοΑχ Κρυσταλλένια εσύ και τα απλά Ελληνικά της καρδιάςσου θυμήθηκε με τρυφερότητα την ξαδέρφη του Έστριψετην Αγχεσμού σταμάτησε στον αριθμό δώδεκα και άνοιξετην εξώπορτα με το κλειδί του Ήταν αργά Δεν ήθελε να ε-νοχλήσει την οικονόμο του Μπορεί να είχε πέσει για ύπνο

Εκείνο το πρώτο βράδυ του καινούργιου χρόνου μετά τηναναχώρηση του Τιμολέοντα Χρυσολωρά η Κατίγκω κάθι-σε σκεπτική στον καναπέ του σαλονιού μπροστά στο α-ναμμένο τζάκι που σιγόσβηνε και τύλιξε το μάλλινο σάλιστους ώμους της Οι κόρες της είχαν από ώρα ανέβει σταδωμάτιά τους και η Κοκόνα είχε ήδη ξαπλώσει Στην πόρ-τα εμφανίστηκε η Ζαμπέτα

laquoΠήγαινε να κοιμηθείς Είναι αργά Θα σβήσω το τζάκικαι θα συμμαζέψω εγώ αργότεραraquo της είπε και την έστει-λε στο δωμάτιό της

210


Σημερινή οδός Βουκουρεστίου


Η Κατίγκω κοίταξε αφηρημένη το πορτρέτο της Δάφ-νης Ατζαγιόλι πάνω από το τζάκι Η πεθερά της δέσποζεστο σαλόνι με την επιβλητική ομορφιά της Για άλλη μιαφορά τρόμαξε με την εκπληκτική ομοιότητά της με τη Λά-ουρα Μακάρι να μην της μοιάσει η εγγονή της και στην α-τυχία γιατί σ rsquo όλα τα άλλα είναι ίδια πρόσωπο κορμοστα-σιά χάρη πείσμα πέρασε η σκέψη από το μυαλό της αλλάβιάστηκε να την διώξει Ένιωθε βαριά απόψε Η αναγκα-στική εξομολόγηση στον Τιμολέοντα Χρυσολωρά την είχετσακίσει Μέσα στην ψυχή της όμως μια ελπίδα τρεμόπαι-ζε γιατί ο ξάδερφος κάτι είχε στο νου του Κάτι θετικό αλ-λιώς δε θα της το ανέφερε Γρηγορούσα μου κάνε γρήγορατο θαύμα σου Δίπλα στο τραπέζι του καφέ είδε πάλι αφη-μένη την εφημερίδα της Καλλιρρόης Παρέν ανοιγμένη στησελίδα με το εβδομαδιαίο άρθρο της Θάλειας Ένας ξαφνι-κός θυμός τής έκλεισε το λαιμό Την άρπαξε την έκανε κομ-μάτια και την πέταξε στο τζάκι Τα γραπτά της Θάλειας ε-νάντια στην οικογένειά της Ενάντια σrsquo εκείνη Ενάντια σεκάθε νόμο και τάξη του κόσμου Η συγγραφή ήταν ένα επι-κίνδυνο όπλο στα χέρια της κόρης της Η ίδια η κόρη της ή-θελε να την εκδικηθεί ήθελε να την εξοντώσει με τις λέξειςτης κριτικάροντας τις μανάδες όλου του κόσμου δηλαδή ε-κείνη Η Κατίγκω διάβαζε κρυφά τα καυτά άρθρα της Θά-λειας και πέθαινε Προσποιούνταν πως τα απαξίωνε γιατίαν παραδεχόταν την ύπαρξή τους θα έπρεπε να βγάλουν καιοι δυο τις μάσκες ndashπρώτα η ίδια η Κατίγκωndash και αυτό δεντο ήθελε Ίσως δεν ήταν έτοιμη να παραδεχτεί τα λάθη τηςΊσως δεν ήθελε να παραδεχτεί πως είχε χάσει εντελώς τονέλεγχο πάνω στις κόρες της Δεν ήταν έτοιμη να κλείσει


211


παλιά χρέη με τη Θάλεια εκείνα τα χρέη τα οποία είχαν δη-μιουργηθεί στο παρελθόν όταν η προσοχή όλων ακόμα καιη δική της ως μάνας ήταν από πάντα στραμμένη στη Λά-ουρα ενώ οι άλλες δυο κόρες της λες και δεν υπήρχαν Με-γάλωσαν ερήμην Οι λέξεις της Θάλειας μιλούσαν για τηναπουσία τη δική της ως μάνας Ήταν γραμμένες για εκείνηεναντίον της

Έμεινε συλλογισμένη Σκέφτηκε πως τα παιδιά διαι-σθάνονται τη δυστυχία των ενηλίκων την απογοήτευση τημοναξιά την έλλειψη και πιστεύουν πως είναι εκείνα η αιτίατης δυστυχίας αυτών που αγαπούν Πόση δυστυχία δικήτης είχαν εισπράξει οι κόρες της Ήταν υπεύθυνη γιrsquo αυτέςΉταν υπεύθυνη γιrsquo αυτό που είχαν γίνει Οι κόρες της εξαρ-τιόνταν από την ίδια Είχαν απορροφήσει κάθε της χειρονο-μία κάθε της λέξη κάθε της θυμό και συμπεριφορά Η Κα-τίγκω ήταν το παράδειγμά τους και συγχρόνως αυτό πουμισούσαν περισσότερο Κι εκείνες θα γίνονταν στο τέλος ό-πως η ίδια γιατί οι κόρες της ήταν οι προθέσεις της στηζωή Το καλύτερό της και το χειρότερό της συγχρόνως καιμάλλον όπως έδειχναν τα πράγματα μέχρι τώρα μόνο τοχειρότερό της Ένιωσε αδύναμη και ανήμπορη να ελέγξειτα παιδιά της το μέλλον τους την ίδια τη ζωή Πώς είχεμείνει έτσι μόνη της Πώς σκόρπισε η ζωή της στον άνεμοΉθελε να κλάψει από απελπισία αλλά αμέσως σκούπισε ταδάκρυα από τα μάτια της Εκείνη η απελπισία πέρασε γρή-γορα σε φυσικό επίπεδο κι ένιωσε τα κόκκαλά της να πο-νούν laquoΖωή αλήτισσα όλα τα σκορπάςraquo ψιθύρισε κι έκρυ-βε θυμό η φωνή της Οι ρυτίδες της γέμισαν θλίψη

Εκείνο το βράδυ της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η Κατί-

212



γκω Χρυσολωρά ήθελε από τη ζωή τρία πράγματα πίσωτον πατέρα της την περιουσία της και τα νιάτα της Προ-παντός τη νιότη της όταν δεν υπήρχαν αρρώστιες ούτεντροπιαστικές προδοσίες του κορμιού της ούτε πόνοι στακόκκαλα ούτε προειδοποιητικά σημάδια φυσικής κατά-πτωσης

Η φωτιά στο τζάκι είχε σβήσει από ώρα Σκέφτηκε όλεςεκείνες τις γιορτές μέσα στο χρόνο ndashονομαστικές γενέθλιαΧριστούγεννα Πρωτοχρονιά Πάσχαndash οι οποίες δεν τελείω-ναν παρά μόνο αφού είχαν αφήσει στην ψυχή της τα βαριάαποτυπώματα της θλίψης Σηκώθηκε από τον καναπέ έ-σβησε τις λάμπες και ανέβηκε στο δωμάτιό της Είχε πολ-λά να σκεφτεί και άλλα τόσα να κάνει αύριο Τα δάκρυα ή-ταν περιττά

13


213


Τ Α Κ Α Λ Α Κ Α Ι Σ Υ Μ Φ Ε Ρ Ο Ν Τ Α

laquoΘΕΛΩ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΤΗΝ ΔΩraquo ΕΙΠΕ Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΡΩΜΑΣlaquoΘέλω να την δωraquo επανέλαβε και κοίταξε αφη-ρημένος έξω από το παράθυρο

Από τον τέταρτο όροφο το λιμάνι του Πειραιά απλωνό-ταν μίζερο στην ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα Ύστερααπό δυο βδομάδες συνεχούς βροχής ο τόπος πνίγηκε στονερό και η πόλη βούλιαξε στη λάσπη Εκείνο το πρωινό ό-μως ένας παρηγορητικός ήλιος έδινε αίγλη στις προβλήτεςστα ρυμουλκά στα παλιοβάπορα και ομορφιά στον παλιό-κοσμο αλλά ο Φίλιππος Ρώμας τα έβλεπε όλα μίζερα Έ-ξω από το κτήριο που στέγαζε τα γραφεία της laquoΑκτο-πλοΐας Ρώμαraquo δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα το ρολόι τουΠειραιά σήμανε δέκα Στους δρόμους ο κοσμάκης μυρμή-γκιαζε πολυάσχολος Μέσα στα πολυτελή γραφεία της ε-ταιρείας ένας άλλος κόσμος καλοντυμένος και αποτελεσμα-τικός διεκπεραίωνε σιωπηλός τις εκκρεμότητες της μέραςΣτην είσοδο του κτηρίου ο πορτιέρης με στολή ναυάρ χου έ-κανε κατάχρηση της εξουσίας του απαγορεύοντας με φω-νές και χειρονομίες την είσοδο σε όσους δεν είχαν δουλειά σταγραφεία ενώ το μάτι του κατέγραφε την κίνηση στο δρόμο

214


έτοιμος να προλάβει πιθανό μποτιλιάρισμα με τα σταματη-μένα τροχοφόρα

laquoΝrsquo αποχωρήσουν όσοι δεν έχουν λόγο να στέκονται ε-δώraquo προέτρεπε τους αμαξάδες τραβώντας τα άλογά τουςαπό τα γκέμια για να ελευθερώσει την είσοδο στην άμαξατου αφεντικού

Αντάλλαξε δυο τρεις κουβέντες με τον Ευάγγελο Κοντότον αμαξά του πλοιοκτήτη και συνέχισε να εποπτεύει τοδρόμο τον οποίο θεωρούσε ιδιοκτησία του Πού και πού ό-ταν η κίνηση λιγόστευε ο laquoναύαρχοςraquo πλησίαζε τον Κοντόκαι άρχιζε τις ερωτήσεις με σκοπό να μάθει όλες τις λεπτο-μέρειες για το καινούργιο απόκτημα του αφεντικού ένα αυ-τοκίνητο μια laquoΝτέμλερraquo ndashχρώμα μαύρο της Κόλασης κα-θίσματα από μαλακό δέρμα laquoσεβρόraquo μεγάλο τιμόνι απόξύλο καστανιάς λουστραρισμένο στο φυσικό του χρώμαndashαπό τα πρώτα τριάντα έξι μοντέλα τα οποία κατασκευά-στηκαν και αγοράστηκαν από εύπορους Ευρωπαίους μεγα-λοαστούς της εποχής Ένας από αυτούς ήταν και ο Φίλιπ-πος Ρώμας μεγαλοαστός όχι πλούσιος ναι

laquoΝα ρέει το χρήμα Το αφεντικό δεν ξέρει πια πού να τοξοδέψειraquo θαύμασε ο laquoναύαρχοςraquo και ο Ευάγγελος Κοντόςέκοψε απότομα τη συζήτηση Δεν του άρεσε νrsquo ακούει αρνη-τικά σχόλια για το αφεντικό του Μακάρι όλοι οι πλούσιοινα ήταν σαν τον Φίλιππο Ρώμα Μακάρι όλα τα αφεντικάτου κόσμου να είχαν την καλοσύνη του το ενδιαφέρον τουγια όσους βρίσκονταν στη δούλεψή του Άσε που η συζήτη-ση για το αυτοκίνητο ενοχλούσε τον Κοντό προσωπικά α-φού είχε αναγκαστεί να μάθει ο ίδιος να σοφάρει με αποτέ-λεσμα να γίνει ο περίγελος της αληταρίας του Πειραιά Ό-


215


ταν τα αλάνια τον έβλεπαν καθισμένο πίσω από το τιμόνινα το κρατάει σαν να κρατούσε τα γκέμια του αλόγου τουχαχάνιζαν και φώναζαν laquoΑμαξά τrsquo αχεροτσούβαλό σουraquoενώ σταματούσε η κυκλοφορία στο Πασαλιμάνι Το αυτο-κίνητο έτρεχε σαν αφηνιασμένο άλογο με την ιλιγγιώδηταχύτητα των τριάντα χιλιομέτρων την ώρα και ήτανσπάνιο θέαμα εκείνη την εποχή Λιγοστά υπήρχαν σε Αθή-να και Πειραιά μετρημένα στα δάχτυλα γιrsquo αυτό στο τέλοςτο αφεντικό αναγκάστηκε να το κυκλοφορεί σπανιόταταγια νrsquo αποφεύγει το σούσουρο αφού από νωρίς το πρωί οκόσμος συνωστιζόταν έξω από το σπίτι του για να χαζέψειτο θέαμα Είδαν κι έπαθαν να ξεφορτωθούν την αργόσχοληπλέμπα Ευτυχώς έτσι ξαναγύρισαν στα άλογα και στις ά-μαξές τους σrsquo αυτά που ο Ευάγγελος Κοντός γνώριζε καλάκαι δεν προκαλούσαν κακόβουλα σχόλια για τους παράδεςτου Ρώμα ή χάχανα για την αδεξιότητα του αμαξά-σοφέρΌμως το ρεζιλίκι του πρώτου καιρού ως σοφέρ της laquoΝτέμ-λερraquo με γκρίζα στολή και πηλίκιο τον είχε σημαδέψει καιτου ήταν αδύνατο να ξεχάσει την καζούρα της πειραιώτικηςαληταρίας

laquoΚαι πού αφήνετε τώρα την κούρσα να ξαποστάσειraquoσυνέχισε την περιέργεια ο laquoναύαρχοςraquo σαν να μιλούσε γιαάλογο

laquoΣτους στάβλους μαζί με τις άλλες άμαξες Πόσες φο-ρές σrsquo το έχω πει και πόσες φορές θα με ρωτήσεις ακόμαraquoαπάντησε βαρύθυμα ο Κοντός και του γύρισε την πλάτηκόβοντας οριστικά τη συζήτηση

Στον τέταρτο όροφο στα πολυτελή γραφεία του πλοιο-κτήτη με τα σαλόνια και την αίθουσα συνεδρίασης ο Φί-

216



λιππος Ρώμας άφησε το παράθυρο και κάθισε στο γραφείοτου Κοίταξε σκεπτικός τον άντρα απέναντί του

laquoΘέλω πρώτα να την δω ο ίδιος Βικέντιεraquo του είπε ξα-νά και ο Μοράρης μόρφασε ένα χαμόγελο ρουτίνας

Είχε εκθέσει στον εργοδότη του όλα τα στοιχεία της έ-ρευνάς του Τα είχε συλλέξει με υπομονή μυρμηγκιού στηναρχή με τη βοήθεια του Τιμολέοντα Χρυσολωρά Κατόπινσυνέχισε με τη δική του μεθοδικότητα αυτή για την οποίαπληρωνόταν αδρά Τίποτα δεν άφηνε στην τύχη Τίποταδεν έκανε στο πόδι Όλα μελετημένα σε βάθος Ο Ρώμας α-κούμπησε τους αγκώνες στο γραφείο και κοίταξε τον Μο-ράρη

laquoΌχι ότι θrsquo αλλάξει τίποτα Έτσι κι αλλιώς είμαι απο-φασισμένος να προχωρήσω αλλά να όταν αγοράζω κάτιθέλω πρώτα να το επιθεωρώ ο ίδιος και όταν κλείνω μιασυμφωνία θέλω να έχω ελέγξει όλες τις πλευρές τηςraquo συ-νέχισε με το ύφος που διεκπεραίωνε τις υποθέσεις του

laquoΘα εκπλαγείτε με αυτό που θα δείτε Είναι πολύ καλόγια να είναι αληθινό Μιλάμε για καλλονή κύριε Ρώμαraquoτον έκοψε ο Βικέντιος Μοράρης με κρυφό ενθουσιασμό καισώπασε περιμένοντας

laquoΚαι πού ήταν κρυμμένη τόσο καιρό η κοντέσα ΛάουραΑλφιέριraquo ρώτησε ο Ρώμας με περιέργεια σαν νrsquo αμφισβη-τούσε την ύπαρξή της

laquoΦαίνεται πως όλα τα πράγματα θέλουν την ώρα τουςκύριε Ρώμα Ας πούμε πως δεν είχε έρθει η σωστή ώρα μέ-χρι τώρα για να την εμφανίσει η οικογένειά της Εξάλλουεσείς ανεβαίνετε σπανίως στην Αθήνα Επίσης λείπατε τονπερισσότερο χρόνο στο εξωτερικό μάλλον απίθανο να είχα-


217


τε ακούσει γιrsquo αυτή Ούτε κι εγώ γνώριζα την ύπαρξή της ήτην ίδια προσωπικά Μου μίλησε γιrsquo αυτήν ο θείος της Εί-ναι μόνο είκοσι δύο χρόνων Έχει μια μητέρα-κέρβερο πουόπως φαίνεται την έκρυβε όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να έρ-θει η κατάλληλη στιγμή για να την παντρέψει με το αζη-μίωτο βέβαια Η φήμη της βλέπετε μπερδεύεται με τηνανέχεια της οικογένειας Έπαθαν οικονομική καταστροφήέμαθα από το θείο της και από άλλες αξιόπιστες πηγές Οθάνατος του πατέρα της του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέριτου Μονρεάλε ψιθυρίζεται πως ήταν αυτοκτονία αλλά δενκατόρθωσα να το επιβεβαιώσω Επισήμως ήταν καθαρό α-τύχημα Σπουδαία οικογένεια όμως όπως σας είπα ήδηΧρυσολωράδες του Βυζαντίου κι ευγενείς Αλφιέρι του Μον-ρεάλε της Σικελίας με ρίζες Ατζαγιόλι της Ζακύνθουraquo

Ο Φίλιππος Ρώμας κοίταξε τον Βικέντιο Μοράρη Ατζα-γιόλι της Ζακύνθου Μικρός που είναι ο κόσμος Λαχτάρησεπρος στιγμήν και σηκώθηκε απότομα από το γραφείο γιανα κρύψει τη συγκίνησή του

laquoΗ περίπτωση είναι καλή και συμφέρουσα Τι λέω καλήεξαιρετική πρέπει να πωraquo συνέχισε ο Μοράρης

Τα καλά και συμφέροντα ταις ψυχαίς ημών συλλογίστη-κε ο Ρώμας ενώ το πρόσωπό του έκαιγε και η καρδιά τουέχανε χτύπους Ήταν το πύρινο θέμα του που τον λαμπά-διαζε και είχε τις ρίζες του στα παιδικά του χρόνια να πε-τύχει να φτάσει ψηλά να έχει τη δυνατότητα νrsquo αγοράζειτα πάντα με το χρήμα του να μην μπορεί κανείς να του αρ-νηθεί τίποτα Πλησίασε στο παράθυρο ταραγμένος και ά-φησε πάλι το βλέμμα του στη θέα του Πειραιά Οι μνήμεςπλημμύρισαν το νου του αλλά τις σταμάτησε έγκαιρα Όχι

218



τώρα Τώρα είχε άλλες προτεραιότητες Άλλα να σκεφτείΉθελε όμως οπωσδήποτε να την δει Ήθελε να δει αυτή τηνξεπεσμένη αριστοκράτισσα που η οικογένειά της την laquoπου-λούσεraquo μαζί με τους τίτλους της Την κοντέσα Λάουρα Αλ-φιέρι την εγγονή της αρχόντισσας Δάφνης Ατζαγιόλι απότη Ζάκυνθο την πατρίδα του

Ο Βικέντιος Μοράρης περίμενε σιωπηλός Από τη στά-ση του εργοδότη του αντιλαμβανόταν μια διάχυτη συγκί-νηση στην ατμόσφαιρα Δε γνώριζε την αιτία αλλά τρίαχρόνια κοντά του ως σύμβουλός του είχε μάθει να μη ρωτάεινα τον περιμένει υπομονετικά να σέβεται τους ρυθμούς τουκι αυτή ήταν η μεγαλύτερη αρετή του Κοίταξε ξανά τον αυ-τοδημιούργητο άνθρωπο ακίνητο στην κορνίζα του παρα-θύρου από τον οποίο εξαρτιόταν η τρίχρονη καλοπέρασήτου και η πληθώρα αγαθών που είχε αποκτήσει στη ζωήτου Μετρίου αναστήματος καστανός μουστάκι αψεγάδια-στο ντύσιμο υψηλής ραπτικής χρυσή αλυσίδα με ρολόι στηντσέπη του γιλέκου Ένας νέος άντρας κομψός γενναιόδω-ρος με πρόσωπο σμιλεμένο από τη σμίλη της φιλοδοξίαςμε μια περίεργη μελαγχολία ακόμα και όταν γελούσε Αγα-πούσε τη μουσική και τα πράγματα τα πιο λεπτεπίλεπταενώ διηύθυνε με σταθερό χέρι μια αυτοκρατορία την οποίαείχε δημιουργήσει μόνος του σε μια επική φάση της ζωήςτου ndashκάθε άντρας περνάει κάποτε μια επική φάση στη ζωήτουndash η οποία τού είχε αφήσει δίψα για τελειότητα Ο Βικέ-ντιος Μοράρης σκέφτηκε την εξαιρετική επαγγελματικήσχέση που τους συνέδεε κι ένιωσε πως άξιζε η απόφασήτου τρία χρόνια πριν να εγκαταλείψει τη δικηγορία και νrsquoαλλάξει αντικείμενο να γίνει δηλαδή σύμβουλος ενός αυ-


219


τοδημιούργητου Έλληνα εμπνευσμένου κι ενθουσιώδη οοποίος είχε κατορθώσει να κερδίσει ακόμα και την εκτίμη-ση των ανταγωνιστών του Ο Φίλιππος Ρώμας ως αυτοδη-μιούργητος ήταν δυνατός αποφασιστικός αυτάρκης καιπερήφανος γιατί ερχόταν από το βασίλειο της στέρησηςΕίχε την ηρεμία αυτών που δεν περιμένουν τίποτε από τουςάλλους Αυτών που ότι έχουν πετύχει στη ζωή το έχουνκατακτήσει μόνοι τους δίχως τη βοήθεια κανενός Είχεβλέμμα διαυγές στόμα συνετό και μια φυσική αρχοντιάτην αρχοντιά του νησιού του Τίποτα δε μαρτυρούσε τηνπροέλευσή του Τα χέρια του μόνο χέρια γερά και δουλεμέ-να τα οποία έκρυβε ndashσυνήθως ασυναίσθηταndash μέσα στιςτσέπες του αυτά πρόδιδαν την ταπεινή καταγωγή του

Ο Φίλιππος Ρώμας γύρισε το κεφάλι και κοίταξε πάλιτον Μοράρη

laquoΠώς θα μπορέσω να την δω κρυφά δίχως να με κατα-λάβει η ίδια ή η οικογένειά τηςraquo τον ρώτησε σαν να είχεπάρει ξαφνικά μια απόφαση

laquoΟ θείος της ο διπλωμάτης Τιμολέων Χρυσολωράς ο ο-ποίος είναι και ο μεσολαβητής με πληροφόρησε πως η κο-ντέσα Λάουρα Αλφιέρι είναι εκκεντρική και πως παρrsquo όλεςτις αντιρρήσεις της οικογένειάς της συνηθίζει να γυρίζειστην Αθήνα μόνη και με τα πόδια Τις Κυριακές κατά τιςέντεκα συνήθως επισκέπτεται τη θεία της ΜαργιόλαΜπαλτατζή σύζυγο του ψυχίατρου και καθηγητή πανεπι-στημίου Αριστείδη Μπαλτατζή η οποία μένει στη λεωφό-ρο Αμαλίας απέναντι από το Βασιλικό Κήπο Η περίεργησύμπτωση είναι πως η οικογένεια Αλφιέρι κατοικεί στη οδόΠανεπιστημίου απέναντι από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών

220



στο μέγαρο που βρίσκεται δίπλα στο γωνιακό τριώροφο τοοποίο αγοράσατε εσείς πριν από τρία χρόνια από τον Αιγυ-πτιώτη αν θυμάστε Μπορώ νrsquo αναλάβω ναhellipraquo

laquoΌχι Θα το φροντίσω εγώ προσωπικάraquo τον έκοψε οΡώμας ενώ ο νους του γύριζε πάλι στις συμπτώσεις τηςζωής Και εγγονή των ευγενών Ατζαγιόλι και κοντέσα καινέα και ωραία και δίπλα στο ακίνητο που είχε αγοράσει ο ί-διος για επένδυση και ανιψιά του Αριστείδη Μπαλτατζήτον οποίο δυο χρόνια πριν είχε συμβουλευτεί ο ίδιος για τοπρόβλημα του αδερφού του Πολλές συμπτώσεις για να τιςπροσπεράσει έτσι δίχως να προβληματιστεί Τις θεώρησεμια υπερβολή του πεπρωμένου Κάθισε στο γραφείο του

laquoΠώς θα την αναγνωρίσωraquo ρώτησε τον Μοράρη κι έ-νιωσε άβολα σαν να ντράπηκε

laquoΕίναι καλλονή κύριε Ρώμα Ένας ξανθός άγγελος Α-ποκλείεται να μην την αναγνωρίσετε μόλις την δείτε να βγαί-νει από την πόρτα του σπιτιού τηςraquo έσπευσε να τον καθη-συχάσει Του έδωσε όλα τα στοιχεία και ο Φίλιππος Ρώ-μας γύρισε κατόπιν τη συζήτηση στα επαγγελματικά θέ-ματα και στην ατζέντα της μέρας

Το πρωινό αεράκι είχε στεγνώσει τη βραδινή βροχή Οι δρό-μοι είχαν ακόμα τη μυρωδιά της βρεγμένης γης Ένας σα-κάτης ήλιος βγήκε ανάμεσα από τα σύννεφα κι έδιωξε λίγοτην παγωνιά της γεναριάτικης μέρας Κυριακή και σχόληΟ αμαξάς Ευάγγελος Κοντός κοίταξε τον Φίλιππο Ρώμαδιστάζοντας


221


laquoΓιατί να μη σας πάω εγώ στην Αθήνα Γιατί να ταλαι-πωρηθείτε με νοικιασμένες άμαξες και συγκοινωνίεςraquo τονρώτησε ξανά κι εκείνος τον έκοψε ανυπόμονα

laquoΤην επόμενη φορά Σήμερα μπορείς να διαθέσεις τημέρα σου όπως θέλειςraquo

Ο Κοντός τον άφησε στο σταθμό και ο Ρώμας ανέβηκεστην Αθήνα με το σιδηρόδρομο Βγήκε στο ΜοναστηράκιΚαθώς ήταν ακόμα νωρίς και ο καιρός καλός πήρε την οδόΑιόλου με τα πόδια και μπήκε στο καφενείο laquoΗ Ωραία Ελ-λάςraquo Παρήγγειλε έναν καφέ κι έριξε μια ματιά στις πρωι-νές εφημερίδες χαζεύοντας πού και πού την κυριακάτικηκίνηση του καφενείου Κόσμος πολύς Αργόσχολοι οι πε-ρισσότεροι Ο νους του όμως ήταν αλλού Το μυαλό του γύ-ριζε σε χίλια δυο σκόνταφτε στο παρελθόν αλλά κατάφερ-νε να το πισωγυρίζει Ο χρόνος κυλούσε αργόσυρτα και πά-λι οι σκέψεις τρύπωναν ύπουλα Συμβουλεύτηκε μια δυοφορές το ρολόι του και όταν έκρινε πως η ώρα είχε φτάσειπλήρωσε τον καφέ και βγήκε στην οδό Αιόλου Δε χρειά-στηκε να ψάξει για άμαξα πήδηξε σε μια από τις σταματη-μένες

laquoΣε αγκαζάρω για όλη τη μέραraquo φώναξε στον αμαξά κιέδωσε τη διεύθυνση του μεγάρου που τον ενδιέφερε laquoΘαχρειαστεί να με περιμένειςraquo συμπλήρωσε

Εκείνος ξεκίνησε αμέσως ευχαριστημένος για το ανέλ-πιστο αγώι

laquoΘα σας περιμένω όσο θέλετεraquoΑνεβαίνοντας την Πανεπιστημίου απέφυγε όσο μπορού-

σε τις λακκούβες για να μην ταλαιπωρήσει τον καλοντυμένοπελάτη Φαινόταν πως το laquoφύσαγεraquo το χρήμα Στάθμευ-

222



σαν έξω από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών Ο Ρώμας μέσα α-πό τη σταματημένη άμαξα εντόπισε το τριώροφο που ο ί-διος πριν από χρόνια είχε αγοράσει ως επένδυση σε ανύπο-πτο χρόνο και κατόπιν το διπλανό μέγαρο μεσοτοιχία μετο δικό του Η κίνηση στο δρόμο είχε αρχίσει να πυκνώνειΑθηναίοι ιππείς και Αθηναίες αμαζόνες κατέβαιναν πάνωστα άλογά τους προς την οδό Πατησίων με προορισμό τοΠεδίον του Άρεως για τον καθιερωμένο περίπατο της Κυ-ριακής Άλλες άμαξες ανέβαιναν για το Ζάππειο και για τηλεωφόρο Κηφισίας Παρrsquo όλη τη χειμωνιάτικη παγωνιάκόσμος βαριά ντυμένος με παλτά γάντια και καπέλαβολτάριζε και στις δυο κατευθύνσεις Ένα πολύχρωμο θέα-μα Ο Φίλιππος Ρώμας με το ταλέντο του νrsquo αποκλείει απότο μυαλό του κάθε άλλη σκέψη επικέντρωσε την προσοχήτου στο απέναντι μέγαρο Στο δρόμο μια άμαξα ήταν σταθ-μευμένη μπροστά στην πόρτα Αφέθηκε σε μια ήρεμη ανα-μονή Η ώρα περνούσε Τα μάτια του περιφέρονταν αδιάκο-πα στην αντικρινή μεριά του δρόμου Θαύμασε τα ωραία νε-οκλασικά σπίτια τα περισσότερα με περιποιημένους κή-πους Κατόπιν κοίταξε με προσμονή στην εξώπορτα τουμεγάρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι Δεν του ξέφευγε τίποτα Ταλεπτά περνούσαν Ενώ καθόταν μέσα στην άμαξα και περί-μενε ένιωθε μια βαθιά περιέργεια μια ευχαρίστηση κάτισαν ίλιγγο σαν να ήταν έτοιμος να πέσει σε απαγορευμένανερά Έβγαλε το χρυσό ρολόι από την τσέπη του γιλέκουτου και είδε πως η ώρα είχε πάει έντεκα Κάποια στιγμή α-πό την εξώπορτα του σπιτιού βγήκε μια γυναίκα μικρόσω-μη και κοκκινομάλλα Πλησίασε στη σταθμευμένη άμαξαμπροστά στο σπίτι και άρχισε μια ζωηρή συζήτηση με τον


223


αμαξά Μπορεί και να τον μάλωνε για κάτι γιατί οι κινή-σεις της ήταν απότομες και ο τρόπος της επιθετικός Εκεί-νος φάνηκε να laquoκρεμάστηκεraquo από το στόμα της αλλά ηκοκκινομάλλα έκανε μεταβολή και μπήκε μέσα στο σπίτιΤον άφησε σύξυλο Ο αμαξάς έμεινε για λίγο με το βλέμμαπάνω στην κλειστή εξώπορτα Ίσως να περίμενε να εμφα-νιστεί ξανά η γυναίκα που τον είχε απαξιώσει Κατόπινφάνηκε να παραιτήθηκε ανέβηκε στην άμαξα κι έφυγε μεκατεύθυνση την πλατεία Συντάγματος Πέρασε άλλο ένατέταρτο άπραγος Ο ουρανός είχε αρχίσει να μαζεύει σύννε-φα Ο Ρώμας αναρωτήθηκε πόσο ακόμα θα μπορούσε να πε-ριμένει με τη σταματημένη άμαξα μπροστά στο Οφθαλμια-τρείο Αθηνών δίχως να κινήσει την προσοχή της γειτονιάςκι ένιωσε άβολα Άρχισε νrsquo ανυπομονεί Κι αν εκείνη σήμε-ρα απrsquo όλες τις Κυριακές αποφάσιζε να μη βγει να μείνει στοσπίτι Κι ανhellip κι αν Από νευρικότητα κάπνισε τρία τσιγά-ρα το ένα μετά το άλλο και ντουμάνιασε τον κλειστό χώροτης άμαξας Στο τέλος αναγκάστηκε νrsquo ανοίξει την πόρτατης καρότσας για να φύγει ο καπνός Έριξε μια ματιά στοναμαξά Καθισμένος στη θέση του με τα γκέμια του αλόγουστα χέρια περίμενε υπομονετικά Δε βιαζόταν γιατί άλ-λωστε Ο πελάτης πλήρωνε για όλη τη μέρα

Την είδε να προβάλλει στην εξώπορτα ντυμένη στα πρά-σινα λαδιά Το βελούδινο παλτό με το στενό μπούστο διέ-γραφε δαχτυλιδένια μέση Το κοκέτικο καπέλο με το μισο-κατεβασμένο βέλο έκρυβε ανοιχτόχρωμες μπούκλες Η ψη-λόλιγνη σιλουέτα τα ξανθά μακριά μαλλιά που ξέφευγαναπό το καπέλο δεν του άφηναν καμιά αμφιβολία Ήταν ηκοντέσα Λάουρα Αλφιέρι Ξωπίσω της πρόβαλε μια μεσό-

224



κοπη γυναίκα Ήταν μετρίου αναστήματος και παχουλήφαινόταν γεμάτη ανησυχία και παραινέσεις Εκείνη την α-γνόησε και πήρε τον ανήφορο της οδού Πανεπιστημίου ενώη γυναίκα κατέβηκε γρήγορα τη μαρμάρινη σκάλα βγήκεστο δρόμο και άρχισε να την σταυρώνει Ο Φίλιππος Ρώ-μας από την απόσταση που βρισκόταν δεν μπορούσε ναδιακρίνει το πρόσωπό της είχε όμως τη βεβαιότητα πως ε-πρόκειτο για καλλονή

laquoΠερίμενέ με εδώ όσο χρειαστείraquo φώναξε στον αμαξάκαι πήδηξε στο δρόμο

Την ακολούθησε από το αντικρινό πεζοδρόμιο από από-σταση να μην τον καταλάβει Έτσι ξαφνικά χίλια όργαναάρχισαν να παίζουν στην ψυχή του τις laquoΤέσσερις Εποχέςraquoτου Βιβάλντι Εκείνη περπατούσε σε ρυθμό laquoadagioraquo ενώοι περαστικοί σταματούσαν και την θαύμαζαν Καθώς τουςπροσπερνούσε ndashlaquoadagio moderatoraquondash οι διαβάτες γύριζαντο κεφάλι να την δουν ακόμα λίγο να μη χάσουν το ωραίοθέαμα Ο Ρώμας διέσχισε την Πανεπιστημίου γρήγορα Τηνχάζευε δίχως να τον βλέπει Εκείνη επιτάχυνε το βήμα ndashlaquopre -sto ma non tropporaquondash και στρίβοντας την Αγχεσμού κα-τευθύνθηκε προς την πλατεία Συντάγματος Οι αργόσχολοιτων δυο γωνιακών αντικριστών ζαχαροπλαστείων laquoΝτο-ρέraquo και laquoΓιαννάκηraquo ndashτων laquoΣτενών των Δαρδανελίωνraquo ό-πως τα ονόμαζαν οι Αθηναίοιndash οι οποίοι άλλο θέμα συζή-τησης δεν είχαν παρά το ποιος γνωστός περνάει από μπρο-


225

Σιγανό Σιγανό μέτριο Όχι πολύ γρήγορο

8o


στά ή το τι κάνουν οι επώνυμοι στην ιδιωτική τους ζωή μό-λις την πήραν χαμπάρι βγήκαν στις πόρτες Δημιουργήθη-κε συνωστισμός ενώ η κοντέσα Αλφιέρι περπατούσε με τομυστηριώδες κύρος της ομορφιάς της ndashlaquoandante es pressi -voraquondash αδιάφορη για την αναστάτωση που προκαλούσε στοδρόμο Ο Φίλιππος Ρώμας την ακολούθησε ζαλισμένος Ναδω το πρόσωπό της σκεπτόταν και σκόνταφτε όπως ο τυ-φλός στους περαστικούς στις λακκούβες του δρόμου στααχαμνά δέντρα της Αγχεσμού Βγήκαν και οι δυο στην κά-τω μεριά της πλατείας Συντάγματος Ένας συρφετός τούςσταμάτησε Η μπάντα του Δήμου παιάνιζε κομμάτια απόγνωστές οπερέτες Εκείνη απέφυγε με κομψούς ελιγμούςτο μαζεμένο πλήθος ndashlaquofugaraquondash και κατόπιν ίσως για νrsquo α-πολαύσει τη μουσική αργοπόρησε το βήμα της Περπα-τούσε με την επίγνωση της δύναμής της ευθυτενής και ω-ραία Από το καφενείο του Ζαχαράτου στην πλατεία Συ-ντάγματος στέκι ανθρώπων των γραμμάτων κάποιοι θα-μώνες πρόβαλαν στην πόρτα και άρχισαν τα σφυρίγματαθαυμασμού Ο Ρώμας την προσπέρασε γρήγορα από αρι-στερά με πρόθεση να βγει μπροστά της για να μπορέσει ναδει το πρόσωπό της αλλά εκείνη επιτάχυνε το βήμα τηςndashlaquoal legroraquondash και τον απέφυγε Πρόλαβε και κατέγραψε το τέ-λειο προφίλ της καθώς έμπαινε στην οδό Φιλελλήνων Περ-πάτησε ένα τετράγωνο έστριψε αριστερά στην Ξενοφώντοςκαι βγήκε στην οδό Αμαλίας Δεν έκανε περίπατο Φαινό-

226


Αργό και εκφραστικό Φυγή Εύθυμο


ταν να έχει έναν πολύ συγκεκριμένο προορισμό Να δω τοπρόσωπό της Στην Αμαλίας έστριψαν και οι δυο δεξιά Ε-κείνη μπροστά αέρινη άγγιζε τη γη ελαφριά σαν μια νιφά-δα χιονιού ενώ ο Ρώμας ακολουθώντας σε μικρή απόστα-ση ένιωσε ξαφνικά το αβάσταχτο βάρος των περιττών ο-κάδων του την αρχή της φαλάκρας του το σημάδι στο μά-γουλό του τα μεγάλα άκομψα χέρια του και όλα τα υπόλοι-πα ελαττώματά του να έχουν πέσει πάνω του σαν χιονοστι-βάδα Να δω το πρόσωπό της Εκείνη καθυστέρησε το βή-μα της ndashlaquoandante sostenutoraquondash και ένα τετράγωνο πιο κά-τω σταμάτησε στην εξώπορτα ενός μεγάρου Με χέρι ανυ-πόμονο ndashlaquovivace con fuocoraquondash χτύπησε δυο φορές το ρό-πτρο Καθώς περίμενε να της ανοίξουν γύρισε το κεφάλιτης δεξιά προς το μέρος του Ο Ρώμας ήταν πια πολύ κοντάτης Είχε ένα κοίταγμα περήφανο και μεγαλειώδες Τοσκούρο πράσινο βλέμμα της τον διαπέρασε σαν να ήταν α-όρατος και διαθλάστηκε κάπου στο βάθος της οδού Αμα-λίας Είδε επιτέλους το πρόσωπό της Η απόλαυση να κοι-τάζει το πρόσωπό της Παρrsquo όλη την ικανότητα αυτοελέγ-χου σταμάτησε ξερός στη μέση του δρόμου και η ζωή τουόλη πέρασε από τα μάτια του σαν μια σειρά εικόνων κατα-στροφής Όποιος γεννιέται όμορφος και μεγαλώνοντας δεχάνει τα μισά του μαλλιά δεν αποκτάει ένα ανεξίτηλο ση-μάδι στο μάγουλο σαν κόκκινο σκουλήκι ή δεν κουβαλάειπάνω του σαν καταδίκη δέκα οκάδες παραπανίσιο βάρος δεθα γνωρίσει ποτέ το σφίξιμο του στομάχου που προκαλεί-


227

Αργό σοβαρό σε υψηλό επίπεδο Ζωηρό και ορμητικό


ται όταν το βλέμμα των άλλων σταματάει πάνω του Ενώμια περίεργη συγκίνηση του ανακάτευε τα σωθικά και τονάφηνε ξέπνοο η εξώπορτα άνοιξε και η κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι γλίστρησε στο εσωτερικό του κτηρίου Είδε τα τα-κούνια από τα καφέ μποτάκια της καθώς το μέγαρο την έ-κλεισε μέσα του και οι laquoΤέσσερις Εποχέςraquo του Βιβάλντιτελείωσαν απότομα με ένα laquoadagio appassionatoraquo μέσαστο ταραγμένο μυαλό του Φίλιππου Ρώμα

Τριγύρισε αδέξια για λίγο στην οδό Αμαλίας Να μείνειΝα φύγει Να την περιμένει για να την ξαναδεί Ένιωσε μά-ταιος Κάτι ήθελε αλλά δεν ήξερε τι ήταν αυτό Μια ταρα-χή Μια αναστάτωση Σαν να γύριζε πίσω στα νεανικά τουχρόνια με επίγνωση του παρόντος όμως Κάτι σαν μια α-νάδρομη εφηβεία ενώ καταλάβαινε πως ποτέ πια δε θα ή-ταν ο ίδιος Η Λάουρα Αλφιέρι ήταν το ξανθό όραμα μιαςπιθανής ευτυχίας τελείως διαφορετικής από όλες τις γνώ-ριμες ευτυχίες που τα πλούτη του μπορούσαν νrsquo αγοράσουνΣτο τέλος πέρασε απέναντι μπήκε στο Βασιλικό Κήπο καιπήρε με αργό βήμα το δρόμο προς το Ζάππειο Καθώς η ώ-ρα προχωρούσε ο κόσμος σιγά σιγά αραίωνε Στο ειρηνικότοπίο του Ζαππείου διασταυρώθηκε με άλλους διαβάτεςΤο αυτί του έπιασε σκόρπιες συζητήσεις κραυγές ασυνάρ-τητες Προσπέρασε άγνωστους περαστικούς γκουβερνά-ντες με κάτασπρες ποδιές και κολλαριστά laquoμπονέraquo που έ-σπρωχναν καροτσάκια στρατιώτες αξιωματικούς μικρο-πωλητές καλοντυμένους Αθηναίους με ημίσκληρα laquoκλακraquoΑθηναίες ντυμένες σύμφωνα με την παριζιάνικη μόδα Ο

228


Σιγανό με πάθος


Ρώμας περπατούσε με ένα ακαθόριστο βάρος στην ψυχήλες και εξανεμίστηκε γρήγορα η χαρά του Όσο κι αν προ-σπαθούσε να μη σκέπτεται οι μνήμες τον καταδίωκαν σαννα έτρεχαν να προλάβουν τη χαραμάδα του νου που μόλιςείχε αφήσει αφύλακτη η εισβολή της κοντέσας Αλφιέρι μηνκλείσει πάλι και τις πετάξει έξω Πώς να τις διαχειριστείΠέρασε μπροστά από το αναψυκτήριο του Ζαππείου Σκέ-φτηκε να καθίσει να πιει έναν καφέ αλλά τελευταία στιγμήμετάνιωσε Προσπέρασε βρήκε ένα άδειο παγκάκι καικρατώντας την ανάσα του για όλα τα ενδεχόμενα κάθισε ναδαμάσει την έπαρση του νου του Δεν τα κατάφερε και στοτέλος αφέθηκε να εξελιχτούν τα απρόβλεπτα-προβλέψιμαόπως ήθελαν μετέωρα και ανυπεράσπιστα στο κυριακάτι-κο απομεσήμερο της Αττικής

Το πρόσωπο του Φίλιππου Ρώμα είχε κρατήσει κάτι παιδι-κό κάτι αθώο και καθαρό Τώρα όσο περνούσε η ώρα άλ-λαζε Τα χαρακτηριστικά του συρρικνώνονταν σκοτείνια-ζαν παραμορφώνονταν κι αν εκείνη τη στιγμή κάποιοςγνωστός περνούσε από rsquoκει δε θα τον αναγνώριζε Είχε με-ταμορφωθεί Το έχουν αυτό το βάσανο οι μνήμες Όταν στηζωή έχεις προλάβει να πάρεις το μερίδιο του πόνου που σουαναλογεί δεν μπορείς να τους ξεφύγεις σε παραλαμβάνουνκαι σε κάνουν αγνώριστο Ήταν όλα εκείνα τα παλιά τα ο-ποία είχε καταχωνιάσει στη μνήμη του και δεν τολμούσε νατα ξεθάψει ούτε και να τα ονομάσει Αν πρόφερε και μόνο τοόνομά τους θα γίνονταν υπαρκτά πραγματικά θα έπαιρναν


229


φυσικές διαστάσεις και θα γκρέμιζαν τα στεγανά του Ό-μως το παρελθόν του ήταν πάντα παρόν γιατί ακόμα καιτώρα τριάντα πέντε χρόνια μετά γυρνούσε πίσω στη μυ-στηριώδη στιγμή της γέννησής του και νόμιζε πως άκουγετους θορύβους που έκανε η κοιλιά της μάνας του καθώς ή-ταν έτοιμη νrsquo ανοίξει στο μυστήριο της δημιουργίας

Η μάνα του δεκαοχτώ χρόνων που τα βάσανα την είχανωριμάσει πριν την ώρα της τον γέννησε μια φθινοπωρινήμέρα στο σπίτι στη γειτονιά του Άμμου Ο Θεός να το κά-νει σπίτι Τέσσερις τοίχοι φτιαγμένοι από πέτρες που τιςκρατούσε μαζί μια ξεραμένη γκρίζα λάσπη η οποία βρόμι-ζε την αυλή σε κάθε βροχή Ο καμπινές ήταν δίπλα μιατρύπα στη γη laquoαλά τούρκαraquo προφυλαγμένη από τα αδιά-κριτα βλέμματα με τέσσερις σανίδες ψηλές φαγωμένες απότην πολυκαιρία Η σκεπή φτιαγμένη πρόχειρα από άχυροκαι καλάμια από το Λαγανά το χειμώνα έμπαζε βροχή καικρύο ή την έπαιρνε ο αέρας όταν έπιανε ο σιρόκος Με τηνκαλοκαιρία οι ένοικοι του σπιτιού όπως και οι περισσότε-ροι στη γειτονιά άλλωστε προτιμούσαν να κάνουν την ανά-γκη τους στο ύπαιθρο στην πίσω πλευρά του σπιτιού στοψήλωμα με τους πυκνούς θάμνους των σχοίνων το φύλλωματων οποίων χρησίμευε για laquoκωλοσφούγγιraquo Από εκείνο τοστρατηγικό σημείο είχαν θέα όλο τον αιγιαλό Σrsquo αυτό τονοικισμό γύρω από το λιμάνι τα παλιά χρόνια έβλεπες μόνομικρά σπίτια ψαροκαλύβες αποθήκες αγροτικών αγαθώνκαι μερικές εκκλησίες αλλά αργότερα η περιοχή αναπτύ-

230


Η παλαιότερη λαϊκή συνοικία της Ζακύνθου στην παραθαλάσ-σια περιοχή γύρω από τον Άγιο Διονύσιο πολύ κοντά στο λιμάνι


χτηκε και γέμισε πλατείες ωραίους δρόμους και διώροφααστικά σπίτια με κόκκινες κεραμοσκεπές Αυτή την ανά-πτυξη της Χώρας στο πέρασμα του χρόνου και το ξεχείλω-μα των διάφορων συνοικιών οι οποίες είχαν αντικαταστή-σει τους κήπους με τα οπωροφόρα τους ελαιώνες και τα α-μπέλια χάζευαν οι κάτοικοι του Άμμου καθώς έκαναν τηνανάγκη τους στα υψώματα της λαϊκής γειτονιάς τους πουήταν μια από τις αρχαιότερες του νησιού Στο δρόμο τουπηγαιμού ή του γυρισμού διασταυρώνονταν με γείτονες οιοποίοι έβγαιναν έξω στο ύπαιθρο για την ίδια δουλειά άλ-λαζαν καμιά κουβέντα μεταξύ τους ενώ τα παιδιά όση ώ-ρα οι μεγάλοι αποπατούσαν περνούσαν την ώρα τους μεβρισιές και πετροπόλεμο Η Χαρίκλεια Ρώμα η επονομα-ζόμενη Χαρά η οποία δεν είχε γνωρίσει ποτέ στη ζωή τηςτη χαρά που δήλωνε το όνομά της εκείνη τη μέρα όπωςκαι κάθε μέρα είχε σπάσει τη μέση της με το άροτρο Απότο πρωί οι πόνοι έρχονταν κι έφευγαν Με την ψυχή στοστόμα συνέχιζε να οργώνει τη γη για να μη χάσει το μερο-κάματο Ο σέμπρος του τσιφλικά Ηλία Βιτσάρη θα έδινε τηθέση της σε άλλη Όσο όμως προχωρούσε η ώρα και ψήλω-νε ο ήλιος οι πόνοι γίνονταν συχνότεροι Αποκαμωμένη α-πό την προσπάθεια νrsquo αργοπορήσει τη γέννα παράτησε τοάροτρο γονάτισε στο χώμα και παραδόθηκε στο αναπό-φευκτο Κάποιοι πονόψυχοι δουλευτάδες της γης την μετέ-φεραν με το κάρο στο σπίτι της και την ξεφόρτωσαν στηναυλή σαν σακί με πατάτες Έτρεξε η γειτόνισσά της η Ευ-λαλία Νιφοράτου την έσυρε μέσα να μη γίνεται θέαμα στονπερίγυρο με την κοιλιά τούμπανο και τα μπούτια ξεσκέπα-στα κι έστειλε ένα γειτονόπουλο να φέρει τη μαμή από το


231


Κάστρο ndash laquoΓρήγορα Παντελάκο βάλε φτερά στα πόδιαraquo Εντω μεταξύ έβρασε νερό και πετάχτηκε μέχρι το σπίτι τηςνα φέρει πανιά καθαρά γιατί μόνο πατσαβούρες είχε βρειστο νοικοκυριό της Χαρίκλειας laquoΚάνε υπομονή Χαρά ό-που να rsquoναι ελευθερώνεσαιraquo παρηγορούσε την επίτοκο ενώέριχνε συνέχεια ανήσυχες ματιές έξω από το παράθυρο Ημαμή όμως πουθενά και το βρέφος βιαζόταν να γεννηθεί ΗΕυλαλία παιδιά δεν είχε η ίδια και λίγα γνώριζε για την ιε-ροτελεστία της γέννησης Το μόνο που ήξερε ήταν πώς νακάνει παρθενορραφές σε όσες είχαν τολμήσει νrsquo ανοίξουν ταπόδια τους πριν από το γάμο και τις γκαστρωμένες νrsquo απο-βάλλουν ακόμα και στον πέμπτο μήνα δηλαδή γνώσεις λει-ψές για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή όταν παρθενορρα-φές και αποβολές έδιναν τη θέση τους στο ολοκληρωμένο μυ-στήριο της ζωής Καθώς λοιπόν δεν περίσσευε άλλος χρό-νος να περιμένουν τη μαμή ανασκουμπώθηκε η ίδια Κά-ποια τα σοφίστηκε άλλα τα φαντάστηκε τα περισσότερατα έκανε από ένστικτο ώσπου έπιασε στα χέρια της το γιοτης φίλης της Ήταν ήσυχος και ήρεμος όπως ένας σοφός

laquoΓιατί δεν κλαίειraquoΤρόμαξε η Χαρίκλεια και ανασηκώθηκεlaquoΗσύχασε Χαρά και λόγους για να κλάψει θα έχει πολ-

λούς στη ζωή τουraquo αποκρίθηκε η Ευλαλία Νιφοράτου καισκούπισε τον ιδρώτα από το μέτωπό της μrsquo ένα πανί πουβρήκε πάνω στο τραπέζι laquoΕίναι ένας άγγελος Χαράraquo είπεκατόπιν στη λεχώνα και το χαμόγελο φώτισε το πρόσωπότης laquoΑν θέλεις θα σrsquo τον βαπτίσωraquo

Πάνω στην ώρα έφτασε και ο πατέρας Μπήκε από τηνπόρτα της κουζίνας είδε το γιο του και τα έχασε Έμεινε με

232



το στόμα ανοιχτό μπροστά σrsquo εκείνο το ωχρό απολειφάδιστην αγκαλιά της γυναίκας του Του φάνηκε διαφορετικό απότα μυξιάρικα της τάξης τους τα οποία γεννιόνταν στα μέρητους όπως τα μοσχάρια με δέρμα σκούρο μάτια μαύρα καιμαλλιά στο χρώμα του κόρακα σαν την κακιά μοίρα Απόσαστιμάρα δεν έκανε ούτε ένα βήμα να την πλησιάσει ενώ ε-κείνη είχε ανάγκη από φιλιά χάδια τρυφερά λόγια Μάταιαπερίμενε έναν καλό λόγο η Χαρά που χαρά δεν ήξερε να πειτι σημαίνει Γυμνός ο γιος του φαινόταν γερός αλλά αχαμνόςείχε μαλλιά στο χρώμα του κάστανου και στο σημείο τωνματιών δυο λίμνες από λειωμένη σοκολάτα Το δέρμα του ή-ταν λευκό οι γάμπες του ίσιες τα χέρια του ωραία με λεπτάδάχτυλα Στο πρόσωπο είχε μια έκφραση μελαγχολική καισοφή σαν να συγκέντρωνε τη γνώση όλου του κόσμου καιμπορούσε να εξηγήσει την ανεξήγητη μαγεία της ζωής καιτου θανάτου Δεν έμοιαζε καθόλου στον Χρήστο Ρώμα ή σrsquoαυτό που εκείνος φανταζόταν πως έπρεπε να μοιάζει έναςγιος για νrsquo αξίζει να είναι δικός του και γιrsquo αυτό από τηνπρώτη στιγμή τον ένιωσε ξένο Όσο μεγάλωνε θα έμοιαζεμόνο στη μάνα του και ο πατέρας του laquoμπάσταρδοraquo θα τονφώναζε με οργή και θα του τις έβρεχε συχνά έτσι δίχως λό-γο Έμπαινε τότε στη μέση η Χαρίκλεια σαν άγρια λέαινα

laquoΆσε το γιο μου κάτω γιατί θα σε σκοτώσω με τα ίδιαμου τα χέριαraquo φώναζε και άρπαζε το μαχαίρι της κουζίναςαλλά κάποια σημάδια πάνω στον Φίλιππο έμειναν ανεξίτηλα

Η Ευλαλία Νιφοράτου δυο χρόνια μεγαλύτερη από τηΧαρίκλεια ήταν μια γυναίκα με χρυσή καρδιά αλλά άτυχηΔεν είχε προλάβει να κάνει παιδιά γιατί νιόπαντρη είχε χά-σει τον άντρα της σrsquo έναν από τους σεισμούς του νησιού που


233


γκρέμισε τη Χώρα της Ζακύνθου από τα θεμέλια Έτρεξεο κόσμος στις εκκλησίες να ζητήσει συγχώρηση για τα α-μαρτήματά του Έβγαλαν εικόνες και λείψανα αγίων άρχι-σαν τις λιτανείες στις γειτονιές αλλά η γη έτρεμε από με-τασεισμούς και ότι κατάφεραν να γλυτώσουν το αποτε-λείωσε η πυρκαγιά η οποία ξέσπασε ανεξέλεγκτη Ο Νιφο-ράτος σαπωνοποιός στο επάγγελμα κάηκε ζωντανός στηνπλατεία της Φανερωμένης στην προσπάθεια να σώσει τηβιοτεχνία του και το βιός του καθώς έβλεπε να γίνονται στά-χτη μπροστά στα μάτια του Χήρα η Ευλαλία ανασκουμπώ-θηκε με θάρρος μάζεψε ότι δεν είχε καταστραφεί εντελώςκαι ξανάκτισε το σπίτι της πάνω στα ερείπια της προηγού-μενης ζωής της Ήταν μια γερή νέα γυναίκα με κάποια οι-κονομική άνεση γιατί το σαπούνι ήταν το σημαντικότεροπροϊόν της ζακυνθινής οικονομίας του 19ου αιώνα Κατόρ-θωσε νrsquo αποφύγει να πέσει στην ελεημοσύνη του πρώτου α-γροίκου που θέλησε να εκμεταλλευτεί τη μοναξιά της καινα βάλει χέρι στις οικονομίες της Καθώς είχε μάθει να ταβγάζει πέρα μόνη της είχε στόμα που ήξερε να χαμογελάειαλλά και να βλαστημάει όταν το ζητούσε η ανάγκη Ευλα-λία ήταν το όνομά της δηλαδή laquoκαλή λαλιάraquo όμως το στό-μα της έζεχνε από τα βρομόλογα όταν έπρεπε να υπερασπί-σει τον εαυτό της ή τους ανθρώπους που αγαπούσε Έμενεδίπλα στο σπίτι των Ρωμάδων Αγάπησε τον Φίλιππο απότην πρώτη στιγμή όταν τον είδε ανάμεσα στα ανοιχτά πό-δια της Χαρίκλειας αλλά και από πιο πριν απrsquo όταν η φίλητης τον κουβαλούσε στην κοιλιά της εννιά μήνες Υπήρχανστιγμές που τον ένιωθε και η ίδια να κλοτσάει μέσα της Ό-ταν τον είδε στο γλιστερό περιτύλιγμά του της φάνηκε ό-

234



μορφος και τέλειος Λαχτάρησε από μια ανάγκη την οποίαδεν ήξερε να την ονομάσει και που μέχρι τότε δεν είχε ιδέαπως υπήρχε μέσα της Εκείνη τη στιγμή με μια τρομακτικήδιαύγεια η οποία θα την συντρόφευε και στην υπόλοιπη ζωήτης είχε την απόλυτη βεβαιότητα πως στο μέλλον δε θα έ-κανε ποτέ δικά της παιδιά και πως ο γιος της φίλης της ήταντο πεπρωμένο της το οποίο κάποτε θα την δικαίωνε όπωςμόνο οι γιοι ξέρουν να δικαιώνουν τις μανάδες Προσφέρθηκενα τον βαπτίσει και όταν η Χαρίκλεια Ρώμα συμφώνησε ή-ταν τόση η ευτυχία της Ευλαλίας που γονάτισε μπροστάστο κρεβάτι της λεχώνας σκουπίζοντας δάκρυα και χαράΠήρε το νεογέννητο στα χέρια της με τρυφερότητα μάναςΤο γύμνωσε το σταύρωσε και αφού προσευχήθηκε για ναδιώξει τα διαβολικά πνεύματα σε μια δική της μυστικιστι-κή τελετή τού χάρισε προτερήματα και καλή τύχη

laquoΣου εύχομαι να είσαι πάντα κάτω από το βλέμμα τουΘεού Η υπομονή να είναι η καλύτερη βοηθός σου Να έχειςκουράγιο χαρά της ζωής φιλοδοξία τύχη στους έρωτες ό-ρεξη για όνειρα και την ηρεμία των ανθρώπων που ξεχνούντο πεπρωμένο τους Σου εύχομαι να γνωρίσεις τη χαρά τηςγενναιοδωρίας νrsquo αποκτήσεις την ικανότητα να κατανοείςτις δικές σου θλίψεις καθώς και τις θλίψεις των άλλων ναέχεις την εργατικότητα των μυρμηγκιών πίστη στις ευχέςτων ζωντανών πίστη στη δύναμη των αναμνήσεων και δό-ξα σοι ο Θεόςraquo

Όταν την άνοιξη τον βάπτισε στην εκκλησία του ΑγίουΔιονυσίου του έδωσε το όνομα laquoΦίλιπποςraquo όπως ήθελε οΧρήστος Ρώμας νrsquo ακούσει το όνομα του πατέρα του πουδεν είχε γνωρίσει ποτέ αλλά τελευταία στιγμή εκείνη πρό-


235


σθεσε και το όνομα laquoΆγγελοςraquo Ο Ρώμας αμέσως άρχισετις βλαστήμιες μέσα στην εκκλησία

laquoΓιατί μωρή βλαμμένη μου το έκανες αυτόraquoΤην έπιασε από το λαιμό να την πνίξειlaquoΓιατί ο γιος σου δεν είναι παιδί είναι άγγελοςraquo του α-

πάντησε η ΕυλαλίαΔεν της το συγχώρεσε ποτέ προπαντός όταν την άκουγε

να φωνάζει το γιο του Φιλιππάγγελο ή τις περισσότερεςφορές Άντζουλο κατά το ζακυνθινό ιδίωμα

laquoΚαταραμένη χήρα βλαμμένη Μαύρη η ώρα και ηστιγμή που πρόβαλες στο δρόμο μουraquo την έβριζε με κακιάλύσσα και κατόπιν ξέσπαγε στη γυναίκα του γιατί θεωρού-σε εκείνη υπεύθυνη όλων των συμφορών του

Η Χαρίκλεια της τον άφηνε όλη τη μέρα κι έτρεχε σταχωράφια να σώσει το σπίτι της γιατί αν περίμενε από τονάντρα της τον ψαρά θα πέθαιναν της πείνας Ο Ρώμας είχεβάρκα δική του και ψάρευε στις Στροφάδες Κάποιες νύ-χτες μέσα στη βδομάδα ξημερωνόταν στο ομώνυμο μονα-στήρι Το πρωί γύριζε στο λιμάνι της Ζακύνθου φορτωμέ-νος ψάρια αλλά όσα χρήματα έβγαζε από τις παραγγελίεςπου μοίραζε στα αρχοντόσπιτα της Χώρας της Μπόχαληςκαι του Ακρωτηρίου τα έπινε κατόπιν στα καπηλειά του Άμ-μου με τους φίλους του Η Χαρίκλεια γύριζε από τα χωρά-φια αργά με τη μέση κομμένη στα δυο ενώ ο Ρώμας αν τύ-χαινε να βρίσκεται στο σπίτι ndashμαύρη ώραndash έψελνε ένα κα-τεβατό βρισιές στη γυναίκα του και τη φιλενάδα της

laquoΠάρε δρόμο βλαμμένηraquo έδιωχνε την ΕυλαλίαΕκείνη σηκωνόταν με μάτια που έλαμπαν από το θυμόlaquoΧαμένε δεν είσαι άξιος να έχεις τέτοια γυναίκα και τέ-

236



τοιο γιοraquo του έλεγε καθώς έφευγε ενώ τον έφτυνε με σιχα-μάρα

Ο Χρήστος Ρώμας ήταν πια σίγουρος πως αυτός ο γιοςο οποίος μεγαλώνοντας δεν έβριζε και δε βλαστημούσε ταθεία δεν ήταν δικός του Γιος που ήταν ευαίσθητος σεβό-ταν τις γυναίκες έπαιρνε τα γράμματα πήγαινε σχολείο καιήθελε να γίνει κάτι άλλο από ψαράς δεν μπορεί να ήταν δι-κός του

Όταν λίγα χρόνια αργότερα η Χαρίκλεια Ρώμα της ανα-κοίνωσε πως ήταν πάλι έγκυος και πως εκείνη τη φορά δενείχαν πιάσει τα γιατροσόφια της φίλης της να μην γκα-στρωθεί τότε η Ευλαλία ένιωσε τον Φίλιππο εντελώς δικότης Συλλογίστηκε πως η Χαρίκλεια θα είχε τώρα άλλοπαιδί να φροντίζει και να παρηγορείται Ο Φίλιππος είχεγεννηθεί αλλού σε άλλη μήτρα αλλά ήταν δικός της Στηνονά του έτρεχε ο μικρός να γλυτώσει όταν ο πατέρας τουέμπαινε στο σπίτι και του έφταιγαν όλα άρχιζε τις βρισιέςκαι τα χαστούκια κι έσπαγε ότι είχε απομείνει να σπάσειΗ Χαρίκλεια αναρωτιόταν πώς είχε βρεθεί παντρεμένη μετέτοιο τέρας Είχε εξαντληθεί η υπομονή της Έτσι έγινε κιεκείνο το βράδυ

laquoΠήγαινε στο διάολοraquo τον έστειλε δίχως πολλά πολλάlaquoΠουτάνα το μπάσταρδο δεν είναι δικό μουraquoΕκείνη προστάτεψε πρώτα το γιο της με το σώμα της

και κατόπιν τον κοίταξε μrsquo ένα βλέμμα που ήταν ικανό νασταματήσει και σεισμό

laquoΈξω διάολε έξωraquoΟ Ρώμας οπισθοχώρησε τρεκλίζοντας και χάθηκε στη

σκοτεινή νύχτα Σαν ξημέρωσε η Χαρίκλεια έξι μηνών έ-


237


γκυος σηκώθηκε με δυσκολία από το κρεβάτι Η νύχταπου είχε περάσει είχε κάνει να σπάσει κάτι μέσα της γιαπάντα Έβαλε του Φίλιππου να φάει κι έκανε με κόπο τιςδουλειές της μέρας Η ώρα περνούσε και ο Ρώμας δεν είχεγυρίσει ακόμη από το βραδινό μεθύσι του Η Χαρίκλειαφώναξε τον Φίλιππο

laquoΠήγαινε να ψάξεις τον πατέρα σου και να τον βοηθήσειςνα βρει την πόρτα του σπιτιού τουraquo

Ο μικρός έφυγε τρέχοντας Απομακρύνθηκε από τα λίγαχαμόσπιτα της γειτονιάς του και πήρε το μονοπάτι προς τοΠεντακάμαρο Από ένστικτο δε διάλεξε τον παραλιακό δρό-μο Ανέβηκε στο λόφο και κατηφόρισε από την άλλη πλευράπρος τη θάλασσα γιατί από εκεί είχε δει πολλές φορές τονπατέρα του να γυρίζει στο σπίτι Γύρω ερημιά Ούτε ψυχήζωντανή Περπατούσε το μικρό αγόρι ξυπόλυτο ψάχνονταςκι ούτε ήξερε τι έψαχνε να βρει ή τι ευχόταν να μη βρει Στε-νός ορίζοντας απέραντη μοναξιά Κι εκεί στη μέση τουπουθενά είδε τον πατέρα του πεσμένο ανάμεσα στα βράχιαΠού και πού ένα βογγητό ξέφευγε από τα χείλη του και τά-ραζε τη ζακυνθινή εξοχή Ο Φίλιππος πλησίασε και σκού-ντησε με το πόδι τον άντρα που του είχε δώσει ζωή αλλά ού-τε μια καλή κουβέντα στα δέκα χρόνια της ύπαρξής του

laquoΒοήθα με μπάσταρδεraquo τραύλισε ο Ρώμας μέσα στηναγωνία του όταν είδε το γιο του να σκύβει από πάνω του

Η κακία στη φωνή του είχε πάντα τη δύναμη να τσακίζειτον Φίλιππο Δεν υπήρχε γιατρειά Κάτι έγινε τότε μέσαστην ψυχή του μικρού αγοριού Σε μια στιγμή που θrsquo άλλα-ζε κατόπιν όλη του τη ζωή αποφάσισε πως δεν άξιζε τονκόπο να σώσει έναν άκαρδο πατέρα ένα βίαιο άντρα κι έναν

238



άχρηστο άνθρωπο Κατάλαβε τότε πως τον μισούσε καιπως τίποτα στον κόσμο δε θα ήταν ικανό να τον κάνει νατον αγαπήσει

laquoΤώρα ψόφαraquo του είπε με απόγνωση δέκα ετώνΌτι καλό είχε να θυμηθεί από τον πατέρα του ήταν με-

ρικά σπάνια διαλείμματα δίχως βλαστήμιες όταν κάποιεςφορές τον έπαιρνε μαζί του για ψάρεμα και όταν κάποιεςάλλες μοίραζαν τα ψάρια στα αρχοντόσπιτα του νησιού

Τον άφησε πεσμένο στα βράχια και τρέχοντας πάνωστις πέτρες που πλήγωναν τα πόδια του γύρισε στο σπίτι

laquoΔεν τον βρήκα πουθενάraquo είπε λαχανιασμένος στη μάνατου και δεν μπόρεσε να την κοιτάξει στα μάτια laquoΘα έχεικατέβει στη Χώρα Θα δεις θα γυρίσει σε λίγοraquo βιάστηκενα προλάβει την ανησυχία της

Την επομένη η Χαρίκλεια αναζήτησε τον άντρα της πα-ντού Χτύπησε τις πόρτες των φίλων του στις κραιπάλεςΜάταια Κανένας δεν τον είχε δει Άρχισαν να τον ψάχνουνΤη μεθεπομένη της τον έφεραν στο σπίτι νεκρό

laquoΑν τον είχαμε βρει νωρίτερα θα την γλύτωνε γιατίφαίνεται πως έμεινε πολλές ώρες ζωντανός πριν τα κακα-ρώσειraquo την συλλυπήθηκαν

Ο Ρώμας είχε την ακαμψία του θανάτου Το πρόσωπότου ήταν πρησμένο και μελανό το στόμα του έχασκε σανπηγάδι ξεσκέπαστο και το δεξί του μάτι είχε μείνει ανοιχτόλες και προκαλούσε τη ζωή ή το θάνατο Η Χαρίκλεια δενήξερε να πει σε τι από τα δυο ο άντρας της έκλεινε το μάτιΤον άφησαν στο κρεβάτι κι εκείνη ευχαριστώντας κρυφάτο Θεό για την ευσπλαχνία του ndashάτομα όπως ο ΧρήστοςΡώμας ούτε στην Κόλαση δεν είναι καλοδεχούμεναndash του


239


φόρεσε το γαμπριάτικο ρούχο του και τον έθαψε στην πιοαπόμακρη γωνιά του νεκροταφείου εκεί που θάβονταν οιφτωχοί και οι αμαρτωλοί Γύρισαν στο σπίτι Τους φάνηκεκαινούργιο

Όταν έφυγαν οι περίεργοι κι έμειναν μόνοι η ΧαρίκλειαΡώμα πήρε το γιο της αγκαλιά Στην άγρια σιωπή την ο-ποία δημιουργούσαν τα ανείπωτα λόγια κάθισαν στο σκο-τάδι με μια βαθιά ανακούφιση και οι δυο καθώς επούλωνανπαλιά τραύματα Όλα τα μαρτύρια συγχωρεμένα

laquoΚαμιά φορά γιε μου χρειάζεται να χάσουμε κάτι γιανα βρούμε την ελευθερία μαςraquo του είπε σκουπίζοντάς τουτα δάκρυα Είχε καταλάβει και τον συγχωρούσε

Φονιάς του πατέρα του Αντέχεται τέτοιο βάρος Ο Φί-λιππος κράτησε την κραυγή μέσα του και θα την έβγαζεπολλά χρόνια αργότερα στο όνομα μιας μεγάλης αγάπηςΜέχρι να φύγει από το νησί του θα πήγαινε συχνά στον Ά-γιο Διονύση τον οποίο ο κόσμος ονόμαζε και laquoΆγιο της Συγ-γνώμηςraquo γιατί όπως έλεγε η ιστορία όταν ζούσε ως ηγού-μενος της Ιεράς Μονής της Θεοτόκου Αναφωνήτριας καιπριν αγιάσει όχι μόνο συγχώρεσε το φονιά του αδερφούτου αλλά και τον βοήθησε να κρυφτεί όταν έφτασε στο μο-ναστήρι κυνηγημένος από τους διώκτες του Αργότερα οΦίλιππος θα διέγραφε από τη μνήμη του τη δική του ευθύ-νη στο θάνατο του πατέρα του για να μπορέσει να ζήσει

Δεν κατόρθωσε ποτέ νrsquo αγαπήσει εκείνο τον πατέρα πουαπό τη μια στιγμή στην άλλη περνούσε από τα δίχτυα καιτις πετονιές στα καπηλειά στην μποτίλια και στη βία καιξεχνούσε πως είχε γυναίκα και παιδί και προπαντός λη-σμονούσε πως η ζωή ήταν ωραία όταν έχεις το κεφάλι σου

240



καθαρό από τις αναθυμιάσεις του οινοπνεύματος Ο Χρή-στος Ρώμας στη γειτονιά είχε τη φήμη του καλού οικογε-νειάρχη γιατί τουλάχιστον έφερνε φαγητό στο σπίτι κι έ-μενε κάτω από την ίδια στέγη με την οικογένεια Ήταν ό-μως μεθύστακας και γυναικάς Ήταν αυτό που οι φίλοι τουστα μεθύσια τους στα καπηλειά του Άμμου ονόμαζανlaquoπραγματικός άντραςraquo Είχε κι αυτός την ιστορία του Εί-χε μεγαλώσει δίχως γονείς και είχε εισπράξει την κακομε-ταχείριση όλων των ενηλίκων που είχαν κάποια σχέση μα-ζί του Κανένας δεν τον φρόντισε δεν τον τάισε μέχρι πουκατόρθωσε να κτίσει τέσσερις τοίχους για να στεγάσει τημόνη ορφανή γυναίκα η οποία είχε την ατυχία να τον αγα-πήσει και να τον ακολουθήσει Για τον Φίλιππο Ρώμα κα-μιά από αυτές τις ατυχίες δεν ήταν καλή δικαιολογία για τοότι ο πατέρας του ήταν αυτό που ήταν Γνώριζε πως η μάνατου είχε περάσει πολύ χειρότερα Την είχαν μεγαλώσει οικαλόγριες όταν πέθαναν και οι δυο γονείς της σε μια περι-στασιακή επιδημία πανούκλας η οποία είχε ξεσπάσει στονησί ύστερα από σεισμό Τους πήραν με το κάρο σαν σκου-πίδια και αμέσως ακολούθησαν την ίδια διαδρομή και οιπαππούδες της Ήταν ορφανή και φτωχή όπως και ο πατέ-ρας του τίποτα όμως δεν την έφερνε στο laquoαμήνraquo να σηκώ-σει το χέρι της και να χτυπήσει τον Φίλιππο τον οποίο θε-ωρούσε τη μοναδική της τύχη Ίσως γιrsquo αυτό δε μίσησε πο-τέ τον άντρα που της τον χάρισε και δεν τον είχε στείλει μιακαι καλή στο διάολο

Δυο μήνες αργότερα όταν η ζωή είχε βρει ξανά το δρόμοτης και ο Φίλιππος μπορούσε πια να περνάει κάποιες ώρεςτη μέρα δίχως να σκέπτεται τον πατέρα του βοήθησε τη


241


μάνα του να γεννήσει τον αδερφό του δίχως γνώσεις ανατο-μίας μόνο με το ένστικτο και με μια ψυχραιμία και κουρά-γιο που θα το ζήλευε κάθε μαμή διότι από μικρός ήταν σο-φός και ήρεμος όπως ένας σαμάνος Η νονά του έλειπε απότην προηγουμένη στον ελαιώνα του Βασιλικού να φροντίσειτις ελιές της Οι πόνοι της Χαρίκλειας άρχισαν ξαφνικά ξη-μερώματα Είχε μόλις μπει στο μήνα της και κατά τους υ-πολογισμούς της Ευλαλίας είχε ακόμα καιρό για γεννητού-ρια Έγιναν όλα τόσο γρήγορα τόσο αναπάντεχα Για πότεέσπασαν τα νερά για πότε το έμβρυο θέλησε να ελευθερω-θεί Ξύπνησε τον Φίλιππο

laquoΣήκω πρέπει να με βοηθήσεις γιε μου Σου έλαχε οκλήρος να δεις αυτά που δεν κάνει να δει ένα παιδί της ηλι-κίας σουraquo

Ούτε laquoαχraquo δεν πρόλαβε να πει η Χαρίκλεια Βήμα βή-μα με λαχανιασμένες προσταγές οδήγησε το γιο της στομυστήριο της ζωής ώσπου ο Φίλιππος κράτησε στα χέριατου τον αδερφό του Εκείνο το περιστατικό η συμμετοχήτου στο θαύμα της γέννας θα του ενέπνεε στη συνέχεια α-γάπη και σεβασμό για τις γυναίκες Η Χαρά ανασηκώθηκεπήρε το βρέφος στην αγκαλιά της και αφού βεβαιώθηκεπως ήταν γερό και δεν του έλειπε τίποτα το έβαλε ξανάστα χέρια του Φίλιππου

laquoΕίναι δικός σου τώρα ο Ζανής Αν στο μεταξύ πεθάνωκαι δεν προλάβω να τον αναστήσω θέλω να μου υποσχεθείςπως θα τον φροντίσεις εσύraquo ζήτησε από το γιο της

laquoΣrsquo το υπόσχομαιraquo της απάντησε εκείνος σοβαρός καιυπεύθυνος κι έδωσε όρκο εκεί στο κρεβάτι της λεχώνας

Ήταν έξυπνο παιδί ο Φίλιππος με μυαλό πολύ προχω-

242



ρημένο για την ηλικία του και το περιβάλλον από το οποίοπροερχόταν Τα μάτια του είχαν το χρώμα της λειωμένηςσοκολάτας και το πρόσωπό του την έκφραση αυτών πουχρειάστηκε να μεγαλώσουν γρήγορα Ήταν καστανός με-τρίου αναστήματος και με ευγενικές κινήσεις Η καρδιά τουήταν γεμάτη καλοσύνη και είχε το σταθερό χτύπο αυτώνπου συνάντησαν το θάνατο και δεν τρόμαξαν Όταν ήτανμικρός η Χαρίκλεια του έλεγε πως οι πρόγονοί τους ήτανπειρατές κι ας είχαν καταλήξει απλοί ψαράδες Όμως ηψυχή του Φίλιππου ονειρευόταν ένα μέλλον το οποίο δενπεριοριζόταν μονάχα στα ψάρια Δούλευε στις βάρκες έβγαι-νε για ψάρεμα με τις τράτες και παρακολουθούσε τα μαθή-ματα στο σχολείο Τα χέρια του σκλήρυναν γέμισαν κά-λους αλλά η ψυχή του έβγαλε φτερά Ακούραστος βρισκό-ταν στους δρόμους από το πρωί μέχρι το βράδυ ενώ όταντου περίσσευε ελεύθερος χρόνος έκανε θελήματα σταπλουσιόσπιτα Όχι τόσο γιατί είχαν ανάγκη από τις πεντα-ροδεκάρες που κέρδιζε ndashεξάλλου η Ευλαλία ήταν πάντα δί-πλα τους και βοηθούσε με το υστέρημά τηςndash αλλά γιατί μετα θελήματα έμπαινε στα σπίτια των πλουσίων κι έβλεπεπώς ζούσαν Μελετούσε τις φάτσες τους έκλεβε τα λόγιατους παρατηρούσε τις κινήσεις τους μάθαινε τις χειρονο-μίες τους και περίμενε την ώρα που θα δικαίωνε την ύπαρξήτου Η Χαρίκλεια γκρίνιαζε πως κουραζόταν

laquoΘα μου χρειαστούν όλα αυτάraquo έλεγε της μάνας τουlaquoΌταν θα γίνω κι εγώ πλούσιος όταν θα πετύχω στη ζωήόσα βλέπω τώρα όσα μαθαίνω θα μου χρειαστούν Τίποταδεν πάει χαμένοraquo

Δεν του άνοιγαν όλοι την πόρτα τους Εκείνες οι ξύλινες


243


τεράστιες πόρτες με τα μπρούντζινα ρόπτρα δεν άνοιγαν εύ-κολα για παρακατιανούς ποπολάρους όπως ο Φίλιππος Ρώ-μας ούτε τότε ούτε και αργότερα αλλά υπήρχε στο Ακρω-τήρι το παλιό αρχοντόσπιτο των Ατζαγιόλι έρημο στα χέ-ρια ενός ζευγαριού οικονόμων μακρινών συγγενών της οι-κογένειας οι οποίοι την εποχή που μεγάλωνε ο Φίλιπποςτρεφόμενος με φιλοδοξίες ψάρια και αέρα κοπανιστό φρό-ντιζαν το σπίτι ενώ περίμεναν καινούργιους ιδιοκτήτες Στονησί υπήρχαν και άλλες οικογένειες με το ίδιο επίθετο Το ό-νομα Ατζαγιόλι ήταν διαδεδομένο στη Ζάκυνθο από την ε-ποχή της Ενετοκρατίας Το νησί ήταν σχεδόν άδειο κουρε-λιασμένο από βαρβαρικές επιδρομές σταυροφορίες Φρα-γκοκρατία και μια ολιγοήμερη τουρκική λεηλασία όταν τοΜάιο του 1484 η Βενετία ανέλαβε τη διοίκηση της Ζακύν-θου Έφτασαν οι Βενετσιάνοι άρχοντες με τις οικογένειέςτους και τον πολιτισμό τους και το νησί ξαναγέμισε ζωή κιεπίθετα ευγενών Μέσα στους αιώνες που ακολούθησαν ηπρώτη οικογένεια Ατζαγιόλι απέκτησε παρακλάδια Οι συ-γκεκριμένοι Ατζαγιόλι της ιστορίας μας παρακλάδι και αυ-τοί της πρώτης βενετσιάνικης οικογένειας είχαν πεθάνειάλλοι στη Ζάκυνθο άλλοι στο εξωτερικό και είχαν προλά-βει με επιπολαιότητα νrsquo αφανίσουν μια ολόκληρη περιουσίαΟ Φίλιππος δεν είχε ρωτήσει ποτέ τους φύλακες-οικονόμουςγια το άδοξο τέλος της σπουδαίας οικογένειας το οποίο είχεσημαδέψει και το τέλος μιας εποχής στο νησί Του έφτανεπως εκείνο το ηλικιωμένο ζευγάρι των ξεπεσμένων αστώντού επέτρεπε ndashμε το αζημίωτο βέβαιαndash να μπαίνει μέσαστον πύργο Με τα καλύτερα ψάρια τζάμπα εξαγόραζε τηνείσοδό του σrsquo αυτό που είχε γίνει όνειρό του κι εκείνοι τον ά-

244



φηναν μέσα στη βιβλιοθήκη με τα πορτρέτα των πεθαμένωνιδιοκτητών να διαβάζει ότι επιθυμούσε η ψυχή του Εκείπερνούσε την περισσότερη ελεύθερη ώρα του και διάβαζε α-διακρίτως ότι έφτανε να κατεβάσει από τα ράφια Τα πάνταεκτός από ποίηση γιατί όσο και να προσπαθούσε κάτι στοτέλος τού ξέφευγε από το πνεύμα του ποιητή και τον εμπό-διζε να καταλάβει το νόημα Όσο γέμιζε το κεφάλι του μεγνώσεις συλλογιζόταν κι έβαζε στόχους Κάποια μέρα θα έ-χω κι εγώ πλούτη σπίτια με τουαλέτα και μπάνιο βιβλιο-θήκες όπως αυτή των Ατζαγιόλι Θα φοράω κι εγώ ψαλιδω-τό κουστούμι και ημίψηλο καπέλο Κάποια μέρα θα γίνω με-γάλος και τρανός και θ rsquo αγοράσω τον πύργο των Ατζαγιόλι

Οι επιθυμίες πολλές οι φιλοδοξίες περισσότερες οι στό-χοι άπιαστοι ndash τουλάχιστον έτσι φαίνονταν εκείνη την επο-χή Ο Φίλιππος Ρώμας έστηνε όνειρα και γκρέμιζε κατε-στημένα μέσα στο μυαλό του Είχε βάλει πλώρη για να τουςπετύχει με ένα κουπί στο κάθε χέρι και μια τιμονιέρα στηνκαρδιά Ένιωθε όπως ένας τυφλός ο οποίος είχε βρει ξαφνι-κά το φως του Στο μέλλον τίποτα δε θα του ήταν αρκετόμέχρι να γίνει αυτό που είχε ονειρευτεί για τον εαυτό τουΔεν είχε γεννηθεί άρχοντας αλλά με αισιόδοξους υπολογι-σμούς κάποια μέρα θα γινόταν Και αν ερχόταν η ανάγκη οιαστικοί συμβιβασμοί μαζί με τα λεφτά του θα μπορούσαν νrsquoαγοράσουν ότι θα επιθυμούσε η καρδιά του Κι έτσι έγινε

Ο Ζανής Ρώμας γεννήθηκε δίχως να κλάψει και θα με-γάλωνε δίχως ποτέ να γελάσει αλλά αυτό δεν το γνώριζανοι δικοί του εκείνη την εποχή της αθωότητας Το ξημέρωματον βρήκε κολλημένο πάνω στο μοναδικό θησαυρό της μά-νας του δυο στήθη σαν ζακυνθινά πεπόνια πλούσια και


245


στητά που έλαμπαν μέσα στο μισοσκόταδο της κάμαραςσαν χρυσός Όταν έφεξε η μέρα ο Φίλιππος αποκαμωμέ-νος από την αναπάντεχη βραδινή συγκίνηση έγειρε στοκρεβάτι της Χαρίκλειας μασουλώντας αργά ένα κομμάτιψωμί ενώ η μάνα του με μια ελαφράδα η οποία καταργού-σε τα όρια της βαρύτητας συγύριζε μέσα στο δωμάτιο τηνακαταστασία της ξαφνικής γέννας Του φάνηκε τόσο όμορ-φη σχεδόν σαν αγία έτοιμη νrsquo ανυψωθεί στον ΠαράδεισοΈκλεισε τα μάτια του γεμάτος αγάπη για όλα τα θηλυκάτης Γης και αποκοιμήθηκε με συντροφιά την οπτασία τηςΛαζαρίνας της πόρνης

Ο ερχομός του Ζανή στη ζωή σημάδεψε όλη τη γειτονιάτου Άμμου Από μια συγκυρία που κανένας μάγος σοφός ήλόγιος ndashκαι από τέτοιους είχαν πολλούς στη Ζάκυνθοndash δενμπόρεσε να εξηγήσει την ώρα της γέννησής του συνέβη-σαν τα εξής περίεργα περιστατικά

1 Έκτακτα ακραία καιρικά φαινόμενα δηλαδή νταν κα-τακαλόκαιρο χιόνισε στον εύφορο κάμπο της Ζακύν-θου κι έριξε χαλάζι στα ψηλώματα του Βραχίωνα

2 Μέσα σε ένα θλιβερό ομαδικό νιαούρισμα ψόφησαν ό-λες οι γάτες της συνοικίας του Άμμου

3 Ο τυφλός Φώντας Κουτούζης ο επονομαζόμενος Κόκο-ρας ο οποίος ζητιανεύοντας έπαιζε ταμπουρλονιάκαρο

246


Δυο παλιά χειροποίητα παραδοσιακά λαϊκά όργανα ένα πνευστόη (α)νιάκαρα (είδος πίπιζας αυλού φλογέρας ζουρνά μήκους τριά-ντα εκατοστών που καταλήγει σε μικρή χοάνη) και ένα κρουστό τοταμπούρλο ή ντα(β)ούλι (χειροποίητο τύμπανο μεσαίου μεγέθους)



247

και τραγουδούσε στα πανηγύρια είδε ξαφνικά το φωςτου

4 Οι αστοί με τους ποπολάρους έδωσαν τα χέρια στηνπλατεία του Αγίου Μάρκου και κατόπιν σrsquo ένα τριήμε-ρο γλέντι έφαγαν ndashγια πρώτη φορά στα χρονικά τηςΖακύνθου αδελφωμένοιndash σάρτζα μπουτρίδια μελι-τζάνες σκορδοστούμπι και ήπιαν laquoΑυγουστιάτηraquo καιlaquoΡομπόλαraquo ενώ ο πρώην τυφλός Φώντας Κουτούζηςο επονομαζόμενος Κόκορας τραγούδησε αρέκιες

μέχρι που έχασε τη φωνή του5 Η πόρνη Λαζαρίνα φημισμένη για την ομορφιά της

και ικανή να ξεκάνει ένα χριστιανό στο άψε σβήσε μετα τσαλίμια της έβγαλε τον τελευταίο πελάτη με τασώβρακα έξω από το σπίτι της κλείδωσε την πόρτακαι αφού πέταξε το κλειδί στη θάλασσα την επόμενημέρα έγινε καλόγρια

Οι γείτονες της συνοικίας του Άμμου έκαναν το σταυρότους και είπαν πως το νεογέννητο της Χαρίκλειας Ρώμα ήθrsquo αγιάσει ή θα πάει στην Κόλαση γιατί όπως θυμόνταν οιηλικιωμένοι τέτοιος χαλασμός δεν είχε συμβεί ξανά στονησί ούτε κι εκείνον το Μάιο του 1864 όταν ο βασιλιάς Γε-ώργιος Α επισκέφτηκε τα Επτάνησα με αφορμή την ένωσητης Ζακύνθου με την Ελλάδα και οι κάτοικοι είχαν υψώσειστο Κάστρο την ελληνική σημαία Οι Αρχές βλέποντας ε-κείνα τα περίεργα φαινόμενα αποφάσισαν να σημάνουν την

Τα απόλυτα παραδοσιακά ζακυνθινά πιάτα Ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο


επόμενη Κυριακή τις καμπάνες των εκκλησιών όλες μαζίμια συγκεκριμένη ώρα για να τρομάξουν το κακό και ναπάει από rsquoκει που ήρθε Μπροστά σε τέτοια μοιρολατρία ηΧαρίκλεια έκλεισε το σπίτι πήρε τους γιους της και πήγενα ξεκαλοκαιριάσει στο Βασιλικό στην καλύβα της φίληςτης Ευλαλίας

Ο Ζανής ήταν ένα μελαχρινό αγόρι λεπτό και λυγερό μεμάτια μεγάλα στο χρώμα της κορωναίικης ελιάς βαθιά καισκοτεινά με μια θλίψη η οποία ερχόταν από μια άβυσσο γε-μάτη σκιές και φαντάσματα Το στόμα του καλογραμμένοκαι αγέλαστο έκρυβε τη χαρά σαν να ήταν αμαρτία Σπάνιατους χάριζε κάποια χαμόγελα μόνο τα οποία οι δικοί του θυ-μόνταν ως ορόσημα γεγονότων συνήθως καταστροφικών

laquoΧαμογέλασε ο Ζανής Ωχ σεισμός θα γίνειraquo έλεγαν κιέτρεχαν να κατεβάσουν από τα ράφια τα εύθραυστα laquoΩχχαμογέλασε ο Ζανής Πανούκλα θα πέσει στο κεφάλι μαςraquoκαι την επόμενη μέρα η επιδημία θέριζε το νησί και ξέκανετο μισό πληθυσμό

Δέκα μηνών περπάτησε και μίλησε καθαρά φτιάχνονταςολοκληρωμένη πρόταση με υποκείμενο ρήμα και αντικείμενογεγονός που έκανε τη γειτονιά να θυμηθεί πάλι τη γέννησή τουκαι νrsquo ανασκαλέψει παλιές μοιρολατρίες ενώ η Χαρίκλεια μεένα κακό προαίσθημα το οποίο αργότερα βγήκε αληθινό έ-νιωθε εκείνη την εποχή πως η ζωή ήταν σαν ένα ανοιχτό πα-ράθυρο που ο άνεμος μπορούσε να κλείσει από τη μια στιγμήστην άλλη Θήλασε τον Ζανή μέχρι τα τρία χρόνια κι εκείνοςμεγάλωνε ήρεμος και σοφός πίνοντας το νέκταρ της ζωήςπου είναι η παιδική ηλικία πριν αρχίσουν τα βάσανα Βιάστη-κε ο Ζανής να τα πει όλα μαζεμένα λες και γνώριζε πως πολύ

248



γρήγορα πριν καλά καλά αρχίσει να ζει θα έμπαινε για το υ-πόλοιπο της ύπαρξής του σε μια άβυσσο σιωπής Λες καιείχε αποφασίσει ξαφνικά πως σrsquo αυτό τον κόσμο ο οποίος μι-λούσε και φώναζε δίχως λόγο το καλύτερο που είχε να κάνει οίδιος ήταν να σωπαίνει Και ήταν μια σιωπή τόσο βαριά καιβαθιά που θύμιζε προθάλαμο θανάτου

Και να πώς τους βρήκε η συμφορά γιατί το κακό δεν αρ-γεί να γίνει Έπειτα από ένα βροχερό φθινόπωρο κι ένα μου-ντό και κρύο χειμώνα που το νησί δεν είδε μια φωτεινή μέ-ρα έφτασε επιτέλους η άνοιξη Για περισσότερο από δυομήνες μια βροχή γεμάτη γλίτσα και κόκκινη σκόνη είχεσκεπάσει σαν βέλο ξεχειλωμένο τη Χώρα και τους γύρωοικισμούς έκανε τους χωματόδρομους αδιάβατους ενώπλημμύρισε την κεντρική πεδιάδα τον εύφορο κάμπο τηςΖακύνθου και κατέστρεψε όλες τις καλλιέργειες Ένα πρωι -νό του Απρίλη ο ήλιος έλαμψε ως δώρο από το Θεό Η ζέ-στη και ο ήλιος έβγαλαν από τα σπίτια την πιτσιρικαρία τηςγειτονιάς που είχε πάρει το γκρίζο χρώμα από την κλει-σούρα Κάτω από θάμνους κάτω από δέντρα κάτω απόπέτρες σε ένα συνεχές πάρε δώσε σαλιγκάρια μυρμήγκιακι έντομα μόλις είχαν ξυπνήσει Η γη ευωδίαζε μυρωδιές ά-νοιξης Τα αγριολούλουδα άνθισαν και μέσα σε μια βδομάδαένα παχύ φρέσκο χορτάρι απλώθηκε παντού Στο τέλος έ-νας μπλε ουρανός καθάρισε εντελώς την ατμόσφαιρα Ο Φί-λιππος σκαρφάλωσε στο ψήλωμα πίσω από το σπίτι τουγια να κάνει την ανάγκη του στο ύπαιθρο Ο τρίχρονος Ζα-νής τον ακολούθησε κατά πόδας όπως έκανε πάντα με τομεγάλο του αδερφό τον οποίο θαύμαζε δίχως όρια Ο Φί-λιππος για κακή τύχη και των δυο τους εκείνο το πρωινό


249


κοίταξε γύρω δεν είδε ψυχή και από πείσμα και παλιά έ-χθρα διάλεξε τη συκιά του Νιόνιου Σχίζα αντίπαλου στονπετροπόλεμο Για ασφάλεια άφησε στους πρόποδες τουψηλώματος τον Ζανή να φυλάει τσίλιες όμως εκείνος μι-κρός και κοντός ακόμα είχε περιορισμένο ορίζοντα Δενπήρε έγκαιρα χαμπάρι τον Νιόνιο Σχίζα ο οποίος αγουρο-ξυπνημένος βγήκε στην πόρτα του σπιτιού του είδε τονΦίλιππο με κατεβασμένο βρακί κάτω από τη δική του συ-κιά και σκύβοντας πλησίασε σιγά από πίσω το μισητό γει-τονόπουλο Ο Φίλιππος έκανε την ανάγκη του και την ώραπου ανέβαζε το παντελόνι του είδε τον Σχίζα να τον κοιτά-ζει με κακία από τον κοντινό θάμνο

laquoΠαλιομυξιάρη χέστη του κερατά εδώ βρήκες νrsquo απο-πατήσεις ρε Στην ιδιοκτησία μαςraquo φώναξε κι έπεσε πά-νω του με γροθιές

Ήταν κοντός και σβέλτος ο Νιόνιος και γιrsquo αυτό στον πε-τροπόλεμο είχε πάντα το πάνω χέρι Κρυμμένη πίσω απότην πλάτη κρατούσε μια πέτρα σουβλερή σαν μαχαίρι καικοίταζε μοχθηρά τον Φίλιππο Ένας πρωτόγονος φόβος α-ναδύθηκε από μέσα του Έδωσε μια σπρωξιά στον Σχίζακαι άρχισε να τρέχει στον κατήφορο προς το σπίτι του Ε-κείνος τον ακολούθησε με βρισιές υπολογίζοντας με μάτι α-ετού την απόσταση για να πετάξει την πέτρα

laquoΣκύλε θα πεθάνεις Είσαι πεθαμένος ρε παλιόσκυλοraquolaquoΤρέξεraquo ούρλιαξε ο Φίλιππος στον Ζανή καθώς τον εί-

δε νrsquo ανεβαίνει το ψήλωμα να πάρει τα δίκια του αδερφούτου φωνάζοντας στον Σχίζα

laquoΓια ποιο λόγο και με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερ-φό μου τον Άντζουλο σκύλοraquo

250



Ο Φίλιππος μόλις πρόλαβε νrsquo ακούσει το σφύριγμα απότην πορεία της πέτρας που έφυγε από το χέρι του ΝιόνιουΣχίζα και χτύπησε τον Ζανή κατευθείαν στο κούτελο

Η Ευλαλία η οποία ήταν πολύ καλή με τη βελόνα και ή-ξερε να ράβει ανοιγμένα κεφάλια στα πρόχειρα πέρασεπρώτα τη σακοράφα στη φλόγα του κεριού δυο τρεις φορέςγια να την απολυμάνει και κατόπιν έραψε το κεφάλι τουΖανή με ξεραμένο έντερο χοίρου από αυτά που χρησιμο-ποιούσε για τις παρθενορραφές ενώ η Χαρίκλεια έκλαιγεμέσα στην κάμαρα για τον κατεστραμμένο γάμο της γιατη φτώχια της και για εκείνους τους άτυχους γιους της οιοποίοι δεν είχαν στον ήλιο μοίρα

laquoΚάνε το σταυρό σου πες κι ένα ldquoΠάτερ Ημώνrdquo γιατίδεν ξέρω αν ο αδερφός σου θα ζήσει ή θα πεθάνει κι αν ζή-σει τι κουσούρι στο μυαλό θα του αφήσει η πετριάraquo είπε ηΕυλαλία και κοίταξε τον Φίλιππο περίλυπη

Την επομένη μόλις ξημέρωσε φόρτωσαν τον Ζανή στοκάρο του γείτονα Λιόλιου Τσιλιβή του επονομαζόμενου Α-σβεστόλιθου λόγω της αφάνταστης κουταμάρας του καιτον μετέφεραν στο γιατρό στη Χώρα Ίσως να έχασαν χρό-νο Ποιος ξέρει Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά όταν έχεινα λογαριαστεί με το πεπρωμένο Κάθισαν και οι τρεις στοσαλόνι του γιατρού που έμοιαζε με νεκροθάλαμο σαν κορ-μοί δέντρων καμένοι Περίμεναν περίμεναν μαζί και οΛιόλιος ο οποίος έμεινε κοντά τους από καλοσύνη για νατους συντρέξει στην ατυχία τους Η ώρα έφευγε τρέχονταςμε κοντούς χτύπους του ρολογιού που κρεμόταν στον τοίχοlaquoΤικ τακ τικ τακraquo

laquoΣώσε το μωρό μου Παναγιά Φανερωμένη μου Σώσε το


251


γιατί δεν έχει δει τίποτε ακόμα από τον κόσμο Γιατί δεν έχειπρολάβει να ζήσει Μη μου το πάρεις Φανερωμένη μου Πάρεεμένα στη θέση τουraquo παρακαλούσε η Χαρίκλεια κι έταζε ναπάει με τα γόνατα στην εκκλησιά της Φανερωμένης κοντάστο σπίτι της στην ομώνυμη ιστορική λαϊκή πλατεία στην ο-ποία το 1628 είχε γίνει το laquoΡεμπελιό των Ποπολάρωνraquo

laquoΕγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα Μόνο ο Θεόςraquo είπε ογιατρός δείχνοντας προς το ταβάνι και άφησε μια σειρά α-πό αποσιωπητικά

Η Χαρίκλεια σωριάστηκε στην έξοδο σαν φύλλο δέ-ντρου που έπεσε αθόρυβα στη νοτισμένη γη Την μάζεψανκαι αυτή μαζί με τον Ζανή και ο Λιόλιος Τσιλιβής τους γύ-ρισε με το κάρο του στο σπίτι

Οχτώ μέρες ψήθηκε στον πυρετό ο Ζανής οχτώ νύχτεςέφτασε στο θάνατο και γύρισε πίσω την ένατη Έμεινε εκείπου βρέθηκε ξαπλωμένος στο κρεβάτι Άνοιξε τα μάτιατου Παρατήρησε τις σκιές που έσκυβαν στο προσκεφάλιτου Αναγνώρισε τον Φίλιππο Τον κοίταξε με μάτι πεντα-κάθαρο και μυαλό θολό Άνοιξε το στόμα το τέντωσε σαννα το δοκίμαζε από την οχταήμερη σιωπή και τον ρώτησεμε την τραγουδιστή ζακυνθινή προφορά του


Ο Φίλιππος βγήκε έξω στην αυλή Γονάτισε στο χώμακι έμεινε εκεί διπλωμένος στα δυο δίχως λόγια δίχως δά-κρυα στα σωθικά του μόνο μια προσευχή ευχαριστίας Χά-ρισε τη ζωή του στον αδερφό του Ο Ζανής απrsquo όλη εκείνητην περιπέτεια της πέτρας βγήκε μrsquo ένα σημάδι στο κούτε-λο και μια απουσία στο μυαλό Όπως τα δέντρα θα ζούσε

252



στο μέλλον δίχως να σκέπτεται και δίχως να μιλάει Στην υ-πόλοιπη ζωή του δε θα κατόρθωνε να πει τίποτε άλλο παράμόνο εκείνη την τελευταία φράση της λογικής ύπαρξής τουμέχρι που στα είκοσι πέντε του θα συναντούσε το μοναδικόφάρμακο το οποίο μπορούσε νrsquo αναστήσει και πεθαμένουςhellipΑλλά αυτά έγιναν αργότερα

Στη συνοικία του Άμμου είχε το σπίτι της και η Λαζα-ρίνα η πόρνη Τέσσερις τοίχοι ασβεστωμένοι και μια πόρταβαμμένη κόκκινη που έκλεινε τους επιθυμητούς μέσα καιτους ανεπιθύμητους έξω μrsquo ένα σιδερένιο κλειδί το οποίοόταν η Λαζαρίνα έλειπε από το σπίτι κρεμούσε στην κερα-σιά της αυλής της Η Χαρίκλεια και η Ευλαλία απαγόρευανστον Φίλιππο να περνάει έξω από την αμαρτωλή πόρταγιατί εκείνο τον καιρό κανένας αξιοπρεπής Ζακυνθινός δενέβαφε την πόρτα του με της φωτιάς το κόκκινο παρά μόνοοι πουτάνες για να τις ξεχωρίζουν οι πελάτες και να τις βρί-σκουν με κλειστά μάτια ακόμα και στο μαύρο σκοτάδι

laquoΌταν περνάς έξω από εκείνη την πόρτα να γυρίζεις τοκεφάλι σου από την άλλη μεριά και να μην κοιτάζεις ποτέτην ξεφτιλισμένη στα μάτια Ότι και να σου λέει εσύ ναφεύγεις τρέχονταςraquo

Η νονά του μάλιστα είχε πάει κάποτε και την είχε βρει ι-διαιτέρως

laquoΚοντά τα χέρια σου και κλειστά τα πόδια σου στο γιομας Βγάλε τα μάτια σου με όποιον σου κάνει κέφι δεν είναιδική μας δουλειά αλλά μην τολμήσεις νrsquo αγγίξεις τον Ά-ντζουλοraquo την είχε προειδοποιήσει

Όχι πως ο βαφτισιμιός της είχε την ηλικία για να laquoβγά-λει τα μάτια τουraquo μαζί της δεν είχε κλείσει καλά καλά τα


253


δέκα ακόμα αλλά έτσι laquoγια να έχουν γνώση οι φύλακεςΦύλαγε τα ρούχα σου να έχεις τα μισά γιατί ποτέ δεν πρέ-πει να εμπιστεύεσαι τις πουτάνεςraquo ξεσπάθωσε η Ευλαλία

Η ωραία Λαζαρίνα όμως πουτάνα ιδιότροπη έκανε ότιήθελε τους άντρες και κανένας χριστιανός δε γλύτωνε απότα νύχια της όταν τον έβαζε στο μάτι ndash και είχε κάτι μάτιαη αφιλότιμη όπως τα σκουροπράσινα νερά της ΓαλάζιαςΣπηλιάς Από πάνω της είχαν περάσει όλοι οι αρσενικοί τουνησιού δίχως να την λυγίσουν ή να σβήσουν το χαμόγελο α-πό τα κόκκινα χείλη και τη φωτιά από τα μάτια της Όλεςτις ώρες της μέρας οι πελάτες μπαινόβγαιναν στο σπίτι τηςενώ όταν έπεφτε σκοτάδι για τη σωτηρία της ψυχής τηςόπως έλεγε η ίδια όταν διηγιόταν τα κατορθώματά της στονΦίλιππο δεχόταν και τους παπάδες καθολικούς και ορθο-δόξους αδιακρίτως οι οποίοι ήταν οι πιο συχνοί πελάτες τηςκαι μάλιστα τζάμπα

Ο Φίλιππος αρκετές φορές τη μέρα ήταν υποχρεωμένοςνα περάσει έξω από την πόρτα της Λαζαρίνας γιατί από ε-κεί ήταν ο δρόμος για το σπίτι του Όταν η πόρνη τύχαινενα τον πάρει χαμπάρι έβγαινε στην αμαρτωλή πόρτα μισό-γυμνη και τον καλούσε σπίτι της με νάζια και αναστεναγ-μούς αυτούς που ακούγονταν συνήθως στα πορνεία

laquoΠολύ βιαστικός φαίνεσαι αγόρι μου Έλα μέσα να σουδείξω εγώ πώς μπορείς να σταματήσεις για λίγο το χρόνοraquo

Αν ήταν Μάης και η κερασιά της αυλής της ήταν φορτω-μένη καρπό του έδειχνε το δέντρο με βλέμμα που έμοιαζεμε χάδι και του φώναζε

laquoΈλα Άντζουλέ μου να σου δώσω να δοκιμάσεις τα κε-ράσια μουraquo

254



Ο Φίλιππος έψαχνε στο λεξιλόγιό του τις ωραιότερες λέ-ξεις αλλά δεν έβρισκε καμιά κατάλληλη για να περιγράψειτη Λαζαρίνα Πολλές φορές όταν την έβλεπε όρθια στηνκορνίζα της πόρτας της ίδια με πίνακα ζωγραφικής συλλο-γιζόταν πως η ωραία γυναίκα έμοιαζε στα κεράσια τηςζουμερά κόκκινα και τραγανά τα οποία όταν ο Φίλιπποςτα δοκίμασε κάποτε βρήκε πως άφηναν στον ουρανίσκογεύση από μια πρωτόγονη ανάγκη να μη σταματήσεις νατα τρως Χιλιάδες άγγελοι φτερούγιζαν γύρω του εκείνεςτις φορές που ο Διάβολος με το ωραίο πρόσωπο της πόρ-νης τον καλούσε στη φωλιά του η οποία ευωδίαζε πούδρακαι πατσουλί Καμιά γυναίκα απrsquo όσες ήξερε ο Φίλιπποςακόμα και οι πλούσιες αρχόντισσες της Χώρας δεν είχε τέ-τοια μεθυστική μυρωδιά

laquoΗ Λαζαρίνα μυρίζει παράξεναraquo είχε κάποτε τολμήσεινα πει της Ευλαλίας απέξω απέξω

laquoΓιατί είναι πουτάνα Έτσι μυρίζουν οι ξεφτιλισμένεςraquoβιάστηκε νrsquo απαντήσει εκείνη πριν του δώσει μια ανάποδημόλις κατάλαβε την κρυφή σημασία αυτού που της έλεγε οβαφτισιμιός της και τις μελλοντικές συνέπειές του laquoΑλί-μονό σου αν σε πιάσω καημένε μου να τριγυρίζεις τη Λα-ζαρίνα Θα σε κάνω μαύρο στο ξύλοraquo τον φοβέριζε η νονάτου laquoΘα σε κόψω κομματάκια και θα σε δώσω να σε φάνεπεινασμένα σκυλιά Καλύτερα να σε σκοτώσω εγώ παρά οιαρρώστιες της ντροπιασμένης Έτσι κι αλλιώς χαμένος θαείσαιraquo επανερχόταν στο θέμα μέχρι να εξαντλήσει τις φο-βέρες

Η Λαζαρίνα είχε μάτια στο χρώμα του άγουρου δαμά-σκηνου και δέρμα κάτασπρο Μόνο να την άγγιζες άφηνες


255


256


πάνω της τα δακτυλικά σου αποτυπώματα Ο μαγνήτης τουυγρού της στοιχείου ασκούσε πάνω στον Φίλιππο έλξη ι-σχυρή Παρrsquo όλες τις συμβουλές της μάνας του και της νο-νάς του εκείνος τόλμησε και πέρασε το κατώφλι της κόκκι-νης πόρτας στην αρχή από περιέργεια κατόπιν συνέχισε α-πό συμφέρον μια και η Λαζαρίνα καλοπλήρωνε τα θελήμα-τα τα οποία τής έκανε ndashδηλαδή να μεταφέρει τα μηνύματάτης στους άρχοντες της Χώρας για τις ώρες που τους δεχό-ταν κρυφάndash και στο τέλος έμεινε από αγάπη μέχρι εκείνητην απαίσια μέρα λίγους μήνες αργότερα όταν η Λαζαρίναη πόρνη θα κλείδωνε για πάντα την πόρτα της και θα εγκα-τέλειπε το αμαρτωλό επάγγελμά της για να γίνει καλόγρια

Ε δεν υπάρχει Θεός συλλογιζόταν περίλυπος ο Φίλιπ-πος κι έριχνε πέτρες στην έρημη κόκκινη πόρτα Ήταν μο-νάχα δέκα χρόνων αλλά είχε ήδη προλάβει να δοκιμάσει έ-να κομματάκι από Παράδεισο

Η Χαρίκλεια Ρώμα άρχισε να καταρρέει ξαφνικά λες καιτης είχαν κλέψει τις ψευδαισθήσεις Στην αρχή έπεσε σεμια βαθιά κατάθλιψη για να ξεχάσει τους γονείς της οι ο-ποίοι είχαν φύγει νέοι την ανάπηρη εφηβεία της τον άθλιογάμο της τη φτώχια της το σπίτι της που οι τοίχοι του έ-λειωναν λίγο λίγο με κάθε βροχή τον άτυχο γιο της ο οποίοςθα έμενε παταλός την κακογλωσσιά του κόσμου την αδι-κία της τάξης της το ρατσισμό των γειτόνων της τη ζέστητη βροχή την υγρασία το κρύο την απελπισία το αβάστα-χτο τίποτα της ζωής Στο ταραγμένο μυαλό της σφηνώθη-κε η ιδέα πως η γη μπορούσε να συνεχίσει να γυρίζει δίχως

Χαζός στα Επτανησιακά


εκείνη και αποφάσισε να εγκαταλείψει τον άδικο κόσμο καινα φύγει δίχως επιστροφή Εξάλλου τι ήταν η ζωή Ένα δά-νειο χρόνου ήταν που όλοι κάποια στιγμή ήταν υποχρεω-μένοι να επιστρέψουν πίσω με τόκο

Το Φλεβάρη φουσκάλες γεμάτες πύον εμφανίστηκαν στοδέρμα της σαν βαριές κατάρες Όταν τον επόμενο μήνα άρ-χισε να βγάζει από το στόμα το στομάχι της κομμάτια καιαπό τον πισινό της τα έντερά της λειωμένα η Ευλαλία αγό-ρασε από το γυρολόγο μερικούς πήχεις λευκό χασέ κι ετοί-μασε τα αναγκαία και απαραίτητα για το αναπόφευκτοΤον Απρίλη η Χαρά άκουγε πια καθαρά το θόρυβο που έκα-νε ο χρόνος καθώς κυλούσε αργά ενώ ο άνεμος της μετέφε-ρε φωνές πεθαμένων

laquoΠάλεψέ το Χαρά Έχεις παιδιά Δεν πετάει κανείς τηζωή του έτσι στα σκουπίδια Κι αν δεν το κάνεις για τον Ζα-νή κάνε το για τον Φίλιπποraquo

Η Ευλαλία δεν ήξερε πια τι να πει να την συνταράξειlaquoΤα παιδιά μου είναι δικά σου Ευλαλία Καλύτερα θα

μεγαλώσουν μαζί σου Ο Φίλιππος θα φροντίσει τον ΖανήΜου το έχει υποσχεθεί Όσο για μένα φτάνει ότι πρόλαβακι έζησα Δε θέλω περισσότεροraquo απαντούσε η Χαρά μετην επίγνωση της ασημαντότητας του θανάτου και τα μά-τια της μιλούσαν από μόνα τους

Δε χρειαζόταν φασαρία γιατί κανένας δεν ήταν αιώνιοςΟύτε φωνές ούτε απελπισία ούτε υπερβολικός φόβος Ζη-τούσε μόνο μια τελευταία χάρη νrsquo ανοίξουν τον τάφο τουΧρήστου Ρώμα και να την θάψουν μαζί του σrsquo ένα παγωμέ-νο και βουβό αγκάλιασμα μήπως κατορθώσουν νrsquo αλληλο-συγχωρηθούν στον άλλο κόσμο Η Χαρά αδειανή απrsquo όλα


257

9o


ακόμα και από τα σωθικά της που τα απέβαλλε σιγά σιγάσrsquo ένα συνεχές καθημερινό μαρτύριο άκουγε από μακριάτην αντάρα της θάλασσας και όλο και πιο πολύ ένιωθε πωςτης έμοιαζε Δεν την είχε αγαπήσει ποτέ τη θάλασσα Τηςάρεσαν τα βουνά και τα λαγκάδια οι λόφοι και οι εύφορεςπεδιάδες οι ελαιώνες και τα δάση Η θάλασσα της θύμιζετον άθλιο γάμο της Έτσι άθλια ένιωθε και η ίδια στα τε-λευταία της

Η Ευλαλία και ο Φίλιππος έκαναν προσπάθειες να το πά-ρουν απόφαση πως μέχρι εδώ ήταν η Χαρά και φτάνει ndashπώςπαίρνει κανείς κάτι τέτοιο απόφασηndash και φρόντισαν τουλά-χιστον νrsquo ανακουφίσουν τις υπόλοιπες μέρες που της έμεναννα ζήσει Άλλαζαν βάρδιες στο προσκεφάλι της ενώ ο ανοι-ξιάτικος ήλιος του Μαΐου ψήλωνε σταδιακά κάθε μέρα καιπαρουσίαζε λίγο λίγο όπως ο ταχυδακτυλουργός τις χαμέ-νες χαρές εκείνου του σπιτιού Αχ η ωραία Χαρά αχ η μάνατου αχ η πρώτη του αγάπη αχ η χαμένη της νιότη αχ καιπάλι αχ Ο Φίλιππος θρηνούσε εκείνη την αισχρή απάτη πουείναι τελικά η ανθρώπινη ύπαρξη Η Χαρά αφέθηκε στο πε-πρωμένο δίχως ένα παράπονο Μέσα Μαΐου άρχισαν να με-γαλώνουν οι σκιές στα μάτια της Τα ρολόγια σταμάτησανΤα φώτα έσβησαν Η Χαρά έφυγε Άνοιξαν τότε την πόρτανα βρει έξοδο η ψυχή της η οποία αιωρούνταν μέσα στην κά-μαρα ανυπόμονη ενώ ο Ζανής στην προσωπική του σύγχυ-ση έσκυψε πάνω από τη νεκρή μάνα του

laquoΓια ποιο λόγο και με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερ-φό μου τον Άντζουλο σκύλοraquo την ρώτησε δίχως να περιμέ-νει απάντηση

Έξω στη γειτονιά του Άμμου ένα βραχνό σκυλί αλάλαζε

258



Ο Φίλιππος Ρώμας στα δεκαοχτώ είχε τελειώσει τοσχολείο με επαίνους είχε μάθει ότι ήταν δυνατόν να μάθειστο νησί του ένας ποπολάρος και είχε διαβάσει ότι είχε πέ-σει στα χέρια του μοιράζοντας ψάρια στα πλουσιόσπιτακαι αργοπορώντας στις διαθέσιμες βιβλιοθήκες Ένα καλο-καιρινό μεσημέρι που ο ήλιος έκαιγε τις πέτρες και χάραζετη γη έφτασε η ώρα την οποία περίμενε χρόνια να πάειστην πρωτεύουσα να κυνηγήσει το όνειρό του

laquoΘα γυρίσω στο νησί πετυχημένος Ευλαλία Θα έχω τηδυνατότητα να σου αγοράσω ότι βλέπεις γύρω σου ότιβάλει ο νους σου ότι επιθυμήσει η καρδιά σου ότι λαχτα-ρήσει η ψυχή σου Εγώ ο Φίλιππος Ρώμας θα μπορώ να σουαγοράσω τα πάντα Σrsquo το υπόσχομαι Τότε και μόνο τότεθα γυρίσω πίσω Εν τω μεταξύ τίποτα δε θα σας λείψει σrsquoεσένα και στον Ζανή Κράτα γερά για λίγο μόνο και γρήγο-ρα θα σας στείλω τα πρώτα χρήματαraquo είπε της νονάς τουκαι η πεποίθηση με την οποία μιλούσε κι έταζε την άφησεάναυδη

Χώθηκε στην κουζίνα της κι ετοίμασε το αποχαιρετι-στήριο δείπνο φαγητό που έδινε φωνή στους μουγγούς καιθάρρος στους δειλούς Έφαγαν και οι τρεις σε μια άβολησιωπή γεμάτη θλίψη

Η Ευλαλία η οποία δε γνώριζε τον κόσμο έξω από τονησί της είχε φτιάξει στο μυαλό της ένα σύμπαν γεμάτοκινδύνους Καθώς τον αποχαιρετούσε τον χάιδευε και τουέδινε συμβουλές

laquoΜακριά από πούστηδες ποτό χαρτιά και γυναίκες Ά-ντζουλε Οι πούστηδες θα σε κάνουν σαν τα μούτρα τους τοποτό θα σου βλάψει το μυαλό τα χαρτιά την τσέπη και οι


259


γυναίκεςhellip ε αυτές είναι όλες πουτάνες και άρρωστες γιεμου Μακριά από τα τέσσερα κακά της μοίρας μας Ά-ντζουλέ μου Να μου στέλνεις νέα σου συχνά να τρως καλάνα ντύνεσαι ζεστά και να μη βγάλεις από πάνω σου το φυ-λαχτό του Αϊ-Διονύσηraquo

Έκλαιγε απαρηγόρητη η Ευλαλία ενώ του κάρφωνε στοστήθος το φυλαχτό για το κακό μάτι Μέσα στη βαλίτσατου μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντά του ο Φίλιππος έβαλεμια μοναδική σιγουριά Θα επέστρεφε στη Ζάκυνθο κάποιαμέρα για νrsquo αγοράσει τον πύργο των Ατζαγιόλι Με εκείνη τηβεβαιότητα το άγνωστο έγινε λιγότερο μαύρο και στο βά-θος είδε να τρεμοπαίζει ένα φως Για να μην ξεχάσει τις ρίζεςτου πήρε μαζί του τις γεύσεις της πατρίδας του ώριμο πε-πόνι ζουμερό ροδάκινο καρπούζι μανταρίνι και τη μυρωδιάτων κρίνων που άφησε πάνω στον τάφο της μητέρας του Ό-ταν έφτασε στον Πειραιά είχε τα μάτια δακρυσμένα ταμαλλιά αχτένιστα και την επιθυμία να προσαρμοστεί στιςμυρωδιές στους θορύβους και στις συνήθειες της πόλης πουτον δέχτηκε Δεν είχε την πρόθεση να ξεχάσει τα δάση καιτους πευκώνες της Ζακύνθου ούτε να σβήσει από τη μνήμητου το άρωμα της αλιφασκιάς το δειλινό ούτε το κελάηδηματου πετροκότσυφα το ξημέρωμα ούτε τον τραγουδιστό ήχοτης γλώσσας του αλλά ήταν αποφασισμένος να βυθιστείστην υγρασία του Πειραιά με την απέραντη σιγουριά πωςτο λιμάνι θα γινόταν η καινούργια του πατρίδα

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Φίλιππος Ρώμας ξεκί-νησε από το τίποτα και δούλεψε σκληρά Πρώτα στα ψαρά-δικα και όταν τρία χρόνια αργότερα απέκτησε το πρώτοδικό του έβαλε μπρος την επιχείρηση με τα κάρβουνα από

260



την Τουρκία Ταξίδεψε στις μεγαλύτερες πρωτεύουσες τηςΕυρώπης πήγε σε μέρη που οι πρόγονοί του δεν είχαν ιδέαπως υπήρχαν μπήκε σε σπίτια τα οποία οι γονείς του δενείχαν δει ούτε στα όνειρά τους κέρδισε χρήματα με τα ο-ποία μπορούσε αν ήθελε νrsquo αγοράσει όλη τη Ζάκυνθο Ντύ-θηκε στους καλύτερους ράφτες των ευρωπαϊκών πρωτευ-ουσών έμαθε το laquosavoir vivreraquo και το laquosavoir faireraquo της υ-ψηλής κοινωνίας γνώρισε πολλές γυναίκες ξόδεψε πολύχρήμα έχασε πολύ χρόνο Οινόπνευμα δεν άγγιξε ποτέΚάθε φορά που έβλεπε ποτήρι γεμάτο κρασί τον έπιανεμια ναυτία η οποία ερχόταν από το παρελθόν από τις ανα-θυμιάσεις του μίσους του για τον πατέρα του Αργότερα θrsquoαποκτούσε μια θαυμάσια κάβα την οποία θα χαίρονταν οικαλεσμένοι του αλλά ο ίδιος δε θrsquo άγγιζε ποτέ τη μποτίλιαΗ ζωή στην Αθήνα αλλά και στις μεγάλες πόλεις της Ευ-ρώπης όπου έζησε κατά καιρούς ήταν ένα βάλε βγάλεπροσωπείων ένα συνεχές πηγαινέλα η προσπάθεια ανόδουμιας σκάλας που θα τον έφερνε στην κορυφή Κατά τη διάρ-κεια του σκαρφαλώματος σταματούσε έκανε μια ανασκό-πηση του πλούτου του μπερδευόταν σε μια θάλασσα μηδε-νικών και τότε έβρισκε το κουράγιο να βάλει στόχο νέες κο-ρυφές Ο Φίλιππος είχε πλέον μια πληθώρα αγαθών αλλάδεν είχε πια εκείνο το χαμόγελο της νονάς του το οποίο έδι-νε νόημα στη ζωή του Όταν άκουγε την ηχώ της νοσταλ-γίας του κι ένιωθε να τον λυγίζει η μοναξιά της επιτυχίαςέπιανε μέσα στην τσέπη του το γράμμα της Ευλαλίας πά-νω κάτω το ίδιο πάντα δυο σειρές ανορθόγραφα ορνιθοσκα-λίσματα σrsquo ένα κομμάτι τσαλακωμένο χαρτί οι οποίες μαρ-τυρούσαν πως ο συγγραφέας παιδεύτηκε πολύ για να τις


261


γράψει Το κρατούσε σφιχτά και γραπωνόταν από κάτι γε-μάτο υγεία και αγάπη

Πολιαγαπιμένε μου γιε δε σου φτάνουν πια όσακατάφερες στι ζοΐ Γίρνα πίσο γρίγορα

Όταν έφτασε η στιγμή που μπορούσε να διευθύνει δεκα-πέντε βαπόρια και μια αυτοκρατορία κάρβουνου από τογραφείο του μόνο με νεύματα επέστρεψε στο νησί του καιαγόρασε τον πύργο των Ατζαγιόλι

laquoΕσείς κύριε Ρώμα κάνετε πάντα πολύ σωστές τοπο-θετήσεις των χρημάτων σας Σrsquo αυτή την περίπτωση οι ι-διοκτήτες ζητούν ένα υπέρογκο ποσό το οποίο δε δικαιολο-γεί την επένδυσηraquo τον συμβούλεψαν οι νομικοί του σύμ-βουλοι

laquoΔε μrsquo ενδιαφέρει Αγοράστε το Δώστε στους ιδιοκτή-τες όσα ζητήσουνraquo είπε εκείνος κι έκλεισε το θέμα ενώσυλλογιζόταν Στο όνομά σου το αγοράζω μάνα μου Γιασένα που δε ζεις να το χαρείς και να με καμαρώσεις εδώ πουέφτασα Ένιωθε τη συγκίνηση να τον πνίγει

Μέσα στις επενδύσεις ακινήτων τις οποίες έκανε αργό-τερα στην Αθήνα και στον Πειραιά ήταν κι ένα σπίτι στοΠασαλιμάνι το οποίο τού άρεσε πολύ Σrsquo αυτό διάλεξε νακατοικήσει όταν ύστερα από χρόνια στο Λονδίνο μετέφερετην έδρα της εταιρείας του στην Ελλάδα κι εκεί έφερε αμέ-σως από τη Ζάκυνθο τον αδερφό του και την Ευλαλία ναζήσουν μαζί του Τότε και μόνο τότε αισθάνθηκε πως είχεπετύχει το στόχο του στη ζωή κι ένιωσε σχεδόν πλήρης Σrsquoόλη αυτή την ιλιγγιώδη άνοδο υπήρχε ένα laquoσχεδόνraquo που

262



τον εμπόδιζε νrsquo αγγίξει την κορυφή η ταπεινή του καταγω-γή Όλα όσα έβαλε στο μυαλό του μπόρεσε να τα καταφέ-ρει με το χρήμα του εκτός από το να δει ορθάνοιχτες κά-ποιες πόρτες τις οποίες θεωρούσε απαραίτητες για να είναιπλήρης αλλά που παρέμεναν πεισματικά κλειστές Συχνάαναρωτιόταν πού ανήκε αλλά δεν ανήκε πουθενά μόνο στοχρόνο στην αιωνιότητα Το 1899 κατάλαβε πως είχε ανά-γκη από έναν έμπιστο σύμβουλο ο οποίος θα τον βοηθούσεσε πολύ προσωπικό επίπεδο νrsquo αποκτήσει το λούστρο το ο-ποίο τού έλειπε ή νόμιζε πως του λείπει Έτσι μπήκε στηζωή του ο Βικέντιος Μοράρης άντρας μορφωμένος και κο-σμογυρισμένος γεννημένος άρχοντας και ο Φίλιππος Ρώ-μας ένιωσε πως βρισκόταν στο σωστό δρόμο

laquoΌτι ονειρεύτηκες το πέτυχες Άντζουλε Τι το θέλειςτο παραπάνω Βάλε επιτέλους τελεία και παύλα στους υλι-κούς στόχους γιατί δε σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο Κοί-ταξε να βρεις μια καλή κοπέλα να παντρευτείς να σε αγα-πήσει γιrsquo αυτό που είσαι εσύ ο ίδιος και όχι για τα λεφτάσου Τα χρόνια περνούν Θα πεθάνω δίχως να προλάβω νασε δω ευτυχισμένοraquo τον συμβούλευε η νονά του

laquoΤα λεφτά μου Ευλαλία είναι και αυτά μέρος της προ-σωπικότητάς μου Δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις από εμέ-να Τα λεφτά με έκαναν τον άνθρωπο που είμαι τώραraquo τηςαπαντούσε ο Φίλιππος

laquoΔε μου αρέσει αυτό που είσαι τώρα Άντζουλεraquo έλεγεκαι τον κοίταζε περίλυπη εκείνη

Η Ευλαλία στην αρχή δυσκολεύτηκε να συνηθίσει τηζωή στον Πειραιά Ήταν μαθημένη στο νησί της από ταγεννοφάσκια της Τα πόδια της είχαν βγάλει ρίζες στη συ-


263


νοικία του Άμμου Ξαφνικά ξεριζώθηκε Για χατίρι του Φί-λιππου επειδή την ήθελε κοντά του και του Ζανή που τηνείχε ανάγκη έκανε την καρδιά της πέτρα και την έριξε πί-σω της Το σπίτι του Φίλιππου της φάνηκε σε μέγεθος όσοόλη η γειτονιά της Στην αρχή μέχρι να συνηθίσει τις δια-φορετικές διαστάσεις χανόταν μέσα στα δωμάτια Το δικότης σπίτι στο νησί ήταν όλο κι όλο όσο εκείνο το δωμάτιοπου ο βαφτισιμιός της το ονόμαζε laquoμπάνιοraquo και περιείχε ταεφτά θαύματα του κόσμου Η Ευλαλία η οποία ήταν συνη-θισμένη να κάνει την ανάγκη της στο ύπαιθρο τρόμαξε ναπροσαρμοστεί στη μοντέρνα τεχνολογία να κάθεται δηλα-δή στο λευκό θρόνο σαν βασίλισσα και όταν τελείωνε τηδουλειά της αντί να ρίχνει μερικές χούφτες χώμα από πά-νω όπως έκαναν οι σκύλοι να έπρεπε να τραβάει μια αλυ-σίδα και ndashω του θαύματοςndash να εμφανίζεται ένας καταρρά-κτης καθαρού νερού Κουζίνες κελάρια σαλόνια κάμαρεςόλα αυτά ήταν πολλά για την Ευλαλία Μια πληθώρα αγα-θών που στο τέλος την έπνιξε Μια στρατιά σιωπηλού προ-σωπικού έτρεχε να προλάβει την παραμικρή ανάγκη τηςπριν ακόμα την νιώσει η ίδια ως ανάγκη Η μοδίστρα μεδιαταγή του Φίλιππου της έραψε ατέλειωτα φορέματα γιατα οποία θα χρειαζόταν δέκα ζωές για να τα αποσβέσει

laquoΦτάνει Φίλιππε είναι πάρα πολλά Δεν αντέχω τόσααγαθά Θα βαρυστομαχιάσωraquo παραπονιόταν κι έπαιρνετους δρόμους για να ξεσκάσει

Γύριζε στις γειτονιές του Πειραιά και χάζευε τον κόσμοΚατόπιν ο Ευάγγελος Κοντός ο αμαξάς την ανέβαζε στηνΑθήνα να δει και την πρωτεύουσα Της ερχόταν ζαλάδα Γιακοίτα παντού τα ίδια σκεπτόταν Πλούτος και φτώχια πά-

264



νε μαζί χέρι χέρι Την αναστάτωνε το παρδαλό πλήθος πουσυναντούσε στους δρόμους οι βιαστικοί οι οποίοι την έ-σπρωχναν τα βουνά από τις καβαλίνες των αλόγων τα αί-ματα από τα σφάγια έξω από τα κρεοπωλεία Από την Πλά-κα έβλεπε την Ακρόπολη και δεν τολμούσε νrsquo ανέβει στον ιε-ρό λόφο γιατί φοβόταν μη γίνει κανένας σεισμός σαν αυτούςπου γίνονταν κάθε τρεις και λίγο στο νησί της και της έρθεικαμιά κολόνα στο κεφάλι Στην οδό Αδριανού χάζευε τα ελ-ληνικά και ρωμαϊκά ερείπια μαζί με τα χάρβαλα της Τουρ-κοκρατίας όλα ανακατεμένα ένας αχταρμάς στρατώνεςτζαμιά κοτέτσια στάβλοι Την ποδοπατούσαν οι γάιδαροιτης έκλειναν το δρόμο οι κατσίκες μπλέκονταν οι κότες καιοι χήνες κάτω από τον ποδόγυρο των καινούργιων φορεμά-των της Κατόπιν επέστρεφε στο σπίτι έχοντας χάσει τονπροσανατολισμό της και από τη σύγχυση έβριζε τις παρα-κατιανές ράτσες τους σοσιαλιστές τους άθεους τους θεα-τρίνους τους πούστηδες και τους Χαχαμίκους όλους μαζίμην τυχόν και ξεχάσει κανέναν από τη λίστα της με τις συμ-φορές που αποδυνάμωναν την Ελλάδα

Μια Κυριακή δεν άντεξε άλλο Τράβηξε τον Φίλιπποπαράμερα

laquoΆκου γιε μου Θέλω να γυρίσω πίσω στο νησί μουΔεν κάνω εγώ για πρωτεύουσες και παπάρια Εγώ θέλω τοσπίτι μου που είναι μια κάμαρα μόνο και όχι σπίτια με δέ-κα δωμάτια και είκοσι υπηρέτες να μου ζαλίζουν τα αυτιάμε τα ldquoεσείςrdquo και τα ldquoεσάςrdquo Θέλω όταν βγαίνω στο δρόμονα συναντώ Έλληνες και όχι Αρβανίτες Είναι γεμάτη η Α-


265

Τους Εβραίους


θήνα και ο Πειραιάς από παρακατιανές ράτσες Θέλω τακουρέλια μου πίσω Τα καινούργια ρούχα μου με στενεύουνΣτο κάτω κάτω θέλω να κάνω την ανάγκη μου στον υπαί-θριο καμπινέ μου με θέα όλη τη Ζάκυνθο Θέλω να είμαιχρήσιμη και όχι να κάθομαι όλη τη μέρα με τα χέρια σταυ-ρωμένα σαν να είμαι καμιά ψηλομύτα πρωτευουσιάνα απόαυτές που συναναστρέφεσαι τώρα Αν θέλεις να παραμείνωγια εσένα και τον Ζανή μας θα μείνω με τους όρους τους δι-κούς μου και θrsquo αναλάβω το σπίτι με τον τρόπο που ξέρω ε-γώ Τέρμα η σπατάλη Τέρμα το ανεξέλεγκτο προσωπικόΤέρμα τα σούρτα φέρτα των ακαμάτηδων Τέρμα τα και-νούργια φουστάνιαraquo

Τα είπε όλα μαζεμένα και ξαλάφρωσε η Ευλαλία Έμει-νε με τους δικούς της όρους

Ο Ζανής είχε μεγαλώσει σκιερός και αλαφροΐσκιωτοςμε όνειρα και οράματα Ήταν αλλόκοτος αινιγματικός κι ε-σωστρεφής Από την εμφάνιση όσοι δε γνώριζαν το πρό-βλημα δεν μπορούσαν νrsquo αντιληφθούν το προσωπικό τουδράμα γιατί ο ίδιος ήταν συγκεντρωμένος σε μια δική τουεσωτερική ζωή την οποία ο κόσμος εκλάμβανε ως σοφίαΉταν ένας νέος άντρας με όψη εφήβου ψηλός με κορμο-στασιά κατακτητή με μακριά μαλλιά μέχρι τους ώμους ο-νειροπόλα μάτια και μετρημένες κινήσεις Μέχρι εκεί ό-μως Πέρα από την εμφάνιση δεν υπήρχε άλλο Ήταν εύ-θραυστος ανασφαλής και κλεισμένος στον εαυτό του Έναςάνθρωπος-σκιά Καταλάβαινε τα πάντα αλλά μιλούσεσπάνια κι έλεγε μόνο τη μια και μοναδική φράση την απο-τυπωμένη στο μυαλό του Αργότερα όσα έψαχνε θα τα έ-βρισκε όλα στο περιθώριο της ζωής του αδερφού του Ο Φί-

266



λιππος τον είχε γυρίσει στους πιο σπουδαίους επιστήμονεςτης εποχής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά στο τέ-λος αναγκάστηκε νrsquo αποδεχτεί με θλίψη την πραγματικότη-τα την οποία οι επιστήμονες εξέθεσαν μέσα από ατέλειωτεςιατρικές γνωματεύσεις που ο Φίλιππος δεν καταλάβαινεκαι οι οποίες στην ουσία έλεγαν όλες το ίδιο πράγμα σε α-πλή ελληνική γλώσσα Ο Ζανής Ρώμας κατά τα φαινόμε-να δε θα συνερχόταν ποτέ Μόνο ο Αριστείδης Μπαλτα-τζής καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνώντον οποίο επισκέφτηκαν κάποια φορά στο ιατρείο του είχετολμήσει να προσθέσει στο τέλος

laquoΟ αδερφός σας δεν είναι καθυστερημένος Έχει μείνειπολλά χρόνια σε πνευματική σύγχυση κι έχει μεγαλώσει σεσυναισθηματικό σκοτάδι Μόνο ένα θαύμα μπορεί να τονβγάλει από αυτόraquo

Ο Φίλιππος είχε κοιτάξει απογοητευμένος την Ευλαλίακι εκείνη τον παρηγόρησε

laquoΠρέπει νrsquo αρχίσουμε να πιστεύουμε στα θαύματα Ά-ντζουλέ μου Αυτό μας μένει να κάνουμεraquo

laquoΔε γίνονται στον καιρό μας θαύματα Ευλαλία Οι συμ-φορές παραμένουν συμφορέςraquo της απάντησε

Όσο περνούσαν τα χρόνια ο Φίλιππος Ρώμας ένιωθε όλοκαι πιο συχνά την ανάγκη νrsquo αγαπήσει αλλά την καταχώ-νιαζε στην πιο σκοτεινή γωνιά του μυαλού του Δεν ήθελε νrsquoαφήσει τον εαυτό του ελεύθερο γιατί δεν είχε πετύχει ακό-μα εντελώς το σκοπό του την πλήρη αποδοχή του από ταμεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας Είχε επενδύσει όλη του τηνενέργεια στο να γίνει πλούσιος σπουδαίος πετυχημένοςμια λίστα με επίθετα που δεν είχε τέλος Είχε όμως βαρε-


267


θεί τους πληρωμένους χυδαίους έρωτες τα ξενύχτια και ταξεφαντώματα στα Καφέ-Σαντάν της Λεωφόρου Συγγρούτου Μετς και του Ιλισού Είχε γνωρίσει τα πάθη και τα είχευπερβεί Αργότερα έπειτα από διάφορες αισθηματικές τα-λαιπωρίες καθώς ήταν σίγουρος πως είχε μάθει τα τερτί-πια του έρωτα και τα καπρίτσια της ζωής αποφάσισε πωςείχε φτάσει πια η ώρα να παντρευτεί Όταν ο Βικέντιος Μο-ράρης πρότεινε ένα γάμο από συμφέρον τυπικό εκείνης τηςεποχής για να πετύχει ο εργοδότης του και τον τελευταίοστόχο του ndashδηλαδή ακόμα μια κερδοφόρα επιχείρησηndash οΦίλιππος Ρώμας δεν απέρριψε την ιδέα του συμβούλου τουΉταν μαθημένος να κάνει συμβιβασμούς στη ζωή του Ε-ξάλλου πώς είχε φτάσει εκεί που έφτασε Οι συμβιβασμοίείχαν γίνει πια μέρος της ζωής του Εγκατέλειψε το όνειρονα βρει την αληθινή αγάπη και είπε του Μοράρη να προχω-ρήσει Τώρα όμως ήταν πιθανό το όνειρο να γίνει τελικάπραγματικότητα

Ο Φίλιππος Ρώμας καθισμένος στο παγκάκι του Ζαππείουεπέστρεψε από το επώδυνο ταξίδι του πίσω στο παρελθόνΟ ψυχικός του πόνος είχε γίνει πάλι αφόρητος Και όλα αυ-τά γιατί μια γυναίκα είχε κατορθώσει μόνο με την παρου-σία της να τον γυρίσει σε όσα είχε απωθήσει κάπου στο βά-θος του μυαλού του και δεν ήθελε να θυμάται Σαν να μην υ-πήρχαν Σαν να τα είχε ζήσει κάποιος άλλος Όμως αντι-λαμβανόταν πως το παρελθόν του ήταν ακόμα ζωντανό πωςαυτό διαμόρφωνε το παρόν του και προανήγγελλε το μέλ-

268



λον του Ποιο θα ήταν το μέλλον του με μια γυναίκα που εί-χε τη δύναμη να τον παραλύει μόνο κοιτάζοντάς την Φα-ντάσου να ήταν και δική του

Κοίταξε γύρω του Ο κόσμος είχε αραιώσει Η ώρα είχεπάει τρεις δίχως να το πάρει χαμπάρι Με βήμα γοργό βγή-κε από το Βασιλικό Κήπο και κατευθύνθηκε προς την οδόΠανεπιστημίου Πρόλαβε κι έριξε πάλι μια ματιά στο σπίτιτης οικογένειας Μπαλτατζή και ειδικά σrsquo εκείνη την πόρτα ηοποία λίγη ώρα πριν είχε καταπιεί laquoτο μέλλον τουraquo Ο αμα-ξάς τον περίμενε έξω από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών

laquoΣτον Πειραιά σε παρακαλώraquo του φώναξε και σωριά-στηκε στα δερμάτινα καθίσματα

Δεν είχε αντοχή να επιστρέψει με το σιδηρόδρομο Ήθε-λε ηρεμία και σιωπή για να βάλει σε τάξη τις σκέψεις τουκαι να καταστρώσει τις επόμενες κινήσεις του πώς θα με-θόδευε δηλαδή την κατάκτηση εκείνης της γυναίκας Τακαλά και συμφέροντα σκέφτηκε Τα καλά της ζωής του καιτα συμφέροντα της ψυχής του Θα ήθελε πολύ εκείνη τηστιγμή να πίστευε ακόμα στο Θεό να μην είχε εγκαταλεί-ψει την πίστη του κάπου στον ανήφορο της επιτυχίας γιανα τον ευχαριστήσει

Μπήκε στο σπίτι του όταν είχε ήδη αρχίσει να σκοτει-νιάζει

laquoΠού ήσουν Φίλιππε Άργησες και δεν ήξερα τι να κά-νω Έφαγες ή να σου ζεστάνω το φαγητόraquo τον παρέλαβε ηΕυλαλία με την αγάπη της

Την κοίταξε αφηρημένος Δεν είχε όρεξη για φαγητόlaquoΈφαγα έξωraquo της είπε ψέματα για να την αποφύγει και

κλείστηκε στο γραφείο του


269


Το βράδυ έκανε έναν ύπνο δίχως όνειρα γιατί εκείνη τηνΚυριακή στο δρόμο που έφερνε στην πλατεία Συντάγμα-τος είχε συναντήσει το φάρμακο το οποίο θα μπορούσε ναθεραπεύσει τις αρρώστιες του και τους ψυχικούς του πό-νους Το έλεγαν Λάουρα Αλφιέρι Για τον Φίλιππο Ρώμα ε-κείνη η στιγμή έμοιαζε με όνειρο Συναντήθηκε με την ο-μορφιά την αλήθεια τον έρωτα την Παναγία τον Χριστόκαι τους Αγίους Αποστόλους

Τη Δευτέρα το πρωί φώναξε τον Βικέντιο Μοράρη στογραφείο του Μπήκε κατευθείαν στο θέμα δίχως εισαγωγή

laquoΜέχρι την προσεχή Κυριακή θέλω να έχεις τακτοποιή-σει το θέμα της κοντέσας Αλφιέρι Να μη σκεφτείς τα χρήμα-τα Κανένα οικονομικό θέμα δε θέλω να σταθεί εμπόδιο Ότιζητήσει η οικογένειά της θα το δώσω στο δεκαπλάσιοraquo

Ο Μοράρης κοίταξε τον εργοδότη του και χαμογέλασεμε ικανοποίηση Δε χρειαζόταν να τον ρωτήσει πώς είχεπάει η παρακολούθηση της κοντέσας Αλφιέρι Συλλογί-στηκε πως ήταν δική του επιτυχία το καινούργιο φως σταμάτια του Φίλιππου Ρώμα

laquoΠολύ καλά κύριε Ρώμα Σήμερα κιόλας θα επιδιώξωνα συναντήσω τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά για να μου κα-νονίσει ένα ραντεβού με τη μητέρα της κοντέσας και θα σαςενημερώσωraquo

Ο Φίλιππος Ρώμας είχε ήδη αρχίσει να νιώθει μέσα τουέναν πλούτο τελείως διαφορετικό από αυτόν που είχε κατα-φέρει νrsquo αποκτήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή τον πλούτο τηςαθωότητας

13

270



Τ Ο Π Α ΡΑ Σ Κ Η Ν Ι Ο Ε Ν Ο Σ ΓΑ Μ Ο Υ

ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΓΕΝΑΡΗ ΕΙΧΕ ΠΡΟΑΝΑΓ-γελθεί από τα ξημερώματα με μια βαριά συννε-φιά η οποία μέχρι τις έντεκα είχε προλάβει να ξε-

καθαρίσει τόπους τόπους σαν δαντέλα αφήνοντας έναν α-δύναμο ήλιο να φωτίσει την Αθήνα Να λοιπόν που όσα φέρ-νει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος όλος συλλογιζόταν η Κατί-γκω Χρυσολωρά με μια αποβολή χαμόγελου καθώς ντυνό-ταν στο δωμάτιο για να υποδεχτεί τον Βικέντιο ΜοράρηΓια πέντε ολόκληρα χρόνια από τότε δηλαδή που εγκατα-στάθηκε στην Αθήνα και η ζωή της πήρε τον κατήφοροπροσευχόταν γιrsquo αυτή τη στιγμή που θα της δινόταν η ευ-καιρία να διαπραγματευτεί ένα μέλλον για την οικογένειάτης Πέντε χρόνια απογοητευμένης αναμονής και να μέσασε λιγότερο από δυο βδομάδες η ελπίδα ήρθε πάλι να φω-τίσει την καρδιά της Γρηγορούσα μου κάνε το θαύμα σουπροσευχήθηκε σιωπηλά και κοιτάχτηκε ξανά στον καθρέ-φτη Η σιλουέτα της την ικανοποίησε απόλυτα Το φόρεμάτης από μεταξωτό ταφτά μουαρέ είχε το χρώμα του ώρι-μου δαμάσκηνου Αγκάλιαζε τους στρογγυλούς γοφούς τηςπτύχωνε στους μηρούς και αναδείκνυε τη λεπτή μέση τηςΣοβαρό όσο έπρεπε για το πρωινό ραντεβού των έντεκα ί-

271


σως περισσότερο πολυτελές απrsquo ότι χρειαζόταν για την πε-ρίσταση και απrsquo ότι συνήθιζε η ίδια να φοράει τον τελευταίοκαιρό Τα μαλλιά της χτενισμένα ψηλά σrsquo έναν περίτεχνοκότσο άφηναν να φαίνεται ο μακρύς λαιμός της Στα αυτιάτης έλαμπαν οι αμέθυστοι του Φραγκίσκου δώρο του απότη χαρισάμενη εποχή του γάμου τους από τα ελάχιστα κο-σμήματα που είχαν σωθεί από τη λαίλαπα του ξεπουλήμα-τος Το πρόσωπό της λεπτό γεμάτο γωνίες κρατούσε κάτιαπό την παλιά του γοητεία ενώ η πούδρα της laquoΓκερλένraquo ηοποία είχε απλωθεί με τέχνη κάλυπτε εκείνες τις ρυτίδεςπου βιάστηκαν οι έγνοιες να χαράξουν πρόωρα Τα μάτια τηςόμως αχ εκείνα τα μάτια της της φάνηκαν σαν να έκρυβαντον πόνο μιας έφηβης η οποία μετάνιωσε που έγινε γυναί-κα Είχε ντυθεί με προσοχή και φροντίδα και με μια ξεχα-σμένη κομψότητα η οποία ερχόταν από παλιές εποχές σεμια προσπάθεια να συμπληρώσει τα κομμάτια που έλειπαναπό το μωσαϊκό της παλιάς της ταυτότητας Άκουσε τοκουδούνι της εξώπορτας να χτυπά Πριν κατέβει στο σαλό-νι στάθηκε δίβουλη στο κατώφλι της κάμαράς της Κατό-πιν σαν να το ξανασκέφτηκε πήρε από την τουαλέτα της έ-να κρυστάλλινο μικρό μπουκάλι κι έβαλε με κοκεταρία με-ρικές σταγόνες άρωμα πίσω από τα αυτιά της

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά οδήγησε τους δυο επισκέπτες στοσαλόνι Ο Τιμολέων Χρυσολωράς από ευγένεια κοντοστά-θηκε και αντάλλαξε μαζί της δυο τυπικά λόγια για τον και-ρό Εκείνα τα παρδαλά μάτια της αναιδέστατης οικονόμουπάντα τον έκαναν να νιώθει άβολα

laquoΈρχεται καταιγίδαraquo τον πληροφόρησε η Ζαμπέτα ωςάγγελος κακών ειδήσεων

272




273

laquoΜα τι λες Ζαμπέτα βγήκε ήλιος Η βροχή έχει σταμα-τήσει από ώραraquo απόρησε ο Χρυσολωράς

laquoΕίναι παραπλανητικός ο ήλιος Έρχεται μπόραraquo έ-κλεισε εκείνη το θέμα σαν μετεωρολογικό δελτίο και απευ-θύνθηκε και στους δυο άντρες κοιτάζοντας όμως τον άγνω-στο με περιέργεια απροκάλυπτη laquoΗ κυρία Κατίγκω θακατέβει αμέσωςraquo

Κατόπιν βγήκε από το δωμάτιο αφού πρώτα έριξε μιατελευταία ματιά για να βεβαιωθεί πως όλα τα είχε φροντίσειόπως είχε διατάξει αποβραδίς η Κατίγκω Χρυσολωρά ndash αλ-λιώς ποιος την άκουγε Το τζάκι έκαιγε και οι αναμμένεςλάμπες έδιναν ζωή στα αντικείμενα του σαλονιού Το σερβί-τσιο του τσαγιού με τα πτιφούρ και τους λουκουμάδες πουέφτιαξε πρωί πρωί η Κοκόνα Κρυσταλλένια ήταν έτοιμοπάνω στο βοηθητικό τραπεζάκι Η Ζαμπέτα έκλεισε τηνπόρτα αλλά δεν απομακρύνθηκε Παρέμεινε στο χολ περι-μένοντας την Κατίγκω και τακτοποίησε μέσα στο βάζο ταχρυσάνθεμα που έφεραν οι επισκέπτες Την είδε να κατεβαί-νει τη σκάλα με κορμοστασιά έφηβης Σαν να ξανάνιωσε αυ-τή συλλογίστηκε προς στιγμήν η Ζαμπέτα ξαφνιασμένηψάχνοντας να θυμηθεί μήπως κάτι σημαντικό τής είχε ξεφύ-γει από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών ένα αδιάκοποπηγαινέλα του ξάδερφου σιγανές συζητήσεις πίσω απόσφαλισμένες πόρτες που η εξασκημένη ακοή της δεν κατά-φερνε νrsquo αποκωδικοποιήσει κάποιες ψιθυριστές συνομιλίεςτης λεγάμενης με τη θεία της και σήμερα αυτή η προγραμ-ματισμένη επίσκεψη του ξάδερφου με τον άγνωστο άντρα ηοποία είχε ξεσηκώσει εδώ και δυο μέρες μια θύελλα αναστά-τωσης καθαριότητας και ατελείωτων εντολών


Η Κατίγκω μπήκε στο σαλόνι μrsquo ένα θρόισμα κολλαρισμέ-νου ταφτά και οι δυο άντρες σηκώθηκαν αμέσως Ο ΤιμολέωνΧρυσολωράς φίλησε την ξαδέρφη του και σύστησε τον Βικέ-ντιο Μοράρη Εκείνος πήρε το χέρι της στο δικό του και υπο-κλίθηκε με την άνεση της καλής ανατροφής Ήταν ένας άντραςφίνος αψεγάδιαστος ντυμένος με κομψή απλότητα με πρό-σωπο αριστοκρατικό και έξυπνο κι εκείνη την έπιασε μια ξαφ-νική νοσταλγία για ωκεανούς Με άκαμπτο τυπικό εξαιρετι-κής οικοδέσποινας η Κατίγκω πρόσφερε τα τραταρίσματα ΟΜοράρης δέχτηκε έναν καφέ Ο Τιμολέων Χρυσολωράς αρνή-θηκε Βιαζόταν Είχε συνοδέψει μόνο τον Βικέντιο Μοράρηστο σπίτι της ξαδέρφης του Θα έφευγε αμέσως γιατί είχε έ-να ραντεβού στην laquoΑθηναϊκή Λέσχηraquo Δεν ήθελε τίποτα

laquoΟύτε το καϊσάκι της Κοκόνας ξάδερφε το αγαπημένοσουraquo τον ρώτησε η Κατίγκω χαμογελώντας μrsquo ένα ελαφρόυπονοούμενο που πήγε χαμένο γιατί ο Χρυσολωράς άρπα-ξε αμέσως την ευκαιρία

laquoΕίναι στο σπίτι η Κρυσταλλένια Μπορώ να της πω μιακαλημέραraquo ρώτησε

laquoΑπουσιάζει Τιμολέοντα Βρίσκεται στον ldquoΠαρνασσόrdquoΣήμερα συνεδριάζει το διοικητικό συμβούλιο για τη διορ-γάνωση της κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας του συλλό-γου Έφτιαξε όμως πριν φύγει λουκουμάδες ειδικά για ε-σένα Κρίμαraquo είπε η Κατίγκω και ξαφνικά θυμήθηκε πωςτην Πρωτοχρονιά ανήμερα κάτι ήθελε να της πει ο ξάδερ-φος για τη θεία της αλλά ξεχάστηκε στη συνέχεια των έ-κτακτων γεγονότων

274


Γλυκό κουταλιού βερίκοκο


laquoΘα έρθει το Πάσχα κι εμείς θα κόβουμε ακόμα πρωτο-χρονιάτικες βασιλόπιτεςraquo σχολίασε ο Χρυσολωράς καθώςτους αποχαιρετούσε

Η Ζαμπέτα μπήκε στο σαλόνι σεινάμενη κουνάμενη μετον καφέ του Μοράρη

laquoΝα μη με ενοχλήσει κανείςraquo της είπε η Κατίγκω κι έ-κλεισε την πόρτα

Επέστρεψε στην πολυθρόνα κάθισε με την άνεση οικο-δέσποινας και κοίταξε ερωτηματικά τον Βικέντιο ΜοράρηΕκείνος θαύμαζε το πορτρέτο που δέσποζε επιβλητικό πά-νω από το τζάκι

laquoΗ πεθερά μου η αρχόντισσα Δάφνη Ατζαγιόλιraquo πρό-λαβε την ερώτησή του η Κατίγκω

laquoΈχω την εντύπωση πως η εγγονή της της μοιάζει κα-ταπληκτικάraquo της απάντησε ο Μοράρης εντυπωσιασμένος

laquoΓνωρίζετε την κόρη μουraquo τον αιφνιδίασε απότομα ηΚατίγκω

laquoΤην έχω δει μόνο από μακριά Δυστυχώς δεν είχα την τι-μή να την γνωρίσω Εξάλλου για την κόρη σας την κοντέσαΛάουρα Αλφιέρι βρίσκομαι εδώ σήμερα κυρία Χρυσολω-ράraquo μπήκε ο Μοράρης κατευθείαν στο θέμα κοιτάζοντας σταμάτια την Κατίγκω Την έβρισκε γοητευτική μέσα στην αμη-χανία της Όσο περνούσε η ώρα όλο και περισσότερο ένιωθετη δόνηση μιας φυσικής έλξης laquoΌπως σας πληροφόρησε οξάδερφός σας ο οποίος μεσολάβησε για τη σημερινή μας συνά-ντηση έρχομαι εκ μέρους του κυρίου Φίλιππου Ρώμα Βρίσκο-μαι εδώ για να κανονίσω μαζί σας τις πρακτικές λεπτομέρειεςμιας πρότασης για την κόρη σας Και για να γίνω σαφής ο κύ-ριος Ρώμας ζητάει το χέρι της κοντέσας Λάουρας Αλφιέριraquo


275


Η Κατίγκω άφησε να βγει από μέσα της ένα χαμόγελοπου κανένας δε θυμόταν πια Έξω ο ουρανός είχε ξεσπάσει σεμια υστερική βροχή Λάσπωσε αμέσως η Πανεπιστημίου

laquoΑσφαλώς ο ξάδερφός σας θα σας έδωσε όλες τις πλη-ροφορίες για το ποιος ακριβώς είναι ο κύριος Φίλιππος Ρώ-μας το επάγγελμά του την κοινωνική του θέση και την οι-κονομική του κατάσταση Η πρότασή του λοιπόν συνοδεύε -ται από μια σειράhellip υλικών προσφορών ndashας μου επιτραπείη έκφρασηndash σε εσάς στην οικογένειά σας και βέβαια στηνκοντέσα Αλφιέρι Αυτές τις προσφορές θα ήθελα να συζη-τήσω σήμερα μαζί σας Αν δεχτείτε αυτά που σας προτείνειο κύριος Ρώμας θα έρθει ο ίδιος επισήμως να ζητήσει το χέ-ρι της κόρης σαςraquo συνέχισε ο Μοράρης με την επαγγελμα-τική επιδεξιότητα με την οποία διεκπεραίωνε τις υποθέσειςτου εργοδότη του

Η Κατίγκω τον κοίταξε σοβαρή από την πολυθρόνα τηςκι έσπρωξε προς το μέρος του το δίσκο με τα πτιφούρ γιανα κρύψει την αμηχανία την οποία τής δημιουργούσε αυτότο κάτι που ένιωθε το οποίο έμοιαζε με ευτυχία

Η Κατίγκω πουλούσε και την ίδια στιγμή αγόραζεlaquoΠαρακαλώ συνεχίστεraquo τον παρότρυνε ενώ έπαιζε το

τελευταίο της χαρτί κάτω από μια μάσκα ψυχραιμίας πουστην πραγματικότητα δεν ένιωθε

laquoΟ κύριος Ρώμας προτίθεται να εξασφαλίσει οικονομικάτην κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι και να της παραχωρήσει τονπύργο των Ατζαγιόλι στη Ζάκυνθο από χρόνια ιδιοκτησίατου ο οποίος ανήκε παλιά στην οικογένεια του πατέρα τηςκοντέσας όπως ασφαλώς θα γνωρίζετε Προτίθεται επίσηςνα προικίσει αμέσως τις άλλες δυο κόρες σας με ένα ακίνητο

276



στην καθεμιά σε κεντρικό σημείο της Αθήνας Επιπλέον έ-χει σκοπό νrsquo ανακαινίσει το διπλανό τριώροφο ιδιοκτησία τουκαι αυτό ndashαναφέρομαι στο γωνιακό που βρίσκεται δίπλαστο δικό σας κυρία Χρυσολωράndash το οποίο όπως έμαθα α-πό τον ξάδερφό σας σας έχει δημιουργήσει προβλήματαΠροτίθεται να κατοικήσει σrsquo αυτό μαζί με την κόρη σας ανβέβαια η κοντέσα δεχτεί την πρότασή του Καταλαβαίνετεπως ο κύριος Ρώμας δε θα ήθελε να την απομακρύνει απότην οικογένειά της Μαζί με την ανακαίνιση της οικίας τουλοιπόν προτίθεται νrsquo ανακαινίσει συγχρόνως και το δικό σαςτριώροφο Αυτά όσον αφορά τα ακίνηταraquo κατέληξε ο Μορά-ρης ενώ η Κατίγκω Χρυσολωρά κρατώντας την αναπνοήτης παρακάλεσε σιωπηλά Γρηγορούσα μου κάνε να μη λι-ποθυμήσω τώρα

Ο Βικέντιος Μοράρης κοίταξε την Κατίγκω περιμένο-ντας μια αντίδραση από μέρους της την είδε όμως σιωπηλήκαι συνέχισε

laquoΟ κύριος Τιμολέων Χρυσολωράς με πληροφόρησε πωςυπάρχουν κάποια πολύτιμα κειμήλια της οικογένειάς σαςσεhellip σε ενεχυροδανειστήρια Ο εργοδότης μου προτίθεταινα τα διεκδικήσει πίσω για λογαριασμό σας Επίσης σαςπαραχωρεί ένα σταθερό εισόδημα ndashμηνιαίο ή ετήσιο εσείςθα το κρίνετεndash το ύψος του οποίου θα συμφωνήσουμε στησυνέχεια για να καλύπτετε με άνεση τα προσωπικά σας έ-ξοδα καθώς και αυτά των κοριτσιών σας Τέλος σας παρέ-χει πλήρη οικονομική και ηθική υποστήριξη για το υπόλοι-πο της ζωής σαςraquo ολοκλήρωσε ο Βικέντιος Μοράρης καικοίταξε ερωτηματικά την Κατίγκω Χρυσολωρά

laquoΠολλές και δελεαστικές οι προσφορές του κυρίου Ρώμα


277


και τον ευχαριστώ για την τιμή που κάνει σε εμένα και στιςκόρες μου Τι θα πρέπει να του δώσω όμως εγώ ως αντάλ-λαγμαraquo ρώτησε εκείνη με πρόθεση να σώσει κάτι από τηναξιοπρέπειά της καθώς την έβλεπε να έχει γίνει στάχτηστα μάτια του Μοράρη Μέχρι και το ενεχυροδανειστήριοείχε αναφέρει ο ξάδερφός της Αχ πώς τόλμησε Αχ δεντης είχε μείνει στάλα αξιοπρέπειας Έλεος Τα μάγουλάτης έκαιγαν και η καρδιά της χτυπούσε γρήγορα Χίλια ά-λογα κάλπαζαν ξέφρενα μέσα στο στήθος της Η Κατίγκωπήρε βαθιά αναπνοή και άρχισε να μιλάει κολλημένη σεκάθε στερεότυπο για να προφυλάξει την υπόληψη τη δικήτης και των κοριτσιών της Από το στόμα της έβγαινε έναςχείμαρρος από λέξεις και φράσεις για να καλύψει την τα-ραχή της που η εύγλωττη σιωπή του άφηνε ξεσκέπαστηΣτο τέλος σηκώθηκε απότομα και πλησίασε στο τζάκιΕυθύς τον τύλιξε το άρωμά της μια υπόσχεση θηλυκότη-τας ζεστό όπως ένα αγκάλιασμα που άφηνε όμως στο τέ-λος μια νότα πικράδας Ίσως ένας συνδυασμός από ίριδεςμανταρίνι και κέδρο συλλογίστηκε ο Μοράρης Καθώς ηΚατίγκω έσκυψε να ζωηρέψει τη φωτιά εκείνος θαύμασετη λυγεράδα και την κομψότητά της Ποια να είναι η ηλικίατης ξεστράτισε η σκέψη του και σκέφτηκε να θυμηθεί ναρωτήσει τον Χρυσολωρά

laquoΟ κύριος Ρώμας θέλει μόνο την κόρη σαςraquo απάντησε οΜοράρης και καθώς την κοίταζε ανατράπηκαν ξαφνικάόλες οι βεβαιότητές του

Η Κατίγκω είχε την επιβλητικότητα γυναίκας που έχειζήσει τη ζωή της και γνωρίζει τους κανόνες του παιχνιδιούlaquoδούναι και λαβείνraquo Ή τώρα ή ποτέ συλλογίστηκε ndashόσο

278



πιο γρήγορα ομολογούσε την πραγματικότητα τόσο καλύ-τεραndash και πήρε την απόφαση να του μιλήσει ανοιχτά

laquoΚύριε Μοράρη η μοναδική προίκα της κόρης μου είναι οτίτλος ευγενείας τον οποίο κληρονόμησε από τον πατέρα τηςκαι δυστυχώς ο τίτλος δεν έχει κανένα οικονομικό αντίκρι-σμα Λάουρα Αλφιέρι κοντέσα του Μονρεάλε της Σικελίαςαυτό είναι όλο Η κόρη μου έχει στην κατοχή της όλα τα επί-σημα έγγραφα που βεβαιώνουν τον τίτλο της και την κοινωνι-κή της θέση όμως όλα τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία συ-νοδεύουν τον τίτλο έχουν από χρόνια ρευστοποιηθείraquo έβγαλεη Κατίγκω με μια ανάσα το αγκάθι από την καρδιά της

laquoΚυρία Χρυσολωρά αυτό το γνωρίζει ο κύριος ΡώμαςΠιστέψτε με θέλει μόνο την κόρη σας με τον τίτλο της κο-ντέσας Μπορεί να σας φαίνεται περίεργο όμως αυτή είναιη αλήθειαraquo την έκοψε ο Μοράρης

Μιλούσαν μιλούσαν ακατάπαυστα για κάμποση ώρα ε-νώ κοιτάζονταν έντονα στα μάτια για να καταλάβουν καλύ-τερα τι περισσότερο υπήρχε μεταξύ τους πέρα από το σάλιοτων λέξεων Καθώς την κοίταζε τον αναστάτωνε κάτι έ-ντονο και μυστηριώδες σαν όρεξη για ζωή

laquoΌπως καταλαβαίνετε δεν είμαι σε θέση να σας δώσωαπάντηση σήμερα Θα πρέπει πρώτα να μιλήσω στην κόρημου κύριε Μοράρη Όταν θα είμαι έτοιμη θα ενημερώσωτον ξάδερφό μου κι εκείνος με τη σειρά του θα σας ειδοποιή-σειraquo κατέληξε η Κατίγκω σαν να ανέβαινε έναν ανήφορο

laquoΤι θα λέγατε αν αφήναμε έξω από την υπόθεσή μας τονκύριο Χρυσολωρά κι ερχόμουν εγώ σε δυο μέρες νrsquo ακούσωτην απόφασή σαςraquo την πρόλαβε εκείνος κι ένιωσε μια ά-γρια ανάγκη να την ξαναδεί


279


laquoΠολύ καλά λοιπόν Τη Δευτέρα στις έντεκα το πρωίσας περιμένωraquo

Η Κατίγκω τον συνόδεψε στην εξώπορτα Ο Μοράρηςκαθώς την αποχαιρετούσε κράτησε το χέρι της μέσα στα δι-κά του λίγο περισσότερο απrsquo όσο επέβαλλε το laquosavoir faireraquoΕκείνη το τράβηξε απότομα αναστατωμένη από το βλέμ-μα του και το πέρασε αμήχανα πάνω στις πτυχές του φορέ-ματός της Η βροχή είχε σταματήσει Η Πανεπιστημίου ή-ταν γεμάτη λάσπες Τον είδε να μπαίνει στην άμαξα που τονπερίμενε απέξω Έκλεισε την εξώπορτα με τη βεβαιότηταπως τίποτα πια δε θα ήταν το ίδιο στη ζωή της

Επέστρεψε στο σαλόνι και τρέμοντας κάθισε στον κα-ναπέ Είχε περάσει μια αιωνιότητα από την τελευταία φοράπου είχε νιώσει γυναίκα επιθυμητή Τώρα ήταν ευγνώμωνσrsquo αυτό τον παράξενο άντρα ο οποίος ήταν ολόκληρος μιαοπτική απάτη Σκηνές από το παρελθόν της εναλλάσσοντανμε εκείνες από το παρόν της Τα μάτια της χόρευαν από μό-να τους σαν να μην ήταν δικά της λες και ανήκαν σε κά-ποια άλλη που δεν είχε δοκιμάσει ποτέ το πικρό δηλητήριοτης απόγνωσης Σηκώθηκε και άρχισε να πηγαινοέρχεταιμέσα στο σαλόνι Από τα έγκατα της ύπαρξής της κάτι ξε-χασμένο ανέβαινε στην επιφάνεια μια μνήμη κατεστραμ-μένη από το δηλητήριο της στενοχώριας για όσα δεν είχεκατορθώσει στη ζωή της Μια ταραχή την κατέλαβε ολό-κληρη και συγχρόνως ένας φόβος παίδεψε για κάμποσοτην ψυχή της γιατί θα έπρεπε τις επόμενες δυο μέρες νrsquo α-ντιμετωπίσει αυτό που απεχθανόταν περισσότερο την ω-ραία κόρη της και το πείσμα της και δυστυχώς υποπτευό-ταν ποια θα ήταν η αντίδραση της laquoκόμισσαςraquo Η Κατίγκω

280



είχε μάθει νrsquo αντιμετωπίζει τη ζωή στωικά γιατί η ζωή ή-ταν σκληρή και μπροστά στα προβλήματα δεν είχες να κά-νεις τίποτε άλλο παρά να σφίγγεις τα δόντια και να προχω-ράς Αν η ωραία κόρη της είχε διαφορετική γνώμη έπρεπενα την κάνει να έρθει στα συγκαλά της Έπρεπε να σώσειτην οικογένειά της Να καταλάβει πως τέτοια τύχη παρου-σιαζόταν μια φορά στη ζωή της Η Κατίγκω στάθηκε μπρο-στά στο παράθυρο Ένιωσε να πνίγεται Το άνοιξε για νrsquo α-ναπνεύσει καθαρό αέρα και κατάπιε την παγωνιά που κατέ-βαινε από το Λυκαβηττό

Λίγη ώρα αργότερα έξω από την κλειστή πόρτα της Κατί-γκως η Ζαμπέτα κρατώντας την αναπνοή της μην την α-κούσει η Χρυσολωρά και ποιος την γλύτωνε προσπαθούσενα κρυφακούσει αυτά που λέγονταν μέσα στο δωμάτιο Α-πό ώρα η αρχόντισσα με την laquoκόμισσαraquo είχαν κλειδώσειτην πόρτα και κατασπάραζε η μια την άλλη Κομμάτια απόφράσεις λέξεις δίχως νόημα άλλες γεμάτες οργή έφτανανκατά διαστήματα στα αυτιά της Χαρβαλιά Ήταν αδύνατονα βγάλει νόημα Καταλάβαινε όμως πως όσα συνέβαινανμέσα στο δωμάτιο είχαν να κάνουν με την πρωινή επίσκεψητου άγνωστου άντρα Βρε λες ο λιμοκοντόρος να ήρθε για γα-μπρός συλλογίστηκε η Ζαμπέτα και κόλλησε το αυτί τηςστην πόρτα Η συζήτηση συνεχιζόταν χαμηλόφωνα Δενμπόρεσε να βγάλει νόημα και κατέβηκε γρήγορα στην κου-ζίνα νrsquo αποτελειώσει τις δουλειές της

Μετά το μεσημεριανό φαγητό η Κοκόνα Κρυσταλλένια


281


πρότεινε στη Δανάη να επισκεφτούν τους Μπαλτατζήδες κιεκείνη δεν ήθελε δεύτερη πρόσκληση Παρrsquo όλο το κρύο θείακαι ανιψιά ξεκίνησαν με τα πόδια Η Θάλεια κλείστηκε στοδωμάτιό της για να ετοιμάσει το άρθρο της για το φύλλοτης Δευτέρας και η Κατίγκω ζήτησε από τη Λάουρα νατην ακολουθήσει στην κάμαρά της Εδώ είμαστε έρχονταιτα μαντάτα σκέφτηκε αμέσως η Ζαμπέτα Έπλυνε γρήγο-ρα τα πιάτα τα άφησε να στεγνώνουν στο νεροχύτη και α-νέβηκε νυχοπατώντας τη σκάλα Ο διάδρομος ήταν άδειοςΑφού βεβαιώθηκε πως η Θάλεια ήταν απασχολημένη μετην Εφημερίδα των Κυριών και δε θα διέκοπτε το γράψιμογια κανένα λόγο κόλλησε το αυτί της στην πόρτα της Κατί-γκως Στην αρχή οι θόρυβοι μιας έντονης συνομιλίας τηνάγγιζαν σαν κύματα στην ακροθαλασσιά φέρνοντας κομ-μάτια μιας άγριας πραγματικότητας

laquo πρέπει ναhellip την οικογένειά σου χρειάζεται ναhellip θυ-σίεςhellip πρέπειhellip πρέπειhellip εσένα περιμένουμεhellip σώσειςhellip τομέλλον σουhellip αν δε σκέπτεσαι τον εαυτό σου σκέψου τουλά-χιστον τις αδερφές σουraquo ύψωσε στο τέλος τη φωνή της ηΚατίγκω με έναν ποταμό από λέξεις που έπεσε πάνω στηΖαμπέτα με τη δύναμη μιας θαλασσοταραχής

Ξεκόλλησε από το διάδρομο και κατέβηκε γρήγορα τησκάλα πάνω στην ώρα που η Λάουρα βγήκε από το δωμά-τιο της μητέρας της και βρόντηξε με δύναμη την πόρτα

Η Κατίγκω όρθια στη μέση του δωματίου κοίταξε μεκριτική ματιά γύρω της έπιπλα και αντικείμενα Ειδικάτον τελευταίο χρόνο μέσα στην κάμαρά της υπήρχε διάχυ-τη η απόγνωση ποτέ δημόσια δηλωμένη για την οικονομι-κή της κατάσταση και το αβέβαιο μέλλον της οικογένειάς

282



της Εκείνο το ευλογημένο πρωινό για πρώτη φορά κάπουβαθιά στον ορίζοντα της μίζερης ζωής της είχε δει να λάμπειένα ανέλπιστο φως Δε θα επέτρεπε στην κόρη της να τοσβήσει Κάθισε στο σεκρετέρ της πήρε μια κόλλα αλληλο-γραφίας κι έγραψε ένα σύντομο μήνυμα στην αδερφή τηςβοήθεια βοήθεια και πάλι βοήθεια τρεις γραμμές επικλή-σεις για βοήθεια Αύριο Κυριακή μετά το φαγητό θα τουςπερίμενε σπίτι για το θέμα που ήδη γνώριζαν Ζητούσε τηβοήθειά τους για να βάλει μυαλό στη Λάουρα με τον καλότρόπο Να ερχόταν μαζί με τη Μαργιόλα οπωσδήποτε καιο Αριστείδης Η Κατίγκω υπογράμμισε τη λέξη laquoοπωσδή-ποτεraquo καθώς σκέφτηκε πως στην προκειμένη περίπτωσητο κύρος ενός άντρα και ειδικά του Αριστείδη Μπαλτατζήήταν απαραίτητο Έκλεισε το σημείωμα σε φάκελο και κα-τέβηκε στην κουζίνα Βρήκε τη Ζαμπέτα να τακτοποιεί στοντουλάπι το σερβίτσιο του μεσημεριανού φαγητού

laquoΠού είναι ο Πρίφτηςraquo την ρώτησε ανυπόμοναlaquoΦροντίζει τον κήποraquo της απάντησε η ΧαρβαλιάlaquoΝα πάει αμέσως αυτόν το φάκελο στην αδερφή μου και

με την ευκαιρία να φέρει πίσω τη θεία μου και τη ΔανάηraquoΟ Κόκος Πρίφτης μπήκε στην κουζίνα Έριξε μια ματιά

δαρμένου σκύλου στη Ζαμπέτα κι εκείνη δίχως λέξη του έ-δειξε το φάκελο πάνω στο τραπέζι Δεν μπορούσε να τουφερθεί πολιτισμένα όπως δυο άνθρωποι οι οποίοι εργάζο-νταν στον ίδιο εργοδότη γιατί του έφτανε ένα χαμόγελό τηςγια να ονειρεύεται πράγματα τα οποία η Ζαμπέτα δε θα τουέδινε ποτέ Ο Πρίφτης έπλυνε τα χέρια του στο νεροχύτημια αφορμή για να την κρυφοκοιτάζει και νrsquo ανασαίνει τιςμυστηριώδεις οσμές της αμύγδαλα καβουρντισμένα βανί-


283


λια δενδρολίβανο καπνό από σέρτικο τσιγάρο πόνο μασκα-ρεμένο με προσποίηση χαμόγελου Κατόπιν πήρε το φάκε-λο και κατευθύνθηκε προς την πόρτα

laquoΣτα τσακίδιαraquo μουρμούρισε η Χαρβαλιά σιγανά τόσοώστε να την ακούσει ο Πρίφτης κι εκείνος αμίλητος βγήκεαπό την κουζίνα

Το βράδυ κύλησε άκεφα για όλους Την Κατίγκω την έ-τρωγε η αγωνία μαζί με κάτι άλλο ανείπωτο το οποίο προ-σπαθούσε από το πρωί νrsquo απωθήσει στην πιο σκοτεινή γω-νιά του μυαλού της Η Λάουρα κλείστηκε στην κάμαρά τηςμε τη δικαιολογία πως είχε πονοκέφαλο Η Δανάη η οποίαείχε ανάγκη να κλάψει γιατί μόλις εκείνο το απόγευμα είχεμάθει πως ο κρυφός έρωτάς της θα έφευγε το φθινόπωρογια μεταπτυχιακές σπουδές στη Βιέννη βυθίστηκε στην α-νάγνωση της ποιητικής συλλογής Συντρίμματα του ποιητήΜιλτιάδη Μαλακάση Καθώς ατύχησε το σαββατόβραδοπήγαν όλοι νωρίς για ύπνο Η Ζαμπέτα μόνο τυλιγμένηστην κουβέρτα της έμεινε για κάμποσο έξω στην παγωνιάτου κήπου παρέα με το τσιγάρο της μέχρι που ξύλιασε καιμπήκε στην κάμαρά της Ήταν πια περασμένα μεσάνυχταΗ Πανεπιστημίου είχε αδειάσει από ώρα Από το Σύνταγ-μα ακούγονταν να κατηφορίζουν οι άμαξες με τους ξενύχτη-δες του σαββατόβραδου

Εκείνο το βράδυ στην Πλάκα στην ταβέρνα του Ριζαύ-τη του επονομαζόμενου Τσέρουλα γιατί έφτιαχνε τη νο-στιμότερη κακκαβιά με τις τσέρουλες που ψάρευε ο γιοςτου στο Φάληρο ο Κόκος Πρίφτης έφαγε παρέα με φίλοτου μασώντας τον καημό του για την κοκκινομάλλα Όσοκοκκίνιζε το μυαλό του με τη σκέψη της και άδειαζαν τα ε-

284



σώψυχα του στο τραπέζι με τους μεζέδες δίχως να το κα-ταλάβει άδειασε και μερικά ποτήρια κρασί παραπάνω Σπα-νίως έβαζε οινόπνευμα στο στομάχι του ο Αρναούτης Δενήθελε να μοιάζει στη φάρα του όπως έλεγε γιατί παρόλοπου οι Αρβανίτες βρίσκονταν από αιώνες στην Ελλάδα καιγεννιόνταν πια Έλληνες κρατούσαν ακόμα την αγριάδα τηςράτσας από τους προγόνους τους που ήταν κόσμος σκλη-ρός τραχύς και άξεστος κόσμος που ήξερε να λογαριάζε-ται μόνο με τη ζωή και το θάνατο Εκείνος και η οικογένειάτου ήταν Αρβανίτες εξευγενισμένοι Ο ίδιος ήξερε να δια-βάζει να γράφει και να μιλάει όμορφα Το οινόπνευμα θό-λωνε το μυαλό κι έβγαζε στη φόρα πρωτόγονα ένστικτα Τοαπέφευγαν οικογενειακώς γιrsquo αυτό και είχαν προκόψει ΟΚόκος είχε βάλει άλλους στόχους στον εαυτό του Πίστευεπως άξιζε κάτι καλύτερο στη ζωή από το να τριγυρίζειστην Αθήνα μεθυσμένος κι αν καμιά φορά έπινε ήταν μόνοκανένα ποτήρι κρασί για να συνοδέψει το φαγητό του

Αφού τελείωσαν την κακκαβιά και πλήρωσαν το λογα-ριασμό που έφερε ο Τσέρουλας οι δυο φίλοι κατηφόρισαντην Πανεπιστημίου Αποχαιρετίστηκαν στο ύψος του Ο-φθαλμιατρείου Αθηνών

laquoΚάνε της καντάδα Είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για νατην ρίξεις Οι γυναίκες λειώνουν με κάτι τέτοιαraquo τον συμ-βούλεψε ο φίλος πριν χωριστούν

laquoΤης έχω κάνει πολλές αλλά εκείνη τίποταraquo κλάφτηκεο Κόκος

laquoΆλλη μια δε βλάπτειraquo είπε ο φίλος και με μια τελευ-ταία καληνύχτα πήρε το δρόμο για τα Εξάρχεια

Ο Πρίφτης πέρασε απέναντι Με μυαλό θολό και στομά-


285


χι ανακατεμένο τριγύρισε σαν τον κλέφτη έξω από το σπί-τι Είχε μια όρεξη να γκρεμίσει τους τοίχους που μέσα έκρυ-βαν τον laquoκαημόraquo του Μεθυσμένος από έναν έρωτα ο οποίοςείχε μεγαλώσει στην άρνηση κόλλησε στα παράθυρα του ι-σογείου και άρχισε να τραγουδάει έξω φωνή

Κάτω απ rsquo τα παράθυρά σουΤα μισάνοιχταΚοίταξε έναν που απόψεΤα μεσάνυχταΠλαντάζει και παραμιλείΑγάπη μου χρυσήΣτο πεζούλι του παράθυρου βγες γρήγοραΛόγια ωραία πες μου και παρήγορα

Η Ζαμπέτα πετάχτηκε από το κρεβάτι μισόγυμνη καιάνοιξε το παράθυρο

laquoΣκάσε βλαμμένε Θα σηκώσεις τον κόσμο στο ποδά-ριraquo του ψιθύρισε γεμάτη τρόμο

Αλλά εκείνη την ώρα στο στόμα του Πρίφτη τραγου-δούσε και μιλούσε το οινόπνευμα Μόλις την είδε άρχισε έ-να παραλήρημα

laquoΑγάπησέ με Ζαμπετάκι Είμαι τρελός για σένα Όπουπάω όπου βρεθώ εσένα βλέπω μπροστά μου Μέχρι καιστις φοράδες μου έχω δώσει το όνομά σου Και τις προβατί-νες και τις κατσίκες μου ldquoΖαμπέταrdquo τις φωνάζω όλες γιανα μου απαντάνε ldquoμπεrdquo και της Νερτίλας τις γάτες ldquoΖα-μπέταrdquo για να μου απαντάνε ldquoμιάουrdquo και τις σκύλες τηςldquoΖαμπέταrdquo κι αυτές για να μου κάνουν ldquoγάουrdquo και να νομί-

286




287

ζω πως ακούω εσένα να με λες αγάπη σου Ζαμπέτα πέντεχρόνια με ψήνεις όπως την πατάτα στη χόβολη Ζαμπέταraquo

