ФУТБОЛ ҚИРОЛИ - ZiyoUzn.ziyouz.com/books/jahon_nasri/Aziz Nesin. Futbol qiroli.pdf ·...

АЗИЗ НЕСИН

ФУТБОЛ ҚИРОЛИ

Р о м а н

Уэбекистоп /1КСМ Маркаэии Комнтети

«ЕШ ГВАРД И Я» нашриёти Т о ш к е н т — 1978

www.ziyouz.com kutubxonasi

Китобхонлар бу роман автори, эамопавий турк ёэувчиси Аэиэ Несиннинг исмини ўэбси ти- лида чнққан кўплаб ҳажвий ва сатирик ҳикояла- рн орқали яҳши биладилар.

«Футбол қвролн» романи Туркияда жуда машҳур булиб, у бир қанча Енропа тилларнга ҳам таржима қнлингаи. Бу, севгига бўлган чек- сиэ садоқати футбол юлдуэи булишга мажбур қилган тортинчоқ ва нимжои еш йигит ҳақидаги қунноқ қиссадир: Шу билан бир қаторда «Фут- бол қироли» хорижий спорт оламида ҳукм сура- ётган одатлар ҳақидаги роман, «футбол касал- лнкларинн» ўрганувчи ўэига хос ижтимоий асар- Днр.

Русчадан

БАРО Т Б О И Қ О Б И Л О Вва

Х О Л И Ё Р Э Ш Т У Х Т А Р О В

таржнмаси

.. 70304—№ 254 356(06) - 78 72

© Издательство «Художествениая лптература», 1973.

© Иэдательство «Еш гвардня», 1978.


О Қ С У ЯК М У Ш Л КБО ЗЛ А Р ОИЛАСИ

Футбол ишқибозларани қисобга олмаганда ҳам ҳар бнр спорт ихлосмандн Сеаим Мушакбоз ким эканлигини, албатта. билади. (Заҳар талли кишилар эса унга Мах- луқ деган лақаб қўйиб олишган. Э худойим, одамлар цанчалик адолатсиз на бахил бўлишади-я!) Агар сиэ спортга қнзяхиш билаи бнрга олий табақага ҳам мансуб бўлсангиз, шак шубҳасиз, Севим билан ҳам, бутун Му- шакбозлар оила-си бнлан хам танишасиз.

Нозанин Севим — замонавий қиз: у на алам қилади- ган лақаблар, на ўзи ҳацидаги дув-дув гапларга заррача парво қилади.

Сиз ҳали яхтачиларнинг ўтган йилги пойгаси пайти- да Севим ўзининг: «Мен ғолиб учун гран-при таъсис қиламан!» деган баёнотн бнлап ҳаммани— томошабин-

3


ларни ҳам, спортчиларни ҳам ақллан оздирганини унут- маган бўлсангиз керак.

Эртасига бу «гран-прн» ҳақида фақат спорт ҳисобот- ларидагина эмас, балки кнборлар хроникасн бўлимла- рида ҳам ёзишганди.

Пойгада, кутилганидек, Суат Негритос ғолнб чпқдн.— Қани, ўша гран-прннгнн чпқар,— деди у Севнмга

сурбетларча.Қирғоқни тутпб кетган пшқибозлар, гўзал Севим

Суатга албатта бўса тортнқ қнладн, дсб гаров ўйнашга ҳам тайёр эдилар. Уларнииг калта фаҳмн ана шундай сийқа гапдан нарига етмасди. Бироқ бу ҳақда қизнинг ҳам ўз мулоҳазалари бор эди. У кўйлаги тугмаларини эмин-эркин ечиб, худди парашют ҳалқасинн тортаётган- дек, даднл ҳаракат бплан қнрмизн сийнабандшш юлиб олди-да, такаллуф бнлан, нақ пшонч ёрлнғидек, гангиб қолгян ғолибга топшнрди...

Эртасига яна ўша узуи тиллар ўзларига эрк бернб, жазавага тушншдн. Натижада Севимннпг бу «маъсумо- на» қилмишн турли-туман, майда-чуйда тафсилотлари билан Севимнипг отасн, ҳимматлн оила бошлиғн, олий табақа орасида ғоятда машҳур ва ҳурматлн зот Ҳасип Мушакбоз қулоғигача етнб борди.

Қнзшшнг барча қнлнқларига ҳиммат йилап қаровчн ота бу гал чидай олмадн, жиғибнйрон бўлди:

— Шармандалик-ку бу!.. Қандай қмлиб журъат эт- дн бупга... Оила номусини тупроққа қорди-ку1.. •

Ҳасппбей бнрнпчи марта қизлик гурури ва оила помусипи қадрламастган енгнлтак қнзинн жиддпп огоҳ- лантнрнш кераклиги ҳақнда ўйлади. Лекпн, кўппнча оилаларнмизда бўладнгандек, жанжалга она аралашди.

— Ҳар ёмоннпнг бир яхши томони бор,— деди тад- биркор Моҳжура хопим.— Қизимиэнннг бу қилигн ях- шиликка— аёллар ички кийими бнлан сапдо қиладиган Мушакбозлар фирмасига фақат фойда келтиради. Ахир бу антиқа реклама-ку!

Ссвимнинг соврини ҳам, ўша номини овоз чиқариб айтиб бўлмайдигап ички кийим ҳам фирма Америкадан олган охирги тўпдан эди.

— Онаси, гапингда л<он борга ўхшайди,— тан бердн оила бошлиғи.— Ҳар қандай реклама ҳам фойдалн.

Лекин, ҳар эҳтимолга қарши, Суат Негритос ҳақнда баъзи нарсаларни билиб қўйишга аҳд қилди... Севнм эса денгиз билан хайрлашиш ва ўзини миллионларнинг се-

4


вимли ўйини бўлган футболга бағишлаб, қуруқликда ўрнашиб олншга қарор қилди. Аниқроғи, шунчаки фут- болга эмас, балки машҳур БТ футбол командасига — «Бурқираган Тўзон» клубининг футбол командаси шун- дай деб аталарди — бағишлади. «Бурқираган Тўзон* клубининг худди саралаб олингандек ўн бнр шоввоз ўйинчиси бу қиз учун ҳамма нарсага, ҳатто мамлакат бнринчилигида ютиб чнқишга ҳам тайёр эди. Олий жа- миятда ҳурматга сазовор бўлмиш Мушакбозлар хонадо- нининг фарзанди Севим Махлуқ ана шундай қиэ эди.

Мушакбозлар бутун ёзни денгиз бўйида ўтказишар- дн, бахтларига денгиз ҳам ёнгиналарида эди. Ҳар дам олиш куни оила қуйидаги тартибда — олдинда ота, Ҳасипбей, иэидан она, Моҳжура хоним, орқада эса қиз- лари гўзал Севим тизилишиб чўмиладиган жой томон йўл олишарди. Бироқ худди мана шу якшанбада бу мурувватли оила кетидан бир ёш йигит ҳам эргашиб келарди. У бир одим ҳам ортда қолмасднки. ҳатто /гур- мушнинг бу кабн икир-чнкирларнга одатда .эътибор бер- майдиган оила бошлиғи ҳам унинг илакишиб келаётга- ннни сезишга мажбур бўлди: дарҳақнқат, американча аёллар ички кийимлари билан савдо қилувчи жиддий корчалонга энди қизининг харидорларини кўриш, пай- қаш етмай турувди-да ўзиям.

— Севим,— деб чақирди йигит ортда кетаётган қнз- ни,— бу чол сенинг аждодингми?

— Ҳа!— деб дўстона кулиб жавоб берди қиз.0'ила чўмилиш жойига яқинлашгач, Севим ота-она-

сидан сал ортда қолиб, қўққисдан тўхтадн ва шошил- масдан туфлисини ечди.

Ҳасипбей — унинг сезгирлнгига тан бериш керак— * ҳар қалай номаълум йигнт бнр оз адабсизлнк қилди, дсб безовта бўлди.

— Бу йигитча ким?— жидднй сўради у хотинидан.— Қайси?— «Қайси, қайси»! Йўл бўйн кетимиздан эргашиб

келган йнгнт-да. Сен уни танийсанми?Қимни?

-- Е олло! Ҳозир кабинада қиэимиэ бнлан бирга кийнмини алмаштираётган йигитни айтяпман.

— Ана холос?! Сен ҳали БТ клубининг марказий ҳи- моячисинп таннмайсанми? Бу машҳур Аҳмад-ку! Утнб бўлмас Аҳмад! Уни бекордан-бекорга Аҳмад Девор деб аташмайдн-я!

Iwww.ziyouz.com kutubxonasi

Ҳасипбей хижолат чекиб, жим бўлди. Қандай шар- мандалик! Шундай таннқли шахс, деярли миллий қаҳ- рамонни танимаса-я!..

— Ҳа-а-а... Демак, ҳали ўша дегин? Албатта, албат- та... Ажойиб стоппер, кучли »арба ва шунингдек... Буни қара-я, мен бўлсам қизимизни қандайдир бегона киши бошлаб кетди деб ўйлапман.

— Хаёлингга кималарни келтирмайсан,— таъна қил- ди онаси.— Сен болани қисти-бастига оляпсан...