Ξεσηκώθηκε το σπίτι και η γειτονιά Άνοιξαν παντζού-ρια ακούστηκαν νυσταγμένες βρισιές

laquoΦωνάξτε ρε τον Μπαϊρακτάρη να τον πάει σηκωτόστο Μενδρεσέraquo

Βγήκε στο παράθυρο η Ζαμπέτα και με τη φόρα ενόςκαταστροφικού θυμού που είχε τις ρίζες του σrsquo ένα παρελ-θόν γεμάτο αναθυμιάσεις οινοπνεύματος του έριξε έναν κου-βά νερό στο κεφάλι

laquoΠάρε αυτό για να σου φύγει η κάψα τρελέ και ανόητεΘα λογαριαστούμε αύριοraquo τον έβρισε

Ο Πρίφτης έφυγε σαν δαρμένος σκύλος Πέρασαν όλοιμια νύχτα κόλαση

Μετά τη βραδινή νεροποντή που λάσπωσε την πόλη καιπλημμύρισε τα χαμόσπιτα του Βοτανικού και της Χαμοστέρ-νας ξημέρωσε η Κυριακή ηλιόλουστη και παγωμένη Ε-νώ η Ζαμπέτα έστρωνε το τραπέζι για το πρωινό μπήκε στηνκουζίνα η Κατίγκω Την κοίταξε προκλητικά η Χαρβαλιά

laquoΜε συγχωρείτε για χθες βράδυ κυρία Χρυσολωρά αλ-λά δε φταίω εγώ Ο Πρίφτης είναι τρελόςraquo βιάστηκε να δι-καιολογηθεί

laquoΕίναι τρελός για σένα Ζαμπέταraquo της είπε ήσυχα ηΚατίγκω

Διευθυντής Αστυνομίας περιβόητος διώκτης των κανταδό-ρων και των κουτσαβάκηδων

Απαίσια φυλακή στην παλιά στρατώνα πρώην τουρκικό ιερο-σπουδαστήριο


laquoΔικό του πρόβλημαraquo απάντησε η Χαρβαλιά έτοιμηγια καβγά laquoΕ και τι να κάνω εγώ κυρία Χρυσολωρά γιατην τρέλα τουraquo συνέχισε η κοκκινομάλλα και η Κατίγκωτην κοίταξε αυστηρά στα μάτια

laquoΝα πεις το ldquoναιrdquo για να βρούμε την ησυχία μαςraquo τηςαπάντησε

laquoΜαhellipraquo προσπάθησε νrsquo αμυνθεί η Ζαμπέτα στην απί-στευτη εισβολή της αρχόντισσας στα προσωπικά της αλλάεκείνη της επέβαλε σιωπή με το βλέμμα της Έδωσε οδη-γίες για το μεσημεριανό φαγητό και της είπε

laquoΣτις τρεις θα έρθει η αδερφή μου με τον άντρα της Ναέχεις έτοιμο το σαλόνιraquo

Έπειτα βγήκε από την κουζίναΗ Ζαμπέτα πρόλαβε να σκεφτεί πως η Χρυσολωρά δεν

είχε φωνάξει για τα χθεσινοβραδινά και της φάνηκε παρά-ξενο γιατί η Χαρβαλιά περίμενε μεγάλη φασαρία Κάποιααθέατη αιτία χαράς πρέπει να είχε λυγίσει την αυστηρότητάτης Στις εννιά έφτασε ο Πρίφτης με την άμαξα και βρήκετην Κατίγκω μόνη της στο σαλόνι Πέρασε μέσα στο δω-μάτιο κρατώντας αμήχανα το καπέλο στο χέρι

laquoΔε θα πάμε εκκλησία Κόκο και δε θα σε χρειαστούμεσήμερα Μπορείς να διαθέσεις τη μέρα σου όπως θέλειςraquoτον πρόλαβε

laquoΘέλω να ζητήσω συγγνώμη κυρία Χρυσολωρά για τησυμπεριφορά μου χθες βράδυraquo άρχισε δειλά όμως εκείνητον έκοψε λέγοντάς του μόνο

laquoΝα μην επαναληφθείraquoΑπό μακριά ακούστηκαν οι καμπάνες της ΜητρόποληςΜέχρι να έρθει η ώρα του φαγητού η Κατίγκω βρήκε

288



ευκαιρία να σκεφτεί νrsquo ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις τηςκαι να οργανώσει το σχέδιο με το οποίο θrsquo αντιμετώπιζετην αντίδραση της Λάουρας Την άκουσε να παίζει στο πιά-νο ένα κομμάτι θλιμμένο σαν να είχαν κηδεία Στη μία κά-θισαν στο τραπέζι κι έφαγαν την περισσότερη ώρα σιωπη-λές Η Κοκόνα με ψεύτικο κέφι έκανε φιλότιμες προσπά-θειες να κρατήσει ζωντανή μια συζήτηση για τη χθεσινήσυνεδρίαση του συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo η οποία όμως έ-σβηνε στις ανόρεχτες μπουκιές της Κατίγκως και της Λά-ουρας Ο νους της Θάλειας ήταν στο άρθρο που είχε να πα-ραδώσει την επομένη και δεν είχε ακόμα κατορθώσει να τε-λειώσει Η Δανάη έπαιξε αφηρημένη με το φαγητό στοπιάτο της και ζωντάνεψε μόνο όταν η Κατίγκω ανέφερεπως το απόγευμα περίμενε τους Μπαλτατζήδες

laquoΘα έρθουν και τα ξαδέρφια μαςraquo ρώτησε η Δανάη μεμάτια που έλαμπαν από προσμονή

laquoΌχιraquo της απάντησε ξερά η μητέρα της κι εκείνη έπεσεσε μια μελαγχολία που τάραξε την πέψη της Κρυσταλλέ-νιας

Στις τρεις η άμαξα έφερε το ζεύγος Μπαλτατζή

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής από την πολυθρόνα του κοίταξετη Λάουρα όρθια κοντά στο παράθυρο του σαλονιού Τοφως του δειλινού ζωγράφιζε στην πλάτη της σχέδια και άλ-λαζε χρώματα πάνω στα μακριά μαλλιά της τα οποία μά-ταια προσπαθούσαν να συγκρατήσουν σε τάξη δυο χτενάκιααπό ταρταρούγα Εκείνος ο θησαυρός θηλυκότητας βαρύς


289

10o


και ζωντανός έφτιαχνε ένα φωτοστέφανο δόξας γύρω απότο λεπτό πρόσωπό της Με παραμορφωμένα χαρακτηρι-στικά και σκοτεινιασμένα μάτια η ανιψιά του φαινόταν απόώρα να συγκρατεί με δυσκολία μια απελπισία Και όμωςακόμα κι έτσι βασανισμένη ήταν όμορφη Ο ΑριστείδηςΜπαλτατζής συλλογίστηκε πως μπορούσαν νrsquo αμαρτήσουνγια εκείνη άντρες παπάδες και άγιοι και κατάλαβε πωςδεν υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη από τη φαινομενική αδυνα-μία των γυναικών με τα ασημόχρυσα μαλλιά Όπως βημά-τιζε μέσα στο δωμάτιο ψηλή λεπτή και γεμάτη νεύρο τουέδωσε την εντύπωση ενός άγριου ζώου της αφρικανικής σα-βάνας και ο Μπαλτατζής θυμήθηκε ξαφνικά τον πατέρατης όπως τον είχε γνωρίσει χρόνια πριν την εποχή που πα-ντρεύτηκε την κουνιάδα του Πόσο πολύ του έμοιαζε η Λά-ουρα Με δυσκολία συγκέντρωσε την προσοχή του στη συ-ζήτηση Όσο περνούσε η ώρα γινόταν εντονότερη και τααίματα άναβαν Η Κοκόνα Κρυσταλλένια καθόταν αμίλητηλίγο εκτός συζήτησης σαν να ένιωθε άβολα και στριφογύ-ριζε στα παχουλά χέρια της το μαντήλι της με το οποίοσκούπιζε κάθε τόσο το μέτωπό της Με ματιά επιστημονι-κή κρατώντας συναισθηματική απόσταση από αυτό πουγινόταν μέσα στο σαλόνι ο Μπαλτατζής κοίταξε τη γυναί-κα του και την κουνιάδα του

Η Κατίγκω και η Μαργιόλα καθισμένες στον καναπέπάλευαν με δυσκολία να κρατήσουν τα προσχήματα καικάθε φορά που άνοιγαν το στόμα τους οι λέξεις έφτανανπάνω στη Λάουρα σαν πέτρες Ποτέ μέχρι εκείνη την ώραδεν είχαν και οι δυο αδερφές μιλήσει τόσο πολύ Ειπώθηκανόλες οι σαχλαμάρες οι ψευτιές και οι σάλτσες που μπορού-

290



σε να κατεβάσει το μυαλό των δυο γυναικών πως ο Φίλιπ-πος Ρώμας θα της πρόσφερε όλα τα καλά του κόσμου θατην αγαπούσε θα την νοιαζόταν θα την λάτρευε θα της έ-κανε τη ζωή εύκολη θα είχε ότι επιθυμούσε η ψυχή της δεθα της έλειπε τίποτα θα έκανε ταξίδια μαζί του να γνωρί-σει τον κόσμο θα είχε κοσμήματα πολυτελή ρούχα ωραίοσπίτι θα είχε λεφτά να ξοδέψει για κάθε της καπρίτσιο θαείχε υπηρετικό προσωπικό για τα πρακτικά του σπιτιούτης κι εκείνη θα μπορούσε να ξυπνάει αργά το πρωί όπωςτης άρεσε θα μπορούσε να διαβάζει όσο της άρεσε να παί-ζει πιάνο να οργανώνει βραδιές φιλολογικές αλλά και δε-ξιώσεις θα πήγαινε σε χορούς θαhellip θαhellip Και να μην ξεχνού-σε πως ήταν ήδη είκοσι δύο χρόνων πως σχεδόν όλες οι φί-λες της ήταν παντρεμένες πως τα χρόνια περνούσαν για ό-λους ακόμα και για τις όμορφες και πως οι κακές γλώσσεςτων γνωστών τους στοιχημάτιζαν το μέλλον της εδώ καικαιρό Είπαν πολλά όμως καμιά τους δεν έθιξε τα συναι-σθήματα δε μίλησε για το πώς θα ένιωθε η Λάουρα δίπλασε κάποιον που δε θrsquo αγαπούσε που θα σιχαινόταν ίσωςΚαμιά τους δεν ξεκαθάρισε αν όλα αυτά τα πρακτικά θα ε-παρκούσαν για να γεμίσει η ζωή της Αν αργότερα στην ύ-στατη στιγμή του θανάτου της η Λάουρα θα μπορούσε ναπει πως άξιζε τελικά η ζωή της Όταν κάποτε τελείωσε τοκατεβατό με τις παράλληλες απολαβές του γάμου με τονΦίλιππο Ρώμα ndashτύχη που μια φορά τής χτυπάει την πόρ-ταndash οι δυο αδερφές έμειναν στον καναπέ λαχανιασμένεςΚοίταξε η μια την άλλη και σαν να ντράπηκαν Κατόπιν κοί-ταξαν και οι δυο τη Λάουρα Την είδαν σκοτεινή και απειλη-τική την ένιωσαν δυστυχισμένη


291


laquoΚαι ο έρωταςraquo τις ρώτησε εκείνη με μια υποψία φω-νής laquoΠού τον έχετε καταδικάσει τον έρωταraquo

Πετάχτηκε τότε από τον καναπέ η ΚατίγκωlaquoΟ έρωτας είναι μόνο μια λέξη Δεν τρώγεται Δεν πίνε-

ται Δεν ντύνεταιraquo της είπε με σκληρότητα που άφησε ά-ναυδο τον Αριστείδη Μπαλτατζή

Η νύχτα έπεφτε σιωπηλά πάνω από την Αθήνα Μέσαστο σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου οι σκιέςπύκνωσαν Η Κοκόνα Κρυσταλλένια σηκώθηκε και άναψετις λάμπες Η Λάουρα αναρωτήθηκε αν πράγματι υπήρχεΚόλαση γιατί εκεί την έστελνε ολοταχώς η μητέρα της ΗΚατίγκω σηκώθηκε να φωνάξει τη Ζαμπέτα να σερβίρει τοτσάι Πήγε μέχρι την πόρτα την άνοιξε και η αναιδέστατηδούλα έπεσε μέσα στο δωμάτιο Η Κατίγκω άστραψε απόθυμό

laquoΠάλι σrsquo έπιασα να κρυφακούς Ζαμπέτα Τι θα κάνω μεεσέναraquo κατάφερε με κόπο νrsquo αρθρώσει αλλά η Χαρβαλιάμε αναίδεια καθώς σηκώθηκε από το πάτωμα στρώνονταςτο φόρεμά της αποκρίθηκε

laquoΕίμαι κι εγώ τώρα πια της οικογένειας Ότι σας αφο-ρά αφορά κι εμένα Γιατί με αφήνετε έξω από τις υποθέσειςσας και με καταδικάζετε να κρυφακούω Έτσι κι αλλιώςαπό εμένα περνάνε τα βάσανά σας Πάω να φέρω το τσάιraquoσυμπλήρωσε γρήγορα για νrsquo αποφύγει τα χειρότερα καιβγήκε από το σαλόνι

laquoΑυτή στο τέλος θα την διώξωraquo αναστέναξε αποκα-μωμένη η Κατίγκω δίχως να το πολυπιστεύει

Έμειναν και οι πέντε αμίλητοιΌσο περνούσε η ώρα τόσο η Λάουρα ένιωθε να φουσκώ-

292



νει μέσα της μια θάλασσα Δεν το χωρούσε ο νους της Ε-κείνη η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι η καλλονή η περήφανηη απόμακρη η μυγιάγγιχτη η θεά είχε βρει το ταίρι τηςέναν καρβουνιάρη Με την παραφορά της νιότης που τηςκόβουν τα φτερά και θυσιάζεται άδικα έβγαλε ξαφνικά έναουρλιαχτό από τα βάθη του laquoείναιraquo της Έπεσαν οι πίνακεςαπό τους τοίχους κι έσπασαν όσες πορσελάνες είχαν γλυτώ-σει από το ξεπούλημα Αναστατώθηκε το σπίτι Από το δω-μάτιό τους κατέβηκαν τρομαγμένες η Θάλεια με τη Δανάηενώ η Χαρβαλιά από τη σαστιμάρα της αναποδογύρισε τοδίσκο με το τσάι Η Κατίγκω σηκώθηκε γρήγορα από τηθέση της και της έδωσε ένα χαστούκι να συνεφέρει από τηνυστερία ndash το δεύτερο γιατί το πρώτο τής το είχε δώσει πέ-ντε χρόνια πριν Μπήκε στη μέση η Κοκόνα και την έσωσεΜέχρι να καταλάβουν τι είχε συμβεί η Λάουρα εγκατέλει-ψε το δωμάτιο Ο Μπαλτατζής την πρόλαβε στην πόρταΤην πήρε στην αγκαλιά του σαν να νανούριζε παιδί και τηςψιθύρισε συνωμοτικά στο αυτί να μην τον ακούσουν οι γυ-ναίκες

laquoΚαταλαβαίνω την απελπισία σου κοριτσάκι μου αλλάτα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσο σου φαίνονται αυ-τή τη στιγμή Κράτα την ψυχραιμία σου γιατί τις επόμενεςμέρες θα σου χρειαστεί και να ξέρεις πως όλα είναι μια συ-νήθεια στο τέλος Ο Φίλιππος Ρώμας είναι ένας εξαιρετικόςάνθρωπος Τον γνώρισα μερικά χρόνια πριν όταν έφερε στοιατρείο μου να εξετάσω τον αδερφό του Όλοι έχουν να λένεγια την καλοσύνη τουraquo

Εκείνη ακούμπησε πάνω τουlaquoΘείε και τα βόδια καλά είναι δεν τα παντρεύεται όμως


293


κανείςraquo του είπε με εγκατάλειψη και δέχτηκε την παρηγο-ριά του

Η Λάουρα κλείστηκε στο δωμάτιό της κι έκλαψε για δέκασυνεχείς ώρες Ήρθε η Ζαμπέτα με τίλιο και βαλεριάνα σεδόσεις για έκτακτες ανάγκες όπως είχε συστήσει ο Μπαλτα-τζής Πώς θα περνούσε μια ολόκληρη ζωή με κάποιον που δεναγαπούσε Κάποιον που θrsquo απεχθανόταν Ξαφνικά σαν να εί-χε συρρικνωθεί Αυτή η φρίκη η οποία καθρεφτιζόταν σταμάτια της της είχε αφαιρέσει ύψος και μέρες ζωής Κάθισε ηΧαρβαλιά κοντά της και της χάιδεψε τα παγωμένα χέρια

laquoΥπάρχουν δυο ειδών άντρες ldquoκόμισσαrdquo αυτοί που κά-νουν χρέη ταπετσαρίας και οι άλλοι που κάνουν χρέη κου-βέρτας Εσύ είσαι τυχερή γιατί σου έλαχε η κουβέρτα Ηταπετσαρία μπορεί να σε είχε ταπεινώσει να σε είχε δείρεικαι να σε είχε εγκαταλείψει σαν σπασμένο κανάτι Αυτέςπου ψάχνουν τον έρωτα οι άντρες πρώτα τις γλεντούν καιμετά τις παρατάνε ldquoκόμισσαrdquo άκου κι εμένα Καλύτεραμια γυναίκα να διαλέξει άντρα με το μυαλό και όχι με τηνκαρδιά γιατί μόνο με το πρώτο μπορεί νrsquo αντιμετωπίσει τηζωήraquo σοβάρεψε ξαφνικά η Ζαμπέτα και τα παρδαλά μάτιατης πλημμύρισαν με τη λύπη των αναμνήσεων που κρατούνακόμα τη φρίκη τους

Καθώς η laquoκόμισσαraquo παρέμενε σιωπηλή την άφησε στηδυστυχία της και κατέβηκε στην κουζίνα να συνεχίσει τιςδουλειές της

Η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι δεν είχε ζωή δεν είχε χαράμόνο μάτια κλαμένα Όταν τη Δευτέρα δεν κατέβηκε γιαπρωινό η Κατίγκω μπήκε μέσα στην κάμαρά της Την βρή-κε ξαπλωμένη στο στρωμένο κρεβάτι ντυμένη ακόμα με τα

294



χθεσινά ρούχα Φαινόταν να είχε περάσει μια νύχτα άυπνηΚοιτάχτηκαν σαν αντίπαλα στρατόπεδα πριν από τη μάχη

laquoΠώς με θυσιάζεις έτσι δίχως τύψεις Πώς με θυσιάζετεόλοι σαςraquo ρώτησε την Κατίγκω σαν να μην το χωρούσε ονους της

laquoΣε μια οικογένεια η οποία είναι έτοιμη να βουλιάξειθυσιάζεται αυτός που έχει τα πιο πολλά χαρίσματα για νασωθούν οι υπόλοιποι Οι αδερφές σου δεν έχουν την ομορφιάσου ούτε τον τίτλο σουraquo της απάντησε

laquoΔηλαδή μου λες πως πρέπει να θεωρήσω την ομορφιάκατάρα Τον τίτλο μου βάρος ασήκωτοraquo

laquoΌχι Και τα δυο αποτελούν το διαβατήριο για μια καλύ-τερη ζωή Μια ζωή της τάξης μαςraquo την έκοψε η Κατίγκω

laquoΚαι ποια είναι αυτή η καλύτερη ζωή Μrsquo ένα βαρκάρηπου προβιβάστηκε σε καρβουνιάρη κι έχει έναν αδελφό πα-ταλόraquo την ρώτησε η Λάουρα

laquoΕίναι αυτή η ζωή που χαρίζουν τα χρήματα και ο πλού-τος ενός αυτοδημιούργητου ανθρώπου τον οποίο θα πρέπεινα ευγνωμονούμε γιατί μας σώζει από τη φτώχιαraquo της α-πάντησε η Κατίγκω

laquoΚαι φτάνει αυτόraquo Η Λάουρα την κοίταξε με μάτια θολάlaquoΦτάνει και περισσεύειraquo θέλησε να κλείσει εκεί τη συζή-

τηση η Κατίγκω γιατί δεν έβγαζε πουθενάΗ Λάουρα όμως δεν την άφησε και τότε έγινε κάτι το ο-

ποίο στα χρόνια που έρχονταν και οι δυο τους θα ήθελαν ναξεχάσουν Ξαφνικά έπεσαν οι μάσκες μπήκαν στην άκρη οικαλοί τρόποι οι ευγενικές συμπεριφορές ο σεβασμός στουςγονείς τα laquoεσάςraquo και τα laquoεσείςraquo Τα προσχήματα τα οποία


295


και οι δυο προσπαθούσαν να σώσουν μέχρι εκείνη τη στιγμήπήγαν κατά διαόλου Έμειναν ο θυμός η οργή η απελπισίακαι δυο γυναίκες που πάλευαν η καθεμιά για το δικό της δί-κιο Σηκώθηκε η Λάουρα από το κρεβάτι και είπε της Κατί-γκως με βραχνή φωνή από το ξενύχτι σαν να την μαστίγωνε

laquoΚατέστρεψες τη ζωή του πατέρα μου καταστρέφειςτώρα και τη δική μου Σε μισώ και θα σε μισώ για το υπό-λοιπο της ζωής μου που εύχομαι να είναι σύντομοraquo

laquoΜπορώ να ζήσω με το μίσος σου Με τρεις κόρες γερο-ντοκόρες και με άδειο στομάχι όμως όχι Κι αν χρειάζεταινα σε θυσιάσω όπως λες θα το κάνω δίχως καμιά τύψη Θαπαντρευτείς τον Φίλιππο Ρώμα Τελεία και παύλαraquo έκλει-σε οριστικά το θέμα η Κατίγκω σφραγίζοντας το μέλλοντης κόρης της

Πριν βγει από την κάμαρα κοίταξε για τελευταία φοράτη Λάουρα και σκέφτηκε πως η ωραία κόρη της ήξερε νrsquo α-γαπάει και να μισεί με τον ίδιο τρόπο υπερβολικά Έριξεμια ματιά στο ρολόι της και είδε πως ήταν ήδη δέκα και τέ-ταρτο Με μια προδιάθεση νίκης μπήκε στο δωμάτιό τηςκαι άρχισε να ετοιμάζεται για το ραντεβού των έντεκα μετον Βικέντιο Μοράρη

Η Λάουρα άρχισε να κλαίει για τα νιάτα της για την ο-μορφιά της για τα μάτια της στο χρώμα του βασιλικούγια τα ξανθά μαλλιά της με την αργυρή απόχρωση για τηλυγερή μέση της για τους στρογγυλούς γοφούς της για τοlaquoLuz de Lunaraquo για τον πεθαμένο πατέρα της για τις laquoΠο-λωνέζεςraquo του Σοπέν για το αυγουστιάτικο φεγγάρι για τιςαλκυονίδες μέρες του Γενάρη για τον αττικό ουρανό για ταερείπια της Ακρόπολης ενώ η Κατίγκω ντυμένη με τα κα-

296



λύτερά της και μrsquo ένα καινούργιο φως στα μάτια δεχότανγια δεύτερη φορά τον Βικέντιο Μοράρη

Χαιρετήθηκαν όπως δυο παλιοί φίλοι για χρόνια χωρι-σμένοι από το πεπρωμένο οι οποίοι ξανασυναντιούνται να μι-λήσουν για το παρελθόν για όσα έζησε ο καθένας μόνος τουΤου πρόσφερε την πολυθρόνα αλλά εκείνος κάθισε δίπλα τηςστον καναπέ και ανάσανε το άρωμά της άρωμα γυναίκαςπου ωρίμασε μέσα σε δυσκολίες ενώ τα χρόνια τα οποία εί-χαν περάσει αντί να της αφαιρέσουν της πρόσθεσαν εκείνο τοκάτι το μυστηριώδες που την έκανε τώρα πιο επιθυμητή

laquoΛοιπόνraquo την ρώτησε και την κοίταξε έντονα στα μάτιαlaquoΗ κόρη μου δέχεται την πρόταση του κυρίου Ρώμα

Μπορείτε να προχωρήσετεraquo είπε η Κατίγκω κι εκείνη τηστιγμή ένιωσε πως όλοι οι κόμποι της λύπης της άρχισαννα λύνονται ένας ένας

laquoΘαυμάσιαraquo της απάντησε ο Μοράρης laquoΈτσι θα βλε-πόμαστε συχνότεραraquo τόλμησε να προσθέσει ανοίγοντάςτης αθόρυβα την πόρτα του μέλλοντος και η Κατίγκω τα-ράχτηκε σαν έφηβη

Καθώς την χάιδευε με το βλέμμα του σκέφτηκε πως τόσαχρόνια δίχως να το καταλάβει είχε γεμίσει το κενό του με τιςζωές των άλλων και πως τώρα είχε φτάσει η στιγμή να ζήσειτη δική του Κατόπιν μίλησαν για το πώς θrsquo άλλαζε η ζωή τηςκόρης της αλλά και όλης της οικογένειας μαζί Μίλησαν γιατα πρακτικά θέματα του γάμου που θα τους απασχολούσανστο μέλλον Η Κατίγκω παρουσίασε το δερμάτινο φάκελο μετους τίτλους της κόρης της και ο Μοράρης της έδωσε όλες τιςπληροφορίες για το ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Φί-λιππος Ρώμας προσωπικά στοιχεία αλλά και γνώμη του


297


298


ιδίου για τον εργοδότη του Η Κατίγκω παρασυρμένη απόμια οικειότητα η οποία τής αφαιρούσε όλες τις αντιστάσειςτης δίχως να το συνειδητοποιήσει του είπε μυστικά της πουμέχρι τότε κρατούσε κρυφά από τιμή από περηφάνια απόντροπή Όταν το ρολόι της τραπεζαρίας χτύπησε μία ο Βικέ-ντιος Μοράρης σηκώθηκε και την αποχαιρέτησε

laquoΘα ξανασυναντηθούμε γρήγοραraquo άφησε μια υπόσχεσηΚαθώς τον συνόδευε στην εξώπορτα πήρε το χέρι της

και αντί να υποκλιθεί μόνο όπως απαιτούσαν οι καλοί τρό-ποι συμπεριφοράς σε μια κυρία εκείνος τόλμησε ndash αχ πώςτο τόλμησεndash να γυρίσει την παλάμη της και νrsquo ακουμπήσειτα χείλη του στο μυρωμένο καρπό της

laquoΑύριο ο κύριος Φίλιππος Ρώμας θα έρθει να ζητήσει ε-πισήμως το χέρι της κοντέσας Αλφιέριraquo της είπε και η φω-νή του είχε κάτι από βελούδο

Η Κατίγκω έκλεισε την πόρτα κι έμεινε όρθια στο χολμε την επίγνωση πως μέσα σε μισή ώρα είχε χάσει την όρε-ξη με την οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή κριτικάριζε τη σα-χλαμάρα του έρωτα

Ο Φίλιππος Ρώμας χτύπησε το ρόπτρο της εξώπορτας στιςέξι ακριβώς Το ίδιο πρωί είχε προηγηθεί η άμαξά του με ε-νενήντα εννιά άσπρα τριαντάφυλλα ndash Το εκατοστό είσαι ε-σύ Λάουρα

laquoΑπό τον κύριο Ρώμαraquo είπε ο Ευάγγελος Κοντός στηνάφωνη Ζαμπέτα κι εκείνη βιάστηκε να τον βοηθήσει να ταμεταφέρει μέσα στο σπίτι


Η Χαρβαλιά φύλαξε στην τσέπη της ποδιάς της το συ-νοδευτικό φάκελο για να τον δώσει στην laquoκόμισσαraquo αργό-τερα κι έβαλε τα τριαντάφυλλα σε όσα βάζα υπήρχαν στοσπίτι σε λεκάνες και σε κατσαρόλες γιατί πού αλλού νατακτοποιούσε εκείνη τη χιονοστιβάδα των λουλουδιών πουευωδίαζαν στο σπίτι Τα μοίρασε σε όλα τα δωμάτια στηνκουζίνα ακόμα και στο πλυσταριό

laquoΠού τα βρήκε ο χριστιανός τόσα τριαντάφυλλα μέσαστο καταχείμωνο Οι δικές μας τριανταφυλλιές παιδεύο-νται νrsquo ανθίσουν ακόμα και την άνοιξη κι εκείνος βρήκε ναστείλει ενενήντα εννιάraquo θα έλεγε η Χαρβαλιά την επομένητο πρωί στη Σαμαλτάνα Φυλακτού την παραδουλεύτρακαθώς οι δυο τους καθισμένες στο τραπέζι της κουζίναςμοιράζονταν μαζί με τα τελευταία νέα των Χρυσολωράδωνένα κατσαρόλι γάλα και μισό καρβέλι ψωμί με φρέσκο βού-τυρο που τους είχε φέρει ο Πρίφτης από το μαντρί του σταΚαλύβια

Η Σαμαλτάνα έμενε στη Βάθεια κι ερχόταν στο μέγαροτης οδού Πανεπιστημίου τρεις φορές τη βδομάδα για τιςβαριές δουλειές Ήταν γυναίκα δυνατή και γερή σαν άλογοαλλά άσχημη σαν την αμαρτία Χήρα από πολύ νέα είχεμεγαλώσει τους δυο γιους της δουλεύοντας εργάτρια σταlaquoσαπουντζήδικαraquo Τα τελευταία χρόνια όμως δούλευε ωςκαθαρίστρια στα αρχοντόσπιτα της Αθήνας γιατί το μερο-


299

Σημερινή πλατεία Βάθη Σαπωνοποιεία τα οποία βρίσκονταν κοντά στα ελαιοτριβεία

στην περιοχή της σημερινής λεωφόρου Αθηνών όπου υπήρχε ο τε-ράστιος ελαιώνας της Αθήνας


κάματο ήταν καλύτερο Είχε κατορθώσει ακόμα και νασπουδάσει τα παιδιά της κι εκείνη την εποχή παρακολου-θούσαν και τα δυο τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Οι γιοιτης επέμεναν να σταματήσει η μάνα τους τη δουλειά αλλάη Σαμαλτάνα είχε ακόμα χρέη να ξεπληρώσει

laquoΜrsquo αυτά τα χέριαraquo έλεγε Τα σήκωνε ψηλά σαν το ΆγιοΔισκοπότηρο και τα έδειχνε χέρια σαν κουπιά με κάλουςκαι χιονίστρες από τις δουλειές και την κακοπέραση laquoΜό-νο μrsquo αυτά τα χέρια τα κατάφερα όλα να ζήσω και να σπου-δάσω τα παιδιά μουraquo ξανάλεγε και χαμογελούσε με εκείνητη χαρά της ζωής που έχουν συνήθως μόνο οι γυναίκες οι ο-ποίες γεννήθηκαν κακορίζικες

laquoΤι μου λεςraquo θαύμασε η παραδουλεύτρα laquoΤόσο χρήμαπεταμένο για άνθη που θα μαραθούν σε δυο τρεις μέρες καιθα πάνε στα σκουπίδια Α μα δεν τα μοίραζε ο χριστιανόςστους φτωχούς να συγχωρεθούν τα πεθαμένα τουraquo θα έλε-γε της Ζαμπέτας αλλά η κοκκινομάλλα θα έκλεινε την κου-βέντα γιατί συνήθως απέφευγε να συζητάει τα του σπιτιούμε τις δυο βοηθούς της την παραδουλεύτρα και την Αττα-λιώ Χαϊμαντά την πλύστρα τις οποίες είχε διαλέξει η ίδιαόταν έπιασε δουλειά στη Χρυσολωρά Εκτός από τα κου-τσομπολιά της γειτονιάς με αυτές η Ζαμπέτα μιλούσε μό-νο για συμφορές ατυχήματα και θανάτους

laquoΟ σκοπός αγιάζει τα μέσα και σκοπός του λεγάμενουτώρα είναι να λυγίσει το πείσμα της ldquoκόμισσαςrdquoraquo σχολίασεστο τέλος

Ο Φίλιππος Ρώμας ζήτησε επισήμως τη Λάουρα απότη μητέρα της με όλο το άκαμπτο τυπικό που επέβαλλαν οιάγραφοι νόμοι της αθηναϊκής καλής κοινωνίας μέσα στο

300



σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου γεμάτο απότα τριαντάφυλλά του

Η Κατίγκω κοίταξε το συμπαθητικό άντρα με το αυθόρ-μητο χαμόγελο το καθαρό βλέμμα και τη σιγουριά των αυ-τοδημιούργητων ο οποίος μύριζε εγγλέζικο σαπούνι και α-κριβό laquoάφτερ σέιβraquo κι ένιωσε ξαφνικά την ανάγκη να τουπει την αλήθεια

laquoΗ προίκα της κόρης μου είναι μόνο η ομορφιά της και οτίτλος της κύριε Ρώμα Κατά τα άλλα είναι ιδιότροπη δύ-στροπη ανικανοποίητη γεμάτη καπρίτσια εκκεντρικήπεισματάρα απείθαρχη άγρια και ίσως ανυπότακτηraquo τουεξήγησε σαν να μιλούσε για άλογο και όχι για την κόρη της

laquoΚυρία Χρυσολωρά δε χρειάζεται να μου πείτε τίποτα γιατην κοντέσα Αλφιέρι Την θέλω όπως είναι καιhellip θα επιθυ-μούσα να την ανακαλύψω μόνος μουraquo αποκρίθηκε και χαμο-γέλασε εκείνος διασκεδάζοντας κρυφά με την ανησυχία τηςΚατίγκως ενώ όταν λίγο αργότερα μπήκε η Λάουρα στο σα-λόνι ήταν τόση η ευτυχία του που ο Φίλιππος φοβήθηκε νατην κοιτάξει στα μάτια μήπως συμβεί καμιά καταστροφήγίνουν θρύψαλα οι πορσελάνες πέσουν τα κάδρα από τους τοί-χους γκρεμιστεί το ταβάνι με τις οροφογραφίες του Λύτρα

Το ίδιο πρωί λίγο πριν από την επίσκεψη του Ρώμα η Κα-τίγκω είχε στριμώξει την κόρη της στο δωμάτιο ραπτικής

laquoΘα ντυθείς θα στολιστείς και θα βάλεις και το καλύτεροχαμόγελό σου Θα σου το πω για τελευταία φορά Από τηναπόφασή σου εξαρτάται η σωτηρία της οικογένειάς μας Ε-γώ οι αδερφές σου και η θεία Κοκόνα θα πληρώσουμε τιςσυνέπειες της απερισκεψίας και του εγωισμού σου Αν μαςαγαπάς πρέπει να δεχτείς τους κανόνες του παιχνιδιού Σε-


301


βάσου την οικογένειά σου βοήθησε τις αδερφές σου σώσετο μέλλον σου και παντρέψου τον Φίλιππο Ρώμαraquo

Η Λάουρα που για να εκφράσει την απελπισία της οιλέξεις δεν της έφταναν δέχτηκε το πεπρωμένο της σαν μιακουταλιά μουρουνέλαιο

Του έδωσε το χέρι αγέλαστη αλλά με φυσική χάρη ελα-φίνας και ο Ρώμας μέσα στο καταχείμωνο πήρε μια ανά-σα από άνοιξη Δεν τον κοίταξε στα μάτια Το βλέμμα τηςδιαθλάστηκε στα αντικείμενα του σαλονιού στο αναμμένοτζάκι στο φωνογράφο στο πορτρέτο της γιαγιάς της καιο Φίλιππος κατάλαβε πως η ζωή του δίχως εκείνη τη συ-γκεκριμένη γυναίκα θα ήταν αφόρητη Την περνούσε δεκα-τρία χρόνια στην ηλικία και αμέτρητα εκατομμύρια στηνπεριουσία Η Λάουρα τον περνούσε πέντε πόντους στο ύψοςκι έναν ουρανό σε κοινωνική θέση

laquoΕίναι ένας κοντοστούπης ανορθόγραφος βάτραχοςraquoθα έκλαιγε εκείνη με συντριβή δυο ώρες αργότερα στην α-γκαλιά της θείας Κρυσταλλένιας

laquoΕίσαι εσύ ψηλή και σου φαίνεται εκείνος κοντός Όσο γιατην ορθογραφία ε δε χρειάζεται να διαβάζεις τα γραπτάτουraquo θα της έλεγε η Κοκόνα η οποία έψαχνε λόγια για νατην παρηγορήσει

Η Λάουρα η οποία πίστευε πως η ορθογραφία είναι μιακομψότητα μια χάρη της ψυχής θα συνέχιζε να κλαίει α-παρηγόρητη για όλα και προπαντός για εκείνα τα δυο ορ-θογραφικά λάθη στην κάρτα του Ρώμα που συνόδευε τατριαντάφυλλά του

laquoΤρεις λέξεις θεία Μα το φαντάζεσαι Τρεις λέξεις όλεςκι όλες κι έκανε δυο λάθηraquo

302



Η Κρυσταλλένια θα της σκούπιζε τα δάκρυαlaquoΜην κλαις κοκόνα μου Θα του μάθεις εσύ ορθογραφίαraquoΟ Φίλιππος και η Λάουρα δε μίλησαν μεταξύ τους παρά

ελάχιστα Η Κατίγκω μόνο έκανε φιλότιμες προσπάθειεςνα κρατήσει μια συζήτηση η οποία σκόνταφτε συνέχειαστην αμηχανία του Ρώμα και στο πείσμα της κόρης της ναπαριστάνει τη μουγγή Ο Φίλιππος Ρώμας ένιωσε πως ηΛάουρα ήταν ένα αίνιγμα Προσπάθησε να καταλάβει ποιαείναι από το φευγάτο βλέμμα της Εκείνη με μια ελαφριάκλήση του κορμιού της γύριζε το κεφάλι για να τον αποφύ-γει με την ακαταμάχητη γοητεία των γυναικών που δεν έ-χουν ανάγκη να ξελογιάσουν κανέναν ενώ την ίδια στιγμήτού επέτρεπε να θαυμάσει το τέλειο προφίλ της Τον άφηνεάφωνο η παρουσία μιας λάμψης στο πρόσωπό της η οποίαφώτιζε ολόκληρη τη μέρα Όταν η Λάουρα δεν μπόρεσε νατον αποφύγει άλλο αναγκαστικά έστρεψε το βλέμμα τηςστο είδωλό του Το να κοιτάζει τα μάτια της έμοιαζε με τονα βλέπει μια γλάστρα με πλατύφυλλο βασιλικό το Μάη

Όσο περνούσε η ώρα η Κατίγκω ένιωθε να την κατα-λαμβάνει μια εσωτερική ευφορία ndashεπιτέλους ένας πραγμα-τικός άντρας μπαίνει στη ζωή μαςndash ενώ η κόρη της παρέ-μενε σιωπηλή και φανερά δυστυχής ndashθα γίνω σύζυγος ενόςκαρβουνιάρηndash κάτω από το απειλητικό βλέμμα της μητέ-ρας της ndash οι δυο μας θα λογαριαστούμε σύντομα laquoκόμισ-σαraquo Όταν αργότερα η Κοκόνα Κρυσταλλένια την ρώτησεπώς της φάνηκε στην εμφάνιση ο Φίλιππος Ρώμας η Λά-ουρα δεν μπόρεσε να πει με ακρίβεια γιατί την περισσότερηώρα δεν τον κοίταζε μόνο παρατηρούσε τα χέρια του ιδίωςτα νύχια μήπως διακρίνει ίχνη από καρβουνόσκονη


303


Ο Ρώμας αντιλήφθηκε το προσβλητικό βλέμμα τηςlaquoΌχι δεν αγγίζω εγώ τα κάρβουναraquo της ψιθύρισε συ-

νωμοτικά για να μην την εκθέσει στη μητέρα της laquoΕγώ έ-χω μόνο τα καράβια που τα μεταφέρουνraquo

Της χαμογέλασε μεγαλόκαρδαΗ Λάουρα σήκωσε τα πράσινα μάτια της και τον κοίτα-

ξε για πρώτη φορά Πραγματικά τον κοίταξε Η κάτασπρηοδοντοστοιχία που αποκάλυψε το πλατύ χαμόγελό του σαννα της αφαίρεσε ξαφνικά ένα από τα όπλα της τα οποία συ-γκέντρωνε για να τον πολεμήσει στο μέλλον Τον ένιωσε ναδιασκεδάζει με την απροκάλυπτη αγένειά της Ντράπηκεαλλά δεν είπε κουβέντα Σκέφτηκε μόνο πως στο μέλλον θαέπρεπε να είναι πιο προσεκτική και να μην υποτιμά τα δικάτου όπλα μάτια όπως η λειωμένη σοκολάτα διαυγές βλέμ-μα λάμψη υγιούς άντρα και φιλοσοφημένη καλή διάθεσηΓια να κρύψει μια ξαφνική ταραχή στριφογύρισε το βλέμ-μα της ολόγυρα κάπου να το γαντζώσει και συνάντησεκρεμασμένο πάνω από το τζάκι το πορτρέτο της γιαγιάςτης Αυτή τη φορά η Δάφνη Ατζαγιόλι δεν της έδωσε κου-ράγιο μόνο την επιθυμία νrsquo αρπάξει ένα μαχαίρι και να κά-νει τον άντρα απέναντί της κομμάτια

Η Λάουρα με κόπο κατάπιε το θυμό της κι έστρεψε τηνπροσοχή της στη συζήτηση Ο Ρώμας και η μητέρα τηςκουβέντιαζαν για το μέλλον της με την ίδια απούσα Εκεί-νος κατέθετε την ψυχή του μαζί με μια μακριά λίστα προ-σφορών που άφηνε την Κατίγκω άφωνη και τη Λάουρα α-διάφορη Συμφώνησαν να δειπνήσουν όλοι μαζί το βράδυτου Σαββάτου για να γνωριστούν οι οικογένειες

laquoΔυστυχώς η οικογένειά μου έχει υποστεί απώλειες

304



Έχω μόνο τον αδερφό μου και τη νονά μουraquo απευθύνθηκε οΡώμας στις δυο γυναίκες με μια ξαφνική θλίψη και η Κα-τίγκω βιάστηκε να συμπληρώσει την πρόσκληση προσθέ-τοντας έναν ακόμα καλεσμένο στο τραπέζι της

laquoΤότε θα χαρούμε πολύ να έρθει και ο συνεργάτης σας οκύριος Μοράρηςraquo

Αμέσως την κατέλαβε ντροπή Μα τι την είχε πιάσειΠώς είχε επιτρέψει στον εαυτό της να ξεφύγει από τα τυπι-κά Τι δουλειά είχε ένας ξένος σε μια οικογενειακή βραδιά

laquoΕίμαι σίγουρος πως θα χαρεί ο Βικέντιος για την πρό-σκληση κυρία Χρυσολωράraquo την δέχτηκε ο Ρώμας για λο-γαριασμό του συμβούλου του

Η Κατίγκω βιάστηκε νrsquo αλλάξει θέμα και φώναξε τιςκόρες της τη θεία της αλλά και τη Ζαμπέτα να γνωρίσουντον Φίλιππο Ρώμα

Όταν αργότερα τις αποχαιρέτησε βγήκε στην οδό Πανε-πιστημίου όπως ένας τυφλός που μόλις είχε βρει το φως τουαπό θαύμα και αυτό το laquoθαύμαraquo σε λίγους μήνες θα του α-νήκε Λάουρα της Αθήνας κοιμωμένη συλλογίστηκε και ή-θελε να την πάρει από το χέρι και να την πάει παντού να τηνεπιδείξει σrsquo όλο τον κόσμο laquoΑπό εδώ η κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι η σύζυγός μουraquo Με βλέμμα ονειροπόλο κοίταξεγύρω του το δρόμο τα κτήρια τα ζαχαροπλαστεία τη βρα-δινή κίνηση των περαστικών και η Αθήνα δεν του φαινότανπια άσχημη και σκληρή ούτε ψωροπερήφανη και ρατσί-στρια Λίγο πριν είχαν συμφωνήσει για την ημερομηνία τουγάμου Στην Κατίγκω φάνηκε πολύ σύντομο το διάστημαμέχρι το Σεπτέμβρη

laquoΘα έχουν τελειώσει οι εργασίες ανακαίνισης των κτη-


305


ρίων και οι ετοιμασίες του γάμου Μην ξεχνάτε πως πρέπεινα ετοιμάσω και την προίκα της Λάουραςraquo εξέφρασε εκεί-νη μια επιφύλαξη

laquoΜέχρι το Σεπτέμβρη θα είναι όλα έτοιμα κυρία Χρυ-σολωρά Μην ανησυχείτε θα φροντίσω εγώ να ετοιμαστούνόλα στην ώρα τους Έχετέ μου εμπιστοσύνηraquo την διαβε-βαίωσε ο Ρώμας απλά με τη σιγουριά αυτών που βασίζο-νται από μικροί μόνο στον εαυτό τους

Ο Ρώμας αποφεύγοντας τις λακκούβες και τις λάσπεςτης Πανεπιστημίου κατευθύνθηκε προς την πλατεία Συ-ντάγματος Έβγαλε το χρυσό ρολόι από την τσέπη του γιλέ-κου του και κοίταξε την ώρα Είχε πάει οχτώ και μισή Προ-σπέρασε τα λασπόνερα προσέχοντας να μη λερώσει τα πα-πούτσια του από δέρμα laquoσεβρόraquo Ευτυχώς εκείνον το χρόνοθrsquo άρχιζε η ασφαλτόστρωση των κεντρικών δρόμων της Α-θήνας Μακάρι να βελτιωθεί και ο φωτισμός σκεπτότανγιατί μόλις εκείνο το πρωί είχε διαβάσει στην εφημερίδαπως ο Δήμος είχε υπογράψει νέα σύμβαση για το φωτισμότης πόλης Περπατούσε αργά με την εικόνα της Λάουραςστο μυαλό του και συλλογιζόταν πως ο προορισμός του ή-ταν εκείνη Ο σκοπός της ζωής του από εδώ κι εμπρός ήταννα κατορθώσει νrsquo αγγίξει τις χορδές της καρδιάς της της ψυ-χής της και των αισθημάτων της Από προαίσθημα το ο-ποίο θα έβγαινε αληθινό του φάνηκε πως είχε να σκαρφαλώ-σει ένα γολγοθά μέχρι να την κατακτήσει κι ένιωσε ξαφνικάμικρός και αδύναμος Από τη μισοσκότεινη Πανεπιστημίουβγήκε στη φωτισμένη πλατεία Συντάγματος και μπήκε στοξενοδοχείο laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo Ο πορτιέρης τον χαιρέτησεκαι άνοιξε τη γυάλινη πόρτα με σεβασμό

306




307

laquoΠεράστε κύριε Ρώμαraquo είπε και υποκλίθηκε καθώς οΦίλιππος του έβαζε στο χέρι ένα φιλοδώρημα

Εκείνο το ίδιο πρωινό είχε νοικιάσει μια από τις σουίτεςτου ξενοδοχείου για όσο καιρό θα χρειαζόταν να βρίσκεταιστην Αθήνα μέχρι να επισκευαστεί το σπίτι του στην Πα-νεπιστημίου Είχε σκοπό να βλέπει τη Λάουρα καθημερινάνα γίνει μέρος της ζωής της για να τον συνηθίσει εκείνη όσογινόταν πιο γρήγορα Θα κατέβαινε βέβαια καθημερινάστα γραφεία του στον Πειραιά Κάποιες μέρες θα κοιμότανκαι στο σπίτι του Πασαλιμανιού για να βλέπει τον αδερφότου και την Ευλαλία

laquoΕλπίζω μέχρι τέλος Ιουνίου να έχουμε μετακομίσειστην Αθήναraquo είχε υποσχεθεί στη νονά του και η χαρά τηςήταν μεγάλη γιατί τον έβλεπε τρωτό κι ερωτευμένο όπωςτο είχε ευχηθεί

laquoΕπιτέλους Άντζουλε Κάπου έπρεπε να σταματήσειαυτός ο ανήφορος της επιτυχίας αυτός ο αγώνας για κατα-ξίωση Είναι πια καιρός να κάνεις μια στάση μια ανάπαυλαστην αγκαλιά μιας γυναίκας που να σου αξίζειraquo

Ο Βικέντιος Μοράρης θα τον ακολουθούσε στην ΑθήναΕίχε ήδη ένα σπίτι στην Πλάκα και δε χρειαζόταν να μείνεισε ξενοδοχείο

Ο Φίλιππος Ρώμας ανέβηκε στο δεύτερο πάτωμα καιμπήκε στο δωμάτιό του Το μεσημέρι ο αμαξάς τού είχε φέρειστο ξενοδοχείο τις βαλίτσες του Βρήκε τα κουστούμια τουκρεμασμένα στην ντουλάπα και τα προσωπικά του είδη τα-κτοποιημένα στα συρτάρια Έριξε μια αφηρημένη ματιά στοδωμάτιο το οποίο θα γινόταν το σπίτι του για τους επόμε-νους μήνες Κατόπιν έβαλε πρόχειρα στους ώμους το παλτό


του και βγήκε στο μπαλκόνι του δωματίου του Είχε θέαστην πλατεία Συντάγματος Δεν κατόρθωνε να βγάλει απότο μυαλό του την κοντέσα Αλφιέρι Την έψαχνε σε όλη του τηζωή αλλά όταν την συνάντησε του φάνηκε σαν θαύμα Κα-νένας δεν μπορούσε νrsquo ακυρώσει το θαύμα να είναι οι δυο μαζίΤους χώριζε όμως μια αιωνιότητα Δείπνησε στο εστιατόριοτου ξενοδοχείου Στις έντεκα μπήκε σε μια laquoβιτόριαraquo κι έ-δωσε τη διεύθυνση του laquoΠαλέ Ρουαγιάλraquo καινούργιου νυ-χτερινού κέντρου διασκέδασης στο Μετς Εκείνη την εποχήστην πίστα του χάλαγε κόσμο η Ιταλίδα σουμπρέτα Λόλα ηεπονομαζόμενη Τιραμπουσό γιατί σε κάθε εμφάνισή της οιθαυμαστές της έκαιγαν βεγγαλικά και άνοιγαν για χάρη τηςδεκάδες μποτίλιες σαμπάνιας Τα ξημερώματα έφερε τησουμπρέτα στο κρεβάτι του και πέρασαν δυο μεθυσμένες ώ-ρες μαζί εκείνη από τις σαμπάνιες που είχε καταναλώσει καιο Ρώμας από τη σκέψη της Λάουρας η οποία δεν είχε φύγειστιγμή από το μυαλό του Το πρωί έστειλε την Ιταλίδα με μιαάμαξα στο ξενοδοχείο της laquoΠρίγκηψ Γεώργιοςraquo στη Σταδίουκι ετοιμάστηκε για το ραντεβού του των δέκα με τους μηχα-νικούς και τους αρχιτέκτονες Στη συνέχεια ο Βικέντιος Μο-ράρης πέρασε από τη laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo και κατέβηκανμαζί την Πανεπιστημίου με τα πόδια γιατί ο καιρός ήτανκαλός με την υπόσχεση λιακάδας για αργότερα

Ενώ τα συνεργεία των αρχιτεκτόνων πάνω από ανοι-χτούς χάρτες και απλωμένα σχέδια του σπιτιού συζητούσαντις μελλοντικές εργασίες ανακαίνισης και συμφωνούσαν νrsquoακολουθήσουν τον αρχιτεκτονικό τύπο της ιταλικής Αναγέν-

308


Tirabusciograve Ανοιχτήρι μπουκάλας κρασιού στα Ιταλικά


νησης προσαρμοσμένο στο νεοκλασικό πνεύμα της εποχήςο Φίλιππος Ρώμας βγήκε σrsquo ένα από τα μπαλκόνια της πίσωμεριάς του σπιτιού το οποίο είχε πρόσοψη στον απεριποίητοκήπο Βρήκε την εγκατάλειψή του αποκαρδιωτική Μεσο-τοιχία με τον δικό του χωρισμένος όμως από έναν ψηλό πέ-τρινο τοίχο καλυμμένο με γλυσίνες ο διπλανός κήπος τωνΧρυσολωράδων θύμιζε Παράδεισο Κοίταξε την ευχάριστηακαταστασία του πρασίνου τις κλαδεμένες τριανταφυλλιέςπου περίμεναν νrsquo ανθίσουν την άνοιξη τα παρτέρια με τουςχειμωνιάτικους ανθισμένους νάρκισσους τις λεμονιές τις ε-λιές τις φορτωμένες μανταρινιές και τη ροδιά στη μέση τουκήπου κι εκεί καθισμένη σε μια πολυθρόνα ξύλινη η Λάου-ρα Αλφιέρι συνέθετε μόνη της έναν πίνακα του ΝικηφόρουΛύτρα Φορούσε το βελούδινο λαδοπράσινο παλτό της Ταμαλλιά της τραβηγμένα με μια ασορτί πλατιά κορδέλα έ-πεφταν ελεύθερα στους ώμους της και καθόταν με την ακι-νησία αρχαίου αγάλματος ενώ στα χέρια της έπαιζε νευρικάκάτι που έμοιαζε με ένα κομμάτι χαρτί ίσως μια κάρτα ΟΦίλιππος Ρώμας άφησε το μπαλκόνι

laquoΣυνεχίστε δίχως εμένα θα επιστρέψω σε λίγοraquo φώνα-ξε στον Μοράρη και στα συνεργεία που μελετούσαν το σπί-τι του

Βγήκε γρήγορα στην οδό Πανεπιστημίου και χτύπησετη διπλανή πόρτα Του άνοιξε η Ζαμπέτα σκουπίζοντας ταχέρια της στην ποδιά της

laquoΩ κύριε Ρώμα σας περιμέναμε αργότερα Η κυρίαΧρυσολωρά δεν έχει κατέβει ακόμαraquo

Τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτια της αμήχανη κι εκεί-νος ζήτησε μόνο να δει την κοντέσα Αλφιέρι


309


laquoΕίναι στον κήπο Πηγαίνω να την φωνάξω ΠεράστεraquoΤου έδειξε το σαλόνιlaquoΔεν είναι ανάγκηraquo την έκοψε ο Ρώμας laquoΘα πάω εγώ

να την βρωraquoΗ Ζαμπέτα διστάζοντας τον οδήγησε στην κουζίναlaquoΑπό εδώ περάστεraquoΤου έδειξε τον κήπο από την ανοιχτή πόρταΤην πλησίασε αθόρυβαΕκείνη ξαφνιάστηκε όταν τον είδε αλλά πρόλαβε και το

έκρυψε ενοχλημένη Τι θέλεις τέτοια ώρα εδώ Ποιος σε κά-λεσε να χαλάσεις τη γαλήνη μου Τα μάτια της ήταν μιαποικιλία από το πράσινο του κήπου και ο Ρώμας διέκρινε ε-κείνο της ελιάς των φύλλων της μανταρινιάς των λιγού-στρων και της γλυσίνας με κάτι πιτσιλιές κίτρινο του α-σφόδελου στο βάθος Η Λάουρα σηκώθηκε από την πολυ-θρόνα και όπως εκείνη τη μέρα δε φορούσε παπούτσια μετακούνι τον κοίταξε από το ίδιο ύψος

laquoΕίμαι δίπλα με τους μηχανικούς και τους αρχιτέκτονεςγια την ανακαίνιση του σπιτιού Αργότερα θα τους φέρω κιεδώ να συνεννοηθούν με τη μητέρα σου για τις δικές σαςαλλαγές Λάουραraquo πέρασε ο Ρώμας κατευθείαν στον ενικόκαταργώντας άχρηστες αποστάσεις ενώ για πρώτη φοράδοκίμαζε το όνομά της στα χείλη του και όπως η Λάουρασώπαινε της είπε χαμογελώντας με την πεισμωμένη ακι-νησία του προσώπου της

laquoΘα ήθελα νrsquo ακούσω τη γνώμη σου για τις εργασίες τουσπιτιού Θα γίνει και δικό σου σε λίγο καιρό Θέλω να ξέρωτο γούστο σου για να το φτιάξω όπως σου αρέσειraquo

laquoΤα αφήνω όλα στην απόλυτη κρίση κι επιλογή σας κύ-

310



ριε Ρώμαraquo τόνισε το επίθετό του με μουλαρίσιο πείσμα καιοριοθέτησε ξανά ανάμεσά τους την απόσταση

Αργότερα βέβαια θα του μιλούσε στον ενικό αλλά θατον αποκαλούσε πάντα με το επίθετό του ενώ όταν θα ήθελενα τον υποβιβάσει θα τον φώναζε υποτιμητικά laquoΆντζουλοraquo

Ο Ρώμας της ζήτησε τότε να μιλήσουν για το γάμο τουςγια τις πρακτικές λεπτομέρειες αλλά και για θέματα που θrsquoαπασχολούσαν τη συμβίωσή τους στο μέλλον

Η Λάουρα ενώ προσπαθούσε να μετριάσει το θυμό στηφωνή της του ξεκαθάρισε πως δεν τον αγαπούσε πως τονπαντρευόταν από συνοικέσιο πως την υποχρέωνε η οικογέ-νειά της και στο τέλος του έθεσε τέσσερις όρους κλειστόγάμο ndashδεν είχε κανένα λόγο να γιορτάσει την κηδεία τηςσυναισθηματικής της ζωήςndash όχι φωτογραφίες γάμου ndashνrsquo α-παθανατίσουν τιndash όχι ταξίδι του μέλιτος ndashπίκρα υπήρχεστη συνταγή του γάμου τους και όχι μέλιndash χωριστές κρε-βατοκάμαρες ndash αυτό ούτε ήθελε να το σκέπτεται θα έκλεινετα μάτια και θα έλεγε ένα laquoΠάτερ Ημώνraquo όπως της είχεσυστήσει η θεία Μαργιόλα Ο Φίλιππος συμφώνησε καλό-καρδα σε όλα ακόμα και να παρουσιάσει τους όρους πουτου ζητούσε σαν δικές του ιδιοτροπίες για να την γλυτώσειαπό την γκρίνια της μητέρας της η οποία ήθελε να το κάνειβούκινο σε όλα τα σαλόνια της Αθήνας Αλλά τουλάχιστονμια φωτογραφία να βγάλουν την παρακάλεσε γιατί τι άλ-λο μένει από το γάμο παρά μια φωτογραφία να τους θυμίζειπώς ήταν η πιο σημαντική μέρα της ζωής τους Η Λάουραμεγαλόψυχα του υποσχέθηκε πως θα ποζάριζαν στο φακότου φωτογράφου αλλά μετά το γάμο και όχι με νυφικό καιγαμπριάτικο κουστούμι


311


Πριν την αποχαιρετήσει η Λάουρα διστάζοντας μόνο γιαμερικά δευτερόλεπτα του έδωσε εκείνο το κομματάκι χαρτίπου παίδευε στα χέρια της όση ώρα μιλούσαν και ο Ρώμαςαναγνώρισε αμέσως την κάρτα με την οποία είχε συνοδέψειτα τριαντάφυλλά του Την κοίταξε και με έκπληξη είδε υπο-γραμμισμένα και διορθωμένα από πάνω με κόκκινο μολύβιτα δυο ορθογραφικά του λάθη Ξέσπασε σrsquo ένα αυθόρμητογέλιο που τρόμαξε τα πουλιά του κήπου και αφαίρεσε απότη συλλογή της Λάουρας ένα ακόμα laquoόπλοraquo εναντίον του

Δε μου αρέσει το γράψιμο ήθελε να της πει τα κείμενάμου είναι γεμάτα ορθογραφικά λάθη ελάττωμα που δεν μπό-ρεσα να διορθώσω Για να γράψω δυο σειρές μου κοστίζει σεκόπο και χρόνο γι rsquo αυτό ο σύμβουλός μου φροντίζει την αλ-ληλογραφία μου αλλά βλέπεις πώς να μου γράψει ο Βικέ-ντιος Μοράρης τα προσωπικά μου σημειώματα σε εσέναΛάουρα που είσαι ότι πιο προσωπικό ότι πιο εσωτερικόότι πιο κρυφό ότι πιο ακριβό έχω στον κόσμο

Καθώς την κοίταξε με έρωτα εκείνη είχε την εντύπωσηπως άκουγε στο σώμα της τους χτύπους της καρδιάς τουΚι εκεί στην ηρεμία του κήπου ο Φίλιππος Ρώμας ένιωσετην κατάκτηση εκείνης της γυναίκας ως πρόκληση ως έναστοίχημα με τον εαυτό του και όπως ήταν συνηθισμένοςστις προκλήσεις της ζωής γιατί μrsquo αυτές πάλευε από μι-κρός δέχτηκε κι εκείνη της Λάουρας

Το βράδυ του Σαββάτου ο Φίλιππος Ρώμας με απλότητακαι δίχως εθιμοτυπικό πέρασε στον παράμεσο της Λάουρας

312



Αλφιέρι ένα μονόπετρο μεγάλο σαν ρεβίθι μουσκεμένο απο-βραδίς σε νερό αγορασμένο από το μεγαλοπρεπές αδαμα-ντοπωλείο του Γεωργίου Πομόνη προμηθευτή της βασιλι-κής Αυλής στην Ερμού Εκέινη το δέχτηκε με συγκατάβα-ση γυναίκας ώριμης που είναι συνηθισμένη νrsquo απλώνουν οιάντρες στα πόδια της περιουσίες Οι καλεσμένοι θαύμασαντο πανάκριβο δώρο αλλά και τη χειρονομία του γαμπρούγιατί το διαμάντι ήταν τόσο μεγάλο και άριστης ποιότηταςπου ο Ρώμας θα είχε ασφαλώς ξοδέψει μια περιουσία

laquoΚιμπάρηςraquo σχολίασε η Κοκόνα Κρυσταλλένια με τηνκαραμανλίδικη προφορά της την οποία τόσα χρόνια μα-κριά από την Πόλη δεν είχε αποβάλει ακόμα

Και η Μαργιόλα που συνήθιζε να βάζει γαλλικές λέξειςστην κουβέντα της ψιθύρισε στην αδερφή της

laquoΤυχερή η κόρη σου Κατίγκω μου Είναι πολύ ldquolargerdquo

ο ΡώμαςraquoΕκείνη συμφώνησε με σιωπηλή ευγνωμοσύνη στη ζωή

Σ rsquoευχαριστώ Γρηγορούσα μουΓια όλους συμπεριλαμβανομένων της μητέρας της της

Δάφνης της θείας Μαργιόλας του θείου Αριστείδη των ξά-δερφών της Νικόλα και Πέτρου της Κοκόνας Κρυσταλλέ-νιας του ξάδερφου Τιμολέοντα Χρυσολωρά του ΒικέντιουΜοράρη της Ζαμπέτας της Ευλαλίας της πλύστρας τηςπαραδουλεύτρας του Κόκου Πρίφτη αλλά και των φιλενά-δων της των καθηγητριών της των γειτόνων του μανάβητης ράφτρας του υποδηματοποιού της κομμώτριας τωνγνωστών τους η Λάουρα Αλφιέρι ήταν μια πολύ τυχερή γυ-


313

Ανοιχτοχέρης χουβαρντάς στα Γαλλικά


ναίκα διότι θα γινόταν η σύζυγος ενός αξιόλογου αυτοδη-μιούργητου Νεοέλληνα με εξαιρετικές επενδυτικές ικανό-τητες ζάπλουτου καλού και συνετού αφοσιωμένου μόνο σrsquoεκείνη Η Θάλεια μόνο εξαιρέθηκε από το μακρύ κατάλογοτων εκστασιασμένων συγγενών γνωστών και φίλων γιατίγια την ευφυή αδερφή η οποία είχε την αποφασιστικότηταγυναίκας που θέλει να βρίσκεται πάντα στο κέντρο του πε-πρωμένου της μετρούσε μόνο η προσωπική καταξίωση

Την επόμενη μέρα καθώς έπαιρναν όλες μαζί πρωινό ηΘάλεια παρατήρησε με την ησυχία της το μονόπετρο στοδάχτυλο της Λάουρας

laquoΥπάρχουν γυναίκες που περιμένουν μια ζωή κάποιον νατους περάσει στο δάχτυλο μια ldquoκοτρώναrdquo που κατά βάθοςσιχαίνονται και θα σιχαίνονται στην υπόλοιπη ζωή τουςγιατί πάντα θα τους θυμίζει πως είναι το τρόπαιο μιας αι-σχρής συνθηκολόγησηςraquo της είπε με ειρωνεία και με μιαδόση κακίας αλλά η ειρωνεία της έπεσε στην άβυσσο τωνπράσινων ματιών της αδερφής της γιατί η Λάουρα την κοί-ταξε ήρεμα με υγρό βλέμμα και της είπε

laquoΔεν την ήθελα αυτή την ldquoκοτρώναrdquo όπως την αποκα-λείς Θάλεια Την φόρεσα για όλες εσάς Είναι το τρόπαιοτης αισχρής συνθηκολόγησης όπως πάλι την αποκαλείςγια να σώσω την οικογένειά μας και να βρείτε εσείς συζύ-γους της τάξης μαςraquo

Σηκώθηκε βγήκε από την τραπεζαρία και δεν της ξανα-μίλησε για πολλούς μήνες

Έμεινε η Θάλεια ακίνητη Είχε ήδη μετανιώσει για ταλόγια της Όσο το σκεπτόταν όμως τόσο ένιωθε πως τηςτο χρωστούσε της ανεγκέφαλης αδερφής της γιατί κάποιους

314



μήνες πριν όταν η Θάλεια έγραφε εκείνα τα βασανισμέναάρθρα στην Εφημερίδα των Κυριών για τη σωτηρία τηςΓης θέμα που εκείνη την εποχή την απασχολούσε για βδο-μάδες στη σειρά και το οποίο έφερνε μαζί της και στο σπίτιζαλίζοντας την οικογένειά της κατά τη διάρκεια των γευ-μάτων με laquoτη σωτηρία της Γηςraquo η Λάουρα αφήνοντας τομαχαιροπίρουνο την είχε κοιτάξει μrsquo εκείνο το πράσινοσκούρο βλέμμα της σαύρας και της είχε πει

laquoΟ πλανήτης Γη ξεκίνησε να γυρίζει δίχως τη βοήθειάσου και πολύ πιθανόν γνωρίζει από μόνος του πώς να συνε-χίσει Ο πλανήτης Γη θα σωθεί δίχως τη βοήθειά μας Ό-μως αν θέλεις Θάλεια να συμβάλεις στη διάσωσή του σκέ-ψου την ιδέα ότι το αίμα μας είναι όπως ο ωκεανός και τοσώμα μας όπως η Γη Έτσι αν μισείς το μηνιαίο κύκλο σουδεν πρόκειται να σώσεις τη Γη ότι και να κάνειςraquo Καθώς ηΘάλεια την κοίταζε αποσβολωμένη η Λάουρα συνέχισε σαννrsquo απευθυνόταν σε βλάκα laquoΤο σώμα μας είναι η Γη Αν μι-σούμε το σώμα μας όπως κάνεις εσύ δε βοηθούμε τη Γηraquo

Πού είχε σοφιστεί η ανεγκέφαλη αδερφή της όλη αυτή τηφιλολογία της πεντάρας Τι υπονοούμενα ήταν εκείνα Τι τηνένοιαζε τη Λάουρα αν η Θάλεια μισούσε τα έμμηνά της ndashναιήταν αλήθειαndash και δήλωνε πως θα προτιμούσε να έχει τη σω-ματική ελευθερία των αντρών και καλύτερα να μην είχε γεν-νηθεί γυναίκα Καθώς τα θυμήθηκε όλα εκείνα τα ενοχλητι-κά σκέφτηκε πως καλά έκανε και laquoτα rsquoχωσεraquo στη ΛάουραΘύμωνε που η ωραία αδερφή της δεν ενδιαφερόταν για τίπο-τε άλλο παρά μόνο για την ομορφιά της και τη μουσική τηςάχρηστα και τα δυο κατά τη γνώμη της Η Θάλεια πίστευεπως δεν επιτρεπόταν μια Αθηναία του 1902 να μην έχει πολι-


315


τική συνείδηση να μην την νοιάζει η άθλια κατάσταση τωννοσοκομείων της πόλης η αργοπορία της ασφαλτόστρωσηςτων αθηναϊκών δρόμων να μην ενδιαφέρεται για την οικονο-μική κρίση τη βουλευτοκρατία ή την κακή φορολογία που ε-πιβάρυνε περισσότερο τις λαϊκές τάξεις Όταν η Θάλεια προ-σπαθούσε να της ξυπνήσει την πολιτική συνείδηση η ανεγκέ-φαλη Λάουρα ndashπερίπτωση ανέλπιδηndash απαντούσε

laquoΜισώ την πολιτική γιατί δεν είναι ούτε τέχνη ούτε ε-πιστήμη παρά μόνο μια ακατάσχετη και βαρετή λογοδιάρ-ροιαraquo

Μακάρι ο Φίλιππος Ρώμας να ήταν ορφανός Αυτό επι-θυμούσε η Λάουρα να μην είχε οικογένεια για να μη γνώ-ριζε ποτέ ούτε η ίδια αλλά ούτε κανένας από την οικογένειάτης εκείνη τη γυναίκα των λαϊκών τάξεων που ένιωθε ά-βολα όλο το βράδυ της δεξίωσης σαν τη μύγα μες στο γά-λα τριγυρισμένη από τους αριστοκράτες Χρυσολωράδεςμέσα στην πληθώρα των αγαθών τους γιατί η Κατίγκω εί-χε ξεπεράσει τον εαυτό της με το ξένο χρήμα το οποίοτρεις μέρες νωρίτερα είχε πιστωθεί στον προσωπικό τηςλογαριασμό στην Τράπεζα Ελλάδος και μπορούσε να ξοδέ-ψει κατά βούληση ισοφαρίζοντας ανέχειες και ταπεινώσειςτου παρελθόντος Να μην υπήρχε ούτε κι εκείνος ο ανεμο-δαρμένος αδερφός σκοτεινός και αμίλητος που αν τουλά-χιστον δεν άνοιγε το στόμα του κανένας δε θα έπαιρνε χα-μπάρι πως ήταν παταλός Όμως το άνοιξε Κάποια στιγμήκατά τη διάρκεια του δείπνου σταμάτησε να τρώει κοίτα-ξε έντονα τη Λάουρα στα μάτια και την ρώτησε δυνατά


316



Εκείνη πέτρωσε και δεν ήξερε τι να απαντήσει Μέσαστην αναστάτωση που δημιουργήθηκε μέχρι να σκεφτείκάτι να του πει έσκυψε η Ευλαλία με αγάπη

laquoΈχει γλωσσοδέτη το πουλάκι μουraquo βρήκε να πει ντρο-παλά και του έβαλε ξανά το πιρούνι στο χέρι

Όμως εκείνη τη στιγμή ρεζιλευόταν όχι μόνο ο Ρώμαςαλλά και η οικογένεια Χρυσολωρά μαζί Ο Ζανής συνέχισενα τρώει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα Αλλά είχε γιατί ό-λοι οι καλεσμένοι στο δείπνο ακόμα και ο Φίλιππος Ρώμαςένιωσαν ξαφνικά άβολα Το πρόβλημα ήταν εκεί εκεί καικαθισμένο ανάμεσά τους σαν ένα κακό σπυρί γεμάτο πύονσαν ένα κακοφορμισμένο απόστημα και κανένας δεν μπο-ρούσε να το αγνοήσει πια ούτε η μητέρα της προπαντός αυ-τή η συμφεροντολόγα Η Λάουρα ήθελε να την ρωτήσει

laquoΕίσαι ευχαριστημένη τώρα Το χρήμα που πιστώθηκεστο λογαριασμό σου αξίζει όλο αυτό το ρεζιλίκιraquo

Σώπασε όμως γιατί είχαν ήδη τελειώσει το φαγητό καιη Κατίγκω προσκάλεσε τους καλεσμένους της να περάσουνστο σαλόνι για να σερβίρει καφέ γλυκά και κονιάκ Η μη-τέρα της η τέλεια οικοδέσποινα σαν ένας στρατάρχης διηύ -θυνε τη βραδιά με χαμηλόφωνες οδηγίες στη Ζαμπέτα κι ε-κείνη με τη σειρά της στην Ατταλιώ και τη Σαμαλτάναντυμένες και οι δυο με μαύρο φόρεμα και άσπρες κεντημέ-νες ποδιές Είχαν εκτάκτως επιστρατευτεί για το επίσημοδείπνο το οποίο η Λάουρα απαγόρευσε να το αποκαλέσουνlaquoαρραβώναraquo και η μητέρα της μεγαλόκαρδα της έκανε τοχατίρι όπως ένας ενήλικας ενδίδει στο καπρίτσιο ενός παι-διού προπαντός όταν αυτό το καπρίτσιο δεν του κοστίζειτίποτα Η Κατίγκω έλαμπε με κάτι από την παλιά της αρ-


317


χοντιά και κυριαρχούσε στο σαλόνι της όπως μόνο οι Χρυ-σολωράδες της χαρισάμενης εποχής ήξεραν να δεσπόζουννα υπερέχουν να εξουσιάζουν Υπήρχε όμως και κάτι άλλοστα μάτια της μητέρας της εκείνο το βράδυ και δεν ήτανμονάχα η ικανοποίηση επειδή η ζωή τής τα γύριζε όλα πί-σω Η Λάουρα δεν μπορούσε να εξηγήσει τι ήταν αυτό για-τί βυθισμένη στη δική της απελπισία δεν πρόσεξε κάποιεςματιές της Κατίγκως και του Βικέντιου Μοράρη αιωρού-μενες μέσα στο σαλόνι όλο το βράδυ οι οποίες έκαιγαν κι έ-βαζαν φωτιά στα εύφλεκτα

Η συζήτηση είχε γενικευτεί και οι καλεσμένοι σχολίαζαντην επικαιρότητα την πόλη την κρίση των ηθών Η θείαΚρυσταλλένια έσκυβε κάθε τόσο στο αυτί της Λάουρας

laquoΕίναι ένας αμνός ο Φίλιππος κοκόνα μουraquoΕκείνη ήθελε να της πει laquoΨήστε τον και φάτε τον ε-

σείςraquo αλλά σώπασε και την κοίταξε με το ειρωνικό της χα-μόγελο που τα έλεγε όλα δίχως λόγια

Ο Φίλιππος Ρώμας κάθισε κοντά στη Λάουρα μεθυσμέ-νος από το άρωμά της Από απέναντι η Κατίγκω είχε στή-σει αυτί Άκουσε την κόρη της να μιλάει χαμηλόφωνα μαζίτου για την Αθήνα Έφταναν στα αυτιά της κάποια κομμά-τια κάποιες λέξεις απαξιωτικές για την πόλη

laquo δεν είναι τέλειαhellip ολόκληρη ένα λάθοςhellip τίποτα σω-στόhellip πολλές φορές νιώθω πως μοιάζει με φυλακήraquo

Δε θυμόταν την ωραία κόρη της να είχε στο παρελθόν μι-λήσει τόσο πολύ και με τέτοιο πάθος για άλλα θέματα ε-κτός από το πιάνο τη μουσική και τις laquoΠολωνέζεςraquo τουΣοπέν Έφριξε η Κατίγκω Έμεινε αποσβολωμένη σαν ναέπαθε ξαφνική πάρεση Κατάφερε να σηκωθεί από την πο-

318



λυθρόνα και πλησίασε τη Λάουρα μrsquo ένα χαμόγελο παγω-μένο το οποίο περιείχε μια υπόσχεση ξεκαθαρίσματος λο-γαριασμών αργότερα Σου το είπα χιλιάδες φορές και θασου το πω όσες ακόμα χρειάζεσαι για να το εμπεδώσεις Ό-λα πρέπει να φαίνονται εντάξει της Αθήνας συμπεριλαμβα-νομένης ακόμα κι αν δεν είναι γιατί εμείς είμαστε το παρά-δειγμα αρχοντιάς για όλους Την έστειλε στην κουζίνα μεκάποια ηλίθια πρόφαση μόνο για να σώσει την κατάστασηνα μην πάρει φόρα το παλιοκόριτσο και τα χαλάσει όλα Ά-κου εκεί μισεί την Αθήνα που μέχρι πριν από πέντε λεπτάτην λάτρευε Είδε τον Φίλιππο να της χαμογελάει με κατα-νόηση Μη φοβάσαι Κατίγκω ότι και να πει ότι και νακάνει δε με πειράζει Εγώ την λατρεύω έτσι όπως είναι τηνκαθησύχασε με το βλέμμα του και η Κατίγκω ντράπηκεγια τη μικροπρέπειά της να μη χάσουν τον γαμπρό Ήρθακαι θα μείνω Κατίγκω η περιπλάνησή μου στον κόσμο τε-λείωσε εδώ Έφτασα στον προορισμό μου

laquoΈχετε ακούσει την ανιψιά μου να παίζει πιάνοraquo ρώτη-σε η Μαργιόλα τον Ρώμα

laquoΌχι κυρία Μπαλτατζή δεν είχα την τύχηraquo της απά-ντησε εκείνος και ήθελε να τιμωρήσει τον εαυτό του που ά-φησε να του ξεφύγει κάτι τόσο σημαντικό για το αντικείμε-νο του πόθου του

laquoΩ κύριε Ρώμα τότε δε γνωρίζετε ακόμα τίποτα για τηΛάουραraquo

Ζήτησαν επίμονα να τους παίξει κάτι από το ρεπερτόριότης Δεν μπόρεσε νrsquo αρνηθεί Πέρασαν στην αίθουσα μουσι-κής και η Λάουρα κάθισε στο πιάνο Η Θάλεια ξίνισε ταμούτρα της Πάντα η ανεγκέφαλη αδερφή της έκλεβε την


319


παράσταση Το ακροατήριο σώπασε με απαντοχή Η Κατί-γκω μόνο πήρε θέση απέναντί της για να την ελέγχει Έ-νιωσε το βλέμμα της μητέρας της να καίει το πρόσωπό τηςΠρόσεξε καημένη μου μην κάνεις καμιά αποκοτιά και μαςντροπιάσεις σαν να χάραζε η Κατίγκω με καυτό σίδεροτην απειλή πάνω στο δέρμα της κόρης της Όμως η Λάου-ρα δε θα της έδινε ποτέ την ικανοποίηση να κριτικάρει αρ-γότερα τη συμπεριφορά της γιατί η μουσική ήταν ότι πο-λυτιμότερο είχε προπαντός εκείνο το βράδυ και μονάχα τοπιάνο της μπορούσε να παρηγορήσει αυτό το κάτι το ρευ-στό το οποίο από ώρα έκλαιγε μέσα της θρηνώντας τα υ-περβολικά νιάτα της που πήγαιναν χαμένα Δίχως δεύτερησκέψη διάλεξε την laquoldquoΠολωνέζαrdquo έργο 53raquo τη λεγόμενηlaquoΗρωικήraquo εκείνη που την έκανε συνήθως να αισθάνεταιπως ετοιμάζεται για πόλεμο και ακούμπησε τα δάχτυλάτης στα πλήκτρα Το μονόπετρο παιχνίδισε λάμψεις πολύ-τιμες βάζοντας αμέσως φωτιά στο πείσμα της Σκόρπισεαπλόχερα τις πρώτες οκτάβες από το εξαιρετικό κομμάτισιγανά και δίχως να επιταχύνει ενώ με μαεστρία που προ-ανήγγελλε μια θριαμβευτική και τραγική πορεία έφτασεστο κρεσέντο και προετοίμασε την ατμόσφαιρα για ένα ορ-μητικό και πανηγυρικό τέλος μεταφέροντας στο ακροατή-ριο ρίγη και συναισθήματα Η μουσική και ποιητική ωρι-μότητά της άγγιζε το τέλειο Η δεξιοτεχνία της τους μέθυ-σε και ο Φίλιππος συλλογίστηκε πως εκείνη η γυναίκα ήτανη ουσία των ημερών της ζωής του τελεία και παύλα Τότε οΖανής Ρώμας ο άνθρωπος-σκιά ξεπερνώντας τις νοητέςγραμμές του σηκώθηκε και πλησίασε στο πιάνο με μιαπαράξενη μεγαλοπρέπεια Η Λάουρα κοίταξε τον ανεμο-

320



δαρμένο νέο άντρα που τα τραυματικά βιώματα του είχανκλέψει τη λαλιά ωραίο πρόσωπο μέτωπο ψηλό λεπτά χα-ρακτηριστικά μαλλιά ελεύθερα μέχρι τους ώμους Καθώςτελείωνε την laquoΠολωνέζαraquo και πριν το ακροατήριο ξεσπάσεισε χειροκροτήματα από πείσμα στη μητέρα της έπαιξε καιτραγούδησε το laquoLuz de Lunaraquo Αναστήθηκαν πεθαμένοιΈστησαν χορό τα φαντάσματα Έκλαψε η Δάφνη Ατζαγιό-λι από το πορτρέτο της Τον Ζανή Ρώμα παρέσυρε ξαφνικάμια ακατανίκητη έλξη σrsquo εκείνο το laquoτραπέζιraquo που σκόρπιζετους περίεργους ήχους Μια ορμή ανέβαινε από τα σπλάγ-χνα του καθώς κοίταζε εκείνη τη μάγισσα Για ποιο λόγοκαι με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερφό μου τον Άντζουλοσκύλο Τότε σηκώθηκε η Ευλαλία τον τράβηξε απαλά απότο χέρι και τον οδήγησε πίσω στην καρέκλα του Όταν αρ-γότερα μέσα στο αμάξι που τους γύριζε στον Πειραιά οΦίλιππος Ρώμας κοίταξε στα μάτια την Ευλαλία με μιασιωπηλή ερώτηση εκείνη τού έσφιξε το χέρι σαν να τονπαρηγορούσε προκαταβολικά

laquoΘα κινδυνέψεις για χάρη της Φίλιππε αλλά αξίζει τονκόπο και τα δάκρυαraquo

13


321

11o


Η Ξ Υ Π Ο Λ Υ Τ Η Τ Ω Ν Α Θ Η Ν Ω Ν

ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΑΠΟΨΕ Η ΑΘΗΝΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ Ο ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΣη Ακρόπολη η πλατεία Συντάγματος κοιμούνταικαι οι καινούργιες συνοικίες της πόλης το Μετα-

ξουργείο η Νεάπολη το Κολωνάκι Η Λάουρα Αλφιέρι ξα-γρυπνά με όλες τις αισθήσεις της σε συναγερμό Αύριο Σάβ-βατο 27 Σεπτεμβρίου του 1902 παντρεύεται Το δωμάτιοκολυμπά στο σκοτάδι Το σύμπαν μοιάζει με μια καμπάνα α-ναποδογυρισμένη πάνω από την Αθήνα Τα συναισθήματάτης δε γνωρίζουν λέξεις απόψε Σιωπή υπερβολική σιωπήΊσως απόψε παραμονή του γάμου της ανακαλύψει τη μυ-στική σχέση που συνδέει τα γεγονότα μεταξύ τους Τα άστρακάνουν τον αιώνιο κύκλο τους με αφάνταστη βραδύτητα Οουρανός είναι σκοτεινός σκεπασμένος με σύννεφα και ανβρέξει αύριο η θεία Κρυσταλλένια που τα βλέπει όλα ρόδινακαι κανένα αρνητικό γεγονός δεν μπορεί να λυγίσει την έμφυ-τη αισιοδοξία της επηρεασμένη από τα είκοσι χρόνια παρα-μονής της στη Σικελία θα της πει laquoSposa bagnata sposafortunataraquo Μέσα στο μισοσκόταδο του δωματίου κρεμα-σμένο στο εξωτερικό φύλλο της ντουλάπας φέγγει λευκό το

322

Ιταλική παροιμία laquoΝύφη βρεγμένη νύφη τυχερήraquo


νυφικό της από δαντέλα laquoΒαλανσέraquo ειδική παραγγελία στονπαρισινό οίκο μόδας του Γουόρθ Πάνω στην πλάτη της πο-λυθρόνας βρίσκεται ακουμπισμένη η μαργαριταρένια laquoκου-άφraquo με το τούλινο πέπλο στο κάθισμα οι ολομέταξες κάλ-τσες και στο πάτωμα τα νυφικά της παπούτσια μεταξωτάμε τακούνι λαξεμένο προς τα μέσα Έχουν φτιαχτεί στα μέ-τρα της με σχέδιο ξεσηκωμένο από γαλλικό φιγουρίνι μό-δας από το υποδηματοποιείο laquoΗ Πρόοδοςraquo του Ζωιόπου-λου ο οποίος είναι και προμηθευτής της βασιλικής Αυλής Ταεσώρουχά της αρωματισμένα με σακουλάκια λεβάντας βρί-σκονται μέσα στο συρτάρι της τουαλέτας της Ολομέταξα κιαυτά γιατί η μητέρα της για να υποστηρίξει την εγχώριαπαραγωγή παρήγγειλε στο υφαντουργείο Καρασταμάτη τηςΣπάρτης όλα τα υφάσματα της προίκας της Τα προσωπικάτης υπάρχοντα μαζί με τα φορέματα παλτά καπέλα ταγέρστολές ιππασίας όλα μοντέλα γνωστών σχεδιαστών τα ο-ποία έφτασαν από το Παρίσι αλλά και αυτά που ράφτηκαν ε-πί παραγγελία στην Αθήνα στον οίκο μόδας της Παριζιάναςράφτρας Ρένας Λομόν έχουν όλα μεταφερθεί στο σπίτι τουΦίλιππου Ρώμα Η απειλητική συλλογή όπλων του πατέρατης αποτελούμενη από σπαθιά περίστροφα και καραμπίνεςβρήκε θέση στη βιβλιοθήκη του διπλανού μεγάρου Ρώμα Τοπορτρέτο της γιαγιάς της κρεμάστηκε πάνω από το τζάκιτου καινούργιου σπιτιού Το πιάνο της μεταφέρθηκε στο δω-μάτιο μουσικής Το διπλανό σπίτι ndashτο laquoμέγαρο Ρώμαraquo όπωςτο αποκαλεί η Ευλαλία σε μια κρίση μεγαλειότητας κατά τοlaquoμέγαρο Χρυσολωράraquondash από αύριο θα στεγάσει την καινούρ-για της ζωή Ότι γνώριζε για τον εαυτό της μέχρι απόψε θαπρέπει να το ξεχάσει γιατί από αύριο στις έντεκα το πρωί η


323


κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι θrsquo ανήκει στον Φίλιππο Ρώμα νό-μιμο ιδιοκτήτη της και ούτε λόγος πια για εκείνη Θα ζει ό-πως ένα εξωτικό φυτό στο θερμοκήπιο που του ακινητοποίη -σαν την όρεξη για ζωή Απόψε παραμονή του γάμου της ξα-γρυπνά και κανένα θαύμα δε θα έρθει να την σώσει ούτε η θέ-ληση ούτε η λογική ούτε ο έρωτας

Η Λάουρα Αλφιέρι πίστευε πως ο σημαντικός άνθρωποςστη ζωή της θα ερχόταν πάνω σε άσπρο άλογο ενώ ο Φίλιπ-πος Ρώμας μπήκε με τα πόδια από την πόρτα της κουζίναςΚανένα άλογο καμιά ορχήστρα να παίζει τα βαλς τουΣτράους μόνο μια γενεαλογία βαρκάρηδων οι οποίοι προ-βιβάστηκαν σε καρβουνιάρηδες και το άρωμα ενός άντραπου είχε πετύχει τους στόχους του όλους ή σχεδόν όλουςγιατί ο τελευταίος και μεγαλύτερος όλων ήταν εκείνη η Βαλ-κυρία Η Λάουρα εδώ και πολύ καιρό ήταν θλιμμένη καιαυτό ενοχλούσε τους γύρω της Στην αρχή έδειχναν κατα-νόηση για λίγο κατόπιν ανυπομονούσαν και περίμεναν νατης περάσει όπως η γρίπη ο πονοκέφαλος ή ο πονόδοντοςΣτο τέλος θύμωναν όταν την έβλεπαν να κλαίει συχνά

laquoΦτάνει πια μrsquo αυτή τη μύξα κάθε μέρα Πάρrsquo το απόφα-σηraquo

Είχαν λόγια τα δάκρυά της αλλά πήγαιναν χαμένα για-τί η Κατίγκω με συνοπτικές διαδικασίες είχε αποφασίσειγια το μέλλον της

Για τη Λάουρα και την Κατίγκω οι μήνες είχαν περάσειμέσα σε μια θύελλα λέξεων Καβγάδες παρακλήσεις κα-τηγορίες απειλές προσβολές ενώ τα συνεργεία των μηχα-νικών κι εργατών πηγαινοέρχονταν στα δυο σπίτια και δη-μιουργούσαν ακαταστασία και σκόνη Πολύ σύντομα ο Βι-

324



κέντιος Μοράρης πλήρωσε την υποθήκη και φρόντισε να ε-πιστρέψουν στην οικογένεια Χρυσολωρά σχεδόν όλοι οι πί-νακες και τα αντικείμενα τα οποία η Κατίγκω είχε βάλει ε-νέχυρο Γέμισαν ξανά οι τοίχοι με τα κάδρα των σπουδαίωνζωγράφων οι αρζαντιέρες με τα πολύτιμα αντικείμενα οιγωνίες του σαλονιού με τα βενετσιάνικα τραπεζάκια και τιςκινέζικες λάμπες Επέστρεψαν οι πορσελάνες laquoΜάισενraquo τασερβίτσια laquoΜπακαράraquo οι κρυστάλλινοι πολυέλαιοι οι βιεν-νέζικοι καθρέφτες και το ελβετικό ρολόι της τραπεζαρίαςοικογενειακό κειμήλιο από τον προπάππο του κόμη Φρα-γκίσκου Αλφιέρι Καθώς η Λάουρα από πείσμα και μόνοέπαιζε στο πιάνο τη laquoΒαρκαρόλαraquo του Σοπέν κι έμενε α-διάφορη στο καθημερινό πηγαινέλα των αρχιτεκτόνων οΦίλιππος Ρώμας αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια τηςΚατίγκως για την ανακαίνιση του σπιτιού του γιατί η κο-σμοπολίτισσα πεθερά του είχε εξαιρετικό γούστο και πάθοςγια αντικείμενα γνωστών σχεδιαστών του 1800

laquoΜη σκεφτείς τα χρήματα Κατίγκω Αφού η κόρη σουδεν ενδιαφέρεται αγόρασε εσύ ότι νομίζεις πως θα της α-ρέσειraquo της είπε έχοντας πια περάσει και οι δυο στον ενικόγιατί δε γίνεται να μιλούν στον πληθυντικό δυο άνθρωποι οιοποίοι ενδιαφέρονται για ανανέωση καινοτομία αισθητικήκαι ποιότητα και περνούν την περισσότερη μέρα μαζί ναδιαλέγουν ταυτόχρονα για δυο σπίτια ταπετσαρίες ζωγρα-φισμένες στο χέρι για τους τοίχους κουρτίνες πολύτιμα α-ντικείμενα λάμπες κιγκλιδώματα σκαλιστά υφάσματαγια καναπέδες σαλονιού και καρέκλες τραπεζαρίας ξύλινεςεπενδύσεις laquoμπουαζερίraquo και παρκέ μάρμαρα για τα μπά-νια και πλακάκια για τις κουζίνες


325


laquoΞύπνα κοιμωμένη της Αθήνας το σπίτι σου φτιάχνεταιδίχως εσένα Αφήνεις τους άλλους νrsquo αποφασίσουν για δικάσου πράγματα Θα έρθει η ώρα που θα μετανιώσειςraquo σκόρ-πιζε προφητείες η Ζαμπέτα στη Λάουρα κάθε πρωί αλλά ε-κείνη την παραμέριζε αδιάφορα και κατέβαινε στον κήπο

Όταν επισκευάστηκαν τα έπιπλα της Κατίγκως και ήρθεη ώρα να διαλέξουν τα καινούργια για το σπίτι του Ρώμαδυο ήταν οι λέξεις ομορφιά και άνεση Εκείνος σε μια κρίσητελειότητας ως τελευταία υπερβολή έφερε ειδικό συνεργείοαπό την Ιταλία και φρεσκάρισε όλες τις τοιχογραφίες και ο-ροφογραφίες των δωματίων των δυο σπιτιών Στο τέλος ηΚατίγκω και ο Φίλιππος συμφώνησαν και κατεδάφισαν τοντοίχο που χώριζε τους δυο κήπους ο οποίος εμπόδιζε την ά-μεση επικοινωνία των ενοίκων κι έτσι ο Ρώμας διεύρυνε στοδικό του χώρο τους στάβλους και το αμαξοστάσιο για ναχωρέσει τις άμαξές του και το αυτοκίνητο Ο κήπος μεγά-λωσε ενώ η χάραξη και η φύτευση έγιναν σύμφωνα με εγ-γλέζικο σχέδιο από ειδικούς κηπουρούς του Βασιλικού Κή-που της Αθήνας Φυτεύτηκαν καινούργια δέντρα δημιουρ-γήθηκαν παρτέρια με λουλούδια και στο τέλος παρέλαβαναπό την Ισπανία πενήντα τριανταφυλλιές Γρανάδας οι οποίεςήρθαν με πλοίο από τη Βαρκελώνη Όταν τελείωσαν οι ερ-γασίες το αποτέλεσμα ήταν εκλεπτυσμένο και αρμονικόμια σκηνογραφική αφθονία ένα επιβλητικό παλκοσένικο τοοποίο προσκαλούσε τον επισκέπτη να σταθεί και να θαυμά-σει το επίτευγμα δυο ανθρώπων οι οποίοι έβαλαν ο ένας ταχρήματα και ο άλλος το γούστο

Όπως ο Ρώμας είχε υποσχεθεί στην Κατίγκω μέχρι τατέλη Ιουνίου και τα δυο σπίτια ήταν έτοιμα Όσο πλησίαζαν

326



οι μέρες της μετακόμισης ο Φίλιππος έδωσε οδηγίες στοναμαξά του να προσλάβει προσωπικό για το στάβλο και τονκήπο ενώ η Ευλαλία έπρεπε να διαλέξει τη μαγείρισσα καιτις καμαριέρες

laquoΤα βγάζω πέρα μόνη μου Άντζουλε δε χρειάζομαιβοήθειαraquo τον πρόλαβε εκείνη

laquoΟι δουλειές θα είναι περισσότερες Ευλαλία Το σπίτιείναι μεγαλύτερο από αυτό του Πειραιά Θα έχουμε δεξιώ-σεις και τραπέζιαraquo την προειδοποίησε

Η νονά του ζήτησε αμέσως να δει τη Λάουρα Την βρήκεστο αίθριο του μεγάρου Χρυσολωρά να ρεμβάζει στη θέα τηςΑθήνας Μπήκε αμέσως στο θέμα δίχως περιττές εισαγωγές

laquoΤο νοικοκυριό θα είναι δικό σου Εσύ πρέπει νrsquo αποφα-σίσεις τι θέλεις και ποιον θέλεις να βάλεις στο σπίτι σουraquo

Εκείνη από πείσμα σκέφτηκε νrsquo αρνηθεί να κάνει τηναδιάφορη αλλά τελευταία στιγμή κρατήθηκε Κοίταξε αφrsquoυψηλού τη λαϊκή γυναίκα που είχε το θράσος να την ενοχλείκαι να της μιλάει στον ενικό Καταλάβαινε πως δεν ήταν δυ-νατό να παίρνουν πάντα οι άλλοι αποφάσεις για λογαριασμότης Με κρύα καρδιά συμφώνησε τότε με την Ευλαλία ναπροσλάβουν μαγείρισσα και μια καμαριέρα

laquoΠρος το παρόν Αργότερα βλέπουμεraquo είπαν και οι δυοlaquoΜην ανησυχείς Λάουρα Θα τα οργανώσω όλα εγώ Το

σπίτι σου θα λειτουργεί όπως ένα ελβετικό ρολόιraquo βιάστη-κε να την καθησυχάσει η Ευλαλία

Πώς κατάντησα να περιστοιχίζομαι από πλέμπα σκέ-φτηκε η Λάουρα αλλά είδε στα καθαρά μάτια της Ευλα-λίας μια συμπάθεια κι ένιωσε για μια στιγμή ένοχη

Με λυμένο το πρόβλημα του προσωπικού ο Ρώμας κα-


327


νόνισε τη μετακόμιση για την πρώτη βδομάδα του Ιουλίουκαι η Κατίγκω αφιέρωσε όλο το χρόνο της στις προετοιμα-σίες του γάμου Οι περαστικοί από την οδό Πανεπιστημίουσταματούσαν να χαζέψουν τα δυο μέγαρα γιατί εκείνη τηνεποχή δεν υπήρχαν πολλές οικοδομές παλιές ή νέες τις ο-ποίες μπορούσε να επιδείξει η Αθήνα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμούνται οι αθηναϊκοί δρόμοι το Πα-γκράτι η Καισαριανή η Πλάκα ο λόφος του Στρέφη ο Κο-λωνός το Θησείο τα Πετράλωνα ο λόφος του Φιλοπάππουοι Αμπελόκηποι Η Λάουρα Αλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατίαύριο παντρεύεται

Εκείνους τους μήνες της αναταραχής οι εργάτες μπαινό-βγαιναν στο μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου με πειθαρχίαστρατιωτικού τάγματος και δεν υπήρχε δωμάτιο δίχως σκό-νη και δίχως έπιπλα σκεπασμένα με σεντόνια Ένα πρωινότου Απρίλη χτύπησε την εξώπορτα ο Τιμολέων Χρυσολω-ράς και ζήτησε να δει την Κατίγκω Η Ζαμπέτα τον πέρασεστη βιβλιοθήκη και πήγε να την φωνάξει Ο ξάδερφος πε-ρίμενε κάποια λεπτά αμήχανος μέσα στο χάος του οικοδο-μικού οργασμού ενώ αμφέβαλλε αν είχε διαλέξει τη σωστήμέρα και ώρα να της μιλήσει για το προσωπικό του θέμαπου τον απασχολούσε εδώ και καιρό Όταν η Κατίγκωμπήκε στο δωμάτιο τον βρήκε όρθιο έτοιμο να πάρει τοκαπέλο και το παλτό του και να φύγει

laquoΜου φαίνεται πως ήρθα σε ακατάλληλη στιγμήraquo είπε οΧρυσολωράς διστάζοντας

328



laquoΔεν υπάρχει ακατάλληλη στιγμή για εσένα Τιμολέο-ντα Είσαι πάντα ευπρόσδεκτος Δε θα βρω ποτέ τα σωστάλόγια να σrsquo ευχαριστήσω για ότι έκανες για εμάςraquo πέρασεαμέσως η Κατίγκω σε μια λιτανεία ευγνωμοσύνης όπως έ-κανε τον τελευταίο καιρό όταν συναντούσε τον ΤιμολέονταΧρυσολωρά

Εκείνος την έκοψεlaquoΆσε τις ευχαριστίες Κατίγκω δεν είμαστε ξένοι Χαί-

ρομαι που φάνηκα χρήσιμοςraquo Κατόπιν τοποθέτησε καλύ-τερα το μονόκλ στο μάτι του και την κοίταξε αναποφάσι-στος laquoΣήμερα ήρθα να συζητήσω μαζί σου κάτι που με βα-σανίζει από καιρόraquo

Η Κατίγκω τον κοίταξε ερωτηματικά Ένας ξαφνικόςαέρας που μύριζε αγιόκλημα και γιασεμιά άνοιξε το γερτόπαραθυρόφυλλο και μέθυσε τα αντικείμενα μέσα στη βι-βλιοθήκη

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς σηκώθηκε και πλησίασε στοπαράθυρο Πήρε ανάσες άνοιξης η οποία εκείνη τη χρονιάείχε φτάσει στην Αθήνα καθυστερημένη Γύρισε και κοίτα-ξε την ξαδέρφη του

laquoΚατίγκω μη βιαστείς να με κρίνεις αρνητικά Θέλω τηγνώμη σου γιατί σκέπτομαι από καιρό να ζητήσω την Κρυ-σταλλένια σε γάμοraquo της είπε ντροπαλά νιώθοντας στην η-λικία του ξαφνικά γελοίος

Η Κατίγκω έμεινε μrsquo ανοιχτό το στόμα Ώστε αυτό ήτανπου παίδευε τον Τιμολέοντα εδώ και μήνες και όλο κάτι ήθε-λε να μου πει και όλο δεν το έλεγε Τον κοίταξε εμβρόντητηΓια φαντάσου έρωτας να rsquoναι η αιτία

laquoΓέρασα Κατίγκω Τόσα χρόνια ξεγελούσα τον καιρό


329


και τον εαυτό μου κι έμεινα στο τέλος μόνος Στη ζωή απέ-κτησα όλα όσα γύρεψα Μου λείπουν όμως οι δυο κολόνεςτης ανθρώπινης ύπαρξης φιλία και αγάπη Είμαι σίγουροςπως αυτά τα δυο μόνο στην Κοκόνα μπορώ να τα βρω Γιrsquoαυτό ήθελα να σου μιλήσω από καιρό να μου πεις τη γνώμησου Νομίζεις πως θα δεχτεί η Κρυσταλλένιαraquo

Αναστέναξε και την κοίταξε ερωτηματικάΗ Κατίγκω έψαχνε αλλά δεν έβρισκε τα λόγια της Πά-

ντα πίστευε πως η ζωή εξελίσσεται σε φάσεις και υπάρχειένας καθορισμένος χρόνος για κάθε φάση με απόλυτα αυ-στηρά χρονικά όρια βρεφική ηλικία παιδική ηλικία εφη-βεία γάμος οικογένεια ωριμότητα γηρατειά θάνατος Μιαγυναίκα εξήντα δύο χρόνων όπως η Κοκόνα Κρυσταλλένιατο μόνο που θα έπρεπε να περιμένει και να εύχεται στη ζωήήταν τα laquoκαλά στερνάraquo και όχι νυφικά και ανθοδέσμες Τώ-ρα ανατρέπονταν όλες οι σιγουριές της πάνω στις οποίεςείχε στηρίξει τη ζωή της και για τις οποίες δεν είχε αναρω-τηθεί ποτέ αν εξυπηρετούσαν το μεγάλωμά της Με πόνοαντιλαμβανόταν πως τόσα χρόνια τις κουβαλούσε πάνωτης σαν σαβούρα και πως αυτές οι υποτιθέμενες σιγουριέςκαι το laquoτι θα πει ο κόσμοςraquo καθόριζαν τη ζωή της Ένιωσεστα μάτια της να καίνε δάκρυα αλλά δεν ήξερε αν ήταν δά-κρυα ανακούφισης για την κερδισμένη επίγνωση ή δάκρυαχαράς για τη θεία της Σηκώθηκε όρθια

laquoΠάω αμέσως να την φωνάξω Τιμολέονταraquo του είπε μεένα δακρυσμένο χαμόγελο και βγήκε από τη βιβλιοθήκη

Ο χρόνος καθώς περνούσε κι έφευγε δεν τρόμαζε την Κο-κόνα Κρυσταλλένια Τα γηρατειά που έρχονταν δεν ένιωθε ότιήταν το τέλος του κόσμου Πίστευε πως ο θάνατος θα ήταν για

330




331

εκείνη όπως μια προσωρινή τύφλωση και πως έπειτα από λίγοκαιρό θα ξανάβρισκε το φως της σε μια άλλη διάσταση Η Κο-κόνα Κρυσταλλένια ήταν η άχρονη βασίλισσα μιας παλιάς ε-ποχής και ζούσε τη βραχύτητα της ζωής και το πέρασμα τουχρόνου δίχως δράματα με κουράγιο και μια εσωτερική ηρεμίαπου την έκανε πιο όμορφη από όσο ήταν στα νιάτα της

laquoΜα είμαι ήδη εξήντα δύο χρόνων Δεν είμαι μεγάληγια γάμοraquo ρωτούσε με χάρη έφηβης την Κατίγκω και τηΜαργιόλα ενώ έχυνε δάκρυα γλυκά όπως η μαγιάτικηβροχή Δοξασμένο το όνομά σου Κύριε

laquoΘεία Κοκόνα με τη συμβατική εκτίμηση της ζωήςναι είσαι μεγάλη αλλά εξαρτάται από το πώς αισθάνεσαιεσύ η ίδια Ότι και να σου πούμε εμείς δεν είμαστε ειδικοίνα γνωρίζουμε ποιο είναι το καλό σου Μόνο εσύ η ίδια είσαιειδική και μόνο για τον εαυτό σουraquo της είπε η Κατίγκω α-γκαλιάζοντάς την

laquoΜα δεν είναι γελοίο στην ηλικία μου Ρεζίλι θα γίνουμεστη γειτονιάraquo προβληματιζόταν η Κοκόνα

laquoΘεία ξέχνα τους γείτονες Ζήσαμε σκεπτόμενες πάντατον κόσμο Στο τέλος άθελά μας του παραδώσαμε τη δύ-ναμή μας και τώρα αυτός ορίζει τις ζωές μαςraquo απαντούσεμε υπομονή η Κατίγκω ενώ η Μαργιόλα συντηρητικότατησυμφωνούσε πως ναι θα γίνουν ρεζίλι στην αθηναϊκή καλήκοινωνία η σύζυγος ενός Αριστείδη Μπαλτατζή καθηγητήΠανεπιστημίου να έχει θεία με το ένα πόδι στον τάφο πουπαντρολογιέται

laquoΚαι μην τολμήσεις θεία Κρυσταλλένια να βάλεις νυφι-κόraquo την απέτρεπε γεμάτη φρίκη

laquoΜα για ποιο νυφικό μιλάς Μαργιόλα μου Στην ηλικία


μου Ένα απλό φόρεμα θα βάλωraquo την καθησύχαζε η Κοκό-να και κατόπιν εξομολογήθηκε με τα πολλά στις ανιψιές τηςlaquoΕμένα άλλο με απασχολεί Δεν είμαι παρθένα Τι θα πωτου Τιμολέονταraquo

Η Μαργιόλα έφριξεlaquoΓιατί θεία Κοκόνα έχεις σκοπό ναhellip ναhellip σrsquo αυτή την

ηλικία Ανήκουστα πράγματα Και με ποιον έχασες τηνπαρθενιά σουraquo

Κοκκίνισε μέχρι τις ρίζες των μαλλιών της Άνοιξε τηβεντάλια της κι έκανε αέρα στο πρόσωπό της νευρικά Έναένα τα έβγαζε στη φόρα η θεία τους Οι ξένες επιρροές αυ-τές φταίνε για όλα αυτές τούς στρέβλωσαν το χαρακτήραείκοσι χρόνια στα ξένα μrsquo όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοιαγράμματα θα μάθεις laquoχαλαρά ήθηraquo αυτός ήταν ο δάσκα-λος της θείας της και της αδερφής της

Η Κατίγκω όμως που γνώριζε την ιστορία με τον Α-τζαγιόλι καθησύχασε τη θεία της

laquoΔε νομίζω πως ο Τιμολέων θα έχει πρόβλημαraquoΑλλά η Κοκόνα συνέχιζεlaquoΚαι πώς θα ζήσω μακριά σαςraquolaquoΘεία το σπίτι σου θα είναι ένα τετράγωνο πιο πάνω α-

πό το δικό μου και πέντε λεπτά με τα πόδια από το σπίτιτης Μαργιόλαςraquo

laquoΚαι ποιος θα ρίχνει στις κόρες σου αγιασμό όταν θα εί-ναι έτοιμες να βγουν από την πόρτα Κατίγκω μουraquo

Ζαλίστηκε από τα πολλά ερωτήματα η Κοκόνα έπεσετο βράδυ στο κρεβάτι με πονοκέφαλο Στο τέλος έβαλε ναδουλέψει η κοινή λογική της Είναι μικρή η ζωή δεν ξέρωτι συμβαίνει αύριο αν καθυστερήσω να πάρω απόφαση

332



μπορεί και να τα έχω τινάξει μέχρι τότε σκέφτηκε και κα-θώς θυμήθηκε πάλι το θάνατο πιστή στις παλιές καλές με-θόδους έστειλε τη Ζαμπέτα στην Ερμού 44 στο φαρμα-κείο laquoΟ Όφιςraquo να φέρει το φαρμακοποιό να της κάνει α-φαίμαξη με βδέλλες για νrsquo απαλλαγεί από το άρρωστο αίμακαι νrsquo αποφύγει για καλό και για κακό κανέναν νταμπλά

Στις 15 Ιουλίου του 1902 έφεραν στο σπίτι τον ιερέα απότο εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης στην οδό Μητροπόλεωςκαι σε μια σεμνή τελετή σύμφωνη με τον τρόπο που είχεζήσει στεφανώθηκε τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά με δόξακαι τιμή Φορούσε ένα καινούργιο ταφταδένιο γκρι-αρζάνφόρεμα κι έλαμπε από χαρά στο πλευρό του Στον παράμε-σό της γυάλιζε η χρυσή βέρα μαζί με ένα δαχτυλίδι με ρου-μπίνια που της είχε περάσει ο γαμπρός στο δάχτυλο το ίδιοπρωινό ενώ στην καρδιά της φούσκωνε η απαντοχή τωνπροσδοκιών για τις νυχτερινές περιπέτειες που την περίμε-ναν Πριν όμως μεταφέρει τα πράγματά της στο σπίτι τουΤιμολέοντα στην Αγχεσμού βγήκε στο παράθυρο της κά-μαράς της και πέταξε στον κήπο το πορσελάνινο βάζο πουπροόριζε για τις στάχτες της Έγινε θρύψαλα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμούνται οι πλατείες Ομονοίας Λου-δοβίκου Ηρώων στου Ψυρρή κοιμάται και το Μοναστηρά-κι η πλατεία Βαρβακείου η πλατεία Ζαππείου Η ΛάουραΑλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται


333

Η σημερινή πλατεία Δημαρχείου


Η Ευλαλία Νιφοράτου και η Ζαμπέτα Χαρβαλιά συνα-ντήθηκαν στον κοινό κήπο των δυο μεγάρων μια μέρα δίχωςμνήμη Έδωσαν τα χέρια και χαιρετήθηκαν με επιφύλαξηΓια μια στιγμή μυρίστηκαν όπως δυο ζώα που δεν ξέρουνακόμα αν θα παραδοθούν σε ερωτοτροπίες ή σε μια θανατη-φόρα μάχη και περιμένουν έτοιμα σrsquo επιφυλακή Για λό-γους που κανένας από τις δυο οικογένειες δεν μπόρεσε κα-τόπιν να εξηγήσει διάλεξαν τον πόλεμο με μερικές ανακω-χές πού και πού για να ξεκουράζονται και νrsquo ανακτούν τιςδυνάμεις τους Ήταν μια αρματωμένη ειρήνη με καβγάδεςπροσβολές και ψυχρές ευγένειες όταν τις ζητούσαν οι περι-στάσεις Η Ευλαλία θεωρούσε τη Ζαμπέτα ένα απομεινάριτου Διαβόλου στη γη Η Ζαμπέτα πίστευε πως η Ευλαλίαγυναίκα με λαϊκές ρίζες κατά τα άλλα είχε τρελαθεί από ταπλούτη του βαφτισιμιού της και σήκωσε τη μύτη ψηλά ξε-χνώντας την ταπεινή της καταγωγή

laquoΠοια νομίζει πως είναι η σιχαμένηraquo γκρίνιαζε η Ζα-μπέτα στην πλύστρα και την παραδουλεύτρα οι οποίες απότον Ιούλιο εργάζονταν καθημερινά στο μέγαρο Χρυσολωρά

Τίποτε απrsquo όσα πίστευε η Ευλαλία και η Ζαμπέτα η μιαγια την άλλη δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα Ταυπερέβαλλαν τα πολλαπλασίαζαν τα πρόσθεταν Δύο συνδύο κάνουν πέντε γιατί έβαζαν και τις δικές τους σάλτσεςΗ έχθρα τους έμπαινε στις κουζίνες και ευτυχώς παρέμενεστα κατώτερα στρώματα δεν ανέβαινε τη σκάλα δεν εισέ-βαλλε στα υπόλοιπα δωμάτια αλλά δημιουργούσε μια ανυ-πόφορη ένταση η οποία έκανε να πάλλονται τα πιάτα στιςπιατοθήκες να κουδουνίζουν τα ποτήρια στα ντουλάπια καινα χτυπιούνται μεταξύ τους τα μαχαιροπίρουνα στα συρτά-

334



ρια Για να μην καταστραφούν τα σερβίτσια ή γκρεμιστούνστο τέλος τα δυο σπίτια απέφευγαν να συναντιούνται Δενέβγαιναν ποτέ στον κήπο και οι δυο μαζί ούτε για νrsquo απλώ-σουν την πλύση ενώ παρακολουθούσαν κρυφά η μια την άλ-λη και ήξεραν να περιγράψουν με ανατριχιαστικές λεπτομέ-ρειες και με ακρίβεια μικροσκοπίου τα ελαττώματά τουςκαι τα σουσούμια τους Κανένας από τις δυο οικογένειες δενμπορούσε να σκεφτεί κάτι πρωτότυπο για να βάλει τέλος σrsquoεκείνη την αδικαιολόγητη αντιπάθεια όταν η γάτα της Νερ-τίλας Πρίφτη γέννησε ένα και μοναδικό γατί Ο Κόκος Πρί-φτης σκέφτηκε πως ένα ζώο θα μπορούσε ίσως να ενώσει τιςδυο γυναίκες όπως μόνο τα ζώα ξέρουν να ηρεμούν τα πνεύ-ματα και νrsquo αποκαλύπτουν τα καλύτερα συναισθήματα τωνανθρώπων Φεύγοντας το απόγευμα της Κυριακής από τοσπίτι της Νερτίλας πήρε κρυφά τη γάτα την έβαλε στονκόρφο του και όταν το βράδυ έφτασε στην Αθήνα την αμό-λησε στο κήπο των Χρυσολωράδων Ήταν ένα ζώο με βλέμ-μα βασιλικό και συμπεριφορά απαξιωτική και περιφρονητι-κή σε αντίθεση με το συνηθισμένο τρίχωμά του Νιαούριζεόλο το βράδυ έξω από τα παράθυρα και κανένας δεν έκλεισεμάτι Τα ξημερώματα αγανακτισμένες και οι δυο γυναίκεςβγήκαν στον κήπο να βρουν τον υπεύθυνο της αϋπνίας τουςΗ Ευλαλία και η Ζαμπέτα συναντήθηκαν ανάμεσα στα πε-ριποιημένα παρτέρια με τα μυριστικά και η γάτα τρίφτηκεστα πόδια τους ζητώντας χάδια και φαγητό

laquoΤι να κάνουμεraquo Κοίταξε η μια την άλλη laquoΝα την κρα-τήσουμεraquo συμφώνησαν ξεχνώντας για μια στιγμή την α-μοιβαία αντιπάθειά τους laquoΠρέπει να της βρούμε όνομαraquoείπαν και οι δυο αλλά συνηθισμένες στην αντιπαλότητα


335


δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν ούτε στο όνομα της γάταςκαι για να μη μαλλιοτραβηχτούν της έδωσε η καθεμιά τοδικό της Στο μόνο που συμφώνησαν και οι δυο ήταν πως έ-να ζώο το οποίο ανήκε στις οικογένειες Χρυσολωρά καιΡώμα έπρεπε οπωσδήποτε να έχει όνομα κι επίθετο ΣτηΖαμπέτα φάνηκε πως η γάτα είχε εμφάνιση αριστοκρατι-κή αλλά τρόπους χωριάτισσας και την ονόμασε ΑσπασίαΚαρακίτσου ενώ η Ευλαλία από αντίδραση αποφάσισεπως η γάτα είχε εμφάνιση χωριάτισσας αλλά τρόπους κυ-ρίας και της έδωσε το όνομα Τασούλα Καλλιγά Ο ΚόκοςΠρίφτης παραιτήθηκε από οποιανδήποτε ειρηνευτική προ-σπάθεια Ας τα βρούνε μόνες τους συλλογίστηκε Η γάταόμως συνήθισε νrsquo ακούει και στα δυο ονόματα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμάται η Βιβλιοθήκη το Πανεπιστή-μιο η Ακαδημία κοιμάται το Πολυτεχνείο το Αρσάκειοτο Αστεροσκοπείο ο βυζαντινός ναός της Αγίας Ειρήνης ΗΛάουρα Αλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται

Στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της αλλαγής των εποχώνο καιρός σταματούσε αναποφάσιστος Ο Φίλιππος Ρώμαςάνθρωπος για όλες τις εποχές ερχόταν στο μέγαρο της οδούΠανεπιστημίου κάθε σούρουπο όπως οι κακές σκέψεις ΗΛάουρα ήθελε νrsquo αρπάξει ένα από τα κυνηγετικά όπλα τουπατέρα της και να τον τουφεκίσει Εκείνος όμως πιστός κιερωτευμένος ερχόταν όλη τη διάρκεια της περιόδου του αρ-ραβώνα όχι για να επιβλέπει την πρόοδο της ανακαίνισηςτου σπιτιού του αλλά την πρόοδο των συναισθημάτων της

336



Λάουρας μήπως της είχε περάσει ο θυμός το πείσμα μή-πως διακρίνει επιτέλους λίγη συμπάθεια στο πράσινο βλέμματης Δεν έβλεπε πως η Λάουρα δεν τον αγαπούσε Πως τοναντιπαθούσε Πως ίσως και να τον σιχαινόταν Όχι γιατί οιευτυχισμένοι άνθρωποι είναι τυφλοί και κουφοί Εκείνη τονβασάνιζε με χίλιους τρόπους Έβρισκε όλα τα τρωτά του ση-μεία και τα μεγέθυνε επίτηδες Κάθε σημείωμα κάθε ερω-τική επιστολή που τολμούσε να της στείλει η Λάουρα τηνπερνούσε από ορθογραφικό έλεγχο σημείωνε με κόκκινο μο-λύβι τα λάθη του και του την επέστρεφε υποτιμητικά Μάθενα γράφεις πρώτα σωστά Ελληνικά Άντζουλε Του διάβαζεακόμα και ποίηση Ο Ρώμας δεν καταλάβαινε τα ποιήματααλλά για να την ευχαριστήσει και μόνο την άκουγε παρα-συρμένος από την ωραία φωνή της και όταν η Λάουρα στύ-λωνε πάνω του τα μάτια της ερωτηματικά ndashτι κατάλαβες α-πό το ποίημα Άντζουλεndash συνερχόταν και δοκίμαζε με τηντετράγωνη λογική του να της εξηγήσει Η Λάουρα τον κοί-ταζε με το υποτιμητικό βλέμμα της το οποίο φορούσε ειδικάσrsquo εκείνες τις περιπτώσεις όταν ήθελε να τον υποβιβάσει καινα του τονίσει το πόσο διέφεραν σε όλα

laquoΆντζουλε την ποίηση δεν πρέπει να την καταλαβαίνειςμε το μυαλό Πρέπει να την νιώθεις με την καρδιάraquo του έ-λεγε σαν να τον οίκτιρε υπονοώντας πως εκείνος ίσως ναμη διέθετε τέτοια

Δεν καταδέχτηκε να μπει ούτε μια φορά στην laquoΝτέμ-λερraquo του Φίλιππου

laquoΚύριε Ρώμα αυτά είναι για τους νεόπλουτουςraquoΤον κοίταζε ειρωνικά σαν να τον έφτυνε ενώ εκείνος την

παρακαλούσε


337


laquoΠάμε μια βόλτα Λάουρα Μπορεί να σου αρέσειraquoΤον κοίταζε υποτιμητικάlaquoΚαημένε Άντζουλε που θέλεις και αυτοκίνητο Περιο-

ρίσου στις άμαξές σουraquo έκλεινε τη συζήτηση και του γύρι-ζε την πλάτη

Όταν κανένα μαρτύριο δε στεκόταν ικανό να τον αποθαρ-ρύνει ή να σβήσει το ερωτευμένο χαμόγελο από το πρόσωπότου εκείνη φρόντιζε να λείπει από το σπίτι τις ώρες που τηνεπισκεπτόταν Όμως ο Ρώμας την έβρισκε πάντα Ήταν ι-κανός να γυρίσει όλη την πόλη για να την ανακαλύψει άλλο-τε στην Πλάκα στην οδό Πατησίων στο Βασιλικό Κήποάλλες φορές στην οδό Κηφισίας Η άνοιξη είχε προχωρήσειοι μέρες είχαν μεγαλώσει η Αθήνα φορούσε τα ανοιξιάτικάτης ndash αχ και πώς της πήγαιναν Η Λάουρα για να τον ξεπο-δαριάσει άρχισε να μακραίνει τις διαδρομές της μέχρι το α-πόγευμα που βρέθηκε να περπατάει στην έρημη οδό Διονυ-σίου Αρεοπαγίτου Ο Ρώμας την πρόφτασε εκεί στον ωραίοδρόμο με τις νεραντζιές ίδια απόχρωση με το πράσινο τωνματιών της Το αττικό τοπίο και η Λάουρα συνέθεταν ζω-γραφικό πίνακα laquoΑνοιξιάτικο αθηναϊκό δειλινό των αρχώντου 20ού αιώνα με φιγούρα γυναίκας ντυμένης στα άσπραraquo

laquoΠαιδί μου δε θέλω νrsquo απομακρύνεσαι ολομόναχη μέσαστην ερημιάraquo

Την κοίταξε ο Φίλιππος με ανησυχία κι έρωτα καθώς ηΛάουρα ντύθηκε το πορτοκαλί φως του ηλιοβασιλέματοςη Λάουρα Αλφιέρι και πίσω τα νεοκλασικά της ΔιονυσίουΑρεοπαγίτου η Λάουρα και πίσω τα ερείπια του ΗρωδείουΤόλμησε τότε να περάσει απαλά το χέρι του κάτω από τομπράτσο της και την τράβηξε προς την Πύλη του Αδριανού

338



Εκείνη δεν έφερε αντίρρηση Κοιτάχτηκαν για μια στιγμήστα μάτια Τα δικά του λειωμένη σοκολάτα τα δικά της πρά-σινα της χλωροφύλλης Η Ακρόπολη έριξε το μεγαλείο τωνερειπίων της σαν σκιά πάνω στο σύμπλεγμά τους και η Λά-ουρα κατάλαβε πως ότι και να έκανε με όσα μαρτύρια καινα δοκίμαζε την υπομονή του δε θα γλύτωνε από τον Φί-λιππο Ρώμα Εκείνος είχε έρθει για να μείνει και θα έμενεΤον ακολούθησε ευθυτενής ενώ αρωμάτιζε αόριστα τον αέ-ρα Επέστρεψαν στο σπίτι και οι δυο σιωπηλοί με την υπο-ψία πως κάτι ανεπαίσθητο είχε αλλάξει στη σχέση τους ΗΚατίγκω πέρασε την ωραία κόρη της αμέσως από ανάκρι-ση Γιατί αυτή η σιωπή του Φίλιππου Ρώμα Τι είχε συμβείμεταξύ τους Μήπως του είχε πει κάτι και τον πρόσβαλε ήτον ενόχλησε Δεν έβλεπε την ώρα και τη στιγμή να την πα-ντρέψει για να γλυτώσει από την καθημερινή αγωνία μή-πως κάνει κάτι άπρεπο το παλιοκόριτσο και τιναχτούν όλαστον αέρα Για τις δυο γυναίκες οι μήνες περνούσαν με πολ-λούς καβγάδες αιματηρούς διαξιφισμούς αισχρούς εκβια-σμούς ετοιμόρροπες ανακωχές και μια αρματωμένη ειρή-νη η οποία δεν κατάφερνε να ξεγελάσει κανέναν ενώ η Κα-τίγκω στη μυστικότητα της κάμαράς της έσβηνε καθημε-ρινά από το ημερολόγιό της τις μέρες που υπολείπονταν μέ-χρι το γάμο ευχαριστώντας σιωπηλά το Θεό για καθεμιά ηοποία περνούσε δίχως να έχει διώξει τον Φίλιππο Ρώμαμακριά από την κόρη της

Τα δώρα του η Λάουρα τα δεχόταν ψυχρά και πάντα μεπροσποιητή αδιαφορία λες και της τα χρωστούσε Ο Ρώμαςτα διάλεγε να είναι πρωτότυπα και αναπάντεχα μήπωςμπορέσει νrsquo αγγίξει τις χορδές της καρδιάς της Και τα κα-


339


τάφερε όταν της χάρισε ένα λευκό αραβικό άλογο Πρώτατης έφερε τη δερμάτινη σέλα Η Λάουρα άνοιξε το τεράστιοπακέτο στη μέση του χολ Έσκυψε μύρισε το εξαιρετικήςποιότητας δέρμα το άγγιξε με τα ακροδάχτυλά της και τονκοίταξε με απορία Αυτό το βλέμμα της περίμενε ο ΡώμαςΔίχως να πει λέξη την πήρε σιωπηλά από το χέρι άνοιξετην εξώπορτα σαν ταχυδακτυλουργός κι εκεί έξω από τοσπίτι της στη φασαρία της οδού Πανεπιστημίου που ήτανγεμάτη φοιτητές οι οποίοι έκαναν συγκέντρωση έξω από τοΠανεπιστήμιο της παρουσίασε το ωραίο άλογο Δικό τηςδικό της Μόνο εκείνη η πεπειραμένη αμαζόνα η οποία στηΣικελία ίππευε από μικρή και στην Αθήνα σταματούσε τηνκυκλοφορία στους δρόμους όταν βρισκόταν πάνω στα δανει-κά άλογα του Πρίφτη μπορούσε να εκτιμήσει την αξία αυ-τού του δώρου Μια φωνή τής ξέφυγε άθελά της Έφερε τοχέρι της στο στόμα να προλάβει και την κραυγή από τα βά-θη του laquoείναιraquo της και κατέβηκε τη μαρμάρινη σκάλα Α-γκάλιασε το άλογο το χάιδεψε ανάμεσα στα αυτιά πέρασετην παλάμη της στη χαίτη του το έκανε δικό της εκεί στοδρόμο με το λαό και τους φοιτητές να κατευθύνονται προςτη Μητρόπολη με συνθήματα ενώ ο Φίλιππος Ρώμας μετά-νιωνε εκείνη τη στιγμή γιατί δεν είχε γεννηθεί άλογο Στηνοδό Πανεπιστημίου έμειναν όλα μετέωρα Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια από το παράθυρο του σαλονιού σταύρωσε το σύ-μπλεγμά τους Ρώμα Λάουρα και άλογο

laquoΠρέπει να του δώσεις ένα όνομα ΛάουραraquoΟ Φίλιππος την κοίταξε ευτυχισμένος Επιτέλους επι-

τέλους ένα συναίσθημα από μέρους τηςΕκείνη για να τον τιμωρήσει επειδή κατάφερε να την

340



κάνει να ξεχάσει για μερικά λεπτά το πείσμα της σήκωσετα πράσινα μάτια της

laquoΣrsquo ευχαριστώ κύριε Ρώμα Θα το ονομάσω Φίλιπποraquoτου είπε με φωνή που με δυσκολία έκρυβε ένα θρίαμβο

Το Μάιο ο Ρώμας χρειάστηκε να φύγει για δουλειές στοΛονδίνο Έλειψε ένα μήνα και της έστειλε τριάντα επιστο-λές γεμάτες πάθος και ορθογραφικά λάθη οι οποίες συνέχι-σαν να φτάνουν για καιρό και μετά την επιστροφή του ΗΛάουρα τις διόρθωσε και τις φύλαξε στο συρτάρι της για νατου τις δώσει πίσω Ο Φίλιππος επέστρεψε ύστερα από τέσ-σερις βδομάδες με δώρα για όλους Γραφομηχανή για τηΘάλεια laquoΓια νrsquo αρχίσεις το μυθιστόρημά σουraquo της ψιθύρισεκι εκείνη έμεινε άφωνη Ποδήλατο για τη Δανάη laquoΓια νακάνεις τις βόλτες σου στο Βασιλικό Κήποraquo της είπε κλείνο-ντάς της το μάτι κι εκείνη ντράπηκε γιατί ο αρραβωνιαστι-κός της αδερφής της όχι μόνο είχε καταλάβει τον καημό τηςαλλά και πως ο καημός της λεγόταν Νικόλας ΜπαλτατζήςΚατόπιν ο Φίλιππος της παρουσίασε και το καβαλέτο απόξύλο κέδρου τους μουσαμάδες την παλέτα τα χρώματαlaquoΑυτό είναι το δώρο μου για την εισαγωγή σου στη ΣχολήΚαλών Τεχνών Δανάηraquo Έσκυψε και την φίλησε στο μά-γουλο laquoΚαι εις ανώτεραraquo της ευχήθηκε Για την ΚοκόναΚρυσταλλένια είχε φέρει κιάλια θεάτρου από φίλντισι γιατίπαρακολουθούσε κάθε χρόνο όλες τις θεατρικές παραστά-σεις της Αθήνας Για την Κατίγκω μια βελούδινη κάπα μετελειώματα από ερμίνα Για τη Ζαμπέτα ένα καπέλο ενώδεν είχε ξεχάσει ούτε τις γυναίκες που δούλευαν στο σπίτιγια όλες είχε φέρει ένα δώρο Φύλαξε για το τέλος το βελού-δινο κουτί με το διαμαντένιο διάδημα για τη Λάουρα laquoΑυτό


341


το αγαλματένιο κεφάλι χρειάζεται ένα στέμμαraquo της είπεκαι την έστεψε βασίλισσα της ζωής του μπροστά σε όλουςκαι χειροκρότησαν ακόμα και η Θάλεια η οποία κορόιδευετέτοιες χειρονομίες και τίποτα δεν μπορούσε να την απο-σπάσει από τον πόλεμό της εναντίον των αντρών Η Λάουραέγινε έξαλλη από το θυμό της ndashμε δώρα θέλει να μας ρίξει ό-λους ldquoφοβού τους Δαναούςhellip φοβού τους Δαναούςhelliprdquondash αλ-λά δεν υπήρχε χώρος για θυμούς γιατί εκείνη η θύελλα τωνδώρων είχε αναστατώσει την ομήγυρη Ξυπνήστε ανόητοιείναι πονηρός ο Ζακυνθινός laquoκαρβουνιάρηςraquo θέλει να σας ε-ξαγοράσει να εξαγοράσει την αποδοχή σας την αγάπη σαςούρλιαζαν τα σωθικά της και ξέχασε να του επιστρέψει τιςανορθόγραφες επιστολές του αλλά η νύχτα είχε προχωρήσεικαι όλοι πέθαιναν από συγκίνηση και κούραση και ήταν ώρανα το διαλύσουν απόψε και κάθε απόψε από εδώ και πέρα

Η Λάουρα θύμωνε καθώς αντιλαμβανόταν πως η οικο-γένειά της είχε υποκύψει στη γοητεία του Φίλιππου ΡώμαΑκόμα και η Θάλεια είχε λυγίσει στη γοητεία του γοητείαενός άντρα ασήμαντου στην εμφάνιση κατά τα άλλα ο ο-ποίος ήξερε νrsquo ακούει το συνομιλητή του ακόμα κι όταν αυ-τός ήταν γυναίκα Ο Φίλιππος έβλεπε τη Θάλεια αμίλητηβιαστική και αφηρημένη κλεισμένη στο μοναχικό κόσμοτης συγγραφής και πάντα τρεχάτη να προλάβει κάτι ή κά-ποιο ραντεβού

laquoΓιατί είσαι πάντα τόσο βιαστική Θάλειαraquo την ρώτησεο Φίλιππος ένα απόγευμα όταν την πέτυχε μόνη της στοσαλόνι

laquoΦοβάμαι μη δεν προλάβω να κάνω αυτό που πρέπει νακάνωraquo του απάντησε αόριστα για να τον αποφύγει

342



laquoΚαι τι είναι αυτό το τόσο σημαντικόraquo συνέχισε ο Φί-λιππος κι εκείνη είδε στα μάτια του πραγματικό ενδιαφέρον

laquoΝrsquo ανοίξω τα μάτια των γυναικών και να σώσω τον κό-σμοraquo του απάντησε διστακτικά Κι εκεί στην ηρεμία τουσαλονιού στον άντρα της ανεγκέφαλης αδερφής της ο ο-ποίος την ενθάρρυνε με το καθαρό του βλέμμα όπως κανέ-νας άλλος δεν είχε κάνει μέχρι τότε μίλησε για τα σχέδιάτης και τους αγώνες της να ευαισθητοποιήσει τις γυναίκεςτης Αθήνας laquoΔεν τους δίνεται η ευκαιρία στη ζωή να ταδώσουν όλα Φίλιππεraquo Στο τέλος με τις αντιστάσεις τηςπαραδομένες του είπε για το όνειρό της να γράψει ένα μυ-θιστόρημα για την ιστορία της οικογένειάς της

laquoΕλπίζω να με συμπεριλάβεις μέσα σrsquo αυτό Θάλειαraquoτης είπε ο Φίλιππος με αφάνταστη κατανόηση και της έ-σφιξε συνωμοτικά το χέρι

laquoΑξίζεις καλύτερη γυναίκα από την αδερφή μου Φίλιπ-πε Την έχεις μυθοποιήσει αλλά είναι πολύ λίγη για εσέναraquoτόλμησε να του πει εκείνη ξαφνικά και ο Ρώμας την κοίταξεγια λίγο σκεπτικός

laquoΤα πράγματα στη ζωή δεν είναι πάντα αυτά που φαίνο-νται Θάλεια Οι σχέσεις των ανθρώπων είναι πολύπλοκεςΥπάρχουν δυναμικές πίσω από τις σχέσεις Τις περισσότερεςφορές δεν είναι εύκολο να τις κατανοήσουμεraquo της απάντη-σε αλλά αναγκάστηκαν να σταματήσουν απότομα τη συζή-τηση γιατί στο σαλόνι μπήκαν η Κατίγκω με τη Δανάη καιύστερα από λίγο επέστρεψε και η Λάουρα από τον περίπατότης Έβγαλε το καπέλο της και το πέταξε ανέμελα πάνωστην πολυθρόνα Κάθισε στον καναπέ κοίταξε τον Φίλιπποκαι του χάρισε την ειρωνική ματιά της Το δωμάτιο μύρισε


343


τριαντάφυλλα Στις εφτά χτύπησε την εξώπορτα ο Βικέ-ντιος Μοράρης καλεσμένος της Κατίγκως για φαγητό καιο Φίλιππος Ρώμας για πρώτη φορά αναρωτήθηκε με έναχαμόγελο που κατάφερε να κρύψει έγκαιρα τι δουλειά είχεο σύμβουλός του τόσο συχνά στο σπίτι της πεθεράς του

Κοιμάται η Αθήνα η πόλη των πόνων Μόνο η Λάουρα Αλ-φιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται και δεν υ-πάρχει τίποτα στον κόσμο να την προετοιμάσει για μια ζωήμε κάποιον που δεν αγαπάει τον οποίο σιχαίνεται Βασανί-ζεται από αυτό και συγχρόνως απελπίζεται γιrsquo αυτό Είναιβαθιά άρρωστη αλλά και μαγεμένη από τον Φίλιππο ΡώμαΔίχως προίκα τι άλλο θα μπορούσε να κάνει στη ζωή Ποιαlaquoκαριέραraquo νrsquo ακολουθήσει όπως έλεγε και η Θάλεια μια κο-ντέσα ξεπεσμένη Ασφαλώς της συζύγου κάποιου πλουσί-ου ο οποίος θα την είχε αγοράσει μαζί με τους τίτλους τηςκαι παρόλο που φοβερές ιστορίες της έρχονταν στο μυαλόαπό αυτές τις οποίες είχε ακούσει κατά καιρούς για διάφορεςγνωστές της η συγκεκριμένη laquoκαριέραraquo της συζύγου τουΦίλιππου Ρώμα της φαινόταν ξαφνικά πιο ασφαλής Ζούσανκαι οι δυο από καιρό σε αμηχανία Η Λάουρα δεν ήξερε αντον μισεί ή όχι Εκείνος δεν μπορούσε να βρει το στίγμα τηςΠοια ήταν στην πραγματικότητα η γυναίκα που θα πα-ντρευόταν Τι της άρεσε εκτός από το να παίζει πιάνο να ξε-νυχτάει διαβάζοντας να κοιτάζει την πανσέληνο από το αί-θριο του σπιτιού της και να σοφίζεται πρωτότυπους τρόπουςγια να του δείχνει την αντιπάθειά της Τι ζητούσε από τη

344



ζωή Η Λάουρα πολλές φορές μετάνιωνε για τον τρόπο τηςΌταν την έπιανε το πείσμα ndashπείσμα ήταν Τέρας ήτανndash έ-παιρνε φόρα κι όποιον έπαιρνε ο χάρος Κατόπιν μετάνιωνεαλλά δε ζητούσε ποτέ συγγνώμη Στο κάτω κάτω δεν τονείχε διαλέξει η ίδια τον Φίλιππο Ρώμα άλλοι τής τον επέβα-λαν Τα ήθελε όλα δικά της Τα είχε όλα δικά της Δε χρεια-ζόταν νrsquo απολογηθεί για τον κακό της χαρακτήρα Αν του ά-ρεσε αλλιώς laquoτη βόλτα τουraquo όπως έλεγε η Ζαμπέτα όταναναφερόταν στον Κόκο Πρίφτη Όμως με έναν περίεργοτρόπο και παρά τους φόβους της Κατίγκως αντί νrsquo αποδυ-ναμωθεί ο αρραβώνας τους δυνάμωσε με όλες τις αντιθέ-σεις τις διαφορές τους και το τεράστιο πείσμα της Λάουραςνα τον βασανίζει με χίλιους τρόπους

Κοιμάται η Αθήνα και να επιτέλους η Λάουρα Αλφιέρικλείνει τα μάτια για λίγες ώρες ευεργετικού ύπνου πριν ξη-μερώσει η μέρα του γάμου της

Η Λάουρα Αλφιέρι ξύπνησε ξημερώματα όταν η νύχτα δενήταν πια νύχτα και η μέρα δεν ήταν ακόμα μέρα Καθώςπερνούσε η ώρα το σκοτάδι εγκαταλείποντας το δωμάτιοαποτραβιόταν σιγά σιγά από την τουαλέτα τον κομό τηνπολυθρόνα από το μεταξωτό κάλυμμα του κρεβατιού τηςκαι φαινόταν να παραχωρεί τη θέση του σε μια μέρα μουντήκαι ζεστή Η αυγή ήταν γεμάτη σύννεφα και στις εφτά καιμισή άρχισε να βρέχει Μέσα σε μισή ώρα άδειασε ο ουρανόςτη μαζεμένη θλίψη του πάνω στην Αθήνα και λάσπωσαν α-μέσως οι δρόμοι Η Σαμαλτάνα Φυλακτού βρίζοντας τον


345


παλιόκαιρο που είχε διαλέξει τη μέρα για να κάνει τα τερτί-πια του ανέβηκε με καθαρά πανιά στο σαλόνι να σκουπίσειτα τζάμια τα οποία είχαν λερωθεί από τη βροχή Μέχρι νατελειώσει το καθάρισμα των παραθύρων ένα βοριαδάκι κα-τηφόρισε ξαφνικά από το Λυκαβηττό έδιωξε μακριά τασύννεφα και άφησε τον ήλιο να στεγνώσει τη βρεγμένη πό-λη Πριν κατέβει στην κουζίνα έριξε μια τελευταία ματιάστο δωμάτιο να βεβαιωθεί πως όλα ήταν έτοιμα για το Μυ-στήριο στη θέση τους οι πολυθρόνες μοιρασμένα τα μπολμε τα κουφέτα πάνω στα βενετσιάνικα τραπεζάκια τα τρια-ντάφυλλα στα βάζα στο χολ η εικόνα της Γλυκοφιλούσαςπάνω στο βικτοριανό τραπέζι τα στέφανα μέσα στο δίσκομε τα ροδοπέταλα και τα κουφέτα το θυμιατό με το λιβάνικαι οι λαμπάδες στα κηροπήγια Κατόπιν μπήκε και στηντραπεζαρία να επιθεωρήσει το στρωμένο τραπέζι με το λινότραπεζομάντηλο και τις κεντημένες πετσέτες τις πορσελά-νες τα ασημένια μαχαιροπίρουνα με το οικόσημο των Αλ-φιέρι και τα κρυστάλλινα ποτήρια Της φάνηκαν πως έμοια-ζαν με στρατιωτάκια στη σειρά ένα για το νερό τρία διαφο-ρετικά για τα κρασιά ένα για τη σαμπάνια ndash αχ πάντα ταμπέρδευε αυτά Μέτρησε άλλη μια φορά τις καρέκλες και μετο μυαλό της τους συνδαιτυμόνες μήπως μέσα στη φούριατης είχε ξεχάσει κανέναν δεκατέσσερις μαζί με τη ΖαμπέταΧαρβαλιά η οποία θα έτρωγε στο τραπέζι μαζί με τους κα-λεσμένους που ήταν δεκατρείς αλλιώς η γρουσουζιά θα έ-πεφτε πάνω στους νεονύμφους Στην πρόχειρη τραπεζαρίαδίπλα στην κουζίνα είχε στρωθεί από νωρίς και το τραπέζιγια το υπόλοιπο προσωπικό και τον Κόκο Πρίφτη ο οποίοςεκείνο το πρωί είχε φέρει μαζί την αδερφή του τη Νερτίλα

346



για να βοηθήσει αργότερα στο πλύσιμο των πιάτων Τέσσε-ρις σερβιτόροι είχαν προσληφθεί ειδικά για τη γαμήλια δε-ξίωση και θα φρόντιζαν το σερβίρισμα δεκαπέντε πιάταστο σύνολο μαζί με τη λευκή τούρτα σε σχήμα καρδιάςστολισμένη με κόκκινα τριαντάφυλλα η οποία θα κοβότανστο τέλος Η Σαμαλτάνα βεβαιώθηκε πως οι μπομπονιέρεςndashασημένια κουτάκια με τα αρχικά του ζευγαριού φτιαγμέ-να επί παραγγελία στο χρυσοχοείο του Ευθύμιου ΖολώταΑιόλου 162ndash ήταν ήδη τοποθετημένες μέσα σrsquo ένα λευκό κα-λάθι πάνω στον μπουφέ γιατί η Κατίγκω Χρυσολωρά πουέμοιαζε να παντρεύεται η ίδια αντί της κόρης της ήθελε νατις μοιράσουν στους καλεσμένους στο τέλος της δεξίωσηςΗ Σαμαλτάνα στάθηκε στη μέση του δωματίου σήκωσε τοχέρι της και τα σταύρωσε όλα τρεις φορές να μην τα ματιά-σει γιατί μαθημένη στις συμφορές ένιωθε ανήσυχη μέσασε τόση τελειότητα Βγαίνοντας από την τραπεζαρία η Σα-μαλτάνα είδε την Ατταλιώ Χαϊμαντά να στολίζει τις μαρ-μάρινες σκάλες με γιρλάντες από τριαντάφυλλα τις οποίεςείχαν στείλει πρωί πρωί από το ανθοπωλείο του Φλεριανούμαζί με το μικρό μπουκέτο της νύφης ένα κομψοτέχνημαΤο είχαν βάλει σε βάζο και το άφησαν στη βιβλιοθήκη μέχρινα ξυπνήσει η laquoκόμισσαraquo Από την κουζίνα ακουγόταν ηφασαρία της μαγείρισσας λες και πάλευε με τις κατσαρόλεςκαι τα ταψιά της Την είχε προσλάβει η Κατίγκω ειδικά γιανα ετοιμάσει το γαμήλιο γεύμα Η Αντιόπη Καλογερά μύρι-ζε καννέλα και γαρύφαλλο Ήταν μια σαραντάρα κοντή καιστρουμπουλή με γελαστά μάτια Στα δεκαοχτώ της ότανο Ευτύχης Καλογεράς ο γόης της γειτονιάς της της laquoέκανετη δουλειάraquo πίσω από τη μάντρα και της χάρισε ένα τρια-


347


ντάφυλλο ποιος ξέρει από πού κλεμμένο η Αντιόπη ένιωσεπλούσια αν και μόλις είχε χάσει το μοναδικό θησαυρό πουέχουν οι φτωχές γυναίκες ανάμεσα στα πόδια τους Με τηναπειλή του πατέρα της πάνω στο χρόνο ο Ευτύχης τηνστεφανώθηκε την Κυριακή του Θωμά για να την εγκατα-λείψει μόλις την επόμενη βδομάδα και να εξαφανιστεί απόπροσώπου γης αφήνοντάς της μόνο το όνομά του και είκοσιδραχμές κάτω από το μαξιλάρι της Μάταια τον έψαξανστην Αθήνα στον Πειραιά και στα περίχωρα Στην αρχή ημάνα της την βοήθησε να μην τρελαθεί Η Αντιόπη πολύγρήγορα κατάλαβε πως κλάματα ντροπή και δυστυχία δεθα της έφερναν πίσω τον Ευτύχη Σηκώθηκε από το κρεβά-τι ντύθηκε και ξεκίνησε να βρει δουλειά Στα χρόνια που θrsquoακολουθούσαν θα γινόταν μια σπουδαία μαγείρισσα Μα-γείρευε για δεξιώσεις γιορτές γάμους βαφτίσια κι εκείνητην εποχή ήταν η πιο περιζήτητη μαγείρισσα στην αθηναϊ-κή αριστοκρατία όταν οι οικοδεσπότες επιθυμούσαν να έ-χουν στο τραπέζι τους κάτι εκλεκτό προσεγμένο και διαφο-ρετικό αντί της φτωχής ελληνικής κουζίνας Η ΑντιόπηΚαλογερά είχε εγκατασταθεί στο μέγαρο Χρυσολωρά μιαβδομάδα νωρίτερα Επιθεώρησε την κουζίνα επιστράτευσεγια βοηθούς της την Ατταλιώ και τη Σαμαλτάνα και κατέ-στρωσε με την Κατίγκω το μενού της γαμήλιας δεξίωσηςΑφού συμφώνησαν στις λεπτομέρειες η μαγείρισσα συ-μπλήρωσε μια λίστα με όλες τις απαραίτητες πρώτες ύλεςτις οποίες ο Κόκος Πρίφτης θα έπρεπε να έχει φέρει από τηνΚεντρική Αγορά Αθηνών τρεις μέρες πριν από το γαμήλιογεύμα Εκείνος μέσα στον πυρετό των τελευταίων ημερώνκάθε φορά που πλησίαζε τη Ζαμπέτα δεν παρέλειπε να της

348



ψιθυρίσει laquoΚαι στα δικά μας Ζαμπετάκιraquo και εισέπραττετα φάσκελα της Χαρβαλιά

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά στις εφτά και σαράντα πέντεμπήκε στο δωμάτιο της Λάουρας

laquoΚαλημέρα ldquoκόμισσαrdquo Η κομμώτρια έχει έρθει απότις εφτά και σε περιμένειraquo είπε και άνοιξε το παράθυρο ναμπει φρέσκος αέρας να καθαρίσει τη μαζεμένη θλίψη

Κατόπιν γύρισε κι επιθεώρησε την ξαπλωμένη καλλονήΜια ματιά ήταν αρκετή για να καταλάβει από την έκφρασητου προσώπου της πως η Λάουρα ήταν λες και μάσαγε πέ-τρες και κατάπινε άμμο γιrsquo αυτό τής ετοίμασε το μπάνιο μεφύλλα πορτοκαλιάς για να διώξει μακριά τη μελαγχολίαΣτους ατμούς της μπανιέρας και πριν ξυπνήσει εντελώςστο σεπτεμβριανό παρόν καθώς η ελεύθερη ζωή της όπωςτην ήξερε μέχρι τότε τελείωνε η Λάουρα ένιωσε να τα σι-χαίνεται όλα ακόμα και τον εαυτό της γιατί ήταν υποχρε-ωμένη να φορέσει τα μεταξωτά της εσώρουχα τις μεταξω-τές κάλτσες να ντυθεί το νυφικό της να χτενίσει τα μαλλιάτης να βάλει το πέπλο τα νυφικά της παπούτσια και ήτανακόμα εννιά η ώρα μιας μέρας ατελείωτης που θα έπρεπενα είναι η πιο ευτυχισμένη της ζωής της Μπροστά της έ-βλεπε μόνο μακριές άδειες μέρες βδομάδες μήνες χρόνιαενώ η ίδια άκαμπτη από την απογοήτευση και τη διάψευσητων ονείρων της θα παρακολουθούσε να φεύγουν οι εποχέςμαζί με τα νιάτα της Από τα κάτω πατώματα ερχόταν μεδιακοπές η φασαρία των ετοιμασιών ένας οργασμός τρε-ξίματος διαταγών καβγάδων ο οποίος είχε αναστατώσειτο σπίτι εδώ και μια βδομάδα Μέσα στο ζεστό νερό τηςμπανιέρας το αρωματικό σαπούνι για ευαίσθητες επιδερ-


349


μίδες μύριζε πολυτέλεια Όμως η Λάουρα δεν μπορούσε νακαταλάβει αν οι σταγόνες που κυλούσαν στα μάγουλά τηςήταν ιδρώτας υδρατμοί ή δάκρυα ενώ τα χέρια της σαπού-νιζαν έπλεναν έτριβαν λείαιναν το σώμα της λες και τοτιμωρούσαν γιατί εκείνο το βράδυ θα έπρεπε να το παρα-δώσει στα χέρια του laquoκαρβουνιάρηraquo του χωριάτη του α-νορθόγραφου του αντιπαθητικού Φίλιππου Ρώμα

laquoΕίσαι πολύ τυχερή γυναίκα Λάουραraquo της είχε πει μό-λις την προηγουμένη το απόγευμα η θεία της Μαργιόλα ημεγάλη συμφεροντολόγα laquoΌσο για το άλλο το βραδινό θατο αντέξεις με κλειστά μάτια και προσευχές Όλες έτσι κά-νουμεraquo συμπλήρωσε γρήγορα με συνοπτικές διαδικασίεςκαι είχε η φωνή της μια σκληρότητα που άφησε τη Λάουραάναυδη

Βιαζόταν η Μαργιόλα να τελειώσει τη δυσάρεστη συζή-τηση Της είχε ανατεθεί από την Κατίγκω που δεν είχε η ί-δια το κουράγιο νrsquo αντιμετωπίσει τη Λάουρα να laquoπροετοι-μάσειraquo την ανιψιά της και να την εφοδιάσει με διδακτικέςπληροφορίες γιrsquo αυτό που laquoαπαιτούσεraquo από εκείνη η έγγαμηζωή

Η Λάουρα ένιωσε τα μάγουλά της να καίνε Γύρισε αμέ-σως και κοίταξε τη μητέρα της σαν να ζητούσε σιωπηλάβοήθεια

Η Κατίγκω όμως καθισμένη δίπλα στην αδερφή τηςδεν είχε ανοίξει το στόμα της εδώ και ώρα ούτε την είχεκοιτάξει στα μάτια Α πόσο δυστυχισμένες πρέπει να ήτανόλες αυτές οι γυναίκες της οικογένειάς της

Αλλά η ώρα είχε περάσει η Ζαμπέτα χτυπούσε τηνπόρτα

350



laquoΓρήγορα ldquoκόμισσαrdquo είναι εννιά και τέταρτοraquoΗ Λάουρα έπρεπε να σκουπιστεί να βάλει στο σώμα της

κρέμα ταλκ άρωμα και νrsquo αρχίσει να ντύνεται το νυφικότης Η κομμώτρια του πρωτοποριακού κομμωτηρίου τηςΚλάρας Στίνη η οποία την περασμένη βδομάδα της είχεκάνει τρεις πρόβες με διαφορετικά χτενίσματα κάθε φοράμέχρι να βρει το τέλειο θα μεγαλουργούσε εκείνο το πρωίπάνω στο περήφανο κεφάλι της ζεστό σίδερο ίσιωμαμπούκλες στερέωμα πλέξιμο κοτσίδας στην κορυφή γιανα σταθεί η laquoκουάφraquo

laquoΜα δε χρειάζομαι ένα τόσο πολύπλοκο χτένισμα Ογάμος γίνεται σε κλειστό κύκλο Κάτι απλό θα ταίριαζε κα-λύτερα στην περίπτωσηraquo είχε διαμαρτυρηθεί η Λάουρακοιτάζοντας τον εαυτό της στον καθρέφτη καθώς ισορρο-πούσε έναν laquoπολυέλαιοraquo πάνω στο κεφάλι

Η Κατίγκω πάντα με σεβασμό στο πρωτόκολλο επενέ-βη αμέσως

laquoΌλα θα γίνουν όπως πρέπει να γίνουν ακόμα και δίχωςκαλεσμένουςraquo

Στα μάτια της μητέρας της η Λάουρα διέκρινε λύπηγιατί πολύ θα ήθελε η Κατίγκω να παντρέψει την κόρη τηςμε τιμές κοντέσας και να διοργανώσει δεξιώσεις και πανη-γύρια όπως άξιζαν στην τάξη τους Έτσι θα έσβηνε από ταστόματα του κόσμου σαν με ένα σφουγγάρι βουτηγμένοστο ξίδι όσα λόγια είχαν ειπωθεί στα διάφορα σαλόνια γιατην παρακμή τους

Όσο ετοιμαζόταν η Λάουρα πέρασαν από το δωμάτιότης όλες οι γυναίκες του σπιτιού να της ευχηθούν laquoη ώρα ηκαλήraquo να την δουν να την θαυμάσουν να την σταυρώ-


351


σουν να την ξεματιάσουν Η Θάλεια την αγκάλιασε σβή-νοντας περασμένες πίκρες ενώ η Δανάη η οποία θα τηνστεφάνωνε μαζί με τον Βικέντιο Μοράρη έμεινε μαζί τηςκαι την βοήθησε να ντυθεί Η Λάουρα είδε τη θλίψη στοπρόσωπο της αδερφής της και παρόλο που ποτέ μέχρι ε-κείνη τη στιγμή οι δυο τους δεν είχαν μιλήσει ανοιχτά για τοσυγκεκριμένο θέμα της ψιθύρισε με κατανόηση και σκού-πισε τα δάκρυα από τα μάτια της Δανάης

laquoΘα γυρίσει γρήγορα ο Νικόλας Σκέψου πως μια και-νούργια ζωή αρχίζει για σένα Μπήκες στο Πολυτεχνείοπου ήταν το όνειρό σου Ο καιρός θα περάσει δίχως να το κα-ταλάβειςraquo

Πριν υποδεχτεί τους καλεσμένους η Κατίγκω ανέβηκεστο δωμάτιο της κόρης της Η ομορφιά της Λάουρας της έ-φερε δάκρυα στα μάτια αλλά η πεισματάρα κόρη της δε γύ-ρισε ούτε να την κοιτάξει ακόμα κι όταν η Κατίγκω την έ-σφιξε στην αγκαλιά της και της έδωσε laquoτο φιλί του ΙούδαraquoΗ μητέρα της δίστασε για δευτερόλεπτα ίσως ήθελε κάτι νατης πει αλλά την φώναξε η Ζαμπέτα και κατέβηκε να υπο-δεχτεί τον πιανίστα Τον είχε προσλάβει για να παίξει κατάτη διάρκεια της δεξίωσης κλασικά κομμάτια στο πιάνο ΟΦίλιππος Ρώμας με την Ευλαλία και τον Ζανή βρίσκοντανήδη στο σπίτι όταν στις έντεκα μαζεύτηκαν και οι υπόλοι-ποι καλεσμένοι Τότε η Κατίγκω όπως είχε συμφωνήσει μετην εκκλησία έστειλε τον Πρίφτη να φέρει με την άμαξα τοναρχιεπίσκοπο της Μητρόπολης Αθηνών και όταν εκείνος έ-φτασε με δυο παπαδάκια τους βρήκε συγκεντρωμένους ό-λους στο χολ Ο Ρώμας αμήχανος βεβαιώθηκε άλλη μιαφορά πως στην τσέπη είχε τις βέρες Ο Αριστείδης Μπαλ-

352



τατζής ο οποίος θα συνόδευε τη νύφη στα τριάντα σκαλοπά-τια που θα την χώριζαν από το γαμπρό ανέβηκε στο δωμά-τιο της Λάουρας Την βρήκε όρθια μπροστά στον καθρέφτηενώ η Ζαμπέτα ντυμένη με τα καλά της επέβλεπε τις τε-λευταίες λεπτομέρειες της εμφάνισης της laquoκόμισσαςraquo Δενείχε δει την ανιψιά του ποτέ τόσο ωραία τόσο ηγεμονική

laquoΘείε Αρίστοraquo σκορπίστηκε η φωνή της σε χίλια κομ-μάτια

laquoΛάουρα ομορφιά μου κουράγιοraquo την αγκάλιασε οθείος με προσοχή να μη χαλάσει το αριστούργημα και τηςέδωσε το μπράτσο του

Δέκα βήματα μέχρι το διάδρομο με τα πορτρέτα τωνΧρυσολωράδων και των Αλφιέρι της φάνηκαν γολγοθάςΕμφανίστηκε στο πλατύσκαλο στο πλευρό του θείου τηςκαι όλοι κράτησαν την ανάσα τους Ξέφυγαν επιφωνήματαθαυμασμού τα οποία έσβησαν μέσα στη γενική ταραχή ΟΦίλιππος Ρώμας παραπατώντας με την ανθοδέσμη στοχέρι προχώρησε μερικά βήματα προς το μέρος της και ηεικόνα της Λάουρας μπήκε στα σωθικά του όπως έναθραύσμα από γυαλί Ο Αριστείδης Μπαλτατζής την τρά-βηξε απαλά να κατέβουν τη σκάλα αλλά εκείνη είχε πετρώ-σει στο κεφαλόσκαλο Κοίταξε κάτω τη σκηνογραφία πουείχε ετοιμάσει με μεγάλη επιμέλεια η μητέρα της κι ένιωσεπως όλος εκείνος ο όχλος ο οποίος την χειροκροτούσε έ-παιζε ρόλο κομπάρσων στο έργο που διηύθυνε η ΚατίγκωΧρυσολωρά ndashσενάριο σκηνοθεσία μουσική επιμέλεια καιπαραγωγή όλα δικά τηςndash με πρωταγωνιστές δυο ανθρώ-πους εκ διαμέτρου αντίθετους τους οποίους είχαν ενώσει οιπεριστάσεις και οι κακές συγκυρίες Η ματιά της σταμάτη-


353

12o


σε στον Ρώμα Τον είδε κομψό και άψογα ντυμένο όπωςπάντα άλλωστε και της φάνηκε πως κοίταζε έναν ξένο Μαποιος είναι αυτός ο άγνωστος άντρας με το μπουκέτο στη μέ-ση του χολ Το μαύρο φράκο του της φάνηκε σαν νεκρό χελι-δόνι Το βλέμμα της σταμάτησε στα μαύρα παπούτσια τουλουστρίνια τελευταία λέξη της μόδας στην Αθήνα Θυμήθη-κε πως μόλις τον περασμένο χρόνο είχαν κάνει την εμφάνι-σή τους στο υποδηματοποιείο του Γεωργάτου Ένας laquoκαρ-βουνιάρηςraquo ντυμένος παλιάτσος Ένας χωριάτης με παπού-τσια λουστρίνια Μα οι χωριάτες δε φορούν παπούτσια οιχωριάτες γυρίζουν ξυπόλυτοι Είχε την επιθυμία εκείνη τηστιγμή νrsquo αρπάξει ένα μαχαίρι και να τον κάνει κομμάτιααλλά πώς και με τι να τους πολεμήσει όλους εκείνους τουςσυνωμότες Ένα όπλο ένα όπλο αχ ας μου έδινε κάποιος έναόπλο Μια ζωή υπακοή και δεν υπήρχε χώρος για διαμαρτυ-ρία για εξέγερσηhellip Μα ίσως υπήρχε ένας τρόπος ένας μο-ναδικός τρόπος να τους τιμωρήσει να τους δείξει πως εκείνηήξερε να επαναστατεί πως δεν υπάκουε στην τρέλα τουςΝαι υπήρχε ένας τρόπος να χαλάσει την άψογη σκηνοθεσίατης Κατίγκως Χρυσολωρά και να γκρεμίσει την εικόνα τηςτελειότητας που η οικογένειά της προσπαθούσε να δημιουρ-γήσει για τα μάτια του κόσμου θυσιάζοντάς την Χωριάτηςο γαμπρός χωριάτισσα και η νύφη Κι εκεί στο πλατύσκα-λο η Λάουρα Αλφιέρι κοντέσα του Μονρεάλε διαμαρτυρή-θηκε κι επαναστάτησε με το μοναδικό τρόπο που μπορούσενα σκεφτεί εκείνη τη στιγμή και το μοναδικό όπλο το οποίοδιέθετε τα παπούτσια της Τα έβγαλε και κατέβηκε ξυπό-λυτη να παντρευτεί τον Φίλιππο Ρώμα

Η Κατίγκω κόντεψε να μείνει στον τόπο Της έκανε απε-

354



γνωσμένα νοήματα αλλά η Λάουρα είχε ήδη κατέβει τημαρμάρινη σκάλα

laquoΈκανα τάμα να μην ξαναφορέσω παπούτσια μέχρι ναεκπληρωθεί αυτό που έταξαraquo θα ειρωνευόταν τη μητέρατης με φανερή ικανοποίηση λίγο αργότερα

Η Κατίγκω δεν ήξερε πώς να χειριστεί την επανάστασητης κόρης της Την ίδια μέρα του γάμου της και μπροστάστους καλεσμένους Η κόρη της δίχως παπούτσια μόνο μετις κάλτσες Η κόρη της μια ξυπόλυτη Πώς να το καταπιείΠώς να το χωνέψει

laquoΑνήκουστο θεία Κοκόνα Θα με σκοτώσει στο τέλος ηκόρη μου έχει βαλθεί να με ξεκάνει Το παλιοκόριτσο μουτο φύλαγε την τελευταία στιγμή Μας έκανε ρεζίλιraquo

Προσπάθησε όμως ndashη τέλεια οικοδέσποινα η οποία ήξερενα διαχειρίζεται οποιανδήποτε κρίση ξεσπούσε στο νοικοκυ-ριό τηςndash να μην καταλάβουν οι υπόλοιποι πόσο πολύ είχε α-ναστατωθεί πόσο είχε μαυρίσει η ψυχή της και πόσο έτρεμετο φυλλοκάρδι της μην τιναχτούν όλα στον αέρα τελευταίαστιγμή Κατά τη διάρκεια του Μυστηρίου δίπλα στον Ρώ-μα η Λάουρα σκεπτόταν πως οι πραγματικοί άνθρωποι ndashκαι όχι το laquoμαυσωλείοraquo της οικογένειάς τηςndash ζούσαν κάπουεκεί έξω και αληθινά γεγονότα τούς συνέβαιναν Πόσο ήθελενα είχε τον πατέρα της εκείνη τη στιγμή δίπλα της να τηνπάρει αγκαλιά να της ψιθυρίσει το laquoLuz de Lunaraquo Την ε-πανέφερε στην πραγματικότητα το φιλί του Ρώμα ζεστόμαλακό και υγρό πάνω στα παγωμένα χείλη της που έτρε-μαν laquoΛάθοςraquo ήθελε να φωνάξει laquoΈνα μεγάλο λάθοςraquo Κιέτσι χιλιάδες φορές φιλημένη από λάθος στόμα θα ένιωθεστο μέλλον Κάθισαν όλοι στο τραπέζι την επιτομή της τε-


355


λειότητας μέσα σε ευχές για laquoβίον ανθόσπαρτονraquo και από-λαυσαν το ακριβοπληρωμένο γεύμα που είχε ετοιμάσει ημαγείρισσα Αντιόπη Καλογερά Κρυφά ο καθένας από τουςσυνδαιτυμόνες χωριστά ένιωσε ανακούφιση όταν τελείωσετο γεύμα Μέχρι και ο αδερφός του Ρώμα τους λυπήθηκε καιδεν άνοιξε το στόμα του να πει καμιά ανοησία όπως είχεσυμβεί στο δείπνο γνωριμίας Κάθε τόσο σήκωναν τα ποτή-ρια στην υγειά των νεονύμφων κι έριχναν ματιές στην ωραιό -τατη νύφη που μέσα στις δαντέλες laquoΒαλανσέraquo έμοιαζε μεκρέμα σαντιγί Η Λάουρα όταν το θυμόταν σχημάτιζε σταχείλη της κάποιο χαμόγελο ενώ στην πραγματικότητα εί-χε την όρεξη να σκύψει και να ξεράσει το γαμήλιο γεύμα στοπιάτο του Φίλιππου Ρώμα-συζύγου

Από την επόμενη μέρα και για βδομάδες όλες οι κοσμι-κές στήλες των εφημερίδων της εποχής θα σχολίαζαν τοναριστοκρατικό γάμο και την ωραιότατη κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι Οι χρονικογράφοι της Αθήνας θα ερευνούσαν τοευγενές παρελθόν της θα ξέθαβαν πληροφορίες για εκείνηψάχνοντας νrsquo ανακαλύψουν πικάντικες λεπτομέρειες από τηζωή μιας οικογένειας η οποία είχε ζήσει ndashμέχρι τότε δίχωςσκάνδαλαndash μέρες συνηθισμένες αλλά μοναδικές διαφορετι-κές η μια από την άλλη ανεπανάληπτες αλλά παραδόξως ό-μοιες και στο τέλος η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι θα έμενεστην ιστορία της πόλης ως η laquoΞυπόλυτη των Αθηνώνraquo Ε-κείνη με περιέργεια φυσιοδίφη θα διάβαζε τις επόμενεςβδομάδες όλα τα σχόλια για τον εκλεκτό γάμο της πολυσυ-ζητημένης ξυπόλυτης κοντέσας με κάποιον Φίλιππο ΡώμαΝεοέλληνα πολλά υποσχόμενο και δε θrsquo αναγνώριζε τον εαυ-τό της σrsquo αυτή την ξένη η οποία για δικούς της προσωπι-

356



κούς λόγους είχε δημιουργήσει το σκάνδαλο που απασχο-λούσε τις αθηναϊκές εφημερίδες κι έκανε τον κόσμο νrsquo ανεβο-κατεβαίνει την οδό Πανεπιστημίου μήπως και την πετύχεινα βγαίνει από το σπίτι της γιατί όπως και να το κάνουμεμια ξυπόλυτη κοντέσα ήταν πάντα ένα ενδιαφέρον θέαμαστην Αθήνα του 1902

Τα νυφικά παπούτσια σαν λευκά πεθαμένα περιστέριαείχαν μείνει λησμονημένα στο πλατύσκαλο και μόνο αργό-τερα η Ζαμπέτα Χαρβαλιά θα τα μάζευε από το πάτωμαθα τα έβαζε στο κουτί τους και θα τα έδινε στη Λάουρα τηνώρα που εκείνη μέσα σε ευχές ροδοπέταλα και χούφτες ρύ-ζι θα έφευγε από το πατρικό της για το διπλανό καινούργιοτης σπίτι αφού πρώτα τελευταία στιγμή και δίχως να τηςπει λέξη η Χαρβαλιά θα της έφερνε τα τσόκαρα της πλύ-στρας να βάλει στα πόδια της για να περπατήσει την από-σταση που χώριζε το πριν από το μετά Κι εκείνα θα ήταντα μοναδικά παπούτσια τα οποία η Λάουρα Αλφιέρι-Ρώμαθα φόραγε στο εξής μέχρι πουhellip θrsquo άλλαζαν όλαhellip Αλλάαυτά έγιναν αργότερα

Ο Φίλιππος Ρώμας όρθιος στη μέση του δωματίου γέμισετα μάτια του με το φως της Λάουρας Από τη στιγμή πουτην είχε αντικρίσει μερικούς μήνες πριν είχε γίνει το όνειρότου Την είχε ονειρευτεί χιλιάδες φορές Και να το απόψε τοόνειρό του καθισμένο στην άκρη του κρεβατιού τυλιγμένηστο μεταξωτό πενιουάρ μαλακιά απαλή εύθραυστη ndashlaquoκαιέσονται οι δύο εις σάρκαν μίανraquondash μαλλιά ξανθά πιο ξανθά


357


από ποτέ μέχρι τη μέση μακριά πιο μακριά από ποτέ μέ-ση δαχτυλίδι μηροί γυμνασμένοι από συχνό περπάτημα καιιππασία

laquoΠαιδί μου μα τι αποκοτιά να βγάλεις τα παπούτσια σουΤάμα Τι σημαίνει ldquoέκανες τάμαrdquo Ξυπόλυτη τόση ώρα θαπόνεσαν τα πέλματά σουraquo

Και laquoκαρβουνιάρηςraquo και χωριάτης και βλάκας Εκείνητον κοίταξε υποτιμητικά

Στάθηκε μπροστά της δίβουλος Κατόπιν σαν να το α-ποφάσισε εκείνη τη στιγμή πήρε από το λαβομάνο τηνπορσελάνινη λεκάνη και κατέβηκε στην κουζίνα Έβρασενερό με ρίζες μάλβας και ασφόδελου από τη συλλογή ιαμα-τικών laquoχόρτωνraquo της Ευλαλίας που προτιμούσε τα πρακτι-κά γιατροσόφια από τη συμβατική ιατρική και γέμισε μεαυτό τη λεκάνη

laquoΓια χάρη της θα κινδυνέψεις Άντζουλεraquo τον σταμάτη-σε στην πόρτα η νονά του που δεν της ξέφευγε τίποτα

laquoΑξίζει όμως Ευλαλία Έτσι δε μου είχες πει εσύ κά-ποτεraquo της απάντησε κι έκανε νrsquo ανέβει τις σκάλες

Εκείνη όμως τον κράτησε από το μπράτσοlaquoΆντζουλε ακόμα και το πιο σκληρό σίδερο λυγίζει στη

φωτιά Η φωτιά της αγάπης σου στο τέλος θα την λυγίσειγιατί τίποτα δεν μπορεί νrsquo αντισταθεί στην αγάπηraquo

Σηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της και του έδωσε έναφιλί στο μάγουλο Μικροσκοπική εύθραυστη αλλά με τη δύ-ναμη ταύρου γεμάτη αποφθέγματα και μαγεία αυτή ήταν ηΕυλαλία Νιφοράτου Όταν ζούσε στη Ζάκυνθο οι γυναίκες έ-τρεχαν σrsquo εκείνη για τις αναποδιές τους παρθενορραφές γιατις ξεπαρθενεμένες που παντρεύονταν κι έπρεπε να κρατή-

358



σουν μυστικό το στραβοπάτημά τους καταπότια για νrsquo απο-βάλουν όσες γκαστρώνονταν από αγαπητικούς ή δεν ήθελανάλλο παιδί έμπλαστρα με μαϊντανό για την ανικανότητα συ-ζύγων και άλλα πολλά τα οποία τής έλειπαν σrsquo εκείνη τηνψυχρή πρωτεύουσα μέσα σε ανθρώπους που αν έπεφτε η μύ-τη τους κάτω ndashπου λέει ο λόγοςndash δε θα έσκυβαν να την μαζέ-ψουν Ανθρώπους οι οποίοι υπέφεραν από αγιάτρευτη ξενο-μανία που έσπαγαν τα κεφάλια τους κάθε Κυριακή με πε-τροπόλεμο και γέμιζαν τα νοσοκομεία με Πλακιώτες Κολω-νακιώτες και Νεαπολίτες και δεν υπήρχε συνοικία στην πόληνα μην κλαίει κάποιον τραυματισμένο Ή εκείνες τις πουτάνεςτης καλής κοινωνίας που τριγύριζαν το βαφτισιμιό της Παρrsquoόλα αυτά τόσα χρόνια είχε συνηθίσει στον αέρα της Αθήναςκαι στις τρέλες των κατοίκων της αλλά έβρισκε τον εαυτότης μόνο όταν συναντούσε ανθρώπους απλούς όπως ήταν καιη ίδια προπαντός αγρότες οι οποίοι έρχονταν κάθε πρωί απότα Πατήσια και τους Αμπελοκήπους με τα γαϊδουράκια τουςνα πουλήσουν στα σπίτια τα οπωροκηπευτικά τους

Ο Φίλιππος ξαναμπήκε στο δωμάτιο και γονάτισε μπρο-στά της Ακούμπησε τη λεκάνη στο πάτωμα και πήρε ταπόδια της στα χέρια του Η Λάουρα τα τράβηξε αλλά ο Φί-λιππος δεν έδωσε σημασία και τα βύθισε στο ζεστό νερό Μεπερισσή τρυφερότητα και φροντίδα άρχισε να της πλένει ταπόδια μια ιεροτελεστία αγάπης Την άγγιζε με σιγουριάλες και είχε κάνει τις ίδιες κινήσεις χιλιάδες φορές Τα χέριατου ήταν απαλά αλλά συγχρόνως κυρίαρχα και αυταρχικάκαι δε ζητούσαν την άδειά της

laquoΜα τι αποκοτιά ΞυπόλυτηraquoΠίεζε τα κόκκαλα τις πατούσες τους αστραγάλους Τα


359


πέλματά της έλειωναν κάτω από τα δάχτυλά του Οι λέξειςτου ακαταλαβίστικες η Λάουρα τις άκουγε σαν νανούρισμαΌλα μπερδεύτηκαν μέσα της σε μια αίσθηση άνεσης κι ευε-ξίας Συγχρόνως ένας πόνος την κυρίεψε σαν να μην άντεχενα βλέπει το φως του καθώς γονατιστός μπροστά της τηςέπλενε τα πόδια Τίποτα πιο δυνατό τίποτα πιο ακέραιο α-πό το δεδομένο εκείνης της στιγμής καθώς η Λάουρα τονκοίταζε να ξεπερνάει τον εαυτό του και τις αντοχές τουΘαμμένες πίκρες στο βάθος του στήθους της έφευγαν όπωςσύννεφα που έκρυβαν μέχρι τότε τον ουρανό και τώρα έκα-ναν τόπο για τα μεγάλα τα σπουδαία και τα αληθινά που έ-φερνε το μέλλον μαζί με όσα είχε προσπεράσει βιαστική δί-χως να τα γνωρίσει Της σκούπισε τα πόδια και κάθισε δί-πλα της στο κρεβάτι Χαμήλωσε τα μάτια της γιατί τα δικάτου λειωμένη σοκολάτα γκρέμιζαν τις αντιστάσεις της καιη αγάπη του της αφαιρούσε τα επιχειρήματα Ποιος είσαιήθελε να τον ρωτήσει αλλά αφέθηκε να ταξιδέψει μαζί τουστο άγνωστο Ο Φίλιππος Ρώμας γέμισε τους πνεύμονέςτου με τη μυρωδιά της Άπλωσε το χέρι του ελευθέρωσε ταμαλλιά της άγγιξε απαλά τα μάτια της τη μύτη τα μάγου-λα το στόμα Εκείνη δεν κουνήθηκε Τα χέρια του έτρεχανστο κορμί της ndash Λάουρα φως των ματιών μου Την άγγιζεδίχως να την γνωρίζει Της έβγαλε το μεταξωτό νυχτικό κιεκείνο έπεσε μrsquo ένα θρόισμα στο πάτωμα ndash Λάουρα αγάπημου Παρασυρμένος από το δέος της γύμνιας της τα ξέχασεόλα και όλους ζωντανούς και πεθαμένους Την ξάπλωσε α-παλά στο κρεβάτι Τα μαλλιά της σκόρπισαν το ασήμι τουςπάνω στα σεντόνια ndash Λάουρα αργυρή σελήνη Η ομορφιάτης έλαμψε σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια

360



Τα σεντόνια ήταν από μετάξι στο χρώμα της σαμπάνιαςτα μαξιλάρια μαλακά πουπουλένια από φτερό χήνας ndash αχΛάουρα μάγισσα Η μυρωδιά της σκορπισμένη παντούτου φάνηκε σαν κάποιος να είχε αδειάσει στο δωμάτιο έναμπουκάλι άρωμα αλλά εκείνη ήταν η προσωπική της μυ-ρωδιά τριαντάφυλλα και κόκκινο πιπέρι Στην αρχή τονάντεχε νωθρά άοπλη στα χέρια του του παραχωρούσε τοσώμα της με καρτερία ndash αχ Λάουρα θησαυρέ μου Ακο-λούθησε τη συμβουλή της θείας Μαργιόλας laquoΚλείσε ταμάτια και άρχισε νrsquo απαγγέλεις σιωπηλά ένα ldquoΠάτερ Η-μώνrdquo Μέχρι να το πεις θα έχουν όλα τελειώσειraquo αλλά οΦίλιππος έψαχνε τον εαυτό του μέσα στα μαλλιά της ndashΛά-ουρα φως μουndash μέσα στο στόμα της στο στήθος τηςστην επίπεδη κοιλιά της με το τρίχωμα γάτας και ήταν τό-σο ευτυχισμένος ndashΛάουρα λατρεία μουndash που ακόμα καινα πέθαινε εκείνο το βράδυ θα ένιωθε πως είχε ζήσει όλητου τη ζωή σε συντομία ονείρου εκείνα τα λίγα λεπτά πά-νω στο σώμα της ndash Λάουρα άγγελέ μου Και ξαφνικά ηΛάουρα έπαψε να προσεύχεται Ξέχασε τις πολλαπλές ατέ-λειές του Ένας μαγικός χορός συνέβαινε μεταξύ τους καιτης άρεσε τόσο πολύ που με δυσκολία μπορούσε να μείνεισιωπηλή και αμέτοχη δίχως να φωνάξει κάτι το οποίομπορούσε να ήταν και έκσταση Ώστε αυτό ήταν ο έρωταςΑυτό ήταν να γίνεσαι ένα με τον άλλο Το απαγορευμένο τοσιχαμερό το ντροπιαστικό το εμετικό ο απόπατος πουχρειαζόταν laquoΠάτερ Ημώνraquo για να τον αντέξει όπως προ-σπαθούσαν να την κάνουν να πιστέψει οι γυναίκες της οικο-γένειάς της Α τις καημένες Αλλά ο Φίλιππος είχε μπειστο ρυθμό της ndashΛάουρα ζωή μουndash είχε αγγίξει τη σπηλιά


361


της μια σπηλιά άκρας σιωπής και είχε φτάσει στο κέντροτης στην πηγή των πάντων στην αρχή του σύμπαντός τηςστην αόρατη καρδιά των πραγμάτων ndashΛάουρα της ψυχήςμου ροδόσταμοndash και ανατρίχιασαν περιστέρια

Το μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου είχε από ώρα ησυχάσειΤα απομεινάρια της γιορτής είχαν τακτοποιηθεί και όλα εί-χαν μπει στη θέση τους Το σπίτι είχε καθαριστεί και οι γυ-ναίκες που δούλεψαν νυχθημερόν για να τα προλάβουν όλαείχαν επιστρέψει στα δικά τους Η νύχτα ήταν ζεστή γεμά-τη άστρα Η Κατίγκω Χρυσολωρά έριξε πάνω από τη ρό-μπα της μια μάλλινη εσάρπα και κατέβηκε στον κήπο Είχεπολλά στο νου της Πολλά την απασχολούσαν από καιρό καιδεν ήταν μόνο οι προετοιμασίες του γάμου της Λάουρας Ή-ταν εκείνο το άλλο το ανομολόγητο το οποίο είχε εισβάλειστη ζωή της όταν λιγότερο το περίμενε με δύναμη θύελλαςκαι είχε σαρώσει τις αντιστάσεις της Ώς πότε θrsquo αντιστεκό-ταν στη ζωή που την καλούσε Ώς πότε θα περνούσε τις άυ-πνες νύχτες της με το κεφάλι κάτω από το μαξιλάρι να επα-ναλαμβάνει το όνομα του Βικέντιου Μοράρη Για πρώτη φο-ρά στη ζωή της ένιωθε αδέξια Ο καθυστερημένος έρωταςτην είχε κάνει αδέξια Όλα είχαν εξελιχτεί τόσο γρήγοραπου την έπιανε ζάλη μόνο που τα σκεπτόταν Για πότε κα-ταργήθηκαν οι πληθυντικοί για πότε έπεσαν οι αντιστάσειςγια πότεhellip Αλλά η απόσταση που τους χώριζε ήταν αβά-σταχτη Ο Βικέντιος Μοράρης εδώ και καιρό την πίεζε νατην δει ιδιαιτέρως Την προσκαλούσε στο σπίτι του

362



laquoΚατίγκω θέλω να σε δω κάπου να είμαστε μόνοι μαςΈλα στο σπίτι μου Θέλω τόσο να σε δωraquo της ψιθύριζε ό-ταν δεν τους έβλεπε κανένας και όταν την αποχαιρετούσεκρατούσε το χέρι της μέσα στο δικό του ndashlaquoΠες μου το ldquoναιrdquoΚατίγκωraquondash και δεν το άφηνε μέχρι να πάρει την απάντησήτης ένα laquoναιraquo που θα τα άλλαζε όλα laquoΕδώ εδώ θέλω ναμου υποσχεθείς αυτή τη στιγμή πως θα έρθεις να μιλήσου-με Κατίγκωraquo

Εκείνη τραβούσε το χέρι της Μα πώς την βασάνιζε έ-τσι Και να πούνε τι Τι μπορούσε να περιμένει πια από τηζωή η Κατίγκω Χρυσολωρά Στα νιάτα της όλοι την έψα-χναν την ήθελαν την φλέρταραν Τώρα ψάχνει η ίδια τον ε-αυτό της μέσα στην ωριμότητα της ηλικίας και μέσα στασοφά βιβλία Είχε ακόμα κόρες ανύπαντρες Τι θα έλεγαν οικόρες της Η ίδια ήταν χήρα Τι θα έλεγε ο κόσμος Ένιωθετις γάμπες της να τρέμουν κάτω από το βάρος του παρελ-θόντος Αλλά όταν σκεπτόταν την Κοκόνα Κρυσταλλένιαανατρέπονταν μέσα της όλες οι αντιστάσεις Η θεία της είχεδυο φορές αψηφήσει τον κόσμο και είχε βρει σε ώριμη ηλι-κία μια ευτυχία τρυφερή και στοργική Μήπως ήταν καιγια την Κατίγκω η τελευταία ευκαιρία που της έδινε η ζωήΜήπως να το τολμούσε Και ποιος θα το μάθαινε Να πή-γαινε μόνο μια φορά Οι δυο τους μόνοι Καιγόταν η ψυχήτης σαν φιτίλι και όταν συναντούσε τον Βικέντιο Μοράρητον κοίταζε στα μάτια με τη σιγουριά εκείνου που γνωρίζειπως αργά ή γρήγορα θα χάσει κάτι το οποίο αγαπάει πο-λύ Και δεν άντεχε να τον χάσει γιrsquo αυτό δεν ήθελε να βρεθείμόνη μαζί του Ήταν κάτι σαν αρρώστια αλλά η αρρώστιατης ήταν πως ονειρευόταν μια άλλη ζωή και ήξερε με σι-