— Агар қиз болани ота-онаси сиқиштир.маса, уни бошқа биров қисади,— деб насиҳатомуз хотинннинг та- пини бўлди Ҳасипбей.

— Ана қара, қиэинг кабинадан знди чиқяпти,— деди Ҳасипбей ғазабланиб.

Моҳжура хоним эса ларво ҳам қилмади.— Қачон хоҳласа ўшанда чиқаверади. Қизимизнннг

аллақачон бўйи етган. Уни тинч қўй.Мулоҳаэалн хотннлардап бўлган Моҳжура хоним

бўйи етган камтар қиэ ўзини қандай тутиши кераклпги ҳақида ўэ фнкрига эга эди. Ахпр камтарликнинг ҳам чегараси бўлиши керак да. Бўйи етган қизнинг таниш- лари кўп бўлса зиен қилмайди. Тўғрироги, аксинча бў- лади. Агар отаси ана шундай оддий ҳақиқатни ҳам ту- шунмаса, у яхшиси жнм турганн на қиэига ўз бахтини топишда халақит бермаганн маъқул.

Гарчи бўлажак жанжалдан қутулнш иложн ^ўлма- са-да, Ҳасипбсй хотнни билан уришишни истамай, орқа- га бурилиб, ўэнча, лекин хотинн эшитаднган дара- жада:

— Қамтар қизи шунақа бўлса... Танишлари кўп бўл- са эмиш... Ҳм... Янада кўпайтириш кераг-у, лекнн ило- жи йўқ-да... Бўйи етган қизмиш... Бундақаларни «қари қиз...» дейишадн.

Нохуш ўйлардан қутулиш ва бир оз тинчланиш учун Ҳасипбей ўтириб олиб, денгизга бемаъно тикилиб қол- ди. Соч тутамларини жуда усталик билан жойлашти- риш натижасида бошқа вақтлари асло кўзга ташлан- майднган тепакали ҳознр чўмилганндан сўнг офтобда ялтнрарди.

Денгнз манзарасн ҳам уни ташвишли ўйлардан қут- қаролмади. Очиғини айтганда, кейинги пайтларда қнзи- иинг қадди-басти ўзгариб, даҳшатли шаклга кира бош- ламаганда у ҳеч қачон қизи ҳақида ёмон фикрга бормаган бўлардн.

6


— Жуда соз!— деди вазминлик билан Моҳжура хо- ним унинг шубҳаларига жавобан.—-Ҳамма ҳам ёши кат- тайиши билан тўлишади-да.

— Мени кечир-у, лекин Севимимизнинг тўлишиши сал бир ёҳламароқҳа ўхшайди,— иккиланиброқ эътироз билдирди ота.

— Одамни кулгисини қистатасан-а. Киши тўлалик- ни бошқара олмайди, ҳамиша ҳам одамнинг ҳамма ёғи бирдай тўлишавермайди. Ҳаммаси конституцияга боғ- лиқ...

Ҳасипбей «конституция» сўзини эшитгач, оилавий гапни ички сиёснй мунозарага айлантирмаслик учун жим бўлди.

Гўзал Севимнинг онаси эса эрининг безовталаниши асоссиз эканлигига батамом ишонарди. Ҳозирги замон медицннаси ва шу кунги қизларнинг билимдонлиги, бд- лаларга ҳар куни эҳтиёт бўлишликни эслатиш зарура- тини истисно қнлади деб ҳисоблардн у одилона... Ле- кин, шунга қараман, денгиз бўйидаги гапдан сўнг Моҳжура хоним, ҳар эҳтимолга қарши, қизини бу оқсу- як онла кўпдан буён хизматидан фойдаланиб келадиган таниқли врач ҳузурнга бошлаб борди.

— Оҳ, дўхтир! Сизнинг номусингиз... бизнинг ному- симиз^-ўйинг шаъни... оила ва ҳатто фирма шаъни...

Шу қиргоқдаги деярли барча аёлни ўз қўлидан ўт- казган машҳур доктор Севимнннг аҳволнни ишбилар- монлик билан кўриб чиқиб, худди соатсоэдек жапоб берди:

— Ҳечқиси йўқ, тузатамиз...Шуни айтиш керакки, доктор Мушакбозлар вориси-

нинг барча кирдикорларидан хабардор эди. Зеро, одам- ларнинг дув-дув гапи ҳам, оқсуяклар хроникаси ҳам Севим Махлуқни назардан четда қолдирмасди-да. Ушал- маган орэулари учун ношуд яхтачи Суат Негритосдан ўч олиш мақсадида Мушакбозлар қизининг БТ клубн- нимг енгилмас футбол командаеи билан дўстлашгани ҳаммага аён эди. Бу дўстлик изсиз қолмади, албатта. Қора доғ, албатта, оила номуси ва фирма шаънига доғ туширишн мумкин эди. Бироқ доктор ўэ ишининг уста- си фарангларидан бўлганн учун доғни осонгина кеткнза олди. Маълумки, иш тез ва юксак сифатда бажарилгани учун ҳар доим ошиқча ҳақ тўланади. Шундай қилиб, таниқли доғ кеткизувчи оила номусини сақлаб қолиш маромида тузуккина пул ҳам ишлаб олди. Оқсуяк одам-

7


лар қўли очиқ бўлади, фирманинг эса кўрилган зарарни ҳисоб-китобдан чиқариб ташлашдан бошқа иложи қол- мади.

Бемаъни шов-шувларга ўч мухбирлар буни эътибор- дан четда қолдирмай, уни зақархандалик билан «плас- тик» операдия деб аташди. Шаккокларча ёзилган мақо- лачалардан бирининг муаллифи шундай деб вайсаганди: «Агар бундай ишлар Исо туғилган кунгача гоз бер- ганида ҳимоясиз қизларни муқаддас руҳ йўлдан урмоқ- да, деган бўларди ҳамма. Пластик операция усталари ўша замонларда ўз маҳоратларини намойиш қилишга улгурмаганликлари учун оллойи таолога таҳсинлар ай- тайлик. Акс ҳолда инсоният Исодан жудо бўларди...»

Ш у нарсага тан бериш керакки, Мушакбозлар опла- си одамлар олдида ўзини ҳавас қиладиган дараЖада хот.иржам ту(гди. Фақат Моҳжура хоннм Севимнпнг пластик операцияси ҳақидаги сафсаталарни ўқиркан, фақат уйдагина жаҳлига эрк берарди. Оила бошлиғига келганда эса, Ҳасипбей ўз қаҳрини моҳнрлик билан пардалар — кўзгу олдида туриб олиб, тепакалини ҳафса- ла билан, эҳтиёткоропа яширарди.

АҲМ АД Д Е В О Р

Футболчинмнг ўйин маҳорати нимага боғлиқ эканли- гини ким билади? Баъзида у футболга ҳеч алоқаси бўл- маган сабабларга ҳам боғлиқ бўлади.

Мана, масалан, БТ командасининг бутун мамлакатга машҳур, ўтиб бўлмас марказий ҳимоячиси, «Девор» ла- қабини олган Аҳмад ҳар бир масъулиятли ўйин олдидан бежизга Махлуқ номини олмаган гўзал Севим билан тез-тез савдолашиб турарди.

— Демак, ютқизсак бўлмайдими?— Демак, йўқ!— дерди Севим қатъий.— Дуранг бўлса-чи?— Унда мен ҳам дурангман.— Агар биз ютсак-чи?Ш у ондаёқ Севим кўзини ерга тикиб, мулойимгина:

«Ҳа!»— дерди. Бундай жавобдан кейин футбол майдо-1 нида Аҳмадга тенг келадиган ўйинчи бўлмасди. У «шахн сий васийликни» ҳам, ҳужумчи йўлини девордай тўсиб қўйишни ҳам бир хилда муваффақият билан бажарар-; ди. Майдонда худди телбадек югурарди. Рақибларининг, оёқларига тепар, қўлларидан, иштонидан ушлаб олар,

8


тўпни шунақанги зарб билан тепардики, у олнсга, ишқтт- бозлар орасига бориб тушарди. Қисқаси, Аҳмад Дсв р пстаган пайтида ўз командасини ғалаба билан таъмин- лаши мумкин эди. Севим эса соф виждонли қиз сифа- тида доимо ўз ваъдаси устидан чиқарди. Шунинг учун пластик операциялар ҳам бири кетидан бири бўлиб тураверди. Оқибатда матбуот ҳам бу аҳволга ўз эъти- борини қаратишга мажбур бўлди. Қалам соҳиблари пластик операциялар БТ командаси стопперининг му- паффақиятли ўйини билан чамбарчас боғлиқ эканлиги- нп аниқлашга эришгандилар„ Бироқ чинакамига таш- впшга тушиб қолган ота-она жавоб чораларини кўриш- дн, БТ клуби командаси ўйнаган кунлари ҳар хил баҳо- налар билан Севимни уйда тутиб қолишар ёки шаҳар- дан четга чиқариб юборишарди. Чунки футбол билан қнзиқиш шу алпозда кётаверса қизи учун муносиб куёв топиш амримаҳол бўларди. Мушакбозлар оиласи ва фирмасининг келажаги эса хавф остида қолишн турган гап эди.

Дастлабига ота-онанинг ҳинласи иш берди. Лекин БТ командасининг Севимнинг маънавий ва жисмоний мададидан маҳрум бўлган метин ҳимоячиси маъюсла- ниб, бўшашиб қолди. Бу ҳолнинг дарҳол бутун команда ўйинига таъсир қилиши натижасида у кетма-кет ютқаза бошлади. Қоманданинг турнирдаги омадн ўзларига боғ- лиқ эмаслнгини билган БТ клубининг раҳбарлари зуд- лик билан қатъий чоралар кўришга қарор бердилар. Битта «пластик» операция ошиқча бўлса бўлар. Бунинг учун БТ клуби маълум даражадаги харажатларнп ўз бўпннга олишга ҳам тайёр. Гап команданинг шаъни ҳақида бораркан, пулга зиқналик қилишнинг ҳожати йўқ. Қиз шаъни—оилавий иш бўлса, команда шаъни— жамоатчилик ва ҳатто давлат аҳамиятига эга бўлган масала. Шунинг учун БТ клубининг. илҳомчиси бўлпб қолган Севимнинғ ота-онаси билан гаплашпш керак. Бу қалтис вазифани клубнинг бош ранси, ҲасИп Мушакбоз- нинг яқин дўсти ДундаргМаҳмаданабей ўз бўйнига ол- ди. У сиполик билан Ҳасипбейга аҳволнинг қанчалар мушкуллигини тушунтирди.

— Дўстим, агар иш шундай кетаверса БТ энг охир- гн ўринга тушиб қолади. Наҳотки сен бунга йўл қўй- санг? Агар биз унинг учун уч юз минг лира тўлаганимнз- ни айтмаганда ҳам, командадагиларнинг бариям бир-у, Аҳмад Девор ҳам бир. Севимнинг футболга боришига

9


ижозат эт,— де*(,- Маҳмаданабей масалани кўндаланги- га ҳал қилишга иҳд қилиб,— Қизинг трибунада бўлса Аҳмад асло ишғол қилиб бўлмайдиган қалъа деворига айланади, Агар у бўлмаса девор қулаб, қалъани рақиб- лар босиб олишади...

Дундар Маҳмаданабейнинг қнзғин ва алангалн нут- қи Мушакбоз жапобларпда катта таассурот қолднрди. БТнинг устунн, уч юз минг лира ҳазилакам гапми бу!

— Бу пазиятдан энг осон қутулиш йўли — Аҳмад билан Ссвимнинг бошини қовуштириш,— деб салмоқ бнлан ўз нутқинп тамомлади Маҳмадапабей.

Ҳайратда қолган Ҳаснпбей, нега унда Аҳмад уйлан- майди, деб сўрашига сал қолди-ю, лекнн ўз вақтида эси- ни йигнштириб олиб, жим бўлди. Мушакбозларга бу никоҳнинг пима кераги бор: Аҳмаднинг на пули, нз жа- миятда мавқеи бор. Бундан татқари, ғирт қиморбоз ва ўлардай суюгоёқ эканлигшш ҳисобга олмаганда ҳам, Аҳмадни асло бамаъни киборлар сафига қўшиб бўл- майди. Айни пайтда Ҳасип Мушакбоз қизинииг БТ клу- би ва унннг машҳур футбол командасн тақдирини ҳал қнлишдагн мавқеидан чексиз мамнун бўлгандн. Очнғн- ни айтганда, агар ўртада қимор бўлмаганда, Севим бнлан «ўтнб бўлмас» ҳимоячининг никоҳига розилик бериш ва ҳатто куёв учун кичикроқ спорт магаэини очиб бериш ҳам мумкин эди...

Сирасинп айтганда, Ҳасипбей хайрлаша турнб, хоти- ни билан маслаҳатлашншга танёр эканини айтди бош ранс Маҳмаданабейга.

Уша кечасиёқ эр-хотин Мушакбозлар биримчн марта қизларинннг кслажагн ҳақида жиддин гаплашишдн.

— Севнмнн тезроқ узатиш керак,— деди онаси ва қўшиб қўйдн:— Эр топилса бўлгани, у ёғига...■ — Албатта!— деди отаси маъқуллаб.— Тўйдан кс-

йин эри куткилайверсин уни. Турмушга чиққандан сўнг истаган кишнснни илҳомлантнраверсин. Хоҳласа Аҳмад Деворнн, хоҳласа Суат Негритосни— менга бари бир.

Эртаспданоқ меҳрибон ота-она эимдан Севимга эр қидирпшга тушишди.

Адолат юзасндан шунн ҳам айтиб ўтиш керакки, БТ стопперилннг номзоди у қнморбоз, бефаҳм бўлгани ва фақат оёғнни ишлата билгани учунгина Мушакбозлар оиласи раҳбар доирасида муносиб кўрилмаган эмасди. Башарти Ҳасппбей истаса, унга аёллар ич кийимн сапдо- сн соҳасидаги бнронта муносиб нш топиб бериши мумкин


эди. Ҳамма бало шунда эднки, Аҳмад Девор Севимга уйланиш ҳақидаги гапни эшитгиси ҳам келмасди. Чун- ки бу қиэ БТ командасининг асосий составидагн футбол- чилар, ҳатто эҳтиётдаги ўйинчиларгача— барчаси би- лан иноқлашиб олишга улгурганди аллақачон. «Бурқи- раган Тўзон» командасининг илҳом берувчи фарнштаси жами футболчиларни бир-бирига яқинлаштириб, маъ- навий жиҳатдан оға-инидек қнлнб қўйганди. Шунннг учун Аҳмаднинг ўэи ҳам қизга эндиликда акаларча му- носабатда бўлар ва ҳатто уни теэроқ турмушга чнқншга даъват этардн.

— Тўйдан сўнг, жоним, бизнинг муносабатимиз ҳам- мани кўэига тикондек қадалавермайди.

Севим рози эди-ю, лекин куёвни қаердан топсин? Кенг танишлар доираси ҳам никоҳ бобида «торлнк» қн- либ қолди. Шунга қарамай Моҳжура хопим ншпи ке- йинга суриш иложн бўлмаганлиги учун қунларнинг би- рида қизига футбол мавсуми тугаганига қадар эрга чи- қишн кераклнгини эълон қилди.

О Л И Й НАСАБ Ш А Ф Р А Н З О Д А Л А Р А В Л О Д И

У ўзидан-ўэи топилди. Аниқроги, уни биров қиднр- магандн ҳам. Мушакбозлар нигоҳи фарншта нэлаб ос- монни кеэаётган бир пайтда, бўлажак ҳодисаларнн хаё- лига ҳам келтирмаган куёв оддий ерда сандироқлаб юрарди. Бу бахти қарони Саид Маллазода дейншардн. Бундай феъл-атворли, бундай мижоэли йигнт Севнм учун бебаҳо топилдиқ эди. Бошқа пайт бўлгамида-ку бу мағрур қиз унга қиё ҳам боқмасди я. Лекнн шундай кун келиб етгандики, онаси столни тарақлатиб уриб, қатъпй оҳангда:

— Е сен ўэинг эр толасан, ёкн отанг нкковнмнз унаш- тирган одамга тегасан!— деди.

Бечора ўз хонасига кнриб олнб, тўйиб-тўйиб Лиғладн ва кейии чиқиб, унинг ишларига аралашмайдиган ва шахсий эркинлигини поймол қилмайднган дуч кслган эркакка тегишга рози эканлнгинн билднрдп...

Саид Маллазода, авлод-аждодларинннг акснча, шун- чалнк малла, оққош, оқбадан ва оқ юзлн эднки, гўё унга думалатиб олишган-ов, деб ўйлаш мумкнм эди. Оппоқ кипрнклари ёруғликдан ҳимоя қилолмаганн учун Саиднинг кўзлари узлуксиз ёшланар, ҳатто қора ойнак ортидан ҳам доимо қиеилиб турарди. Бундан ташқари,

11


йигнт хроник блефарит', икки томонлама астигматизм3 дардига мубтало, қон боснмп' ошиқлиги ва кўзининг хи- ра.шги минус ўн бешга тенг бўлганлигидан азоб чекар- дн Ҳамиша юрган йўлида бнрон нарсага тўқнашиб- урилиб кетар, натижада оппоқ, ғоятда нозик бадани хнлма-хил ранг на шаклда тнмдаланиб, мўматалоқ жа- роқатлар билан бежалиб юрарди. Бўйи бир юз саксон тўрт сантиметр, оғирлиги эса бор-йўғи эллик блр кнло- грамм бўлганлиги учун у худди икки метрлик ходага ўхшарди. Бирор киши унинг ёу.шни аниқлай олмасди. Баъзилар унинг ёши қирқдан кам эмас дейишса, бошқа- лар ўн олтнга ҳам етмаган дейишардн. Йигирма тўртга тўлганлигини Саиднинг ўзигина биларди, холос.