363


γουριά πως αυτή η απαγορευμένη ζωή κάποια μέρα θα τηνπρόδιδε

Περασμένα μεσάνυχτα πήρε μια ανάσα από φθινόπωροκαι κοίταξε τον ξάστερο ουρανό Περπάτησε το μονοπάτικατά μήκος της δενδροστοιχίας και βγήκε στη μέση τουκήπου Την μέθυσε η μυρωδιά από το νυχτολούλουδο Στοδιπλανό μέγαρο Ρώμα περνούσε απόψε την πρώτη νύχτατου γάμου της η ξυπόλυτη κόρη της Πάντα υπάρχει μιαπρώτη νύχτα Όταν τελειώνει το φαγοπότι και η γιορτή ό-ταν όλοι έχουν ξεφαντώσει κι επιστρέφουν σπίτια τουςκουρασμένοι από το γλέντι και νυσταγμένοι πάντα υπάρχειμια πρώτη νύχτα για τους δυο που μένουν μόνοι Εκατόμαχαίρια την μαχαίρωσαν Ανατρίχιασε και τύλιξε την ε-σάρπα στους ώμους της Τα τριζόνια του κήπου έπαιζαν τυ-φλόμυγα Στα πόδια της νιαούρισε η γάτα Ασπασία Καρα-κίτσου και η Κατίγκω έσκυψε και την σήκωσε στην αγκα-λιά της Την έσφιξε επάνω της ζεστή μαλακιά τρυφερήσαν παρηγοριά και κατευθύνθηκε προς το σπίτι Έξω απότην πόρτα της κουζίνας η Ζαμπέτα καθισμένη στο σκαλο-πάτι έκανε το τελευταίο τσιγάρο της μέρας Η Κατίγκωορθώθηκε μπροστά της κι εκείνη ξαφνιάστηκε Στο μισο-σκόταδο του κήπου η Χαρβαλιά την είδε ωχρή και βασανι-σμένη

laquoΈτσι είναι κυρά μου όποιος μπλέκει με έρωτες σταγεράματα καταντάει στημένη λεμονόκουπα Νομίζεις πωςδεν το έχω καταλάβει Πως είμαι βλάκας Συχνές επισκέ-ψεις μπουκέτα λουλούδια χειροφιλήματαraquo ήθελε να μπο-ρούσε να της έλεγε αλλά ξαφνικά την λυπήθηκε Δε βαριέ-σαι έχουν και οι πλούσιοι τα βάσανά τους Παραμέρισε και

364



με μια κίνηση την προσκάλεσε να της κάνει παρέα Έκανεχώρο δίπλα της και η Κατίγκω κάθισε

Πέρασαν κάποια λεπτά αμίλητες Η γάτα Ασπασία Κα-ρακίτσου γουργούριζε ανάμεσά τους Τα χέρια τους συνα-ντήθηκαν πάνω στη γούνα της Κάτι που δεν κατόρθωναννα πουν τις χώριζε εγκατεστημένο στις σιωπές τους Κα-θώς η νύχτα προχωρούσε και το πράσινο του κήπου ξεθώ-ριαζε γύρω τους χαλάρωσαν οι αντιστάσεις και τότε η Ζα-μπέτα της πρότεινε το τσιγάρο της Η Κατίγκω δίστασεαλλά το πήρε στα δάχτυλά της και το έφερε στο στόμα τηςΈνιωσε τον καπνό να εισβάλλει μέσα της σαν παρηγοριάΤο σκοτάδι βοηθούσε την οικειότητα Η καύτρα από τοσέρτικο της Ζαμπέτας συντρόφευε σαν ζωντανή ψυχή τιςδυο γυναίκες Επέτρεπε συγκινήσεις ίσως και δάκρυα Έναβράδυ του Σεπτέμβρη του 1902 δυο ανθρώπινα πλάσματαανώνυμα δίχως ταξικές διαφορές μοιράζονταν ένα τσιγάροκαι μερικές στιγμές συντροφιάς Αν κάποιος λίγο καιρό πριντο έλεγε αυτό στην Κατίγκω εκείνη θα πίστευε πως έχειχάσει τα λογικά του ή δε θα του ξαναμιλούσε ποτέ Και ναόμως εκεί στο σκοτάδι της νύχτας που καλούσε για απο-λογισμούς κυρά και δούλα έπαιρναν εναλλάξ τις ρουφηξιές

13


365


Η Α Λ Φ Α Β Η Τ Α Τ Ο Υ Ε Ρ Ω Τ Α

ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΙΟΥ ΤΗΣ Η ΛΑΟΥΡΑ ΕΙΝΑΙ Ε -ντελώς ξύπνια με όλες τις αισθήσεις της σε συνα-γερμό Στα ρουθούνια της η μυρωδιά από το ξεθυ-

μασμένο laquoάφτερ σέιβraquo του Φίλιππου από τα τριαντάφυλλαπου βρίσκονται από χθες στο βάζο από τα τσαλακωμένασεντόνια από το άρωμά της laquoΓκερλένraquo σκορπισμένο πα-ντού Στο στόμα της η γεύση από υγρά φιλιά με μια ιδέα κα-πνού από πούρο Στο κορμί μια άγνωστη αίσθηση ευφορίαςΟι χτύποι της καρδιάς της ακατάστατοι Δεν ακούγεται κα-νένας θόρυβος Στα μεγάλα παράθυρα οι βαριές κουρτίνες α-πό θαλασσί μπροκάρ κρατούν έξω από την κρεβατοκάμαρατο φως της αυγής Τα άστρα δύουν τελευταίος ο Αυγερινόςαλλά εκείνη δεν μπορεί να τα δει στο σκοτάδι Τα φαντάζε-ται Σε λίγο θrsquo ακούσει τους γνώριμους θορύβους της οδούΠανεπιστημίου το κάρο του γαλατά το μανάβη με το γαϊ-δουράκι του τον εφημεριδοπώλη τον σαλεπιτζή το καμπα-νάκι του τραμ Θrsquo ακούσει και τις συζητήσεις της Θάλειαςκαι της Δανάης ndashόχι όχι αυτές σήμερα ξυπνάει σε άλλο σπί-τιndash την πρωινή φασαρία της Ζαμπέτας ndash όχι ούτε αυτή δενυπάρχει πια στην καθημερινότητά της Κοιμούνται Κοι-

366



367

μούνται όλοι Κοιμάται επιτέλους και η μητέρα της ευχαρι-στημένη και ήρεμη γιατί laquoαποκατέστησεraquo με το αζημίωτοτη μεγάλη κόρη της την πιο δύσκολη μια πράξη εμπορικήη οποία απέφερε στην οικογένεια τεράστια κέρδη Πλάι τηςκοιμάται ο άντρας που από χθες είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτηςτης ο σύζυγός της Το πόδι του είναι μπλεγμένο ανάμεσαστα δικά της το χέρι του περασμένο στη γυμνή μέση της τοστόμα του μέσα στα μαλλιά της Κατά διαστήματα αναστε-νάζει με εγκατάλειψη και ξυπνάει κάθε τόσο για να βεβαιω-θεί πως δεν ονειρεύεται πως στην αγκαλιά του κρατάει ότιπολυτιμότερο έχει αυτή τη στιγμή στη ζωή Από αύριο θακοιμάται στο διπλανό δωμάτιο το δικό του όπως το απαίτη-σε η ίδια Θα την επισκέπτεται όμως τα βράδια για νrsquo απαι-τήσει τα δικαιώματά του θα περνάει κάποια ώρα μαζί τηςεκείνη θα τον ελεεί με την ανοχή και την παθητικότητά τηςκαι κατόπιν θα γυρίζει στο κρεβάτι του Θα την αφήνει στηνησυχία της Μετά την αποψινή νύχτα δεν είναι σίγουρη πωςτην θέλει την ησυχία της γιατί για κάποιες ώρες έχει ξεχά-σει τον άμετρο θυμό της Χαλαρώνει και γυρίζει στο πλάιΝιώθει το χέρι του Φίλιππου να την τραβάει κοντά του Αφή-νεται Στο πάτωμα διακρίνει τη λεκάνη όπου μόλις λίγες ώ-ρες πριν εκείνος της έπλυνε τα πόδια Όμως απόψε η κριτι-κή της διάθεση την έχει εγκαταλείψει Δε θυμάται κανένα ε-πίθετο υποτιμητικό από αυτά που συνόδευε μέχρι χθες το ό-νομά του ο laquoκαρβουνιάρηςraquo ο χωριάτης ο ανορθόγραφος οlaquopeasantraquo laquoil burinoraquo Τα έχει ξεχάσει όλα Το πρωί θα

Χωριάτης στα Γαλλικά Χωριάτης στα Ιταλικά


ξυπνήσει και θα τον βρει ακόμα δίπλα της Θα φορέσει πάλιτο θυμό και το μουλαρίσιο πείσμα της σαν πανοπλία

laquoΚύριε Ρώμα είναι ώρα να γυρίσεις στο δωμάτιό σουraquoθα του πει κοιτάζοντάς τον αγέρωχα κι εκείνος είναι σίγου-ρη θα της κάνει το χατίρι και όλα τα χατίρια από rsquoδω καιπέρα

Κλείνει τα μάτια Της απομένουν ακόμα λίγες ώρες μέσαστην αγκαλιά του

Ο Ζανής Ρώμας είδε τη Λάουρα σαν μια εχθρική παρουσίαπου με διαβολικά κόλπα είχε βαλθεί να του δηλητηριάσει τηζωή κλέβοντας τον αδερφό του Μέσα στο ταραγμένο τουμυαλό συνέβαιναν όλα και τίποτα Είχε την ειρήνη αυτώνπου δεν περιμένουν τίποτε από τη ζωή ώσπου μπήκε σπίτιτου η Λάουρα η μάγισσα Κλείστηκε στον εαυτό του κι έ-βγαλε αγκάθια σαν σκαντζόχοιρος

laquoΦοβάμαι μην υποτροπιάσει το πουλάκι μουraquo έλεγε ηΕυλαλία ανήσυχη στον Φίλιππο

laquoΕίναι η αλλαγή Έπεσαν όλα μαζεμένα μετακόμισηγάμος ένα καινούργιο πρόσωπο μεταξύ μαςraquo την καθησύ-χαζε εκείνος laquoΘα συνηθίσειraquo πρόσθετε πιο πολύ για να η-συχάσει τον εαυτό του

Ο Ζανής ακολουθούσε τη Λάουρα μέσα στο σπίτι σανσκιά Την σταματούσε όπου την έβρισκε μόνη


Εκείνη στην αρχή αμυνόταν

368



laquoΜα τι λες Όχι δεν τον είπα σκύλοraquoΚατόπιν τα έβαλε με τον εαυτό της τη μητέρα της τον

Ρώμα την τύχη της τη ζωή Μα προσπαθούσε να κάνειδιάλογο με το παράλογο Με έναν παταλό Ήταν στα καλάτης Όταν η κατάσταση έγινε αφόρητη η Λάουρα πέρασεστην επίθεση Την επόμενη φορά που ο Ζανής ορθώθηκεμπροστά της βλοσυρός δεν πρόλαβε νrsquo ανοίξει το στόματου Εκείνη τού το έκλεισε με την παλάμη της και πλησίασετο πρόσωπό της στο δικό του Τον ζάλισε το άρωμά τηςτριαντάφυλλο και κόκκινο πιπέρι

laquoΒάλrsquo το καλά στο παταλό μυαλό σου Όπως θέλω θα λέωτον αδερφό σου Άντρας μου είναι και δε σου πέφτει λόγοςraquo

Έμεινε εμβρόντητος ο Ζανής κι εκείνη τον άφησε μετέ-ωρο μέσα στο σαλόνι

laquoΝαυαγός Ναυαγόςraquo τραύλισε εκείνος κάτι διαφορετι-κό για πρώτη φορά στη ζωή του λέγοντας μια καινούργιαλέξη με φωνή που είχε τη σκουριά της μοναξιάς

Έτρεξε η Ευλαλία με τη μαγείρισσα και τον βρήκαν όρ-θιο με ανοιχτά πόδια να έχει χάσει τον προσανατολισμότου μέσα στο δωμάτιο

laquoΘαύμα Έκανες το θαύμα σου Άγιε Διονύση μουraquo φώ-ναξε η Ευλαλία με δάκρυα στα μάτια και γονάτισε στοπάτωμα γιατί από το ανοιχτό παράθυρο μόλις είχε μπειμέσα στο σαλόνι ένα λευκό περιστέρι κι εκείνη το πέρασεγια το Άγιο Πνεύμα

Κάποιες φορές ο Ζανής κοίταζε τη Λάουρα με φόβοΚανένας δεν είχε τολμήσει ποτέ να του μιλήσει με θυμό ΟΦίλιππος και η Ευλαλία προσπαθούσαν να μην ταράξουν τηγαλήνη της ψυχής του με βίαια συναισθήματα και τον είχαν


369


κρατήσει έξω από την πραγματική ζωή Η Λάουρα στηναρχή δεν του μιλούσε Τον απέφευγε Τον έβλεπε να τριγυρ-νάει μέσα στα πόδια της και από το θυμό της ήταν σαν ναπέταγε μαχαίρια γύρω της Είχε έναν άντρα χωριάτη κι έ-ναν κουνιάδο παταλό Ήταν να τρελαίνεται Έμπαινε τότεστο δωμάτιο της μουσικής καθόταν στο πιάνο κι έπαιζε ώ-ρες όλο της το ρεπερτόριο ενώ ο Ζανής laquoναυαγούσεraquo όρθιοςέξω από την κλειστή πόρτα Όλοι έλεγαν πως εκείνες τιςφορές η Λάουρα ξεπερνούσε τον εαυτό της με τη δεξιοτε-χνία της και το συναίσθημά της Τα μεσημέρια όταν ο Φί-λιππος δεν ερχόταν στο σπίτι για φαγητό γευμάτιζαν οιτρεις τους στην πρόχειρη τραπεζαρία Η Ευλαλία έτρωγετο φαγητό της και συγχρόνως τάιζε τον Ζανή ο οποίος ή-ταν ικανός να καθίσει ώρες ακίνητος μπροστά στο πιάτοτου Η Λάουρα δεν άντεχε το θέαμα Της κοβόταν η όρεξηκαι γιrsquo αυτό απέφευγε να τον κοιτάζει Τα μεσημεριανάγεύματα κατέληξαν να γίνουν ένας εφιάλτης Τη μέρα που ηΕυλαλία χρειάστηκε να σηκωθεί από το τραπέζι στη μέσητου φαγητού και μαζί με τη μαγείρισσα να κατέβει στονκήπο να παραλάβει τα ξύλα για τα τζάκια η Λάουρα έμεινεμόνη με τον Ζανή Εκείνος άφησε το πιρούνι του και τηνκοίταξε με βλέμμα προβάτου Η Λάουρα συνέχισε να τρώειανόρεχτα ενώ του έριχνε ανήσυχα βλέμματα Καθώς όμωςαργούσε η Ευλαλία να επιστρέψει δεν κρατήθηκε άλλο πή-ρε το πιρούνι κι έσπρωξε στο στόμα του την μπουκιά τηνπρώτη από χιλιάδες άλλες που θrsquo ακολουθούσαν στο μέλ-λον Η Ευλαλία από την πόρτα της τραπεζαρίας έκανε τοσταυρό της Κάτι άλλαξε από εκείνη τη μέρα μεταξύ τουςΟ Ζανής όταν η Λάουρα έπαιζε μουσική άρχισε να μπαίνει

370



δειλά μέσα στο δωμάτιο μην την τρομάξει και τον διώξειΣτεκόταν όρθιος μπροστά της και την άκουγε με πάθος νε-οφώτιστου Εκείνη τον άφηνε να περιφέρεται γύρω της σαννα μην την ενοχλούσε πια η παρουσία του ενώ στο τέλοςσηκωνόταν και του έφερνε καρέκλα

laquoΕδώ κάθισε Ζανή μη στέκεσαι όρθιος Κάθισε και ά-κου τι σπουδαία μουσική έγραψαν άνθρωποι σαν κι εμάςraquoτου έλεγε και καθόταν πάλι στο πιάνο

Ήταν μια αλλαγή ανεπαίσθητη Μόνο η Ευλαλία μπο-ρούσε να την αντιληφθεί γιατί από καιρό παρακολουθούσετη Λάουρα Την μελετούσε κρυφά δίχως να το καταλαβαί-νει η ίδια Ήταν σίγουρη πως το laquoσίδεροraquo είχε αρχίσει ναλυγίζει στη δύναμη της αγάπης Βεβαιώθηκε όμως τη μέραπου την άκουσε να διαβάζει στον Ζανή ποιήματα από το βι-βλίο που κρατούσε στα χέρια της Ω της αγάπης τα θαύ-ματα Εκείνος συνέχιζε να την ρωτάει καμιά φορά laquoΓιαποιο λόγο και με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερφό μουτον Άντζουλο σκύλοraquo και η Λάουρα του απαντούσε πάντα

laquoΆντρας μου είναι και όπως θέλω θα τον λέω ακόμα καισκύλο και πρέπει να το πάρεις απόφασηraquo

Έλειπε όμως ο θυμός από τη φωνή της Όλα αυτά ταθαύματα της αγάπης γίνονταν εκείνο τον καιρό κρυφά απότον Φίλιππο Ρώμα Η Ευλαλία πίστευε ότι δεν έπρεπε ναμάθει ακόμα πως η Λάουρα διάβαζε ποιήματα και κομμά-τια από μυθιστορήματα στον Ζανή και πως εκείνος καθι-σμένος δίπλα της την άκουγε με το χέρι ακουμπισμένο στοστέρνο του σαν να έψαχνε έναν κρυφό πόνο Ο Φίλιππος δενέπρεπε ακόμα να μάθει πως πολλές φορές στις πρωινέςβόλτες της στον κήπο τον έπαιρνε μαζί της


371


laquoΝα βρούμε τις φωλιές των πουλιών Ζανήraquo ή laquoΈλα ναδούμε ποια δέντρα έβγαλαν σήμερα μπουμπούκιαraquo

Η Λάουρα περπατούσε και μιλούσε μόνη της κι εκείνοςτην ακολουθούσε ενώ μέσα στο καταχείμωνο ένα άρωμαγιασεμιών ερχόταν ποιος ξέρει από πού Και όταν ο Ζανήςάνοιγε το στόμα του να της κάνει τη συνηθισμένη ερώτησηη Λάουρα τον προλάβαινε

laquoΜη στενοχωριέσαι Ζανή δε θrsquo αφήσω κανέναν να πειτον αδερφό σου σκύλοraquo

Συχνά τον τελευταίο καιρό ο Ζανής ένιωθε μέσα στιςφλέβες του ζωντανή τη διακεκομμένη παιδική του ηλικία ηοποία ξανάρχιζε μέσα στα μυστήρια του κόσμου που δε θατου αποκαλύπτονταν ποτέ Για κάποιον περίεργο λόγο πουούτε η ίδια μπόρεσε να εξηγήσει η Ευλαλία δεν είπε τίποταστον Φίλιππο για εκείνη την αλλαγή στη Λάουρα Καθώςτην παρατηρούσε έβρισκε πως η εξωτερική της κομψότηταείχε αρχίσει να γίνεται μια αντανάκλαση της εσωτερικής τηςωριμότητας Ας την ανακαλύψει μόνος του σκεπτόταν καιχαιρόταν προκαταβολικά για το βαφτισιμιό της

Για τη Λάουρα δυο μήνες έγγαμου βίου με τον ΦίλιπποΡώμα έμοιαζαν όπως δυο αιώνες Είχαν περάσει σε μια ρου-τίνα γνωριμίας και μάθησης του ενός και του άλλου προτι-μήσεις συνήθειες καθημερινές οι οποίες έπρεπε νrsquo αλλάξουννα τροποποιηθούν για να χωρέσουν ο ένας τον άλλο αλλά καικαινούργιες διαφωνίες αλλά και ήρεμες συζητήσεις με ένασιωπηλό κώδικα συνύπαρξης πάνω στις οποίες στηρίζεταιμια συμβίωση Πιστή στο πείσμα της και για να τιμωρήσειτον Φίλιππο που μπήκε στη ζωή της ακάλεστος γύριζε μετις κάλτσες μέσα στο σπίτι και φορούσε τα τσόκαρα της

372



πλύστρας όταν έβγαινε έξω Γρήγορα όμως ανακάλυψε πωςη ζωή της είχε συρρικνωθεί στο τίποτα Δίχως τα παπού-τσια της δεν μπορούσε να κάνει τους μακρινούς περιπάτουςτης Δίχως τις μπότες της δεν μπορούσε να βγει με το άλο-γό της για ιππασία στις εξοχές της Αθήνας Ξυπόλυτη δενμπορούσε νrsquo ακολουθήσει τον Φίλιππο στα ταξίδια του

laquoΒάλε τα παπούτσια σου Λάουρα και πάμε στη Ζά-κυνθο να δεις τον πύργο των προγόνων σουraquo την παρακα-λούσε εκείνος καθώς της έπλενε κάθε βράδυ τα πόδια μιατελετουργία η οποία είχε γίνει συνήθεια μια από τις εκατο-ντάδες εκφράσεις αγάπης του Φίλιππου

laquoΒάλε παπούτσια Λάουρα κι έλα μαζί μου στο Παρί-σιraquo την εκλιπαρούσε κι εκείνη ήθελε να τον ακολουθήσειαλλά το πείσμα και η υπερηφάνειά της ήταν δυνατότερα α-πό την κοινή λογική της η οποία τής έλεγε πως η ζωή είναιένα τίποτα πως αύριο μπορεί να μην υπάρχει πως χάνει τιςευκαιρίες που της προσφέρονται να πάει ταξίδια να γλε-ντήσει να δει καινούργια μέρη να γυρίσει τον κόσμο με έ-ναν άντρα ο οποίος είχε κάνει την αγάπη της σκοπό της ζω-ής του Ο Φίλιππος έφευγε μόνος του κι εκείνη σιγά σιγάάρχισε να ζει στο χάος που προκαλούσε ο θυμός της στηναμηχανία των συναισθημάτων της στην ταραχή που η ίδιαείχε δημιουργήσει στο περιβάλλον της Μετάνιωνε χίλιεςφορές αλλά δεν έκανε πίσω

Όπως είχε προβλέψει ο Βικέντιος Μοράρης μετά το γά-μο του με την κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι οι laquoμεγάλεςraquo πόρ-τες της Αθήνας ως διά μαγείας άνοιξαν όλες για τον Φί-λιππο Ρώμα Και όταν έγινε δεκτός και στην laquoΑθηναϊκήΛέσχηraquo κατάλαβε πως τίποτε απrsquo όσα μέχρι τότε θεωρού-


373


σε απαραίτητα για να νιώθει ευτυχισμένος δεν είχε αξία όσοη αγάπη της Λάουρας Εκείνη ξυπόλυτη ήταν αναγκασμέ-νη νrsquo αρνείται τις προσκλήσεις για τους χορούς του Παλατι-ού και του laquoΠαρνασσούraquo τα μεγαλύτερα κοσμικά γεγονό-τα της Αθήνας στα οποία δίχως επίσημο ένδυμα και βέ-βαια παπούτσια δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε κανέναν Γρή-γορα κυκλοφόρησε η φήμη από τα στόματα των ρουφιάνωνπως η ωραία κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι πάσχει από μιασπάνια αρρώστια Η Λάουρα για να κλείσει τα στόματα τουκόσμου έδινε δεξιώσεις σπίτι της οι οποίες άφησαν εποχήΦορούσε τις τουαλέτες της όλες παρισινά μοντέλα αλλάπαρουσιαζόταν δίχως παπούτσια τα οποία έμεναν καινούρ-για και αφόρετα μέσα στις ντουλάπες της Εκείνα τα βράδιαόταν άνοιγαν τα σαλόνια τους ο Φίλιππος την παρατηρούσεανάμεσα στον κόσμο που την περιτριγύριζε Ήταν όμορφηθεϊκή κι εκείνος ένιωθε μια αφάνταστη ευχαρίστηση πως ή-ταν δική του του ανήκε Ήταν μια ευχαρίστηση η οποία συ-χνά τον ξεγελούσε στο να νιώθει στιγμιαία καλά ξεχνώνταςπως οι προσωπικές τους στιγμές έμπαζαν νερά και ο γάμοςτους ναυαγούσε σε βαθιές και άγνωστες θάλασσες που εκεί-νος ως καραβοκύρης αγνοούσε Όταν έφευγαν οι καλεσμένοικι ενώ το προσωπικό τακτοποιούσε την ακαταστασία τηςδεξίωσης η Λάουρα περνούσε μέσα από τα δωμάτια σανπνεύμα και καθόταν στο πιάνο να κλείσει τη βραδιά πάνταμε κάποιο θλιμμένο κομμάτι από το ατέλειωτο ρεπερτόριοτων προδομένων ερώτων Οι γυναίκες τότε σταματούσαν τηδουλειά τους κι έκλαιγαν ενώ ο Φίλιππος την κοίταζε με τησαστισμένη έκφραση που έπαιρνε πάντα όταν η Λάουρα άλ-λαζε διάθεση από τη μια στιγμή στην άλλη

374



Κατόπιν ανέβαιναν στο δωμάτιο της Λάουρας κι έμενανκαι οι δυο στα χέρια της νύχτας Ο Φίλιππος της έπλενε ταπόδια ενώ την μάλωνε για το laquoτάμαraquo όπως το αποκαλού-σε η ίδια αλλά τα λόγια του ήταν αυτά της κατανόησης Ό-ταν τελείωνε η ιεροτελεστία της αγάπης έσμιγαν πάνω στοκρεβάτι Εκείνος ασυγκράτητος εκείνη με τη μυρωδιά τωνορμονών που ζητούν διέξοδο αλλά μουγγή μην τυχόν καιτης ξεφύγει αναστεναγμός δάκρυ λυγμός και ο Φίλιπποςκαταλάβει πόσο πολύ συμμετείχε Τα ξημερώματα γύριζεστο δικό του δωμάτιο Η Λάουρα ήθελε να του πει laquoΜηφύγεις Φίλιππε Μείνε εδώ για πάνταraquo αλλά πώς μπορού-σε αφού η ίδια από την αρχή είχε ζητήσει χωριστές κρεβα-τοκάμαρες κι εκείνος της είχε κάνει το χατίρι Αχ γιατί τηςέκανε όλα τα χατίρια Πίσω από την κλειστή πόρτα τουδωματίου του η Λάουρα αναγνώριζε τις χειρονομίες του καιτους θορύβους του τους αναστεναγμούς του το βήχα τοκαθάρισμα της μύτης το ελαφρύ ροχαλητό όταν ήταν ξα-πλωμένος ανάσκελα Τα βράδια όταν δεν ήταν προσκαλε-σμένοι σε κάποιο σπίτι φίλων ή δεν είχαν επισκέπτες στοδικό τους μετά το δείπνο έφερνε την τράπουλα του πατέρατης και τον νικούσε σε παρτίδες που ζητούσαν λογική εξυ-πνάδα και υπολογισμό

laquoΆντζουλε δεν έχεις το μυαλό σου στο παιχνίδι απόψεraquoτον υποτιμούσε κι εκείνος ήθελε να της πειlaquo Ναι γιατί ονους μου είναι μόνο σε εσέναraquo αλλά σώπαινε

Κατόπιν μέσα στο δωμάτιό της εκείνη έπαιζε το τελευ-ταίο της χαρτί κάτω από τα σεντόνια αλλά ο Φίλιππος έ-φευγε από δίπλα της πάντα πριν από την αυγή Οι στιγμέςπου ζούσε μαζί του την ξεπερνούσαν


375


Οι ξαφνικές λιακάδες μες στο καταχείμωνο έβγαζαντους Αθηναίους από τα σπίτια τους όπως τα σαλιγκάριαΗ Λάουρα κοίταζε τον όγκο του υλικού της κόσμου κι έ-νιωθε πόσο απέραντο χώρο καταλάμβανε το άσκοπο στηζωή της Τότε ήθελε να φωνάξει το όνομά του χίλιες φορέςαλλά δεν επέτρεπε στον εαυτό της να πει παρά μόνο laquoΆ-ντζουλεraquo ή laquoκύριε Ρώμαraquo Εκείνες τις φορές που η ανάγκηγινόταν φυσικός πόνος κατέβαινε στο στάβλο και αγκάλια-ζε το άλογό της Πλησίαζε κοντά στο αυτί του και του ψι-θύριζε πολλές φορές laquoΦίλιππε Φίλιππεraquo για να δει πώςηχεί το όνομά του στο στόμα της και μrsquo ένα κλαδάκι ελιάςτο χάραζε ανορθόγραφα στο νωπό χώμα του κήπου Έτσιδίχως να καταλάβει πώς κύλησε τόσο γρήγορα ο καιρός έ-φτασαν και πέρασαν οι γιορτές οικογενειακά με τραπέζιαστο σπίτι της μητέρας της τα Χριστούγεννα και την Πρω-τοχρονιά στο δικό της Μέσα στις ετοιμασίες στα γλέντιακαι στα δώρα του Φίλιππου ένιωθε παράξενα και θυμότανπως μόλις τον προηγούμενο χρόνο και λίγο μετά την Πρω-τοχρονιά η ζωή της είχε τελειώσει πριν καλά καλά αρχί-σει σrsquo έναν προγραμματισμένο γάμο που από την πρώτηστιγμή τον είχε νιώσει σαν ταφόπλακα Τώρα δεν ήταν σί-γουρη για τα συναισθήματά της ούτε πίστευε πως στο γά-μο της θα είχε βρει κάτι που θα έμοιαζε με ευτυχία Ο θυ-μός όμως και το πείσμα παρέμεναν άμετρα

Κάπως έτσι μετέωρη έφτασε και η άνοιξη του 1903 στηνΑθήνα Η Λάουρα περνούσε τις μέρες της στον κήπο ακί-νητη κάτω από τη ροδιά της Κατίγκως Στα πόδια της ηγάτα Τασούλα Καλλιγά κυλιόταν στο γρασίδι με ακροβατι-κά κόλπα και κλαψούριζε για να ζευγαρώσει

376



laquoΘα της σαλέψειraquo σιγομουρμούριζε η Ζαμπέτα από τηνπόρτα της κουζίνας και κανένας δεν καταλάβαινε σε ποια α-πό τις δυο αναφερόταν ενώ η Ευλαλία τριγύριζε τη Λάουραανήσυχη

laquoΚάνε κάτι Μη στέκεσαι έτσι άπραγη Άρχισε ένα ερ-γόχειρο Το κέντημα βοηθάει νrsquo αδειάσει το μυαλό από κα-κές σκέψεις χαλαρώνει τα νεύρα ξεκουράζει το σώμαraquo

Εκείνη βυθισμένη στα ταραγμένα πελάγη του εαυτούτης σήκωνε τα πράσινα μάτια της και την κοίταζε αφηρη-μένη

laquoΆσε με ήσυχη Πήγαινε στη δουλειά σουraquo την έστελνεμε μια κίνηση του χεριού της σαν να έδιωχνε τη γάτα γιατίεκείνες τις φορές όταν γινόταν ένα με το πράσινο του κήπουγύρευε να καταλάβει ποιο είναι το μυστικό που δένει τον ά-ντρα με τη γυναίκα Τι είναι αυτό που τους φέρνει κοντάτους ζυμώνει και τους ενώνει Και σε τίποτα δεν την βοη-θούσαν οι σπουδές που είχε κάνει το πιάνο που είχε μάθει οιγλώσσες που μιλούσε γιατί της έλειπαν μιας άλλου είδουςσπουδής τα βασικά Δε γνώριζε την αλφαβήτα του έρωτα

Ο Κόκος Πρίφτης τρύπωσε στο κρεβάτι της Ζαμπέτας μιαβδομάδα πριν από το Πάσχα Η Χαρβαλιά είχε βάλει απο-βραδίς τα φασόλια στο νερό κι εκείνο το πρωί της ΜεγάληςΔευτέρας ψιλόκοβε τα υλικά για τη φασολάδα Ο Πρίφτηςείχε ήδη φάει δέκα αυγά βραστά ένα ολόκληρο σαλάμι κι έ-να καρβέλι ψωμί Καθισμένος στο τραπέζι της κουζίνας ά-κουγε τον εξάψαλμο της Ζαμπέτας


377


laquoΑντίχριστε μεγαλοβδομαδιάτικα κατέβασες τον αγλέου-ρα αντί να νηστέψεις όπως κάνει κάθε χριστιανός Να μη σεβλέπω στα μάτια μου Αρβανίτες αντίχριστοι να γυρίσετεστην πατρίδα σας να ξεβρομίσει η Ελλάδα από τη βρόμασαςraquo

Ο Αρναούτης παρατηρούσε τη μικρόσωμη κοκκινομάλ-λα Με επιδέξιες μαχαιριές έκοβε τα κρεμμύδια Ήθελε ε-κείνη τη στιγμή να είναι το κρεμμύδι στα χέρια της Ήτανη ενσάρκωση της φαντασίας του και της αφιέρωνε αναστα-τωμένους βραδινούς αυνανισμούς ενώ το πρωί βρισκότανδίπλα της να την συνοδέψει παντού αλλά εκείνη δεν ήθελεΤον προσπερνούσε αδιάφορη προκαλώντας έναν περίεργοκρύο αέρα που κιτρίνιζε τα φύλλα των δέντρων κι έφερνεπονόλαιμο στον Πρίφτη Ο Κόκος την ακολουθούσε σανσκιά καθόταν εκεί που λίγα λεπτά πριν είχε καθίσει η Ζα-μπέτα μάζευε από κάτω τη γόπα του τσιγάρου της και τηνέβαζε στο στόμα του να γευτεί το σάλιο της έμπαινε στομπάνιο όταν εκείνη έβγαινε έχοντας κάνει την ανάγκη τηςτρύπωνε κλεφτά στην κάμαρά της και βύθιζε το πρόσωπότου στο μαξιλάρι της νrsquo ανασάνει τις οσμές της να γεμίσειτους πνεύμονές του με τη μυρωδιά της Αυτά σκεπτόταν ό-ταν τον έβγαλε από την ονειροπόληση η κραυγή της Τεμα-χίζοντας τα καρότα για τη φασολάδα είχε τεμαχίσει μαζίκαι το δάχτυλό της Μέχρι ο Πρίφτης να σηκωθεί από τηνκαρέκλα ο νεροχύτης είχε γεμίσει αίματα Ήθελε να σκύ-ψει εκεί και να πιει το αίμα της που έτρεχε ποτάμι αλλάδεν υπήρχε ώρα για χάσιμο γιατί το κόψιμο ήταν βαθύ καιο δείκτης της Ζαμπέτας κρεμόταν σαν σπασμένο κλαδίΚάτασπρη σαν τη Χιονάτη τύλιξε το χέρι της με την πε-

378



τσέτα της κουζίνας και τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτιατης Ίσως να ήθελε να του πει laquoΒοήθησέ μεraquo αλλά προτι-μούσε να της ξεραινόταν το χέρι

Ο Πρίφτης δίχως να χάσει καιρό την άρπαξε στην α-γκαλιά του και την έβαλε μέσα στην άμαξα Ξεκίνησε αμέ-σως για τον laquoΕυαγγελισμόraquo

Αργότερα η Ζαμπέτα επέστρεψε στο σπίτι με ραμμένοδάχτυλο και όπως είχαν βεβαιώσει οι γιατροί την αφή τουγια πάντα χαμένη Ξάπλωσε στο κρεβάτι τρέμοντας απόρίγη φόβου και πόνου και θρήνησε με σιγανό παράπονο τοlaquoπεθαμένοraquo δάχτυλο Μέχρι το απόγευμα είχε ανεβάσειπυρετό Η Κατίγκω θέλησε να φωνάξουν το γιατρό όμως οΠρίφτης την σταμάτησε

laquoΟι γιατροί του ldquoΕυαγγελισμούrdquo μας είπαν πως αν κά-νει πυρετό θα είναι από την ταραχή της και μέχρι το πρωίθα έχει υποχωρήσει κυρία Χρυσολωρά Θα καθίσω εγώκοντά της να την προσέχωraquo

Κοίταξε την Κατίγκω ντροπαλά με μάτι ψαρίσιο Η Ζα-μπέτα κάθε φορά που άνοιγε τα μάτια της αντίκριζε τοπρόσωπο του Κόκου σκυμμένο πάνω της Δεν τον είχε δειποτέ έτσι τρομαγμένο συρρικνωμένο ένα σωρό από κόκ-καλα έρωτα και παράπονα Η ώρα περνούσε Εκείνη φαι-νόταν πως όλο κάτι ήθελε να του πει ίσως και να πάει στοδιάολο αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί τι ήταν αυτό Στοτέλος τραύλισε λόγια δίχως ειρμό καθώς τον κοίταζε μεθολό το μάτι του αμέθυστου

laquoΤο δενδρολίβανο ανθίζει όλο το χειμώνα οι νάρκισσοιτο Φεβρουάριο οι ανεμώνες και οι ασφόδελοι το Μάρτιοτον Απρίλη όλα ανθισμέναraquo


379


Ο Πρίφτης καθισμένος στην άκρη του κρεβατιού συνέ-χιζε να της βάζει βρεγμένα πανιά στο μέτωπο που έκαιγεΤα μεσάνυχτα όταν ο πυρετός άρχισε να υποχωρεί η Ζα-μπέτα γύρισε στο πλάι

laquoΗ ζωή είναι μέλι και σκατά Μια πέφτω στα σκατά καιμια στο μέλιraquo ψιθύρισε και ο Πρίφτης βρήκε τότε την ευ-καιρία και χώθηκε μέσα στο κρεβάτι της

Ο Παράδεισος Ναυάγησε στην κόκκινη θάλασσα τωνμαλλιών της Την χάιδεψε παντού φίλησε κάθε εκατοστότου κορμιού της ενώ εκείνη όλο ήθελε να διαμαρτυρηθεί καιόλο το ανέβαλλε καθώς υπολόγιζε την άγρια και αφιλόξενηερημιά της Αύριο σκεπτόταν αύριο θα τον βρίσω αύριο θατον διώξω τον αντίχριστο αύριο Όμως άνοιγε στην αγκα-λιά του όπως το νυχτολούλουδο στο φως του φεγγαριούΔεν είχε νιώσει ποτέ έτσι ποθητή και λατρεμένη Μέσα στηζάλη της τον μπέρδεψε με ήρωα από κάτι όνειρά της ξεχα-σμένα που είχαν μείνει όνειρα και τον πέρασε για σημάδιχαμένων ψευδαισθήσεων Του παραδόθηκε Κοιμήθηκε στηναγκαλιά του ξεχνώντας τις δυστυχίες του κόσμου τις αν-θρώπινες φθορές τα άχαρα χρόνια της την αποτυχία τουγάμου της την κατεστραμμένη θηλυκότητά της το πεθα-μένο έμβρυο την άγονη κοιλιά της

Η βροχή έφτασε ελαφριά και σιωπηλή Ένα ξημέρωμασυννεφιασμένο έδωσε το γκρίζο χρώμα της Εβδομάδας τωνΠαθών στην Αθήνα στους δρόμους στους κήπους στα σπί-τια στα έπιπλα και στα αντικείμενα του δωματίου της Ζα-μπέτας Ξύπνησε με την αίσθηση πως είχε περάσει μια νύ-χτα που ίσως την είχε μόνο ονειρευτεί Το χέρι της τυλιγ-μένο στις γάζες πονούσε Το ψηλάφισε και το ένιωσε ακό-

380



μα μουδιασμένο Πίσω στην πλάτη της κάτι ζεστό ήτανκολλημένο κατά μήκος της σπονδυλικής της στήλης και τηνεμπόδιζε να γυρίσει ανάσκελα Προσπάθησε να θυμηθεί τιείχε συμβεί το προηγούμενο βράδυ και τότε της κόπηκε ηανάσα Πετάχτηκε από το κρεβάτι τρομαγμένη και συνει-δητοποίησε πως ήταν γυμνή Άρπαξε τότε τη σκούπα κι έ-βγαλε τον Πρίφτη από το δωμάτιό της έξω στον κήπο μεκραυγές που προσπαθούσε δίχως επιτυχία να πνίξει γιανα μην ξεσηκώσει το σπίτι στο πόδι Την είδε όμως η Ευλα-λία η οποία μάζευε βιαστικά τα απλωμένα ρούχα από τονκήπο να μη μουσκέψουν στη βροχή Άκουσε τις κραυγέςτης Ζαμπέτας

laquoΗ πουτάνα κι αν κρυφτεί η χαρά δεν την αφήνειraquo τηςφώναξε με ικανοποίηση γιατί της είχε δοθεί η ευκαιρία νατην πει laquoπουτάναraquo

Κατόπιν καθώς είδε τον Πρίφτη να βγαίνει από την πόρ-τα της μισόγυμνος θαύμασε

laquoΒρε πώς τα βρίσκουν οι βλαμμένοι μεταξύ τουςraquoΗ Μεγάλη Εβδομάδα πέρασε με ψιλόβροχο Μεγάλη

Παρασκευή η Κατίγκω με τη Θάλεια τη Δάφνη και τηνΚοκόνα Κρυσταλλένια ακολούθησαν τον Επιτάφιο της Μη-τρόπολης με ομπρέλες και αδιάβροχα και κατόπιν επέ-στρεψαν όλες μαζί στο σπίτι της οδού Πανεπιστημίου Αρ-γότερα θα ερχόταν και ο Τιμολέων Χρυσολωράς να πάρειτην Κοκόνα η οποία ζούσε μια δεύτερη νιότη Ο γάμος τήςπήγαινε πολύ Είχε ανθίσει ο έρωτας μεταξύ τους Τώρα σεπροχωρημένη ηλικία γερασμένη κι ελεύθερη η Κρυσταλ-λένια αντιλήφθηκε ότι δεν είχε πια τίποτα να χάσει Με τοπροαίσθημα του θανάτου εγκατέλειπαν τα σώματά τους


381


στον έρωτα με ξετσιπωσιά ενώ ανακάλυπταν ο ένας στονάλλο αυτό που με την πάροδο του χρόνου είχαν γίνει δυοχαρούμενα γεροντάκια Οι γυναίκες βρήκαν τη Λάουρα νατις περιμένει καθισμένη στο σαλόνι Με τη βροχή και δίχωςπαπούτσια δεν είχε μπορέσει να πάει στην εκκλησία Τοντελευταίο καιρό όλο και συχνότερα γύριζε στο πατρικότης Η Κατίγκω με την καρδιά της μάνας που είναι συνη-θισμένη να διαβάζει την αλήθεια πίσω από τις λέξεις κατα-λάβαινε πως τίποτα δεν ήταν όπως φαινόταν στη ζωή τηςκόρης της Εκείνος ο θυμός τον οποίο η Λάουρα προσπα-θούσε με πείσμα να διατηρήσει ζωντανό της φαινόταν πωςμε τον καιρό υποχωρούσε Ο γάμος δεν την είχε αλλάξει κα-θόλου μάλλον της είχε προσθέσει γιατί η Λάουρα ήταν πά-ντα ωραία αλλά είχε αποκτήσει ηγεμονική εμφάνιση απότότε που παντρεύτηκε Εκείνο το μουλαρίσιο πείσμα τηςμόνο να μην υπήρχε γιατί ώς πότε θα τριγύριζε ξυπόλυτηΠόσο θα κρατούσε ακόμα δίχως να κουραστεί να είναι α-πούσα από την πραγματική ζωή

Η Κατίγκω σκεπτόταν πως οι κόρες της δεν ήταν συνη-θισμένες γυναίκες κι έπρεπε να το πάρει απόφαση Η Θά-λεια είχε αρχίσει να γράφει το μυθιστόρημά της στη γραφο-μηχανή που της είχε χαρίσει ο Φίλιππος

laquoΚόρη μου γράψε ότι θέλεις αλλά μη βγάλεις τα άπλυ-τά μας στη φόρα και γίνουμε ρεζίλι στους γνωστούς μαςraquoτην είχε παρακαλέσει η Κατίγκω κι εκείνη την κατηγόρησεέτοιμη για καβγά

laquoΕσένα μόνο η γνώμη του κόσμου σε ενδιαφέρειraquoΗ Κατίγκω την κοίταξε περίλυπη Η Θάλεια ήταν αίμα

από το αίμα της και σάρκα από τη σάρκα της γυναίκα ανά-

382



μεσα σε γυναίκες της εποχής της με τις laquoαποσκευέςraquo τηςγεμάτες τα μυστήρια του κόσμου με έρωτες που δε θα γνώ-ριζε ποτέ οικογένεια που δε θrsquo αποκτούσε ποτέ καθώς οχρόνος προχωρούσε κι εκείνη έκανε επιλογές διαφορετικέςαπό αυτές τις οποίες είχε κάνει η Κατίγκω στην ηλικία της

Η Δανάη παρακολουθούσε τα μαθήματα στη Σχολή Κα-λών Τεχνών και πήγαινε καθημερινά με το ποδήλατο στοΠολυτεχνείο Η Κατίγκω έστελνε από πίσω της τον Πρί-φτη Η παρουσία της κόρης της πάνω στο δίκυκλο και μό-νης της ήταν θέαμα σπάνιο εκείνη την εποχή και σταματού-σε την κυκλοφορία στους δρόμους της Αθήνας Όταν βγήκεστη φόρα το μυστικό της ο έρωτας για τον ξάδερφό της ηΚατίγκω έφριξε Νόμισε πως θα της έρθει νταμπλάς

Τι έχω κάνει Θεέ μου και με τιμωρείς έτσι αναρωτήθη-κε και φώναξε

laquoΜε τον ξάδερφό σου παλιοκόριτσο Φωτιά που μας έ-καψεraquo

Άρπαξε τη Δανάη από τα μαλλιά και κάλεσε αμέσωςτους Μπαλτατζήδες σε οικογενειακό συμβούλιο

laquoΠότε Πώς έγινε Πώς είναι δυνατό Δυο πρώτα ξαδέρ-φια Πώς δεν το καταλάβαμε εγκαίρως να το σταματήσου-μεraquo τσύριζε η Μαργιόλα τραβώντας τα μάγουλά της μέσαστο σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου και κανέ-νας μέχρι τότε δεν την είχε δει εκτός εαυτού

Επενέβη ο ΑριστείδηςlaquoΑυτά συμβαίνουν Μαργιόλα και στις καλύτερες οικο-

γένειεςraquo της έκοψε τη φόραΤο κύρος του κατάφερε κάποια στιγμή να ηρεμήσει την

ομήγυρη


383


laquoΘα ρωτήσουμε και την άποψη του ενδιαφερομένου ναδούμε τι έχει να μας πειraquo αποφάσισε ο Μπαλτατζής με ψυ-χραιμία ψυχιάτρου και την επόμενη μέρα έγραψε στον Νι-κόλα Η Μαργιόλα άνοιξε κρυφά το γράμμα και συμπλή-ρωσε από κάτω δυο γραμμές δικές της γεμάτες νεύρο

Χάθηκαν οι γυναίκες γιε μου Την ξαδέρφη σου βρήκες νrsquoαγαπήσεις για να κάνεις άνω κάτω δυο οικογένειες Τισας φταίμε εμείς και μας βάζετε σε τέτοιους μπελάδες

Σε τρεις βδομάδες είχαν την απάντησή του Τους διαβε-βαίωνε πως αγάπησε τη Δανάη από την πρώτη στιγμή ό-ταν η θεία του και οι ξαδέρφες του ήρθαν από τη Σικελίαστην Ελλάδα πως για εκείνον δεν υπάρχει άλλη γυναίκααυτή είναι και τελείωσε πως δεν τολμούσε να τους το πει ό-σο η Δανάη ήταν μικρή πως δεν ήθελε να στενοχωρήσει κα-νέναν από την οικογένεια αλλά να το πάρουν απόφαση καινα μην προσπαθήσουν να τους αλλάξουν γνώμη πως μόλιςτελείωνε το μεταπτυχιακό κι επέστρεφε στην Ελλάδα θαέκαναν τους αρραβώνες τους Ο Αριστείδης Μπαλτατζήςκατάλαβε πως οποιαδήποτε αντίρρηση από τη μεριά τωνδυο οικογενειών θα έφερνε τα αντίθετα αποτελέσματα

laquoΠολύ καλά λοιπόν αλλά με την προϋπόθεση πως στομέλλον θrsquo αποφύγετε να κάνετε παιδιάraquo συναίνεσε αλλά ό-λοι χρειάστηκαν καιρό να το χωνέψουν

Οι μελαγχολίες της Δανάης και η ανορεξία μυστηριώδησυμπτώματα που τόσο είχαν ανησυχήσει την Κατίγκω κό-πηκαν με το μαχαίρι Εκείνη κρυφοκοίταζε την κόρη τηςΑδύνατη κοντή είχε το στήθος πλάκα ακόμα κι έμοιαζε με

384



κοριτσάκι που δε θα μεγάλωνε ποτέ Η Κατίγκω δεν είχεξαναδεί μέση τόσο λεπτή Συχνά αναρωτιόταν πώς η κόρητης το απολειφάδι ενέπνευσε τέτοιον έρωτα στον ωραίοΝικόλα Μπαλτατζή που θεωρούνταν από τους πιο γοητευ-τικούς και χαρισματικούς γαμπρούς της Αθήνας Μυστή-ρια πράγματα

laquoΠερί ορέξεως κολοκυθομπούρεκο Κατίγκω μουraquo τηςέλεγε η Κοκόνα Κρυσταλλένια όταν η Κατίγκω με πόνοψυχής τής εκμυστηρευόταν τις σκέψεις της

laquoΕίναι οι ξένες επιρροές Είκοσι χρόνια στην Ιταλία αυ-τά τα αποτελέσματα είχαν για την αδερφή μου και τις κό-ρες της χαλαρά ήθη Αυτή η σιγανοπαπαδιά που δεν τηνπιάνει το μάτι σου ξεμυάλισε τον Νικόλα μου Άξιζε καλύ-τερη τύχη ο γιος μου ο λεβέντηςraquo γκρίνιαζε η Μαργιόλακαι κοίταζε με μισό μάτι την ανιψιά της

Η Κατίγκω το είχε πια χωνέψει πως οι κόρες της δεν ή-ταν συνηθισμένες Ελληνίδες Το είχε πάρει απόφαση γιατίκαμιά από τις τρεις δεν ήταν αυτό που φαινόταν Ούτε και ηίδια όμως

Κανένας δεν αμφισβητούσε την αρετή της Κατίγκως ού-τε το γεγονός πως οι Χρυσολωράδες υπήρξαν στυλοβάτεςτων παραδόσεων αλλά εκείνη ένιωθε το σώμα της να γερ-νάει και την ψυχή της πιο νέα πιο λαίμαργη από ποτέ Ναζήσει αχ να προλάβει να ζήσει Δίχως αμφιβολία κάτι τήςψιθύριζε στο αυτί πως εκείνη ήταν η τελευταία της ευκαι-ρία Η πρόσφατη ελευθερία της πήγαζε από ένα εσωτερικόφως που φώτιζε τον τρόπο με τον οποίο είχε μεταμορφω-θεί το παρελθόν της Κοίταζε το κενά της ζωής της και α-νακάλυπτε πως ο Βικέντιος Μοράρης της τα γέμιζε όλα


385

13o


Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από το απόγευμα που με τηδικαιολογία πως την περίμενε η μοδίστρα για πρόβα έφυγεστις τέσσερις από το σπίτι

laquoΘα πάω με τα πόδια δεν είναι μακριάraquo σταμάτησε τονΠρίφτη που ήθελε να την συνοδέψει έξω από την πόρτα

Κατηφόρισε τη Σταδίου σαν να την κυνηγούσαν καιπήρε την πρώτη άμαξα που βρήκε μπροστά της Έδωσε τηδιεύθυνση και τα δέκα λεπτά τα οποία χρειάστηκαν για ναφτάσει μέχρι την οδό Αδριανού στην Πλάκα της φάνηκανδέκα αιώνες Πριν προλάβει να χτυπήσει την πόρτα τουδιώροφου της άνοιξε ο Βικέντιος Μοράρης Την τράβηξεμέσα καθώς εκείνη ευχόταν να μην την είχε δει κανέναςγνωστός γιατί πάντα βρίσκονται μάρτυρες όταν περισσό-τερο επιθυμεί κανείς να μείνει ανώνυμος Δίχως να χάσειχρόνο ο Μοράρης την παρέσυρε σrsquo ένα παράφορο σμίξιμοΗ Κατίγκω ψέλλιζε λέξεις που τις ξέβραζε η ψυχή της Ή-ταν μια συνωμοσία των πιο βασικών της ενστίκτων Την έ-γδυσε απrsquo όλα ρούχα δισταγμούς ενοχές τύψεις λανθα-σμένες αντιλήψεις για τα laquoπρέπειraquo και τα laquoμηraquo της ζωήςκι ένιωσε τη δόνηση της φυσικής ένωσης με κόκκαλα πουέτριζαν καθώς εξαφανίζονταν οι αντιστάσεις της κι έλειω-νε η σκουριά των χρόνων που είχε περάσει αφίλητη και ανέ-ραστη Χανόταν στα αγγίγματά του ανασταινόταν στα χά-δια του ξαναγεννιόταν στα φιλιά του Πώς να χωρέσει σελόγια όλη αυτή η πανδαισία των αισθήσεων η αλληγορίατης ζωής Ώρες αργότερα στην εξώπορτα ο Μοράρης τηνπίεσε

laquoΆσε με Κατίγκω να σε συνοδέψω σπίτιraquolaquoΌχι θα μας δουν θα το καταλάβουν όλοιraquo αρνήθηκε ε-

386



κείνη με χάρη έφηβης και ο νους της γέμισε πάλι με ένασωρό αντιρρήσεις

Ο Μοράρης την άφησε να μιλάει μέχρι που οι λέξεις τηςπέθαναν στη σιωπή Την καληνύχτισε με μια σφιχτή αγκα-λιά κι ένα υγρό φιλί

laquoΑύριο Κατίγκω Αύριο και για πάνταraquoΕκείνη με τρόμο περίμενε πως θrsquo άκουγε τη βροντερή

φωνή του Θεού και του πατέρα τηςlaquoΝτροπή σου Κατίγκω Πώς τολμάςraquoΤης ήταν αδύνατο να δεχτεί πως μπορούσε νrsquo αποφασίζει

ελεύθερη για πράγματα που λίγο καιρό πριν της ήταν αδια-νόητα Μέσα στην άμαξα καθώς επέστρεφε σπίτι τηςσυλλογιζόταν αυτή την ευλογημένη ελευθερία νrsquo αφήνει πί-σω τα laquoαπαγορεύεταιraquo της ζωής της νrsquo απορρίπτει όλα ταlaquoπρέπειraquo με τα οποία είχε μεγαλώσει στο περιθώριο της ύ-παρξής της και αποφάσισε πως θα παραδινόταν στον έρω-τά του και μες στην αγκαλιά του θα ζούσε λάμψεις αληθινήςζωής με όσα φιλιά τής είχαν απομείνει και όση αγάπη τήςείχε περισσέψει

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά λιποθύμησε στον κήπο ένα πρωινόστις αρχές Ιουλίου Μόλις είχε επιστρέψει από την Κολο-κυνθού με μια τσάντα γεμάτη χόρτα Η ανάγκη να τρώεισυνέχεια χόρτα ακόμα και ωμά όπως οι κατσίκες είχε γί-νει τις τελευταίες δυο βδομάδες επιτακτική Έβαλε στηφωτιά μια κατσαρόλα με νερό και μέχρι να βράσει βγήκεστον κήπο να πάρει αέρα Έκανε μερικά βήματα ζαλίστη-


387


κε ξαφνικά και σωριάστηκε καταγής Η Ευλαλία η οποίατην παρακολουθούσε από την πόρτα της κουζίνας του με-γάρου Ρώμα έτρεξε γρήγορα και καθώς την είδε πεσμένηστο χώμα της έδωσε δυο δυνατά χαστούκια για να συνε-φέρει τάχα με μια ευχαρίστηση που ακύρωνε τις ταπεινώ-σεις του παρελθόντος όσες είχε υποστεί από τον κακό χα-ρακτήρα της Ζαμπέτας Ήταν μερικές βδομάδες που ηΧαρβαλιά αισθανόταν αδιάθετη ιδίως τα πρωινά Της είχεκοπεί η όρεξη για φαγητό η όρεξη για το βραδινό της τσι-γάρο η όρεξη για να βρίζει τον Κόκο Πρίφτη Το σώμα τηςπονούσε μόνο που το άγγιζε Μια μόνιμη ναυτία την βασά-νιζε και δεν υπήρχε φορά καθώς μαγείρευε που να μην μπειστο μπάνιο δυο τρεις φορές να βγάλει τα σωθικά της

laquoΑυτή η αρρώστια για μένα λέγεται γκαστριάraquo απο-φάνθηκε η Σαμαλτάνα Φυλακτού από πείρα καθώς παρα-τηρούσε τη χλομάδα της Ζαμπέτας και τα κομμένα μάτιαμε τους μαύρους κύκλους

laquoΑστειεύεσαι Γκαστριά με τι Με το Άγιο Πνεύμαraquoτης απάντησε ξαφνιασμένη η Χαρβαλιά laquoΕξάλλου εγώδεν μπορώ να κάνω παιδιά Τα έμμηνά μου είναι ελάχιστακαι σπάνια Έχω κατεστραμμένα σωθικά Μου το έχουνβεβαιώσει και οι γιατροί του στρατιωτικού νοσοκομείουστου Μακρυγιάννηraquo

Σκοτείνιασε η Ζαμπέτα στη δύναμη της ανάμνησης αλ-λά η παραδουλεύτρα τής είχε ήδη βάλει φωτιά Κι ανΜπα δενhellip Είχε από καιρό ξεπεράσει το πένθος της γιατην αδύνατη γονιμότητά της Δεν είχε το κουράγιο νrsquo αρχί-σει ξανά να σκέπτεται και να νιώθει το σώμα της πάλι ζω-ντανό Εξάλλου πώς Κι αν Κι αν εκείνη τη φορά τη μια

388



τη μοναδική Είχε απωθήσει την ανάμνηση στην πιο σκο-τεινή γωνιά του μυαλού της Κάποια βράδια όμως όταν τοθυμόταν καθισμένη στο σκοτάδι του κήπου ανατρίχιαζεΞάπλωνε κατόπιν στο κρεβάτι της και χάιδευε αφηρημένητο laquoνεκρόraquo δάχτυλό της

Καθώς η Ζαμπέτα χειροτέρευε μέρα με τη μέρα η Κατί-γκω έφερε τον οικογενειακό τους γιατρό να την εξετάσει κιεκείνος επιβεβαίωσε την εγκυμοσύνη για την οποία όλοι στοσπίτι ήταν σίγουροι εκτός από την ίδια ndash μωραίνει ο Κύριοςον βούλεται απολέσαι Αμέσως η περίπτωσή της καταγρά-φηκε στα ιατρικά χρονικά του Πανεπιστημίου Αθηνών ως ά-ξια μελέτης γιατί πώς ήταν δυνατό μια γυναίκα που πλησία-ζε τα σαράντα με μια σάλπιγγα και μια ωοθήκη δίχως μη-νιαίο κύκλο και με μια μοναδική επαφή να μείνει έγκυος

laquoΘαύμα Έγινε θαύμαraquo είπαν ομόφωνα η Σαμαλτάνακαι η Ατταλιώ και σταυροκοπήθηκαν

laquoΟι πουτάνες όλα τα καταφέρνουν ακόμα και να γκα-στρώσουν παπάδεςraquo σχολίασε η Ευλαλία την εγκυμοσύνημε ένα περιφρονητικό μειδίαμα

Η Ζαμπέτα πανικόβλητη έκλαψε τρία μερόνυχτα α-σταμάτητα Ρυτίδες μιας πρώιμης ωριμότητας αυλάκωναντο πρόσωπό της Κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει τηνπαράξενη αντίδρασή της και το απέδωσαν σε υπερβολικήσυγκίνηση Όταν κατάφερε να μιλήσει φώναξε μέσα στουςλυγμούς της

laquoΈχω το σπόρο του Αρβανίτη μέσα μουraquoΌμως δεν είχε το κουράγιο να βρίσει τον πατέρα του

παιδιού της ούτε να τον κλοτσήσει όταν τον είδε γονατισμέ-νο μπροστά της


389


laquoΑμέσως πρέπει να στεφανωθούμε αμέσως Εγώ είμαιέτοιμος Ζαμπετάκι Πες μου το ldquoναιrdquo και μη με βασανίζειςάλλοraquo την παρακαλούσε ενώ βρισκόταν σε έκσταση

laquoΤα κατάφερες Κόκο Έκανες το θαύμα σουraquo του είπεδιασκεδάζοντας η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΑκόμα δε με θέλει κυρία Χρυσολωρά Να της μιλήσε-τε κι εσείςraquo την παρακάλεσε και αναστέναξε σαν να μην υ-πήρχε περίπτωση να βρει κατανόηση

laquoΣτο τέλος θα την καταφέρεις Κόκο Πρέπει να κατα-λάβεις πως η Ζαμπέτα έχει φορτισμένο παρελθόν Επιμονήκαι υπομονή θέλει μόνο η περίπτωσή τηςraquo τον συμβούλεψε

Ο Πρίφτης βγήκε στον κήπο και αγνάντεψε το πράσινοτων δέντρων άκουσε τους γνώριμους ήχους των πουλιώντο θόρυβο της Αθήνας και κατάλαβε πως ο κόσμος δε θα ή-ταν ποτέ πια όπως τον ήξερε γιατί μέσα στην κοιλιά τηςΖαμπέτας Χαρβαλιά μεγάλωνε ο σπόρος του Ένιωσε απε-ρίγραπτη ευτυχία Γονάτισε τότε και φίλησε το χώμα πουπατούσε Έκανε μεταβολή και μπήκε μέσα στην κουζίναΒρήκε τη Ζαμπέτα όρθια στο νεροχύτη Ο Κόκος απομά-κρυνε μαχαίρια πιρούνια και όλα τα αιχμηρά αντικείμεναΆρπαξε το πρόσωπό της στα χέρια του και κόλλησε τα χεί-λη του στα δικά της Εκείνη άνοιξε το στόμα να βγάλει μιακραυγή αγανάκτησης και ο Αρναούτης έσπρωξε τη γλώσσατου μέσα Η Ζαμπέτα είχε αντισταθεί στον Πρίφτη όπωςαντιστεκόταν στις ψείρες αλλά η αγάπη του μεγάλωνε σαντα ζιζάνια του κήπου που ενώ τα έκοβε εκείνα πάλι ξεπε-τάγονταν με μεγαλύτερη δύναμη Κάτω από το γερό χέριτου που κρατούσε ακίνητο το πρόσωπό της κι ενώ η γλώσ-σα του έκανε το laquoγύρο του θανάτουraquo μέσα στο στόμα της η

390



Ζαμπέτα κατάλαβε πως ο πόλεμος εναντίον του ήταν πιαμια πράξη άχρηστης τυραννίας

Ο Φίλιππος είχε γέλιο αυθόρμητο καθαρό βλέμμα σιγου-ριά κατάπινε όλο τον αέρα κι έπιανε όλο το χώρο αλλά ηκαλοσύνη του ήταν εκείνο που σε μάγευε Μάγευε όλους κιέκανε τη Λάουρα έξω φρενών γιατί η ίδια δεν είχε γνωρίσειποτέ τη χαρά της γενναιοδωρίας Της αφαιρούσε κάθε λόγονα τον μισεί Πώς μπορεί κανένας να μισήσει κάποιον όταντου φέρεται με τέτοια καλοσύνη και κατανόηση Θα προτι-μούσε να της φέρεται άσχημα να μην την υπολογίζει ναμην την σέβεται να την βασανίζει για να μπορεί να τον μι-σεί με όλη τη δύναμη της ψυχής της Να μπορεί να κατηγο-ρεί τη μητέρα της

laquoΕίδατε τι τραβάω για σας Πόσο δυστυχισμένη είμαιγια χάρη σας Είδατε τι θυσία έκανα για την οικογένεια Ναπερνάτε όλοι σας καλά κι αφήστε εμένα να καίγομαι να ψή-νομαι στην κόλαση του γάμου μουraquo

Η Λάουρα πολλές φορές ξεχνιόταν στην καλοπέρασητης αγάπης του Φίλιππου και τον άφηνε δίχως να τον πολε-μάει μόνο για να τον ευχαριστήσει αλλά κρατούσε την α-νεξαρτησία της και υπερασπιζόταν τα μυστικά της Εκεί-νος ήθελε στη μήτρα της να φτιάξει τον κόσμο όλο από τηναρχή αλλά οι βραδινοί έρωτες δεν είχαν αποδώσει ακόμηαυτά που περίμενε Κουβαλούσαν και οι δυο το γάμο τουςη Λάουρα ως ένα αβάσταχτο βάρος μια παγίδα ο Φίλιπ-πος ως καθημερινό μαρτύριο να ζητιανεύει την αγάπη της


391


και να μην του την δίνει Μπορούσε να μαρμαρώσει δίπλατης μόνο για να μην την ξυπνήσει Να την βλέπει μέσα στηνηρεμία του ύπνου και να την νιώθει δική του Μόνο τότε ή-ταν στον ύπνο της στη βύθισή της Ο χρόνος περνούσε αλ-λά η Λάουρα ποτέ Ο Φίλιππος είχε μάθει τόσο καλά τη γε-ωγραφία του κορμιού της που μπορούσε να περιγράψει απόμνήμης κάθε γωνιά της κάθε καμπύλη κάθε λεπτομέρειατων αυτιών της των βλεφαρίδων της των δοντιών της τηςβελούδινης επιδερμίδας της των στενών αλλά τονισμένωνγοφών της Η ψυχή της όμως του ήταν άγνωστη

Καθώς οι μέρες μεγάλωναν ήρθε η αλλαγή αθόρυβα Καιήταν αδύνατο στη Λάουρα να θυμηθεί πώς ή να υπολογίσειμε ακρίβεια πότε άρχισε να προσέχει το χρώμα των ματιώντου Φίλιππου το αυθόρμητο χαμόγελό του τα μικρά αυτιάτου την κομψότητα με την οποία έτρωγε τον τρόπο πουσώπαινε ξαφνικά στη μέση μιας συζήτησης γιατί η αλλαγήδεν είναι κάτι το οποίο συμβαίνει από τη μια στιγμή στηνάλλη αλλά είναι μια μακροχρόνια και σιωπηλή διαδικασίαη οποία τις περισσότερες φορές συμβαίνει ερήμην μας Κα-τά τη διάρκεια εκείνων των δύο χρόνων που του είχε κηρύξειτον πόλεμο τον είχε εν τω μεταξύ αγαπήσει Η μεταμόρ-φωσή του από βάτραχο σε πρίγκιπα έγινε μέσα της δίχως νατο καταλάβει Σε όλα βρίσκω εσένα και όλα σε επαναλαμβά-νουν κύριε Ρώμα Άντζουλε Φίλιππε Η ζωή της ήταν δε-μένη μαζί του με χίλιες μικρές λεπτομέρειες μιας δίχρονηςσυμβίωσης Κάθε στιγμή που είχε ζήσει μαζί του έγινε ξαφ-νικά πολύτιμη Μάζευε τις προσωπικές στιγμές τους μέσαστο μυαλό της όπως τα κοσμήματα που της χάριζε μέσαστην μπιζουτιέρα της Όταν ήθελε άνοιγε το κουτί και τα έ-

392



βγαζε έξω να τα θαυμάσει να τα αγγίξει να τα χαϊδέψει ναβεβαιωθεί πως ήταν δικά της χαρισμένα από εκείνον Έτσικαι με τις στιγμές τους Μόνη κλεισμένη στην κάμαρά τηςτις τράβαγε μια μια από το σκοτεινό δωμάτιο της μνήμηςκαι τις απολάμβανε τα υγρά φιλιά του καθώς προσπαθούσενα τα αποφύγει τάχα το βελούδο της φωνής του καθώς πρό-φερε το όνομά της τα χέρια του που έτρεχαν πάνω στο κορ-μί της τα δάχτυλά του που έπαιζαν με τα λυτά μαλλιά τηςτην απελπισία του όταν γεμάτη θυμό τον έδιωχνε από κο-ντά της τη λαχτάρα του νrsquo ανακουφίσει με ποδόλουτρα ταταλαιπωρημένα πέλματά της τον τρόπο που εξέφραζε τηναποδοκιμασία του για το πείσμα της ndashlaquoΜα παιδί μου τι α-ποκοτιάraquondash το πώς της ζητούσε να τον συγχωρήσει για τοπάθος του και πάλι όπως ένας τρελός

laquoΌσο ζω θα σrsquo αγαπώ Λάουρα και μετά το θάνατο μέ-χρι την αιωνιότηταraquo

Είχαν ανατραπεί όλαΑπό το πρωί μέχρι το βράδυ δεν έκανε τίποτε άλλο από

το να σκέπτεται τον Φίλιππο Έχασε την όρεξη για φαγητότην ανάγκη για ύπνο την ηρεμία για όνειρα την ευχαρίστη-ση να κάθεται με τις ώρες στον κήπο δίχως να κάνει τίποτατην ενέργεια για περίπατο στο Βασιλικό Κήπο την ξεγνοια -σιά και τη λαχτάρα για λούσα την ευχαρίστηση να παίζειστο πιάνο τις laquoΠολωνέζεςraquo του Σοπέν Απέκτησε όμως τηνικανότητα να ξεχνάει τα πιο σημαντικά όπως να τρίψει ταδόντια της με σόδα πριν κοιμηθεί να βουρτσίσει εκατό φορέςτα μαλλιά της να περάσει με καστορέλαιο τις βλεφαρίδεςτης να κάνει εκατό επικύψεις εκατό διαστάσεις και τις ει-δικές ασκήσεις για να διατηρήσει τη λεπτή μέση της


393


Ήταν και άλλες οι αλλαγές όμως κι έρχονταν σιγά σιγάσαν μικρά θαύματα Η Λάουρα άρχισε να νιώθει μια επιτα-κτική ανάγκη να κλείσει τις ανοιχτές υποθέσεις που είχε μετη μητέρα της Στην γκρίζα μονοτονία των χειμωνιάτικωνημερών με ένα καταθλιπτικό ψιλόβροχο η Λάουρα γύριζεσυχνά στο πατρικό της

laquoΟ δολοφόνος επιστρέφει πάντα στον τόπο του εγκλή-ματοςraquo ψιθύριζε η Θάλεια όταν την έβλεπε στο σαλόνι νακάθεται μαζί με τη μητέρα τους μπροστά στο τζάκι

Οι δυο τους άλλοτε αμίλητες άλλοτε με παύσεις κουβέ-ντιαζαν για το Μονρεάλε αλλά και για το παρελθόν τηςΚατίγκως για τα παιδικά χρόνια της στην Πόλη και αργό-τερα στην Αθήνα για τους παππούδες και τις γιαγιάδεςγια τις οικογένειες των Χρυσολωράδων και των Αλφιέριαλλά και για εκείνη την περίοδο της καταστροφής την ο-ποία είχαν όλες προσπαθήσει να ξεχάσουν

Μα τι θέλει η κόρη μου κι ανασκαλεύει περασμένα-ξε-χασμένα σκεφτόταν η Κατίγκω με πόνο ψυχής καθώς έ-νιωθε άβολα με την περίεργη νοσταλγία της κόρης της

Η Λάουρα όμως είχε ανάγκη να γυρίσει πίσω στις ρίζεςτης και στην ίδια τη μητέρα της Ίσως δεν ήταν η Κατίγκωπου έφταιγε για τις άσχημες σχέσεις τους αλλά το μέτρο μετο οποίο η Λάουρα την μέτραγε μέχρι τότε Ερευνώντας τηνιστορία της οικογένειάς της άρχισε να κατανοεί τη δυναμικήαλλά τόσο τρωτή μητέρα της και το λαμπρό αλλά αδύναμοπατέρα της με τρόπο που δεν την έκανε να τον αγαπάει λιγό-τερο της έδινε όμως τη δυνατότητα νrsquo αγαπάει τη μητέρα τηςπερισσότερο Καταλάβαινε πως η ίδια ήταν ένα κομμάτι απόόλα όσα υπήρξαν πριν από τη γέννησή της πρόσωπα και γε-

394



γονότα Αντιλαμβανόταν ότι όσο περισσότερες λεπτομέρειεςγνώριζε για το παρελθόν τόσο περισσότερο κατανοούσε τονεαυτό της Ό τι είχε συμβεί ήταν μέρος της ταυτότητάς τηςκαι γνωρίζοντάς το την βοηθούσε νrsquo αλλάξει το μέλλον τηςΔεν είχε σημασία πόση απόσταση είχε προσπαθήσει να κρα-τήσει η μητέρα της της ανήκε και η ίδια ανήκε στη μητέρατης και αυτό δεν ήταν δυνατό να το αλλάξει με τίποτα

Ένα κυριακάτικο μεσημέρι που έλειπε ο Φίλιππος σε τα-ξίδι η Κατίγκω μάζεψε την οικογένειά της στο σπίτι της καικάθισαν όλες μαζί με την Κοκόνα Κρυσταλλένια όπως πα-λιά στο τραπέζι της καλής τραπεζαρίας γεμάτο με όλα τακαλά του Θεού γιατί η Κατίγκω ήθελε να γιορτάσει εκείνητην παράξενη φεγγοβολή του τελευταίου καιρού στο βλέμματης Λάουρας Ήθελε να γιορτάσει το πείσμα της Θάλειας γιαμια καριέρα ζωής την οποία η Κατίγκω δε συμμεριζόταναλλά αποδεχόταν ως επιλογή της επαναστάτριας κόρης τηςΉθελε να γιορτάσει τις επιτυχίες και τους επαίνους της μο-ντέρνας Δανάης αλλά κι εκείνο τον απαγορευμένο έρωτα μετον οποίο η σιγανοπαπαδιά κόρη της τους είχε ξαφνιάσει Ή-θελε να γιορτάσει το γάμο της Κοκόνας Κρυσταλλένιας αλλάκαι τη δική της μυστική ζωή και ήταν βέβαιη πως θα ερχό-ταν η στιγμή που πετώντας από πάνω της και την τελευταίααναστολή θα τους ανακοίνωνε και τη δική της αλλαγή Γιατίλίγο λίγο είχε πάψει να ενδιαφέρεται για τα λεφτά για τηγνώμη της Μαργιόλας για τη γνώμη του κόσμου για τηγνώμη των κοριτσιών της Υπάρχει πάντα στη ζωή ανοιχτόςένας παρθένος δρόμος προς την αλήθεια

Η Ζαμπέτα με τη φουσκωμένη κοιλιά της μπήκε στηντραπεζαρία κρατώντας τη σουπιέρα


395


laquoΒάλε ένα ακόμα σερβίτσιο στο τραπέζι και κάθισε ναφας μαζί μας Ζαμπέταraquo είπε η Κατίγκω

Εκείνη την κοίταξε με αμηχανία και κοκκίνισε μέχρι τιςρίζες των μαλλιών της Μπα σε καλό τους Τι είναι αυτές οιαισθηματικές σαχλαμάρες που τις έπιασαν όλες σήμερα

laquoΓρήγορα μην αργείςraquo την πρόσταξε η Κατίγκω και ηΖαμπέτα έβαλε ένα ακόμα πιάτο στο τραπέζι και κάθισεδειλά να φάει με τα αφεντικά Η Κατίγκω άπλωσε το χέριτης και της χάιδεψε την κοιλιά

Και να έξι γυναίκες η καθεμιά με το δικό της ειδικό βά-ρος στο σώμα και στην ψυχή κάθονται στο τραπέζι καιτρώνε Προσμένουν ένα φωτεινότερο μέλλον το οποίο εκτων προτέρων είναι αδύνατο να το φανταστούν όπως πριναπό μερικά χρόνια δεν είχαν φανταστεί πως θα ερχόταν κά-ποτε η μέρα που μέσα από προσωπικές διαδρομές θα έ-φταναν να μοιράζονται και οι έξι ένα γεύμα δίχως να αισθά-νονται σαν ακροβάτες σε τεντωμένο σκοινί

Όπως κάθονταν όλες μαζί στο τραπέζι η Λάουρα σή-κωσε τα μάτια της και απέναντί της αντίκρισε τη μητέρατης Κοιτάζοντάς την ανακάλυψε ξαφνικά πόσο πολύ τηςέμοιαζε Ω Θεέ μου δε θέλω να της μοιάζω σκέφτηκε α-μέσως και της έκανε καλό να το παραδεχτεί γιατί τότε καιμόνο τότε θα μπορούσε συνειδητά να δει τα καλά στοιχείατης Κατίγκως και να τα εκτιμήσει και συγχρόνως νrsquo ανα-γνωρίσει και να εκτιμήσει τον ίδιο της τον εαυτό Μπορού-σε τότε και μόνο τότε να έχει επιλογές στη ζωή της Ναδιαλέξει να μην ακολουθήσει το δρόμο της μητέρας της ή νrsquoαποφύγει να κάνει τα ίδια λάθη με εκείνη Και τότε σε μιαστιγμή φώτισης ένιωσε βαθιά μέσα της πως δεν ήθελε πια

396



να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον της μητέρας της Αργότε-ρα βγαίνοντας από την τραπεζαρία στάθηκε μπροστάστην Κατίγκω και ξαφνικά την αγκάλιασε Εκείνη κοίταξετην κόρη της παραξενεμένη Δεν μπορούσε να θυμηθεί πότεήταν η τελευταία φορά που είχαν αγγίξει η μια την άλληΉθελε να την ρωτήσει laquoΓιατί Γιατί αυτή η ξαφνική αγκα-λιάraquo αλλά θεώρησε απαραίτητο να σωπάσει Την αγκάλια-σε και η Κατίγκω σιωπηλά γιατί τα λόγια δεν είχαν θέσηανάμεσά τους εκείνη τη στιγμή Με το ένστικτο της μάναςκατάλαβε πως για κάποιον ανεξήγητο λόγο που ίσως δε θαμάθαινε ποτέ ο πόλεμος εκείνος ο πόλεμος που είχε αρχί-σει πολλά χρόνια πριν ανάμεσά τους είχε επιτέλους λήξει

Η Ζαμπέτα έφερε στη Λάουρα το νέο το ΣεπτέμβρηΕίχαν περάσει όλοι μαζί το μήνα Αύγουστο στο Νέο Φάλη-ρο Ο Φίλιππος Ρώμας είχε νοικιάσει έναν όροφο στο ξενο-δοχείο laquoΑκταίονraquo απέναντι από τη laquoΦαληρική Ταραντέ-λαraquo με θέα τη θάλασσα κι εκεί μεταφέρθηκαν και οι δυοοικογένειες για τις καλοκαιρινές διακοπές μαζί με τηνΚοκόνα Κρυσταλλένια και τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά ΟιΜπαλτατζήδες και ο Βικέντιος Μοράρης ήταν συχνοί επι-σκέπτες Μόνο η Ζαμπέτα έμεινε στο σπίτι Η εγκυμοσύ-νη προχωρούσε ενώ η σχέση της με τον Πρίφτη έμενε στά-σιμη

laquoΤώρα που θα μείνεις μόνη με τον Κόκο κοίταξε να τουπεις το ldquoναιrdquo να τελειώνουμε με αυτό τον πόλεμο Ζαμπέ-τα Να στήσετε οικογένεια Δεν είναι σωστό το παιδί σου ναμεγαλώσει δίχως πατέρα Αν δε σκέπτεσαι τον εαυτό σουκαι δε σε πειράζει να ζεις αστεφάνωτη σκέψου εκείνο πουθα γεννηθεί Θα σου άρεσε να το αποκαλούν μπάσταρδοraquo


397


της είπε αυστηρά η Κατίγκω και κοίταξε την κοιλιά τηςπου είχε αρχίσει να φουσκώνει

laquoΔεν μπορώ να πω το ldquoναιrdquo σε έναν άντρα που ονομάζε-ται Κόκος και είναι και Αρβανίτηςraquo της απάντησε η Χαρ-βαλιά με μια σπίθα ξεθυμασμένης οργής

laquoΤο όνομά του και η εθνικότητά του δε σrsquo εμπόδισαν ό-μως να κοιμηθείς μαζί του Ζαμπέταraquo την αποστόμωσε ηΚατίγκω

Αλλά εκείνη δεν της χαρίστηκε έτοιμη την είχε την απά-ντηση

laquoΔε φταίω εγώ κυρία Χρυσολωρά Φταίει ο αέρας του σπι-τιού Κάτι περίεργο γίνεται εδώ και καιρό μέσα σrsquo αυτό το σπί-τι Γάμοι φανεροί αλλά και κρυφοί έρωτες έχουν αλλάξει τηνατμόσφαιρα και παρασύρθηκα ενώ δεν ήθελαraquo της απάντησεη Ζαμπέτα και την λοξοκοίταξε με τα παρδαλά μάτια της

laquoΘέλω να γυρίσω και να σε βρω τουλάχιστον αρραβω-νιασμένη επίσημαraquo της είπε η Κατίγκω αγνοώντας το υ-πονοούμενο καθώς έβγαινε από την κουζίνα για να έχει ε-κείνη τον τελευταίο λόγο

Όταν θα επέστρεφαν θα την έβρισκαν ήδη παντρεμένημε τον Κόκο Πρίφτη γιατί η Ζαμπέτα θα τολμούσε να ρι-χτεί στον κίνδυνο με χίλιες επιφυλάξεις διεκδικώντας ό-μως μια ζωή ολόκληρη

Όταν γύρισαν αρχές Σεπτεμβρίου η Ζαμπέτα βρήκεευκαιρία και πλησίασε τη Λάουρα στον κήπο

laquoldquoΚόμισσαrdquo όταν λείπατε κάτι άκουσα για τον κύριοΡώμα από την οικονόμο των Βλαχάκηδων η οποία το ά-κουσε από την υπηρέτρια του θιασάρχη Καραπάνουhellipraquo

Η Λάουρα δεν την άφησε να τελειώσει Ξαφνιασμένη και

398



με την καρδιά να χτυπάει ξέφρενα διέκοψε τους ανευλαβείςυπαινιγμούς της Χαρβαλιά με μια χειρονομία

laquoΔε θέλω νrsquo ακούσω τα κουτσομπολιά των υπηρετριώνraquoΌπως και να το κάνουμε όμως ένα κουτσομπολιό είναι

πάντα ένα κουτσομπολιό και η ανησυχία που της προκα-λούσε η σκέψη πως ο Φίλιππος μπορεί να είχε ερωμένη τηντρέλαινε Ήταν σίγουρη πως αυτό δε θα το άντεχε Όλα δι-κά της τα ήθελε Και να τον απωθεί και να τον αρνείται αλ-λά και να είναι μονάχα δικός της Έτσι είναι από καταβολήςκόσμου Οι ωραίες γυναίκες τα θέλουν όλα δικά τους Λεςκαι τους τα χρωστάει η ζωή

Το φεγγάρι μονοπωλεί τον ουρανό Ο Φίλιππος γονατισμέ-νος της πλένει τα πόδια Μα τι ήταν αυτό που η απέχθειάτης και η αδιαφορία της προς εκείνον δεν κατόρθωνε να εξο-λοθρεύσει μέσα του και τον ωθούσε να συνεχίζει τα βραδινάποδόλουτρα και να την αγαπάει με τέτοιο απόλυτο τρόποΤης σκουπίζει τα πόδια και σηκώνεται Στέκεται και τηνκοιτάζει όπως τόσες χιλιάδες φορές έχει κάνει στα δυοχρόνια του γάμου τους Εξερευνά το πρόσωπό της αναζη-τώντας κάποιο σημάδι αλλαγής Αλλά η Λάουρα ξέρει νατου κρύβεται Κάτι την κάνει τελικά να σηκώσει τα μάτιατης και να τον κοιτάξει όχι θόρυβος αλλά η σιωπή του Υ-πάρχει κάτι στο βλέμμα του λες και την ξεγυμνώνει καιγιrsquo αυτό την κάνει ξαφνικά τρωτή Για πρώτη φορά παρα-τηρεί στα χαρακτηριστικά του Φίλιππου την ευγένεια τηςφυλής Μέσα στα πράσινα μάτια της η Αθήνα η οδός Πα-


399


νεπιστημίου το μέγαρο Ρώμα η κρεβατοκάμαρά της ογάμος της μεταμορφώνονται σε μια περιπέτεια Σκέπτεταιπως έχει αλλάξει πως δεν αναγνωρίζει πια τον εαυτό τηςκαι θυμώνει Είναι δυνατό να γίνει κανένας ξένος με τον ε-αυτό του Ποια είναι η Λάουρα Αλφιέρι Τι ζητάει από τηζωή Τι πιστεύει για την αγάπη Ποια είναι η σημερινή Λά-ουρα και ποια ήταν τότε δυο χρόνια πριν τον καιρό που πί-στευε πως μοναδικό της καθήκον ήταν να διατηρήσει την ο-μορφιά της Όσα τής έχουν συμβεί τα τελευταία δυο χρόνιαδεν τα έχει θελήσει ούτε τα έχει επιλέξει Επέλεξε μόνο ναμείνει ξυπόλυτη και νrsquo αρνηθεί την αγάπη Τώρα είναι αιχ-μάλωτη των επιλογών της

Ο Φίλιππος την κοίταζε και την ήθελε Λαχταρούσε νατην αγκαλιάσει να νιώσει το βάρος της πάνω του να παρα-βιάσει τη σιωπή της Εκείνη τη στιγμή όλα όσα αποτελού-σαν τον καινούργιο εαυτό της της φάνηκαν ανεξήγητα παρά-ξενα ωραία αλλά και τρομακτικά μαζί Ένιωσε αβάσταχτητην παγίδα στην οποία την είχε φυλακίσει το πείσμα της Ε-πιθυμούσε να γυρίσει πίσω αλλά δεν ήξερε πώς Πώς νrsquo α-φήσει την περηφάνια της Θα ήταν σαν να παραδεχόταν πωςέκανε λάθος Σαν να ζητούσε συγγνώμη από τον laquoκαρβου-νιάρηraquo και αυτό δεν το ήθελε Προτιμούσε να πέθαινε καλύ-τερα Αλλά σε ποιον είχε κάνει κακό τόσα χρόνια με το θυμότης εκτός από τον εαυτό της Είχε απαρνηθεί την αγάπη γιατο μίσος την ελπίδα για την απελπισία τη ζωή για το θάνα-το Μόνο τώρα ύστερα από χρόνια θυμού η Λάουρα με τοένστικτο της ενήλικης ερωτευμένης γυναίκας καταλάβαινετη συμπεριφορά της μητέρας της Αγαπούσε τον ΦίλιπποΡώμα Αυτό ήταν το μυστικό της και δε χρειαζόταν να το

400



μάθει κανένας Ήθελε να γυρίσει πίσω αλλά δεν ήξερε τοντρόπο Σήκωσε τα μάτια της Ο Φίλιππος την κοίταζε με τοερωτευμένο βλέμμα του και η Λάουρα κατέγραψε τους κρα-δασμούς της καρδιάς του Ένιωσε ξαφνικά παγιδευμένη στοπείσμα της και από τα νεύρα της κλότσησε τη λεκάνη Χύ-θηκε το νερό στο πάτωμα κι έσπασε η πορσελάνη με θόρυβοΗ Λάουρα βύθισε και τους δυο τους στην άβυσσο Ακολού-θησε μια σιωπή λες και πέθανε κάτι Ο Φίλιππος έτσι ό-πως την κοίταζε συνειδητοποίησε πως δε θα μάθαινε ποτέτις σκέψεις που κρύβονταν μέσα στο μυαλό της πως ποτέστα χρόνια που έρχονταν δε θα έπαυε να τον εκπλήσσει με τησυμπεριφορά της τις περίεργες ιδέες της τις αδυναμίες τηςακόμα και τις κακίες της κι ένιωσε πως δεν το άντεχε άλλοΠως έπρεπε να κάνει κάτι για να σώσει τον εαυτό του Άφη-σε τη ζημιά στο πάτωμα άνοιξε την ενδιάμεση πόρτα καιμπήκε στο δωμάτιό του

Κάθισε στην πολυθρόνα με ασίγαστο έναν καημό Ένακύμα φούσκωνε μέσα στο στήθος του και δεν μπορούσε νατο σταματήσει Τότε ως πραγματικός άντρας άφησε ελεύ-θερα τα δάκρυά του κι εγκαταλείφτηκε σrsquo ένα ευεργετικόκλάμα Έμεινε εκεί καθισμένος στο έλεος της απελπισίαςτου με τη γνώση πως ήταν εφήμερος πως θα έφευγε απότη ζωή και δε θα είχε κατορθώσει να την κατακτήσει Δεντου είχε μείνει καμιά ελπίδα γιατί την γνώριζε πια καλάΤην ζούσε καθημερινά μέσα από τη στέρησή της Έπειτα α-πό εκείνο το βράδυ που σημάδεψε μια καινούργια φάσηστην κοινή τους ζωή ο Φίλιππος δεν πήγε ξανά στο δωμά-τιό της Η Λάουρα μάταια τον περίμενε Ο κόσμος της ό-πως τον είχε κτίσει πάνω στη σιγουριά της αγάπης του α-


401


νατράπηκε Από τη νοσταλγία σκεπτόταν με ευχαρίστησηακόμα και τις πιο εκνευριστικές συνήθειες της κοινής τουςζωής το ροχαλητό τους αναστεναγμούς το καθάρισμα τηςμύτης τον πρωινό βήχα Είχε χάσει τον πατέρα της το πιοσημαντικό πρόσωπο στη ζωή της και τώρα έχανε και τονΦίλιππο τον άνθρωπο που αγαπούσε περισσότερο διότι δεθrsquo αγαπούσε ποτέ πια έτσι με εκείνη την άμετρη εμπιστο-σύνη και αγάπη που ήταν ικανή νrsquo αγαπήσει όπως όταν ή-ταν μικρό παιδί πριν γνωρίσει τον κόσμο τους άλλους καιτον ίδιο της τον εαυτό με εκείνη την τρυφερότητα και προ-σήλωση με εκείνο το πάθος αλλά και την απόγνωση Έτσιτον αγαπούσε αυτό τον άντρα αυτό τον laquoκαρβουνιάρηraquo μετα εκλεπτυσμένα γούστα που ήταν ικανός να την αγαπάειόπως είναι έτσι κακιά έτσι στριμμένη έτσι περήφανη έτσιδύσκολη έτσι παλιοχαρακτήρας δίχως να προσπαθεί νατην αλλάξει ή να της ζητάει να μην είναι ο εαυτός της

Δέκα νύχτες μάταια τον περίμενε η Λάουρα νύχτες έλλει-ψης και στέρησης Και θα μπορούσε να περιμένει τον Φί-λιππο μια ζωή μέχρι να περάσει το κατώφλι της Ακριβώςεκείνη τη στιγμή κατάλαβε πως περίμενε εκείνο που δε θαερχόταν ποτέ αν η ίδια δεν το ζητούσε πως μπορούσε νακάνει κάτι καλύτερο από το να περιμένει να έρθει ο Φίλιπ-πος σrsquo εκείνη Μπορούσε να πάει η ίδια σrsquo αυτόν Η ζωή είναιμικρή κι εκείνη αύριο μπορεί να μην ήταν ζωντανή Η ζωήείναι τελικά μια ανατριχίλα που φεύγει γρήγορα Και αν οθάνατος ερχόταν δεν ήθελε να την βρει θυμωμένη Δεν ήθε-

402



λε πια να κάνει πόλεμο Η ζωή δεν αναβάλλεται Η ζωή βρί-σκεται αλλού Όχι στα γεγονότα αλλά στο πώς έχουν βιω-θεί τα γεγονότα Η ζωή δεν είναι ένα πράγμα μόνο Είναι έ-να ολόκληρο σύστημα από επιλογές και συνέπειες Ίσως ναμην της δινόταν άλλη ευκαιρία Και ίσως η ζωή να μην είχεχαθεί εντελώς Έξω έβρεχε και για πρώτη φορά βρήκε τημελωδία της βροχής σαν ένα κοντσέρτο σε ρε μινόρε Θαχρειαζόταν όλη τη δύναμη και κάτι περισσότερο για τιςμέρες τους μήνες τα χρόνια που έρχονταν κατά τα οποίαανεξέλεγκτα φοβερά εξαιρετικά ενδιαφέροντα αλλά καικαταστροφικά γεγονότα μπορούσαν να της συμβούν οποιαν-δήποτε στιγμή Δεν ήταν σε θέση να τα αποφύγει ούτε μπο-ρούσε να προσποιηθεί πως δε θα συνέβαιναν Γνώριζε όμωςπως μπορούσε να τα αντιμετωπίσει με ανοιχτό μυαλό Δέ-κα νύχτες δίχως τον Φίλιππο είχαν ανοίξει μιαν άβυσσο μέ-σα της Είχαν ζήσει μαζί δυο ολόκληρα χρόνια δυο ξένοιμα τώρα καταλάβαινε πως δεν υπήρχε αιτία αρκετή για νακαταστρέψει κανένας τη ζωή με τέτοιο τρόπο Δεν υπάρχειθυμός και πείσμα που νrsquo αξίζουν τέτοια θυσία Τι θα έκανεαν ο Φίλιππος δεν ξαναρχόταν κοντά της Δε θα μπορούσενα το αντέξει Και τότε κατάλαβε πως αυτό δεν ήταν αλή-θεια Δεν υπήρχε τίποτα στον κόσμο που να μην μπορεί νrsquoαντέξει ούτε απώλεια που να μην μπορεί να ξεπεράσειΜπορούσε να επιβιώσει από τα πάντα και ακριβώς γιrsquo αυ-τό με όλη της την επίγνωση διάλεγε να είναι μαζί τουΔιάλεγε να σώσει το γάμο της

Η πανσέληνος βγήκε από τα σύννεφα και σκόρπισε το α-σήμι της πάνω στα ξανθά μαλλιά της Λάουρας laquoLuz deLunaraquo της φάνηκε πως άκουσε τη φωνή του πατέρα της


403


και η απουσία της αγάπης του δεν την έκανε κομμάτια ό-πως άλλοτε Πίσω από την ενδιάμεση κλειστή πόρτα άκου-σε τους γνώριμους θορύβους του Φίλιππου στο διπλανό δω-μάτιο Άνοιξε την ντουλάπα της κι εκεί στο βάθος ξεχα-σμένο από μια εποχή μακρινή όπως ένα αποξηραμένο μπου-κέτο από μια γιορτή που έχει τελειώσει βρήκε το κουτί μετα νυφικά της παπούτσια Τα έβγαλε με προσοχή σαν ναφοβόταν μην τα πονέσει λες και ήταν το σημαντικότεροκομμάτι της προίκας της και τα φόρεσε Της ήρθαν στενάΑπό τη δίχρονη ξυπολυσιά τα πόδια της είχαν αλλάξει φόρ-μα Σηκώθηκε Δοκίμασε δυο τρία βήματα παραπατώνταςόπως ο ανάπηρος που από θαύμα βρίσκει την υγειά τουlaquoΆρον τον κράβαττόν σου και περιπάτειraquo Η ζωή της έπαιρ-νε τις οριστικές της διαστάσεις Στάθηκε μπροστά στον κα-θρέφτη της τουαλέτας της Κοιτάχτηκε στην ανταύγεια τουκαι συλλάβισε το όνομά του Με προσοχή μελέτησε τα δυοχρόνια που είχαν κατασταλάξει πάνω στο πρόσωπό της Τοπρόσωπό της εκείνο από το παρελθόν αγνώριστο τώρατην κοίταζε με την κατανόηση του μέλλοντος Ήταν δά-κρυα εκείνες οι σταγόνες που κυλούσαν στα μάγουλά της κιέπεφταν στα χέρια της διαφορετικά απrsquo όσα είχε κλάψειμέχρι τότε δάκρυα παράξενα ίσως κι ευτυχίας Έβγαλε τηρόμπα της και κατόπιν τη νυχτικιά της κι έμεινε γυμνή ό-πως η αλήθεια Είχαν μαζευτεί πολλά ψέματα στη ζωή τηςκαι ήταν αποφασισμένη να τα καθαρίσει Ή τώρα ή ποτέΔιάλεξε το εδώ και τώρα Έτσι ταπεινή και γυμνή από ψευ-τιές υποκρισίες τερτίπια θυμούς πείσματα λανθασμένεςπεποιθήσεις είχε την εντύπωση εκείνη τη στιγμή πως πα-ντρευόταν τον καινούργιο της εαυτό πως αυτός ήταν ο πραγ-

404



ματικός της γάμος Ένιωσε μέσα της μια ανείπωτη ευτυ-χία Μια ευτυχία που γεννήθηκε μέσα από μίσος θυμό α-ντάρα και πείσμα Ένιωθε την ανάγκη να του ζητήσει συγ-γνώμη για τις ώρες που δεν είχαν γίνει δικές τους και νατου δώσει πολλή αγάπη όση τού στέρησε στο δρόμο του θυ-μού και του πείσματος Έτσι γυμνή φορώντας μόνο τα νυ-φικά της παπούτσια πλησίασε στην ενδιάμεση πόρτα τηςκρεβατοκάμαράς της εκείνη που ώς τότε την χώριζε απότην πραγματική ζωή Τα δάχτυλά της αγκάλιασαν το χε-ρούλι Πήρε μια βαθιά ανάσα από ελπίδα και την άνοιξε

13


405



hellip Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς οι υπόλοιποι χειρότεραγιατί

χάσαμε την υπομονή μαςλησμονήσαμε τις ρίζες μαςεξουθενωθήκαμε σε άσκοπες συγκρίσειςαμφισβητήσαμε την αξιοπιστία των λέξεωναπορρίψαμε το αυτονόητοεξαντληθήκαμε σε περιγραφές δίχως σημασίαμνημονεύσαμε τα μάταιαχάσαμε το φιλότιμό μαςδικαιολογήσαμε τις συμφορές μαςαρνηθήκαμε τα θαύματα καιξεχάσαμε πως στην Αθήνα όλα αλλάζουν

και όλα παραμένουν τα ίδιαhellip

407


Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α

Αδαμοπούλου Αρχοντία ndash Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω ndash Κωνστα-ντίνου Φανή Αθήνα τότε και τώρα Εικόνες του χθες και τουσήμερα Φωτογραφίες διασήμων φωτογράφων Αθήνα Δημο-σιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2008

Καιροφύλας Γιάννης Η Αθήνα της Μπελ Επόκ Αθήνα ΕκδόσειςΊρις 2001

Καιροφύλας Γιάννης Η ρομαντική Αθήνα Αθήνα Εκδόσεις Φι-λιππότη 1996

Καιροφύλας Γιάννης Οι έρωτες των Αθηναίων Εκδόσεις Φιλιππό-τη 2002

Καιροφύλας Γιάννης Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών Αθήνα Εκ-δόσεις Φιλιππότη 1999

Καιροφύλας Γιάννης Τα μεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας ΑθήναΕκδόσεις Φιλιππότη 2003

Καιροφύλας Γιάννης Τοπωνύμια της Αθήνας του Πειραιά καιτων περιχώρων Αθήνα Εκδόσεις Φιλιππότη 1995

Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη Ζωή Ε Ο Ελαιώνας Της Αθήνας ΑθήναΕκδόσεις Φιλιππότη 2006

Σκουμπουρδή Άρτεμις Αθήνα Μια Πόλη Μαγική Αθήνα Εκδό-σεις Ι Σιδέρης 2004

Μουσεία εφημερίδες περιοδικά Ίντερνετ

408


Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ

Αυτό το μυθιστόρημα δε θα μπορούσε να είχε γραφεί δίχως τη συν-δρομή ορισμένων ανθρώπων

Ευχαριστώ το δημοσιογράφο κύριο Γιάννη Καιροφύλα για όλεςτις πληροφορίες τις οποίες άντλησα από το αναλυτικό του έργο ζωήςπάνω στην ιστορία της Αθήνας και των Αθηναίων

Ευχαριστώ την Τένη Βαλεριάνου για το αρχείο του προπάππουτης Αριστοτέλη Ρωμαΐδη επίσημου φωτογράφου των ανασκαφώντου Ερρίκου Σλίμαν

Ευχαριστώ τη Μαρία Μίχου για τη γάτα της με τα δυο ονοματε-πώνυμα και για τις διαφωτιστικές συζητήσεις μας

Ευχαριστώ τον επιμελητή μου Δημήτρη Λυμπερόπουλο για τηνεξαιρετική συνεργασία μας όλα αυτά τα χρόνια

Ευχαριστώ όλους εκείνους οι οποίοι μού επέτρεψαν να μπω στηζωή τους και πλούτισαν τη δική μου χαρίζοντάς μου τις ιστορίες τους

Ευχαριστώ το σύζυγό μου και το γιο μου για την υπομονή τηνηθική υποστήριξη και τη μαγειρική κατά τους δεκαοχτώ μήνες πουχρειάστηκα για τη συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος

409



ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΗΛΑΣ ΛΑΠΑΤΑ


ΜΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΑΠΛΑ DIDOT amp PORSON

ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΕΚΔΟΤΙ

ΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΤΗ

ΜΑΚΕΤΑ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Ο ΑΝΤΩΝΗΣ

ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΤΑ ΦΙΛΜ ΚΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΟ

ΝΤΑΖ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟ laquoΑΝΑΓΡΑΜΜΑraquo Η ΠΡΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΗ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ laquoΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΑΤ

ΤΙΚΗΣraquo ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ laquoΘ ΗΛΙΟ

ΠΟΥΛΟΣ ndash Π ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΣ ΟΕraquo ΤΟ ΜΑΪΟ ΤΟΥ 2010

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ



Οι κόρες του νερούΜυθιστόρημα

W

Ελληνισμός της διασποράς 1791-1913 Βραΐλα ΒιέννηΚωνσταντινούπολη Αμβέρσα Με φόντο την πλούσια τοι-χογραφία μιας εποχής χωρίς επιστροφή και με άξονα τις συ-νέπειες που έφεραν δύο μεγάλες οικολογικές καταστροφέςστον ποταμό Δούναβη στη φύση και τη ζωή των ανθρώπωντέσσερις Ελληνίδες τέσσερις γενιές της ίδιας φαμίλιας τέσ-σερις σπουδαίες γυναίκες μοιράζονται μέσα σε έναν ολόκλη-ρο αιώνα το ίδιο κύτταρο και την ίδια απόγνωση Αικατερί-νη Χατζηγιάννη η αρχόντισσα Ναταλία Πατρικίου η μά-γισσα Αντωνία Μανωλάτου η προσαρμοστική ΦιλομήλαΛαπατά η περήφανη Στην Ευρώπη των πολιτισμικών αλ-λαγών του 19ου αιώνα και με ένα ελληνικό κράτος στα σπάρ-γανα κάθε ηρωίδα ζει τη δική της ιστορία με περιπέτειεςπάθη μονομαχίες έρωτες δράματα και επίγνωση με κοινόπαρονομαστή πάντα την αναζήτηση του νοήματος της ζωής



Lacryma Christi - Το δάκρυ του ΧριστούΜυθιστόρημα

W

laquoΜε λένε Λάκρυμα Κρίστη Ρούγιου όμως παρά το πομπώδεςόνομά μου που θα έπρεπε να εμπνέει σεβασμό κρυφά όλοι με α-ποκαλούν laquomaledettaraquo δηλαδή κακορίζικη Γενnot νήnot θηκαστη Σαρδηνία ένα νησί που έχει έναν περίεργο άγριο αέρα καικατοικείται από μια ράτσα ανθρώπων κοντών δραnot στήριωνκαι θαρραλέων των οποίων οι μυστηριώδεις ρίζες είναι ανεξή-γητες Όταν κοιτάζω πίσω στη δική μου αρχή βλέπω πως ή-ταν κάθε άλλο παρά συνηθισμένηraquo

Μέσrsquo από τις περιπέτειες μιας ασυνήθιστης γυναίκας Ελλη-νίδας από τη laquoMagna Greciaraquo (Μεγάλη Ελλάδα) του 1850θίγονται σπουδαία θέματα όπως οι πρωταρχικές θεμελιώ-δεις σχέσεις μας με τους γονείς και το Θεό η υποκρισία τηςκοινωνίας και της Eκκλησίας ο θυμός το μίσος και η εκδί-κηση η αγάπη και ο έρωτας οι πολύ προσωπικές μας σχέ-σεις και η συγχώρεση ως στάση ζωής και ανάγκη για ειρή-νη Η ηρωίδα του μυθιστορήματος ένας ορκισμένος εχθρόςτου εαυτού της παντρεμένη με τον επιχειρηματία-οινοπα-ραγωγό Άγγελου Ρούγιου έχει περάσει μιαν εφηβεία τραυ-ματισμένη μια νιότη σπαταλημένη και μιαν ωριμότητα πο-νεμένη Τώρα ανίκανη να ονειρευτεί να νιώσει χαρά και ναβρει ικανοποίηση έρχεται επιτέλους αντιμέτωπη με τουςδαίμονες που πενήντα χρόνια μεγαλώνει μέσα της και ξεκι-νάει ένα οδυνηρό οδοιπορικό προς την αυτογνωσία



Εις το όνομα της μητρόςΜυθιστόρημα

W

Ο Θεός φαίνεται να έχει εγκαταλείψει τον Παράδεισο Έναςολόκληρος κόσμος που κινείται ασταμάτητα σ ένα δραματι-κό ναπολιτάνικο παλκοσένικο του περασμένου αιώνα Οιπρωταγωνιστές πολλοί άνθρωποι άγγελοι δαίμονες φα-ντάσματα

Mυθιστορηματική αναπαράσταση μιας άγνωστης πραγ-ματικότητας του Ελληνισμού της Διασποράς από τη συγ-γραφέα των βιβλίων Οι κόρες του νερού και LacrymaChristi - Το δάκρυ του Χριστού το τρίτο και τελευταίο μέ-ρος της τριλογίας με ηρωίδα την Αμαλία Κορωναίου η ο-ποία ξεκινάει ένα ταξίδι στη Νάπολη της Ιταλίας σε αναζή-τηση της μητέρας της για να καταλήξει στην αυτογνωσίαΈνας μεγάλος έρωτας ένα αβάσταχτο μίσος ένα τραγικόέγκλημα Mια ιστορία γεμάτη πάθος όπου μπερδεύονταιπραγματικότητα και φαντασία μνήμη και μύθος πόθοι καιέχθρες έγκλημα και τιμωρία Ένα καλειδοσκόπιο χαρα-κτήρων ένα μυθιστόρημα που προσεγγίζει τα θέματα τηςδυσκολίας των σχέσεων της αναζήτησης ταυτότητας τηςνοσταλγίας του έρωτα της αλληλεγγύης και του αλτρουι-σμού μέσα στο χάος των ανθρωπίνων παθών Πού τελειώνειη ζωή και πού αρχίζει το παραμύθι Πού τελειώνει το παρα-μύθι και πού αρχίζει η πραγματικότητα Τι είναι ο αληθινόςέρωτας Είναι παντοτινός ή έχει ημερομηνία λήξης



Επικίνδυνες λέξειςΜυθιστόρημα

W

Οι δίδυμες Μυρσίνη και Αταλάντη Κορωναίου διαλέγουν α-πό μικρές τους ρόλους της καλής και της κακής κόρης αντί-στοιχα και θυσιάζουν στο βωμό του μίσους την αδελφικήτους αγάπη Καθώς μεγαλώνουν μπλέκονται σ έναν αγώνααντιπαλότητας ο οποίος θα τις οδηγήσει σε ακραίες επιλο-γές ζωής μέχρι να συμφιλιωθούν με τη σημασία των επι-κίνδυνων λέξεων οικογένεια εξ αδιαιρέτου ζήλια γάμοςδιαζύγιο φυγή και συγγνώμη

Ένα μυθιστόρημα ζυμωμένο με πάθος ήχους φωνές καιλέξεις Η ιστορία μιας πλούσιας σύγχρονης μεγαλοαστικήςοικογένειας όπου το πεπρωμένο χαρίζει τα πάντα αλλά δεντην προφυλάσσει από τίποτα



ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Error CompatibilityLevel 14 CompressObjects Tags CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 00000 ColorConversionStrategy CMYK DoThumbnails false EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize true OPM 1 ParseDSCComments true ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments true PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Apply UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile () AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 300 ColorImageDepth -1 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter DCTEncode AutoFilterColorImages true ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 300 GrayImageDepth -1 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter DCTEncode AutoFilterGrayImages true GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects false CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly false PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile () PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped False CreateJDFFile false Description ltlt ARA ltFEFF06270633062A062E062F0645002006470630064700200627064406250639062F0627062F0627062A002006440625064606340627062100200648062B062706260642002000410064006F00620065002000500044004600200645062A064806270641064206290020064406440637062806270639062900200641064A00200627064406450637062706280639002006300627062A0020062F0631062C0627062A002006270644062C0648062F0629002006270644063906270644064A0629061B0020064A06450643064600200641062A062D00200648062B0627062606420020005000440046002006270644064506460634062306290020062806270633062A062E062F062706450020004100630072006F0062006100740020064800410064006F006200650020005200650061006400650072002006250635062F0627063100200035002E0030002006480627064406250635062F062706310627062A0020062706440623062D062F062B002E0635062F0627063100200035002E0030002006480627064406250635062F062706310627062A0020062706440623062D062F062B002Egt BGR ltFEFF04180437043f043e043b043704320430043904420435002004420435043704380020043d0430044104420440043e0439043a0438002c00200437043000200434043000200441044a0437043404300432043004420435002000410064006f00620065002000500044004600200434043e043a0443043c0435043d04420438002c0020043c0430043a04410438043c0430043b043d043e0020043f044004380433043e04340435043d04380020043704300020043204380441043e043a043e043a0430044704350441044204320435043d0020043f04350447043004420020043704300020043f044004350434043f0435044704300442043d04300020043f043e04340433043e0442043e0432043a0430002e002000200421044a04370434043004340435043d043804420435002000500044004600200434043e043a0443043c0435043d044204380020043c043e0433043004420020043404300020044104350020043e0442043204300440044f0442002004410020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200441043b0435043404320430044904380020043204350440044104380438002egt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f006200650020005000440046002065876863900275284e8e9ad88d2891cf76845370524d53705237300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002gt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef69069752865bc9ad854c18cea76845370524d5370523786557406300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002gt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006e0065006a006c00e90070006500200068006f006400ed002000700072006f0020006b00760061006c00690074006e00ed0020007400690073006b00200061002000700072006500700072006500730073002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020006400650072002000620065006400730074002000650067006e006500720020007300690067002000740069006c002000700072006500700072006500730073002d007500640073006b007200690076006e0069006e00670020006100660020006800f8006a0020006b00760061006c0069007400650074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002c00200076006f006e002000640065006e0065006e002000530069006500200068006f006300680077006500720074006900670065002000500072006500700072006500730073002d0044007200750063006b0065002000650072007a0065007500670065006e0020006d00f60063006800740065006e002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f0062006500200061006400650063007500610064006f00730020007000610072006100200069006d0070007200650073006900f3006e0020007000720065002d0065006400690074006f007200690061006c00200064006500200061006c00740061002000630061006c0069006400610064002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt ETI ltFEFF004b00610073007500740061006700650020006e0065006900640020007300e4007400740065006900640020006b00760061006c006900740065006500740073006500200074007200fc006b006900650065006c007300650020007000720069006e00740069006d0069007300650020006a0061006f006b007300200073006f00620069006c0069006b0065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069006400650020006c006f006f006d006900730065006b0073002e00200020004c006f006f0064007500640020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065002000730061006100740065002000610076006100640061002000700072006f006700720061006d006d006900640065006700610020004100630072006f0062006100740020006e0069006e0067002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006a00610020007500750065006d006100740065002000760065007200730069006f006f006e00690064006500670061002e000d000agt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f00620065002000500044004600200070006f0075007200200075006e00650020007100750061006c0069007400e90020006400270069006d007000720065007300730069006f006e00200070007200e9007000720065007300730065002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003b503af03bd03b103b9002003ba03b103c42019002003b503be03bf03c703ae03bd002003ba03b103c403ac03bb03bb03b703bb03b1002003b303b903b1002003c003c103bf002d03b503ba03c403c503c003c903c403b903ba03ad03c2002003b503c103b303b103c303af03b503c2002003c503c803b703bb03ae03c2002003c003bf03b903cc03c403b703c403b103c2002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt HEB ltFEFF05D405E905EA05DE05E905D5002005D105D405D205D305E805D505EA002005D005DC05D4002005DB05D305D9002005DC05D905E605D505E8002005DE05E105DE05DB05D9002000410064006F006200650020005000440046002005D405DE05D505EA05D005DE05D905DD002005DC05D405D305E405E105EA002005E705D305DD002D05D305E405D505E1002005D005D905DB05D505EA05D905EA002E002005DE05E105DE05DB05D90020005000440046002005E905E005D505E605E805D5002005E005D905EA05E005D905DD002005DC05E405EA05D905D705D4002005D105D005DE05E605E205D505EA0020004100630072006F006200610074002005D5002D00410064006F00620065002000520065006100640065007200200035002E0030002005D505D205E805E105D005D505EA002005DE05EA05E705D305DE05D505EA002005D905D505EA05E8002E05D005DE05D905DD002005DC002D005000440046002F0058002D0033002C002005E205D905D905E005D5002005D105DE05D305E805D905DA002005DC05DE05E905EA05DE05E9002005E905DC0020004100630072006F006200610074002E002005DE05E105DE05DB05D90020005000440046002005E905E005D505E605E805D5002005E005D905EA05E005D905DD002005DC05E405EA05D905D705D4002005D105D005DE05E605E205D505EA0020004100630072006F006200610074002005D5002D00410064006F00620065002000520065006100640065007200200035002E0030002005D505D205E805E105D005D505EA002005DE05EA05E705D305DE05D505EA002005D905D505EA05E8002Egt HRV (Za stvaranje Adobe PDF dokumenata najpogodnijih za visokokvalitetni ispis prije tiskanja koristite ove postavke Stvoreni PDF dokumenti mogu se otvoriti Acrobat i Adobe Reader 50 i kasnijim verzijama) HUN ltFEFF004b0069007600e1006c00f30020006d0069006e0151007300e9006701710020006e0079006f006d00640061006900200065006c0151006b00e90073007a00ed007401510020006e0079006f006d00740061007400e100730068006f007a0020006c006500670069006e006b00e1006200620020006d0065006700660065006c0065006c0151002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0061007400200065007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c0020006b00e90073007a00ed0074006800650074002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000e9007300200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002c0020007600610067007900200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA ltFEFF005500740069006c0069007a007a006100720065002000710075006500730074006500200069006d0070006f007300740061007a0069006f006e00690020007000650072002000630072006500610072006500200064006f00630075006d0065006e00740069002000410064006f00620065002000500044004600200070006900f900200061006400610074007400690020006100200075006e00610020007000720065007300740061006d0070006100200064006900200061006c007400610020007100750061006c0069007400e0002e0020004900200064006f00630075006d0065006e007400690020005000440046002000630072006500610074006900200070006f00730073006f006e006f0020006500730073006500720065002000610070006500720074006900200063006f006e0020004100630072006f00620061007400200065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065002000760065007200730069006f006e006900200073007500630063006500730073006900760065002egt JPN ltFEFF9ad854c18cea306a30d730ea30d730ec30b951fa529b7528002000410064006f0062006500200050004400460020658766f8306e4f5c6210306b4f7f75283057307e305930023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e305930023053306e8a2d5b9a306b306f30d530a930f330c8306e57cb30818fbc307f304c5fc59808306730593002gt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020ace0d488c9c80020c2dcd5d80020c778c1c4c5d00020ac00c7a50020c801d569d55c002000410064006f0062006500200050004400460020bb38c11cb97c0020c791c131d569b2c8b2e4002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002egt LTH ltFEFF004e006100750064006f006b0069007400650020016100690075006f007300200070006100720061006d006500740072007500730020006e006f0072011700640061006d00690020006b0075007200740069002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b00750072006900650020006c0061006200690061007500730069006100690020007000720069007400610069006b007900740069002000610075006b01610074006f00730020006b006f006b007900620117007300200070006100720065006e006700740069006e00690061006d00200073007000610075007300640069006e0069006d00750069002e0020002000530075006b0075007200740069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400610069002000670061006c006900200062016b007400690020006100740069006400610072006f006d00690020004100630072006f006200610074002000690072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610072002000760117006c00650073006e0117006d00690073002000760065007200730069006a006f006d00690073002egt LVI ltFEFF0049007a006d0061006e0074006f006a00690065007400200161006f00730020006900650073007400610074012b006a0075006d00750073002c0020006c0061006900200076006500690064006f00740075002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b006100730020006900720020012b00700061016100690020007000690065006d01130072006f00740069002000610075006700730074006100730020006b00760061006c0069007401010074006500730020007000690072006d007300690065007300700069006501610061006e006100730020006400720075006b00610069002e00200049007a0076006500690064006f006a006900650074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b006f002000760061007200200061007400760113007200740020006100720020004100630072006f00620061007400200075006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002c0020006b0101002000610072012b00200074006f0020006a00610075006e0101006b0101006d002000760065007200730069006a0101006d002egt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die zijn geoptimaliseerd voor prepress-afdrukken van hoge kwaliteit De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200065007200200062006500730074002000650067006e0065007400200066006f00720020006600f80072007400720079006b006b0073007500740073006b00720069006600740020006100760020006800f800790020006b00760061006c0069007400650074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002000700072007a0065007a006e00610063007a006f006e00790063006800200064006f002000770079006400720075006b00f30077002000770020007700790073006f006b00690065006a0020006a0061006b006f015b00630069002e002000200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f0062006500200050004400460020006d00610069007300200061006400650071007500610064006f00730020007000610072006100200070007200e9002d0069006d0070007200650073007300f50065007300200064006500200061006c007400610020007100750061006c00690064006100640065002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f006200650020005000440046002000610064006500630076006100740065002000700065006e0074007200750020007400690070010300720069007200650061002000700072006500700072006500730073002000640065002000630061006c006900740061007400650020007300750070006500720069006f006100720103002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043c0430043a04410438043c0430043b044c043d043e0020043f043e04340445043e0434044f04490438044500200434043b044f00200432044b0441043e043a043e043a0430044704350441044204320435043d043d043e0433043e00200434043e043f0435044704300442043d043e0433043e00200432044b0432043e04340430002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SKY ltFEFF0054006900650074006f0020006e006100730074006100760065006e0069006100200070006f0075017e0069007400650020006e00610020007600790074007600e100720061006e0069006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b0074006f007200e90020007300610020006e0061006a006c0065007001610069006500200068006f0064006900610020006e00610020006b00760061006c00690074006e00fa00200074006c0061010d00200061002000700072006500700072006500730073002e00200056007900740076006f00720065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f00740076006f00720069016500200076002000700072006f006700720061006d006f006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076016100ed00630068002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b006900200073006f0020006e0061006a007000720069006d00650072006e0065006a016100690020007a00610020006b0061006b006f0076006f00730074006e006f0020007400690073006b0061006e006a00650020007300200070007200690070007200610076006f0020006e00610020007400690073006b002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f00740020006c00e400680069006e006e00e4002000760061006100740069007600610061006e0020007000610069006e006100740075006b00730065006e002000760061006c006d0069007300740065006c00750074007900f6006800f6006e00200073006f00700069007600690061002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d002000e400720020006c00e4006d0070006c0069006700610020006600f60072002000700072006500700072006500730073002d007500740073006b00720069006600740020006d006500640020006800f600670020006b00760061006c0069007400650074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF005900fc006b00730065006b0020006b0061006c006900740065006c0069002000f6006e002000790061007a006401310072006d00610020006200610073006b013100730131006e006100200065006e0020006900790069002000750079006100620069006c006500630065006b002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt UKR ltFEFF04120438043a043e0440043804410442043e043204430439044204350020044604560020043f043004400430043c043504420440043800200434043b044f0020044104420432043e04400435043d043d044f00200434043e043a0443043c0435043d044204560432002000410064006f006200650020005000440046002c0020044f043a04560020043d04300439043a04400430044904350020043f045604340445043e0434044f0442044c00200434043b044f0020043204380441043e043a043e044f043a04560441043d043e0433043e0020043f0435044004350434043404400443043a043e0432043e0433043e0020043404400443043a0443002e00200020042104420432043e04400435043d045600200434043e043a0443043c0435043d0442043800200050004400460020043c043e0436043d04300020043204560434043a0440043804420438002004430020004100630072006f006200610074002004420430002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002004300431043e0020043f04560437043d04560448043e04570020043204350440044104560457002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents best suited for high-quality prepress printing Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) gtgt Namespace [ (Adobe) (Common) (10) ] OtherNamespaces [ ltlt AsReaderSpreads false CropImagesToFrames true ErrorControl WarnAndContinue FlattenerIgnoreSpreadOverrides false IncludeGuidesGrids false IncludeNonPrinting false IncludeSlug false Namespace [ (Adobe) (InDesign) (40) ] OmitPlacedBitmaps false OmitPlacedEPS false OmitPlacedPDF false SimulateOverprint Legacy gtgt ltlt AddBleedMarks false AddColorBars false AddCropMarks false AddPageInfo false AddRegMarks false ConvertColors ConvertToCMYK DestinationProfileName () DestinationProfileSelector DocumentCMYK Downsample16BitImages true FlattenerPreset ltlt PresetSelector MediumResolution gtgt FormElements false GenerateStructure false IncludeBookmarks false IncludeHyperlinks false IncludeInteractive false IncludeLayers false IncludeProfiles false MultimediaHandling UseObjectSettings Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (20) ] PDFXOutputIntentProfileSelector DocumentCMYK PreserveEditing true UntaggedCMYKHandling LeaveUntagged UntaggedRGBHandling UseDocumentProfile UseDocumentBleed false gtgt ]gtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2400 2400] PageSize [612000 792000]gtgt setpagedevice

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΗΛΑΣ ΛΑΠΑΤΑ

ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

Οι κόρες του νερού μυθιστόρημα 2002

Lacryma Christi ndash Το δάκρυ του Χριστού μυθιστόρημα 2004

Εις το όνομα της μητρός μυθιστόρημα 2005

Επικίνδυνες λέξεις μυθιστόρημα 2007

Η ξυπόλυτη των Αθηνών μυθιστόρημα 2010

LAPATA - D_Layout 1 23042010 438 ΜΜ


Η ΞΥΠΟΛΥΤΗΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

Μυθιστόρημα

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ


copy Copyright Φιλομήλα Λαπατά ndash Εκδόσεις Καστανιώτη ΑΕ Αθήνα 2010

Έτος 1ης έκδοσης 2010

Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με ο-ποιονδήποτε τρόπο καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευσή του με οποιον δήποτε τρόποαναπα ραγωγής έργου λόγου ή τέχνης σύμφωνα με τις διατάξεις του ν 21211993 και της Διεθνούς ΣύμβασηςΒέρνης-Παρισιού που κυρώθηκε με το ν 1001975 Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειο -θεσίας σελιδοποίησης εξωφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου με φωτοτυ-πικές ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν 21211993

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΑΕ

Ζαλόγγου 11 106 78 Αθήνα210-3301208 ndash 2103301327 FAX 210-3842431

e-mail infokastaniotiscom

wwwkastaniotiscom

ISBN 978-960-03-5102-6


Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α


Μια νύχτα με πανσέληνο 15


Luz de Luna (Φως της Σελήνης) 181

Τα καλά και συμφέροντα 214

Το παρασκήνιο ενός γάμου 271

Η ξυπόλυτη των Αθηνών 322

Η αλφαβήτα του έρωτα 366

5



Σrsquo ένα μεγάλης διαρκείας εναντίον έζησα μες στην ευμάρεια

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ Εκ του πλησίον


Το βιβλίο αυτό είναι μυθιστόρημα Η οποιαδήποτε σύμπτωση μεπραγματικά πρόσωπα ονόματα ή συμβάντα είναι εντελώς τυχαίαΤόποι πόλεις δρόμοι κτήρια ιστορία της Αθήνας είναι πέρα για πέ-ρα αληθινά


Αφιερωμένο σε όλους εκείνους οι οποίοι σε κρίσιμη στιγμή της ζωής τους

είχαν τη δύναμη ν rsquo αποδεσμευτούν από λανθασμένα πρότυπα και πεποιθήσεις

και βρήκαν το κουράγιο να προχωρήσουν σε ριζικές αλλαγές αφήνοντας να μπει φρέσκος αέρας

στις σχέσεις τους και στη ζωή τους




Αἵδrsquo εἰσίν Ἀθῆναι Θησέως ἡ πρίν πόλης(Από εδώ είναι η Αθήνα η προηγούμενη πόλη του Θησέα)

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ

Αποτελούσε το όριο μεταξύ της παλαιάς πόλης του Θησέα καιτης νέας που έκτισε ο Αδριανός



Ήταν μια φορά κι έναν καιρό μια πόλη μαγική και ζηλεμένηαίνιγμα μεταφυσικό ένας δότης πολιτισμού η οποία ζούσε μέσα σ rsquo ένα πανηγύρι φωτός με μια πνευματική κληρονομιά που την βοηθούσε να πορεύεται στους ορίζοντες του παράλογου και στους δύσκολους καιρούς ως έκτακτη σωτηρίαhellip



Μ Ι Α Ν Υ Χ Τ Α Μ Ε Π Α Ν Σ Ε Λ Η Ν Ο

ΤΟ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟ ΜEΓΑΡΟ ΣΤΕΚΕΙ ΜΕΓΑΛΟΠΡΕΠΕΣ

στην αρχή της οδού Πανεπιστημίου δρόμου τον ο -ποίο οι παλιοί Αθηναίοι θυμούνται αρχικά ως laquoΒου-

λεβάριονraquo και αργότερα ως laquoΛεωφόρο με τις Γαζίεςraquo Ένααπό τα ωραιότερα νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας η οικίαΧρυσολωρά-Αλφιέρι βρίσκεται απέναντι από το Ιλίου Μέ-λαθρον και το Οφθαλμιατρείο Αθηνών Το τριώροφο κτι-σμένο το 1870 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυ-ταντζόγλου εντυπωσιάζει με την αναγεννησιακού στυλ εί-σοδό του με τις μαρμάρινες κολόνες τις βενετσιάνικες κα-μάρες με το θαυμάσιο ζωγραφικό διάκοσμο του Μπιλαντσό-νι τα κομψά αγάλματα στις γωνίες τα μπαλκόνια με ταμασίφ σιδερένια σκαλιστά κιγκλιδώματα και τα μεγάλα πα-ράθυρα με θέα σε αυτό που αποτελεί ότι ωραιότερο έχει ναεπιδείξει η πόλη των Αθηνών μετά τα αθάνατα μνημεία τηςΑκρόπολης και το οποίο οι κάτοικοί της ονομάζουν laquoΑθη-ναϊκή Τριλογίαraquo δηλαδή την Εθνική Βιβλιοθήκη το Πανε-πιστήμιο και την Ακαδημία και τα τρία αξεπέραστα δείγ-ματα αθηναϊκού κλασικισμού

Ένας κατάφυτος κήπος κλεισμένος μέσα σε ψηλό πέ-τρινο τοίχο για να εμποδίζει τους περαστικούς να βλέπουν

15


το εσωτερικό του αποτελεί τη μαρτυρία της αποτυχίαςμιας ανθρώπινης προσπάθειας να υποτάξει τη φύση Ο κή-πος συμπληρώνει το μέγαρο από την πίσω μεριά και συνο-ρεύει με τους Βασιλικούς Στάβλους που έχουν πρόσοψηστην αρχή της οδού Σταδίου στη θέση της οποίας τα παλιάχρόνια βρισκόταν ένα βαθύ ρέμα το οποίο διαμορφώθηκεαργότερα σε δρόμο

Η βαριά πόρτα της εισόδου του μεγάρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι με τις ξύλινες διακοσμήσεις και το σκαλιστόμπρούντζινο ρόπτρο οδηγεί κατευθείαν στον πρώτο όροφοκαι δέχεται τον επισκέπτη σε ένα μεγάλο κυκλικό χολστρωμένο με λευκά μάρμαρα Πεντέλης Δεξιά και αριστε-ρά σκαλιστές πόρτες με διακοσμητικό μοτίβο την Αφροδί-τη και τους τέσσερις Ερωτιδείς ανοίγουν στο μεγάλο σαλό-νι με τις οροφογραφίες του Νικολάου Γύζη την τραπεζαρίαμε τις γύψινες διακοσμήσεις τη βιβλιοθήκη με τα βαριά εγ-γλέζικα έπιπλα και την αίθουσα μουσικής με τις εντυπω-σιακές τοιχογραφίες του Κόντογλου στο κέντρο της οποίαςδεσπόζει ένα λευκό πιάνο με ουρά Από το ίδιο λευκό μάρ-μαρο Πεντέλης είναι και οι δυο σκάλες οι οποίες κυκλικά ημια από τα δεξιά και η άλλη από τα αριστερά οδηγούν στοδεύτερο όροφο με τις τέσσερις κρεβατοκάμαρες τα δυομπάνια και το δωμάτιο ραπτικής Όλα τα δωμάτια έχουν τοδικό τους τζάκι παρόλο που η οικία Χρυσολωρά-Αλφιέριείναι από τα πρώτα μέγαρα της Αθήνας με κεντρική θέρ-μανση τρεχούμενο νερό και ηλεκτροφωτισμό Μέσα σrsquo αυ-τή την εξαιρετική αξιοπρέπεια του σπιτιού δύσκολο να φα-νταστεί κανείς πως θα μπορούσαν ποτέ να είχαν ακουστείσυζητήσεις χυδαίες και να είχαν λεχθεί λόγια άπρεπα

16



Στο βάθος στο σημείο που τελειώνει το χολ κρυμμέναπίσω από κόκκινες βελούδινες κουρτίνες οι οποίες δίνουνμια θεατρική άποψη στο χώρο ξύλινα σκαλοπάτια κατεβά-ζουν στο ισόγειο Εκεί βρίσκονται τα διαμερίσματα τουπροσωπικού η κουζίνα και η πρόχειρη τραπεζαρία χώροςστον οποίο η οικογένεια περνάει την περισσότερη μέρα τηςκαι παίρνει όλα τα ανεπίσημα γεύματά της Δίπλα στην ευ-ρύχωρη κουζίνα το πλυσταριό και η αποθήκη τροφίμων έ-χουν έξοδο κατευθείαν στον κήπο

Το μεγάλο αίθριο στολισμένο με ψάθινες βιενέζικες πο-λυθρόνες καταλαμβάνει όλο τον τρίτο όροφο του σπιτιούΑπό εκεί φαίνεται η πόλη να πλαισιώνεται ολόγυρα από μιασειρά χαμηλών ορεινών όγκων στα βόρεια βρίσκεται η Πάρ -νηθα δυτικά ο λόφος του Αιγάλεω με τον Ελαιώνα βορειοα -νατολικά η Πεντέλη και ανατολικά ο Υμηττός Η Ακρόποληκαι ο λόφος του Φιλοπάππου συμπληρώνουν με τη μεγαλο-πρέπειά τους τη θέα Από τη βορειοδυτική πλευρά του με-γάρου ξεχωρίζει ο Λυκαβηττός με το εξοχικό Κολωνάκιστους πρόποδές του το οποίο έχει ήδη συμπεριληφθεί στοσχέδιο πόλεως και έχει αρχίσει η οικοδόμησή του Από τηνκάτω μεριά της οδού Πανεπιστημίου διακρίνονται η πλα-τεία Ομονοίας με το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών το σκούροπράσινο του Βοτανικού Κήπου και η αρχή της οδού Πατη-σίων με τις ωραίες επαύλεις και τους ολάνθιστους κήπουςτην άνοιξη Ο δρόμος αυτός οδηγεί στα Πατήσια προάστιοτης Αθήνας όπου τις Κυριακές Αθηναίοι και Αθηναίες έ-φιπποι κάνουν τον περίπατό τους μέχρι τον Πύργο της Βα-σιλίσσης Στο βάθος κτισμένο με πεντελικό μάρμαρο σενεοκλασικό ρυθμό το Μετσόβιο Πολυτεχνείο σβήνει τον ό-


17


γκο του στον ανοιχτό ορίζοντα Από τη βόρεια πλευρά τουαίθριου φαίνεται ο Αρδηττός και οι τελευταίες κερκίδες τουΣταδίου Βορειοανατολικά διακρίνονται η πλατεία Συντάγ-ματος με τα Ανάκτορα ο Βασιλικός Κήπος ένα μέρος τουπολυτελέστατου ξενοδοχείου laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo κτηρίουστο οποίο παλιά στεγαζόταν η Γαλλική Αρχαιολογική Σχο-λή και τα νεοκλασικά σπίτια της Πλάκας Λίγο πιο κάτωεπί της οδού Σταδίου φαίνεται το κτήριο της Βουλής τωνΕλλήνων Πέρα βαθιά προς το Νότο τις μέρες που φυσάειβοριάς και η ατμόσφαιρα είναι καθαρή φαίνεται και ο Σα-ρωνικός Από το αίθριο του τριώροφου η Αθήνα καινούργιααλλά επαρχιώτισσα ακόμα καθώς υφαίνει την ιστορία τηςεκτείνεται ολόγυρα μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι δυναμικήκαι κυρίαρχη

Το μέγαρο Χρυσολωρά-Αλφιέρι μοιάζει με ένα εργα-στήριο όπου ο αρχιτέκτονας πειραματίστηκε σε μια αποθέ-ωση νέων ιδεών Εσωτερικά το οικοδόμημα αποτελεί έναεξαιρετικό δείγμα καλαισθησίας και κομψότητας Έναςθρίαμβος μεταξωτών ταπετσαριών και βελούδινων κουρτι-νών ταιριάζει απόλυτα με το ζωγραφικό διάκοσμο των ορο-φών Οι χώροι έχουν σχεδιαστεί από αρχιτέκτονες της επο-χής με ιδιαίτερο τρόπο ώστε νrsquo αναδεικνύουν τις λεπτομέ-ρειες των πολύτιμων επίπλων Καθρέφτες βενετσιάνικοιπορσελάνες μπιμπελό πολυέλαιοι κινέζικα βάζα χειρο-ποίητα μεταξωτά χαλιά κρύσταλλα μια συλλογή από ξίφηκαι όπλα με ιστορία τριών αιώνων μουσειακοί πίνακες όλαμοναδικά κομμάτια ίχνη εκλεκτού ευρωπαϊκού στυλ αλλάκαι γούστου πλούσιου ανατολίτικου από μακρινές πατρί-δες μαρτυρούν την αστική ευμάρεια του ιδιοκτήτη

18




Και όμως απόψε περασμένα μεσάνυχτα και ξημερώ-ματα της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η παρατηρητική ματιάενός αόρατου επισκέπτη ο οποίος μπήκε κρυφά μέσα στομέγαρο με βήματα ασώματα θα προσέξει πως όλα στο αρ-χοντόσπιτο καλαίσθητα και φροντισμένα με απαράμιλληνοικοκυροσύνη δηλώνουν μια χαμένη ευδαιμονία μια πα-ρακμή Οι κόκκινες βελούδινες κουρτίνες των παραθύρων έ-χουν αρχίσει να ξεθωριάζουν Οι μεταξωτές ταπετσαρίεςτων τοίχων ξεκολλούν σε διάφορα σημεία Οι οροφογραφίεςέχουν χλομιάσει Κάποιοι πίνακες λείπουν έχουν αφήσει ό-μως τα σημάδια τους πάνω στους τοίχους Ίσως να έχουνπουληθεί για να σώσουν ένα επίπεδο ζωής το οποίο άλλαξεκάποτε στα δεδομένα της στιγμής που έφθινε μέσα στην α-νέχεια Όσοι πίνακες υπάρχουν ακόμα κρεμασμένοι στουςτοίχους έχουν άμεση ανάγκη συντήρησης Τα χειροποίηταμεταξωτά χαλιά έχουν αρχίσει να ξεφτίζουν στις άκριες Τακομψά έπιπλα ζητούν επιδιόρθωση Οι αρζαντιέρες άλλο-τε γεμάτες λεπτοδουλεμένα ασημένια αντικείμενα και οι-κογενειακά κειμήλια τώρα σχεδόν άδειες περιέχουν τα ε-ναπομείναντα κομμάτια μιας οικογενειακής μνήμης η ο-ποία υπήρξε μέρος και μαρτυρία της ιστορίας του ελληνικούέθνους Οι μπροκάρ ταπετσαρίες των καναπέδων χρειάζο-νται ανανέωση Το φθαρμένο ξύλινο παρκέ των δωματίωνθέλει επιδιόρθωση και τα εξαιρετικά μάρμαρα της Πεντέ-λης τα οποία ντύνουν το χολ και τις σκάλες έχουν άμεση α-νάγκη από τρίψιμο και γυάλισμα

Στο ισόγειο η κουζίνα είναι σκοτεινή Στο μαρμάρινο

19

Βιτρίνες για έκθεση ασημένιων αντικειμένων


πάτωμα διακρίνονται ακόμα τα υπολείμματα από ένα σκορ-πισμένο ρόδι που κάποιος φαίνεται έσπασε για γούρι γιατο καλωσόρισμα του καινούργιου χρόνου Αύριο θα το κα-θαρίσουν θα τρίψουν το λευκό και φαγωμένο από την πολυ-καιρία μάρμαρο αλλά τα σημάδια θα έχουν προστεθεί σταήδη υπάρχοντα των προηγούμενων χρόνων Τα σκεύη καιτα σερβίτσια που χρησιμοποιήθηκαν για το δείπνο έχουνόλα πλυθεί και έχουν μπει στη θέση τους Δίπλα η πρόχει-ρη τραπεζαρία είναι ήδη στρωμένη με το σερβίτσιο τουπρωινού της επόμενης μέρας Στο τέλος του διαδρόμου ταδιαμερίσματα του προσωπικού είναι άδεια Παλιές καλές ε-ποχές ήταν όλα γεμάτα και ξεχείλιζαν από ζωή Το υπηρε-τικό προσωπικό ήταν συγχωνευμένο μέσα στην οικογένειαΉταν μέρος της αναπόσπαστο Ήρθαν όμως δύσκολοι και-ροί λιγόστεψαν τα πρόσωπα πολλαπλασιάστηκαν οι αφαι-ρέσεις Απόψε μόνο σrsquo ένα δωμάτιο με άσπρους τοίχουςτρεμοπαίζει η φλόγα ενός κεριού και μια λεπτή μικροκα-μωμένη γυναίκα φαίνεται να ξαγρυπνάει Το δωμάτιο έχειπόρτα κατευθείαν στον κήπο και είναι επιπλωμένο με τα α-παραίτητα κρεβάτι κομοδίνο ντουλάπα κι ένα τραπέζι μεδυο καρέκλες Η γυναίκα φοράει μάλλινο νυχτικό και είναιξυπόλυτη Φαίνεται γύρω στα τριάντα πέντε κοκκινομάλ-λα με παράξενα μάτια ndashτο δεξί γκρίζο και το αριστερό στοχρώμα του αμέθυστουndash οβάλ πρόσωπο απαλό στόμα ή-ρεμες κινήσεις Δεν είναι όμορφη κάτι όμως στον τρόποπου κινείται στο σήκωμα του κεφαλιού στο λύγισμα τηςμέσης στο τόξο της πλάτης στη στρογγυλάδα του στή-θους στην απαλή καμπύλη των γοφών την κάνει ενδιαφέ-ρουσα Παίρνει την κουβέρτα από το κρεβάτι και τυλίγεται

20



στη ζέστη της Στη φλόγα του κεριού ανάβει ένα τσιγάροΤραβάει λαίμαργα δυο ρουφηξιές και κατεβάζει τον καπνόΑνοίγει την πόρτα σιγά με προσοχή μην ξυπνήσει το κοι-μισμένο σπίτι και βγαίνει στον κήπο Η παγωμένη νύχτατής κόβει την ανάσα Ανάμεσα στις σκιές των δέντρων καιτων θάμνων σrsquo έναν ουρανό γύρω γύρω κατασκότεινο παί-ζει κρυφτό ραδιούργα και φλογερή η τελευταία πανσέλη-νος του χρόνου που αποχωρεί Η γυναίκα μένει άλλη μιαφορά εκστατική στο θέαμα του κήπου Πράσινος όλο το χρό-νο Όσα χρόνια δουλεύει στο σπίτι ποτέ δεν μπόρεσε να ξε-περάσει τη μέθη του πράσινου Όσο και να τον φροντίζει οκηπουρός όσο κι αν προσπαθεί και η ίδια καθημερινά να τονβάλει σε κάποια τάξη κλαδεύοντας και στηρίζοντας σε βέρ-γες θάμνους και ξεστρατισμένα κλαδιά τόσο εκείνος θαρ-ρείς και ακολουθεί μια δική του μυστική πορεία προς την α-καταστασία Ανθίζει σε λάθος εποχές φουντώνει γεμάτοςζωή ακόμα και το χειμώνα σαν να είναι άνοιξη τα δέντρατου καρποφορούν όλον το χρόνο Η γυναίκα σηκώνει τα μά-τια της στον ουρανό Το φεγγάρι την τυλίγει με την υπερβο-λή του Διαλέγει μια θέση στα σκοτεινά και κάθεται στοσκαλοπάτι νrsquo απολαύσει το τσιγάρο της Ακριβό με καπνόάριστης ποιότητας από το Αγρίνιο μάρκα laquoΒάρκας-Λέρ-ταςraquo αγορασμένο από το καπνοπωλείο του Ανδρέα Γαζήστην οδό Ερμού δίπλα στο χαρτοπωλείο Πάλλη και Κο-τζιά Καπνίζει ήρεμα και μrsquo εγκατάλειψη Αφήνεται στησιωπή της νύχτας της συντρόφου των μεγάλων στιγμώνΑπολαμβάνει αργά το μοναδικό της βίτσιο κρυφή πολυτέ-λεια μιας κατά τα άλλα στερημένης ζωής Ας είναι Απομα-κρύνει τα κόκκινα μαλλιά από το πρόσωπό της και σφίγγει


21


την κουβέρτα επάνω της Ας είναι χαλάλι της Με ονειρο-πόλα ματιά και την ηρεμία αυτών που έχουν αντέξει το α-βάσταχτο ατενίζει με πίστη το μέλλον το οποίο περιλαμ-βάνει όσα δεν της έχουν συμβεί ακόμα

Ενώ η γυναίκα απολαμβάνει το τσιγάρο της στην ευχά-ριστη ακαταστασία του κήπου μέσα στο σαλόνι του πρώ-του ορόφου όλα σιωπούν τακτοποιημένα και σκοτεινά Οιβελούδινες κουρτίνες τραβηγμένες στα μεγάλα παράθυρααποκλείουν απόψε το φεγγάρι από το ευρύχωρο δωμάτιοΣτο μαρμάρινο τζάκι οι στάχτες μιας φωτιάς που έσβησεείναι ότι απέμεινε από την πρωτοχρονιάτικη οικογενειακήγιορτή η οποία έχει από ώρα τελειώσει Πάνω από το τζά-κι μέσα από το πορτρέτο της μια ολόσωμη ξανθιά καλλο-νή του περασμένου αιώνα κοιτάζει με πράσινο βλέμμα σιω-πηλής οδύνης τα ίχνη της ένδοξης χρεωκοπίας των ενοίκωνΤο βιενέζικο ρολόι της τραπεζαρίας σημαίνει αργά σαν πέν-θιμο χρησμό τρεις και ταράζει με τους χτύπους του την η-συχία του σπιτιού Στο γωνιακό καναπέ έχει ξεχαστεί έναςεικονογραφημένος τόμος της βιβλιοθήκης του Ιουλίου Βερντων εκδόσεων Σιδέρη Σrsquo ένα μικρό τραπέζι μεταξύ τωνκαναπέδων βρίσκεται ακουμπισμένος ένας φωνογράφος μετους δίσκους του Στο ροζ δωμάτιο της μουσικής πάνω στοπιάνο ανοιχτές οι παρτιτούρες των laquoΣονέτωνraquo του Σοπένκρατούν ακόμα στις νότες τους τη δύναμη των αναμνήσεων

Στο δεύτερο όροφο οι υπόλοιποι κάτοικοι του σπιτιού έ-χουν από ώρα αποσυρθεί στα δωμάτιά τους Ο διάδρομοςείναι σκοτεινός Οι τοίχοι λευκοί με εμφανή την πατίνα πουάφησε το πέρασμα του χρόνου είναι γυμνοί από πίνακεςαλλά με γύψινες διακοσμήσεις οι οποίες χαρίζουν τη λιτή

22



τους κομψότητα στο χώρο Τίποτα περιττό Στο βάθος πί-σω από πόρτες μισάνοιχτες φαίνονται τα δυο μεγάλα μαρ-μάρινα μπάνια πολυτελή και με τρεχούμενο νερό σπάνιολούσο για την εποχή Δεξιά τρεις πόρτες κρύβουν δωμάτιαμε θέα στον κήπο Αριστερά οι πόρτες ανοίγουν σε δυο δω-μάτια με πρόσοψη στην οδό Πανεπιστημίου Το πρώτο δω-μάτιο στα δεξιά του διαδρόμου είναι της ραπτικής Τα πα-ντζούρια έχουν μείνει ανοιχτά με τις κουρτίνες τραβηγμένεςστα πλάγια στερεωμένες με χρυσά κορδόνια που καταλή-γουν σε φούντες Από το μεγάλο παράθυρο φαίνεται η laquoφυ-σική κουρτίναraquo των δέντρων του κήπου Στο φως της παν-σελήνου διακρίνονται καθαρά οι οροφογραφίες στο ταβάνιο Λεωνίδας και η μάχη στις Θερμοπύλες Ο ένας τοίχος εί-ναι καλυμμένος με καθρέφτες laquoμπιζουτέraquo οι οποίοι μετα-μορφώνουν το μικρό δωμάτιο κάνοντάς το να φαίνεται δι-πλάσιο Στον απέναντι τοίχο ένα ντουλάπι στο ίδιο στυλμε τα υπόλοιπα έπιπλα κρύβει υφάσματα αχρησιμοποίηταακόμα κεντημένα τραπεζομάντηλα σεντόνια και πετσέτεςΤην επίπλωση συμπληρώνουν ένα τραπέζι μια ραπτομη-χανή laquoΣίνγκερraquo κι ένας κομψός βελούδινος καναπές με δυοπολυθρόνες όλα εξαιρετικού γούστου Πάνω στη ραπτομη-χανή έχει ξεχαστεί ένα καλάθι με σύνεργα ραπτικής κι έναμισοτελειωμένο κέντημα σταυροβελονιά Τα χρυσάνθεμαμέσα στο βάζο αφού έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους έ-χουν αρχίσει τώρα να ρίχνουν ένα ένα τα πέταλά τους πάνωστο τραπέζι

Στο διπλανό δωμάτιο τα κλειστά παντζούρια και οι ερ-μητικά τραβηγμένες κουρτίνες αφήνουν έξω το φως τουφεγγαριού Τα έπιπλα κρεβατοκάμαρας είναι εγγλέζικα α-


23


πό μασίφ καρυδιά καλοφτιαγμένα και άνετα Το τζάκι εί-ναι σβηστό Η αυστηρότητα κυριαρχεί παντού Πάνω στοκομοδίνο ξεχωρίζουν η εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφι-λούσας ψιλοδουλεμένη με πολύτιμες πέτρες ένας ξύλινοςσταυρός από τα Ιεροσόλυμα κι ένα λευκό πορσελάνινο βάζομε καπάκι Δεν υπάρχουν πουθενά σημάδια γυναικείας μα-ταιοδοξίας μόνο πάνω στην τουαλέτα ξεχωρίζει η πολυτέ-λεια ενός ακριβού σετ χτενίσματος από ταρταρούγα Στοφαρδύ κρεβάτι κοιμάται ήσυχα μια γυναίκα Φαίνεται με-σόκοπη Ίσως πάνω από εξήντα Είναι παχουλή με καστα-νά μαλλιά που έχουν αρχίσει νrsquo ασπρίζουν Το δέρμα της ό-μως είναι ακόμα λευκό και λείο δίχως τα ανελέητα σημάδιατου χρόνου Παρrsquo όλη την ηλικία της φαίνεται ακμαία δυ-νατή και καλόγουστη μέσα στο σαρκώδες πάχος της Έχειτο ωραίο πρόσωπο μιας παρατεταμένης νιότης και αναπνέ-ει με την ήρεμη ανάσα όσων έχουν μνήμη ανίκανη να θυμά-ται τις κακίες των άλλων

Στο τρίτο δωμάτιο μεγάλο και ευρύχωρο οι οροφογρα-φίες απεικονίζουν τον Θεμιστοκλή και τη ναυμαχία της Σα-λαμίνας Η πολυτελής κρεβατοκάμαρα έχει έπιπλα γαλλικάκαι αντικείμενα υψηλής αισθητικής Όλα είναι διπλά κρε-βάτια κομοδίνα ντουλάπες τουαλέτες Δυο σεκρετέρ μεκομψές καρέκλες τοποθετημένα μπροστά στα παράθυρα έ-χουν θέα στον κήπο Στη γωνία στέκεται ένα καβαλέτο ζω-γραφικής Πάνω του στηρίζεται μια laquoθαλασσογραφίαraquo η ο-ποία περιμένει να προστεθούν οι τελευταίες πινελιές στο μα-βή ορίζοντά της Δίπλα σrsquo ένα μικρό τραπέζι εργασίας είναιακουμπισμένα μια παλέτα λαδομπογιές και πινέλα Τα πα-ντζούρια είναι κλειστά οι κουρτίνες ανοιχτές και τραβηγμέ-

24



νες στα πλάγια Στο τζάκι η φωτιά κοντεύει να σβήσει Δυονεανικά κορμιά διακρίνονται ξαπλωμένα Δυο νεαρές κοπέ-λες καστανές με την υπεροψία της νιότης στα λεπτά χαρα-κτηριστικά των προσώπων τους κοιμούνται ήρεμα

Στην αριστερή πλευρά του διαδρόμου το πρώτο δωμά-τιο με οροφογραφίες από τη μάχη του Μαραθώνα είναι ε-πιπλωμένο με κομμάτια ακριβά κομψά και λιτά Στο τζά-κι η φωτιά καίει ακόμα Τα παντζούρια των παραθύρων εί-ναι ανοιχτά και οι βαριές κουρτίνες τραβηγμένες δεξιά κιαριστερά αφήνουν την πυρακτωμένη πανσέληνο να φωτί-σει την κοιμισμένη νεαρή καλλονή Τα σκούρα ξανθά μαλ-λιά της απλωμένα στο μαξιλάρι φαντάζουν ασημένια Τοπρόσωπο είναι λευκό το δέρμα φιλντισένιο Οι μακριές βλε-φαρίδες σκιάζουν σαν βεντάλια τα μάγουλά της Η αναγεν-νησιακή ομορφιά της κόβει την ανάσα Ανήκει σrsquo εκείνες τιςγυναίκες οι οποίες μπαίνοντας σrsquo ένα δωμάτιο το φωτίζουντόσο πολύ που όταν φεύγουν αφήνουν όλους στο σκοτάδιΚοιμάται ανήσυχα απόψε Στριφογυρίζει στον ύπνο τηςΞεσκεπάζεται Η γύμνια της λάμπει Τα στήθη της κάτω α-πό το νυχτικό είναι στητά και εκθαμβωτικά οι γάμπες τηςμακριές και λεπτές καλυμμένες από χνούδι χρυσαφένιο οιγλουτοί στρογγυλοί και σκληροί σαν μπάλες και είναι αδύνα-το να την δει κανείς ξαπλωμένη και να μην την επιθυμήσει

Στο διπλανό δωμάτιο μια γυναίκα ξαγρυπνάει Έχει ε-δώ και χρόνια γνωρίσει την αϋπνία των μικρών ωρών Οιλάμπες των κομοδίνων είναι αναμμένες Το κρεβάτι είναι α-κόμα στρωμένο Πάνω στο σεκρετέρ μια επείγουσα αλλη-λογραφία έχει ανάγκη νrsquo απαντηθεί άμεσα Υπάρχουν α-νοιγμένα χαρτιά με λογαριασμούς που απαιτούν να πληρω-


25


θούν υποθέσεις οι οποίες ζητούν την άμεση λύση τους αλλάκαι μια πρόσκληση με το χρυσό βασιλικό θυρεό για τον κα-θιερωμένο μεγάλο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουα -ρίου Ανεπαίσθητη θλίψη επικάθεται πάνω στα έπιπλα σανσκόνη Η γυναίκα έχει περάσει τα σαράντα Είναι μεγαλο-πρεπής με βλέμμα που επιβάλλει τη σιωπή ωραία αλλά μεμια ομορφιά εξ ορισμού σκυθρωπή η οποία φαίνεται να έ-χει παραδοθεί τώρα σε μια σιωπηλή φθορά Σηκώνεταιπηγαίνει μέχρι το παράθυρο Το ανοίγει Σκύβει και αφήνειτο βλέμμα της να κατηφορίσει τη φωτισμένη οδό Πανεπι-στημίου Τα φανάρια του δρόμου είναι όλα αναμμένα Ακό-μα και οι γαζίες των πεζοδρομίων συνήθως αφρόντιστεςκαι σκονισμένες φαίνονται ωραίες απόψε Είναι αργά Πε-ρασμένες τρεις Ο κόσμος διασκεδάζει ακόμα στην πλατείαΣυντάγματος Η γυναίκα ακούει τον ήχο από τα πέταλα τωναλόγων καθώς σέρνουν τις άμαξες των ξενύχτηδων Η πό-λη απλώνεται μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι της Η νύχταείναι φεγγαρόλουστη Δεν αντέχει τόσο φως Ας της κάνεικάποιος τη χάρη να σβήσει από τον ουρανό την πανσέληνοαπόψε Από τη συνοικία της Νεάπολης συνοικία των φοι-τητών των λογοτεχνών των ποιητών και πηγή της λαϊκήςμουσικής της Αθήνας κανταδόροι ακούγονται να τραγου-δούν μελωδίες του έρωτα Η γυναίκα νιώθει τις γραμμές τωνοριζόντων αδιαπέραστες Αυτή η νύχτα δε λέει να τελειώ-σει Κλείνει βιαστικά το παράθυρο Φαίνεται να την ενο-χλούν οι μουσικές και τα τραγούδια Το κρύο έχει προλάβεινα εισχωρήσει στο δωμάτιο Πλησιάζει στο τζάκι Σκαλίζειτις στάχτες και προσπαθεί νrsquo αναστήσει την πεθαμένη φω-τιά Προσθέτει ξύλα Και να οι σπίθες πετάγονται ολόγυρα

26



Οι φλόγες φωτίζουν το δωμάτιο και ζεσταίνουν την αφά-νταστη μοναξιά της Η γυναίκα αναστενάζει Τυλίγεται στηρόμπα της και κάθεται στην πολυθρόνα μπροστά στο αναμ-μένο τζάκι Θα ήθελε να μπορούσε να κλάψει έχει όμως δά-κρυα λίγα Από το παράθυρο μπαίνει βίαια η ασημένια νύ-χτα Ο ουρανός απόψε της φαίνεται αδιάφορος Νιώθει τηνανάγκη να φωνάξει laquoβοήθειαraquo και η φωνή που βγαίνει απότα έγκατα της ύπαρξής της είναι σκοτεινή και τραχιά

Εκείνο το ξημέρωμα της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η Κατί-γκω Αλφιέρι το γένος Χρυσολωρά καθισμένη στην πολυ-θρόνα μπροστά στο αναμμένο τζάκι με την καρδιά βαριάσαν ένα σακί με πατάτες και το βλέμμα χαμένο στις οροφο-γραφίες του Λύτρα ένιωθε μόνη γερασμένη και ξοφλημέ-νη Κοίταξε το βαμβακερό νυχτικό της μέσα από τη μάλλι-νη ρόμπα και θυμήθηκε εκείνα τα άλλα που φορούσε παλιάτα δαντελένια τα οποία άφηναν ακάλυπτα τα λεπτά μπρά-τσα τους στρογγυλούς ώμους και το στήθος της που κά-ποτε βρισκόταν στη σωστή του θέση Ξαφνικά από τον α-φαλό μέχρι το κεφάλι ένιωσε ένα διάχυτο κάψιμο εσωτερι-κό το οποίο εξαφανίστηκε γρήγορα αφήνοντας ένα χλιαρόιδρώτα σε όλο της το κορμί Έκανε αέρα με τη βεντάλιαπου έβγαλε από την τσέπη της ρόμπας της και σκέφτηκεπως τελικά καμιά από τις συμφορές της ζωής δεν μπορείνα συγκριθεί με την απώλεια των οιστρογόνων

Μια φορά κι έναν καιρό για την Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι το laquoξυπνάωraquo και το laquoσηκώνομαι αμέσως από το


27


κρεβάτιraquo ήταν δυο ρήματα με την ίδια έννοια και την ίδια κί-νηση Εδώ και μήνες πάει ήδη ένας χρόνος με όλο το βάροςτης καθημερινότητας ndashτης ζωής καλύτεραndash της ήταν αδύ-νατο να σηκωθεί από το κρεβάτι το πρωί και νrsquo αρχίσει ναζει Πολλές φορές όταν ούτε η μνήμη της μπορούσε να τηνπαρηγορήσει επιθυμούσε να εξαφανιζόταν μαζί με όσα τηνπεριείχαν ή να είχε τη δυνατότητα να μείνει για πάντα στοκρεβάτι να παρακολουθεί τις σκιές της μέρας όπως άλλαζανχρώματα πάνω στους τοίχους στο ξέφτισμα της ταπετσα-ρίας στους σκοτεινούς όγκους των επίπλων του δωματίουτης Να την ξέχναγαν όλοι να την άφηναν ήσυχη ξαπλωμέ-νη στο κρεβάτι να φαντάζεται τις ένδοξες μάχες των Ελλή-νων εναντίον των Περσών όπως απεικονίζονταν στο ταβάνιμε τις οροφογραφίες του Λύτρα και νrsquo ακούει τα βήματα τηςΖαμπέτας στη σκάλα να της φέρνει το καθιερωμένο φλιτζάνιτσάι το πρώτο της μέρας όπως μερικά χρόνια πριν τονκαιρό που η ίδια την προσέλαβε να φροντίζει το σπίτι της ο-δού Πανεπιστημίου μόλις είχαν μετακομίσει στην Αθήνα α-πό το Μονρεάλε του Παλέρμου της Σικελίας χήρα τότε ηΚατίγκω Αλφιέρι το γένος Χρυσολωρά από σπουδαία οι-κογένεια του Βυζαντίου με τρεις έφηβες κόρες και τη θείαΚοκόνα Κρυσταλλένια απομεινάρι της προίκας της

Απόψε περισσότερο από κάθε άλλη φορά για να μην α-ντιμετωπίσει το παρόν με τα προβλήματά του είχε ανάγκηνrsquo αφήσει το νου της ελεύθερο να ταξιδέψει στο παρελθόν στιςπαραμικρές λεπτομέρειες μηρυκάζοντας αργά τη θλιμμένηγεύση της νοσταλγίας Όμως σε ποια εποχή να ταξιδέψει

28


Πάνορμος αρχαία Ελληνική αποικία στη Σικελία


τι να θυμηθεί από πού νrsquo αρχίσει αφού όπου και να έψαχνεέβρισκε κενό απουσίες ταπεινώσεις και αγωνία Ανεξά-ντλητη η ποικιλία του πόνου Μόνο παλιά πολύ παλιά ί-σως να υπήρξε αληθινά ευτυχισμένη όμως εκείνο το παρελ-θόν είχε χαθεί και το μόνο που της απέμεινε από το ιλιγγιώ-δες πέρασμά του από τη ζωή ήταν η θεία της η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια και οι τρεις κόρες της Βέβαια οι θυγατέρες τηςανήκαν σε ένα κοντινότερο παρελθόν πονεμένο στο μεγαλύ-τερο μέρος του όπως είναι πάντα το μεγάλωμα η ενηλικίω-ση ενώ η θεία της ανήκε ολοκληρωτικά σrsquo εκείνη την ευτυχι-σμένη εποχή όταν παιδούλα δώδεκα χρόνων η Κατίγκω πρινσηκωθεί από το κρεβάτι κι ενώ ο καθαρός ουρανός της αυ-γής άφηνε στα μάτια της τα αποτυπώματα των αστεριώντης νύχτας άκουγε τον πατέρα της τον άρχοντα Εμμανου-ήλ Χρυσολωρά που έτρεμαν μικροί και μεγάλοι να φωνάζειτα σκυλιά και να παραγγέλνει στο σταβλίτη να ετοιμάσει ταάλογα για να πάει για κυνήγι στην περιοχή του Ελαιώνα τηςΑθήνας προς τον πύργο του Χατζή-Αλί Χασεκή

Είχαν έρθει από την Κωνσταντινούπολη στην Αθήνα το1870 ο άρχοντας Εμμανουήλ Χρυσολωράς σπουδαίος επι-στήμονας και προσωπικός γιατρός του σουλτάνου μαζί μετις δυο του κόρες τη Μαργιόλα και την Κατίγκω Είχανχάσει τη μητέρα τους και το νεογέννητο αδερφό τους στηνεπιδημία βαϊόλου που σάρωσε την Πόλη άρπαξε παιδιάκαι ξεκλήρισε οικογένειες ολόκληρες Ο Εμμανουήλ Χρυ-σολωράς δεν μπόρεσε να σώσει τους δικούς του Αδύναμοςκαι ανεπαρκής μπροστά στο μοιραίο έχασε πρώτα το γιο


29

Ανεμοβλογιά


του και μια βδομάδα αργότερα τη γυναίκα του τη ΘάλειαΤζαφέρη μια ωραία Υδραία που είχε αφήσει εποχή στανιάτα της και την οποία ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε πα-ντρευτεί από έρωτα όταν την γνώρισε σrsquo ένα από τα ταξίδιατου στην Αθήνα Ταξίδευε συχνά ο Χρυσολωράς εκείνα ταχρόνια Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη είχε έρθειστην Αθήνα για πρώτη φορά το 1843 ως μέλος της επιτρο-πής για την ανέγερση του Νοσοκομείου Οφθαλμιώντων τοοποίο όταν εγκαινιάστηκε αργότερα το 1854 μετονομά-στηκε σε Οφθαλμιατρείο Αθηνών Είχε μείνει για καιρό στοlaquoΞενοδοχείο των Ξένωνraquo επί της οδού Φιλελλήνων από ταπρώτα ξενοδοχεία της Αθήνας και έπεσε πάνω στον εθνικόξεσηκωμό των laquoΑυτοχθόνωνraquo οι οποίοι διαδήλωναν μεμαύρες σημαίες εναντίον των laquoΕτεροχθόνωνraquo που ήτανΈλληνες κι εκείνοι νεοφερμένοι στην Αθήνα από χώρες μεμεγάλες ελληνικές παροικίες τους οποίους και αποκαλού-σαν laquoξένη ακρίδαraquo Οδομαχίες και διαδηλώσεις είχαν δώσειμια όψη εμπόλεμης κατάστασης στην Αθήνα του 1843

laquoΈλληνες είμαστε όλοι Αδέρφια Ας μη μαλώνουμε με-ταξύ μαςraquo φώναζαν οι πιο ψύχραιμοι

laquoΠαίρνουν τα πόστα που προορίζονται για εμάς Εμείςπεράσαμε όλη την μπόρα της επανάστασης και τώρα έρχε-ται ldquoη ξένη ακρίδαrdquo και κλέβει τις δουλειές οι οποίες ανή-κουν δικαιωματικά σε εμάςraquo διαμαρτύρονταν με μίσοςθανάσιμο όσοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους πραγματι-κούς Αθηναίους

Μέσα στην εθνική αναταραχή μια Κυριακή στην πλα-τεία Συντάγματος όπου οι Αθηναίοι έκαναν περίπατο υπότις μελωδίες της στρατιωτικής μπάντας ανάμεσα στους

30



λεβέντες φουστανελάδες και στους μοντέρνους με τις ρεντι-γκότες και τα ψηλά καπέλα γνώρισε ο Χρυσολωράς τηΘάλεια Τζαφέρη την καλλονή από την Ύδρα ντυμένη μετην ενδυμασία του νησιού της λες και φορούσε στολή μεπαράσημα τόσο διαφορετική τόσο ενδιαφέρουσα και δενμπόρεσε να την βγάλει από τη σκέψη του Την κυνήγησετην κατέκτησε στο τέλος την ζήτησε από τους γονείς τηςκι εκείνοι συμφώνησαν αμέσως γιατί το όνομα των Χρυσο-λωράδων ήταν από μόνο του ένας θρύλος ένα μέτρο σύ-γκρισης για πλούτη φήμη κύρος και ο κόσμος εκείνη τηνεποχή έλεγε laquoΣαν τους Χρυσολωράδεςraquo Ο Εμμανουήλμέσα σε δυο μήνες την παντρεύτηκε και την έφερε μαζί τουστην Κωνσταντινούπολη σαν τρόπαιο από μια μάχη κερδι-σμένη στα σημεία αλλά χαμένη στο σύνολό της γιατί εκεί-νος άντρας συνετός σιωπηλός εσωστρεφής και συγκρατη-μένος είχε υποκύψει στη γοητεία της Ήταν μια μεγάλη α-γάπη και όπως όλες οι μεγάλες αγάπες ήταν φτιαγμένη α-πό πάθος τρυφερότητα αλλά και τρέλα και θυμούς και ζή-λειες με βίαιες σιωπές και λεκτικά παραληρήματα που ξέ-νιζαν με την έντασή τους τον περίγυρο προπαντός τις γυ-ναίκες των Χρυσολωράδων οι οποίες μεταξύ τους συζη-τούσαν τα ανάρμοστα καμώματα της Θάλειας ΧρυσολωράΤην έβρισκαν παθιασμένη θεατρική ωραία και τόσο δια-φορετική από εκείνες αφού οι γυναίκες της τάξης τους ήτανσιωπηλές άτολμες και εσωστρεφείς Οι γυναίκες της τάξηςτους ζούσαν προσωπική ζωή μυστική και πλάγιαζαν μετους άντρες τους τυλιγμένες στο σκοτάδι και στη σιωπή σεμια αρχαία τελετουργία που έμοιαζε με το laquoγύρο του θανά-τουraquo Το σημαντικό ήταν να περνούν καλά όλες τις άλλες ώ-


31


ρες της μέρας και όσο για το βραδινό έκλειναν τα μάτια κιέλεγαν σιωπηλά ένα laquoΠάτερ Ημώνraquo

Υπάρχει μια εποχή στην ιστορία της κάθε οικογένειαςόπου τα πάντα φαίνονται τέλεια κι ευτυχισμένα έτσι όπωςείναι σαν να έχουν αγγίξει το θείο και ξαφνικά ένας κακόςάνεμος φυσά και τα σκορπίζει όλα Αυτές είναι στιγμές πουχρειάζεται μόνο να πιστεύεις στο Θεό και να προσεύχεσαιδιότι κανείς δε γλύτωσε από το πεπρωμένο το αόρατο τοανεξέλεγκτο Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε έρθει ως για-τρός αντιμέτωπος αμέτρητες φορές με το θάνατο θεώρησεόμως προσωπική ήττα την απώλεια της γυναίκας του καιτου γιου του Στην αρχή βλαστήμησε τη ζωή τα θεία τημέρα που γεννήθηκε τη μέρα που ήρθε στην Αθήνα τη μέ-ρα που ερωτεύτηκε και τη μέρα που θα πέθαινε και ο ίδιοςΚατόπιν στοχάστηκε πέντε μερόνυχτα πάνω στη δύναμητην οποία έχει η αίσθηση του αοράτου στη ζωή των ανθρώ-πων Τι ακυρώνει το θάνατο Πού βρίσκεται η ζωή Στο χθεςστο τώρα στο ορατό ή κάπου αλλού στα μυστικά στα με-ταφυσικά στα θαύματα Στη συνέχεια συνηθισμένος νrsquo α-ντιμετωπίζει τον πόνο με αξιοπρέπεια πήρε την απόφασηνα ρευστοποιήσει τη μεγάλη περιουσία του και να εγκατα-σταθεί με τις δυο του κόρες στην Αθήνα Ίσως είχε ανάγκηνrsquo αρχίσει μια καινούργια ζωή Ίσως να του έκανε καλό ένανέο ξεκίνημα μακριά από μέρη τα οποία δεν άντεχε να βλέ-πει δρόμους στους οποίους δεν άντεχε να περπατάει ξημε-ρώματα που δεν άντεχε νrsquo ανοίγει τα μάτια του δίχως να έ-χει δίπλα του το καυτό κορμί της Θάλειας ουρανό δίχως ο-ρίζοντα να ονειρεύεται και γεγονότα τα οποία μόνο που θυ-μόταν τον έκαναν κομμάτια Πένθος απαρηγόρητο Στην

32



απελπισία και στον υπαρξιακό προβληματισμό του λησμό-νησε πως αυτό που ακυρώνει το θάνατο είναι η αγάπη μόνοΗ αγάπη και η μνήμη ακυρώνουν το θάνατο Λησμόνησεπως οι νεκροί του θα παρέμεναν ζωντανοί όσο εκείνος τούςθυμόταν και όσο επικοινωνούσε μαζί τους με τις αναμνή-σεις Μπορεί και να μην ήθελε πια να θυμάται Το μέλλονγια τον ίδιο και για τις κόρες του ήταν στην Ελλάδα ΣτηνΚωνσταντινούπολη είχε κλείσει έναν κύκλο Στην Ελλάδαθrsquo άνοιγε έναν καινούργιο Είχε ταξιδέψει κι άλλες φορές στηνΑθήνα Την γνώριζε καλά Την είχε θεωρήσει όμως δεύτερηπατρίδα του όταν το 1854 είχε μείνει στην πόλη ένα χρόνοκαλεσμένος από το βασιλιά Όθωνα ως ειδικός επιδημιολό-γος για να βοηθήσει στον αγώνα να ξεπεράσει η Αθήνα τηνκρίση με την επιδημία της χολέρας η οποία είχε ξεσπάσειαχόρταγη και είχε ξεπαστρέψει το ένα τρίτο του πληθυσμούτης Κλάμα και θρήνος παντού Στο στρατιωτικό νοσοκο-μείο στην περιοχή Μακρυγιάννη δεν υπήρχαν άλλα κρε-βάτια ούτε χώρος για να περιθάλψει τόσους αρρώστους ΟΧρυσολωράς μαζί με άλλους γιατρούς οργάνωσε ένα πρό-χειρο νοσοκομείο με το όνομα του Αγίου Παντελεήμονα Οιπαπάδες έκαναν λιτανείες στις γειτονιές του Πειραιά καιτης Αθήνας και όλοι οι κάτοικοι είχαν στηρίξει τις ελπίδεςτους στο Θεό Τα θύματα έφτασαν τις τρεις χιλιάδες Ότανστο τέλος έφυγε το κακό και ξεπεράστηκε η κρίση ο Χρυ-σολωράς γύρισε στην Κωνσταντινούπολη αλλά άφησε πί-σω μια πόλη ερημωμένη και πεινασμένη από την έλλειψητροφίμων Αγκάλιασε την οικογένειά του με λαχτάρα κι ευ-χαρίστησε το Θεό γιατί όχι μόνο επέστρεψε ζωντανός αλλάαξιώθηκε να δικαιώσει την ανθρωπότητα Δεν είχε ιδέα τι


33

2o


του επιφύλασσε το μέλλον Όταν έχασε τη γυναίκα του καιτο γιο του ένιωσε το άσκοπο της ζωής του και άλλαξε ηπορεία του σε μια νύχτα Εκείνη την εποχή είχαν ήδη περά-σει περίπου σαράντα χρόνια από την ίδρυση του ελληνικούκράτους με αναστηλώσεις παρορμήσεις λαϊκές εξεγέρσειςκαι επαναστάσεις ενώ παρέλαυναν πυρετωδώς γεγονότα ι-στορικά ανακαλύψεις και εφευρέσεις νέες φιλοσοφικές καιπολιτικές θεωρίες πάνω στις οποίες εδραιωνόταν οριστικάη αστική τάξη στην Αθήνα Η βιομηχανική επανάσταση εί-χε αρχίσει νrsquo αλλάζει τον τρόπο παραγωγής και τις κοινω-νικές σχέσεις των πρωτευουσιάνων

Το σόι των Χρυσολωράδων όλοι Φαναριώτες λόγιοι ε-πιστήμονες και μεγαλέμποροι αριστοκράτες του παλιούκαιρού χαμηλών τόνων ήσυχοι και συντηρητικοί προσπά-θησαν να τον μεταπείσουν

laquoΣτοχάσου Μανουήλ Εδώ στην Πόλη γεννηθήκαμεΕδώ βρισκόμαστε γενιές και γενιές Η οικογένειά μας ήτανμια από τις σπουδαιότερες του Βυζαντίου Εδώ είναι η πα-τρίδα μας Πού θα ξεσπιτωθείς Πού θrsquo αφήσεις τα καλάσου να πας πού Στο άγνωστο με δυο θυγατέρες οι οποίεςσε λίγο θα είναι της παντρειάς Και τι γνωρίζουμε εμείς γιατην Ελλάδα για την Αθήνα συγκεκριμένα εκτός από αυτάπου φτάνουν στα αυτιά μας και που δεν είναι και τα καλύτε-ρα Πολλά ακούγονται και θα έπρεπε να σε προβληματί-ζουν να σε κάνουν προσεκτικό με τις αποφάσεις σου Πα-τρίδα μας είναι η Κωνσταντινούπολη Εδώ βρίσκεται τομέλλον των κοριτσιών σου Σκέψου πριν κάνεις την τρέλανα πετάξεις το ένδοξο παρελθόν σου στο Βόσποροraquo

Είπαν είπανhellip Μεταχειρίστηκαν όλη την αλχημεία των

34




λέξεων Έκαναν πολύωρα οικογενειακά συμβούλια Προ-σπάθησαν με κάθε τρόπο να τον μεταπείσουν με όλα τα μέ-σα Έβαλαν και τον ίδιο τον Πατριάρχη να του μιλήσει όμωςο Εμμανουήλ Χρυσολωράς είχε πάρει την απόφασή του

Την επομένη έγραψε στο νοτάριο Άνθιμο Κελεσίδη μα-κρινό συγγενή των Χρυσολωράδων ο οποίος βρισκόταν α-πό χρόνια στην Ελλάδα κι εργαζόταν στην Αθήνα αναλαμ-βάνοντας τις υποθέσεις των Κωνσταντινοπολιτών με το ελ-ληνικό κράτος Ο Κελεσίδης φρόντισε όλα τα νομικά θέμα-τα τη μεταφορά χρημάτων και του βρήκε προσωρινή κα-τοικία το νεοκλασικό μέγαρο ενός ομογενούς από την Αίγυ-πτο απέναντι από τα Ανάκτορα στη λεωφόρο Κηφισίαςδρόμο ο οποίος αργότερα θα ονομαζόταν λεωφόρος Βασι-λίσσης Σοφίας Η περιοχή δεν είχε αναπτυχτεί ακόμα Τρι-γύρω υπήρχαν μαντριά κι έξω από τον περιφραγμένο κήποέβοσκαν πρόβατα Το νεοκλασικό όμως δέσποζε επιβλητι-κό στις παρυφές της πόλης Έφτασαν στην Αθήνα το φθινό-πωρο του 1870 κι εγκαταστάθηκαν στο πανέμορφο αρχο-ντικό στο δρόμο με τους περιποιημένους κήπους ο οποίοςείχε αρχίσει να γεμίζει σιγά σιγά με βίλες και καλαίσθητανεοκλασικά Η Αθήνα όπως την θυμόταν ο ΕμμανουήλΧρυσολωράς από τα προηγούμενα ταξίδια του δεν υπήρχεπια Η πρωτεύουσα άλλαζε έσφυζε από ζωή και κίνησηΕίχαν ανοίξει πολλές εμπορικές επιχειρήσεις και καταστή-ματα τα οποία συναγωνίζονταν τα καλύτερα ευρωπαϊκάΥπήρχαν σημάδια εξέλιξης και προόδου και έδειχναν πωςκατά τη διάρκεια των ετών που έλειψε ο ίδιος είχαν συμβεί

Συμβολαιογράφος-δικηγόρος

35


μεγάλες ανατροπές επαναστάσεις φοιτητικά κινήματα καικοινωνικές αλλαγές Βέβαια ο προηγούμενος χρόνος ήτανένας από τους πιο δύσκολους καθώς πολεμικές συρράξειςείχαν προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην Ευρώπη Ο α-πόηχός τους είχε φτάσει και στην Ελλάδα Η Αθήνα όμωςζούσε τη δική της εποχή αναγέννησης

Η Μαργιόλα ήταν δεκαπέντε χρόνων και η Κατίγκω δέ-κα Ήταν φοβερό να ξυπνήσουν μια μέρα και οι δυο ξαφνι-κά ενήλικες μακριά από εκείνο τον παράδεισο των αισθή-σεων και παραισθήσεων που ζούσαν μέχρι τότε και τις προ -φύλασσε από τα απαίσια της ζωής Η γνωριμία με τη φθο-ρά τις αποξένωσε προς στιγμήν από τη ζωή Είχαν όμωςπρολάβει να ζήσουν θαυμάσια παιδική ηλικία Η ΘάλειαΧρυσολωρά πίστευε πως η καλαισθησία διδάσκεται στα παι-διά από τα μικρά τους χρόνια Είχε μάθει στις κόρες της ναεπιζητούν πάντα το ωραίο νrsquo απολαμβάνουν το γαλάζιο τουμαγιάτικου ουρανού το ροζ του δειλινού το πράσινο των δέ-ντρων το μπλε της θάλασσας του Βοσπόρου καθώς άλλαζεχρώματα με τις εποχές Και οι δυο θυμόνταν τη μητέρατους να λέει πως η μαγεία της ζωής βρίσκεται σrsquo αυτά πουδεν είναι χειροπιαστά Βρίσκεται στα αόρατα και τα ανύ-παρκτα Ένιωθαν πως όσα είχαν ζήσει μέχρι τότε εξίσουμε όσα είχαν υποφέρει τον τελευταίο χρόνο τις έκαναν μο-ναδικές ακόμα και τα δάκρυα ο πόνος ο φόβος και καθετίμικρό και ασήμαντο το οποίο είχαν νιώσει μα που έκλεινεμέσα του το άπειρο Η αλλαγή και για τις δυο ήταν δραμα-τική στην αρχή Για τη Μαργιόλα περισσότερο γιατί είχε α-φήσει πίσω της φιλίες και μνήμες οι οποίες άνοιξαν ένα με-γάλο κενό στην καρδιά της δεκαπεντάχρονης Η Κατίγκω

36



δεν είχε προλάβει να κάνει φιλίες και συναναστροφές αλλάτα βράδια στο σκοτάδι της κάμαράς της και στη σιωπή τηςνύχτας που έπεφτε μαλακά πάνω από την Αθήνα θρηνούσετη μάνα της κι εκείνο τον άγνωστο μικρό αδερφό Και στιςδυο κοπέλες έλειπε η παρηγοριά των συγγενών εκείνα ταατέλειωτα σόγια των Χρυσολωράδων ασπίδα στις κακο-τοπιές της ζωής όταν τις Κυριακές γέμιζαν το σπίτι τουςστο Φανάρι και το τεράστιο τραπέζι της τραπεζαρίας τουςΓεύματα γεμάτα γεύσεις αρχαίες γνώσεις ζωής και μυρω-διές μπαχαρικών τα οποία κρατούσαν μέχρι το βράδυ μέ-σα σrsquo ένα βουητό από αστεία γέλια και φωνές που ανάσται-ναν και πεθαμένους Έκαναν προσπάθεια να προσαρμο-στούν στην πραγματικότητα της Αθήνας Είχαν χρόνο γιαχάζεμα για βόλτα για περίπατο όμως σπάνια απολάμβα-ναν τις ηλιόλουστες αττικές μέρες γιατί στην καρδιά τουςείχε εγκατασταθεί η παγωνιά και δεν την άγγιζαν οι μυρω-διές από τις νεραντζιές των δρόμων και το μεθυστικό άρω-μα της γαζίας Συνδέθηκαν με συγγενείς με όσους βρίσκο-νταν από χρόνια στην Ελλάδα έκαναν φιλίες με συνομήλι-κες γράφτηκαν στο Ωδείο Αθηνών το οποίο μόλις είχε αρ-χίσει να λειτουργεί τη χρονιά του 1871 έκαναν μαθήματαμουσικής και χορού ξένες γλώσσες όμως η μελαγχολία γιαότι είχαν αφήσει πίσω τούς παραμόρφωνε το χαρακτήραΟ Εμμανουήλ Χρυσολωράς παραπονέθηκε στο νοτάριο καιφίλο του Άνθιμο Κελεσίδη

laquoΌλα τα έχουν οι αφιλότιμες Όλα τούς τα παρέχω Τιπερισσότερο θέλουν οι κόρες μου Τι τούς λείπειraquo

Εκείνος τον κοίταξε με κατανόησηlaquoΤο δέντρο Μανουήλ για να το μεταφυτέψεις σε ξένο