Математикадан бошқа бнфорта фанга тнши ўтмаган- лигп туфайли Санд ўқувчилик чоғларидаёқ буюк мате- матик бўлиш умидини берганди. Уқитувчилар бу тириш- қоқ ўқувчини жон-дилларидан яхши кўришар ва Саид Маллазоданинг математика ёрдамида албатта буюк янгилнк очншига кўр-кўрона ншонишарди. Афтидан, шу бонсдан ҳам уни мактабни тугатншн биланоқ Парижга астраномиянн ўрганиш учун жўнатишган бўлишса ке- рак. Афсуски, Саид астрономия фанининг барча сирла- рпни билпб олганда осмонда бирорта ҳам кашф этил- магап юлдуз қолмагандн.

Лекин у мусибат чеккан пайтларда Париж уни ўэ ҳолнга ташлаб қўймади. Астрономияни тамомлагач, Саид астрология билан шуғулланди ва ўэида ўғирлангам нарсалар яширилган хилватгоҳларни аниқлаш ҳамда ўгрпларни топишдек ҳайратомуз қобилият борлигинн сезиб қолд». Бу ноднр — олдиндан кўра билиш истеъдо- дини оқбашара Саид узини ҳинд сеҳргари ва Эйнштейн- нинг амакиваччаси деб юрган қандайдир шубҳали ким- садан ўрганиб олганди.

Саид кншиларнинг ўтмишн ва шу кундаги ҳаётинн бнла олнш, улар фикрпнн узоқ ва яқиндан ўқин олншни ўрганган эди. Шунинг учун ҳам, мабодо у ўэинй-ўзи алдаб қўймаса, шабкўрлнгн ва уятчанлиги туфайли но- қулай аҳволга тушнб қолмаса, Саидга панд беришнииг нложн йўқ эди.

Олднндан кўра билнш қобмлияти ҳатто унннг шахсий

1 Б л е ф а р и т — қоиоқ чеккалари шамоллаши.2 А с т и г м а т и з м — нурнипг кўэ орқали турли жойда турлича

снииб ўтишн натижасида кўэнннг ноаниқ, хира кўришн.

12


ҳаётнда ҳам катта ёрдам берардн. Масалан, агар у эр- талаб туриб пайпогйни тополмаса, ханада туртнниб юр- масдан келиб ўтнрар, қўлига қалам-қоғоз олиб, истисно қплиш усули билан у ёки бу пайпоғи шу дамда қаерда бўлнши мумкинлигини ҳисоблай бошлардн. Агар мате- матик амалиэ фгқатгина тахмнний натижа берса Саид чамадонинн очиб, янги пайпоқ олиб қўя қоларди. Бу аҳпол деярлн ҳар эрта такрорланар, бутун хонада, қаёқ- қа қараманг — китоб жавоннда ҳам, ёстиқ тагида ҳам, холодильннк устндаю стакан нчида ҳам — пайпоқ сочи- лнб ётардн.

Астрологик аналнз усули унп кутилмаган хулосага олиб келди: ҳамма қиэларнииг дарди-фнкри унга тегнш- да экан. Бироқ кунларнинг бирнда Саид самовот хари- тасини ёзиб, юлдузлар бежо жойлашганнни ва уйланиш ҳеч қандай яхшнликдан далолат бермаётганинн кўрдн, ана шу боисдан у- аёл зотидан ўзини олнб қочаднган бўлди. Дарвоқе, Саид қизларнн фақат ўзининг ақл-ид- роки билан эмас, балки беҳад бонлигн бнлан жалб эт- ган бўлса ажаб эмас.

Унинг учун бойликки авлодлари икки юз эллик йил тўплашганди. Узоқ замонларда этпкдўзлар устахонасн- да о^пар-малла тусли бўлганн учун «Чавкар» деб лақаб олгаи Юсуф.деган бир кимса ишлаган.

Юсуфни болалигида янпчарлар ўэ пхтйёрларига ол- ганлар. Лекин яничарликка яроқсиз бўлгани сабабли уни этнкдўэликка берганлар. Юсуф табнатан ақллилп- ги ва камтарлиги шарофати билан теэ орада устахона бошлиғн, кейинчалнк эса ҳатто бпр вақтлардаги бепоён Усмонлн пмперияси внлоятларидам бпрининг ҳокпми бўлиб олган. Ана ўша унутнлмас дақнқадан эътиборан уни Юсуф пошо Чавкарбош деб улуғлай бошлаганлар. Бироқ Юсуф пошо ўэ вилоятпга мккп ойгпна ҳокимлнк қплади, холос. Улуғ ваэир, ҳоким менга пора бериши керак, деб однлона ҳисоблаган.'Қоким эса, вазифам по- ра бернш эмас, балкн пора олишдмр, дсб одилона ўйла- гап. Шу сабабдап улуғ вазир султонга Юсуф пошо Чавкарбошнп халққа зулм ўтказмшда айблаб, хуфпя хабар йўллаган. Табиатан бағоят мурупватлп ҳамда одпл султои ўз халқи йўлида бошнни тикишга тайёр экан. Шу боисдан ҳам у уэоқ ўйлаб ўтирмай, фармон чиқарйб, иккп ой мобайнида халққа жабр қилганлиги учун вилоят ҳокими Юсуф Чавкарбошни бошидан жудо қмлишни амр этган.

13


Агар Усмонли империясининг қўлёзма тарихига ишо- Нилса, Юсуф пошо Чапкарбошни қатл этиш силлиққина ўтмаган. Уз ишининг моҳир устаси на ташаббускори жаллод ўз ёрдамчнлари билан биргаликда Юсуф пошо- ни олиб кетгани келган. Шунда қўрққанидан ҳокимнинг иштонига ўтнб кетган-у, жаллодни доғда қолдириб, жо- нини ўз ихтиёри билан тангрига топширган-қўйган.

Ҳоким қатлндан сўнг ундан қолган бойлик султон хазинасига ўтган, бошлиқлар эътиборсиэлиги туфанли Юсуф пошо онласнга теккани ҳам бемалол икки юз эл- лик йилга етган.

Баъзя бир расмий маълумотларга қараганда қатл қилннган, бошқа хабарларга қараганда эса қўрқувдан ўлган Юсуф пошо авлодлари бундан кейин Чапкарбош- лар дсб юрнтилишларини истамай, ўзларига Шафран- зода де^ан кибор^на ном танлаганлар. Кейинчалик эса Юсуф пошо авладлари Шафранзодалар ҳақида: «Э, бу Шафранзодалар ўша иштонига ичи ўтиб кетган Юсуф Чавкарнннг авлодлари-я...» деб гапнрганлнклари учун бу номдан ҳам воз кечганлар. Турк рсспубликасида фа- милиялар1 ҳақида қонун чиққандан кейин эса улар ўз- ларнга Маллаэода деган демократик фамнлняни танла- ганлар.

Қисқасн, Санд Маллазода энг бой оиладан эдп. Янги самовий юлдузларнн кашф этиш учун Парижга юборил- ган Саид бу умиду ишончларни оқлаёлмай, Стамбулга қайтиб келди. Буни қарангки, худди шу ерда у Севим Мушакбоэдек ажойиб юлдузни топишга эришди.

Маллаэодаларнннг кўп сонли оиласи умумап Санднп уйлантиришга қарши эмасди ва шу йўл билан ўзининг шонлн наслипи давом этдирмоқчн эди. Лекин ҳамма қариндошлар Севим билан бўладиган ннкоҳни Малла- зодаларнинг наслпни давом эттиришдек масъул ишга номувофиқ деб ҳисоблаб, қаршилнк кўрсатишдн. Улар, Севим бутун маҳалла эркакларини лақиллатиб юрувчн онасининг нақ ўзгннаси, бундай хотннни уддалаш амри- маҳол, зеро, у ҳар қандай одамга панд бериб, алдаб кетади, деб туриб олишди.

Сапд барча қариндошларининг барча далилларига асосли равишда эътироз билдирарди:

— Лхир, келажакни олдиндан бнла оладиган ва

1 1934 йилда мажлис — парламент чиқарган декретга асосан Туркнида фамилиялар жорий қилингап.

14


фикрни ўқий биладиган кишини қяилай қилиб алдаш мумкнн. Йўқ, мени алдаб бўпти.

Олим одам ана шундай бўладн-да! Мана сизга Па- рижда яшашнинг натижаси!

Саид, албатта, ўзича ҳақ эди. Севим билан таннш- гунча уни атиги биргнна хотин алдаганди, холос. Ҳам- масини олдиндан билганидан кейин буни қанақасига ялданиш деб бўларди!..

Саид Стамбулга қайтиб келганда Мушакбозлар уйи- даги вазият жанжал бўлишидан дарак берарди.

Пластик операциялар бири кетидан бири давом этиб турарди. Бунинг устига доктор ҳам тўнини тескари ки-' йиб олди: негакн, бу операциялар туфайлн у ўз илмий ишини ташлаб қўйишга мажбур бўлган ва шунпнг учун уч баравар ҳақ тўлашни талаб қнларди.

Ҳатто мулоҳазалн Моҳжура хоним ҳам ортиқча чи- дай олмай, Севимга насиҳат қила бошлади:

— Қизим, сен ўэ болангга ота топишинг керак. Ахир ссн йигирма тўққиэ ёшга тўлдинг-а.

— Йигирма тўққизга тўлншимга ҳали бир ом бор,— деб онасининг гапини тузатдн Севим.

— Мен ҳам аёлман,— сўзини лавом этдирдн онаси,— сенинг футболга бўлган қиэиқншпнгни тушунаман. Ле- кин ссн ҳоэир биринчи галда болага ота топиш ҳақида ўйлашинг керак. Албатта у олнжаноб ва бой бўлишй лозим. Худодан қўрқ, пластик операцияларннг етар эн- ди. Сенга мен ўзим эр топаман!

— Уч кун муҳлат беринг,— вазмнн жавоб берди Се- вим.— Агар шу орада биронта муносибини топа олма- сам, сиз топган одамга тегишга роэиман.

— Афсус, сен менга ўхшамадинг,— хўрсннди она- си.— Ахир уч кунда мулойиму анқов одамни топиб бў- ладнми?

— Ойижон, ўзнни шунчаки аҳмоқ қилнб кўрсатадн- ган эркаклар ҳам бўладн,— деди қизи насиҳатомуз.— Мўлжалимда, учта анқов бор. Аввало уларни синаб кўрнш керак, бўлмаса кейинчалик ҳар хил гап юэ бери- ши мумкин. Айла эсингиэдами? Унинг эри ҳам бошида гўлга ўхшаб кўринганди. Ҳозир бўлса бечоранн қадам босгани қўймайди. Уни «Муҳтожлар» клубининг марка- зий ҳужумчиси билан тутиб олганда ажралмоқчи ҳам бўлди.

— Наҳоткн ажралган бўлса?— ажабландн онаси.Хайриятки, клуб хўжайинлари эрини жанжал

15


кўтармасликка кўндиришяи. Лхир йчйтални фақат қўқ- қисдан қоқплиб кетгани учун сўйиб бўлмайди-ку,— дедн ғазабдан тутаққан Севим.— Лна шунақанги арзимаган нарсалар билан оилавий бахтнн ғамга айлантнрпшнн истамайман. Мен тўйдан кейин ҳам эркин ва мустақнл бўлишимга тўлиқ ишонншим керак. Шунинг учун уч кун, атиги уч кунгнна муҳлат сўрайман...

Мана, Севим Махлуқ ўз қурбони, Саид Маллазодаии топган, Саид эса ниҳоят ўэ юлдузини кашф этган кун ҳам келди.

Машҳур Шафранзодалар уруғининг ёш фарзандн шахсан ўзи ўз юлдузи қаршисидан чиқди. У ошнаси би"- лан Истиқлол проспектида сайр қиларкан, ўзининг Па- риж хотираларнии у билан баҳам кўрарди. «Париж» сўзнни эшнтганда ҳақиқий эркак хаёлига нима келиши мумкин? Албатта, хотинлар Модомики шундай экан, Мадлен ҳақида гап кетаётганп табинй. Чункн Саид бош- қа хотинларни билмас ҳам эдн-да.

— Мен, албатта, ўзимни билмасликка олдим, менн алдаш унчалик осонмаслнгнни ўзинг биласан-ку, ахнр.

Саиддан ҳознргина беш юз лира қарз олган ошнаси бажопидил маъқулларди:' — Тўппа-тўғри! Анойилардапмассан... Қойил қилгап экансан...

— Бўлмасам-чм! Ахир Мадлен мепи бопламоқчн бў- лувди-да.

— Сенн-я? Тушини сувга айтсин!— Хамма гап ҳам шунда-да. Биласанми, Маллен

менга қнзман деб қасам ичгандш..— Кейин-чи!— Аслида эса унинг эри бор экан-а!— Қойил! Сен уни қандай қилиб фош қилдннг?

* — Жуда осон...Санд оғзи кўлириб «пойтахтлар пойтахти»ни ҳикпя

қнларкан, бу эзмалик роса жоннга теккан ошнаси эса ундан сал орқада қолпб, кейнн оломопга аралашиб қуён бўлди... Худдп шу пайт Саиднннг ённдан Севнм ўтнб бораётган эди. Аввалига у Сандми ҳамншагн кўча шил- қимларидан деб ўйлаб, ёнидан лнп этиб ўтиб кетмоқчп бўлдн. Лекин қаршидан келаётган оломон оқнмн хала- қнт бераётганн сабаблн ноилож у билан ёнма-ёп кетдн. Йигнт эса ҳануз тинмай Парнж ҳақида гапнрарди. Се-

16


внм унинг ҳикоясига қулоқ солиб бпраркан, тахмини хатолигини тушундн ва бу ажойнб саргуэаштга қизиқиб қолди.

— Биласанмн, мсн қўлимни уэатгааимда нима бўл- ди дегин-а?!—- ҳикояснни берилнб давом эттирарди Санд.— Қўлим эркак мўйловига тегса бўладими... «Мад- лен, бу кимпинг мўйлопи?»— деб бақнрдим. Ваҳоланки бу эркак кншинипг мўйлови эканинн ўша заҳотиёқ сез- гандим... Агар сал мулойимроқ қилиб сўраганимда, ал- батта, бу менинг мўйловим деган бўларди...

Севим қаҳқақлаб кулиб юборди, шунда Саид дўсти билан эмас, балки бнр гўзал жонон билан кетаётганини сезиб қолди.

— Қечирасиз,— деди Саид хижолат чекнб,— ёнимда ошнам келаётганди, у орқада қолиб кетипти шекнлли.

— Ҳечқиси йўқ. Қечирим сўрашга арзиманди. Ҳи- коянгиз, бей афандим, жуда қизнқ экан,— деди Севим ўзини кулгидан аранг тийиб.— Кейин нима бўлди?

— Агар истасаигиз, хоним-афанди, даром этдира- ман...

Саид воқеанн шундай тасвирладики, гўё у мўйловли кишини калтаклаган бўлиб чнқди. Лекин Сепим унга қараб, ёнида бировнн калтаклашдан кўра кўпроқ калтак ейдиган одам турганини фаҳмладп.

— Афсускн, мен ҳаммасинн бошндан эшитмадим.— Агар истасангиз, хоним-афандн, такрорлашга

тайёрман... Афп этинг, мен ўзиммн танитмапман ҳам. Санд Маллаэода.

— Севим Мушакбоэ.— Кечирасиэ, қандай?— Мушакбоз!— Жуда яхши... Худо ҳаққи, тағин мен ҳақимда

ёмон фикрга борманг-у, лекин сизни қаҳвахонага так- лиф қилиб, ўша ерда ҳаммасини бир бошдан айтнб бер- сам дегандим.

— 0 ‘кей!— рози бўлиб бош нрғади Севим.— Тўғрн- снии айтганда, кинога тушмоқчи эдим, лекин кнно бош- лангунича бир оз вақт бор. Сиз ўзн бирон ёққа шошила- ётганингиз йўқми?

— йўқ, йўқ!— хитоб этди Саид завқ-шавқ билан. Улар Севим бунгача бнр неча марта бўлган қаҳвахона- га киришди. Саид Париж ҳақнда ҳикоя қнла бошлади. Сепнм тинглаб завқ билан кулар, ўзини эркаклар доира- сила эркин тутишга ўрганган замонавий сатанг қизлар-2-527 17


дек нохосдаи қўли суҳбатдошига тегиб кетар ёкн оёгини унинг оёғига суйкарди... Бундай пайтларда Санд қан- дайдир тушуниб бўлмайдиган ҳис-ҳаяжон сеза бошлар- ди: тасодифан тегиб кетишлардан худди бутун танаси- дан ток ўтгандек бўлар, қалтирар, гапидан тутилиб, қизарар, фикрлари чалкашиб кетар ва ерга мазмунсиз тикилиб, узоқ вақт жим қоларди.

Севим Махлуқ эса, ўлжанинг исини олгандек, чанга- лимга онамга антганимдан анқов илинмадимикан, деган ўнда уни йиртқнчона нигоҳ-ла кузатарди.

«Менга худди шунақас^ керак,— қувончидан титраб ўйларди у.— Мен уни боламнинг отаси қиламан. Ахир,

•одам шунчалик айёрлик қилмас? Ҳаётимда бунчалик бефақмни учратмаганман».

— Мен кинога кечикяпман,— қармоқ ташлаб кўр- ди у.— Айтншларнча эўр кнно эмиш. Кўрмаслнкка ки- шнни кўзи қиймайли...

— Наҳоткн кинога ёлгпз тушсангиз?— деб сўради Саид мунгли овоз билан.

— Афсуски, шундай,— хўрсинди Севим ва қатъий ҳужумга ўтди.— Снз бу фильмпи албатта кўрмпшнгиз керак!

—■ Жон, жон деб кўрардим-у, лекин кўзимтшг ма- эаеи йўқлиги сабабли кинога бормайман.

— Вой, қандай даҳшат!— эндп Севим ўзини йўқота- ёзди.

— Мен ҳатто биринчи қаторда ўтнриб ҳам ҳеч нар- сани кўрмайман, Севим хоним.

■— Агар сиз қарши бўлмасангиз, мен экранда бўла- стган ҳамма нарсанн тушунтирнб туришга ганёрман.— Ҳужумни давом этдирди Ссвим.— Ахир мен ажойиб ҳикоянгиз учун сизнинг олдингиэда қарздорман-ку.