37


περιβόλι χρειάζεται να κρατήσεις γύρω από τη ρίζα τουλίγο χώμα από το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και ανα-πτύχτηκε γιατί αν το αφήσεις γυμνό δε θα μπορέσει να ζή-σει και να ριζώσει στον καινούργιο τόπο Ακόμα και στον ω-ραιότερο κήπο να το βάλεις την καλύτερη ποιότητα χώμα-τος να του δώσεις στο τέλος ή θα ξεραθεί ή θα μείνει καχε-κτικό Ούτε τα δέντρα ούτε και οι άνθρωποι ξεφεύγουμε απόαυτό τον κανόνα Το ίδιο ισχύει και για τις κόρες σου Χρειά -ζονται να έχουν γύρω τους κάτι ζωντανό και οικείο από τοπεριβάλλον όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν Αυτό τούςλείπει Εσύ δεν τους είσαι αρκετός Τα έπιπλα τα ρούχα καιτα αντικείμενα τα οποία φέρατε μαζί σας δε φτάνουνraquo

Ο Χρυσολωράς στοχάστηκε τα σοφά λόγια του φίλουτου Όταν έπεσε το βράδυ και σώπασαν οι ήχοι της μέραςκάθισε στο γραφείο του κι έγραψε το γράμμα που θrsquo άλλαζετη ζωή όλων Τρεις μήνες αργότερα έφτασε από την Κων-σταντινούπολη η Κρυσταλλένια Χρυσολωρά η μικρότερηαδερφή του Εμμανουήλ με τις αποσκευές της τα βιβλίατης τα κατοικίδιά της και τις δωρεάν παροχές μιας ανεξά-ντλητης όρεξης για ζωή

Η Κρυσταλλένια ήταν μια στωική παρατηρήτρια τηςζωής Όχι της δικής της αφού για τα κοινωνικά πρότυπατης εποχής της δεν είχε ζωή αλλά των άλλων Ήταν μιανέα γυναίκα με σάρκα αφράτη λευκή επιδερμίδα με κόκκι-να μάγουλα μεγάλα γελαστά μάτια και εκφραστικό στόμαόλα ζωγραφισμένα πάνω σrsquo ένα στρογγυλό πρόσωπο που τοπλαισίωναν καστανές μπούκλες Έμοιαζε με κούκλα Ήτανη μικρότερη κόρη της οικογένειας η όμορφη και χαϊδεμένηΟι γονείς και τα αδέρφια της της έκαναν όλα τα χατίρια

38



σαν από γεννησιμιού της να ήταν δικαίωμά της η διαφορε-τική μεταχείριση

laquoΤι κάνει η κοκόνα μαςraquo ρωτούσε ο πατέρας της μόλιςέμπαινε στο σπίτι λες και δεν είχε κάνει άλλα παιδιά παράμόνο την Κρυσταλλένια

Έμεινε η πικρία στα μεγαλύτερα παιδιά του αλλά στοτέλος τής το συγχώρεσαν γιατί ήταν διαφορετική και τουςείχε όλους μαγέψει Με τα χρόνια όπως συνήθως συμβαί-νει το υποκοριστικό μετατράπηκε σε όνομα Κοκόνα Κρυ-σταλλένια Είχε μείνει ανύπαντρη από επιλογή Δεν είχεβρει τον κατάλληλο Τα σόγια των Χρυσολωράδων έκανανσωστή σταυροφορία να της βρουν γαμπρό διότι το να μείνειγεροντοκόρη μια γυναίκα της τάξης τους θα ήταν στίγμαένας πονοκέφαλος για όλους Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ό-μως πεισματάρα και ξεροκέφαλη από γεννησιμιού της εί-χε δική της περιουσία από τη μητέρα της κι ένα μικρό αλλάεπαρκές εισόδημα που της επέτρεπε να ζει με αξιοπρέπειαμέχρι να βρεθεί ο κατάλληλος δίχως νrsquo αναγκαστεί να κάνειεκπτώσεις στα συναισθήματά της Αλλά ο κατάλληλος δενείχε βρεθεί ακόμα Η Κρυσταλλένια ήταν μια ενδιαφέρουσανέα γυναίκα και παθιασμένη αναγνώστρια Οι άντρες δεν ή-θελαν γυναίκες ενδιαφέρουσες και με δική τους γνώμη γιατη ζωή ήθελαν γυναίκες μουγγές γιrsquo αυτό στα τριάντα τηςχρόνια ήταν ακόμη ανύπαντρη Είχε καταλήξει να πιστεύειπως ακόμα και ο πιο λογικός άντρας είχε κάποια βίδα πουτου έλειπε Όλοι βέβαια την θεωρούσαν γεροντοκόρη κι ε-κείνη δεν ήταν σίγουρη πως θα μπορούσε να το αντέξει γιαπολύ ακόμα Με την πρώτη ευκαιρία που της παρουσιά-στηκε δεν περίμενε δεύτερη πρόσκληση Ακολούθησε τον


39


αδερφό της στην Αθήνα με χαρά έφηβης σε πασχαλιάτικηεκδρομή

Πίστευε στη Βασιλεία των Ουρανών και είχε το βλέμμαόσων ελπίζουν το καλύτερο στη ζωή Γιrsquo αυτό είχε πάντακέφι και τραγουδούσε τις προσευχές της για να έχει λιακά-δα η μέρα να πετύχει το χοιρινό με πράσα στην κατσαρόλατης να μη ζαχαρώσει το σιρόπι του μπακλαβά να μην τηςέρθει πονοκέφαλος το απόγευμα να είναι όσο πρέπει ζεστότο νερό για να κάνει το μπάνιο της το βράδυ να μη χαλάσειη ομορφιά της με την πάροδο του χρόνου να βρουν τον κα-τάλληλο σύζυγο και να γνωρίσουν τον έρωτα οι ανιψιές τηςΠίστευε πως η ζωή δεν τελειώνει στο θάνατο αλλά έτρεμετην αναπόφευκτη επιστροφή στο χώμα Ήθελε όταν πεθά-νει να την κάψουν διότι φοβόταν το σκοτάδι του τάφουΤην απωθούσαν οι σκελετοί τα γυμνά κρανία δίχως τουςβολβούς των ματιών η σήψη και την τρόμαζαν τα σκουλή-κια που θα καταβρόχθιζαν το αφράτο σώμα της

laquoΕίμαστε χριστιανοί ορθόδοξοι Οι χριστιανοί θάβονταιστο χώμα Δεν καίγονταιraquo της έλεγαν τα αδέρφια της καιπαρακαλούσαν laquoΑς βρεθεί ένας χριστιανός να την στεφα-νωθεί να γλυτώσουμεraquo

Εκείνη όμως είχε ήδη αγοράσει ένα λευκό βάζο από α-κριβή πορσελάνη και το προόριζε για τις στάχτες της Τοείχε πάντα δίπλα στο κομοδίνο της και φρόντιζε να το υπεν-θυμίζει σε όλους ως τη μοναδική της επιθυμία μετά θάνατοεπειδή laquoουδείς γνωρίζει πότε και πού θα τον βρει το κακόraquoέλεγε Πριν από μερικά χρόνια είχε αρρωστήσει βαριά απότύφο και τα αδέρφια της την είχαν ξεγραμμένη Κάθε βράδυέλεγαν πως δε θα προλάβει να την βρει το ξημέρωμα Έφε-

40



ραν και το δεσπότη της μονής της Ζωοδόχου Πηγής να τηςδώσει την τελευταία μετάληψη Ανάσαναν ανακουφισμένοιόταν ο δεσπότης με συνοπτικές διαδικασίες της έβαλε τοκουτάλι στο στόμα κι εκείνη μέσα στη βύθιση του πυρετούκατάπιε δίχως αντιρρήσεις Κατόπιν τον κοίταξε με βλέμμαθολό laquoΕίμαι για παρτέντσαraquo τον ρώτησε δίχως να περι-μένει απάντηση κι έκλεισε ξανά τα μάτια της Θα μπορούσενα τους δημιουργήσει ιστορίες και να γίνουν ρεζίλι στο δε-σπότη διότι η Κοκόνα Κρυσταλλένια πίστευε στο Θεό αλλάδεν τα είχε καλά με τους παπάδες Όλοι είχαν το φόβο πωςμε την ξεροκεφαλιά της θrsquo αρνιόταν την τελευταία στιγμή τησωτηρία της ψυχής της Τα αδέρφια της για να της κάνουντο χατίρι και να μην την αφήσουν να πεθάνει με την αγωνίαπως θα την φάνε τα σκουλήκια ετοίμασαν το δοχείο πουπροοριζόταν για τις στάχτες της laquoΝα εδώ το έχουμε έτοι-μο Πέθανε εσύ και μη νοιάζεσαι για τα υπόλοιπα Θα κά-νουμε ότι θέλειςraquo Βέβαια αμφέβαλλαν αν η Εκκλησία θαεπέτρεπε τέτοιου είδους αντιχριστιανικές μεθόδους ndashνα τηνκάψουνndash αλλά την καθησύχαζαν με ψευτιές γιατί δεν ά-ντεχαν άλλο το ατέλειωτο παραλήρημα της ετοιμοθάνατης

laquoΝα με βάλετε μέσα στο βάζο και να βάλετε το βάζο στοσαλόνι πάνω στην αρζαντιέρα να μην μπορούν να το φτά-σουν τα παιδιά Να το σιγουρέψετε καλά μην το ρίξουν κά-τω οι υπηρέτριες καθώς ξεσκονίζουν ή πέσει με κανένα σει-σμό και σκορπιστώ στο πάτωμα και ποιος με μαζεύει απόκάτωraquo

Όταν ξημέρωνε έμπαιναν στο δωμάτιό της σιγά νυχο-


41

Partenza Στην ιταλική γλώσσα σημαίνει laquoαναχώρησηraquo



πατώντας μην ταράξουν την ετοιμοθάνατη μην την ξυπνή-σουν από το λήθαργό της και αρχίσει πάλι τη λογοδιάρροιαΤην έβλεπαν αδύναμη εξαντλημένη αβοήθητη στον επιθα-νάτιο ρόγχο της ο οποίος τάραζε τις σκιές μέσα στο δωμά-τιο και δημιουργούσε ακαταστασία στο περιβάλλον έκαναντο σταυρό τους και έλεγαν πως θα ήταν θαύμα αν ζούσε μέ-χρι τα μεσάνυχτα Έζησε όμως πολλά ξημερώματα πολλάαπογεύματα πολλά μεσάνυχτα και τρόμαξε όλους με μιαπαρλαπίπα ίδια με βουητό κυψέλης γεμάτης μέλισσες Κα-νένας στο σπίτι δε θυμόταν να έχει μιλήσει τόσο πολύ στηζωή της και να έχει πει τόσες αδιακρισίες για σεβαστά μέλητης ευρύτερης οικογένειας των Χρυσολωράδων Έβγαλε στηφόρα μυστικά για πάθη περασμένα χρέη απλήρωτα κατα-χρήσεις έρωτες ακατονόμαστους μοιχείες εξώγαμα τέκναότι της είχαν εμπιστευτεί κατά καιρούς αλλά και όσα είχεκαταφέρει με κόλπα να μάθει η ίδια από τους ενδιαφερομέ-νους οι οποίοι κάπου είχαν θελήσει να πουν τον πόνο τουςΠέρασε ένα μήνα μεταξύ ζωής και θανάτου Όταν εξάντλησεόλα τα θέματα και δεν υπήρχε άλλο μυστικό να βγάλει στηφόρα σηκώθηκε από το κρεβάτι μrsquo εκείνη την ευφορία πουδίνει ο φόβος όταν γλυτώνουμε το θάνατο αδυνατισμένη αλ-λά το ίδιο ξεροκέφαλη και αποφασισμένη να ζήσει

laquoΔε μου ταιριάζει ο θάνατοςraquo δικαιολογήθηκε με παρ-θενική χάρη στους δικούς της για την αναστάτωση πουτους προξένησε και τις αδιακρισίες οι οποίες είχαν κάνει ά-νω κάτω την οικογένεια Κοιτάχτηκε στον καθρέφτη και έ-μεινε με το στόμα ανοιχτό όταν είδε πως είχε κυριολεκτικάμείνει πετσί και κόκκαλο Δεν πληρούσε πια τα πρότυπατης εποχής της laquoΠού πήγαν τα πάχη μου τα κάλλη μουraquo

42


φώναξε γεμάτη τρόμο τραβώντας τα μάγουλά της κι έφα-γε το καταπέτασμα Σrsquo ένα μήνα πήρε πίσω τις χαμένες ο-κάδες και μερικές παραπάνω κι έραψε καινούργια φορέ-ματα Είχε αγγίξει το θάνατο είχε νιώσει την παγωμένη α-νάσα του αλλά ξέφυγε κι επέστρεψε στον κόσμο των ζω-ντανών laquoΤον συνάντησα αυτοπροσώπως αλλά του ξέφυ-γαraquo έλεγε σαν να μιλούσε για υποψήφιο γαμπρό Μόνο ό-ποιος ήρθε αντιμέτωπος με το θάνατο και γλύτωσε μπορείνα εκτιμήσει τη ζωή όπως την εκτίμησε η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια laquoΌτι δε μας σκοτώνει μας δυναμώνει Δε σκο-τώθηκα άρα δυνάμωσαraquo έλεγε και πιανόταν με πείσμα α-πό τις υποσχέσεις της κάθε μέρας Από τότε δεν παραπονέ-θηκε ποτέ για πόνους ή αδιαθεσίες ή πονοκέφαλο και πέρα-σε όλες τις αρρώστιες της στο πόδι laquoΔώσε μου χρόνια ναζήσω Θεέ μου και αν κάποιος βλάκας δε θέλει τη ζωή τουκι επιθυμεί να πεθάνει δείξε μου πώς μπορώ να εξαγοράσωεγώ τις μέρες που του έχεις γραμμένες και να τις προσθέσωστις δικές μουraquo προσευχόταν Διέγραψε τη λέξη laquoθάνατοςraquoαπό το λεξιλόγιό της Δεν πάτησε ποτέ σε κηδεία ακόμακαι δικών της ανθρώπων Πολλά χρόνια αργότερα όταν ε-γκαταστάθηκε στην Αθήνα δεν περνούσε ποτέ μπροστά α-πό το κοιμητήριο της πόλης με την ωραία δεντροφύτευσηκαι τα αρχαιοπρεπή κλασικά αθηναϊκά μνημεία

laquoΠάμε να θαυμάσουμε την αρτιότερη γλυπτοθήκη τηςΕλλάδαςraquo της έλεγαν οι ανιψιές της οι οποίες νεοφερμένεςστην Αθήνα εκείνη την εποχή επισκέπτονταν τα αξιοθέα -τά της

laquoΝα μου λείπειraquo φώναζε με απέχθεια laquoΆκου εκεί ναπάω να θαυμάσω τους τάφους Να πάτε μόνες σαςraquo


43


Οι Χρυσολωράδες έφτασαν στην Ελλάδα με καράβι απότην Κωνσταντινούπολη Έφεραν μαζί τους όλη τους την πε-ριουσία την οικοσκευή δυο άμαξες τέσσερα άλογα τη μα-γείρισσα και το θαλαμηπόλο Έμειναν για κάμποσες μέρεςσε καραντίνα στο λοιμοκαθαρτήριο στο ερημονήσι ΆγιοςΓεώργιος κοντά στη Σαλαμίνα Όταν με τα πολλά εγκατα-στάθηκαν στην Αθήνα ο Εμμανουήλ ανακάλυψε πως ηπρωτεύουσα ήταν γεμάτη οικόπεδα και άρχισε αμέσως τιςεπενδύσεις σε αγορές ακινήτων και γης βουστάσια στηνΚουναία κτήματα με οπωροφόρα στο Χασάν Μπελίκ

κτήματα με ελαιόδεντρα στον Ελαιώνα κοντά στον πύρ-γο του άλλοτε Τούρκου βοεβόδα Χατζή-Αλί Χασεκή εκτά-σεις με αμπέλια στους εξοχικούς Αμπελοκήπους και απο-θήκες στην οδό Πειραιώς Η περιουσία του ήδη μεγάλη α-πό την Κωνσταντινούπολη αυξανόταν μέρα με τη μέραΑργότερα όταν το 1876 άνοιξε το Χρηματιστήριο επένδυετα χρήματά του σε μετοχές και συναναστρεφόταν άλλους ε-πενδυτές ομογενείς από την Αίγυπτο το Λονδίνο και τηνΚωνσταντινούπολη τους οποίους οι ντόπιοι Αθηναίοι ονό-μαζαν laquoχρυσοκάνθαρουςraquo Η γη όμως ήταν η μεγάλη τουαγάπη και είχε πάντα την πρώτη θέση στις επενδύσεις τουΕίχε μεγάλη ζήτηση εκείνη την εποχή καθώς η πρωτεύου-σα ολοένα επεκτεινόταν δημιουργώντας καινούργιες συνοι-κίες Για να προικίσει τις κόρες του ο Εμμανουήλ Χρυσο-λωράς αγόρασε δυο μεγάλα οικόπεδα μέσα στο κέντρο της

44


Περιοχή Κηφισού Αργότερα ονομάστηκε Χασάνι και είναι το σημερινό Ελληνικό

Αιγάλεω


Αθήνας σε περιοχές αδιαμόρφωτες ακόμα οι οποίες είχαναρχίσει τον τελευταίο καιρό νrsquo αναπτύσσονται Η επέκτασητου σχεδίου πόλεως είχε ξεκινήσει από το 1869 Τα οικόπε-δα ήταν πέντε χιλιάδες πήχεις το καθένα και τα χρυσοπλή-ρωσε προς δεκατρείς δραχμές τον πήχη Μια περιουσίαΤον επόμενο χρόνο με σχέδια μελέτη και παρακολούθησητου αρχιτέκτονα Λύσανδρου Καυταντζόγλου έκτισε δυομεγαλοπρεπή τριώροφα μέγαρα το ένα στην οδό Πανεπι-στημίου απέναντι από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών για τηνΚατίγκω και το άλλο στην οδό Αμαλίας απέναντι από τοΒασιλικό Κήπο για τη Μαργιόλα τα οποία τού στοίχισαντριακόσιες χιλιάδες δραχμές το καθένα Χωριστά πλήρωσετη διακόσμησή τους με οροφογραφίες και γλυπτά τα οποίαανέβασαν στα ύψη το κόστος

Στην Αθήνα η ζωή μετά την άφιξη της Κοκόνας Κρυ-σταλλένιας η οποία είχε το χάρισμα να δίνει λύση στα αδιέ-ξοδα γρήγορα βρήκε το ρυθμό της Άλλαξε η ψυχική διάθε-ση των κοριτσιών και του Χρυσολωρά και άρχισαν να βρί-σκουν πάλι ενδιαφέρον στα μικρά τα καθημερινά σrsquo αυτάπου οι περισσότεροι αποκαλούν ασήμαντα της ζωής ΗΜαργιόλα και η Κατίγκω γράφτηκαν στο Παρθεναγωγείοτης Αικατερίνης Λασκαρίδου το οποίο λειτουργούσε από το1864 και προετοίμαζε με επιτυχία τις νεαρές Ατθίδες για γά-μους με πετυχημένα συνοικέσια που δυνάμωναν τη θέσητους στην κοινωνία Οι γυναίκες έπρεπε να παντρευτούν ό-ποιον είχε διαλέξει η οικογένειά τους για εκείνες Αν ήταντυχερές μπορεί και να τον αγαπούσαν στο τέλος αλλιώς υ-πομονή προσευχές και καλή καρδιά Οι αδερφές Χρυσολω-ρά έκαναν φιλίες με συνομήλικες και σύχναζαν στα σαλόνια


45


συμπατριωτών τους laquoτα φαναριώτικαraquo όπως τα αποκα-λούσε εκείνη την εποχή ο λαός Αργότερα η Κατίγκω φοί-τησε στο Αρσάκειο Την άνοιξη έκαναν περίπατο στο Ζάπ-πειο με μουσική υπόκρουση τις laquoΜαζούρκεςraquo του Σοπένπου έπαιζε η ορχήστρα κάθε Κυριακή στη μέση της πλα-τείας Το χειμώνα παρακολουθούσαν όλες τις θεατρικές πα-ραστάσεις και συμμετείχαν στους χορούς του ελληνικούlaquoΠαρνασσούraquo Τα καλοκαίρια παραθέριζαν στο Λουτράκιτο οποίο είχε γίνει εκείνη την εποχή θέρετρο των ομογενώναπό την Αίγυπτο και την Κωνσταντινούπολη Άλλες φορέςέμεναν τον Αύγουστο στο ξενοδοχείο laquoΑκταίονraquo στην πα-ραλία του Νέου Φαλήρου πολύ της μόδας διότι είχε την α-παραίτητη υποδομή κι εκείνα τα χρόνια συγκέντρωνε όλουςτους κοσμικούς Αθηναίους Το 1867 ο βασιλιάς Γεώργιοςπαντρεύτηκε την πριγκίπισσα Όλγα Άνοιξαν οι αίθουσεςτων Ανακτόρων και άρχισαν οι χοροί Πρώτη η Μαργιόλαως πιο μεγάλη και δυο χρόνια αργότερα η Κατίγκω έγινανδεκτές από τη βασίλισσα κι έκαναν το ντεμπούτο τους στηναθηναϊκή κοινωνία Έκαναν αμέσως εντύπωση Φορούσανακριβές τουαλέτες καπέλα και φορέματα ραμμένα σε οί-κους ραπτικής της οδού Ερμού ή τα παράγγελναν σε επώ-νυμους οίκους του Παρισιού οι οποίοι τα έστελναν στην Ελ-λάδα με καράβι από τη Μασσαλία μαζί με τις απαραίτητεςστολές ιππασίας γιατί και οι δυο αδερφές ήταν θαυμάσιεςαμαζόνες Έκαναν έφιππες εκδρομές στις γύρω περιοχέςτης Αττικής ιδίως στο Χασάνι και το Ξηροτάγαρο με το

46


Σημερινό Ελληνικό Σημερινό Παλαιό Φάληρο



δάσκαλο που είχε προσλάβει ο Χρυσολωράς έναν Ούγγροιπποκόμο της Αυστριακής Πρεσβείας ο οποίος παρέδιδεμαθήματα ιππασίας σε πολλές Αθηναίες έναντι πέντε δραχ-μών το μάθημα Ξεχώριζαν και οι δυο με την αρχοντιά τουςτο γούστο τους και το καλό τους όνομα Ο Χρυσολωράς τουςπαρείχε τα πάντα με απλοχεριά αλλά τους έβαζε όρια αυ-στηρότητας τα οποία τις έκαναν ακριβοθώρητες γοητευτι-κές και μυστηριώδεις στους κύκλους της Αθήνας

Μέσα σε ανύπαρκτες ελευθερίες ταμπού της ελληνικήςκοινωνίας και σχόλια του περίγυρου οι αδερφές Χρυσολω-ρά και η Κοκόνα Κρυσταλλένια δεν μπορούσαν να ξεχάσουντην Πόλη Είχε εισχωρήσει στο αίμα τους στα κόκκαλάτους στο πετσί τους στο μυαλό τους και σε κάποιο άλλοσημείο της ύπαρξής τους που δεν μπορούσαν να το προσ-διορίσουν Η Πόλη τις ακολουθούσε παντού με εκείνον τοθρήνο της λες και έβγαινε από τα έγκατα της γης Τότε κα-ταλάβαιναν πως εκείνο το βαθύ αίσθημα το οποίο κουβα-λούσαν μέσα τους και τις δυσκόλευε νrsquo ανασάνουν το σού-ρουπο ήταν το σύνολο των ημερών που είχαν περάσει στακαλντερίμια της στο παζάρι στις παραλίες του Βοσπόρουμε την αλμύρα της θάλασσας στις εξοχές της με τις μυρω-διές του ασφοδέλου Όταν η Μαργιόλα και η Κατίγκω συ-ντρόφευαν τον πατέρα τους στα κυνήγια του επέστρεφανστο σπίτι μελαγχολικές γιατί εκείνο το άρωμα της γηςστις εξοχές της Αθήνας είχε τη δύναμη ndashόπως μόνο το άρω-μα της γης μπορείndash να φωτίσει τις πιο σκοτεινές γωνιές τηςμνήμης τους Τότε κατόρθωναν να γυρίσουν για λίγο πίσωστον τόπο της γέννησής τους αλλά αμέσως έκαναν φιλότι-μη προσπάθεια να ξεχάσουν για χάρη του πατέρα τους Ο

47


Χρυσολωράς είχε μόνιμα μια αύρα δυστυχίας γύρω του ηοποία έκανε και όσους βρίσκονταν κοντά του δυστυχισμέ-νους ενώ οι ίδιες ήθελαν να μπορούσαν να ζήσουν δίχως τιςφθορές που αφήνει η νοσταλγία του ανέφικτου

Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς Φαναριώτης ευγενής ά-ντρας γενναιόδωρος με εκλεπτυσμένα γούστα ήταν εγκλω -βισμένος σrsquo εκείνο το σκοτεινό και παραπλανητικό που εί-ναι η νοσταλγία Δεν είχε καταφέρει να λησμονήσει τη Θά-λεια και ζούσε μέρες μοναξιάς μέσα σε πολλαπλές κοινωνι-κές συναναστροφές οι οποίες τού υπενθύμιζαν κάθε στιγμήτην ορφάνια του Σύχναζε στο καφενείο laquoΗ ωραία Ελλάςraquoπρώην laquoΜπέλα Γκρέτσιαraquo όπως το είχε ονομάσει αρχικάο πρώτος ιδιοκτήτης του ο οποίος ήταν Ιταλός Βρισκότανστη συμβολή των οδών Ερμού και Αιόλου και ήταν ένα ση-μείο συνάντησης ένα laquoμικρό Κοινοβούλιοraquo όπως το ονό-μαζαν οι Αθηναίοι Ο Χρυσολωράς διάβαζε και τις εφημε-ρίδες ελληνικές και ξένες Εκεί έβρισκε την Κλειώ και τηνΗμέρα εφημερίδες που τυπώνονταν στην Τεργέστη κά-πνιζε συναντούσε τους λογίους της εποχής και μάθαινε ταδιάφορα νέα της Αθήνας ακόμα και αυτά της πατρίδας τουΈγινε μέλος στην Ελληνική Λέσχη αργότερα γνωστή ωςΑθηναϊκή Λέσχη η οποία είχε ιδρυθεί το 1875 και συγκέ-ντρωνε όλη την αντρική ελίτ και διανόηση της πρωτεύου-σας Οι φίλοι του τον πίεζαν νrsquo ασχοληθεί με την πολιτικήγια να συμβάλει με το κύρος του στη λύση των σοβαρώνπροβλημάτων της Αθήνας Πρωθυπουργός εκείνη την επο-χή ήταν ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Ο Χρυσολωράς αρ-νιόταν να μπλεχτεί με laquoτη βρομιά και τη φαγωμάρα τηςπολιτικήςraquo όπως έλεγε γιατί είχε αφιερώσει τη ζωή του

48



στην ιατρική επιστήμη και μόνο Ως επίτιμος καθηγητήςστην έδρα της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών ήτανκαλεσμένος σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις κι έψαχνεμέσα στα μεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας εκλεκτούς νέουςγόνους αριστοκρατικών οικογενειών για να παντρέψει τιςκόρες του Ήλπιζε κάποιος να μείνει γοητευμένος όχι μόνοαπό τη μεγάλη προίκα τους και το όνομά τους αλλά και από τα χαρίσματά τους από την αθωότητα και την απλό-τητα της Μαργιόλας με τα μεγάλα μάτια σαν από μετάξιή από την αυστηρή ομορφιά Ταναγραίας και το φωτεινόμυαλό σαν μαχαίρι μόλις τροχισμένο της Κατίγκως

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής καθηγητής Ψυχιατρικής στοΠανεπιστήμιο Αθηνών ερωτεύτηκε τη Μαργιόλα Χρυσο-λωρά όπως ερωτεύονται συνήθως οι ψυχίατροι δηλαδή δί-χως επίγνωση του laquoγιατίraquo του laquoπώςraquo και του laquoδιότιraquo ό-ταν τα πέντε βασικά ανθρώπινα συναισθήματα (χαρά λύ-πη θυμός φόβος ζήλεια) τα παράγωγα και οι συνδυασμοίτους αφορούν τους ίδιους Ο Αριστείδης Μπαλτατζής ήτανένας νέος κι ευφυής άντρας τριάντα δύο ετών μετρίου ανα-στήματος με σκούρα σκοτεινά μάτια έντονα χαρακτηρι-στικά και μια αρχή φαλάκρας η οποία πρόσθετε στην ηλι-κία του άλλα πέντε χρόνια Ήταν γιατρός με εξαιρετικέςσπουδές στα πανεπιστήμια της Βιέννης και του Μονάχουκαι είχε ήδη μια λαμπρή καριέρα στο βιογραφικό του μεπολλές διακρίσεις στους διεθνείς ιατρικούς κύκλους Μόλιςείχε διοριστεί καθηγητής στην έδρα της Ψυχιατρικής τουΠανεπιστημίου της Αθήνας όταν γνώρισε τη Μαργιόλακαλεσμένος στο σπίτι του Εμμανουήλ Χρυσολωρά ο οποίοςεκείνη την εποχή είχε επιδιώξει κοινωνικές σχέσεις σε μια


49


προσπάθεια να βρει ο ίδιος γαμπρό για τη μεγάλη του κόρηη οποία είχε ήδη κλείσει τα δεκαοχτώ

laquoΟι γαμπροί δεν πέφτουν από τον ουρανό ΜανουήλΧρειάζεται νrsquo ανοίξουμε το σπίτι να μπει κόσμοςraquo είχε επι-μείνει η αδερφή του κοιτάζοντάς τον πάνω από το κέντη-μά της

Καθισμένοι και οι δυο στο σαλόνι σε μια ήρεμη σιωπήέκαναν τον απολογισμό των χρόνων που είχαν περάσει στηνΑθήνα Ο Χρυσολωράς ακολούθησε τη συμβουλή της αδερ-φής του όχι επειδή λογάριαζε τόσο τη γνώμη της αλλάγιατί του έλειπε η Θάλεια η οποία αν ζούσε θα φρόντιζεγια αυτά τα λεπτά θέματα Με τρόμο αντιλαμβανόταν πωςαν καθυστερούσε να παντρέψει τη Μαργιόλα θα έπρεπεστο τέλος νrsquo απευθυνθεί στον Τιμολέοντα Χρυσολωρά συγ-γενή του ο οποίος ζούσε από χρόνια στην Αθήνα και γνώ-ριζε όλα τα φαναριώτικα laquoτζάκιαraquo ή σε εκείνα τα ειδικάμυστικά κυκλώματα τα οποία οι περισσότερες οικογένειεςχρησιμοποιούσαν για τις κόρες της δίχως να το ομολογούνΤα κυκλώματα οργάνωναν συνοικέσια στην Αθήνα όταν οιενδιαφερόμενοι δεν ήταν αρκετά τολμηροί ή δεν είχαν ευ-καιρίες να φροντίσουν μόνοι για το μέλλον τους Αυτή τηνέκθεση της οικογένειάς του στα στόματα του κόσμου ήθελενrsquo αποφύγει ο Χρυσολωράς παρόλο που πίστευε πως ο γά-μος ήταν μια συναλλαγή μια υπόθεση μια συμφωνία έναζήτημα όπως τόσα άλλα

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής νέος εύπορος κι εξαιρετικόςεπιστήμονας από παλιά αθηναϊκή οικογένεια γιατρών πα-ρόλο που δεν είχε περγαμηνές σαν αυτές των Χρυσολωρά-δων ήταν στη συνείδηση του Εμμανουήλ ο τέλειος υποψή-

50



φιος για τη Μαργιόλα Στην αρχή της εφηβείας του είχεχάσει τον πατέρα του ενώ η μητέρα του μια ωραία επι-βλητική γυναίκα ξανθιά με γαλάζια παγερά μάτια περίερ-γη και απροσέγγιστη αγέλαστη και αυστηρή μέσα στη μα-κρόχρονη χηρεία της είχε πεθάνει λίγο πριν εγκατασταθούνοι Χρυσολωράδες στην Αθήνα Η ωραία χήρα Μπαλτατζήμεγάλωσε και σπούδασε το γιο της ξοδεύοντας σιγά σιγά όλη την περιουσία που είχε αφήσει ο άντρας της Όταν πέ-θανε και η ίδια άφησε στον Αριστείδη μοναδική κληρονο-μιά τα χρόνια και το αντικείμενο των σπουδών του το οποίοεκείνος επέλεξε για να ξεπεράσει τη δύσκολη σχέση που εί-χε μαζί της Όταν γνώρισε τη Μαργιόλα Χρυσολωρά είδεστην ωραία Φαναριώτισσα μόνο αυτό που ήθελε να δει δη-λαδή πως δεν έμοιαζε καθόλου με τη μητέρα του και αυτόστάθηκε αρκετό για νrsquo αποφασίσει πως βρισκόταν μπροστάστη μοναδική γυναίκα με την οποία επιθυμούσε να περάσειτη ζωή του Η Μαργιόλα ήταν καστανή με ωραία μαύραμά τια σαν μετάξι Ήταν γελαστή απλή με μια φυσικήντροπαλότητα που της ταίριαζε πολύ Είχε πάντα να πει έ-ναν καλό λόγο για όλους και φαινόταν να έχει άμεση ανάγκηαπό κάποιον που θα την φρόντιζε σε όλη της τη ζωή Ο Αρι-στείδης Μπαλ τατζής δεν κατόρθωσε να διαβλέψει εκείνο τοβράδυ που του θόλωσε το μυαλό και του άλλαξε τη ζωήπως η Μαργιόλα Χρυσολωρά κάτω από το καλοσυνάτο χα -μόγελο έκρυ βε έναν ισχυρό χαρακτήρα πολύ συγκεκριμέ-νες ιδέες για τη ζωή πείσμα ανάγκη για τελειομανία καιμια ατσάλινη θέληση η οποία θα της επέτρεπε αργότερα ναδιευθύνει το σπίτι της και τις ζωές των δικών της με σιδε-ρένια πυγμή μοιάζοντας απόλυτα στη μητέρα του Διότι οι


51


άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων και των ψυχιάτρων ότανκαι οι ίδιοι κάποιες φορές χάνουν την επίγνωσή τους μπρο-στά στα πολύπλοκα της ζωής συχνά έχουν υποσυνείδητατην τάση να παντρεύονται συντρόφους οι οποίοι αντιπροσω -πεύουν μέρη της προσωπικότητάς τους που δεν έχουν κα-ταφέρει να εκφράσουν ακόμα Ή άλλες φορές παντρεύονταισυντρόφους οι οποίοι εκφράζουν τα μέρη της ψυχής τους ταοποία πάσχουν από τις άσχημες σχέσεις που είχαν με τουςγονείς τους και δεν έχουν κατορθώσει να ξεπεράσουν ακό-μα Γιατί η ζωή έτσι σιωπηλά δουλεύει ερήμην μας με με-γάλη σοφία και μας συνδέει με ανθρώπους κατάλληλους ναφέρουν στη συνείδησή μας εκείνα τα στοιχεία του εαυτούμας που πιο πολύ φοβόμαστε και τα οποία έχουμε απόλυτηανάγκη νrsquo αντι μετωπίσουμε για να ολοκληρωθούμε

Η Μαργιόλα Χρυσολωρά παντρεύτηκε μια φθινοπωρινήμέρα του 1873 φορώντας νυφικό από το Παρίσι κατόπινπαραγγελίας το οποίο στάλθηκε στην Ελλάδα με πλοίο απότη Μασσαλία έναν άντρα που μόνο η απόλυτη λογική μπο-ρούσε να της επιλέξει για σύζυγο για να περάσει μια ζωήδίχως προβλήματα διότι ο Αριστείδης Μπαλτατζής σκε-πτόταν πριν από εκείνη για εκείνη Της έκανε τη ζωή εύκο-λη με αποτέλεσμα η Μαργιόλα να πάψει να σκέπτεται οτι-δήποτε άλλο εκτός από το τι ψώνια θα έκανε τι θα φορούσεκαι τι φαγητό θα μαγείρευε Όχι εκείνη βέβαια αλλά έναολόκληρο σύνταγμα από εκπαιδευμένο προσωπικό το ο-ποίο γλιστρώντας σιωπηλά και διακριτικά μέσα στα μεγά-λα δωμάτια του μεγάρου της λεωφόρου Αμαλίας προίκαςτης Μαργιόλας φρόντιζε σπίτι ιατρείο και οικογένεια μα-ζί Δεν της έλειψε τίποτε απrsquo όσα μια γυναίκα θα μπορούσε

52



να επιθυμήσει σε όλη της τη ζωή λούσα κοσμήματα έπι-πλα πορσελάνες μεταξωτά χαλιά ασημένια μαχαιροπί-ρουνα πολυέλαιοι Τα είχε όλα συμπεριλαμβανομένης καιτης αφοσίωσης του Αριστείδη Μπαλτατζή ο οποίος ζούσεγια την επιστήμη του την οικογένειά του και την πολιτικήΜε αυτήν ακριβώς τη σειρά αξιολόγησης Η Μαργιόλα ά-κουγε τον Αριστείδη και συζητούσε μαζί του για τα πάνταεκτός από την πολιτική Εκείνα τα χρόνια η πολιτική κατά-σταση ήταν μπερδεμένη στην Αθήνα Οι κυβερνήσεις άλλα-ζαν από τη μια βδομάδα στην άλλη με ρυθμό που ήταν δύ-σκολο στη Μαργιόλα να τον παρακολουθήσει Εκείνη δενενδιαφερόταν για την πολιτική Η ζωή την κρατούσε απα-σχολημένη με θέματα πιο σημαντικά όπως η τουαλέτα γιατον ετήσιο χορό του Παλατιού η ράφτρα που δεν είχε στεί-λει ακόμα το φόρεμα για τις φιλολογικές βραδιές του συλ-λόγου laquoΠαρνασσόςraquo οι καλεσμένοι για δείπνο συνάδελφοιτου Αριστείδη και ο ανύπαντρος ανάμεσά τους ο οποίος θαμπορούσε ίσως να ενδιαφερθεί για την ωραία αδερφή της ΗΚατίγκω Χρυσολωρά είχε εξελιχτεί σε μια γοητευτική με-λαχρινή έφηβη ψηλή λυγερή κι επιβλητική με κεχριμπα-ρένια μάτια προφίλ Ταναγραίας σμιλεμένα αυστηρά χαρα-κτηριστικά σrsquo ένα οβάλ πρόσωπο το οποίο έκρυβε μυστικάκαι πάθη Περπατούσε και άφηνε πίσω της μια αύρα από α-κριβό σαπούνι άρωμα και ορμόνες Τις περισσότερες φορέςμελαγχολική ήθελε να κλάψει ακόμα και τις φορές που έ-πρεπε να γελάει Δεν ήξερε να χαίρεται τη ζωή αλλά ήταναπόλυτα ευτυχισμένη μόνο εκείνες τις φορές που συνόδευετον πατέρα της στα κυνήγια του στις διάφορες περιοχές τηςΑττικής Ήταν εξαιρετική αμαζόνα καλύτερη από την α-


53


δερφή της η οποία δεν είχε τόσο άνετη σχέση με τα άλογακαι τα όπλα

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής κάποιες φορές είχε την εντύ-πωση πως ήταν μόνο διακοσμητικός στο σπίτι του αλλάέδιω χνε αμέσως την ύπουλη σκέψη από το μυαλό του διότιως ψυχίατρος γνώριζε πως οι ύπουλες σκέψεις και τα συ-ναισθήματα που προκαλούν επηρεάζουν άμεσα σε φυσικόεπίπεδο και βάζουν σε λειτουργία έναν καταρράκτη χημι-κών αντιδράσεων στον εγκέφαλο οι οποίες είναι επικίνδυ-νες για την ψυχική υγεία των ανθρώπων Δεν έλειπαν οιδιαφωνίες στη σχέση τους ακόμα και οι καβγάδες προπα-ντός όταν η Μαργιόλα με το πείσμα των Χρυσολωράδωνκληρονομημένο από τον πατέρα της ήθελε να έχει τον έλεγ-χο του Αριστείδη των γιων της του σπιτιού της των αν-θρώπων που εργάζονταν σrsquo αυτό της ευρύτερης οικογένειάςτης των συγγενών της των φιλενάδων της των γειτόνωντων περαστικών και των κατοικιδίων της Την αναστάτω-ση των καβγάδων ακολουθούσαν πάντα ώρες ευτυχίας στηνκρεβατοκάμαρά τους με φράσεις και πράξεις οι οποίες έ-διναν στον κατά τα άλλα παθητικό χαρακτήρα της σχέσηςτους την αίσθηση πως δεν υπήρχε στον κόσμο τίποτα καλύ-τερο από το γάμο τους Τα βράδια ξάπλωναν στο κρεβάτικαι η Μαργιόλα χρειαζόταν να κλείσει τα μάτια και νrsquo α-παγγείλει μερικά laquoΠάτερ Ημώνraquo επειδή όταν ήταν μικρήκαι κρυφάκουγε τις συζητήσεις των μεγάλων έτσι είχε α-κούσει να λένε οι θείες της συζητώντας μεταξύ τους χαμη-λόφωνα τα μυστικά της κρεβατοκάμαρας Μπήκε στο γά-μο της έχοντας μια αόριστη ιδέα του τι περίμενε ο Αριστεί-δης από την ίδια αγνοώντας όμως ποιες συγκεκριμένα θα

54



ήταν οι βραδινές της υποχρεώσεις διότι δε βρέθηκε κανέναςκατάλληλος να της μιλήσει για αυτά τα laquoπερίεργα και σι-χαμέναraquo όπως έλεγε που κατά τη γνώμη της ήταν η σκο-τεινή και άσχημη πλευρά του γάμου και καλύτερα να έλει-παν Η θεία Κοκόνα Κρυσταλλένια παρθένα ακόμα δεν εί-χε τις ειδικές γνώσεις γιατί κανένας μέχρι τότε δεν της είχεκλέψει ένα φιλί ούτε είχε δει τι έκρυβαν οι άντρες μέσα στοπαντελόνι τους Δεν μπορούσε να την βοηθήσει αλλά τηνρώταγε συνέχεια αν ήταν ερωτευμένη με τον ΑριστείδηΜπαλτατζή laquoΌλα καλά αλλά τον αγαπάς κόρη μου Τοναγαπάς όμωςraquo επέμενε και την προβλημάτιζε διότι δενήταν εύκολο στη Μαργιόλα νrsquo απαντήσει μrsquo ένα laquoναιraquo ή μrsquo έ-να laquoόχιraquo Κατά βάθος δεν ήξερε Τι είναι ο έρωτας Ποια τασυμπτώματά του για να καταλάβει αν ήταν ερωτευμένηΠυρετός βήχας πονοκέφαλος ανορεξία Το θέμα ήταν πε-ρίπλοκο Βασίστηκε στην υπομονή του Αριστείδη στην κα-λή της τύχη σrsquo αυτά που ήταν γραμμένα μέσα στα σπλάγ-χνα της και στο laquoΠάτερ Ημώνraquo το οποίο χρειαζόταν νrsquo α-παγγείλει αρκετές φορές μέσα στη βδομάδα και το οποίοτής χάρισε στην πορεία δυο θαυμάσιους γιουςhellip Αλλά αυτάέγιναν αργότερα

Στο ημίφως που δημιουργούσε η φλόγα της φωτιάς στοτζάκι η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι καθόταν πετρωμένηστην πολυθρόνα πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν τηςνrsquo αναλύει και να εξετάζει το νόημα της ζωής Ο λαιμός τηςείχε κλείσει από ένα λυγμό που δεν έλεγε να ελευθερωθεί από


55


τα σωθικά της και να γίνει φωνή δάκρυα θρήνος Σηκώθη-κε σκάλισε τη φωτιά πρόσθεσε ξύλα στο τζάκι και κάθισεπάλι στην μπερζέρα Αφουγκράστηκε την ησυχία του σπι-τιού Κανένας ήχος από πουθενά Μόνο η ρευστότητα τωναισθημάτων από καλπάζουσες μνήμες φαντάσματα ασώ-ματους επισκέπτες οι οποίοι βρικολάκιασαν και ήρθαν νrsquo α-πελευθερώσουν φόβους αποτυχίες ερωτηματικά παραλει-πόμενα ισόβιους εφιάλτες απραγματοποίητα όνειρα Έναςσιωπηλός διάλογος με τη ζωή και το παρελθόν που την ξε-περνούσε Βαθύς και απόλυτος ο λόγος της σιωπής Η μνή-μη βυθιζόταν στο χώρο των σκιών Έξω στους άδειους δρό-μους της Αθήνας κάποιοι μακρινοί θόρυβοι και τραγούδιααπό τους τελευταίους ξενύχτηδες της θύμισαν πως ξημέρω-νε η πρώτη μέρα μιας καινούργιας χρονιάς Κάτι απόλυτοκαι απεγνωσμένο σκίασε τα μεγάλα μάτια της Έξω από τοπαράθυρο ο ουρανός έβρεχε αστέρια Στα όνειρα εκείνης τηςνύχτας το σπίτι γέμισε παρείσακτους

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι κόμης του Μονρεάλε της Σικελίαςεπισκέφτηκε το 1877 την Ελλάδα έναν από τους σταθμούςμιας περιήγησης στην νότια Ευρώπη κι έμεινε για μερι-κούς μήνες στην Αθήνα καλεσμένος του ξάδερφού του Ι-ταλού προξένου στην πρωτεύουσα Ο κόντε Αλφιέρι μεγά-λωσε ωραίος και φωτεινός όπως η ίδια η δόξα μέσα σε μιαοικογένεια αριστοκρατική η οποία από τη μεριά του πατέ-ρα του είχε ρίζες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία Οι Αλφιέριπλουσιότατοι γαιοκτήμονες ανήκαν σε έναν από τους πιο

56



σημαντικούς οίκους της Σικελίας Θεωρούσαν τους εαυτούςτους τόσο προστατευμένους από τη Θεία Πρόνοια ώστε δεχρειαζόταν να φροντίσουν τα υπάρχοντά τους διότι όλα καιόλοι δούλευαν για λογαριασμό τους laquoΕμείς είμαστε ο νό-μοςraquo υπενθύμιζαν σε όσους τολμούσαν νrsquo αμφισβητήσουντο κύρος τους Πριν ξεκοκκαλίσουν την τεράστια περιουσίατους και ανακαλύψουν πόσο ακριβά πληρώνονται όλα στηζωή είχαν προσωπικό βαγόνι για να γυρίζουν σε όλη τηνΕυρώπη και ιδιωτική θαλαμηγό για να ταξιδεύουν στιςγαλλικές ακτές της Μεσογείου Το φθινόπωρο πήγαιναν γιακυνήγι στα δάση της Αυστρίας το Δεκέμβριο στα χειμω-νιάτικα θέρετρα των Άλπεων τον Απρίλιο στο Παρίσι γιανα παρακολουθήσουν όλες τις θεατρικές παραστάσεις τοΜάιο στη Μαδρίτη για τις ετήσιες ταυρομαχίες τον Ιούνιοστο Λονδίνο για να παραγγείλουν τα κουστούμια τους στουςράφτες της Μποντ Στριτ Το καλοκαίρι έπαιζαν κι έχανανστα καζίνα του Μόντε Κάρλο και του Μπιαρίτς τα κέρδητων επιχειρήσεών τους από τη χρονιά που είχε περάσει Εί-χαν ακίνητα κτήματα επιχειρήσεις και λογαριασμούς στιςελβετικές τράπεζες όμως ένας αιώνας σπατάλης χαρτο-παιξίας λανθασμένων επενδύσεων και λούσου οδήγησε τηνοικογένεια στα όρια της χρεωκοπίας Όταν έπαψαν να νιώ-θουν θεοί και κατάλαβαν πως η Θεία Πρόνοια δεν ήταν πιαμε το μέρος τους αναγκάστηκαν να πουλήσουν το μεγαλύ-τερο μέρος των επιχειρήσεών τους τα περισσότερα από ταακίνητά τους και ξόδεψαν και τα τελευταία διαθέσιμα χρή-ματά τους Κατόπιν ο πατέρας του κόντε Φραγκίσκου Αλ-φιέρι αυτοκτόνησε για λόγους τιμής ενώ ο ίδιος πρόλαβε νασώσει τους τίτλους ευγενείας τον πύργο και τα κτήματα


57


του Μονρεάλε περιοχής κοντά στο Παλέρμο της ΣικελίαςΤα συγκεκριμένα ανήκαν από αιώνες στη μητέρα του τηΔάφνη Ατζαγιόλι μια αρχόντισσα από τη Ζάκυνθο η ο-ποία πέθανε ωραία και θλιμμένη αφού πρόλαβε να δει τηνολική χρεωκοπία της οικογένειάς της

Ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέρι ήταν ένας ωραίος αθλητι-κός άντρας με θεατρικό ταμπεραμέντο απρόβλεπτος καρ-διοκλέφτης και γόης Γλιστρούσε στην επιφάνεια της ζωήςόπως γλιστρούσε το χειμώνα με τα σκι στις πλαγιές τωνΕλβετικών Άλπεων και γινόταν αμέσως αγαπημένος τωνγυναικών Μιλούσε άπταιστα πέντε γλώσσες δίχως όμωςνα λέει τίποτα σοβαρό και τίποτα ουσιαστικό Ήξερε και ταΕλληνικά από την Ελληνίδα μητέρα του αλλά τα μιλούσε πε-ρίεργα με κοντές τραγουδιστές φράσεις οι οποίες είχαν τορυθμό της ιταλικής γλώσσας Οι ψευδαισθήσεις τον βοήθη-σαν να επιβιώσει μέχρι τα τριάντα τρία του χρόνια όταν α-νακάλυψε πως τα χρέη του ξεπερνούσαν κατά πολύ τα εισο-δήματά του Για να καθαρίσει τα αμαρτήματα τεσσάρωνγενεών ndashμια σπατάλη δίχως προηγούμενοndash άρχισε να ψά-χνει πλούσια σύζυγο για να βάλει χέρι στην περιουσία τηςμε τους κατάλληλους χειρισμούς βέβαια Την εποχή της α-ναζήτησης καινούργιου αίματος για μετάγγιση στον τρα-πεζικό του λογαριασμό βρέθηκε στην Αθήνα Μόλις έφτα-σε στη νεαρή πρωτεύουσα έπεσε πάνω στα ερωτικά σκάν-δαλα που συγκλόνιζαν τότε την αθηναϊκή κοινωνία Παντούτα πάντα σκέφτηκε κι ένιωσε αμέσως σαν στο σπίτι τουΤο πολύ έντονο ερωτικό στοιχείο της πόλης κρυμμένο τιςπερισσότερες φορές πίσω από καθωσπρέπει συμπεριφορέςκαι κοινωνικές απαγορεύσεις τον συνεπήρε Φλογερά ερω-

58



τόλογα καυτά φιλιά παθιασμένα ερωτικά γράμματα σύ-ζυγοι απατημένοι μονομαχίες αυτοκτονίες τιμής καισκανδαλώδη διαζύγια αρρωστημένα ερωτικά πάθη κλει-διά από γκαρσονιέρες που άλλαζαν συχνά χέρια μεταξύ φί-λων Διαλέγετε και παίρνετε Όλα τα είχε η Αθήνα Είχεθέατρα κέντρα διασκέδασης σεπαρέ που διέθεταν και μι-κρά δωμάτια για ύποπτες ερωτικές συναντήσεις Καφέ-Σαντάν με τραγούδια Καφέ-Αμάν με αμανέδες Καφέ-Σα-ντούρ με σαντούρια και καφωδεία με Ουγγαρέζες χορεύ-τριες τα περισσότερα συγκεντρωμένα στην περιοχή του Ι-λισού Σε ένα σκηνικό νυχτερινών οργίων έγινε ο κόντε Αλ-φιέρι αμέσως τακτικός θαμώνας των κέντρων αναψυχής Οιγνωριμίες του με τις πριμαντόνες που χαλούσαν τον κόσμοστα θέατρα με τις γυναίκες της νύχτας και τις laquoπεταλού-δεςraquo του δρόμου ήταν εφήμερες κι επιπόλαιες Ζητούσε τονέρωτα και τον έβρισκε παντού Ήταν ωραίος άντρας και ή-ξερε να ξοδεύει απλόχερα το χρήμα Συναναστράφηκε τουςπλούσιους Αθηναίους και τους βρήκε διαφορετικούς παρά-ξενους χαμηλών τόνων αλλά αξιοπρεπέστερους των αρι-στοκρατών Ευρωπαίων διότι οι εύποροι Αθηναίοι εργάζο-νταν σε αντίθεση με τους πλουσίους των άλλων κρατών οιοποίοι ξόδευαν τις περιουσίες τους σε κραιπάλες Τα μεγάλαlaquoτζάκιαraquo τον δέχτηκαν στους κύκλους τους γιατί είχε όνο-μα και χάρη αλλά τον αντιμετώπισαν ως ένα αξιοθέατο τηςασύδοτης Ευρώπης έναν ήρωα βγαλμένο κατευθείαν απότα γαλλικά μυθιστορήματα Γρήγορα ανακάλυψε πως το α-γιάτρευτο πάθος των Αθηναίων η χαρτοπαιξία ήταν ίδιομε το δικό του Μετά την οικονομική καταστροφή της οικο-γένειάς του και την αυτοκτονία του πατέρα του είχε ορκι-


59


στεί να μην αγγίξει ξανά τράπουλα Όμως ο αμαρτωλός μα-γνήτης της πράσινης τσόχας τον τράβηξε αμέσως και ξέχα-σε όρκους και υποσχέσεις στον εαυτό του Έπαιζε με μανίαΔε λογάριαζε τίποτα Μπακαρά λασκενέ πόκα ακόμα καιπαιχνίδια που δεν τα είχε ακούσει ποτέ όπως το laquoΣκαμπί-λιraquo και το laquoΦαραώraquo τα οποία παίζονταν από την εποχή τουΌθωνα στα αθηναϊκά τραπέζια και είχαν κλείσει σπίτια

Η Κατίγκω Χρυσολωρά γνώρισε τον κόμη ΦραγκίσκοΑλφιέρι στο σπίτι της αδερφής της Το ζεύγος Μπαλτατζήείχε συχνά καλεσμένη τη διανόηση της Αθήνας στα σαλόνιατου μεγάρου της οδού Αμαλίας διπλωμάτες χρηματιστέςτραπεζίτες πρέσβεις γιατρούς καθηγητές πανεπιστημίουκαι ανώτερους υπαλλήλους Οι περισσότεροι ήταν πελάτεςτου Μπαλτατζή αλλά εκείνος κρατούσε αυστηρά το ιατρικόαπόρρητο και όλοι ένιωθαν άνετα στις δεξιώσεις της Μαργιό-λας Ο γενικός πρόξενος της Ιταλίας στην Ελλάδα καλεσμέ-νος εκείνο το βράδυ για δείπνο στο σπίτι των Μπαλτατζή-δων είχε ζητήσει από την προηγούμενη μέρα την άδεια απότην οικοδέσποινα να φέρει μαζί του τον ξάδερφό του τον ο-ποίο φιλοξενούσε στο σπίτι του Η Μαργιόλα χάρηκε ιδιαί-τερα για την τροπή που έπαιρνε η βραδιά της επειδή φρό-ντιζε ndashκαι ήταν φημισμένη γιrsquo αυτόndash να έχει πάντα καινούρ-γιους κι ενδιαφέροντες ανθρώπους στις δεξιώσεις της Οιδυο άντρες έφτασαν στην ώρα τους Έγιναν οι συστάσεις ΗΚατίγκω Χρυσολωρά παρατήρησε τη δίχως επιτήδευσηκλασική κομψότητα του κόμη τον αυθεντικό αέρα ανθρώ-που γεννημένου στα πλούτη και φυλακίστηκε αμέσως στοβλέμμα εκείνου του μοναχικού αντάρτη ο οποίος την έκανενα φαντάζεται πάθη αξέχαστα και νύχτες αξημέρωτες Όλο

60



το βράδυ ένιωθε τη θέρμη του τη θέρμη μιας οικειότητας πουέρχεται από μακρινά μέρη Τον βρήκε σε όλα τέλειο κι επει-δή τίποτα πιο μισητό από τη μετριότητα τίποτα πιο επιθυ-μητό από την τελειότητα από εκείνη τη μέρα δεν έκανε τίπο-τε άλλο από το να σκέπτεται συνέχεια τον ωραίο άντρα Έ-χασε την όρεξή της για φαγητό τη διάθεση για μεσημεριανόύπνο την επιθυμία να πηγαίνει βόλτα στο Βασιλικό Κήποαπέναντι από το σπίτι της την ανάγκη για διάβασμα τηχαρά να συναντάει τις Πλακιώτισσες φίλες της την ενέργειαγια ιππασία στο Πεδίον του Άρεως την απόλαυση να πη-γαίνει με τη θεία Κοκόνα μια φορά τη βδομάδα στο λουτρό-χαμάμ της οδού Κυρρήστου ndash παλιά τους συνήθεια από τηνΠόλη μια απόλαυση ένας χώρος συναναστροφής και ψυχα-γωγίας των γυναικών της Αθήνας Έχασε την όρεξη γιαβόλτες στα στενά της Πλάκας για να χαζεύει τους κουτσα-βάκηδες την ευχαρίστηση να πηγαίνει βόλτα στον Αϊ-Γιάν-νη της Κολόνας της οδού Ευριπίδου την αρχαιότερη εκκλη-σία της Αθήνας και να χαζεύει τον κόσμο που με τελετουρ-γίες και προσευχές ξόρκιζε στον άγιο-γιατρό και θεραπευτήπυρετούς και λοιμούς Έχασε το ενδιαφέρον για τα μαθήμα-τα μαγειρικής που της έκανε καθημερινά η θεία της την υ-πομονή νrsquo ακούει την αδερφή της να μιλάει για τις χαρές τουγάμου και για το πόσο καλός σύζυγος ήταν ο Αριστείδης τηγαλήνη που της χάριζε η κοινή λογική της Κοκόνας Κρυ-σταλλένιας Αργότερα δε χρειαζόταν να σκεφτεί όπως πα-λιά συνέβαινε με την αδερφή της για νrsquo απαντήσει στη θείατης όταν την ρωτούσε laquoΕίσαι ερωτευμένη μαζί του κόρημου Τον αγαπάςraquo Ένα μεγάλο laquoναιraquo ήθελε να φωνάξει καιlaquoναιraquo και laquoναιraquo και ξανά laquoναιraquo μέχρι το άπειρο


61


Η Κατίγκω Χρυσολωρά με καταγωγή από σπουδαία οι-κογένεια του Βυζαντίου δεν ήταν ακριβώς αυτό που είχεστο νου του για σύζυγο ο κόντε Φραγκίσκος Αλφιέρι Στηναρχή την βρήκε παλιάς μόδας αυστηρή άβγαλτη κι επαρ-χιώτισσα Τι μπορούσε να ξέρει για τον κόσμο μια νέα γυ-ναίκα η οποία δεν είχε ταξιδέψει ποτέ στη ζωή της παρά μό-νο μια φορά για να έρθει στην Ελλάδα η οποία δεν ήξερε τισημαίνει να κατεβαίνεις με τα σκι τις πλαγιές των Άλ πεωνή να διασχίζεις με τη θαλαμηγό τη Μεσόγειο ή να ποντάρειςόλα σου τα χρήματα στο laquoείκοσι εφτά κόκκινοraquo στο καζίνοτου Μπιαρίτς Τι μπορούσε να ξέρει για τον κόσμο μια νέαγυναίκα η οποία παραθέριζε κάθε χρόνο στο Λουτράκι καιστην Αιδηψό με τους επαρχιώτες αντί στα λουτρά του ΕξΛε Μπεν της Γαλλίας τη βασίλισσα των λουτροπόλεων ό-που σύχναζαν βασιλιάδες πρίγκιπες όλη η διεθνής αριστο-κρατία και οι ωραίες Ελληνίδες της Αιγύπτου Αυτές μάλι-στα Κοσμογυρισμένες Κάνοντας όμως την έρευνά τουστους αθηναϊκούς κύκλους μέσω του ξάδερφού του πάνταέμαθε πως η ωραία Ταναγραία που του θύμιζε αρχαία Ελ-λάδα μπορεί να μην ήταν κοσμοπολίτισσα ήταν όμως απόμεγάλο laquoτζάκιraquo και μια από τις πιο πλούσιες νύφες της Α-θήνας Όταν ήρθε αντιμέτωπος με τη δύναμη του ονόματόςτης άρχισε νrsquo αλλάζει γνώμη Έκανε νέα εκτίμηση της κα-τάστασης Οι προοπτικές ήταν εξαιρετικές Τόσο εξαιρετι-κές μάλιστα ώστε του επέτρεπαν να βάλει χέρι στην περιου -σία της Είχε και επιπλέον όφελος διότι η Κατίγκω Χρυσο-λωρά δεκατέσσερα χρόνια μικρότερή του δεν ήταν μόνο έναείδος εμπορίου ήταν και μια καλλονή της επο χής της Άρ-χισε την πολιορκία ως να επρόκειτο να κατακτήσει όχι τη

62



νεαρή Ατθίδα αλλά την ίδια την Αθήνα Δε χρειαζόταν ό-μως διότι η Κατίγκω ήταν ήδη ένα έδαφος κατακτημένο κιέτοιμο να λεηλατηθεί από την ενσάρκωση του ματαίου

Ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς άντρας σοβαρός συνετός καιμετρημένος δεν ενθουσιάστηκε με την πρόταση του κόμηΗ προοπτική να φύγει η κόρη του στη Σικελία ίσως για πά -ντα ακόμα και με έναν κόμη δεν τον ευχαριστούσε Περισ-σότερο τον προβλημάτιζε Ποιος ήταν αυτός ο υπερβολικόςάντρας με την πληθωρική ομορφιά και τη γοητεία Τσιγγά-νου Διακριτικά μέσω του νοταρίου Κελεσίδη και του ξάδερ -φού του Τιμολέοντα Χρυσολωρά ο οποίος γνώριζε όλα ταγενεαλογικά δέντρα της Αθήνας της Ελλάδας και της Ευ-ρώπης πήρε πληροφορίες για την οικογένεια του κόμη οιοποίες ήταν εξαιρετικές για τη μεριά της μητέρας του Δάφ-νης Ατζαγιόλι από σπουδαίο σόι της Ζακύνθου αλλά αόρι-στες και ελλιπείς για τον ίδιο τον Φραγκίσκο Αλφιέρι ΟΤιμολέων Χρυσολωράς θυμόταν πως εκείνη την εποχή κυ-κλοφορούσαν κάποιες φήμες στα αθηναϊκά σαλόνια για πι-θανή αυτοκτονία του πατέρα του κόμη οι οποίες δεν είχανεπιβεβαιωθεί Όλες εκείνες οι ασάφειες έκαναν τον Εμμα-νουήλ Χρυσολωρά επιφυλακτικό Όμως μπροστά στην α-πελπισία της κόρης του η οποία έβλεπε το όνειρό της νασβήνει και τη μοναδική της ευκαιρία να ευτυχήσει όπως πί -στευε να χάνεται συμφώνησε με βαριά καρδιά Γνώριζε πωςη κόρη του είχε μια νιότη εξ ορισμού σκυθρωπή η οποίαπάντα τον προβλημάτιζε διότι θεωρούσε αφύσικο μια νέατης ηλικίας και της ομορφιάς της Κατίγκως να γελάει σπά-νια να μελαγχολεί τα απογεύματα κοιτάζοντας το ηλιοβα-σίλεμα από την Ακρόπολη να μην ενδιαφέρεται για λούσα


63


και στολίδια να θεωρεί ότι η εθνική της ενδυμασία την εκ-φράζει περισσότερο από το ευρωπαϊκό ντύσιμο και να εμ-φανίζεται στις δεξιώσεις φορώντας την υδραίικη ενδυμασίατης μητέρας της να βαριέται τους χορούς των Ανακτόρωνκαι να σκυθρωπιάζει όταν έφτανε στο σπίτι η τυπωμένηπρόσκληση με το χρυσό βασιλικό θυρεό Ο Χρυσολωράς ή-ταν αυστηρός και όλοι έτρεμαν την οργή του Όμως όπωςόλοι οι σπουδαίοι άντρες και προπαντός οι αυστηροί είχε μιακρυφή αδυναμία την κόρη του Κατίγκω η οποία είχε καιμια καταπληκτική ομοιότητα με τη Θάλεια Δεν άντεχε νατην βλέπει να σέρνεται στο σπίτι μrsquo εκείνη τη δυστυχία στοωραίο της πρόσωπο Του ράγιζε την καρδιά Βασιζόμενοςστη λογική πως δεν τυχαίνει συχνά ένας κόμης στη ζωή μιαςκοπέλας κι ας είναι η συγκεκριμένη κοπέλα από μεγάλοlaquoτζάκιraquo φαναριώτικο σκέφτηκε πως ίσως θα έπρεπε να λά-βει υπόψη του το γεγονός ότι οι καιροί είχαν αλλάξει Έτσιμπέρδεψε το οφθαλμοφανές με τη μοντέρνα συμπεριφοράκαι τους μοντέρνους καιρούς κι έκανε το χατίρι της Κατί-γκως Για πρώτη φορά στη συντηρητική και μετρημένη ζωήτου έπεσε έξω Κάπου μέσα του βέβαια υπήρχαν όλα εκεί-να που διαισθανόταν και δεν τολμούσε να ονομάσει Τα πα-ράβλεψε Συμφώνησε να γίνει αυτός ο υπερβολικός γάμοςαλλά τελευταία στιγμή ως σανίδα σωτηρίας για τη διαμαρ-τυρόμενη συνείδησή του έβαλε έναν όρο να συνοδέψει τηνκόρη του στη Σικελία η αδερφή του

laquoΠώς θα σrsquo αφήσω μόνο σου Μανουήλraquo προβληματί-στηκε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΗ Κατίγκω έχει μεγαλύτερη ανάγκη από εμένα Δεμου αρέσει να την σκέπτομαι μόνη της σrsquo έναν ξένο τόποraquo

64



την έκοψε ο Χρυσολωράς κι εκείνη που της περίσσευε δίψαγια ζωή περιέργεια για νέες εμπειρίες και όρεξη για ταξί-δια άρχισε τις ετοιμασίες με κέφι έφηβης

Η Κατίγκω αγκάλιασε τη θεία της και για πρώτη φοράόλες της οι αισθήσεις ζητωκραύγαζαν τη χαρά Ο πόνος τουπαρελθόντος Ένας αλήτης άστεγος

Όταν όλα τα εμπόδια εξαφανίστηκαν ως διά μαγείαςακό μα και το τελευταίο για το οποίο ο κόμης δεν είχε καμίααντίρρηση δηλαδή η μοναδική παράκληση της Κατίγκωςνα βαπτιστούν τα μελλοντικά παιδιά τους ορθόδοξα έναπρωινό μιας μαγιάτικης Δευτέρας του 1877 στην οδό Προα -στίου στο γραφείο του νοταρίου Άνθιμου Κελεσίδη με πα-ρόντες τον Χρυσολωρά και τον κόντε Φραγκίσκο Αλφιέριμπήκαν οι υπογραφές στο προικοσύμφωνο

ΠΡΟΙΚΟΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΚΑΤΙΓΚΩΣ ΧΡΥΣΟΛΩΡΑτοῦ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ καὶ τῆς ΘΑΛΕΙΑΣ

τὸ γένος ΤΖΑΦΕΡΗ

Τῷ χιλιοστῷ ὀκτακοσιοστῷ ἑβδομηκοστῷ ἑβδόμῳ ἔτει καὶΔευτέραν Μαΐου ἐν Ἀθήναις ἐπαρουσιάσθησαν ἐνταῦθα ὁἘμμανουήλ Χρυσολωρᾶς τοῦ Ἀγαμέμνονος καὶ τῆς Μαργιό -λας καὶ ὁ κόμης Φραγκίσκος-Τζιοβάνι-Πιέτρο-Νικολὸ Ἀλ φιέριτοῦ Ἀντρέα ὅπου ὁ Ἐμμανουήλ Χρυσολωρᾶς προικίζει ἀπὸπατρικὸν καὶ μητρικὸν πρᾶγμα τήν θυγατέρα του Κατίγκωἐρχομένην εἰς γάμον μετὰ τοῦ κόμη Φραγκίσκου Ἀλ φιέρι τὰκάτωθι

Εἰς θέσιν Πυργάκι τῆς Βασιλίσσης στὴν πε ριο χὴν Ἐλαιῶ -


65

Σημερινή Εμμανουήλ Μπενάκη

3o


νος στρέμματα πέντε βήματα τριακόσια ἑξήντα ἕκαστον μὲἐλαιόδενδρα μητρικά ρίζες χίλιες πλησίον τὸ περιβό λι τοῦΧατζῆ Ντεμερτζῆ ἀ πὸ ἀνατολάς τοῦ κὺρ Συμεὼν Χα νούμηἀπὸ δυσμὰς καὶ τοῦ Μπουρντᾶ ἐφέντη νοτίως

Εἰς θέσιν Ἀμπελόκηποι ἀμπέλια δέκα πατρικά μὲ τὸξεήλιόν τους στρέμματα ἕνα ἔκαστον καὶ ἕνα παλιάμπελομὲ δέκα τζιτζιφιὲς εἰς τὸν βορινὸν τοῖ χον ἐπάνω καὶ ἄλλαπωρικά

Εἰς θέσιν Χατζή-Ἀλὶ Χασεκὴ περιβόλι πατρικόν στρέμ -μα ἕνα πλεῖον ἢ ἔλαττον πλησίον Ἱερᾶς Ὁ δοῦ πρώην laquoΔρό -μος τοῦ Μωρηᾶraquo εἰς θέσιν Ζυ θο πω λεῖον laquoDas Grune

Baumraquo

Εἰς θέσιν Χασὰν Μπελίκ περιβόλι πατρικόν στρέμ μα -τα δύο μὲ ὀπωροφόρα

Περιοχὴ laquoΓερακίναςraquo Κολοκυνθοῦς βουστάσιον πατρι-κόν μὲ πεντακόσια κτήνη

Περιοχὴ Κουναίας βουστάσιον πατρικὸν μὲ διακόσια κτήνηΕἰς ὁδόν Βουλεβαρίου 15 ἔναντι Ὀφθαλμιατρείου Ἀ -

θηνῶν μίαν νεόδμητον τριώροφον οἰκίαν πλήρως ἐπιπλωμέ-νην μετὰ κήπου περιφραγμένου μὲ τοῖχον ἔχοντος χάραξινκαὶ φύτευσιν συμφώνως μὲ ἀγγλικόν σχέδιον ὁ ὁποῖος μετα -ξὺ ἄλλων περιλαμ βάνει τρία πεῦκα Σουνίου laquoμποριάνα βα -ριάμπιλιςraquo δυὸ laquoἱερούςraquo φοίνικες ἀπὸ τὴν νῆσον Δῆ λον ὀ γδό -ντα ρίζες τριανταφυλλιᾶς Γρανάδας

Δύο ἀποθήκας εἰς ὁδὸν ΠειραιῶςΔιακόσιες χιλιάδες λίρας Ἀγγλίας μετρητοῖς ἅ μα τῇ τε -

λέσει τοῦ γάμου

66


laquoΤο Πράσινο Δέντροraquo πρώτο ζυθοπωλείο της Αθήνας άνοιξετο 1834


Ο καθολικός γάμος έγινε σε κλειστό οικογενειακό κύ-κλο το πρωί της Κυριακής στην Καθολική Εκκλησία στηνοδό Πανεπιστημίου και το μεσημέρι έγινε ο ορθόδοξος στοσπίτι της νύφης όπως συνηθιζόταν τότε στην οδό η οποίαμόλις μερικά χρόνια αργότερα θα ονομαζόταν λεωφόροςΒασιλίσσης Σοφίας επειδή το μέγαρο της οδού Πανεπι-στημίου το οποίο προοριζόταν για προίκα της Κατίγκωςδεν ήταν ακόμα έτοιμο Η Κατίγκω φόρεσε το νυφικό τηςμητέρας της που ξεθάφτηκε από τα μπαούλα και προκάλε-σε υπαρξιακή κρίση στον Εμμανουήλ Χρυσολωρά Η απου-σία της γυναίκας του αγρίεψε τη μορφή του Έκανε προ-σπάθεια να συμμεριστεί τη χαρά της κόρης του αλλά έμεινεστο στόμα του μια πίκρα καταδίκης Πρόλαβε την κατα-στροφή η έκτακτη σωτηρία της Κοκόνας Κρυσταλλένιας

laquoΣυγκρατήσου αδερφέ μου Η κόρη σου αξίζει την αμέ-ριστη χαρά του πατέρα της Τίποτα λιγότερο Μην της τηναρνείσαι Σήμερα είναι η ευτυχέστερη μέρα της ζωής τηςraquo

Έσωσε τη μέρα με τα θαυμάσια φαγητά της και το α-στείρευτο ταλέντο της οικοδέσποινας Έβγαλαν τη φωτο-γραφία του γάμου στο ατελιέ των αδελφών Ρωμαΐδη γωνίαΒουλής και Ερμού 27 Μέσα σrsquo ένα ντεκόρ εμπνευσμένο από αρχαία Ελλάδα ο κόντε Αλφιέρι στάθηκε με το ωραίοτου παράστημα ndashαποτέλεσμα σκληρής σωματικής προπό-νησηςndash όπως ένα μεγάλο αιλουροειδές της αφρικανικής σα -βάνας και δίπλα του η Κατίγκω αρχαία Ταναγραία ακτι-νοβολούσε φως ολόγυρα στα βελούδινα ριντό και τα φυτάτα οποία συμπλήρωναν τη διακόσμηση Οι νεόνυμφοι πο-ζάρισαν στο φακό του καλλιτέχνη-φωτογράφου με χαμόγε-λο ίσως λίγο αμήχανο όμως γεμάτο αθωότητα το οποίο


67


μαρτυρούσε πως κανένας τους δεν προέβλεπε όσα θα συνέ-βαιναν στο κοινό τους μέλλον Εκείνη τη στιγμή κατά τηνοποία η Κατίγκω Χρυσολωρά ποζάριζε ακίνητη στο φακότου Αριστοτέλη Ρωμαΐδη ndashεπίσημου φωτογράφου όλων τωναρχαιολογικών ανασκαφών του Σλίμανndash ένιωσε πως αυτόπου συμβόλιζε η φωτογραφία το σύμπλεγμά τους δηλαδήείχε κάποιο κόστος το κόστος του κινδύνου να ζήσεις τη ζωήσου από rsquoδω και πέρα στην κόψη του ξυραφιού Μια βδομά-δα αργότερα οι νεόνυμφοι με την Κοκόνα Κρυσταλλένιαείκοσι οχτώ μπαούλα γεμάτα πλισέδες δαντέλες μπρο-κάρ ταφτάδες κεντημένα λινά και διάφορα άλλα άχρηστατρία μπαούλα γεμάτα βιβλία πολύ χρήσιμα τα κατοικίδιατης θείας και το κλουβί με τις δυο μάινες που είχαν λουφά-ξει από την τρομάρα τους μπαρκάρισαν από το λιμάνι τουΠειραιά για τη Σικελία Η Κατίγκω είχε ακόμα τα υγράμάτια των αποχαιρετισμών και είχε περάσει τις τελευταίεςμέρες δίχως μνήμη ενάντια στο χρόνο ο οποίος την έφερνεόλο και πιο κοντά στο laquoαντίοraquo που έκανε την καρδιά τηςκομμάτια Έβλεπε τον πατέρα της τελευταία φορά ζωντανόΤρία χρόνια αργότερα ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς θα πέθαι -νε από ελονοσία αθεράπευτη πληγή της Αθήνας του 1880

Η Κατίγκω άκουσε τη σειρήνα του πλοίου νrsquo αναγγέλλειμια αναχώρηση Το μέτωπό της γέμισε ρυτίδες και ξαφνικάκάθε ρυτίδα στο παγωμένο πρόσωπό της φαινόταν έτοιμηνα δακρύσει Το σώμα της τρανταζόταν από κύματα από-γνωσης που μεγάλωναν καθώς περνούσε η ώρα Έψαξε ναβρει τον ήχο στη φωνή της Δεν τα κατάφερε Τα λόγια τηςήταν πάντα μετρημένα και τσιγκούνικα τον πρώτο λόγο εί-χαν τώρα τα δάκρυά της Αφέθηκε σrsquo ένα κλάμα από μόνο

68



του μια ανακούφιση καθώς δε θυμόταν πότε ήταν η τελευ-ταία φορά που είχε κλάψει Ο Αλφιέρι την κοίταξε παραξε-νεμένος Δεν καταλάβαινε γιατί τόση απόγνωση για ένα τα-ξίδι μέχρι τη Σικελία Φτάνει Φτάνει πια Αρκετά Ο κό-μης όμως δε γνώριζε πως για τα μέρη από όπου προερχό-ταν η Κατίγκω Χρυσολωρά η προσωπική της απόγνωσηδεν μπορούσε να είναι ποτέ αρκετή γιατί αποτελούσε μέροςτου συλλογικού ασυνείδητου ενός ολόκληρου λαού στις δυ-στυχίες και στα ξεριζώματα που είχε αντέξει Ο Φραγκί-σκος Αλφιέρι την έκλεισε στην αγκαλιά του ενώ η θεία Κο-κόνα Κρυσταλλένια σκούπισε τα μάτια της κοίταξε για τε-λευταία φορά τον αδερφό της και τη Μαργιόλα η οποία έ-γκυος στον πρώτο της γιο έκλαιγε απαρηγόρητη στον ώμοτου Μπαλτατζή κι εξαφανίστηκε στην καμπίνα της Κα-θώς εγκατέλειπαν τον Πειραιά η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι ένιωσε πως με το τελευταίο φως της μέρας που έ-φευγε την εγκατέλειπαν μια μια όλες οι αμφιβολίες τηςποιος ήταν ο άντρας που παντρεύτηκε τι άλλο γνώριζε γιrsquoαυτόν εκτός από έκσταση στην αγκαλιά του πώς αποφάσι-σε να φύγει στο άγνωστο μακριά από τους δικούς της Υπήρ -χαν πολλά ανεξήγητα και αναπάντητα Μια πλαστογραφίαζωής Μια παραχάραξη της πραγματικότητας την οποία ηΚατίγκω δε γνώριζε τη μέρα που έφευγε νιόπαντρη για τοΜονρεάλε της Σικελίας Γνώριζε όμως πως εκείνο τον ά-ντρα με τη γοητεία Τσιγγάνου και τους τρόπους πρίγκιπατον αγαπούσε και δε θrsquo άλλαζε τη στιγμή με καμιά σιγουριάστον κόσμο Εκείνη την εποχή αγνοούσε πως οι γόηδες δενείναι ακαταμάχητοι αλλά ανυπόφοροι αφόρητοι και αβά-σταχτοι Αργότερα η εξάρτησή της από τον Φραγκίσκο


69


Αλφιέρι θα γινόταν τρόπος ζωής Θα κοιμόταν θα ξυπνούσεκαι θα ζούσε με μόνη σκέψη πώς θα βρει την ουσία της δη-λαδή τον έρωτα τα φιλιά και τα χάδια του Θα έλειπαν ταπάντα από τη ζωή της Στερημένη αλλά υπερκορεσμένη συγ -χρόνως δε θα είχε μέλλον στο γάμο της

Σήκωσε τα κεχριμπαρένια μάτια της προς τον άντρα πουτην κρατούσε στην αγκαλιά του Δε χόρταινε να τον κοιτάζειΤι έχω κάνει για ν rsquo αξίζω τέτοιο Θεό σκέφτηκε στιγμιαία κιένιωσε η ίδια ημίθεα Άφησε να βγει από μέσα της ένα χα-μόγελο το οποίο φανέρωσε μια σειρά από κάτασπρα δόντια

laquoΠρέπει να χαμογελάς συχνότεραraquo της είπε ο Αλφιέριξαφνιασμένος από την ομορφιά της η οποία φώτισε μεμιάςτο μαβί και μουντό τοπίο του Πειραιά το χαμόγελο της Κα -τίγκως και πίσω οι κορυφογραμμές του Αιγάλεω το χαμό-γελο της Κατίγκως και πίσω το ρολόι του Πειραιά το χα-μόγελο της Κατίγκως και πίσω ο Άγιος Σπυρίδωνας τοχαμόγελο της Κατίγκως και πίσω τα σκούρα απόνερα τουκαραβιού Το χαμόγελό της Η Κατίγκω έκρυψε το πρόσω-πό της στο στήθος του Αυτός ο άντρας που μύριζε ακριβήκολόνια και σαπούνι εγγλέζικο αυτός ο άντρας με το αθλη-τικό σώμα αυτός ο άντρας με τα πράσινα μάτια αυτός ο άντρας που έμοιαζε να έχει καταλάβει τα πάντα για τη ζωήαυτός αυτός αυτός ήταν τώρα δικός της Δεν της τον επέ-βαλε ο πατέρας της ή οι κοινωνικές συνθήκες όπως στιςπε ρισσότερες γυναίκες της ηλικίας της Δε συμβιβάστηκεΑυτό τον άντρα ο οποίος την ανέβαζε στον Παράδεισο ndashκαιαργότερα θα την γκρέμιζε στην Κόλασηndash τον είχε διαλέξειη ίδια Έτσι νόμιζε Είχε διαλέξει κέρατα μεγαλύτερα απrsquoότι μπορούσε νrsquo αντέξει όμως αυτό δεν το γνώριζε τότε

70



Στο λιμάνι του Παλέρμου άμαξες τους περίμεναν κάτωαπό την εκτυφλωτική ηλιοφάνεια του απομεσήμερου Οιδυο γυναίκες ντυμένες με τα ταξιδιωτικά τους έκλεισαν ταμάτια ξαφνιασμένες Όταν τα άνοιξαν όλα αναδύθηκαν τυ-λιγμένα στο χρυσάφι της Μεσογείου Οι βαστάζοι περί -μεναν υπομονετικά Ο κόντε Αλφιέρι έδωσε διαταγές στηγλώσσα του και φρόντισε ο ίδιος να φορτωθούν πάνω στιςκαρότσες όλες οι αποσκευές τους και τα άδεια κλουβιά τωνκατοικιδίων της Κοκόνας Κρυσταλλένιας τα οποία δεν εί-χαν αντέξει το εξαντλητικό ταξίδι Ξεκίνησαν μπροστά ηπολυτελής άμαξα με το θυρεό των Αλφιέρι πίσω οι υπόλοι-πες καρότσες Η άμαξα μοσχοβολούσε λούσο γυαλισμέναμπρούντζινα πόμολα και δέρμα πρώτης ποιότητας Η ζέ-στη έκανε τις δυο γυναίκες να βγάλουν τα καπέλα τους Ανα -στέναξαν με ανακούφιση Από τον αυστηρό κότσο της Κα-τίγκως ξέφυγαν μερικές μπούκλες και πλαισίωσαν μαλακάτο οβάλ πρόσωπό της Πέρασαν μέσα από την πόλη του Πα -λέρμου Ο κόντε Αλφιέρι έκανε μια κίνηση που έκλεινε μέσατης κτήρια εκκλησίες δρόμους πάρκα

laquoΕδώ περπάτησαν οι Φοίνικες οι Έλληνες οι Ρωμαίοιαργότερα οι Άραβεςraquo είπε δείχνοντας το πανόραμα και πή-ρε το χέρι της Κατίγκως μέσα στα δικά του laquoΘα δεις θα σrsquoαρέσει η πατρίδα μουraquo την καθησύχασε λες και είχε ψυχα-νεμιστεί μια κρυφή της ανησυχία

Ζήτησε με το βλέμμα του τη συνδρομή της ΚοκόναςΚρυσταλλένιας

Εκείνη από το απέναντι κάθισμα του χαμογέλασε μεσυμπάθεια σαν να του έλεγε laquoΜη νοιάζεσαι εγώ είμαι εδώ Θα τα φροντίσω όλαraquo και συνέχισε να χαζεύει έξω από


71


το παράθυρο την ομορφιά του τοπίου δάση κάμπους με ε-λαιόδεντρα κι εκτάσεις με αμπέλια

Πήραν τον παραλιακό δρόμο Ήταν γεμάτος στροφές καιγκρεμούς Πίσω στο βάθος άφηναν το βουνό ΠελεγκρίνοΑριστερά εκτεινόταν ατέλειωτη στο παράλυτο μεσημέριη θάλασσα παραλίες και όρμοι γαλάζιοι Δεξιά μια άγριαφύση τούς συντρόφεψε για κάμποσο Βγήκαν στην εξοχήκαι πήραν το δρόμο προς το εσωτερικό του νησιού με τις βί-λες και τους πύργους των ευγενών Σικελών

Τα άλογα αγκομαχούσαν στον ανήφορο και η άμαξα έ-τριζε Η Κατίγκω κοίταξε το ανεξιχνίαστο βάθος του ορί-ζοντα και αναρωτήθηκε τι της επιφύλασσε το μέλλον Έ-νιωσε ευτυχισμένη Έγειρε το κεφάλι της στον ώμο του κό-ντε Ο Αλφιέρι της χάιδεψε τα μαλλιά το στεφάνι της δό-ξας της και την τράβηξε στην αγκαλιά του Θεός σκέφτη-κε εκείνη έχω ένα θεό πλάι μου Από το απέναντι κάθισμαη θεία Κρυσταλλένια σταύρωνε το σύμπλεγμά τους Γρήγο-ρα τις απορρόφησε το θέαμα της εξοχής Μπήκαν στην πε-διάδα του Ορέτο Από μακριά ξεχώρισαν την πόλη του Μον -ρεάλε από τις πιο πλούσιες του νησιού γνωστή για τηνομορ φιά του τοπίου της και προπαντός για το θαυμάσιοΝτουόμο ένα αρχιτεκτονικό αριστούργημα

laquoΗ πόλη ιδρύθηκε το 1183 και γρήγορα γέμισε κτήριαεκκλησίες μοναστήρια Της έχουν δώσει μια νότα μπαρόκακαλαίσθητη αλλόκοτη και παράξενη Μόνο το Ντουόμοτην αντιπροσωπεύει απόλυτα Θα έχετε όμως την ευκαιρίανα τα επισκεφτείτε όλα αυτάraquo πληροφόρησε τις γυναίκες οΑλφιέρι

Προσπέρασαν την πόλη και συνέχισαν στον εξοχικό δρό-

72



μο Μέσα σε μια έκρηξη πρασίνου άρχισαν να ξεχωρίζουνμεγάλα σπίτια αγάλματα αετώματα και πύργοι με πέτρι-νες σκάλες κιγκλιδώματα σιδερένια παράθυρα με περίτε-χνες διακοσμήσεις τοίχοι καλυμμένοι από κισσούς που ήθε -λαν να πνίξουν τα οικοδομήματα στη σφιχτή αγκαλιά τουςΟ δρόμος χανόταν μέσα σε αμπέλια γεμάτα σταφύλια πουκρέμονταν και βάρυναν τα κλαδιά Πέρασαν μέσα από κά-μπους με εσπεριδοειδή κι έφτασαν σrsquo έναν πυκνοφυτεμένοελαιώνα ο οποίος φάνταζε όπως μια ασημοπράσινη θάλασ-σα Οι φυλλωσιές κυμάτιζαν στο φύσημα του ζέφυρου κα-θώς ερχόταν ευεργετικός από τη θάλασσα Λες και βρισκό-μαστε στον Ελαιώνα της Αθήνας σκέφτηκαν ταυτόχροναοι δυο γυναίκες Κοιτάχτηκαν ξαφνιασμένες αλλά δεν πρό-λαβαν να εκφράσουν με λόγια τη σκέψη τους γιατί εκείμπροστά τους στο ωραιότερο σημείο του πάρκου με τα ε-λαιόδεντρα υψώθηκε ένας επιβλητικός πύργος με μαρμά-ρινες σκάλες παράθυρα με σιδερένια κιγκλιδώματα αγάλ-ματα και σιντριβάνια περιτριγυρισμένος από κήπους με για -σεμιά κόκκινους ιβίσκους και πολύχρωμες βουκαμβίλιες

Ο αμαξάς κατέβηκε και άνοιξε το βαρύ σιδερένιο πορτό-νι με το θυρεό των Αλφιέρι Ο ανηφορικός πλακόστρωτοςδρόμος προς τον πύργο ήταν πνιγμένος στις πικροδάφνεςΣτην είσοδο τους περίμεναν δυο βαλέδες με λιβρέες ο επι-στάτης και το λιγοστό προσωπικό όλες γυναίκες μαυροφο-ρεμένες Καθώς γίνονταν οι συστάσεις μέσα από το κτήριοεμφανίστηκε ένας ψηλός ηλικιωμένος άντρας με άσπραμαλλιά ευθυτενής ακόμα ηλιοκαμένος από τη συνεχή έκ-θεση στο ύπαιθρο ντυμένος με φαρδύ άσπρο πουκάμισο καιπαντελόνι ιππασίας μέσα σε ψηλές μπότες Είχε ένα όμορ-


73


φο ήρεμο πρόσωπο αριστοκρατική κορμοστασιά κι έναν ά-νετο αέρα γαιοκτήμονα του παλιού καιρού

laquoΟ θείος μου Αντόνι Ατζαγιόλι ο αδερφός της μητέραςμου από τη Ζάκυνθο Όλοι τον φωνάζουμε Νίνοraquo τους σύ-στησε ο κόντε Αλφιέρι στα Ελληνικά και συμπλήρωσε μεελα φριά ειρωνεία laquoΑν σας συμπαθήσει θα σας επιτρέψεινα χρησιμοποιείτε το υποκοριστικό του Νινούτσο όπωςσυνηθίζεται στη Σικελία Ζει μαζί μας από χρόνια από τό-τε που η μητέρα μου παντρεύτηκε τον πατέρα μου και είναιο μεγάλος θεσμοφύλακας της οικογένειαςraquo

Οι γυναίκες τον χαιρέτησαν με έκπληξη Ο κόμης δεν εί-χε αναφέρει σε κανέναν την ύπαρξη του θείου Εκείνος υπο-κλίθηκε με χάρη κι ένα πλατύ χαμόγελο φώτισε το πρόσω-πό του Τον συμπάθησαν αμέσως

Μπήκαν όλοι μέσα στο σπίτι Στην αυλή το προσωπικόξεφόρτωνε τις καρότσες Ήταν ένα τεράστιο μέγαρο μεαμέ τρητα δωμάτια επιπλωμένα με θαυμάσια κομμάτια τουπερασμένου αιώνα Παντού ξεχώριζε η πατίνα παλιάς δό-ξας Κουζίνες τεράστιες δωμάτια εργασίας πλυσταριά κιένα ολιγάριθμο τώρα προσωπικό ndashαποτέλεσμα δύσκολωνκαιρώνndash που ακολουθούσε τη μοίρα του στην υπηρεσίατων Αλφιέρι γενιές και γενιές Πέρασαν στο σαλόνι με τουςμπροκάρ καναπέδες τις δαμασκηνές κουρτίνες το λευκόπιάνο με ουρά Παντού θαύμασαν πίνακες σπουδαίων ζω-γράφων Τιτσιάνο Βερονέζι Τιντορέτο Έκαναν τον κύκλοτου δωματίου παρατηρώντας έπιπλα και αντικείμενα Μέ-σα σε βιτρίνα γεμάτη με πολύτιμα αντικείμενα ξεχώριζε οΣταυρός της Μάλτας των εξαιρετικών ευγενών καθαρούαίματος και τα οικόσημα των Ζακυνθινών Ατζαγιόλι και

74



των Σικελών Αλφιέρι Σταμάτησαν μπροστά στο μαρμάρι-νο τζάκι Από πάνω σε φυσικό μέγεθος το πορτρέτο μιαςξανθιάς καλλονής δέσποζε στο χώρο Όρθια μέσα σrsquo έναπράσινο μεταξωτό φόρεμα που αναδείκνυε το σκούρο πρά-σινο των ματιών της ακουμπούσε με χάρη στο ίδιο τζάκικαι κοίταζε με μια πλήξη μια απόγνωση το απρόβλεπτοτης ζωής Η Κατίγκω και η Κοκόνα Κρυσταλλένια στάθη-καν απέναντί της Θαύμασαν την ωραία γυναίκα αλλά έ-νιωσαν αμήχανες στην ένταση του βλέμματός της Τα μά-τια της φεγγίτες λες και είχαν απορροφήσει την αινιγμα-τική αρχή ενός βέβαιου τέλους Και οι δυο γυναίκες έψαξανκάτι να πουν όμως δε βρήκαν τα κατάλληλα λόγια Η συ-γκίνηση της στιγμής κατάργησε τις λέξεις Κι εκεί στοδειλινό μιας εποχής χαρισάμενης laquoΗ μητέρα μου η ΔάφνηΑτζαγιόλιraquo είπε ο κόντε Αλφιέρι laquoΛάουρα την φωνάζαμεστα Ιταλικά Την χάσαμε πριν από εφτά χρόνιαraquo και βιά-στηκε νrsquo απομακρυνθεί στην άλλη άκρη του δωματίου

laquoΔεν άντεξε την κατρακύλα της οικογένειάς τηςraquo ψιθύ-ρισε ο Νίνο Ατζαγιόλι στην Κοκόνα Κρυσταλλένια τα λόγιασαν πένθιμο χρησμό κι εκείνη ξαφνιασμένη τον κοίταξεερω τηματικά laquoΌχι τώρα Μια άλλη φορά θα τα πούμεraquoτης είπε στον ίδιο τόνο

Η Κατίγκω θαύμασε το λούσο μέσα στο σαλόνι με ταχρυσά τα βελούδα τα μπροκάρ Πολύ γρήγορα θα μάθαινεπως ήταν όλα υποθηκευμένα μια σπατάλη δίχως όριο Ό-ταν αργότερα η αλήθεια βγήκε στη φόρα γιατί κάτι τέτοιαδεν κρύβονται όταν γκρεμίστηκαν δηλαδή τα είδωλα ένα έ-να θύμωσε πολύ και αν μπορούσε θα έπαιρνε το πρώτοκαράβι για να γυρίσει στην Ελλάδα Οι Αλφιέρι είχαν ζήσει


75


ως ηγεμόνες σrsquo αυτό το μέρος για αιώνες Ύστερα ήρθαν α-νάποδοι καιροί και χρόνια δίσεκτα Βοήθησε και η κραιπά-λη Ο κόντε Αλφιέρι την τράβηξε στη βεράντα Η ΚοκόναΚρυσταλλένια έμεινε στο σαλόνι με την παρέα του Νίνο Α-τζαγιόλι Η Κατίγκω και ο Φραγκίσκος στάθηκαν μαζίμπροστά στο πέτρινο κιγκλίδωμα Το βλέμμα της αγκά -λιασε τον κήπο με τις αμυγδαλιές και τις συκιές το πάρκομε τον ελαιώνα τα λουλούδια στα παρτέρια Παντού μια έ-κρηξη χρωμάτων και πρασίνου με φόντο το γαλάζιο του ου-ρανού Είχε την αίσθηση πως βρισκόταν στον Παράδει σο Πέ-ρα στον ορίζοντα ξεχώριζε ένα πανόραμα από σπίτια πα-λάτια και πύργους μοναστήρια και πάρκα και παντού μιααρχοντιά ένας πολύτιμος πλούτος της φύσης και της αν-θρώπινης τέχνης Είχε περάσει η ώρα Το φως που γεννού-σε το ηλιοβασίλεμα έκανε τη στιγμή κορυφαία Ο Αλφιέρικοίταξε τη γυναίκα πλάι του Του άρεσε αυτό που έβλεπεΗ Κατίγκω ήταν ο εαυτός της με έναν άγριο τρόπο ο οποί-ος θύμιζε ψηλά βουνά Μεσόγειο ελληνικά αγάλματα Είχεφυσικότητα στις κινήσεις κι έδινε την εντύπωση πως ήτανη ίδια προέκταση του τοπίου Ένιωσε την ανάγκη να τηναγγίξει Την τράβηξε επάνω του Ανάσανε το άρωμά τηςκαι βύθισε το πρόσωπό του στην ακαταστασία των μαλ-λιών της Και τότε σrsquo ένα μακρινό ουρανό στον οποίο έτρε-χαν οριζόντια σύννεφα η Κατίγκω Χρυσολωρά τα είδε όλαπεριεκτικά συνοπτικά άμεσα και οδυνηρά κοντά Είδε τιςκαμπυλότητες των βουνών τους μετασχηματισμούς της α-τμόσφαιρας τις αιχμές των ελαιόδεντρων το φύσημα τουζέφυρου την ψυχική διάθεση του ήλιου το μαβί του ορίζο-ντα κι ένιωσε τη φυσική νομοτέλεια της στιγμής Με την

76



καρδιά ορθάνοιχτη στο μεταφυσικό ξαφνικά αναρίγησε λεςκαι ψυχανεμίστηκε τα επερχόμενα

Η παρουσία των δυο γυναικών μέσα στο σπίτι έφερε αλ-λαγή Μετάγγισε το φως ενός άλλου πολιτισμού και άλλαξετη σύσταση του αέρα άμβλυνε την ένταση στις κινήσεις τωνκατοίκων του μεγάρου μετέβαλε τον ήχο των κορμιών έ-φερε μουσική από άλλες πατρίδες ήθη κι έθιμα διαφορετι-κά που πλούτισαν τα ήδη υπάρχοντα Γρήγορα έγινε επιτα-κτική η ανάγκη να μάθουν οι γυναίκες την ιταλική γλώσσαγιrsquo αυτό ο κόντε Αλφιέρι προσέλαβε δάσκαλο ένα λογοτέ-χνη από το Παλέρμο ο οποίος φιλοξενήθηκε στον πύργο έναχρόνο μέχρι να νιώσουν οι ίδιες άνετα με την ξένη γλώσσακαι να μπορούν να συνεννοούνται καλά Έκαναν εξαιρετικήπρόοδο μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα και όταν έφυγε οδάσκαλος καταλάβαιναν ακόμα και την τοπική διάλεκτοΗ Κοκόνα Κρυσταλλένια ανέλαβε την κουζίνα και την επί-βλεψη του λιγοστού προσωπικού Για να μην ξοδεύουν χρό-νο κι εργατικά χέρια έκλεισε κάποιες από τις πτέρυγες τουπύργου και περιόρισε τη ζωή τους στο βασικό κεντρικό κτή -ριο του μεγάρου πετυχαίνοντας καλύτερα αποτελέσματαστην οργάνωση εργασίας Γρήγορα φάνηκαν τα θαύματα

Ένιωθαν και οι δυο ευτυχισμένες άλλαζε όμως η διάθεσήτους κατά τη διάρκεια των γιορτών Όταν έφτανε το δικότους Πάσχα τις έπιανε μια αγωνία μια αναστάτωση μιαθλίψη ρευστή που ανακάτευε τα σωθικά τους Όσο και νακρατούσαν τις παραδόσεις τους πάντα τους έλειπε η Ελλά-δα Εκείνες τις μέρες των γιορτών έβαζαν τα καλά τους καικάθονταν αμίλητες στη βεράντα μέσα στο όργιο της άνοι-ξης ώσπου να γείρει ο ήλιος προς τη Δύση και οι δυο σε


77


μια τέλεια ακινησία λες και τα σώματά τους είχαν τη δυνα-τότητα νrsquo αποτραβιούνται σrsquo ένα βάθος μυστηριώδες καιαπρό σιτο Κάποια στιγμή η Κοκόνα Κρυσταλλένια έριχνεπίσω το κεφάλι κι έπιανε έναν αμανέ της πατρίδας της ΗΚατίγκω τότε και μόνο τότε άφηνε ελεύθερα τα δάκρυάτης κι έκλαιγαν μαζί της και οι πέτρες Εκείνες τις φορέςκανένας δεν τολμούσε να τις πλησιάσει ούτε ο Φραγκίσκοςούτε ο Νίνο Ατζαγιόλι Ήταν ένα τελετουργικό δικό τουςστο οποίο κανένας δεν μπορούσε να εισχωρήσει Ένα κομ-μάτι τους γεμάτο ψιθύρους που οι δυο άντρες δεν μπορού-σαν να καταλάβουν Οι υπόλοιποι τις απέφευγαν Οι μαυρο-φόρες τις παρακολουθούσαν από μακριά και παραμελούσαντις δουλειές του σπιτιού γιατί ήταν αδύνατο να ξεκολλήσουντα μάτια τους από το παράξενο θέαμα Και το τραγούδι συ-νεχιζόταν ώσπου σηκωνόταν η Κατίγκω λες και είχε αφή-σει στην άκρη αυτό το κάτι το σκοτεινό το περίπλοκο τοαγέλαστο το οποίο την χαρακτήριζε όλο τον άλλο καιρόκαι τότε άλλαζε η χημεία του κορμιού της Γινόταν η ωραιό -τερη γυναίκα που είχαν δει στη ζωή τους Έλυνε τα μαλλιάτης και άρχιζε να χορεύει με μια εσωτερική εγκατάλειψηνα λυγίζει το κορμί της να τσακίζει τη μέση της Τα χέριατης φίδια αγκάλιαζαν ένα φανταστικό εραστή τα μάτια τηςμισόκλειστα να πνιγείς μέσα τους τα χείλη της μισάνοιχτανα ρουφήξεις τους χυμούς της αιχμάλωτη μιας εσωτερικήςφωτιάς που την λαμπάδιαζε ολόκληρη καθώς η Κρυσταλ-λένια τραγουδούσε με την ωραία φωνή της για μακρινέςπατρίδες Η γη αναστέναζε Τα πετούμενα λούφαζαν πάνωστα δέντρα Ο άνεμος κόπαζε Οι μαυροφόρες πλησίαζαν από απόσταση γίνονταν ένα με τα δέντρα τους τοίχους το

78



χώμα και μαγεμένες παρακολουθούσαν τη μεταμόρφωσητης γυναίκας ώσπου τελείωνε το τραγούδι η Κοκόνα και όλα επέστρεφαν στις κανονικές τους διαστάσεις Τότε ηΚατίγκω καθόταν στην πολυθρόνα της βεράντας γινότανπάλι η Κατίγκω Χρυσολωρά σύζυγος Φραγκίσκου Αλφιέ-ρι και οι μαυροφόρες γύριζαν στις δουλειές τους

Η Κατίγκω ακολουθούσε τον κόντε Αλφιέρι σε όλες τουτις μετακινήσεις Εκείνος την πήγε παντού Της έδειξε ταθαύματα της Ευρώπης Παρακολούθησε τις καλύτερες πα-ραστάσεις στα σπουδαιότερα θέατρα του Λονδίνου Ντύθη-κε στους μεγαλύτερους laquocouturiersraquo του Παρισιού και ψώ-νισε ρόμπες και νυχτικιές εξώπλατες και αραχνοΰφαντεςεσώρουχα πικάντικα όχι όπως εκείνα τα σοβαρά και άχρω -μα με τα οποία είχε ξεκινήσει το γάμο της και την έκαναννα μοιάζει με μαθήτρια του κατηχητικού Της έφτιαξαν πα -πούτσια στα μέτρα της πρωινά από δέρμα ελαφιού βραδι-νά κεντημένα με πολύτιμες πέτρες μπότες για ιππασίαΨώνισε αρώματα σαπούνια κρέμες σε περίεργα βάζαπούδρες και κραγιόν που δε φόρεσε ποτέ γιατί το στόμα τηςήταν από μόνο του σαν κεράσι Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι τηςχάρισε τα οικογενειακά κοσμήματα που είχαν στολίσει απόαιώνες όλες τις γυναίκες των Αλφιέρι και της αγόρασε καιάλλα δικά της Ότι ήθελε ότι έβλεπε ότι επιθυμούσε ηκαρδιά της Κατόπιν όταν τελείωσε η περιήγησή της στηνΕυρώπη κι επέστρεψαν στον πύργο του Μονρεάλε γνώρισετην περιοχή και τους γείτονες Ανέπτυξε σχέσεις έκανεκαινούργιες φιλίες Έμαθε την ισπανική γλώσσα τόσο κα-


79

Μόδιστροι στα Γαλλικά


λά όσο και την ιταλική γιατί οι επιρροές του ισπανικού στοι -χείου έπειτα από αιώνες κατοχής βρίσκονταν παντού καιείχαν αποτυπωθεί σε ονόματα δρόμους συμπεριφορές ή-θη έθιμα ακόμα και στη γλώσσα Οι ευγενείς της Σικελίαςμιλούσαν Ισπανικά Η Κατίγκω για να μη μένει αποκλει-σμένη από τις συζητήσεις στις διάφορες συναναστροφές έ-μαθε τη γλώσσα Γνώρισε μια άλλη πραγματικότητα τε-λείως διαφορετική από αυτή που είχε μεγαλώσει η ίδια αλ-λά δεν έχασε ποτέ τον εαυτό της Παρέμενε η ΚατίγκωΧρυσολωρά Ελληνίδα από παλιά οικογένεια του Βυζαντίουμε τον πολιτισμό από σπουδαίες πατρίδες με την αρχοντιάπου την χαρακτήριζε από μικρή και το δύσκολο χαμόγελο ηΤαναγραία του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέρι την οποία έφερεμαζί του σαν σουβενίρ από το ταξίδι του στην Ελλάδα Μοί -ραζαν το χρόνο τους στον πύργο του Μονρεάλε και στο Πα-λέρμο στο διώροφο σπίτι του Νίνο Ατζαγιόλι στο ιστορικόκέντρο της πόλης στην πλατεία Τεάτρο ντελ Σόλε Έκαναντα ψώνια τους και παρακολουθούσαν τις θεατρικές παρα-στάσεις ιδίως αυτές του ναπολιτάνικου θιάσου του laquoΤεά-τρο Σαν Κάρλοraquo που περιόδευε δυο φορές το χρόνο Η Κα-τίγκω έμαθε την πόλη το ίδιο καλά όπως είχε μάθει και τηνΑθήνα Κάποιες φορές προγραμμάτισαν έναν ολιγόμηνο γυ -ρισμό στην Ελλάδα όμως πάντα κάτι γινόταν κάποια υπο-χρέωση ένα άλλο επείγον ταξίδι και στο τέλος το ανέβαλλαν

laquoΤου χρόνου Ταναγραία μου Σου υπόσχομαι να πάμε τουχρόνουraquo της έλεγε ο Φραγκίσκος κι εκείνη ndashας πάμε τουχρόνου δε χάλασε ο κόσμοςndash αφηνόταν με μια αυτάρεσκηβεβαιότητα στην τεμπελιά που προσφέρει η μεγάλη ευτυχία

Η Κατίγκω Χρυσολωρά άφησε τον Φραγκίσκο Αλφιέρι

80



να ορμήσει στη ζωή της μέχρι εκεί που εκείνος ήθελε ναφτάσει Ο έρωτάς του τα φιλιά του η αγκαλιά του έκτιζανκαθημερινά τον επίγειο παράδεισό της Ζούσε ένα θρίαμβοτου ανεπανάληπτου και ήταν ακριβώς αυτό που τα έκανε ό-λα θεϊκά Η ευτυχία της άρχιζε από το πρόσωπο το χαμό-γελό της φώτιζε τα κεχριμπαρένια μάτια της το βλέμματης πετούσε φωτιές το στεφάνι της δόξας της γυάλιζεστιλβωμένο πάνω στο κεφάλι και ήταν ολόκληρη γεμάτητους χυμούς της άγριας νιότης της Κατόπιν επεκτεινότανστο σώμα κι εκεί ανατρέπονταν όλοι οι νόμοι της φυσικήςΚαταργήθηκε ο νόμος της βαρύτητας και η Κατίγκω περ-πατούσε μέσα στα δωμάτια με μια κίνηση αντάτζιο γλι-στρώντας πάνω σε παρκέ έπιπλα κρεβάτια πίνακες ξεχυ -νόταν στους διαδρόμους περνούσε μέσα από κλειδαρότρυ-πες έβγαινε στους κήπους σκορπιζόταν στους αέρηδες αφο -μοιωνόταν από τα στοιχεία των τεσσάρων εποχών έσμιγεμε υπόγεια ρεύματα και προκαλούσε θεόρατα κύματα στιςακτές της Σικελίας

Υπήρχαν στιγμές κατά τις οποίες δεν ήξερε να πει πούήταν το στίγμα της Τότε για να επανέλθει στα γήινα έ-βγαζε από το μπαούλο την υδραίικη φορεσιά της μητέραςτης Την φόραγε Στεκόταν μπροστά στον καθρέφτη κι ε-κεί στο γαλάζιο μετάξι της φούστας στο κόκκινο βελούδοτου μπούστου στην κολλαριστή δαντέλα του πουκαμίσουστις πτυχές της λευκής μαντήλας στη ζώνη με τις πολύτι-μες πέτρες στην ανταύγεια των χρυσών κοσμημάτων εκείκαι μόνο εκεί έβρισκε ξανά τις ρίζες της γινόταν γη απόμακρινές πατρίδες γινόταν ρετσίνι πεύκων τραγούδι τζι-τζικιών γαλάζιο του Σαρωνικού βαθύ μπλε του Βοσπό-


81


ρου Και όλοι σώπαιναν στον πύργο ενώ μεταλάμβαναν τοφως της Κατίγκως Κατόπιν όταν η στιγμή ξεπερνούσε τηναντοχή της έτσι όπως ήταν ντυμένη με τη φορεσιά της μά-νας της περνούσε την εξώπορτα κι έβγαινε στο πάρκο με ταελαιόδεντρα Ο ελαιώνας με τον ασημένιο κυματισμό του έ-διωχνε μακριά τη νοσταλγία της

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι την παρακολουθούσε από από-σταση καθώς περπατούσε Ένιωθε το στήσιμο του κορμιούτης κατευθείαν στη σπονδυλική του στήλη το βάρος τουβαδίσματός της στους γοφούς του την ελαστικότητα τωνβημάτων της πάνω στο χώμα που πατούσε ο ίδιος Τον ζά-λιζε το λίκνισμα των γοφών της μέσα από τα μετάξια Έ-μοιαζε νrsquo ακολουθεί μια δικιά της μουσική την οποία άκου-γε μόνο η ίδια Η Κατίγκω έμενε εκεί για ώρα να βλέπειτον ασημένιο κυματισμό των φύλλων των δέντρων και νrsquoανα σαίνει το άρωμα της γης γιατί μόνο αυτό ήταν ικανό νατην γυρίσει πίσω στην Ελλάδα στην Αττική και στον Ε-λαιώνα της Αθήνας να την κάνει να νιώσει δίπλα της τηγνώριμη μυρωδιά του πατέρα της και νrsquo ακούσει τον ήχοτης φωνής του

Όταν δυο χρόνια αργότερα με καθυστέρηση τριών μη-νών έφτασε το γράμμα της Μαργιόλας με την είδηση τουθανάτου του την βρήκε απροετοίμαστη μέσα στον επίγειοΠαράδεισό της Η πτώση ήταν κατακόρυφη Έμεινε μόνησrsquo ένα τοπίο ξαφνικά αδιάφορο και κρύο Συλλάβιζε το όνο-μά του ξανά και ξανά

laquoΕμ-μα-νου-ήλ Εμ-μα-νου-ήλ Χρυσολωράς Είμαι ηΚατίγκω η κόρη του Εμμανουήλ Χρυσολωρά του Έλληνατου Βυζαντίουraquo

82



Ήταν φθινόπωρο Ο ουρανός απρόβλεπτα συννεφιασμέ-νος Οι πρώτες ψιχάλες έγιναν βροχή Ο Αλφιέρι την είδε από μακριά μορφή από αρχαία ελληνική τραγωδία ψηλήλυγερή μοιραία και του φάνηκε φθινοπωρινή οπτασία Ή-ταν διάφανη σαν ακουαρέλα Την τράβηξε γρήγορα μέσαστο σπίτι μην τύχει και ξεβάψει από το νερό της βροχής ή-ταν όμως τα δάκρυά της που πλημμύριζαν την ψυχή της ΗΚατίγκω δεν μπορούσε να σκεφτεί τίποτε από την παρούσαζωή της Οι αναμνήσεις όμως από τα παιδικά της χρόνια ήταν άθικτες η Κατίγκω και ο Εμμανουήλ Χρυσολωράςστο δάσος των Αμπελοκήπων κυνηγούν η Κατίγκω και οΕμμανουήλ Χρυσολωράς στην Αθήνα παρακολουθούν πα-ράσταση στο θέατρο του Μπούκουρα η Κατίγκω και ο Εμ-μανουήλ Χρυσολωράς καθισμένοι μπροστά στο τζάκι παί-ζουν σκάκι η Κατίγκω και ο Εμμανουήλ Χρυσολωράς στηνοδό Πατησίων μέσα στο μόνιππο Αργότερα όταν κάθισαννα δειπνήσουν είπε η Κοκόνα Κρυσταλλένια laquoΟι αναμνή-σεις μάς κρατούν ζωντανές κόρη μουraquo Είχε κι εκείνη χάσειτον αδερφό της κι ένιωθε πως το φθινόπωρο στην ψυχή τηςανιψιάς της είχε τα ίδια χρώματα με το δικό της Τα μάτιατης Κατίγκως γέμισαν δάκρυα Έκλαιγε καθώς έτρωγε καιτα δάκρυα έσταζαν πάνω στο φαγητό της Λάσπωσαν στοτέλος τα δάκρυά της μέσα στο πιάτο της

Ο Φραγκίσκος Αλφιέρι την κοίταξε σιωπηλός Εκείνη τηστιγμή τού φάνηκε τόσο ευάλωτη τόσο μικρή τόσο ανυπε-ράσπιστη στο πένθιμο μαύρο της εγκατάλειψης Τα μάτιατου εισχωρούσαν παντού στο κρανίο στο μυαλό στα αυ-τιά στις σκέψεις της και πέρα από αυτές στο συλλογικότης ασυνείδητο Τα είχε όλα μπερδεμένα Την αγαπώ σκέ-


83


φτηκε ξαφνιασμένος Αυτή τη γυναίκα αυτή την επαρχιώ-τισσα την αγαπώ Πέρασε σrsquo έναν ενθουσιασμό παραφρο-σύνης Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς Την τράβηξε στοδωμάτιό τους

laquoΕλληνοπούλα μου Ταναγραία μου Καρυάτιδά μουraquoτης ψιθύριζε και στέγνωνε τα δάκρυά της με φιλιά τονκαημό της με τη σάρκα του την απελπισία της με τις λέξειςτου Κεντούσε με χάδια το κορμί της laquoΕλληνοπούλα μουΕλληνοπούλα μουraquo Δε χόρταινε τη δίψα του δε χόρταινετην πείνα του για εκείνη Το στόμα του ήταν υπέροχο Είχεγια χρόνια εξασκηθεί στα φιλιά και τα ψέματα Εκείνη τηνύχτα όμως ήταν ακίνδυνος γιατί για πρώτη φορά στη ζωήτου έλεγε την αλήθεια Τα σύννεφα είχαν διαλυθεί από ώραΟ ουρανός καθάρισε Βγήκε το φεγγάρι κι έδιωξε μακριάτη θλίψη Ο Φραγκίσκος συνέχιζε να φτιάχνει λέξεις χάρι-σμά της Εκείνη τη νύχτα η Κατίγκω ένιωσε τη γλώσσαμιας αλλαγής στη σχέση τους κι εκείνη τη νύχτα με την πυ-ρακτωμένη πανσέληνο έμεινε έγκυος

Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ζούσε το δικό της παράδεισοΑφέθηκε Δεν ήθελε και πολύ Είχε πει σε όλα laquoναιraquo laquoΝαιraquoστο βλοσυρό προσωπικό από τις μαυροφόρες γυναίκες πουτην κατασκόπευαν και την έβριζαν πίσω από την πλάτητης laquoMinchia Ήρθε η Ελληνίδα να μας μάθει τη δουλειάμας Να γυρίσουν στον τόπο τους οι ξένοιraquo laquoΝαιraquo στη ζέ-στη όταν την κρατούσε άυπνη τα βράδια laquoΝαιraquo στα κου-νούπια όταν την τυραννούσαν με τα τσιμπήματά τους laquoΝαιraquoστους πετεινούς όταν την ξυπνούσαν χαράματα laquoΝαιraquo στονήλιο όταν έκαιγε την κατάλευκη επιδερμίδα της laquoΝαιraquo στατοπικά γλυκά πολύ βαριά ακόμα και για τα ανατολίτικα

84



γούστα της laquoΝαιraquo στις σκάλες του πύργου όταν έπρεπε νατις ανεβοκατεβαίνει αμέτρητες φορές τη μέρα laquoΝαιraquo στηνοσταλγία της Πόλης και laquoναιraquo στη νοσταλγία της Αθήναςόταν την έπιανε σαν πυρετός τα απόβραδα της άνοιξης Ή-ταν ζωντανή Πιο ζωντανή από ποτέ γιατί υπήρχε στη ζωήτης ένας άντρας ο οποίος την κοίταζε όπως την κοίταζε καιξεσήκωνε εκείνο το αζήτητο που είχε από χρόνια μέσα τηςΚαι γύρω η εξοχή με τις μυρωδιές της λεβάντα γιασεμίτριαντάφυλλο άνθη νεραντζιάς αγιόκλημα Καταχώνιασετο πορσελάνινο βάζο που προόριζε για τις στάχτες τηςστην πιο σκοτεινή γωνιά της ντουλάπας της και λησμόνησεπόσα φωνήεντα και πόσα σύμφωνα περιείχε η λέξη laquoθάνα-τοςraquo Μόνο μια λέξη με κεφαλαία γράμματα δυνάστευε τώ-ρα τη ζωή της ΕΛΞΗ Πόσο μοιραία λέξη είναι η έλξη καιπώς να της αντισταθεί η παρθένα Αχ φεύγουν τα χρόνιακαι γερνάει ο άνθρωπος κι εκείνη δεν είχε προλάβει να ζήσειτίποτε ακόμα Η Κρυσταλλένια δεν ήθελε να πάει πουθενάΉθελε να μείνει εκεί που ήταν Στην έλξη Να προλάβουν ναδουν ο ένας τον άλλο Μια φιλία στην αρχή ένας πλατωνι-κός έρωτας μια βαθιά οικειότητα δίχως υποχρεώσεις τηνέδενε με τον Νίνο Ατζαγιόλι Την είχε ξεχωρίσει αμέσωςlaquoΕσύ και μόνο εσύ μπορείς να με λες ldquoΝινούτσοrdquoraquo της είχεπει μόλις λίγες μέρες μετά την άφιξή τους και η Κρυσταλ-λένια ένιωσε σαν να της ορκιζόταν αιώνια αγάπη Κατόπινη φιλία έγινε έρωτας Εκεί σαν δυο εξόριστοι στη γη στηβεράντα που έβλεπε στον απέραντο ελαιώνα στη σκιά πουτους κρατούσε προφυλαγμένους από την εκτυφλωτική ηλιο -φάνεια του απομεσήμερου της διηγήθηκε την ιστορία τηςοικογένειας Ατζαγιόλι από τη Ζάκυνθο


85


laquoΉταν καλλονή της εποχής της η αδερφή μου Δάφνητην έλεγαν Την πάντρεψαν οι γονείς μας όμως με τον κόμηΑντρέα Αλφιέρι Την περνούσε κοντά τριάντα χρόνια Έφυ-γε από τη Ζάκυνθο για τη Σικελία λες και πήγαινε σε κη-δεία Πέρασε πολλά μέχρι να συνηθίσει Στο τέλος έμαθενα τον αγαπάει γιατί ο κόμης ήταν ένας άντρας που ήξερεπώς να φέρνει βόλτα τις γυναίκες Ο Φραγκίσκος του μοιά-ζει πολύ Εκείνη ξεριζώθηκε από τον τόπο της και ότανήρθε εδώ μέχρι και το όνομά της της άλλαξαν σε Λάουρακατά το ιταλικό Ήταν δύσκολοι καιροί Η αδερφή μουέψα χνε να βρει την ταυτότητά της και την έχανε στις κραι-πάλες του άντρα της στα ψέματά του και στις απιστίεςτου Τι κι αν είχε τα πλούτη όλου του κόσμου και ότι επι-θυμούσε η ψυχή της Μόνη της ήταν μόνη της έμεινε Ογιος της ήταν το παν στη ζωή της Η μητρική αγάπη δίχωςόρια Αργότερα όταν η θλίψη σκούρυνε τα πράσινα μάτιατης μrsquo έστειλε ο πατέρας μας για να της κάνω συντροφιάνα ξεπεράσει το ναυάγιο του γάμου της Ήρθα κι έμεινα Τηνλάτρεψα τούτη τη γη όσο εκείνη την μίσησε Τώρα πολλέςφορές κοιτάζω τον ανιψιό μου και νομίζω πως βλέπω τονπατέρα του Πόσο του μοιάζει Έχει πάρει όλα τα σουσού-μια του τη γοητεία του τους εκλεπτυσμένους τρόπους τουτην αίσθηση υπεροχής το χαμόγελο με το οποίο γοήτευετις γυναίκες τον ενθουσιασμό του αλλά και τα πάθη του ε-κείνα που κατέστρεψαν το γάμο του και αργότερα τη ζωήτου Είχα να δω τον ανιψιό μου ένα χρόνο Με ευχαρίστησηδιακρίνω μια αλλαγή στη συμπεριφορά του Ίσως η ανιψιάσου κατάφερε και τον άλλαξε Εύχομαι να συνεχίσει έτσιγιατί τα χούγια του ανθρώπου φεύγουν μόνο με το θάνατό

86



του λέει ο λαός Τζόγος και γυναίκες Αυτά ξετίναξαν τηνοικογένεια και την περιουσία των Αλφιέρι Όσα βλέπεις γύ-ρω σου γη και ακίνητα είναι υποθηκευμένα Και μακάρι ναήταν μόνο αυτά Πουλήθηκαν όμως και όλα όσα υπήρχανστη Ζάκυνθο Ο πύργος Ατζαγιόλι έφυγε τελευταίος με όλοτο περιεχόμενό του και τη σπουδαία βιβλιοθήκη του μονα-δική στην Ελλάδαraquo Σώπασε χαμένος στα έγκατα του νουlaquoΝα προσέχεις την Κατίγκωraquo συνέχισε σκεπτικός laquoΊσωςχρειαστεί να την παρηγορήσεις αργότεραraquo

Του ξέφυγαν λόγια απερίσκεπτα και η Κρυσταλλένιαανα ρίγησε Είχε περάσει η ώρα Οι εξασθενημένες ακτίνεςτου ήλιου έκαναν το δειλινό πένθιμο Την τράβηξε από τοχέρι και την έφερε μέσα στο σαλόνι Πάνω από το τζάκι δέ-σποζε ηγεμονικό το πορτρέτο της Λάουρας ΑτζαγιόλιΣτάθηκαν απέναντί της και την κοίταξαν Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια έψαξε απεγνωσμένα κάτι να πει μα το μόνο πουκατάφερε ήταν μια σιωπηλή έκκληση Όμορφη αρχόντισσαεσύ έζησες την καταστροφή προστάτεψε τώρα τη γυναίκατου γιου σου να μη γνωρίσει τη δική σου δυστυχία Τηνέντα ση της στιγμής διέλυσε το ρολόι της τραπεζαρίας ότανσήμανε την ώρα του δείπνου

Τα γράμματα της Μαργιόλας έφταναν στο Μονρεάλεμε καθυστέρηση μηνών Μάθαιναν τα νέα της οικογένειαςΜπαλτατζή και της Αθήνας μέσα από πολύπλοκες λεπτο-μερείς περιγραφές γραμμένες με τη στρωτή καλλιγραφίατης Μέσα από αυτά τα πολυσέλιδα γράμματα γεμάτααπο κόμματα από τις εφημερίδες της εποχής πέρασε είκοσιχρόνων ιστορία της Ελλάδας Αν το γράμμα περιείχε κά-ποιο δυσάρεστο νέο η Μαργιόλα πρόσθετε πάντα στο τέλος


87


Αλλά μη στενοχωριέστε γιατί μέχρι να λάβετε αυτό τογράμμα όλα θα έχουν τακτοποιηθεί

Έτσι στα επόμενα είκοσι χρόνια που έλειψαν από τηνΕλλάδα έμαθαν για το θάνατο του Χρυσολωρά από ελονο-σία για τη γέννηση των δυο γιων της Μαργιόλας για τιςείκοσι οκάδες που πήρε σε κάθε εγκυμοσύνη και αναλυτικάγια όλες τις δίαιτες στις οποίες κατέφευγε ανεπιτυχώς γιανα χάσει το παραπανίσιο βάρος Έμαθαν για όλες τις προό-δους των γιων της και τα επιτεύγματα του Μπαλτατζή στηνψυχιατρική Έμαθαν για τα πρώτα τραμ με άλογα τα οποίααπέκτησε η Αθήνα τον Απρίλη του 1882 και για τα εγκαί-νια της γραμμής πλατείας Συντάγματος και Πατησίων

Μη νομίζετε όμως πως λειτουργούν πάντα Έχουμεπολλά προβλήματα με τις μετακινήσεις μας αλλά υπάρ-χουν και τα βιζαβί οι ανοιχτές άμαξες με τα αντικριστάκαθίσματα κι εξυπηρετούν τον κόσμο με εισιτήριο μιαπεντάρα Ευτυχώς εμείς έχουμε τη δικιά μας άμαξα αλ-λά τις περισσότερες φορές την χρειάζεται ο Αριστείδης κιέτσι εγώ καταφεύγω στις συγκοινωνίες Εκεί ξέπεσα

Για τις ωραίες επαύλεις οι οποίες είχαν κτιστεί στην οδόΠατησίων Για την περιοχή του Πεδίου του Άρεως που εί-χε αρχίσει να κατοικείται από κάποιους τολμηρούς οι οποίοιεγκατέλειψαν την Πλάκα

hellip Και να φανταστείτε πως ο Δήμος έχει τοποθετήσει μιαμόνιμη εξέδρα και κάθε Κυριακή παίζει μουσική η στρα-τιωτική μπάντα Γίνεται το αδιαχώρητο από τις πολυτε-

88



λείς άμαξες τα μόνιππα και τα λαντό που φέρνουν τουςΑθηναίους για να παρακολουθήσουν το θέαμα Πολλοίέρχονται έφιπποι ιδίως γυναίκες με ωραίες στολές αμα-ζόνας ασφαλώς φερμένες από το Παρίσι Θυμάσαι τις δι-κές μας Κατίγκω μου Εσύ έκαιγες καρδιές με εκείνητην ταφταδένια γκρι αρζάν και το ασορτί καπέλο με τοροζ φτερό

Για τη Νεάπολη την καινούργια συνοικία της Αθήνας

hellip Έχει γίνει η κυριότερη συνοικία της Αθήνας Ποιητέςκαι λογοτέχνες όλοι εκεί έχουν τα σπίτια τους Αλλά πούνα δείτε τους Αμπελοκήπους Δε θα τους αναγνωρίσετεΘυμάσαι Κατίγκω μου όταν πηγαίναμε εκεί με τον πα-τέρα για κυνήγι Ε τώρα οι κάτοικοι της περιοχής ζη-τούν από το Δήμο να κατασκευάσει και δρόμους Πάει τοωραίο δάσος Αλλά τι να σας πω και για την έπαυλη τηνοποία έκτισε στην ίδια περιοχή ο αυλάρχης του βασιλιάο Νικόλαος Θων ndash τον θυμάστε Ήταν για μερικά χρόνιαπροσωρινός διευθυντής του Βασιλικού Θεάτρου Μας κα-λεί πάντα στις δεξιώσεις του Κατίγκω ο καινούργιοςρωσικός χορός που χορεύεται στο Παλάτι αλλά και σε ό-λες τις δεξιώσεις των Αθηναίων λέγεται laquoΜαζούρκαraquoΕίναι χάρμα Ο Αριστείδης προσέλαβε το χοροδιδάσκαλοΠαναγή Βαλτάσση και μας έμαθε τα βήματα Μας έκανεδέκα ώρες μάθημα και τις πληρώσαμε χρυσές

Για τους πρώτους ποδηλατικούς αγώνες της Κηφισιάςκαι πως έλαβαν μέρος και δυο κοπέλες που ξεσήκωσαν με-γάλη ταραχή στο πλήθος


89


hellip Ο κόσμος ενδιαφερόταν περισσότερο για τα κοριτσό-πουλα και όχι για την έκβαση των αγώνων Εκεί να δειςπώς τις κοίταζαν οι άντρες με ανοιχτό το στόμα Ακόμακαι ο Αριστείδης μου δεν ξέφυγε από τη γοητεία του θεά -ματος Αλλά και αυτές οι αφιλότιμες Τι τόλμη να δεί-χνουν τις γάμπες τους έτσι ξεδιάντροπα

Για τις θεατρικές παραστάσεις

hellip Πήγαμε στην πρεμιέρα της πρώτης ελληνικής επιθεώ -ρησης laquoΛίγο απrsquo όλαraquo στο θέατρο laquoΠαράδεισοςraquo Έπαιζεο Δημήτρης Κοτοπούλης Μια επιτυχία άνευ προηγουμέ-νου Γελάσαμε πολύ αλλά και κλάψαμε με τις αλήθειεςπου ακούσαμε για τα στραβά μας

Για την ομορφιά και το ωραίο ντύσιμο των Αθηναίων

hellip Γίναμε Ευρωπαίοι ακολουθούμε πιστά την παριζιάνι-κη μόδα Γάντια τσάντες καπέλα με βέλο για τις γυναί-κες ψαθάκια και ημίσκληρα laquoκλακraquo για τους άντρες Δεθα πιστεύετε στα μάτια σας

Για τα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου το 1893

hellip Πήγαμε κι εμείς αγαπημένες μου όλη η οικογένειαΜπαλτατζή παρούσα Ολόκληρη εκδρομή Εκεί να δείτεενθουσιασμός ζητωκραυγές και πανηγυρισμοί Ο βασι-λιάς Γεώργιος έβγαλε λόγο και η βασίλισσα Όλγα έκοψεμε χρυσό ψαλίδι το νήμα Το βασιλικό πλοίο laquoΣφακτη-ρίαraquo σημαιοστολισμένο πέρασε πρώτο Τι είμαστε όμως

90



εμείς οι Έλληνες Τόση φαγωμάρα γιrsquo αυτή τη διώρυγακαι τώρα όλα καλά και ωραία Με την υλοποίηση του έρ-γου ξεχάστηκαν όλα

Για τις σατιρικές εφημερίδες της Αθήνας στις οποίες οΓεώργιος Σουρής ο Κωστής Παλαμάς ο Γεώργιος Δροσί-νης και άλλοι λόγιοι καυτηρίαζαν όλα τα στραβά της επο-χής Για τα κέντρα διασκέδασης τα οποία είχαν ανοίξειστην περιοχή του Ιλισού που εκείνη την εποχή ήταν ακόμαένα ειδυλλιακό ποτάμι Για τα πρώτα κομμωτήρια και μυ-ροπωλεία τα οποία άνοιξαν στην οδό Ερμού και άλλα στηνοδό Σταδίου Αλλά και για τη σκόνη τη λάσπη τους λάκ-κους και τη δυσωδία των αθηναϊκών δρόμων Για τις καλύ-βες τις μάντρες και τις παράγκες του Ροδακιού που είχαναντικατασταθεί από νεόκτιστες κατοικίες Για το μεγάλολάκκο με νερά και ακαθαρσίες που εξακολουθούσε να πα-ραμένει ανοιχτός και να προκαλεί τύφο στους κατοίκουςπου είχαν τα σπίτια τους στη διασταύρωση Βουλής καιΜητροπόλεως Για το σιδηρόδρομο ο οποίος συνέδεε Αθήναμε Πειραιά Για το καινούργιο γλυκό με το όνομα laquoΚοπεγ-χάγηraquo που προσφερόταν μαζί με τις μπουγάτσες και τουςλουκουμάδες στο αναψυκτήριο του Ζαππείου και άρεσε πο-λύ στους Αθηναίους Αλλά και για τις διάφορες απεργίες οιοποίες τάραζαν την αθηναϊκή κοινωνία και προπαντός γιααυτή των αμαξάδων με αίτημα νrsquo αυξήσουν τα κόμιστραΓια το κυνήγι της αλεπούς που διοργάνωσε το 1894 ο διά-δοχος Κωνσταντίνος στο Γαλάτσι


91

Σημερινή διασταύρωση Βουλής και Ερμού


hellip Μας έστειλαν κι εμάς πρόσκληση με το βασιλικό θυ-ρεό Όλα τα είχαμε οι αλεπούδες μάς έλειπαν Ευτυχώςγλύτωσαν οι δύστυχες γιατί άνοιξαν οι ουρανοί κι έπιασεμια βροχή Κατίγκω μου μα μια βροχή και αναγκάστη-καν οι υπεύθυνοι-ανεύθυνοι νrsquo αναβάλουν το κυνήγι τηντελευταία στιγμή Πάνε χαμένες και οι τουαλέτες αμαζό-νας που έραψαν οι Ατθίδες ειδικά για το κυνήγι Χρυσέςδουλειές έκαναν και οι καπελούδες για να ετοιμάσουν ταασορτί καπέλα σύμφωνα με την εγγλέζικη μόδα πάνταΕκεί να δεις λούσο Θεία δίκη όμως Τι δουλειά έχουμε ε-μείς οι Έλληνες με το κυνήγι της αλεπούς Άσε που είχανφέρει τις αλεπούδες ειδικά γιrsquo αυτόν το λόγο και τις άφη-σαν στο τέλος ελεύθερες στο δάσος του Γαλατσίου να τιςκυνηγούν οι μόρτηδες με τις σφεντόνες

Αλλά και για τα κομματικά μίση τα πάθη και τη διχό-νοια των Αθηναίων

hellip Πώς ξεπέσαμε έτσι Μαμελούκοι γίναμε Μαμελούκοι

Για τα προβλήματα ύδρευσης οδοποιίας καθαριότηταςκαι φωτισμού Για την έκπτωση των ηθών

hellip Δεν μπορώ να σας περιγράψω τα ερωτικά δράματακαι τα περιστατικά προικοθηρίας τα οποία συμβαίνουνστην Αθήνα μας Πώς καταντήσαμε έτσι Λέω ευτυχώςπου έχω γιους αλλά αμέσως κλείνω το στόμα μου γιατί

92


Μόρτης από τη γαλλική λέξη laquomortraquo που σημαίνει νεκρός ε-πειδή στην επιδημία της χολέρας το 1853 έκαναν χρέη νεκροθαφτώνΑργότερα ονομάστηκαν laquoκουτσαβάκηδεςraquo


σκέπτομαι εσένα Κατίγκω μου με τις τρεις κόρες ΗΠαναγιά να τις φυλάει Α τώρα που το θυμήθηκα Κατί-γκω μου κυκλοφόρησε σε φυλλάδια το καινούργιο μυθι-στόρημα του Ιωάννη Κονδυλάκη Οι άθλιοι των Αθηνώνμε εικονογράφηση από σπουδαίους ζωγράφους μας Θασας το κρατήσω καλές μου να το διαβάσετε όταν με τοκαλό επιστρέψετε Δε βλέπω την ώρα να σας σφίξω στηναγκαλιά μου

Για την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων βρεφοκο-μείου και άλλων κέντρων κοινωνικής πρόνοιας Ακόμα καιγια την απογραφή του 1889 τους πληροφόρησε 100000 οπληθυσμός της Αθήνας 2187208 όλης της Ελλάδας

hellip Μικρή μού φάνηκε η Ελλάδα μας όμως ο Αριστείδηςμού θύμισε πως πολλές περιοχές είναι αλύτρωτες ακόμα

Για την οικονομική χρεωκοπία της Ελλάδας το 1893

hellip Δυστυχώς επτωχεύσαμεν Κατίγκω μου όπως είπεκαι ο Τρικούπης στη Βουλή Αλίμονό μας πρέπει να σφί-ξουμε τα ζωνάρια

Για τον laquoστρεβλωτή της γλώσσαςraquo τον Ιωάννη Ψυχά-ρη που αγωνίστηκε για τη δημοτική και ο οποίος το 1894

έδωσε διάλεξη στον laquoΠαρνασσόraquo και δημιουργήθηκε το α-διαχώρητο

hellip Μια κοσμοσυρροή αγαπημένες μου που δεν είχε όριοούτε ο ετήσιος χορός των Ανακτόρων να ήταν Μαζευτή-


93


καμε όλοι ακόμα και οι βασιλιάδες μας νrsquo ακούσουμε τονεπαναστάτη κι εκείνος μάς γοήτευσε με το λέγειν του σεπλήρη δημοτική τη γλώσσα την αληθινή αυτή την οποίαμιλάει ο λαός Κατίγκω μου και νιώθουμε όλοι και ποιοήταν το θέμα του Το φιλί Ο αφιλότιμος μας μάγεψεΕπι στρέψαμε στο σπίτι και ντρέπομαι που σου το γρά-φω αλλά δεν μπορώ να κρατηθώ τόσο πολύ μας είχεεπη ρεάσει ο Ψυχάρης που φιληθήκαμε με τον Αριστείδημου για πρώτη φορά από τα βάθη της ψυχής μας και μεπλήρη δημοτική κατάνυξη

Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες οι οποίοι έγιναν το 1896

στην Αθήνα ένα χρόνο πριν η οικογένεια Αλφιέρι και η Κο-κόνα Κρυσταλλένια επιστρέψουν στην Ελλάδα

hellip Νοικοκυρεύεται η Αθήνα μας Επιστρατευτήκαμε ό-λοι και το Δημόσιο Ταμείο άνοιξε τον μπεζαχτά του γιανα συμμορφώσουμε την πόλη μας Επίσημος σημαιοστο-λισμός κι εξωτερική διακόσμηση των σπιτιών μας Γιαπρώτη φορά είδαμε δρόμους πεντακάθαρους Οι ξένοιφτάνουν με καράβια στον Πειραιά Γέμισε η Αθήνα μαςωραίο κόσμο αλλά κι εμείς τους συναγωνιζόμαστε Καιαναρωτιέμαι έπρεπε να συμβεί ένα τόσο σπουδαίο γεγο-νός για να συμμορφωθούμε Πρέπει τα πράγματα ναφτάνουν στα άκρα για νrsquo αλλάζουν προς το καλύτερο Η ε-βδομηκοστή πέμπτη επέτειος της ελληνικής εθνεγερσίαςμας γιορτάστηκε μαζί με την έναρξη των αγώνων στηΜητρόπολη Έπρεπε να βλέπατε την τελετή έναρξης μεόλους τους ελληνικούς χορούς που χόρεψαν συγκροτήμα-τα απrsquo όλη την Ελλάδα Ένα θαύμα Κατίγκω μου Σκε-πτόμουν πόσο ωραία θα ήσουν κι εσύ ανάμεσα στους χο-

94



ρευτές με την υδραίικη ενδυμασία της μητέρας μας καιδάκρυσα από νοσταλγία Νικήσαμε καλές μου Ο Σπύ-ρος Λούης κέρδισε το Μαραθώνιο και αποθεώθηκε Μαςέβγαλε ασπροπρόσωπους Ζήσαμε στιγμές ανεπανάλη-πτες Μεγάλη μέρα για την Ελλάδα η 10η Απριλίου αλλάκαι για τον ελληνικό αθλητισμό

Και για άλλα πολλά τούς έγραφε η Μαργιόλα σπουδαίααλλά και καθημερινά μικρά και ταπεινά που έδιναν τοστίγμα της Αθήνας της Μπελ Επόκ Τα ιατρικά νέα βέ-βαια έρχονταν πρώτα στη λίστα προτίμησης της Μαργιό-λας κι έτσι έμαθαν για τις γυναικολογικές επεμβάσεις τηςδεκαετίας του 1890 οι οποίες γίνονταν στο ξενοδοχείο laquoΕρ-μήςraquo στην οδό Πανεπιστημίου γωνία με την ΠροαστίουΓια τη μόνιμη έλλειψη χρημάτων για να κτιστεί το Δημοτι-κό Μαιευτήριο το οποίο έμενε ως σχέδιο στα χαρτιά καιτην αγανάκτηση των Αθηναίων με το ήδη υπάρχον μαιευ-τήριο που διέθετε μόνο δεκαπέντε κρεβάτια και λειτουργού -σε κάτω από άθλιες συνθήκες σrsquo ένα σπίτι της οδού Σω-κράτους Αλλά και για τα ιατρικά επιτεύγματα με πρώτοτο καινούργιο νοσοκομείο laquoΕυαγγελισμόςraquo που ιδρύθηκε το1883 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας Επίσης τουςπαρέθετε και όλα τα νέα που αφορούσαν τον τομέα της νευ-ρολογίας και ψυχιατρικής τις προλήψεις και τις δεισιδαι-μονίες του λαού και τα προβλήματα των ψυχικά αρρώστων(laquo οι τρελοί κυκλοφορούν ελεύθεροι στους δρόμουςraquo) καιόλα αυτά με το κύρος ειδικού που χρόνια έρχεται αντιμέτω-πος με το παράλογο

Μια ζεστή νύχτα του Απρίλη του 1880 η Κατίγκω κρά-


95


τησε την κόρη της στην αγκαλιά της ενώ στον πνιχτό αέρατου δωματίου αιωρούνταν για ώρα οι κραυγές των ωδινώντης Η Κοκόνα Κρυσταλλένια με τις μαυροφόρες βοηθούσαντη μαμή την οποία έφεραν άρον άρον από το Μονρεάλε νακαθαρίσει τη λεχώνα και να πλύνει το βρέφος Έξω από τηνπόρτα ο Φραγκίσκος Αλφιέρι για να ξεγελάσει τον εκνευ-ρισμό του που όσο περνούσε η ώρα μεγάλωνε προσπάθη-σε να παρασύρει τον Νίνο Ατζαγιόλι σε μια παρτίδα πόκερΔεν τα κατάφερε Άρχισε τα στοιχήματα αν το μωρό θα ήταν γιος ή κόρη Ο Ατζαγιόλι τον κοίταξε ανήσυχος

laquoΜην αρχίσεις τον τζόγο Φραγκίσκο Τώρα υπάρχει ηΚατίγκω στη ζωή σου Δεν έχεις πια ανάγκη τη συγκίνησητων χαρτιώνraquo τον ικέτεψε αλλά δεν πρόλαβε να συνεχίσειγιατί βγήκε η Κρυσταλλένια

laquoΚορίτσιraquo τους είπε λάμποντας ολόκληρηΜπήκαν και οι δυο άντρες μέσα στο δωμάτιο Η Κατί-

γκω κοίταξε τον Φραγκίσκο με τα κεχριμπαρένια μάτιατης Είχαν ακόμη αποτυπωμένη στο βάθος τους τη δωδε-κάωρη ταλαιπωρία της Εκείνος την φίλησε στο στόμα κα-ταργώντας μεμιάς την απόσταση που τους χώρισε όσοεκεί νη ανέβαινε μόνη της το γολγοθά της γέννας Κατόπινπήρε την κόρη του στην αγκαλιά του Το πρόσωπό του φω-τίστηκε ολόκληρο από την ευχαρίστηση Τον συνεπήρε μιαπρωτόγνωρη συγκίνηση

laquoΔάφνη Λάουρα Λάουρα Αλφιέριraquo πρόφερε δυο φορέςτο όνομά της και αμέσως την φαντάστηκε να μεγαλώνει ω-ραία όπως η μητέρα του λατρεμένη από όλους με ένανηγε μονικό αέρα που θα την ξεχώριζε αργότερα από τουςυπο λοίπους της οικογένειας Βύθισε το πρόσωπό του μέσα

96



στις πάνες της ανάσανε το άρωμά της Την έσφιξε επάνωτου και αφουγκράστηκε τις διαδικασίες ανάπτυξής της Εί-δε τα εξαίσια χαρακτηριστικά της όπως θα διαμορφώνο-νταν στο μέλλον την ομοιότητά της με τη μητέρα του ταπράσινα μάτια της που θα έπαιρναν αργότερα το χρώματου βασιλικού τα τοξωτά της φρύδια τα χρυσά μαλλιά τηςτο λυγερό κορμί της το λάγνο χαμόγελό της και αναγάλ-λιασε η καρδιά του Ένιωσε πως για πρώτη φορά στη ζωήτου είχε δημιουργήσει κάτι σπουδαίο κάτι ξεχωριστό Α-μέσως τον κατέλαβε μια θορυβώδης ευφορία και την επο-μένη διέταξε τον κηπουρό να φυτέψει στον κήπο δάφνεςγια να στεφανώσει τη δόξα του

Τα επόμενα τέσσερα χρόνια γεννήθηκαν άλλες δυο κό-ρες Η Κατίγκω έδωσε το όνομα της μητέρας της στη δεύ-τερη Θάλεια Την τρίτη αποφάσισαν να την ονομάσουν Δα-νάη Κανένας γιος Μόνο τρεις κόρες λες και η μοίρα ήθελενα εξοντώσει τους ευγενείς Αλφιέρι Ο Φραγκίσκος όμωςαγαπούσε τις κόρες του με τρόπο που έκανε τα μάτια τηςΚατίγκως να υγραίνονται όταν τον έβλεπε να τις κοιμίζει ταβράδια με νανουρίσματα νrsquo ασχολείται μαζί τους να ενδια-φέρεται για το χαρακτήρα τους και την ανατροφή τους ναέχει υπομονή με τα πείσματά τους να τις εξοικειώνει με ταάλογα να τους μαθαίνει ιππασία να τους διαβάζει παραμύ-θια και να τους διηγείται ιστορίες της μητέρας του και τηςζακυνθινής καταγωγής του Η αγάπη του όμως για τη Λάου -ρα δε συγκρινόταν με καμιά άλλη Η λατρεία στην πρωτό-τοκη κόρη του η οποία δεν είχε μόνο το όνομα της μητέραςτου αλλά και τη χάρη της όπως συμφωνούσε και ο Νίνο Α-τζαγιόλι έκανε την Κατίγκω νrsquo αναρωτιέται αν η ίδια με-


97

4o


γάλωνε σωστά την ωραία κόρη της αν ήταν πολύ ελαστικήμαζί της ή αν αυτή η ιδιαίτερη ομορφιά ήταν το διαβατήριοπου θα της επέτρεπε κάποια παραπάνω πλεονεκτήματαστη ζωή laquoΌλα συγχωρούνται στις ωραίεςraquo της έλεγε οΦραγκίσκος και διασκέδαζε με τον προβληματισμό τηςΚαι καθώς όλοι συμφωνούσαν πως η Λάουρα Αλφιέρι ήτανκαλλονή η Κατίγκω αναρωτιόταν αν αυτό αργότερα ότανθα μεγάλωνε θα δικαιολογούσε κάθε επιτυχία και θα συγ-χωρούσε οποιανδήποτε αποτυχία και αν αυτή η φανερήπροτίμηση του Φραγκίσκου για τη Λάουρα ήταν σωστήκαι δίκαιη για τις άλλες δυο κόρες του Και καθώς έμπαινεσε βαθύτερο επίπεδο προβληματιζόταν αν ήταν σωστό ηωραία κόρη της να πηγαίνει κυνήγι με τον πατέρα της ναλείπουν οι δυο τους ολόκληρη μέρα και κατόπιν να μπαίνουναγκαλιασμένοι μέσα στο σπίτι γελώντας με μια συντροφι-κότητα που ξεπερνούσε όλα τα κατεστημένα αλλά και όσαοριοθετούσαν οι κοινωνικές συνθήκες της εποχής και οι θεω -ρίες ανατροφής των παιδιών

1 Η σχέση του πατέρα με την κόρη του ήταν υπέρμετραστενή

2 Οι γυναίκες και ιδιαίτερα ένα κορίτσι δώδεκα ετώνδεν παίζουν χαρτιά όπως ένα χαρτόμουτρο ούτε ζά-ρια όπως οι μόρτηδες

3 Πάνω απrsquo όλα οι πατεράδες δε μαθαίνουν στις κόρεςτους να παίζουν χαρτιά

4 Ένα κορίτσι δεν πηγαίνει για ύπνο τα ξημερώματακαι δεν ξυπνάει στις δώδεκα το μεσημέρι

98



Συχνά αναρωτιόταν αν ήταν σωστό η Λάουρα να μαθαί-νει να χειρίζεται τα όπλα και τα στιλέτα όπως οι μαχαιρο-βγάλτες

laquoΑναλογίσου πως κι εσύ πήγαινες κυνήγι με τον πατέρασου Κατίγκω Κι εσύ ξέρεις από όπλα Ο αδερφός μου σεεσένα είχε αδυναμίαraquo της θύμιζε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

Πώς κληρονομούνται συγκεκριμένες συμπεριφορές απόγενιά σε γενιά Η Λάουρα δεν έχει γνωρίσει τον παππού τηςούτε έχει ζήσει τη σχέση μου μαζί του σκεπτόταν η Κατί-γκω και όλα αυτά με μουσική υπόκρουση το laquoΑντάτζιο σεσι μινόρεraquo του Μότσαρτ το οποίο η Λάουρα έπαιζε με πά-θος στο πιάνο

Αυτή η δόξα της αγάπης του Φραγκίσκου Αλφιέρι προςτην κόρη του ευωδίαζε αρώματα laquoΓκερλένraquo μετάξια καιδαντέλες laquoΠουαρέraquo από το Παρίσι Της τα έφερνε σε κάθεταξίδι του για να τον συγχωρέσει που την είχε εγκαταλείψειγια λίγο Το τοπίο γινόταν τέλειο μόνο όταν βρισκόταν ηΛάουρα μέσα σrsquo αυτό το χαμόγελό της με τα κατάλευκαδόντια τα πράσινα μάτια της το ξανθό φωτοστέφανο τωνμαλλιών της και γύρω η Σικελία τα περίχωρα του Μονρεά -λε ο πύργος Αλφιέρι ο κάμπος με τα εσπεριδοειδή ο ελαιώ-νας ο κή πος με τις βουκαμβίλιες

Τα πρώτα χρόνια του γάμου της η Κατίγκω ήταν ευτυ-χισμένη όπως ο καθαρός ουρανός με μερικά σύννεφα πούκαι πού τα οποία ο Φραγκίσκος Αλφιέρι έδιωχνε με μιατρυφερότητα φυλαγμένη μόνο για εκείνη η οποία θεράπευε


99

Poiret Φημισμένος Γάλλος μόδιστρος του περασμένου αιώνα


όλες τις αμφιβολίες της και αργότερα θα θεράπευε όλες τιςκακίες του αλλά και όλη τη θλίψη που θα της προκαλούσεστο μέλλον Τον αγαπούσε Εκείνη την εποχή της απόλυτηςπληρότητας η Κατίγκω δεν ήξερε πως θα άλλαζαν όσα πί-στευε για αλήθεια Δε γνώριζε πως βρισκόταν εκεί που δενέπρεπε να βρίσκεται μrsquo έναν άντρα τον οποίο δεν έπρεπε νrsquoαγαπάει καθώς η ζωή θα ξετύλιγε σιγά σιγά τα μυστικάτης μέσα στο πολυτελές σαλόνι του πύργου Αλφιέρι Η Κα-τίγκω δε γνώριζε τότε την ικανότητα που έχουν τα ανθρώ-πινα βίτσια με την πρώτη δυσκολία νrsquo αναγεννώνται από τιςστάχτες τους Όλα βέβαια δεν άλλαξαν μέσα σε μια μέραΣτην αρχή ήταν μικροπράγματα καθημερινά γεμάτα όμωςκαινούργια σημασία και γρήγορα μεταμορφώθηκαν στοσκελετό μιας άγνωστης πραγματικότητας Θα μπορούσεκανείς να πει πως όλα άρχισαν με τη γέννηση των κορι-τσιών της αλλά θα μπορούσε επίσης να πει πως άρχισανδεκάδες χρόνια πριν Πριν γεννηθεί η Λάουρα Ατζαγιόλι πρινγεννηθεί ο Αντρέα Αλφιέρι πριν γεννηθεί ο Φραγκίσκοςαλλά και η ίδια η Κατίγκω Πόσο μακριά μπορεί να πάει ηαρχή όταν συγκεκριμένες συμπεριφορές κληρονομούνται από γενιά σε γενιά

Την ενοχλούσαν οι συχνές απουσίες του Φραγκίσκου στοΠαλέρμο

laquohellip Για δουλειές πάντα για δουλειές Κατίγκω μουraquoτης έλεγε όταν δεν ήθελε να βρίσκεται κι εκείνη μαζί του

Κατόπιν γύριζε στο σπίτι ύστερα από μέρες και η Κα-τίγκω ένιωθε την αλλαγή στο περπάτημά του στις χειρο-νομίες του στο αγκάλιασμά του Η φωνή του άλλαζε τόνοτα ψέματά του έβγαζαν ένα στριγκό ήχο Μια ανησυχία τον

100



κρατούσε το βράδυ άγρυπνο μια νευρικότητα τον εξαντλού -σε τη μέρα η οποία περνούσε μόλις προγραμμάτιζε το επό-μενο ταξίδι του Και πάλι δεν την έπαιρνε μαζί του Τηνενο χλούσαν οι σύντομες ρευστές περιπτύξεις του που δενείχαν πια την ποιότητα των πρώτων χρόνων του γάμου τηςΤην ενοχλούσαν τα καινούργια πρόσωπα τα οποία είχαναρχίσει να μπαινοβγαίνουν στη ζωή τους Την ενοχλούσε τογεγονός ότι ο Φραγκίσκος έβρισκε όλα όσα είχε ανάγκη στοπεριθώριο Την ενοχλούσε όταν στην αρχή αραιά αργότεραόλο και πιο συχνά αναγκαζόταν να ρευστοποιεί κομμάτιατης προσωπικής της περιουσίας στην Ελλάδα για να σωθείκάποιο από τα κτήματα του Μονρεάλε το οποίο ήταν υπο-θηκευμένο ή για να μπορέσουν να διατηρήσουν το υψηλόβιοτικό τους επίπεδο να πληρωθεί το προσωπικό τους κα-θυστερούμενους μισθούς να πληρωθούν οι δάσκαλοι τα μα-θήματα που παρέδιδαν στις κόρες τους ndash και ήταν πολλάγιατί η Κατίγκω ήθελε τα καλύτερα για τα κορίτσια της α-ντάξια όσων είχε κι εκείνη στην ηλικία τους μια πληθώρααγαθών για τα οποία ήταν ευγνώμων στον πατέρα της πουτης τα παρείχε Παρrsquo όλες τις θυσίες της τα χρήματα ποτέδεν ήταν αρκετά Όταν άρχισε η κατρακύλα όταν καμιάπεριουσία δεν ήταν αρκετή για να βουλώσει τις τρύπες πουανοί γονταν στη ζωή τους γρήγορα βγήκε στη φόρα τοπρώτο μεγάλο πάθος του κόμη Αλφιέρι ο τζόγος Υπάρχειμια κοινή έκφραση στα πρόσωπα όλων των τζογαδόρων Εί -ναι το αγωνιώδες βλέμμα το σφιγμένο στόμα οι βαθιές ρυ-τίδες στο μέτωπο η ένταση στις κινήσεις Η Κατίγκω ανα-κάλυπτε αυτή την έκφραση όλο και πιο συχνά στο πρόσωποτου Φραγκίσκου Εκείνη την εποχή τον αγαπούσε Εκείνη


101


την εποχή είχε ακόμα τη δύναμη να συγχωρεί Θα έκανεότι μπορούσε για να τον σώσει Έτσι νόμιζε Πως μπορού-σε να τον σώσει Τότε η Κατίγκω δεν ήξερε πως κανένας δενμπορεί να σώσει κάποιον ο οποίος δε θέλει να σωθεί Ο κό-μης Αλφιέρι εξαφανιζόταν για μέρες από την οικογένειάτου Ξεχνιόταν στο Παλέρμο σε διάφορες κρυφές λέσχεςκαι ιδιωτικά σπίτια μαζί με συντρόφους στο ίδιο πάθος μετο δικό του κι έπαιζε στα χαρτιά την περιουσία της γυναί-κας του γιατί την περιουσία των Αλφιέρι μαζί με αυτή τωνΑτζαγιόλι τις είχε ήδη εξαντλήσει πολλά χρόνια πριν ο πα-τέρας του και κατόπιν ο Φραγκίσκος αιχμάλωτος του ίδιουπάθους Όταν τον καταλάμβανε ο πυρετός της χαρτοπαι-ξίας ξεχνούσε την οικογένειά του Την πολύτιμη κόρη τουΤις υποχρεώσεις του Ξεχνούσε ακόμα και να φάει Το πά-θος για τον τζόγο άγριο όσο ποτέ άλλοτε του άλλαζε τοχα ρακτήρα Με όση συνείδηση του είχε απομείνει όταν ε-πέστρεφε στην πραγματικότητα και γύριζε στο Μονρεάλεέμπαινε μέσα στο σπίτι και άφηνε στα πόδια της Κατίγκωςμια λιτανεία από συγγνώμες και όρκους για αιώνια αγάπηΕκείνη ένιωθε μια μακάβρια συνωμοσία σκιών να την τυλί-γει από παντού Η Κατίγκω παρrsquo όλες τις προειδοποιήσειςτου νοταρίου στην Αθήνα μέσα σε δεκαπέντε χρόνια ρευ-στοποίησε όλη της την περιουσία Κατά τη διάρκεια τωνχρόνων που τον αγαπούσε εξανεμίστηκαν οι διακόσιες χι-λιάδες λίρες Αγγλίας τα στρέμματα με τα ελαιόδεντρα τααμπέλια τα περιβόλια με τα οπωροφόρα τα βουστάσια οιαποθήκες

laquoΕίπαμε να τον αγαπάς κόρη μου αλλά τόση τύφλωσηπια δεν την θέλει ούτε ο Θεόςraquo της έλεγε συχνά η Κοκόνα

102



Κρυσταλλένια και η φωνή της έκρυβε αγωνία για το μέλλοντης ανιψιάς της

Ο λόγος της όμως ήταν ατελέσφορος Τελευταίο κομμά-τι από την περιουσία της έμεινε το μέγαρο της οδού Πανε-πιστημίου Η Κατίγκω υποσχέθηκε στον εαυτό της στηθεία Κοκόνα Κρυσταλλένια στην αδερφή της στον Αρι-στείδη Μπαλτατζή και στο νοτάριο Κελεσίδη οι οποίοι τήςέστελναν απεγνωσμένα γράμματα από την Ελλάδα πωςότι και να γινόταν το σπίτι της Αθήνας δε θα το άγγιζεποτέ Σώθηκε το συγκεκριμένο ακίνητο γιατί η ΚατίγκωΧρυσολωρά είχε πάψει από καιρό νrsquo αγαπάει τον κόντεΦραγκίσκο Αλφιέρι

Τα χρόνια άρχισαν να στοιβάζονται στον πύργο ΑλφιέριΉρθε η εποχή που όλοι την ονόμασαν με ένα και μόνο ου-σιαστικό laquoLa Decadenzaraquo Άρχισαν νrsquo απολύουν αυτό τολιγοστό προσωπικό που είχε απομείνει από προηγούμενεςεκκαθαρίσεις Εκείνες τις Σικελές οι οποίες εργάζονταν απόδεκαετίες στην οικογένεια Αλφιέρι γυναίκες μαυριδερές μευγρά μάτια που μπορεί και να ήταν δάκρυα γερές αλλά γε-ρασμένες πριν την ώρα τους πάντα στην υπηρεσία των άλ-λων συζύγων και αφεντικών που δεν τους άξιζαν Γυναίκεςοι οποίες ήξεραν να υποφέρουν αμίλητες περήφανες κι έτοι-μες να συγχωρήσουν όλες τις κακίες του κόσμου Γυναίκεςδίχως προσωπικές ανάγκες ντυμένες πάντα με ένα μαύροφόρεμα το ίδιο από έφηβες το οποίο με αναρίθμητες επι-διορθώσεις τις συνόδευε μέχρι το θάνατό τους Κι έτσι όπωςη Κατίγκω τις έβλεπε να φεύγουν μαζί με τις οικογένειές


103

Η Παρακμή στα Ιταλικά


τους προς ένα αβέβαιο μέλλον αμίλητες με σκυμμένο κε-φάλι ακολουθώντας τη μοίρα τους σκεπτόταν πόσα πράγ-ματα έφευγαν μαζί τους και δεν το άντεχε Τις αγκάλιαζεκι εκείνες καταλάβαιναν το σπαραγμό της

laquoΚουράγιο σινιόρα κουράγιοraquo της έλεγαν για να τηνπαρηγορήσουν

Όλα εκείνα τα ωραία που η Κατίγκω έζησε σε στιγμέςανύποπτες έγιναν σκόνη Κάποιες φορές πίστευε πως μπο-ρούσε να τα αναστήσει πάλι όμως τα γεγονότα την διέψευ-δαν καθημερινά Έτσι άδειασαν οι στάβλοι με τα θαυμάσιααραβικά άλογα του κόμη Οι άμαξες και οι καρότσες που-λήθηκαν κι έμειναν μόνο οι απαραίτητες για τις μετακινή-σεις τους Τα απέραντα κτήματα άρχισαν να φεύγουν κομ-μάτι κομμάτι για να πληρωθούν οι υποθήκες και να σωθεί οπύργος Έφτασε μια εποχή που αυτό το οποίο δεν περνούσεποτέ από το μυαλό της Κατίγκως έγινε πραγματικότηταΗ σχέση τους άλλαξε Ο γάμος τους παιζόταν πάνω σταπράσινα τραπέζια του τζόγου πονταριζόταν στις ρουλέτεςτων ευρωπαϊκών καζίνων αγκομαχούσε κάτω από το βά-ρος αμέτρητων υποθηκών άλλαζε χέρια στα ενεχυροδανει-στήρια Ο κόμης Αλφιέρι έκανε προσπάθεια να σώσει λέ-ξεις χειρονομίες κινήσεις αισθήματα που είχαν καταγρα-φεί στην αρχή του σκηνικού της κοινής τους ζωής αλλά δενέβρισκε τους σωστούς φθόγγους φωνήεντα και σύμφωναΔεν ήξερε σε ποιο σημείο της ύπαρξής της να κατευθύνει τιςεπικλήσεις του ndashκραυγές ασυνάρτητεςndash για συμφιλίωσηγια επανόρθωση για συγγνώμη Η ζωή τους έμπαζε νεράΗ σχέση τους γέμισε σύννεφα σιωπές γεμάτες σημασία οιοποίες εγκυμονούσαν θυμούς καβγάδες πίσω από κλειστές

104



πόρτες λόγια πικρά που ήταν αργά να πάρουν πίσω Άνοι-ξαν μεταξύ τους έναν άγριο πόλεμο Η Κατίγκω έπαψε ναθυμίζει την Ταναγραία της νιότης της Το σώμα της σκλή-ρυνε έχασε την ελαστικότητά του το πρόσωπό της γέμισεσκιές σκούρυναν τα κεχριμπαρένια μάτια της και μαζί μεόλα αυτά άλλαξε και το τοπίο γύρω της Σκοτείνιασαν οιμέρες τα πτηνά βουβάθηκαν η σιωπή έγινε απόλυτη όπωςο θάνατος γιατί η Κατίγκω έχανε τον καιρό της να μετράειπόσες φορές την γέλασε πόσες φορές τής είπε ψέματα πό-σες φορές έχασε στα χαρτιά τα χρήματα τα οποία προορί-ζονταν για να πληρώσουν τους δασκάλους των κοριτσιώντους κι εκείνος δεν μπορούσε τώρα πια να ελπίσει σε επα-νορθώσεις Η Κατίγκω ήξερε να θριαμβεύει πάντα στονπόλεμο που είχαν ανοίξει οι δυο τους γιατί ο κόμης Αλφιέριτης χρωστούσε Της είχε φάει την περιουσία Αναζητούσενα δικαιωθεί για τις θυσίες που είχε κάνει για χάρη του αλ-λά θα ήταν η γεμάτη πόνο αναζήτηση μιας πραγματικότη-τας την οποία νόμιζε ότι γνώριζε μα που ο πόλεμος μετα-ξύ τους είχε βαθιά αλλάξει Η ζωή το μεγάλωμα είχε αλ-λάξει την Κατίγκω Χρυσολωρά Είχε αλλάξει όσα έβλεπεόσα έκανε όσα ένιωθε εξουσιοδοτημένη να κάνει όταν τουκήρυξε τον πόλεμο και άρπαξε τα όπλα

Είχε περάσει η εποχή που ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέριέβρισκε καταφύγιο ανάμεσα στα πόδια της Κατίγκως Ό-ταν άρχισαν να τους ενώνουν μόνο οι μικρές καθημερινέςσυνήθειες τότε βγήκε στη φόρα και το δεύτερο μεγάλο πά-θος του οι γυναίκες

laquoΧαρά στη συμφορά που έρχεται μονάχηraquo είπε η Κρυ-σταλλένια στην Κατίγκω


105


Έπειτα από κοινή ζωή δεκαπέντε χρόνων ο ΦραγκίσκοςΑλφιέρι ερωτεύτηκε μια μικρή η οποία είχε σχεδόν την ίδιαηλικία με τις κόρες του Όταν η Κατίγκω το ανακάλυψεθέλησε να πεθάνει Και το ανακάλυψε γρήγορα γιατί κάτιτέτοια νέα πάντα βγαίνουν στη φόρα όταν υπάρχουν καλο-θελητές Όλες οι σιγουριές της αυτές οι λίγες που της είχαναπομείνει διαλύθηκαν όπως οι σκιές το πρωινό Κοιτάχτη-κε στον καθρέφτη και είδε τον εαυτό της παραμορφωμένοαπό μια αβυσσαλέα απάτη η οποία την είχε αφήσει γιαδεύτερη φορά ορφανή και μετέωρη Στην αντανάκλασή τουείδε το χάος της καταστροφής κι ένιωσε νεκρή Χρειαζότανδύναμη νrsquo αντέξει την αδυσώπητη απόδραση του Φραγκί-σκου Αλφιέρι από την κοινή τους ζωή Προσηλωνόταν σταλόγια του στα ψέματά του με καχυποψία στην κάθε λέξητου ακόμα κι όταν αυτή ήταν μια απλή laquoκαλημέραraquo Δενήταν πια ο έρωτας που τύφλωνε τα μάτια της Ήταν τα δά-κρυά της Τώρα τα μάτια της αντανακλούσαν τα συμβαίνο-ντα στον αποτυχημένο γάμο της Μου χάρισε τρεις κόρεςΜπορώ να το θεωρήσω αυτό αποτυχία σκεπτόταν και προ-σπαθούσε να σώσει κάτι από τα περασμένα Έψαχνε καιξέθαβε από μέσα της όσα λόγια ο Φραγκίσκος πρόφτασε νατης πει εκείνες τις ώρες της συνουσίας τους όταν τα κορμιάτους έφτιαχναν το θαύμα της ζωής Ήταν όμως αργά Ακυ-ρώθηκαν όλες οι συμβάσεις και χαλάρωσαν όλοι οι δεσμοίΟ Αλφιέρι της έκλεψε τα όνειρά της κι εκείνη για τον εκδι-κηθεί έπαψε να κοιμάται Είχαν θρυμματιστεί όλες οι κα-τεστημένες βεβαιότητές της Για μια στιγμή πέφτουν οιμάσκες και βλέπεις την αλήθεια γυμνή από στολίδια καιψεύτικες ευγένειες Ήταν σίγουρη πως ο Αλφιέρι δε θα της

106



έβαζε ποτέ τα κέρατα όταν όμως βεβαιώθηκε για την laquoα-μορόζαraquo ντύθηκε στα μαύρα

laquoΟ άντρας μου πέθανεraquo είπε στην Κοκόνα Κρυσταλλέ-νια και δήλωσε χήρα

Δεν τον έβλεπε δεν του μιλούσε πού και πού σκούπιζετα μάτια της με το δαντελένιο μαντήλι της και αναστέναζεΠερνούσε από μπροστά του αμίλητη και αγέρωχη δηλώνο-ντας με τη σιωπή την απόλυτη περιφρόνησή της Ανέπτυξετην ικανότητα να κάθεται για ώρες ακίνητη και σιωπηλήΔεν είχε τη δύναμη ούτε να κρατήσει τα προσχήματα Ναπροστατέψει τις κόρες της από τη γνώση της αλήθειας η ο-ποία θα γκρέμιζε την εικόνα του πατέρα τους Θα έπρεπενα μάθουν όλοι να ζουν με αυτό που συνέβη Θα έπρεπε καιη Κατίγκω να μάθει να ζει με τις φθορές της ηλικίας και τηφθορά των αισθημάτων και αυτό τής ήταν αβάσταχτοΚατήγγελλε τις αθλιότητές του αλλά την πρόδιδε το ακρο-ατήριο ο Νίνο Ατζαγιόλι πολλές φορές ο νοτάριος Ορέστεντι Λορέντζο όταν την επισκεπτόταν από το Παλέρμο γιανα της φέρει συνήθως άσχημα νέα ndashαχ αυτά τα νέα πάνταγια ατέλειωτα χρέηndash η Κοκόνα Κρυσταλλένια ndashlaquoΠάρrsquo τοαπόφαση Κατίγκω μου και κοίταξε να σώσεις ότι μπο-ρείςraquondash και οι ελάχιστες πια από τις μαυροφόρες που είχαναπομείνει στο σπίτι αποτέλεσμα του οικονομικού ξεπε-σμού τους Κανείς δεν ενδιαφερόταν για πράγματα γνωστάΚάπου βαθιά μέσα της όμως είχε την ικανοποίηση πως οτελευταίος λόγος θα ήταν δικός της

Εκείνη την ταραγμένη εποχή όταν ξέφτισε η ζωή όλων


107

Ερωμένη στα Ιταλικά


έφυγε ήσυχα στον ύπνο του από ανακοπή ο Νίνο ΑτζαγιόλιΗ Κοκόνα Κρυσταλλένια ξύπνησε μέσα στη νύχτα πλάι τουανάστατη από όνειρο κακό Άπλωσε το χέρι τον έψαξε στοπλευρό της αλλά τα δάχτυλά της άγγιξαν το παγωμένοκουφάρι Πετάχτηκε έντρομη και πρόφτασε να δει την ευ-τυχία να το σκάει ξυπόλυτη από το μισάνοιχτο παράθυροΈβγαλε φωνή μεγάλη ενώ οι χτύποι της καρδιάς της τηνξεκούφαιναν Ένα πανδαιμόνιο Έπεσε επάνω του προσπα-θώντας να τον αναστήσει αλλά κατόρθωσε μόνο νrsquo αναστή-σει την ξεχασμένη λέξη laquoθάνατοςraquo Στάθηκε έξω από τηνπόρτα και δεν άφησε κανέναν να τον αγγίξει Κατόπιν κλεί-στηκε μαζί του στο δωμάτιο που είχε χάσει την παρθενιάτης και είχε γνωρίσει τη μοναδική ευτυχία της ζωής τηςΑκόμα και οι μαυροφόρες παραμέρισαν μουδιασμένες για-τί διέκριναν στην αρχόντισσα ένα θρήνο από μακρινές πα-τρίδες ο οποίος ξεπερνούσε το δικό τους Όταν τελείωσε τοτελετουργικό του σαβανώματος η Κρυσταλλένια ξάπλωσεστο κρεβάτι και αγκάλιασε το σώμα που είχε λατρέψει Τουχάιδεψε τα λευκά μαλλιά του φίλησε τα μάτια που συνήθι-ζαν να την κοιτάζουν με αγάπη το στόμα το οποίο τής υπο-σχόταν χαρές της ζωής από χρόνια ξεχασμένες και άφησετο θρήνο της να τον μουσκέψει ολόκληρο Όταν δεν είχε πιαάλλα δάκρυα κάλυψε το σώμα του με το δικό της κι έτσιαγκα λιασμένους τους βρήκε το ξημέρωμα Δεν πήγε στηνκηδεία του Τι να έκανε εκείνη τους παπάδες τις ψαλμωδίεςκαι τους ενταφιασμούς Ο μοναδικός άνθρωπος που αγάπη-σε στη ζωή της είχε φύγει για πάντα Τα υπόλοιπα ήτανανού σια και περιττά Κλείστηκε στο δωμάτιό της να με-τράει την απουσία του Την επόμενη μέρα άνοιξαν τη διαθή -

108



κη του παρουσία του νοταρίου Ντι Λορέντζο Με έκπληξηάκουσαν πως ο Νίνο Ατζαγιόλι είχε αφήσει στην Κατίγκωτο διώροφο στο Παλέρμο μοναδική του περιουσία και όσαχρήματα είχε καταφέρει να σώσει από τις συχνές αφαιμά-ξεις του ανιψιού του Ο κόμης Φραγκίσκος Αλφιέρι σηκώ-θηκε απότομα ρίχνοντας στο πάτωμα την καρέκλα τουΤους κοίταξε λες και έβλεπε συνωμότες Εγκατέλειψε τοδωμάτιο χτυπώντας πίσω του την πόρτα Η Κατίγκω ένιω-σε χίλια ερωτηματικά να την πνίγουν αλλά δεν κατάφερε νατα βάλει σε φράσεις Κοίταξε με μάτια ανήσυχα το νοτάριο

laquoΑυτή ήταν η τελευταία επιθυμία του Σας συμπαθούσεπολύ Μου είχε πει πως αν έρθει η κακιά η ώρα το σπίτικαι τα χρήματα θα είναι το εισιτήριο της επιστροφής σαςστην Ελλάδα σινιόραraquo της ψιθύρισε με θλίψη εκείνος κα-θώς την χαιρετούσε

Η απώλεια του Νίνο Ατζαγιόλι άφησε ένα τεράστιο κενόσε όλους αλλά για την Κοκόνα Κρυσταλλένια ήταν αβά-σταχτη Ο ωραίος άντρας με τη σιωπηλή παρουσία του καιτη θετική αντιμετώπιση της ζωής τους έδινε τη σιγουριάπως ότι και να ζούσαν όσο άσχημα και να ήταν αυτά πουσυνέβαιναν στη ζωή τους την εκάστοτε στιγμή όλα βρίσκο-νταν στο σημείο στο οποίο έπρεπε να βρίσκονται και πως ε-κείνος ήταν εκεί για όλους Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ζούσετο πένθος της και για βδομάδες καθόταν αμίλητη στη βερά-ντα που συνήθιζαν να περνούν μαζί το δειλινό Το μυαλό τηςαποθησαύριζε τις αναμνήσεις Εκείνα τα λίγα μέτρα μαρ-μάρου που καταλάμβανε η πολυθρόνα της εκείνος ο τόποςέγινε το σημείο όπου κάθε απόγευμα περίμενε την αποκά-λυψη η οποία επιβεβαίωνε το γεγονός πως εκείνη ήταν ακό-


109


μα ζωντανή και η αγάπη της πεθαμένη Ήταν απαρηγόρη-τη Σκεπτόταν πως δεν υπήρχε καμιά φιλοσοφία θανάτουμε την οποία να παρηγορηθεί κανείς από την έλλειψη τουαγα πημένου ανθρώπου που χάθηκε Είχε βρει την αγάπηστα γεράματά της και την έχασε από τα ίδια τα γεράματαΗ ζωή την εκδικήθηκε Ο Νίνο Ατζαγιόλι ήταν η τελευταίατης ελπίδα να ευτυχήσει με έναν άντρα πλάι της που δεντου έλειπε κάποια βίδα Κατάλαβε πως από rsquoδω και πέρατο άρωμά του από ζέφυρο και νοτισμένο χώμα από βροχήθα εισχωρούσε για πάντα στα καθημερινά της στις ντουλά-πες της μέσα στα συρτάρια στο πορτοκαλί χρώμα κάθεδειλινού στο άδειο των ματιών της στην απουσία των λέ-ξεων Φώναξε για τελευταία φορά δυνατά laquoΝίνο Ατζαγιό-λιraquo και κατόπιν άφησε το όνομά του να βυθιστεί στη σιω-πή σαν μια πέτρα που πέφτει μέσα στο πηγάδι Τότε ξέθα-ψε από την ντουλάπα της το πορσελάνινο βάζο το οποίοπαλιά προόριζε για τις στάχτες της Το τοποθέτησε πάνωστο κομοδίνο μαζί με το σετ χτενίσματος από ταρταρούγαπου της είχε δωρίσει εκείνος και κατέβηκε στην κουζίνα ναετοιμάσει το περγαμόντο Θα έφτιαχνε γλυκό του κουτα -λιού γιατί άρεσε στις ανιψιές της

Η Κατίγκω αναρωτιόταν συχνά τι περισσότερο είχε ηlaquoαμορόζαraquo που δεν το είχε η ίδια εκτός από το σύζυγό τηςΔεν καταδεχόταν όμως να ρωτήσει τον Φραγκίσκο όχι μό-νο γιατί η περηφάνια της ήταν ισχυρότερη από το θυμό τηςαλλά και γιατί από καιρό είχε πάψει να του μιλάει laquoΈμειναχήραraquo επαναλάμβανε πολλές φορές μπροστά στον καθρέ-φτη της Στο τέλος η πίκρα έγινε στο στόμα της χολή καιαρκετές φορές τη μέρα αναγκαζόταν να φτύνει στο μαντήλι

110



της το σάλιο που δεν είχε καταναλώσει για να τον βρίσειΣτα καθημερινά γεύματα κρατούσαν όμως και οι δυο ταπροσχήματα για να μη δίνουν λαβές για σχόλια και να μηνπικραίνουν περισσότερο τις κόρες τους Μια παντομίμαΚαμιά φορά όταν διασταυρώνονταν οι δυο τους στους δια-δρόμους μόνοι δίχως την παρουσία τρίτων προλάβαιναν νrsquoανταλλάξουν βλέμματα και να παρατηρήσουν ο ένας στονάλλο τις αλλαγές τις οποίες είχε σημειώσει επάνω τους οχρόνος και ο πόλεμος που είχαν ανοίξει μεταξύ τους Η Κα-τίγκω σημείωνε στα χαρακτηριστικά του την παρακμήτην ίδια παρακμή που είχε σκεπάσει μαζί και όλα τα άψυ-χα τα αντικείμενα τον πύργο τα κτήματα Ο Φραγκίσκοςέβλεπε στην Κατίγκω μια γυναίκα αινιγματική και απρόσι-τη ωραία όμως και ίσως βαθιά μέσα του την επιθυμούσεακόμα γιατί τα χρόνια της παρακμής αντί νrsquo αφαιρέσουν εί-χαν προσθέσει πάνω της τη γοητεία της εμπειρίας και ο θυ-μός τη ζωντάνια που της έλειπε στα νιάτα της Έτσι ζω-ντανή και άγρια την συνάντησε ένα χειμωνιάτικο απόγευμαστους αγεφύρωτους διαδρόμους οι οποίοι χώριζαν από και-ρό τις κρεβατοκάμαρες και τις ζωές τους Το σούρουπο κα-θόταν απαλά πάνω στους τοίχους κι έπαιζε με τις σκιές τουστο πρόσωπό της

laquoΟμόρφυνεςraquo της είπε με έκπληξη laquoΟ θυμός σε ομόρ-φυνεraquo συνέχισε και πριν προλάβει νrsquo αναρωτηθεί τι στηνευχή τον έσπρωχνε να την προκαλεί έτσι η Κατίγκω τονμέτρησε με τα κεχριμπαρένια μάτια της Τον βρήκε παρακ-μασμένο

Το καλό όνομα σκέφτηκε την καλή φήμη χρειάζεταιμια ολόκληρη ζωή για να την αποκτήσουμε και μόνο μια


111


στιγμή για να την καταστρέψουμε Την έπιασε ξαφνικά μιαθλίψη σαν βροχερό πρωινό

laquoΚαμιά ομορφιά δεν έχει ο ανθρώπινος πόνος μόνο πε-ριέχει το φάντασμα της χαράς η οποία κρύβεται μέσα τουΜάλιστα αυτή είναι που του δίνει τη μοναδική του ταυτό-τηταraquo του είπε ήρεμα και τον προσπέρασε

Ο Φραγκίσκος ένιωσε λες και τον είχε χαστουκίσειΕκείνο το ξημέρωμα της 25ης Μαρτίου του 1896 η Κα-

τίγκω καθώς κοίταζε έξω από το παράθυρο το λαμπερόπρωινό υπολόγιζε πόσες εθνικές επέτειοι είχαν περάσει απότότε που ξεκίνησε laquoη πτώση από τον Παράδεισοraquo δίχως νατις τιμήσει φορώντας την υδραίικη φορεσιά της όπως συ-νήθιζε παλιά όταν όλα στη ζωή της ήταν σε τάξη και η ευ-τυχία τής περίσσευε για να έχει το κέφι να ντύνεται με εθνι-κές ενδυμασίες και να γιορτάζει τις επετείους της πατρίδαςτης Έφυγε από το παράθυρο και κάθισε στην τουαλέτα τηςΕξέτασε το πρόσωπό της στον καθρέφτη Έμοιαζε μrsquo εκεί-νο το κορίτσι το οποίο είχε έρθει στη Σικελία νιόπαντρο εί-κοσι χρόνια πριν αλλά συγχρόνως δεν ήταν το ίδιο Δεν ήξε -ρε δεν μπορούσε να καταλάβει τι ήταν εκείνο που την έκανεδιαφορετική Δεν είχε ρυτίδες ούτε σκούρους λεκέδες ούτεοποιαδήποτε άλλα σημάδια της ηλικίας να μαρτυρούν πωςο χρόνος είχε περάσει και για την ίδια Ελευθέρωσε τα μαλ-λιά της Τα χάιδεψε Ήταν ακόμα πλούσια καστανά και μα -κριά κυματιστά με λαμπερές ανταύγειες τα μάτια της φω -τεινά κεχριμπαρένια το σώμα της λεπτό νεανικό και σφρι -γηλό οι γοφοί της στρογγυλοί και στη θέση τους Όμωςπαρόλο που ο χρόνος τής είχε φερθεί με καλοσύνη δεν ήτανη ίδια Εκείνο που έλειπε ήταν το βλέμμα της ελπίδας και