Бутунлай саросимага тушган Саид жим бўлди, сўнг- ра суст ва гапни чайнаб шундай деди:

— Сизга оғир юк бўлишни истамасдим ..«Оғир юкмнш, толеи паст ландавур!»— Севнмнинг

аччиғи чиқа бошлади, лекин ўзинн боснб, мулойнмлйк билан шундай деди:

—■ Нималар деяпсиэ... Мен буни бажонидил қила- маи. Ҳеч қанақа қийин жойн йўқ. Фақат атрофдагилар- га халақит бермаслик учун ложа олсангиз бас.

Қиз фақат бир нарсани аннқлашни истарди: аслида ким ўзи бу бесўнақай нусха? Аҳмоқмн ёки анёрми?

Ложада Саид камтарлик қилнб, Севимдан сал орқа-18


роқда ўтирди. Чироқ ўчиб, фильм бошлангач, қнз аста- сскин Саидга яқинлашди, лекнн у шоша-пиша нарироқ- қа сурилди. «Муғомбирга ўхшайди бу», деб ўйлади қиз ва яна унга яқинлашдн. Саид яна орқага сурилдн. Охи- рп ортиқ сурилишнинг иложи қолмай, Саид қўшни ло- жанинг тўсиғига бориб тақалгач, Севим астагина оҳ уриб, унга суйкалиб шивирладп:

— Зкраида негрни ваҳшийларча жазолашмоқда!.. Қўрқиб кетяпман!

Тузоққа тушган бахтиқаро Саид ҳеч нарсани эшнт- масди. Севимнинг яқинлпги, баданининг ҳароратн, соч- ларинипг ҳиди уни маст қилиб, ақлдан оздирарди. Худ- ди ширип тушдагидек қўлларн члрмашди, қнзнинг бстн унинг юзига сункалди, йигитнинг лабн қиз лаби томон чўзилди, лекин худди шу пайт чнроқ ёниб қолдн. Иккин- чн серня олдидан бўладиган лаънати танаффус бош- ланди...

Саид қип-қиэариб ўтирар, у бошпни кўтаришга журъат қилолмасди, бутун тапаффус давомида бир оғиз ҳам гапирмади. Севнм Махлуқ эса гўё унинг тепасида чарх урарди; қиз ўлжасига чанг солишга тайёр турган ҳолда қурбоннга синчковлик билан тикнларди.

Охири чироқ ўчди ва Саид аввалига тортиниброқ, сўнгра тобора қатъпят билап қиз томон сурила бошла- ди. Унга тақалгач, дабдурустдап ва эҳтирос бнлан шн- вирладн:

— Мен сизни севаман...— Нима бало, жинни-мнннн бўлдингмн ўзи, Зеке-

рия?— деган жавобни эшнтди Саид.«Зекерня,— миясига урди унинг.— Зекерия? Наҳот-

кн, исмимнн шупчалик теэ эсдан чиқарган бўлса? йўқ- йўқ, мен бунга чидаёлмайман, бу қўлимдак келмайди, мен уснз яшаёлмайман!»• — Сиздан ўтиниб сўранман, бу жуда жиддий! Мен

ҳақиқатда сизнн бир кўришдаёқ севнб қолдим,— деб яна шивирлади Саид ва журъатсизгина унинг елкасинн силади.

— Сенга нима бўлди ўэи, Зекерия, уйга боргунча чидаёлмайсанми?

— Наҳотки снз менга ишонмасангиз, Севим хоним?— Севн-им?— чинқирди қўшни қиэ, сўнгра бутун

зал эшнтадиган қнлиб қичқирди:— Зе-ке-ри-я-я!— Нега бақирасан?— деб эринчоқлик бнлан жавоб

берди дўриллаган овоз.

19


20


Тарсаки овози эшитилди... Кинони тўхтатиб, чироқ- ни ёқишди.

Воқеа мана бундай бўлган эди: Саид кўзи кўрмас- лиги туфайли ложанинг бахмал пардасини Севимнинг кўйлаги деб ўйлаб, унга яқинлашган ва энтика-энтика эҳтиросли сўзларни шивирлаб, бошқа хотинни сийпала- ган. Хотин эса бунчалик тоқатсйзлик қилаётган киши асло эри эмас, қандайдир нотаниш эркаклигини билгач, ушшг юзига боплаб тарсаки туширганди.

Жанжални эшитиб келган миршаб уларни ложадан чиқарди. Зекерия исмли барваста йигит асли тоғлик бўлганлиги учун бировлар хотинига шилқимлик қилув- чи сурбетлар билан қандай гаплашиб қўйишни би- ларди.

— Бу ифлос бузуқи менинг хотинимга шилқимлик қилди! Ҳозир мен унга кўрсатиб қўяман!..

Нима воқеа юз берганини Саид ана шундан кейин- гина тушунди.

— Миль пардон, мосье,— деб ғўлдиради у уялгани- дан фақат французча сўзларни эслаб...— Мен шахсан Эйнштейннинг амакиваччаси билан танишман... Эқти- моллик назарияси...

Агар Севим Зекерняни қўлтиқлаб, унга назокат би- лан қуйидаги сўзларни айтмаганида, бу машмашанинг нима билан тугаши номаълум эд«.

— Бей афанди, сиз янглишяпсиз... Қайлиғимнинг сўзлари менга қаратилган эди, лекин рафиқангизнинг негадир ўзига қарата айтилди деб ўйлагани ёлғиз олло- гагина аён... Ачинарли хато бу... Ким ҳам хато қилмай- ди дейсиз?.. Менинг қайлиғим ўз севимли қаллиғи олди- да ножўя қаракат қиладиган эркаклардан эмас...

«Қайлиқ!..» У мени қайлиғим деб атади-я!— Уз қу- лоғига ўзи ишонмасди Саид.— Қандай бахт! Бугунги купга шон-шарафлар бўлсин!»

Севимнинг ёқимли овози, эркаланиб суйкалиши Зе- керияни шаштидан туширди-ю, у шу ондаёқ тоғликлар- нинг шафқатсиз одатларини ҳам унутди.

— Қечирасиз, хоним-афанди, мен энди ҳақиқатаи ҳам хатолик юз берганини кўряпман...

— Зекерия,— деб унинг гаиини бўлди хотини,— нега қаққайиб турибсан, юр, кинони охиригача кўрайлик. Билетга пул кетган, ахир.

Эр-хотин залга қайтишди, Севим билан Саид эса фойеда қолишди.

21


— Мен шунчалик хижолатдаманки,— деди Севим кўэларини ерга қадаб.— Бу ҳаммаси мен туфайли...

— Мен сиз учун жонични ҳурбон ҳилишга тайёр- ман1— деб хнтоб қилди ҳозиргнна қўрқувдан юраги ёри- лишига сал қолган Саид.

Улар кўчага чиқиб, таксига ўтиришди. Саидни икки- ланишлар қийнарди: «Албатта у полициядан қутулиш учун мсни қайлиғим деб атади. Аслида у мен ҳақимда қандай фикрда экан?..»

Иигнтнннг индамаётгани сабабини тушуна олмаёт- ган Севим безовта бўла бошлади: наҳотки. шунчаликусталик билан илинтнрган қанлиғини қўлдан чиқариб юборса?.. йўқ, у бунга йўл қўймайди! Бу кўр товуққа бегона товуқхонада бало бораканмн-я. Қаёқдан ҳам мсн нарига сурилдим ўэи. Шартта тиззасига ўтириб олишим керак эди.

— Агар сиз меи ҳақимда ёмон фикрга борган бўл- сангиэ,— деди у оҳиста, мулойим овоз билан,— хато қи- ласиэ...

Уз ўйларн билан банд бўлган Саид унипг гапнни эшитмай, паришонхотирлик билан жавоб берди.

. — Билмайман, бнлмайман... .— Р1ўқ, сиэ менинг ҳақимда ёмон фикрга бораётга-

ниигизни сезнб турибман,— хўрсннди Севнм ва қўққнс- дан Саиднинг пинжига кириб, шинирлади:— Агар нста- сангиз, исботлайман сизга...

Улар машинадан тушишгач, Севим охирги марта ури- ниб кўрди.

— Ойим билан танишишни истайсизми?— сўради у.— Бу ноқулай эмасми ўзи?— уялди Саид.— Менинг ойим — дунёда энг демократик оналардан

бири.— Менга қолса, аввало ойингиз ҳузурига аммам ке-

лишини истардим... Сиз бунга қандай қарайсиз?Севим ҳар эҳтимолга қарши ўзинн ҳеч нарсани ту-

шунмаётганликка олди:— Нима учун?Саид бошини кўтаришга журъат этолмай, помидор-

дек қизариб турар ва ботинкасининг учи билан ерга қан- дайдир нақшлар чиэарди.

— Ойингиздан... шу... шу... нарсани... сўраш учун...— Нега аммангиз? Ахнр ойингиз йўқмилар?— Йўқ, мен аммам билап тураман...— Ҳа, майли. Демак, кўришамиэ-а?