112



της απαντοχής Ναι αυτό ήταν Δεν ήλπιζε πια σε τίποταΆκουσε το χτύπημα στην πόρτα του δωματίου της Πρινπρολάβει να γυρίσει το κεφάλι της ο Φραγκίσκος Αλφιέριμπήκε στην εμβέλεια του καθρέφτη της Η έκπληξη στοβλέμμα της ήταν έντονη κι εκείνος την ερμήνευσε για μίσοςΤαράχτηκε και από τη σαστιμάρα του ξέχασε την πόρταμισάνοιχτη Η Κατίγκω ίσιωσε την πλάτη της και με κόποκατόρθωσε να φανεί απαθής Ο Φραγκίσκος συνάντησε τοπαγωμένο βλέμμα της μέσα στον καθρέφτη Φορούσε τηρόμπα του από laquoκρεπ ντε Σινraquo και του πήγαινε θαυμάσιαΚαθώς οι σκιές του αχνού πρωινού έσβηναν τη φθορά τουχρόνου έμοιαζε ωραίος όπως παλιά όταν και μόνο κοιτά-ζοντάς τον σκεφτόταν πως αυτό το εξαιρετικό δείγμα αν-δρός τής ανήκε κι ένιωθε ημίθεα Για μια στιγμή μόνο γιαμια στιγμή η Κατίγκω σκίρτησε από προσμονή αλλά αμέ-σως έπεσαν οι μάσκες και είδε πάλι την αλήθεια γυμνή απόστολίδια από μεταξωτές ρόμπες και ψεύτικες ευγένειεςΤον κοίταξε ερωτηματικά Στην αμηχανία του εκείνος έ-βαλε τα χέρια μέσα στις τσέπες

laquoΚατίγκω είμαι μέχρι το λαιμό στα χρέη Δεν μπορώνα βάλω και τέταρτη υποθήκη στον πύργο Οι τράπεζες ζη-τούν τα χρήματά τους πίσω Εσύ έχεις το σπίτι του θείουμου στο Παλέρμο και τα χρήματα που σου άφησε Έχεις καιτο σπίτι στην Αθήνα Αυτό αυτό μπορείς να το πουλήσειςγια να σώσουμε κάτιhellipraquo τόλμησε να της πει και η φωνή τουσκόνταψε στο παγερό της βλέμμα Δεκαοχτώ χρόνια καιδέκα μήνες φυλακισμένα σrsquo ένα βλέμμα Τον κοίταζε τονκοίταζεhellip Τι σημασία είχε Μπορούσε να τον συγχωρήσεινα τον βοηθήσει μέχρι πότε όμως Καθώς τον παρατηρού-


113


σε σκεπτόταν πως ο Φραγκίσκος ήταν κάποτε το όνειρότης και πως το όνειρό της στεκόταν τώρα απέναντί της έναόνειρο κακό θλιβερό το οποίο είχε γίνει εφιάλτης

laquoΚατίγκωraquo ξανάρχισε εκείνος με απόγνωση laquoβοήθησέμε είμαι μέχρι το λαιμό χρεωμένος Σώσε μεraquo

Η Κατίγκω σηκώθηκε από την καρέκλα και ορθώθηκεαπέναντί του Τα μάτια της ανταύγαζαν μίσος

laquoΑ ναι Είσαι μέχρι το λαιμό στα χρέη Ε τότε να κό-ψεις το λαιμό σουraquo του είπε με κακία

Σώπασαν και οι δυο γεμάτοι μυστικά Η Κατίγκω πρό-λαβε να δει την άκρη της ρόμπας του καθώς έκλεινε τηνπόρτα πίσω του Κανένας από τους δυο όμως δεν πρόσεξετη λεπτή φιγούρα κρυμμένη στις σκιές του διαδρόμου ΗΛάουρα ένα με το αχνό φως που ζωγράφιζε η αυγή πάνωστους τοίχους έμεινε για λίγο ακόμα έξω από το δωμάτιοτης μητέρας της όπου μέσα είχε μόλις καταρρεύσει η αθω-ότητά της είχε δολοφονηθεί η παιδική της ηλικία και είχεγεννηθεί ο πόλεμος εναντίον της μητέρας της πόλεμος ο ο-ποίος θα τις χώριζε στο μέλλον για χρόνια και θα έληγε μό-νο σε μια στιγμή φώτισης στο όνομα ενός αθέλητου έρω-ταhellip Αλλά αυτά συνέβησαν αργότερα

Εκείνο το απομεσήμερο που θrsquo άλλαζε η ζωή όλων μέσαστην άμαξα η οποία τρέχοντας την κατέβαζε στο Παλέρμοειδοποιημένη από το νοτάριο πως κάποιο ατύχημα είχεσυμβεί στον Φραγκίσκο η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρισκεπτόταν πως κάποτε είχε τα πάντα καλούς προγόνουςκαλή υγεία ομορφιά χρήματα την υπομονή των μυρμη-γκιών πίστη στις ευχές των ζωντανών και στη φωνή τωννεκρών και κλάμα που μπορούσε μόνο να την δυναμώνει

114



Τώρα τα είχε χάσει όλα εκτός από τους καλούς προγόνουςοι οποίοι μάλλον μέσα στον αιώνιο ύπνο τους δε θα ήθελαννα την ξέρουν πια θα ντρέπονταν για την κατάντια της καιθα την οίκτιραν για τον ξεπεσμό της Η αδυναμία της μέχριεκείνο το απομεσήμερο να πάρει μια οριστική από φαση γιατη ζωή της και τη ζωή των κοριτσιών της βάραινε επάνωτης σαν εκατό κατάρες Όταν η άμαξα έστριψε στην οδόΜακέδα η Κατίγκω είδε από μακριά κόσμο μαζεμένο στηνπλατεία μπροστά στο σπίτι του Νίνο Ατζαγιόλι το οποίοτής ανήκε Όχι Φραγκίσκο δεν μπορείς να μου το κάνειςαυτό Δεν μπορείς να μας το κάνεις αυτό σκέφτηκε με τρό-μο και πριν η άμαξα προλάβει να σταματήσει πήδηξε γρή-γορα κάτω Προσπέρασε το νοτάριο Εκείνος προσπάθησενα την συγκρατήσει

laquoΣας παρακαλώ σινιόρα αφήστε με να σας οδηγήσω εγώraquo

Ανέβηκε δυο δυο τα σκαλοπάτια που έφερναν στην είσο-δο Χίμηξε στο σαλόνι κι εκεί σταμάτησε Στάθηκε αναπο-φάσιστη μετρώντας τους χτύπους της καρδιάς της ενώ ονοτάριος την πρόφτασε λαχανιασμένος

laquoΣας παρακαλώ σινιόραraquo επανέλαβε και δεν ήξερε πώςνα συνεχίσει

Την κοίταξε ανήσυχος κι εκείνη διέκρινε τη θλίψη στοβλέμμα του ενώ την ξεκούφαινε η απόλυτη σιωπή του σπι-τιού Γύρισε απότομα και κατευθύνθηκε προς το γραφείοΆνοιξε την πόρτα με πάταγο κι εκεί στο πάτωμα στη μέσητου μισοσκότεινου δωματίου την περίμενε νεκρός ο Φρα-γκίσκος Με μια ματιά η Κατίγκω κατέγραψε τη σκηνήndashΚύριε ελέησέ μαςndash η οποία θrsquo αποτυπωνόταν ανεξίτηλα


115


στη μνήμη της ndashΠροστάτεψε την οικογένειά μουndash και θαστοίχειωνε τα όνειρά της ndashΔώσε μας δύναμη ν rsquo αντέξουμετην καταστροφή ndash για τα χρόνια που έρχονταν το νεκρόσώμα το περίστροφο στο δεξί χέρι το αίμα το φόβο την α-πόγνωση την επίδραση του παρελθόντος πάνω στο παρόντη ζωή που σπαταλήθηκε τη ζωή που πέρασε και χάθηκετο απέραντο το ανεξάντλητο μυστήριο της ύπαρξης ndash Α-μήν Τότε ασυγκράτητη όρμησε στο νεκρό Χύθηκε επάνωτου Άρχισε να τον χτυπάει όπου έβρισκε Τυφλωμένη απότην απελπισία τον άρπαξε από τους ώμους Τον τράνταξε

laquoΔειλέ Αλφιέρι άνανδρε Ασυνείδητε Σήκω ανάθεμάσε Σήκω νrsquo αναλάβεις τις ευθύνες σουraquo ούρλιαζε γρονθο-κοπώντας τον με χέρια γεμάτα αίματα

Ο νοτάριος Ντι Λορέντζο με τη βοήθεια του αμαξά τηναπομάκρυναν με το ζόρι από το δωμάτιο Την έσυραν στοσαλόνι Έμεινε στα χέρια τους σαν παιδί τιμωρημένο ενώτα δάκρυα και οι λυγμοί δεν την άφηναν νrsquo αναπνεύσει Έ -λεος έλεος Ο κόσμος της σωριαζόταν με πάταγο ολόγυράτης Θεέ μου σώσε μας Η στιγμή ξεπερνούσε την αντοχήτης Μεγάλο το θέλημά Σου Την ξάπλωσαν στον καναπέκαι ο αμαξάς τής έβαλε ένα ποτήρι στο στόμα με ένα υγρόπου της έκαψε το λαιμό Ανακάθισε και άρχισε να κουνιέταιμπρος πίσω μπρος πίσω σε ένα σιωπηλό νανούρισμα μέ-χρι που σταμάτησε αποκαμωμένη Κατόπιν με βλέμμαπένθιμο κοίταξε το νοτάριο απέναντί της Ο συμβολαιο-γράφος φίλος της οικογένειας είχε ζήσει όλες τις δύσκολεςστιγμές της και γνώριζε τα πιο προσωπικά οικονομικά μυ-στικά της Την κοίταξε με κατανόηση και απέραντη θλίψηΞαφνικά ήταν νεκρή από αισθήσεις κι αισθήματα Δεν το

116



χωρούσε ο νους της Αυτά τα τραγικά της ζωής δεν ήτανγεγονότα τα οποία μπορούσε νrsquo αντιμετωπίσει μόνη της

laquoΣκεφτείτε τις κόρες σας σινιόρα Τώρα σας έχουν ανά-γκη Μην ανησυχείτε για τα πρακτικά Θα τα φροντίσω όλα εγώraquo την διαβεβαίωσε ο συμβολαιογράφος και κατέ-βηκε να περιμένει την Αστυνομία

Η Κατίγκω ήθελε να μπορούσε να έμενε για πάντα στοΜονρεάλε της Σικελίας να βλέπει τις εποχές νrsquo αλλάζουννα μεγαλώνει τις κόρες της να συζητάει ατέλειωτα με τηθεία Κοκόνα Κρυσταλλένια για τα ασήμαντα-σημαντικάτης ζωής να νοσταλγεί την αδερφή της και την Ελλάδα ναθυμάται τα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια στην Κωνστα-ντινούπολη όταν ζούσε η μητέρα της και να φοράει τηνυδραίι κη φορεσιά της όταν την έπιανε μελαγχολία Θαμπορούσε να τα καταφέρει ακόμα και να συγχωρήσει τονΦραγκίσκο όμως η πραγματικότητα ήρθε στην πόρτα τηςκαι κατέστρεψε ότι είχε κτίσει με υπομονή και προσωπι-κές θυσίες μέχρι τότε Η αλήθεια είχε μια γεύση παράξενημια άδικη τιμωρία για την ίδια και τις κόρες της Με αγά-πησες ποτέ Φραγκίσκο ή ήμουν για σένα μόνο μια κερδο-φόρα επένδυση βασάνιζε το μυαλό της η Κατίγκω για χι-λιοστή φορά κι έψαχνε σε κάθε ανάμνηση του παρελθόντοςνα βρει απαντήσεις Ήξερε από ένστικτο πως το σώμα τηςήθελε το χρόνο του για να μεθοδεύσει τις διαδικασίες τηςαπώ λειας κι εκείνη έπρεπε μόνο να το σεβαστεί για να μηναρρωστήσει αλλά η ζωή τής ζητούσε άμεσες λύσεις

Τους επόμενους μήνες πουλήθηκαν όλα ακίνητα και γηΞεχρέωσαν τις υποθήκες στις τράπεζες Πληρώθηκαν καιοι δανειστές οι οποίοι έκαναν ατέλειωτες ουρές έξω από


117


τον πύργο Αλφιέρι για να πάρουν πίσω όσα τούς ανήκανΈνας εξευτελισμός δίχως τέλος Κανένας βέβαια γνωστόςή φίλος της οικογένειας δε φαινόταν νrsquo απορεί για το τέλοςτου οίκου Αλφιέρι Αυτά ήταν γεγονότα που συνέβαιναν καιστις καλύτερες οικογένειες Εκείνη την εποχή στο συγκε-κριμένο κοινωνικό σύστημα ο κληρονομούμενος πλούτος ήταν προτιμότερος από την προσωπική εργασία Έτσιμπορούσε να σπαταληθεί δίχως τύψεις γιατί ο κληρονόμοςδεν είχε κοπιάσει για να τον αποκτήσει Το οικονομικό σύ-στημα της Σικελίας βασιζόταν στην πίστωση και ήταν εύ-θραυστο Στην πατρίδα της Κατίγκως ήταν διαφορετικάΗ κοινωνία ήταν εμπορική και μόνο μερικές οικογένειες ταλεγόμενα laquoτζάκιαraquo μπορούσαν να υπερηφανεύονται για ταοικογενειακά τους δέντρα των οποίων οι ρίζες έφταναν στοΒυζάντιο ή σε οίκους της Ευρώπης Σε ένα τέτοιο laquoτζάκιraquoανήκε η Κατίγκω και της ήταν εξαιρετικά δύσκολο να δε-χτεί τον ξεπεσμό γιατί ποτέ η ευμάρεια των Χρυσολωρά-δων δεν είχε βασιστεί σε πίστωση

Με τη βοήθεια του νοταρίου κατόρθωσε να σώσει κά-ποια έπιπλα πίνακες όσα πολύτιμα αντικείμενα δεν είχανπουληθεί ώς τότε και το πιάνο με ουρά πάνω στα πλήκτρατου οποίου θριάμβευε η Λάουρα με τις παρτιτούρες του Σο-πέν του Μπετόβεν και του Σούμαν Τα πακετάρανε και ταέστειλαν αμέσως όλα στην Ελλάδα Η Κατίγκω γνώριζεπως τα σπίτια είναι ζωντανοί οργανισμοί και πρέπει να κα-τοικούνται δεν είχε θελήσει όμως μετά το θάνατο του πα-τέρα της να νοικιάσει το σπίτι της στην οδό Πανεπιστημίουπαρrsquo όλους τους δύσκολους οικονομικά καιρούς που περνού-σε Τώρα με τη φροντίδα της Μαργιόλας όλα αυτά τα χρό-

118



νια περίμενε έτοιμο να δεχτεί την οικογένεια πίσω στέρεοεπιβλητικό και ήδη ένα ιστορικό μνημείο της Αθήνας

laquoΟ θάνατος ήταν ατύχημα Το κυνηγετικό όπλο του κό-ντε Φραγκίσκου Αλφιέρι εκπυρσοκρότησε καθώς το καθά-ριζε raquo δήλωσε ο νοτάριος στις Αρχές και η Κατίγκω στουςυπόλοιπους περίεργους για το θάνατο του συζύγου τηςσκεπτόμενη την κοινωνική κατακραυγή την υπόληψη καιτο μέλλον των κοριτσιών της αλλά κανείς στη Σικελία δεντο έχαψε

Συνεννοήθηκαν οι δυο αδερφές μέσα από ατέλειωταγράμματα κι έτσι στην Αθήνα η Μαργιόλα κράτησε την ίδια γραμμή αλλά δεν μπόρεσε να σταματήσει τις φήμεςπου διαδόθηκαν αμέσως για αυτοκτονία του κόμη ΑλφιέριΠολλοί προσπάθησαν και άλλοι τόσοι θα προσπαθούσανστο μέλλον κανείς όμως δεν κατάφερε να τις επιβεβαιώσειΠαρrsquo όλα αυτά στα φαναριώτικα σαλόνια ο λεκές έμεινε πωςκάποια ακατονόμαστη καταστροφή είχε συμβεί σε μέλοςτης σπουδαίας οικογένειας των Χρυσολωράδων Η Κατί-γκω θα περνούσε την υπόλοιπη ζωή της κάνοντας μεγάλεςθυσίες για να τον καθαρίσει Αργότερα όταν θα επέστρεφεστην Ελλάδα οι Αθηναίοι θα προσπαθούσαν νrsquo ανακαλύ-ψουν το μυστικό με κόλπα και καθώς δε θα τα κατάφερνανθα έβγαζαν το συμπέρασμα πως η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι από φύση της μελαγχολική υπέφερε ακόμη απότις συνέπειες ενός laquoαλλοδαπούraquo γάμου Ένας καθημερινόςγολγοθάς

Οι κόρες της ήταν το μαχαίρι που κάθε μέρα χωνόταν όλοκαι πιο βαθιά στην καρδιά της Τι να εξηγήσει και πώς ναεξη γήσει τα ανεξήγητα δίχως να γκρεμίσει την εικόνα του


119


πατέρα τους Πώς να κάνει τέτοιο έγκλημα στις κόρες τηςΔεν πρόλαβε όμως να το σκεφτεί γιατί laquoΕσύ τον σκότω-σεςraquo την κατηγόρησε η Λάουρα με αγριότητα ώριμης γυ-ναίκας αμέσως μόλις η Κατίγκω έφερε το νέο για το θάνα-τό του Ένιωσε έναν πόνο βαθύ να την χωρίζει στα δυο ό-πως ένα μαχαίρι Της κόπηκε η ανάσα Εκείνες οι τρεις λέ-ξεις ήχησαν τόσο παράξενες στο αθώο στόμα της κόρηςτης Μεγάλωσε σκέφτηκε κι εγώ δεν το πήρα χαμπάρι Δεθα είμαστε οι δυο μας ποτέ πια όπως παλιά Την έχασα ήδη

laquoΜη νομίζεις πως δεν το ξέρω Σε άκουσα Σε άκουσαόταν τον έστειλες να κόψει το λαιμό του κι εκείνος ακολού-θησε τη συμβουλή σου και το έκανεraquo συνέχισε η Λάουραμε ένα λυγμό στη φωνή δίχως να της δώσει χρόνο να συνέλ-θει από την έκπληξη

Η Κατίγκω δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί Της έδωσε έναχαστούκι το οποίο ακούστηκε σαν να έσκασε βεγγαλικόστο δωμάτιο Η Λάουρα την κοίταξε προς στιγμήν με απο-ρία γιατί η μητέρα της δε συνήθιζε τέτοια συμπεριφορά ΗΚατίγκω είδε στα πράσινα μάτια της κόρης της την αντα-νάκλαση ενός μίσους Ταράχτηκε μέχρι τα βάθη της ψυχήςτης Αργότερα θεώρησε εκείνο το χαστούκι ορόσημο μιαςβαθύτερης ηθικής κατρακύλας γιατί από εκείνο το γεγονόςάνοιξαν οι δυο τους ένα σιωπηλό πόλεμο Τον έκρυβαν όμωςμέσα σε τυπικές ευγένειες αδιάφορες χειρονομίες και ψυ-χρές συμπεριφορές Αυτός ο πόλεμος θα τις χώριζε στομέλλον όπως ένα βάραθρο όπου μέσα του θα κατεδάφιζανκαθημερινά τη σχέση τους και καμιά συγγνώμη δε θα ήτανικανή να το γεφυρώσει Η Κατίγκω ένιωθε πως ζούσε ένανεφιάλτη Εκείνη την εποχή άρχισε μια αλλαγή μέσα της

120



σιωπηλή και αναπόφευκτη λες και πέταγε σιγά σιγά απόπάνω της κομμάτια του εαυτού της που ώς τότε λείαιναντις αιχμηρές γωνίες της την μαλάκωναν την βοηθούσαν ναβάζει τον εαυτό της στη θέση των άλλων την γέμιζαν συ-μπόνια Πετώντας ότι την έκανε ανθρώπινη σκλήρυνε προςτον εαυτό της και προς τις κόρες της Ξέχασε τη μητρική α-γάπη δίχως όρια Η ζωή της η οποία μέχρι τότε ήταν έναςύμνος στη μητέρα αφιερώθηκε στην κατεδάφιση του ρό -λου της

Αργότερα δε θα μπορούσε να θυμηθεί πώς πέρασανεκεί νοι οι φρικτοί μήνες των προετοιμασιών για την επι-στροφή τους στην Ελλάδα Θυμόταν μόνο την απέραντησιωπή της Λάουρας την αγωνία στα μάτια της Θάλειας τηθλίψη της Δανάης και την παρηγοριά της θείας της

laquoΚουράγιο κόρη μου Θrsquo αρρωστήσεις έτσι Όλα θα πε-ράσουν θα δεις Στο τέλος όλα περνούν και τα καλά και τακακά και αυτό που μένει είναι η εμπειρία των στιγμών οιοποίες περιείχαν τη χαρά μας ή την απελπισία μαςraquo τηςέλε γε αγκαλιάζοντάς την η Κοκόνα Κρυσταλλένια όταν ηΚατίγκω λύγιζε από το βάρος των ευθυνών όχι για να τηνπαρηγορήσει γιατί για κάποιες απώλειες το καλύτερο για-τρικό είναι ο χρόνος

Ήταν δύσκολο να ξεμπερδέψει με τα χρέη του κόμη Φρα -γκίσκου Αλφιέρι δίχως να ξεπουλήσει ότι είχε απομείνειΣτο τέλος αναγκάστηκε να πουλήσει και το σπίτι της στοΠαλέρμο Σχεδόν όλο το χρηματικό ποσό από την πώλησηξοδεύτηκε σε χρέη τιμής Συγκέντρωσε όσα χρήματα απέ-μειναν μαζί με όσα τής είχε χαρίσει η διορατικότητα και ηγενναιοδωρία του Νίνο Ατζαγιόλι


121


laquoΑυτά είναι η σιγουριά σας για τον πρώτο καιρό στηνΕλλάδα σινιόραraquo της είπε ο νοτάριος Ορέστε ντι Λορέντζομέσα στο γραφείο του ένα μεγάλο διαμέρισμα πάνω στηνπλατεία Κουάτρο Κάντι του Παλέρμου laquoΔεν είναι αρκετάόμως με συνετή διαχείριση θα ζήσετε αξιοπρεπώς ταπρώτα χρόνια και ίσως μπορέσετε νrsquo αποκαταστήσετε εντω μεταξύ και κάποια από τις κόρες σας Μην απελπίζε-στε πολλά μπορούν να συμβούν Υπάρχει όμως φυλαγμένοκαι κάτι άλλο για εσάςraquo

Εκείνη τον κοίταξε ερωτηματικάΟ νοτάριος άνοιξε το χρηματοκιβώτιο του γραφείου του

και πήρε από μέσα τη δερμάτινη θήκη που έμοιαζε με χαρ-τοφύλακα Την ακούμπησε με προσοχή πάνω στο τραπέζισαν να περιείχε κάτι εξαιρετικά πολύτιμο και στράφηκεστην Κατίγκω

laquoΟι τίτλοι του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέριraquo της ανακοί-νωσε επίσημα κι εκείνη δεν κατάλαβε laquoΟι τίτλοιraquo συνέχι-σε ο συμβολαιογράφος λες και της έλεγε το πιο σπουδαίοπράγμα του κόσμου laquoΘrsquo αποφύγω τους νομικούς όρους σι-νιόρα και θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω με λόγια απλάγια να γίνω κατανοητός Σύμφωνα με τους νόμους μας καιτο οικογενειακό μας δίκαιο τους τίτλους μαζί με τα ακίνη-τα κληρονομεί ο πρωτότοκος γιος Εάν δεν υπάρχει γιοςπερνούν αυτομάτως στην πρωτότοκη κόρη της οικογένειαςΣτη δική σας περίπτωση δεν υπάρχουν πια ακίνητα υπάρ-χουν όμως οι τίτλοι οι οποίοι περιέρχονται στην κυριότητατης πρωτότοκης κόρης σας Η Λάουρα λοιπόν είναι η κλη-ρονόμος του κόμη όσον αφορά τους τίτλουςraquo επανέλαβεκαι επειδή η Κατίγκω τον κοίταζε δίχως νrsquo αντιλαμβάνε-

122



ται ο νοτάριος της είπε υπομονετικά laquoΑπό εδώ και στο ε-ξής η κόρη σας είναι η κόμισσα Λάουρα Αλφιέριraquo και τηςπρότεινε το δερμάτινο φάκελο

Η Κατίγκω έμεινε ακίνητηlaquoΜε κοροϊδεύετεraquo τον ρώτησε κι ένας ξαφνικός θυμός

τής έκλεισε το λαιμό laquoΤι να τα κάνω εγώ τα παλιόχαρταόταν πίσω τους δεν υπάρχουν ακίνητα χρήματα ο πύργοςκαι τα κτήματα για να τα υποστηρίξουν αφού ο σύζυγόςμου φρόντισε να ταhellip να ταhellip να τα εξαφανίσειraquo προσπά-θησε να βρει την κατάλληλη λέξη ενώ με κόπο δάμαζε τοθυμό της laquoΔεν μπορώ να φάω τα χαρτιά Τι να τα κάνωλοιπόν εγώ τα παλιόχαρταraquo επανέλαβε με ένα λυγμό στηφωνή

laquoΜην τα υποτιμάτε σινιόρα Αλφιέρι Μη βιάζεστε να τααπορρίψετε Μπορεί να μη σας ανήκουν πια τα ακίνητα ό-μως οι τίτλοι ευγενείας παραμένουν στα χέρια σας και κα-νένας δεν μπορεί να σας τους πάρει πίσω Ίσως κάποτε σαςφανούν πολύ χρήσιμοι Θα μπορούσαν νrsquo αγοράσουν ndashαςμου επιτραπεί η έκφρασηndash ένα μέλλον για την ίδια την κόρησας και ίσως για όλη σας την οικογένεια Αυτό το έχω συ-ναντήσει πολλές φορές στην καριέρα μου Δεν έχετε ιδέαπόσοι άνθρωποι υπάρχουν οι οποίοι θα έδιναν όλη τους τηνπεριουσία για έναν τίτλο ευγενείας Μπορεί σε εσάς πουκατάγεστε από σπουδαία οικογένεια να μη λένε τίποτα οιπεργαμηνές σκεφτείτε όμως κάποιους άλλους οι οποίοιπροέρχονται από ταπεινές οικογένειες και μια ζωή ψάχνουνέναν τίτλο να τους ανεβάσει κοινωνικά Έχετε ένα γερόχαρτί στα χέρια σας την αξία του οποίου δε γνωρίζετε ακό-μα Αργότερα θα κατανοήσετε τι σας λέωraquo


123


Την κοίταξε κι ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο φώτισε τοσοβαρό πρόσωπό του Αυτή την παράξενη γυναίκα τηνγνώριζε σχεδόν είκοσι χρόνια Την είχε καλωσορίσει νιόπα-ντρη ερωτευμένη και αθώα τώρα την αποχαιρετούσε χή-ρα έμπειρη και απογοητευμένη από ένα γάμο ο οποίος δεντης άξιζε Μακάρι να μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερογια εκείνη

Η Κατίγκω πήρε διστακτικά το δερμάτινο φάκελο πουτης πρότεινε ο συμβολαιογράφος και τον ευχαρίστησε Τακεχριμπαρένια μάτια της όμως κρατούσαν ακόμα στο βά-θος τους μια αμφιβολία

Η τελευταία της νύχτα στο Μονρεάλε στον πύργο ο ο-ποίος την επομένη θrsquo ανήκε σε καινούργιο ιδιοκτήτη αργο-πέθαινε μαζί της ψυχορραγώντας δολοφονημένη από τοσκοτάδι του πεπρωμένου της ουτοπίας της χυδαιότηταςη οποία αναπαράγεται συνεχώς και οργιάζει Θα έπρεπε ναμάθει να ζει με αυτό που συνέβη Θα έπρεπε να το κρύψεικαλά Αυτή τη χυδαιότητα της ζωής να την φυλάξει ως πο-λύτιμο μυστικό Αυτό το χυδαίο κομμάτι του παρελθόντοςτης θα έπρεπε να μη μαθευτεί στην Αθήνα Για χάρη τωνκοριτσιών της Για χάρη του μέλλοντός τους Για χάρη τηςίδιας και της θείας Κρυσταλλένιας Για χάρη του ονόματοςτων Χρυσολωράδων ότι συνέβη στο Μονρεάλε της Σικε-λίας θα έπρεπε να μη μαθευτεί ποτέ Τελεία και παύλα Έ-τρεμε τα σκάνδαλα περισσότερο από τις αρρώστιες κι έβα-ζε την ευπρέπεια πάνω από την αλήθεια και τα ειλικρινήσυναισθήματα Είχε γεννηθεί μέσα στην ευμάρεια και σταπρονόμια Πολύ λίγα πράγματα θεωρούσε χειρότερα απότην προσβολή του ονόματός της Η Κατίγκω Χρυσολωρά-

124



Αλφιέρι ένιωσε την κοινωνική ανασφάλεια να γίνεται προ-σωπική και αμέσως στυλώθηκε στα πόδια της Θα έπρεπενα κρατήσει τα προσχήματα Να φαίνεται πως υπάρχει μιαπληθώρα αγαθών στη ζωή τους την οποία στην ουσία δενείχαν Ακόμα κι αν χρειαζόταν να πουληθεί η ίδια έπρεπενα σώσει τις κόρες της γιατί η δική της ανευθυνότητα μετα οικονομικά της την είχε φέρει σrsquo αυτό το σημείο να χά-σει μια ολόκληρη περιουσία την προσωπική της περιουσίαμέσα από τα χέρια της για έναν άντρα τον οποίο τίποτα καικανένας δεν μπορούσε να σώσει Και όλα αυτά στο όνοματου έρωτα Στο όνομα τίνος έρωτα έκανε τέτοια τρέλα Στομέλλον θα κριτικάριζε πάντα με πίκρα τη σαχλαμάρα τουέρωτα και τους μπελάδες του μέχρι που ο ίδιος ο έρωταςθα της χτυπούσε για δεύτερη φορά την πόρτα της καρδιάςτηςhellip Αλλά αυτά έγιναν αργότερα Η Κατίγκω θα πάλευεμε νύχια και με δόντια να προστατέψει από την κοινωνικήκατακραυγή τις κόρες της κόρες ενός αυτόχειρα τζογαδό-ρου και απατεώνα Η χυδαιότητα ήταν μια γλώσσα παγκό-σμια αλλά το παρελθόν της το οποίο δυστυχώς περιελάμ-βανε μεγάλη δόση χυδαιότητας αφορούσε μόνο την ίδια καικανέναν άλλο Με πόνο ψυχής αντιλαμβανόταν πως για κά-θε επιλογή της υπήρχε μια συνέπεια ένα επακόλουθο καιπως οι πιο σημαντικές επιλογές της ήταν αυτές τις οποίεςέκανε δίχως να τις συνειδητοποιεί Αυτές είχαν τη δύναμηΕπιλογές συμπεριφοράς επιλογές των μνησικακιών της ε-πιλογές των ανθρώπων που αγάπησε και της ποιότηταςτης αγάπης της επιλογές ακόμα και του πώς επέλεγε νακρίνει κάποιον Όλες αυτές οι ασυνείδητες επιλογές εκατο-ντάδες χιλιάδες όλα αυτά τα χρόνια κουβαλούσαν η καθε-


125


μιά εξαιρετική δύναμη Αποφάσισε πως από εδώ και πέραθα έπρεπε να είναι πολύ προσεκτική και συνειδητή με τις ε-πιλογές της

Η Κατίγκω άνοιξε το ταξιδιωτικό της μπαούλο κι έβγα-λε από μέσα το δερμάτινο χαρτοφύλακα με τους τίτλους ευ-γενείας Τώρα ανήκαν στην κόρη της Κάθισε στο τραπέζικαι στη φλόγα του κεριού διάβασε το περιεχόμενό τουςΚοίταξε τα έγγραφα ακόμα μια φορά με αμφιβολία Κοντέ-σα Λάουρα Αλφιέρι Λάουρα Αλφιέρι κόμισσα του Μονρε-άλε Τι αξία μπορεί να έχουν τα χαρτιά Θα είναι άραγε ικα-νά να ξελασπώσουν όλη την οικογένεια Θα μπορούν ν rsquo αγο-ράσουν ένα γαμπρό για τη Λάουρα Θα μπορέσει ο γάμοςτης Λάουρας να γίνει μια κερδοσκοπική επιχείρηση σκέ-φτηκε με έναν αναστεναγμό και τα παραμέρισε Ακόμα καιδίχως τον τίτλο η ωραία κόρη της είχε συμπεριφορά βασί-λισσας ndashαποτέλεσμα της υπέρμετρης και ανορθόδοξης αγά-πης του πατέρα της ο οποίος τής είχε ξεσηκώσει τα μυα-λάndash υπεροψία απόλυτη αντίληψη της ομορφιάς της η ο-ποία την ξεχώριζε από τους άλλους και δεν ήταν τυχαίο τογεγονός πως το υπηρετικό προσωπικό την αποκαλούσε ει-ρωνικά laquoκόμισσαraquo Φαντάσου τώρα που είχε και τον τίτλοποια θα ήταν η συμπεριφορά της Η δύσκολη κόρη της ήτανμια παθιασμένη αναγνώστρια και στα βιβλία τα οποία διά-βαζε δεν μπορούσε ποτέ να ταυτιστεί με καμιά ηρωίδαγιατί όλα τής τόνιζαν πόσο διαφορετική ήταν η ίδια από αυ-τές Τι μας περιμένει άραγε στο μέλλον προβληματίστηκεη Κατίγκω Κατόπιν τράβηξε από το χαρτοφύλακα τις δυοφωτογραφίες που είχε φυλάξει κομμάτια δυο διαφορετι-κών περιόδων της ζωής της μάρτυρες του παρελθόντος της

126



για να επανέρχεται στην πραγματικότητα όταν στο μέλλονθα ξεχνιόταν καμιά φορά και θα νόμιζε πως όσα είχε ζήσειήταν μόνο ένας εφιάλτης Τις κοίταξε στο φως του κεριούΗ πρώτη από το γάμο της στην Αθήνα το 1877 τραβηγμέ-νη στο στούντιο των αδερφών Ρωμαΐδη Έσκυψε περισσό-τερο για να δει τον κόμη Φραγκίσκο Αλφιέρι Τον αναγνώ-ρισε ωραίο και ανδροπρεπή ξανθό με πράσινα μάτια τα ο-ποία δε φαίνονταν πια στην ξεθωριασμένη φωτογραφία Εί-χε χαμόγελο φωτεινό που άφηνε να ξεχωρίζει μια σειρά απόκάτασπρα δόντια Ξαφνικά ένιωσε στο στόμα της τη γεύσηαπό τα φιλιά του και ταράχτηκε Έσκυψε ξανά πάνω απότη φωτογραφία Ήταν ντυμένος με την τελευταία λέξη τηςμόδας της εποχής με μια επιμελημένη αδιαφορία για ταπανάκριβα ρούχα τα οποία υπογράμμιζαν την ευγενική τουκαταγωγή Το πουκάμισο κάτασπρο και κολλαρισμένο ηγραβάτα μεταξωτή Μια άσπρη γαρδένια στο πέτο έσπαγετη μονοχρωμία του σκούρου κουστουμιού Υγιής γεμάτοςζωντάνια ακτινοβολούσε ενέργεια σε αντίθεση με την ιδέατην οποία μπορεί να έχει κανείς για τους αριστοκράτες μετο υποτιθέμενο χαλασμένο αίμα από τις μεταξύ τους γαμή-λιες επιμειξίες Με το χέρι περασμένο στη λεπτή μέση τηςσφίγγει τη νύφη στο πλευρό του Η δεσποινίς Κατίγκω Χρυ -σολωρά είναι νέα ψηλή όσο κι εκείνος σοβαρή και λίγο σκο-τεινή με μια φυσική συστολή στις δημόσιες εκφράσεις τωνπροσωπικών στιγμών της και προπαντός στο χέρι του γα-μπρού που ακουμπάει τη μέση της λες και δηλώνει laquoΑυ-τή η νέα γυναίκα μού ανήκει τώραraquo Φοράει το νυφικό τηςμητέρας της ιβουάρ ταφτά βέλο από μαλακό τούλι κεντη-μένο με μαργαριτάρια και πιασμένο δεξιά και αριστερά με


127


πολύτιμες χρυσές καρφίτσες δώρο του πατέρα της τη μέρατου γάμου Τα μαλλιά σκούρα καστανά τραβηγμένα πί-σω Φαίνεται λίγο εκτός τόπου και χρόνου μια αρχαία Ελ-ληνίδα μια Καρυάτιδα κλεμμένη από την Ακρόπολη Χα-μογελάει στο φακό λίγο αμήχανα Το βλέμμα της ήρεμοκαι πειθήνιο μαρτυράει στις επερχόμενες γενεές που θακοιτάξουν τη φωτογραφία πως είναι έτοιμη για το ρόλο τηςσυζύγου και τη ζωή που την περιμένει Η Κατίγκω χάιδεψεμε νοσταλγία την αθωότητα εκείνης της νύφης Ήταν ο α-γνώριστος εαυτός της Κατόπιν πήρε τη δεύτερη φωτογρα-φία από μια κοντινότερη εποχή από το τελευταίο ταξίδι μετον Φραγκίσκο στη Νάπολη για να βαπτίσουν και τις τρειςκόρες τους μαζί στην ορθόδοξη εκκλησία των Αγίων Απο-στόλων Πέτρου και Παύλου έξι μήνες μετά τη γέννηση τηςτρίτης Είχαν μείνει ένα μήνα στη Νάπολη και στα τρεχά-ματα για τα τριπλά βαφτίσια είχαν βρει την ευκαιρία ναπαρακολουθήσουν και μια από τις παραστάσεις του laquoΤεά-τρο Σαν Κάρλοraquo και να δουν την ντίβα της όπερας και τουναπολιτάνικου laquoμπελκάντοraquo Ινκορονάτα Μπιμπό να τρα-γουδάει laquoΝόρμαraquo Έψαξε με βλέμμα γεμάτο νοσταλγία τηφωτογραφία Ο Φραγκίσκος φαινόταν ο ίδιος ωραίος άντραςόπως και στην πρώτη του γάμου τους ίσως λίγο πιο γερα-σμένος λίγο πιο σκοτεινός οπωσδήποτε λιγότερο ξέγνοια-στος μέσα στα προβλήματα τα οποία είχαν ήδη αρχίσει νακλονίζουν το γάμο τους Φοράει φράκο ραμμένο σε ράφτητης Μποντ Στριτ του Λονδίνου Δίπλα του η Κατίγκω μοιά -ζει με μοντέλο από το γαλλικό φιγουρίνι Η μόδα των κυ-

128


Αναφορά στο μυθιστόρημα Εις το όνομα της μητρός


ριών Φοράει τουαλέτα υψηλής ραπτικής έξωμη και γά-ντια μακριά πάνω από τους αγκώνες Τα μαλλιά της είναιχτενισμένα από έμπειρη κομμώτρια και είναι πιασμένα χα-μηλά στο λαιμό στολισμένα με άσπρες γαρδένιες Το στρί-φωμα της τουαλέτας αφήνει μόλις να φανούν τα ασορτί με-ταξωτά παπούτσια με πόρπες κεντημένες και τακούνια λα-ξεμένα προς τα μέσα σύμφωνα πάντα με τη γαλλική μόδαΗ Κατίγκω κοίταξε τα μάτια εκείνης της γυναίκας και είδεπως έκρυβαν τα μυστικά της αρχής μιας καταστροφής έ-τσι όπως είχαν απαθανατιστεί στο πάγωμα του χρόνουστην παράλυση της στιγμής στην άπνοια του δευτερολέ-πτου στο άνοιγμα και κλείσιμο του διαφράγματος της μη-χανής και ανατρίχιασε Μάζεψε γρήγορα τίτλους και φω-τογραφίες μέσα στο χαρτοφύλακα

Πήρε το κερί από το τραπέζι άνοιξε την πόρτα της καιέτσι όπως ήταν ξυπόλυτη και με τη νυχτικιά της βγήκε στοδιάδρομο Στα διπλανά δωμάτια κοιμόνταν οι κόρες και ηθεία της Σκέφτηκε το μίσος που εδώ και καιρό διέκρινε σταμάτια της Λάουρας όταν την κοίταζε και λύγισε στα δυο

laquoΘα της περάσει κόρη μουraquo επέμενε η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια laquoΜην ξεχνάς πως τον λάτρευε τον πατέρα τηςΗ Λάουρα γνωρίζει την αλήθεια αλλά δεν μπορεί να τηνπαραδεχτεί ακόμα Θα είναι σαν να σκοτώνει η ίδια τη μνή-μη του Κάνε υπομονή Όταν θα μεγαλώσει λίγο ακόμα ό-ταν θα ερωτευτεί όταν θα έχει τις δικές της απογοητεύσειςτις δικές της εμπειρίες τότε θα μπορέσει να παραδεχτεί τηναλήθεια για τον πατέρα της και να τον φέρει στις κανονικέςτου διαστάσεις Άνθρωπο και όχι Θεό όπως τον βλέπει τώ-ραraquo την παρηγορούσε


129

5o


laquoΜέχρι να γίνει αυτό θεία εγώ θα έχω πεθάνειraquo τηςαπα ντούσε η Κατίγκω

laquoΜην το λες αυτό κόρη μου σε δυο τρία χρόνια η Λάου-ρα θα είναι της παντρειάς Κάνε υπομονήraquo επέμενε η Κο-κόνα Κρυσταλλένια αλλά η Κατίγκω επανερχόταν στα ίδια

laquoΘεία τι έπαθα Πώς μπόρεσα να φανώ τόσο κουτή τό-σο αστόχαστη όλα αυτά τα χρόνια Ποιος ήταν ο άνθρωποςπου παντρεύτηκα Δε γνώριζα τίποτα γιrsquo αυτόν Γνώριζαμόνο όσα δεν είχαν σημασία Όσα οι άλλοι συνήθως γνωρί-ζουν για εμάς όνομα ηλικία οικογενειακή κατάσταση Πώςμπόρεσα να σπαταλήσω την περιουσία μου έτσι ανεύθυναndashυποτίθεται για να σώσω κάτι που δε σωζόταν με τίποταndashδίχως να σκεφτώ τον εαυτό μου το μέλλον μου και το μέλ-λον των κοριτσιών μου Πώς θα τα βγάλω πέρα τώρα θείαraquoέκλαιγε η Κατίγκω ξανά και ξανά πάνω στα συντρίμμιατης ζωής της

laquoΕρωτεύτηκες κόρη μου Αυτό έπαθες Τον άντρα σουήθελες να βοηθήσεις όχι κανέναν ξένο Ότι έγινε έγινε τώ-ρα Μη στέκεσαι στο παρελθόν Συγχώρεσε τον Φραγκίσκοκαι μαζί συγχώρεσε και τον εαυτό σου και κοίταξε ότανφτάσουμε με το καλό στην Ελλάδα νrsquo αρχίσεις καινούργιαζωή Είσαι νέα ακόμα Πέρασες πολλά Φτάνουν τα βάσα-ναraquo την παρηγορούσε η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΤι είναι αυτά που λες θεία Η ζωή μου έχει τελειώσειπιαraquo

Η Κατίγκω ίσιωσε το κορμί της με κόπο και σιωπηλάμην κάνει θόρυβο και ξυπνήσει τις κοιμισμένες κατέβηκεστο ισόγειο Το άδειο σπίτι την έκανε νrsquo ανατριχιάσει Τυλί-χτηκε στην εσάρπα της κι έκανε μια τελευταία βόλτα στα

130



δωμάτια Μπήκε στο σαλόνι Κοίταξε στο τζάκι Λίγο και-ρό πριν εκεί βρισκόταν κρεμασμένο στον τοίχο το πορτρέτοτης πεθεράς της Τώρα ανήκε στη Λάουρα Πακεταρισμένομαζί με όσα από τα πολύτιμα έπιπλα και πίνακες είχε κατα-φέρει να σώσει είχε σταλεί εδώ και τρεις μήνες στην Ελλά-δα Στο διάδρομο που οδηγούσε στην κουζίνα ακουμπισμέ-νος στο πάτωμα ένας ξεχασμένος καθρέφτης σπασμένοςστις γωνίες είχε γλυτώσει από το ξεπούλημα Γονάτισε κιεξέτασε το πρόσωπό της Νόμιζε πως η δυστυχία θα την εί-χε μεταμορφώσει σε κάτι τρομακτικό όμως ήταν η ίδιαπιο σκοτεινή πιο αδυνατισμένη Στα μάτια της ανέβηκανκάποια δάκρυα ξεχασμένα Με απόλυτη διαύγεια αυτή πουσυνήθως χαρίζει η επίγνωση σκέφτηκε πως μετά τα σαρά-ντα ο καθένας αποκτάει το πρόσωπο που του αξίζει Κάθεσημάδι πάνω στο πρόσωπό της έκρυβε ένα καπρίτσιο μιαλανθασμένη επιλογή έναν πόνο μια απογοήτευση μια α-πελπισία μια ελπίδα Χαμογέλασε στον εαυτό της με έναχαμόγελο που έμοιαζε με γκριμάτσα Άφησε το κερί μπρο-στά στον καθρέφτη κάθισε στο πάτωμα και ακούμπησε τηνπλάτη της στον τοίχο Τα μακριά μαλλιά της σκέπασαν τουςώμους της μαλακά σαν κάπα από μετάξι μια ζωντανή ύλημυρωμένη με το φυσικό άρωμα της γυναίκας που έζησε κά-ποτε μέσα στο λούσο και στην πολυτέλεια των αισθήσεωνσε μια πληθώρα αγαθών τα οποία είχαν τώρα εξαντληθείΜε το μυαλό της ξεκάθαρο συνειδητοποίησε πως από εδώκαι πέρα οι θλίψεις της δε θα ήταν ποτέ αρκετά θλιμμένεςοι χαρές της ποτέ αρκετά ευτυχισμένες τα όνειρά της ποτέαρκετά μεγαλειώδη η ζωή της ποτέ σημαντική

Το Μάιο του 1897 η οικογένεια Χρυσολωρά-Αλφιέρι


131


και η Κοκόνα Κρυσταλλένια επέστρεψαν στην Ελλάδα Δυομήνες πριν Κυριακή των Βαΐων είχε ξεσπάσει ο Ελληνο-τουρκικός πόλεμος Ευτυχώς όμως δεν πρόλαβαν όπωςφοβήθηκε η Κατίγκω να δουν την εθνική αναταραχή τονπανικό την αποτυχία των πολεμικών επιχειρήσεων στηΘεσσαλία και κατόπιν τη λαϊκή οργή γιατί στις 8 Μαΐουυπο γράφηκε η ανακωχή κοντά στη Λαμία και σταμάτησανοι εχθροπραξίες Το μέγαρο Χρυσολωρά στην οδό Πανεπι-στημίου ήταν ένα ιστορικό μνημείο της Αθήνας Καλοδια-τηρημένο κατά τη διάρκεια της απουσίας τους με τη φρο-ντίδα της Μαργιόλας τις περίμενε έτοιμο με τα έπιπλάτους τα οποία είχαν φτάσει νωρίτερα από τη Σικελία καισυμπλήρωσαν τα ήδη υπάρχοντα πολύτιμα του ΕμμανουήλΧρυσολωρά Η συνάντηση της Κατίγκως με τη Μαρ γιόλαέμεινε ιστορική Αγκαλιάστηκαν ψάχτηκαν με τρεμάμεναχέρια με μάτια που είχαν χρόνια να δουν αγαπημένα πρό-σωπα με καρδιά να χάνει χτύπους με τη συγκίνηση να τιςσυγκλονίζει και τους κόπηκε η λαλιά Γύρω τους σε μιαφασαρία χαράς κι ένα πανηγύρι συναισθημάτων οι κόρεςτης Κατίγκως και οι δυο γιοι της Μαργιόλας φοιτητές ια-τρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών έκαναν την πρώτη γνω-ριμία τους ενώ ο Αριστείδης Μπαλτατζής θαύμαζε τις ανι-ψιές του τη Δανάη έντεκα ετών και τη Θάλεια δεκατριώνκορίτσια γεμάτα νιάτα και ομορφιά υπολογίζοντας τη μελ-λοντική τους εξέλιξη καθώς το βλέμμα του σταματούσε έκ-πληκτο σrsquo εκείνο το πλάσμα ndashαπό πού είχε ξεφυτρώσει α-λήθεια εκείνο το πλάσμα τι είδους θεϊκός συνδυασμός κυτ-τάρων το είχε φέρει στη ζωήndash τόσο απόμακρο και ξένο στηγενική χαρά το οποίο τού χάρισε ξαφνικά ένα αμήχανο χα-

132



μόγελο και κατόπιν το ίδιο απότομα σοβάρεψε Λάου ρα Αλ-φιέρι ασημένιο φεγγάρι ρόδι γινωμένο αλλά στυφό στονουρανίσκο άρωμα γιασεμί πέλαγος θάλασσα ανταριασμέ-νη κοχύλι της άμμου κρέμα σαντιγί σου αλά κρεμ Φασα-ρίες μάς περιμένουν σκέφτηκε κι έμεινε άφωνος Στα επό-μενα χρόνια ο Αριστείδης Μπαλτατζής ειδικός στη γυναι-κεία φύση και στα τερτίπια της και προπαντός διαπιστευ-μένος επιτηρητής της αρετής των ανιψιών του θα είχε πολ-λές ευκαιρίες νrsquo ανακαλύψει πως η Λάουρα Αλφιέρι πλάσμακαλοσχηματισμένο αλλά απροσδιόριστο δέρμα σαν το λου-λούδι της μανόλιας βελούδινο σαν τη φλούδα του ροδάκινουμάτια πράσινα σκούρα στο χρώμα του βασιλικού φρύδια κα-λογραμμένα στόμα γεμάτο σάρκα μύτη σμιλεμένη ότι καινα έκανε όπου και να στεκόταν γινόταν αυτόματα το κέ-ντρο του κόσμου Τράβηξε τις ανιψιές του στην αγκαλιά τουκαι παρόλο που σπάνια εκδήλωνε δημόσια τα συναισθήμα-τά του τις φίλησε ενθουσιασμένος

Οι δυο αδερφές συνήλθαν την επομένη μέρα αφού πέρα-σαν μια ολόκληρη νύχτα να μετρούν πόσα σημάδια είχανγράψει πάνω τους τα χρόνια Η Μαργιόλα είχε κάποιες οκά -δες παραπάνω η Κατίγκω είχε τα ίδια μάτια με τα οποίαέβλε πε τον κόσμο στα δεκαοχτώ της αλλά ήταν πιο αδύνα-τη πιο μελαγχολική Δεν μπορούσαν όμως να παραπονε-θούν ο χρόνος είχε φερθεί και στις δυο με καλοσύνη Τα γε-γονότα τα οποία είχαν σημαδέψει τη ζωή τους γίνονταν ει-κόνες Έκλαιγαν οι δυο αδερφές βγάζοντας άναρθρες κραυ-γές σε μια ακαταστασία αναστεναγμών και αναφιλητώνώσπου ο Μπαλτατζής ειδικός στη γυναικεία υστερία φο-βούμενος πως μια συναισθηματική κατρακύλα θrsquo αποσυ-


133


ντόνιζε το καλοκουρδισμένο σπιτικό του τους έδωσε απόμια κουταλιά βαλεριάνα και συνέφεραν Όλα αυτά με τησυνδρομή της Κοκόνας Κρυσταλλένιας η οποία χάιδευε τιςανιψιές της με τα παχουλά χέρια της

laquoΔόξα να έχει ο Θεός Επιστρέψαμε σώες στην πατρίδαμας καλές μου τίποτα δεν μπορεί να μας χωρίσει τώρα Ό-χι βέβαια πως περάσαμε άσχημα αυτά τα είκοσι χρόνιαΌσα ζήσαμε δεν είναι όλα για πέταμα ε Κατίγκω μουraquoεπα ναλάμβανε ενώ προσπαθούσε να παρηγορήσει τον εαυ-τό της για το χαμό του Ατζαγιόλι και σώπαινε ξαφνιασμέ-νη γιατί γνώριζε πως για ορισμένα θέματα δε μιλάμε καιγιrsquo αυτά που δεν πρέπει να θίγουμε χρειάζεται να σωπαί-νουμε Για να ξαναβρεί τη συναισθηματική ισορροπία τηςάρχισε αμέσως να καταστρώνει σχέδια στο μυαλό της γιατο νοικοκυριό της ανιψιάς της

laquoΘα χρειαστούμε τουλάχιστον δυο γυναίκες για τις δου-λειές του σπιτιού Επίσης μια μαγείρισσα έναν κηπουρόκαι ασφαλώς έναν αμαξάraquo κατέγραφε λίστες

laquoΘεία Κοκόνα δεν μπορούμε να προσλάβουμε τόσο πο-λύ προσωπικό Δεν έχουμε πια τα μέσα Το εισόδημά μουείναι μετρημένο Πρέπει να βαδίσουμε με προσοχή Θα πρέ-πει να σκεφτώ και τα ιδιωτικά σχολεία των κοριτσιών Θαχρειαστεί να συνεχίσουν τις ξένες γλώσσες Πρέπει να σκε-φτώ τα μαθήματα πιάνου της Λάουρας Τα μαθήματα σχε-δίου και ζωγραφικής της Δανάης Όλα αυτά είναι τεράστιαέξοδα θείαraquo

Η Κατίγκω έβαλε φρένο στα σχέδια της ΚρυσταλλένιαςlaquoΈχω κι εγώ το προσωπικό μου εισόδημα μην το ξε-

χνάς κόρη μουraquo συνέχιζε εκείνη

134



laquoΑρκετά με βοήθησες θεία Αρκετά βασίστηκα σε εσέ-να Από το εισόδημά σου ζούσαμε τα τελευταία δυο χρόνιαΦτάνει πιαraquo

Στο τέλος συμφώνησαν να προσλάβουν μια γυναίκα μό-νιμη ως οικονόμο η οποία επιπλέον θα μαγείρευε με τηβοήθεια της Κοκόνας Κρυσταλλένιας και μια ή δυο βοηθη-τικές εξωτερικές όταν θα υπήρχε ανάγκη Επίσης έναν α-μαξά με δικό του αμάξι και άλογα ο οποίος θα φρόντιζε καιτον κήπο Μέχρι να τακτοποιήσουν τα πρακτικά και νασυμφωνήσουν για το ύψος των εξόδων που επέτρεπε τοπορτοφόλι τους η Μαργιόλα τους έστειλε δυο γυναίκες απότο δικό της προσωπικό

Η Κατίγκω και η Κοκόνα Κρυσταλλένια βρήκαν την Α-θήνα αλλαγμένη Πολύ μεγαλύτερη απrsquo όση την είχαν αφή-σει είκοσι χρόνια πριν Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 καιτα χρήματα που διατέθηκαν από τους διάφορους εθνικούςευεργέτες είχαν συμβάλει στον καλλωπισμό της πόλης Εί-χε γεμίσει ωραία σπίτια και δημόσια κτήρια σχολεία ξε-νοδοχεία καφενεία κέντρα διασκέδασης θέατρα πολυτελήεστιατόρια και ζαχαροπλαστεία που συγκέντρωναν τηνάρχουσα τάξη της πρωτεύουσας Στα περίχωρα της Αθήναςκαι του Πειραιά είχαν εμφανιστεί πολλές βιομηχανίες κι ερ-γοστάσια χημικών λιπασμάτων κι εριουργίας Η οδός Ερ-μού και η Αιόλου είχαν γεμίσει εμπορικά καταστήματα καικομμωτήρια Περιοχές τις οποίες είχαν αφήσει αδιαμόρφω-τες τις βρήκαν γεμάτες κτήρια Το ίδιο συνέβη και με τηλεωφόρο Κηφισίας την παλιά τους γειτονιά Το Κολωνάκιτο θυμόνταν ως περιοχή με βράχους όπου έβοσκαν πρόβα-τα και κατσίκες Το βρήκαν γεμάτο ωραία διώροφα και


135


τριώροφα με καταπράσινους κήπους ενώ λίγο πιο πάνωστους πρόποδες του Λυκαβηττού μια άγρια φύση συμπλή-ρωνε το τοπίο Η οικονομία και το εμπόριο είχαν βελτιωθείενώ ήδη από το 1896 στους δρόμους της Αθήνας κυκλοφο-ρούσε το πρώτο αυτοκίνητο Ένας άνεμος αναδημιουργίαςείχε αλλάξει την Αθήνα Οι Αθηναίοι γλεντούσαν έτρωγανέξω κουτσομπόλευαν διάβαζαν εφημερίδες παρακολου-θούσαν θεατρικές παραστάσεις Στην αρχή η έκπληξη τηςΚατίγκως και της Κρυσταλλένιας ήταν ευχάριστη Με τηνπρώτη ματιά τούς άρεσε η Αθήνα έτσι όπως είχε εξελιχτείΛίγο αργότερα όμως ζώντας την θrsquo άλλαζαν γνώμη βλέ-ποντας τα ρυμοτομικά και πολεοδομικά σφάλματα τα ο-ποία δημιουργούσαν ασφυκτική κατάσταση στην πόλη τονπληθωρισμό την άνοδο των τιμών το πρόβλημα της καθα-ριότητας την έλλειψη άφθονου νερού τα σύννεφα σκόνηςτην απουσία υπονόμων τον ανεπαρκή φωτισμό των δρό-μων τα σκουπίδια που έριχναν οι Αθηναίοι παντού Ποιαήταν αλήθεια η πραγματική Αθήνα Μια ευρωπαϊκή πό-λη την οποία είχαν μυθοποιήσει μέσα στη φαντασία τωνδυο γυναικών είκοσι χρόνια ξενιτιάς ή αυτό το σκουπιδαριόπου έβλεπαν και ζούσαν καθημερινά

laquoΤα ίδια προβλήματα υπήρχαν και το 1877 όταν φύγα-με αλλά σε μικρότερη κλίμακα Αυτή είναι η πατρίδα μαςΤην αγαπάμε όπως και να είναι κι ας μας πληγώνειraquo απο-φάνθηκαν στο τέλος

Παρόλο που η Κοκόνα Κρυσταλλένια απέφευγε τα κοι-μητήρια γιατί της θύμιζαν το θάνατο μια από τις πρώτεςεξόδους των δυο γυναικών μόλις εγκαταστάθηκαν στοσπίτι της οδού Πανεπιστημίου ήταν το προσκύνημα στον

136



τάφο του Εμμανουήλ Χρυσολωρά στο Νεκροταφείο Αθη-νών Εκεί επιτέλους πάνω στο μνήμα έκλαψαν για όλεςτις απώλειες της ζωής τους η καθεμιά για τις δικές τηςΚαθώς έπεφτε το βράδυ και άδειαζε το νεκροταφείο απόκόσμο η Κατίγκω κάτω από το τρομαγμένο βλέμμα τηςθείας της ξάπλωσε πάνω στον τάφο του Εμμανουήλ Χρυ-σολωρά και βυθίστηκε σε μια βουβή απελπισία η οποία τηνγύρισε πίσω στα χρόνια που είχαν φύγει ανεπιστρεπτί ΗΚοκόνα Κρυσταλλένια μέσα στην ταραχή της ndashσπανίως έ-βλεπε την ανιψιά της κομμάτιαndash την άκουσε να ψιθυρίζειπολλές φορές laquoΓιατί Γιατίraquo Έσκυψε και την σήκωσε μα-λακά από τον τάφο

laquoΆσε Κατίγκω μου να φύγει το παρελθόν σου να πάειστο καλό Διατηρώντας το ζωντανό χάνεις τη δύναμή σουσκορπίζεις την ενέργειά σου Ελευθέρωσέ το συγχώρεσέτο επιτέλους και προχώρα μπροστά Μην του επιτρέπεις ναδημιουργεί το παρόν σου Παραιτήσου από την ανάγκη ναμάθεις γιατί συνέβησαν έτσι τα γεγονότα Μη βιάζεσαι νατα κρίνεις Ζήσε το παρόν Συγκέντρωσε την ενέργειά σουστο τώρα Έχεις επιλογές κοίταξε να κάνεις τις καλύτερεςκαι να βγεις από το σκοτάδι των τελευταίων χρόνωνraquo

Επέστρεψαν στο σπίτι εξουθενωμένες ενώ το τεράστιοκενό μέσα τους θρηνούσε ακόμα εκείνα τα κομμάτια τουεαυ τού τους τα οποία είχαν χαθεί μαζί με τον ΕμμανουήλΧρυσολωρά Τους επόμενους μήνες έκαναν προσπάθειες ναξαναβρούν συνήθειες από χρόνια ξεχασμένες Επισκέφτη-καν τα μέρη τα οποία διατηρούσαν στις αναμνήσεις τουςεπα νασυνδέθηκαν με συγγενείς αναθέρμαναν παλιές φιλίεςΟι κόρες Αλφιέρι γράφτηκαν στο Αρσάκειο για να φοιτή-


137


σουν την προσεχή σχολική χρονιά συνέχισαν τη γαλλικήγλώσσα με μαθήματα στο σπίτι και η Λάουρα ξεκίνησε ταμαθήματα πιάνου στο Ωδείο Ήδη από το 1893 λειτουργού-σε στην οδό Πειραιώς στο ίδιο κτήριο όπου από το 1872

στεγαζόταν το Σχολείο των Τεχνών όπως ονομαζόταν ταπαλιά χρόνια το Πολυτεχνείο το οποίο εν τω μεταξύ είχεμεταφερθεί στην οδό Πατησίων Τα χειμωνιάτικα βράδιαδιάβαζαν καθισμένες γύρω από το τζάκι Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια κεντούσε η Κατίγκω σώπαινε βυθισμένη σε σκέ -ψεις που έβραζαν και κόχλαζαν Πού και πού αντάλλασσανκάποια λέξη αλλά είχαν περάσει τόσα χρόνια μαζί ώστε ταείχαν πει όλα Η Θάλεια και η Δανάη έκαναν τα μαθήματάτους Η Λάουρα από το διπλανό δωμάτιο ακροβατούσε στοπιάνο Με την καλοκαιρία όταν η ζέστη περίσσευε ανέβαι-ναν στο αίθριο και κάτω από τις ξάστερες νύχτες με αρώ-ματα από αγιόκλημα και γιασεμιά έπιναν παγωμένες λε-μονάδες και ρέμβαζαν κοιτώντας την Αθήνα όπως ασήμιζεκάτω από τη μαγεία του φεγγαριού

Τις πρώτες μέρες της άφιξής τους στην Αθήνα η Κατί-γκω φώναξε τις κόρες της και τη θεία της στο σαλόνι Έ-κλεισε τις πόρτες Γύρισε και τις κοίταξε μια μια λες καιτις έβλεπε για πρώτη φορά και ήταν τέτοια η σκληρότηταστο βλέμμα της που πάγωσαν όλες

laquoΟ πατέρας σας αυτοκτόνησε Το γνωρίζετε ήδη αν καιδεν έχουμε ποτέ μιλήσει ανοιχτά γιrsquo αυτόraquo απευθύνθηκε στιςκόρες της με αργή και καθαρή φωνή λες και μιλούσε σε κα-θυστερημένες και δεν ήταν σίγουρη αν την καταλάβαιναν

laquoΚατίγκω μου μηhellipraquo θέλησε να επέμβει η Κρυσταλλέ-νια αλλά εκείνη την σταμάτησε μrsquo ένα νεύμα

138



laquoΕμείς οι πέντε και η οικογένεια της Μαργιόλας μόνογνωρίζουμε την αλήθεια Για όλους τους άλλους ο θάνατόςτου ήταν και θα είναι πάντα ένα ατύχημα Το ίδιο θα ισχύεικαι για τους μελλοντικούς σας συζύγους Ο πατέρας σας είχεένα ατύχημα στην Ιταλία καθώς καθάριζε τα όπλα του Τομυστικό θα μείνει μέσα στην οικογένεια και θα θαφτεί με τοχρόνο γιατί τα βρόμικα πανιά μας τα πλένουμε μέσα στοσπίτι μας και όχι δημόσια Υπάρχουν αυστηροί κανόνες στηντάξη στην οποία ανήκουμε και δεν μπορούμε να τους αγνοή-σουμε γιατί αλλιώς θrsquo αναγκαστούμε να ζήσουμε στο περι-θώριο και αυτό θα είναι η καταστροφή μας Δε σας κρύβωπως βρισκόμαστε σε δύσκολη οικονομική κατάσταση αλλάθα τα καταφέρουμε Δε θα στερηθείτε τίποτε από όσα ταιριά-ζουν σε κοπέλες της τάξης μας αλλά θα χρειαστεί να κάνουμεθυσίες για το καλό όλων μας Από εδώ και στο εξής το στό-μα σας θα είναι κλειστό Κανένας δεν πρέπει να καταλάβει τιςδυσκολίες μας Αν πεινάμε θα δείχνουμε πως το φαγητό μάςπερισσεύει Αν διψάμε θα δείχνουμε πως το νερό ρέει απόπάνω μας Αν νιώθουμε θλίψη θα δείχνουμε χαρά Αν έχουμεοικονομική στενότητα θα δείχνουμε πλούσιες Κανένας δενπρέπει να καταλάβει την κατάσταση στην οποία μάς έφερε ηανευθυνότητα του πατέρα σας Όχι για μένα Δε μrsquo ενδιαφέ-ρει πια για μένα Μrsquo ενδιαφέρει μόνο το μέλλον σας Και θακάνω όσες θυσίες χρειαστούν για να σας αποκαταστήσω ό-πως αξίζει στις εγγονές του Εμμανουήλ Χρυσολωρά τηςΔάφνης Ατζαγιόλι και στις κόρες τουhellip τουhellip ενός κόντεraquoπρόσθεσε στο τέλος με κόπο και σώπασε ξαφνικά γιατί τηςήταν αδύνατο να προφέρει το ντροπιασμένο όνομα του Φρα-γκίσκου Αλφιέρι μαζί με τα άλλα δυο τα τιμημένα


139


Η Κατίγκω είδε τις τέσσερις γυναίκες μπροστά της σανμοίρες να την κοιτάζουν σιωπηλές και σκοτεινές Για μιαστιγμή έχασε τη σιγουριά της κατόπιν γύρισε το βλέμματης σε όλο το δωμάτιο από κάπου να πιαστεί κάτι να τηνστηρίξει Περιεργάστηκε τα έπιπλα τους πίνακες τα πο-λύτιμα αντικείμενα μέσα στις βιτρίνες τις οροφογραφίες ό-λον εκείνο τον επιφανειακό πλούτο του σπιτιού της κι ένιω-σε πως εκεί βρισκόταν η σωτηρία της στα πράγματα σε ό-σα μπορούσαν να μετρηθούν με τη μεζούρα

Όχι δε θα σε αφήσω να με νικήσεις εσύ Φραγκίσκο Ηζωή δουλεύει περίεργα για λογαριασμό μας κι ερήμην μαςΜακάρι να μπορούσα να καταλάβω με το μυαλό γιατί σε ε-ρωτεύτηκα Μήπως επειδή καθρέφτιζες τις εμπειρίες που δενείχα ζήσει Μήπως προσελκύουμε ότι μας χρειάζεται να ζή-σουμε τη συγκεκριμένη στιγμή στη ζωή μας σύμφωνα μετο επίπεδο της πνευματικής μας εξέλιξης Μήπως προσελ-κύουμε τελικά αυτό που φοβόμαστε Τόσα laquoγιατίraquo και τόσαlaquoμήπωςraquo τα οποία δεν μπορούν ν rsquo απαντηθούν έτσι απλάΜα αν είναι έτσι αν προσελκύουμε ανθρώπους ικανούς ναφέρουν στη συνείδησή μας το κομμάτι του εαυτού μας πουχρειάζεται ν rsquo αντιμετωπίσουμε για να ολοκληρωθούμε ή-σουν κι εσύ ένα τέτοιο κομμάτι Φραγκίσκο Το πιο ζοφερότο πιο βασανισμένο Η σκοτεινή πλευρά του εαυτού μου

Με ένα νεύμα της Κοκόνας οι γυναίκες βγήκαν από τοσαλόνι κι έκλεισαν σιγά την πόρτα Μέσα στο δωμάτιο ηΚατίγκω πάλευε με τους δαίμονές της Έξω από το δωμά-τιο η Κρυσταλλένια αγκάλιασε τις ανιψιές της και σκούπι-σε τα δάκρυά τους

laquoΜην την παρεξηγείτε Είναι μεγάλο σοκ η αλλαγή για

140



τη μητέρα σας Της έπεσαν όλα μαζεμένα Θα συνέλθειraquoτις παρηγόρησε χαϊδεύοντας τη Θάλεια και τη Δανάη α-πευθυνόμενη όμως περισσότερο στη Λάουρα

Η παράξενη ανιψιά της την κοίταζε με εκείνο το παγω-μένο σκούρο πράσινο βλέμμα γεμάτο μυστικά και σκοτάδιΈνιωσε μια ανατριχίλα στη ραχοκοκκαλιά της λες και κά-ποιος έριξε πάνω της παγωμένο νερό

Καθώς έπεφτε το βράδυ η Κατίγκω έμεινε για ώρα μέ-σα στο σαλόνι ώσπου άκουσε δίπλα στην αίθουσα μουσικήςτη Λάουρα να παίζει στο πιάνο το laquoLentoraquo από τη laquoΣονάτααριθμός 2raquo του Σοπέν Την ψυχή της άγγιξε η μελωδία καιειρήνεψε Έκλεισε τα μάτια της και αφέθηκε στην πολυθρό-να Αναγνώρισε το κεντρικό μέρος του κομματιού σε τόνοματζόρε καθώς η κόρη της το συνόδευε με αδιάκοπους αρ-πισμούς του αριστερού της χεριού μα πριν εγκαταλειφτείεντελώς στη μουσική scherzo lento presto συνειδητοποί-ησε ξαφνικά πως η laquoΣονάτα αριθμός 2raquo ήταν στην πραγ-ματικότητα το laquoLa Marcia Funebreraquo το laquoΠένθιμο Εμβα-τήριοraquo Εκείνη τη στιγμή της φάνηκε πως η δεξιοτεχνίατης Λάουρας πάνω στα πλήκτρα ήταν ένας άνεμος αλαλά-ζων ανάμεσα σε μνήματα ένας απόλυτος πεσιμισμός καιτρόμαξε καθώς σκέφτηκε πως η κόρη της είχε έναν τρόπο νrsquoαντιλαμβάνεται το υπερπέραν που δεν άφηνε καμιά ελπίδαγια ζωή Σηκώθηκε απότομα και άναψε όλες τις λάμπες

Εκείνη την εποχή που οι γυναίκες έκαναν προσπάθεια ναπροσαρμοστούν στην πραγματικότητα της Αθήνας μπήκεστη ζωή τους η Ζαμπέτα Χαρβαλιά Ήταν μια γυναίκακοκ κινομάλλα λεπτή και μικροκαμωμένη με σιλουέτα έφη -βης μπράτσα δυνατά κι έκφραση γελαστή Φαινόταν χα-


141


ρούμενη αλλά δεν ήταν Όταν το επιθυμούσε είχε γέλιοκρυστάλλινο και προκλητικό Αυτό όμως συνέβαινε σπανιό-τατα Τον περισσότερο καιρό ήταν σοβαρή απόλυτα προ-σηλωμένη στο παρόν και δίχως καμία προσδοκία για τομέλλον Το παρελθόν Ήθελε να μπορούσε να σβήσει το πα-ρελθόν από το μυαλό της Δεν ήθελε να θυμάται Δεν το κα-τόρθωνε όλες τις φορές

laquoΕίσαι πάντα έτσι γελαστήraquo είπε η Κατίγκω τη σκέψητης φωναχτά καθώς παρατηρούσε προσεκτικά τη γυναίκαμε τα παρδαλά μάτια ndashαναπάντεχο χρώμα ματιών έναγκρίζο κι ένα στο χρώμα του αμέθυστουndash η οποία είχε έρ-θει να την δει για τη θέση της οικονόμου Συστημένη απότην οικονόμο της Μαργιόλας ήταν η τελευταία υποψήφιααπό μια λίστα πεπειραμένων γυναικών που όμως καμιά δενείχε αρέσει στην Κατίγκω

laquoΚυρία Αλφιέρι υπάρχουν δυο κατηγορίες ανθρώπωναυτοί που γελούν και αυτοί που κλαίνε Εγώ ανήκω στηνπρώτη Θέλω όταν θα γεράσω το πρόσωπό μου να μην έ-χει ρυτίδες θλίψης αλλά μόνο ρυτίδες χαράςraquo της απάντησεη κοκκινομάλλα με μια απαλή φωνή απρόσμενα καλλιερ-γημένη η οποία περιείχε την απόχρωση μιας αναίδειας ό-πως της φάνηκε

Η Κατίγκω την κοίταξε αναποφάσιστη Είχε απέναντίτης μια νέα γυναίκα καλοντυμένη αν και κάπως βαριά γιατην εποχή χήρα δίχως παιδιά δίχως υποχρεώσεις και δί-χως οικογένεια

Όταν η Κατίγκω εξέφρασε τη λύπη της για εκείνο τοlaquoδίχως οικογένειαraquo η Ζαμπέτα Χαρβαλιά της απάντησεήρε μα laquoΟι οικογένειες καμιά φορά είναι δηλητηριώδεις

142



κυρία και μέσα σrsquo αυτές γίνονται τα πιο φρικτά εγκλήμα-ταraquo κλείνοντας το θέμα και δεν της άφησε περιθώριο να τηνρωτήσει περαιτέρω λεπτομέρειες Μοναδικό βίτσιο της ό-πως είχε δηλώσει η ίδια ένα τσιγάρο πού και πού για ναγίνονται καπνός οι πίκρες

laquoΈχεις πολλέςraquo την ρώτησε με περιέργεια η ΚατίγκωlaquoΈχω κι εγώ το μερίδιό μου σrsquo αυτέςraquo της απάντησε

αμέ σως η κοκκινομάλλα και κατόπιν ενώ η Κατίγκω σώ-παινε περιμένοντας συνέχισε laquoΑκούστε κυρία Είμαι γε-ρή σαν άλογο και αρρωσταίνω σπάνια Δουλεύω από μικρήδίχως παύση γιατί αν σταματήσω θα είναι μόνο για να πε-θάνω Αν σταματήσω έστω και για ένα λεπτό θα σκάσωκαι θα γίνω σκόνη τόσες είναι οι πίκρες μου Κι εσείς ασφα -λώς θα έχετε τις δικές σας Νομίζω πως με καταλαβαίνετεΔε χρειάζεται φιλοσοφία Η ζωή είναι ένας γολγοθάς με τιςδικές του στροφές και τις δικές του στάσεις όλες γεμάτεςπόνοraquo κατέληξε η Χαρβαλιά

Η Κατίγκω ξαφνιάστηκε Η γυναίκα από την άκρη τηςπολυθρόνας την κοίταζε με ένταση αναμονής Της άρεσε ηαξιοπρέπεια και η ειλικρίνειά της Την προβλημάτιζε όμωςεκείνο το τσιγάρο Στην οικογένεια των Χρυσολωράδωνυπήρ χαν άγραφοι κανόνες κι ένας από αυτούς απαγόρευε τοκάπνισμα στις γυναίκες Μόνο αυτές του δρόμου κάπνιζανΌταν παντρεύτηκε τον Αλφιέρι στους κύκλους που σύχνα-ζαν υπήρχαν κάποιες οι οποίες αγνοούσαν τους κανόνες αυ-τούς κι έστριβαν τσιγάρο Η Κατίγκω δεν ήταν ενάντια στιςεπιλογές των άλλων Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά μπορούσε νακάνει ότι ήθελε όχι όμως μέσα στο σπίτι της ΚατίγκωςΧρυσολωρά-Αλφιέρι Τι παράδειγμα θα ήταν για τις κόρες


143


της η γυναίκα αυτή Έμεινε δίβουλη Η Ζαμπέτα κοίταξετη γυναίκα από την οποία εξαρτιόταν το μέλλον της και κα-τάλαβε πως laquoτο μέλλον τηςraquo την απέρριπτε για το κάπνι-σμα Καθώς αγνοούσε την υποκρισία των καλών τρόπωνπήρε βαθιά ανάσα

laquoΤο τσιγάρο δεν το κόβω κυρία Όχι γιατί δεν μπορώndashαν προσπαθήσω είμαι βέβαιη πως θα το κατορθώσωndashαλλά γιατί δε θέλω Είναι η μοναδική μου ευχαρίστηση Ε-ξάλλου καπνίζω μόνο το βράδυ όταν τελειώνω τις δουλειέςμου Αν όμως σας ενοχλεί να καπνίζω μέσα στο δωμάτιόμου μπορώ να βγαίνω έξω στον κήποraquo πρότεινε η Χαρβα-λιά ένα συμβιβασμό και η Κατίγκω σκέφτηκε πως θα πρέ-πει να μην είναι καλά πως μάλλον η κρίση της είχε αλλοιω-θεί τόσα χρόνια στο πλευρό του Φραγκίσκου Αλφιέρι στηνκακή συναναστροφή του ndashτο αρχικό τραύμα ξεπήδησε πάλιαπό τα έγκατα του laquoείναιraquo τηςndash για να διαπραγματεύεταιακόμα κάτι το οποίο θα έπρεπε να είναι αδιαπραγμάτευτοκαι επιπλέον να της αρέσει όλο και περισσότερο αυτή η πα-ράξενη και αυθάδης Αθηναία των κατώτερων τάξεων με τοδίχρωμο βλέμμα που ήξερε τόσο καλά να διευκρινίζει τα ό-ριά της και να θέτει τους όρους της

Τι θα μπορούσε να γνωρίζει αυτή η αριστοκρατική καιδεσποτική κυρία με το διπλό επίθετο ndashη οποία όπως τηςείχε εξηγήσει η ξαδέρφη της η οικονόμος των Μπαλτατζήείχε παντρευτεί έναν κόμη και είχε ζήσει μέσα στην ευμά-ρειαndash από βάσανα και δυσκολίες σκεφτόταν η ΖαμπέταΧαρβαλιά καθώς κοίταζε την Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλ-φιέρι μέσα στο σαλόνι του τριώροφου της οδού Πανεπιστη-μίου Όλα φώναζαν πλούτο πολυτέλεια ευκολία και προ-

144



γόνους με τρανταχτά ονόματα Γκάγκαροι 21 σκέφτηκεΒρίσκομαι σε σπίτι Γκάγκαρων Πρέπει να είμαι προσεκτι-κή Τι μπορούσε να γνωρίζει μια Χρυσολωρά-Αλφιέρι τουΒυζαντίου από μια γέννημα θρέμμα Αθηναία η οποία είχεπεράσει τα παιδικά της χρόνια στην Ακαδημία Πλάτωνοςμέσα στη φτώχια και τη στέρηση και η οποία όταν ήτανμικρή γύριζε ξυπόλυτη στις γειτονιές της Αθήνας και μοι-ραζόταν ένα μοναδικό ζευγάρι παπούτσια με την ξαδέρφητης ndashτην οικονόμο των Μπαλτατζήndash για να πάει στην εκ-κλησία Τι μπορούσε να γνωρίζει η Χρυσολωρά από μια γυ-ναίκα που ο πατέρας της ένας αγριάνθρωπος μέθυσος τηνκακοποιούσε ενώ η μάνα της ήξερε και σώπαινε ndashε ναι λοι -πόν οι οικογένειες είναι δηλητηριώδειςndash και που για μερικάτάλιρα την πούλησε στα δεκαπέντε της στον Χαρίλαο Χαρ -βαλιά είκοσι χρόνια μεγαλύτερό της τσαγκάρη στον Κο-λωνό ndashlaquoέχει καλή δουλειά δε θα πεινάσειςraquondash από παλιά οι-κογένεια τσα ρουχάδων βασιλόφρονα χαρτοπαίκτη και μέ-θυσο ακριβώς όπως ο πατέρας της ndashαχ πώς επαναλαμβά-νεται η ζωή όταν δεν έχουν ξεκαθαρίσει όλα αυτά τα πολύπλο -κα που απο τελούν την ουσία τηςndash για να συνεχίσει την κα-κοποίηση τις κλοτσιές και τα χαστούκια ndash laquoπάρε άλλη μιαδεν έχει σημασία που δεν έκανες τίποτα το οποίο ν rsquo αξίζει σφα -λιάρες αλλά είσαι νέα και ωραία και φταις γιατί δεν το βά-ζεις κάτω γιατί δεν υποτάσσεσαι γιατί έμαθες να διαβάζειςκαι να γράφεις κι εγώ δεν ξέρω τι διαβάζεις και σου ξεση-


145

Αρβανίτικη λέξη Έτσι ονομάζονταν τα παλιά χρόνια οι γηγε-νείς Αθηναίοι αστοί από τη λέξη laquoγκάγκαροraquo που σημαίνει την α-μπάρα η οποία ασφαλίζει εσωτερικά τη μεγάλη αυλόθυρα του αθη-ναϊκού σπιτιού


κώνονται τα μυαλά παλιοπουτάνα γιατί εγώ το μέτωπό μουτο θέλω καθαρό γιατί με κοιτάζεις και βλέπω στο βλέμμασου τη σιχαμάρα και πού ακούστηκαν μάτια με διαφορετι-κό χρώμα μόνο οι πουτάνες έχουν παρδαλά μάτια γιατί εί-ναι οι ίδιες παρδαλές γιατί σε αγόρασα και οι γονείς σου μουπούλησαν φύκια για μεταξωτές κορδέλες γιατί το κορμί σουέχει φλόγα κι εγώ θέλω να σβήσω για πάντα αυτή τη φλό-γα γιατί θέλεις να ζήσεις κι εγώ θέλω να σε λειώσω άτι-μηraquo Τι μπορούσε να γνωρίζει μια Χρυσολωρά του Βυζα-ντίου από μια γυναίκα που ο άντρας της στέρφα την ανέβα-ζε και στέρφα την κατέβαζε γιατί δεν μπόρεσε να γκα-στρωθεί ξανά ndashλες και η γυναίκα γκαστρώνεται από μόνητηςndash ενώ έφταιγε εκείνος γιατί από τις μεθυσμένες κλο-τσιές του έχασε το μωρό της πέντε μηνών έμβρυο και τηςξερίζωσαν τα σωθικά ndashτάχα για να την σώσουνndash οι αλμπά-νηδες του στρατιωτικού νοσοκομείου στου Μακρυγιάννηόπου την είχαν μεταφέρει άρον άρον με ακατάσχετη αιμορ-ραγία Τι μπορούσε να γνωρίζει μια κυρία Χρυσολωρά-Αλ-φιέρι από τη ζωή της Ζαμπέτας Χαρβαλιά

Έμενε στον Κολωνό στη βορειοδυτική πλαγιά του λό-φου κοντά στο ιερό των Ερινυών των θεών της εκδίκησηςκαι δίπλα στην Αγία Ελεούσα την πιο παλιά εκκλησία τηςΑθήνας από την εποχή της Τουρκοκρατίας Εκεί πήγαινεγια να προσευχηθεί άρχιζε από την Αγία Ελεούσα ndash έλεοςδεν αξίζω τόση δυστυχίαndash και κατέληγε στο ιερό των Ερι-νυών ndashεσείς θεές της εκδίκησης τιμωρήστε τον τύραννοndashκαι αυτές στο τέλος την άκουσαν Εκείνη την εποχή οι Αθη -ναίοι μικροί και μεγάλοι διασκέδαζαν τις Κυριακές με τονπετροπόλεμο Πέτρες και κοτρόνες εκσφενδονίζονταν από

146



τη μια ομάδα μόρτηδων στην άλλη κι όποιον έπαιρνε ο χά-ρος Άνοιγαν μύτες έσπαγαν κεφάλια ενώ οι αιμοχαρείςκαι αιμοβόροι απολάμβαναν το θέαμα Μια κυριακάτικηγιορτή η οποία κατέληγε σε αιματοχυσίες αλλά και σε ε-κτόνωση Μια τέτοια Κυριακή ο Χαρίλαος Χαρβαλιάς γυ-ρίζοντας στο σπίτι του μεθυσμένος μπερδεύτηκε μέσα σταστενά της Νεαπόλεως γειτονιάς με ταβέρνες όπου είχεμπεκρουλιάσει με τους φίλους του όταν η μοιραία κοτρόνατον βρήκε κατευθείαν στο μέτωπο εκείνο το μέτωπο που τοήθελε καθαρό και που πάνω του στήριζε την κακοποίησητης Ζαμπέτας Της τον έφεραν με το κεφάλι ανοιγμένο σταδυο σαν καρπούζι κουτσό το πόδι που την κλότσαγε κουλότο χέρι που την χτύπαγε παράλυτο το στόμα που την έβρι-ζε Ξαπέστειλε γρήγορα τους μόρτηδες και τον ξάπλωσεστο κρεβάτι Δε φώναξε γιατρό Χτύπησε την πόρτα τηςμαμής της γειτονιάς η οποία έκανε και τη γιάτρισσα ότανκαλούσε η ανάγκη Εκείνη μπήκε στο σπίτι των Χαρβαλιά-δων Δεν ήταν η πρώτη φορά Ήταν όμως η πρώτη φοράπου ερχόταν για τον Χαρβαλιά και όχι για τη ΖαμπέταΣτάθηκε από πάνω του και τον κοίταξε με το πεπειραμένοαλλήθωρο μάτι της

laquoΜέχρι το πρωί θα τα κακαρώσει Αλλιώς αν θέλεις ναζήσει πρέπει να τον πας στο νοσοκομείοraquo της ψιθύρισε καιτης άφησε την επιλογή Καθώς περνούσε το κατώφλι κο-ντοστάθηκε laquoΔεν υπάρχει γυναίκα στον κόσμο που να μηντης αξίζουν μερικά χρόνια χηρείαςraquo είπε και την καληνύ-χτισε με σοβαρά μάτια

Η Ζαμπέτα σφάλισε πόρτα και παράθυρα κι έμεινε δί-πλα του ήρεμη να τον κοιτάζει καθώς αργοπέθαινε ενώ όλο


147


της το σώμα η καρδιά τα νεφρά το συκώτι το στομάχι ησπλήνα τα έντερά της φώναζαν laquoΕίμαι ζωντανή ζωντα-νή ζωντανήraquo Όταν χαράματα ξεψύχησε ο Χαρβαλιάς γιατα μάτια του κόσμου και μόνο ο οποίος περίμενε το θρήνοτης με εκείνο το αδηφάγο πρωτόγονο αίσθημα του θανάτουπου ζητάει την τελετουργία του έκανε μια περίληψη οδυρ-μών τάχα μου μαλλιοτραβήχτηκε τάχα μου χτυπήθηκεκάτω τάχα μου φώναξε laquoΦέρτε μου μαχαίρι να μαχαιρω-θώ πάει ο λεβέντης μουraquo Οι γείτονες μαζεύτηκαν για νατην παρηγορήσουν και απήγγειλαν όλα τα τετριμμένα ψέ-ματα για το νεκρό πόσο καλός σύζυγος ήταν πόσο καλόςπατέρας θα γινόταν πως την είχε βασίλισσα πως δεν τηςέλειψε τίποτα πως ήταν ο καλύτερος οικογενειάρχης Ότανέφυγαν οι περίεργοι και άδειασε ο τόπος η Ζαμπέτα κάθισεμόνη με το νεκρό να κλείσει όλους τους ανοιχτούς λογαρια-σμούς που είχε μαζί του ndash Οι δυο μας τώρα Χαρίλαε Ήρθεη ώρα να λογαριαστούμε Απαρίθμησε όλες τις κακίες τουόλα τα βάσανα που είχε υποστεί κοντά του μαζί με τις ελά-χιστες καλοσύνες του δίκαια μετρημένες αλλά και τα δικάτης λάθη τις δικές της παραλήψεις στην άτυχη ένωσή τουςκι ένιωσε πως ένα ασήκωτο μέχρι τότε βάρος έφυγε ξαφ-νικά από το στήθος της Στα χρόνια που έρχονταν θα ζούσεμόνο στο παρόν κι εκεί θα αφιέρωνε όλη την ενέργειά τηςΑπό το παρελθόν θrsquo αντλούσε μόνο τις εμπειρίες για να μηνκάνει τα ίδια λάθη στο μέλλον Την επομένη ντύθηκε το μο-ναδικό καλό της φόρεμα και κήδεψε τον Χαρίλαο Χαρβαλιάμε τη σοβαρότητα που απαιτούσε ο κοινωνικός περίγυροςΣτο γυρισμό η μάνα της την ακολούθησε μέχρι το σπίτι

laquoΤώρα που έμεινες κι εσύ χήρα θα ζήσουμε μαζί και θα

148



με γηροκομήσειςraquo της είπε η γριά με ένα γεροντικό εγωι-σμό ο οποίος χτύπησε τη Ζαμπέτα σαν χαστούκι στο πρό-σωπο Είχε περάσει τα πάθη του Ιώβ για να καταλήξει ναξεσκατίζει τη μάνα της η οποία δεν την είχε προστατέψειη οποία ήξερε τη βρομιά που έζεχνε μέσα στην οικογένειακαι σώπαινε

laquoΤι να έκανα κόρη μου Δεν είχα και πολλές επιλογέςΤον ήξερες τον πατέρα σου Όταν θόλωνε το μάτι του μπο-ρούσε και να μας σκοτώσει Εξάλλου αυτά γίνονται στιςοικογένειες τι να κάνω η έρημηraquo της είπε η γριά δίχως τύ-ψεις και laquoβγήκε λάδιraquo

Η Ζαμπέτα κοίταξε τη μάνα της λες κι έβλεπε μια ξένηΓια πρώτη φορά στη ζωή της ο καταπιεσμένος της εαυτόςζήτησε επιτέλους τα δίκια του

laquoΤι να κάνεις Να γυρίσεις στο σπίτι σου και να ξεχάσειςπως έχεις κόρηraquo

Την έβγαλε έξω σφάλισε την πόρτα πέταξε τα μαύρακαι άρχισε να χορεύει στο ρυθμό μιας μουσικής η οποία έ-παιζε μόνο μέσα στο μυαλό της Δεν ξαναπάτησε το πόδιτης στο νεκροταφείο Τη βδομάδα που ακολούθησε καθά-ρισε το σπίτι απrsquo όλη τη μαζεμένη βρομιά την απόγνωσητων τελευταίων χρόνων και τη διάχυτη απειλή του Χαρβα-λιά Άναψε φωτιά στη μέση της αυλής της κι έκαψε όλα ταρούχα του μακαρίτη σε μια βρομερή πυρά η οποία εξαπλώ-θηκε γρήγορα και κόντεψε να λαμπαδιάσει και όλη τη γει-τονιά ενώ ότι δεν μπορούσε να γίνει στάχτη από τα υπάρ-χοντά του καθώς η Ζαμπέτα Χαρβαλιά εκείνη τη μέραένιω θε γενναιόδωρη όπως η γη το χάρισε στις ομάδες τουπετροπόλεμου της γειτονιάς της Νεαπόλεως


149


laquoΓυρεύω δουλειάraquo ειδοποίησε την ξαδέρφη της οικονό-μο των Μπαλτατζήδων Κατόπιν δίχως νrsquo αργοπορήσει μεάχρηστους συναισθηματισμούς θύματος πούλησε τη χρυσήβέρα της μαζί με τη βέρα του Χαρβαλιά στους σαράφηδεςτης οδού Αιόλου Μάζεψε όλες τις οικονομίες της και την ε-πομένη βγήκε βόλτα στα μαγαζιά Καθώς χάζευε στην Ερ-μού κρατούσε το μικρό θησαυρό από το ξεπούλημα του γά-μου της και είχε την αίσθηση πως επιτέλους για πρώτη φο-ρά κρατούσε τη ζωή της στα χέρια της Μπήκε στα καλύ-τερα μαγαζιά της Αθήνας Αγόρασε φόρεμα και παλτό απότο εμπορικό του Θεολογίτη στην οδό Ευαγγελιστρίας καιεπειδή μόλις είχε μπει το καλοκαίρι πρόσθεσε ακόμα δυοτσίτινα φορέματα με ένα ελαφρύ μαντό καπέλο από το μα-γαζί του Πουλόπουλου γάντια από του Κασδόνη στην οδόΣταδίου κι ένα ζευγάρι παπούτσια από το υποδηματοποι-είο του Γεωργάτου απέναντι από το Χρηματιστήριο Αθη-νών Ακολουθώντας μια τρέλα της στιγμής μπήκε στο μυ-ροπωλείο του Μποτσαράκου στη Στοά Αρσακείου και ξό-δεψε πεντέμισι δραχμές για μια φιάλη λοσιόν laquoΛαΐς η Κο-ρινθίαraquo για νrsquo αφαιρέσει τις πανάδες της που την ενοχλού-σαν καθώς είχε ακούσει πως η συχνή χρήση της λεύκαινετην επιδερμίδα Τη Δευτέρα χτύπησε την πόρτα του μεγά-ρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι της οδού Πανεπιστημίου

Η Κατίγκω ήθελε μια ικανή δραστήρια και αποτελε-σματική οικονόμο που να εκτελεί και χρέη μαγείρισσαςΜια οικονόμο που να ξέρει να ψωνίζει δίχως να την κλέβειο χασάπης και ο μανάβης να μαγειρεύει να σερβίρει νασυμμαζεύει να επιβλέπει μια φορά τη βδομάδα την πλύ-στρα και δυο φορές τη βδομάδα την παραδουλεύτρα για τις

150



βαριές δουλειές ndashκαι τις δυο θα τις διάλεγε η ίδια η οικονό-μος να είναι της αρεσκείας τηςndash να υπακούει να κάνει κάθεμέρα μηχανικά τις ίδιες κινήσεις δίχως νrsquo ακούει να βλέπεικαι προπαντός να κρίνει όσα ακούει και βλέπει Ούτε σχό-λια ούτε κουτσομπολιά με τις υπηρέτριες των γειτόνωνδιότι laquoΤα εν οίκω μη εν δήμωraquo κατέληξε με αυστηρότη-τα Συμφώνησαν στις λεπτομέρειες και στο μισθό και ηΚατίγκω την τελευταία στιγμή πρόσθεσε και κάτι παρα-πάνω στο ποσό που είχε αποφασίσει να διαθέσει γιατί τηςφάνηκαν πολλές οι απαιτήσεις της από αυτή τη μικρόσωμηγυναίκα Δεν της γέμιζε το μάτι αλλά για κάποιον ανεξή-γητο λόγο τής άρεσε περισσότερο απrsquo όλες τις άλλες υπο-ψήφιες για τη θέση της οικονόμου Το κάπνισμα ήταν κάτιπου δεν ήθελε καν να το σκέπτεται Θα έκανε τα στραβάμάτια

laquoΝα μη σε βλέπω ούτε εγώ ούτε οι κόρες μουraquo της είχεπει θυμωμένη με τον ίδιο της τον εαυτό

Η Κοκόνα Κρυσταλλένια ανέλαβε να της δείξει το σπίτιΚαθώς την ανεβοκατέβαζε στους ορόφους εδώ το αίθριοεδώ οι κρεβατοκάμαρες εκεί τα μπάνια να και το δωμάτιοραπτικής το σαλόνι η κουζίνα τα διαμερίσματα του προ-σωπικού δηλαδή το δικό της δωμάτιο με την τουαλέτα τοπλυσταριό ο κήπος και πάλι σαλόνι βιβλιοθήκη τραπεζα-ρία αίθουσα μουσικής μέσα στην τελευταία ένα αέρινοπλάσμα τυλιγμένο σε λευκές μουσελίνες τις προσπέρασεσαν οπτασία κάθισε στο πιάνο και άρχισε να παίζει μια θε-ϊκή μελωδία Θεός Χριστός Παναγιά Άγιοι Απόστολοισαλτάρισε η ψυχή της Ζαμπέτας

laquoΑυτή είναι η ανιψιά μου η κοντέσα Λάουρα Αλφιέριraquo


151


της ψιθύρισε η Κρυσταλλένια για να μην ταράξει τη μαγείατης στιγμής

Μισή ώρα μετά την είσοδό της στο μέγαρο Αλφιέρι ηζωή των ενοίκων έπεσε πάνω στη Ζαμπέτα Χαρβαλιά καιτην πλάκωσε Μπήκε με όλη της τη φόρα από όσα ανοίγμα-τα του laquoείναιraquo της είχε ξεχάσει να σφραγίσει και στο τέλοςοι ζωές των άλλων έγιναν και δικές της προβλήματα κατάσυνθήκη ψέματα ndashκατά συνθήκη παπάρια όλα ψέματα εί-ναιndash άγρια συναισθήματα μασκαρεμένα σε ευπρέπεια α-γωνίες καμουφλαρισμένες μυστικά ndashδεν υπάρχουν μυστικάγι rsquo αυτόν που σου πλένει τα βρακιά και σε βλέπει γυμνήndashμια υποκρισία της ζωής που δεν είχε τέλος Από τα νεύρατης διπλασίασε το κάπνισμα Εκείνο το μοναδικό βραδινότσιγάρο έγινε δυο και καμιά φορά έκανε κι ένα μεσημεριανόστα κρυφά πάντα κι έξω από το σπίτι καθισμένη στο κα-τώφλι του δωματίου της το οποίο έβγαζε στον κήπο Τανεύρα τής στοίχιζαν ακριβά γιατί κάπνιζε τον καλύτερο κα-πνό Αγρινίου από το κατάστημα του Ανδρέα Γαζή στην Ερ-μού Δεν ήταν λίγες οι φορές μέσα στη μέρα που με το πρό-σχημα να καθαρίσει το ψάθινο βιεννέζικο σαλονάκι ανέβαι-νε στο αίθριο και χάζευε την Αθήνα Η πόλη απλωνόταν μέ-χρι εκεί που έφτανε το μάτι της Ένιωθε να βρίσκεται στοκέντρο του κόσμου Γύρω της συνέβαιναν τα πάντα κι εκείνηήταν εκεί μια αυτόπτης μάρτυς της ζωής Μόλις άκουγεφασαρία στο δρόμο πράγμα καθημερινό έτρεχε νrsquo απολαύ-σει το μυθιστόρημα που της χάριζε η πόλη ndash απόλαυση πά-ντα πετυχημένη Καρότσες που τις έσερναν άλογα φωνέςπεραστικών ο γαλατάς με το κάρο του ο μανάβης με τογάιδαρό του ο νερουλάς ο σαλεπιτζής φασαρία μικροπω-

152



λητών εφημεριδοπώλες καταλήψεις του Πανεπιστημίουφοιτητικά κινήματα διαδηλώσεις διαμαρτυρίες και πορείεςγεμάτες αιματηρά επεισόδια με πιο ενδιαφέρουσα εκείνητης 7ης Νοεμβρίου του 1901 εναντίον της μετάφρασης τωνΕυαγγελίων ndashτα laquoΕυαγγελικάraquo όπως τα είχαν ονομάσει οιΑθηναίοιndash και την ογκώδη συγκέντρωση φοιτητών και λα-ού έξω από το Πανεπιστήμιο δηλαδή μπροστά στο σπίτιτους η οποία κατέληξε σε παραίτηση του μητροπολίτη καιτης κυβέρνησης του Θεοτόκη Αστυνομία και στρατιωτικέςδυνάμεις είχαν ξεχυθεί στην οδό Πανεπιστημίου και η Ζα-μπέτα κρεμασμένη από το μπαλκόνι του αίθριου χάζευε όλη εκείνη τη θύελλα των πύρινων λόγων και των συνθημά-των Φώναζε κι εκείνη με πάθος τα δικά της

laquoΝαι να μεταφραστούν τα Ευαγγέλια για να τα κατα-λαβαίνουμε όλοι όχι μόνο οι μορφωμένοι αλλά και ο λαόςraquo

Ενθουσιασμένη πέταγε στο πλήθος κοτσάνια από ταφυτά που μέσα στις γλάστρες στόλιζαν το αίθριο ενώ ηΚατίγκω και η Κρυσταλλένια τρομοκρατημένες έκλεινανπόρτες και παντζούρια Η Κοκόνα ανέβηκε τη σκάλα τηνάρπαξε από τα μαλλιά και την κατέβασε κάτω με το ζόρι

laquoΕίμαι Αθηναία κι έχω λόγο και δικαίωμα να διαμαρτύ-ρομαιraquo φώναζε η Ζαμπέτα

laquoΑυτή θα μας βάλει σε μπελάδεςraquo γκρίνιαξε η Κατί-γκω μετανιωμένη για χιλιοστή φορά για την προχειρότη-τα με την οποία είχε προσλάβει αυτή τη γυναίκα που της έ-λειπε παντελώς η οποιαδήποτε γνώση καλών τρόπων και ηπαραμικρή ιδέα του ποια ήταν η θέση της μέσα στο σπίτι

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά από τον Κολωνό είχε μια όρεξηγια όλα τα μικρά και ασήμαντα της κάθε μέρας όσα δεν εί-


153


χε προλάβει να ζήσει γιατί σε όλα αυτά έβρισκε το μυστή-ριο της ζωής Δεν υπήρχε πολιτικό γεγονός στην Αθήνα ναξεσηκώνει τις λαϊκές τάξεις που να μην είναι μέσα στη φα-σαρία και στις διαδηλώσεις και η Ζαμπέτα Όλη την κατα-πίεση την οποία είχε υποστεί από μικρή την έκαιγε λίγολίγο στις λαϊκές διαμαρτυρίες Ήταν παρούσα στην ανατα-ραχή από τη δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλιά τοΦεβρουάριο του 1898 πρώτη και καλύτερη στην εκλογή τουδημάρχου της Αθήνας Σπύρου Μερκούρη στις 5 Σεπτεμ-βρίου του 1899 Ήταν μάρτυρας όλης της εκλογικής του πο -ρείας αλλά και του άνισου πολιτικού του αγώνα καθώς οΣπύρος Μερκούρης είχε νrsquo αντιμετωπίσει μεγάλα ονόματααπό laquoτζάκιαraquo με πολιτική δύναμη laquoΆξιος άξιοςraquo φώναζεη Ζαμπέτα στους δρόμους ακολουθώντας τις πανηγυρικέςπορείες για την εκλογή του δημάρχου μακριά από το βλέμ-μα της Κατίγκως Χρυσολωρά η οποία δεν ήθελε τέτοιουςλαϊκούς ενθουσιασμούς μέσα στο σπίτι της laquoΣπίτι Μαυ-σωλείο πες καλύτεραraquo όπως έλεγε η Χαρβαλιά Τις Κυ-ριακές όταν έπαιρνε το ρεπό της και είχε καλό καιρό έκανεβόλτα μέχρι το Ζάππειο να τα δει όλα να τα χορτάσει Περ -πατούσε και χάζευε την κίνηση του δρόμου πάντα από τοαριστερό πεζοδρόμιο μαζί με την πλέμπα γιατί το δεξί ήταναποκλειστικά για την αριστοκρατία Δεν την ένοιαζε Κα-λύτερα με την πλέμπα εξάλλου εκεί ανήκε Γνώριζε πολύκαλά και από πρώτο χέρι πόσο δυστυχισμένοι είναι και οιπλούσιοι τους υπηρετούσε καθημερινά στο σπίτι της οδούΠανεπιστημίου Αφού χόρταινε περίπατο απογευματινόστο τέλος κατέληγε στην οδό Φιλελλήνων στο γαλακτοπω-λείο laquoΦάιβ Οκλώκraquo του αγελαδοτρόφου Χρηστάκη για ένα

154



ποτήρι γάλα ή ένα κομμάτι γαλακτομπούρεκο μα περισσό-τερο για να χαζέψει τις κόρες του ιδιοκτήτη ndashκαι οι τρεις τε-λειόφοιτες του Αρσακείου η μια ήταν επικεφαλής του γα-λακτοπωλείου οι άλλες δυο δούλευαν στην προπαρασκευήτων προϊόντωνndash οι οποίες είχαν ανοίξει το δρόμο για τη χει-ραφέτηση της Αθηναίας Όταν είχε ανάγκη να κλάψει πή-γαινε στο laquoΠανόραμαraquo του Ιλισού κι εκεί με είκοσι λεπτάτο εισιτήριο έκλαιγε με την ψυχή της χαζεύοντας τα παρά-ξενα θεάματα μέσα σε κλουβιά τα οποία πρόσφεραν επιτή-δειοι επιχειρηματίες νάνους τερατογενέσεις σιαμαίουςπαιδιά με δυο κεφάλια γυναίκες με μούσια άντρες τριχω-τούς που τυλίγονταν με σιδερένιες αλυσίδες και τις έσπαγανμε μια ανάσα άλλους οι οποίοι κατάπιναν σπαθιά ή έβγαζανφωτιές από το στόμα και άλλα πολλά και παράξενα που μό-νο δάκρυα και συμπόνια άξιζαν Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά επέ-στρεφε στο σπίτι αργά το απόγευμα εξαντλημένη συναισθη-ματικά από όλον εκείνον το μαζεμένο ανθρώπινο πόνο καισυγχρόνως θυμωμένη για την αισχρή έκθεση κι εκμετάλ-λευσή του κι αν δεν είχε εξαντλήσει όλον το θυμό της σταθεάματα υπήρχε πάντα ο Κόκος Πρίφτης ο αμαξάς ο ο-ποίος φρόντιζε και τον κήπο και πάνω του μπορούσε εκείνηνα ξεσπάσει την απέχθειά της για το αντρικό φύλο γιατί όταν ο σιχαμένος είχε κέφια της έριχνε χαλίκια στο παρά-θυρο ndashlaquoΖαμπετάκι ξύπνα Ζαμπετάκιraquondash και την κυνηγού-σε με τις ανήθικες προτάσεις του laquoΈλα νrsquo αγαπηθούμεraquo

Ήταν Αρβανίτης ο Κόκος Πρίφτης Ένας σαραντάρηςΑρναούτης κοντός και λιπόσαρκος με μάτια στο θαλασσί


155

Αρβανίτης στα Τουρκικά


του Αρκτικού Ωκεανού Ήταν επίμονος σαν μουλάρι καιξεροκέφαλος σαν γάιδαρος όπως όλοι της ράτσας του αλλάγερός σαν ταύρος παρrsquo όλη την αδυναμία του Παινευότανπως καταγόταν από γενναίους Αρβανίτες και πως οι πρό-γονοί του είχαν πολεμήσει στο πλευρό των Ελλήνων για ναδιώξουν τους Τούρκους Συχνά τον άκουγαν να τραγουδάειμε στεντόρεια φωνή ένα στίχο από παλιό δημοτικό τραγού-δι laquoΑρβανίτες παινεμένοι πού rsquoναι ο Αλή Πασάς καημέ-νοιraquo και καμάρωνε πως οι δικοί του είχαν παίξει το κεφάλιτους για την απελευθέρωση των Ελλήνων και πως οι Έλ-ληνες του χρωστούσαν χάρη την οποία δεν είχαν ξεπληρώ-σει ακόμα Είχε γεννηθεί στα Καλύβια της Αττικής και α-κολούθησε το επάγγελμα του αμαξά όπως οι παππούδεςτου και ο πατέρας του Ο Κόκος Πρίφτης σε ένα ντελίριομεγαλείου υποστήριζε πως το επίθετό του το οποίο σταΑρβανίτικα σήμαινε laquoπαπάςraquo το είχε δώσει στην οικογέ-νειά του κάποιος μακρινός πρόγονος παπάς στην πραγμα-τικότητα από εκείνους τους δέκα χιλιάδες Αρβανίτες τουςοποίους είχε καλέσει ο Θεόδωρος Παλαιολόγος στο Μοριάμερικά χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινούποληςγια βοήθεια στην εξόντωση των Τούρκων που είχαν εν τωμεταξύ εξαπλωθεί στη Στερεά Ελλάδα Όταν ο Κόκος έ-κλεισε τα είκοσι μετακόμισε με τις καρότσες και τα άλογάτου στη Νεάπολη Έπαιρνε τα πιο δύσκολα αγώγια όσα οισυνάδελφοί του απέφευγαν δεν έλεγε ποτέ laquoόχιraquo σε κανέ-ναν έκανε τις πιο επαγγελματικές μετακομίσεις του λεκα-νοπεδίου και κάποια πρωινά μέσα στη βδομάδα παρέδιδεμαθήματα ιππασίας σε νεαρές Ατθίδες Οι νεόπλουτοι τουςοποίους οι παλαιοί Αθηναίοι σνομπάριζαν τον εμπιστεύο-

156



νταν και τον έβαζαν στα σπίτια τους επειδή ήταν ευγενικόςείχε καλούς τρόπους και προσεγμένο παρουσιαστικό Οι ά-μαξές του γυάλιζαν οι καρότσες του έλαμπαν από καθα-ριότητα τα άλογά του ήταν περιποιημένα με βουρτσισμέ-νες χαίτες και ουρές Πολύ γρήγορα άνοιξαν οι δουλειές τουκαι πήρε δυο υπαλλήλους

Τον Κόκο Πρίφτη σύστησαν στην Κατίγκω οι Μπαλτα-τζήδες Εκείνοι είχαν άμαξα δική τους και προσωπικό αμα-ξά αλλά καλούσαν τον Πρίφτη σε έκτακτες περιπτώσειςΌταν τον γνώρισε η Κατίγκω στο σπίτι της οποίας δεν υ-πήρχαν στάβλοι και αμαξοστάσια του πρότεινε να δουλέψειγια λογαριασμό της Ήταν ανάγκη να μπορούν οι πέντε γυ-ναίκες να μετακινούνται δίχως προβλήματα μεταξύ Αρ-σακείου Ωδείου laquoΠαρνασσούraquo οικίας Μπαλτατζή εκκλη-σίας διάφορων επισκέψεων χορών και καλεσμάτων στηνπεριοχή της Αθήνας και οι κόρες Αλφιέρι μεγαλωμένες α-πό τα γεννοφάσκια τους με τα άλογα να συνεχίσουν την ιπ-πασία Εκείνος στην αρχή αρνήθηκε Είχε κερδίσει αρκετάχρήματα οι δουλειές του πήγαιναν καλά με τους δυο υπαλ-λήλους του ήταν ήδη σαράντα ετών ανύπαντρος και είχεσκοπό να επιστρέψει στα Καλύβια

laquoΠρέπει να βρω μια καλή Αρβανιτοπούλα κυρία Αλφιέ-ρι να παντρευτώ και να κάνω οικογένεια Παραμεγάλω-σαraquo της απάντησε ο Πρίφτης ντροπαλά στριφογυρίζονταςτο καπέλο στα λιγνά χέρια του

Πάνω στην ώρα η Ζαμπέτα Χαρβαλιά σταλμένη απότην Κοκόνα Κρυσταλλένια μπήκε μέσα στο σαλόνι κρα-τώντας το δίσκο να κεράσει τον Αρναούτη γλυκό του κου-ταλιού Τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτια της και αμέσως


157


έπεσε το ταβάνι με τις οροφογραφίες και τον πλάκωσε Χί-λια άλογα άρχισαν να καλπάζουν ξέφρενα μέσα στο στήθοςτου Ο κόσμος έτσι ξαφνικά βάφτηκε κόκκινος Καθώς ό-λα κοκκίνιζαν γύρω του ο Κόκος Πρίφτης ένιωσε μια ανά-γκη σαν πόνο φυσικό να χώσει τα δάχτυλά του μέσα σrsquo ε-κείνα τα μαλλιά να γλείψει με τη γλώσσα του τις πανάδεςπου στόλιζαν τα πτερύγια της μύτης και τα μάγουλα μέχρινα τις εξαφανίσει να πιει την πίκρα από εκείνο το στόμα ναρουφήξει τα παρδαλά γατίσια μάτια που τον κοίταζαν με α-κάλυπτη αντιπάθεια και κατόπιν να σφίξει με τις δυο παλά-μες του τη λεπτή μέση να χώσει τα χέρια του κάτω από τημακριά φούστα να βυθίσει το πρόσωπό του στη σχισμή τουστήθους της και να την καταπιεί ολόκληρη Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια κατάλαβε την ταραχή του Αρναούτη και με τρό-πο δίχως να την πάρει μυρωδιά η ανιψιά της του έριξε τοδόλωμα ndashlaquoΕίναι χήρα η καημένη η Ζαμπέταraquondash γιατί ηθεία πιο πρακτική από την Κατίγκω σκέφτηκε πως δύ-σκολα θα έβρισκαν έναν άλλο laquoκαθωσπρέπειraquo αμαξά να τουεμπιστευτούν και τα κορίτσια τους

Ο Κόκος Πρίφτης ξέχασε μεμιάς Καλύβια-Αρβανιτο-πούλα-γάμο και συμφώνησε να κάνει και χρέη κηπουρούγια να βρίσκεται περισσότερο χρόνο μέσα στα πόδια τηςμπιρμπιλομάτας με τα κόκκινα μαλλιά η οποία από τηνπρώτη στιγμή τον αντιπάθησε αγιάτρευτα

laquoΜrsquo έπιασες κότσο κυρά μου αλλά χαλάλι σουraquo είπεστο τέλος στην Κατίγκω λοξοκοιτάζοντας με μάτι θαλασσίτη Ζαμπέτα

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά με το απλό μυαλό της το οποίοείχε την ικανότητα να φέρνει στα μέτρα της τα πολύπλοκα

158



της ζωής απορούσε πώς αυτή η αυστηρή αριστοκράτισσαμε τις ξενόφερτες συμπεριφορές και την άποψη επί παντόςεπιστητού η οποία με σιδερένια πυγμή κυβερνούσε από τοσαλόνι της το μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου με τους ενοί-κους του δεν μπορούσε να δει πέρα από τη μύτη της Πώςδεν αντιλαμβανόταν ότι η κοινωνία την οποία είχε περί πολ-λού της έθετε όρια ζητώντας της για αντάλλαγμα την προ-σωπική της ελευθερία Πώς ήταν δυνατό να την ενδιαφέρουνπερισσότερο οι laquoκωλοπρέπειεςraquo του κύκλου της η γνώμητων κηφήνων της τάξης της ή οι επισκέψεις του αντιπαθη-τικού ξάδερφού της Τιμολέοντα Χρυσολωρά ειδήμονα σταοικογενειακά δέντρα της Αθήνας και στις βλακείες τύπουlaquoποιος Αθηναίος αριστοκράτης δε μένει στην πρέπουσα συ-νοικία της τάξης τουraquo laquoποια Αθηναία φοράει το περσινότης φόρεμα μεταποιημένοraquo ndashπράγμα που σήμαινε οικονο-μικά προβλήματαndash laquoποιος κληρονόμησε χρήματαraquo laquoποιοςδεν πήρε πίστωση από την τράπεζαraquo ndashδηλαδή κανονική κα-ταστροφή καθώς το οικονομικό σύστημα της υψηλής κοι-νωνίας της Αθήνας είχε ήδη αρχίσει να βασίζεται σε πιστώ-σειςndash laquoποιος από τους πλουσίους είναι ανύπαντρος ακόμαraquoκαι να μη βλέπει ποιες πραγματικά ήταν οι κόρες της αυτέςοι νεαρές γυναίκες οι οποίες ζούσαν κάτω από την ίδια στέ-γη τόσο διαφορετικές μεταξύ τους αλλά με τεράστια πάθημίση και θυμούς που μπορούσαν από στιγμή σε στιγμή ναγκρεμίσουν το σπίτι Πώς ήταν δυνατό η Κατίγκω Χρυσο-λωρά να μην ενδιαφέρεται να μάθει τι πραγματικά επιθυ-μούσαν Όχι ότι έδειχναν σrsquo εκείνη για να της κάνουν το χα-τίρι αλλά αυτό που ήθελαν οι ίδιες Γιατί μέσα σrsquo εκείνο τοlaquoμαυσωλείοraquo της οδού Πανεπιστημίου οι ένοικοι περιορί-


159


ζονταν μόνο νrsquo αναφέρουν απέξω απέξω τα σοβαρά προσω-πικά τους θέματα και δε μιλούσαν για όσα πραγματικά τιςαπασχολούσαν Να ζητήσει η αριστοκράτισσα και νrsquo ακού-σει τη γνώμη τους ndash σε ποια ηλικία αλήθεια τα laquoκαλάraquo κο-ρίτσια αρχίζουν να έχουν γνώμη Τόσο πολύ την είχε σκλη-ρύνει η ζωή Ο αγώνας να διατηρήσει ένα υψηλό βιοτικό ε-πίπεδο καθώς έβλεπε τα χρόνια να φεύγουν με μοναδικήσκέψη να κάνουν οι κόρες της πλούσιους γάμους με τραντα-χτά ονόματα Να μην αντιλαμβάνεται η Χρυσολωρά πως οκόσμος της συρρικνωνόταν σε λεπτομέρειες ντυσίματος ε-πίπλων φαγητού κρασιού laquosavoir vivreraquo και laquosavoir faireraquondashτης άρεσαν οι γαλλικούρεςndash και πως έχανε την ουσία τωνπραγμάτων Είναι σαλεμένοι οι πλούσιοι σκεπτόταν η Ζα-μπέτα δε βλέπουν πέρα από τη μύτη τους Γιατί η ΚατίγκωΧρυσολωρά-Αλφιέρι δεν έβλεπε πως ενώ εκείνη έψαχνεπλούσιο γαμπρό για νrsquo αποκαταστήσει τη Θάλεια εκείνη ή-θελε να γίνει συγγραφέας και δήλωνε οπαδός ενός καινούρ-γιου γυναικείου κινήματος Μισούσε τη γυναικεία φύση τηςκαι τα έμμηνά της ήταν ενάντια στο γάμο ενάντια στην οι-κογένεια γενικά ενάντια σε όλα Μόλις τελείωσε το Αρσά-κειο με άριστα άρχισε νrsquo αρθρογραφεί με επιτυχία στην Ε-φημερίδα των Κυριών της Καλλιρρόης Παρέν Για το ταλέ-ντο της Θάλειας νrsquo αραδιάζει στο χαρτί τις σκέψεις της δεμιλούσε κανένας στο σπίτι λες και επρόκειτο για αρρώστιαενώ εκείνη έγραφε εμπνευσμένα κείμενα με το ψευδώνυμοlaquoΜια θυμωμένη Αθηναίαraquo και σύχναζε στο laquoΚέντρο Γυναι-κείας Κίνησηςraquo γωνία Μουσών και Βουλής Την είχε δει ηΖαμπέτα πολλές φορές Δεν υπήρχε γυναικείο κίνημα εκεί-νη την εποχή που να μην είναι πρώτη και καλύτερη η Θά-

160



λεια Αλφιέρι Όλοι το γνώριζαν μόνο η μητέρα της δεν ήθε-λε να το παραδεχτεί κι επίτηδες έκανε πως το αγνοούσε ε-νώ της κανόνιζε προξενιά πίσω από την πλάτη της Γνώριζεκι άλλα η Ζαμπέτα για τη Θάλεια Τα μάθαινε από διάφορεςπηγές γιατί laquoόποιος γυρίζει μυρίζει κι όποιος κάθεται βρο-μίζειraquo δικαιολογούσε την περιέργειά της να ψάχνει και ναξεσκεπάζει προπαντός όσα ήθελαν να κρύψουν οι άλλοιΓνώριζε πως η Θάλεια μαζί με τις φιλενάδες της από τηνlaquoΚίνησηraquo γύριζε στα μπορντέλα ndashlaquoοίκους ανοχήςraquo τα έλεγεευγενικά ο κόσμοςndash και μοίραζε στις πουτάνες φυλλάδιαγραμμένα στο χέρι για τα δικαιώματά τους καλύτερεςσυνθήκες εργασίας καθαριότητα μείωση των ωρών εργα-σίας εβδομάδα έξι ημερών και τακτική ιατρική εξέταση Οιιερόδουλες τις έκριναν γραφικές και διασκέδαζαν μαζί τουςενώ οι τσάτσες τις έβριζαν και τις έδιωχναν laquoΦύγετε απόrsquoδω σιχαμένες λεσβίες να πάτε στο διάολοraquo Η ΚατίγκωΧρυσολωρά αγόραζε καθημερινά εφημερίδες αλλά ποτέαυτή της Παρέν από πείσμα και όταν η Θάλεια την έφερνεστο σπίτι και την άφηνε ανοιχτή στη σελίδα των άρθρωντης έτσι τάχα παρατημένη κατά τύχη πάνω στον καναπέτου σαλονιού η Κατίγκω πάλι την αγνοούσε Την δίπλωνεδίχως να της ρίξει ούτε μια ματιά και φώναζε τη Ζαμπέτα

laquoΠέτα αυτή την πατσαβούρα στα σκουπίδιαraquo την διέ-ταζε με περιφρόνηση

laquoΚοίταξε επιτέλους την κόρη σου Αναγνώρισέ τηνraquo ή-θελε να της φωνάξει η Ζαμπέτα Ήθελε να την αρπάξει απότους ώμους και να της τρίψει την εφημερίδα στα μούτραlaquoΞέρεις πολλές κόρες κυρά μου που έχουν τις λέξεις εύκο-λες όπως η Θάλεια και γεμίζουν με αυτές εφημερίδεςraquo


161

6o


Αντί γιrsquo αυτό έβγαινε στην αυλή και κάπνιζε ένα ακόματσιγάρο για να συνέλθει από τη σύγχυση Αυτές οι καθημε-ρινές συγχύσεις τής είχαν ρημάξει την τσέπη Επίδομα κα-πνίσματος έπρεπε να της κόψει η κυρία Κατίγκω Χρυσο-λωρά-Αλφιέρι με το διπλό επίθετο των Γκάγκαρων

Η Κατίγκω Χρυσολωρά δεν έβλεπε πως η Δανάη είχεταλέντο στο σχέδιο και στη ζωγραφική και το όνειρό της ή-ταν να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών του ΠολυτεχνείουΑθηνών ενώ η Κατίγκω την πίεζε για εκείνα τα μαθήματαπιάνου ndashlaquoπού ακούστηκε κόρη καλής οικογένειας να μηνξέρει να παίζει πιάνοraquondash και δεν ήθελε να παραδεχτεί πως ηΔανάη έπαιζε με δυσκολία δίχως ταλέντο μόνο επειδή τηνυποχρέωνε η μητέρα της και για νrsquo αποφεύγει τους καθημε-ρινούς καβγάδες μαζί της Η Χρυσολωρά δεν έβλεπε ή μάλ-λον δεν άκουγε πως η κόρη της έπαιζε πιάνο λες και κάποι-ος τής είχε βάλει ένα περίστροφο στο κεφάλι Όταν άρχιζεεκείνες τις ασκήσεις πάνω στα πλήκτρα οι ένοικοι του σπι-τιού ήθελαν να τινάξουν τα μυαλά τους στον αέρα Όμως ηΚατίγκω Χρυσολωρά όσα δεν μπορούσε να επιβάλει στιςάλλες δυο κόρες της τις γλωσσούδες κι επαναστάτριες ταεπέβαλε στην πιο μικρή και αδύναμη Αλλά δεν έβλεπε καικάτι άλλο φοβερό και τρομερό πως η κόρη της ήταν ερω-τευμένη με τον ξάδερφό της το μικρό γιο των Μπαλτατζή-δων και πως κι εκείνος ανταποκρινόταν με τα ίδια αισθή-ματα Αλί και τρισαλί τους αν το έπαιρνε χαμπάρι η αρι-στοκράτισσα ή οι γονείς του λεγάμενου Η Ζαμπέτα είχε ταδίχρωμα μάτια της ανοιχτά κι έβλεπε τι γινόταν γύρω τηςπροπαντός όσα προσπαθούσαν να κρύψουν οι άλλοι Είχε α-πό καιρό παρατηρήσει τα βλέμματα που αντάλλαζαν οι δυο

162



τους κάτι αγγίγματα τυχαία δήθεν και μια φορά τούς είχετσακώσει να φιλιούνται στο σκοτεινό διάδρομο που οδη-γούσε στην κουζίνα αλλά τους είχε δει και δυο φορές ραντε-βουδάκι στο Ζάππειο Κάποια φορά καθώς καθάριζε τοδωμάτιο της Δανάης είχε βρει ξεχασμένο κάτω από το μα-ξιλάρι της ένα γράμμα με όρκους αιώνιας αγάπης χιλιοδι-πλωμένο και μουσκεμένο με δάκρυα Το έκρυψε στην τσέπητης και όταν το μεσημέρι επέστρεψε η λεγάμενη της το έ-δωσε με τρόπο

laquoΠρόσεξε καημένη μου αν σε πάρει χαμπάρι η μάνασου φίδι που σrsquo έφαγε Θα έχουμε τραγωδίεςraquo της ψιθύρι-σε καθώς η Δανάη γινόταν κατακόκκινη σαν παντζάρι κι έ-χανε τη μιλιά της laquoΤι με κοιτάζεις έκπληκτη με μάτια σανπιατάκια του γλυκού Εγώ δεν είμαι τυφλή όπως η μάνασουraquo της είχε πει η Ζαμπέτα και την άφησε σύξυλη στημέση της τραπεζαρίας

Και τι σχόλια να κάνει για την laquoκόμισσαraquo όπως την α-ποκαλούσε ειρωνικά η οποία είχε τρόπους βασίλισσας αλ-λά θυμούς χωριάτισσας Η σπουδαία αμαζόνα όπως έλεγεο βλαμμένος ο Πρίφτης άλλοτε ήταν γεμάτη υποσχέσεις ό-πως το πρωινό και άλλοτε σκοτεινή όπως η νύχτα Η Λάου-ρα Αλφιέρι που το έξω της ήταν σιωπηλό και αδιάφορο ε-νώ το μέσα της ένα χάος έπαιζε θεϊκή μουσική στο πιάνο ndashέκλαιγαν ώς και τα άψυχα όταν την άκουγαν ακόμα και οιήρωες των οροφογραφιών δάκρυζανndash και της άρεσαν οι πο-λύπλοκες θεωρίες τις οποίες κανένας δεν καταλάβαινε ενώαν την ρωτούσες ούτε η ίδια μπορούσε να εξηγήσει το γιατίτης άρεσαν Η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι όπως την αποκα-λούσαν λόγω ιταλικής καταγωγής που ζωντάνευε μόνο ό-


163


ταν έπιανε την τράπουλα στα χέρια της όχι για πασιέντσεςόπως έκανε η Κοκόνα Κρυσταλλένια τα βράδια για να πε-ράσει την ώρα της αλλά για να παίξει πόκερ με αντίπαλοτον ίδιο της τον εαυτό ndashαν ήταν δυνατόndash και με πάθος με-γάλου χαρτοπαίκτη πάντα κρυφά από τη μητέρα της η ο-ποία απαγόρευε τα χαρτιά και η πασιέντσα ήταν το μονα-δικό επιτρεπόμενο παιχνίδι στο σπίτι και αυτό με γκρίνιακαι πικρόχολα σχόλια Η laquoκόμισσαraquo τις υπόλοιπες ώρεςχανόταν σε ονειροφαντασίες και γινόταν στο τέλος διάφανηΌταν η Ζαμπέτα την έβλεπε να κάθεται μόνη της ώρες α-τέλειωτες στον κήπο μrsquo εκείνο το πράσινο βλέμμα που όσοπερνούσε η ώρα έπαιρνε το σκούρο χρώμα των δέντρωντην πλησίαζε

laquoΞύπνα ldquoκόμισσαrdquoraquo της έλεγε laquoΗ ζωή δεν είναι έναζώο βαλσαμωμένο Η ζωή δεν είναι το σαλόνι των Χρυσο-λωράδων με τις πορσελάνες τους πίνακες τα κινέζικα βά-ζα τα ασημένια μαχαιροπίρουνα με το θυρεό των Αλφιέρισκαλισμένο στις λαβές τους Είναι μια διαρκής ανακατω-σούρα τρέξιμο γεγονότα απρόβλεπτα αλλαγές προβλή-ματα και δεν αξίζει τον κόπο να προβληματιζόμαστε γιατίπάνω στην προσπάθεια αρρωσταίνουμε ερωτευόμαστεπεθαίνουμε χάνουμε το μάτι μαςraquo

Η Κατίγκω σηκώθηκε από την πολυθρόνα έσκυψε στοτζάκι και σκάλισε τη φωτιά Κοίταξε το ρολόι πάνω στοκομοδίνο Με έκπληξη είδε πως κόντευε να ξημερώσει Είχεπεράσει πάλι δυο ολόκληρες ώρες νrsquo αναμασάει τις ίδιες ανα -

164



μνήσεις δίχως σωτηρία Η Κατίγκω έψαχνε ερευνούσε ε-ξέταζε και ανέλυε μέρες μέρες συνηθισμένες όμως μοναδι-κές διαφορετικές η μια από την άλλη ανεπανάληπτες αλλάκαι παράξενα ίδιες μεταξύ τους Με το μυαλό της απαριθ-μούσε γεγονότα μήνες χρόνια που στο τέλος μπερδεύο-νταν όλα στη διαρκή ροή του χρόνου Η κάθε μέρα της ήτανένα ορυχείο γεγονότων σκέψεων εικόνων υποθέσεων ξε-χασμένων ιστοριών από τα περασμένα Αναστέναξε και σκέ -φτηκε πως δε θα γλύτωνε ποτέ από το παρελθόν της πωςτο παρελθόν της είχε βρικολακιάσει και της έπινε το αίμακαθώς τα τρέχοντα προβλήματά της δεν την άφηναν να ξε-χάσει Εκείνο το τετραπλό πένθος ndashο πατέρας της ο σύζυ-γός της η αξιοπρέπειά της και το καλό της όνομαndash ήτανδυσβάσταχτο Η φασαρία των ξενύχτηδων που γιόρταζανμε πανηγυρισμούς και βεγγαλικά τον καινούργιο χρόνο εί-χε από ώρα κοπάσει Κάπου όμως πολύ κοντά της μιαπαρέα κανταδόρων έπιασε ένα δίστιχο laquoΆνοιξε το παράθυ-ρο το κρυσταλλένιο τζάμι έχω δυο λόγια να σου πω καισφάλισέ το πάλιraquo

laquoΘα ξεσηκώσουν πάλι τη γειτονιάraquo μονολόγησε με θυ-μό η Κατίγκω και πλησίασε στο παράθυρο

Τα περισσότερα σπίτια της οδού Πανεπιστημίου ήτανφωτισμένα Στην απέναντι μεριά του δρόμου έξω από τομέγαρο των Σλίμαν είδε μια σειρά από άμαξες σταματη-μένες Μπροστά από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών τρεις κου-τσαβάκηδες τραγουδούσαν για τα κάλλη και τις χάρες κά-ποιας πεισματάρας αφιλότιμης Στο φως της πανσελήνουη Κατίγκω αναγνώρισε τον έναν από τους τρεις τον ΚόκοΠρίφτη με την κιθάρα του Δεν ξαφνιάστηκε Είχαν συνη-


165


θίσει πια το αγιάτρευτο πάθος του για τη Ζαμπέτα Χαρβα-λιά και τις καντάδες του Εκείνη έκανε την κουφή ενώ οι υ-πόλοιποι στο σπίτι και στη γειτονιά μετάνιωναν γιατί δενήταν οι ίδιοι κουφοί στην πραγματικότητα Όταν ο καημόςτου Αρναούτη ξεχείλιζε και γινόταν αβάσταχτος στο τέλοςτης καντάδας έβγαζε το σουγιά από την τσέπη του κι έκοβετις χορδές της κιθάρας του προς τιμήν της

Ο αφιλότιμος δεν το βάζει κάτω Τόσες βρισιές τόση α-πέχθεια τόση περιφρόνηση εισπράττει από την κοκκινο-μάλλα κι εκείνος ακόμα ελπίζει σε ένα της χαμόγελο Πόσηαπόρριψη χρειάζεται για να το πάρει απόφαση πως η Ζα-μπέτα δεν τον θέλει σκέφτηκε η Κατίγκω καθώς κοίταζεμέσα από τις γρίλιες Προς στιγμήν χάθηκε στα μοναχικάμονοπάτια του μυαλού της ώσπου άκουσε φωνές από ταγύρω σπίτια

laquoΦύγετε από rsquoδω αλήτες θα φωνάξουμε την Αστυνο-μίαraquo

Η Κατίγκω επέστρεψε στην πολυθρόνα της Το πρωί θατου μιλούσε αποφάσισε Θα τον φοβέριζε να σταματήσειτις καντάδες γιατί έτσι έβαζε σε κίνδυνο την υπόληψη τηςοικογένειάς της Τι θα σκεπτόταν η γειτονιά Ο κόσμος θανόμιζε πως οι καντάδες γίνονταν για κάποια από τις κόρεςτης Αυτό μόνο τής έλειπε στην κατάσταση που βρισκότανΝα βγάλουν και κακό όνομα οι κόρες της Είχε αποτύχει μετις κόρες της Είχε μείνει έκπληκτη όταν κατάλαβε πως οικόρες της είχαν ένα δικό τους εσωτερικό κόσμο υπόγειο από όπου εκείνη ήταν αποκλεισμένη Έναν κόσμο από σκέ-ψεις επιθυμίες πρωτοβουλίες κι εκείνη η μητέρα τουςδεν είχε καμιά θέση Είχε αποτύχει με τα παιδιά της Του-

166



λάχιστον με τις δυο μεγάλες κόρες της Συγκέντρωσε τηνπροσοχή και τις φροντίδες της στη Δανάη η οποία ήταν μι-κρή και η Κατίγκω μπορούσε ακόμα να την επηρεάζει Τοντελευταίο καιρό όμως φαινόταν πως είχε ατυχήσει και μετη μικρότερη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Α-θηνών αυτό τής ετοίμαζε η Δανάη μαζί με ανορεξίες με-λαγχολία και κλάματα έτσι στα καλά καθούμενα δίχως λό-γο Πόσες φορές δεν έφερε τον οικογενειακό τους γιατρόστο σπίτι για να την εξετάσει Η Κατίγκω φοβόταν για α-δενοπάθεια ή το χειρότερο φυματίωση ndashlaquoτο χτικιόraquo ό-πως το ονόμαζε ο λαόςndash αρρώστια η οποία θέριζε εκείνητην εποχή στην Αθήνα

laquoΔεν είναι άρρωστη κυρία Χρυσολωρά Απλώς περνάειδύσκολη εφηβείαraquo έκανε τη διάγνωση ο επιστήμων καισύστησε μια κουταλιά μουρουνόλαδο τη μέρα

laquoΜην πηγαίνεις κόντρα στην κόρη σου Κατίγκω άλλα-ξαν οι καιροί Η εφηβεία της Δανάης δεν έχει καμιά σχέσημε αυτή που περάσατε εσύ και η Μαργιόλα Έχουν γίνει όλατόσο πολύπλοκα για τους νέους Εμείς στην εποχή μας κα-λά καλά δε μαθαίναμε γράμματα τώρα η κόρη σου θέλει ναμπει και στο Πολυτεχνείοraquo την σταματούσε η Κρυσταλλέ-νια πριν η Κατίγκω πάρει τον κατήφορο των καβγάδων μετη Δανάη που οδηγούσαν σε περισσότερα κλάματα καιαπερ γίες πείνας

Κατόπιν η Κατίγκω σκέφτηκε τη Θάλεια Εκείνη τηνενδιέφερε μόνο η κατάκτηση μιας προσωπικής αυτονομίαςΔεν ήταν ωραία όπως η Λάουρα και δυστυχώς δεν μπο-ρούσε νrsquo αποφύγει τη σύγκριση Ήταν συμπαθητική ετοι-μόλογη έξυπνη γενναιόδωρη Ήταν η πεμπτουσία μιας ανα -


167


τρεπτικής ειρωνείας Κάποιες φορές φάνταζε ωραία γιατίείχε χάρη στις κινήσεις και μια φυσική συστολή η οποία ερ-χόταν σε αντίθεση με τον τολμηρό χαρακτήρα της Δεν ά-ντεχε καμιά μητρική επιβολή και καμιά συζήτηση για γάμο

laquoΔε θέλω να παντρευτώ Δε θέλω νrsquo ανήκω σε κανένανΜόνο στον εαυτό μου Τι κέρδος έχει μια γυναίκα από τογάμο εκτός από παιδιά βάσανα και χαβαλέ στο κεφάλιτηςraquo

Πού είχε μάθει τέτοιες λέξεις του δρόμου μια ΘάλειαΑλφιέρι Εκφράσεις τις οποίες συνήθιζαν να χρησιμοποιούνοι laquoτσατσέλεςraquo Στις φεμινίστριες τις οποίες συναναστρε-φόταν Ποιον πίστευε πως εκδικιόταν με τη συμπεριφοράτης Την οικογένειά της Το όνομα των Αλφιέρι Τη μητέρατης Την κοιτούσε η Κατίγκω και δεν ήταν σίγουρη πως αυ-τό το τέρας ήταν κόρη της Τίποτα δεν της έλειπε Κορμίλυγερό όταν δεν το φυλάκιζε μέσα σε αυστηρά μονόχρωμαφορέματα πρόσωπο συμπαθητικό όταν δεν ήταν θυμωμέ-νη μυαλό όταν δεν το χρησιμοποιούσε εναντίον των α-ντρών Δεν την ενδιέφερε τίποτα ούτε το ολόγιομο φεγγάριούτε τα ρομαντικά τραγούδια ούτε η φιλολογία του έρωταΤης έφτανε μια κουβέντα για νrsquo αρχίσει έναν πόλεμο δίχωςέλεος

laquoΕγώ δε θέλω έρωτες και γάμους Οι άντρες φτιάχνουντους κανόνες και ορίζουν τι είναι εξυπνάδα και τι όχι Εγώείμαι έξυπνη και αγαπώ το μυαλό μου Δεν περιμένω απόαυτούς να μου το πούνε Δεν έχω την ανάγκη τους Εγώ θέ-λω με τα άρθρα μου νrsquo αλλάξω τον κόσμο Το κοινωνικό σύ-στημα Τον τρόπο που σκέπτονται οι γυναίκες Να γκρεμί-σω αυτό τον τοίχο του φόβου με τον οποίο κάθε γυναίκα

168



γεννιέται φόβο να προφέρει την αλήθεια όπως την βλέπειδίχως να την ωραιοποιεί ή να την καμουφλάρει για να είναιαρεστή στους άντρεςraquo

Είχε το ταλέντο να κάνει πολλά πράγματα συγχρόνωςμε το ίδιο πάθος που οι σπουδαίοι άντρες είναι ικανοί νrsquo α-φιερώνουν μόνο σrsquo ένα Όταν έπαιρνε φόρα για το αγαπη-μένο της θέμα ndashτους άντρεςndash δεν την σταματούσε ούτε οΘεός

laquoΟι άντρες βρίσκουν λόγους για να πεθαίνουν Εμείς οιγυναίκες για να ζούμε Οι άντρες είναι καλοί μόνο στο ναπροκαλούν και νrsquo αρχίζουν πολέμους Στο να νιώθουν εξου-σιοδοτημένοι να καταστρέφουν όταν φορούν τη στολή καιαρπάζουν ένα όπλο Δεν υπάρχει αιτία αρκετή για να κατα-στρέψει κανείς τη ζωή με τέτοιο τρόπο Δεν υπάρχει ούτεπατρίδα ούτε Θεός που νrsquo αξίζει μια τέτοια θυσίαraquo

Ήταν μια κατηγορία ενάντια στον πόλεμο Ενάντια σεόσους τον επιζητούν και τον κηρύσσουν στο στόμα της ό-μως έτσι όπως αδιακρίτως αράδιαζε τις φράσεις η δίκαιηκατηγορία έχανε την αρχική της αξία τον πρωταρχικόσκοπό της κι έμεναν μόνο οι λέξεις laquoπατρίδαraquo laquoΘεόςraquo καιlaquoάντρεςraquo όλα στο πυρ το εξώτερο

laquoΣοσιαλίστρια Αναστήσαμε μια σοσιαλίστριαraquo έλεγε ηΚοκόνα Κρυσταλλένια έκπληκτη σε μια απαρηγόρητη Κα-τίγκω κι έκανε το σταυρό της laquoΆλλο κακό να μη δούμεraquo

Αυτή η κόρη πρέπει να είναι άρρωστη Κάτι έχει ξελα-σκάρει στο μυαλό της

laquoΑν είσαι άρρωστη να φωνάξουμε το θείο Αριστείδη νασε κουράρει Να σε φέρει στα συγκαλά σουraquo πίεζε η Κατί-γκω στα πρόθυρα πανικού


169


laquoΔεν έχω τίποτα Το μυαλό μου δουλεύει μια χαρά Αυτόείναι που δε σου αρέσειraquo γλώσσευε η Θάλεια

Και βέβαια εκείνο που μόνο ενδιέφερε τη Θάλεια Αλφιέ-ρι ήταν να κερδίζει η ίδια χρήματα

laquoΟι γυναίκες δεν κερδίζουν οι ίδιες χρήματα Οι γυναί-κες της τάξης μας τα παντρεύονταιraquo πύκνωνε ο λόγος τηςΚατίγκως

Αμέσως σκοτείνιαζε η ΘάλειαlaquoΚι εσύ που όχι μόνο τα παντρεύτηκες αλλά τα ερωτεύ-

τηκες κιόλας τι κατάλαβες Τι κέρδισεςraquo της αντιμιλούσεκαι η Κατίγκω έμενε άλαλη

Η μνήμη της άνοιγε αμέσως στη σελίδα του Φραγκί-σκου Ένιωθε το αίμα νrsquo ανεβαίνει στο κεφάλι της Εκείνατα λόγια ndashαλχημεία των λέξεωνndash έβρισκαν απόλυτα τοστόχο τους αλλά η Κατίγκω δεν είχε τη δύναμη ούτε χα-στούκι να της δώσει για την ανήκουστη αυθάδεια Κλεινό-ταν στο δωμάτιό της κι εκεί δίχως μάρτυρες επέτρεπεστον εαυτό της να καταρρεύσει Εν ονόματι όλων των μανά-δων του κόσμου έλεος Έλεος Ότι είχε ζήσει μέχρι τότεεκείνο το σκοτεινό το πρόστυχο το βρόμικο το βασανισμέ-νο ήταν αποτυπωμένο στο σώμα της στα κόκκαλά της Τοείχε απωθήσει για να μην το θυμάται αλλά δεν μπορούσε νατο αλλάξει Θα έπρεπε να το αποδεχτεί Νrsquo αποδεχτεί τηναλήθεια δηλαδή το ναυάγιο και τη χρεωκοπία του γάμουτης Μπορούσε να εξαπατήσει το νου της Μπορούσε να πα -ραποιήσει τα συναισθήματά της να μπερδέψει με κόλπα τηναντίληψή της να κοροϊδέψει τον οργανισμό της με φάρμα-κα όμως ήταν σίγουρη με αλάθητο ένστικτο πως αν δενπαραδεχόταν τη συγκεκριμένη αλήθεια θα ερχόταν μια μέ-

170



ρα που το ίδιο της το σώμα θα της ζητούσε τα ρέστα Θατης ζητούσε λογαριασμό κι ευθύνες μέσα από κάποια πολύσοβαρή αρρώστια και αυτή η μέρα ήταν πολύ κοντά

Γάμο και χρήματα Αυτά ήθελε η Κατίγκω και για τιςτρεις κόρες της Και τα δυο εξαιρετικά χρήσιμα Τι άλλο νακυνηγήσει μια γυναίκα Το Κεφάλαιο σκέφτηκε η Κατί-γκω και σηκώθηκε από την πολυθρόνα Το Κεφάλαιο είναιανίκητο Το Κεφάλαιο νικάει τα πάντα ακόμα και το θάνα-το Το πρόσωπό της σκλήρυνε Η ίδια ήταν πλούσια σε ι-στορία και φτωχή σε οικονομική δύναμη Μέσα σε πέντεχρόνια από την εγκατάστασή τους στην Αθήνα είχε ξοδέ-ψει τα χρήματα που είχε φέρει μαζί της από τη ΣικελίαΚατά διαστήματα αναγκάστηκε να πουλήσει κρυφά κάποιουςπίνακες πολλά από τα κοσμήματά της τα ασημένια σερβί-τσια της προίκας της και στο τέλος να βάλει υποθήκη τοσπίτι της Τα χρήματα στήριξαν έναν ψεύτικο τρόπο ζωήςμια επιφάνεια που δεν είχε κανένα βάθος Έπρεπε να κατα-πίνει την τεράστια υπερηφάνειά της να χώνεται σαν την κλέ-φτρα μέσα στα υπόγεια ενεχυροδανειστήρια της οδού Αιό-λου και νrsquo αφήνει στους βρόμικους πάγκους πολύτιμα αντι-κείμενα κομμάτια από τη ζωή της καθένα μια ανά μνησηεξίσου πολύτιμη με τα άψυχα Όλα είχαν το κόστος τους ι-διωτικά σχολεία μαθήματα Γαλλικών στο σπίτι μαθήμα-τα χορού με το χοροδιδάσκαλο των Ανακτόρων στολές ιπ-πασίας τουαλέτες βραδινές για τους χορούς των Ανακτόρωνκαι του laquoΠαρνασσούraquo καλοκαιρινές διακοπές σε πολυτελέςξενοδοχείο του Νέου Φαλήρου ενοικίαση εξο χικής κατοι-κίας στην Κηφισιά λούσα για μια κοινωνική ζωή μεγαλύ-τερη από την τσέπη της που θα της επέτρεπε όμως να επι-


171


δείξει τις κόρες της ενώ ήλπιζε πως κάποιος κεραυνόπλη-κτος από την ομορφιά της Λάουρας θα καταθέσει στα πό-δια της εαυτό και περιουσία Το σπίτι γέμισε μνηστήρες ΗΚατίγκω κέρβερος Πέρασαν όλοι από το κόσκινό της κα-νένας όμως δεν ήταν όπως τον ήθελε Κανένας δεν πληρούσετις προϋποθέσεις γιατί δεν της έφτανε μόνο μια άνετη ζωήγια την ωραία κόρη της Πίσω υπήρχαν άλλες δυο δίχως ταχαρίσματα της Λάουρας δίχως προίκα μόνο με τις εγγυή-σεις σπουδαίων ονομάτων αλλά τα σπουδαία ονόματα δεντρώγονταν Έπρεπε να βρει κάποιον διατεθειμένο νrsquo αγορά-σει όλο το πακέτο σύζυγο υποθήκη σπι τιού κουνιάδες καιπεθερά Πεθερά Τι βάρβαρη λέξη αλή θεια σκέφτηκε η Κα-τίγκω και αναστέναξε Κάποια λύση θα υπάρχει Πάντα υ-πάρχει ένας δρόμος που πρέπει να τον αναζητήσουμε και νατον βρούμε

Σηκώθηκε και άρχισε να βηματίζει μέσα στο δωμάτιοΣτην Αθήνα του 1902 το κοινωνικό επίπεδο ήταν μόνιμογεννιόσουν σrsquo αυτό και τίποτα δεν είχε τη δύναμη να το αλ-λάξει ούτε πόλεμος ούτε αρρώστια ούτε θάνατος παρά μό-νο η οικονομική καταστροφή Οι σκέψεις αυτές τα τελευ-ταία χρόνια ήταν κάτι φυσικό για την Κατίγκω Χρυσολω-ρά όπως και όλα τα άλλα ndashκανόνες συμβιβασμοί και στε-ρεότυπαndash πάνω στα οποία είχε συρρικνωθεί η ζωή της Τιθεωρούνταν laquoπρέπονraquo ή μη έπαιζε τον πιο σημαντικό ρόλοστη ζωή της όπως είχε εξελιχτεί μετά τη χρεωκοπία τουγάμου της Με τη βεβαιότητα πως είχε έρθει πια η ώρα ναπαίξει το laquoτελευταίο της χαρτίraquo αποφάσισε να ζητήσει τηβοήθεια του ξάδερφου Τιμολέοντα Χρυσολωρά

Δε χρειαζόταν πολύ για να καταλάβει κανείς πως ο Τι-

172



μολέων Χρυσολωράς διπλωμάτης καριέρας ήταν ειδικόςστο πρωτόκολλο και το laquosavoir faireraquo Έφτανε μόνο να τονδεις με την περιποιημένη φαλάκρα του το κοντοκομμένογενάκι τα γυαλισμένα νύχια του το άψογο ντύσιμο και τηνκλασική γαρδένια στο πέτο για να καταλάβεις πως αυτός οεβδομηντάρης με την περισσή χάρη ήταν η αυθεντία και ηεπιτομή της κομψότητας Είχε μεγάλη ιδέα για τον εαυτότου και πίστευε πως υπερείχε απrsquo όλους τους γνωστούς καιφίλους του γιατί λόγω επαγγέλματος είχε ταξιδέψει πολύτον καιρό που τα ταξίδια ήταν σπάνια είχε διαβάσει όλουςτους κλασικούς όταν ο περισσότερος κόσμος ήταν αγράμ-ματος ήξερε όλες τις όπερες και τους μουσουργούς τουςκαι είχε παρακολουθήσει τις σπουδαιότερες παραστάσειςσε όλη την Ευρώπη Είχε γνώμη για τα πάντα βαθιά γνώ-ση της ανθρώπινης φύσης και μπορούσε να κρατήσει ζω-ντανή κι ενδιαφέρουσα οποιανδήποτε συζήτηση για θέματαπου απασχολούσαν την κοινή γνώμη

laquoΌταν οι νεόπλουτοι της τωρινής ανώτερης αθηναϊκήςτάξης έβοσκαν πρόβατα στους βράχους της Ακρόπολης εγώ παρακολουθούσα ldquoΦάουστrdquo στην Όπερα της Βιέννηςraquoσυνήθιζε να λέει με περιφρόνηση για τους καινούρ γιους Α-θηναίους οι οποίοι λόγω οικονομικής ευμάρειας είχαν ξε-φυτρώσει τα τελευταία χρόνια στην πόλη και διεκδικούσανμια θέση στην laquoκαλήraquo αθηναϊκή κοινωνία

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς έμπαινε σε όλα τα επώνυμασπίτια της Αθήνας και ήξερε απέξω κι ανακατωτά τα με-γάλα laquoτζάκιαraquo και τα γενεαλογικά τους δέντρα Παράλλη-λα γνώριζε όλα τα ειδύλλια της πρωτεύουσας κρυφά καιφανερά ποιες κόρες καλών οικογενειών είχαν κανονισμέ-


173


νους γάμους από τα γεννοφάσκια τους το ύψος της προίκαςτης καθεμιάς αδυναμίες και τάσεις της κάθε οικογένειαςαπό αλκοολισμό και τρέλα μέχρι αυτοκτονίες αποβολές ε-γκυμοσύνες κρυφές εκτρώσεις Μέσα στο μυαλό του είχεμια ενημερωμένη λίστα με τις οικογένειες που είχαν κρυμ-μένα μυστικά τι είδους ήταν αυτά τραγικούς έρωτες μοι-χείες ποιες γυναίκες κεράτωναν τους άντρες τους ποιοισύζυγοι έδερναν τις γυναίκες τους ποιοι διατηρούσαν ερω-μένη και όλα τα σκάνδαλα και μυστήρια των τελευταίων ε-βδομήντα ετών από την εποχή της σύστασης του ελληνικούκράτους και του βασιλιά Όθωνα

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς ήταν μακρινός συγγενής τηςοικογένειας Καθώς κανείς δεν ήταν σίγουρος για το βαθμόσυγγένειας ο οποίος χανόταν στις πολύπλοκες και μπερδε-μένες διακλαδώσεις του γενεαλογικού δέντρου των Χρυσο-λωράδων του Βυζαντίου η Κατίγκω και η Κρυσταλλένιατον υπολόγιζαν για ξάδερφο Είχε γεννηθεί στην Αίγινα ό-ταν η οικογένειά του μαζί με άλλες λογίων πολιτικών ο-πλαρχηγών και αρχόντων είχε καταφύγει στο μικρό νησίτου Σαρωνικού ndashαργότερα προσωρινή πρωτεύουσα της Ελ-λάδαςndash την εποχή της Τουρκοκρατίας Όταν το Σεπτέμβρητου 1834 ανακηρύχτηκε πρωτεύουσα του ελληνικού κρά-τους η Αθήνα η οικογένεια του Τιμολέοντα μετακόμισε κιεγκαταστάθηκε σrsquo ένα διώροφο κοντά στο σπίτι του παλιούγείτονά τους από την Αίγινα Κοντοστάβλου μπροστά σrsquo έναβαθύ ρέμα το οποίο αργότερα θα διαμορφωνόταν στην οδόΣταδίου Το σπίτι του Κοντοστάβλου χρησίμευε εκείνη τηνεποχή για ανάκτορο του Όθωνα και βρισκόταν σrsquo ένα πλά-τωμα το οποίο ονομάστηκε κατόπιν πλατεία Κολοκοτρώ-

174



νη Ο Τιμολέων Χρυσολωράς σπούδασε στο εξωτερικό κι έ-ζησε ως διπλωμάτης πολλά χρόνια σε διάφορες πρωτεύου-σες της Ευρώπης Παντρεύτηκε μια Γαλλίδα αριστοκράτισ-σα με την οποία χώρισε έπειτα από είκοσι χρόνια γάμουδίχως νrsquo αποκτήσει παιδιά γιατί ο γάμος τους κουράστηκεστις πολλές μετακινήσεις Από χρόνια σε επαγγελματικόπαροπλισμό ο Τιμολέων Χρυσολωράς περνούσε τις μέρεςτου στην laquoΑθηναϊκή Λέσχηraquo με την αφρόκρεμα της ελληνι-κής διανόησης διαβάζοντας καθημερινά όλο τον αθηναϊκόΤύπο ενώ συζητούσε για πολιτική ανεβοκατεβάζοντας μετο νου του πάντα βασιλιάδες και κυβερνήσεις Ο λόγος τουείχε κύρος Η παρουσία του σπουδαιότητα

Όταν η Κατίγκω και οι κόρες της επέστρεψαν στην Ελ-λάδα ο Τιμολέων Χρυσολωράς έγινε αμέσως τακτικός επι-σκέπτης του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου Ερχότανκάθε Κυριακή μεσημέρι να γευματίσει μαζί τους κομψόςμέχρι υπερβολής με την κλασική γαρδένια στο πέτο τοκουτί με τις πάστες από το ζαχαροπλαστείο του Ζαχαρά-του και όλα τα τελευταία νέα της αθηναϊκής κοινωνίας ταοποία αποκάλυπτε στις ξαδέρφες του πάντα στο τέλος τουγεύματος μεταξύ γλυκού και καφέ Η Κατίγκω μέσα στοσαλόνι που τόνιζε την κυριαρχία της πάνω στα υλικά αγαθάτης ζωής της τα υπάρχοντα άκουγε με προσοχή τον Τιμο-λέοντα Χρυσολωρά μάθαινε όσα την ενδιέφεραν σε σχέσημε την αποκατάσταση των κοριτσιών της αλλά και τοντρόπο με τον οποίο λειτουργούσε το σύστημα δίχως όμωςνα του φανερώνει τις προθέσεις της Είχε αποφύγει επιμε-λώς να συζητήσει μαζί του το παρελθόν της και κατόρθωνενα του ξεφεύγει με διάφορους ελιγμούς και αοριστίες αλλά


175


όταν έφευγε ο Τιμολέων εκείνη έμενε πάντα με την αίσθη-ση πως όσο κι αν είχε προσπαθήσει να τον μπερδέψει με α-σάφειες ο ξάδερφος ήταν ενήμερος για όλα τα μυστικά τηςκαι την απελπιστική οικονομική κατάσταση στην οποίαβρισκόταν Για πέντε ολόκληρα χρόνια η Κατίγκω απέρρι-πτε τους υποψηφίους για τη Λάουρα που πρότεινε κατάκαιρούς ο Τιμολέων Χρυσολωράς Δεν ήταν αρκετά πλού-σιοι ή αρκετά σημαντικοί ή διαθέσιμοι για την περίπτωσήτους νrsquo αναλάβουν δηλαδή να σώσουν όλη την οικογένεια

Η Κατίγκω κοίταξε το σεκρετέρ της φορτωμένο με α-πλήρωτους λογαριασμούς και την έπιασε πάλι η απελπι-σία Ξεκλείδωσε το συρτάρι κι έβγαλε από μέσα το δερμά-τινο φάκελο με τους τίτλους της Λάουρας Τους κράτησεστα χέρια της και τους χάιδεψε Σκέφτηκε πως όλα αυτάτα χρόνια είχε κατορθώσει να κρατήσει χαμηλό προφίλ μετον τίτλο της κόρης της Τώρα ήταν περισσότερο από βέ-βαιη πως είχε έρθει η ώρα να ποντάρει το κρυφό και τελευ-ταίο της χαρτί γάμος Λάουρας ίσον κερδοσκοπική επιχεί-ρηση Κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι Η φήμη της ομορφιάς τηςκόρης της ξεπερνούσε τα όρια της πόλης αλλά αυτή η φήμημπερδευόταν με την ανέχεια της οικογένειας Έπρεπε ναβρεθεί γαμπρός με χρήμα κι εκείνη για αντάλλαγμα θα τουπουλούσε τους τίτλους Θα του laquoπουλούσεraquo δηλαδή τηνωραία κόρη της Με αυτή τη σκέψη έβγαλε τη ρόμπα τηςκαι ξάπλωσε στο κρεβάτι Είχε ανάγκη να εξοικονομήσειδυνάμεις Κατόπιν έσβησε το φως της λάμπας του κομοδί-νου της να προλάβει λίγες ώρες ύπνου μέχρι να ξημερώσει

Η 1η Ιανουαρίου του 1902 θα ήταν εξαιρετικά σημαντικήγια όλους τους ενοίκους του μεγάρου της οδού Πανεπιστη-

176



μίου αλλά από εκείνο το βασανισμένο ξημέρωμα στη μνή-μη της Κατίγκως Χρυσολωρά-Αλφιέρι δε θα έμενε παράμόνο η ανάμνηση μιας επείγουσας ανάγκης για δράσηΑνά γκης για άμεση επέμβαση στο πεπρωμένο

13


177




Αἵδrsquo εἰσὶν Ἀδριανοῦ κrsquo οὐχί Θησέως πόλις(Από εδώ είναι η πόλη του Αδριανού και όχι του Θησέα)

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΖΩΦΟΡΟ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ



L U Z D E L U N A ( Φ Ω Σ Τ Η Σ Σ Ε Λ Η Ν Η Σ )

ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΛΑΟΥΡΑΣ ΑΛΦΙΕΡΙ ΗΤΑΝ ΣΚΟΥΡΑ

ξανθά αλλά ανάλογα με το φως έπαιρναν διάφοραχρώματα Ήταν το ίδιο το χρώμα τους που είχε

την παράξενη ιδιότητα άλλοτε να φωτίζεται και άλλοτε νασβήνει από μόνο του Στον ήλιο φάνταζαν χρυσά ενώ στοφως του φεγγαριού γέμιζαν ασημένιες ανταύγειες κι επει-δή η φύση της έκλινε περισσότερο προς το σκοτάδι ο πατέ-ρας της την αποκαλούσε χαϊδευτικά laquoLuz de Lunaraquo καιτης τραγουδούσε με την ωραία φωνή του που έκανε ταζωντανά να ερωτεύονται και τα άψυχα να λειώνουν το ο-μώνυμο παλιό τραγούδι από την ισπανική παράδοση τηςπατρίδας του

Yo quiero luz de lunaPara mi noche tristePara pensar divinaLa ilusiograven que me trajistePara sentirte miaMia tugrave como ninguna

181

Φως της Σελήνης στα Ισπανικά


Pues desde que te fuisteNo he tenido luz de luna

Τον αγαπούσε πολύ εκείνο τον παράξενο πατέρα με τηνπαλιομοδίτικη γοητεία πιο πολύ από αυτό που ήταν συνη-θισμένο για τις κόρες με πόνο λες και είχε το προαίσθημαπως θα τον έχανε γρήγορα και με άσχημο τρόπο πως δεν θατον είχε αργότερα στις πιο σπουδαίες στιγμές της ζωής της

Από πολύ μικρή είχε την αίσθηση πως ο πατέρας της ή-ταν ο μοναδικός άντρας στον κόσμο που την αγαπούσε καιθα την αγαπούσε δίχως όρους και δίχως να της ζητήσει νrsquoαλλάξει κάτι από το χαρακτήρα της Εκείνη τον παρακα-λούσε laquoΜπαμπά σε χρειάζομαι μην τολμήσεις να μrsquo αφή-σεις Τι θα γίνω δίχως εσέναraquo και τον φιλούσε τον φιλούσεκαι κάποιες φορές τα δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια της έ-τσι δίχως λόγο μόνο με τη σκέψη πως θα μπορούσε κά-ποια μέρα να τον χάσει Όταν τον έθαψαν η ζωή της πάγω-σε στην ημερομηνία θανάτου του Ο κόσμος της όλος ξεθώ-ριασε Ο θάνατός του ήταν ένα ράγισμα στη ζωή της Έναςανυπέρβλητος πόνος μπροστά στην απώλειά του Ένα πέν-θος δριμύ Απόμακρη και σιωπηλή θύμωνε τις περισσότε-ρες φορές με τη μητέρα της επειδή δεν είχε πεθάνει εκείνηστη θέση του Συνέχισε να παίζει παρτίδες πόκερ αλλά τώ-ρα με το φάντασμά του να καθαρίζει και να γυαλίζει τα ό-πλα του σαν να επρόκειτο να φύγουν οι δυο τους την επομέ-

182


Θέλω το φως της Σελήνης για τη νύχτα μου τη θλιμμένη γιανα πιστέψω σταλμένη από το Θεό την ψευδαίσθηση που με πρόδωσε για να σε νιώσω δική μου δική μου όπως καμιά άλλη γιατί απότότε που έφυγες δεν είδα πια το φως της Σελήνης


νη για κυνήγι να παίζει στο πιάνο τις μουσικές που του ά-ρεσαν ενώ πενθούσε τον ήλιο τη χαρά της ζωής και ταχρόνια τα οποία έρχονταν δίχως την αγάπη του Δεν τον ξέ-χασε ποτέ Δεν πέρασε μέρα να μην τον θυμηθεί να μηνκλάψει παίζοντας στο πιάνο το laquoLuz de Lunaraquo και να μηντου μιλήσει laquoΕίδες μπαμπά σrsquo το έλεγα εγώ πως δεν υ-πάρχει άλλος να μrsquo αγαπάει όπως εσύraquo Της έμεινε έναςκαημός διαρκείας

Ο πατέρας της την είχε μεγαλώσει με την ιδέα πως ήταντόσο μοναδική ώστε δεν μπορούσε να είναι ευτυχισμένηΤην κρατούσε στην αγκαλιά του και της ψιθύριζε

laquoΤα χαρισματικά άτομα με τη δική σου γοητεία Λάου-ρα είναι συνήθως δυστυχισμένα και καταλήγουν στη μονα-ξιάraquo

Την είχε πείσει πως θα ήταν δύσκολο να βρει ταίρι γιατίποιος μπορούσε να είναι αντάξιός της σrsquo αυτή τη ζωή Ήτανωραία Αμαζόνα σπουδαία Ημίθεα Το πράσινο βλέμματης τα πλούσια μαλλιά της η κορμοστασιά της ο τρόποςπου έγερνε ελαφρά το κεφάλι της στο πλάι σε μάγευαν καικαθώς την κοίταζες ένιωθες την ανάγκη να πάρεις ένα μου-σαμά και να ζωγραφίσεις το πορτρέτο της Ήταν αιθέριακαι άπιαστη σαν ένας άγγελος ο οποίος βρέθηκε κατά λά-θος μεταξύ των θνητών Τα χαρακτηριστικά της ήταν σπά-νια εξαιρετικά και αριστοκρατικά Όποιο αντικείμενο ερ-χόταν σrsquo επαφή μαζί της ως διά μαγείας αποκτούσε αξίαΤα εσώρουχά της τα φορέματά της τα καπέλα της τα πα-πούτσια της γίνονταν αμέσως πολύτιμα κι επιθυμητά σταμάτια των άλλων Οι φίλες της κρυφά την ζήλευαν και γιrsquoαυτό στο τέλος κατέληξε μόνη να μην έχει έναν άνθρωπο να


183


μοιραστεί τα μυστικά της Σε όλες τις φωτογραφίες πουτης είχαν τραβήξει μέχρι τότε αλλά και σε όσες θα έβγαζεαργότερα φαινόταν πάντα φευγάτη μυστηριώδης και ποτέχαμογελαστή Ήταν γεμάτη εκκεντρικότητες οι οποίεςαύξαναν τη γοητεία της όπως να γυρίζει την Αθήνα μόνημε τα πόδια να κάθεται με τις ώρες ακίνητη στον κήπο δί-χως να νιώθει το κρύο ή τη ζέστη να κλαίει παίζοντας στοπιάνο τις laquoΠολωνέζεςraquo του Σοπέν Οι τραγωδίες της ζωήςη φτώχια οι πολιτικές αναταραχές της Αθήνας η βία ηκοινωνική αδικία ndashπραγματικότητες οι οποίες τόσο δαιμό-νιζαν τη Θάλειαndash έμεναν έξω από την πόρτα γιατί μέσαστο δωμάτιο όταν έπαιζε πιάνο η Λάουρα Αλφιέρι υπήρ-χαν μόνο θεϊκές μουσικές ανείπωτες λέξεις έκρηξη συναι-σθημάτων Ήταν γεμάτη πάθος για όλα τα πράγματα πουτην περιέβαλλαν γεγονός το οποίο τής προσέθετε ένα τρέ-μουλο στα χείλη κατά τέτοιο τρόπο που η αναγεννησιακή ο-μορφιά της κέρδιζε εκείνο το κάτι το άγριο το οποίο τής ε-πέτρεπε νrsquo αγγίζει το τέλειο για να μοιάζει θεϊκή

Είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει σrsquo έναν κόσμο πλυμέ-νο σιδερωμένο και τακτοποιημένο όπως ένα καλοστρωμέ-νο κρεβάτι Από μικρή είχε τοποθετήσει τον εαυτό της στοκέντρο του σύμπαντος και όλα τα υπόλοιπα κάπου εκεί έ-ξω λες και δεν την αφορούσαν λες και αφορούσαν μόνο τηνταραγμένη ζωή της οικογένειάς της τα πάθη του πατέρατης τους καβγάδες των γονιών της την κουρασμένη σχέσητους τις χειρότερες σιωπές τους τον άγονο κόπο της Κο-κόνας να καλύψει με ψευτιές την αλήθεια στα μάτια της ί-διας και των αδερφών της Εκείνη την εποχή όταν ζούσανστο Μονρεάλε της Σικελίας η Λάουρα ήταν ακόμα ήρεμη

184



μέσα στη βεβαιότητα της σπουδαιότητάς της Ξαφνικά συ-νέβη κάτι εντελώς τρελό μπήκε στην εφηβεία Οι ορμόνεςτης την παρέσυραν έξω από τον ήσυχο και ασφαλή κήποτης παιδικής της ηλικίας Ξαναγεννήθηκε δίχως τη σιγου-ριά της σωτηρίας μέσα στη θύελλα του κορμιού της τουθανάτου του πατέρα της και της οικονομικής κατάρρευσηςτης οικογένειάς της Για να σωθεί ύψωσε έναν τοίχο γύρωαπό τον εαυτό της Βρήκε τρόπους για να πεθαίνει ανώδυναη μέρα της Η ομορφιά της όμως σπαταλιόταν σε μια αδρά-νεια σε καθημερινές χειρονομίες που δεν είχαν κανένα νόη-μα κανένα σκοπό έτσι για να περνάει η ώρα Η ζωή άρχισενα κυλάει ερήμην της Την άφηνε αδιάφορη το κληρονομικόμεγαλείο της ο τίτλος της η φήμη της εξωτικής καλλονήςη περιέργεια και ο θαυμασμός στα μάτια των Αθηναίωνπου την έκριναν ως ξένη Την άφηναν αδιάφορη οι ταλα-ντούχες αδερφές της και τα προβλήματά τους αλλά τηνδιαόλιζε όταν άκουγε τη Ζαμπέτα Χαρβαλιά την πλύστραΑτταλιώ Χαϊμαντά και την παραδουλεύτρα ΣαμαλτάναΦυλακτού ndashας ψόφαγανndash να την αποκαλούν κοροϊδευτικάlaquoκόμισσαraquo Εκείνο το παρατσούκλι μεγαλειότητας της έδι-νε στα νεύρα Μα ποιος είχε δώσει την άδεια στις βρομιά-ρες να την αποκαλούν έτσι Την κούραζαν οι προσπάθειεςτης μητέρας της να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσά τουςΠολλές προσπάθειες Πολύ χάσμα Πολύς άγονος κόπος Τιςπερισσότερες φορές ότι έκανε ήταν μια πράξη επίθεσης ε-ναντίον της μητέρας της Και πώς δεν τα άντεχε εκείνη αυ-τά καθώς περνούσε ο καιρός και στοιβάζονταν τα χρόνια ndashήδη είκοσι δύοndash και ήξερε πως ενώ κανένας δεν το συζη-τούσε φανερά το αναπόφευκτο την περίμενε ένας προκα-


185


θορισμένος πλούσιος και άκεφος γάμος με ενέχυρο τον τίτ-λο της μια αιματοχυσία δική της για να μεταγγίσει ζωήστην ετοιμοθάνατη οικογένειά της

Μετεωριζόταν αμίλητη πάνω από την άβυσσο του μέλ-λοντός της ενώ τους ανεχόταν όλους με κόπο τη μητέρατης δεσποτική στην ανασφάλεια της χηρείας της που είχεξεχάσει πως είναι γυναίκα τη Θάλεια οπαδό ενός καινούρ-γιου γυναικείου κινήματος γραφική μέσα στην πλήρηπνευματική της σύγχυση τη Δανάη που διεκδικούσε ενά-ντια στο κατεστημένο μια θέση στο Πολυτεχνείο και μεκαθηγητή της τον Βολανάκη ζωγράφιζε θαλασσογραφίεςγια να πνίξει μέσα στα σκοτεινά νερά τους τον έρωτά της γιατον ξάδερφό της νομίζοντας πως κανείς δεν το είχε πάρειχαμπάρι ndashο κόσμος το rsquoχει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμά-ριndash τη θεία της ίσως το μόνο συμπαθητικό άτομο αλλά βα-ρετή μέχρι θανάτου τις βρομιάρες υπηρέτριες προπαντόςεκείνη την αυθάδη δούλα τη Ζαμπέτα η οποία δεν είχε ιδέααπό στοιχειώδεις ευγένειες της ζωής τον Αρναούτη πουτην συνόδευε με το άλογο στις περιπλανήσεις της στην αθη-ναϊκή εξοχή και δεν την άφηνε από τα μάτια του ενώ εκείνηήθελε να είναι μόνη και νrsquo αναπολεί τις βόλτες με τον πατέ-ρα της τα ξαδέρφια τους θείους ιδίως τον Μπαλτατζή οοποίος ελλείψει πατέρα είχε αυτοδιοριστεί επιτηρητής τηςαρετής της όλους όλους Ευτυχώς υπήρχε η μουσική Μό-νο για τη μουσική ζούσε Καμιά φορά όταν ο θυμός της κό-παζε ξεχνιόταν παρατηρούσε τη μητέρα της και πολύ θαήθελε να της μοιάζει Να είναι ικανή να οργανώνει δεξιώ-σεις και τραπέζια να κουμαντάρει τις υπηρέτριες μόνο μενεύματα να διευθύνει με εξαιρετική μαεστρία τις συζητή-

186



σεις ώστε να μη βαριούνται οι καλεσμένοι της Εκείνες τιςστιγμές της ανακωχής την θαύμαζε τη μητέρα της Η ίδιαδεν είχε πάρει τίποτε από τα θετικά στοιχεία της μόνο τααρνητικά της είχε κληρονομήσει Τις υπόλοιπες φορές τηνμισούσε καθώς αντιλαμβανόταν πως η Κατίγκω με τοντρόπο της ήθελε η Λάουρα να είναι η προέκτασή της στονκόσμο το αντίγραφό της μια καινούργια αρχή μετά την ο-λική καταστροφή της ζωής της Αφού δεν την είχε δικαιώ-σει ο σύζυγός της ας την δικαίωνε τώρα η ωραία κόρη της

Προχωρημένο πρωινό η Κατίγκω Χρυσολωρά έδωσε δια-ταγές στη Ζαμπέτα για το μεσημεριανό γεύμα πατροπα-ράδοτους λαχανοντολμάδες ndashόπως άρεσαν στον ξάδερφοΤιμολέοντα Χρυσολωρά που θα γευμάτιζε μαζί τουςndash γου-ρουνόπουλο με πατάτες ndashπεσκέσι τούς το είχε φέρει ο Αρ-ναούτης από τα Καλύβιαndash κοκκινογούλια σαλάτα ndashτους ταείχε στείλει η Νερτίλα η αδερφή του Πρίφτηndash τυριά πορ-τοκάλια και μανταρίνια από τον κήπο τους ενώ η Κρυ-σταλλένια θα φρόντιζε για το επιδόρπιο έναν μπακλαβάπου ήταν το φόρτε της έτσι για να θυμηθούν την Ανατολήτα μέρη τους χρονιάρα μέρα Η Ζαμπέτα σε ένα ψυχανέ-μισμα έπιασε πως κάτι laquoμαγείρευεraquo εκτός κουζίνας η αρ-χόντισσα πρωτοχρονιάτικα για να βάλει τόσο βαθιά το χέριστην τσέπη και να ξεπεράσει το μετρημένο βαλάντιό τηςΌχι πως δεν έτρωγαν καλά τις υπόλοιπες μέρες αλλά τόσηέγνοια πια νrsquo αρέσει το γεύμα στον ξάδερφο Μη τον χάσου-νε από πελάτη Τόση προετοιμασία τόσος κόπος τόσο κο-


187


ψομέσιασμα Να φέρουν για βοήθεια την παραδουλεύτραείχε προτείνει η Κατίγκω αλλά η Ζαμπέτα δε θέλησε γιατίόταν ήταν παρούσα στην κουζίνα η Σαμαλτάνα Φυλακτούπαράξενα γεγονότα συνέβαιναν δεν ψηνόταν το φαγητόδεν έβραζαν τα φασόλια δεν έδενε το σιρόπι χαλούσε η μα-ρέγκα έκοβε το γάλα ξίνιζε η γιαούρτη

laquoΝrsquo ανάψεις και το τζάκι της βιβλιοθήκης και μην ξεχά-σεις να κόψεις και μερικά ρόδια από τον κήπο για το καλόraquoτης είπε η Κατίγκω στο τέλος καθώς έβγαινε από την κου-ζίνα

laquoΚι άλλα ρόδια Τι να τα κάνουμε πια τόσα ρόδια Τσάκι-σα τη μέση μου πρωί πρωί για να καθαρίσω το λεκιασμένομάρμαρο από το ρόδι που σπάσατε χθες το βράδυraquo σιγο-μουρμούρισε η αυθάδης δούλα ξινίζοντας τα μούτρα της

laquoΣε άκουσαraquo της φώναξε η Κατίγκω από το διάδρομοΚατόπιν ξεκρέμασε το παλτό και το καπέλο της από το

πορτ-μαντό της εισόδου τα φόρεσε πήρε και το γούνινοlaquoμανσόνraquo της το μόνο που είχε σωθεί από το ξεπούληματων γουναρικών της και βγήκε στην πόλη να την φυσήξει οκρύος άνεμος μπας και ξεδιαλύνει μέσα στο μυαλό της τιςέγνοιες

laquoΧρόνια πολλά κυρία Χρυσολωρά καλή χρονιάraquo τηνξάφνιασε ένας χαμογελαστός Κόκος Πρίφτης κι ετοιμά-στηκε να της ανοίξει την πόρτα της άμαξας που λαμποκο-πούσε από καθαριότητα Φρεσκοξυρισμένος με τα καλάτου ο Αρναούτης μύριζε το φυσικό του άρωμα σαπούνι καικιτρολέμονο Κοντοστάθηκε

laquoΔε σου είπα χθες πως δε θα σε χρειαστούμε σήμεραΧρονιάρα μέρα μπορείς να την περάσεις με τους δικούς σουraquo

188



τον αποπήρε η Κατίγκω κι εκείνος της είπε με σημασία κιέγνεψε ντροπαλά προς το σπίτι

laquoΕδώ είναι η δική μου κυρία ΧρυσολωράraquolaquoΔε σε θέλει Κόκο Δε σε θέλειraquo μαλάκωσε η Κατί-

γκω μετανιωμένη για τον απότομο τρόπο της Ξαφνικάτου κράτησε το χέρι σε μια προσπάθεια μετάνοιας για όλεςτις προηγούμενες φορές μέσα στο χρόνο που τον είχε απο-πάρει ή τον είχε μαλώσει laquoΑξίζεις καλύτερη τύχη Κόκοraquoτου είπε με την καρδιά της

laquoΑυτή εδώ είναι η τύχη μου κυρία Χρυσολωράraquo της α-πάντησε ο Αρναούτης ήρεμα και πρόσθεσε laquoΟ επιμένωννικά στο τέλοςraquo

Του άρεσαν οι laquoκαθαρευουσιάνικες ελληνικούρεςraquo όπωςέλεγε με καμάρι όσες φορές η Κατίγκω τον πείραζε γιακάτι πομπώδεις φράσεις που πέταγε εδώ κι εκεί πολλέςφορές έτσι ξεκάρφωτα

laquoΠού τα έμαθες εσύ αυτά Κόκοraquo τον ρώτησε πάλι μεμια υποψία χαμόγελου

laquoΕγώ διαβάζω μορφώνομαι για να γίνω αντάξιός τηςraquoτης απάντησε ο Πρίφτης καθώς στριφογύριζε το καπέλοστα χέρια του

Τον άφησε στον καημό του ΑγιάτρευτοςΠήρε με τα πόδια τον κατήφορο για το Μοναστηράκι

προς την Παναγιά τη Γρηγορούσα Είχε ανάγκη από τη συν-δρομή της σήμερα Έσφιξε το γούνινο laquoμανσόνraquo στο στή-θος της και γέμισε τους πνεύμονές της με τον παγωμένο α-έρα Η αλκυονίδα μέρα του Γενάρη κάπως την παρηγόρησεΔιέσχισε τη Σταδίου και χώθηκε στα στενοσόκακα της Ερ-μού Στο Ροδακιό η χθεσινή ολοήμερη βροχή είχε ανακα-


189


τώσει λάσπη και καβαλίνα Ο τόπος έζεχνε Έφερε το χέριστη μύτη της και προσπέρασε βιαστική προσέχοντας τιςλακκούβες με τα βρομόνερα Στη Μητρόπολη η πρωινή λει-τουργία της Πρωτοχρονιάς είχε από ώρα τελειώσει Πρό-λαβε τους τελευταίους Αθηναίους που γύριζαν στα σπίτιατους Στην οδό Μητροπόλεως μερικοί καταστηματάρχεςείχαν ανοίξει τα μαγαζιά τους Απέφυγε πλανόδιους μικρο-πωλητές ξυπόλυτα χαμίνια άμαξες και μόνιππα σταμα-τημένα έξω στο προαύλιο της εκκλησίας και κατηφόρισετην Πανδρόσου Έξω από τη Γρηγορούσα ζητιάνοι τής ά-πλωσαν χέρια επίμονα Οι φτωχοί της πόλης παρακαλού-σαν για την ελεημοσύνη της Η διάχυτη δυστυχία ερχότανσε αντίθεση με την ηλιόλουστη μέρα Έβγαλε γρήγορα τοπορτοφόλι της μέσα από το γούνινο laquoμανσόνraquo κι έδωσε δε-ξιά κι αριστερά μερικές πεντάρες έτσι για να κοιμίσει τησυνείδησή της

Μόλις μπήκε μέσα στην εκκλησία την χτύπησε ζέστηκαι μυρωδιά από χνότα και απλυσιά Όπως φαινόταν ο κό-σμος είχε σχολάσει από ώρα και είχε αφήσει πίσω τη βρόματου Προχώρησε σε μια απόμερη γωνιά δίπλα στα μανουά-λια Τα κεριά δάκρυζαν Άναψε το δικό της κατόπιν πλη-σίασε στη θαυματουργή εικόνα στα αριστερά του ιερούΜέσα στο μισοσκόταδο άστραψαν τα μαλαματένια τάμα-τα κολιέ δαχτυλίδια σκουλαρίκια χρυσά νομίσματα ΗΚατίγκω γονάτισε Έσκυψε το κεφάλι και από τα βάθη τηςψυχής της βγήκε μια παράκληση Γρήγορα Γρηγορούσαμου Βοήθησέ με να βρω γρήγορα λύση στο πρόβλημά μουΈμεινε εκεί γονατισμένη για ώρα Συγκεντρωμένη στιςπαρακλήσεις της ένιωσε την ώρα να περνάει Κάποιοι την

190



έσπρωξαν Εμπόδιζε Την προσπέρασαν για να προσκυνή-σουν την εικόνα Εκείνη εκεί ακίνητη αμίλητη ανέκφρα-στη καθώς το μέσα της χτυπιόταν παρακαλούσε φώναζεενώ λέξεις ξεπηδούσαν από την ψυχή της Γρήγορα Γρη-γορούσα μου Γρήγορα Δε βαστώ άλλο Μέχρι εδώ ήταν οιαντοχές μου Ένιωθε πως είχε καταναλώσει όλη τη φαντα-σία της την εφευρετικότητά της τη δύναμή της και δεν τηςέμενε πια τίποτα Έδιωξε τις σκέψεις με μια απότομη κίνη-ση Είχαν ένα βάρος αβάσταχτο Δεν ήθελε να σκέπτεταισήμερα