22


— Яна кўришгунча... Улар ажралишди. Севим хиргойи қилиб, зинапоядан ’ ўйноқлаб югуриб чиқди ва бўсағаданоқ тантанавор қич-

қирди:— Ойп-и-и!.. Топ-ди-им! Куёв-в-в!!1 Ур-ра-а а-а!1! »

АМИНА ВАЙСАҚИН И Н Г НАБИРАСИ ’Севим билан хайрлашгач, Саид уйига қанот пайдо

қилиб учпб борди. Қандай қанот денсиэми? Албатта, севги қаноти-да. У остонадан турибоқ қисқа вақт ичида уйланмоқчи, яъни қонуний никоҳдан ўтмоқчи, бошқача қнлиб антганда, ошён қурмоқчи эканини, пегаки бу ошён учун иэлаган фарнштасинп топгаиини айтиб, севимли аммаси, муҳтарама Баррин хоним-афандинн ҳайратда қолдирдп.

Унинг исми Севим! Гўзал Севим! Сеннм унинг юлду- эи! У умр бўйи худдп шундай қизни орзу қпл^анди. Ис- мини айтмайснзми! Севпм — назокат, севгн демакднр! Фамилияси нимайди? Эслаёлмайди. Бунинг аҳампяти ҳам нўқ. Муҳими бир кўришдаёқ севншнб қолншдн. Тўйдап кеТшн у бари бпр Севим Маллазода бўТиб қола- ди. У бнлан қаерда танишди? Э худойим-эй, кўчада-да, албатта. Кннода севиб қолди. Уйпгача кузатиб қўяркаи, у ўэ тақдирнни худдн шундай қизга бемалол ишониши мумкиплигинн тушунди...

Баррнн хоним аллақачонлардан берп кўнглига жия- нини уйлантнриш ннятнни тугнб қўйганди. Маллазо- далар уругинннг сои-саноқсиз вакнллари ҳам фақаг Сандгиаа ўзларининг қадимпй авлодларинм давом эттн- рмшнинг уддасидан чиқади леган умидда эдилар. Чункн бошқа бирон шнонадпган кишиларн йўқ эдп. Саид бир вақтлар яшнаб турган азим дарахтнинг гуллаб, мева бера оладнган ягона ёш новдаси, ягона бутоғн эдн. Шу- нинг учун ҳаммаларн ҳаёт суви қуриб битмаснн, томирн бўшашмасин, акс ҳолда нкки юз эллик нил давомида мағрур тургап тана қулайдн, деб хавфсираб, бу ишнн тезлаштнриш тарафдорн эдплар.

Лекнн, шунга қарамай, Баррин хоним Саиднинг бў- лажак қайлиғи уларнинг мўътабар уруғига муносиб, тагли-тугли, элнинг ҳурмат-эътиборннп қозонган, асл- зода опладан бўлнши шарт деб ҳнсоблардн. Худо кўр- сатмасин, бирон сатангнинг қармоғига илнниб қолса, боланинг бошини айлантпрнб қўяди. Чунки бойлнкка ҳар қандайи ҳам учишн мумкнн.

23


Саид аммасининг барча гумонларини қатъий ряд этди.

— Ҳаётимда бундан муносиб қиэни кўрмагандим. Қўлимдан қанча-қанчаси ўтганини ўзингиз яхши бпла- сиэ.. — Болам, наҳотки уни шунчалик тез билиб олганбўлсанг?

— Амма, сиэ Парижда ўқиганимни унутяпсиз. Мен энди одамларни ипидан-нгнасигача кўра олдман. Пул- ларимга келганда эса, бу Севимнинг тушига ҳам кирган эмас. Бундан ташқари, у жуда уйига шошаётганлнги туфапли унга уйланмоқчн эканлигимни айтишга улгура олмадим ҳам.

— Жудаям лақмасан-да, болам.— Ҳа, мен упннг дуруст оиладан эканлигига ишола-

ман. Суриштириб кўрсангиз ўзингиз ҳам бунга ишонч ҳосил қиласиз.

Аммаси ўзннн тарозига солиб ҳам ўтирмади. Эртпсн ксчқуруноқ унга Мушакбозлар ҳақнда билнши зарур бўлган ҳамма нарса ва ҳатто керагидан ҳам зиёд нароа- лар ма-вяум бўлгандн.

Жумладан у Мушакбоэлар оиласи — обрўли, таннқ- лп ва бадавлат (хотинлар нч кийимини сотиш — доимо ссрдаромад иш) оила эканини, лекин одатда ота томон- дан мерос бўлиб ўтадиган фамилияни Ҳасипбейнинг бу- тун музофотга Фарида Мушакбоз деб донг таратган онасидан олганинн билиб олди... Машҳурликда Севим- инпг бошқа бир бувиси, муҳтарама Моҳжура хонимнинг онаси — Амина ҳам қолишмас экан. Бу бувиси^ подшоҳ саройи амалдорларн: султоннинг бош сомсапази, Бсш сартароши, Бош тикувчиси, Бош боғбони, Бош шиша- сози ва шу кабиларнннг данғиллама уйлари жойлашган бой даҳада, юқорнда зикр этилганлар орасида энг мўътабарлиси бўлиб давр сурган, султоннинг Бош ван- сақисн номини олган бу гинбатчидан ҳаммалари қўрқн- шар экан. Севпмлар хонадонининг жнлови доимо хотин- лар қўлида бўлиб келгани аммани бнрмунча беэовта қнлди, холос. Бнроқ у раэведкадан қайтгач, жиянига шундай деди:

— Болам, мен бу қизпинг оилаеи ҳақида бирон ёмон нарса айтолмайман.

— Сиэга нима дегандим, аммажон!— Оила тагли-тахтли экан-у, лекин негадир қиз мен-

га ёқмаяпти.24


— Нахотки! Сиз уни кўрдингизми? Уйида бўлдин- гизми?

— Уйида бўлмадим-у, лекин у ҳақда одамлар қан- дай фикрда эканини эшитдим.

— Улар қандай-фикрда бўлпшлари мумкин?— жақ- ли чиқдн Саиднинг. .

— Гўёки сенипг Севимннг худди араб байталнга ўх« шаб ўйноқлаб турармиш. Бунақасини жнловлаш учун жуда уста чавандоз бўлиши керак, дейишяпти. Бу эгар- да туролмасмнкансан деб қўрқаман, болам.

— Ташвиш тортманг, амма! Менинг қўлимга туш- гач, ювош бўлиб қоладн. Сиздан илтимос, эртага совчи- ликка бориб, онасидан қўлннн сўрасангиз.

— йўқ, болам, буни қизга ўз оғзинг билан айтасан. Ҳозир тартиб шупақа. Агар у рад қилса, ана унда мен ота-опаси билан гаплашншнм ксрак бўлади.

— Яхши, амма, мснга ишонаверинг, ҳаммаси жонида бўлади.

САИДНИНГ ТАКЛИФИ

Саид бнр неча бор Мушакбозлар яшаётган уйга яқинлашди-ю, лскин зинапоядан кўтарилиб эшик қўн- ғироғинн босишга журъат қплолмади. Гарчи Севим уни таклиф қилган бўлса-да, у эшикнн очишганда нима де- йишини ҳечам ўйлаб тополмади. Ҳа, албатта,1 Сенпм ойисн демократ, отасн эса ғоятда лкберал одам экапли- гини айтгандн... Декнн ҳознрги демократ ва лнберал- лариинг қандайлнгинн кнм ҳам биладн дейснэ? Санд худди ўн бнр метрлнк белгига қўйилган тўп ённда тур- ган футболчидек ҳадеб бнр жойда ер тсптарди.

Саид уй олдида бнр ярнм соатча бекордан-бекорга туриб, охири юрак ютиб, дадил дарвозахонага кирди. У қўлини қўнғироққа узатган ҳам эднки, қўққисдан эшик очнлиб, уйдан бнр йигнт чиқдн. Аллақандай куч Санд- ни бир қават юқорига чиқарнб қўнди. «Севимнинг ака- си бўлса керак»,— деб ўйлади Саид ва бнр оз кутиб, секин зинапоядан пастга туша бошлади. Эшик яна очнл- ди ва бу сафар уйдан Севнмнинг отаси қатори нкки эркак чиқдн. Саид кўчага ўқдек отилди ю, лалайганча туриб қолди. Бу орада эшик бнр-, икки ва ҳатто учинчи марта очилди, ҳар гал ичкаридан эркаклар чиқиб ту- ришди. '

Саид то ўэига келмагунича бир соат уй атрофида бе-25


^ҳуда санқиб юрди. Кейин у телбаларча югуриб бориб эшик қўнғирогига қўл чўзди, лекин кимдир ундан ол- динроқ қўнғироқ тугмасини босди. Саид чўчиб ўгирил- ди: орқаснда уч нафар полвон келбатли барваста йигит турарди.

— Бу ерда нима керак сенга, олифта?— деб сўради улардан бири.

— Кечирасиз, сиз мени ким биландир адаштиряп- сиз.

— Қанси командадансан?— деб сўради иккинчиси.— Командадан? Мен командадан эмасман. Нега эн-

ди мен командадап бўлишим керак? Мен, ўзимча, шун- дай. Кнм билан гаплашяпман ўэн?

Ш у пайт эшик очилиб, учала полвон ичкари кирди-ю, худди кўзга кўрннмас автоматика ишлагандек ўша за- ҳотиёқ яна ёпилди.