Πήρε το δρόμο του γυρισμού κάπως πιο ήρεμη Η μέρακρύωνε όσο περνούσε η ώρα Το χνότο της άχνιζε Όταν μπή-κε σπίτι της το ρολόι της τραπεζαρίας μετρούσε μεσημέριΣτην είσοδο είχε προηγηθεί ένα μπουκέτο λουλούδια με τομπιλιέτο του Τιμολέοντα Χρυσολωρά ο οποίος θα ερχόταναργότερα για το γεύμα Το είχε φέρει ο αμαξάς του Τοπο-θετημένα μέσα σε βάζα σκορπισμένα σε κάθε γωνιά τουσαλονιού είδε και τα άλλα λουλούδια σταλμένα το ίδιοπρωί από την αδερφή της ενώ εκείνη έλειπε Πήρε την κάρ-τα με τη στρωτή καλλιγραφία της Μαργιόλας ευχές γιατον καινούργιο χρόνο Θα συναντιόνταν αύριο στον καθιε-ρωμένο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουαρίου Χορός Α-νακτόρων Τον είχε ξεχάσει Ή μάλλον είχε κάνει φιλότιμεςπροσπάθειες να τον ξεχάσει Θυμήθηκε την τρίτη στη σειράμεταποίηση της βραδινής της τουαλέτας και της ήρθε νακοπεί στα δυο

Το σαλόνι ήταν στολισμένο γιορτινά Το βλέμμα της Κα-τίγκως σταμάτησε στην ομορφιά του δωματίου Έκανε μιαγρήγορη επιθεώρηση Τα είδε όλα συμμαζεμένα και τακτο-


191


ποιημένα όπως της άρεσε Έπιπλα και αντικείμενα βαλμέ-να στη σωστή τους θέση Τίποτα να μην ξεφεύγει από μια αό -ρατη τάξη Τίποτα να μην υπάρχει ξεχασμένο στη μέση έναμαξιλάρι ή ένα τασάκι ή ένα βιβλίο Νωρίς το πρωί είχε πε-ράσει το άγιο χέρι της Ζαμπέτας Η φωτιά έκαιγε στο τζά-κι Τα ξύλα έσκαγαν τις σπίθες τους σαν βεγγαλικά Κοντο-στάθηκε στην πόρτα Σκέφτηκε πως η αξιοπρέπεια τουσπιτιού της επέβαλλε μόνο ευγενή συναισθήματα εκλεπτυ-σμένες συζητήσεις και χαμόγελα συγκρατημένα τόσο ώστενα μην αποκαλύπτονται οι οδοντοστοιχίες Η ματιά της α-γκάλιασε τις κόρες της Η Δανάη ξεφύλλιζε το λεύκωμά τηςκαι διάβαζε όσα τής είχαν γράψει οι φίλες της laquoΤι εύχεσθεεις την κτήτοραraquo Αδυνατισμένη συχνά μελαγχολική καιμουτρωμένη είχε γίνει η καθημερινή έγνοια της Κατίγκως

laquoΒρε μπας και είναι ερωτευμένηraquo το έφερνε απέξω α-πέξω η Κοκόνα Κρυσταλλένια

Η Κατίγκω τυφλήlaquoΜα τι είναι αυτά που λες θεία Μικρό κορίτσι είναι α-

κόμα Έρωτες και σαχλαμάρες Αυτό μόνο μας έλειπεraquoΕντελώς τυφλήΗ Θάλεια καθισμένη στην πολυθρόνα είχε ακουμπήσει

μερικές λευκές κόλλες χαρτί στο τραπεζάκι του καφέ κι έ-γραφε Έγραφε Έγραφε Εκείνη μόνο έτσι ένιωθε ελεύθε-ρη Εγκατέλειπε τον εαυτό της στις λέξεις γιατί μόνο σrsquoαυτές έβρισκε την ουσία της ζωής της Δίπλα η Λάουρατους πρόσφερε μεγαλόκαρδα το δεξί προφίλ της καθώς όρ-θια χάζευε αφηρημένη έξω από το παράθυρο την οδό Πανε-πιστημίου Η ωραία κόρη της δεν έκανε τίποτα διαφορετικόαπό αυτό που είχε κάνει χθες κι εκείνο που θα έκανε αύριο

192



χάζευε αφηρημένη Ένα τίποτα Η Κατίγκω με έναν ανα-στεναγμό πέρασε μέσα σκορπίζοντας ευχές για τον και-νούργιο χρόνο Η Θάλεια και η Δανάη σηκώθηκαν Αγκα-λιάστηκαν Φιλήθηκαν και οι τρεις με θέρμη Η Λάουρα έ-μεινε αμέτοχη αδιάφορη στη γιορταστική ατμόσφαιραΚάποιες άκεφες ευχές ανέβηκαν στα χείλη της Γύρισε τομάγουλο νrsquo αποφύγει το φιλί της Κατίγκως το οποίο ερχό-ταν απειλητικό να την τραβήξει από την αδράνειά της Δεντα κατάφερε Το δέχτηκε σαν ένα αναγκαίο κακό όπως τηνκουταλιά μουρουνόλαδο που την υποχρέωναν να καταπίνεικάθε βράδυ όταν ήταν μικρή πριν ακόμα επαναστατήσεικαι τα πετάξει όλα στα σκουπίδια μάνα μουρουνόλαδο καικαλή συμπεριφορά Στα ρουθούνια της ήρθε προπομπός τομοναδικό άρωμα της μητέρας της φρεσκάδα εξοχής καικάτι άλλο απροσδιόριστο αλλά έντονα ευχάριστο γυναι-κείο κι επιθυμητό Θα το αναγνώριζε ανάμεσα σε χιλιάδεςάλλα Σούφρωσε τη μύτη της και προσπέρασε με βασιλικόαέρα τη χαρούμενη ομήγυρη Τα μακριά μαλλιά της κυμά-τισαν στην πλάτη της τον ασημόχρυσο όγκο τους Σκόρπι-σε πίσω της απαξίωση μαζί με μυρωδιά από ορμόνες Ά-νοιξε τη δίφυλλη πόρτα και μπήκε στην αίθουσα μουσικήςΣε λίγο οι νότες από το laquoΝανούρισμαraquo του Σούμπερτ ξεχύ-θηκαν σε όλο το σπίτι

Η Κατίγκω κατέβηκε στην κουζίνα Ευωδίαζε ο τόποςΗ Ζαμπέτα και η Κοκόνα και οι δυο με ανασηκωμένα μα-νίκια πάνω από αχνιστές κατσαρόλες επέβλεπαν τις τελευ-ταίες λεπτομέρειες η Ζαμπέτα το φαγητό η Κρυσταλλέ-νια το σιρόπι για τον μπακλαβά

laquoΛέω να τον συνοδέψουμε με σαμιώτικο γλυκό κρασίraquo


193

7o


πρότεινε η θεία laquoΜας έχουν μείνει ακόμα δυο μπουκάλιαraquoπρόσθεσε αλλά είχε ήδη μετανιώσει για το τελευταίο σχό-λιό της Εκείνη η λέξη laquoακόμαraquo η μικρούλα η τοσοδούλαμε την τεράστια κρυμμένη σημασία της δήλωνε έλλειψηκαι ήταν ικανή να ταράξει τόσο την ανιψιά της ώστε να χα-λάσει το πρωτοχρονιάτικο γεύμα

Η Κατίγκω έσκυψε πήρε ένα κουτάλι και δοκίμασε τησάλτσα των λαχανοντολμάδων

laquoΘέλει ακόμα λίγο να δέσειraquo σχολίασε για να πει κάτιΠροτού επιστρέψει στο σαλόνι κοντοστάθηκε laquoΖαμπέταμην ξεχάσεις το μεσημέρι να φωνάξεις τον Πρίφτη και νατου βάλεις φαγητό Ξεροσταλιάζει ο δόλιος έξω χρονιάραμέραraquo της είπε και η Ζαμπέτα Χαρβαλιά μόλις η Κατί-γκω εξαφανίστηκε και αφού βεβαιώθηκε πως η Κοκόνα δεντην έβλεπε σήκωσε τα χέρια της κι έριξε δυο μούντζες προςτη μεριά που φαντάστηκε πως θα βρισκόταν ο Αρναούτης

Μέχρι να δέσει η σάλτσα των λαχανοντολμάδων χτύπη-σε το κουδούνι της εξώπορτας ο Τιμολέων Χρυσολωράς

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς πίσω από τον καπνό του πούρουτου κοίταξε σκεπτικός την Κατίγκω Πίστευε πως οι γυ-ναίκες πάντα υπερέβαλλαν Έβλεπε τώρα την ξαδέρφη τουνrsquo αγωνιά καθώς με κόπο διστάζοντας και κομπιάζονταςέψαχνε τις κατάλληλες λέξεις για να του περιγράψει την ει-κόνα της πραγματικής οικονομικής της κατάστασης τηνοποία τόσα χρόνια επιμελώς του έκρυβε κι εκείνος δεν ήξε-ρε τι να πιστέψει Πίσω από κάθε ματιά της κάθε σύσπαση

194



του προσώπου της κάθε λέξη της κάθε κόμπιασμα της φω-νής της υπήρχε ο αυτόχειρας ολοζώντανος και η στραπα-τσαρισμένη αξιοπρέπειά της Υπερέβαλλε η ξαδέρφη τουΉταν δυνατό η κατάσταση να ήταν τόσο σοβαρή κι εκείνοςάντρας πεπειραμένος και παντογνώστης να μην το είχε πά-ρει χαμπάρι Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου Η ΚατίγκωΧρυσολωρά είχε καταφέρει να τον βάλει σε αμφιβολία γιατις ικανότητές του γιατί εδώ και πέντε χρόνια που την επι-σκεπτόταν κι έτρωγε συχνά στο σπίτι της είχε μεν αντιλη-φθεί την οικονομική στενότητα αλλά δεν μπορούσε να φα-νταστεί το βαθμό της ανέχειας η οποία θα ήταν ικανή να ο-δηγήσει την ξαδέρφη του περήφανη και ψηλομύτα από φύ-ση της να του ζητάει τώρα απροκάλυπτα να της βρει πλού-σιο σύζυγο για την ωραία κόρη της προσφέροντας τον τίτ-λο της Λάουρας ως ενέχυρο

Είχαν τελειώσει το γεύμα με συνοδεία τις ευφυείς συζη-τήσεις της Θάλειας Πάντα εκείνη η ανιψιά του μονοπωλού-σε τη συζήτηση με το πνεύμα της ενώ η Λάουρα με την ο-μορφιά και τη μουσική της Η τρίτη ζωγράφιζε με εξαιρε-τικό ταλέντο αλλά δεν είχε εξελιχτεί ακόμα σrsquo αυτό που θαγινόταν στο μέλλον μια από τις πρώτες γυναίκες ζωγρά-φους της Αθήνας Ο Χρυσολωράς είχε προλάβει να τους α-ραδιάσει τα τελευταία νέα της πρωτεύουσας Μίλησαν γιατις θεατρικές παραστάσεις του χειμώνα και θυμήθηκαν ταπερσινά εγκαίνια του laquoΒασιλικού Θεάτρουraquo και συγκεκρι-μένα στις 24 Νοεμβρίου του 1901 με τον laquoΑγαμέμνοναraquoτου Αισχύλου παράσταση στην οποία τις είχε συνοδέψει οξάδερφος Αλλά μίλησαν και για θέματα που έκαιγαν όπωςαυτό των σκουπιδιών


195


laquoΆκουσα πως ο δήμαρχος Μερκούρης διαπραγματεύε-ται με κάποιον εργολάβο Γεωργόπουλο την καθαριότητατης πόλης μας Λένε πως ο αριθμός των κάρων του Δήμουθrsquo αυξηθεί ενώ οι οδηγοί τους και οι οδοκαθαριστές θα βά-λουν στολέςraquo είπε ο Χρυσολωράς

laquoΌλα τα rsquoχε η Μαριορή ο φερετζές τής έλειπεraquo σχολία-σε χαμηλόφωνα η Ζαμπέτα ενώ σερβίριζε τον μπακλαβάτης Κρυσταλλένιας και η Κατίγκω την κεραυνοβόλησε μεμια ματιά

laquoΑς ελπίσουμε να το δούμε γρήγορα Να καθαριστεί ε-πιτέλους η Αθήνα μας Νrsquo ασφαλτοστρωθούν και οι δρόμοιμαςraquo συμφώνησαν οι γυναίκες

Συνέχισαν μιλώντας για τις καινούργιες εκδόσεις της Ε-στίας του Σαλίβερου και του διεθνούς βιβλιοπωλείου Ε-λευθερουδάκη-Μπαρτ Σχολίασαν την πολιτικοκοινωνικήσάτιρα του Πολύβιου Δημητρακόπουλου στο βιβλίο του μετίτλο Ελληνική Πολιτεία Είχε κυκλοφορήσει πριν από με-ρικά χρόνια αλλά ήταν πάντα επίκαιρο Τα γέλια τους έ-παιξαν μουσική πάνω στα κρύσταλλα Μίλησαν και για τονκαθιερωμένο χορό των Ανακτόρων της 2ας Ιανουαρίου Θαπήγαινε μόνο η Κατίγκω με τη Λάουρα Θα περνούσαν νατις πάρουν οι Μπαλτατζήδες με τους γιους τους που ήτανκαι αυτοί καλεσμένοι Η Δανάη ξαφνικά στραβομουτσούνια-σε Άρχισε την γκρίνια Ήθελε να πάει μαζί τους αλλά ή-ταν μικρή ακόμα δεν είχε συμπληρώσει την απαιτούμενηηλικία για τέτοιου είδους εξόδους

laquoΜη βιάζεσαι να μεγαλώσεις Θα έρθει η ώρα σουraquo τηνπαρηγόρησε η Κρυσταλλένια αλλά η Δανάη είχε ήδη με-λαγχολήσει Πέρασε το υπόλοιπο βράδυ μουτρωμένη

196



Κάποια στιγμή όταν δεν έβλεπαν οι άλλοι η Κατίγκωτην πήρε παράμερα και την στρίμωξε

laquoΚοίτα με στα μάτια Τι έχεις Ένας χαμένος χορός δενμπορεί να προκαλεί τέτοια απελπισίαraquo

Η Δανάη προσπάθησε νrsquo αποφύγει τα μάτια της μητέραςτης γιατί δεν είχε μάθει ακόμα νrsquo αμύνεται στην εισβολήτης Κατίγκως

laquoΤίποτα είμαι καλά είμαι καλάraquo βιάστηκε να πει ψέ-ματα για να γλυτώσει την ανάκριση

laquoΔε με έπεισες Θα λογαριαστούμε αργότεραraquo άφησε ηΚατίγκω μια απειλή

Η Θάλεια δεν πήγαινε σε χορούς και ματαιόδοξες εκδη-λώσεις Τις απαξίωνε Καβγάδες παρακλήσεις απειλές

laquoΜόνο νεκρή θα με πάρεις μαζί σου στο πανηγύριraquo έλε-γε στη μητέρα της με θυμό και πείσμα

Η Κατίγκω δεν είχε κουράγιο για επιπλέον διαπληκτι-σμούς

laquoΘα με σκοτώσει στο τέλος αυτή η κόρηraquo ψιθύρισε κι έ-δωσε τόπο στην οργή

Η επαναστάτρια κόρη της όμως βρήκε αμέσως ευκαιρίανα σχολιάσει την ανόητη ματαιοδοξία των χορών

laquoΟι γυναίκες αντί να καταναλώνουν την ενέργειά τουςστους χορούς είναι προτιμότερο να κατεβαίνουν στους δρό-μους και νrsquo απαιτούν τα δικαιώματά τουςraquo

Οι γυναίκες δεν έπαιρναν σπουδαίες θέσεις εργασίας δενψήφιζαν δεν υπολογίζονταν Πώς μπορούσε να τα ανεχτείαυτά η Θάλεια Αλφιέρι και να συζητάει για χορούς και α-στικές κουταμάρες

Η Κατίγκω της έριξε μια δολοφονική ματιά Δεν είναι α-


197


νάγκη να γινόμαστε ρεζίλι στους ξένους Άλλαξε γρήγορακουβέντα Έπιασε το θέμα που την απασχολούσε εδώ καικαιρό το διπλανό γωνιακό μέγαρο Πανεπιστημίου και Ο-φθαλμιατρείου Παλιά ανήκε σε κάποιον πλούσιο Αιγυ-πτιώτη Πριν από τρία χρόνια είχε πουληθεί σε Έλληνα πουέμενε στο Λονδίνο όπως είχαν μάθει από το δικηγόρο τουπωλητή Μέχρι εκείνη τη μέρα δεν είχε πατήσει κανένας τοπόδι του να το ανοίξει να το αερίσει να καθαρίσει τον κήποndashμεσοτοιχία με το δικό τουςndash από τα αγριόχορτα που σε λί-γο θα τους έπνιγαν

laquoΈχει γεμίσει ποντίκια Περνούν στο δικό μας κήπο Οιφάκες δεν κάνουν πια τίποτα Πρέπει να φέρω ειδικό να μαςκάνει μυοκτονία Δεν ξέρω ποιοι είναι αυτοί οι ασυνείδητοιπου τους περισσεύουν χρήματα και αγοράζουν σπίτια γιανα τα αφήσουν κατόπιν να καταρρεύσουνraquo γκρίνιαξε η Κα-τίγκω το αγαπημένο της θέμα αλλά σταμάτησε έγκαιραΗ Κοκόνα την επανέφερε στην τάξη Χρονιάρα μέρα ας μι-λούσαν για πιο ευχάριστα θέματα

Τα θαυμάσια εδέσματα της Κρυσταλλένιας κι εκείνηςτης περίεργης και αναιδέστατης οικονόμου με τα παρδαλάμάτια ήταν μια γιορτή αρωμάτων και γεύσεων για τον Τι-μολέοντα Χρυσολωρά Του θύμιζαν τόσο πολύ τον εαυτότου μικρό τις μυρωδιές από το πατρικό του σπίτι τη μητέ-ρα του ένα σωρό συγγένισσες που άφηναν για λίγο στην ά-κρη τις κατσαρόλες και τον κανάκευαν στην αγκαλιά τους ndashlaquoΤζιέρι μου ψυχή της ψυχής μουraquo Αυτά τα ευλογημέναγεύματα στο σπίτι της Κατίγκως και της Κρυσταλλένιαςείχαν τη δύναμη και τον ξαναγύριζαν στα παιδικά του χρό-νια τον ξεκούραζαν τον καθάριζαν από της ζωής τη συσ-

198



σωρευμένη λύπη τις απογοητεύσεις τις αυταπάτες ndash ναιείχε κι εκείνος αρκετέςndash και τον άφηναν νοσταλγό αυτούπου δεν είχε γνωρίσει ποτέ μιας συμβίωσης με σύντροφο ηοποία να μιλάει την ίδια γλώσσα μrsquo εκείνον δηλαδή απλάΕλληνικά της καρδιάς

Όταν έφτασε η ώρα του καφέ η Κατίγκω τον παρακά-λεσε να περάσουν στη βιβλιοθήκη Ήταν έτοιμος να ζητή-σει και τη συντροφιά της Κρυσταλλένιας που το στόμα τηςήταν γεμάτο εκείνα τα απλά Ελληνικά της καρδιάς αλλάκατάλαβε εγκαίρως πως η Κατίγκω κάτι είχε να του πειπροσωπικό και τον ήθελε μόνο του Η βιβλιοθήκη δωμάτιομε τη σφραγίδα του Εμμανουήλ Χρυσολωρά του έδωσε τηγνώριμη θαλπωρή εκείνη που ένιωθε όταν παλιά επισκε-πτόταν το μακρινό του συγγενή ο οποίος είχε περάσει ταδυο τελευταία χρόνια της ζωής του στο μέγαρο της οδούΠανεπιστημίου Κοίταξε τα ράφια στους τοίχους με τα δερ-ματόδετα βιβλία του και τις προθήκες με τα ιατρικά του ερ-γαλεία Ήταν όλα όπως τα είχε αφήσει ο Εμμανουήλ Τί-ποτα δεν είχε αλλάξει Τόσα χρόνια η Κατίγκω διατηρούσεένα κομμάτι του πατέρα της ολοζώντανο Η φωτιά στοτζάκι έκαιγε χαρούμενη Η ξαδέρφη του έκλεισε την πόρταάναψε τις λάμπες και του έδειξε τον καναπέ Κάθισε δίπλατου διστακτική αναποφάσιστη Το φως της λάμπας γλύ-κανε το αυστηρό σκούρο των μαονένιων επίπλων και σαν νrsquoαλάφρυνε τα ράφια από το βάρος των σπάνιων εκδόσεωνΣτη διπλανή αίθουσα μουσικής η Λάουρα έπαιζε γνωστέςχριστουγεννιάτικες μελωδίες στο πιάνο Κι εκεί στο μετέ-ωρο γκρι του σούρουπου που έμπαινε από το παράθυρο οΤιμολέων Χρυσολωράς κοίταξε την Κατίγκω περιμένο-


199


ντας Ήταν ωραία γυναίκα Την θυμήθηκε όπως ήταν στανιάτα της Εκείνη την εκρηκτική νιότη της τη νιότη της ό-ταν όλα φαίνονταν πιθανά και στη ζωή της δεν υπήρχε τί-ποτα να την προετοιμάζει για τις μελλοντικές απώλειες καιτον ασυγχώρητο θάνατο Έκανε εντύπωση εκείνα τα χρό-νια Όταν έμπαινε στο σαλόνι σταματούσαν οι συζητήσειςΤώρα κρατούσε κάτι από εκείνο το παλιό πένθος της για τοσύζυγο που είχε χαθεί σε ατύχημα

laquoΗ Λάουρα έχει ένα καλό όνομα κι έναν τίτλο δίχως οικο-νομικό αντίκρισμαraquo είπε ξαφνικά η Κατίγκω με την πρό-θεση να του τα εξομολογηθεί όλα laquoΖητώ τη βοήθειά σουΜόνο εσύ με τις γνωριμίες σου μπορείς να με βοηθήσειςraquo

ΚοντοστάθηκεlaquoΝα σε βοηθήσω Πώςraquo την διέκοψε εκείνος θέλοντας

να την εκδικηθεί για περασμένες αρνήσειςlaquoΓυρεύω σύζυγο για τη Λάουρα ξάδερφεraquo συντόμευσε

η ΚατίγκωlaquoΜα στο παρελθόν σου πρότεινα από μόνος μου κάποιους

υποψηφίους Κατίγκω αλλά εσύ τους απέρριψες ασυζητη-τίraquo της θύμισε όχι δίχως κάποια ενόχληση για την παλιάαπαξίωση

laquoΔε χρειάζομαι απλώς κάποιον να παντρευτεί τη Λάου-ρα Τέτοιοι μνηστήρες υπάρχουν πολλοί Φτάνει να πάμεστο χορό του ldquoΠαρνασσούrdquo ή σε κάποια από τις διάφορεςδεξιώσεις που μας καλούν και αμέσως οι εθελοντές μαζεύο -νται γύρω της όπως οι μέλισσες στο μέλι Φτάνει να βγειστο δρόμο και ο κόσμος σταματάει να την χαζέψει Εξάλ-λου αν ήθελα απλώς γαμπρό για τη Λάουρα θα μπορούσενα βοηθήσει και ο Μπαλτατζής με τις γνωριμίες του από το

200



Πανεπιστήμιο Όμως εγώ χρειάζομαι επειγόντως κάποιονικανό κι έτοιμο να δεχτεί να σώσει όλη την οικογένειαraquo τονέκοψε εκείνη βιαστικά

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς έμεινε αποσβολωμένος Κι ε-κεί στην εύγλωττη σιωπή του ξάδερφου η Κατίγκω άδεια -σε τα σωθικά της αναμνήσεις απομεινάρια του παρελθό-ντος θραύσματα του παρόντος και οράματα του μέλλοντοςΌλη την ακαταστασία μιας ζωής που τελείωσε άδοξα Σrsquo έ-να δικό της εσωτερικό χρόνο παρελθόν παρόν και μέλλονμπερδεύτηκαν παρέβλεψαν στοιχειώδεις ευγένειες καιπροσχήματα ζωής Η Κατίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέρι είπελόγια της ανάγκης Στο τέλος σώπασε αποκαμωμένηπροσφέροντας στον ξάδερφο μια θλιβερή εκδοχή του μέλ-λοντός τους

Ο καφές κρύωσε ξεχασμένος πάνω στο τραπέζι Το πού-ρο ακάπνιστο έσβησε μόνο του μέσα στο κρυστάλλινο τα-σάκι Η Λάουρα είχε από ώρα σταματήσει τις χριστουγεν-νιάτικες μελωδίες στο πιάνο Την άκουσαν να παίζει το laquoLuzde Lunaraquo και ο αβάσταχτος λυγμός των δαχτύλων της πά-νω στα φιλντισένια πλήκτρα τούς συγκλόνισε Κοιτάχτηκαν

laquoΤι γνώμη έχει η Λάουρα Θα δεχτεί έναν τέτοιο γάμοαπό ανάγκηraquo ρώτησε σκεπτικός ο Χρυσολωράς

laquoΗ Λάουρα δεν έχει γνώμη Θα κάνει το καθήκον τηςγια να σώσει την οικογένειά τηςraquo απάντησε κοφτά η Κα-τίγκω και απέκλεισε κάθε άλλη συζήτηση

Ο ξάδερφος την κοίταξε με αμφιβολία αλλά δε συνέχι-σε Έμειναν και οι δυο για λίγο στη σιωπή Η Πρωτοχρονιάτου 1902 τελείωνε καθώς το σούρουπο έπεφτε απαλά πάνωαπό την Αθήνα


201


laquoΔεν μπορούσα να τα φανταστώ όλα αυτά Κατίγκωraquoσυνήλθε πρώτος ο Χρυσολωράς και σκέφτηκε πόσο λίγαξέρουμε τελικά γιrsquo αυτούς που νομίζουμε πως γνωρίζουμεκαλά laquoΔεν μπορούσα να φανταστώ το μέγεθος του προ-βλήματοςraquo συμπλήρωσε

Ήθελε να την ρωτήσει κι άλλες λεπτομέρειες να συ-μπληρώσει τα κομμάτια που έλειπαν από το φάκελο laquoΚα-τίγκω Χρυσολωρά-Αλφιέριraquo οικογενειακή υπόθεση η ο-ποία τον είχε απασχολήσει για πέντε χρόνια αλλά την είδεσκοτεινή και την ένιωσε δυστυχισμένη Την λυπήθηκε Ά-φησε τις λέξεις να πεθάνουν στη σιωπή Έσκυψε και τηςκράτησε το χέρι

Η Κατίγκω τον κοίταξε με ευγνωμοσύνη Αν υπήρχεκάποιος στον κόσμο ικανός να την βοηθήσει ήταν μόνο οξάδερφος Τιμολέων Χρυσολωράς Έκανε καλά που τον ε-μπιστεύτηκε Κάπου μέσα στο χάος της ψυχής της ένιωσεμια ξεχασμένη ανακούφιση

laquoΗ Κρυσταλλένια Ποιος είναι ο ρόλος της Κρυσταλλέ-νιας σε όλα αυτάraquo την ρώτησε εκείνος

Η Κατίγκω ξαφνιάστηκεlaquoΔεν ξέρω τι θα γινόμουν δίχως την Κρυσταλλένια Εί-

ναι ο φύλακας άγγελός μουraquo του απάντησε αμέσως και τοπρόσωπό της φωτίστηκε

laquoΚάποια στιγμή θέλω να μιλήσουμε για την Κοκόνα Ό-χι τώρα Δεν είναι τώρα η κατάλληλη ώρα Θα βρούμε μιαάλλη ευκαιρίαraquo είπε ο Τιμολέων Χρυσολωράς και η Κατί-γκω με τη σκέψη στο δικό της πρόβλημα δεν τον ρώτησελεπτομέρειες

laquoΌποτε θέλειςraquo του απάντησε αφηρημένη

202



Πάνω στην ώρα η Ζαμπέτα χτύπησε την πόρταlaquoΗ θεία σας ρωτάει αν επιθυμείτε να σερβίρω τώρα το

τσάιraquo απευθύνθηκε στην Κατίγκω ενώ έριχνε κρυφές μα-τιές στον Χρυσολωρά Κάτι μαγειρεύουν αυτοί οι δυο Κό-βω το κεφάλι μου πως πρόκειται για προξενιό Φασαρίες θαέχουμε με την laquoκόμισσαraquo Ποιος μας γλυτώνει

Η Κατίγκω κοίταξε το ρολόι πάνω στο γραφείο Η ώρα ή-ταν ήδη πέντε Ο χρόνος είχε περάσει δίχως να το καταλάβουν

laquoΣερβίρισέ το στο σαλόνιraquo της έδωσε οδηγίες και η Ζα-μπέτα τους άφησε πάλι μόνους

Η φωτιά στο τζάκι κόντευε να σβήσει Η Κατίγκω ση-κώθηκε Ο Τιμολέων Χρυσολωράς την ακολούθησε σκεπτι-κός Μηχανικά έσιαξε την τσάκιση του παντελονιού του καιστερέωσε τη γαρδένια στο πέτο του

laquoΓια όσα λέγαμε πριν για τη Λάουρα κάτι έχω στο νουμου Η λύση δε βρίσκεται στα μεγάλα ldquoτζάκιαrdquo της Αθή-νας Κατίγκω Η λύση βρίσκεται αλλού στο νεοαποκτηθέ-ντα πλούτο ο οποίος γυρεύει περγαμηνές για να στηριχτείπάνω τους και νrsquo αναρριχηθεί στο επίπεδο που διαβιώνουντα μεγάλα ldquoτζάκιαrdquo Ένας φίλος με βρήκε στην ldquoΑθηναϊκήΛέσχηrdquo την περασμένη βδομάδαhellip αλλά άσε καλύτερα νατο μελετήσω και θα σε ειδοποιήσωraquo είπε στην ξαδέρφη τουκαι την αγκάλιασε από τους ώμους laquoΚάτι έχω στο μυαλόμουraquo είπε ξανά με πρόθεση να την καθησυχάσει

Πέρασαν στο σαλόνι Οι υπόλοιποι τους περίμεναν μαζε-μένοι γύρω από το αναμμένο τζάκι


203


Το απόγευμα πέρασε ευχάριστα μέσα στην ωραία ατμό-σφαιρα την οποία δημιουργούσαν οι γυναίκες με τις διαφο-ρετικές προσωπικότητές τους Καθώς ο Τιμολέων Χρυσο-λωράς απολάμβανε τις άριες από τους δίσκους στο φωνο-γράφο σκέφτηκε άλλη μια φορά πόσο πολύ του άρεσε ναπερνάει τις Κυριακές και τις γιορτές μαζί τους Οι ξαδέρφεςτου τον αγαπούσαν αλλά κι εκείνος τις είχε ανάγκη Κοντάτους έβρισκε την οικογενειακή θαλπωρή που τόσο του έλει-πε Συνόδεψαν το τσάι με μικρά καναπέ φτιαγμένα νωρίτε-ρα από την Κρυσταλλένια και στο τέλος έβγαλαν και ταγλυκά τα οποία είχε φέρει ο Τιμολέων Χρυσολωράς από τουlaquoΖαχαράτουraquo Εκείνος επηρεασμένος από την προηγούμε-νη συζήτηση με την Κατίγκω έριχνε πού και πού κλεφτέςματιές στη Λάουρα Το βλέμμα του την χάιδευε την ζύγιζεέψαχνε το ειδικό της βάρος υπολόγιζε την αξία της στο πα-ζάρι ενός πιθανού γάμου Δεν ήταν σίγουρος για το χαρα-κτήρα της μικρανεψιάς του Ήταν πλάσμα άπιαστο και πε-ρίεργο Αδύνατον να καταλάβεις τι ένιωθε Μετά την απο-καλυπτική κουβέντα με την Κατίγκω ο Τιμολέων Χρυσο-λωράς αντιλαμβανόταν πως η συμπεριφορά της Λάουρας ή-ταν ένας απόηχος καλής οικογενειακής ανατροφής από μιαμάνα που είχε όνειρο να έχουν καλύτερη μοίρα τα παιδιά τηςΜέχρι εκεί όμως Μόνο το προφανές Αλλά για την ομορφιάτηςhellip Κανένας μέχρι τότε δεν είχε μπορέσει να καταλάβειτο μυστικό της ομορφιάς της Αναστέναξε νοσταλγώνταςξαφνικά τα νιάτα του τα οποία είχαν φύγει ανεπιστρεπτί

Το υπόλοιπο βράδυ κύλησε αργόσυρτα Καθώς τους α-ποχαιρετούσε η Κατίγκω πέρασε το χέρι της στο μπράτσοτου

204



laquoΝα σου κόψω ρόδια Τιμολέοντα να πάρεις μαζί σουγια το καλό του καινούργιου χρόνουraquo

Βρήκε πρόφαση και τον τράβηξε στον κήπο Βγήκανστην κρύα νύχτα Εκείνος με παλτό και καπέλο Εκείνη μό-νο με το φόρεμά της και μια εσάρπα που έριξε την τελευ-ταία στιγμή στην πλάτη της

laquoΘα κρυώσειςraquo της είπε με ένα περίσσευμα τρυφερότη-τας κι έκανε να βγάλει το παλτό του

Εκείνη τον σταμάτησε Πλησίασαν στη ροδιά Στο φωςτου φεγγαριού τα ρόδια της έμοιαζαν ασημένια Έκοψε δυοκαι του τα έβαλε στα χέρια Είδε στα μάτια της χίλια ερω-τηματικά

laquoΜην ανησυχείς Κατίγκω Κάτι έχω στο νου μουraquo τηνδιαβεβαίωσε άλλη μια φορά

Πήραν αργά το μονοπάτι για το σπίτι Ο ουρανός ήτανκεντημένος με άστρα Καθώς πλησίασαν στην πόρτα τηςκουζίνας η Κατίγκω ξεχώρισε στα σκοτεινά την καύτρα α-πό το τσιγάρο της Ζαμπέτας

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς ανέβασε το γιακά του παλτού τουκι έσπρωξε το καπέλο βαθιά στα αυτιά του Κατόπιν διασχί-ζοντας την Πανεπιστημίου πέρασε απέναντι από τη μεριάτου Οφθαλμιατρείου Αθηνών Κοντοστάθηκε έβγαλε απότην τσέπη τα γάντια του και τα φόρεσε Η βραδιά ήταν πα-γωμένη Το κρύο περόνιαζε Κάποιες άμαξες τον προσπέρα-σαν κι ένας αδέσποτος σκύλος τον πήρε στο κατόπι Το μέγα-ρο των Σλίμαν ήταν φωτισμένο Στηρίχτηκε στο μπαστούνι


205


206


του ndashξύλο ελιάς με λαβή από ελεφαντόδοντοndash επιβλητικόςμεγαλοπρεπής και ξεκίνησε νrsquo ανεβαίνει αργά την Πανεπι-στημίου βυθισμένος σε σκέψεις Σύμπτωση σκέφτηκε Μιααπό εκείνες τις συμπτώσεις που στη ζωή υφαίνει ο Αόρατοςκαι οι οποίες δεν είναι δυνατό να μην έχουν τη σημασία τουςστη βραχεία διαδρομή της ανθρώπινης ύπαρξης γιατί πώςαλλιώς μπορούσε να χαρακτηρίσει το γεγονός πως μόλις τηνπερασμένη βδομάδα παραμονές Χριστουγέννων ο ΒικέντιοςΜοράρης Έλληνας ευπατρίδης γνωστός του από το διπλω-ματικό παρελθόν του τον είχε επισκεφτεί στην laquoΑθηναϊκήΛέσχηraquo για ένα θέμα laquoεξαιρετικά λεπτόraquo όπως του δήλωσεαφού τελείωσαν πρώτα με την αναγνώριση και απαρίθμησητων αβαριών που είχαν αφήσει τα χρόνια και στους δυο Δενείχαν την ίδια ηλικία Ο Βικέντιος Μοράρης ήταν δεκαοχτώχρόνια νεότερός του αλλά μια αμοιβαία εκτίμηση μηδένιζετη διαφορά και στερέωνε το έδαφος μιας πολύχρονης φιλίαςΨηλός κομψός καλοντυμένος από εξαιρετικό ράφτη είχετον κοσμοπολίτικο αέρα αυτών που έχουν κάνει σκοπό τηςζωής τους να γυρίσουν και να γνωρίσουν όλο τον κόσμο Ο Τι-μολέων Χρυσολωράς τον θυμόταν ως ένα συμπαθέστατο δια-νοούμενο ndashείχε σπουδάσει Νομικάndash εξαιρετικά μορφωμένοο οποίος μιλούσε αρκετές ξένες γλώσσες όπως τη μητρικήτου δίχως να έχει τα αρνητικά στοιχεία ενός διανοουμένουδηλαδή την επιμονή να τονίζει την ανωτερότητά του στουςγύρω του Ο Βικέντιος Μοράρης δεν είχε αλλάξει καθόλουΤώρα ήταν ένας άντρας πενήντα δύο ετών ώριμος όπως τοκαλό κρασί ωριμάζει στην μποτίλια με τον καιρό ο οποίοςείχε πιει τα χρόνια του μέχρι την τελευταία σταγόνα και ταείχε γευτεί ώς το τελευταίο κατακάθι της μποτίλιας


Ο Μοράρης τον πληροφόρησε πως εδώ και τρία χρόνιαεργαζόταν ως σύμβουλος ενός ζάπλουτου Έλληνα πλοιο-κτήτη από τη Ζάκυνθο του οποίου το όνομα επιθυμούσε νακρατήσει προς το παρόν κρυφό και ακριβώς για λογαρια-σμό του συγκεκριμένου πλοιοκτήτη είχε ψάξει να βρει τοδιπλωμάτη φίλο του Ο Τιμολέων Χρυσολωράς στερέωσεστη μύτη του το laquoπενς-νεζraquo και κοίταξε σιωπηλός τον Βι-κέντιο Μοράρη περιμένοντας νrsquo ακούσει τη συνέχεια Εκεί-νος έβαλε αμέσως την αδιαπέραστη μάσκα της επαγγελμα-τικότητας αυτή με την οποία έκλεινε τις υποθέσεις του ερ-γοδότη του πάντα εξυπακούεται προς όφελός του Με μιαζηλευτή οικονομία διήγησης του εξέθεσε όλο το θέμα Λό-γω χαμηλού κοινωνικού επιπέδου υπήρχαν πόρτες κλει-στές οι οποίες δεν άνοιγαν στον εργοδότη του παρrsquo όλο τονπλούτο του ούτε στο Λονδίνο αλλά ούτε και στην Αθήναόπου μοίραζε το χρόνο του Παράδειγμα Η αίτησή του στοσυμβούλιο της laquoΑθηναϊκής Λέσχηςraquo για να συμπεριλη-φθεί στα μέλη της είχε απορριφθεί για τρίτη φορά Παρό-μοιες απορρίψεις συνέβησαν και στο Λονδίνο Η ταπεινήπροέλευσή του εμπόδιζε την κοινωνική του εξέλιξη εξαιρε-τικά επιθυμητή στον εργοδότη του και δεν ήταν ικανά ούτετα χρήματά του να εξαγοράσουν συνειδήσεις και να καθα-ρίσουν το δρόμο προς την ταξική άνοδο Ο ίδιος ο Μοράρηςγνώστης του κοινωνικού laquoγίγνεσθαιraquo ως σύμβουλός τουαλλά και ως άνθρωπος της απολύτου εμπιστοσύνης του εί-χε προτείνει γάμο με απόγονο αριστοκρατικής οικογενείαςή ακόμα καλύτερα την απόκτηση τίτλων ευγενείας μέσωγάμου αν βέβαια μπορούσε να γίνει ο κατάλληλος συνδυα-σμός Ο εργοδότης του ήταν τριάντα πέντε ετών ανύπα-


207


ντρος ευφυής αυτοδημιούργητος δίχως υποχρεώσεις καιβέβαια εξαιρετικά πλούσιος όπως είχε τονίσει ο ΒικέντιοςΜοράρης Με τα χρήματά του μπορούσε νrsquo αγοράσει όλητην Αθήνα και πολλές από τις λεγόμενες laquoοικογένειες τηςανώτερης τάξηςraquo οι οποίες τού έκλειναν την πόρτα αλλά ηταπεινή καταγωγή του ήταν ένα αξεπέραστο εμπόδιο ΟΜοράρης πρόλαβε την ερώτηση που ο Χρυσολωράς ήθελεαπό ώρα να θέσει laquoΠόσο ταπεινήraquo Ο εργοδότης του είχεξεκινήσει από βαρκάρης και ψαράς στο νησί του αλλά η ά-μετρη φιλοδοξία του τον ανέβασε στο επίπεδο να έχει σήμε-ρα στην κατοχή του ένα στόλο από είκοσι πέντε καράβιατα οποία μετέφεραν κάρβουνο από το Ζονγκουλντάκ τηςΤουρκίας στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά λιμάνια Με λίγα λό-για είχε κάτω από τον έλεγχό του όλη τη διακίνηση τουκάρβουνου της Ευρώπης Επίσης είχε κάνει σοφές επενδύ-σεις σε ακίνητα αγοράζοντας πολλά από τα μέγαρα της Α-θήνας τα οποία ήταν ιστορικά μνημεία

laquoΝομίζω πως κατάλαβα για ποιον μιλάμεraquo τον έκοψε οΧρυσολωράς

Όση ώρα μιλούσε ο Μοράρης εκείνος ξεφύλλιζε μέσαστο μυαλό του μια νοητή λίστα με τα ονόματα των αυτοδη-μιούργητων πετυχημένων Ελλήνων

laquoΑς μην αναφέρουμε ονόματαraquo τον παρακάλεσε ο Μο-ράρης και συνέχισε Ο εργοδότης του ήταν έτοιμος να κάνειοποιανδήποτε θυσία για νrsquo αποκτήσει το μόνο πράγμα πουη ζωή τού είχε αρνηθεί μέχρι τότε Από μια έρευνα που είχεκάνει ο Μοράρης οι κληρονόμοι των μεγάλων laquoτζακιώνraquo

208


Πόλη της Τουρκίας φημισμένη για το κάρβουνό της


της Αθήνας ήταν απλησίαστες παρrsquo όλη τη σχεδόν βέβαιηανάγκη των οικογενειών τους για ρευστό Απευθύνθηκε σrsquoεκείνον τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά γιατί γνώριζε πως οπαλιός του φίλος ήταν γνώστης του κοινωνικού χάρτη τωνΑθηνών και το μόνο άτομο το οποίο μπορούσε να βοηθήσειτον εργοδότη του με τις γνωριμίες του

laquoΦαίνεται αγαπητέ Τιμολέοντα πως το χρήμα δεν μπο-ρεί να τα εξαγοράσει όλα Υπάρχουν αξίες που αρνούνται ναυποκύψουν στον πειρασμόraquo κατέληξε ο Βικέντιος Μοράρης

Στην επόμενη ώρα οι δυο άντρες μίλησαν για διάφοραΜέσα στο επιβλητικό σαλόνι της laquoΑθηναϊκής Λέσχηςraquoκαθισμένοι στις δερμάτινες πολυθρόνες συζήτησαν για τοπαρασκήνιο των αθηναϊκών γάμων όπως το γνώριζε καλάο Χρυσολωράς αλλά και τον τρόπο με τον οποίο γίνονταν οιδιαπραγματεύσεις στην αγορά του laquoγυναικείου κρέατοςraquoόπως ειπώθηκε μεταξύ τους σε μια στιγμή ανταλλαγής α-διακρισιών μεταξύ αντρών

laquoΑ φίλε μου η γυναίκα εκτός από παράδες πρέπει ναέχει και μια άλλου είδους προίκα στήθος και πισινό μεγά-λο Όλα τα άλλα ndashεξυπνάδα μόρφωση γνώμηndash είναι περιτ-τά κι ενοχλητικά στο γάμοraquo αστειεύτηκε ο Τιμολέων Χρυ-σολωράς αλλά σοβάρεψε ξαφνικά όταν από το μυαλό τουπέρασε η ανιψιά του η Θάλεια Τι θα έλεγε εκείνη σrsquo αυτό τοσχόλιο για τις γυναίκες Αν τον άκουγε δε θα του ξαναμι-λούσε laquoΆσε με να το σκεφτώ Να κάνω την έρευνά μουστους κατάλληλους κύκλους Να δω τι υπάρχει διαθέσιμοστην αγορά και θα σε ειδοποιήσωraquo κατέληξε ο Χρυσολω-ράς και ο Μοράρης του άφησε την κάρτα του

laquoΜένω όπως και ο εργοδότης μου στον Πειραιά Εκεί


209


βρίσκονται και τα γραφεία της ναυτιλιακής του εταιρείαςraquoτον πληροφόρησε

Εκείνο το βράδυ της 1ης Ιανουαρίου του 1902 ο Χρυσο-λωράς ανεβαίνοντας την Πανεπιστημίου προς το σπίτι τουσκεπτόταν αυτές τις παράξενες συμπτώσεις της ζωής καιπώς θα μπορούσε κάποιος να δώσει τον ορισμό τους Αμέ-σως ήρθε στο μυαλό του η Κοκόνα Κρυσταλλένια laquoΣύ-μπτωση είναι το χέρι του Θεού όταν ο ίδιος επιθυμεί να μεί-νει ανώνυμοςraquo του είχε πει κάποτε με ένα σοφό χαμόγελοΑχ Κρυσταλλένια εσύ και τα απλά Ελληνικά της καρδιάςσου θυμήθηκε με τρυφερότητα την ξαδέρφη του Έστριψετην Αγχεσμού σταμάτησε στον αριθμό δώδεκα και άνοιξετην εξώπορτα με το κλειδί του Ήταν αργά Δεν ήθελε να ε-νοχλήσει την οικονόμο του Μπορεί να είχε πέσει για ύπνο

Εκείνο το πρώτο βράδυ του καινούργιου χρόνου μετά τηναναχώρηση του Τιμολέοντα Χρυσολωρά η Κατίγκω κάθι-σε σκεπτική στον καναπέ του σαλονιού μπροστά στο α-ναμμένο τζάκι που σιγόσβηνε και τύλιξε το μάλλινο σάλιστους ώμους της Οι κόρες της είχαν από ώρα ανέβει σταδωμάτιά τους και η Κοκόνα είχε ήδη ξαπλώσει Στην πόρ-τα εμφανίστηκε η Ζαμπέτα

laquoΠήγαινε να κοιμηθείς Είναι αργά Θα σβήσω το τζάκικαι θα συμμαζέψω εγώ αργότεραraquo της είπε και την έστει-λε στο δωμάτιό της

210


Σημερινή οδός Βουκουρεστίου


Η Κατίγκω κοίταξε αφηρημένη το πορτρέτο της Δάφ-νης Ατζαγιόλι πάνω από το τζάκι Η πεθερά της δέσποζεστο σαλόνι με την επιβλητική ομορφιά της Για άλλη μιαφορά τρόμαξε με την εκπληκτική ομοιότητά της με τη Λά-ουρα Μακάρι να μην της μοιάσει η εγγονή της και στην α-τυχία γιατί σ rsquo όλα τα άλλα είναι ίδια πρόσωπο κορμοστα-σιά χάρη πείσμα πέρασε η σκέψη από το μυαλό της αλλάβιάστηκε να την διώξει Ένιωθε βαριά απόψε Η αναγκα-στική εξομολόγηση στον Τιμολέοντα Χρυσολωρά την είχετσακίσει Μέσα στην ψυχή της όμως μια ελπίδα τρεμόπαι-ζε γιατί ο ξάδερφος κάτι είχε στο νου του Κάτι θετικό αλ-λιώς δε θα της το ανέφερε Γρηγορούσα μου κάνε γρήγορατο θαύμα σου Δίπλα στο τραπέζι του καφέ είδε πάλι αφη-μένη την εφημερίδα της Καλλιρρόης Παρέν ανοιγμένη στησελίδα με το εβδομαδιαίο άρθρο της Θάλειας Ένας ξαφνι-κός θυμός τής έκλεισε το λαιμό Την άρπαξε την έκανε κομ-μάτια και την πέταξε στο τζάκι Τα γραπτά της Θάλειας ε-νάντια στην οικογένειά της Ενάντια σrsquo εκείνη Ενάντια σεκάθε νόμο και τάξη του κόσμου Η συγγραφή ήταν ένα επι-κίνδυνο όπλο στα χέρια της κόρης της Η ίδια η κόρη της ή-θελε να την εκδικηθεί ήθελε να την εξοντώσει με τις λέξειςτης κριτικάροντας τις μανάδες όλου του κόσμου δηλαδή ε-κείνη Η Κατίγκω διάβαζε κρυφά τα καυτά άρθρα της Θά-λειας και πέθαινε Προσποιούνταν πως τα απαξίωνε γιατίαν παραδεχόταν την ύπαρξή τους θα έπρεπε να βγάλουν καιοι δυο τις μάσκες ndashπρώτα η ίδια η Κατίγκωndash και αυτό δεντο ήθελε Ίσως δεν ήταν έτοιμη να παραδεχτεί τα λάθη τηςΊσως δεν ήθελε να παραδεχτεί πως είχε χάσει εντελώς τονέλεγχο πάνω στις κόρες της Δεν ήταν έτοιμη να κλείσει


211


παλιά χρέη με τη Θάλεια εκείνα τα χρέη τα οποία είχαν δη-μιουργηθεί στο παρελθόν όταν η προσοχή όλων ακόμα καιη δική της ως μάνας ήταν από πάντα στραμμένη στη Λά-ουρα ενώ οι άλλες δυο κόρες της λες και δεν υπήρχαν Με-γάλωσαν ερήμην Οι λέξεις της Θάλειας μιλούσαν για τηναπουσία τη δική της ως μάνας Ήταν γραμμένες για εκείνηεναντίον της

Έμεινε συλλογισμένη Σκέφτηκε πως τα παιδιά διαι-σθάνονται τη δυστυχία των ενηλίκων την απογοήτευση τημοναξιά την έλλειψη και πιστεύουν πως είναι εκείνα η αιτίατης δυστυχίας αυτών που αγαπούν Πόση δυστυχία δικήτης είχαν εισπράξει οι κόρες της Ήταν υπεύθυνη γιrsquo αυτέςΉταν υπεύθυνη γιrsquo αυτό που είχαν γίνει Οι κόρες της εξαρ-τιόνταν από την ίδια Είχαν απορροφήσει κάθε της χειρονο-μία κάθε της λέξη κάθε της θυμό και συμπεριφορά Η Κα-τίγκω ήταν το παράδειγμά τους και συγχρόνως αυτό πουμισούσαν περισσότερο Κι εκείνες θα γίνονταν στο τέλος ό-πως η ίδια γιατί οι κόρες της ήταν οι προθέσεις της στηζωή Το καλύτερό της και το χειρότερό της συγχρόνως καιμάλλον όπως έδειχναν τα πράγματα μέχρι τώρα μόνο τοχειρότερό της Ένιωσε αδύναμη και ανήμπορη να ελέγξειτα παιδιά της το μέλλον τους την ίδια τη ζωή Πώς είχεμείνει έτσι μόνη της Πώς σκόρπισε η ζωή της στον άνεμοΉθελε να κλάψει από απελπισία αλλά αμέσως σκούπισε ταδάκρυα από τα μάτια της Εκείνη η απελπισία πέρασε γρή-γορα σε φυσικό επίπεδο κι ένιωσε τα κόκκαλά της να πο-νούν laquoΖωή αλήτισσα όλα τα σκορπάςraquo ψιθύρισε κι έκρυ-βε θυμό η φωνή της Οι ρυτίδες της γέμισαν θλίψη

Εκείνο το βράδυ της 1ης Ιανουαρίου του 1902 η Κατί-

212



γκω Χρυσολωρά ήθελε από τη ζωή τρία πράγματα πίσωτον πατέρα της την περιουσία της και τα νιάτα της Προ-παντός τη νιότη της όταν δεν υπήρχαν αρρώστιες ούτεντροπιαστικές προδοσίες του κορμιού της ούτε πόνοι στακόκκαλα ούτε προειδοποιητικά σημάδια φυσικής κατά-πτωσης

Η φωτιά στο τζάκι είχε σβήσει από ώρα Σκέφτηκε όλεςεκείνες τις γιορτές μέσα στο χρόνο ndashονομαστικές γενέθλιαΧριστούγεννα Πρωτοχρονιά Πάσχαndash οι οποίες δεν τελείω-ναν παρά μόνο αφού είχαν αφήσει στην ψυχή της τα βαριάαποτυπώματα της θλίψης Σηκώθηκε από τον καναπέ έ-σβησε τις λάμπες και ανέβηκε στο δωμάτιό της Είχε πολ-λά να σκεφτεί και άλλα τόσα να κάνει αύριο Τα δάκρυα ή-ταν περιττά

13


213


Τ Α Κ Α Λ Α Κ Α Ι Σ Υ Μ Φ Ε Ρ Ο Ν Τ Α

laquoΘΕΛΩ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΤΗΝ ΔΩraquo ΕΙΠΕ Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΡΩΜΑΣlaquoΘέλω να την δωraquo επανέλαβε και κοίταξε αφη-ρημένος έξω από το παράθυρο

Από τον τέταρτο όροφο το λιμάνι του Πειραιά απλωνό-ταν μίζερο στην ηλιόλουστη χειμωνιάτικη μέρα Ύστερααπό δυο βδομάδες συνεχούς βροχής ο τόπος πνίγηκε στονερό και η πόλη βούλιαξε στη λάσπη Εκείνο το πρωινό ό-μως ένας παρηγορητικός ήλιος έδινε αίγλη στις προβλήτεςστα ρυμουλκά στα παλιοβάπορα και ομορφιά στον παλιό-κοσμο αλλά ο Φίλιππος Ρώμας τα έβλεπε όλα μίζερα Έ-ξω από το κτήριο που στέγαζε τα γραφεία της laquoΑκτο-πλοΐας Ρώμαraquo δίπλα στον Άγιο Σπυρίδωνα το ρολόι τουΠειραιά σήμανε δέκα Στους δρόμους ο κοσμάκης μυρμή-γκιαζε πολυάσχολος Μέσα στα πολυτελή γραφεία της ε-ταιρείας ένας άλλος κόσμος καλοντυμένος και αποτελεσμα-τικός διεκπεραίωνε σιωπηλός τις εκκρεμότητες της μέραςΣτην είσοδο του κτηρίου ο πορτιέρης με στολή ναυάρ χου έ-κανε κατάχρηση της εξουσίας του απαγορεύοντας με φω-νές και χειρονομίες την είσοδο σε όσους δεν είχαν δουλειά σταγραφεία ενώ το μάτι του κατέγραφε την κίνηση στο δρόμο

214


έτοιμος να προλάβει πιθανό μποτιλιάρισμα με τα σταματη-μένα τροχοφόρα

laquoΝrsquo αποχωρήσουν όσοι δεν έχουν λόγο να στέκονται ε-δώraquo προέτρεπε τους αμαξάδες τραβώντας τα άλογά τουςαπό τα γκέμια για να ελευθερώσει την είσοδο στην άμαξατου αφεντικού

Αντάλλαξε δυο τρεις κουβέντες με τον Ευάγγελο Κοντότον αμαξά του πλοιοκτήτη και συνέχισε να εποπτεύει τοδρόμο τον οποίο θεωρούσε ιδιοκτησία του Πού και πού ό-ταν η κίνηση λιγόστευε ο laquoναύαρχοςraquo πλησίαζε τον Κοντόκαι άρχιζε τις ερωτήσεις με σκοπό να μάθει όλες τις λεπτο-μέρειες για το καινούργιο απόκτημα του αφεντικού ένα αυ-τοκίνητο μια laquoΝτέμλερraquo ndashχρώμα μαύρο της Κόλασης κα-θίσματα από μαλακό δέρμα laquoσεβρόraquo μεγάλο τιμόνι απόξύλο καστανιάς λουστραρισμένο στο φυσικό του χρώμαndashαπό τα πρώτα τριάντα έξι μοντέλα τα οποία κατασκευά-στηκαν και αγοράστηκαν από εύπορους Ευρωπαίους μεγα-λοαστούς της εποχής Ένας από αυτούς ήταν και ο Φίλιπ-πος Ρώμας μεγαλοαστός όχι πλούσιος ναι

laquoΝα ρέει το χρήμα Το αφεντικό δεν ξέρει πια πού να τοξοδέψειraquo θαύμασε ο laquoναύαρχοςraquo και ο Ευάγγελος Κοντόςέκοψε απότομα τη συζήτηση Δεν του άρεσε νrsquo ακούει αρνη-τικά σχόλια για το αφεντικό του Μακάρι όλοι οι πλούσιοινα ήταν σαν τον Φίλιππο Ρώμα Μακάρι όλα τα αφεντικάτου κόσμου να είχαν την καλοσύνη του το ενδιαφέρον τουγια όσους βρίσκονταν στη δούλεψή του Άσε που η συζήτη-ση για το αυτοκίνητο ενοχλούσε τον Κοντό προσωπικά α-φού είχε αναγκαστεί να μάθει ο ίδιος να σοφάρει με αποτέ-λεσμα να γίνει ο περίγελος της αληταρίας του Πειραιά Ό-


215


ταν τα αλάνια τον έβλεπαν καθισμένο πίσω από το τιμόνινα το κρατάει σαν να κρατούσε τα γκέμια του αλόγου τουχαχάνιζαν και φώναζαν laquoΑμαξά τrsquo αχεροτσούβαλό σουraquoενώ σταματούσε η κυκλοφορία στο Πασαλιμάνι Το αυτο-κίνητο έτρεχε σαν αφηνιασμένο άλογο με την ιλιγγιώδηταχύτητα των τριάντα χιλιομέτρων την ώρα και ήτανσπάνιο θέαμα εκείνη την εποχή Λιγοστά υπήρχαν σε Αθή-να και Πειραιά μετρημένα στα δάχτυλα γιrsquo αυτό στο τέλοςτο αφεντικό αναγκάστηκε να το κυκλοφορεί σπανιόταταγια νrsquo αποφεύγει το σούσουρο αφού από νωρίς το πρωί οκόσμος συνωστιζόταν έξω από το σπίτι του για να χαζέψειτο θέαμα Είδαν κι έπαθαν να ξεφορτωθούν την αργόσχοληπλέμπα Ευτυχώς έτσι ξαναγύρισαν στα άλογα και στις ά-μαξές τους σrsquo αυτά που ο Ευάγγελος Κοντός γνώριζε καλάκαι δεν προκαλούσαν κακόβουλα σχόλια για τους παράδεςτου Ρώμα ή χάχανα για την αδεξιότητα του αμαξά-σοφέρΌμως το ρεζιλίκι του πρώτου καιρού ως σοφέρ της laquoΝτέμ-λερraquo με γκρίζα στολή και πηλίκιο τον είχε σημαδέψει καιτου ήταν αδύνατο να ξεχάσει την καζούρα της πειραιώτικηςαληταρίας

laquoΚαι πού αφήνετε τώρα την κούρσα να ξαποστάσειraquoσυνέχισε την περιέργεια ο laquoναύαρχοςraquo σαν να μιλούσε γιαάλογο

laquoΣτους στάβλους μαζί με τις άλλες άμαξες Πόσες φο-ρές σrsquo το έχω πει και πόσες φορές θα με ρωτήσεις ακόμαraquoαπάντησε βαρύθυμα ο Κοντός και του γύρισε την πλάτηκόβοντας οριστικά τη συζήτηση

Στον τέταρτο όροφο στα πολυτελή γραφεία του πλοιο-κτήτη με τα σαλόνια και την αίθουσα συνεδρίασης ο Φί-

216



λιππος Ρώμας άφησε το παράθυρο και κάθισε στο γραφείοτου Κοίταξε σκεπτικός τον άντρα απέναντί του

laquoΘέλω πρώτα να την δω ο ίδιος Βικέντιεraquo του είπε ξα-νά και ο Μοράρης μόρφασε ένα χαμόγελο ρουτίνας

Είχε εκθέσει στον εργοδότη του όλα τα στοιχεία της έ-ρευνάς του Τα είχε συλλέξει με υπομονή μυρμηγκιού στηναρχή με τη βοήθεια του Τιμολέοντα Χρυσολωρά Κατόπινσυνέχισε με τη δική του μεθοδικότητα αυτή για την οποίαπληρωνόταν αδρά Τίποτα δεν άφηνε στην τύχη Τίποταδεν έκανε στο πόδι Όλα μελετημένα σε βάθος Ο Ρώμας α-κούμπησε τους αγκώνες στο γραφείο και κοίταξε τον Μο-ράρη

laquoΌχι ότι θrsquo αλλάξει τίποτα Έτσι κι αλλιώς είμαι απο-φασισμένος να προχωρήσω αλλά να όταν αγοράζω κάτιθέλω πρώτα να το επιθεωρώ ο ίδιος και όταν κλείνω μιασυμφωνία θέλω να έχω ελέγξει όλες τις πλευρές τηςraquo συ-νέχισε με το ύφος που διεκπεραίωνε τις υποθέσεις του

laquoΘα εκπλαγείτε με αυτό που θα δείτε Είναι πολύ καλόγια να είναι αληθινό Μιλάμε για καλλονή κύριε Ρώμαraquoτον έκοψε ο Βικέντιος Μοράρης με κρυφό ενθουσιασμό καισώπασε περιμένοντας

laquoΚαι πού ήταν κρυμμένη τόσο καιρό η κοντέσα ΛάουραΑλφιέριraquo ρώτησε ο Ρώμας με περιέργεια σαν νrsquo αμφισβη-τούσε την ύπαρξή της

laquoΦαίνεται πως όλα τα πράγματα θέλουν την ώρα τουςκύριε Ρώμα Ας πούμε πως δεν είχε έρθει η σωστή ώρα μέ-χρι τώρα για να την εμφανίσει η οικογένειά της Εξάλλουεσείς ανεβαίνετε σπανίως στην Αθήνα Επίσης λείπατε τονπερισσότερο χρόνο στο εξωτερικό μάλλον απίθανο να είχα-


217


τε ακούσει γιrsquo αυτή Ούτε κι εγώ γνώριζα την ύπαρξή της ήτην ίδια προσωπικά Μου μίλησε γιrsquo αυτήν ο θείος της Εί-ναι μόνο είκοσι δύο χρόνων Έχει μια μητέρα-κέρβερο πουόπως φαίνεται την έκρυβε όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να έρ-θει η κατάλληλη στιγμή για να την παντρέψει με το αζη-μίωτο βέβαια Η φήμη της βλέπετε μπερδεύεται με τηνανέχεια της οικογένειας Έπαθαν οικονομική καταστροφήέμαθα από το θείο της και από άλλες αξιόπιστες πηγές Οθάνατος του πατέρα της του κόμη Φραγκίσκου Αλφιέριτου Μονρεάλε ψιθυρίζεται πως ήταν αυτοκτονία αλλά δενκατόρθωσα να το επιβεβαιώσω Επισήμως ήταν καθαρό α-τύχημα Σπουδαία οικογένεια όμως όπως σας είπα ήδηΧρυσολωράδες του Βυζαντίου κι ευγενείς Αλφιέρι του Μον-ρεάλε της Σικελίας με ρίζες Ατζαγιόλι της Ζακύνθουraquo

Ο Φίλιππος Ρώμας κοίταξε τον Βικέντιο Μοράρη Ατζα-γιόλι της Ζακύνθου Μικρός που είναι ο κόσμος Λαχτάρησεπρος στιγμήν και σηκώθηκε απότομα από το γραφείο γιανα κρύψει τη συγκίνησή του

laquoΗ περίπτωση είναι καλή και συμφέρουσα Τι λέω καλήεξαιρετική πρέπει να πωraquo συνέχισε ο Μοράρης

Τα καλά και συμφέροντα ταις ψυχαίς ημών συλλογίστη-κε ο Ρώμας ενώ το πρόσωπό του έκαιγε και η καρδιά τουέχανε χτύπους Ήταν το πύρινο θέμα του που τον λαμπά-διαζε και είχε τις ρίζες του στα παιδικά του χρόνια να πε-τύχει να φτάσει ψηλά να έχει τη δυνατότητα νrsquo αγοράζειτα πάντα με το χρήμα του να μην μπορεί κανείς να του αρ-νηθεί τίποτα Πλησίασε στο παράθυρο ταραγμένος και ά-φησε πάλι το βλέμμα του στη θέα του Πειραιά Οι μνήμεςπλημμύρισαν το νου του αλλά τις σταμάτησε έγκαιρα Όχι

218



τώρα Τώρα είχε άλλες προτεραιότητες Άλλα να σκεφτείΉθελε όμως οπωσδήποτε να την δει Ήθελε να δει αυτή τηνξεπεσμένη αριστοκράτισσα που η οικογένειά της την laquoπου-λούσεraquo μαζί με τους τίτλους της Την κοντέσα Λάουρα Αλ-φιέρι την εγγονή της αρχόντισσας Δάφνης Ατζαγιόλι απότη Ζάκυνθο την πατρίδα του

Ο Βικέντιος Μοράρης περίμενε σιωπηλός Από τη στά-ση του εργοδότη του αντιλαμβανόταν μια διάχυτη συγκί-νηση στην ατμόσφαιρα Δε γνώριζε την αιτία αλλά τρίαχρόνια κοντά του ως σύμβουλός του είχε μάθει να μη ρωτάεινα τον περιμένει υπομονετικά να σέβεται τους ρυθμούς τουκι αυτή ήταν η μεγαλύτερη αρετή του Κοίταξε ξανά τον αυ-τοδημιούργητο άνθρωπο ακίνητο στην κορνίζα του παρα-θύρου από τον οποίο εξαρτιόταν η τρίχρονη καλοπέρασήτου και η πληθώρα αγαθών που είχε αποκτήσει στη ζωήτου Μετρίου αναστήματος καστανός μουστάκι αψεγάδια-στο ντύσιμο υψηλής ραπτικής χρυσή αλυσίδα με ρολόι στηντσέπη του γιλέκου Ένας νέος άντρας κομψός γενναιόδω-ρος με πρόσωπο σμιλεμένο από τη σμίλη της φιλοδοξίαςμε μια περίεργη μελαγχολία ακόμα και όταν γελούσε Αγα-πούσε τη μουσική και τα πράγματα τα πιο λεπτεπίλεπταενώ διηύθυνε με σταθερό χέρι μια αυτοκρατορία την οποίαείχε δημιουργήσει μόνος του σε μια επική φάση της ζωήςτου ndashκάθε άντρας περνάει κάποτε μια επική φάση στη ζωήτουndash η οποία τού είχε αφήσει δίψα για τελειότητα Ο Βικέ-ντιος Μοράρης σκέφτηκε την εξαιρετική επαγγελματικήσχέση που τους συνέδεε κι ένιωσε πως άξιζε η απόφασήτου τρία χρόνια πριν να εγκαταλείψει τη δικηγορία και νrsquoαλλάξει αντικείμενο να γίνει δηλαδή σύμβουλος ενός αυ-


219


τοδημιούργητου Έλληνα εμπνευσμένου κι ενθουσιώδη οοποίος είχε κατορθώσει να κερδίσει ακόμα και την εκτίμη-ση των ανταγωνιστών του Ο Φίλιππος Ρώμας ως αυτοδη-μιούργητος ήταν δυνατός αποφασιστικός αυτάρκης καιπερήφανος γιατί ερχόταν από το βασίλειο της στέρησηςΕίχε την ηρεμία αυτών που δεν περιμένουν τίποτε από τουςάλλους Αυτών που ότι έχουν πετύχει στη ζωή το έχουνκατακτήσει μόνοι τους δίχως τη βοήθεια κανενός Είχεβλέμμα διαυγές στόμα συνετό και μια φυσική αρχοντιάτην αρχοντιά του νησιού του Τίποτα δε μαρτυρούσε τηνπροέλευσή του Τα χέρια του μόνο χέρια γερά και δουλεμέ-να τα οποία έκρυβε ndashσυνήθως ασυναίσθηταndash μέσα στιςτσέπες του αυτά πρόδιδαν την ταπεινή καταγωγή του

Ο Φίλιππος Ρώμας γύρισε το κεφάλι και κοίταξε πάλιτον Μοράρη

laquoΠώς θα μπορέσω να την δω κρυφά δίχως να με κατα-λάβει η ίδια ή η οικογένειά τηςraquo τον ρώτησε σαν να είχεπάρει ξαφνικά μια απόφαση

laquoΟ θείος της ο διπλωμάτης Τιμολέων Χρυσολωράς ο ο-ποίος είναι και ο μεσολαβητής με πληροφόρησε πως η κο-ντέσα Λάουρα Αλφιέρι είναι εκκεντρική και πως παρrsquo όλεςτις αντιρρήσεις της οικογένειάς της συνηθίζει να γυρίζειστην Αθήνα μόνη και με τα πόδια Τις Κυριακές κατά τιςέντεκα συνήθως επισκέπτεται τη θεία της ΜαργιόλαΜπαλτατζή σύζυγο του ψυχίατρου και καθηγητή πανεπι-στημίου Αριστείδη Μπαλτατζή η οποία μένει στη λεωφό-ρο Αμαλίας απέναντι από το Βασιλικό Κήπο Η περίεργησύμπτωση είναι πως η οικογένεια Αλφιέρι κατοικεί στη οδόΠανεπιστημίου απέναντι από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών

220



στο μέγαρο που βρίσκεται δίπλα στο γωνιακό τριώροφο τοοποίο αγοράσατε εσείς πριν από τρία χρόνια από τον Αιγυ-πτιώτη αν θυμάστε Μπορώ νrsquo αναλάβω ναhellipraquo

laquoΌχι Θα το φροντίσω εγώ προσωπικάraquo τον έκοψε οΡώμας ενώ ο νους του γύριζε πάλι στις συμπτώσεις τηςζωής Και εγγονή των ευγενών Ατζαγιόλι και κοντέσα καινέα και ωραία και δίπλα στο ακίνητο που είχε αγοράσει ο ί-διος για επένδυση και ανιψιά του Αριστείδη Μπαλτατζήτον οποίο δυο χρόνια πριν είχε συμβουλευτεί ο ίδιος για τοπρόβλημα του αδερφού του Πολλές συμπτώσεις για να τιςπροσπεράσει έτσι δίχως να προβληματιστεί Τις θεώρησεμια υπερβολή του πεπρωμένου Κάθισε στο γραφείο του

laquoΠώς θα την αναγνωρίσωraquo ρώτησε τον Μοράρη κι έ-νιωσε άβολα σαν να ντράπηκε

laquoΕίναι καλλονή κύριε Ρώμα Ένας ξανθός άγγελος Α-ποκλείεται να μην την αναγνωρίσετε μόλις την δείτε να βγαί-νει από την πόρτα του σπιτιού τηςraquo έσπευσε να τον καθη-συχάσει Του έδωσε όλα τα στοιχεία και ο Φίλιππος Ρώ-μας γύρισε κατόπιν τη συζήτηση στα επαγγελματικά θέ-ματα και στην ατζέντα της μέρας

Το πρωινό αεράκι είχε στεγνώσει τη βραδινή βροχή Οι δρό-μοι είχαν ακόμα τη μυρωδιά της βρεγμένης γης Ένας σα-κάτης ήλιος βγήκε ανάμεσα από τα σύννεφα κι έδιωξε λίγοτην παγωνιά της γεναριάτικης μέρας Κυριακή και σχόληΟ αμαξάς Ευάγγελος Κοντός κοίταξε τον Φίλιππο Ρώμαδιστάζοντας


221


laquoΓιατί να μη σας πάω εγώ στην Αθήνα Γιατί να ταλαι-πωρηθείτε με νοικιασμένες άμαξες και συγκοινωνίεςraquo τονρώτησε ξανά κι εκείνος τον έκοψε ανυπόμονα

laquoΤην επόμενη φορά Σήμερα μπορείς να διαθέσεις τημέρα σου όπως θέλειςraquo

Ο Κοντός τον άφησε στο σταθμό και ο Ρώμας ανέβηκεστην Αθήνα με το σιδηρόδρομο Βγήκε στο ΜοναστηράκιΚαθώς ήταν ακόμα νωρίς και ο καιρός καλός πήρε την οδόΑιόλου με τα πόδια και μπήκε στο καφενείο laquoΗ Ωραία Ελ-λάςraquo Παρήγγειλε έναν καφέ κι έριξε μια ματιά στις πρωι-νές εφημερίδες χαζεύοντας πού και πού την κυριακάτικηκίνηση του καφενείου Κόσμος πολύς Αργόσχολοι οι πε-ρισσότεροι Ο νους του όμως ήταν αλλού Το μυαλό του γύ-ριζε σε χίλια δυο σκόνταφτε στο παρελθόν αλλά κατάφερ-νε να το πισωγυρίζει Ο χρόνος κυλούσε αργόσυρτα και πά-λι οι σκέψεις τρύπωναν ύπουλα Συμβουλεύτηκε μια δυοφορές το ρολόι του και όταν έκρινε πως η ώρα είχε φτάσειπλήρωσε τον καφέ και βγήκε στην οδό Αιόλου Δε χρειά-στηκε να ψάξει για άμαξα πήδηξε σε μια από τις σταματη-μένες

laquoΣε αγκαζάρω για όλη τη μέραraquo φώναξε στον αμαξά κιέδωσε τη διεύθυνση του μεγάρου που τον ενδιέφερε laquoΘαχρειαστεί να με περιμένειςraquo συμπλήρωσε

Εκείνος ξεκίνησε αμέσως ευχαριστημένος για το ανέλ-πιστο αγώι

laquoΘα σας περιμένω όσο θέλετεraquoΑνεβαίνοντας την Πανεπιστημίου απέφυγε όσο μπορού-

σε τις λακκούβες για να μην ταλαιπωρήσει τον καλοντυμένοπελάτη Φαινόταν πως το laquoφύσαγεraquo το χρήμα Στάθμευ-

222



σαν έξω από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών Ο Ρώμας μέσα α-πό τη σταματημένη άμαξα εντόπισε το τριώροφο που ο ί-διος πριν από χρόνια είχε αγοράσει ως επένδυση σε ανύπο-πτο χρόνο και κατόπιν το διπλανό μέγαρο μεσοτοιχία μετο δικό του Η κίνηση στο δρόμο είχε αρχίσει να πυκνώνειΑθηναίοι ιππείς και Αθηναίες αμαζόνες κατέβαιναν πάνωστα άλογά τους προς την οδό Πατησίων με προορισμό τοΠεδίον του Άρεως για τον καθιερωμένο περίπατο της Κυ-ριακής Άλλες άμαξες ανέβαιναν για το Ζάππειο και για τηλεωφόρο Κηφισίας Παρrsquo όλη τη χειμωνιάτικη παγωνιάκόσμος βαριά ντυμένος με παλτά γάντια και καπέλαβολτάριζε και στις δυο κατευθύνσεις Ένα πολύχρωμο θέα-μα Ο Φίλιππος Ρώμας με το ταλέντο του νrsquo αποκλείει απότο μυαλό του κάθε άλλη σκέψη επικέντρωσε την προσοχήτου στο απέναντι μέγαρο Στο δρόμο μια άμαξα ήταν σταθ-μευμένη μπροστά στην πόρτα Αφέθηκε σε μια ήρεμη ανα-μονή Η ώρα περνούσε Τα μάτια του περιφέρονταν αδιάκο-πα στην αντικρινή μεριά του δρόμου Θαύμασε τα ωραία νε-οκλασικά σπίτια τα περισσότερα με περιποιημένους κή-πους Κατόπιν κοίταξε με προσμονή στην εξώπορτα τουμεγάρου Χρυσολωρά-Αλφιέρι Δεν του ξέφευγε τίποτα Ταλεπτά περνούσαν Ενώ καθόταν μέσα στην άμαξα και περί-μενε ένιωθε μια βαθιά περιέργεια μια ευχαρίστηση κάτισαν ίλιγγο σαν να ήταν έτοιμος να πέσει σε απαγορευμένανερά Έβγαλε το χρυσό ρολόι από την τσέπη του γιλέκουτου και είδε πως η ώρα είχε πάει έντεκα Κάποια στιγμή α-πό την εξώπορτα του σπιτιού βγήκε μια γυναίκα μικρόσω-μη και κοκκινομάλλα Πλησίασε στη σταθμευμένη άμαξαμπροστά στο σπίτι και άρχισε μια ζωηρή συζήτηση με τον


223


αμαξά Μπορεί και να τον μάλωνε για κάτι γιατί οι κινή-σεις της ήταν απότομες και ο τρόπος της επιθετικός Εκεί-νος φάνηκε να laquoκρεμάστηκεraquo από το στόμα της αλλά ηκοκκινομάλλα έκανε μεταβολή και μπήκε μέσα στο σπίτιΤον άφησε σύξυλο Ο αμαξάς έμεινε για λίγο με το βλέμμαπάνω στην κλειστή εξώπορτα Ίσως να περίμενε να εμφα-νιστεί ξανά η γυναίκα που τον είχε απαξιώσει Κατόπινφάνηκε να παραιτήθηκε ανέβηκε στην άμαξα κι έφυγε μεκατεύθυνση την πλατεία Συντάγματος Πέρασε άλλο ένατέταρτο άπραγος Ο ουρανός είχε αρχίσει να μαζεύει σύννε-φα Ο Ρώμας αναρωτήθηκε πόσο ακόμα θα μπορούσε να πε-ριμένει με τη σταματημένη άμαξα μπροστά στο Οφθαλμια-τρείο Αθηνών δίχως να κινήσει την προσοχή της γειτονιάςκι ένιωσε άβολα Άρχισε νrsquo ανυπομονεί Κι αν εκείνη σήμε-ρα απrsquo όλες τις Κυριακές αποφάσιζε να μη βγει να μείνει στοσπίτι Κι ανhellip κι αν Από νευρικότητα κάπνισε τρία τσιγά-ρα το ένα μετά το άλλο και ντουμάνιασε τον κλειστό χώροτης άμαξας Στο τέλος αναγκάστηκε νrsquo ανοίξει την πόρτατης καρότσας για να φύγει ο καπνός Έριξε μια ματιά στοναμαξά Καθισμένος στη θέση του με τα γκέμια του αλόγουστα χέρια περίμενε υπομονετικά Δε βιαζόταν γιατί άλ-λωστε Ο πελάτης πλήρωνε για όλη τη μέρα

Την είδε να προβάλλει στην εξώπορτα ντυμένη στα πρά-σινα λαδιά Το βελούδινο παλτό με το στενό μπούστο διέ-γραφε δαχτυλιδένια μέση Το κοκέτικο καπέλο με το μισο-κατεβασμένο βέλο έκρυβε ανοιχτόχρωμες μπούκλες Η ψη-λόλιγνη σιλουέτα τα ξανθά μακριά μαλλιά που ξέφευγαναπό το καπέλο δεν του άφηναν καμιά αμφιβολία Ήταν ηκοντέσα Λάουρα Αλφιέρι Ξωπίσω της πρόβαλε μια μεσό-

224



κοπη γυναίκα Ήταν μετρίου αναστήματος και παχουλήφαινόταν γεμάτη ανησυχία και παραινέσεις Εκείνη την α-γνόησε και πήρε τον ανήφορο της οδού Πανεπιστημίου ενώη γυναίκα κατέβηκε γρήγορα τη μαρμάρινη σκάλα βγήκεστο δρόμο και άρχισε να την σταυρώνει Ο Φίλιππος Ρώ-μας από την απόσταση που βρισκόταν δεν μπορούσε ναδιακρίνει το πρόσωπό της είχε όμως τη βεβαιότητα πως ε-πρόκειτο για καλλονή

laquoΠερίμενέ με εδώ όσο χρειαστείraquo φώναξε στον αμαξάκαι πήδηξε στο δρόμο

Την ακολούθησε από το αντικρινό πεζοδρόμιο από από-σταση να μην τον καταλάβει Έτσι ξαφνικά χίλια όργαναάρχισαν να παίζουν στην ψυχή του τις laquoΤέσσερις Εποχέςraquoτου Βιβάλντι Εκείνη περπατούσε σε ρυθμό laquoadagioraquo ενώοι περαστικοί σταματούσαν και την θαύμαζαν Καθώς τουςπροσπερνούσε ndashlaquoadagio moderatoraquondash οι διαβάτες γύριζαντο κεφάλι να την δουν ακόμα λίγο να μη χάσουν το ωραίοθέαμα Ο Ρώμας διέσχισε την Πανεπιστημίου γρήγορα Τηνχάζευε δίχως να τον βλέπει Εκείνη επιτάχυνε το βήμα ndashlaquopre -sto ma non tropporaquondash και στρίβοντας την Αγχεσμού κα-τευθύνθηκε προς την πλατεία Συντάγματος Οι αργόσχολοιτων δυο γωνιακών αντικριστών ζαχαροπλαστείων laquoΝτο-ρέraquo και laquoΓιαννάκηraquo ndashτων laquoΣτενών των Δαρδανελίωνraquo ό-πως τα ονόμαζαν οι Αθηναίοιndash οι οποίοι άλλο θέμα συζή-τησης δεν είχαν παρά το ποιος γνωστός περνάει από μπρο-


225

Σιγανό Σιγανό μέτριο Όχι πολύ γρήγορο

8o


στά ή το τι κάνουν οι επώνυμοι στην ιδιωτική τους ζωή μό-λις την πήραν χαμπάρι βγήκαν στις πόρτες Δημιουργήθη-κε συνωστισμός ενώ η κοντέσα Αλφιέρι περπατούσε με τομυστηριώδες κύρος της ομορφιάς της ndashlaquoandante es pressi -voraquondash αδιάφορη για την αναστάτωση που προκαλούσε στοδρόμο Ο Φίλιππος Ρώμας την ακολούθησε ζαλισμένος Ναδω το πρόσωπό της σκεπτόταν και σκόνταφτε όπως ο τυ-φλός στους περαστικούς στις λακκούβες του δρόμου στααχαμνά δέντρα της Αγχεσμού Βγήκαν και οι δυο στην κά-τω μεριά της πλατείας Συντάγματος Ένας συρφετός τούςσταμάτησε Η μπάντα του Δήμου παιάνιζε κομμάτια απόγνωστές οπερέτες Εκείνη απέφυγε με κομψούς ελιγμούςτο μαζεμένο πλήθος ndashlaquofugaraquondash και κατόπιν ίσως για νrsquo α-πολαύσει τη μουσική αργοπόρησε το βήμα της Περπα-τούσε με την επίγνωση της δύναμής της ευθυτενής και ω-ραία Από το καφενείο του Ζαχαράτου στην πλατεία Συ-ντάγματος στέκι ανθρώπων των γραμμάτων κάποιοι θα-μώνες πρόβαλαν στην πόρτα και άρχισαν τα σφυρίγματαθαυμασμού Ο Ρώμας την προσπέρασε γρήγορα από αρι-στερά με πρόθεση να βγει μπροστά της για να μπορέσει ναδει το πρόσωπό της αλλά εκείνη επιτάχυνε το βήμα τηςndashlaquoal legroraquondash και τον απέφυγε Πρόλαβε και κατέγραψε το τέ-λειο προφίλ της καθώς έμπαινε στην οδό Φιλελλήνων Περ-πάτησε ένα τετράγωνο έστριψε αριστερά στην Ξενοφώντοςκαι βγήκε στην οδό Αμαλίας Δεν έκανε περίπατο Φαινό-

226


Αργό και εκφραστικό Φυγή Εύθυμο


ταν να έχει έναν πολύ συγκεκριμένο προορισμό Να δω τοπρόσωπό της Στην Αμαλίας έστριψαν και οι δυο δεξιά Ε-κείνη μπροστά αέρινη άγγιζε τη γη ελαφριά σαν μια νιφά-δα χιονιού ενώ ο Ρώμας ακολουθώντας σε μικρή απόστα-ση ένιωσε ξαφνικά το αβάσταχτο βάρος των περιττών ο-κάδων του την αρχή της φαλάκρας του το σημάδι στο μά-γουλό του τα μεγάλα άκομψα χέρια του και όλα τα υπόλοι-πα ελαττώματά του να έχουν πέσει πάνω του σαν χιονοστι-βάδα Να δω το πρόσωπό της Εκείνη καθυστέρησε το βή-μα της ndashlaquoandante sostenutoraquondash και ένα τετράγωνο πιο κά-τω σταμάτησε στην εξώπορτα ενός μεγάρου Με χέρι ανυ-πόμονο ndashlaquovivace con fuocoraquondash χτύπησε δυο φορές το ρό-πτρο Καθώς περίμενε να της ανοίξουν γύρισε το κεφάλιτης δεξιά προς το μέρος του Ο Ρώμας ήταν πια πολύ κοντάτης Είχε ένα κοίταγμα περήφανο και μεγαλειώδες Τοσκούρο πράσινο βλέμμα της τον διαπέρασε σαν να ήταν α-όρατος και διαθλάστηκε κάπου στο βάθος της οδού Αμα-λίας Είδε επιτέλους το πρόσωπό της Η απόλαυση να κοι-τάζει το πρόσωπό της Παρrsquo όλη την ικανότητα αυτοελέγ-χου σταμάτησε ξερός στη μέση του δρόμου και η ζωή τουόλη πέρασε από τα μάτια του σαν μια σειρά εικόνων κατα-στροφής Όποιος γεννιέται όμορφος και μεγαλώνοντας δεχάνει τα μισά του μαλλιά δεν αποκτάει ένα ανεξίτηλο ση-μάδι στο μάγουλο σαν κόκκινο σκουλήκι ή δεν κουβαλάειπάνω του σαν καταδίκη δέκα οκάδες παραπανίσιο βάρος δεθα γνωρίσει ποτέ το σφίξιμο του στομάχου που προκαλεί-


227

Αργό σοβαρό σε υψηλό επίπεδο Ζωηρό και ορμητικό


ται όταν το βλέμμα των άλλων σταματάει πάνω του Ενώμια περίεργη συγκίνηση του ανακάτευε τα σωθικά και τονάφηνε ξέπνοο η εξώπορτα άνοιξε και η κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι γλίστρησε στο εσωτερικό του κτηρίου Είδε τα τα-κούνια από τα καφέ μποτάκια της καθώς το μέγαρο την έ-κλεισε μέσα του και οι laquoΤέσσερις Εποχέςraquo του Βιβάλντιτελείωσαν απότομα με ένα laquoadagio appassionatoraquo μέσαστο ταραγμένο μυαλό του Φίλιππου Ρώμα

Τριγύρισε αδέξια για λίγο στην οδό Αμαλίας Να μείνειΝα φύγει Να την περιμένει για να την ξαναδεί Ένιωσε μά-ταιος Κάτι ήθελε αλλά δεν ήξερε τι ήταν αυτό Μια ταρα-χή Μια αναστάτωση Σαν να γύριζε πίσω στα νεανικά τουχρόνια με επίγνωση του παρόντος όμως Κάτι σαν μια α-νάδρομη εφηβεία ενώ καταλάβαινε πως ποτέ πια δε θα ή-ταν ο ίδιος Η Λάουρα Αλφιέρι ήταν το ξανθό όραμα μιαςπιθανής ευτυχίας τελείως διαφορετικής από όλες τις γνώ-ριμες ευτυχίες που τα πλούτη του μπορούσαν νrsquo αγοράσουνΣτο τέλος πέρασε απέναντι μπήκε στο Βασιλικό Κήπο καιπήρε με αργό βήμα το δρόμο προς το Ζάππειο Καθώς η ώ-ρα προχωρούσε ο κόσμος σιγά σιγά αραίωνε Στο ειρηνικότοπίο του Ζαππείου διασταυρώθηκε με άλλους διαβάτεςΤο αυτί του έπιασε σκόρπιες συζητήσεις κραυγές ασυνάρ-τητες Προσπέρασε άγνωστους περαστικούς γκουβερνά-ντες με κάτασπρες ποδιές και κολλαριστά laquoμπονέraquo που έ-σπρωχναν καροτσάκια στρατιώτες αξιωματικούς μικρο-πωλητές καλοντυμένους Αθηναίους με ημίσκληρα laquoκλακraquoΑθηναίες ντυμένες σύμφωνα με την παριζιάνικη μόδα Ο

228


Σιγανό με πάθος


Ρώμας περπατούσε με ένα ακαθόριστο βάρος στην ψυχήλες και εξανεμίστηκε γρήγορα η χαρά του Όσο κι αν προ-σπαθούσε να μη σκέπτεται οι μνήμες τον καταδίωκαν σαννα έτρεχαν να προλάβουν τη χαραμάδα του νου που μόλιςείχε αφήσει αφύλακτη η εισβολή της κοντέσας Αλφιέρι μηνκλείσει πάλι και τις πετάξει έξω Πώς να τις διαχειριστείΠέρασε μπροστά από το αναψυκτήριο του Ζαππείου Σκέ-φτηκε να καθίσει να πιει έναν καφέ αλλά τελευταία στιγμήμετάνιωσε Προσπέρασε βρήκε ένα άδειο παγκάκι καικρατώντας την ανάσα του για όλα τα ενδεχόμενα κάθισε ναδαμάσει την έπαρση του νου του Δεν τα κατάφερε και στοτέλος αφέθηκε να εξελιχτούν τα απρόβλεπτα-προβλέψιμαόπως ήθελαν μετέωρα και ανυπεράσπιστα στο κυριακάτι-κο απομεσήμερο της Αττικής

Το πρόσωπο του Φίλιππου Ρώμα είχε κρατήσει κάτι παιδι-κό κάτι αθώο και καθαρό Τώρα όσο περνούσε η ώρα άλ-λαζε Τα χαρακτηριστικά του συρρικνώνονταν σκοτείνια-ζαν παραμορφώνονταν κι αν εκείνη τη στιγμή κάποιοςγνωστός περνούσε από rsquoκει δε θα τον αναγνώριζε Είχε με-ταμορφωθεί Το έχουν αυτό το βάσανο οι μνήμες Όταν στηζωή έχεις προλάβει να πάρεις το μερίδιο του πόνου που σουαναλογεί δεν μπορείς να τους ξεφύγεις σε παραλαμβάνουνκαι σε κάνουν αγνώριστο Ήταν όλα εκείνα τα παλιά τα ο-ποία είχε καταχωνιάσει στη μνήμη του και δεν τολμούσε νατα ξεθάψει ούτε και να τα ονομάσει Αν πρόφερε και μόνο τοόνομά τους θα γίνονταν υπαρκτά πραγματικά θα έπαιρναν


229


φυσικές διαστάσεις και θα γκρέμιζαν τα στεγανά του Ό-μως το παρελθόν του ήταν πάντα παρόν γιατί ακόμα καιτώρα τριάντα πέντε χρόνια μετά γυρνούσε πίσω στη μυ-στηριώδη στιγμή της γέννησής του και νόμιζε πως άκουγετους θορύβους που έκανε η κοιλιά της μάνας του καθώς ή-ταν έτοιμη νrsquo ανοίξει στο μυστήριο της δημιουργίας

Η μάνα του δεκαοχτώ χρόνων που τα βάσανα την είχανωριμάσει πριν την ώρα της τον γέννησε μια φθινοπωρινήμέρα στο σπίτι στη γειτονιά του Άμμου Ο Θεός να το κά-νει σπίτι Τέσσερις τοίχοι φτιαγμένοι από πέτρες που τιςκρατούσε μαζί μια ξεραμένη γκρίζα λάσπη η οποία βρόμι-ζε την αυλή σε κάθε βροχή Ο καμπινές ήταν δίπλα μιατρύπα στη γη laquoαλά τούρκαraquo προφυλαγμένη από τα αδιά-κριτα βλέμματα με τέσσερις σανίδες ψηλές φαγωμένες απότην πολυκαιρία Η σκεπή φτιαγμένη πρόχειρα από άχυροκαι καλάμια από το Λαγανά το χειμώνα έμπαζε βροχή καικρύο ή την έπαιρνε ο αέρας όταν έπιανε ο σιρόκος Με τηνκαλοκαιρία οι ένοικοι του σπιτιού όπως και οι περισσότε-ροι στη γειτονιά άλλωστε προτιμούσαν να κάνουν την ανά-γκη τους στο ύπαιθρο στην πίσω πλευρά του σπιτιού στοψήλωμα με τους πυκνούς θάμνους των σχοίνων το φύλλωματων οποίων χρησίμευε για laquoκωλοσφούγγιraquo Από εκείνο τοστρατηγικό σημείο είχαν θέα όλο τον αιγιαλό Σrsquo αυτό τονοικισμό γύρω από το λιμάνι τα παλιά χρόνια έβλεπες μόνομικρά σπίτια ψαροκαλύβες αποθήκες αγροτικών αγαθώνκαι μερικές εκκλησίες αλλά αργότερα η περιοχή αναπτύ-

230


Η παλαιότερη λαϊκή συνοικία της Ζακύνθου στην παραθαλάσ-σια περιοχή γύρω από τον Άγιο Διονύσιο πολύ κοντά στο λιμάνι


χτηκε και γέμισε πλατείες ωραίους δρόμους και διώροφααστικά σπίτια με κόκκινες κεραμοσκεπές Αυτή την ανά-πτυξη της Χώρας στο πέρασμα του χρόνου και το ξεχείλω-μα των διάφορων συνοικιών οι οποίες είχαν αντικαταστή-σει τους κήπους με τα οπωροφόρα τους ελαιώνες και τα α-μπέλια χάζευαν οι κάτοικοι του Άμμου καθώς έκαναν τηνανάγκη τους στα υψώματα της λαϊκής γειτονιάς τους πουήταν μια από τις αρχαιότερες του νησιού Στο δρόμο τουπηγαιμού ή του γυρισμού διασταυρώνονταν με γείτονες οιοποίοι έβγαιναν έξω στο ύπαιθρο για την ίδια δουλειά άλ-λαζαν καμιά κουβέντα μεταξύ τους ενώ τα παιδιά όση ώ-ρα οι μεγάλοι αποπατούσαν περνούσαν την ώρα τους μεβρισιές και πετροπόλεμο Η Χαρίκλεια Ρώμα η επονομα-ζόμενη Χαρά η οποία δεν είχε γνωρίσει ποτέ στη ζωή τηςτη χαρά που δήλωνε το όνομά της εκείνη τη μέρα όπωςκαι κάθε μέρα είχε σπάσει τη μέση της με το άροτρο Απότο πρωί οι πόνοι έρχονταν κι έφευγαν Με την ψυχή στοστόμα συνέχιζε να οργώνει τη γη για να μη χάσει το μερο-κάματο Ο σέμπρος του τσιφλικά Ηλία Βιτσάρη θα έδινε τηθέση της σε άλλη Όσο όμως προχωρούσε η ώρα και ψήλω-νε ο ήλιος οι πόνοι γίνονταν συχνότεροι Αποκαμωμένη α-πό την προσπάθεια νrsquo αργοπορήσει τη γέννα παράτησε τοάροτρο γονάτισε στο χώμα και παραδόθηκε στο αναπό-φευκτο Κάποιοι πονόψυχοι δουλευτάδες της γης την μετέ-φεραν με το κάρο στο σπίτι της και την ξεφόρτωσαν στηναυλή σαν σακί με πατάτες Έτρεξε η γειτόνισσά της η Ευ-λαλία Νιφοράτου την έσυρε μέσα να μη γίνεται θέαμα στονπερίγυρο με την κοιλιά τούμπανο και τα μπούτια ξεσκέπα-στα κι έστειλε ένα γειτονόπουλο να φέρει τη μαμή από το


231


Κάστρο ndash laquoΓρήγορα Παντελάκο βάλε φτερά στα πόδιαraquo Εντω μεταξύ έβρασε νερό και πετάχτηκε μέχρι το σπίτι τηςνα φέρει πανιά καθαρά γιατί μόνο πατσαβούρες είχε βρειστο νοικοκυριό της Χαρίκλειας laquoΚάνε υπομονή Χαρά ό-που να rsquoναι ελευθερώνεσαιraquo παρηγορούσε την επίτοκο ενώέριχνε συνέχεια ανήσυχες ματιές έξω από το παράθυρο Ημαμή όμως πουθενά και το βρέφος βιαζόταν να γεννηθεί ΗΕυλαλία παιδιά δεν είχε η ίδια και λίγα γνώριζε για την ιε-ροτελεστία της γέννησης Το μόνο που ήξερε ήταν πώς νακάνει παρθενορραφές σε όσες είχαν τολμήσει νrsquo ανοίξουν ταπόδια τους πριν από το γάμο και τις γκαστρωμένες νrsquo απο-βάλλουν ακόμα και στον πέμπτο μήνα δηλαδή γνώσεις λει-ψές για εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή όταν παρθενορρα-φές και αποβολές έδιναν τη θέση τους στο ολοκληρωμένο μυ-στήριο της ζωής Καθώς λοιπόν δεν περίσσευε άλλος χρό-νος να περιμένουν τη μαμή ανασκουμπώθηκε η ίδια Κά-ποια τα σοφίστηκε άλλα τα φαντάστηκε τα περισσότερατα έκανε από ένστικτο ώσπου έπιασε στα χέρια της το γιοτης φίλης της Ήταν ήσυχος και ήρεμος όπως ένας σοφός

laquoΓιατί δεν κλαίειraquoΤρόμαξε η Χαρίκλεια και ανασηκώθηκεlaquoΗσύχασε Χαρά και λόγους για να κλάψει θα έχει πολ-

λούς στη ζωή τουraquo αποκρίθηκε η Ευλαλία Νιφοράτου καισκούπισε τον ιδρώτα από το μέτωπό της μrsquo ένα πανί πουβρήκε πάνω στο τραπέζι laquoΕίναι ένας άγγελος Χαράraquo είπεκατόπιν στη λεχώνα και το χαμόγελο φώτισε το πρόσωπότης laquoΑν θέλεις θα σrsquo τον βαπτίσωraquo

Πάνω στην ώρα έφτασε και ο πατέρας Μπήκε από τηνπόρτα της κουζίνας είδε το γιο του και τα έχασε Έμεινε με

232



το στόμα ανοιχτό μπροστά σrsquo εκείνο το ωχρό απολειφάδιστην αγκαλιά της γυναίκας του Του φάνηκε διαφορετικό απότα μυξιάρικα της τάξης τους τα οποία γεννιόνταν στα μέρητους όπως τα μοσχάρια με δέρμα σκούρο μάτια μαύρα καιμαλλιά στο χρώμα του κόρακα σαν την κακιά μοίρα Απόσαστιμάρα δεν έκανε ούτε ένα βήμα να την πλησιάσει ενώ ε-κείνη είχε ανάγκη από φιλιά χάδια τρυφερά λόγια Μάταιαπερίμενε έναν καλό λόγο η Χαρά που χαρά δεν ήξερε να πειτι σημαίνει Γυμνός ο γιος του φαινόταν γερός αλλά αχαμνόςείχε μαλλιά στο χρώμα του κάστανου και στο σημείο τωνματιών δυο λίμνες από λειωμένη σοκολάτα Το δέρμα του ή-ταν λευκό οι γάμπες του ίσιες τα χέρια του ωραία με λεπτάδάχτυλα Στο πρόσωπο είχε μια έκφραση μελαγχολική καισοφή σαν να συγκέντρωνε τη γνώση όλου του κόσμου καιμπορούσε να εξηγήσει την ανεξήγητη μαγεία της ζωής καιτου θανάτου Δεν έμοιαζε καθόλου στον Χρήστο Ρώμα ή σrsquoαυτό που εκείνος φανταζόταν πως έπρεπε να μοιάζει έναςγιος για νrsquo αξίζει να είναι δικός του και γιrsquo αυτό από τηνπρώτη στιγμή τον ένιωσε ξένο Όσο μεγάλωνε θα έμοιαζεμόνο στη μάνα του και ο πατέρας του laquoμπάσταρδοraquo θα τονφώναζε με οργή και θα του τις έβρεχε συχνά έτσι δίχως λό-γο Έμπαινε τότε στη μέση η Χαρίκλεια σαν άγρια λέαινα

laquoΆσε το γιο μου κάτω γιατί θα σε σκοτώσω με τα ίδιαμου τα χέριαraquo φώναζε και άρπαζε το μαχαίρι της κουζίναςαλλά κάποια σημάδια πάνω στον Φίλιππο έμειναν ανεξίτηλα

Η Ευλαλία Νιφοράτου δυο χρόνια μεγαλύτερη από τηΧαρίκλεια ήταν μια γυναίκα με χρυσή καρδιά αλλά άτυχηΔεν είχε προλάβει να κάνει παιδιά γιατί νιόπαντρη είχε χά-σει τον άντρα της σrsquo έναν από τους σεισμούς του νησιού που


233


γκρέμισε τη Χώρα της Ζακύνθου από τα θεμέλια Έτρεξεο κόσμος στις εκκλησίες να ζητήσει συγχώρηση για τα α-μαρτήματά του Έβγαλαν εικόνες και λείψανα αγίων άρχι-σαν τις λιτανείες στις γειτονιές αλλά η γη έτρεμε από με-τασεισμούς και ότι κατάφεραν να γλυτώσουν το αποτε-λείωσε η πυρκαγιά η οποία ξέσπασε ανεξέλεγκτη Ο Νιφο-ράτος σαπωνοποιός στο επάγγελμα κάηκε ζωντανός στηνπλατεία της Φανερωμένης στην προσπάθεια να σώσει τηβιοτεχνία του και το βιός του καθώς έβλεπε να γίνονται στά-χτη μπροστά στα μάτια του Χήρα η Ευλαλία ανασκουμπώ-θηκε με θάρρος μάζεψε ότι δεν είχε καταστραφεί εντελώςκαι ξανάκτισε το σπίτι της πάνω στα ερείπια της προηγού-μενης ζωής της Ήταν μια γερή νέα γυναίκα με κάποια οι-κονομική άνεση γιατί το σαπούνι ήταν το σημαντικότεροπροϊόν της ζακυνθινής οικονομίας του 19ου αιώνα Κατόρ-θωσε νrsquo αποφύγει να πέσει στην ελεημοσύνη του πρώτου α-γροίκου που θέλησε να εκμεταλλευτεί τη μοναξιά της καινα βάλει χέρι στις οικονομίες της Καθώς είχε μάθει να ταβγάζει πέρα μόνη της είχε στόμα που ήξερε να χαμογελάειαλλά και να βλαστημάει όταν το ζητούσε η ανάγκη Ευλα-λία ήταν το όνομά της δηλαδή laquoκαλή λαλιάraquo όμως το στό-μα της έζεχνε από τα βρομόλογα όταν έπρεπε να υπερασπί-σει τον εαυτό της ή τους ανθρώπους που αγαπούσε Έμενεδίπλα στο σπίτι των Ρωμάδων Αγάπησε τον Φίλιππο απότην πρώτη στιγμή όταν τον είδε ανάμεσα στα ανοιχτά πό-δια της Χαρίκλειας αλλά και από πιο πριν απrsquo όταν η φίλητης τον κουβαλούσε στην κοιλιά της εννιά μήνες Υπήρχανστιγμές που τον ένιωθε και η ίδια να κλοτσάει μέσα της Ό-ταν τον είδε στο γλιστερό περιτύλιγμά του της φάνηκε ό-

234



μορφος και τέλειος Λαχτάρησε από μια ανάγκη την οποίαδεν ήξερε να την ονομάσει και που μέχρι τότε δεν είχε ιδέαπως υπήρχε μέσα της Εκείνη τη στιγμή με μια τρομακτικήδιαύγεια η οποία θα την συντρόφευε και στην υπόλοιπη ζωήτης είχε την απόλυτη βεβαιότητα πως στο μέλλον δε θα έ-κανε ποτέ δικά της παιδιά και πως ο γιος της φίλης της ήταντο πεπρωμένο της το οποίο κάποτε θα την δικαίωνε όπωςμόνο οι γιοι ξέρουν να δικαιώνουν τις μανάδες Προσφέρθηκενα τον βαπτίσει και όταν η Χαρίκλεια Ρώμα συμφώνησε ή-ταν τόση η ευτυχία της Ευλαλίας που γονάτισε μπροστάστο κρεβάτι της λεχώνας σκουπίζοντας δάκρυα και χαράΠήρε το νεογέννητο στα χέρια της με τρυφερότητα μάναςΤο γύμνωσε το σταύρωσε και αφού προσευχήθηκε για ναδιώξει τα διαβολικά πνεύματα σε μια δική της μυστικιστι-κή τελετή τού χάρισε προτερήματα και καλή τύχη

laquoΣου εύχομαι να είσαι πάντα κάτω από το βλέμμα τουΘεού Η υπομονή να είναι η καλύτερη βοηθός σου Να έχειςκουράγιο χαρά της ζωής φιλοδοξία τύχη στους έρωτες ό-ρεξη για όνειρα και την ηρεμία των ανθρώπων που ξεχνούντο πεπρωμένο τους Σου εύχομαι να γνωρίσεις τη χαρά τηςγενναιοδωρίας νrsquo αποκτήσεις την ικανότητα να κατανοείςτις δικές σου θλίψεις καθώς και τις θλίψεις των άλλων ναέχεις την εργατικότητα των μυρμηγκιών πίστη στις ευχέςτων ζωντανών πίστη στη δύναμη των αναμνήσεων και δό-ξα σοι ο Θεόςraquo

Όταν την άνοιξη τον βάπτισε στην εκκλησία του ΑγίουΔιονυσίου του έδωσε το όνομα laquoΦίλιπποςraquo όπως ήθελε οΧρήστος Ρώμας νrsquo ακούσει το όνομα του πατέρα του πουδεν είχε γνωρίσει ποτέ αλλά τελευταία στιγμή εκείνη πρό-


235


σθεσε και το όνομα laquoΆγγελοςraquo Ο Ρώμας αμέσως άρχισετις βλαστήμιες μέσα στην εκκλησία

laquoΓιατί μωρή βλαμμένη μου το έκανες αυτόraquoΤην έπιασε από το λαιμό να την πνίξειlaquoΓιατί ο γιος σου δεν είναι παιδί είναι άγγελοςraquo του α-

πάντησε η ΕυλαλίαΔεν της το συγχώρεσε ποτέ προπαντός όταν την άκουγε

να φωνάζει το γιο του Φιλιππάγγελο ή τις περισσότερεςφορές Άντζουλο κατά το ζακυνθινό ιδίωμα

laquoΚαταραμένη χήρα βλαμμένη Μαύρη η ώρα και ηστιγμή που πρόβαλες στο δρόμο μουraquo την έβριζε με κακιάλύσσα και κατόπιν ξέσπαγε στη γυναίκα του γιατί θεωρού-σε εκείνη υπεύθυνη όλων των συμφορών του

Η Χαρίκλεια της τον άφηνε όλη τη μέρα κι έτρεχε σταχωράφια να σώσει το σπίτι της γιατί αν περίμενε από τονάντρα της τον ψαρά θα πέθαιναν της πείνας Ο Ρώμας είχεβάρκα δική του και ψάρευε στις Στροφάδες Κάποιες νύ-χτες μέσα στη βδομάδα ξημερωνόταν στο ομώνυμο μονα-στήρι Το πρωί γύριζε στο λιμάνι της Ζακύνθου φορτωμέ-νος ψάρια αλλά όσα χρήματα έβγαζε από τις παραγγελίεςπου μοίραζε στα αρχοντόσπιτα της Χώρας της Μπόχαληςκαι του Ακρωτηρίου τα έπινε κατόπιν στα καπηλειά του Άμ-μου με τους φίλους του Η Χαρίκλεια γύριζε από τα χωρά-φια αργά με τη μέση κομμένη στα δυο ενώ ο Ρώμας αν τύ-χαινε να βρίσκεται στο σπίτι ndashμαύρη ώραndash έψελνε ένα κα-τεβατό βρισιές στη γυναίκα του και τη φιλενάδα της

laquoΠάρε δρόμο βλαμμένηraquo έδιωχνε την ΕυλαλίαΕκείνη σηκωνόταν με μάτια που έλαμπαν από το θυμόlaquoΧαμένε δεν είσαι άξιος να έχεις τέτοια γυναίκα και τέ-

236



τοιο γιοraquo του έλεγε καθώς έφευγε ενώ τον έφτυνε με σιχα-μάρα

Ο Χρήστος Ρώμας ήταν πια σίγουρος πως αυτός ο γιοςο οποίος μεγαλώνοντας δεν έβριζε και δε βλαστημούσε ταθεία δεν ήταν δικός του Γιος που ήταν ευαίσθητος σεβό-ταν τις γυναίκες έπαιρνε τα γράμματα πήγαινε σχολείο καιήθελε να γίνει κάτι άλλο από ψαράς δεν μπορεί να ήταν δι-κός του

Όταν λίγα χρόνια αργότερα η Χαρίκλεια Ρώμα της ανα-κοίνωσε πως ήταν πάλι έγκυος και πως εκείνη τη φορά δενείχαν πιάσει τα γιατροσόφια της φίλης της να μην γκα-στρωθεί τότε η Ευλαλία ένιωσε τον Φίλιππο εντελώς δικότης Συλλογίστηκε πως η Χαρίκλεια θα είχε τώρα άλλοπαιδί να φροντίζει και να παρηγορείται Ο Φίλιππος είχεγεννηθεί αλλού σε άλλη μήτρα αλλά ήταν δικός της Στηνονά του έτρεχε ο μικρός να γλυτώσει όταν ο πατέρας τουέμπαινε στο σπίτι και του έφταιγαν όλα άρχιζε τις βρισιέςκαι τα χαστούκια κι έσπαγε ότι είχε απομείνει να σπάσειΗ Χαρίκλεια αναρωτιόταν πώς είχε βρεθεί παντρεμένη μετέτοιο τέρας Είχε εξαντληθεί η υπομονή της Έτσι έγινε κιεκείνο το βράδυ

laquoΠήγαινε στο διάολοraquo τον έστειλε δίχως πολλά πολλάlaquoΠουτάνα το μπάσταρδο δεν είναι δικό μουraquoΕκείνη προστάτεψε πρώτα το γιο της με το σώμα της

και κατόπιν τον κοίταξε μrsquo ένα βλέμμα που ήταν ικανό νασταματήσει και σεισμό

laquoΈξω διάολε έξωraquoΟ Ρώμας οπισθοχώρησε τρεκλίζοντας και χάθηκε στη

σκοτεινή νύχτα Σαν ξημέρωσε η Χαρίκλεια έξι μηνών έ-


237


γκυος σηκώθηκε με δυσκολία από το κρεβάτι Η νύχταπου είχε περάσει είχε κάνει να σπάσει κάτι μέσα της γιαπάντα Έβαλε του Φίλιππου να φάει κι έκανε με κόπο τιςδουλειές της μέρας Η ώρα περνούσε και ο Ρώμας δεν είχεγυρίσει ακόμη από το βραδινό μεθύσι του Η Χαρίκλειαφώναξε τον Φίλιππο

laquoΠήγαινε να ψάξεις τον πατέρα σου και να τον βοηθήσειςνα βρει την πόρτα του σπιτιού τουraquo

Ο μικρός έφυγε τρέχοντας Απομακρύνθηκε από τα λίγαχαμόσπιτα της γειτονιάς του και πήρε το μονοπάτι προς τοΠεντακάμαρο Από ένστικτο δε διάλεξε τον παραλιακό δρό-μο Ανέβηκε στο λόφο και κατηφόρισε από την άλλη πλευράπρος τη θάλασσα γιατί από εκεί είχε δει πολλές φορές τονπατέρα του να γυρίζει στο σπίτι Γύρω ερημιά Ούτε ψυχήζωντανή Περπατούσε το μικρό αγόρι ξυπόλυτο ψάχνονταςκι ούτε ήξερε τι έψαχνε να βρει ή τι ευχόταν να μη βρει Στε-νός ορίζοντας απέραντη μοναξιά Κι εκεί στη μέση τουπουθενά είδε τον πατέρα του πεσμένο ανάμεσα στα βράχιαΠού και πού ένα βογγητό ξέφευγε από τα χείλη του και τά-ραζε τη ζακυνθινή εξοχή Ο Φίλιππος πλησίασε και σκού-ντησε με το πόδι τον άντρα που του είχε δώσει ζωή αλλά ού-τε μια καλή κουβέντα στα δέκα χρόνια της ύπαρξής του

laquoΒοήθα με μπάσταρδεraquo τραύλισε ο Ρώμας μέσα στηναγωνία του όταν είδε το γιο του να σκύβει από πάνω του

Η κακία στη φωνή του είχε πάντα τη δύναμη να τσακίζειτον Φίλιππο Δεν υπήρχε γιατρειά Κάτι έγινε τότε μέσαστην ψυχή του μικρού αγοριού Σε μια στιγμή που θrsquo άλλα-ζε κατόπιν όλη του τη ζωή αποφάσισε πως δεν άξιζε τονκόπο να σώσει έναν άκαρδο πατέρα ένα βίαιο άντρα κι έναν

238



άχρηστο άνθρωπο Κατάλαβε τότε πως τον μισούσε καιπως τίποτα στον κόσμο δε θα ήταν ικανό να τον κάνει νατον αγαπήσει

laquoΤώρα ψόφαraquo του είπε με απόγνωση δέκα ετώνΌτι καλό είχε να θυμηθεί από τον πατέρα του ήταν με-

ρικά σπάνια διαλείμματα δίχως βλαστήμιες όταν κάποιεςφορές τον έπαιρνε μαζί του για ψάρεμα και όταν κάποιεςάλλες μοίραζαν τα ψάρια στα αρχοντόσπιτα του νησιού

Τον άφησε πεσμένο στα βράχια και τρέχοντας πάνωστις πέτρες που πλήγωναν τα πόδια του γύρισε στο σπίτι

laquoΔεν τον βρήκα πουθενάraquo είπε λαχανιασμένος στη μάνατου και δεν μπόρεσε να την κοιτάξει στα μάτια laquoΘα έχεικατέβει στη Χώρα Θα δεις θα γυρίσει σε λίγοraquo βιάστηκενα προλάβει την ανησυχία της

Την επομένη η Χαρίκλεια αναζήτησε τον άντρα της πα-ντού Χτύπησε τις πόρτες των φίλων του στις κραιπάλεςΜάταια Κανένας δεν τον είχε δει Άρχισαν να τον ψάχνουνΤη μεθεπομένη της τον έφεραν στο σπίτι νεκρό

laquoΑν τον είχαμε βρει νωρίτερα θα την γλύτωνε γιατίφαίνεται πως έμεινε πολλές ώρες ζωντανός πριν τα κακα-ρώσειraquo την συλλυπήθηκαν

Ο Ρώμας είχε την ακαμψία του θανάτου Το πρόσωπότου ήταν πρησμένο και μελανό το στόμα του έχασκε σανπηγάδι ξεσκέπαστο και το δεξί του μάτι είχε μείνει ανοιχτόλες και προκαλούσε τη ζωή ή το θάνατο Η Χαρίκλεια δενήξερε να πει σε τι από τα δυο ο άντρας της έκλεινε το μάτιΤον άφησαν στο κρεβάτι κι εκείνη ευχαριστώντας κρυφάτο Θεό για την ευσπλαχνία του ndashάτομα όπως ο ΧρήστοςΡώμας ούτε στην Κόλαση δεν είναι καλοδεχούμεναndash του


239


φόρεσε το γαμπριάτικο ρούχο του και τον έθαψε στην πιοαπόμακρη γωνιά του νεκροταφείου εκεί που θάβονταν οιφτωχοί και οι αμαρτωλοί Γύρισαν στο σπίτι Τους φάνηκεκαινούργιο

Όταν έφυγαν οι περίεργοι κι έμειναν μόνοι η ΧαρίκλειαΡώμα πήρε το γιο της αγκαλιά Στην άγρια σιωπή την ο-ποία δημιουργούσαν τα ανείπωτα λόγια κάθισαν στο σκο-τάδι με μια βαθιά ανακούφιση και οι δυο καθώς επούλωνανπαλιά τραύματα Όλα τα μαρτύρια συγχωρεμένα

laquoΚαμιά φορά γιε μου χρειάζεται να χάσουμε κάτι γιανα βρούμε την ελευθερία μαςraquo του είπε σκουπίζοντάς τουτα δάκρυα Είχε καταλάβει και τον συγχωρούσε

Φονιάς του πατέρα του Αντέχεται τέτοιο βάρος Ο Φί-λιππος κράτησε την κραυγή μέσα του και θα την έβγαζεπολλά χρόνια αργότερα στο όνομα μιας μεγάλης αγάπηςΜέχρι να φύγει από το νησί του θα πήγαινε συχνά στον Ά-γιο Διονύση τον οποίο ο κόσμος ονόμαζε και laquoΆγιο της Συγ-γνώμηςraquo γιατί όπως έλεγε η ιστορία όταν ζούσε ως ηγού-μενος της Ιεράς Μονής της Θεοτόκου Αναφωνήτριας καιπριν αγιάσει όχι μόνο συγχώρεσε το φονιά του αδερφούτου αλλά και τον βοήθησε να κρυφτεί όταν έφτασε στο μο-ναστήρι κυνηγημένος από τους διώκτες του Αργότερα οΦίλιππος θα διέγραφε από τη μνήμη του τη δική του ευθύ-νη στο θάνατο του πατέρα του για να μπορέσει να ζήσει

Δεν κατόρθωσε ποτέ νrsquo αγαπήσει εκείνο τον πατέρα πουαπό τη μια στιγμή στην άλλη περνούσε από τα δίχτυα καιτις πετονιές στα καπηλειά στην μποτίλια και στη βία καιξεχνούσε πως είχε γυναίκα και παιδί και προπαντός λη-σμονούσε πως η ζωή ήταν ωραία όταν έχεις το κεφάλι σου

240



καθαρό από τις αναθυμιάσεις του οινοπνεύματος Ο Χρή-στος Ρώμας στη γειτονιά είχε τη φήμη του καλού οικογε-νειάρχη γιατί τουλάχιστον έφερνε φαγητό στο σπίτι κι έ-μενε κάτω από την ίδια στέγη με την οικογένεια Ήταν ό-μως μεθύστακας και γυναικάς Ήταν αυτό που οι φίλοι τουστα μεθύσια τους στα καπηλειά του Άμμου ονόμαζανlaquoπραγματικός άντραςraquo Είχε κι αυτός την ιστορία του Εί-χε μεγαλώσει δίχως γονείς και είχε εισπράξει την κακομε-ταχείριση όλων των ενηλίκων που είχαν κάποια σχέση μα-ζί του Κανένας δεν τον φρόντισε δεν τον τάισε μέχρι πουκατόρθωσε να κτίσει τέσσερις τοίχους για να στεγάσει τημόνη ορφανή γυναίκα η οποία είχε την ατυχία να τον αγα-πήσει και να τον ακολουθήσει Για τον Φίλιππο Ρώμα κα-μιά από αυτές τις ατυχίες δεν ήταν καλή δικαιολογία για τοότι ο πατέρας του ήταν αυτό που ήταν Γνώριζε πως η μάνατου είχε περάσει πολύ χειρότερα Την είχαν μεγαλώσει οικαλόγριες όταν πέθαναν και οι δυο γονείς της σε μια περι-στασιακή επιδημία πανούκλας η οποία είχε ξεσπάσει στονησί ύστερα από σεισμό Τους πήραν με το κάρο σαν σκου-πίδια και αμέσως ακολούθησαν την ίδια διαδρομή και οιπαππούδες της Ήταν ορφανή και φτωχή όπως και ο πατέ-ρας του τίποτα όμως δεν την έφερνε στο laquoαμήνraquo να σηκώ-σει το χέρι της και να χτυπήσει τον Φίλιππο τον οποίο θε-ωρούσε τη μοναδική της τύχη Ίσως γιrsquo αυτό δε μίσησε πο-τέ τον άντρα που της τον χάρισε και δεν τον είχε στείλει μιακαι καλή στο διάολο

Δυο μήνες αργότερα όταν η ζωή είχε βρει ξανά το δρόμοτης και ο Φίλιππος μπορούσε πια να περνάει κάποιες ώρεςτη μέρα δίχως να σκέπτεται τον πατέρα του βοήθησε τη


241


μάνα του να γεννήσει τον αδερφό του δίχως γνώσεις ανατο-μίας μόνο με το ένστικτο και με μια ψυχραιμία και κουρά-γιο που θα το ζήλευε κάθε μαμή διότι από μικρός ήταν σο-φός και ήρεμος όπως ένας σαμάνος Η νονά του έλειπε απότην προηγουμένη στον ελαιώνα του Βασιλικού να φροντίσειτις ελιές της Οι πόνοι της Χαρίκλειας άρχισαν ξαφνικά ξη-μερώματα Είχε μόλις μπει στο μήνα της και κατά τους υ-πολογισμούς της Ευλαλίας είχε ακόμα καιρό για γεννητού-ρια Έγιναν όλα τόσο γρήγορα τόσο αναπάντεχα Για πότεέσπασαν τα νερά για πότε το έμβρυο θέλησε να ελευθερω-θεί Ξύπνησε τον Φίλιππο

laquoΣήκω πρέπει να με βοηθήσεις γιε μου Σου έλαχε οκλήρος να δεις αυτά που δεν κάνει να δει ένα παιδί της ηλι-κίας σουraquo

Ούτε laquoαχraquo δεν πρόλαβε να πει η Χαρίκλεια Βήμα βή-μα με λαχανιασμένες προσταγές οδήγησε το γιο της στομυστήριο της ζωής ώσπου ο Φίλιππος κράτησε στα χέριατου τον αδερφό του Εκείνο το περιστατικό η συμμετοχήτου στο θαύμα της γέννας θα του ενέπνεε στη συνέχεια α-γάπη και σεβασμό για τις γυναίκες Η Χαρά ανασηκώθηκεπήρε το βρέφος στην αγκαλιά της και αφού βεβαιώθηκεπως ήταν γερό και δεν του έλειπε τίποτα το έβαλε ξανάστα χέρια του Φίλιππου

laquoΕίναι δικός σου τώρα ο Ζανής Αν στο μεταξύ πεθάνωκαι δεν προλάβω να τον αναστήσω θέλω να μου υποσχεθείςπως θα τον φροντίσεις εσύraquo ζήτησε από το γιο της

laquoΣrsquo το υπόσχομαιraquo της απάντησε εκείνος σοβαρός καιυπεύθυνος κι έδωσε όρκο εκεί στο κρεβάτι της λεχώνας

Ήταν έξυπνο παιδί ο Φίλιππος με μυαλό πολύ προχω-

242



ρημένο για την ηλικία του και το περιβάλλον από το οποίοπροερχόταν Τα μάτια του είχαν το χρώμα της λειωμένηςσοκολάτας και το πρόσωπό του την έκφραση αυτών πουχρειάστηκε να μεγαλώσουν γρήγορα Ήταν καστανός με-τρίου αναστήματος και με ευγενικές κινήσεις Η καρδιά τουήταν γεμάτη καλοσύνη και είχε το σταθερό χτύπο αυτώνπου συνάντησαν το θάνατο και δεν τρόμαξαν Όταν ήτανμικρός η Χαρίκλεια του έλεγε πως οι πρόγονοί τους ήτανπειρατές κι ας είχαν καταλήξει απλοί ψαράδες Όμως ηψυχή του Φίλιππου ονειρευόταν ένα μέλλον το οποίο δενπεριοριζόταν μονάχα στα ψάρια Δούλευε στις βάρκες έβγαι-νε για ψάρεμα με τις τράτες και παρακολουθούσε τα μαθή-ματα στο σχολείο Τα χέρια του σκλήρυναν γέμισαν κά-λους αλλά η ψυχή του έβγαλε φτερά Ακούραστος βρισκό-ταν στους δρόμους από το πρωί μέχρι το βράδυ ενώ όταντου περίσσευε ελεύθερος χρόνος έκανε θελήματα σταπλουσιόσπιτα Όχι τόσο γιατί είχαν ανάγκη από τις πεντα-ροδεκάρες που κέρδιζε ndashεξάλλου η Ευλαλία ήταν πάντα δί-πλα τους και βοηθούσε με το υστέρημά τηςndash αλλά γιατί μετα θελήματα έμπαινε στα σπίτια των πλουσίων κι έβλεπεπώς ζούσαν Μελετούσε τις φάτσες τους έκλεβε τα λόγιατους παρατηρούσε τις κινήσεις τους μάθαινε τις χειρονο-μίες τους και περίμενε την ώρα που θα δικαίωνε την ύπαρξήτου Η Χαρίκλεια γκρίνιαζε πως κουραζόταν

laquoΘα μου χρειαστούν όλα αυτάraquo έλεγε της μάνας τουlaquoΌταν θα γίνω κι εγώ πλούσιος όταν θα πετύχω στη ζωήόσα βλέπω τώρα όσα μαθαίνω θα μου χρειαστούν Τίποταδεν πάει χαμένοraquo

Δεν του άνοιγαν όλοι την πόρτα τους Εκείνες οι ξύλινες


243


τεράστιες πόρτες με τα μπρούντζινα ρόπτρα δεν άνοιγαν εύ-κολα για παρακατιανούς ποπολάρους όπως ο Φίλιππος Ρώ-μας ούτε τότε ούτε και αργότερα αλλά υπήρχε στο Ακρω-τήρι το παλιό αρχοντόσπιτο των Ατζαγιόλι έρημο στα χέ-ρια ενός ζευγαριού οικονόμων μακρινών συγγενών της οι-κογένειας οι οποίοι την εποχή που μεγάλωνε ο Φίλιπποςτρεφόμενος με φιλοδοξίες ψάρια και αέρα κοπανιστό φρό-ντιζαν το σπίτι ενώ περίμεναν καινούργιους ιδιοκτήτες Στονησί υπήρχαν και άλλες οικογένειες με το ίδιο επίθετο Το ό-νομα Ατζαγιόλι ήταν διαδεδομένο στη Ζάκυνθο από την ε-ποχή της Ενετοκρατίας Το νησί ήταν σχεδόν άδειο κουρε-λιασμένο από βαρβαρικές επιδρομές σταυροφορίες Φρα-γκοκρατία και μια ολιγοήμερη τουρκική λεηλασία όταν τοΜάιο του 1484 η Βενετία ανέλαβε τη διοίκηση της Ζακύν-θου Έφτασαν οι Βενετσιάνοι άρχοντες με τις οικογένειέςτους και τον πολιτισμό τους και το νησί ξαναγέμισε ζωή κιεπίθετα ευγενών Μέσα στους αιώνες που ακολούθησαν ηπρώτη οικογένεια Ατζαγιόλι απέκτησε παρακλάδια Οι συ-γκεκριμένοι Ατζαγιόλι της ιστορίας μας παρακλάδι και αυ-τοί της πρώτης βενετσιάνικης οικογένειας είχαν πεθάνειάλλοι στη Ζάκυνθο άλλοι στο εξωτερικό και είχαν προλά-βει με επιπολαιότητα νrsquo αφανίσουν μια ολόκληρη περιουσίαΟ Φίλιππος δεν είχε ρωτήσει ποτέ τους φύλακες-οικονόμουςγια το άδοξο τέλος της σπουδαίας οικογένειας το οποίο είχεσημαδέψει και το τέλος μιας εποχής στο νησί Του έφτανεπως εκείνο το ηλικιωμένο ζευγάρι των ξεπεσμένων αστώντού επέτρεπε ndashμε το αζημίωτο βέβαιαndash να μπαίνει μέσαστον πύργο Με τα καλύτερα ψάρια τζάμπα εξαγόραζε τηνείσοδό του σrsquo αυτό που είχε γίνει όνειρό του κι εκείνοι τον ά-

244



φηναν μέσα στη βιβλιοθήκη με τα πορτρέτα των πεθαμένωνιδιοκτητών να διαβάζει ότι επιθυμούσε η ψυχή του Εκείπερνούσε την περισσότερη ελεύθερη ώρα του και διάβαζε α-διακρίτως ότι έφτανε να κατεβάσει από τα ράφια Τα πάνταεκτός από ποίηση γιατί όσο και να προσπαθούσε κάτι στοτέλος τού ξέφευγε από το πνεύμα του ποιητή και τον εμπό-διζε να καταλάβει το νόημα Όσο γέμιζε το κεφάλι του μεγνώσεις συλλογιζόταν κι έβαζε στόχους Κάποια μέρα θα έ-χω κι εγώ πλούτη σπίτια με τουαλέτα και μπάνιο βιβλιο-θήκες όπως αυτή των Ατζαγιόλι Θα φοράω κι εγώ ψαλιδω-τό κουστούμι και ημίψηλο καπέλο Κάποια μέρα θα γίνω με-γάλος και τρανός και θ rsquo αγοράσω τον πύργο των Ατζαγιόλι

Οι επιθυμίες πολλές οι φιλοδοξίες περισσότερες οι στό-χοι άπιαστοι ndash τουλάχιστον έτσι φαίνονταν εκείνη την επο-χή Ο Φίλιππος Ρώμας έστηνε όνειρα και γκρέμιζε κατε-στημένα μέσα στο μυαλό του Είχε βάλει πλώρη για να τουςπετύχει με ένα κουπί στο κάθε χέρι και μια τιμονιέρα στηνκαρδιά Ένιωθε όπως ένας τυφλός ο οποίος είχε βρει ξαφνι-κά το φως του Στο μέλλον τίποτα δε θα του ήταν αρκετόμέχρι να γίνει αυτό που είχε ονειρευτεί για τον εαυτό τουΔεν είχε γεννηθεί άρχοντας αλλά με αισιόδοξους υπολογι-σμούς κάποια μέρα θα γινόταν Και αν ερχόταν η ανάγκη οιαστικοί συμβιβασμοί μαζί με τα λεφτά του θα μπορούσαν νrsquoαγοράσουν ότι θα επιθυμούσε η καρδιά του Κι έτσι έγινε

Ο Ζανής Ρώμας γεννήθηκε δίχως να κλάψει και θα με-γάλωνε δίχως ποτέ να γελάσει αλλά αυτό δεν το γνώριζανοι δικοί του εκείνη την εποχή της αθωότητας Το ξημέρωματον βρήκε κολλημένο πάνω στο μοναδικό θησαυρό της μά-νας του δυο στήθη σαν ζακυνθινά πεπόνια πλούσια και


245


στητά που έλαμπαν μέσα στο μισοσκόταδο της κάμαραςσαν χρυσός Όταν έφεξε η μέρα ο Φίλιππος αποκαμωμέ-νος από την αναπάντεχη βραδινή συγκίνηση έγειρε στοκρεβάτι της Χαρίκλειας μασουλώντας αργά ένα κομμάτιψωμί ενώ η μάνα του με μια ελαφράδα η οποία καταργού-σε τα όρια της βαρύτητας συγύριζε μέσα στο δωμάτιο τηνακαταστασία της ξαφνικής γέννας Του φάνηκε τόσο όμορ-φη σχεδόν σαν αγία έτοιμη νrsquo ανυψωθεί στον ΠαράδεισοΈκλεισε τα μάτια του γεμάτος αγάπη για όλα τα θηλυκάτης Γης και αποκοιμήθηκε με συντροφιά την οπτασία τηςΛαζαρίνας της πόρνης

Ο ερχομός του Ζανή στη ζωή σημάδεψε όλη τη γειτονιάτου Άμμου Από μια συγκυρία που κανένας μάγος σοφός ήλόγιος ndashκαι από τέτοιους είχαν πολλούς στη Ζάκυνθοndash δενμπόρεσε να εξηγήσει την ώρα της γέννησής του συνέβη-σαν τα εξής περίεργα περιστατικά

1 Έκτακτα ακραία καιρικά φαινόμενα δηλαδή νταν κα-τακαλόκαιρο χιόνισε στον εύφορο κάμπο της Ζακύν-θου κι έριξε χαλάζι στα ψηλώματα του Βραχίωνα

2 Μέσα σε ένα θλιβερό ομαδικό νιαούρισμα ψόφησαν ό-λες οι γάτες της συνοικίας του Άμμου

3 Ο τυφλός Φώντας Κουτούζης ο επονομαζόμενος Κόκο-ρας ο οποίος ζητιανεύοντας έπαιζε ταμπουρλονιάκαρο

246


Δυο παλιά χειροποίητα παραδοσιακά λαϊκά όργανα ένα πνευστόη (α)νιάκαρα (είδος πίπιζας αυλού φλογέρας ζουρνά μήκους τριά-ντα εκατοστών που καταλήγει σε μικρή χοάνη) και ένα κρουστό τοταμπούρλο ή ντα(β)ούλι (χειροποίητο τύμπανο μεσαίου μεγέθους)



247

και τραγουδούσε στα πανηγύρια είδε ξαφνικά το φωςτου

4 Οι αστοί με τους ποπολάρους έδωσαν τα χέρια στηνπλατεία του Αγίου Μάρκου και κατόπιν σrsquo ένα τριήμε-ρο γλέντι έφαγαν ndashγια πρώτη φορά στα χρονικά τηςΖακύνθου αδελφωμένοιndash σάρτζα μπουτρίδια μελι-τζάνες σκορδοστούμπι και ήπιαν laquoΑυγουστιάτηraquo καιlaquoΡομπόλαraquo ενώ ο πρώην τυφλός Φώντας Κουτούζηςο επονομαζόμενος Κόκορας τραγούδησε αρέκιες

μέχρι που έχασε τη φωνή του5 Η πόρνη Λαζαρίνα φημισμένη για την ομορφιά της

και ικανή να ξεκάνει ένα χριστιανό στο άψε σβήσε μετα τσαλίμια της έβγαλε τον τελευταίο πελάτη με τασώβρακα έξω από το σπίτι της κλείδωσε την πόρτακαι αφού πέταξε το κλειδί στη θάλασσα την επόμενημέρα έγινε καλόγρια

Οι γείτονες της συνοικίας του Άμμου έκαναν το σταυρότους και είπαν πως το νεογέννητο της Χαρίκλειας Ρώμα ήθrsquo αγιάσει ή θα πάει στην Κόλαση γιατί όπως θυμόνταν οιηλικιωμένοι τέτοιος χαλασμός δεν είχε συμβεί ξανά στονησί ούτε κι εκείνον το Μάιο του 1864 όταν ο βασιλιάς Γε-ώργιος Α επισκέφτηκε τα Επτάνησα με αφορμή την ένωσητης Ζακύνθου με την Ελλάδα και οι κάτοικοι είχαν υψώσειστο Κάστρο την ελληνική σημαία Οι Αρχές βλέποντας ε-κείνα τα περίεργα φαινόμενα αποφάσισαν να σημάνουν την

Τα απόλυτα παραδοσιακά ζακυνθινά πιάτα Ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο


επόμενη Κυριακή τις καμπάνες των εκκλησιών όλες μαζίμια συγκεκριμένη ώρα για να τρομάξουν το κακό και ναπάει από rsquoκει που ήρθε Μπροστά σε τέτοια μοιρολατρία ηΧαρίκλεια έκλεισε το σπίτι πήρε τους γιους της και πήγενα ξεκαλοκαιριάσει στο Βασιλικό στην καλύβα της φίληςτης Ευλαλίας

Ο Ζανής ήταν ένα μελαχρινό αγόρι λεπτό και λυγερό μεμάτια μεγάλα στο χρώμα της κορωναίικης ελιάς βαθιά καισκοτεινά με μια θλίψη η οποία ερχόταν από μια άβυσσο γε-μάτη σκιές και φαντάσματα Το στόμα του καλογραμμένοκαι αγέλαστο έκρυβε τη χαρά σαν να ήταν αμαρτία Σπάνιατους χάριζε κάποια χαμόγελα μόνο τα οποία οι δικοί του θυ-μόνταν ως ορόσημα γεγονότων συνήθως καταστροφικών

laquoΧαμογέλασε ο Ζανής Ωχ σεισμός θα γίνειraquo έλεγαν κιέτρεχαν να κατεβάσουν από τα ράφια τα εύθραυστα laquoΩχχαμογέλασε ο Ζανής Πανούκλα θα πέσει στο κεφάλι μαςraquoκαι την επόμενη μέρα η επιδημία θέριζε το νησί και ξέκανετο μισό πληθυσμό

Δέκα μηνών περπάτησε και μίλησε καθαρά φτιάχνονταςολοκληρωμένη πρόταση με υποκείμενο ρήμα και αντικείμενογεγονός που έκανε τη γειτονιά να θυμηθεί πάλι τη γέννησή τουκαι νrsquo ανασκαλέψει παλιές μοιρολατρίες ενώ η Χαρίκλεια μεένα κακό προαίσθημα το οποίο αργότερα βγήκε αληθινό έ-νιωθε εκείνη την εποχή πως η ζωή ήταν σαν ένα ανοιχτό πα-ράθυρο που ο άνεμος μπορούσε να κλείσει από τη μια στιγμήστην άλλη Θήλασε τον Ζανή μέχρι τα τρία χρόνια κι εκείνοςμεγάλωνε ήρεμος και σοφός πίνοντας το νέκταρ της ζωήςπου είναι η παιδική ηλικία πριν αρχίσουν τα βάσανα Βιάστη-κε ο Ζανής να τα πει όλα μαζεμένα λες και γνώριζε πως πολύ

248



γρήγορα πριν καλά καλά αρχίσει να ζει θα έμπαινε για το υ-πόλοιπο της ύπαρξής του σε μια άβυσσο σιωπής Λες καιείχε αποφασίσει ξαφνικά πως σrsquo αυτό τον κόσμο ο οποίος μι-λούσε και φώναζε δίχως λόγο το καλύτερο που είχε να κάνει οίδιος ήταν να σωπαίνει Και ήταν μια σιωπή τόσο βαριά καιβαθιά που θύμιζε προθάλαμο θανάτου

Και να πώς τους βρήκε η συμφορά γιατί το κακό δεν αρ-γεί να γίνει Έπειτα από ένα βροχερό φθινόπωρο κι ένα μου-ντό και κρύο χειμώνα που το νησί δεν είδε μια φωτεινή μέ-ρα έφτασε επιτέλους η άνοιξη Για περισσότερο από δυομήνες μια βροχή γεμάτη γλίτσα και κόκκινη σκόνη είχεσκεπάσει σαν βέλο ξεχειλωμένο τη Χώρα και τους γύρωοικισμούς έκανε τους χωματόδρομους αδιάβατους ενώπλημμύρισε την κεντρική πεδιάδα τον εύφορο κάμπο τηςΖακύνθου και κατέστρεψε όλες τις καλλιέργειες Ένα πρωι -νό του Απρίλη ο ήλιος έλαμψε ως δώρο από το Θεό Η ζέ-στη και ο ήλιος έβγαλαν από τα σπίτια την πιτσιρικαρία τηςγειτονιάς που είχε πάρει το γκρίζο χρώμα από την κλει-σούρα Κάτω από θάμνους κάτω από δέντρα κάτω απόπέτρες σε ένα συνεχές πάρε δώσε σαλιγκάρια μυρμήγκιακι έντομα μόλις είχαν ξυπνήσει Η γη ευωδίαζε μυρωδιές ά-νοιξης Τα αγριολούλουδα άνθισαν και μέσα σε μια βδομάδαένα παχύ φρέσκο χορτάρι απλώθηκε παντού Στο τέλος έ-νας μπλε ουρανός καθάρισε εντελώς την ατμόσφαιρα Ο Φί-λιππος σκαρφάλωσε στο ψήλωμα πίσω από το σπίτι τουγια να κάνει την ανάγκη του στο ύπαιθρο Ο τρίχρονος Ζα-νής τον ακολούθησε κατά πόδας όπως έκανε πάντα με τομεγάλο του αδερφό τον οποίο θαύμαζε δίχως όρια Ο Φί-λιππος για κακή τύχη και των δυο τους εκείνο το πρωινό


249


κοίταξε γύρω δεν είδε ψυχή και από πείσμα και παλιά έ-χθρα διάλεξε τη συκιά του Νιόνιου Σχίζα αντίπαλου στονπετροπόλεμο Για ασφάλεια άφησε στους πρόποδες τουψηλώματος τον Ζανή να φυλάει τσίλιες όμως εκείνος μι-κρός και κοντός ακόμα είχε περιορισμένο ορίζοντα Δενπήρε έγκαιρα χαμπάρι τον Νιόνιο Σχίζα ο οποίος αγουρο-ξυπνημένος βγήκε στην πόρτα του σπιτιού του είδε τονΦίλιππο με κατεβασμένο βρακί κάτω από τη δική του συ-κιά και σκύβοντας πλησίασε σιγά από πίσω το μισητό γει-τονόπουλο Ο Φίλιππος έκανε την ανάγκη του και την ώραπου ανέβαζε το παντελόνι του είδε τον Σχίζα να τον κοιτά-ζει με κακία από τον κοντινό θάμνο

laquoΠαλιομυξιάρη χέστη του κερατά εδώ βρήκες νrsquo απο-πατήσεις ρε Στην ιδιοκτησία μαςraquo φώναξε κι έπεσε πά-νω του με γροθιές

Ήταν κοντός και σβέλτος ο Νιόνιος και γιrsquo αυτό στον πε-τροπόλεμο είχε πάντα το πάνω χέρι Κρυμμένη πίσω απότην πλάτη κρατούσε μια πέτρα σουβλερή σαν μαχαίρι καικοίταζε μοχθηρά τον Φίλιππο Ένας πρωτόγονος φόβος α-ναδύθηκε από μέσα του Έδωσε μια σπρωξιά στον Σχίζακαι άρχισε να τρέχει στον κατήφορο προς το σπίτι του Ε-κείνος τον ακολούθησε με βρισιές υπολογίζοντας με μάτι α-ετού την απόσταση για να πετάξει την πέτρα

laquoΣκύλε θα πεθάνεις Είσαι πεθαμένος ρε παλιόσκυλοraquolaquoΤρέξεraquo ούρλιαξε ο Φίλιππος στον Ζανή καθώς τον εί-

δε νrsquo ανεβαίνει το ψήλωμα να πάρει τα δίκια του αδερφούτου φωνάζοντας στον Σχίζα


250



Ο Φίλιππος μόλις πρόλαβε νrsquo ακούσει το σφύριγμα απότην πορεία της πέτρας που έφυγε από το χέρι του ΝιόνιουΣχίζα και χτύπησε τον Ζανή κατευθείαν στο κούτελο

Η Ευλαλία η οποία ήταν πολύ καλή με τη βελόνα και ή-ξερε να ράβει ανοιγμένα κεφάλια στα πρόχειρα πέρασεπρώτα τη σακοράφα στη φλόγα του κεριού δυο τρεις φορέςγια να την απολυμάνει και κατόπιν έραψε το κεφάλι τουΖανή με ξεραμένο έντερο χοίρου από αυτά που χρησιμο-ποιούσε για τις παρθενορραφές ενώ η Χαρίκλεια έκλαιγεμέσα στην κάμαρα για τον κατεστραμμένο γάμο της γιατη φτώχια της και για εκείνους τους άτυχους γιους της οιοποίοι δεν είχαν στον ήλιο μοίρα

laquoΚάνε το σταυρό σου πες κι ένα ldquoΠάτερ Ημώνrdquo γιατίδεν ξέρω αν ο αδερφός σου θα ζήσει ή θα πεθάνει κι αν ζή-σει τι κουσούρι στο μυαλό θα του αφήσει η πετριάraquo είπε ηΕυλαλία και κοίταξε τον Φίλιππο περίλυπη

Την επομένη μόλις ξημέρωσε φόρτωσαν τον Ζανή στοκάρο του γείτονα Λιόλιου Τσιλιβή του επονομαζόμενου Α-σβεστόλιθου λόγω της αφάνταστης κουταμάρας του καιτον μετέφεραν στο γιατρό στη Χώρα Ίσως να έχασαν χρό-νο Ποιος ξέρει Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά όταν έχεινα λογαριαστεί με το πεπρωμένο Κάθισαν και οι τρεις στοσαλόνι του γιατρού που έμοιαζε με νεκροθάλαμο σαν κορ-μοί δέντρων καμένοι Περίμεναν περίμεναν μαζί και οΛιόλιος ο οποίος έμεινε κοντά τους από καλοσύνη για νατους συντρέξει στην ατυχία τους Η ώρα έφευγε τρέχονταςμε κοντούς χτύπους του ρολογιού που κρεμόταν στον τοίχοlaquoΤικ τακ τικ τακraquo

laquoΣώσε το μωρό μου Παναγιά Φανερωμένη μου Σώσε το


251


γιατί δεν έχει δει τίποτε ακόμα από τον κόσμο Γιατί δεν έχειπρολάβει να ζήσει Μη μου το πάρεις Φανερωμένη μου Πάρεεμένα στη θέση τουraquo παρακαλούσε η Χαρίκλεια κι έταζε ναπάει με τα γόνατα στην εκκλησιά της Φανερωμένης κοντάστο σπίτι της στην ομώνυμη ιστορική λαϊκή πλατεία στην ο-ποία το 1628 είχε γίνει το laquoΡεμπελιό των Ποπολάρωνraquo

laquoΕγώ δεν μπορώ να κάνω τίποτα Μόνο ο Θεόςraquo είπε ογιατρός δείχνοντας προς το ταβάνι και άφησε μια σειρά α-πό αποσιωπητικά

Η Χαρίκλεια σωριάστηκε στην έξοδο σαν φύλλο δέ-ντρου που έπεσε αθόρυβα στη νοτισμένη γη Την μάζεψανκαι αυτή μαζί με τον Ζανή και ο Λιόλιος Τσιλιβής τους γύ-ρισε με το κάρο του στο σπίτι

Οχτώ μέρες ψήθηκε στον πυρετό ο Ζανής οχτώ νύχτεςέφτασε στο θάνατο και γύρισε πίσω την ένατη Έμεινε εκείπου βρέθηκε ξαπλωμένος στο κρεβάτι Άνοιξε τα μάτιατου Παρατήρησε τις σκιές που έσκυβαν στο προσκεφάλιτου Αναγνώρισε τον Φίλιππο Τον κοίταξε με μάτι πεντα-κάθαρο και μυαλό θολό Άνοιξε το στόμα το τέντωσε σαννα το δοκίμαζε από την οχταήμερη σιωπή και τον ρώτησεμε την τραγουδιστή ζακυνθινή προφορά του


Ο Φίλιππος βγήκε έξω στην αυλή Γονάτισε στο χώμακι έμεινε εκεί διπλωμένος στα δυο δίχως λόγια δίχως δά-κρυα στα σωθικά του μόνο μια προσευχή ευχαριστίας Χά-ρισε τη ζωή του στον αδερφό του Ο Ζανής απrsquo όλη εκείνητην περιπέτεια της πέτρας βγήκε μrsquo ένα σημάδι στο κούτε-λο και μια απουσία στο μυαλό Όπως τα δέντρα θα ζούσε

252



στο μέλλον δίχως να σκέπτεται και δίχως να μιλάει Στην υ-πόλοιπη ζωή του δε θα κατόρθωνε να πει τίποτε άλλο παράμόνο εκείνη την τελευταία φράση της λογικής ύπαρξής τουμέχρι που στα είκοσι πέντε του θα συναντούσε το μοναδικόφάρμακο το οποίο μπορούσε νrsquo αναστήσει και πεθαμένουςhellipΑλλά αυτά έγιναν αργότερα

Στη συνοικία του Άμμου είχε το σπίτι της και η Λαζα-ρίνα η πόρνη Τέσσερις τοίχοι ασβεστωμένοι και μια πόρταβαμμένη κόκκινη που έκλεινε τους επιθυμητούς μέσα καιτους ανεπιθύμητους έξω μrsquo ένα σιδερένιο κλειδί το οποίοόταν η Λαζαρίνα έλειπε από το σπίτι κρεμούσε στην κερα-σιά της αυλής της Η Χαρίκλεια και η Ευλαλία απαγόρευανστον Φίλιππο να περνάει έξω από την αμαρτωλή πόρταγιατί εκείνο τον καιρό κανένας αξιοπρεπής Ζακυνθινός δενέβαφε την πόρτα του με της φωτιάς το κόκκινο παρά μόνοοι πουτάνες για να τις ξεχωρίζουν οι πελάτες και να τις βρί-σκουν με κλειστά μάτια ακόμα και στο μαύρο σκοτάδι

laquoΌταν περνάς έξω από εκείνη την πόρτα να γυρίζεις τοκεφάλι σου από την άλλη μεριά και να μην κοιτάζεις ποτέτην ξεφτιλισμένη στα μάτια Ότι και να σου λέει εσύ ναφεύγεις τρέχονταςraquo

Η νονά του μάλιστα είχε πάει κάποτε και την είχε βρει ι-διαιτέρως

laquoΚοντά τα χέρια σου και κλειστά τα πόδια σου στο γιομας Βγάλε τα μάτια σου με όποιον σου κάνει κέφι δεν είναιδική μας δουλειά αλλά μην τολμήσεις νrsquo αγγίξεις τον Ά-ντζουλοraquo την είχε προειδοποιήσει

Όχι πως ο βαφτισιμιός της είχε την ηλικία για να laquoβγά-λει τα μάτια τουraquo μαζί της δεν είχε κλείσει καλά καλά τα


253


δέκα ακόμα αλλά έτσι laquoγια να έχουν γνώση οι φύλακεςΦύλαγε τα ρούχα σου να έχεις τα μισά γιατί ποτέ δεν πρέ-πει να εμπιστεύεσαι τις πουτάνεςraquo ξεσπάθωσε η Ευλαλία

Η ωραία Λαζαρίνα όμως πουτάνα ιδιότροπη έκανε ότιήθελε τους άντρες και κανένας χριστιανός δε γλύτωνε απότα νύχια της όταν τον έβαζε στο μάτι ndash και είχε κάτι μάτιαη αφιλότιμη όπως τα σκουροπράσινα νερά της ΓαλάζιαςΣπηλιάς Από πάνω της είχαν περάσει όλοι οι αρσενικοί τουνησιού δίχως να την λυγίσουν ή να σβήσουν το χαμόγελο α-πό τα κόκκινα χείλη και τη φωτιά από τα μάτια της Όλεςτις ώρες της μέρας οι πελάτες μπαινόβγαιναν στο σπίτι τηςενώ όταν έπεφτε σκοτάδι για τη σωτηρία της ψυχής τηςόπως έλεγε η ίδια όταν διηγιόταν τα κατορθώματά της στονΦίλιππο δεχόταν και τους παπάδες καθολικούς και ορθο-δόξους αδιακρίτως οι οποίοι ήταν οι πιο συχνοί πελάτες τηςκαι μάλιστα τζάμπα

Ο Φίλιππος αρκετές φορές τη μέρα ήταν υποχρεωμένοςνα περάσει έξω από την πόρτα της Λαζαρίνας γιατί από ε-κεί ήταν ο δρόμος για το σπίτι του Όταν η πόρνη τύχαινενα τον πάρει χαμπάρι έβγαινε στην αμαρτωλή πόρτα μισό-γυμνη και τον καλούσε σπίτι της με νάζια και αναστεναγ-μούς αυτούς που ακούγονταν συνήθως στα πορνεία

laquoΠολύ βιαστικός φαίνεσαι αγόρι μου Έλα μέσα να σουδείξω εγώ πώς μπορείς να σταματήσεις για λίγο το χρόνοraquo

Αν ήταν Μάης και η κερασιά της αυλής της ήταν φορτω-μένη καρπό του έδειχνε το δέντρο με βλέμμα που έμοιαζεμε χάδι και του φώναζε

laquoΈλα Άντζουλέ μου να σου δώσω να δοκιμάσεις τα κε-ράσια μουraquo

254



Ο Φίλιππος έψαχνε στο λεξιλόγιό του τις ωραιότερες λέ-ξεις αλλά δεν έβρισκε καμιά κατάλληλη για να περιγράψειτη Λαζαρίνα Πολλές φορές όταν την έβλεπε όρθια στηνκορνίζα της πόρτας της ίδια με πίνακα ζωγραφικής συλλο-γιζόταν πως η ωραία γυναίκα έμοιαζε στα κεράσια τηςζουμερά κόκκινα και τραγανά τα οποία όταν ο Φίλιπποςτα δοκίμασε κάποτε βρήκε πως άφηναν στον ουρανίσκογεύση από μια πρωτόγονη ανάγκη να μη σταματήσεις νατα τρως Χιλιάδες άγγελοι φτερούγιζαν γύρω του εκείνεςτις φορές που ο Διάβολος με το ωραίο πρόσωπο της πόρ-νης τον καλούσε στη φωλιά του η οποία ευωδίαζε πούδρακαι πατσουλί Καμιά γυναίκα απrsquo όσες ήξερε ο Φίλιπποςακόμα και οι πλούσιες αρχόντισσες της Χώρας δεν είχε τέ-τοια μεθυστική μυρωδιά

laquoΗ Λαζαρίνα μυρίζει παράξεναraquo είχε κάποτε τολμήσεινα πει της Ευλαλίας απέξω απέξω

laquoΓιατί είναι πουτάνα Έτσι μυρίζουν οι ξεφτιλισμένεςraquoβιάστηκε νrsquo απαντήσει εκείνη πριν του δώσει μια ανάποδημόλις κατάλαβε την κρυφή σημασία αυτού που της έλεγε οβαφτισιμιός της και τις μελλοντικές συνέπειές του laquoΑλί-μονό σου αν σε πιάσω καημένε μου να τριγυρίζεις τη Λα-ζαρίνα Θα σε κάνω μαύρο στο ξύλοraquo τον φοβέριζε η νονάτου laquoΘα σε κόψω κομματάκια και θα σε δώσω να σε φάνεπεινασμένα σκυλιά Καλύτερα να σε σκοτώσω εγώ παρά οιαρρώστιες της ντροπιασμένης Έτσι κι αλλιώς χαμένος θαείσαιraquo επανερχόταν στο θέμα μέχρι να εξαντλήσει τις φο-βέρες

Η Λαζαρίνα είχε μάτια στο χρώμα του άγουρου δαμά-σκηνου και δέρμα κάτασπρο Μόνο να την άγγιζες άφηνες


255


256


πάνω της τα δακτυλικά σου αποτυπώματα Ο μαγνήτης τουυγρού της στοιχείου ασκούσε πάνω στον Φίλιππο έλξη ι-σχυρή Παρrsquo όλες τις συμβουλές της μάνας του και της νο-νάς του εκείνος τόλμησε και πέρασε το κατώφλι της κόκκι-νης πόρτας στην αρχή από περιέργεια κατόπιν συνέχισε α-πό συμφέρον μια και η Λαζαρίνα καλοπλήρωνε τα θελήμα-τα τα οποία τής έκανε ndashδηλαδή να μεταφέρει τα μηνύματάτης στους άρχοντες της Χώρας για τις ώρες που τους δεχό-ταν κρυφάndash και στο τέλος έμεινε από αγάπη μέχρι εκείνητην απαίσια μέρα λίγους μήνες αργότερα όταν η Λαζαρίναη πόρνη θα κλείδωνε για πάντα την πόρτα της και θα εγκα-τέλειπε το αμαρτωλό επάγγελμά της για να γίνει καλόγρια

Ε δεν υπάρχει Θεός συλλογιζόταν περίλυπος ο Φίλιπ-πος κι έριχνε πέτρες στην έρημη κόκκινη πόρτα Ήταν μο-νάχα δέκα χρόνων αλλά είχε ήδη προλάβει να δοκιμάσει έ-να κομματάκι από Παράδεισο

Η Χαρίκλεια Ρώμα άρχισε να καταρρέει ξαφνικά λες καιτης είχαν κλέψει τις ψευδαισθήσεις Στην αρχή έπεσε σεμια βαθιά κατάθλιψη για να ξεχάσει τους γονείς της οι ο-ποίοι είχαν φύγει νέοι την ανάπηρη εφηβεία της τον άθλιογάμο της τη φτώχια της το σπίτι της που οι τοίχοι του έ-λειωναν λίγο λίγο με κάθε βροχή τον άτυχο γιο της ο οποίοςθα έμενε παταλός την κακογλωσσιά του κόσμου την αδι-κία της τάξης της το ρατσισμό των γειτόνων της τη ζέστητη βροχή την υγρασία το κρύο την απελπισία το αβάστα-χτο τίποτα της ζωής Στο ταραγμένο μυαλό της σφηνώθη-κε η ιδέα πως η γη μπορούσε να συνεχίσει να γυρίζει δίχως

Χαζός στα Επτανησιακά


εκείνη και αποφάσισε να εγκαταλείψει τον άδικο κόσμο καινα φύγει δίχως επιστροφή Εξάλλου τι ήταν η ζωή Ένα δά-νειο χρόνου ήταν που όλοι κάποια στιγμή ήταν υποχρεω-μένοι να επιστρέψουν πίσω με τόκο

Το Φλεβάρη φουσκάλες γεμάτες πύον εμφανίστηκαν στοδέρμα της σαν βαριές κατάρες Όταν τον επόμενο μήνα άρ-χισε να βγάζει από το στόμα το στομάχι της κομμάτια καιαπό τον πισινό της τα έντερά της λειωμένα η Ευλαλία αγό-ρασε από το γυρολόγο μερικούς πήχεις λευκό χασέ κι ετοί-μασε τα αναγκαία και απαραίτητα για το αναπόφευκτοΤον Απρίλη η Χαρά άκουγε πια καθαρά το θόρυβο που έκα-νε ο χρόνος καθώς κυλούσε αργά ενώ ο άνεμος της μετέφε-ρε φωνές πεθαμένων

laquoΠάλεψέ το Χαρά Έχεις παιδιά Δεν πετάει κανείς τηζωή του έτσι στα σκουπίδια Κι αν δεν το κάνεις για τον Ζα-νή κάνε το για τον Φίλιπποraquo

Η Ευλαλία δεν ήξερε πια τι να πει να την συνταράξειlaquoΤα παιδιά μου είναι δικά σου Ευλαλία Καλύτερα θα

μεγαλώσουν μαζί σου Ο Φίλιππος θα φροντίσει τον ΖανήΜου το έχει υποσχεθεί Όσο για μένα φτάνει ότι πρόλαβακι έζησα Δε θέλω περισσότεροraquo απαντούσε η Χαρά μετην επίγνωση της ασημαντότητας του θανάτου και τα μά-τια της μιλούσαν από μόνα τους

Δε χρειαζόταν φασαρία γιατί κανένας δεν ήταν αιώνιοςΟύτε φωνές ούτε απελπισία ούτε υπερβολικός φόβος Ζη-τούσε μόνο μια τελευταία χάρη νrsquo ανοίξουν τον τάφο τουΧρήστου Ρώμα και να την θάψουν μαζί του σrsquo ένα παγωμέ-νο και βουβό αγκάλιασμα μήπως κατορθώσουν νrsquo αλληλο-συγχωρηθούν στον άλλο κόσμο Η Χαρά αδειανή απrsquo όλα


257

9o


ακόμα και από τα σωθικά της που τα απέβαλλε σιγά σιγάσrsquo ένα συνεχές καθημερινό μαρτύριο άκουγε από μακριάτην αντάρα της θάλασσας και όλο και πιο πολύ ένιωθε πωςτης έμοιαζε Δεν την είχε αγαπήσει ποτέ τη θάλασσα Τηςάρεσαν τα βουνά και τα λαγκάδια οι λόφοι και οι εύφορεςπεδιάδες οι ελαιώνες και τα δάση Η θάλασσα της θύμιζετον άθλιο γάμο της Έτσι άθλια ένιωθε και η ίδια στα τε-λευταία της

Η Ευλαλία και ο Φίλιππος έκαναν προσπάθειες να το πά-ρουν απόφαση πως μέχρι εδώ ήταν η Χαρά και φτάνει ndashπώςπαίρνει κανείς κάτι τέτοιο απόφασηndash και φρόντισαν τουλά-χιστον νrsquo ανακουφίσουν τις υπόλοιπες μέρες που της έμεναννα ζήσει Άλλαζαν βάρδιες στο προσκεφάλι της ενώ ο ανοι-ξιάτικος ήλιος του Μαΐου ψήλωνε σταδιακά κάθε μέρα καιπαρουσίαζε λίγο λίγο όπως ο ταχυδακτυλουργός τις χαμέ-νες χαρές εκείνου του σπιτιού Αχ η ωραία Χαρά αχ η μάνατου αχ η πρώτη του αγάπη αχ η χαμένη της νιότη αχ καιπάλι αχ Ο Φίλιππος θρηνούσε εκείνη την αισχρή απάτη πουείναι τελικά η ανθρώπινη ύπαρξη Η Χαρά αφέθηκε στο πε-πρωμένο δίχως ένα παράπονο Μέσα Μαΐου άρχισαν να με-γαλώνουν οι σκιές στα μάτια της Τα ρολόγια σταμάτησανΤα φώτα έσβησαν Η Χαρά έφυγε Άνοιξαν τότε την πόρτανα βρει έξοδο η ψυχή της η οποία αιωρούνταν μέσα στην κά-μαρα ανυπόμονη ενώ ο Ζανής στην προσωπική του σύγχυ-ση έσκυψε πάνω από τη νεκρή μάνα του

laquoΓια ποιο λόγο και με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερ-φό μου τον Άντζουλο σκύλοraquo την ρώτησε δίχως να περιμέ-νει απάντηση

Έξω στη γειτονιά του Άμμου ένα βραχνό σκυλί αλάλαζε

258



Ο Φίλιππος Ρώμας στα δεκαοχτώ είχε τελειώσει τοσχολείο με επαίνους είχε μάθει ότι ήταν δυνατόν να μάθειστο νησί του ένας ποπολάρος και είχε διαβάσει ότι είχε πέ-σει στα χέρια του μοιράζοντας ψάρια στα πλουσιόσπιτακαι αργοπορώντας στις διαθέσιμες βιβλιοθήκες Ένα καλο-καιρινό μεσημέρι που ο ήλιος έκαιγε τις πέτρες και χάραζετη γη έφτασε η ώρα την οποία περίμενε χρόνια να πάειστην πρωτεύουσα να κυνηγήσει το όνειρό του

laquoΘα γυρίσω στο νησί πετυχημένος Ευλαλία Θα έχω τηδυνατότητα να σου αγοράσω ότι βλέπεις γύρω σου ότιβάλει ο νους σου ότι επιθυμήσει η καρδιά σου ότι λαχτα-ρήσει η ψυχή σου Εγώ ο Φίλιππος Ρώμας θα μπορώ να σουαγοράσω τα πάντα Σrsquo το υπόσχομαι Τότε και μόνο τότεθα γυρίσω πίσω Εν τω μεταξύ τίποτα δε θα σας λείψει σrsquoεσένα και στον Ζανή Κράτα γερά για λίγο μόνο και γρήγο-ρα θα σας στείλω τα πρώτα χρήματαraquo είπε της νονάς τουκαι η πεποίθηση με την οποία μιλούσε κι έταζε την άφησεάναυδη

Χώθηκε στην κουζίνα της κι ετοίμασε το αποχαιρετι-στήριο δείπνο φαγητό που έδινε φωνή στους μουγγούς καιθάρρος στους δειλούς Έφαγαν και οι τρεις σε μια άβολησιωπή γεμάτη θλίψη

Η Ευλαλία η οποία δε γνώριζε τον κόσμο έξω από τονησί της είχε φτιάξει στο μυαλό της ένα σύμπαν γεμάτοκινδύνους Καθώς τον αποχαιρετούσε τον χάιδευε και τουέδινε συμβουλές

laquoΜακριά από πούστηδες ποτό χαρτιά και γυναίκες Ά-ντζουλε Οι πούστηδες θα σε κάνουν σαν τα μούτρα τους τοποτό θα σου βλάψει το μυαλό τα χαρτιά την τσέπη και οι


259


γυναίκεςhellip ε αυτές είναι όλες πουτάνες και άρρωστες γιεμου Μακριά από τα τέσσερα κακά της μοίρας μας Ά-ντζουλέ μου Να μου στέλνεις νέα σου συχνά να τρως καλάνα ντύνεσαι ζεστά και να μη βγάλεις από πάνω σου το φυ-λαχτό του Αϊ-Διονύσηraquo

Έκλαιγε απαρηγόρητη η Ευλαλία ενώ του κάρφωνε στοστήθος το φυλαχτό για το κακό μάτι Μέσα στη βαλίτσατου μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντά του ο Φίλιππος έβαλεμια μοναδική σιγουριά Θα επέστρεφε στη Ζάκυνθο κάποιαμέρα για νrsquo αγοράσει τον πύργο των Ατζαγιόλι Με εκείνη τηβεβαιότητα το άγνωστο έγινε λιγότερο μαύρο και στο βά-θος είδε να τρεμοπαίζει ένα φως Για να μην ξεχάσει τις ρίζεςτου πήρε μαζί του τις γεύσεις της πατρίδας του ώριμο πε-πόνι ζουμερό ροδάκινο καρπούζι μανταρίνι και τη μυρωδιάτων κρίνων που άφησε πάνω στον τάφο της μητέρας του Ό-ταν έφτασε στον Πειραιά είχε τα μάτια δακρυσμένα ταμαλλιά αχτένιστα και την επιθυμία να προσαρμοστεί στιςμυρωδιές στους θορύβους και στις συνήθειες της πόλης πουτον δέχτηκε Δεν είχε την πρόθεση να ξεχάσει τα δάση καιτους πευκώνες της Ζακύνθου ούτε να σβήσει από τη μνήμητου το άρωμα της αλιφασκιάς το δειλινό ούτε το κελάηδηματου πετροκότσυφα το ξημέρωμα ούτε τον τραγουδιστό ήχοτης γλώσσας του αλλά ήταν αποφασισμένος να βυθιστείστην υγρασία του Πειραιά με την απέραντη σιγουριά πωςτο λιμάνι θα γινόταν η καινούργια του πατρίδα

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Φίλιππος Ρώμας ξεκί-νησε από το τίποτα και δούλεψε σκληρά Πρώτα στα ψαρά-δικα και όταν τρία χρόνια αργότερα απέκτησε το πρώτοδικό του έβαλε μπρος την επιχείρηση με τα κάρβουνα από

260



την Τουρκία Ταξίδεψε στις μεγαλύτερες πρωτεύουσες τηςΕυρώπης πήγε σε μέρη που οι πρόγονοί του δεν είχαν ιδέαπως υπήρχαν μπήκε σε σπίτια τα οποία οι γονείς του δενείχαν δει ούτε στα όνειρά τους κέρδισε χρήματα με τα ο-ποία μπορούσε αν ήθελε νrsquo αγοράσει όλη τη Ζάκυνθο Ντύ-θηκε στους καλύτερους ράφτες των ευρωπαϊκών πρωτευ-ουσών έμαθε το laquosavoir vivreraquo και το laquosavoir faireraquo της υ-ψηλής κοινωνίας γνώρισε πολλές γυναίκες ξόδεψε πολύχρήμα έχασε πολύ χρόνο Οινόπνευμα δεν άγγιξε ποτέΚάθε φορά που έβλεπε ποτήρι γεμάτο κρασί τον έπιανεμια ναυτία η οποία ερχόταν από το παρελθόν από τις ανα-θυμιάσεις του μίσους του για τον πατέρα του Αργότερα θrsquoαποκτούσε μια θαυμάσια κάβα την οποία θα χαίρονταν οικαλεσμένοι του αλλά ο ίδιος δε θrsquo άγγιζε ποτέ τη μποτίλιαΗ ζωή στην Αθήνα αλλά και στις μεγάλες πόλεις της Ευ-ρώπης όπου έζησε κατά καιρούς ήταν ένα βάλε βγάλεπροσωπείων ένα συνεχές πηγαινέλα η προσπάθεια ανόδουμιας σκάλας που θα τον έφερνε στην κορυφή Κατά τη διάρ-κεια του σκαρφαλώματος σταματούσε έκανε μια ανασκό-πηση του πλούτου του μπερδευόταν σε μια θάλασσα μηδε-νικών και τότε έβρισκε το κουράγιο να βάλει στόχο νέες κο-ρυφές Ο Φίλιππος είχε πλέον μια πληθώρα αγαθών αλλάδεν είχε πια εκείνο το χαμόγελο της νονάς του το οποίο έδι-νε νόημα στη ζωή του Όταν άκουγε την ηχώ της νοσταλ-γίας του κι ένιωθε να τον λυγίζει η μοναξιά της επιτυχίαςέπιανε μέσα στην τσέπη του το γράμμα της Ευλαλίας πά-νω κάτω το ίδιο πάντα δυο σειρές ανορθόγραφα ορνιθοσκα-λίσματα σrsquo ένα κομμάτι τσαλακωμένο χαρτί οι οποίες μαρ-τυρούσαν πως ο συγγραφέας παιδεύτηκε πολύ για να τις


261


γράψει Το κρατούσε σφιχτά και γραπωνόταν από κάτι γε-μάτο υγεία και αγάπη

Πολιαγαπιμένε μου γιε δε σου φτάνουν πια όσακατάφερες στι ζοΐ Γίρνα πίσο γρίγορα

Όταν έφτασε η στιγμή που μπορούσε να διευθύνει δεκα-πέντε βαπόρια και μια αυτοκρατορία κάρβουνου από τογραφείο του μόνο με νεύματα επέστρεψε στο νησί του καιαγόρασε τον πύργο των Ατζαγιόλι

laquoΕσείς κύριε Ρώμα κάνετε πάντα πολύ σωστές τοπο-θετήσεις των χρημάτων σας Σrsquo αυτή την περίπτωση οι ι-διοκτήτες ζητούν ένα υπέρογκο ποσό το οποίο δε δικαιολο-γεί την επένδυσηraquo τον συμβούλεψαν οι νομικοί του σύμ-βουλοι

laquoΔε μrsquo ενδιαφέρει Αγοράστε το Δώστε στους ιδιοκτή-τες όσα ζητήσουνraquo είπε εκείνος κι έκλεισε το θέμα ενώσυλλογιζόταν Στο όνομά σου το αγοράζω μάνα μου Γιασένα που δε ζεις να το χαρείς και να με καμαρώσεις εδώ πουέφτασα Ένιωθε τη συγκίνηση να τον πνίγει

Μέσα στις επενδύσεις ακινήτων τις οποίες έκανε αργό-τερα στην Αθήνα και στον Πειραιά ήταν κι ένα σπίτι στοΠασαλιμάνι το οποίο τού άρεσε πολύ Σrsquo αυτό διάλεξε νακατοικήσει όταν ύστερα από χρόνια στο Λονδίνο μετέφερετην έδρα της εταιρείας του στην Ελλάδα κι εκεί έφερε αμέ-σως από τη Ζάκυνθο τον αδερφό του και την Ευλαλία ναζήσουν μαζί του Τότε και μόνο τότε αισθάνθηκε πως είχεπετύχει το στόχο του στη ζωή κι ένιωσε σχεδόν πλήρης Σrsquoόλη αυτή την ιλιγγιώδη άνοδο υπήρχε ένα laquoσχεδόνraquo που

262



τον εμπόδιζε νrsquo αγγίξει την κορυφή η ταπεινή του καταγω-γή Όλα όσα έβαλε στο μυαλό του μπόρεσε να τα καταφέ-ρει με το χρήμα του εκτός από το να δει ορθάνοιχτες κά-ποιες πόρτες τις οποίες θεωρούσε απαραίτητες για να είναιπλήρης αλλά που παρέμεναν πεισματικά κλειστές Συχνάαναρωτιόταν πού ανήκε αλλά δεν ανήκε πουθενά μόνο στοχρόνο στην αιωνιότητα Το 1899 κατάλαβε πως είχε ανά-γκη από έναν έμπιστο σύμβουλο ο οποίος θα τον βοηθούσεσε πολύ προσωπικό επίπεδο νrsquo αποκτήσει το λούστρο το ο-ποίο τού έλειπε ή νόμιζε πως του λείπει Έτσι μπήκε στηζωή του ο Βικέντιος Μοράρης άντρας μορφωμένος και κο-σμογυρισμένος γεννημένος άρχοντας και ο Φίλιππος Ρώ-μας ένιωσε πως βρισκόταν στο σωστό δρόμο

laquoΌτι ονειρεύτηκες το πέτυχες Άντζουλε Τι το θέλειςτο παραπάνω Βάλε επιτέλους τελεία και παύλα στους υλι-κούς στόχους γιατί δε σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο Κοί-ταξε να βρεις μια καλή κοπέλα να παντρευτείς να σε αγα-πήσει γιrsquo αυτό που είσαι εσύ ο ίδιος και όχι για τα λεφτάσου Τα χρόνια περνούν Θα πεθάνω δίχως να προλάβω νασε δω ευτυχισμένοraquo τον συμβούλευε η νονά του

laquoΤα λεφτά μου Ευλαλία είναι και αυτά μέρος της προ-σωπικότητάς μου Δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις από εμέ-να Τα λεφτά με έκαναν τον άνθρωπο που είμαι τώραraquo τηςαπαντούσε ο Φίλιππος

laquoΔε μου αρέσει αυτό που είσαι τώρα Άντζουλεraquo έλεγεκαι τον κοίταζε περίλυπη εκείνη

Η Ευλαλία στην αρχή δυσκολεύτηκε να συνηθίσει τηζωή στον Πειραιά Ήταν μαθημένη στο νησί της από ταγεννοφάσκια της Τα πόδια της είχαν βγάλει ρίζες στη συ-


263


νοικία του Άμμου Ξαφνικά ξεριζώθηκε Για χατίρι του Φί-λιππου επειδή την ήθελε κοντά του και του Ζανή που τηνείχε ανάγκη έκανε την καρδιά της πέτρα και την έριξε πί-σω της Το σπίτι του Φίλιππου της φάνηκε σε μέγεθος όσοόλη η γειτονιά της Στην αρχή μέχρι να συνηθίσει τις δια-φορετικές διαστάσεις χανόταν μέσα στα δωμάτια Το δικότης σπίτι στο νησί ήταν όλο κι όλο όσο εκείνο το δωμάτιοπου ο βαφτισιμιός της το ονόμαζε laquoμπάνιοraquo και περιείχε ταεφτά θαύματα του κόσμου Η Ευλαλία η οποία ήταν συνη-θισμένη να κάνει την ανάγκη της στο ύπαιθρο τρόμαξε ναπροσαρμοστεί στη μοντέρνα τεχνολογία να κάθεται δηλα-δή στο λευκό θρόνο σαν βασίλισσα και όταν τελείωνε τηδουλειά της αντί να ρίχνει μερικές χούφτες χώμα από πά-νω όπως έκαναν οι σκύλοι να έπρεπε να τραβάει μια αλυ-σίδα και ndashω του θαύματοςndash να εμφανίζεται ένας καταρρά-κτης καθαρού νερού Κουζίνες κελάρια σαλόνια κάμαρεςόλα αυτά ήταν πολλά για την Ευλαλία Μια πληθώρα αγα-θών που στο τέλος την έπνιξε Μια στρατιά σιωπηλού προ-σωπικού έτρεχε να προλάβει την παραμικρή ανάγκη τηςπριν ακόμα την νιώσει η ίδια ως ανάγκη Η μοδίστρα μεδιαταγή του Φίλιππου της έραψε ατέλειωτα φορέματα γιατα οποία θα χρειαζόταν δέκα ζωές για να τα αποσβέσει

laquoΦτάνει Φίλιππε είναι πάρα πολλά Δεν αντέχω τόσααγαθά Θα βαρυστομαχιάσωraquo παραπονιόταν κι έπαιρνετους δρόμους για να ξεσκάσει

Γύριζε στις γειτονιές του Πειραιά και χάζευε τον κόσμοΚατόπιν ο Ευάγγελος Κοντός ο αμαξάς την ανέβαζε στηνΑθήνα να δει και την πρωτεύουσα Της ερχόταν ζαλάδα Γιακοίτα παντού τα ίδια σκεπτόταν Πλούτος και φτώχια πά-

264



νε μαζί χέρι χέρι Την αναστάτωνε το παρδαλό πλήθος πουσυναντούσε στους δρόμους οι βιαστικοί οι οποίοι την έ-σπρωχναν τα βουνά από τις καβαλίνες των αλόγων τα αί-ματα από τα σφάγια έξω από τα κρεοπωλεία Από την Πλά-κα έβλεπε την Ακρόπολη και δεν τολμούσε νrsquo ανέβει στον ιε-ρό λόφο γιατί φοβόταν μη γίνει κανένας σεισμός σαν αυτούςπου γίνονταν κάθε τρεις και λίγο στο νησί της και της έρθεικαμιά κολόνα στο κεφάλι Στην οδό Αδριανού χάζευε τα ελ-ληνικά και ρωμαϊκά ερείπια μαζί με τα χάρβαλα της Τουρ-κοκρατίας όλα ανακατεμένα ένας αχταρμάς στρατώνεςτζαμιά κοτέτσια στάβλοι Την ποδοπατούσαν οι γάιδαροιτης έκλειναν το δρόμο οι κατσίκες μπλέκονταν οι κότες καιοι χήνες κάτω από τον ποδόγυρο των καινούργιων φορεμά-των της Κατόπιν επέστρεφε στο σπίτι έχοντας χάσει τονπροσανατολισμό της και από τη σύγχυση έβριζε τις παρα-κατιανές ράτσες τους σοσιαλιστές τους άθεους τους θεα-τρίνους τους πούστηδες και τους Χαχαμίκους όλους μαζίμην τυχόν και ξεχάσει κανέναν από τη λίστα της με τις συμ-φορές που αποδυνάμωναν την Ελλάδα

Μια Κυριακή δεν άντεξε άλλο Τράβηξε τον Φίλιπποπαράμερα

laquoΆκου γιε μου Θέλω να γυρίσω πίσω στο νησί μουΔεν κάνω εγώ για πρωτεύουσες και παπάρια Εγώ θέλω τοσπίτι μου που είναι μια κάμαρα μόνο και όχι σπίτια με δέ-κα δωμάτια και είκοσι υπηρέτες να μου ζαλίζουν τα αυτιάμε τα ldquoεσείςrdquo και τα ldquoεσάςrdquo Θέλω όταν βγαίνω στο δρόμονα συναντώ Έλληνες και όχι Αρβανίτες Είναι γεμάτη η Α-


265

Τους Εβραίους


θήνα και ο Πειραιάς από παρακατιανές ράτσες Θέλω τακουρέλια μου πίσω Τα καινούργια ρούχα μου με στενεύουνΣτο κάτω κάτω θέλω να κάνω την ανάγκη μου στον υπαί-θριο καμπινέ μου με θέα όλη τη Ζάκυνθο Θέλω να είμαιχρήσιμη και όχι να κάθομαι όλη τη μέρα με τα χέρια σταυ-ρωμένα σαν να είμαι καμιά ψηλομύτα πρωτευουσιάνα απόαυτές που συναναστρέφεσαι τώρα Αν θέλεις να παραμείνωγια εσένα και τον Ζανή μας θα μείνω με τους όρους τους δι-κούς μου και θrsquo αναλάβω το σπίτι με τον τρόπο που ξέρω ε-γώ Τέρμα η σπατάλη Τέρμα το ανεξέλεγκτο προσωπικόΤέρμα τα σούρτα φέρτα των ακαμάτηδων Τέρμα τα και-νούργια φουστάνιαraquo

Τα είπε όλα μαζεμένα και ξαλάφρωσε η Ευλαλία Έμει-νε με τους δικούς της όρους

Ο Ζανής είχε μεγαλώσει σκιερός και αλαφροΐσκιωτοςμε όνειρα και οράματα Ήταν αλλόκοτος αινιγματικός κι ε-σωστρεφής Από την εμφάνιση όσοι δε γνώριζαν το πρό-βλημα δεν μπορούσαν νrsquo αντιληφθούν το προσωπικό τουδράμα γιατί ο ίδιος ήταν συγκεντρωμένος σε μια δική τουεσωτερική ζωή την οποία ο κόσμος εκλάμβανε ως σοφίαΉταν ένας νέος άντρας με όψη εφήβου ψηλός με κορμο-στασιά κατακτητή με μακριά μαλλιά μέχρι τους ώμους ο-νειροπόλα μάτια και μετρημένες κινήσεις Μέχρι εκεί ό-μως Πέρα από την εμφάνιση δεν υπήρχε άλλο Ήταν εύ-θραυστος ανασφαλής και κλεισμένος στον εαυτό του Έναςάνθρωπος-σκιά Καταλάβαινε τα πάντα αλλά μιλούσεσπάνια κι έλεγε μόνο τη μια και μοναδική φράση την απο-τυπωμένη στο μυαλό του Αργότερα όσα έψαχνε θα τα έ-βρισκε όλα στο περιθώριο της ζωής του αδερφού του Ο Φί-

266



λιππος τον είχε γυρίσει στους πιο σπουδαίους επιστήμονεςτης εποχής στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά στο τέ-λος αναγκάστηκε νrsquo αποδεχτεί με θλίψη την πραγματικότη-τα την οποία οι επιστήμονες εξέθεσαν μέσα από ατέλειωτεςιατρικές γνωματεύσεις που ο Φίλιππος δεν καταλάβαινεκαι οι οποίες στην ουσία έλεγαν όλες το ίδιο πράγμα σε α-πλή ελληνική γλώσσα Ο Ζανής Ρώμας κατά τα φαινόμε-να δε θα συνερχόταν ποτέ Μόνο ο Αριστείδης Μπαλτα-τζής καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνώντον οποίο επισκέφτηκαν κάποια φορά στο ιατρείο του είχετολμήσει να προσθέσει στο τέλος

laquoΟ αδερφός σας δεν είναι καθυστερημένος Έχει μείνειπολλά χρόνια σε πνευματική σύγχυση κι έχει μεγαλώσει σεσυναισθηματικό σκοτάδι Μόνο ένα θαύμα μπορεί να τονβγάλει από αυτόraquo

Ο Φίλιππος είχε κοιτάξει απογοητευμένος την Ευλαλίακι εκείνη τον παρηγόρησε

laquoΠρέπει νrsquo αρχίσουμε να πιστεύουμε στα θαύματα Ά-ντζουλέ μου Αυτό μας μένει να κάνουμεraquo

laquoΔε γίνονται στον καιρό μας θαύματα Ευλαλία Οι συμ-φορές παραμένουν συμφορέςraquo της απάντησε

Όσο περνούσαν τα χρόνια ο Φίλιππος Ρώμας ένιωθε όλοκαι πιο συχνά την ανάγκη νrsquo αγαπήσει αλλά την καταχώ-νιαζε στην πιο σκοτεινή γωνιά του μυαλού του Δεν ήθελε νrsquoαφήσει τον εαυτό του ελεύθερο γιατί δεν είχε πετύχει ακό-μα εντελώς το σκοπό του την πλήρη αποδοχή του από ταμεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας Είχε επενδύσει όλη του τηνενέργεια στο να γίνει πλούσιος σπουδαίος πετυχημένοςμια λίστα με επίθετα που δεν είχε τέλος Είχε όμως βαρε-


267


θεί τους πληρωμένους χυδαίους έρωτες τα ξενύχτια και ταξεφαντώματα στα Καφέ-Σαντάν της Λεωφόρου Συγγρούτου Μετς και του Ιλισού Είχε γνωρίσει τα πάθη και τα είχευπερβεί Αργότερα έπειτα από διάφορες αισθηματικές τα-λαιπωρίες καθώς ήταν σίγουρος πως είχε μάθει τα τερτί-πια του έρωτα και τα καπρίτσια της ζωής αποφάσισε πωςείχε φτάσει πια η ώρα να παντρευτεί Όταν ο Βικέντιος Μο-ράρης πρότεινε ένα γάμο από συμφέρον τυπικό εκείνης τηςεποχής για να πετύχει ο εργοδότης του και τον τελευταίοστόχο του ndashδηλαδή ακόμα μια κερδοφόρα επιχείρησηndash οΦίλιππος Ρώμας δεν απέρριψε την ιδέα του συμβούλου τουΉταν μαθημένος να κάνει συμβιβασμούς στη ζωή του Ε-ξάλλου πώς είχε φτάσει εκεί που έφτασε Οι συμβιβασμοίείχαν γίνει πια μέρος της ζωής του Εγκατέλειψε το όνειρονα βρει την αληθινή αγάπη και είπε του Μοράρη να προχω-ρήσει Τώρα όμως ήταν πιθανό το όνειρο να γίνει τελικάπραγματικότητα

Ο Φίλιππος Ρώμας καθισμένος στο παγκάκι του Ζαππείουεπέστρεψε από το επώδυνο ταξίδι του πίσω στο παρελθόνΟ ψυχικός του πόνος είχε γίνει πάλι αφόρητος Και όλα αυ-τά γιατί μια γυναίκα είχε κατορθώσει μόνο με την παρου-σία της να τον γυρίσει σε όσα είχε απωθήσει κάπου στο βά-θος του μυαλού του και δεν ήθελε να θυμάται Σαν να μην υ-πήρχαν Σαν να τα είχε ζήσει κάποιος άλλος Όμως αντι-λαμβανόταν πως το παρελθόν του ήταν ακόμα ζωντανό πωςαυτό διαμόρφωνε το παρόν του και προανήγγελλε το μέλ-

268



λον του Ποιο θα ήταν το μέλλον του με μια γυναίκα που εί-χε τη δύναμη να τον παραλύει μόνο κοιτάζοντάς την Φα-ντάσου να ήταν και δική του

Κοίταξε γύρω του Ο κόσμος είχε αραιώσει Η ώρα είχεπάει τρεις δίχως να το πάρει χαμπάρι Με βήμα γοργό βγή-κε από το Βασιλικό Κήπο και κατευθύνθηκε προς την οδόΠανεπιστημίου Πρόλαβε κι έριξε πάλι μια ματιά στο σπίτιτης οικογένειας Μπαλτατζή και ειδικά σrsquo εκείνη την πόρτα ηοποία λίγη ώρα πριν είχε καταπιεί laquoτο μέλλον τουraquo Ο αμα-ξάς τον περίμενε έξω από το Οφθαλμιατρείο Αθηνών

laquoΣτον Πειραιά σε παρακαλώraquo του φώναξε και σωριά-στηκε στα δερμάτινα καθίσματα

Δεν είχε αντοχή να επιστρέψει με το σιδηρόδρομο Ήθε-λε ηρεμία και σιωπή για να βάλει σε τάξη τις σκέψεις τουκαι να καταστρώσει τις επόμενες κινήσεις του πώς θα με-θόδευε δηλαδή την κατάκτηση εκείνης της γυναίκας Τακαλά και συμφέροντα σκέφτηκε Τα καλά της ζωής του καιτα συμφέροντα της ψυχής του Θα ήθελε πολύ εκείνη τηστιγμή να πίστευε ακόμα στο Θεό να μην είχε εγκαταλεί-ψει την πίστη του κάπου στον ανήφορο της επιτυχίας γιανα τον ευχαριστήσει

Μπήκε στο σπίτι του όταν είχε ήδη αρχίσει να σκοτει-νιάζει

laquoΠού ήσουν Φίλιππε Άργησες και δεν ήξερα τι να κά-νω Έφαγες ή να σου ζεστάνω το φαγητόraquo τον παρέλαβε ηΕυλαλία με την αγάπη της

Την κοίταξε αφηρημένος Δεν είχε όρεξη για φαγητόlaquoΈφαγα έξωraquo της είπε ψέματα για να την αποφύγει και

κλείστηκε στο γραφείο του


269


Το βράδυ έκανε έναν ύπνο δίχως όνειρα γιατί εκείνη τηνΚυριακή στο δρόμο που έφερνε στην πλατεία Συντάγμα-τος είχε συναντήσει το φάρμακο το οποίο θα μπορούσε ναθεραπεύσει τις αρρώστιες του και τους ψυχικούς του πό-νους Το έλεγαν Λάουρα Αλφιέρι Για τον Φίλιππο Ρώμα ε-κείνη η στιγμή έμοιαζε με όνειρο Συναντήθηκε με την ο-μορφιά την αλήθεια τον έρωτα την Παναγία τον Χριστόκαι τους Αγίους Αποστόλους

Τη Δευτέρα το πρωί φώναξε τον Βικέντιο Μοράρη στογραφείο του Μπήκε κατευθείαν στο θέμα δίχως εισαγωγή

laquoΜέχρι την προσεχή Κυριακή θέλω να έχεις τακτοποιή-σει το θέμα της κοντέσας Αλφιέρι Να μη σκεφτείς τα χρήμα-τα Κανένα οικονομικό θέμα δε θέλω να σταθεί εμπόδιο Ότιζητήσει η οικογένειά της θα το δώσω στο δεκαπλάσιοraquo

Ο Μοράρης κοίταξε τον εργοδότη του και χαμογέλασεμε ικανοποίηση Δε χρειαζόταν να τον ρωτήσει πώς είχεπάει η παρακολούθηση της κοντέσας Αλφιέρι Συλλογί-στηκε πως ήταν δική του επιτυχία το καινούργιο φως σταμάτια του Φίλιππου Ρώμα

laquoΠολύ καλά κύριε Ρώμα Σήμερα κιόλας θα επιδιώξωνα συναντήσω τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά για να μου κα-νονίσει ένα ραντεβού με τη μητέρα της κοντέσας και θα σαςενημερώσωraquo

Ο Φίλιππος Ρώμας είχε ήδη αρχίσει να νιώθει μέσα τουέναν πλούτο τελείως διαφορετικό από αυτόν που είχε κατα-φέρει νrsquo αποκτήσει μέχρι εκείνη τη στιγμή τον πλούτο τηςαθωότητας

13

270



Τ Ο Π Α ΡΑ Σ Κ Η Ν Ι Ο Ε Ν Ο Σ ΓΑ Μ Ο Υ

ΕΚΕΙΝΟ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΓΕΝΑΡΗ ΕΙΧΕ ΠΡΟΑΝΑΓ-γελθεί από τα ξημερώματα με μια βαριά συννε-φιά η οποία μέχρι τις έντεκα είχε προλάβει να ξε-

καθαρίσει τόπους τόπους σαν δαντέλα αφήνοντας έναν α-δύναμο ήλιο να φωτίσει την Αθήνα Να λοιπόν που όσα φέρ-νει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος όλος συλλογιζόταν η Κατί-γκω Χρυσολωρά με μια αποβολή χαμόγελου καθώς ντυνό-ταν στο δωμάτιο για να υποδεχτεί τον Βικέντιο ΜοράρηΓια πέντε ολόκληρα χρόνια από τότε δηλαδή που εγκατα-στάθηκε στην Αθήνα και η ζωή της πήρε τον κατήφοροπροσευχόταν γιrsquo αυτή τη στιγμή που θα της δινόταν η ευ-καιρία να διαπραγματευτεί ένα μέλλον για την οικογένειάτης Πέντε χρόνια απογοητευμένης αναμονής και να μέσασε λιγότερο από δυο βδομάδες η ελπίδα ήρθε πάλι να φω-τίσει την καρδιά της Γρηγορούσα μου κάνε το θαύμα σουπροσευχήθηκε σιωπηλά και κοιτάχτηκε ξανά στον καθρέ-φτη Η σιλουέτα της την ικανοποίησε απόλυτα Το φόρεμάτης από μεταξωτό ταφτά μουαρέ είχε το χρώμα του ώρι-μου δαμάσκηνου Αγκάλιαζε τους στρογγυλούς γοφούς τηςπτύχωνε στους μηρούς και αναδείκνυε τη λεπτή μέση τηςΣοβαρό όσο έπρεπε για το πρωινό ραντεβού των έντεκα ί-

271


σως περισσότερο πολυτελές απrsquo ότι χρειαζόταν για την πε-ρίσταση και απrsquo ότι συνήθιζε η ίδια να φοράει τον τελευταίοκαιρό Τα μαλλιά της χτενισμένα ψηλά σrsquo έναν περίτεχνοκότσο άφηναν να φαίνεται ο μακρύς λαιμός της Στα αυτιάτης έλαμπαν οι αμέθυστοι του Φραγκίσκου δώρο του απότη χαρισάμενη εποχή του γάμου τους από τα ελάχιστα κο-σμήματα που είχαν σωθεί από τη λαίλαπα του ξεπουλήμα-τος Το πρόσωπό της λεπτό γεμάτο γωνίες κρατούσε κάτιαπό την παλιά του γοητεία ενώ η πούδρα της laquoΓκερλένraquo ηοποία είχε απλωθεί με τέχνη κάλυπτε εκείνες τις ρυτίδεςπου βιάστηκαν οι έγνοιες να χαράξουν πρόωρα Τα μάτια τηςόμως αχ εκείνα τα μάτια της της φάνηκαν σαν να έκρυβαντον πόνο μιας έφηβης η οποία μετάνιωσε που έγινε γυναί-κα Είχε ντυθεί με προσοχή και φροντίδα και με μια ξεχα-σμένη κομψότητα η οποία ερχόταν από παλιές εποχές σεμια προσπάθεια να συμπληρώσει τα κομμάτια που έλειπαναπό το μωσαϊκό της παλιάς της ταυτότητας Άκουσε τοκουδούνι της εξώπορτας να χτυπά Πριν κατέβει στο σαλό-νι στάθηκε δίβουλη στο κατώφλι της κάμαράς της Κατό-πιν σαν να το ξανασκέφτηκε πήρε από την τουαλέτα της έ-να κρυστάλλινο μικρό μπουκάλι κι έβαλε με κοκεταρία με-ρικές σταγόνες άρωμα πίσω από τα αυτιά της

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά οδήγησε τους δυο επισκέπτες στοσαλόνι Ο Τιμολέων Χρυσολωράς από ευγένεια κοντοστά-θηκε και αντάλλαξε μαζί της δυο τυπικά λόγια για τον και-ρό Εκείνα τα παρδαλά μάτια της αναιδέστατης οικονόμουπάντα τον έκαναν να νιώθει άβολα

laquoΈρχεται καταιγίδαraquo τον πληροφόρησε η Ζαμπέτα ωςάγγελος κακών ειδήσεων

272




273

laquoΜα τι λες Ζαμπέτα βγήκε ήλιος Η βροχή έχει σταμα-τήσει από ώραraquo απόρησε ο Χρυσολωράς

laquoΕίναι παραπλανητικός ο ήλιος Έρχεται μπόραraquo έ-κλεισε εκείνη το θέμα σαν μετεωρολογικό δελτίο και απευ-θύνθηκε και στους δυο άντρες κοιτάζοντας όμως τον άγνω-στο με περιέργεια απροκάλυπτη laquoΗ κυρία Κατίγκω θακατέβει αμέσωςraquo

Κατόπιν βγήκε από το δωμάτιο αφού πρώτα έριξε μιατελευταία ματιά για να βεβαιωθεί πως όλα τα είχε φροντίσειόπως είχε διατάξει αποβραδίς η Κατίγκω Χρυσολωρά ndash αλ-λιώς ποιος την άκουγε Το τζάκι έκαιγε και οι αναμμένεςλάμπες έδιναν ζωή στα αντικείμενα του σαλονιού Το σερβί-τσιο του τσαγιού με τα πτιφούρ και τους λουκουμάδες πουέφτιαξε πρωί πρωί η Κοκόνα Κρυσταλλένια ήταν έτοιμοπάνω στο βοηθητικό τραπεζάκι Η Ζαμπέτα έκλεισε τηνπόρτα αλλά δεν απομακρύνθηκε Παρέμεινε στο χολ περι-μένοντας την Κατίγκω και τακτοποίησε μέσα στο βάζο ταχρυσάνθεμα που έφεραν οι επισκέπτες Την είδε να κατεβαί-νει τη σκάλα με κορμοστασιά έφηβης Σαν να ξανάνιωσε αυ-τή συλλογίστηκε προς στιγμήν η Ζαμπέτα ξαφνιασμένηψάχνοντας να θυμηθεί μήπως κάτι σημαντικό τής είχε ξεφύ-γει από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών ένα αδιάκοποπηγαινέλα του ξάδερφου σιγανές συζητήσεις πίσω απόσφαλισμένες πόρτες που η εξασκημένη ακοή της δεν κατά-φερνε νrsquo αποκωδικοποιήσει κάποιες ψιθυριστές συνομιλίεςτης λεγάμενης με τη θεία της και σήμερα αυτή η προγραμ-ματισμένη επίσκεψη του ξάδερφου με τον άγνωστο άντρα ηοποία είχε ξεσηκώσει εδώ και δυο μέρες μια θύελλα αναστά-τωσης καθαριότητας και ατελείωτων εντολών


Η Κατίγκω μπήκε στο σαλόνι μrsquo ένα θρόισμα κολλαρισμέ-νου ταφτά και οι δυο άντρες σηκώθηκαν αμέσως Ο ΤιμολέωνΧρυσολωράς φίλησε την ξαδέρφη του και σύστησε τον Βικέ-ντιο Μοράρη Εκείνος πήρε το χέρι της στο δικό του και υπο-κλίθηκε με την άνεση της καλής ανατροφής Ήταν ένας άντραςφίνος αψεγάδιαστος ντυμένος με κομψή απλότητα με πρό-σωπο αριστοκρατικό και έξυπνο κι εκείνη την έπιασε μια ξαφ-νική νοσταλγία για ωκεανούς Με άκαμπτο τυπικό εξαιρετι-κής οικοδέσποινας η Κατίγκω πρόσφερε τα τραταρίσματα ΟΜοράρης δέχτηκε έναν καφέ Ο Τιμολέων Χρυσολωράς αρνή-θηκε Βιαζόταν Είχε συνοδέψει μόνο τον Βικέντιο Μοράρηστο σπίτι της ξαδέρφης του Θα έφευγε αμέσως γιατί είχε έ-να ραντεβού στην laquoΑθηναϊκή Λέσχηraquo Δεν ήθελε τίποτα

laquoΟύτε το καϊσάκι της Κοκόνας ξάδερφε το αγαπημένοσουraquo τον ρώτησε η Κατίγκω χαμογελώντας μrsquo ένα ελαφρόυπονοούμενο που πήγε χαμένο γιατί ο Χρυσολωράς άρπα-ξε αμέσως την ευκαιρία

laquoΕίναι στο σπίτι η Κρυσταλλένια Μπορώ να της πω μιακαλημέραraquo ρώτησε

laquoΑπουσιάζει Τιμολέοντα Βρίσκεται στον ldquoΠαρνασσόrdquoΣήμερα συνεδριάζει το διοικητικό συμβούλιο για τη διορ-γάνωση της κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας του συλλό-γου Έφτιαξε όμως πριν φύγει λουκουμάδες ειδικά για ε-σένα Κρίμαraquo είπε η Κατίγκω και ξαφνικά θυμήθηκε πωςτην Πρωτοχρονιά ανήμερα κάτι ήθελε να της πει ο ξάδερ-φος για τη θεία της αλλά ξεχάστηκε στη συνέχεια των έ-κτακτων γεγονότων

274


Γλυκό κουταλιού βερίκοκο


laquoΘα έρθει το Πάσχα κι εμείς θα κόβουμε ακόμα πρωτο-χρονιάτικες βασιλόπιτεςraquo σχολίασε ο Χρυσολωράς καθώςτους αποχαιρετούσε

Η Ζαμπέτα μπήκε στο σαλόνι σεινάμενη κουνάμενη μετον καφέ του Μοράρη

laquoΝα μη με ενοχλήσει κανείςraquo της είπε η Κατίγκω κι έ-κλεισε την πόρτα

Επέστρεψε στην πολυθρόνα κάθισε με την άνεση οικο-δέσποινας και κοίταξε ερωτηματικά τον Βικέντιο ΜοράρηΕκείνος θαύμαζε το πορτρέτο που δέσποζε επιβλητικό πά-νω από το τζάκι

laquoΗ πεθερά μου η αρχόντισσα Δάφνη Ατζαγιόλιraquo πρό-λαβε την ερώτησή του η Κατίγκω

laquoΈχω την εντύπωση πως η εγγονή της της μοιάζει κα-ταπληκτικάraquo της απάντησε ο Μοράρης εντυπωσιασμένος

laquoΓνωρίζετε την κόρη μουraquo τον αιφνιδίασε απότομα ηΚατίγκω

laquoΤην έχω δει μόνο από μακριά Δυστυχώς δεν είχα την τι-μή να την γνωρίσω Εξάλλου για την κόρη σας την κοντέσαΛάουρα Αλφιέρι βρίσκομαι εδώ σήμερα κυρία Χρυσολω-ράraquo μπήκε ο Μοράρης κατευθείαν στο θέμα κοιτάζοντας σταμάτια την Κατίγκω Την έβρισκε γοητευτική μέσα στην αμη-χανία της Όσο περνούσε η ώρα όλο και περισσότερο ένιωθετη δόνηση μιας φυσικής έλξης laquoΌπως σας πληροφόρησε οξάδερφός σας ο οποίος μεσολάβησε για τη σημερινή μας συνά-ντηση έρχομαι εκ μέρους του κυρίου Φίλιππου Ρώμα Βρίσκο-μαι εδώ για να κανονίσω μαζί σας τις πρακτικές λεπτομέρειεςμιας πρότασης για την κόρη σας Και για να γίνω σαφής ο κύ-ριος Ρώμας ζητάει το χέρι της κοντέσας Λάουρας Αλφιέριraquo


275


Η Κατίγκω άφησε να βγει από μέσα της ένα χαμόγελοπου κανένας δε θυμόταν πια Έξω ο ουρανός είχε ξεσπάσει σεμια υστερική βροχή Λάσπωσε αμέσως η Πανεπιστημίου

laquoΑσφαλώς ο ξάδερφός σας θα σας έδωσε όλες τις πλη-ροφορίες για το ποιος ακριβώς είναι ο κύριος Φίλιππος Ρώ-μας το επάγγελμά του την κοινωνική του θέση και την οι-κονομική του κατάσταση Η πρότασή του λοιπόν συνοδεύε -ται από μια σειράhellip υλικών προσφορών ndashας μου επιτραπείη έκφρασηndash σε εσάς στην οικογένειά σας και βέβαια στηνκοντέσα Αλφιέρι Αυτές τις προσφορές θα ήθελα να συζη-τήσω σήμερα μαζί σας Αν δεχτείτε αυτά που σας προτείνειο κύριος Ρώμας θα έρθει ο ίδιος επισήμως να ζητήσει το χέ-ρι της κόρης σαςraquo συνέχισε ο Μοράρης με την επαγγελμα-τική επιδεξιότητα με την οποία διεκπεραίωνε τις υποθέσειςτου εργοδότη του

Η Κατίγκω τον κοίταξε σοβαρή από την πολυθρόνα τηςκι έσπρωξε προς το μέρος του το δίσκο με τα πτιφούρ γιανα κρύψει την αμηχανία την οποία τής δημιουργούσε αυτότο κάτι που ένιωθε το οποίο έμοιαζε με ευτυχία

Η Κατίγκω πουλούσε και την ίδια στιγμή αγόραζεlaquoΠαρακαλώ συνεχίστεraquo τον παρότρυνε ενώ έπαιζε το

τελευταίο της χαρτί κάτω από μια μάσκα ψυχραιμίας πουστην πραγματικότητα δεν ένιωθε

laquoΟ κύριος Ρώμας προτίθεται να εξασφαλίσει οικονομικάτην κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι και να της παραχωρήσει τονπύργο των Ατζαγιόλι στη Ζάκυνθο από χρόνια ιδιοκτησίατου ο οποίος ανήκε παλιά στην οικογένεια του πατέρα τηςκοντέσας όπως ασφαλώς θα γνωρίζετε Προτίθεται επίσηςνα προικίσει αμέσως τις άλλες δυο κόρες σας με ένα ακίνητο

276



στην καθεμιά σε κεντρικό σημείο της Αθήνας Επιπλέον έ-χει σκοπό νrsquo ανακαινίσει το διπλανό τριώροφο ιδιοκτησία τουκαι αυτό ndashαναφέρομαι στο γωνιακό που βρίσκεται δίπλαστο δικό σας κυρία Χρυσολωράndash το οποίο όπως έμαθα α-πό τον ξάδερφό σας σας έχει δημιουργήσει προβλήματαΠροτίθεται να κατοικήσει σrsquo αυτό μαζί με την κόρη σας ανβέβαια η κοντέσα δεχτεί την πρότασή του Καταλαβαίνετεπως ο κύριος Ρώμας δε θα ήθελε να την απομακρύνει απότην οικογένειά της Μαζί με την ανακαίνιση της οικίας τουλοιπόν προτίθεται νrsquo ανακαινίσει συγχρόνως και το δικό σαςτριώροφο Αυτά όσον αφορά τα ακίνηταraquo κατέληξε ο Μορά-ρης ενώ η Κατίγκω Χρυσολωρά κρατώντας την αναπνοήτης παρακάλεσε σιωπηλά Γρηγορούσα μου κάνε να μη λι-ποθυμήσω τώρα

Ο Βικέντιος Μοράρης κοίταξε την Κατίγκω περιμένο-ντας μια αντίδραση από μέρους της την είδε όμως σιωπηλήκαι συνέχισε

laquoΟ κύριος Τιμολέων Χρυσολωράς με πληροφόρησε πωςυπάρχουν κάποια πολύτιμα κειμήλια της οικογένειάς σαςσεhellip σε ενεχυροδανειστήρια Ο εργοδότης μου προτίθεταινα τα διεκδικήσει πίσω για λογαριασμό σας Επίσης σαςπαραχωρεί ένα σταθερό εισόδημα ndashμηνιαίο ή ετήσιο εσείςθα το κρίνετεndash το ύψος του οποίου θα συμφωνήσουμε στησυνέχεια για να καλύπτετε με άνεση τα προσωπικά σας έ-ξοδα καθώς και αυτά των κοριτσιών σας Τέλος σας παρέ-χει πλήρη οικονομική και ηθική υποστήριξη για το υπόλοι-πο της ζωής σαςraquo ολοκλήρωσε ο Βικέντιος Μοράρης καικοίταξε ερωτηματικά την Κατίγκω Χρυσολωρά

laquoΠολλές και δελεαστικές οι προσφορές του κυρίου Ρώμα


277


και τον ευχαριστώ για την τιμή που κάνει σε εμένα και στιςκόρες μου Τι θα πρέπει να του δώσω όμως εγώ ως αντάλ-λαγμαraquo ρώτησε εκείνη με πρόθεση να σώσει κάτι από τηναξιοπρέπειά της καθώς την έβλεπε να έχει γίνει στάχτηστα μάτια του Μοράρη Μέχρι και το ενεχυροδανειστήριοείχε αναφέρει ο ξάδερφός της Αχ πώς τόλμησε Αχ δεντης είχε μείνει στάλα αξιοπρέπειας Έλεος Τα μάγουλάτης έκαιγαν και η καρδιά της χτυπούσε γρήγορα Χίλια ά-λογα κάλπαζαν ξέφρενα μέσα στο στήθος της Η Κατίγκωπήρε βαθιά αναπνοή και άρχισε να μιλάει κολλημένη σεκάθε στερεότυπο για να προφυλάξει την υπόληψη τη δικήτης και των κοριτσιών της Από το στόμα της έβγαινε έναςχείμαρρος από λέξεις και φράσεις για να καλύψει την τα-ραχή της που η εύγλωττη σιωπή του άφηνε ξεσκέπαστηΣτο τέλος σηκώθηκε απότομα και πλησίασε στο τζάκιΕυθύς τον τύλιξε το άρωμά της μια υπόσχεση θηλυκότη-τας ζεστό όπως ένα αγκάλιασμα που άφηνε όμως στο τέ-λος μια νότα πικράδας Ίσως ένας συνδυασμός από ίριδεςμανταρίνι και κέδρο συλλογίστηκε ο Μοράρης Καθώς ηΚατίγκω έσκυψε να ζωηρέψει τη φωτιά εκείνος θαύμασετη λυγεράδα και την κομψότητά της Ποια να είναι η ηλικίατης ξεστράτισε η σκέψη του και σκέφτηκε να θυμηθεί ναρωτήσει τον Χρυσολωρά

laquoΟ κύριος Ρώμας θέλει μόνο την κόρη σαςraquo απάντησε οΜοράρης και καθώς την κοίταζε ανατράπηκαν ξαφνικάόλες οι βεβαιότητές του

Η Κατίγκω είχε την επιβλητικότητα γυναίκας που έχειζήσει τη ζωή της και γνωρίζει τους κανόνες του παιχνιδιούlaquoδούναι και λαβείνraquo Ή τώρα ή ποτέ συλλογίστηκε ndashόσο

278



πιο γρήγορα ομολογούσε την πραγματικότητα τόσο καλύ-τεραndash και πήρε την απόφαση να του μιλήσει ανοιχτά

laquoΚύριε Μοράρη η μοναδική προίκα της κόρης μου είναι οτίτλος ευγενείας τον οποίο κληρονόμησε από τον πατέρα τηςκαι δυστυχώς ο τίτλος δεν έχει κανένα οικονομικό αντίκρι-σμα Λάουρα Αλφιέρι κοντέσα του Μονρεάλε της Σικελίαςαυτό είναι όλο Η κόρη μου έχει στην κατοχή της όλα τα επί-σημα έγγραφα που βεβαιώνουν τον τίτλο της και την κοινωνι-κή της θέση όμως όλα τα περιουσιακά στοιχεία τα οποία συ-νοδεύουν τον τίτλο έχουν από χρόνια ρευστοποιηθείraquo έβγαλεη Κατίγκω με μια ανάσα το αγκάθι από την καρδιά της

laquoΚυρία Χρυσολωρά αυτό το γνωρίζει ο κύριος ΡώμαςΠιστέψτε με θέλει μόνο την κόρη σας με τον τίτλο της κο-ντέσας Μπορεί να σας φαίνεται περίεργο όμως αυτή είναιη αλήθειαraquo την έκοψε ο Μοράρης

Μιλούσαν μιλούσαν ακατάπαυστα για κάμποση ώρα ε-νώ κοιτάζονταν έντονα στα μάτια για να καταλάβουν καλύ-τερα τι περισσότερο υπήρχε μεταξύ τους πέρα από το σάλιοτων λέξεων Καθώς την κοίταζε τον αναστάτωνε κάτι έ-ντονο και μυστηριώδες σαν όρεξη για ζωή

laquoΌπως καταλαβαίνετε δεν είμαι σε θέση να σας δώσωαπάντηση σήμερα Θα πρέπει πρώτα να μιλήσω στην κόρημου κύριε Μοράρη Όταν θα είμαι έτοιμη θα ενημερώσωτον ξάδερφό μου κι εκείνος με τη σειρά του θα σας ειδοποιή-σειraquo κατέληξε η Κατίγκω σαν να ανέβαινε έναν ανήφορο

laquoΤι θα λέγατε αν αφήναμε έξω από την υπόθεσή μας τονκύριο Χρυσολωρά κι ερχόμουν εγώ σε δυο μέρες νrsquo ακούσωτην απόφασή σαςraquo την πρόλαβε εκείνος κι ένιωσε μια ά-γρια ανάγκη να την ξαναδεί


279


laquoΠολύ καλά λοιπόν Τη Δευτέρα στις έντεκα το πρωίσας περιμένωraquo

Η Κατίγκω τον συνόδεψε στην εξώπορτα Ο Μοράρηςκαθώς την αποχαιρετούσε κράτησε το χέρι της μέσα στα δι-κά του λίγο περισσότερο απrsquo όσο επέβαλλε το laquosavoir faireraquoΕκείνη το τράβηξε απότομα αναστατωμένη από το βλέμ-μα του και το πέρασε αμήχανα πάνω στις πτυχές του φορέ-ματός της Η βροχή είχε σταματήσει Η Πανεπιστημίου ή-ταν γεμάτη λάσπες Τον είδε να μπαίνει στην άμαξα που τονπερίμενε απέξω Έκλεισε την εξώπορτα με τη βεβαιότηταπως τίποτα πια δε θα ήταν το ίδιο στη ζωή της

Επέστρεψε στο σαλόνι και τρέμοντας κάθισε στον κα-ναπέ Είχε περάσει μια αιωνιότητα από την τελευταία φοράπου είχε νιώσει γυναίκα επιθυμητή Τώρα ήταν ευγνώμωνσrsquo αυτό τον παράξενο άντρα ο οποίος ήταν ολόκληρος μιαοπτική απάτη Σκηνές από το παρελθόν της εναλλάσσοντανμε εκείνες από το παρόν της Τα μάτια της χόρευαν από μό-να τους σαν να μην ήταν δικά της λες και ανήκαν σε κά-ποια άλλη που δεν είχε δοκιμάσει ποτέ το πικρό δηλητήριοτης απόγνωσης Σηκώθηκε και άρχισε να πηγαινοέρχεταιμέσα στο σαλόνι Από τα έγκατα της ύπαρξής της κάτι ξε-χασμένο ανέβαινε στην επιφάνεια μια μνήμη κατεστραμ-μένη από το δηλητήριο της στενοχώριας για όσα δεν είχεκατορθώσει στη ζωή της Μια ταραχή την κατέλαβε ολό-κληρη και συγχρόνως ένας φόβος παίδεψε για κάμποσοτην ψυχή της γιατί θα έπρεπε τις επόμενες δυο μέρες νrsquo α-ντιμετωπίσει αυτό που απεχθανόταν περισσότερο την ω-ραία κόρη της και το πείσμα της και δυστυχώς υποπτευό-ταν ποια θα ήταν η αντίδραση της laquoκόμισσαςraquo Η Κατίγκω

280



είχε μάθει νrsquo αντιμετωπίζει τη ζωή στωικά γιατί η ζωή ή-ταν σκληρή και μπροστά στα προβλήματα δεν είχες να κά-νεις τίποτε άλλο παρά να σφίγγεις τα δόντια και να προχω-ράς Αν η ωραία κόρη της είχε διαφορετική γνώμη έπρεπενα την κάνει να έρθει στα συγκαλά της Έπρεπε να σώσειτην οικογένειά της Να καταλάβει πως τέτοια τύχη παρου-σιαζόταν μια φορά στη ζωή της Η Κατίγκω στάθηκε μπρο-στά στο παράθυρο Ένιωσε να πνίγεται Το άνοιξε για νrsquo α-ναπνεύσει καθαρό αέρα και κατάπιε την παγωνιά που κατέ-βαινε από το Λυκαβηττό

Λίγη ώρα αργότερα έξω από την κλειστή πόρτα της Κατί-γκως η Ζαμπέτα κρατώντας την αναπνοή της μην την α-κούσει η Χρυσολωρά και ποιος την γλύτωνε προσπαθούσενα κρυφακούσει αυτά που λέγονταν μέσα στο δωμάτιο Α-πό ώρα η αρχόντισσα με την laquoκόμισσαraquo είχαν κλειδώσειτην πόρτα και κατασπάραζε η μια την άλλη Κομμάτια απόφράσεις λέξεις δίχως νόημα άλλες γεμάτες οργή έφτανανκατά διαστήματα στα αυτιά της Χαρβαλιά Ήταν αδύνατονα βγάλει νόημα Καταλάβαινε όμως πως όσα συνέβαινανμέσα στο δωμάτιο είχαν να κάνουν με την πρωινή επίσκεψητου άγνωστου άντρα Βρε λες ο λιμοκοντόρος να ήρθε για γα-μπρός συλλογίστηκε η Ζαμπέτα και κόλλησε το αυτί τηςστην πόρτα Η συζήτηση συνεχιζόταν χαμηλόφωνα Δενμπόρεσε να βγάλει νόημα και κατέβηκε γρήγορα στην κου-ζίνα νrsquo αποτελειώσει τις δουλειές της

Μετά το μεσημεριανό φαγητό η Κοκόνα Κρυσταλλένια


281


πρότεινε στη Δανάη να επισκεφτούν τους Μπαλτατζήδες κιεκείνη δεν ήθελε δεύτερη πρόσκληση Παρrsquo όλο το κρύο θείακαι ανιψιά ξεκίνησαν με τα πόδια Η Θάλεια κλείστηκε στοδωμάτιό της για να ετοιμάσει το άρθρο της για το φύλλοτης Δευτέρας και η Κατίγκω ζήτησε από τη Λάουρα νατην ακολουθήσει στην κάμαρά της Εδώ είμαστε έρχονταιτα μαντάτα σκέφτηκε αμέσως η Ζαμπέτα Έπλυνε γρήγο-ρα τα πιάτα τα άφησε να στεγνώνουν στο νεροχύτη και α-νέβηκε νυχοπατώντας τη σκάλα Ο διάδρομος ήταν άδειοςΑφού βεβαιώθηκε πως η Θάλεια ήταν απασχολημένη μετην Εφημερίδα των Κυριών και δε θα διέκοπτε το γράψιμογια κανένα λόγο κόλλησε το αυτί της στην πόρτα της Κατί-γκως Στην αρχή οι θόρυβοι μιας έντονης συνομιλίας τηνάγγιζαν σαν κύματα στην ακροθαλασσιά φέρνοντας κομ-μάτια μιας άγριας πραγματικότητας

laquo πρέπει ναhellip την οικογένειά σου χρειάζεται ναhellip θυ-σίεςhellip πρέπειhellip πρέπειhellip εσένα περιμένουμεhellip σώσειςhellip τομέλλον σουhellip αν δε σκέπτεσαι τον εαυτό σου σκέψου τουλά-χιστον τις αδερφές σουraquo ύψωσε στο τέλος τη φωνή της ηΚατίγκω με έναν ποταμό από λέξεις που έπεσε πάνω στηΖαμπέτα με τη δύναμη μιας θαλασσοταραχής

Ξεκόλλησε από το διάδρομο και κατέβηκε γρήγορα τησκάλα πάνω στην ώρα που η Λάουρα βγήκε από το δωμά-τιο της μητέρας της και βρόντηξε με δύναμη την πόρτα

Η Κατίγκω όρθια στη μέση του δωματίου κοίταξε μεκριτική ματιά γύρω της έπιπλα και αντικείμενα Ειδικάτον τελευταίο χρόνο μέσα στην κάμαρά της υπήρχε διάχυ-τη η απόγνωση ποτέ δημόσια δηλωμένη για την οικονομι-κή της κατάσταση και το αβέβαιο μέλλον της οικογένειάς

282



της Εκείνο το ευλογημένο πρωινό για πρώτη φορά κάπουβαθιά στον ορίζοντα της μίζερης ζωής της είχε δει να λάμπειένα ανέλπιστο φως Δε θα επέτρεπε στην κόρη της να τοσβήσει Κάθισε στο σεκρετέρ της πήρε μια κόλλα αλληλο-γραφίας κι έγραψε ένα σύντομο μήνυμα στην αδερφή τηςβοήθεια βοήθεια και πάλι βοήθεια τρεις γραμμές επικλή-σεις για βοήθεια Αύριο Κυριακή μετά το φαγητό θα τουςπερίμενε σπίτι για το θέμα που ήδη γνώριζαν Ζητούσε τηβοήθειά τους για να βάλει μυαλό στη Λάουρα με τον καλότρόπο Να ερχόταν μαζί με τη Μαργιόλα οπωσδήποτε καιο Αριστείδης Η Κατίγκω υπογράμμισε τη λέξη laquoοπωσδή-ποτεraquo καθώς σκέφτηκε πως στην προκειμένη περίπτωσητο κύρος ενός άντρα και ειδικά του Αριστείδη Μπαλτατζήήταν απαραίτητο Έκλεισε το σημείωμα σε φάκελο και κα-τέβηκε στην κουζίνα Βρήκε τη Ζαμπέτα να τακτοποιεί στοντουλάπι το σερβίτσιο του μεσημεριανού φαγητού

laquoΠού είναι ο Πρίφτηςraquo την ρώτησε ανυπόμοναlaquoΦροντίζει τον κήποraquo της απάντησε η ΧαρβαλιάlaquoΝα πάει αμέσως αυτόν το φάκελο στην αδερφή μου και

με την ευκαιρία να φέρει πίσω τη θεία μου και τη ΔανάηraquoΟ Κόκος Πρίφτης μπήκε στην κουζίνα Έριξε μια ματιά

δαρμένου σκύλου στη Ζαμπέτα κι εκείνη δίχως λέξη του έ-δειξε το φάκελο πάνω στο τραπέζι Δεν μπορούσε να τουφερθεί πολιτισμένα όπως δυο άνθρωποι οι οποίοι εργάζο-νταν στον ίδιο εργοδότη γιατί του έφτανε ένα χαμόγελό τηςγια να ονειρεύεται πράγματα τα οποία η Ζαμπέτα δε θα τουέδινε ποτέ Ο Πρίφτης έπλυνε τα χέρια του στο νεροχύτημια αφορμή για να την κρυφοκοιτάζει και νrsquo ανασαίνει τιςμυστηριώδεις οσμές της αμύγδαλα καβουρντισμένα βανί-


283


λια δενδρολίβανο καπνό από σέρτικο τσιγάρο πόνο μασκα-ρεμένο με προσποίηση χαμόγελου Κατόπιν πήρε το φάκε-λο και κατευθύνθηκε προς την πόρτα

laquoΣτα τσακίδιαraquo μουρμούρισε η Χαρβαλιά σιγανά τόσοώστε να την ακούσει ο Πρίφτης κι εκείνος αμίλητος βγήκεαπό την κουζίνα

Το βράδυ κύλησε άκεφα για όλους Την Κατίγκω την έ-τρωγε η αγωνία μαζί με κάτι άλλο ανείπωτο το οποίο προ-σπαθούσε από το πρωί νrsquo απωθήσει στην πιο σκοτεινή γω-νιά του μυαλού της Η Λάουρα κλείστηκε στην κάμαρά τηςμε τη δικαιολογία πως είχε πονοκέφαλο Η Δανάη η οποίαείχε ανάγκη να κλάψει γιατί μόλις εκείνο το απόγευμα είχεμάθει πως ο κρυφός έρωτάς της θα έφευγε το φθινόπωρογια μεταπτυχιακές σπουδές στη Βιέννη βυθίστηκε στην α-νάγνωση της ποιητικής συλλογής Συντρίμματα του ποιητήΜιλτιάδη Μαλακάση Καθώς ατύχησε το σαββατόβραδοπήγαν όλοι νωρίς για ύπνο Η Ζαμπέτα μόνο τυλιγμένηστην κουβέρτα της έμεινε για κάμποσο έξω στην παγωνιάτου κήπου παρέα με το τσιγάρο της μέχρι που ξύλιασε καιμπήκε στην κάμαρά της Ήταν πια περασμένα μεσάνυχταΗ Πανεπιστημίου είχε αδειάσει από ώρα Από το Σύνταγ-μα ακούγονταν να κατηφορίζουν οι άμαξες με τους ξενύχτη-δες του σαββατόβραδου

Εκείνο το βράδυ στην Πλάκα στην ταβέρνα του Ριζαύ-τη του επονομαζόμενου Τσέρουλα γιατί έφτιαχνε τη νο-στιμότερη κακκαβιά με τις τσέρουλες που ψάρευε ο γιοςτου στο Φάληρο ο Κόκος Πρίφτης έφαγε παρέα με φίλοτου μασώντας τον καημό του για την κοκκινομάλλα Όσοκοκκίνιζε το μυαλό του με τη σκέψη της και άδειαζαν τα ε-

284



σώψυχα του στο τραπέζι με τους μεζέδες δίχως να το κα-ταλάβει άδειασε και μερικά ποτήρια κρασί παραπάνω Σπα-νίως έβαζε οινόπνευμα στο στομάχι του ο Αρναούτης Δενήθελε να μοιάζει στη φάρα του όπως έλεγε γιατί παρόλοπου οι Αρβανίτες βρίσκονταν από αιώνες στην Ελλάδα καιγεννιόνταν πια Έλληνες κρατούσαν ακόμα την αγριάδα τηςράτσας από τους προγόνους τους που ήταν κόσμος σκλη-ρός τραχύς και άξεστος κόσμος που ήξερε να λογαριάζε-ται μόνο με τη ζωή και το θάνατο Εκείνος και η οικογένειάτου ήταν Αρβανίτες εξευγενισμένοι Ο ίδιος ήξερε να δια-βάζει να γράφει και να μιλάει όμορφα Το οινόπνευμα θό-λωνε το μυαλό κι έβγαζε στη φόρα πρωτόγονα ένστικτα Τοαπέφευγαν οικογενειακώς γιrsquo αυτό και είχαν προκόψει ΟΚόκος είχε βάλει άλλους στόχους στον εαυτό του Πίστευεπως άξιζε κάτι καλύτερο στη ζωή από το να τριγυρίζειστην Αθήνα μεθυσμένος κι αν καμιά φορά έπινε ήταν μόνοκανένα ποτήρι κρασί για να συνοδέψει το φαγητό του

Αφού τελείωσαν την κακκαβιά και πλήρωσαν το λογα-ριασμό που έφερε ο Τσέρουλας οι δυο φίλοι κατηφόρισαντην Πανεπιστημίου Αποχαιρετίστηκαν στο ύψος του Ο-φθαλμιατρείου Αθηνών

laquoΚάνε της καντάδα Είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για νατην ρίξεις Οι γυναίκες λειώνουν με κάτι τέτοιαraquo τον συμ-βούλεψε ο φίλος πριν χωριστούν

laquoΤης έχω κάνει πολλές αλλά εκείνη τίποταraquo κλάφτηκεο Κόκος

laquoΆλλη μια δε βλάπτειraquo είπε ο φίλος και με μια τελευ-ταία καληνύχτα πήρε το δρόμο για τα Εξάρχεια

Ο Πρίφτης πέρασε απέναντι Με μυαλό θολό και στομά-


285


χι ανακατεμένο τριγύρισε σαν τον κλέφτη έξω από το σπί-τι Είχε μια όρεξη να γκρεμίσει τους τοίχους που μέσα έκρυ-βαν τον laquoκαημόraquo του Μεθυσμένος από έναν έρωτα ο οποίοςείχε μεγαλώσει στην άρνηση κόλλησε στα παράθυρα του ι-σογείου και άρχισε να τραγουδάει έξω φωνή

Κάτω απ rsquo τα παράθυρά σουΤα μισάνοιχταΚοίταξε έναν που απόψεΤα μεσάνυχταΠλαντάζει και παραμιλείΑγάπη μου χρυσήΣτο πεζούλι του παράθυρου βγες γρήγοραΛόγια ωραία πες μου και παρήγορα

Η Ζαμπέτα πετάχτηκε από το κρεβάτι μισόγυμνη καιάνοιξε το παράθυρο

laquoΣκάσε βλαμμένε Θα σηκώσεις τον κόσμο στο ποδά-ριraquo του ψιθύρισε γεμάτη τρόμο

Αλλά εκείνη την ώρα στο στόμα του Πρίφτη τραγου-δούσε και μιλούσε το οινόπνευμα Μόλις την είδε άρχισε έ-να παραλήρημα

laquoΑγάπησέ με Ζαμπετάκι Είμαι τρελός για σένα Όπουπάω όπου βρεθώ εσένα βλέπω μπροστά μου Μέχρι καιστις φοράδες μου έχω δώσει το όνομά σου Και τις προβατί-νες και τις κατσίκες μου ldquoΖαμπέταrdquo τις φωνάζω όλες γιανα μου απαντάνε ldquoμπεrdquo και της Νερτίλας τις γάτες ldquoΖα-μπέταrdquo για να μου απαντάνε ldquoμιάουrdquo και τις σκύλες τηςldquoΖαμπέταrdquo κι αυτές για να μου κάνουν ldquoγάουrdquo και να νομί-

286




287

ζω πως ακούω εσένα να με λες αγάπη σου Ζαμπέτα πέντεχρόνια με ψήνεις όπως την πατάτα στη χόβολη Ζαμπέταraquo

Ξεσηκώθηκε το σπίτι και η γειτονιά Άνοιξαν παντζού-ρια ακούστηκαν νυσταγμένες βρισιές

laquoΦωνάξτε ρε τον Μπαϊρακτάρη να τον πάει σηκωτόστο Μενδρεσέraquo

Βγήκε στο παράθυρο η Ζαμπέτα και με τη φόρα ενόςκαταστροφικού θυμού που είχε τις ρίζες του σrsquo ένα παρελ-θόν γεμάτο αναθυμιάσεις οινοπνεύματος του έριξε έναν κου-βά νερό στο κεφάλι

laquoΠάρε αυτό για να σου φύγει η κάψα τρελέ και ανόητεΘα λογαριαστούμε αύριοraquo τον έβρισε

Ο Πρίφτης έφυγε σαν δαρμένος σκύλος Πέρασαν όλοιμια νύχτα κόλαση

Μετά τη βραδινή νεροποντή που λάσπωσε την πόλη καιπλημμύρισε τα χαμόσπιτα του Βοτανικού και της Χαμοστέρ-νας ξημέρωσε η Κυριακή ηλιόλουστη και παγωμένη Ε-νώ η Ζαμπέτα έστρωνε το τραπέζι για το πρωινό μπήκε στηνκουζίνα η Κατίγκω Την κοίταξε προκλητικά η Χαρβαλιά

laquoΜε συγχωρείτε για χθες βράδυ κυρία Χρυσολωρά αλ-λά δε φταίω εγώ Ο Πρίφτης είναι τρελόςraquo βιάστηκε να δι-καιολογηθεί

laquoΕίναι τρελός για σένα Ζαμπέταraquo της είπε ήσυχα ηΚατίγκω

Διευθυντής Αστυνομίας περιβόητος διώκτης των κανταδό-ρων και των κουτσαβάκηδων

Απαίσια φυλακή στην παλιά στρατώνα πρώην τουρκικό ιερο-σπουδαστήριο


laquoΔικό του πρόβλημαraquo απάντησε η Χαρβαλιά έτοιμηγια καβγά laquoΕ και τι να κάνω εγώ κυρία Χρυσολωρά γιατην τρέλα τουraquo συνέχισε η κοκκινομάλλα και η Κατίγκωτην κοίταξε αυστηρά στα μάτια

laquoΝα πεις το ldquoναιrdquo για να βρούμε την ησυχία μαςraquo τηςαπάντησε

laquoΜαhellipraquo προσπάθησε νrsquo αμυνθεί η Ζαμπέτα στην απί-στευτη εισβολή της αρχόντισσας στα προσωπικά της αλλάεκείνη της επέβαλε σιωπή με το βλέμμα της Έδωσε οδη-γίες για το μεσημεριανό φαγητό και της είπε

laquoΣτις τρεις θα έρθει η αδερφή μου με τον άντρα της Ναέχεις έτοιμο το σαλόνιraquo

Έπειτα βγήκε από την κουζίναΗ Ζαμπέτα πρόλαβε να σκεφτεί πως η Χρυσολωρά δεν

είχε φωνάξει για τα χθεσινοβραδινά και της φάνηκε παρά-ξενο γιατί η Χαρβαλιά περίμενε μεγάλη φασαρία Κάποιααθέατη αιτία χαράς πρέπει να είχε λυγίσει την αυστηρότητάτης Στις εννιά έφτασε ο Πρίφτης με την άμαξα και βρήκετην Κατίγκω μόνη της στο σαλόνι Πέρασε μέσα στο δω-μάτιο κρατώντας αμήχανα το καπέλο στο χέρι

laquoΔε θα πάμε εκκλησία Κόκο και δε θα σε χρειαστούμεσήμερα Μπορείς να διαθέσεις τη μέρα σου όπως θέλειςraquoτον πρόλαβε

laquoΘέλω να ζητήσω συγγνώμη κυρία Χρυσολωρά για τησυμπεριφορά μου χθες βράδυraquo άρχισε δειλά όμως εκείνητον έκοψε λέγοντάς του μόνο

laquoΝα μην επαναληφθείraquoΑπό μακριά ακούστηκαν οι καμπάνες της ΜητρόποληςΜέχρι να έρθει η ώρα του φαγητού η Κατίγκω βρήκε

288



ευκαιρία να σκεφτεί νrsquo ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις τηςκαι να οργανώσει το σχέδιο με το οποίο θrsquo αντιμετώπιζετην αντίδραση της Λάουρας Την άκουσε να παίζει στο πιά-νο ένα κομμάτι θλιμμένο σαν να είχαν κηδεία Στη μία κά-θισαν στο τραπέζι κι έφαγαν την περισσότερη ώρα σιωπη-λές Η Κοκόνα με ψεύτικο κέφι έκανε φιλότιμες προσπά-θειες να κρατήσει ζωντανή μια συζήτηση για τη χθεσινήσυνεδρίαση του συλλόγου laquoΠαρνασσόςraquo η οποία όμως έ-σβηνε στις ανόρεχτες μπουκιές της Κατίγκως και της Λά-ουρας Ο νους της Θάλειας ήταν στο άρθρο που είχε να πα-ραδώσει την επομένη και δεν είχε ακόμα κατορθώσει να τε-λειώσει Η Δανάη έπαιξε αφηρημένη με το φαγητό στοπιάτο της και ζωντάνεψε μόνο όταν η Κατίγκω ανέφερεπως το απόγευμα περίμενε τους Μπαλτατζήδες

laquoΘα έρθουν και τα ξαδέρφια μαςraquo ρώτησε η Δανάη μεμάτια που έλαμπαν από προσμονή

laquoΌχιraquo της απάντησε ξερά η μητέρα της κι εκείνη έπεσεσε μια μελαγχολία που τάραξε την πέψη της Κρυσταλλέ-νιας

Στις τρεις η άμαξα έφερε το ζεύγος Μπαλτατζή

Ο Αριστείδης Μπαλτατζής από την πολυθρόνα του κοίταξετη Λάουρα όρθια κοντά στο παράθυρο του σαλονιού Τοφως του δειλινού ζωγράφιζε στην πλάτη της σχέδια και άλ-λαζε χρώματα πάνω στα μακριά μαλλιά της τα οποία μά-ταια προσπαθούσαν να συγκρατήσουν σε τάξη δυο χτενάκιααπό ταρταρούγα Εκείνος ο θησαυρός θηλυκότητας βαρύς


289

10o


και ζωντανός έφτιαχνε ένα φωτοστέφανο δόξας γύρω απότο λεπτό πρόσωπό της Με παραμορφωμένα χαρακτηρι-στικά και σκοτεινιασμένα μάτια η ανιψιά του φαινόταν απόώρα να συγκρατεί με δυσκολία μια απελπισία Και όμωςακόμα κι έτσι βασανισμένη ήταν όμορφη Ο ΑριστείδηςΜπαλτατζής συλλογίστηκε πως μπορούσαν νrsquo αμαρτήσουνγια εκείνη άντρες παπάδες και άγιοι και κατάλαβε πωςδεν υπάρχει μεγαλύτερη δύναμη από τη φαινομενική αδυνα-μία των γυναικών με τα ασημόχρυσα μαλλιά Όπως βημά-τιζε μέσα στο δωμάτιο ψηλή λεπτή και γεμάτη νεύρο τουέδωσε την εντύπωση ενός άγριου ζώου της αφρικανικής σα-βάνας και ο Μπαλτατζής θυμήθηκε ξαφνικά τον πατέρατης όπως τον είχε γνωρίσει χρόνια πριν την εποχή που πα-ντρεύτηκε την κουνιάδα του Πόσο πολύ του έμοιαζε η Λά-ουρα Με δυσκολία συγκέντρωσε την προσοχή του στη συ-ζήτηση Όσο περνούσε η ώρα γινόταν εντονότερη και τααίματα άναβαν Η Κοκόνα Κρυσταλλένια καθόταν αμίλητηλίγο εκτός συζήτησης σαν να ένιωθε άβολα και στριφογύ-ριζε στα παχουλά χέρια της το μαντήλι της με το οποίοσκούπιζε κάθε τόσο το μέτωπό της Με ματιά επιστημονι-κή κρατώντας συναισθηματική απόσταση από αυτό πουγινόταν μέσα στο σαλόνι ο Μπαλτατζής κοίταξε τη γυναί-κα του και την κουνιάδα του

Η Κατίγκω και η Μαργιόλα καθισμένες στον καναπέπάλευαν με δυσκολία να κρατήσουν τα προσχήματα καικάθε φορά που άνοιγαν το στόμα τους οι λέξεις έφτανανπάνω στη Λάουρα σαν πέτρες Ποτέ μέχρι εκείνη την ώραδεν είχαν και οι δυο αδερφές μιλήσει τόσο πολύ Ειπώθηκανόλες οι σαχλαμάρες οι ψευτιές και οι σάλτσες που μπορού-

290



σε να κατεβάσει το μυαλό των δυο γυναικών πως ο Φίλιπ-πος Ρώμας θα της πρόσφερε όλα τα καλά του κόσμου θατην αγαπούσε θα την νοιαζόταν θα την λάτρευε θα της έ-κανε τη ζωή εύκολη θα είχε ότι επιθυμούσε η ψυχή της δεθα της έλειπε τίποτα θα έκανε ταξίδια μαζί του να γνωρί-σει τον κόσμο θα είχε κοσμήματα πολυτελή ρούχα ωραίοσπίτι θα είχε λεφτά να ξοδέψει για κάθε της καπρίτσιο θαείχε υπηρετικό προσωπικό για τα πρακτικά του σπιτιούτης κι εκείνη θα μπορούσε να ξυπνάει αργά το πρωί όπωςτης άρεσε θα μπορούσε να διαβάζει όσο της άρεσε να παί-ζει πιάνο να οργανώνει βραδιές φιλολογικές αλλά και δε-ξιώσεις θα πήγαινε σε χορούς θαhellip θαhellip Και να μην ξεχνού-σε πως ήταν ήδη είκοσι δύο χρόνων πως σχεδόν όλες οι φί-λες της ήταν παντρεμένες πως τα χρόνια περνούσαν για ό-λους ακόμα και για τις όμορφες και πως οι κακές γλώσσεςτων γνωστών τους στοιχημάτιζαν το μέλλον της εδώ καικαιρό Είπαν πολλά όμως καμιά τους δεν έθιξε τα συναι-σθήματα δε μίλησε για το πώς θα ένιωθε η Λάουρα δίπλασε κάποιον που δε θrsquo αγαπούσε που θα σιχαινόταν ίσωςΚαμιά τους δεν ξεκαθάρισε αν όλα αυτά τα πρακτικά θα ε-παρκούσαν για να γεμίσει η ζωή της Αν αργότερα στην ύ-στατη στιγμή του θανάτου της η Λάουρα θα μπορούσε ναπει πως άξιζε τελικά η ζωή της Όταν κάποτε τελείωσε τοκατεβατό με τις παράλληλες απολαβές του γάμου με τονΦίλιππο Ρώμα ndashτύχη που μια φορά τής χτυπάει την πόρ-ταndash οι δυο αδερφές έμειναν στον καναπέ λαχανιασμένεςΚοίταξε η μια την άλλη και σαν να ντράπηκαν Κατόπιν κοί-ταξαν και οι δυο τη Λάουρα Την είδαν σκοτεινή και απειλη-τική την ένιωσαν δυστυχισμένη


291


laquoΚαι ο έρωταςraquo τις ρώτησε εκείνη με μια υποψία φω-νής laquoΠού τον έχετε καταδικάσει τον έρωταraquo

Πετάχτηκε τότε από τον καναπέ η ΚατίγκωlaquoΟ έρωτας είναι μόνο μια λέξη Δεν τρώγεται Δεν πίνε-

ται Δεν ντύνεταιraquo της είπε με σκληρότητα που άφησε ά-ναυδο τον Αριστείδη Μπαλτατζή

Η νύχτα έπεφτε σιωπηλά πάνω από την Αθήνα Μέσαστο σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου οι σκιέςπύκνωσαν Η Κοκόνα Κρυσταλλένια σηκώθηκε και άναψετις λάμπες Η Λάουρα αναρωτήθηκε αν πράγματι υπήρχεΚόλαση γιατί εκεί την έστελνε ολοταχώς η μητέρα της ΗΚατίγκω σηκώθηκε να φωνάξει τη Ζαμπέτα να σερβίρει τοτσάι Πήγε μέχρι την πόρτα την άνοιξε και η αναιδέστατηδούλα έπεσε μέσα στο δωμάτιο Η Κατίγκω άστραψε απόθυμό

laquoΠάλι σrsquo έπιασα να κρυφακούς Ζαμπέτα Τι θα κάνω μεεσέναraquo κατάφερε με κόπο νrsquo αρθρώσει αλλά η Χαρβαλιάμε αναίδεια καθώς σηκώθηκε από το πάτωμα στρώνονταςτο φόρεμά της αποκρίθηκε

laquoΕίμαι κι εγώ τώρα πια της οικογένειας Ότι σας αφο-ρά αφορά κι εμένα Γιατί με αφήνετε έξω από τις υποθέσειςσας και με καταδικάζετε να κρυφακούω Έτσι κι αλλιώςαπό εμένα περνάνε τα βάσανά σας Πάω να φέρω το τσάιraquoσυμπλήρωσε γρήγορα για νrsquo αποφύγει τα χειρότερα καιβγήκε από το σαλόνι

laquoΑυτή στο τέλος θα την διώξωraquo αναστέναξε αποκα-μωμένη η Κατίγκω δίχως να το πολυπιστεύει

Έμειναν και οι πέντε αμίλητοιΌσο περνούσε η ώρα τόσο η Λάουρα ένιωθε να φουσκώ-

292



νει μέσα της μια θάλασσα Δεν το χωρούσε ο νους της Ε-κείνη η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι η καλλονή η περήφανηη απόμακρη η μυγιάγγιχτη η θεά είχε βρει το ταίρι τηςέναν καρβουνιάρη Με την παραφορά της νιότης που τηςκόβουν τα φτερά και θυσιάζεται άδικα έβγαλε ξαφνικά έναουρλιαχτό από τα βάθη του laquoείναιraquo της Έπεσαν οι πίνακεςαπό τους τοίχους κι έσπασαν όσες πορσελάνες είχαν γλυτώ-σει από το ξεπούλημα Αναστατώθηκε το σπίτι Από το δω-μάτιό τους κατέβηκαν τρομαγμένες η Θάλεια με τη Δανάηενώ η Χαρβαλιά από τη σαστιμάρα της αναποδογύρισε τοδίσκο με το τσάι Η Κατίγκω σηκώθηκε γρήγορα από τηθέση της και της έδωσε ένα χαστούκι να συνεφέρει από τηνυστερία ndash το δεύτερο γιατί το πρώτο τής το είχε δώσει πέ-ντε χρόνια πριν Μπήκε στη μέση η Κοκόνα και την έσωσεΜέχρι να καταλάβουν τι είχε συμβεί η Λάουρα εγκατέλει-ψε το δωμάτιο Ο Μπαλτατζής την πρόλαβε στην πόρταΤην πήρε στην αγκαλιά του σαν να νανούριζε παιδί και τηςψιθύρισε συνωμοτικά στο αυτί να μην τον ακούσουν οι γυ-ναίκες

laquoΚαταλαβαίνω την απελπισία σου κοριτσάκι μου αλλάτα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσο σου φαίνονται αυ-τή τη στιγμή Κράτα την ψυχραιμία σου γιατί τις επόμενεςμέρες θα σου χρειαστεί και να ξέρεις πως όλα είναι μια συ-νήθεια στο τέλος Ο Φίλιππος Ρώμας είναι ένας εξαιρετικόςάνθρωπος Τον γνώρισα μερικά χρόνια πριν όταν έφερε στοιατρείο μου να εξετάσω τον αδερφό του Όλοι έχουν να λένεγια την καλοσύνη τουraquo

Εκείνη ακούμπησε πάνω τουlaquoΘείε και τα βόδια καλά είναι δεν τα παντρεύεται όμως


293


κανείςraquo του είπε με εγκατάλειψη και δέχτηκε την παρηγο-ριά του

Η Λάουρα κλείστηκε στο δωμάτιό της κι έκλαψε για δέκασυνεχείς ώρες Ήρθε η Ζαμπέτα με τίλιο και βαλεριάνα σεδόσεις για έκτακτες ανάγκες όπως είχε συστήσει ο Μπαλτα-τζής Πώς θα περνούσε μια ολόκληρη ζωή με κάποιον που δεναγαπούσε Κάποιον που θrsquo απεχθανόταν Ξαφνικά σαν να εί-χε συρρικνωθεί Αυτή η φρίκη η οποία καθρεφτιζόταν σταμάτια της της είχε αφαιρέσει ύψος και μέρες ζωής Κάθισε ηΧαρβαλιά κοντά της και της χάιδεψε τα παγωμένα χέρια

laquoΥπάρχουν δυο ειδών άντρες ldquoκόμισσαrdquo αυτοί που κά-νουν χρέη ταπετσαρίας και οι άλλοι που κάνουν χρέη κου-βέρτας Εσύ είσαι τυχερή γιατί σου έλαχε η κουβέρτα Ηταπετσαρία μπορεί να σε είχε ταπεινώσει να σε είχε δείρεικαι να σε είχε εγκαταλείψει σαν σπασμένο κανάτι Αυτέςπου ψάχνουν τον έρωτα οι άντρες πρώτα τις γλεντούν καιμετά τις παρατάνε ldquoκόμισσαrdquo άκου κι εμένα Καλύτεραμια γυναίκα να διαλέξει άντρα με το μυαλό και όχι με τηνκαρδιά γιατί μόνο με το πρώτο μπορεί νrsquo αντιμετωπίσει τηζωήraquo σοβάρεψε ξαφνικά η Ζαμπέτα και τα παρδαλά μάτιατης πλημμύρισαν με τη λύπη των αναμνήσεων που κρατούνακόμα τη φρίκη τους

Καθώς η laquoκόμισσαraquo παρέμενε σιωπηλή την άφησε στηδυστυχία της και κατέβηκε στην κουζίνα να συνεχίσει τιςδουλειές της

Η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι δεν είχε ζωή δεν είχε χαράμόνο μάτια κλαμένα Όταν τη Δευτέρα δεν κατέβηκε γιαπρωινό η Κατίγκω μπήκε μέσα στην κάμαρά της Την βρή-κε ξαπλωμένη στο στρωμένο κρεβάτι ντυμένη ακόμα με τα

294



χθεσινά ρούχα Φαινόταν να είχε περάσει μια νύχτα άυπνηΚοιτάχτηκαν σαν αντίπαλα στρατόπεδα πριν από τη μάχη

laquoΠώς με θυσιάζεις έτσι δίχως τύψεις Πώς με θυσιάζετεόλοι σαςraquo ρώτησε την Κατίγκω σαν να μην το χωρούσε ονους της

laquoΣε μια οικογένεια η οποία είναι έτοιμη να βουλιάξειθυσιάζεται αυτός που έχει τα πιο πολλά χαρίσματα για νασωθούν οι υπόλοιποι Οι αδερφές σου δεν έχουν την ομορφιάσου ούτε τον τίτλο σουraquo της απάντησε

laquoΔηλαδή μου λες πως πρέπει να θεωρήσω την ομορφιάκατάρα Τον τίτλο μου βάρος ασήκωτοraquo

laquoΌχι Και τα δυο αποτελούν το διαβατήριο για μια καλύ-τερη ζωή Μια ζωή της τάξης μαςraquo την έκοψε η Κατίγκω

laquoΚαι ποια είναι αυτή η καλύτερη ζωή Μrsquo ένα βαρκάρηπου προβιβάστηκε σε καρβουνιάρη κι έχει έναν αδελφό πα-ταλόraquo την ρώτησε η Λάουρα

laquoΕίναι αυτή η ζωή που χαρίζουν τα χρήματα και ο πλού-τος ενός αυτοδημιούργητου ανθρώπου τον οποίο θα πρέπεινα ευγνωμονούμε γιατί μας σώζει από τη φτώχιαraquo της α-πάντησε η Κατίγκω

laquoΚαι φτάνει αυτόraquo Η Λάουρα την κοίταξε με μάτια θολάlaquoΦτάνει και περισσεύειraquo θέλησε να κλείσει εκεί τη συζή-

τηση η Κατίγκω γιατί δεν έβγαζε πουθενάΗ Λάουρα όμως δεν την άφησε και τότε έγινε κάτι το ο-

ποίο στα χρόνια που έρχονταν και οι δυο τους θα ήθελαν ναξεχάσουν Ξαφνικά έπεσαν οι μάσκες μπήκαν στην άκρη οικαλοί τρόποι οι ευγενικές συμπεριφορές ο σεβασμός στουςγονείς τα laquoεσάςraquo και τα laquoεσείςraquo Τα προσχήματα τα οποία


295


και οι δυο προσπαθούσαν να σώσουν μέχρι εκείνη τη στιγμήπήγαν κατά διαόλου Έμειναν ο θυμός η οργή η απελπισίακαι δυο γυναίκες που πάλευαν η καθεμιά για το δικό της δί-κιο Σηκώθηκε η Λάουρα από το κρεβάτι και είπε της Κατί-γκως με βραχνή φωνή από το ξενύχτι σαν να την μαστίγωνε

laquoΚατέστρεψες τη ζωή του πατέρα μου καταστρέφειςτώρα και τη δική μου Σε μισώ και θα σε μισώ για το υπό-λοιπο της ζωής μου που εύχομαι να είναι σύντομοraquo

laquoΜπορώ να ζήσω με το μίσος σου Με τρεις κόρες γερο-ντοκόρες και με άδειο στομάχι όμως όχι Κι αν χρειάζεταινα σε θυσιάσω όπως λες θα το κάνω δίχως καμιά τύψη Θαπαντρευτείς τον Φίλιππο Ρώμα Τελεία και παύλαraquo έκλει-σε οριστικά το θέμα η Κατίγκω σφραγίζοντας το μέλλοντης κόρης της

Πριν βγει από την κάμαρα κοίταξε για τελευταία φοράτη Λάουρα και σκέφτηκε πως η ωραία κόρη της ήξερε νrsquo α-γαπάει και να μισεί με τον ίδιο τρόπο υπερβολικά Έριξεμια ματιά στο ρολόι της και είδε πως ήταν ήδη δέκα και τέ-ταρτο Με μια προδιάθεση νίκης μπήκε στο δωμάτιό τηςκαι άρχισε να ετοιμάζεται για το ραντεβού των έντεκα μετον Βικέντιο Μοράρη

Η Λάουρα άρχισε να κλαίει για τα νιάτα της για την ο-μορφιά της για τα μάτια της στο χρώμα του βασιλικούγια τα ξανθά μαλλιά της με την αργυρή απόχρωση για τηλυγερή μέση της για τους στρογγυλούς γοφούς της για τοlaquoLuz de Lunaraquo για τον πεθαμένο πατέρα της για τις laquoΠο-λωνέζεςraquo του Σοπέν για το αυγουστιάτικο φεγγάρι για τιςαλκυονίδες μέρες του Γενάρη για τον αττικό ουρανό για ταερείπια της Ακρόπολης ενώ η Κατίγκω ντυμένη με τα κα-

296



λύτερά της και μrsquo ένα καινούργιο φως στα μάτια δεχότανγια δεύτερη φορά τον Βικέντιο Μοράρη

Χαιρετήθηκαν όπως δυο παλιοί φίλοι για χρόνια χωρι-σμένοι από το πεπρωμένο οι οποίοι ξανασυναντιούνται να μι-λήσουν για το παρελθόν για όσα έζησε ο καθένας μόνος τουΤου πρόσφερε την πολυθρόνα αλλά εκείνος κάθισε δίπλα τηςστον καναπέ και ανάσανε το άρωμά της άρωμα γυναίκαςπου ωρίμασε μέσα σε δυσκολίες ενώ τα χρόνια τα οποία εί-χαν περάσει αντί να της αφαιρέσουν της πρόσθεσαν εκείνο τοκάτι το μυστηριώδες που την έκανε τώρα πιο επιθυμητή

laquoΛοιπόνraquo την ρώτησε και την κοίταξε έντονα στα μάτιαlaquoΗ κόρη μου δέχεται την πρόταση του κυρίου Ρώμα

Μπορείτε να προχωρήσετεraquo είπε η Κατίγκω κι εκείνη τηστιγμή ένιωσε πως όλοι οι κόμποι της λύπης της άρχισαννα λύνονται ένας ένας

laquoΘαυμάσιαraquo της απάντησε ο Μοράρης laquoΈτσι θα βλε-πόμαστε συχνότεραraquo τόλμησε να προσθέσει ανοίγοντάςτης αθόρυβα την πόρτα του μέλλοντος και η Κατίγκω τα-ράχτηκε σαν έφηβη

Καθώς την χάιδευε με το βλέμμα του σκέφτηκε πως τόσαχρόνια δίχως να το καταλάβει είχε γεμίσει το κενό του με τιςζωές των άλλων και πως τώρα είχε φτάσει η στιγμή να ζήσειτη δική του Κατόπιν μίλησαν για το πώς θrsquo άλλαζε η ζωή τηςκόρης της αλλά και όλης της οικογένειας μαζί Μίλησαν γιατα πρακτικά θέματα του γάμου που θα τους απασχολούσανστο μέλλον Η Κατίγκω παρουσίασε το δερμάτινο φάκελο μετους τίτλους της κόρης της και ο Μοράρης της έδωσε όλες τιςπληροφορίες για το ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Φί-λιππος Ρώμας προσωπικά στοιχεία αλλά και γνώμη του


297


298


ιδίου για τον εργοδότη του Η Κατίγκω παρασυρμένη απόμια οικειότητα η οποία τής αφαιρούσε όλες τις αντιστάσειςτης δίχως να το συνειδητοποιήσει του είπε μυστικά της πουμέχρι τότε κρατούσε κρυφά από τιμή από περηφάνια απόντροπή Όταν το ρολόι της τραπεζαρίας χτύπησε μία ο Βικέ-ντιος Μοράρης σηκώθηκε και την αποχαιρέτησε

laquoΘα ξανασυναντηθούμε γρήγοραraquo άφησε μια υπόσχεσηΚαθώς τον συνόδευε στην εξώπορτα πήρε το χέρι της

και αντί να υποκλιθεί μόνο όπως απαιτούσαν οι καλοί τρό-ποι συμπεριφοράς σε μια κυρία εκείνος τόλμησε ndash αχ πώςτο τόλμησεndash να γυρίσει την παλάμη της και νrsquo ακουμπήσειτα χείλη του στο μυρωμένο καρπό της

laquoΑύριο ο κύριος Φίλιππος Ρώμας θα έρθει να ζητήσει ε-πισήμως το χέρι της κοντέσας Αλφιέριraquo της είπε και η φω-νή του είχε κάτι από βελούδο

Η Κατίγκω έκλεισε την πόρτα κι έμεινε όρθια στο χολμε την επίγνωση πως μέσα σε μισή ώρα είχε χάσει την όρε-ξη με την οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή κριτικάριζε τη σα-χλαμάρα του έρωτα

Ο Φίλιππος Ρώμας χτύπησε το ρόπτρο της εξώπορτας στιςέξι ακριβώς Το ίδιο πρωί είχε προηγηθεί η άμαξά του με ε-νενήντα εννιά άσπρα τριαντάφυλλα ndash Το εκατοστό είσαι ε-σύ Λάουρα

laquoΑπό τον κύριο Ρώμαraquo είπε ο Ευάγγελος Κοντός στηνάφωνη Ζαμπέτα κι εκείνη βιάστηκε να τον βοηθήσει να ταμεταφέρει μέσα στο σπίτι


Η Χαρβαλιά φύλαξε στην τσέπη της ποδιάς της το συ-νοδευτικό φάκελο για να τον δώσει στην laquoκόμισσαraquo αργό-τερα κι έβαλε τα τριαντάφυλλα σε όσα βάζα υπήρχαν στοσπίτι σε λεκάνες και σε κατσαρόλες γιατί πού αλλού νατακτοποιούσε εκείνη τη χιονοστιβάδα των λουλουδιών πουευωδίαζαν στο σπίτι Τα μοίρασε σε όλα τα δωμάτια στηνκουζίνα ακόμα και στο πλυσταριό

laquoΠού τα βρήκε ο χριστιανός τόσα τριαντάφυλλα μέσαστο καταχείμωνο Οι δικές μας τριανταφυλλιές παιδεύο-νται νrsquo ανθίσουν ακόμα και την άνοιξη κι εκείνος βρήκε ναστείλει ενενήντα εννιάraquo θα έλεγε η Χαρβαλιά την επομένητο πρωί στη Σαμαλτάνα Φυλακτού την παραδουλεύτρακαθώς οι δυο τους καθισμένες στο τραπέζι της κουζίναςμοιράζονταν μαζί με τα τελευταία νέα των Χρυσολωράδωνένα κατσαρόλι γάλα και μισό καρβέλι ψωμί με φρέσκο βού-τυρο που τους είχε φέρει ο Πρίφτης από το μαντρί του σταΚαλύβια

Η Σαμαλτάνα έμενε στη Βάθεια κι ερχόταν στο μέγαροτης οδού Πανεπιστημίου τρεις φορές τη βδομάδα για τιςβαριές δουλειές Ήταν γυναίκα δυνατή και γερή σαν άλογοαλλά άσχημη σαν την αμαρτία Χήρα από πολύ νέα είχεμεγαλώσει τους δυο γιους της δουλεύοντας εργάτρια σταlaquoσαπουντζήδικαraquo Τα τελευταία χρόνια όμως δούλευε ωςκαθαρίστρια στα αρχοντόσπιτα της Αθήνας γιατί το μερο-


299

Σημερινή πλατεία Βάθη Σαπωνοποιεία τα οποία βρίσκονταν κοντά στα ελαιοτριβεία

στην περιοχή της σημερινής λεωφόρου Αθηνών όπου υπήρχε ο τε-ράστιος ελαιώνας της Αθήνας


κάματο ήταν καλύτερο Είχε κατορθώσει ακόμα και νασπουδάσει τα παιδιά της κι εκείνη την εποχή παρακολου-θούσαν και τα δυο τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Οι γιοιτης επέμεναν να σταματήσει η μάνα τους τη δουλειά αλλάη Σαμαλτάνα είχε ακόμα χρέη να ξεπληρώσει

laquoΜrsquo αυτά τα χέριαraquo έλεγε Τα σήκωνε ψηλά σαν το ΆγιοΔισκοπότηρο και τα έδειχνε χέρια σαν κουπιά με κάλουςκαι χιονίστρες από τις δουλειές και την κακοπέραση laquoΜό-νο μrsquo αυτά τα χέρια τα κατάφερα όλα να ζήσω και να σπου-δάσω τα παιδιά μουraquo ξανάλεγε και χαμογελούσε με εκείνητη χαρά της ζωής που έχουν συνήθως μόνο οι γυναίκες οι ο-ποίες γεννήθηκαν κακορίζικες

laquoΤι μου λεςraquo θαύμασε η παραδουλεύτρα laquoΤόσο χρήμαπεταμένο για άνθη που θα μαραθούν σε δυο τρεις μέρες καιθα πάνε στα σκουπίδια Α μα δεν τα μοίραζε ο χριστιανόςστους φτωχούς να συγχωρεθούν τα πεθαμένα τουraquo θα έλε-γε της Ζαμπέτας αλλά η κοκκινομάλλα θα έκλεινε την κου-βέντα γιατί συνήθως απέφευγε να συζητάει τα του σπιτιούμε τις δυο βοηθούς της την παραδουλεύτρα και την Αττα-λιώ Χαϊμαντά την πλύστρα τις οποίες είχε διαλέξει η ίδιαόταν έπιασε δουλειά στη Χρυσολωρά Εκτός από τα κου-τσομπολιά της γειτονιάς με αυτές η Ζαμπέτα μιλούσε μό-νο για συμφορές ατυχήματα και θανάτους

laquoΟ σκοπός αγιάζει τα μέσα και σκοπός του λεγάμενουτώρα είναι να λυγίσει το πείσμα της ldquoκόμισσαςrdquoraquo σχολίασεστο τέλος

Ο Φίλιππος Ρώμας ζήτησε επισήμως τη Λάουρα απότη μητέρα της με όλο το άκαμπτο τυπικό που επέβαλλαν οιάγραφοι νόμοι της αθηναϊκής καλής κοινωνίας μέσα στο

300



σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου γεμάτο απότα τριαντάφυλλά του

Η Κατίγκω κοίταξε το συμπαθητικό άντρα με το αυθόρ-μητο χαμόγελο το καθαρό βλέμμα και τη σιγουριά των αυ-τοδημιούργητων ο οποίος μύριζε εγγλέζικο σαπούνι και α-κριβό laquoάφτερ σέιβraquo κι ένιωσε ξαφνικά την ανάγκη να τουπει την αλήθεια

laquoΗ προίκα της κόρης μου είναι μόνο η ομορφιά της και οτίτλος της κύριε Ρώμα Κατά τα άλλα είναι ιδιότροπη δύ-στροπη ανικανοποίητη γεμάτη καπρίτσια εκκεντρικήπεισματάρα απείθαρχη άγρια και ίσως ανυπότακτηraquo τουεξήγησε σαν να μιλούσε για άλογο και όχι για την κόρη της

laquoΚυρία Χρυσολωρά δε χρειάζεται να μου πείτε τίποτα γιατην κοντέσα Αλφιέρι Την θέλω όπως είναι καιhellip θα επιθυ-μούσα να την ανακαλύψω μόνος μουraquo αποκρίθηκε και χαμο-γέλασε εκείνος διασκεδάζοντας κρυφά με την ανησυχία τηςΚατίγκως ενώ όταν λίγο αργότερα μπήκε η Λάουρα στο σα-λόνι ήταν τόση η ευτυχία του που ο Φίλιππος φοβήθηκε νατην κοιτάξει στα μάτια μήπως συμβεί καμιά καταστροφήγίνουν θρύψαλα οι πορσελάνες πέσουν τα κάδρα από τους τοί-χους γκρεμιστεί το ταβάνι με τις οροφογραφίες του Λύτρα

Το ίδιο πρωί λίγο πριν από την επίσκεψη του Ρώμα η Κα-τίγκω είχε στριμώξει την κόρη της στο δωμάτιο ραπτικής

laquoΘα ντυθείς θα στολιστείς και θα βάλεις και το καλύτεροχαμόγελό σου Θα σου το πω για τελευταία φορά Από τηναπόφασή σου εξαρτάται η σωτηρία της οικογένειάς μας Ε-γώ οι αδερφές σου και η θεία Κοκόνα θα πληρώσουμε τιςσυνέπειες της απερισκεψίας και του εγωισμού σου Αν μαςαγαπάς πρέπει να δεχτείς τους κανόνες του παιχνιδιού Σε-


301


βάσου την οικογένειά σου βοήθησε τις αδερφές σου σώσετο μέλλον σου και παντρέψου τον Φίλιππο Ρώμαraquo

Η Λάουρα που για να εκφράσει την απελπισία της οιλέξεις δεν της έφταναν δέχτηκε το πεπρωμένο της σαν μιακουταλιά μουρουνέλαιο

Του έδωσε το χέρι αγέλαστη αλλά με φυσική χάρη ελα-φίνας και ο Ρώμας μέσα στο καταχείμωνο πήρε μια ανά-σα από άνοιξη Δεν τον κοίταξε στα μάτια Το βλέμμα τηςδιαθλάστηκε στα αντικείμενα του σαλονιού στο αναμμένοτζάκι στο φωνογράφο στο πορτρέτο της γιαγιάς της καιο Φίλιππος κατάλαβε πως η ζωή του δίχως εκείνη τη συ-γκεκριμένη γυναίκα θα ήταν αφόρητη Την περνούσε δεκα-τρία χρόνια στην ηλικία και αμέτρητα εκατομμύρια στηνπεριουσία Η Λάουρα τον περνούσε πέντε πόντους στο ύψοςκι έναν ουρανό σε κοινωνική θέση

laquoΕίναι ένας κοντοστούπης ανορθόγραφος βάτραχοςraquoθα έκλαιγε εκείνη με συντριβή δυο ώρες αργότερα στην α-γκαλιά της θείας Κρυσταλλένιας

laquoΕίσαι εσύ ψηλή και σου φαίνεται εκείνος κοντός Όσο γιατην ορθογραφία ε δε χρειάζεται να διαβάζεις τα γραπτάτουraquo θα της έλεγε η Κοκόνα η οποία έψαχνε λόγια για νατην παρηγορήσει

Η Λάουρα η οποία πίστευε πως η ορθογραφία είναι μιακομψότητα μια χάρη της ψυχής θα συνέχιζε να κλαίει α-παρηγόρητη για όλα και προπαντός για εκείνα τα δυο ορ-θογραφικά λάθη στην κάρτα του Ρώμα που συνόδευε τατριαντάφυλλά του

laquoΤρεις λέξεις θεία Μα το φαντάζεσαι Τρεις λέξεις όλεςκι όλες κι έκανε δυο λάθηraquo

302



Η Κρυσταλλένια θα της σκούπιζε τα δάκρυαlaquoΜην κλαις κοκόνα μου Θα του μάθεις εσύ ορθογραφίαraquoΟ Φίλιππος και η Λάουρα δε μίλησαν μεταξύ τους παρά

ελάχιστα Η Κατίγκω μόνο έκανε φιλότιμες προσπάθειεςνα κρατήσει μια συζήτηση η οποία σκόνταφτε συνέχειαστην αμηχανία του Ρώμα και στο πείσμα της κόρης της ναπαριστάνει τη μουγγή Ο Φίλιππος Ρώμας ένιωσε πως ηΛάουρα ήταν ένα αίνιγμα Προσπάθησε να καταλάβει ποιαείναι από το φευγάτο βλέμμα της Εκείνη με μια ελαφριάκλήση του κορμιού της γύριζε το κεφάλι για να τον αποφύ-γει με την ακαταμάχητη γοητεία των γυναικών που δεν έ-χουν ανάγκη να ξελογιάσουν κανέναν ενώ την ίδια στιγμήτού επέτρεπε να θαυμάσει το τέλειο προφίλ της Τον άφηνεάφωνο η παρουσία μιας λάμψης στο πρόσωπό της η οποίαφώτιζε ολόκληρη τη μέρα Όταν η Λάουρα δεν μπόρεσε νατον αποφύγει άλλο αναγκαστικά έστρεψε το βλέμμα τηςστο είδωλό του Το να κοιτάζει τα μάτια της έμοιαζε με τονα βλέπει μια γλάστρα με πλατύφυλλο βασιλικό το Μάη

Όσο περνούσε η ώρα η Κατίγκω ένιωθε να την κατα-λαμβάνει μια εσωτερική ευφορία ndashεπιτέλους ένας πραγμα-τικός άντρας μπαίνει στη ζωή μαςndash ενώ η κόρη της παρέ-μενε σιωπηλή και φανερά δυστυχής ndashθα γίνω σύζυγος ενόςκαρβουνιάρηndash κάτω από το απειλητικό βλέμμα της μητέ-ρας της ndash οι δυο μας θα λογαριαστούμε σύντομα laquoκόμισ-σαraquo Όταν αργότερα η Κοκόνα Κρυσταλλένια την ρώτησεπώς της φάνηκε στην εμφάνιση ο Φίλιππος Ρώμας η Λά-ουρα δεν μπόρεσε να πει με ακρίβεια γιατί την περισσότερηώρα δεν τον κοίταζε μόνο παρατηρούσε τα χέρια του ιδίωςτα νύχια μήπως διακρίνει ίχνη από καρβουνόσκονη


303


Ο Ρώμας αντιλήφθηκε το προσβλητικό βλέμμα τηςlaquoΌχι δεν αγγίζω εγώ τα κάρβουναraquo της ψιθύρισε συ-

νωμοτικά για να μην την εκθέσει στη μητέρα της laquoΕγώ έ-χω μόνο τα καράβια που τα μεταφέρουνraquo

Της χαμογέλασε μεγαλόκαρδαΗ Λάουρα σήκωσε τα πράσινα μάτια της και τον κοίτα-

ξε για πρώτη φορά Πραγματικά τον κοίταξε Η κάτασπρηοδοντοστοιχία που αποκάλυψε το πλατύ χαμόγελό του σαννα της αφαίρεσε ξαφνικά ένα από τα όπλα της τα οποία συ-γκέντρωνε για να τον πολεμήσει στο μέλλον Τον ένιωσε ναδιασκεδάζει με την απροκάλυπτη αγένειά της Ντράπηκεαλλά δεν είπε κουβέντα Σκέφτηκε μόνο πως στο μέλλον θαέπρεπε να είναι πιο προσεκτική και να μην υποτιμά τα δικάτου όπλα μάτια όπως η λειωμένη σοκολάτα διαυγές βλέμ-μα λάμψη υγιούς άντρα και φιλοσοφημένη καλή διάθεσηΓια να κρύψει μια ξαφνική ταραχή στριφογύρισε το βλέμ-μα της ολόγυρα κάπου να το γαντζώσει και συνάντησεκρεμασμένο πάνω από το τζάκι το πορτρέτο της γιαγιάςτης Αυτή τη φορά η Δάφνη Ατζαγιόλι δεν της έδωσε κου-ράγιο μόνο την επιθυμία νrsquo αρπάξει ένα μαχαίρι και να κά-νει τον άντρα απέναντί της κομμάτια

Η Λάουρα με κόπο κατάπιε το θυμό της κι έστρεψε τηνπροσοχή της στη συζήτηση Ο Ρώμας και η μητέρα τηςκουβέντιαζαν για το μέλλον της με την ίδια απούσα Εκεί-νος κατέθετε την ψυχή του μαζί με μια μακριά λίστα προ-σφορών που άφηνε την Κατίγκω άφωνη και τη Λάουρα α-διάφορη Συμφώνησαν να δειπνήσουν όλοι μαζί το βράδυτου Σαββάτου για να γνωριστούν οι οικογένειες

laquoΔυστυχώς η οικογένειά μου έχει υποστεί απώλειες

304



Έχω μόνο τον αδερφό μου και τη νονά μουraquo απευθύνθηκε οΡώμας στις δυο γυναίκες με μια ξαφνική θλίψη και η Κα-τίγκω βιάστηκε να συμπληρώσει την πρόσκληση προσθέ-τοντας έναν ακόμα καλεσμένο στο τραπέζι της

laquoΤότε θα χαρούμε πολύ να έρθει και ο συνεργάτης σας οκύριος Μοράρηςraquo

Αμέσως την κατέλαβε ντροπή Μα τι την είχε πιάσειΠώς είχε επιτρέψει στον εαυτό της να ξεφύγει από τα τυπι-κά Τι δουλειά είχε ένας ξένος σε μια οικογενειακή βραδιά

laquoΕίμαι σίγουρος πως θα χαρεί ο Βικέντιος για την πρό-σκληση κυρία Χρυσολωράraquo την δέχτηκε ο Ρώμας για λο-γαριασμό του συμβούλου του

Η Κατίγκω βιάστηκε νrsquo αλλάξει θέμα και φώναξε τιςκόρες της τη θεία της αλλά και τη Ζαμπέτα να γνωρίσουντον Φίλιππο Ρώμα

Όταν αργότερα τις αποχαιρέτησε βγήκε στην οδό Πανε-πιστημίου όπως ένας τυφλός που μόλις είχε βρει το φως τουαπό θαύμα και αυτό το laquoθαύμαraquo σε λίγους μήνες θα του α-νήκε Λάουρα της Αθήνας κοιμωμένη συλλογίστηκε και ή-θελε να την πάρει από το χέρι και να την πάει παντού να τηνεπιδείξει σrsquo όλο τον κόσμο laquoΑπό εδώ η κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι η σύζυγός μουraquo Με βλέμμα ονειροπόλο κοίταξεγύρω του το δρόμο τα κτήρια τα ζαχαροπλαστεία τη βρα-δινή κίνηση των περαστικών και η Αθήνα δεν του φαινότανπια άσχημη και σκληρή ούτε ψωροπερήφανη και ρατσί-στρια Λίγο πριν είχαν συμφωνήσει για την ημερομηνία τουγάμου Στην Κατίγκω φάνηκε πολύ σύντομο το διάστημαμέχρι το Σεπτέμβρη

laquoΘα έχουν τελειώσει οι εργασίες ανακαίνισης των κτη-


305


ρίων και οι ετοιμασίες του γάμου Μην ξεχνάτε πως πρέπεινα ετοιμάσω και την προίκα της Λάουραςraquo εξέφρασε εκεί-νη μια επιφύλαξη

laquoΜέχρι το Σεπτέμβρη θα είναι όλα έτοιμα κυρία Χρυ-σολωρά Μην ανησυχείτε θα φροντίσω εγώ να ετοιμαστούνόλα στην ώρα τους Έχετέ μου εμπιστοσύνηraquo την διαβε-βαίωσε ο Ρώμας απλά με τη σιγουριά αυτών που βασίζο-νται από μικροί μόνο στον εαυτό τους

Ο Ρώμας αποφεύγοντας τις λακκούβες και τις λάσπεςτης Πανεπιστημίου κατευθύνθηκε προς την πλατεία Συ-ντάγματος Έβγαλε το χρυσό ρολόι από την τσέπη του γιλέ-κου του και κοίταξε την ώρα Είχε πάει οχτώ και μισή Προ-σπέρασε τα λασπόνερα προσέχοντας να μη λερώσει τα πα-πούτσια του από δέρμα laquoσεβρόraquo Ευτυχώς εκείνον το χρόνοθrsquo άρχιζε η ασφαλτόστρωση των κεντρικών δρόμων της Α-θήνας Μακάρι να βελτιωθεί και ο φωτισμός σκεπτότανγιατί μόλις εκείνο το πρωί είχε διαβάσει στην εφημερίδαπως ο Δήμος είχε υπογράψει νέα σύμβαση για το φωτισμότης πόλης Περπατούσε αργά με την εικόνα της Λάουραςστο μυαλό του και συλλογιζόταν πως ο προορισμός του ή-ταν εκείνη Ο σκοπός της ζωής του από εδώ κι εμπρός ήταννα κατορθώσει νrsquo αγγίξει τις χορδές της καρδιάς της της ψυ-χής της και των αισθημάτων της Από προαίσθημα το ο-ποίο θα έβγαινε αληθινό του φάνηκε πως είχε να σκαρφαλώ-σει ένα γολγοθά μέχρι να την κατακτήσει κι ένιωσε ξαφνικάμικρός και αδύναμος Από τη μισοσκότεινη Πανεπιστημίουβγήκε στη φωτισμένη πλατεία Συντάγματος και μπήκε στοξενοδοχείο laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo Ο πορτιέρης τον χαιρέτησεκαι άνοιξε τη γυάλινη πόρτα με σεβασμό

306




307

laquoΠεράστε κύριε Ρώμαraquo είπε και υποκλίθηκε καθώς οΦίλιππος του έβαζε στο χέρι ένα φιλοδώρημα

Εκείνο το ίδιο πρωινό είχε νοικιάσει μια από τις σουίτεςτου ξενοδοχείου για όσο καιρό θα χρειαζόταν να βρίσκεταιστην Αθήνα μέχρι να επισκευαστεί το σπίτι του στην Πα-νεπιστημίου Είχε σκοπό να βλέπει τη Λάουρα καθημερινάνα γίνει μέρος της ζωής της για να τον συνηθίσει εκείνη όσογινόταν πιο γρήγορα Θα κατέβαινε βέβαια καθημερινάστα γραφεία του στον Πειραιά Κάποιες μέρες θα κοιμότανκαι στο σπίτι του Πασαλιμανιού για να βλέπει τον αδερφότου και την Ευλαλία

laquoΕλπίζω μέχρι τέλος Ιουνίου να έχουμε μετακομίσειστην Αθήναraquo είχε υποσχεθεί στη νονά του και η χαρά τηςήταν μεγάλη γιατί τον έβλεπε τρωτό κι ερωτευμένο όπωςτο είχε ευχηθεί

laquoΕπιτέλους Άντζουλε Κάπου έπρεπε να σταματήσειαυτός ο ανήφορος της επιτυχίας αυτός ο αγώνας για κατα-ξίωση Είναι πια καιρός να κάνεις μια στάση μια ανάπαυλαστην αγκαλιά μιας γυναίκας που να σου αξίζειraquo

Ο Βικέντιος Μοράρης θα τον ακολουθούσε στην ΑθήναΕίχε ήδη ένα σπίτι στην Πλάκα και δε χρειαζόταν να μείνεισε ξενοδοχείο

Ο Φίλιππος Ρώμας ανέβηκε στο δεύτερο πάτωμα καιμπήκε στο δωμάτιό του Το μεσημέρι ο αμαξάς τού είχε φέρειστο ξενοδοχείο τις βαλίτσες του Βρήκε τα κουστούμια τουκρεμασμένα στην ντουλάπα και τα προσωπικά του είδη τα-κτοποιημένα στα συρτάρια Έριξε μια αφηρημένη ματιά στοδωμάτιο το οποίο θα γινόταν το σπίτι του για τους επόμε-νους μήνες Κατόπιν έβαλε πρόχειρα στους ώμους το παλτό


του και βγήκε στο μπαλκόνι του δωματίου του Είχε θέαστην πλατεία Συντάγματος Δεν κατόρθωνε να βγάλει απότο μυαλό του την κοντέσα Αλφιέρι Την έψαχνε σε όλη του τηζωή αλλά όταν την συνάντησε του φάνηκε σαν θαύμα Κα-νένας δεν μπορούσε νrsquo ακυρώσει το θαύμα να είναι οι δυο μαζίΤους χώριζε όμως μια αιωνιότητα Δείπνησε στο εστιατόριοτου ξενοδοχείου Στις έντεκα μπήκε σε μια laquoβιτόριαraquo κι έ-δωσε τη διεύθυνση του laquoΠαλέ Ρουαγιάλraquo καινούργιου νυ-χτερινού κέντρου διασκέδασης στο Μετς Εκείνη την εποχήστην πίστα του χάλαγε κόσμο η Ιταλίδα σουμπρέτα Λόλα ηεπονομαζόμενη Τιραμπουσό γιατί σε κάθε εμφάνισή της οιθαυμαστές της έκαιγαν βεγγαλικά και άνοιγαν για χάρη τηςδεκάδες μποτίλιες σαμπάνιας Τα ξημερώματα έφερε τησουμπρέτα στο κρεβάτι του και πέρασαν δυο μεθυσμένες ώ-ρες μαζί εκείνη από τις σαμπάνιες που είχε καταναλώσει καιο Ρώμας από τη σκέψη της Λάουρας η οποία δεν είχε φύγειστιγμή από το μυαλό του Το πρωί έστειλε την Ιταλίδα με μιαάμαξα στο ξενοδοχείο της laquoΠρίγκηψ Γεώργιοςraquo στη Σταδίουκι ετοιμάστηκε για το ραντεβού του των δέκα με τους μηχα-νικούς και τους αρχιτέκτονες Στη συνέχεια ο Βικέντιος Μο-ράρης πέρασε από τη laquoΜεγάλη Βρετανίαraquo και κατέβηκανμαζί την Πανεπιστημίου με τα πόδια γιατί ο καιρός ήτανκαλός με την υπόσχεση λιακάδας για αργότερα

Ενώ τα συνεργεία των αρχιτεκτόνων πάνω από ανοι-χτούς χάρτες και απλωμένα σχέδια του σπιτιού συζητούσαντις μελλοντικές εργασίες ανακαίνισης και συμφωνούσαν νrsquoακολουθήσουν τον αρχιτεκτονικό τύπο της ιταλικής Αναγέν-

308


Tirabusciograve Ανοιχτήρι μπουκάλας κρασιού στα Ιταλικά


νησης προσαρμοσμένο στο νεοκλασικό πνεύμα της εποχήςο Φίλιππος Ρώμας βγήκε σrsquo ένα από τα μπαλκόνια της πίσωμεριάς του σπιτιού το οποίο είχε πρόσοψη στον απεριποίητοκήπο Βρήκε την εγκατάλειψή του αποκαρδιωτική Μεσο-τοιχία με τον δικό του χωρισμένος όμως από έναν ψηλό πέ-τρινο τοίχο καλυμμένο με γλυσίνες ο διπλανός κήπος τωνΧρυσολωράδων θύμιζε Παράδεισο Κοίταξε την ευχάριστηακαταστασία του πρασίνου τις κλαδεμένες τριανταφυλλιέςπου περίμεναν νrsquo ανθίσουν την άνοιξη τα παρτέρια με τουςχειμωνιάτικους ανθισμένους νάρκισσους τις λεμονιές τις ε-λιές τις φορτωμένες μανταρινιές και τη ροδιά στη μέση τουκήπου κι εκεί καθισμένη σε μια πολυθρόνα ξύλινη η Λάου-ρα Αλφιέρι συνέθετε μόνη της έναν πίνακα του ΝικηφόρουΛύτρα Φορούσε το βελούδινο λαδοπράσινο παλτό της Ταμαλλιά της τραβηγμένα με μια ασορτί πλατιά κορδέλα έ-πεφταν ελεύθερα στους ώμους της και καθόταν με την ακι-νησία αρχαίου αγάλματος ενώ στα χέρια της έπαιζε νευρικάκάτι που έμοιαζε με ένα κομμάτι χαρτί ίσως μια κάρτα ΟΦίλιππος Ρώμας άφησε το μπαλκόνι

laquoΣυνεχίστε δίχως εμένα θα επιστρέψω σε λίγοraquo φώνα-ξε στον Μοράρη και στα συνεργεία που μελετούσαν το σπί-τι του

Βγήκε γρήγορα στην οδό Πανεπιστημίου και χτύπησετη διπλανή πόρτα Του άνοιξε η Ζαμπέτα σκουπίζοντας ταχέρια της στην ποδιά της

laquoΩ κύριε Ρώμα σας περιμέναμε αργότερα Η κυρίαΧρυσολωρά δεν έχει κατέβει ακόμαraquo

Τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτια της αμήχανη κι εκεί-νος ζήτησε μόνο να δει την κοντέσα Αλφιέρι


309


laquoΕίναι στον κήπο Πηγαίνω να την φωνάξω ΠεράστεraquoΤου έδειξε το σαλόνιlaquoΔεν είναι ανάγκηraquo την έκοψε ο Ρώμας laquoΘα πάω εγώ

να την βρωraquoΗ Ζαμπέτα διστάζοντας τον οδήγησε στην κουζίναlaquoΑπό εδώ περάστεraquoΤου έδειξε τον κήπο από την ανοιχτή πόρταΤην πλησίασε αθόρυβαΕκείνη ξαφνιάστηκε όταν τον είδε αλλά πρόλαβε και το

έκρυψε ενοχλημένη Τι θέλεις τέτοια ώρα εδώ Ποιος σε κά-λεσε να χαλάσεις τη γαλήνη μου Τα μάτια της ήταν μιαποικιλία από το πράσινο του κήπου και ο Ρώμας διέκρινε ε-κείνο της ελιάς των φύλλων της μανταρινιάς των λιγού-στρων και της γλυσίνας με κάτι πιτσιλιές κίτρινο του α-σφόδελου στο βάθος Η Λάουρα σηκώθηκε από την πολυ-θρόνα και όπως εκείνη τη μέρα δε φορούσε παπούτσια μετακούνι τον κοίταξε από το ίδιο ύψος

laquoΕίμαι δίπλα με τους μηχανικούς και τους αρχιτέκτονεςγια την ανακαίνιση του σπιτιού Αργότερα θα τους φέρω κιεδώ να συνεννοηθούν με τη μητέρα σου για τις δικές σαςαλλαγές Λάουραraquo πέρασε ο Ρώμας κατευθείαν στον ενικόκαταργώντας άχρηστες αποστάσεις ενώ για πρώτη φοράδοκίμαζε το όνομά της στα χείλη του και όπως η Λάουρασώπαινε της είπε χαμογελώντας με την πεισμωμένη ακι-νησία του προσώπου της

laquoΘα ήθελα νrsquo ακούσω τη γνώμη σου για τις εργασίες τουσπιτιού Θα γίνει και δικό σου σε λίγο καιρό Θέλω να ξέρωτο γούστο σου για να το φτιάξω όπως σου αρέσειraquo

laquoΤα αφήνω όλα στην απόλυτη κρίση κι επιλογή σας κύ-

310



ριε Ρώμαraquo τόνισε το επίθετό του με μουλαρίσιο πείσμα καιοριοθέτησε ξανά ανάμεσά τους την απόσταση

Αργότερα βέβαια θα του μιλούσε στον ενικό αλλά θατον αποκαλούσε πάντα με το επίθετό του ενώ όταν θα ήθελενα τον υποβιβάσει θα τον φώναζε υποτιμητικά laquoΆντζουλοraquo

Ο Ρώμας της ζήτησε τότε να μιλήσουν για το γάμο τουςγια τις πρακτικές λεπτομέρειες αλλά και για θέματα που θrsquoαπασχολούσαν τη συμβίωσή τους στο μέλλον

Η Λάουρα ενώ προσπαθούσε να μετριάσει το θυμό στηφωνή της του ξεκαθάρισε πως δεν τον αγαπούσε πως τονπαντρευόταν από συνοικέσιο πως την υποχρέωνε η οικογέ-νειά της και στο τέλος του έθεσε τέσσερις όρους κλειστόγάμο ndashδεν είχε κανένα λόγο να γιορτάσει την κηδεία τηςσυναισθηματικής της ζωήςndash όχι φωτογραφίες γάμου ndashνrsquo α-παθανατίσουν τιndash όχι ταξίδι του μέλιτος ndashπίκρα υπήρχεστη συνταγή του γάμου τους και όχι μέλιndash χωριστές κρε-βατοκάμαρες ndash αυτό ούτε ήθελε να το σκέπτεται θα έκλεινετα μάτια και θα έλεγε ένα laquoΠάτερ Ημώνraquo όπως της είχεσυστήσει η θεία Μαργιόλα Ο Φίλιππος συμφώνησε καλό-καρδα σε όλα ακόμα και να παρουσιάσει τους όρους πουτου ζητούσε σαν δικές του ιδιοτροπίες για να την γλυτώσειαπό την γκρίνια της μητέρας της η οποία ήθελε να το κάνειβούκινο σε όλα τα σαλόνια της Αθήνας Αλλά τουλάχιστονμια φωτογραφία να βγάλουν την παρακάλεσε γιατί τι άλ-λο μένει από το γάμο παρά μια φωτογραφία να τους θυμίζειπώς ήταν η πιο σημαντική μέρα της ζωής τους Η Λάουραμεγαλόψυχα του υποσχέθηκε πως θα ποζάριζαν στο φακότου φωτογράφου αλλά μετά το γάμο και όχι με νυφικό καιγαμπριάτικο κουστούμι


311


Πριν την αποχαιρετήσει η Λάουρα διστάζοντας μόνο γιαμερικά δευτερόλεπτα του έδωσε εκείνο το κομματάκι χαρτίπου παίδευε στα χέρια της όση ώρα μιλούσαν και ο Ρώμαςαναγνώρισε αμέσως την κάρτα με την οποία είχε συνοδέψειτα τριαντάφυλλά του Την κοίταξε και με έκπληξη είδε υπο-γραμμισμένα και διορθωμένα από πάνω με κόκκινο μολύβιτα δυο ορθογραφικά του λάθη Ξέσπασε σrsquo ένα αυθόρμητογέλιο που τρόμαξε τα πουλιά του κήπου και αφαίρεσε απότη συλλογή της Λάουρας ένα ακόμα laquoόπλοraquo εναντίον του

Δε μου αρέσει το γράψιμο ήθελε να της πει τα κείμενάμου είναι γεμάτα ορθογραφικά λάθη ελάττωμα που δεν μπό-ρεσα να διορθώσω Για να γράψω δυο σειρές μου κοστίζει σεκόπο και χρόνο γι rsquo αυτό ο σύμβουλός μου φροντίζει την αλ-ληλογραφία μου αλλά βλέπεις πώς να μου γράψει ο Βικέ-ντιος Μοράρης τα προσωπικά μου σημειώματα σε εσέναΛάουρα που είσαι ότι πιο προσωπικό ότι πιο εσωτερικόότι πιο κρυφό ότι πιο ακριβό έχω στον κόσμο

Καθώς την κοίταξε με έρωτα εκείνη είχε την εντύπωσηπως άκουγε στο σώμα της τους χτύπους της καρδιάς τουΚι εκεί στην ηρεμία του κήπου ο Φίλιππος Ρώμας ένιωσετην κατάκτηση εκείνης της γυναίκας ως πρόκληση ως έναστοίχημα με τον εαυτό του και όπως ήταν συνηθισμένοςστις προκλήσεις της ζωής γιατί μrsquo αυτές πάλευε από μι-κρός δέχτηκε κι εκείνη της Λάουρας

Το βράδυ του Σαββάτου ο Φίλιππος Ρώμας με απλότητακαι δίχως εθιμοτυπικό πέρασε στον παράμεσο της Λάουρας

312



Αλφιέρι ένα μονόπετρο μεγάλο σαν ρεβίθι μουσκεμένο απο-βραδίς σε νερό αγορασμένο από το μεγαλοπρεπές αδαμα-ντοπωλείο του Γεωργίου Πομόνη προμηθευτή της βασιλι-κής Αυλής στην Ερμού Εκέινη το δέχτηκε με συγκατάβα-ση γυναίκας ώριμης που είναι συνηθισμένη νrsquo απλώνουν οιάντρες στα πόδια της περιουσίες Οι καλεσμένοι θαύμασαντο πανάκριβο δώρο αλλά και τη χειρονομία του γαμπρούγιατί το διαμάντι ήταν τόσο μεγάλο και άριστης ποιότηταςπου ο Ρώμας θα είχε ασφαλώς ξοδέψει μια περιουσία

laquoΚιμπάρηςraquo σχολίασε η Κοκόνα Κρυσταλλένια με τηνκαραμανλίδικη προφορά της την οποία τόσα χρόνια μα-κριά από την Πόλη δεν είχε αποβάλει ακόμα

Και η Μαργιόλα που συνήθιζε να βάζει γαλλικές λέξειςστην κουβέντα της ψιθύρισε στην αδερφή της

laquoΤυχερή η κόρη σου Κατίγκω μου Είναι πολύ ldquolargerdquo

ο ΡώμαςraquoΕκείνη συμφώνησε με σιωπηλή ευγνωμοσύνη στη ζωή

Σ rsquoευχαριστώ Γρηγορούσα μουΓια όλους συμπεριλαμβανομένων της μητέρας της της

Δάφνης της θείας Μαργιόλας του θείου Αριστείδη των ξά-δερφών της Νικόλα και Πέτρου της Κοκόνας Κρυσταλλέ-νιας του ξάδερφου Τιμολέοντα Χρυσολωρά του ΒικέντιουΜοράρη της Ζαμπέτας της Ευλαλίας της πλύστρας τηςπαραδουλεύτρας του Κόκου Πρίφτη αλλά και των φιλενά-δων της των καθηγητριών της των γειτόνων του μανάβητης ράφτρας του υποδηματοποιού της κομμώτριας τωνγνωστών τους η Λάουρα Αλφιέρι ήταν μια πολύ τυχερή γυ-


313

Ανοιχτοχέρης χουβαρντάς στα Γαλλικά


ναίκα διότι θα γινόταν η σύζυγος ενός αξιόλογου αυτοδη-μιούργητου Νεοέλληνα με εξαιρετικές επενδυτικές ικανό-τητες ζάπλουτου καλού και συνετού αφοσιωμένου μόνο σrsquoεκείνη Η Θάλεια μόνο εξαιρέθηκε από το μακρύ κατάλογοτων εκστασιασμένων συγγενών γνωστών και φίλων γιατίγια την ευφυή αδερφή η οποία είχε την αποφασιστικότηταγυναίκας που θέλει να βρίσκεται πάντα στο κέντρο του πε-πρωμένου της μετρούσε μόνο η προσωπική καταξίωση

Την επόμενη μέρα καθώς έπαιρναν όλες μαζί πρωινό ηΘάλεια παρατήρησε με την ησυχία της το μονόπετρο στοδάχτυλο της Λάουρας

laquoΥπάρχουν γυναίκες που περιμένουν μια ζωή κάποιον νατους περάσει στο δάχτυλο μια ldquoκοτρώναrdquo που κατά βάθοςσιχαίνονται και θα σιχαίνονται στην υπόλοιπη ζωή τουςγιατί πάντα θα τους θυμίζει πως είναι το τρόπαιο μιας αι-σχρής συνθηκολόγησηςraquo της είπε με ειρωνεία και με μιαδόση κακίας αλλά η ειρωνεία της έπεσε στην άβυσσο τωνπράσινων ματιών της αδερφής της γιατί η Λάουρα την κοί-ταξε ήρεμα με υγρό βλέμμα και της είπε

laquoΔεν την ήθελα αυτή την ldquoκοτρώναrdquo όπως την αποκα-λείς Θάλεια Την φόρεσα για όλες εσάς Είναι το τρόπαιοτης αισχρής συνθηκολόγησης όπως πάλι την αποκαλείςγια να σώσω την οικογένειά μας και να βρείτε εσείς συζύ-γους της τάξης μαςraquo

Σηκώθηκε βγήκε από την τραπεζαρία και δεν της ξανα-μίλησε για πολλούς μήνες

Έμεινε η Θάλεια ακίνητη Είχε ήδη μετανιώσει για ταλόγια της Όσο το σκεπτόταν όμως τόσο ένιωθε πως τηςτο χρωστούσε της ανεγκέφαλης αδερφής της γιατί κάποιους

314



μήνες πριν όταν η Θάλεια έγραφε εκείνα τα βασανισμέναάρθρα στην Εφημερίδα των Κυριών για τη σωτηρία τηςΓης θέμα που εκείνη την εποχή την απασχολούσε για βδο-μάδες στη σειρά και το οποίο έφερνε μαζί της και στο σπίτιζαλίζοντας την οικογένειά της κατά τη διάρκεια των γευ-μάτων με laquoτη σωτηρία της Γηςraquo η Λάουρα αφήνοντας τομαχαιροπίρουνο την είχε κοιτάξει μrsquo εκείνο το πράσινοσκούρο βλέμμα της σαύρας και της είχε πει

laquoΟ πλανήτης Γη ξεκίνησε να γυρίζει δίχως τη βοήθειάσου και πολύ πιθανόν γνωρίζει από μόνος του πώς να συνε-χίσει Ο πλανήτης Γη θα σωθεί δίχως τη βοήθειά μας Ό-μως αν θέλεις Θάλεια να συμβάλεις στη διάσωσή του σκέ-ψου την ιδέα ότι το αίμα μας είναι όπως ο ωκεανός και τοσώμα μας όπως η Γη Έτσι αν μισείς το μηνιαίο κύκλο σουδεν πρόκειται να σώσεις τη Γη ότι και να κάνειςraquo Καθώς ηΘάλεια την κοίταζε αποσβολωμένη η Λάουρα συνέχισε σαννrsquo απευθυνόταν σε βλάκα laquoΤο σώμα μας είναι η Γη Αν μι-σούμε το σώμα μας όπως κάνεις εσύ δε βοηθούμε τη Γηraquo

Πού είχε σοφιστεί η ανεγκέφαλη αδερφή της όλη αυτή τηφιλολογία της πεντάρας Τι υπονοούμενα ήταν εκείνα Τι τηνένοιαζε τη Λάουρα αν η Θάλεια μισούσε τα έμμηνά της ndashναιήταν αλήθειαndash και δήλωνε πως θα προτιμούσε να έχει τη σω-ματική ελευθερία των αντρών και καλύτερα να μην είχε γεν-νηθεί γυναίκα Καθώς τα θυμήθηκε όλα εκείνα τα ενοχλητι-κά σκέφτηκε πως καλά έκανε και laquoτα rsquoχωσεraquo στη ΛάουραΘύμωνε που η ωραία αδερφή της δεν ενδιαφερόταν για τίπο-τε άλλο παρά μόνο για την ομορφιά της και τη μουσική τηςάχρηστα και τα δυο κατά τη γνώμη της Η Θάλεια πίστευεπως δεν επιτρεπόταν μια Αθηναία του 1902 να μην έχει πολι-


315


τική συνείδηση να μην την νοιάζει η άθλια κατάσταση τωννοσοκομείων της πόλης η αργοπορία της ασφαλτόστρωσηςτων αθηναϊκών δρόμων να μην ενδιαφέρεται για την οικονο-μική κρίση τη βουλευτοκρατία ή την κακή φορολογία που ε-πιβάρυνε περισσότερο τις λαϊκές τάξεις Όταν η Θάλεια προ-σπαθούσε να της ξυπνήσει την πολιτική συνείδηση η ανεγκέ-φαλη Λάουρα ndashπερίπτωση ανέλπιδηndash απαντούσε

laquoΜισώ την πολιτική γιατί δεν είναι ούτε τέχνη ούτε ε-πιστήμη παρά μόνο μια ακατάσχετη και βαρετή λογοδιάρ-ροιαraquo

Μακάρι ο Φίλιππος Ρώμας να ήταν ορφανός Αυτό επι-θυμούσε η Λάουρα να μην είχε οικογένεια για να μη γνώ-ριζε ποτέ ούτε η ίδια αλλά ούτε κανένας από την οικογένειάτης εκείνη τη γυναίκα των λαϊκών τάξεων που ένιωθε ά-βολα όλο το βράδυ της δεξίωσης σαν τη μύγα μες στο γά-λα τριγυρισμένη από τους αριστοκράτες Χρυσολωράδεςμέσα στην πληθώρα των αγαθών τους γιατί η Κατίγκω εί-χε ξεπεράσει τον εαυτό της με το ξένο χρήμα το οποίοτρεις μέρες νωρίτερα είχε πιστωθεί στον προσωπικό τηςλογαριασμό στην Τράπεζα Ελλάδος και μπορούσε να ξοδέ-ψει κατά βούληση ισοφαρίζοντας ανέχειες και ταπεινώσειςτου παρελθόντος Να μην υπήρχε ούτε κι εκείνος ο ανεμο-δαρμένος αδερφός σκοτεινός και αμίλητος που αν τουλά-χιστον δεν άνοιγε το στόμα του κανένας δε θα έπαιρνε χα-μπάρι πως ήταν παταλός Όμως το άνοιξε Κάποια στιγμήκατά τη διάρκεια του δείπνου σταμάτησε να τρώει κοίτα-ξε έντονα τη Λάουρα στα μάτια και την ρώτησε δυνατά


316



Εκείνη πέτρωσε και δεν ήξερε τι να απαντήσει Μέσαστην αναστάτωση που δημιουργήθηκε μέχρι να σκεφτείκάτι να του πει έσκυψε η Ευλαλία με αγάπη

laquoΈχει γλωσσοδέτη το πουλάκι μουraquo βρήκε να πει ντρο-παλά και του έβαλε ξανά το πιρούνι στο χέρι

Όμως εκείνη τη στιγμή ρεζιλευόταν όχι μόνο ο Ρώμαςαλλά και η οικογένεια Χρυσολωρά μαζί Ο Ζανής συνέχισενα τρώει σαν να μην είχε συμβεί τίποτα Αλλά είχε γιατί ό-λοι οι καλεσμένοι στο δείπνο ακόμα και ο Φίλιππος Ρώμαςένιωσαν ξαφνικά άβολα Το πρόβλημα ήταν εκεί εκεί καικαθισμένο ανάμεσά τους σαν ένα κακό σπυρί γεμάτο πύονσαν ένα κακοφορμισμένο απόστημα και κανένας δεν μπο-ρούσε να το αγνοήσει πια ούτε η μητέρα της προπαντός αυ-τή η συμφεροντολόγα Η Λάουρα ήθελε να την ρωτήσει

laquoΕίσαι ευχαριστημένη τώρα Το χρήμα που πιστώθηκεστο λογαριασμό σου αξίζει όλο αυτό το ρεζιλίκιraquo

Σώπασε όμως γιατί είχαν ήδη τελειώσει το φαγητό καιη Κατίγκω προσκάλεσε τους καλεσμένους της να περάσουνστο σαλόνι για να σερβίρει καφέ γλυκά και κονιάκ Η μη-τέρα της η τέλεια οικοδέσποινα σαν ένας στρατάρχης διηύ -θυνε τη βραδιά με χαμηλόφωνες οδηγίες στη Ζαμπέτα κι ε-κείνη με τη σειρά της στην Ατταλιώ και τη Σαμαλτάναντυμένες και οι δυο με μαύρο φόρεμα και άσπρες κεντημέ-νες ποδιές Είχαν εκτάκτως επιστρατευτεί για το επίσημοδείπνο το οποίο η Λάουρα απαγόρευσε να το αποκαλέσουνlaquoαρραβώναraquo και η μητέρα της μεγαλόκαρδα της έκανε τοχατίρι όπως ένας ενήλικας ενδίδει στο καπρίτσιο ενός παι-διού προπαντός όταν αυτό το καπρίτσιο δεν του κοστίζειτίποτα Η Κατίγκω έλαμπε με κάτι από την παλιά της αρ-


317


χοντιά και κυριαρχούσε στο σαλόνι της όπως μόνο οι Χρυ-σολωράδες της χαρισάμενης εποχής ήξεραν να δεσπόζουννα υπερέχουν να εξουσιάζουν Υπήρχε όμως και κάτι άλλοστα μάτια της μητέρας της εκείνο το βράδυ και δεν ήτανμονάχα η ικανοποίηση επειδή η ζωή τής τα γύριζε όλα πί-σω Η Λάουρα δεν μπορούσε να εξηγήσει τι ήταν αυτό για-τί βυθισμένη στη δική της απελπισία δεν πρόσεξε κάποιεςματιές της Κατίγκως και του Βικέντιου Μοράρη αιωρού-μενες μέσα στο σαλόνι όλο το βράδυ οι οποίες έκαιγαν κι έ-βαζαν φωτιά στα εύφλεκτα

Η συζήτηση είχε γενικευτεί και οι καλεσμένοι σχολίαζαντην επικαιρότητα την πόλη την κρίση των ηθών Η θείαΚρυσταλλένια έσκυβε κάθε τόσο στο αυτί της Λάουρας

laquoΕίναι ένας αμνός ο Φίλιππος κοκόνα μουraquoΕκείνη ήθελε να της πει laquoΨήστε τον και φάτε τον ε-

σείςraquo αλλά σώπασε και την κοίταξε με το ειρωνικό της χα-μόγελο που τα έλεγε όλα δίχως λόγια

Ο Φίλιππος Ρώμας κάθισε κοντά στη Λάουρα μεθυσμέ-νος από το άρωμά της Από απέναντι η Κατίγκω είχε στή-σει αυτί Άκουσε την κόρη της να μιλάει χαμηλόφωνα μαζίτου για την Αθήνα Έφταναν στα αυτιά της κάποια κομμά-τια κάποιες λέξεις απαξιωτικές για την πόλη

laquo δεν είναι τέλειαhellip ολόκληρη ένα λάθοςhellip τίποτα σω-στόhellip πολλές φορές νιώθω πως μοιάζει με φυλακήraquo

Δε θυμόταν την ωραία κόρη της να είχε στο παρελθόν μι-λήσει τόσο πολύ και με τέτοιο πάθος για άλλα θέματα ε-κτός από το πιάνο τη μουσική και τις laquoΠολωνέζεςraquo τουΣοπέν Έφριξε η Κατίγκω Έμεινε αποσβολωμένη σαν ναέπαθε ξαφνική πάρεση Κατάφερε να σηκωθεί από την πο-

318



λυθρόνα και πλησίασε τη Λάουρα μrsquo ένα χαμόγελο παγω-μένο το οποίο περιείχε μια υπόσχεση ξεκαθαρίσματος λο-γαριασμών αργότερα Σου το είπα χιλιάδες φορές και θασου το πω όσες ακόμα χρειάζεσαι για να το εμπεδώσεις Ό-λα πρέπει να φαίνονται εντάξει της Αθήνας συμπεριλαμβα-νομένης ακόμα κι αν δεν είναι γιατί εμείς είμαστε το παρά-δειγμα αρχοντιάς για όλους Την έστειλε στην κουζίνα μεκάποια ηλίθια πρόφαση μόνο για να σώσει την κατάστασηνα μην πάρει φόρα το παλιοκόριτσο και τα χαλάσει όλα Ά-κου εκεί μισεί την Αθήνα που μέχρι πριν από πέντε λεπτάτην λάτρευε Είδε τον Φίλιππο να της χαμογελάει με κατα-νόηση Μη φοβάσαι Κατίγκω ότι και να πει ότι και νακάνει δε με πειράζει Εγώ την λατρεύω έτσι όπως είναι τηνκαθησύχασε με το βλέμμα του και η Κατίγκω ντράπηκεγια τη μικροπρέπειά της να μη χάσουν τον γαμπρό Ήρθακαι θα μείνω Κατίγκω η περιπλάνησή μου στον κόσμο τε-λείωσε εδώ Έφτασα στον προορισμό μου

laquoΈχετε ακούσει την ανιψιά μου να παίζει πιάνοraquo ρώτη-σε η Μαργιόλα τον Ρώμα

laquoΌχι κυρία Μπαλτατζή δεν είχα την τύχηraquo της απά-ντησε εκείνος και ήθελε να τιμωρήσει τον εαυτό του που ά-φησε να του ξεφύγει κάτι τόσο σημαντικό για το αντικείμε-νο του πόθου του

laquoΩ κύριε Ρώμα τότε δε γνωρίζετε ακόμα τίποτα για τηΛάουραraquo

Ζήτησαν επίμονα να τους παίξει κάτι από το ρεπερτόριότης Δεν μπόρεσε νrsquo αρνηθεί Πέρασαν στην αίθουσα μουσι-κής και η Λάουρα κάθισε στο πιάνο Η Θάλεια ξίνισε ταμούτρα της Πάντα η ανεγκέφαλη αδερφή της έκλεβε την


319


παράσταση Το ακροατήριο σώπασε με απαντοχή Η Κατί-γκω μόνο πήρε θέση απέναντί της για να την ελέγχει Έ-νιωσε το βλέμμα της μητέρας της να καίει το πρόσωπό τηςΠρόσεξε καημένη μου μην κάνεις καμιά αποκοτιά και μαςντροπιάσεις σαν να χάραζε η Κατίγκω με καυτό σίδεροτην απειλή πάνω στο δέρμα της κόρης της Όμως η Λάου-ρα δε θα της έδινε ποτέ την ικανοποίηση να κριτικάρει αρ-γότερα τη συμπεριφορά της γιατί η μουσική ήταν ότι πο-λυτιμότερο είχε προπαντός εκείνο το βράδυ και μονάχα τοπιάνο της μπορούσε να παρηγορήσει αυτό το κάτι το ρευ-στό το οποίο από ώρα έκλαιγε μέσα της θρηνώντας τα υ-περβολικά νιάτα της που πήγαιναν χαμένα Δίχως δεύτερησκέψη διάλεξε την laquoldquoΠολωνέζαrdquo έργο 53raquo τη λεγόμενηlaquoΗρωικήraquo εκείνη που την έκανε συνήθως να αισθάνεταιπως ετοιμάζεται για πόλεμο και ακούμπησε τα δάχτυλάτης στα πλήκτρα Το μονόπετρο παιχνίδισε λάμψεις πολύ-τιμες βάζοντας αμέσως φωτιά στο πείσμα της Σκόρπισεαπλόχερα τις πρώτες οκτάβες από το εξαιρετικό κομμάτισιγανά και δίχως να επιταχύνει ενώ με μαεστρία που προ-ανήγγελλε μια θριαμβευτική και τραγική πορεία έφτασεστο κρεσέντο και προετοίμασε την ατμόσφαιρα για ένα ορ-μητικό και πανηγυρικό τέλος μεταφέροντας στο ακροατή-ριο ρίγη και συναισθήματα Η μουσική και ποιητική ωρι-μότητά της άγγιζε το τέλειο Η δεξιοτεχνία της τους μέθυ-σε και ο Φίλιππος συλλογίστηκε πως εκείνη η γυναίκα ήτανη ουσία των ημερών της ζωής του τελεία και παύλα Τότε οΖανής Ρώμας ο άνθρωπος-σκιά ξεπερνώντας τις νοητέςγραμμές του σηκώθηκε και πλησίασε στο πιάνο με μιαπαράξενη μεγαλοπρέπεια Η Λάουρα κοίταξε τον ανεμο-

320



δαρμένο νέο άντρα που τα τραυματικά βιώματα του είχανκλέψει τη λαλιά ωραίο πρόσωπο μέτωπο ψηλό λεπτά χα-ρακτηριστικά μαλλιά ελεύθερα μέχρι τους ώμους Καθώςτελείωνε την laquoΠολωνέζαraquo και πριν το ακροατήριο ξεσπάσεισε χειροκροτήματα από πείσμα στη μητέρα της έπαιξε καιτραγούδησε το laquoLuz de Lunaraquo Αναστήθηκαν πεθαμένοιΈστησαν χορό τα φαντάσματα Έκλαψε η Δάφνη Ατζαγιό-λι από το πορτρέτο της Τον Ζανή Ρώμα παρέσυρε ξαφνικάμια ακατανίκητη έλξη σrsquo εκείνο το laquoτραπέζιraquo που σκόρπιζετους περίεργους ήχους Μια ορμή ανέβαινε από τα σπλάγ-χνα του καθώς κοίταζε εκείνη τη μάγισσα Για ποιο λόγοκαι με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερφό μου τον Άντζουλοσκύλο Τότε σηκώθηκε η Ευλαλία τον τράβηξε απαλά απότο χέρι και τον οδήγησε πίσω στην καρέκλα του Όταν αρ-γότερα μέσα στο αμάξι που τους γύριζε στον Πειραιά οΦίλιππος Ρώμας κοίταξε στα μάτια την Ευλαλία με μιασιωπηλή ερώτηση εκείνη τού έσφιξε το χέρι σαν να τονπαρηγορούσε προκαταβολικά

laquoΘα κινδυνέψεις για χάρη της Φίλιππε αλλά αξίζει τονκόπο και τα δάκρυαraquo

13


321

11o



ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΑΠΟΨΕ Η ΑΘΗΝΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ Ο ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΣη Ακρόπολη η πλατεία Συντάγματος κοιμούνταικαι οι καινούργιες συνοικίες της πόλης το Μετα-

ξουργείο η Νεάπολη το Κολωνάκι Η Λάουρα Αλφιέρι ξα-γρυπνά με όλες τις αισθήσεις της σε συναγερμό Αύριο Σάβ-βατο 27 Σεπτεμβρίου του 1902 παντρεύεται Το δωμάτιοκολυμπά στο σκοτάδι Το σύμπαν μοιάζει με μια καμπάνα α-ναποδογυρισμένη πάνω από την Αθήνα Τα συναισθήματάτης δε γνωρίζουν λέξεις απόψε Σιωπή υπερβολική σιωπήΊσως απόψε παραμονή του γάμου της ανακαλύψει τη μυ-στική σχέση που συνδέει τα γεγονότα μεταξύ τους Τα άστρακάνουν τον αιώνιο κύκλο τους με αφάνταστη βραδύτητα Οουρανός είναι σκοτεινός σκεπασμένος με σύννεφα και ανβρέξει αύριο η θεία Κρυσταλλένια που τα βλέπει όλα ρόδινακαι κανένα αρνητικό γεγονός δεν μπορεί να λυγίσει την έμφυ-τη αισιοδοξία της επηρεασμένη από τα είκοσι χρόνια παρα-μονής της στη Σικελία θα της πει laquoSposa bagnata sposafortunataraquo Μέσα στο μισοσκόταδο του δωματίου κρεμα-σμένο στο εξωτερικό φύλλο της ντουλάπας φέγγει λευκό το

322

Ιταλική παροιμία laquoΝύφη βρεγμένη νύφη τυχερήraquo


νυφικό της από δαντέλα laquoΒαλανσέraquo ειδική παραγγελία στονπαρισινό οίκο μόδας του Γουόρθ Πάνω στην πλάτη της πο-λυθρόνας βρίσκεται ακουμπισμένη η μαργαριταρένια laquoκου-άφraquo με το τούλινο πέπλο στο κάθισμα οι ολομέταξες κάλ-τσες και στο πάτωμα τα νυφικά της παπούτσια μεταξωτάμε τακούνι λαξεμένο προς τα μέσα Έχουν φτιαχτεί στα μέ-τρα της με σχέδιο ξεσηκωμένο από γαλλικό φιγουρίνι μό-δας από το υποδηματοποιείο laquoΗ Πρόοδοςraquo του Ζωιόπου-λου ο οποίος είναι και προμηθευτής της βασιλικής Αυλής Ταεσώρουχά της αρωματισμένα με σακουλάκια λεβάντας βρί-σκονται μέσα στο συρτάρι της τουαλέτας της Ολομέταξα κιαυτά γιατί η μητέρα της για να υποστηρίξει την εγχώριαπαραγωγή παρήγγειλε στο υφαντουργείο Καρασταμάτη τηςΣπάρτης όλα τα υφάσματα της προίκας της Τα προσωπικάτης υπάρχοντα μαζί με τα φορέματα παλτά καπέλα ταγέρστολές ιππασίας όλα μοντέλα γνωστών σχεδιαστών τα ο-ποία έφτασαν από το Παρίσι αλλά και αυτά που ράφτηκαν ε-πί παραγγελία στην Αθήνα στον οίκο μόδας της Παριζιάναςράφτρας Ρένας Λομόν έχουν όλα μεταφερθεί στο σπίτι τουΦίλιππου Ρώμα Η απειλητική συλλογή όπλων του πατέρατης αποτελούμενη από σπαθιά περίστροφα και καραμπίνεςβρήκε θέση στη βιβλιοθήκη του διπλανού μεγάρου Ρώμα Τοπορτρέτο της γιαγιάς της κρεμάστηκε πάνω από το τζάκιτου καινούργιου σπιτιού Το πιάνο της μεταφέρθηκε στο δω-μάτιο μουσικής Το διπλανό σπίτι ndashτο laquoμέγαρο Ρώμαraquo όπωςτο αποκαλεί η Ευλαλία σε μια κρίση μεγαλειότητας κατά τοlaquoμέγαρο Χρυσολωράraquondash από αύριο θα στεγάσει την καινούρ-για της ζωή Ότι γνώριζε για τον εαυτό της μέχρι απόψε θαπρέπει να το ξεχάσει γιατί από αύριο στις έντεκα το πρωί η


323


κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι θrsquo ανήκει στον Φίλιππο Ρώμα νό-μιμο ιδιοκτήτη της και ούτε λόγος πια για εκείνη Θα ζει ό-πως ένα εξωτικό φυτό στο θερμοκήπιο που του ακινητοποίη -σαν την όρεξη για ζωή Απόψε παραμονή του γάμου της ξα-γρυπνά και κανένα θαύμα δε θα έρθει να την σώσει ούτε η θέ-ληση ούτε η λογική ούτε ο έρωτας

Η Λάουρα Αλφιέρι πίστευε πως ο σημαντικός άνθρωποςστη ζωή της θα ερχόταν πάνω σε άσπρο άλογο ενώ ο Φίλιπ-πος Ρώμας μπήκε με τα πόδια από την πόρτα της κουζίναςΚανένα άλογο καμιά ορχήστρα να παίζει τα βαλς τουΣτράους μόνο μια γενεαλογία βαρκάρηδων οι οποίοι προ-βιβάστηκαν σε καρβουνιάρηδες και το άρωμα ενός άντραπου είχε πετύχει τους στόχους του όλους ή σχεδόν όλουςγιατί ο τελευταίος και μεγαλύτερος όλων ήταν εκείνη η Βαλ-κυρία Η Λάουρα εδώ και πολύ καιρό ήταν θλιμμένη καιαυτό ενοχλούσε τους γύρω της Στην αρχή έδειχναν κατα-νόηση για λίγο κατόπιν ανυπομονούσαν και περίμεναν νατης περάσει όπως η γρίπη ο πονοκέφαλος ή ο πονόδοντοςΣτο τέλος θύμωναν όταν την έβλεπαν να κλαίει συχνά

laquoΦτάνει πια μrsquo αυτή τη μύξα κάθε μέρα Πάρrsquo το απόφα-σηraquo

Είχαν λόγια τα δάκρυά της αλλά πήγαιναν χαμένα για-τί η Κατίγκω με συνοπτικές διαδικασίες είχε αποφασίσειγια το μέλλον της

Για τη Λάουρα και την Κατίγκω οι μήνες είχαν περάσειμέσα σε μια θύελλα λέξεων Καβγάδες παρακλήσεις κα-τηγορίες απειλές προσβολές ενώ τα συνεργεία των μηχα-νικών κι εργατών πηγαινοέρχονταν στα δυο σπίτια και δη-μιουργούσαν ακαταστασία και σκόνη Πολύ σύντομα ο Βι-

324



κέντιος Μοράρης πλήρωσε την υποθήκη και φρόντισε να ε-πιστρέψουν στην οικογένεια Χρυσολωρά σχεδόν όλοι οι πί-νακες και τα αντικείμενα τα οποία η Κατίγκω είχε βάλει ε-νέχυρο Γέμισαν ξανά οι τοίχοι με τα κάδρα των σπουδαίωνζωγράφων οι αρζαντιέρες με τα πολύτιμα αντικείμενα οιγωνίες του σαλονιού με τα βενετσιάνικα τραπεζάκια και τιςκινέζικες λάμπες Επέστρεψαν οι πορσελάνες laquoΜάισενraquo τασερβίτσια laquoΜπακαράraquo οι κρυστάλλινοι πολυέλαιοι οι βιεν-νέζικοι καθρέφτες και το ελβετικό ρολόι της τραπεζαρίαςοικογενειακό κειμήλιο από τον προπάππο του κόμη Φρα-γκίσκου Αλφιέρι Καθώς η Λάουρα από πείσμα και μόνοέπαιζε στο πιάνο τη laquoΒαρκαρόλαraquo του Σοπέν κι έμενε α-διάφορη στο καθημερινό πηγαινέλα των αρχιτεκτόνων οΦίλιππος Ρώμας αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια τηςΚατίγκως για την ανακαίνιση του σπιτιού του γιατί η κο-σμοπολίτισσα πεθερά του είχε εξαιρετικό γούστο και πάθοςγια αντικείμενα γνωστών σχεδιαστών του 1800

laquoΜη σκεφτείς τα χρήματα Κατίγκω Αφού η κόρη σουδεν ενδιαφέρεται αγόρασε εσύ ότι νομίζεις πως θα της α-ρέσειraquo της είπε έχοντας πια περάσει και οι δυο στον ενικόγιατί δε γίνεται να μιλούν στον πληθυντικό δυο άνθρωποι οιοποίοι ενδιαφέρονται για ανανέωση καινοτομία αισθητικήκαι ποιότητα και περνούν την περισσότερη μέρα μαζί ναδιαλέγουν ταυτόχρονα για δυο σπίτια ταπετσαρίες ζωγρα-φισμένες στο χέρι για τους τοίχους κουρτίνες πολύτιμα α-ντικείμενα λάμπες κιγκλιδώματα σκαλιστά υφάσματαγια καναπέδες σαλονιού και καρέκλες τραπεζαρίας ξύλινεςεπενδύσεις laquoμπουαζερίraquo και παρκέ μάρμαρα για τα μπά-νια και πλακάκια για τις κουζίνες


325


laquoΞύπνα κοιμωμένη της Αθήνας το σπίτι σου φτιάχνεταιδίχως εσένα Αφήνεις τους άλλους νrsquo αποφασίσουν για δικάσου πράγματα Θα έρθει η ώρα που θα μετανιώσειςraquo σκόρ-πιζε προφητείες η Ζαμπέτα στη Λάουρα κάθε πρωί αλλά ε-κείνη την παραμέριζε αδιάφορα και κατέβαινε στον κήπο

Όταν επισκευάστηκαν τα έπιπλα της Κατίγκως και ήρθεη ώρα να διαλέξουν τα καινούργια για το σπίτι του Ρώμαδυο ήταν οι λέξεις ομορφιά και άνεση Εκείνος σε μια κρίσητελειότητας ως τελευταία υπερβολή έφερε ειδικό συνεργείοαπό την Ιταλία και φρεσκάρισε όλες τις τοιχογραφίες και ο-ροφογραφίες των δωματίων των δυο σπιτιών Στο τέλος ηΚατίγκω και ο Φίλιππος συμφώνησαν και κατεδάφισαν τοντοίχο που χώριζε τους δυο κήπους ο οποίος εμπόδιζε την ά-μεση επικοινωνία των ενοίκων κι έτσι ο Ρώμας διεύρυνε στοδικό του χώρο τους στάβλους και το αμαξοστάσιο για ναχωρέσει τις άμαξές του και το αυτοκίνητο Ο κήπος μεγά-λωσε ενώ η χάραξη και η φύτευση έγιναν σύμφωνα με εγ-γλέζικο σχέδιο από ειδικούς κηπουρούς του Βασιλικού Κή-που της Αθήνας Φυτεύτηκαν καινούργια δέντρα δημιουρ-γήθηκαν παρτέρια με λουλούδια και στο τέλος παρέλαβαναπό την Ισπανία πενήντα τριανταφυλλιές Γρανάδας οι οποίεςήρθαν με πλοίο από τη Βαρκελώνη Όταν τελείωσαν οι ερ-γασίες το αποτέλεσμα ήταν εκλεπτυσμένο και αρμονικόμια σκηνογραφική αφθονία ένα επιβλητικό παλκοσένικο τοοποίο προσκαλούσε τον επισκέπτη να σταθεί και να θαυμά-σει το επίτευγμα δυο ανθρώπων οι οποίοι έβαλαν ο ένας ταχρήματα και ο άλλος το γούστο

Όπως ο Ρώμας είχε υποσχεθεί στην Κατίγκω μέχρι τατέλη Ιουνίου και τα δυο σπίτια ήταν έτοιμα Όσο πλησίαζαν

326



οι μέρες της μετακόμισης ο Φίλιππος έδωσε οδηγίες στοναμαξά του να προσλάβει προσωπικό για το στάβλο και τονκήπο ενώ η Ευλαλία έπρεπε να διαλέξει τη μαγείρισσα καιτις καμαριέρες

laquoΤα βγάζω πέρα μόνη μου Άντζουλε δε χρειάζομαιβοήθειαraquo τον πρόλαβε εκείνη

laquoΟι δουλειές θα είναι περισσότερες Ευλαλία Το σπίτιείναι μεγαλύτερο από αυτό του Πειραιά Θα έχουμε δεξιώ-σεις και τραπέζιαraquo την προειδοποίησε

Η νονά του ζήτησε αμέσως να δει τη Λάουρα Την βρήκεστο αίθριο του μεγάρου Χρυσολωρά να ρεμβάζει στη θέα τηςΑθήνας Μπήκε αμέσως στο θέμα δίχως περιττές εισαγωγές

laquoΤο νοικοκυριό θα είναι δικό σου Εσύ πρέπει νrsquo αποφα-σίσεις τι θέλεις και ποιον θέλεις να βάλεις στο σπίτι σουraquo

Εκείνη από πείσμα σκέφτηκε νrsquo αρνηθεί να κάνει τηναδιάφορη αλλά τελευταία στιγμή κρατήθηκε Κοίταξε αφrsquoυψηλού τη λαϊκή γυναίκα που είχε το θράσος να την ενοχλείκαι να της μιλάει στον ενικό Καταλάβαινε πως δεν ήταν δυ-νατό να παίρνουν πάντα οι άλλοι αποφάσεις για λογαριασμότης Με κρύα καρδιά συμφώνησε τότε με την Ευλαλία ναπροσλάβουν μαγείρισσα και μια καμαριέρα

laquoΠρος το παρόν Αργότερα βλέπουμεraquo είπαν και οι δυοlaquoΜην ανησυχείς Λάουρα Θα τα οργανώσω όλα εγώ Το

σπίτι σου θα λειτουργεί όπως ένα ελβετικό ρολόιraquo βιάστη-κε να την καθησυχάσει η Ευλαλία

Πώς κατάντησα να περιστοιχίζομαι από πλέμπα σκέ-φτηκε η Λάουρα αλλά είδε στα καθαρά μάτια της Ευλα-λίας μια συμπάθεια κι ένιωσε για μια στιγμή ένοχη

Με λυμένο το πρόβλημα του προσωπικού ο Ρώμας κα-


327


νόνισε τη μετακόμιση για την πρώτη βδομάδα του Ιουλίουκαι η Κατίγκω αφιέρωσε όλο το χρόνο της στις προετοιμα-σίες του γάμου Οι περαστικοί από την οδό Πανεπιστημίουσταματούσαν να χαζέψουν τα δυο μέγαρα γιατί εκείνη τηνεποχή δεν υπήρχαν πολλές οικοδομές παλιές ή νέες τις ο-ποίες μπορούσε να επιδείξει η Αθήνα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμούνται οι αθηναϊκοί δρόμοι το Πα-γκράτι η Καισαριανή η Πλάκα ο λόφος του Στρέφη ο Κο-λωνός το Θησείο τα Πετράλωνα ο λόφος του Φιλοπάππουοι Αμπελόκηποι Η Λάουρα Αλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατίαύριο παντρεύεται

Εκείνους τους μήνες της αναταραχής οι εργάτες μπαινό-βγαιναν στο μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου με πειθαρχίαστρατιωτικού τάγματος και δεν υπήρχε δωμάτιο δίχως σκό-νη και δίχως έπιπλα σκεπασμένα με σεντόνια Ένα πρωινότου Απρίλη χτύπησε την εξώπορτα ο Τιμολέων Χρυσολω-ράς και ζήτησε να δει την Κατίγκω Η Ζαμπέτα τον πέρασεστη βιβλιοθήκη και πήγε να την φωνάξει Ο ξάδερφος πε-ρίμενε κάποια λεπτά αμήχανος μέσα στο χάος του οικοδο-μικού οργασμού ενώ αμφέβαλλε αν είχε διαλέξει τη σωστήμέρα και ώρα να της μιλήσει για το προσωπικό του θέμαπου τον απασχολούσε εδώ και καιρό Όταν η Κατίγκωμπήκε στο δωμάτιο τον βρήκε όρθιο έτοιμο να πάρει τοκαπέλο και το παλτό του και να φύγει

laquoΜου φαίνεται πως ήρθα σε ακατάλληλη στιγμήraquo είπε οΧρυσολωράς διστάζοντας

328



laquoΔεν υπάρχει ακατάλληλη στιγμή για εσένα Τιμολέο-ντα Είσαι πάντα ευπρόσδεκτος Δε θα βρω ποτέ τα σωστάλόγια να σrsquo ευχαριστήσω για ότι έκανες για εμάςraquo πέρασεαμέσως η Κατίγκω σε μια λιτανεία ευγνωμοσύνης όπως έ-κανε τον τελευταίο καιρό όταν συναντούσε τον ΤιμολέονταΧρυσολωρά

Εκείνος την έκοψεlaquoΆσε τις ευχαριστίες Κατίγκω δεν είμαστε ξένοι Χαί-

ρομαι που φάνηκα χρήσιμοςraquo Κατόπιν τοποθέτησε καλύ-τερα το μονόκλ στο μάτι του και την κοίταξε αναποφάσι-στος laquoΣήμερα ήρθα να συζητήσω μαζί σου κάτι που με βα-σανίζει από καιρόraquo

Η Κατίγκω τον κοίταξε ερωτηματικά Ένας ξαφνικόςαέρας που μύριζε αγιόκλημα και γιασεμιά άνοιξε το γερτόπαραθυρόφυλλο και μέθυσε τα αντικείμενα μέσα στη βι-βλιοθήκη

Ο Τιμολέων Χρυσολωράς σηκώθηκε και πλησίασε στοπαράθυρο Πήρε ανάσες άνοιξης η οποία εκείνη τη χρονιάείχε φτάσει στην Αθήνα καθυστερημένη Γύρισε και κοίτα-ξε την ξαδέρφη του

laquoΚατίγκω μη βιαστείς να με κρίνεις αρνητικά Θέλω τηγνώμη σου γιατί σκέπτομαι από καιρό να ζητήσω την Κρυ-σταλλένια σε γάμοraquo της είπε ντροπαλά νιώθοντας στην η-λικία του ξαφνικά γελοίος

Η Κατίγκω έμεινε μrsquo ανοιχτό το στόμα Ώστε αυτό ήτανπου παίδευε τον Τιμολέοντα εδώ και μήνες και όλο κάτι ήθε-λε να μου πει και όλο δεν το έλεγε Τον κοίταξε εμβρόντητηΓια φαντάσου έρωτας να rsquoναι η αιτία

laquoΓέρασα Κατίγκω Τόσα χρόνια ξεγελούσα τον καιρό


329


και τον εαυτό μου κι έμεινα στο τέλος μόνος Στη ζωή απέ-κτησα όλα όσα γύρεψα Μου λείπουν όμως οι δυο κολόνεςτης ανθρώπινης ύπαρξης φιλία και αγάπη Είμαι σίγουροςπως αυτά τα δυο μόνο στην Κοκόνα μπορώ να τα βρω Γιrsquoαυτό ήθελα να σου μιλήσω από καιρό να μου πεις τη γνώμησου Νομίζεις πως θα δεχτεί η Κρυσταλλένιαraquo

Αναστέναξε και την κοίταξε ερωτηματικάΗ Κατίγκω έψαχνε αλλά δεν έβρισκε τα λόγια της Πά-

ντα πίστευε πως η ζωή εξελίσσεται σε φάσεις και υπάρχειένας καθορισμένος χρόνος για κάθε φάση με απόλυτα αυ-στηρά χρονικά όρια βρεφική ηλικία παιδική ηλικία εφη-βεία γάμος οικογένεια ωριμότητα γηρατειά θάνατος Μιαγυναίκα εξήντα δύο χρόνων όπως η Κοκόνα Κρυσταλλένιατο μόνο που θα έπρεπε να περιμένει και να εύχεται στη ζωήήταν τα laquoκαλά στερνάraquo και όχι νυφικά και ανθοδέσμες Τώ-ρα ανατρέπονταν όλες οι σιγουριές της πάνω στις οποίεςείχε στηρίξει τη ζωή της και για τις οποίες δεν είχε αναρω-τηθεί ποτέ αν εξυπηρετούσαν το μεγάλωμά της Με πόνοαντιλαμβανόταν πως τόσα χρόνια τις κουβαλούσε πάνωτης σαν σαβούρα και πως αυτές οι υποτιθέμενες σιγουριέςκαι το laquoτι θα πει ο κόσμοςraquo καθόριζαν τη ζωή της Ένιωσεστα μάτια της να καίνε δάκρυα αλλά δεν ήξερε αν ήταν δά-κρυα ανακούφισης για την κερδισμένη επίγνωση ή δάκρυαχαράς για τη θεία της Σηκώθηκε όρθια

laquoΠάω αμέσως να την φωνάξω Τιμολέονταraquo του είπε μεένα δακρυσμένο χαμόγελο και βγήκε από τη βιβλιοθήκη

Ο χρόνος καθώς περνούσε κι έφευγε δεν τρόμαζε την Κο-κόνα Κρυσταλλένια Τα γηρατειά που έρχονταν δεν ένιωθε ότιήταν το τέλος του κόσμου Πίστευε πως ο θάνατος θα ήταν για

330




331

εκείνη όπως μια προσωρινή τύφλωση και πως έπειτα από λίγοκαιρό θα ξανάβρισκε το φως της σε μια άλλη διάσταση Η Κο-κόνα Κρυσταλλένια ήταν η άχρονη βασίλισσα μιας παλιάς ε-ποχής και ζούσε τη βραχύτητα της ζωής και το πέρασμα τουχρόνου δίχως δράματα με κουράγιο και μια εσωτερική ηρεμίαπου την έκανε πιο όμορφη από όσο ήταν στα νιάτα της

laquoΜα είμαι ήδη εξήντα δύο χρόνων Δεν είμαι μεγάληγια γάμοraquo ρωτούσε με χάρη έφηβης την Κατίγκω και τηΜαργιόλα ενώ έχυνε δάκρυα γλυκά όπως η μαγιάτικηβροχή Δοξασμένο το όνομά σου Κύριε

laquoΘεία Κοκόνα με τη συμβατική εκτίμηση της ζωήςναι είσαι μεγάλη αλλά εξαρτάται από το πώς αισθάνεσαιεσύ η ίδια Ότι και να σου πούμε εμείς δεν είμαστε ειδικοίνα γνωρίζουμε ποιο είναι το καλό σου Μόνο εσύ η ίδια είσαιειδική και μόνο για τον εαυτό σουraquo της είπε η Κατίγκω α-γκαλιάζοντάς την

laquoΜα δεν είναι γελοίο στην ηλικία μου Ρεζίλι θα γίνουμεστη γειτονιάraquo προβληματιζόταν η Κοκόνα

laquoΘεία ξέχνα τους γείτονες Ζήσαμε σκεπτόμενες πάντατον κόσμο Στο τέλος άθελά μας του παραδώσαμε τη δύ-ναμή μας και τώρα αυτός ορίζει τις ζωές μαςraquo απαντούσεμε υπομονή η Κατίγκω ενώ η Μαργιόλα συντηρητικότατησυμφωνούσε πως ναι θα γίνουν ρεζίλι στην αθηναϊκή καλήκοινωνία η σύζυγος ενός Αριστείδη Μπαλτατζή καθηγητήΠανεπιστημίου να έχει θεία με το ένα πόδι στον τάφο πουπαντρολογιέται

laquoΚαι μην τολμήσεις θεία Κρυσταλλένια να βάλεις νυφι-κόraquo την απέτρεπε γεμάτη φρίκη

laquoΜα για ποιο νυφικό μιλάς Μαργιόλα μου Στην ηλικία


μου Ένα απλό φόρεμα θα βάλωraquo την καθησύχαζε η Κοκό-να και κατόπιν εξομολογήθηκε με τα πολλά στις ανιψιές τηςlaquoΕμένα άλλο με απασχολεί Δεν είμαι παρθένα Τι θα πωτου Τιμολέονταraquo

Η Μαργιόλα έφριξεlaquoΓιατί θεία Κοκόνα έχεις σκοπό ναhellip ναhellip σrsquo αυτή την

ηλικία Ανήκουστα πράγματα Και με ποιον έχασες τηνπαρθενιά σουraquo

Κοκκίνισε μέχρι τις ρίζες των μαλλιών της Άνοιξε τηβεντάλια της κι έκανε αέρα στο πρόσωπό της νευρικά Έναένα τα έβγαζε στη φόρα η θεία τους Οι ξένες επιρροές αυ-τές φταίνε για όλα αυτές τούς στρέβλωσαν το χαρακτήραείκοσι χρόνια στα ξένα μrsquo όποιον δάσκαλο καθίσεις τέτοιαγράμματα θα μάθεις laquoχαλαρά ήθηraquo αυτός ήταν ο δάσκα-λος της θείας της και της αδερφής της

Η Κατίγκω όμως που γνώριζε την ιστορία με τον Α-τζαγιόλι καθησύχασε τη θεία της

laquoΔε νομίζω πως ο Τιμολέων θα έχει πρόβλημαraquoΑλλά η Κοκόνα συνέχιζεlaquoΚαι πώς θα ζήσω μακριά σαςraquolaquoΘεία το σπίτι σου θα είναι ένα τετράγωνο πιο πάνω α-

πό το δικό μου και πέντε λεπτά με τα πόδια από το σπίτιτης Μαργιόλαςraquo

laquoΚαι ποιος θα ρίχνει στις κόρες σου αγιασμό όταν θα εί-ναι έτοιμες να βγουν από την πόρτα Κατίγκω μουraquo

Ζαλίστηκε από τα πολλά ερωτήματα η Κοκόνα έπεσετο βράδυ στο κρεβάτι με πονοκέφαλο Στο τέλος έβαλε ναδουλέψει η κοινή λογική της Είναι μικρή η ζωή δεν ξέρωτι συμβαίνει αύριο αν καθυστερήσω να πάρω απόφαση

332



μπορεί και να τα έχω τινάξει μέχρι τότε σκέφτηκε και κα-θώς θυμήθηκε πάλι το θάνατο πιστή στις παλιές καλές με-θόδους έστειλε τη Ζαμπέτα στην Ερμού 44 στο φαρμα-κείο laquoΟ Όφιςraquo να φέρει το φαρμακοποιό να της κάνει α-φαίμαξη με βδέλλες για νrsquo απαλλαγεί από το άρρωστο αίμακαι νrsquo αποφύγει για καλό και για κακό κανέναν νταμπλά

Στις 15 Ιουλίου του 1902 έφεραν στο σπίτι τον ιερέα απότο εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης στην οδό Μητροπόλεωςκαι σε μια σεμνή τελετή σύμφωνη με τον τρόπο που είχεζήσει στεφανώθηκε τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά με δόξακαι τιμή Φορούσε ένα καινούργιο ταφταδένιο γκρι-αρζάνφόρεμα κι έλαμπε από χαρά στο πλευρό του Στον παράμε-σό της γυάλιζε η χρυσή βέρα μαζί με ένα δαχτυλίδι με ρου-μπίνια που της είχε περάσει ο γαμπρός στο δάχτυλο το ίδιοπρωινό ενώ στην καρδιά της φούσκωνε η απαντοχή τωνπροσδοκιών για τις νυχτερινές περιπέτειες που την περίμε-ναν Πριν όμως μεταφέρει τα πράγματά της στο σπίτι τουΤιμολέοντα στην Αγχεσμού βγήκε στο παράθυρο της κά-μαράς της και πέταξε στον κήπο το πορσελάνινο βάζο πουπροόριζε για τις στάχτες της Έγινε θρύψαλα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμούνται οι πλατείες Ομονοίας Λου-δοβίκου Ηρώων στου Ψυρρή κοιμάται και το Μοναστηρά-κι η πλατεία Βαρβακείου η πλατεία Ζαππείου Η ΛάουραΑλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται


333

Η σημερινή πλατεία Δημαρχείου


Η Ευλαλία Νιφοράτου και η Ζαμπέτα Χαρβαλιά συνα-ντήθηκαν στον κοινό κήπο των δυο μεγάρων μια μέρα δίχωςμνήμη Έδωσαν τα χέρια και χαιρετήθηκαν με επιφύλαξηΓια μια στιγμή μυρίστηκαν όπως δυο ζώα που δεν ξέρουνακόμα αν θα παραδοθούν σε ερωτοτροπίες ή σε μια θανατη-φόρα μάχη και περιμένουν έτοιμα σrsquo επιφυλακή Για λό-γους που κανένας από τις δυο οικογένειες δεν μπόρεσε κα-τόπιν να εξηγήσει διάλεξαν τον πόλεμο με μερικές ανακω-χές πού και πού για να ξεκουράζονται και νrsquo ανακτούν τιςδυνάμεις τους Ήταν μια αρματωμένη ειρήνη με καβγάδεςπροσβολές και ψυχρές ευγένειες όταν τις ζητούσαν οι περι-στάσεις Η Ευλαλία θεωρούσε τη Ζαμπέτα ένα απομεινάριτου Διαβόλου στη γη Η Ζαμπέτα πίστευε πως η Ευλαλίαγυναίκα με λαϊκές ρίζες κατά τα άλλα είχε τρελαθεί από ταπλούτη του βαφτισιμιού της και σήκωσε τη μύτη ψηλά ξε-χνώντας την ταπεινή της καταγωγή

laquoΠοια νομίζει πως είναι η σιχαμένηraquo γκρίνιαζε η Ζα-μπέτα στην πλύστρα και την παραδουλεύτρα οι οποίες απότον Ιούλιο εργάζονταν καθημερινά στο μέγαρο Χρυσολωρά

Τίποτε απrsquo όσα πίστευε η Ευλαλία και η Ζαμπέτα η μιαγια την άλλη δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα Ταυπερέβαλλαν τα πολλαπλασίαζαν τα πρόσθεταν Δύο συνδύο κάνουν πέντε γιατί έβαζαν και τις δικές τους σάλτσεςΗ έχθρα τους έμπαινε στις κουζίνες και ευτυχώς παρέμενεστα κατώτερα στρώματα δεν ανέβαινε τη σκάλα δεν εισέ-βαλλε στα υπόλοιπα δωμάτια αλλά δημιουργούσε μια ανυ-πόφορη ένταση η οποία έκανε να πάλλονται τα πιάτα στιςπιατοθήκες να κουδουνίζουν τα ποτήρια στα ντουλάπια καινα χτυπιούνται μεταξύ τους τα μαχαιροπίρουνα στα συρτά-

334



ρια Για να μην καταστραφούν τα σερβίτσια ή γκρεμιστούνστο τέλος τα δυο σπίτια απέφευγαν να συναντιούνται Δενέβγαιναν ποτέ στον κήπο και οι δυο μαζί ούτε για νrsquo απλώ-σουν την πλύση ενώ παρακολουθούσαν κρυφά η μια την άλ-λη και ήξεραν να περιγράψουν με ανατριχιαστικές λεπτομέ-ρειες και με ακρίβεια μικροσκοπίου τα ελαττώματά τουςκαι τα σουσούμια τους Κανένας από τις δυο οικογένειες δενμπορούσε να σκεφτεί κάτι πρωτότυπο για να βάλει τέλος σrsquoεκείνη την αδικαιολόγητη αντιπάθεια όταν η γάτα της Νερ-τίλας Πρίφτη γέννησε ένα και μοναδικό γατί Ο Κόκος Πρί-φτης σκέφτηκε πως ένα ζώο θα μπορούσε ίσως να ενώσει τιςδυο γυναίκες όπως μόνο τα ζώα ξέρουν να ηρεμούν τα πνεύ-ματα και νrsquo αποκαλύπτουν τα καλύτερα συναισθήματα τωνανθρώπων Φεύγοντας το απόγευμα της Κυριακής από τοσπίτι της Νερτίλας πήρε κρυφά τη γάτα την έβαλε στονκόρφο του και όταν το βράδυ έφτασε στην Αθήνα την αμό-λησε στο κήπο των Χρυσολωράδων Ήταν ένα ζώο με βλέμ-μα βασιλικό και συμπεριφορά απαξιωτική και περιφρονητι-κή σε αντίθεση με το συνηθισμένο τρίχωμά του Νιαούριζεόλο το βράδυ έξω από τα παράθυρα και κανένας δεν έκλεισεμάτι Τα ξημερώματα αγανακτισμένες και οι δυο γυναίκεςβγήκαν στον κήπο να βρουν τον υπεύθυνο της αϋπνίας τουςΗ Ευλαλία και η Ζαμπέτα συναντήθηκαν ανάμεσα στα πε-ριποιημένα παρτέρια με τα μυριστικά και η γάτα τρίφτηκεστα πόδια τους ζητώντας χάδια και φαγητό

laquoΤι να κάνουμεraquo Κοίταξε η μια την άλλη laquoΝα την κρα-τήσουμεraquo συμφώνησαν ξεχνώντας για μια στιγμή την α-μοιβαία αντιπάθειά τους laquoΠρέπει να της βρούμε όνομαraquoείπαν και οι δυο αλλά συνηθισμένες στην αντιπαλότητα


335


δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν ούτε στο όνομα της γάταςκαι για να μη μαλλιοτραβηχτούν της έδωσε η καθεμιά τοδικό της Στο μόνο που συμφώνησαν και οι δυο ήταν πως έ-να ζώο το οποίο ανήκε στις οικογένειες Χρυσολωρά καιΡώμα έπρεπε οπωσδήποτε να έχει όνομα κι επίθετο ΣτηΖαμπέτα φάνηκε πως η γάτα είχε εμφάνιση αριστοκρατι-κή αλλά τρόπους χωριάτισσας και την ονόμασε ΑσπασίαΚαρακίτσου ενώ η Ευλαλία από αντίδραση αποφάσισεπως η γάτα είχε εμφάνιση χωριάτισσας αλλά τρόπους κυ-ρίας και της έδωσε το όνομα Τασούλα Καλλιγά Ο ΚόκοςΠρίφτης παραιτήθηκε από οποιανδήποτε ειρηνευτική προ-σπάθεια Ας τα βρούνε μόνες τους συλλογίστηκε Η γάταόμως συνήθισε νrsquo ακούει και στα δυο ονόματα

Κοιμάται η Αθήνα κοιμάται η Βιβλιοθήκη το Πανεπιστή-μιο η Ακαδημία κοιμάται το Πολυτεχνείο το Αρσάκειοτο Αστεροσκοπείο ο βυζαντινός ναός της Αγίας Ειρήνης ΗΛάουρα Αλφιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται

Στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της αλλαγής των εποχώνο καιρός σταματούσε αναποφάσιστος Ο Φίλιππος Ρώμαςάνθρωπος για όλες τις εποχές ερχόταν στο μέγαρο της οδούΠανεπιστημίου κάθε σούρουπο όπως οι κακές σκέψεις ΗΛάουρα ήθελε νrsquo αρπάξει ένα από τα κυνηγετικά όπλα τουπατέρα της και να τον τουφεκίσει Εκείνος όμως πιστός κιερωτευμένος ερχόταν όλη τη διάρκεια της περιόδου του αρ-ραβώνα όχι για να επιβλέπει την πρόοδο της ανακαίνισηςτου σπιτιού του αλλά την πρόοδο των συναισθημάτων της

336



Λάουρας μήπως της είχε περάσει ο θυμός το πείσμα μή-πως διακρίνει επιτέλους λίγη συμπάθεια στο πράσινο βλέμματης Δεν έβλεπε πως η Λάουρα δεν τον αγαπούσε Πως τοναντιπαθούσε Πως ίσως και να τον σιχαινόταν Όχι γιατί οιευτυχισμένοι άνθρωποι είναι τυφλοί και κουφοί Εκείνη τονβασάνιζε με χίλιους τρόπους Έβρισκε όλα τα τρωτά του ση-μεία και τα μεγέθυνε επίτηδες Κάθε σημείωμα κάθε ερω-τική επιστολή που τολμούσε να της στείλει η Λάουρα τηνπερνούσε από ορθογραφικό έλεγχο σημείωνε με κόκκινο μο-λύβι τα λάθη του και του την επέστρεφε υποτιμητικά Μάθενα γράφεις πρώτα σωστά Ελληνικά Άντζουλε Του διάβαζεακόμα και ποίηση Ο Ρώμας δεν καταλάβαινε τα ποιήματααλλά για να την ευχαριστήσει και μόνο την άκουγε παρα-συρμένος από την ωραία φωνή της και όταν η Λάουρα στύ-λωνε πάνω του τα μάτια της ερωτηματικά ndashτι κατάλαβες α-πό το ποίημα Άντζουλεndash συνερχόταν και δοκίμαζε με τηντετράγωνη λογική του να της εξηγήσει Η Λάουρα τον κοί-ταζε με το υποτιμητικό βλέμμα της το οποίο φορούσε ειδικάσrsquo εκείνες τις περιπτώσεις όταν ήθελε να τον υποβιβάσει καινα του τονίσει το πόσο διέφεραν σε όλα

laquoΆντζουλε την ποίηση δεν πρέπει να την καταλαβαίνειςμε το μυαλό Πρέπει να την νιώθεις με την καρδιάraquo του έ-λεγε σαν να τον οίκτιρε υπονοώντας πως εκείνος ίσως ναμη διέθετε τέτοια

Δεν καταδέχτηκε να μπει ούτε μια φορά στην laquoΝτέμ-λερraquo του Φίλιππου

laquoΚύριε Ρώμα αυτά είναι για τους νεόπλουτουςraquoΤον κοίταζε ειρωνικά σαν να τον έφτυνε ενώ εκείνος την

παρακαλούσε


337


laquoΠάμε μια βόλτα Λάουρα Μπορεί να σου αρέσειraquoΤον κοίταζε υποτιμητικάlaquoΚαημένε Άντζουλε που θέλεις και αυτοκίνητο Περιο-

ρίσου στις άμαξές σουraquo έκλεινε τη συζήτηση και του γύρι-ζε την πλάτη

Όταν κανένα μαρτύριο δε στεκόταν ικανό να τον αποθαρ-ρύνει ή να σβήσει το ερωτευμένο χαμόγελο από το πρόσωπότου εκείνη φρόντιζε να λείπει από το σπίτι τις ώρες που τηνεπισκεπτόταν Όμως ο Ρώμας την έβρισκε πάντα Ήταν ι-κανός να γυρίσει όλη την πόλη για να την ανακαλύψει άλλο-τε στην Πλάκα στην οδό Πατησίων στο Βασιλικό Κήποάλλες φορές στην οδό Κηφισίας Η άνοιξη είχε προχωρήσειοι μέρες είχαν μεγαλώσει η Αθήνα φορούσε τα ανοιξιάτικάτης ndash αχ και πώς της πήγαιναν Η Λάουρα για να τον ξεπο-δαριάσει άρχισε να μακραίνει τις διαδρομές της μέχρι το α-πόγευμα που βρέθηκε να περπατάει στην έρημη οδό Διονυ-σίου Αρεοπαγίτου Ο Ρώμας την πρόφτασε εκεί στον ωραίοδρόμο με τις νεραντζιές ίδια απόχρωση με το πράσινο τωνματιών της Το αττικό τοπίο και η Λάουρα συνέθεταν ζω-γραφικό πίνακα laquoΑνοιξιάτικο αθηναϊκό δειλινό των αρχώντου 20ού αιώνα με φιγούρα γυναίκας ντυμένης στα άσπραraquo

laquoΠαιδί μου δε θέλω νrsquo απομακρύνεσαι ολομόναχη μέσαστην ερημιάraquo

Την κοίταξε ο Φίλιππος με ανησυχία κι έρωτα καθώς ηΛάουρα ντύθηκε το πορτοκαλί φως του ηλιοβασιλέματοςη Λάουρα Αλφιέρι και πίσω τα νεοκλασικά της ΔιονυσίουΑρεοπαγίτου η Λάουρα και πίσω τα ερείπια του ΗρωδείουΤόλμησε τότε να περάσει απαλά το χέρι του κάτω από τομπράτσο της και την τράβηξε προς την Πύλη του Αδριανού

338



Εκείνη δεν έφερε αντίρρηση Κοιτάχτηκαν για μια στιγμήστα μάτια Τα δικά του λειωμένη σοκολάτα τα δικά της πρά-σινα της χλωροφύλλης Η Ακρόπολη έριξε το μεγαλείο τωνερειπίων της σαν σκιά πάνω στο σύμπλεγμά τους και η Λά-ουρα κατάλαβε πως ότι και να έκανε με όσα μαρτύρια καινα δοκίμαζε την υπομονή του δε θα γλύτωνε από τον Φί-λιππο Ρώμα Εκείνος είχε έρθει για να μείνει και θα έμενεΤον ακολούθησε ευθυτενής ενώ αρωμάτιζε αόριστα τον αέ-ρα Επέστρεψαν στο σπίτι και οι δυο σιωπηλοί με την υπο-ψία πως κάτι ανεπαίσθητο είχε αλλάξει στη σχέση τους ΗΚατίγκω πέρασε την ωραία κόρη της αμέσως από ανάκρι-ση Γιατί αυτή η σιωπή του Φίλιππου Ρώμα Τι είχε συμβείμεταξύ τους Μήπως του είχε πει κάτι και τον πρόσβαλε ήτον ενόχλησε Δεν έβλεπε την ώρα και τη στιγμή να την πα-ντρέψει για να γλυτώσει από την καθημερινή αγωνία μή-πως κάνει κάτι άπρεπο το παλιοκόριτσο και τιναχτούν όλαστον αέρα Για τις δυο γυναίκες οι μήνες περνούσαν με πολ-λούς καβγάδες αιματηρούς διαξιφισμούς αισχρούς εκβια-σμούς ετοιμόρροπες ανακωχές και μια αρματωμένη ειρή-νη η οποία δεν κατάφερνε να ξεγελάσει κανέναν ενώ η Κα-τίγκω στη μυστικότητα της κάμαράς της έσβηνε καθημε-ρινά από το ημερολόγιό της τις μέρες που υπολείπονταν μέ-χρι το γάμο ευχαριστώντας σιωπηλά το Θεό για καθεμιά ηοποία περνούσε δίχως να έχει διώξει τον Φίλιππο Ρώμαμακριά από την κόρη της

Τα δώρα του η Λάουρα τα δεχόταν ψυχρά και πάντα μεπροσποιητή αδιαφορία λες και της τα χρωστούσε Ο Ρώμαςτα διάλεγε να είναι πρωτότυπα και αναπάντεχα μήπωςμπορέσει νrsquo αγγίξει τις χορδές της καρδιάς της Και τα κα-


339


τάφερε όταν της χάρισε ένα λευκό αραβικό άλογο Πρώτατης έφερε τη δερμάτινη σέλα Η Λάουρα άνοιξε το τεράστιοπακέτο στη μέση του χολ Έσκυψε μύρισε το εξαιρετικήςποιότητας δέρμα το άγγιξε με τα ακροδάχτυλά της και τονκοίταξε με απορία Αυτό το βλέμμα της περίμενε ο ΡώμαςΔίχως να πει λέξη την πήρε σιωπηλά από το χέρι άνοιξετην εξώπορτα σαν ταχυδακτυλουργός κι εκεί έξω από τοσπίτι της στη φασαρία της οδού Πανεπιστημίου που ήτανγεμάτη φοιτητές οι οποίοι έκαναν συγκέντρωση έξω από τοΠανεπιστήμιο της παρουσίασε το ωραίο άλογο Δικό τηςδικό της Μόνο εκείνη η πεπειραμένη αμαζόνα η οποία στηΣικελία ίππευε από μικρή και στην Αθήνα σταματούσε τηνκυκλοφορία στους δρόμους όταν βρισκόταν πάνω στα δανει-κά άλογα του Πρίφτη μπορούσε να εκτιμήσει την αξία αυ-τού του δώρου Μια φωνή τής ξέφυγε άθελά της Έφερε τοχέρι της στο στόμα να προλάβει και την κραυγή από τα βά-θη του laquoείναιraquo της και κατέβηκε τη μαρμάρινη σκάλα Α-γκάλιασε το άλογο το χάιδεψε ανάμεσα στα αυτιά πέρασετην παλάμη της στη χαίτη του το έκανε δικό της εκεί στοδρόμο με το λαό και τους φοιτητές να κατευθύνονται προςτη Μητρόπολη με συνθήματα ενώ ο Φίλιππος Ρώμας μετά-νιωνε εκείνη τη στιγμή γιατί δεν είχε γεννηθεί άλογο Στηνοδό Πανεπιστημίου έμειναν όλα μετέωρα Η Κοκόνα Κρυ-σταλλένια από το παράθυρο του σαλονιού σταύρωσε το σύ-μπλεγμά τους Ρώμα Λάουρα και άλογο

laquoΠρέπει να του δώσεις ένα όνομα ΛάουραraquoΟ Φίλιππος την κοίταξε ευτυχισμένος Επιτέλους επι-

τέλους ένα συναίσθημα από μέρους τηςΕκείνη για να τον τιμωρήσει επειδή κατάφερε να την

340



κάνει να ξεχάσει για μερικά λεπτά το πείσμα της σήκωσετα πράσινα μάτια της

laquoΣrsquo ευχαριστώ κύριε Ρώμα Θα το ονομάσω Φίλιπποraquoτου είπε με φωνή που με δυσκολία έκρυβε ένα θρίαμβο

Το Μάιο ο Ρώμας χρειάστηκε να φύγει για δουλειές στοΛονδίνο Έλειψε ένα μήνα και της έστειλε τριάντα επιστο-λές γεμάτες πάθος και ορθογραφικά λάθη οι οποίες συνέχι-σαν να φτάνουν για καιρό και μετά την επιστροφή του ΗΛάουρα τις διόρθωσε και τις φύλαξε στο συρτάρι της για νατου τις δώσει πίσω Ο Φίλιππος επέστρεψε ύστερα από τέσ-σερις βδομάδες με δώρα για όλους Γραφομηχανή για τηΘάλεια laquoΓια νrsquo αρχίσεις το μυθιστόρημά σουraquo της ψιθύρισεκι εκείνη έμεινε άφωνη Ποδήλατο για τη Δανάη laquoΓια νακάνεις τις βόλτες σου στο Βασιλικό Κήποraquo της είπε κλείνο-ντάς της το μάτι κι εκείνη ντράπηκε γιατί ο αρραβωνιαστι-κός της αδερφής της όχι μόνο είχε καταλάβει τον καημό τηςαλλά και πως ο καημός της λεγόταν Νικόλας ΜπαλτατζήςΚατόπιν ο Φίλιππος της παρουσίασε και το καβαλέτο απόξύλο κέδρου τους μουσαμάδες την παλέτα τα χρώματαlaquoΑυτό είναι το δώρο μου για την εισαγωγή σου στη ΣχολήΚαλών Τεχνών Δανάηraquo Έσκυψε και την φίλησε στο μά-γουλο laquoΚαι εις ανώτεραraquo της ευχήθηκε Για την ΚοκόναΚρυσταλλένια είχε φέρει κιάλια θεάτρου από φίλντισι γιατίπαρακολουθούσε κάθε χρόνο όλες τις θεατρικές παραστά-σεις της Αθήνας Για την Κατίγκω μια βελούδινη κάπα μετελειώματα από ερμίνα Για τη Ζαμπέτα ένα καπέλο ενώδεν είχε ξεχάσει ούτε τις γυναίκες που δούλευαν στο σπίτιγια όλες είχε φέρει ένα δώρο Φύλαξε για το τέλος το βελού-δινο κουτί με το διαμαντένιο διάδημα για τη Λάουρα laquoΑυτό


341


το αγαλματένιο κεφάλι χρειάζεται ένα στέμμαraquo της είπεκαι την έστεψε βασίλισσα της ζωής του μπροστά σε όλουςκαι χειροκρότησαν ακόμα και η Θάλεια η οποία κορόιδευετέτοιες χειρονομίες και τίποτα δεν μπορούσε να την απο-σπάσει από τον πόλεμό της εναντίον των αντρών Η Λάουραέγινε έξαλλη από το θυμό της ndashμε δώρα θέλει να μας ρίξει ό-λους ldquoφοβού τους Δαναούςhellip φοβού τους Δαναούςhelliprdquondash αλ-λά δεν υπήρχε χώρος για θυμούς γιατί εκείνη η θύελλα τωνδώρων είχε αναστατώσει την ομήγυρη Ξυπνήστε ανόητοιείναι πονηρός ο Ζακυνθινός laquoκαρβουνιάρηςraquo θέλει να σας ε-ξαγοράσει να εξαγοράσει την αποδοχή σας την αγάπη σαςούρλιαζαν τα σωθικά της και ξέχασε να του επιστρέψει τιςανορθόγραφες επιστολές του αλλά η νύχτα είχε προχωρήσεικαι όλοι πέθαιναν από συγκίνηση και κούραση και ήταν ώρανα το διαλύσουν απόψε και κάθε απόψε από εδώ και πέρα

Η Λάουρα θύμωνε καθώς αντιλαμβανόταν πως η οικο-γένειά της είχε υποκύψει στη γοητεία του Φίλιππου ΡώμαΑκόμα και η Θάλεια είχε λυγίσει στη γοητεία του γοητείαενός άντρα ασήμαντου στην εμφάνιση κατά τα άλλα ο ο-ποίος ήξερε νrsquo ακούει το συνομιλητή του ακόμα κι όταν αυ-τός ήταν γυναίκα Ο Φίλιππος έβλεπε τη Θάλεια αμίλητηβιαστική και αφηρημένη κλεισμένη στο μοναχικό κόσμοτης συγγραφής και πάντα τρεχάτη να προλάβει κάτι ή κά-ποιο ραντεβού

laquoΓιατί είσαι πάντα τόσο βιαστική Θάλειαraquo την ρώτησεο Φίλιππος ένα απόγευμα όταν την πέτυχε μόνη της στοσαλόνι

laquoΦοβάμαι μη δεν προλάβω να κάνω αυτό που πρέπει νακάνωraquo του απάντησε αόριστα για να τον αποφύγει

342



laquoΚαι τι είναι αυτό το τόσο σημαντικόraquo συνέχισε ο Φί-λιππος κι εκείνη είδε στα μάτια του πραγματικό ενδιαφέρον

laquoΝrsquo ανοίξω τα μάτια των γυναικών και να σώσω τον κό-σμοraquo του απάντησε διστακτικά Κι εκεί στην ηρεμία τουσαλονιού στον άντρα της ανεγκέφαλης αδερφής της ο ο-ποίος την ενθάρρυνε με το καθαρό του βλέμμα όπως κανέ-νας άλλος δεν είχε κάνει μέχρι τότε μίλησε για τα σχέδιάτης και τους αγώνες της να ευαισθητοποιήσει τις γυναίκεςτης Αθήνας laquoΔεν τους δίνεται η ευκαιρία στη ζωή να ταδώσουν όλα Φίλιππεraquo Στο τέλος με τις αντιστάσεις τηςπαραδομένες του είπε για το όνειρό της να γράψει ένα μυ-θιστόρημα για την ιστορία της οικογένειάς της

laquoΕλπίζω να με συμπεριλάβεις μέσα σrsquo αυτό Θάλειαraquoτης είπε ο Φίλιππος με αφάνταστη κατανόηση και της έ-σφιξε συνωμοτικά το χέρι

laquoΑξίζεις καλύτερη γυναίκα από την αδερφή μου Φίλιπ-πε Την έχεις μυθοποιήσει αλλά είναι πολύ λίγη για εσέναraquoτόλμησε να του πει εκείνη ξαφνικά και ο Ρώμας την κοίταξεγια λίγο σκεπτικός

laquoΤα πράγματα στη ζωή δεν είναι πάντα αυτά που φαίνο-νται Θάλεια Οι σχέσεις των ανθρώπων είναι πολύπλοκεςΥπάρχουν δυναμικές πίσω από τις σχέσεις Τις περισσότερεςφορές δεν είναι εύκολο να τις κατανοήσουμεraquo της απάντη-σε αλλά αναγκάστηκαν να σταματήσουν απότομα τη συζή-τηση γιατί στο σαλόνι μπήκαν η Κατίγκω με τη Δανάη καιύστερα από λίγο επέστρεψε και η Λάουρα από τον περίπατότης Έβγαλε το καπέλο της και το πέταξε ανέμελα πάνωστην πολυθρόνα Κάθισε στον καναπέ κοίταξε τον Φίλιπποκαι του χάρισε την ειρωνική ματιά της Το δωμάτιο μύρισε


343


τριαντάφυλλα Στις εφτά χτύπησε την εξώπορτα ο Βικέ-ντιος Μοράρης καλεσμένος της Κατίγκως για φαγητό καιο Φίλιππος Ρώμας για πρώτη φορά αναρωτήθηκε με έναχαμόγελο που κατάφερε να κρύψει έγκαιρα τι δουλειά είχεο σύμβουλός του τόσο συχνά στο σπίτι της πεθεράς του

Κοιμάται η Αθήνα η πόλη των πόνων Μόνο η Λάουρα Αλ-φιέρι απόψε ξαγρυπνά γιατί αύριο παντρεύεται και δεν υ-πάρχει τίποτα στον κόσμο να την προετοιμάσει για μια ζωήμε κάποιον που δεν αγαπάει τον οποίο σιχαίνεται Βασανί-ζεται από αυτό και συγχρόνως απελπίζεται γιrsquo αυτό Είναιβαθιά άρρωστη αλλά και μαγεμένη από τον Φίλιππο ΡώμαΔίχως προίκα τι άλλο θα μπορούσε να κάνει στη ζωή Ποιαlaquoκαριέραraquo νrsquo ακολουθήσει όπως έλεγε και η Θάλεια μια κο-ντέσα ξεπεσμένη Ασφαλώς της συζύγου κάποιου πλουσί-ου ο οποίος θα την είχε αγοράσει μαζί με τους τίτλους τηςκαι παρόλο που φοβερές ιστορίες της έρχονταν στο μυαλόαπό αυτές τις οποίες είχε ακούσει κατά καιρούς για διάφορεςγνωστές της η συγκεκριμένη laquoκαριέραraquo της συζύγου τουΦίλιππου Ρώμα της φαινόταν ξαφνικά πιο ασφαλής Ζούσανκαι οι δυο από καιρό σε αμηχανία Η Λάουρα δεν ήξερε αντον μισεί ή όχι Εκείνος δεν μπορούσε να βρει το στίγμα τηςΠοια ήταν στην πραγματικότητα η γυναίκα που θα πα-ντρευόταν Τι της άρεσε εκτός από το να παίζει πιάνο να ξε-νυχτάει διαβάζοντας να κοιτάζει την πανσέληνο από το αί-θριο του σπιτιού της και να σοφίζεται πρωτότυπους τρόπουςγια να του δείχνει την αντιπάθειά της Τι ζητούσε από τη

344



ζωή Η Λάουρα πολλές φορές μετάνιωνε για τον τρόπο τηςΌταν την έπιανε το πείσμα ndashπείσμα ήταν Τέρας ήτανndash έ-παιρνε φόρα κι όποιον έπαιρνε ο χάρος Κατόπιν μετάνιωνεαλλά δε ζητούσε ποτέ συγγνώμη Στο κάτω κάτω δεν τονείχε διαλέξει η ίδια τον Φίλιππο Ρώμα άλλοι τής τον επέβα-λαν Τα ήθελε όλα δικά της Τα είχε όλα δικά της Δε χρεια-ζόταν νrsquo απολογηθεί για τον κακό της χαρακτήρα Αν του ά-ρεσε αλλιώς laquoτη βόλτα τουraquo όπως έλεγε η Ζαμπέτα όταναναφερόταν στον Κόκο Πρίφτη Όμως με έναν περίεργοτρόπο και παρά τους φόβους της Κατίγκως αντί νrsquo αποδυ-ναμωθεί ο αρραβώνας τους δυνάμωσε με όλες τις αντιθέ-σεις τις διαφορές τους και το τεράστιο πείσμα της Λάουραςνα τον βασανίζει με χίλιους τρόπους

Κοιμάται η Αθήνα και να επιτέλους η Λάουρα Αλφιέρικλείνει τα μάτια για λίγες ώρες ευεργετικού ύπνου πριν ξη-μερώσει η μέρα του γάμου της

Η Λάουρα Αλφιέρι ξύπνησε ξημερώματα όταν η νύχτα δενήταν πια νύχτα και η μέρα δεν ήταν ακόμα μέρα Καθώςπερνούσε η ώρα το σκοτάδι εγκαταλείποντας το δωμάτιοαποτραβιόταν σιγά σιγά από την τουαλέτα τον κομό τηνπολυθρόνα από το μεταξωτό κάλυμμα του κρεβατιού τηςκαι φαινόταν να παραχωρεί τη θέση του σε μια μέρα μουντήκαι ζεστή Η αυγή ήταν γεμάτη σύννεφα και στις εφτά καιμισή άρχισε να βρέχει Μέσα σε μισή ώρα άδειασε ο ουρανόςτη μαζεμένη θλίψη του πάνω στην Αθήνα και λάσπωσαν α-μέσως οι δρόμοι Η Σαμαλτάνα Φυλακτού βρίζοντας τον


345


παλιόκαιρο που είχε διαλέξει τη μέρα για να κάνει τα τερτί-πια του ανέβηκε με καθαρά πανιά στο σαλόνι να σκουπίσειτα τζάμια τα οποία είχαν λερωθεί από τη βροχή Μέχρι νατελειώσει το καθάρισμα των παραθύρων ένα βοριαδάκι κα-τηφόρισε ξαφνικά από το Λυκαβηττό έδιωξε μακριά τασύννεφα και άφησε τον ήλιο να στεγνώσει τη βρεγμένη πό-λη Πριν κατέβει στην κουζίνα έριξε μια τελευταία ματιάστο δωμάτιο να βεβαιωθεί πως όλα ήταν έτοιμα για το Μυ-στήριο στη θέση τους οι πολυθρόνες μοιρασμένα τα μπολμε τα κουφέτα πάνω στα βενετσιάνικα τραπεζάκια τα τρια-ντάφυλλα στα βάζα στο χολ η εικόνα της Γλυκοφιλούσαςπάνω στο βικτοριανό τραπέζι τα στέφανα μέσα στο δίσκομε τα ροδοπέταλα και τα κουφέτα το θυμιατό με το λιβάνικαι οι λαμπάδες στα κηροπήγια Κατόπιν μπήκε και στηντραπεζαρία να επιθεωρήσει το στρωμένο τραπέζι με το λινότραπεζομάντηλο και τις κεντημένες πετσέτες τις πορσελά-νες τα ασημένια μαχαιροπίρουνα με το οικόσημο των Αλ-φιέρι και τα κρυστάλλινα ποτήρια Της φάνηκαν πως έμοια-ζαν με στρατιωτάκια στη σειρά ένα για το νερό τρία διαφο-ρετικά για τα κρασιά ένα για τη σαμπάνια ndash αχ πάντα ταμπέρδευε αυτά Μέτρησε άλλη μια φορά τις καρέκλες και μετο μυαλό της τους συνδαιτυμόνες μήπως μέσα στη φούριατης είχε ξεχάσει κανέναν δεκατέσσερις μαζί με τη ΖαμπέταΧαρβαλιά η οποία θα έτρωγε στο τραπέζι μαζί με τους κα-λεσμένους που ήταν δεκατρείς αλλιώς η γρουσουζιά θα έ-πεφτε πάνω στους νεονύμφους Στην πρόχειρη τραπεζαρίαδίπλα στην κουζίνα είχε στρωθεί από νωρίς και το τραπέζιγια το υπόλοιπο προσωπικό και τον Κόκο Πρίφτη ο οποίοςεκείνο το πρωί είχε φέρει μαζί την αδερφή του τη Νερτίλα

346



για να βοηθήσει αργότερα στο πλύσιμο των πιάτων Τέσσε-ρις σερβιτόροι είχαν προσληφθεί ειδικά για τη γαμήλια δε-ξίωση και θα φρόντιζαν το σερβίρισμα δεκαπέντε πιάταστο σύνολο μαζί με τη λευκή τούρτα σε σχήμα καρδιάςστολισμένη με κόκκινα τριαντάφυλλα η οποία θα κοβότανστο τέλος Η Σαμαλτάνα βεβαιώθηκε πως οι μπομπονιέρεςndashασημένια κουτάκια με τα αρχικά του ζευγαριού φτιαγμέ-να επί παραγγελία στο χρυσοχοείο του Ευθύμιου ΖολώταΑιόλου 162ndash ήταν ήδη τοποθετημένες μέσα σrsquo ένα λευκό κα-λάθι πάνω στον μπουφέ γιατί η Κατίγκω Χρυσολωρά πουέμοιαζε να παντρεύεται η ίδια αντί της κόρης της ήθελε νατις μοιράσουν στους καλεσμένους στο τέλος της δεξίωσηςΗ Σαμαλτάνα στάθηκε στη μέση του δωματίου σήκωσε τοχέρι της και τα σταύρωσε όλα τρεις φορές να μην τα ματιά-σει γιατί μαθημένη στις συμφορές ένιωθε ανήσυχη μέσασε τόση τελειότητα Βγαίνοντας από την τραπεζαρία η Σα-μαλτάνα είδε την Ατταλιώ Χαϊμαντά να στολίζει τις μαρ-μάρινες σκάλες με γιρλάντες από τριαντάφυλλα τις οποίεςείχαν στείλει πρωί πρωί από το ανθοπωλείο του Φλεριανούμαζί με το μικρό μπουκέτο της νύφης ένα κομψοτέχνημαΤο είχαν βάλει σε βάζο και το άφησαν στη βιβλιοθήκη μέχρινα ξυπνήσει η laquoκόμισσαraquo Από την κουζίνα ακουγόταν ηφασαρία της μαγείρισσας λες και πάλευε με τις κατσαρόλεςκαι τα ταψιά της Την είχε προσλάβει η Κατίγκω ειδικά γιανα ετοιμάσει το γαμήλιο γεύμα Η Αντιόπη Καλογερά μύρι-ζε καννέλα και γαρύφαλλο Ήταν μια σαραντάρα κοντή καιστρουμπουλή με γελαστά μάτια Στα δεκαοχτώ της ότανο Ευτύχης Καλογεράς ο γόης της γειτονιάς της της laquoέκανετη δουλειάraquo πίσω από τη μάντρα και της χάρισε ένα τρια-


347


ντάφυλλο ποιος ξέρει από πού κλεμμένο η Αντιόπη ένιωσεπλούσια αν και μόλις είχε χάσει το μοναδικό θησαυρό πουέχουν οι φτωχές γυναίκες ανάμεσα στα πόδια τους Με τηναπειλή του πατέρα της πάνω στο χρόνο ο Ευτύχης τηνστεφανώθηκε την Κυριακή του Θωμά για να την εγκατα-λείψει μόλις την επόμενη βδομάδα και να εξαφανιστεί απόπροσώπου γης αφήνοντάς της μόνο το όνομά του και είκοσιδραχμές κάτω από το μαξιλάρι της Μάταια τον έψαξανστην Αθήνα στον Πειραιά και στα περίχωρα Στην αρχή ημάνα της την βοήθησε να μην τρελαθεί Η Αντιόπη πολύγρήγορα κατάλαβε πως κλάματα ντροπή και δυστυχία δεθα της έφερναν πίσω τον Ευτύχη Σηκώθηκε από το κρεβά-τι ντύθηκε και ξεκίνησε να βρει δουλειά Στα χρόνια που θrsquoακολουθούσαν θα γινόταν μια σπουδαία μαγείρισσα Μα-γείρευε για δεξιώσεις γιορτές γάμους βαφτίσια κι εκείνητην εποχή ήταν η πιο περιζήτητη μαγείρισσα στην αθηναϊ-κή αριστοκρατία όταν οι οικοδεσπότες επιθυμούσαν να έ-χουν στο τραπέζι τους κάτι εκλεκτό προσεγμένο και διαφο-ρετικό αντί της φτωχής ελληνικής κουζίνας Η ΑντιόπηΚαλογερά είχε εγκατασταθεί στο μέγαρο Χρυσολωρά μιαβδομάδα νωρίτερα Επιθεώρησε την κουζίνα επιστράτευσεγια βοηθούς της την Ατταλιώ και τη Σαμαλτάνα και κατέ-στρωσε με την Κατίγκω το μενού της γαμήλιας δεξίωσηςΑφού συμφώνησαν στις λεπτομέρειες η μαγείρισσα συ-μπλήρωσε μια λίστα με όλες τις απαραίτητες πρώτες ύλεςτις οποίες ο Κόκος Πρίφτης θα έπρεπε να έχει φέρει από τηνΚεντρική Αγορά Αθηνών τρεις μέρες πριν από το γαμήλιογεύμα Εκείνος μέσα στον πυρετό των τελευταίων ημερώνκάθε φορά που πλησίαζε τη Ζαμπέτα δεν παρέλειπε να της

348



ψιθυρίσει laquoΚαι στα δικά μας Ζαμπετάκιraquo και εισέπραττετα φάσκελα της Χαρβαλιά

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά στις εφτά και σαράντα πέντεμπήκε στο δωμάτιο της Λάουρας

laquoΚαλημέρα ldquoκόμισσαrdquo Η κομμώτρια έχει έρθει απότις εφτά και σε περιμένειraquo είπε και άνοιξε το παράθυρο ναμπει φρέσκος αέρας να καθαρίσει τη μαζεμένη θλίψη

Κατόπιν γύρισε κι επιθεώρησε την ξαπλωμένη καλλονήΜια ματιά ήταν αρκετή για να καταλάβει από την έκφρασητου προσώπου της πως η Λάουρα ήταν λες και μάσαγε πέ-τρες και κατάπινε άμμο γιrsquo αυτό τής ετοίμασε το μπάνιο μεφύλλα πορτοκαλιάς για να διώξει μακριά τη μελαγχολίαΣτους ατμούς της μπανιέρας και πριν ξυπνήσει εντελώςστο σεπτεμβριανό παρόν καθώς η ελεύθερη ζωή της όπωςτην ήξερε μέχρι τότε τελείωνε η Λάουρα ένιωσε να τα σι-χαίνεται όλα ακόμα και τον εαυτό της γιατί ήταν υποχρε-ωμένη να φορέσει τα μεταξωτά της εσώρουχα τις μεταξω-τές κάλτσες να ντυθεί το νυφικό της να χτενίσει τα μαλλιάτης να βάλει το πέπλο τα νυφικά της παπούτσια και ήτανακόμα εννιά η ώρα μιας μέρας ατελείωτης που θα έπρεπενα είναι η πιο ευτυχισμένη της ζωής της Μπροστά της έ-βλεπε μόνο μακριές άδειες μέρες βδομάδες μήνες χρόνιαενώ η ίδια άκαμπτη από την απογοήτευση και τη διάψευσητων ονείρων της θα παρακολουθούσε να φεύγουν οι εποχέςμαζί με τα νιάτα της Από τα κάτω πατώματα ερχόταν μεδιακοπές η φασαρία των ετοιμασιών ένας οργασμός τρε-ξίματος διαταγών καβγάδων ο οποίος είχε αναστατώσειτο σπίτι εδώ και μια βδομάδα Μέσα στο ζεστό νερό τηςμπανιέρας το αρωματικό σαπούνι για ευαίσθητες επιδερ-


349


μίδες μύριζε πολυτέλεια Όμως η Λάουρα δεν μπορούσε νακαταλάβει αν οι σταγόνες που κυλούσαν στα μάγουλά τηςήταν ιδρώτας υδρατμοί ή δάκρυα ενώ τα χέρια της σαπού-νιζαν έπλεναν έτριβαν λείαιναν το σώμα της λες και τοτιμωρούσαν γιατί εκείνο το βράδυ θα έπρεπε να το παρα-δώσει στα χέρια του laquoκαρβουνιάρηraquo του χωριάτη του α-νορθόγραφου του αντιπαθητικού Φίλιππου Ρώμα

laquoΕίσαι πολύ τυχερή γυναίκα Λάουραraquo της είχε πει μό-λις την προηγουμένη το απόγευμα η θεία της Μαργιόλα ημεγάλη συμφεροντολόγα laquoΌσο για το άλλο το βραδινό θατο αντέξεις με κλειστά μάτια και προσευχές Όλες έτσι κά-νουμεraquo συμπλήρωσε γρήγορα με συνοπτικές διαδικασίεςκαι είχε η φωνή της μια σκληρότητα που άφησε τη Λάουραάναυδη

Βιαζόταν η Μαργιόλα να τελειώσει τη δυσάρεστη συζή-τηση Της είχε ανατεθεί από την Κατίγκω που δεν είχε η ί-δια το κουράγιο νrsquo αντιμετωπίσει τη Λάουρα να laquoπροετοι-μάσειraquo την ανιψιά της και να την εφοδιάσει με διδακτικέςπληροφορίες γιrsquo αυτό που laquoαπαιτούσεraquo από εκείνη η έγγαμηζωή

Η Λάουρα ένιωσε τα μάγουλά της να καίνε Γύρισε αμέ-σως και κοίταξε τη μητέρα της σαν να ζητούσε σιωπηλάβοήθεια

Η Κατίγκω όμως καθισμένη δίπλα στην αδερφή τηςδεν είχε ανοίξει το στόμα της εδώ και ώρα ούτε την είχεκοιτάξει στα μάτια Α πόσο δυστυχισμένες πρέπει να ήτανόλες αυτές οι γυναίκες της οικογένειάς της

Αλλά η ώρα είχε περάσει η Ζαμπέτα χτυπούσε τηνπόρτα

350



laquoΓρήγορα ldquoκόμισσαrdquo είναι εννιά και τέταρτοraquoΗ Λάουρα έπρεπε να σκουπιστεί να βάλει στο σώμα της

κρέμα ταλκ άρωμα και νrsquo αρχίσει να ντύνεται το νυφικότης Η κομμώτρια του πρωτοποριακού κομμωτηρίου τηςΚλάρας Στίνη η οποία την περασμένη βδομάδα της είχεκάνει τρεις πρόβες με διαφορετικά χτενίσματα κάθε φοράμέχρι να βρει το τέλειο θα μεγαλουργούσε εκείνο το πρωίπάνω στο περήφανο κεφάλι της ζεστό σίδερο ίσιωμαμπούκλες στερέωμα πλέξιμο κοτσίδας στην κορυφή γιανα σταθεί η laquoκουάφraquo

laquoΜα δε χρειάζομαι ένα τόσο πολύπλοκο χτένισμα Ογάμος γίνεται σε κλειστό κύκλο Κάτι απλό θα ταίριαζε κα-λύτερα στην περίπτωσηraquo είχε διαμαρτυρηθεί η Λάουρακοιτάζοντας τον εαυτό της στον καθρέφτη καθώς ισορρο-πούσε έναν laquoπολυέλαιοraquo πάνω στο κεφάλι

Η Κατίγκω πάντα με σεβασμό στο πρωτόκολλο επενέ-βη αμέσως

laquoΌλα θα γίνουν όπως πρέπει να γίνουν ακόμα και δίχωςκαλεσμένουςraquo

Στα μάτια της μητέρας της η Λάουρα διέκρινε λύπηγιατί πολύ θα ήθελε η Κατίγκω να παντρέψει την κόρη τηςμε τιμές κοντέσας και να διοργανώσει δεξιώσεις και πανη-γύρια όπως άξιζαν στην τάξη τους Έτσι θα έσβηνε από ταστόματα του κόσμου σαν με ένα σφουγγάρι βουτηγμένοστο ξίδι όσα λόγια είχαν ειπωθεί στα διάφορα σαλόνια γιατην παρακμή τους

Όσο ετοιμαζόταν η Λάουρα πέρασαν από το δωμάτιότης όλες οι γυναίκες του σπιτιού να της ευχηθούν laquoη ώρα ηκαλήraquo να την δουν να την θαυμάσουν να την σταυρώ-


351


σουν να την ξεματιάσουν Η Θάλεια την αγκάλιασε σβή-νοντας περασμένες πίκρες ενώ η Δανάη η οποία θα τηνστεφάνωνε μαζί με τον Βικέντιο Μοράρη έμεινε μαζί τηςκαι την βοήθησε να ντυθεί Η Λάουρα είδε τη θλίψη στοπρόσωπο της αδερφής της και παρόλο που ποτέ μέχρι ε-κείνη τη στιγμή οι δυο τους δεν είχαν μιλήσει ανοιχτά για τοσυγκεκριμένο θέμα της ψιθύρισε με κατανόηση και σκού-πισε τα δάκρυα από τα μάτια της Δανάης

laquoΘα γυρίσει γρήγορα ο Νικόλας Σκέψου πως μια και-νούργια ζωή αρχίζει για σένα Μπήκες στο Πολυτεχνείοπου ήταν το όνειρό σου Ο καιρός θα περάσει δίχως να το κα-ταλάβειςraquo

Πριν υποδεχτεί τους καλεσμένους η Κατίγκω ανέβηκεστο δωμάτιο της κόρης της Η ομορφιά της Λάουρας της έ-φερε δάκρυα στα μάτια αλλά η πεισματάρα κόρη της δε γύ-ρισε ούτε να την κοιτάξει ακόμα κι όταν η Κατίγκω την έ-σφιξε στην αγκαλιά της και της έδωσε laquoτο φιλί του ΙούδαraquoΗ μητέρα της δίστασε για δευτερόλεπτα ίσως ήθελε κάτι νατης πει αλλά την φώναξε η Ζαμπέτα και κατέβηκε να υπο-δεχτεί τον πιανίστα Τον είχε προσλάβει για να παίξει κατάτη διάρκεια της δεξίωσης κλασικά κομμάτια στο πιάνο ΟΦίλιππος Ρώμας με την Ευλαλία και τον Ζανή βρίσκοντανήδη στο σπίτι όταν στις έντεκα μαζεύτηκαν και οι υπόλοι-ποι καλεσμένοι Τότε η Κατίγκω όπως είχε συμφωνήσει μετην εκκλησία έστειλε τον Πρίφτη να φέρει με την άμαξα τοναρχιεπίσκοπο της Μητρόπολης Αθηνών και όταν εκείνος έ-φτασε με δυο παπαδάκια τους βρήκε συγκεντρωμένους ό-λους στο χολ Ο Ρώμας αμήχανος βεβαιώθηκε άλλη μιαφορά πως στην τσέπη είχε τις βέρες Ο Αριστείδης Μπαλ-

352



τατζής ο οποίος θα συνόδευε τη νύφη στα τριάντα σκαλοπά-τια που θα την χώριζαν από το γαμπρό ανέβηκε στο δωμά-τιο της Λάουρας Την βρήκε όρθια μπροστά στον καθρέφτηενώ η Ζαμπέτα ντυμένη με τα καλά της επέβλεπε τις τε-λευταίες λεπτομέρειες της εμφάνισης της laquoκόμισσαςraquo Δενείχε δει την ανιψιά του ποτέ τόσο ωραία τόσο ηγεμονική

laquoΘείε Αρίστοraquo σκορπίστηκε η φωνή της σε χίλια κομ-μάτια

laquoΛάουρα ομορφιά μου κουράγιοraquo την αγκάλιασε οθείος με προσοχή να μη χαλάσει το αριστούργημα και τηςέδωσε το μπράτσο του

Δέκα βήματα μέχρι το διάδρομο με τα πορτρέτα τωνΧρυσολωράδων και των Αλφιέρι της φάνηκαν γολγοθάςΕμφανίστηκε στο πλατύσκαλο στο πλευρό του θείου τηςκαι όλοι κράτησαν την ανάσα τους Ξέφυγαν επιφωνήματαθαυμασμού τα οποία έσβησαν μέσα στη γενική ταραχή ΟΦίλιππος Ρώμας παραπατώντας με την ανθοδέσμη στοχέρι προχώρησε μερικά βήματα προς το μέρος της και ηεικόνα της Λάουρας μπήκε στα σωθικά του όπως έναθραύσμα από γυαλί Ο Αριστείδης Μπαλτατζής την τρά-βηξε απαλά να κατέβουν τη σκάλα αλλά εκείνη είχε πετρώ-σει στο κεφαλόσκαλο Κοίταξε κάτω τη σκηνογραφία πουείχε ετοιμάσει με μεγάλη επιμέλεια η μητέρα της κι ένιωσεπως όλος εκείνος ο όχλος ο οποίος την χειροκροτούσε έ-παιζε ρόλο κομπάρσων στο έργο που διηύθυνε η ΚατίγκωΧρυσολωρά ndashσενάριο σκηνοθεσία μουσική επιμέλεια καιπαραγωγή όλα δικά τηςndash με πρωταγωνιστές δυο ανθρώ-πους εκ διαμέτρου αντίθετους τους οποίους είχαν ενώσει οιπεριστάσεις και οι κακές συγκυρίες Η ματιά της σταμάτη-


353

12o


σε στον Ρώμα Τον είδε κομψό και άψογα ντυμένο όπωςπάντα άλλωστε και της φάνηκε πως κοίταζε έναν ξένο Μαποιος είναι αυτός ο άγνωστος άντρας με το μπουκέτο στη μέ-ση του χολ Το μαύρο φράκο του της φάνηκε σαν νεκρό χελι-δόνι Το βλέμμα της σταμάτησε στα μαύρα παπούτσια τουλουστρίνια τελευταία λέξη της μόδας στην Αθήνα Θυμήθη-κε πως μόλις τον περασμένο χρόνο είχαν κάνει την εμφάνι-σή τους στο υποδηματοποιείο του Γεωργάτου Ένας laquoκαρ-βουνιάρηςraquo ντυμένος παλιάτσος Ένας χωριάτης με παπού-τσια λουστρίνια Μα οι χωριάτες δε φορούν παπούτσια οιχωριάτες γυρίζουν ξυπόλυτοι Είχε την επιθυμία εκείνη τηστιγμή νrsquo αρπάξει ένα μαχαίρι και να τον κάνει κομμάτιααλλά πώς και με τι να τους πολεμήσει όλους εκείνους τουςσυνωμότες Ένα όπλο ένα όπλο αχ ας μου έδινε κάποιος έναόπλο Μια ζωή υπακοή και δεν υπήρχε χώρος για διαμαρτυ-ρία για εξέγερσηhellip Μα ίσως υπήρχε ένας τρόπος ένας μο-ναδικός τρόπος να τους τιμωρήσει να τους δείξει πως εκείνηήξερε να επαναστατεί πως δεν υπάκουε στην τρέλα τουςΝαι υπήρχε ένας τρόπος να χαλάσει την άψογη σκηνοθεσίατης Κατίγκως Χρυσολωρά και να γκρεμίσει την εικόνα τηςτελειότητας που η οικογένειά της προσπαθούσε να δημιουρ-γήσει για τα μάτια του κόσμου θυσιάζοντάς την Χωριάτηςο γαμπρός χωριάτισσα και η νύφη Κι εκεί στο πλατύσκα-λο η Λάουρα Αλφιέρι κοντέσα του Μονρεάλε διαμαρτυρή-θηκε κι επαναστάτησε με το μοναδικό τρόπο που μπορούσενα σκεφτεί εκείνη τη στιγμή και το μοναδικό όπλο το οποίοδιέθετε τα παπούτσια της Τα έβγαλε και κατέβηκε ξυπό-λυτη να παντρευτεί τον Φίλιππο Ρώμα

Η Κατίγκω κόντεψε να μείνει στον τόπο Της έκανε απε-

354



γνωσμένα νοήματα αλλά η Λάουρα είχε ήδη κατέβει τημαρμάρινη σκάλα

laquoΈκανα τάμα να μην ξαναφορέσω παπούτσια μέχρι ναεκπληρωθεί αυτό που έταξαraquo θα ειρωνευόταν τη μητέρατης με φανερή ικανοποίηση λίγο αργότερα

Η Κατίγκω δεν ήξερε πώς να χειριστεί την επανάστασητης κόρης της Την ίδια μέρα του γάμου της και μπροστάστους καλεσμένους Η κόρη της δίχως παπούτσια μόνο μετις κάλτσες Η κόρη της μια ξυπόλυτη Πώς να το καταπιείΠώς να το χωνέψει

laquoΑνήκουστο θεία Κοκόνα Θα με σκοτώσει στο τέλος ηκόρη μου έχει βαλθεί να με ξεκάνει Το παλιοκόριτσο μουτο φύλαγε την τελευταία στιγμή Μας έκανε ρεζίλιraquo

Προσπάθησε όμως ndashη τέλεια οικοδέσποινα η οποία ήξερενα διαχειρίζεται οποιανδήποτε κρίση ξεσπούσε στο νοικοκυ-ριό τηςndash να μην καταλάβουν οι υπόλοιποι πόσο πολύ είχε α-ναστατωθεί πόσο είχε μαυρίσει η ψυχή της και πόσο έτρεμετο φυλλοκάρδι της μην τιναχτούν όλα στον αέρα τελευταίαστιγμή Κατά τη διάρκεια του Μυστηρίου δίπλα στον Ρώ-μα η Λάουρα σκεπτόταν πως οι πραγματικοί άνθρωποι ndashκαι όχι το laquoμαυσωλείοraquo της οικογένειάς τηςndash ζούσαν κάπουεκεί έξω και αληθινά γεγονότα τούς συνέβαιναν Πόσο ήθελενα είχε τον πατέρα της εκείνη τη στιγμή δίπλα της να τηνπάρει αγκαλιά να της ψιθυρίσει το laquoLuz de Lunaraquo Την ε-πανέφερε στην πραγματικότητα το φιλί του Ρώμα ζεστόμαλακό και υγρό πάνω στα παγωμένα χείλη της που έτρε-μαν laquoΛάθοςraquo ήθελε να φωνάξει laquoΈνα μεγάλο λάθοςraquo Κιέτσι χιλιάδες φορές φιλημένη από λάθος στόμα θα ένιωθεστο μέλλον Κάθισαν όλοι στο τραπέζι την επιτομή της τε-


355


λειότητας μέσα σε ευχές για laquoβίον ανθόσπαρτονraquo και από-λαυσαν το ακριβοπληρωμένο γεύμα που είχε ετοιμάσει ημαγείρισσα Αντιόπη Καλογερά Κρυφά ο καθένας από τουςσυνδαιτυμόνες χωριστά ένιωσε ανακούφιση όταν τελείωσετο γεύμα Μέχρι και ο αδερφός του Ρώμα τους λυπήθηκε καιδεν άνοιξε το στόμα του να πει καμιά ανοησία όπως είχεσυμβεί στο δείπνο γνωριμίας Κάθε τόσο σήκωναν τα ποτή-ρια στην υγειά των νεονύμφων κι έριχναν ματιές στην ωραιό -τατη νύφη που μέσα στις δαντέλες laquoΒαλανσέraquo έμοιαζε μεκρέμα σαντιγί Η Λάουρα όταν το θυμόταν σχημάτιζε σταχείλη της κάποιο χαμόγελο ενώ στην πραγματικότητα εί-χε την όρεξη να σκύψει και να ξεράσει το γαμήλιο γεύμα στοπιάτο του Φίλιππου Ρώμα-συζύγου

Από την επόμενη μέρα και για βδομάδες όλες οι κοσμι-κές στήλες των εφημερίδων της εποχής θα σχολίαζαν τοναριστοκρατικό γάμο και την ωραιότατη κοντέσα ΛάουραΑλφιέρι Οι χρονικογράφοι της Αθήνας θα ερευνούσαν τοευγενές παρελθόν της θα ξέθαβαν πληροφορίες για εκείνηψάχνοντας νrsquo ανακαλύψουν πικάντικες λεπτομέρειες από τηζωή μιας οικογένειας η οποία είχε ζήσει ndashμέχρι τότε δίχωςσκάνδαλαndash μέρες συνηθισμένες αλλά μοναδικές διαφορετι-κές η μια από την άλλη ανεπανάληπτες αλλά παραδόξως ό-μοιες και στο τέλος η κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι θα έμενεστην ιστορία της πόλης ως η laquoΞυπόλυτη των Αθηνώνraquo Ε-κείνη με περιέργεια φυσιοδίφη θα διάβαζε τις επόμενεςβδομάδες όλα τα σχόλια για τον εκλεκτό γάμο της πολυσυ-ζητημένης ξυπόλυτης κοντέσας με κάποιον Φίλιππο ΡώμαΝεοέλληνα πολλά υποσχόμενο και δε θrsquo αναγνώριζε τον εαυ-τό της σrsquo αυτή την ξένη η οποία για δικούς της προσωπι-

356



κούς λόγους είχε δημιουργήσει το σκάνδαλο που απασχο-λούσε τις αθηναϊκές εφημερίδες κι έκανε τον κόσμο νrsquo ανεβο-κατεβαίνει την οδό Πανεπιστημίου μήπως και την πετύχεινα βγαίνει από το σπίτι της γιατί όπως και να το κάνουμεμια ξυπόλυτη κοντέσα ήταν πάντα ένα ενδιαφέρον θέαμαστην Αθήνα του 1902

Τα νυφικά παπούτσια σαν λευκά πεθαμένα περιστέριαείχαν μείνει λησμονημένα στο πλατύσκαλο και μόνο αργό-τερα η Ζαμπέτα Χαρβαλιά θα τα μάζευε από το πάτωμαθα τα έβαζε στο κουτί τους και θα τα έδινε στη Λάουρα τηνώρα που εκείνη μέσα σε ευχές ροδοπέταλα και χούφτες ρύ-ζι θα έφευγε από το πατρικό της για το διπλανό καινούργιοτης σπίτι αφού πρώτα τελευταία στιγμή και δίχως να τηςπει λέξη η Χαρβαλιά θα της έφερνε τα τσόκαρα της πλύ-στρας να βάλει στα πόδια της για να περπατήσει την από-σταση που χώριζε το πριν από το μετά Κι εκείνα θα ήταντα μοναδικά παπούτσια τα οποία η Λάουρα Αλφιέρι-Ρώμαθα φόραγε στο εξής μέχρι πουhellip θrsquo άλλαζαν όλαhellip Αλλάαυτά έγιναν αργότερα

Ο Φίλιππος Ρώμας όρθιος στη μέση του δωματίου γέμισετα μάτια του με το φως της Λάουρας Από τη στιγμή πουτην είχε αντικρίσει μερικούς μήνες πριν είχε γίνει το όνειρότου Την είχε ονειρευτεί χιλιάδες φορές Και να το απόψε τοόνειρό του καθισμένο στην άκρη του κρεβατιού τυλιγμένηστο μεταξωτό πενιουάρ μαλακιά απαλή εύθραυστη ndashlaquoκαιέσονται οι δύο εις σάρκαν μίανraquondash μαλλιά ξανθά πιο ξανθά


357


από ποτέ μέχρι τη μέση μακριά πιο μακριά από ποτέ μέ-ση δαχτυλίδι μηροί γυμνασμένοι από συχνό περπάτημα καιιππασία

laquoΠαιδί μου μα τι αποκοτιά να βγάλεις τα παπούτσια σουΤάμα Τι σημαίνει ldquoέκανες τάμαrdquo Ξυπόλυτη τόση ώρα θαπόνεσαν τα πέλματά σουraquo

Και laquoκαρβουνιάρηςraquo και χωριάτης και βλάκας Εκείνητον κοίταξε υποτιμητικά

Στάθηκε μπροστά της δίβουλος Κατόπιν σαν να το α-ποφάσισε εκείνη τη στιγμή πήρε από το λαβομάνο τηνπορσελάνινη λεκάνη και κατέβηκε στην κουζίνα Έβρασενερό με ρίζες μάλβας και ασφόδελου από τη συλλογή ιαμα-τικών laquoχόρτωνraquo της Ευλαλίας που προτιμούσε τα πρακτι-κά γιατροσόφια από τη συμβατική ιατρική και γέμισε μεαυτό τη λεκάνη

laquoΓια χάρη της θα κινδυνέψεις Άντζουλεraquo τον σταμάτη-σε στην πόρτα η νονά του που δεν της ξέφευγε τίποτα

laquoΑξίζει όμως Ευλαλία Έτσι δε μου είχες πει εσύ κά-ποτεraquo της απάντησε κι έκανε νrsquo ανέβει τις σκάλες

Εκείνη όμως τον κράτησε από το μπράτσοlaquoΆντζουλε ακόμα και το πιο σκληρό σίδερο λυγίζει στη

φωτιά Η φωτιά της αγάπης σου στο τέλος θα την λυγίσειγιατί τίποτα δεν μπορεί νrsquo αντισταθεί στην αγάπηraquo

Σηκώθηκε στις μύτες των ποδιών της και του έδωσε έναφιλί στο μάγουλο Μικροσκοπική εύθραυστη αλλά με τη δύ-ναμη ταύρου γεμάτη αποφθέγματα και μαγεία αυτή ήταν ηΕυλαλία Νιφοράτου Όταν ζούσε στη Ζάκυνθο οι γυναίκες έ-τρεχαν σrsquo εκείνη για τις αναποδιές τους παρθενορραφές γιατις ξεπαρθενεμένες που παντρεύονταν κι έπρεπε να κρατή-

358



σουν μυστικό το στραβοπάτημά τους καταπότια για νrsquo απο-βάλουν όσες γκαστρώνονταν από αγαπητικούς ή δεν ήθελανάλλο παιδί έμπλαστρα με μαϊντανό για την ανικανότητα συ-ζύγων και άλλα πολλά τα οποία τής έλειπαν σrsquo εκείνη τηνψυχρή πρωτεύουσα μέσα σε ανθρώπους που αν έπεφτε η μύ-τη τους κάτω ndashπου λέει ο λόγοςndash δε θα έσκυβαν να την μαζέ-ψουν Ανθρώπους οι οποίοι υπέφεραν από αγιάτρευτη ξενο-μανία που έσπαγαν τα κεφάλια τους κάθε Κυριακή με πε-τροπόλεμο και γέμιζαν τα νοσοκομεία με Πλακιώτες Κολω-νακιώτες και Νεαπολίτες και δεν υπήρχε συνοικία στην πόληνα μην κλαίει κάποιον τραυματισμένο Ή εκείνες τις πουτάνεςτης καλής κοινωνίας που τριγύριζαν το βαφτισιμιό της Παρrsquoόλα αυτά τόσα χρόνια είχε συνηθίσει στον αέρα της Αθήναςκαι στις τρέλες των κατοίκων της αλλά έβρισκε τον εαυτότης μόνο όταν συναντούσε ανθρώπους απλούς όπως ήταν καιη ίδια προπαντός αγρότες οι οποίοι έρχονταν κάθε πρωί απότα Πατήσια και τους Αμπελοκήπους με τα γαϊδουράκια τουςνα πουλήσουν στα σπίτια τα οπωροκηπευτικά τους

Ο Φίλιππος ξαναμπήκε στο δωμάτιο και γονάτισε μπρο-στά της Ακούμπησε τη λεκάνη στο πάτωμα και πήρε ταπόδια της στα χέρια του Η Λάουρα τα τράβηξε αλλά ο Φί-λιππος δεν έδωσε σημασία και τα βύθισε στο ζεστό νερό Μεπερισσή τρυφερότητα και φροντίδα άρχισε να της πλένει ταπόδια μια ιεροτελεστία αγάπης Την άγγιζε με σιγουριάλες και είχε κάνει τις ίδιες κινήσεις χιλιάδες φορές Τα χέριατου ήταν απαλά αλλά συγχρόνως κυρίαρχα και αυταρχικάκαι δε ζητούσαν την άδειά της

laquoΜα τι αποκοτιά ΞυπόλυτηraquoΠίεζε τα κόκκαλα τις πατούσες τους αστραγάλους Τα


359


πέλματά της έλειωναν κάτω από τα δάχτυλά του Οι λέξειςτου ακαταλαβίστικες η Λάουρα τις άκουγε σαν νανούρισμαΌλα μπερδεύτηκαν μέσα της σε μια αίσθηση άνεσης κι ευε-ξίας Συγχρόνως ένας πόνος την κυρίεψε σαν να μην άντεχενα βλέπει το φως του καθώς γονατιστός μπροστά της τηςέπλενε τα πόδια Τίποτα πιο δυνατό τίποτα πιο ακέραιο α-πό το δεδομένο εκείνης της στιγμής καθώς η Λάουρα τονκοίταζε να ξεπερνάει τον εαυτό του και τις αντοχές τουΘαμμένες πίκρες στο βάθος του στήθους της έφευγαν όπωςσύννεφα που έκρυβαν μέχρι τότε τον ουρανό και τώρα έκα-ναν τόπο για τα μεγάλα τα σπουδαία και τα αληθινά που έ-φερνε το μέλλον μαζί με όσα είχε προσπεράσει βιαστική δί-χως να τα γνωρίσει Της σκούπισε τα πόδια και κάθισε δί-πλα της στο κρεβάτι Χαμήλωσε τα μάτια της γιατί τα δικάτου λειωμένη σοκολάτα γκρέμιζαν τις αντιστάσεις της καιη αγάπη του της αφαιρούσε τα επιχειρήματα Ποιος είσαιήθελε να τον ρωτήσει αλλά αφέθηκε να ταξιδέψει μαζί τουστο άγνωστο Ο Φίλιππος Ρώμας γέμισε τους πνεύμονέςτου με τη μυρωδιά της Άπλωσε το χέρι του ελευθέρωσε ταμαλλιά της άγγιξε απαλά τα μάτια της τη μύτη τα μάγου-λα το στόμα Εκείνη δεν κουνήθηκε Τα χέρια του έτρεχανστο κορμί της ndash Λάουρα φως των ματιών μου Την άγγιζεδίχως να την γνωρίζει Της έβγαλε το μεταξωτό νυχτικό κιεκείνο έπεσε μrsquo ένα θρόισμα στο πάτωμα ndash Λάουρα αγάπημου Παρασυρμένος από το δέος της γύμνιας της τα ξέχασεόλα και όλους ζωντανούς και πεθαμένους Την ξάπλωσε α-παλά στο κρεβάτι Τα μαλλιά της σκόρπισαν το ασήμι τουςπάνω στα σεντόνια ndash Λάουρα αργυρή σελήνη Η ομορφιάτης έλαμψε σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια

360



Τα σεντόνια ήταν από μετάξι στο χρώμα της σαμπάνιαςτα μαξιλάρια μαλακά πουπουλένια από φτερό χήνας ndash αχΛάουρα μάγισσα Η μυρωδιά της σκορπισμένη παντούτου φάνηκε σαν κάποιος να είχε αδειάσει στο δωμάτιο έναμπουκάλι άρωμα αλλά εκείνη ήταν η προσωπική της μυ-ρωδιά τριαντάφυλλα και κόκκινο πιπέρι Στην αρχή τονάντεχε νωθρά άοπλη στα χέρια του του παραχωρούσε τοσώμα της με καρτερία ndash αχ Λάουρα θησαυρέ μου Ακο-λούθησε τη συμβουλή της θείας Μαργιόλας laquoΚλείσε ταμάτια και άρχισε νrsquo απαγγέλεις σιωπηλά ένα ldquoΠάτερ Η-μώνrdquo Μέχρι να το πεις θα έχουν όλα τελειώσειraquo αλλά οΦίλιππος έψαχνε τον εαυτό του μέσα στα μαλλιά της ndashΛά-ουρα φως μουndash μέσα στο στόμα της στο στήθος τηςστην επίπεδη κοιλιά της με το τρίχωμα γάτας και ήταν τό-σο ευτυχισμένος ndashΛάουρα λατρεία μουndash που ακόμα καινα πέθαινε εκείνο το βράδυ θα ένιωθε πως είχε ζήσει όλητου τη ζωή σε συντομία ονείρου εκείνα τα λίγα λεπτά πά-νω στο σώμα της ndash Λάουρα άγγελέ μου Και ξαφνικά ηΛάουρα έπαψε να προσεύχεται Ξέχασε τις πολλαπλές ατέ-λειές του Ένας μαγικός χορός συνέβαινε μεταξύ τους καιτης άρεσε τόσο πολύ που με δυσκολία μπορούσε να μείνεισιωπηλή και αμέτοχη δίχως να φωνάξει κάτι το οποίομπορούσε να ήταν και έκσταση Ώστε αυτό ήταν ο έρωταςΑυτό ήταν να γίνεσαι ένα με τον άλλο Το απαγορευμένο τοσιχαμερό το ντροπιαστικό το εμετικό ο απόπατος πουχρειαζόταν laquoΠάτερ Ημώνraquo για να τον αντέξει όπως προ-σπαθούσαν να την κάνουν να πιστέψει οι γυναίκες της οικο-γένειάς της Α τις καημένες Αλλά ο Φίλιππος είχε μπειστο ρυθμό της ndashΛάουρα ζωή μουndash είχε αγγίξει τη σπηλιά


361


της μια σπηλιά άκρας σιωπής και είχε φτάσει στο κέντροτης στην πηγή των πάντων στην αρχή του σύμπαντός τηςστην αόρατη καρδιά των πραγμάτων ndashΛάουρα της ψυχήςμου ροδόσταμοndash και ανατρίχιασαν περιστέρια

Το μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου είχε από ώρα ησυχάσειΤα απομεινάρια της γιορτής είχαν τακτοποιηθεί και όλα εί-χαν μπει στη θέση τους Το σπίτι είχε καθαριστεί και οι γυ-ναίκες που δούλεψαν νυχθημερόν για να τα προλάβουν όλαείχαν επιστρέψει στα δικά τους Η νύχτα ήταν ζεστή γεμά-τη άστρα Η Κατίγκω Χρυσολωρά έριξε πάνω από τη ρό-μπα της μια μάλλινη εσάρπα και κατέβηκε στον κήπο Είχεπολλά στο νου της Πολλά την απασχολούσαν από καιρό καιδεν ήταν μόνο οι προετοιμασίες του γάμου της Λάουρας Ή-ταν εκείνο το άλλο το ανομολόγητο το οποίο είχε εισβάλειστη ζωή της όταν λιγότερο το περίμενε με δύναμη θύελλαςκαι είχε σαρώσει τις αντιστάσεις της Ώς πότε θrsquo αντιστεκό-ταν στη ζωή που την καλούσε Ώς πότε θα περνούσε τις άυ-πνες νύχτες της με το κεφάλι κάτω από το μαξιλάρι να επα-ναλαμβάνει το όνομα του Βικέντιου Μοράρη Για πρώτη φο-ρά στη ζωή της ένιωθε αδέξια Ο καθυστερημένος έρωταςτην είχε κάνει αδέξια Όλα είχαν εξελιχτεί τόσο γρήγοραπου την έπιανε ζάλη μόνο που τα σκεπτόταν Για πότε κα-ταργήθηκαν οι πληθυντικοί για πότε έπεσαν οι αντιστάσειςγια πότεhellip Αλλά η απόσταση που τους χώριζε ήταν αβά-σταχτη Ο Βικέντιος Μοράρης εδώ και καιρό την πίεζε νατην δει ιδιαιτέρως Την προσκαλούσε στο σπίτι του

362



laquoΚατίγκω θέλω να σε δω κάπου να είμαστε μόνοι μαςΈλα στο σπίτι μου Θέλω τόσο να σε δωraquo της ψιθύριζε ό-ταν δεν τους έβλεπε κανένας και όταν την αποχαιρετούσεκρατούσε το χέρι της μέσα στο δικό του ndashlaquoΠες μου το ldquoναιrdquoΚατίγκωraquondash και δεν το άφηνε μέχρι να πάρει την απάντησήτης ένα laquoναιraquo που θα τα άλλαζε όλα laquoΕδώ εδώ θέλω ναμου υποσχεθείς αυτή τη στιγμή πως θα έρθεις να μιλήσου-με Κατίγκωraquo

Εκείνη τραβούσε το χέρι της Μα πώς την βασάνιζε έ-τσι Και να πούνε τι Τι μπορούσε να περιμένει πια από τηζωή η Κατίγκω Χρυσολωρά Στα νιάτα της όλοι την έψα-χναν την ήθελαν την φλέρταραν Τώρα ψάχνει η ίδια τον ε-αυτό της μέσα στην ωριμότητα της ηλικίας και μέσα στασοφά βιβλία Είχε ακόμα κόρες ανύπαντρες Τι θα έλεγαν οικόρες της Η ίδια ήταν χήρα Τι θα έλεγε ο κόσμος Ένιωθετις γάμπες της να τρέμουν κάτω από το βάρος του παρελ-θόντος Αλλά όταν σκεπτόταν την Κοκόνα Κρυσταλλένιαανατρέπονταν μέσα της όλες οι αντιστάσεις Η θεία της είχεδυο φορές αψηφήσει τον κόσμο και είχε βρει σε ώριμη ηλι-κία μια ευτυχία τρυφερή και στοργική Μήπως ήταν καιγια την Κατίγκω η τελευταία ευκαιρία που της έδινε η ζωήΜήπως να το τολμούσε Και ποιος θα το μάθαινε Να πή-γαινε μόνο μια φορά Οι δυο τους μόνοι Καιγόταν η ψυχήτης σαν φιτίλι και όταν συναντούσε τον Βικέντιο Μοράρητον κοίταζε στα μάτια με τη σιγουριά εκείνου που γνωρίζειπως αργά ή γρήγορα θα χάσει κάτι το οποίο αγαπάει πο-λύ Και δεν άντεχε να τον χάσει γιrsquo αυτό δεν ήθελε να βρεθείμόνη μαζί του Ήταν κάτι σαν αρρώστια αλλά η αρρώστιατης ήταν πως ονειρευόταν μια άλλη ζωή και ήξερε με σι-


363


γουριά πως αυτή η απαγορευμένη ζωή κάποια μέρα θα τηνπρόδιδε

Περασμένα μεσάνυχτα πήρε μια ανάσα από φθινόπωροκαι κοίταξε τον ξάστερο ουρανό Περπάτησε το μονοπάτικατά μήκος της δενδροστοιχίας και βγήκε στη μέση τουκήπου Την μέθυσε η μυρωδιά από το νυχτολούλουδο Στοδιπλανό μέγαρο Ρώμα περνούσε απόψε την πρώτη νύχτατου γάμου της η ξυπόλυτη κόρη της Πάντα υπάρχει μιαπρώτη νύχτα Όταν τελειώνει το φαγοπότι και η γιορτή ό-ταν όλοι έχουν ξεφαντώσει κι επιστρέφουν σπίτια τουςκουρασμένοι από το γλέντι και νυσταγμένοι πάντα υπάρχειμια πρώτη νύχτα για τους δυο που μένουν μόνοι Εκατόμαχαίρια την μαχαίρωσαν Ανατρίχιασε και τύλιξε την ε-σάρπα στους ώμους της Τα τριζόνια του κήπου έπαιζαν τυ-φλόμυγα Στα πόδια της νιαούρισε η γάτα Ασπασία Καρα-κίτσου και η Κατίγκω έσκυψε και την σήκωσε στην αγκα-λιά της Την έσφιξε επάνω της ζεστή μαλακιά τρυφερήσαν παρηγοριά και κατευθύνθηκε προς το σπίτι Έξω απότην πόρτα της κουζίνας η Ζαμπέτα καθισμένη στο σκαλο-πάτι έκανε το τελευταίο τσιγάρο της μέρας Η Κατίγκωορθώθηκε μπροστά της κι εκείνη ξαφνιάστηκε Στο μισο-σκόταδο του κήπου η Χαρβαλιά την είδε ωχρή και βασανι-σμένη

laquoΈτσι είναι κυρά μου όποιος μπλέκει με έρωτες σταγεράματα καταντάει στημένη λεμονόκουπα Νομίζεις πωςδεν το έχω καταλάβει Πως είμαι βλάκας Συχνές επισκέ-ψεις μπουκέτα λουλούδια χειροφιλήματαraquo ήθελε να μπο-ρούσε να της έλεγε αλλά ξαφνικά την λυπήθηκε Δε βαριέ-σαι έχουν και οι πλούσιοι τα βάσανά τους Παραμέρισε και

364



με μια κίνηση την προσκάλεσε να της κάνει παρέα Έκανεχώρο δίπλα της και η Κατίγκω κάθισε

Πέρασαν κάποια λεπτά αμίλητες Η γάτα Ασπασία Κα-ρακίτσου γουργούριζε ανάμεσά τους Τα χέρια τους συνα-ντήθηκαν πάνω στη γούνα της Κάτι που δεν κατόρθωναννα πουν τις χώριζε εγκατεστημένο στις σιωπές τους Κα-θώς η νύχτα προχωρούσε και το πράσινο του κήπου ξεθώ-ριαζε γύρω τους χαλάρωσαν οι αντιστάσεις και τότε η Ζα-μπέτα της πρότεινε το τσιγάρο της Η Κατίγκω δίστασεαλλά το πήρε στα δάχτυλά της και το έφερε στο στόμα τηςΈνιωσε τον καπνό να εισβάλλει μέσα της σαν παρηγοριάΤο σκοτάδι βοηθούσε την οικειότητα Η καύτρα από τοσέρτικο της Ζαμπέτας συντρόφευε σαν ζωντανή ψυχή τιςδυο γυναίκες Επέτρεπε συγκινήσεις ίσως και δάκρυα Έναβράδυ του Σεπτέμβρη του 1902 δυο ανθρώπινα πλάσματαανώνυμα δίχως ταξικές διαφορές μοιράζονταν ένα τσιγάροκαι μερικές στιγμές συντροφιάς Αν κάποιος λίγο καιρό πριντο έλεγε αυτό στην Κατίγκω εκείνη θα πίστευε πως έχειχάσει τα λογικά του ή δε θα του ξαναμιλούσε ποτέ Και ναόμως εκεί στο σκοτάδι της νύχτας που καλούσε για απο-λογισμούς κυρά και δούλα έπαιρναν εναλλάξ τις ρουφηξιές

13


365


Η Α Λ Φ Α Β Η Τ Α Τ Ο Υ Ε Ρ Ω Τ Α

ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ ΤΟΥ ΔΩΜΑΤΙΟΥ ΤΗΣ Η ΛΑΟΥΡΑ ΕΙΝΑΙ Ε -ντελώς ξύπνια με όλες τις αισθήσεις της σε συνα-γερμό Στα ρουθούνια της η μυρωδιά από το ξεθυ-

μασμένο laquoάφτερ σέιβraquo του Φίλιππου από τα τριαντάφυλλαπου βρίσκονται από χθες στο βάζο από τα τσαλακωμένασεντόνια από το άρωμά της laquoΓκερλένraquo σκορπισμένο πα-ντού Στο στόμα της η γεύση από υγρά φιλιά με μια ιδέα κα-πνού από πούρο Στο κορμί μια άγνωστη αίσθηση ευφορίαςΟι χτύποι της καρδιάς της ακατάστατοι Δεν ακούγεται κα-νένας θόρυβος Στα μεγάλα παράθυρα οι βαριές κουρτίνες α-πό θαλασσί μπροκάρ κρατούν έξω από την κρεβατοκάμαρατο φως της αυγής Τα άστρα δύουν τελευταίος ο Αυγερινόςαλλά εκείνη δεν μπορεί να τα δει στο σκοτάδι Τα φαντάζε-ται Σε λίγο θrsquo ακούσει τους γνώριμους θορύβους της οδούΠανεπιστημίου το κάρο του γαλατά το μανάβη με το γαϊ-δουράκι του τον εφημεριδοπώλη τον σαλεπιτζή το καμπα-νάκι του τραμ Θrsquo ακούσει και τις συζητήσεις της Θάλειαςκαι της Δανάης ndashόχι όχι αυτές σήμερα ξυπνάει σε άλλο σπί-τιndash την πρωινή φασαρία της Ζαμπέτας ndash όχι ούτε αυτή δενυπάρχει πια στην καθημερινότητά της Κοιμούνται Κοι-

366



367

μούνται όλοι Κοιμάται επιτέλους και η μητέρα της ευχαρι-στημένη και ήρεμη γιατί laquoαποκατέστησεraquo με το αζημίωτοτη μεγάλη κόρη της την πιο δύσκολη μια πράξη εμπορικήη οποία απέφερε στην οικογένεια τεράστια κέρδη Πλάι τηςκοιμάται ο άντρας που από χθες είναι ο νόμιμος ιδιοκτήτηςτης ο σύζυγός της Το πόδι του είναι μπλεγμένο ανάμεσαστα δικά της το χέρι του περασμένο στη γυμνή μέση της τοστόμα του μέσα στα μαλλιά της Κατά διαστήματα αναστε-νάζει με εγκατάλειψη και ξυπνάει κάθε τόσο για να βεβαιω-θεί πως δεν ονειρεύεται πως στην αγκαλιά του κρατάει ότιπολυτιμότερο έχει αυτή τη στιγμή στη ζωή Από αύριο θακοιμάται στο διπλανό δωμάτιο το δικό του όπως το απαίτη-σε η ίδια Θα την επισκέπτεται όμως τα βράδια για νrsquo απαι-τήσει τα δικαιώματά του θα περνάει κάποια ώρα μαζί τηςεκείνη θα τον ελεεί με την ανοχή και την παθητικότητά τηςκαι κατόπιν θα γυρίζει στο κρεβάτι του Θα την αφήνει στηνησυχία της Μετά την αποψινή νύχτα δεν είναι σίγουρη πωςτην θέλει την ησυχία της γιατί για κάποιες ώρες έχει ξεχά-σει τον άμετρο θυμό της Χαλαρώνει και γυρίζει στο πλάιΝιώθει το χέρι του Φίλιππου να την τραβάει κοντά του Αφή-νεται Στο πάτωμα διακρίνει τη λεκάνη όπου μόλις λίγες ώ-ρες πριν εκείνος της έπλυνε τα πόδια Όμως απόψε η κριτι-κή της διάθεση την έχει εγκαταλείψει Δε θυμάται κανένα ε-πίθετο υποτιμητικό από αυτά που συνόδευε μέχρι χθες το ό-νομά του ο laquoκαρβουνιάρηςraquo ο χωριάτης ο ανορθόγραφος οlaquopeasantraquo laquoil burinoraquo Τα έχει ξεχάσει όλα Το πρωί θα

Χωριάτης στα Γαλλικά Χωριάτης στα Ιταλικά


ξυπνήσει και θα τον βρει ακόμα δίπλα της Θα φορέσει πάλιτο θυμό και το μουλαρίσιο πείσμα της σαν πανοπλία

laquoΚύριε Ρώμα είναι ώρα να γυρίσεις στο δωμάτιό σουraquoθα του πει κοιτάζοντάς τον αγέρωχα κι εκείνος είναι σίγου-ρη θα της κάνει το χατίρι και όλα τα χατίρια από rsquoδω καιπέρα

Κλείνει τα μάτια Της απομένουν ακόμα λίγες ώρες μέσαστην αγκαλιά του

Ο Ζανής Ρώμας είδε τη Λάουρα σαν μια εχθρική παρουσίαπου με διαβολικά κόλπα είχε βαλθεί να του δηλητηριάσει τηζωή κλέβοντας τον αδερφό του Μέσα στο ταραγμένο τουμυαλό συνέβαιναν όλα και τίποτα Είχε την ειρήνη αυτώνπου δεν περιμένουν τίποτε από τη ζωή ώσπου μπήκε σπίτιτου η Λάουρα η μάγισσα Κλείστηκε στον εαυτό του κι έ-βγαλε αγκάθια σαν σκαντζόχοιρος

laquoΦοβάμαι μην υποτροπιάσει το πουλάκι μουraquo έλεγε ηΕυλαλία ανήσυχη στον Φίλιππο

laquoΕίναι η αλλαγή Έπεσαν όλα μαζεμένα μετακόμισηγάμος ένα καινούργιο πρόσωπο μεταξύ μαςraquo την καθησύ-χαζε εκείνος laquoΘα συνηθίσειraquo πρόσθετε πιο πολύ για να η-συχάσει τον εαυτό του

Ο Ζανής ακολουθούσε τη Λάουρα μέσα στο σπίτι σανσκιά Την σταματούσε όπου την έβρισκε μόνη


Εκείνη στην αρχή αμυνόταν

368



laquoΜα τι λες Όχι δεν τον είπα σκύλοraquoΚατόπιν τα έβαλε με τον εαυτό της τη μητέρα της τον

Ρώμα την τύχη της τη ζωή Μα προσπαθούσε να κάνειδιάλογο με το παράλογο Με έναν παταλό Ήταν στα καλάτης Όταν η κατάσταση έγινε αφόρητη η Λάουρα πέρασεστην επίθεση Την επόμενη φορά που ο Ζανής ορθώθηκεμπροστά της βλοσυρός δεν πρόλαβε νrsquo ανοίξει το στόματου Εκείνη τού το έκλεισε με την παλάμη της και πλησίασετο πρόσωπό της στο δικό του Τον ζάλισε το άρωμά τηςτριαντάφυλλο και κόκκινο πιπέρι

laquoΒάλrsquo το καλά στο παταλό μυαλό σου Όπως θέλω θα λέωτον αδερφό σου Άντρας μου είναι και δε σου πέφτει λόγοςraquo

Έμεινε εμβρόντητος ο Ζανής κι εκείνη τον άφησε μετέ-ωρο μέσα στο σαλόνι

laquoΝαυαγός Ναυαγόςraquo τραύλισε εκείνος κάτι διαφορετι-κό για πρώτη φορά στη ζωή του λέγοντας μια καινούργιαλέξη με φωνή που είχε τη σκουριά της μοναξιάς

Έτρεξε η Ευλαλία με τη μαγείρισσα και τον βρήκαν όρ-θιο με ανοιχτά πόδια να έχει χάσει τον προσανατολισμότου μέσα στο δωμάτιο

laquoΘαύμα Έκανες το θαύμα σου Άγιε Διονύση μουraquo φώ-ναξε η Ευλαλία με δάκρυα στα μάτια και γονάτισε στοπάτωμα γιατί από το ανοιχτό παράθυρο μόλις είχε μπειμέσα στο σαλόνι ένα λευκό περιστέρι κι εκείνη το πέρασεγια το Άγιο Πνεύμα

Κάποιες φορές ο Ζανής κοίταζε τη Λάουρα με φόβοΚανένας δεν είχε τολμήσει ποτέ να του μιλήσει με θυμό ΟΦίλιππος και η Ευλαλία προσπαθούσαν να μην ταράξουν τηγαλήνη της ψυχής του με βίαια συναισθήματα και τον είχαν


369


κρατήσει έξω από την πραγματική ζωή Η Λάουρα στηναρχή δεν του μιλούσε Τον απέφευγε Τον έβλεπε να τριγυρ-νάει μέσα στα πόδια της και από το θυμό της ήταν σαν ναπέταγε μαχαίρια γύρω της Είχε έναν άντρα χωριάτη κι έ-ναν κουνιάδο παταλό Ήταν να τρελαίνεται Έμπαινε τότεστο δωμάτιο της μουσικής καθόταν στο πιάνο κι έπαιζε ώ-ρες όλο της το ρεπερτόριο ενώ ο Ζανής laquoναυαγούσεraquo όρθιοςέξω από την κλειστή πόρτα Όλοι έλεγαν πως εκείνες τιςφορές η Λάουρα ξεπερνούσε τον εαυτό της με τη δεξιοτε-χνία της και το συναίσθημά της Τα μεσημέρια όταν ο Φί-λιππος δεν ερχόταν στο σπίτι για φαγητό γευμάτιζαν οιτρεις τους στην πρόχειρη τραπεζαρία Η Ευλαλία έτρωγετο φαγητό της και συγχρόνως τάιζε τον Ζανή ο οποίος ή-ταν ικανός να καθίσει ώρες ακίνητος μπροστά στο πιάτοτου Η Λάουρα δεν άντεχε το θέαμα Της κοβόταν η όρεξηκαι γιrsquo αυτό απέφευγε να τον κοιτάζει Τα μεσημεριανάγεύματα κατέληξαν να γίνουν ένας εφιάλτης Τη μέρα που ηΕυλαλία χρειάστηκε να σηκωθεί από το τραπέζι στη μέσητου φαγητού και μαζί με τη μαγείρισσα να κατέβει στονκήπο να παραλάβει τα ξύλα για τα τζάκια η Λάουρα έμεινεμόνη με τον Ζανή Εκείνος άφησε το πιρούνι του και τηνκοίταξε με βλέμμα προβάτου Η Λάουρα συνέχισε να τρώειανόρεχτα ενώ του έριχνε ανήσυχα βλέμματα Καθώς όμωςαργούσε η Ευλαλία να επιστρέψει δεν κρατήθηκε άλλο πή-ρε το πιρούνι κι έσπρωξε στο στόμα του την μπουκιά τηνπρώτη από χιλιάδες άλλες που θrsquo ακολουθούσαν στο μέλ-λον Η Ευλαλία από την πόρτα της τραπεζαρίας έκανε τοσταυρό της Κάτι άλλαξε από εκείνη τη μέρα μεταξύ τουςΟ Ζανής όταν η Λάουρα έπαιζε μουσική άρχισε να μπαίνει

370



δειλά μέσα στο δωμάτιο μην την τρομάξει και τον διώξειΣτεκόταν όρθιος μπροστά της και την άκουγε με πάθος νε-οφώτιστου Εκείνη τον άφηνε να περιφέρεται γύρω της σαννα μην την ενοχλούσε πια η παρουσία του ενώ στο τέλοςσηκωνόταν και του έφερνε καρέκλα

laquoΕδώ κάθισε Ζανή μη στέκεσαι όρθιος Κάθισε και ά-κου τι σπουδαία μουσική έγραψαν άνθρωποι σαν κι εμάςraquoτου έλεγε και καθόταν πάλι στο πιάνο

Ήταν μια αλλαγή ανεπαίσθητη Μόνο η Ευλαλία μπο-ρούσε να την αντιληφθεί γιατί από καιρό παρακολουθούσετη Λάουρα Την μελετούσε κρυφά δίχως να το καταλαβαί-νει η ίδια Ήταν σίγουρη πως το laquoσίδεροraquo είχε αρχίσει ναλυγίζει στη δύναμη της αγάπης Βεβαιώθηκε όμως τη μέραπου την άκουσε να διαβάζει στον Ζανή ποιήματα από το βι-βλίο που κρατούσε στα χέρια της Ω της αγάπης τα θαύ-ματα Εκείνος συνέχιζε να την ρωτάει καμιά φορά laquoΓιαποιο λόγο και με ποιο ντοκουμέντο είπες τον αδερφό μουτον Άντζουλο σκύλοraquo και η Λάουρα του απαντούσε πάντα

laquoΆντρας μου είναι και όπως θέλω θα τον λέω ακόμα καισκύλο και πρέπει να το πάρεις απόφασηraquo

Έλειπε όμως ο θυμός από τη φωνή της Όλα αυτά ταθαύματα της αγάπης γίνονταν εκείνο τον καιρό κρυφά απότον Φίλιππο Ρώμα Η Ευλαλία πίστευε ότι δεν έπρεπε ναμάθει ακόμα πως η Λάουρα διάβαζε ποιήματα και κομμά-τια από μυθιστορήματα στον Ζανή και πως εκείνος καθι-σμένος δίπλα της την άκουγε με το χέρι ακουμπισμένο στοστέρνο του σαν να έψαχνε έναν κρυφό πόνο Ο Φίλιππος δενέπρεπε ακόμα να μάθει πως πολλές φορές στις πρωινέςβόλτες της στον κήπο τον έπαιρνε μαζί της


371


laquoΝα βρούμε τις φωλιές των πουλιών Ζανήraquo ή laquoΈλα ναδούμε ποια δέντρα έβγαλαν σήμερα μπουμπούκιαraquo

Η Λάουρα περπατούσε και μιλούσε μόνη της κι εκείνοςτην ακολουθούσε ενώ μέσα στο καταχείμωνο ένα άρωμαγιασεμιών ερχόταν ποιος ξέρει από πού Και όταν ο Ζανήςάνοιγε το στόμα του να της κάνει τη συνηθισμένη ερώτησηη Λάουρα τον προλάβαινε

laquoΜη στενοχωριέσαι Ζανή δε θrsquo αφήσω κανέναν να πειτον αδερφό σου σκύλοraquo

Συχνά τον τελευταίο καιρό ο Ζανής ένιωθε μέσα στιςφλέβες του ζωντανή τη διακεκομμένη παιδική του ηλικία ηοποία ξανάρχιζε μέσα στα μυστήρια του κόσμου που δε θατου αποκαλύπτονταν ποτέ Για κάποιον περίεργο λόγο πουούτε η ίδια μπόρεσε να εξηγήσει η Ευλαλία δεν είπε τίποταστον Φίλιππο για εκείνη την αλλαγή στη Λάουρα Καθώςτην παρατηρούσε έβρισκε πως η εξωτερική της κομψότηταείχε αρχίσει να γίνεται μια αντανάκλαση της εσωτερικής τηςωριμότητας Ας την ανακαλύψει μόνος του σκεπτόταν καιχαιρόταν προκαταβολικά για το βαφτισιμιό της

Για τη Λάουρα δυο μήνες έγγαμου βίου με τον ΦίλιπποΡώμα έμοιαζαν όπως δυο αιώνες Είχαν περάσει σε μια ρου-τίνα γνωριμίας και μάθησης του ενός και του άλλου προτι-μήσεις συνήθειες καθημερινές οι οποίες έπρεπε νrsquo αλλάξουννα τροποποιηθούν για να χωρέσουν ο ένας τον άλλο αλλά καικαινούργιες διαφωνίες αλλά και ήρεμες συζητήσεις με ένασιωπηλό κώδικα συνύπαρξης πάνω στις οποίες στηρίζεταιμια συμβίωση Πιστή στο πείσμα της και για να τιμωρήσειτον Φίλιππο που μπήκε στη ζωή της ακάλεστος γύριζε μετις κάλτσες μέσα στο σπίτι και φορούσε τα τσόκαρα της

372



πλύστρας όταν έβγαινε έξω Γρήγορα όμως ανακάλυψε πωςη ζωή της είχε συρρικνωθεί στο τίποτα Δίχως τα παπού-τσια της δεν μπορούσε να κάνει τους μακρινούς περιπάτουςτης Δίχως τις μπότες της δεν μπορούσε να βγει με το άλο-γό της για ιππασία στις εξοχές της Αθήνας Ξυπόλυτη δενμπορούσε νrsquo ακολουθήσει τον Φίλιππο στα ταξίδια του

laquoΒάλε τα παπούτσια σου Λάουρα και πάμε στη Ζά-κυνθο να δεις τον πύργο των προγόνων σουraquo την παρακα-λούσε εκείνος καθώς της έπλενε κάθε βράδυ τα πόδια μιατελετουργία η οποία είχε γίνει συνήθεια μια από τις εκατο-ντάδες εκφράσεις αγάπης του Φίλιππου

laquoΒάλε παπούτσια Λάουρα κι έλα μαζί μου στο Παρί-σιraquo την εκλιπαρούσε κι εκείνη ήθελε να τον ακολουθήσειαλλά το πείσμα και η υπερηφάνειά της ήταν δυνατότερα α-πό την κοινή λογική της η οποία τής έλεγε πως η ζωή είναιένα τίποτα πως αύριο μπορεί να μην υπάρχει πως χάνει τιςευκαιρίες που της προσφέρονται να πάει ταξίδια να γλε-ντήσει να δει καινούργια μέρη να γυρίσει τον κόσμο με έ-ναν άντρα ο οποίος είχε κάνει την αγάπη της σκοπό της ζω-ής του Ο Φίλιππος έφευγε μόνος του κι εκείνη σιγά σιγάάρχισε να ζει στο χάος που προκαλούσε ο θυμός της στηναμηχανία των συναισθημάτων της στην ταραχή που η ίδιαείχε δημιουργήσει στο περιβάλλον της Μετάνιωνε χίλιεςφορές αλλά δεν έκανε πίσω

Όπως είχε προβλέψει ο Βικέντιος Μοράρης μετά το γά-μο του με την κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι οι laquoμεγάλεςraquo πόρ-τες της Αθήνας ως διά μαγείας άνοιξαν όλες για τον Φί-λιππο Ρώμα Και όταν έγινε δεκτός και στην laquoΑθηναϊκήΛέσχηraquo κατάλαβε πως τίποτε απrsquo όσα μέχρι τότε θεωρού-


373


σε απαραίτητα για να νιώθει ευτυχισμένος δεν είχε αξία όσοη αγάπη της Λάουρας Εκείνη ξυπόλυτη ήταν αναγκασμέ-νη νrsquo αρνείται τις προσκλήσεις για τους χορούς του Παλατι-ού και του laquoΠαρνασσούraquo τα μεγαλύτερα κοσμικά γεγονό-τα της Αθήνας στα οποία δίχως επίσημο ένδυμα και βέ-βαια παπούτσια δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε κανέναν Γρή-γορα κυκλοφόρησε η φήμη από τα στόματα των ρουφιάνωνπως η ωραία κοντέσα Λάουρα Αλφιέρι πάσχει από μιασπάνια αρρώστια Η Λάουρα για να κλείσει τα στόματα τουκόσμου έδινε δεξιώσεις σπίτι της οι οποίες άφησαν εποχήΦορούσε τις τουαλέτες της όλες παρισινά μοντέλα αλλάπαρουσιαζόταν δίχως παπούτσια τα οποία έμεναν καινούρ-για και αφόρετα μέσα στις ντουλάπες της Εκείνα τα βράδιαόταν άνοιγαν τα σαλόνια τους ο Φίλιππος την παρατηρούσεανάμεσα στον κόσμο που την περιτριγύριζε Ήταν όμορφηθεϊκή κι εκείνος ένιωθε μια αφάνταστη ευχαρίστηση πως ή-ταν δική του του ανήκε Ήταν μια ευχαρίστηση η οποία συ-χνά τον ξεγελούσε στο να νιώθει στιγμιαία καλά ξεχνώνταςπως οι προσωπικές τους στιγμές έμπαζαν νερά και ο γάμοςτους ναυαγούσε σε βαθιές και άγνωστες θάλασσες που εκεί-νος ως καραβοκύρης αγνοούσε Όταν έφευγαν οι καλεσμένοικι ενώ το προσωπικό τακτοποιούσε την ακαταστασία τηςδεξίωσης η Λάουρα περνούσε μέσα από τα δωμάτια σανπνεύμα και καθόταν στο πιάνο να κλείσει τη βραδιά πάνταμε κάποιο θλιμμένο κομμάτι από το ατέλειωτο ρεπερτόριοτων προδομένων ερώτων Οι γυναίκες τότε σταματούσαν τηδουλειά τους κι έκλαιγαν ενώ ο Φίλιππος την κοίταζε με τησαστισμένη έκφραση που έπαιρνε πάντα όταν η Λάουρα άλ-λαζε διάθεση από τη μια στιγμή στην άλλη

374



Κατόπιν ανέβαιναν στο δωμάτιο της Λάουρας κι έμενανκαι οι δυο στα χέρια της νύχτας Ο Φίλιππος της έπλενε ταπόδια ενώ την μάλωνε για το laquoτάμαraquo όπως το αποκαλού-σε η ίδια αλλά τα λόγια του ήταν αυτά της κατανόησης Ό-ταν τελείωνε η ιεροτελεστία της αγάπης έσμιγαν πάνω στοκρεβάτι Εκείνος ασυγκράτητος εκείνη με τη μυρωδιά τωνορμονών που ζητούν διέξοδο αλλά μουγγή μην τυχόν καιτης ξεφύγει αναστεναγμός δάκρυ λυγμός και ο Φίλιπποςκαταλάβει πόσο πολύ συμμετείχε Τα ξημερώματα γύριζεστο δικό του δωμάτιο Η Λάουρα ήθελε να του πει laquoΜηφύγεις Φίλιππε Μείνε εδώ για πάνταraquo αλλά πώς μπορού-σε αφού η ίδια από την αρχή είχε ζητήσει χωριστές κρεβα-τοκάμαρες κι εκείνος της είχε κάνει το χατίρι Αχ γιατί τηςέκανε όλα τα χατίρια Πίσω από την κλειστή πόρτα τουδωματίου του η Λάουρα αναγνώριζε τις χειρονομίες του καιτους θορύβους του τους αναστεναγμούς του το βήχα τοκαθάρισμα της μύτης το ελαφρύ ροχαλητό όταν ήταν ξα-πλωμένος ανάσκελα Τα βράδια όταν δεν ήταν προσκαλε-σμένοι σε κάποιο σπίτι φίλων ή δεν είχαν επισκέπτες στοδικό τους μετά το δείπνο έφερνε την τράπουλα του πατέρατης και τον νικούσε σε παρτίδες που ζητούσαν λογική εξυ-πνάδα και υπολογισμό

laquoΆντζουλε δεν έχεις το μυαλό σου στο παιχνίδι απόψεraquoτον υποτιμούσε κι εκείνος ήθελε να της πειlaquo Ναι γιατί ονους μου είναι μόνο σε εσέναraquo αλλά σώπαινε

Κατόπιν μέσα στο δωμάτιό της εκείνη έπαιζε το τελευ-ταίο της χαρτί κάτω από τα σεντόνια αλλά ο Φίλιππος έ-φευγε από δίπλα της πάντα πριν από την αυγή Οι στιγμέςπου ζούσε μαζί του την ξεπερνούσαν


375


Οι ξαφνικές λιακάδες μες στο καταχείμωνο έβγαζαντους Αθηναίους από τα σπίτια τους όπως τα σαλιγκάριαΗ Λάουρα κοίταζε τον όγκο του υλικού της κόσμου κι έ-νιωθε πόσο απέραντο χώρο καταλάμβανε το άσκοπο στηζωή της Τότε ήθελε να φωνάξει το όνομά του χίλιες φορέςαλλά δεν επέτρεπε στον εαυτό της να πει παρά μόνο laquoΆ-ντζουλεraquo ή laquoκύριε Ρώμαraquo Εκείνες τις φορές που η ανάγκηγινόταν φυσικός πόνος κατέβαινε στο στάβλο και αγκάλια-ζε το άλογό της Πλησίαζε κοντά στο αυτί του και του ψι-θύριζε πολλές φορές laquoΦίλιππε Φίλιππεraquo για να δει πώςηχεί το όνομά του στο στόμα της και μrsquo ένα κλαδάκι ελιάςτο χάραζε ανορθόγραφα στο νωπό χώμα του κήπου Έτσιδίχως να καταλάβει πώς κύλησε τόσο γρήγορα ο καιρός έ-φτασαν και πέρασαν οι γιορτές οικογενειακά με τραπέζιαστο σπίτι της μητέρας της τα Χριστούγεννα και την Πρω-τοχρονιά στο δικό της Μέσα στις ετοιμασίες στα γλέντιακαι στα δώρα του Φίλιππου ένιωθε παράξενα και θυμότανπως μόλις τον προηγούμενο χρόνο και λίγο μετά την Πρω-τοχρονιά η ζωή της είχε τελειώσει πριν καλά καλά αρχί-σει σrsquo έναν προγραμματισμένο γάμο που από την πρώτηστιγμή τον είχε νιώσει σαν ταφόπλακα Τώρα δεν ήταν σί-γουρη για τα συναισθήματά της ούτε πίστευε πως στο γά-μο της θα είχε βρει κάτι που θα έμοιαζε με ευτυχία Ο θυ-μός όμως και το πείσμα παρέμεναν άμετρα

Κάπως έτσι μετέωρη έφτασε και η άνοιξη του 1903 στηνΑθήνα Η Λάουρα περνούσε τις μέρες της στον κήπο ακί-νητη κάτω από τη ροδιά της Κατίγκως Στα πόδια της ηγάτα Τασούλα Καλλιγά κυλιόταν στο γρασίδι με ακροβατι-κά κόλπα και κλαψούριζε για να ζευγαρώσει

376



laquoΘα της σαλέψειraquo σιγομουρμούριζε η Ζαμπέτα από τηνπόρτα της κουζίνας και κανένας δεν καταλάβαινε σε ποια α-πό τις δυο αναφερόταν ενώ η Ευλαλία τριγύριζε τη Λάουραανήσυχη

laquoΚάνε κάτι Μη στέκεσαι έτσι άπραγη Άρχισε ένα ερ-γόχειρο Το κέντημα βοηθάει νrsquo αδειάσει το μυαλό από κα-κές σκέψεις χαλαρώνει τα νεύρα ξεκουράζει το σώμαraquo

Εκείνη βυθισμένη στα ταραγμένα πελάγη του εαυτούτης σήκωνε τα πράσινα μάτια της και την κοίταζε αφηρη-μένη

laquoΆσε με ήσυχη Πήγαινε στη δουλειά σουraquo την έστελνεμε μια κίνηση του χεριού της σαν να έδιωχνε τη γάτα γιατίεκείνες τις φορές όταν γινόταν ένα με το πράσινο του κήπουγύρευε να καταλάβει ποιο είναι το μυστικό που δένει τον ά-ντρα με τη γυναίκα Τι είναι αυτό που τους φέρνει κοντάτους ζυμώνει και τους ενώνει Και σε τίποτα δεν την βοη-θούσαν οι σπουδές που είχε κάνει το πιάνο που είχε μάθει οιγλώσσες που μιλούσε γιατί της έλειπαν μιας άλλου είδουςσπουδής τα βασικά Δε γνώριζε την αλφαβήτα του έρωτα

Ο Κόκος Πρίφτης τρύπωσε στο κρεβάτι της Ζαμπέτας μιαβδομάδα πριν από το Πάσχα Η Χαρβαλιά είχε βάλει απο-βραδίς τα φασόλια στο νερό κι εκείνο το πρωί της ΜεγάληςΔευτέρας ψιλόκοβε τα υλικά για τη φασολάδα Ο Πρίφτηςείχε ήδη φάει δέκα αυγά βραστά ένα ολόκληρο σαλάμι κι έ-να καρβέλι ψωμί Καθισμένος στο τραπέζι της κουζίνας ά-κουγε τον εξάψαλμο της Ζαμπέτας


377


laquoΑντίχριστε μεγαλοβδομαδιάτικα κατέβασες τον αγλέου-ρα αντί να νηστέψεις όπως κάνει κάθε χριστιανός Να μη σεβλέπω στα μάτια μου Αρβανίτες αντίχριστοι να γυρίσετεστην πατρίδα σας να ξεβρομίσει η Ελλάδα από τη βρόμασαςraquo

Ο Αρναούτης παρατηρούσε τη μικρόσωμη κοκκινομάλ-λα Με επιδέξιες μαχαιριές έκοβε τα κρεμμύδια Ήθελε ε-κείνη τη στιγμή να είναι το κρεμμύδι στα χέρια της Ήτανη ενσάρκωση της φαντασίας του και της αφιέρωνε αναστα-τωμένους βραδινούς αυνανισμούς ενώ το πρωί βρισκότανδίπλα της να την συνοδέψει παντού αλλά εκείνη δεν ήθελεΤον προσπερνούσε αδιάφορη προκαλώντας έναν περίεργοκρύο αέρα που κιτρίνιζε τα φύλλα των δέντρων κι έφερνεπονόλαιμο στον Πρίφτη Ο Κόκος την ακολουθούσε σανσκιά καθόταν εκεί που λίγα λεπτά πριν είχε καθίσει η Ζα-μπέτα μάζευε από κάτω τη γόπα του τσιγάρου της και τηνέβαζε στο στόμα του να γευτεί το σάλιο της έμπαινε στομπάνιο όταν εκείνη έβγαινε έχοντας κάνει την ανάγκη τηςτρύπωνε κλεφτά στην κάμαρά της και βύθιζε το πρόσωπότου στο μαξιλάρι της νrsquo ανασάνει τις οσμές της να γεμίσειτους πνεύμονές του με τη μυρωδιά της Αυτά σκεπτόταν ό-ταν τον έβγαλε από την ονειροπόληση η κραυγή της Τεμα-χίζοντας τα καρότα για τη φασολάδα είχε τεμαχίσει μαζίκαι το δάχτυλό της Μέχρι ο Πρίφτης να σηκωθεί από τηνκαρέκλα ο νεροχύτης είχε γεμίσει αίματα Ήθελε να σκύ-ψει εκεί και να πιει το αίμα της που έτρεχε ποτάμι αλλάδεν υπήρχε ώρα για χάσιμο γιατί το κόψιμο ήταν βαθύ καιο δείκτης της Ζαμπέτας κρεμόταν σαν σπασμένο κλαδίΚάτασπρη σαν τη Χιονάτη τύλιξε το χέρι της με την πε-

378



τσέτα της κουζίνας και τον κοίταξε με τα παρδαλά μάτιατης Ίσως να ήθελε να του πει laquoΒοήθησέ μεraquo αλλά προτι-μούσε να της ξεραινόταν το χέρι

Ο Πρίφτης δίχως να χάσει καιρό την άρπαξε στην α-γκαλιά του και την έβαλε μέσα στην άμαξα Ξεκίνησε αμέ-σως για τον laquoΕυαγγελισμόraquo

Αργότερα η Ζαμπέτα επέστρεψε στο σπίτι με ραμμένοδάχτυλο και όπως είχαν βεβαιώσει οι γιατροί την αφή τουγια πάντα χαμένη Ξάπλωσε στο κρεβάτι τρέμοντας απόρίγη φόβου και πόνου και θρήνησε με σιγανό παράπονο τοlaquoπεθαμένοraquo δάχτυλο Μέχρι το απόγευμα είχε ανεβάσειπυρετό Η Κατίγκω θέλησε να φωνάξουν το γιατρό όμως οΠρίφτης την σταμάτησε

laquoΟι γιατροί του ldquoΕυαγγελισμούrdquo μας είπαν πως αν κά-νει πυρετό θα είναι από την ταραχή της και μέχρι το πρωίθα έχει υποχωρήσει κυρία Χρυσολωρά Θα καθίσω εγώκοντά της να την προσέχωraquo

Κοίταξε την Κατίγκω ντροπαλά με μάτι ψαρίσιο Η Ζα-μπέτα κάθε φορά που άνοιγε τα μάτια της αντίκριζε τοπρόσωπο του Κόκου σκυμμένο πάνω της Δεν τον είχε δειποτέ έτσι τρομαγμένο συρρικνωμένο ένα σωρό από κόκ-καλα έρωτα και παράπονα Η ώρα περνούσε Εκείνη φαι-νόταν πως όλο κάτι ήθελε να του πει ίσως και να πάει στοδιάολο αλλά δεν μπορούσε να θυμηθεί τι ήταν αυτό Στοτέλος τραύλισε λόγια δίχως ειρμό καθώς τον κοίταζε μεθολό το μάτι του αμέθυστου

laquoΤο δενδρολίβανο ανθίζει όλο το χειμώνα οι νάρκισσοιτο Φεβρουάριο οι ανεμώνες και οι ασφόδελοι το Μάρτιοτον Απρίλη όλα ανθισμέναraquo


379


Ο Πρίφτης καθισμένος στην άκρη του κρεβατιού συνέ-χιζε να της βάζει βρεγμένα πανιά στο μέτωπο που έκαιγεΤα μεσάνυχτα όταν ο πυρετός άρχισε να υποχωρεί η Ζα-μπέτα γύρισε στο πλάι

laquoΗ ζωή είναι μέλι και σκατά Μια πέφτω στα σκατά καιμια στο μέλιraquo ψιθύρισε και ο Πρίφτης βρήκε τότε την ευ-καιρία και χώθηκε μέσα στο κρεβάτι της

Ο Παράδεισος Ναυάγησε στην κόκκινη θάλασσα τωνμαλλιών της Την χάιδεψε παντού φίλησε κάθε εκατοστότου κορμιού της ενώ εκείνη όλο ήθελε να διαμαρτυρηθεί καιόλο το ανέβαλλε καθώς υπολόγιζε την άγρια και αφιλόξενηερημιά της Αύριο σκεπτόταν αύριο θα τον βρίσω αύριο θατον διώξω τον αντίχριστο αύριο Όμως άνοιγε στην αγκα-λιά του όπως το νυχτολούλουδο στο φως του φεγγαριούΔεν είχε νιώσει ποτέ έτσι ποθητή και λατρεμένη Μέσα στηζάλη της τον μπέρδεψε με ήρωα από κάτι όνειρά της ξεχα-σμένα που είχαν μείνει όνειρα και τον πέρασε για σημάδιχαμένων ψευδαισθήσεων Του παραδόθηκε Κοιμήθηκε στηναγκαλιά του ξεχνώντας τις δυστυχίες του κόσμου τις αν-θρώπινες φθορές τα άχαρα χρόνια της την αποτυχία τουγάμου της την κατεστραμμένη θηλυκότητά της το πεθα-μένο έμβρυο την άγονη κοιλιά της

Η βροχή έφτασε ελαφριά και σιωπηλή Ένα ξημέρωμασυννεφιασμένο έδωσε το γκρίζο χρώμα της Εβδομάδας τωνΠαθών στην Αθήνα στους δρόμους στους κήπους στα σπί-τια στα έπιπλα και στα αντικείμενα του δωματίου της Ζα-μπέτας Ξύπνησε με την αίσθηση πως είχε περάσει μια νύ-χτα που ίσως την είχε μόνο ονειρευτεί Το χέρι της τυλιγ-μένο στις γάζες πονούσε Το ψηλάφισε και το ένιωσε ακό-

380



μα μουδιασμένο Πίσω στην πλάτη της κάτι ζεστό ήτανκολλημένο κατά μήκος της σπονδυλικής της στήλης και τηνεμπόδιζε να γυρίσει ανάσκελα Προσπάθησε να θυμηθεί τιείχε συμβεί το προηγούμενο βράδυ και τότε της κόπηκε ηανάσα Πετάχτηκε από το κρεβάτι τρομαγμένη και συνει-δητοποίησε πως ήταν γυμνή Άρπαξε τότε τη σκούπα κι έ-βγαλε τον Πρίφτη από το δωμάτιό της έξω στον κήπο μεκραυγές που προσπαθούσε δίχως επιτυχία να πνίξει γιανα μην ξεσηκώσει το σπίτι στο πόδι Την είδε όμως η Ευλα-λία η οποία μάζευε βιαστικά τα απλωμένα ρούχα από τονκήπο να μη μουσκέψουν στη βροχή Άκουσε τις κραυγέςτης Ζαμπέτας

laquoΗ πουτάνα κι αν κρυφτεί η χαρά δεν την αφήνειraquo τηςφώναξε με ικανοποίηση γιατί της είχε δοθεί η ευκαιρία νατην πει laquoπουτάναraquo

Κατόπιν καθώς είδε τον Πρίφτη να βγαίνει από την πόρ-τα της μισόγυμνος θαύμασε

laquoΒρε πώς τα βρίσκουν οι βλαμμένοι μεταξύ τουςraquoΗ Μεγάλη Εβδομάδα πέρασε με ψιλόβροχο Μεγάλη

Παρασκευή η Κατίγκω με τη Θάλεια τη Δάφνη και τηνΚοκόνα Κρυσταλλένια ακολούθησαν τον Επιτάφιο της Μη-τρόπολης με ομπρέλες και αδιάβροχα και κατόπιν επέ-στρεψαν όλες μαζί στο σπίτι της οδού Πανεπιστημίου Αρ-γότερα θα ερχόταν και ο Τιμολέων Χρυσολωράς να πάρειτην Κοκόνα η οποία ζούσε μια δεύτερη νιότη Ο γάμος τήςπήγαινε πολύ Είχε ανθίσει ο έρωτας μεταξύ τους Τώρα σεπροχωρημένη ηλικία γερασμένη κι ελεύθερη η Κρυσταλ-λένια αντιλήφθηκε ότι δεν είχε πια τίποτα να χάσει Με τοπροαίσθημα του θανάτου εγκατέλειπαν τα σώματά τους


381


στον έρωτα με ξετσιπωσιά ενώ ανακάλυπταν ο ένας στονάλλο αυτό που με την πάροδο του χρόνου είχαν γίνει δυοχαρούμενα γεροντάκια Οι γυναίκες βρήκαν τη Λάουρα νατις περιμένει καθισμένη στο σαλόνι Με τη βροχή και δίχωςπαπούτσια δεν είχε μπορέσει να πάει στην εκκλησία Τοντελευταίο καιρό όλο και συχνότερα γύριζε στο πατρικότης Η Κατίγκω με την καρδιά της μάνας που είναι συνη-θισμένη να διαβάζει την αλήθεια πίσω από τις λέξεις κατα-λάβαινε πως τίποτα δεν ήταν όπως φαινόταν στη ζωή τηςκόρης της Εκείνος ο θυμός τον οποίο η Λάουρα προσπα-θούσε με πείσμα να διατηρήσει ζωντανό της φαινόταν πωςμε τον καιρό υποχωρούσε Ο γάμος δεν την είχε αλλάξει κα-θόλου μάλλον της είχε προσθέσει γιατί η Λάουρα ήταν πά-ντα ωραία αλλά είχε αποκτήσει ηγεμονική εμφάνιση απότότε που παντρεύτηκε Εκείνο το μουλαρίσιο πείσμα τηςμόνο να μην υπήρχε γιατί ώς πότε θα τριγύριζε ξυπόλυτηΠόσο θα κρατούσε ακόμα δίχως να κουραστεί να είναι α-πούσα από την πραγματική ζωή

Η Κατίγκω σκεπτόταν πως οι κόρες της δεν ήταν συνη-θισμένες γυναίκες κι έπρεπε να το πάρει απόφαση Η Θά-λεια είχε αρχίσει να γράφει το μυθιστόρημά της στη γραφο-μηχανή που της είχε χαρίσει ο Φίλιππος

laquoΚόρη μου γράψε ότι θέλεις αλλά μη βγάλεις τα άπλυ-τά μας στη φόρα και γίνουμε ρεζίλι στους γνωστούς μαςraquoτην είχε παρακαλέσει η Κατίγκω κι εκείνη την κατηγόρησεέτοιμη για καβγά

laquoΕσένα μόνο η γνώμη του κόσμου σε ενδιαφέρειraquoΗ Κατίγκω την κοίταξε περίλυπη Η Θάλεια ήταν αίμα

από το αίμα της και σάρκα από τη σάρκα της γυναίκα ανά-

382



μεσα σε γυναίκες της εποχής της με τις laquoαποσκευέςraquo τηςγεμάτες τα μυστήρια του κόσμου με έρωτες που δε θα γνώ-ριζε ποτέ οικογένεια που δε θrsquo αποκτούσε ποτέ καθώς οχρόνος προχωρούσε κι εκείνη έκανε επιλογές διαφορετικέςαπό αυτές τις οποίες είχε κάνει η Κατίγκω στην ηλικία της

Η Δανάη παρακολουθούσε τα μαθήματα στη Σχολή Κα-λών Τεχνών και πήγαινε καθημερινά με το ποδήλατο στοΠολυτεχνείο Η Κατίγκω έστελνε από πίσω της τον Πρί-φτη Η παρουσία της κόρης της πάνω στο δίκυκλο και μό-νης της ήταν θέαμα σπάνιο εκείνη την εποχή και σταματού-σε την κυκλοφορία στους δρόμους της Αθήνας Όταν βγήκεστη φόρα το μυστικό της ο έρωτας για τον ξάδερφό της ηΚατίγκω έφριξε Νόμισε πως θα της έρθει νταμπλάς

Τι έχω κάνει Θεέ μου και με τιμωρείς έτσι αναρωτήθη-κε και φώναξε

laquoΜε τον ξάδερφό σου παλιοκόριτσο Φωτιά που μας έ-καψεraquo

Άρπαξε τη Δανάη από τα μαλλιά και κάλεσε αμέσωςτους Μπαλτατζήδες σε οικογενειακό συμβούλιο

laquoΠότε Πώς έγινε Πώς είναι δυνατό Δυο πρώτα ξαδέρ-φια Πώς δεν το καταλάβαμε εγκαίρως να το σταματήσου-μεraquo τσύριζε η Μαργιόλα τραβώντας τα μάγουλά της μέσαστο σαλόνι του μεγάρου της οδού Πανεπιστημίου και κανέ-νας μέχρι τότε δεν την είχε δει εκτός εαυτού

Επενέβη ο ΑριστείδηςlaquoΑυτά συμβαίνουν Μαργιόλα και στις καλύτερες οικο-

γένειεςraquo της έκοψε τη φόραΤο κύρος του κατάφερε κάποια στιγμή να ηρεμήσει την

ομήγυρη


383


laquoΘα ρωτήσουμε και την άποψη του ενδιαφερομένου ναδούμε τι έχει να μας πειraquo αποφάσισε ο Μπαλτατζής με ψυ-χραιμία ψυχιάτρου και την επόμενη μέρα έγραψε στον Νι-κόλα Η Μαργιόλα άνοιξε κρυφά το γράμμα και συμπλή-ρωσε από κάτω δυο γραμμές δικές της γεμάτες νεύρο

Χάθηκαν οι γυναίκες γιε μου Την ξαδέρφη σου βρήκες νrsquoαγαπήσεις για να κάνεις άνω κάτω δυο οικογένειες Τισας φταίμε εμείς και μας βάζετε σε τέτοιους μπελάδες

Σε τρεις βδομάδες είχαν την απάντησή του Τους διαβε-βαίωνε πως αγάπησε τη Δανάη από την πρώτη στιγμή ό-ταν η θεία του και οι ξαδέρφες του ήρθαν από τη Σικελίαστην Ελλάδα πως για εκείνον δεν υπάρχει άλλη γυναίκααυτή είναι και τελείωσε πως δεν τολμούσε να τους το πει ό-σο η Δανάη ήταν μικρή πως δεν ήθελε να στενοχωρήσει κα-νέναν από την οικογένεια αλλά να το πάρουν απόφαση καινα μην προσπαθήσουν να τους αλλάξουν γνώμη πως μόλιςτελείωνε το μεταπτυχιακό κι επέστρεφε στην Ελλάδα θαέκαναν τους αρραβώνες τους Ο Αριστείδης Μπαλτατζήςκατάλαβε πως οποιαδήποτε αντίρρηση από τη μεριά τωνδυο οικογενειών θα έφερνε τα αντίθετα αποτελέσματα

laquoΠολύ καλά λοιπόν αλλά με την προϋπόθεση πως στομέλλον θrsquo αποφύγετε να κάνετε παιδιάraquo συναίνεσε αλλά ό-λοι χρειάστηκαν καιρό να το χωνέψουν

Οι μελαγχολίες της Δανάης και η ανορεξία μυστηριώδησυμπτώματα που τόσο είχαν ανησυχήσει την Κατίγκω κό-πηκαν με το μαχαίρι Εκείνη κρυφοκοίταζε την κόρη τηςΑδύνατη κοντή είχε το στήθος πλάκα ακόμα κι έμοιαζε με

384



κοριτσάκι που δε θα μεγάλωνε ποτέ Η Κατίγκω δεν είχεξαναδεί μέση τόσο λεπτή Συχνά αναρωτιόταν πώς η κόρητης το απολειφάδι ενέπνευσε τέτοιον έρωτα στον ωραίοΝικόλα Μπαλτατζή που θεωρούνταν από τους πιο γοητευ-τικούς και χαρισματικούς γαμπρούς της Αθήνας Μυστή-ρια πράγματα

laquoΠερί ορέξεως κολοκυθομπούρεκο Κατίγκω μουraquo τηςέλεγε η Κοκόνα Κρυσταλλένια όταν η Κατίγκω με πόνοψυχής τής εκμυστηρευόταν τις σκέψεις της

laquoΕίναι οι ξένες επιρροές Είκοσι χρόνια στην Ιταλία αυ-τά τα αποτελέσματα είχαν για την αδερφή μου και τις κό-ρες της χαλαρά ήθη Αυτή η σιγανοπαπαδιά που δεν τηνπιάνει το μάτι σου ξεμυάλισε τον Νικόλα μου Άξιζε καλύ-τερη τύχη ο γιος μου ο λεβέντηςraquo γκρίνιαζε η Μαργιόλακαι κοίταζε με μισό μάτι την ανιψιά της

Η Κατίγκω το είχε πια χωνέψει πως οι κόρες της δεν ή-ταν συνηθισμένες Ελληνίδες Το είχε πάρει απόφαση γιατίκαμιά από τις τρεις δεν ήταν αυτό που φαινόταν Ούτε και ηίδια όμως

Κανένας δεν αμφισβητούσε την αρετή της Κατίγκως ού-τε το γεγονός πως οι Χρυσολωράδες υπήρξαν στυλοβάτεςτων παραδόσεων αλλά εκείνη ένιωθε το σώμα της να γερ-νάει και την ψυχή της πιο νέα πιο λαίμαργη από ποτέ Ναζήσει αχ να προλάβει να ζήσει Δίχως αμφιβολία κάτι τήςψιθύριζε στο αυτί πως εκείνη ήταν η τελευταία της ευκαι-ρία Η πρόσφατη ελευθερία της πήγαζε από ένα εσωτερικόφως που φώτιζε τον τρόπο με τον οποίο είχε μεταμορφω-θεί το παρελθόν της Κοίταζε το κενά της ζωής της και α-νακάλυπτε πως ο Βικέντιος Μοράρης της τα γέμιζε όλα


385

13o


Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από το απόγευμα που με τηδικαιολογία πως την περίμενε η μοδίστρα για πρόβα έφυγεστις τέσσερις από το σπίτι

laquoΘα πάω με τα πόδια δεν είναι μακριάraquo σταμάτησε τονΠρίφτη που ήθελε να την συνοδέψει έξω από την πόρτα

Κατηφόρισε τη Σταδίου σαν να την κυνηγούσαν καιπήρε την πρώτη άμαξα που βρήκε μπροστά της Έδωσε τηδιεύθυνση και τα δέκα λεπτά τα οποία χρειάστηκαν για ναφτάσει μέχρι την οδό Αδριανού στην Πλάκα της φάνηκανδέκα αιώνες Πριν προλάβει να χτυπήσει την πόρτα τουδιώροφου της άνοιξε ο Βικέντιος Μοράρης Την τράβηξεμέσα καθώς εκείνη ευχόταν να μην την είχε δει κανέναςγνωστός γιατί πάντα βρίσκονται μάρτυρες όταν περισσό-τερο επιθυμεί κανείς να μείνει ανώνυμος Δίχως να χάσειχρόνο ο Μοράρης την παρέσυρε σrsquo ένα παράφορο σμίξιμοΗ Κατίγκω ψέλλιζε λέξεις που τις ξέβραζε η ψυχή της Ή-ταν μια συνωμοσία των πιο βασικών της ενστίκτων Την έ-γδυσε απrsquo όλα ρούχα δισταγμούς ενοχές τύψεις λανθα-σμένες αντιλήψεις για τα laquoπρέπειraquo και τα laquoμηraquo της ζωήςκι ένιωσε τη δόνηση της φυσικής ένωσης με κόκκαλα πουέτριζαν καθώς εξαφανίζονταν οι αντιστάσεις της κι έλειω-νε η σκουριά των χρόνων που είχε περάσει αφίλητη και ανέ-ραστη Χανόταν στα αγγίγματά του ανασταινόταν στα χά-δια του ξαναγεννιόταν στα φιλιά του Πώς να χωρέσει σελόγια όλη αυτή η πανδαισία των αισθήσεων η αλληγορίατης ζωής Ώρες αργότερα στην εξώπορτα ο Μοράρης τηνπίεσε

laquoΆσε με Κατίγκω να σε συνοδέψω σπίτιraquolaquoΌχι θα μας δουν θα το καταλάβουν όλοιraquo αρνήθηκε ε-

386



κείνη με χάρη έφηβης και ο νους της γέμισε πάλι με ένασωρό αντιρρήσεις

Ο Μοράρης την άφησε να μιλάει μέχρι που οι λέξεις τηςπέθαναν στη σιωπή Την καληνύχτισε με μια σφιχτή αγκα-λιά κι ένα υγρό φιλί

laquoΑύριο Κατίγκω Αύριο και για πάνταraquoΕκείνη με τρόμο περίμενε πως θrsquo άκουγε τη βροντερή

φωνή του Θεού και του πατέρα τηςlaquoΝτροπή σου Κατίγκω Πώς τολμάςraquoΤης ήταν αδύνατο να δεχτεί πως μπορούσε νrsquo αποφασίζει

ελεύθερη για πράγματα που λίγο καιρό πριν της ήταν αδια-νόητα Μέσα στην άμαξα καθώς επέστρεφε σπίτι τηςσυλλογιζόταν αυτή την ευλογημένη ελευθερία νrsquo αφήνει πί-σω τα laquoαπαγορεύεταιraquo της ζωής της νrsquo απορρίπτει όλα ταlaquoπρέπειraquo με τα οποία είχε μεγαλώσει στο περιθώριο της ύ-παρξής της και αποφάσισε πως θα παραδινόταν στον έρω-τά του και μες στην αγκαλιά του θα ζούσε λάμψεις αληθινήςζωής με όσα φιλιά τής είχαν απομείνει και όση αγάπη τήςείχε περισσέψει

Η Ζαμπέτα Χαρβαλιά λιποθύμησε στον κήπο ένα πρωινόστις αρχές Ιουλίου Μόλις είχε επιστρέψει από την Κολο-κυνθού με μια τσάντα γεμάτη χόρτα Η ανάγκη να τρώεισυνέχεια χόρτα ακόμα και ωμά όπως οι κατσίκες είχε γί-νει τις τελευταίες δυο βδομάδες επιτακτική Έβαλε στηφωτιά μια κατσαρόλα με νερό και μέχρι να βράσει βγήκεστον κήπο να πάρει αέρα Έκανε μερικά βήματα ζαλίστη-


387


κε ξαφνικά και σωριάστηκε καταγής Η Ευλαλία η οποίατην παρακολουθούσε από την πόρτα της κουζίνας του με-γάρου Ρώμα έτρεξε γρήγορα και καθώς την είδε πεσμένηστο χώμα της έδωσε δυο δυνατά χαστούκια για να συνε-φέρει τάχα με μια ευχαρίστηση που ακύρωνε τις ταπεινώ-σεις του παρελθόντος όσες είχε υποστεί από τον κακό χα-ρακτήρα της Ζαμπέτας Ήταν μερικές βδομάδες που ηΧαρβαλιά αισθανόταν αδιάθετη ιδίως τα πρωινά Της είχεκοπεί η όρεξη για φαγητό η όρεξη για το βραδινό της τσι-γάρο η όρεξη για να βρίζει τον Κόκο Πρίφτη Το σώμα τηςπονούσε μόνο που το άγγιζε Μια μόνιμη ναυτία την βασά-νιζε και δεν υπήρχε φορά καθώς μαγείρευε που να μην μπειστο μπάνιο δυο τρεις φορές να βγάλει τα σωθικά της

laquoΑυτή η αρρώστια για μένα λέγεται γκαστριάraquo απο-φάνθηκε η Σαμαλτάνα Φυλακτού από πείρα καθώς παρα-τηρούσε τη χλομάδα της Ζαμπέτας και τα κομμένα μάτιαμε τους μαύρους κύκλους

laquoΑστειεύεσαι Γκαστριά με τι Με το Άγιο Πνεύμαraquoτης απάντησε ξαφνιασμένη η Χαρβαλιά laquoΕξάλλου εγώδεν μπορώ να κάνω παιδιά Τα έμμηνά μου είναι ελάχιστακαι σπάνια Έχω κατεστραμμένα σωθικά Μου το έχουνβεβαιώσει και οι γιατροί του στρατιωτικού νοσοκομείουστου Μακρυγιάννηraquo

Σκοτείνιασε η Ζαμπέτα στη δύναμη της ανάμνησης αλ-λά η παραδουλεύτρα τής είχε ήδη βάλει φωτιά Κι ανΜπα δενhellip Είχε από καιρό ξεπεράσει το πένθος της γιατην αδύνατη γονιμότητά της Δεν είχε το κουράγιο νrsquo αρχί-σει ξανά να σκέπτεται και να νιώθει το σώμα της πάλι ζω-ντανό Εξάλλου πώς Κι αν Κι αν εκείνη τη φορά τη μια

388



τη μοναδική Είχε απωθήσει την ανάμνηση στην πιο σκο-τεινή γωνιά του μυαλού της Κάποια βράδια όμως όταν τοθυμόταν καθισμένη στο σκοτάδι του κήπου ανατρίχιαζεΞάπλωνε κατόπιν στο κρεβάτι της και χάιδευε αφηρημένητο laquoνεκρόraquo δάχτυλό της

Καθώς η Ζαμπέτα χειροτέρευε μέρα με τη μέρα η Κατί-γκω έφερε τον οικογενειακό τους γιατρό να την εξετάσει κιεκείνος επιβεβαίωσε την εγκυμοσύνη για την οποία όλοι στοσπίτι ήταν σίγουροι εκτός από την ίδια ndash μωραίνει ο Κύριοςον βούλεται απολέσαι Αμέσως η περίπτωσή της καταγρά-φηκε στα ιατρικά χρονικά του Πανεπιστημίου Αθηνών ως ά-ξια μελέτης γιατί πώς ήταν δυνατό μια γυναίκα που πλησία-ζε τα σαράντα με μια σάλπιγγα και μια ωοθήκη δίχως μη-νιαίο κύκλο και με μια μοναδική επαφή να μείνει έγκυος

laquoΘαύμα Έγινε θαύμαraquo είπαν ομόφωνα η Σαμαλτάνακαι η Ατταλιώ και σταυροκοπήθηκαν

laquoΟι πουτάνες όλα τα καταφέρνουν ακόμα και να γκα-στρώσουν παπάδεςraquo σχολίασε η Ευλαλία την εγκυμοσύνημε ένα περιφρονητικό μειδίαμα

Η Ζαμπέτα πανικόβλητη έκλαψε τρία μερόνυχτα α-σταμάτητα Ρυτίδες μιας πρώιμης ωριμότητας αυλάκωναντο πρόσωπό της Κανένας δεν μπορούσε να καταλάβει τηνπαράξενη αντίδρασή της και το απέδωσαν σε υπερβολικήσυγκίνηση Όταν κατάφερε να μιλήσει φώναξε μέσα στουςλυγμούς της

laquoΈχω το σπόρο του Αρβανίτη μέσα μουraquoΌμως δεν είχε το κουράγιο να βρίσει τον πατέρα του

παιδιού της ούτε να τον κλοτσήσει όταν τον είδε γονατισμέ-νο μπροστά της


389


laquoΑμέσως πρέπει να στεφανωθούμε αμέσως Εγώ είμαιέτοιμος Ζαμπετάκι Πες μου το ldquoναιrdquo και μη με βασανίζειςάλλοraquo την παρακαλούσε ενώ βρισκόταν σε έκσταση

laquoΤα κατάφερες Κόκο Έκανες το θαύμα σουraquo του είπεδιασκεδάζοντας η Κοκόνα Κρυσταλλένια

laquoΑκόμα δε με θέλει κυρία Χρυσολωρά Να της μιλήσε-τε κι εσείςraquo την παρακάλεσε και αναστέναξε σαν να μην υ-πήρχε περίπτωση να βρει κατανόηση

laquoΣτο τέλος θα την καταφέρεις Κόκο Πρέπει να κατα-λάβεις πως η Ζαμπέτα έχει φορτισμένο παρελθόν Επιμονήκαι υπομονή θέλει μόνο η περίπτωσή τηςraquo τον συμβούλεψε

Ο Πρίφτης βγήκε στον κήπο και αγνάντεψε το πράσινοτων δέντρων άκουσε τους γνώριμους ήχους των πουλιώντο θόρυβο της Αθήνας και κατάλαβε πως ο κόσμος δε θα ή-ταν ποτέ πια όπως τον ήξερε γιατί μέσα στην κοιλιά τηςΖαμπέτας Χαρβαλιά μεγάλωνε ο σπόρος του Ένιωσε απε-ρίγραπτη ευτυχία Γονάτισε τότε και φίλησε το χώμα πουπατούσε Έκανε μεταβολή και μπήκε μέσα στην κουζίναΒρήκε τη Ζαμπέτα όρθια στο νεροχύτη Ο Κόκος απομά-κρυνε μαχαίρια πιρούνια και όλα τα αιχμηρά αντικείμεναΆρπαξε το πρόσωπό της στα χέρια του και κόλλησε τα χεί-λη του στα δικά της Εκείνη άνοιξε το στόμα να βγάλει μιακραυγή αγανάκτησης και ο Αρναούτης έσπρωξε τη γλώσσατου μέσα Η Ζαμπέτα είχε αντισταθεί στον Πρίφτη όπωςαντιστεκόταν στις ψείρες αλλά η αγάπη του μεγάλωνε σαντα ζιζάνια του κήπου που ενώ τα έκοβε εκείνα πάλι ξεπε-τάγονταν με μεγαλύτερη δύναμη Κάτω από το γερό χέριτου που κρατούσε ακίνητο το πρόσωπό της κι ενώ η γλώσ-σα του έκανε το laquoγύρο του θανάτουraquo μέσα στο στόμα της η

390



Ζαμπέτα κατάλαβε πως ο πόλεμος εναντίον του ήταν πιαμια πράξη άχρηστης τυραννίας

Ο Φίλιππος είχε γέλιο αυθόρμητο καθαρό βλέμμα σιγου-ριά κατάπινε όλο τον αέρα κι έπιανε όλο το χώρο αλλά ηκαλοσύνη του ήταν εκείνο που σε μάγευε Μάγευε όλους κιέκανε τη Λάουρα έξω φρενών γιατί η ίδια δεν είχε γνωρίσειποτέ τη χαρά της γενναιοδωρίας Της αφαιρούσε κάθε λόγονα τον μισεί Πώς μπορεί κανένας να μισήσει κάποιον όταντου φέρεται με τέτοια καλοσύνη και κατανόηση Θα προτι-μούσε να της φέρεται άσχημα να μην την υπολογίζει ναμην την σέβεται να την βασανίζει για να μπορεί να τον μι-σεί με όλη τη δύναμη της ψυχής της Να μπορεί να κατηγο-ρεί τη μητέρα της

laquoΕίδατε τι τραβάω για σας Πόσο δυστυχισμένη είμαιγια χάρη σας Είδατε τι θυσία έκανα για την οικογένεια Ναπερνάτε όλοι σας καλά κι αφήστε εμένα να καίγομαι να ψή-νομαι στην κόλαση του γάμου μουraquo

Η Λάουρα πολλές φορές ξεχνιόταν στην καλοπέρασητης αγάπης του Φίλιππου και τον άφηνε δίχως να τον πολε-μάει μόνο για να τον ευχαριστήσει αλλά κρατούσε την α-νεξαρτησία της και υπερασπιζόταν τα μυστικά της Εκεί-νος ήθελε στη μήτρα της να φτιάξει τον κόσμο όλο από τηναρχή αλλά οι βραδινοί έρωτες δεν είχαν αποδώσει ακόμηαυτά που περίμενε Κουβαλούσαν και οι δυο το γάμο τουςη Λάουρα ως ένα αβάσταχτο βάρος μια παγίδα ο Φίλιπ-πος ως καθημερινό μαρτύριο να ζητιανεύει την αγάπη της


391


και να μην του την δίνει Μπορούσε να μαρμαρώσει δίπλατης μόνο για να μην την ξυπνήσει Να την βλέπει μέσα στηνηρεμία του ύπνου και να την νιώθει δική του Μόνο τότε ή-ταν στον ύπνο της στη βύθισή της Ο χρόνος περνούσε αλ-λά η Λάουρα ποτέ Ο Φίλιππος είχε μάθει τόσο καλά τη γε-ωγραφία του κορμιού της που μπορούσε να περιγράψει απόμνήμης κάθε γωνιά της κάθε καμπύλη κάθε λεπτομέρειατων αυτιών της των βλεφαρίδων της των δοντιών της τηςβελούδινης επιδερμίδας της των στενών αλλά τονισμένωνγοφών της Η ψυχή της όμως του ήταν άγνωστη

Καθώς οι μέρες μεγάλωναν ήρθε η αλλαγή αθόρυβα Καιήταν αδύνατο στη Λάουρα να θυμηθεί πώς ή να υπολογίσειμε ακρίβεια πότε άρχισε να προσέχει το χρώμα των ματιώντου Φίλιππου το αυθόρμητο χαμόγελό του τα μικρά αυτιάτου την κομψότητα με την οποία έτρωγε τον τρόπο πουσώπαινε ξαφνικά στη μέση μιας συζήτησης γιατί η αλλαγήδεν είναι κάτι το οποίο συμβαίνει από τη μια στιγμή στηνάλλη αλλά είναι μια μακροχρόνια και σιωπηλή διαδικασίαη οποία τις περισσότερες φορές συμβαίνει ερήμην μας Κα-τά τη διάρκεια εκείνων των δύο χρόνων που του είχε κηρύξειτον πόλεμο τον είχε εν τω μεταξύ αγαπήσει Η μεταμόρ-φωσή του από βάτραχο σε πρίγκιπα έγινε μέσα της δίχως νατο καταλάβει Σε όλα βρίσκω εσένα και όλα σε επαναλαμβά-νουν κύριε Ρώμα Άντζουλε Φίλιππε Η ζωή της ήταν δε-μένη μαζί του με χίλιες μικρές λεπτομέρειες μιας δίχρονηςσυμβίωσης Κάθε στιγμή που είχε ζήσει μαζί του έγινε ξαφ-νικά πολύτιμη Μάζευε τις προσωπικές στιγμές τους μέσαστο μυαλό της όπως τα κοσμήματα που της χάριζε μέσαστην μπιζουτιέρα της Όταν ήθελε άνοιγε το κουτί και τα έ-

392



βγαζε έξω να τα θαυμάσει να τα αγγίξει να τα χαϊδέψει ναβεβαιωθεί πως ήταν δικά της χαρισμένα από εκείνον Έτσικαι με τις στιγμές τους Μόνη κλεισμένη στην κάμαρά τηςτις τράβαγε μια μια από το σκοτεινό δωμάτιο της μνήμηςκαι τις απολάμβανε τα υγρά φιλιά του καθώς προσπαθούσενα τα αποφύγει τάχα το βελούδο της φωνής του καθώς πρό-φερε το όνομά της τα χέρια του που έτρεχαν πάνω στο κορ-μί της τα δάχτυλά του που έπαιζαν με τα λυτά μαλλιά τηςτην απελπισία του όταν γεμάτη θυμό τον έδιωχνε από κο-ντά της τη λαχτάρα του νrsquo ανακουφίσει με ποδόλουτρα ταταλαιπωρημένα πέλματά της τον τρόπο που εξέφραζε τηναποδοκιμασία του για το πείσμα της ndashlaquoΜα παιδί μου τι α-ποκοτιάraquondash το πώς της ζητούσε να τον συγχωρήσει για τοπάθος του και πάλι όπως ένας τρελός

laquoΌσο ζω θα σrsquo αγαπώ Λάουρα και μετά το θάνατο μέ-χρι την αιωνιότηταraquo

Είχαν ανατραπεί όλαΑπό το πρωί μέχρι το βράδυ δεν έκανε τίποτε άλλο από

το να σκέπτεται τον Φίλιππο Έχασε την όρεξη για φαγητότην ανάγκη για ύπνο την ηρεμία για όνειρα την ευχαρίστη-ση να κάθεται με τις ώρες στον κήπο δίχως να κάνει τίποτατην ενέργεια για περίπατο στο Βασιλικό Κήπο την ξεγνοια -σιά και τη λαχτάρα για λούσα την ευχαρίστηση να παίζειστο πιάνο τις laquoΠολωνέζεςraquo του Σοπέν Απέκτησε όμως τηνικανότητα να ξεχνάει τα πιο σημαντικά όπως να τρίψει ταδόντια της με σόδα πριν κοιμηθεί να βουρτσίσει εκατό φορέςτα μαλλιά της να περάσει με καστορέλαιο τις βλεφαρίδεςτης να κάνει εκατό επικύψεις εκατό διαστάσεις και τις ει-δικές ασκήσεις για να διατηρήσει τη λεπτή μέση της


393


Ήταν και άλλες οι αλλαγές όμως κι έρχονταν σιγά σιγάσαν μικρά θαύματα Η Λάουρα άρχισε να νιώθει μια επιτα-κτική ανάγκη να κλείσει τις ανοιχτές υποθέσεις που είχε μετη μητέρα της Στην γκρίζα μονοτονία των χειμωνιάτικωνημερών με ένα καταθλιπτικό ψιλόβροχο η Λάουρα γύριζεσυχνά στο πατρικό της

laquoΟ δολοφόνος επιστρέφει πάντα στον τόπο του εγκλή-ματοςraquo ψιθύριζε η Θάλεια όταν την έβλεπε στο σαλόνι νακάθεται μαζί με τη μητέρα τους μπροστά στο τζάκι

Οι δυο τους άλλοτε αμίλητες άλλοτε με παύσεις κουβέ-ντιαζαν για το Μονρεάλε αλλά και για το παρελθόν τηςΚατίγκως για τα παιδικά χρόνια της στην Πόλη και αργό-τερα στην Αθήνα για τους παππούδες και τις γιαγιάδεςγια τις οικογένειες των Χρυσολωράδων και των Αλφιέριαλλά και για εκείνη την περίοδο της καταστροφής την ο-ποία είχαν όλες προσπαθήσει να ξεχάσουν

Μα τι θέλει η κόρη μου κι ανασκαλεύει περασμένα-ξε-χασμένα σκεφτόταν η Κατίγκω με πόνο ψυχής καθώς έ-νιωθε άβολα με την περίεργη νοσταλγία της κόρης της

Η Λάουρα όμως είχε ανάγκη να γυρίσει πίσω στις ρίζεςτης και στην ίδια τη μητέρα της Ίσως δεν ήταν η Κατίγκωπου έφταιγε για τις άσχημες σχέσεις τους αλλά το μέτρο μετο οποίο η Λάουρα την μέτραγε μέχρι τότε Ερευνώντας τηνιστορία της οικογένειάς της άρχισε να κατανοεί τη δυναμικήαλλά τόσο τρωτή μητέρα της και το λαμπρό αλλά αδύναμοπατέρα της με τρόπο που δεν την έκανε να τον αγαπάει λιγό-τερο της έδινε όμως τη δυνατότητα νrsquo αγαπάει τη μητέρα τηςπερισσότερο Καταλάβαινε πως η ίδια ήταν ένα κομμάτι απόόλα όσα υπήρξαν πριν από τη γέννησή της πρόσωπα και γε-

394



γονότα Αντιλαμβανόταν ότι όσο περισσότερες λεπτομέρειεςγνώριζε για το παρελθόν τόσο περισσότερο κατανοούσε τονεαυτό της Ό τι είχε συμβεί ήταν μέρος της ταυτότητάς τηςκαι γνωρίζοντάς το την βοηθούσε νrsquo αλλάξει το μέλλον τηςΔεν είχε σημασία πόση απόσταση είχε προσπαθήσει να κρα-τήσει η μητέρα της της ανήκε και η ίδια ανήκε στη μητέρατης και αυτό δεν ήταν δυνατό να το αλλάξει με τίποτα

Ένα κυριακάτικο μεσημέρι που έλειπε ο Φίλιππος σε τα-ξίδι η Κατίγκω μάζεψε την οικογένειά της στο σπίτι της καικάθισαν όλες μαζί με την Κοκόνα Κρυσταλλένια όπως πα-λιά στο τραπέζι της καλής τραπεζαρίας γεμάτο με όλα τακαλά του Θεού γιατί η Κατίγκω ήθελε να γιορτάσει εκείνητην παράξενη φεγγοβολή του τελευταίου καιρού στο βλέμματης Λάουρας Ήθελε να γιορτάσει το πείσμα της Θάλειας γιαμια καριέρα ζωής την οποία η Κατίγκω δε συμμεριζόταναλλά αποδεχόταν ως επιλογή της επαναστάτριας κόρης τηςΉθελε να γιορτάσει τις επιτυχίες και τους επαίνους της μο-ντέρνας Δανάης αλλά κι εκείνο τον απαγορευμένο έρωτα μετον οποίο η σιγανοπαπαδιά κόρη της τους είχε ξαφνιάσει Ή-θελε να γιορτάσει το γάμο της Κοκόνας Κρυσταλλένιας αλλάκαι τη δική της μυστική ζωή και ήταν βέβαιη πως θα ερχό-ταν η στιγμή που πετώντας από πάνω της και την τελευταίααναστολή θα τους ανακοίνωνε και τη δική της αλλαγή Γιατίλίγο λίγο είχε πάψει να ενδιαφέρεται για τα λεφτά για τηγνώμη της Μαργιόλας για τη γνώμη του κόσμου για τηγνώμη των κοριτσιών της Υπάρχει πάντα στη ζωή ανοιχτόςένας παρθένος δρόμος προς την αλήθεια

Η Ζαμπέτα με τη φουσκωμένη κοιλιά της μπήκε στηντραπεζαρία κρατώντας τη σουπιέρα


395


laquoΒάλε ένα ακόμα σερβίτσιο στο τραπέζι και κάθισε ναφας μαζί μας Ζαμπέταraquo είπε η Κατίγκω

Εκείνη την κοίταξε με αμηχανία και κοκκίνισε μέχρι τιςρίζες των μαλλιών της Μπα σε καλό τους Τι είναι αυτές οιαισθηματικές σαχλαμάρες που τις έπιασαν όλες σήμερα

laquoΓρήγορα μην αργείςraquo την πρόσταξε η Κατίγκω και ηΖαμπέτα έβαλε ένα ακόμα πιάτο στο τραπέζι και κάθισεδειλά να φάει με τα αφεντικά Η Κατίγκω άπλωσε το χέριτης και της χάιδεψε την κοιλιά

Και να έξι γυναίκες η καθεμιά με το δικό της ειδικό βά-ρος στο σώμα και στην ψυχή κάθονται στο τραπέζι καιτρώνε Προσμένουν ένα φωτεινότερο μέλλον το οποίο εκτων προτέρων είναι αδύνατο να το φανταστούν όπως πριναπό μερικά χρόνια δεν είχαν φανταστεί πως θα ερχόταν κά-ποτε η μέρα που μέσα από προσωπικές διαδρομές θα έ-φταναν να μοιράζονται και οι έξι ένα γεύμα δίχως να αισθά-νονται σαν ακροβάτες σε τεντωμένο σκοινί

Όπως κάθονταν όλες μαζί στο τραπέζι η Λάουρα σή-κωσε τα μάτια της και απέναντί της αντίκρισε τη μητέρατης Κοιτάζοντάς την ανακάλυψε ξαφνικά πόσο πολύ τηςέμοιαζε Ω Θεέ μου δε θέλω να της μοιάζω σκέφτηκε α-μέσως και της έκανε καλό να το παραδεχτεί γιατί τότε καιμόνο τότε θα μπορούσε συνειδητά να δει τα καλά στοιχείατης Κατίγκως και να τα εκτιμήσει και συγχρόνως νrsquo ανα-γνωρίσει και να εκτιμήσει τον ίδιο της τον εαυτό Μπορού-σε τότε και μόνο τότε να έχει επιλογές στη ζωή της Ναδιαλέξει να μην ακολουθήσει το δρόμο της μητέρας της ή νrsquoαποφύγει να κάνει τα ίδια λάθη με εκείνη Και τότε σε μιαστιγμή φώτισης ένιωσε βαθιά μέσα της πως δεν ήθελε πια

396



να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον της μητέρας της Αργότε-ρα βγαίνοντας από την τραπεζαρία στάθηκε μπροστάστην Κατίγκω και ξαφνικά την αγκάλιασε Εκείνη κοίταξετην κόρη της παραξενεμένη Δεν μπορούσε να θυμηθεί πότεήταν η τελευταία φορά που είχαν αγγίξει η μια την άλληΉθελε να την ρωτήσει laquoΓιατί Γιατί αυτή η ξαφνική αγκα-λιάraquo αλλά θεώρησε απαραίτητο να σωπάσει Την αγκάλια-σε και η Κατίγκω σιωπηλά γιατί τα λόγια δεν είχαν θέσηανάμεσά τους εκείνη τη στιγμή Με το ένστικτο της μάναςκατάλαβε πως για κάποιον ανεξήγητο λόγο που ίσως δε θαμάθαινε ποτέ ο πόλεμος εκείνος ο πόλεμος που είχε αρχί-σει πολλά χρόνια πριν ανάμεσά τους είχε επιτέλους λήξει

Η Ζαμπέτα έφερε στη Λάουρα το νέο το ΣεπτέμβρηΕίχαν περάσει όλοι μαζί το μήνα Αύγουστο στο Νέο Φάλη-ρο Ο Φίλιππος Ρώμας είχε νοικιάσει έναν όροφο στο ξενο-δοχείο laquoΑκταίονraquo απέναντι από τη laquoΦαληρική Ταραντέ-λαraquo με θέα τη θάλασσα κι εκεί μεταφέρθηκαν και οι δυοοικογένειες για τις καλοκαιρινές διακοπές μαζί με τηνΚοκόνα Κρυσταλλένια και τον Τιμολέοντα Χρυσολωρά ΟιΜπαλτατζήδες και ο Βικέντιος Μοράρης ήταν συχνοί επι-σκέπτες Μόνο η Ζαμπέτα έμεινε στο σπίτι Η εγκυμοσύ-νη προχωρούσε ενώ η σχέση της με τον Πρίφτη έμενε στά-σιμη

laquoΤώρα που θα μείνεις μόνη με τον Κόκο κοίταξε να τουπεις το ldquoναιrdquo να τελειώνουμε με αυτό τον πόλεμο Ζαμπέ-τα Να στήσετε οικογένεια Δεν είναι σωστό το παιδί σου ναμεγαλώσει δίχως πατέρα Αν δε σκέπτεσαι τον εαυτό σουκαι δε σε πειράζει να ζεις αστεφάνωτη σκέψου εκείνο πουθα γεννηθεί Θα σου άρεσε να το αποκαλούν μπάσταρδοraquo


397


της είπε αυστηρά η Κατίγκω και κοίταξε την κοιλιά τηςπου είχε αρχίσει να φουσκώνει

laquoΔεν μπορώ να πω το ldquoναιrdquo σε έναν άντρα που ονομάζε-ται Κόκος και είναι και Αρβανίτηςraquo της απάντησε η Χαρ-βαλιά με μια σπίθα ξεθυμασμένης οργής

laquoΤο όνομά του και η εθνικότητά του δε σrsquo εμπόδισαν ό-μως να κοιμηθείς μαζί του Ζαμπέταraquo την αποστόμωσε ηΚατίγκω

Αλλά εκείνη δεν της χαρίστηκε έτοιμη την είχε την απά-ντηση

laquoΔε φταίω εγώ κυρία Χρυσολωρά Φταίει ο αέρας του σπι-τιού Κάτι περίεργο γίνεται εδώ και καιρό μέσα σrsquo αυτό το σπί-τι Γάμοι φανεροί αλλά και κρυφοί έρωτες έχουν αλλάξει τηνατμόσφαιρα και παρασύρθηκα ενώ δεν ήθελαraquo της απάντησεη Ζαμπέτα και την λοξοκοίταξε με τα παρδαλά μάτια της

laquoΘέλω να γυρίσω και να σε βρω τουλάχιστον αρραβω-νιασμένη επίσημαraquo της είπε η Κατίγκω αγνοώντας το υ-πονοούμενο καθώς έβγαινε από την κουζίνα για να έχει ε-κείνη τον τελευταίο λόγο

Όταν θα επέστρεφαν θα την έβρισκαν ήδη παντρεμένημε τον Κόκο Πρίφτη γιατί η Ζαμπέτα θα τολμούσε να ρι-χτεί στον κίνδυνο με χίλιες επιφυλάξεις διεκδικώντας ό-μως μια ζωή ολόκληρη

Όταν γύρισαν αρχές Σεπτεμβρίου η Ζαμπέτα βρήκεευκαιρία και πλησίασε τη Λάουρα στον κήπο

laquoldquoΚόμισσαrdquo όταν λείπατε κάτι άκουσα για τον κύριοΡώμα από την οικονόμο των Βλαχάκηδων η οποία το ά-κουσε από την υπηρέτρια του θιασάρχη Καραπάνουhellipraquo

Η Λάουρα δεν την άφησε να τελειώσει Ξαφνιασμένη και

398



με την καρδιά να χτυπάει ξέφρενα διέκοψε τους ανευλαβείςυπαινιγμούς της Χαρβαλιά με μια χειρονομία

laquoΔε θέλω νrsquo ακούσω τα κουτσομπολιά των υπηρετριώνraquoΌπως και να το κάνουμε όμως ένα κουτσομπολιό είναι

πάντα ένα κουτσομπολιό και η ανησυχία που της προκα-λούσε η σκέψη πως ο Φίλιππος μπορεί να είχε ερωμένη τηντρέλαινε Ήταν σίγουρη πως αυτό δε θα το άντεχε Όλα δι-κά της τα ήθελε Και να τον απωθεί και να τον αρνείται αλ-λά και να είναι μονάχα δικός της Έτσι είναι από καταβολήςκόσμου Οι ωραίες γυναίκες τα θέλουν όλα δικά τους Λεςκαι τους τα χρωστάει η ζωή

Το φεγγάρι μονοπωλεί τον ουρανό Ο Φίλιππος γονατισμέ-νος της πλένει τα πόδια Μα τι ήταν αυτό που η απέχθειάτης και η αδιαφορία της προς εκείνον δεν κατόρθωνε να εξο-λοθρεύσει μέσα του και τον ωθούσε να συνεχίζει τα βραδινάποδόλουτρα και να την αγαπάει με τέτοιο απόλυτο τρόποΤης σκουπίζει τα πόδια και σηκώνεται Στέκεται και τηνκοιτάζει όπως τόσες χιλιάδες φορές έχει κάνει στα δυοχρόνια του γάμου τους Εξερευνά το πρόσωπό της αναζη-τώντας κάποιο σημάδι αλλαγής Αλλά η Λάουρα ξέρει νατου κρύβεται Κάτι την κάνει τελικά να σηκώσει τα μάτιατης και να τον κοιτάξει όχι θόρυβος αλλά η σιωπή του Υ-πάρχει κάτι στο βλέμμα του λες και την ξεγυμνώνει καιγιrsquo αυτό την κάνει ξαφνικά τρωτή Για πρώτη φορά παρα-τηρεί στα χαρακτηριστικά του Φίλιππου την ευγένεια τηςφυλής Μέσα στα πράσινα μάτια της η Αθήνα η οδός Πα-


399


νεπιστημίου το μέγαρο Ρώμα η κρεβατοκάμαρά της ογάμος της μεταμορφώνονται σε μια περιπέτεια Σκέπτεταιπως έχει αλλάξει πως δεν αναγνωρίζει πια τον εαυτό τηςκαι θυμώνει Είναι δυνατό να γίνει κανένας ξένος με τον ε-αυτό του Ποια είναι η Λάουρα Αλφιέρι Τι ζητάει από τηζωή Τι πιστεύει για την αγάπη Ποια είναι η σημερινή Λά-ουρα και ποια ήταν τότε δυο χρόνια πριν τον καιρό που πί-στευε πως μοναδικό της καθήκον ήταν να διατηρήσει την ο-μορφιά της Όσα τής έχουν συμβεί τα τελευταία δυο χρόνιαδεν τα έχει θελήσει ούτε τα έχει επιλέξει Επέλεξε μόνο ναμείνει ξυπόλυτη και νrsquo αρνηθεί την αγάπη Τώρα είναι αιχ-μάλωτη των επιλογών της

Ο Φίλιππος την κοίταζε και την ήθελε Λαχταρούσε νατην αγκαλιάσει να νιώσει το βάρος της πάνω του να παρα-βιάσει τη σιωπή της Εκείνη τη στιγμή όλα όσα αποτελού-σαν τον καινούργιο εαυτό της της φάνηκαν ανεξήγητα παρά-ξενα ωραία αλλά και τρομακτικά μαζί Ένιωσε αβάσταχτητην παγίδα στην οποία την είχε φυλακίσει το πείσμα της Ε-πιθυμούσε να γυρίσει πίσω αλλά δεν ήξερε πώς Πώς νrsquo α-φήσει την περηφάνια της Θα ήταν σαν να παραδεχόταν πωςέκανε λάθος Σαν να ζητούσε συγγνώμη από τον laquoκαρβου-νιάρηraquo και αυτό δεν το ήθελε Προτιμούσε να πέθαινε καλύ-τερα Αλλά σε ποιον είχε κάνει κακό τόσα χρόνια με το θυμότης εκτός από τον εαυτό της Είχε απαρνηθεί την αγάπη γιατο μίσος την ελπίδα για την απελπισία τη ζωή για το θάνα-το Μόνο τώρα ύστερα από χρόνια θυμού η Λάουρα με τοένστικτο της ενήλικης ερωτευμένης γυναίκας καταλάβαινετη συμπεριφορά της μητέρας της Αγαπούσε τον ΦίλιπποΡώμα Αυτό ήταν το μυστικό της και δε χρειαζόταν να το

400



μάθει κανένας Ήθελε να γυρίσει πίσω αλλά δεν ήξερε τοντρόπο Σήκωσε τα μάτια της Ο Φίλιππος την κοίταζε με τοερωτευμένο βλέμμα του και η Λάουρα κατέγραψε τους κρα-δασμούς της καρδιάς του Ένιωσε ξαφνικά παγιδευμένη στοπείσμα της και από τα νεύρα της κλότσησε τη λεκάνη Χύ-θηκε το νερό στο πάτωμα κι έσπασε η πορσελάνη με θόρυβοΗ Λάουρα βύθισε και τους δυο τους στην άβυσσο Ακολού-θησε μια σιωπή λες και πέθανε κάτι Ο Φίλιππος έτσι ό-πως την κοίταζε συνειδητοποίησε πως δε θα μάθαινε ποτέτις σκέψεις που κρύβονταν μέσα στο μυαλό της πως ποτέστα χρόνια που έρχονταν δε θα έπαυε να τον εκπλήσσει με τησυμπεριφορά της τις περίεργες ιδέες της τις αδυναμίες τηςακόμα και τις κακίες της κι ένιωσε πως δεν το άντεχε άλλοΠως έπρεπε να κάνει κάτι για να σώσει τον εαυτό του Άφη-σε τη ζημιά στο πάτωμα άνοιξε την ενδιάμεση πόρτα καιμπήκε στο δωμάτιό του

Κάθισε στην πολυθρόνα με ασίγαστο έναν καημό Ένακύμα φούσκωνε μέσα στο στήθος του και δεν μπορούσε νατο σταματήσει Τότε ως πραγματικός άντρας άφησε ελεύ-θερα τα δάκρυά του κι εγκαταλείφτηκε σrsquo ένα ευεργετικόκλάμα Έμεινε εκεί καθισμένος στο έλεος της απελπισίαςτου με τη γνώση πως ήταν εφήμερος πως θα έφευγε απότη ζωή και δε θα είχε κατορθώσει να την κατακτήσει Δεντου είχε μείνει καμιά ελπίδα γιατί την γνώριζε πια καλάΤην ζούσε καθημερινά μέσα από τη στέρησή της Έπειτα α-πό εκείνο το βράδυ που σημάδεψε μια καινούργια φάσηστην κοινή τους ζωή ο Φίλιππος δεν πήγε ξανά στο δωμά-τιό της Η Λάουρα μάταια τον περίμενε Ο κόσμος της ό-πως τον είχε κτίσει πάνω στη σιγουριά της αγάπης του α-


401


νατράπηκε Από τη νοσταλγία σκεπτόταν με ευχαρίστησηακόμα και τις πιο εκνευριστικές συνήθειες της κοινής τουςζωής το ροχαλητό τους αναστεναγμούς το καθάρισμα τηςμύτης τον πρωινό βήχα Είχε χάσει τον πατέρα της το πιοσημαντικό πρόσωπο στη ζωή της και τώρα έχανε και τονΦίλιππο τον άνθρωπο που αγαπούσε περισσότερο διότι δεθrsquo αγαπούσε ποτέ πια έτσι με εκείνη την άμετρη εμπιστο-σύνη και αγάπη που ήταν ικανή νrsquo αγαπήσει όπως όταν ή-ταν μικρό παιδί πριν γνωρίσει τον κόσμο τους άλλους καιτον ίδιο της τον εαυτό με εκείνη την τρυφερότητα και προ-σήλωση με εκείνο το πάθος αλλά και την απόγνωση Έτσιτον αγαπούσε αυτό τον άντρα αυτό τον laquoκαρβουνιάρηraquo μετα εκλεπτυσμένα γούστα που ήταν ικανός να την αγαπάειόπως είναι έτσι κακιά έτσι στριμμένη έτσι περήφανη έτσιδύσκολη έτσι παλιοχαρακτήρας δίχως να προσπαθεί νατην αλλάξει ή να της ζητάει να μην είναι ο εαυτός της

Δέκα νύχτες μάταια τον περίμενε η Λάουρα νύχτες έλλει-ψης και στέρησης Και θα μπορούσε να περιμένει τον Φί-λιππο μια ζωή μέχρι να περάσει το κατώφλι της Ακριβώςεκείνη τη στιγμή κατάλαβε πως περίμενε εκείνο που δε θαερχόταν ποτέ αν η ίδια δεν το ζητούσε πως μπορούσε νακάνει κάτι καλύτερο από το να περιμένει να έρθει ο Φίλιπ-πος σrsquo εκείνη Μπορούσε να πάει η ίδια σrsquo αυτόν Η ζωή είναιμικρή κι εκείνη αύριο μπορεί να μην ήταν ζωντανή Η ζωήείναι τελικά μια ανατριχίλα που φεύγει γρήγορα Και αν οθάνατος ερχόταν δεν ήθελε να την βρει θυμωμένη Δεν ήθε-

402



λε πια να κάνει πόλεμο Η ζωή δεν αναβάλλεται Η ζωή βρί-σκεται αλλού Όχι στα γεγονότα αλλά στο πώς έχουν βιω-θεί τα γεγονότα Η ζωή δεν είναι ένα πράγμα μόνο Είναι έ-να ολόκληρο σύστημα από επιλογές και συνέπειες Ίσως ναμην της δινόταν άλλη ευκαιρία Και ίσως η ζωή να μην είχεχαθεί εντελώς Έξω έβρεχε και για πρώτη φορά βρήκε τημελωδία της βροχής σαν ένα κοντσέρτο σε ρε μινόρε Θαχρειαζόταν όλη τη δύναμη και κάτι περισσότερο για τιςμέρες τους μήνες τα χρόνια που έρχονταν κατά τα οποίαανεξέλεγκτα φοβερά εξαιρετικά ενδιαφέροντα αλλά καικαταστροφικά γεγονότα μπορούσαν να της συμβούν οποιαν-δήποτε στιγμή Δεν ήταν σε θέση να τα αποφύγει ούτε μπο-ρούσε να προσποιηθεί πως δε θα συνέβαιναν Γνώριζε όμωςπως μπορούσε να τα αντιμετωπίσει με ανοιχτό μυαλό Δέ-κα νύχτες δίχως τον Φίλιππο είχαν ανοίξει μιαν άβυσσο μέ-σα της Είχαν ζήσει μαζί δυο ολόκληρα χρόνια δυο ξένοιμα τώρα καταλάβαινε πως δεν υπήρχε αιτία αρκετή για νακαταστρέψει κανένας τη ζωή με τέτοιο τρόπο Δεν υπάρχειθυμός και πείσμα που νrsquo αξίζουν τέτοια θυσία Τι θα έκανεαν ο Φίλιππος δεν ξαναρχόταν κοντά της Δε θα μπορούσενα το αντέξει Και τότε κατάλαβε πως αυτό δεν ήταν αλή-θεια Δεν υπήρχε τίποτα στον κόσμο που να μην μπορεί νrsquoαντέξει ούτε απώλεια που να μην μπορεί να ξεπεράσειΜπορούσε να επιβιώσει από τα πάντα και ακριβώς γιrsquo αυ-τό με όλη της την επίγνωση διάλεγε να είναι μαζί τουΔιάλεγε να σώσει το γάμο της

Η πανσέληνος βγήκε από τα σύννεφα και σκόρπισε το α-σήμι της πάνω στα ξανθά μαλλιά της Λάουρας laquoLuz deLunaraquo της φάνηκε πως άκουσε τη φωνή του πατέρα της


403


και η απουσία της αγάπης του δεν την έκανε κομμάτια ό-πως άλλοτε Πίσω από την ενδιάμεση κλειστή πόρτα άκου-σε τους γνώριμους θορύβους του Φίλιππου στο διπλανό δω-μάτιο Άνοιξε την ντουλάπα της κι εκεί στο βάθος ξεχα-σμένο από μια εποχή μακρινή όπως ένα αποξηραμένο μπου-κέτο από μια γιορτή που έχει τελειώσει βρήκε το κουτί μετα νυφικά της παπούτσια Τα έβγαλε με προσοχή σαν ναφοβόταν μην τα πονέσει λες και ήταν το σημαντικότεροκομμάτι της προίκας της και τα φόρεσε Της ήρθαν στενάΑπό τη δίχρονη ξυπολυσιά τα πόδια της είχαν αλλάξει φόρ-μα Σηκώθηκε Δοκίμασε δυο τρία βήματα παραπατώνταςόπως ο ανάπηρος που από θαύμα βρίσκει την υγειά τουlaquoΆρον τον κράβαττόν σου και περιπάτειraquo Η ζωή της έπαιρ-νε τις οριστικές της διαστάσεις Στάθηκε μπροστά στον κα-θρέφτη της τουαλέτας της Κοιτάχτηκε στην ανταύγεια τουκαι συλλάβισε το όνομά του Με προσοχή μελέτησε τα δυοχρόνια που είχαν κατασταλάξει πάνω στο πρόσωπό της Τοπρόσωπό της εκείνο από το παρελθόν αγνώριστο τώρατην κοίταζε με την κατανόηση του μέλλοντος Ήταν δά-κρυα εκείνες οι σταγόνες που κυλούσαν στα μάγουλά της κιέπεφταν στα χέρια της διαφορετικά απrsquo όσα είχε κλάψειμέχρι τότε δάκρυα παράξενα ίσως κι ευτυχίας Έβγαλε τηρόμπα της και κατόπιν τη νυχτικιά της κι έμεινε γυμνή ό-πως η αλήθεια Είχαν μαζευτεί πολλά ψέματα στη ζωή τηςκαι ήταν αποφασισμένη να τα καθαρίσει Ή τώρα ή ποτέΔιάλεξε το εδώ και τώρα Έτσι ταπεινή και γυμνή από ψευ-τιές υποκρισίες τερτίπια θυμούς πείσματα λανθασμένεςπεποιθήσεις είχε την εντύπωση εκείνη τη στιγμή πως πα-ντρευόταν τον καινούργιο της εαυτό πως αυτός ήταν ο πραγ-

404



ματικός της γάμος Ένιωσε μέσα της μια ανείπωτη ευτυ-χία Μια ευτυχία που γεννήθηκε μέσα από μίσος θυμό α-ντάρα και πείσμα Ένιωθε την ανάγκη να του ζητήσει συγ-γνώμη για τις ώρες που δεν είχαν γίνει δικές τους και νατου δώσει πολλή αγάπη όση τού στέρησε στο δρόμο του θυ-μού και του πείσματος Έτσι γυμνή φορώντας μόνο τα νυ-φικά της παπούτσια πλησίασε στην ενδιάμεση πόρτα τηςκρεβατοκάμαράς της εκείνη που ώς τότε την χώριζε απότην πραγματική ζωή Τα δάχτυλά της αγκάλιασαν το χε-ρούλι Πήρε μια βαθιά ανάσα από ελπίδα και την άνοιξε

13


405



hellip Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς οι υπόλοιποι χειρότεραγιατί

χάσαμε την υπομονή μαςλησμονήσαμε τις ρίζες μαςεξουθενωθήκαμε σε άσκοπες συγκρίσειςαμφισβητήσαμε την αξιοπιστία των λέξεωναπορρίψαμε το αυτονόητοεξαντληθήκαμε σε περιγραφές δίχως σημασίαμνημονεύσαμε τα μάταιαχάσαμε το φιλότιμό μαςδικαιολογήσαμε τις συμφορές μαςαρνηθήκαμε τα θαύματα καιξεχάσαμε πως στην Αθήνα όλα αλλάζουν

και όλα παραμένουν τα ίδιαhellip

407


Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α

Αδαμοπούλου Αρχοντία ndash Καρδαμίτση-Αδάμη Μάρω ndash Κωνστα-ντίνου Φανή Αθήνα τότε και τώρα Εικόνες του χθες και τουσήμερα Φωτογραφίες διασήμων φωτογράφων Αθήνα Δημο-σιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη 2008

Καιροφύλας Γιάννης Η Αθήνα της Μπελ Επόκ Αθήνα ΕκδόσειςΊρις 2001

Καιροφύλας Γιάννης Η ρομαντική Αθήνα Αθήνα Εκδόσεις Φι-λιππότη 1996

Καιροφύλας Γιάννης Οι έρωτες των Αθηναίων Εκδόσεις Φιλιππό-τη 2002

Καιροφύλας Γιάννης Οι πρώτοι έμποροι των Αθηνών Αθήνα Εκ-δόσεις Φιλιππότη 1999

Καιροφύλας Γιάννης Τα μεγάλα laquoτζάκιαraquo της Αθήνας ΑθήναΕκδόσεις Φιλιππότη 2003

Καιροφύλας Γιάννης Τοπωνύμια της Αθήνας του Πειραιά καιτων περιχώρων Αθήνα Εκδόσεις Φιλιππότη 1995

Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη Ζωή Ε Ο Ελαιώνας Της Αθήνας ΑθήναΕκδόσεις Φιλιππότη 2006

Σκουμπουρδή Άρτεμις Αθήνα Μια Πόλη Μαγική Αθήνα Εκδό-σεις Ι Σιδέρης 2004

Μουσεία εφημερίδες περιοδικά Ίντερνετ

408


Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ

Αυτό το μυθιστόρημα δε θα μπορούσε να είχε γραφεί δίχως τη συν-δρομή ορισμένων ανθρώπων

Ευχαριστώ το δημοσιογράφο κύριο Γιάννη Καιροφύλα για όλεςτις πληροφορίες τις οποίες άντλησα από το αναλυτικό του έργο ζωήςπάνω στην ιστορία της Αθήνας και των Αθηναίων

Ευχαριστώ την Τένη Βαλεριάνου για το αρχείο του προπάππουτης Αριστοτέλη Ρωμαΐδη επίσημου φωτογράφου των ανασκαφώντου Ερρίκου Σλίμαν

Ευχαριστώ τη Μαρία Μίχου για τη γάτα της με τα δυο ονοματε-πώνυμα και για τις διαφωτιστικές συζητήσεις μας

Ευχαριστώ τον επιμελητή μου Δημήτρη Λυμπερόπουλο για τηνεξαιρετική συνεργασία μας όλα αυτά τα χρόνια

Ευχαριστώ όλους εκείνους οι οποίοι μού επέτρεψαν να μπω στηζωή τους και πλούτισαν τη δική μου χαρίζοντάς μου τις ιστορίες τους

Ευχαριστώ το σύζυγό μου και το γιο μου για την υπομονή τηνηθική υποστήριξη και τη μαγειρική κατά τους δεκαοχτώ μήνες πουχρειάστηκα για τη συγγραφή αυτού του μυθιστορήματος

409



ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΗΛΑΣ ΛΑΠΑΤΑ


ΜΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΜΕ ΑΠΛΑ DIDOT amp PORSON

ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΕΚΔΟΤΙ

ΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ ΤΗ

ΜΑΚΕΤΑ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Ο ΑΝΤΩΝΗΣ

ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΤΑ ΦΙΛΜ ΚΑΙ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΟ

ΝΤΑΖ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟ laquoΑΝΑΓΡΑΜΜΑraquo Η ΠΡΩΤΗ

ΕΚΔΟΣΗ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ laquoΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ ΑΤ

ΤΙΚΗΣraquo ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ laquoΘ ΗΛΙΟ

ΠΟΥΛΟΣ ndash Π ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΣ ΟΕraquo ΤΟ ΜΑΪΟ ΤΟΥ 2010

ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ



Οι κόρες του νερούΜυθιστόρημα

W

Ελληνισμός της διασποράς 1791-1913 Βραΐλα ΒιέννηΚωνσταντινούπολη Αμβέρσα Με φόντο την πλούσια τοι-χογραφία μιας εποχής χωρίς επιστροφή και με άξονα τις συ-νέπειες που έφεραν δύο μεγάλες οικολογικές καταστροφέςστον ποταμό Δούναβη στη φύση και τη ζωή των ανθρώπωντέσσερις Ελληνίδες τέσσερις γενιές της ίδιας φαμίλιας τέσ-σερις σπουδαίες γυναίκες μοιράζονται μέσα σε έναν ολόκλη-ρο αιώνα το ίδιο κύτταρο και την ίδια απόγνωση Αικατερί-νη Χατζηγιάννη η αρχόντισσα Ναταλία Πατρικίου η μά-γισσα Αντωνία Μανωλάτου η προσαρμοστική ΦιλομήλαΛαπατά η περήφανη Στην Ευρώπη των πολιτισμικών αλ-λαγών του 19ου αιώνα και με ένα ελληνικό κράτος στα σπάρ-γανα κάθε ηρωίδα ζει τη δική της ιστορία με περιπέτειεςπάθη μονομαχίες έρωτες δράματα και επίγνωση με κοινόπαρονομαστή πάντα την αναζήτηση του νοήματος της ζωής



Lacryma Christi - Το δάκρυ του ΧριστούΜυθιστόρημα

W

laquoΜε λένε Λάκρυμα Κρίστη Ρούγιου όμως παρά το πομπώδεςόνομά μου που θα έπρεπε να εμπνέει σεβασμό κρυφά όλοι με α-ποκαλούν laquomaledettaraquo δηλαδή κακορίζικη Γενnot νήnot θηκαστη Σαρδηνία ένα νησί που έχει έναν περίεργο άγριο αέρα καικατοικείται από μια ράτσα ανθρώπων κοντών δραnot στήριωνκαι θαρραλέων των οποίων οι μυστηριώδεις ρίζες είναι ανεξή-γητες Όταν κοιτάζω πίσω στη δική μου αρχή βλέπω πως ή-ταν κάθε άλλο παρά συνηθισμένηraquo

Μέσrsquo από τις περιπέτειες μιας ασυνήθιστης γυναίκας Ελλη-νίδας από τη laquoMagna Greciaraquo (Μεγάλη Ελλάδα) του 1850θίγονται σπουδαία θέματα όπως οι πρωταρχικές θεμελιώ-δεις σχέσεις μας με τους γονείς και το Θεό η υποκρισία τηςκοινωνίας και της Eκκλησίας ο θυμός το μίσος και η εκδί-κηση η αγάπη και ο έρωτας οι πολύ προσωπικές μας σχέ-σεις και η συγχώρεση ως στάση ζωής και ανάγκη για ειρή-νη Η ηρωίδα του μυθιστορήματος ένας ορκισμένος εχθρόςτου εαυτού της παντρεμένη με τον επιχειρηματία-οινοπα-ραγωγό Άγγελου Ρούγιου έχει περάσει μιαν εφηβεία τραυ-ματισμένη μια νιότη σπαταλημένη και μιαν ωριμότητα πο-νεμένη Τώρα ανίκανη να ονειρευτεί να νιώσει χαρά και ναβρει ικανοποίηση έρχεται επιτέλους αντιμέτωπη με τουςδαίμονες που πενήντα χρόνια μεγαλώνει μέσα της και ξεκι-νάει ένα οδυνηρό οδοιπορικό προς την αυτογνωσία



Εις το όνομα της μητρόςΜυθιστόρημα

W

Ο Θεός φαίνεται να έχει εγκαταλείψει τον Παράδεισο Έναςολόκληρος κόσμος που κινείται ασταμάτητα σ ένα δραματι-κό ναπολιτάνικο παλκοσένικο του περασμένου αιώνα Οιπρωταγωνιστές πολλοί άνθρωποι άγγελοι δαίμονες φα-ντάσματα

Mυθιστορηματική αναπαράσταση μιας άγνωστης πραγ-ματικότητας του Ελληνισμού της Διασποράς από τη συγ-γραφέα των βιβλίων Οι κόρες του νερού και LacrymaChristi - Το δάκρυ του Χριστού το τρίτο και τελευταίο μέ-ρος της τριλογίας με ηρωίδα την Αμαλία Κορωναίου η ο-ποία ξεκινάει ένα ταξίδι στη Νάπολη της Ιταλίας σε αναζή-τηση της μητέρας της για να καταλήξει στην αυτογνωσίαΈνας μεγάλος έρωτας ένα αβάσταχτο μίσος ένα τραγικόέγκλημα Mια ιστορία γεμάτη πάθος όπου μπερδεύονταιπραγματικότητα και φαντασία μνήμη και μύθος πόθοι καιέχθρες έγκλημα και τιμωρία Ένα καλειδοσκόπιο χαρα-κτήρων ένα μυθιστόρημα που προσεγγίζει τα θέματα τηςδυσκολίας των σχέσεων της αναζήτησης ταυτότητας τηςνοσταλγίας του έρωτα της αλληλεγγύης και του αλτρουι-σμού μέσα στο χάος των ανθρωπίνων παθών Πού τελειώνειη ζωή και πού αρχίζει το παραμύθι Πού τελειώνει το παρα-μύθι και πού αρχίζει η πραγματικότητα Τι είναι ο αληθινόςέρωτας Είναι παντοτινός ή έχει ημερομηνία λήξης



Επικίνδυνες λέξειςΜυθιστόρημα

W

Οι δίδυμες Μυρσίνη και Αταλάντη Κορωναίου διαλέγουν α-πό μικρές τους ρόλους της καλής και της κακής κόρης αντί-στοιχα και θυσιάζουν στο βωμό του μίσους την αδελφικήτους αγάπη Καθώς μεγαλώνουν μπλέκονται σ έναν αγώνααντιπαλότητας ο οποίος θα τις οδηγήσει σε ακραίες επιλο-γές ζωής μέχρι να συμφιλιωθούν με τη σημασία των επι-κίνδυνων λέξεων οικογένεια εξ αδιαιρέτου ζήλια γάμοςδιαζύγιο φυγή και συγγνώμη

Ένα μυθιστόρημα ζυμωμένο με πάθος ήχους φωνές καιλέξεις Η ιστορία μιας πλούσιας σύγχρονης μεγαλοαστικήςοικογένειας όπου το πεπρωμένο χαρίζει τα πάντα αλλά δεντην προφυλάσσει από τίποτα



ltlt ASCII85EncodePages false AllowTransparency false AutoPositionEPSFiles true AutoRotatePages None Binding Left CalGrayProfile (Dot Gain 20) CalRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CalCMYKProfile (US Web Coated 050SWOP051 v2) sRGBProfile (sRGB IEC61966-21) CannotEmbedFontPolicy Error CompatibilityLevel 14 CompressObjects Tags CompressPages true ConvertImagesToIndexed true PassThroughJPEGImages true CreateJobTicket false DefaultRenderingIntent Default DetectBlends true DetectCurves 00000 ColorConversionStrategy CMYK DoThumbnails false EmbedAllFonts true EmbedOpenType false ParseICCProfilesInComments true EmbedJobOptions true DSCReportingLevel 0 EmitDSCWarnings false EndPage -1 ImageMemory 1048576 LockDistillerParams false MaxSubsetPct 100 Optimize true OPM 1 ParseDSCComments true ParseDSCCommentsForDocInfo true PreserveCopyPage true PreserveDICMYKValues true PreserveEPSInfo true PreserveFlatness true PreserveHalftoneInfo false PreserveOPIComments true PreserveOverprintSettings true StartPage 1 SubsetFonts true TransferFunctionInfo Apply UCRandBGInfo Preserve UsePrologue false ColorSettingsFile () AlwaysEmbed [ true ] NeverEmbed [ true ] AntiAliasColorImages false CropColorImages true ColorImageMinResolution 300 ColorImageMinResolutionPolicy OK DownsampleColorImages true ColorImageDownsampleType Bicubic ColorImageResolution 300 ColorImageDepth -1 ColorImageMinDownsampleDepth 1 ColorImageDownsampleThreshold 150000 EncodeColorImages true ColorImageFilter DCTEncode AutoFilterColorImages true ColorImageAutoFilterStrategy JPEG ColorACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt ColorImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000ColorACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000ColorImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasGrayImages false CropGrayImages true GrayImageMinResolution 300 GrayImageMinResolutionPolicy OK DownsampleGrayImages true GrayImageDownsampleType Bicubic GrayImageResolution 300 GrayImageDepth -1 GrayImageMinDownsampleDepth 2 GrayImageDownsampleThreshold 150000 EncodeGrayImages true GrayImageFilter DCTEncode AutoFilterGrayImages true GrayImageAutoFilterStrategy JPEG GrayACSImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt GrayImageDict ltlt QFactor 015 HSamples [1 1 1 1] VSamples [1 1 1 1] gtgt JPEG2000GrayACSImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt JPEG2000GrayImageDict ltlt TileWidth 256 TileHeight 256 Quality 30 gtgt AntiAliasMonoImages false CropMonoImages true MonoImageMinResolution 1200 MonoImageMinResolutionPolicy OK DownsampleMonoImages true MonoImageDownsampleType Bicubic MonoImageResolution 1200 MonoImageDepth -1 MonoImageDownsampleThreshold 150000 EncodeMonoImages true MonoImageFilter CCITTFaxEncode MonoImageDict ltlt K -1 gtgt AllowPSXObjects false CheckCompliance [ None ] PDFX1aCheck false PDFX3Check false PDFXCompliantPDFOnly false PDFXNoTrimBoxError true PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXSetBleedBoxToMediaBox true PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 000000 000000 000000 000000 ] PDFXOutputIntentProfile () PDFXOutputConditionIdentifier () PDFXOutputCondition () PDFXRegistryName () PDFXTrapped False CreateJDFFile false Description ltlt ARA ltFEFF06270633062A062E062F0645002006470630064700200627064406250639062F0627062F0627062A002006440625064606340627062100200648062B062706260642002000410064006F00620065002000500044004600200645062A064806270641064206290020064406440637062806270639062900200641064A00200627064406450637062706280639002006300627062A0020062F0631062C0627062A002006270644062C0648062F0629002006270644063906270644064A0629061B0020064A06450643064600200641062A062D00200648062B0627062606420020005000440046002006270644064506460634062306290020062806270633062A062E062F062706450020004100630072006F0062006100740020064800410064006F006200650020005200650061006400650072002006250635062F0627063100200035002E0030002006480627064406250635062F062706310627062A0020062706440623062D062F062B002E0635062F0627063100200035002E0030002006480627064406250635062F062706310627062A0020062706440623062D062F062B002Egt BGR ltFEFF04180437043f043e043b043704320430043904420435002004420435043704380020043d0430044104420440043e0439043a0438002c00200437043000200434043000200441044a0437043404300432043004420435002000410064006f00620065002000500044004600200434043e043a0443043c0435043d04420438002c0020043c0430043a04410438043c0430043b043d043e0020043f044004380433043e04340435043d04380020043704300020043204380441043e043a043e043a0430044704350441044204320435043d0020043f04350447043004420020043704300020043f044004350434043f0435044704300442043d04300020043f043e04340433043e0442043e0432043a0430002e002000200421044a04370434043004340435043d043804420435002000500044004600200434043e043a0443043c0435043d044204380020043c043e0433043004420020043404300020044104350020043e0442043204300440044f0442002004410020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200441043b0435043404320430044904380020043204350440044104380438002egt CHS ltFEFF4f7f75288fd94e9b8bbe5b9a521b5efa7684002000410064006f006200650020005000440046002065876863900275284e8e9ad88d2891cf76845370524d53705237300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c676562535f00521b5efa768400200050004400460020658768633002gt CHT ltFEFF4f7f752890194e9b8a2d7f6e5efa7acb7684002000410064006f006200650020005000440046002065874ef69069752865bc9ad854c18cea76845370524d5370523786557406300260a853ef4ee54f7f75280020004100630072006f0062006100740020548c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee553ca66f49ad87248672c4f86958b555f5df25efa7acb76840020005000440046002065874ef63002gt CZE ltFEFF005400610074006f0020006e006100730074006100760065006e00ed00200070006f0075017e0069006a007400650020006b0020007600790074007600e101590065006e00ed00200064006f006b0075006d0065006e0074016f002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b00740065007200e90020007300650020006e0065006a006c00e90070006500200068006f006400ed002000700072006f0020006b00760061006c00690074006e00ed0020007400690073006b00200061002000700072006500700072006500730073002e002000200056007900740076006f01590065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f007400650076015900ed007400200076002000700072006f006700720061006d0065006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076011b006a016100ed00630068002egt DAN ltFEFF004200720075006700200069006e0064007300740069006c006c0069006e006700650072006e0065002000740069006c0020006100740020006f007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400650072002c0020006400650072002000620065006400730074002000650067006e006500720020007300690067002000740069006c002000700072006500700072006500730073002d007500640073006b007200690076006e0069006e00670020006100660020006800f8006a0020006b00760061006c0069007400650074002e0020004400650020006f007000720065007400740065006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e0074006500720020006b0061006e002000e50062006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c006500720020004100630072006f006200610074002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00670020006e0079006500720065002egt DEU ltFEFF00560065007200770065006e00640065006e0020005300690065002000640069006500730065002000450069006e007300740065006c006c0075006e00670065006e0020007a0075006d002000450072007300740065006c006c0065006e00200076006f006e002000410064006f006200650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e00740065006e002c00200076006f006e002000640065006e0065006e002000530069006500200068006f006300680077006500720074006900670065002000500072006500700072006500730073002d0044007200750063006b0065002000650072007a0065007500670065006e0020006d00f60063006800740065006e002e002000450072007300740065006c006c007400650020005000440046002d0044006f006b0075006d0065006e007400650020006b00f6006e006e0065006e0020006d006900740020004100630072006f00620061007400200075006e0064002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f0064006500720020006800f600680065007200200067006500f600660066006e00650074002000770065007200640065006e002egt ESP ltFEFF005500740069006c0069006300650020006500730074006100200063006f006e0066006900670075007200610063006900f3006e0020007000610072006100200063007200650061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000640065002000410064006f0062006500200061006400650063007500610064006f00730020007000610072006100200069006d0070007200650073006900f3006e0020007000720065002d0065006400690074006f007200690061006c00200064006500200061006c00740061002000630061006c0069006400610064002e002000530065002000700075006500640065006e00200061006200720069007200200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006500610064006f007300200063006f006e0020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200079002000760065007200730069006f006e0065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt ETI ltFEFF004b00610073007500740061006700650020006e0065006900640020007300e4007400740065006900640020006b00760061006c006900740065006500740073006500200074007200fc006b006900650065006c007300650020007000720069006e00740069006d0069007300650020006a0061006f006b007300200073006f00620069006c0069006b0065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069006400650020006c006f006f006d006900730065006b0073002e00200020004c006f006f0064007500640020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065002000730061006100740065002000610076006100640061002000700072006f006700720061006d006d006900640065006700610020004100630072006f0062006100740020006e0069006e0067002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006a00610020007500750065006d006100740065002000760065007200730069006f006f006e00690064006500670061002e000d000agt FRA ltFEFF005500740069006c006900730065007a00200063006500730020006f007000740069006f006e00730020006100660069006e00200064006500200063007200e900650072002000640065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000410064006f00620065002000500044004600200070006f0075007200200075006e00650020007100750061006c0069007400e90020006400270069006d007000720065007300730069006f006e00200070007200e9007000720065007300730065002e0020004c0065007300200064006f00630075006d0065006e00740073002000500044004600200063007200e900e90073002000700065007500760065006e0074002000ea0074007200650020006f007500760065007200740073002000640061006e00730020004100630072006f006200610074002c002000610069006e00730069002000710075002700410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650074002000760065007200730069006f006e007300200075006c007400e90072006900650075007200650073002egt GRE ltFEFF03a703c103b703c303b903bc03bf03c003bf03b903ae03c303c403b5002003b103c503c403ad03c2002003c403b903c2002003c103c503b803bc03af03c303b503b903c2002003b303b903b1002003bd03b1002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503c403b5002003ad03b303b303c103b103c603b1002000410064006f006200650020005000440046002003c003bf03c5002003b503af03bd03b103b9002003ba03b103c42019002003b503be03bf03c703ae03bd002003ba03b103c403ac03bb03bb03b703bb03b1002003b303b903b1002003c003c103bf002d03b503ba03c403c503c003c903c403b903ba03ad03c2002003b503c103b303b103c303af03b503c2002003c503c803b703bb03ae03c2002003c003bf03b903cc03c403b703c403b103c2002e0020002003a403b10020005000440046002003ad03b303b303c103b103c603b1002003c003bf03c5002003ad03c703b503c403b5002003b403b703bc03b903bf03c503c103b303ae03c303b503b9002003bc03c003bf03c103bf03cd03bd002003bd03b1002003b103bd03bf03b903c703c403bf03cd03bd002003bc03b5002003c403bf0020004100630072006f006200610074002c002003c403bf002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002003ba03b103b9002003bc03b503c403b103b303b503bd03ad03c303c403b503c103b503c2002003b503ba03b403cc03c303b503b903c2002egt HEB ltFEFF05D405E905EA05DE05E905D5002005D105D405D205D305E805D505EA002005D005DC05D4002005DB05D305D9002005DC05D905E605D505E8002005DE05E105DE05DB05D9002000410064006F006200650020005000440046002005D405DE05D505EA05D005DE05D905DD002005DC05D405D305E405E105EA002005E705D305DD002D05D305E405D505E1002005D005D905DB05D505EA05D905EA002E002005DE05E105DE05DB05D90020005000440046002005E905E005D505E605E805D5002005E005D905EA05E005D905DD002005DC05E405EA05D905D705D4002005D105D005DE05E605E205D505EA0020004100630072006F006200610074002005D5002D00410064006F00620065002000520065006100640065007200200035002E0030002005D505D205E805E105D005D505EA002005DE05EA05E705D305DE05D505EA002005D905D505EA05E8002E05D005DE05D905DD002005DC002D005000440046002F0058002D0033002C002005E205D905D905E005D5002005D105DE05D305E805D905DA002005DC05DE05E905EA05DE05E9002005E905DC0020004100630072006F006200610074002E002005DE05E105DE05DB05D90020005000440046002005E905E005D505E605E805D5002005E005D905EA05E005D905DD002005DC05E405EA05D905D705D4002005D105D005DE05E605E205D505EA0020004100630072006F006200610074002005D5002D00410064006F00620065002000520065006100640065007200200035002E0030002005D505D205E805E105D005D505EA002005DE05EA05E705D305DE05D505EA002005D905D505EA05E8002Egt HRV (Za stvaranje Adobe PDF dokumenata najpogodnijih za visokokvalitetni ispis prije tiskanja koristite ove postavke Stvoreni PDF dokumenti mogu se otvoriti Acrobat i Adobe Reader 50 i kasnijim verzijama) HUN ltFEFF004b0069007600e1006c00f30020006d0069006e0151007300e9006701710020006e0079006f006d00640061006900200065006c0151006b00e90073007a00ed007401510020006e0079006f006d00740061007400e100730068006f007a0020006c006500670069006e006b00e1006200620020006d0065006700660065006c0065006c0151002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b0061007400200065007a0065006b006b0065006c0020006100200062006500e1006c006c00ed007400e10073006f006b006b0061006c0020006b00e90073007a00ed0074006800650074002e0020002000410020006c00e90074007200650068006f007a006f00740074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e00740075006d006f006b00200061007a0020004100630072006f006200610074002000e9007300200061007a002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002c0020007600610067007900200061007a002000610074007400f3006c0020006b00e9007301510062006200690020007600650072007a006900f3006b006b0061006c0020006e00790069007400680061007400f3006b0020006d00650067002egt ITA ltFEFF005500740069006c0069007a007a006100720065002000710075006500730074006500200069006d0070006f007300740061007a0069006f006e00690020007000650072002000630072006500610072006500200064006f00630075006d0065006e00740069002000410064006f00620065002000500044004600200070006900f900200061006400610074007400690020006100200075006e00610020007000720065007300740061006d0070006100200064006900200061006c007400610020007100750061006c0069007400e0002e0020004900200064006f00630075006d0065006e007400690020005000440046002000630072006500610074006900200070006f00730073006f006e006f0020006500730073006500720065002000610070006500720074006900200063006f006e0020004100630072006f00620061007400200065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065002000760065007200730069006f006e006900200073007500630063006500730073006900760065002egt JPN ltFEFF9ad854c18cea306a30d730ea30d730ec30b951fa529b7528002000410064006f0062006500200050004400460020658766f8306e4f5c6210306b4f7f75283057307e305930023053306e8a2d5b9a30674f5c62103055308c305f0020005000440046002030d530a130a430eb306f3001004100630072006f0062006100740020304a30883073002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000204ee5964d3067958b304f30533068304c3067304d307e305930023053306e8a2d5b9a306b306f30d530a930f330c8306e57cb30818fbc307f304c5fc59808306730593002gt KOR ltFEFFc7740020c124c815c7440020c0acc6a9d558c5ec0020ace0d488c9c80020c2dcd5d80020c778c1c4c5d00020ac00c7a50020c801d569d55c002000410064006f0062006500200050004400460020bb38c11cb97c0020c791c131d569b2c8b2e4002e0020c774b807ac8c0020c791c131b41c00200050004400460020bb38c11cb2940020004100630072006f0062006100740020bc0f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020c774c0c1c5d0c11c0020c5f40020c2180020c788c2b5b2c8b2e4002egt LTH ltFEFF004e006100750064006f006b0069007400650020016100690075006f007300200070006100720061006d006500740072007500730020006e006f0072011700640061006d00690020006b0075007200740069002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b00750072006900650020006c0061006200690061007500730069006100690020007000720069007400610069006b007900740069002000610075006b01610074006f00730020006b006f006b007900620117007300200070006100720065006e006700740069006e00690061006d00200073007000610075007300640069006e0069006d00750069002e0020002000530075006b0075007200740069002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400610069002000670061006c006900200062016b007400690020006100740069006400610072006f006d00690020004100630072006f006200610074002000690072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610072002000760117006c00650073006e0117006d00690073002000760065007200730069006a006f006d00690073002egt LVI ltFEFF0049007a006d0061006e0074006f006a00690065007400200161006f00730020006900650073007400610074012b006a0075006d00750073002c0020006c0061006900200076006500690064006f00740075002000410064006f00620065002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b006100730020006900720020012b00700061016100690020007000690065006d01130072006f00740069002000610075006700730074006100730020006b00760061006c0069007401010074006500730020007000690072006d007300690065007300700069006501610061006e006100730020006400720075006b00610069002e00200049007a0076006500690064006f006a006900650074002000500044004600200064006f006b0075006d0065006e007400750073002c0020006b006f002000760061007200200061007400760113007200740020006100720020004100630072006f00620061007400200075006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002c0020006b0101002000610072012b00200074006f0020006a00610075006e0101006b0101006d002000760065007200730069006a0101006d002egt NLD (Gebruik deze instellingen om Adobe PDF-documenten te maken die zijn geoptimaliseerd voor prepress-afdrukken van hoge kwaliteit De gemaakte PDF-documenten kunnen worden geopend met Acrobat en Adobe Reader 50 en hoger) NOR ltFEFF004200720075006b00200064006900730073006500200069006e006e007300740069006c006c0069006e00670065006e0065002000740069006c002000e50020006f0070007000720065007400740065002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065007200200073006f006d00200065007200200062006500730074002000650067006e0065007400200066006f00720020006600f80072007400720079006b006b0073007500740073006b00720069006600740020006100760020006800f800790020006b00760061006c0069007400650074002e0020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740065006e00650020006b0061006e002000e50070006e00650073002000690020004100630072006f00620061007400200065006c006c00650072002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200065006c006c00650072002000730065006e006500720065002egt POL ltFEFF0055007300740061007700690065006e0069006100200064006f002000740077006f0072007a0065006e0069006100200064006f006b0075006d0065006e007400f300770020005000440046002000700072007a0065007a006e00610063007a006f006e00790063006800200064006f002000770079006400720075006b00f30077002000770020007700790073006f006b00690065006a0020006a0061006b006f015b00630069002e002000200044006f006b0075006d0065006e0074007900200050004400460020006d006f017c006e00610020006f007400770069006500720061010700200077002000700072006f006700720061006d006900650020004100630072006f00620061007400200069002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000690020006e006f00770073007a0079006d002egt PTB ltFEFF005500740069006c0069007a006500200065007300730061007300200063006f006e00660069006700750072006100e700f50065007300200064006500200066006f0072006d00610020006100200063007200690061007200200064006f00630075006d0065006e0074006f0073002000410064006f0062006500200050004400460020006d00610069007300200061006400650071007500610064006f00730020007000610072006100200070007200e9002d0069006d0070007200650073007300f50065007300200064006500200061006c007400610020007100750061006c00690064006100640065002e0020004f007300200064006f00630075006d0065006e0074006f00730020005000440046002000630072006900610064006f007300200070006f00640065006d0020007300650072002000610062006500720074006f007300200063006f006d0020006f0020004100630072006f006200610074002000650020006f002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000650020007600650072007300f50065007300200070006f00730074006500720069006f007200650073002egt RUM ltFEFF005500740069006c0069007a00610163006900200061006300650073007400650020007300650074010300720069002000700065006e007400720075002000610020006300720065006100200064006f00630075006d0065006e00740065002000410064006f006200650020005000440046002000610064006500630076006100740065002000700065006e0074007200750020007400690070010300720069007200650061002000700072006500700072006500730073002000640065002000630061006c006900740061007400650020007300750070006500720069006f006100720103002e002000200044006f00630075006d0065006e00740065006c00650020005000440046002000630072006500610074006500200070006f00740020006600690020006400650073006300680069007300650020006300750020004100630072006f006200610074002c002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020015f00690020007600650072007300690075006e0069006c006500200075006c0074006500720069006f006100720065002egt RUS ltFEFF04180441043f043e043b044c04370443043904420435002004340430043d043d044b04350020043d0430044104420440043e0439043a043800200434043b044f00200441043e043704340430043d0438044f00200434043e043a0443043c0435043d0442043e0432002000410064006f006200650020005000440046002c0020043c0430043a04410438043c0430043b044c043d043e0020043f043e04340445043e0434044f04490438044500200434043b044f00200432044b0441043e043a043e043a0430044704350441044204320435043d043d043e0433043e00200434043e043f0435044704300442043d043e0433043e00200432044b0432043e04340430002e002000200421043e043704340430043d043d044b04350020005000440046002d0434043e043a0443043c0435043d0442044b0020043c043e0436043d043e0020043e0442043a0440044b043204300442044c002004410020043f043e043c043e0449044c044e0020004100630072006f00620061007400200438002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020043800200431043e043b043504350020043f043e04370434043d043804450020043204350440044104380439002egt SKY ltFEFF0054006900650074006f0020006e006100730074006100760065006e0069006100200070006f0075017e0069007400650020006e00610020007600790074007600e100720061006e0069006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b0074006f007200e90020007300610020006e0061006a006c0065007001610069006500200068006f0064006900610020006e00610020006b00760061006c00690074006e00fa00200074006c0061010d00200061002000700072006500700072006500730073002e00200056007900740076006f00720065006e00e900200064006f006b0075006d0065006e007400790020005000440046002000620075006400650020006d006f017e006e00e90020006f00740076006f00720069016500200076002000700072006f006700720061006d006f006300680020004100630072006f00620061007400200061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002000610020006e006f0076016100ed00630068002egt SLV ltFEFF005400650020006e006100730074006100760069007400760065002000750070006f0072006100620069007400650020007a00610020007500730074007600610072006a0061006e006a006500200064006f006b0075006d0065006e0074006f0076002000410064006f006200650020005000440046002c0020006b006900200073006f0020006e0061006a007000720069006d00650072006e0065006a016100690020007a00610020006b0061006b006f0076006f00730074006e006f0020007400690073006b0061006e006a00650020007300200070007200690070007200610076006f0020006e00610020007400690073006b002e00200020005500730074007600610072006a0065006e006500200064006f006b0075006d0065006e0074006500200050004400460020006a00650020006d006f0067006f010d00650020006f0064007000720065007400690020007a0020004100630072006f00620061007400200069006e002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200069006e0020006e006f00760065006a01610069006d002egt SUO ltFEFF004b00e40079007400e40020006e00e40069007400e4002000610073006500740075006b007300690061002c0020006b0075006e0020006c0075006f00740020006c00e400680069006e006e00e4002000760061006100740069007600610061006e0020007000610069006e006100740075006b00730065006e002000760061006c006d0069007300740065006c00750074007900f6006800f6006e00200073006f00700069007600690061002000410064006f0062006500200050004400460020002d0064006f006b0075006d0065006e007400740065006a0061002e0020004c0075006f0064007500740020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740069007400200076006f0069006400610061006e0020006100760061007400610020004100630072006f0062006100740069006c006c00610020006a0061002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030003a006c006c00610020006a006100200075007500640065006d006d0069006c006c0061002egt SVE ltFEFF0041006e007600e4006e00640020006400650020006800e4007200200069006e0073007400e4006c006c006e0069006e006700610072006e00610020006f006d002000640075002000760069006c006c00200073006b006100700061002000410064006f006200650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e007400200073006f006d002000e400720020006c00e4006d0070006c0069006700610020006600f60072002000700072006500700072006500730073002d007500740073006b00720069006600740020006d006500640020006800f600670020006b00760061006c0069007400650074002e002000200053006b006100700061006400650020005000440046002d0064006f006b0075006d0065006e00740020006b0061006e002000f600700070006e00610073002000690020004100630072006f0062006100740020006f00630068002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e00300020006f00630068002000730065006e006100720065002egt TUR ltFEFF005900fc006b00730065006b0020006b0061006c006900740065006c0069002000f6006e002000790061007a006401310072006d00610020006200610073006b013100730131006e006100200065006e0020006900790069002000750079006100620069006c006500630065006b002000410064006f006200650020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020006f006c0075015f007400750072006d0061006b0020006900e70069006e00200062007500200061007900610072006c0061007201310020006b0075006c006c0061006e0131006e002e00200020004f006c0075015f0074007500720075006c0061006e0020005000440046002000620065006c00670065006c0065007200690020004100630072006f006200610074002000760065002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e003000200076006500200073006f006e0072006100730131006e00640061006b00690020007300fc007200fc006d006c00650072006c00650020006100e70131006c006100620069006c00690072002egt UKR ltFEFF04120438043a043e0440043804410442043e043204430439044204350020044604560020043f043004400430043c043504420440043800200434043b044f0020044104420432043e04400435043d043d044f00200434043e043a0443043c0435043d044204560432002000410064006f006200650020005000440046002c0020044f043a04560020043d04300439043a04400430044904350020043f045604340445043e0434044f0442044c00200434043b044f0020043204380441043e043a043e044f043a04560441043d043e0433043e0020043f0435044004350434043404400443043a043e0432043e0433043e0020043404400443043a0443002e00200020042104420432043e04400435043d045600200434043e043a0443043c0435043d0442043800200050004400460020043c043e0436043d04300020043204560434043a0440043804420438002004430020004100630072006f006200610074002004420430002000410064006f00620065002000520065006100640065007200200035002e0030002004300431043e0020043f04560437043d04560448043e04570020043204350440044104560457002egt ENU (Use these settings to create Adobe PDF documents best suited for high-quality prepress printing Created PDF documents can be opened with Acrobat and Adobe Reader 50 and later) gtgt Namespace [ (Adobe) (Common) (10) ] OtherNamespaces [ ltlt AsReaderSpreads false CropImagesToFrames true ErrorControl WarnAndContinue FlattenerIgnoreSpreadOverrides false IncludeGuidesGrids false IncludeNonPrinting false IncludeSlug false Namespace [ (Adobe) (InDesign) (40) ] OmitPlacedBitmaps false OmitPlacedEPS false OmitPlacedPDF false SimulateOverprint Legacy gtgt ltlt AddBleedMarks false AddColorBars false AddCropMarks false AddPageInfo false AddRegMarks false ConvertColors ConvertToCMYK DestinationProfileName () DestinationProfileSelector DocumentCMYK Downsample16BitImages true FlattenerPreset ltlt PresetSelector MediumResolution gtgt FormElements false GenerateStructure false IncludeBookmarks false IncludeHyperlinks false IncludeInteractive false IncludeLayers false IncludeProfiles false MultimediaHandling UseObjectSettings Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (20) ] PDFXOutputIntentProfileSelector DocumentCMYK PreserveEditing true UntaggedCMYKHandling LeaveUntagged UntaggedRGBHandling UseDocumentProfile UseDocumentBleed false gtgt ]gtgt setdistillerparamsltlt HWResolution [2400 2400] PageSize [612000 792000]gtgt setpagedevice

Η ξυπόλυτη των Αθηνών · 2017. 7. 31. · δεσπόζει ένα λευκό...

Documents

Transcript of Η ξυπόλυτη των Αθηνών · 2017. 7. 31. · δεσπόζει ένα λευκό...