Узини бутунлай йўқотпб қўйган Саид кўчага чиқиб, одатига кўра математик жумбоқ устида бош қотирган- ча, у ёқдан-бу ёққа юра бошлади: «Уч соат давомпда Мушакбозлар уйига олти кнши кириб, беш киши чиқди. бу тахлитда бнр кеча-кундузда ггеча киши киради?.. Шошма! Нега бу срга фақат эркаклар киришяпти?» йўқ, унинг Севнми бундай уйда яшаши мумкин эмас!— Масалани математик йўл билан ечиб бўлмади.

Саид жавоб топнш умидида атрофга алангларкан, яқиндаги магазиига кўзи тушиб, ўша томонга юрди.

— Кечирасиз,— одоб билан мурожаат қилди у хў- жайинга,— снз Севим хоннм қайси уйда туришини ай- толмайсизми?

— Қайси Севнм? Махлуқми? ё к и Севим Маҳмадона- ми? Е Катта Севимми? Думбали Севимми? Севим Чай- нағичми? ё к и дорихоначннинг хотиними? Бнзнинг кўча- миэдагиларнинг ҳар нккисидан бирининг оти Севим.

— Хўжайин, агар бу найнов футболчи бўлса, у ал- батта Севим Махлуқни қидиряпти.

Саид Мушакбозлар уйинн кўрсатиб:— Агар адашмаётган бўлсам, чамамда, шу уйда

яшайди.— Ҳа а-а. Унда сизга Махлуқ керак экан.— йўқ, йўқ, унинг фамнлияси «Му» ҳарфидан бош-

ланади.— Мушакбоз эмасми?— Худди шундай.— Сиз қайси командадансиз?

26


Саид аввал ҳам шуилай леб сўряганлярини эслэб, ҳайрон бўлганини яширмай:

— Нима учун ҳамма мени қандайднр командадан деб ўйлайди?— деди.

— Унда қайси команда ишқивозисиз?— Афтидан, хўжайин, у Севим Махлуқ ишқивоз бўл-

ган команданинг мухлиси бўлса керак,— деб тахмин қилди ўша сотувчи.

Бошқа бир сотувчи эса Саидга диққат билак тикилиб туриб дсди:

— Бу нусха на Анқара, на Стамбул командаларнда ўйнайдн. Мен ҳамма ўйинчиларни юэидан танийман. Бу умуман футболчи эмас.

Саид уларнннг гапини ортиқ тинглаб ўтирмай, хўжа- йинга миннатдорчилик билдириб, кўчага чиқди ва Се- вимлар уйи томон жўнади. Буни қарангки, 'худди шу пайт қизнинг ўзи балконга чиқиб қолди.

— Ойи!— қичқириб юборди у,— Тезроқ бу ёққа кел!.. Ана у, менга уйланмоқчи бўлган!

Моҳжура хоним балконга чиққан пайтда Саид мую- лишда тўсатдан бир оёғн иккинчисига чалишиб кетиб, бир юзу саксон тўрт сантиметрлик бўйи баробар ас- фальтга узала тушишига сал қолди.

— Бу новча ландавур негадир унча ёқмаяпти мен- га,— минғиллади онаси.

Севим хона томон қичқирди:— Йигитлар, тезроқ бу ёққа келинглар! Сизларга

қайлиғимни кўрсатаман.Балконда уч паҳлавон пайдо бўлди.— Шу тентак сенга уйланмоқчими?— деб сўради

Аҳмад Девор.— Нима, рашк киляпсанми?— жилмайди БТ дар-

возабони Ножи Сувқуяр.— Шу камлик қилаётувди-да,— тўнғиллади Аҳмад.— Қулоқ солма унга, Севим, рашк қилганидан шун-

дай деяпти,— яна бошлади Ножи.— Сал ориқ демаса, бировдан қолишадиган жойи йўқ. Айтгандек, ориқлар — жудаям ҳирсли бўлади дейишади.

— Чаккиямас, шунақаси ҳам бўлаверади. Ҳозир куёвлар ошнб-тошиб ётган замон эмас,— дея ўз фикри- 11и билдирди БТ командасннинг энг яхши ҳужумчиси Мустафо Болт. ,

Агар эарур ишлар бўлмаганда, Севим албатта, Саид- ни уйга таклиф қилишн, лоақал ўэи унннг олдига чиқи-

27


ши турган гап эди. Лекин аксига олиб худди шу бугун у қапдай қилиб ДМ С ҳимоячиси Озар Ходани БТ га оғ- дириш масаласини ҳал этиш учун БТ клубининг ўйин- чилари ва бош раиси Дундар Маҳмаданабей билан уч- рашиши керак эди. Доимий Муҳтожлик Саргардонлари, қисқача қилиб айтганда, Д М С командаси «Бурқираган Тўэон» ёки БТ командасининг асосий рақиби бўлиб, улар ўртасида фақат футбол майдонидагина эмас. балки сиртда ҳам тинимсиз олишув борарди. Фақат Севимги- на бундай топшириқнинг уддасидан чиқа олиши мумкин бўлгани учун ҳам Дундар Маҳмаданабей унга катта умнд боғласанди. У ўз вақтида — БТ ва миллий терма команданинг ҳозирги фахри — Аҳмадни ҳам шундай йўл билан қўлга киритганди.

Бугунги учрашув Ҳасипбейдан бекитиқча ўтаётган эди. Чунки оила номуси учун чинакамига ташвиш торта бошлаган Мушакбозлар хонадонининг бошлиғи қизига то турмушга чиққунга қадар футболчилар билан учра- шишни қатъиян ман қилиб қўйганди.

Сеоимларникида маҳфий мажлис кетаётган бир ма- ҳалда уй атрофида знр югуриб юриш Саиднинг жонига тегди. У ҳеч қачон бу уй остонаснга қадам қўйишга журъат этолмаслигини тушунгач. телефон қнлншга қа- рор бердн. Узинм ҳаяжонга солаётган барча гапларни телефон орқали айтиши осон бўлади, албатта. Севимга бўлгаи муҳаббатинн айтади ва унга хотин бўлишга рози ёки роэи эмаслигини очиқдан-очиқ сўрайди. Агар қиз рози бўлмаса, у ўэнни ўэи ўлдиради...

Саид кўчадаги автомат телефондан қўнғироқ қилол- мади. Чунки севги изҳор этнш танҳоликни талаб қилар- дч. У такси олиб, ғизиллаганча уйига жўнади... Худога шукурки, уйда ҳеч кнм йўқ экан.

У телефон китобидан Мушакбозлар номерини топ» ди да, қўли қалтираб рақамларни терди.

Баъзила эамонавий техниканинг инжиқлмги ҳам ки- шилар ҳаётида машъум роль ўйнайди. Бу сафар ҳам шундай бўлди Уни Мушакбозлар уйи ўрнига пайпоқ фабрикаси билан улашди.

— Алло!— деб жавоб берди унга мулойим эркак овози.

— Агар малол келмаса, телефонга Севим хонимнн таклиф қилсангиз.,

— Марҳамат...

28


— Кўп ўтмай трубкада аёл ктиипинг опози эши- тилди.

— Эшитамаи.— Салом алайкум, Севим хоиим.— Солом аламкум.— Соглиқларингнз қалай?— Раҳмат, яхшн.гСевим исмлн ишчинн эркаклар тез-теэ телефонга ча-

қнриб туришар, аммо уста буни ёқтирмас, шуиинг учун ҳам жувоннинг телефон олдида узоқ ўралашишига тоби йўқроқ эди.

— Мен безовта қиляпман сизни, Севнм хоним...— узоқдан гап бошладн Саид, лекнн тоқатснзлпк билан унинг гапнпи бўлишди:

— Тсзроқ гапиринг, сиэга нима керак, мен жуда шош- япман.

Иқрорлик сўзларп шундайгина тилининг учида ту- рарди-ю, лекин қўрқоқлнк томағини худди қисқичдек ғиппа бўғиб қўйганди.

— Мен, мен...— деб имиллади Саид,— снзни шунинг учун беэовта қилднмки...

— Қнсқароги.— Мен сизга уйланмоқчиман!— ўзи ҳам кутмаган

ҳолда шундай деб юбордн Саид ва кўзпнн қиснб, жим бўлиб қолди.

Севим иккинчн нима дейишини билмай, ҳеч нарса- дан-ҳеч нарса йўқ, турмушга чиқишни такллф қилаётган бу кимса дўстларидан қай бири эканиии билолман бо- шн қогиб, хўрспннб қўйди.

Балки иккн кун олдин шилқиМлик қилиб уйигача илакншиб келгаи кишндир? ёкл биров ҳазил қнляптн- микин?

— Жиддий гапиряпсизми?— титроқ овоз бнлан сў- ради у.

— Албатта, Ауда ҳам жиддий... Сиз бахтли бўлн- шингиз учун қўлимдап келган ҳамма нарсани қиламан, Севим хоним. .

— Ҳамма эркаклар ҳам ш ундан дейишади, Тўғри- сини айтсам, снзга ишонса бўладими-йўқми, буни бил- майман...

— Ишон, Севим хоним! Ишон!.. Ишон!..— худди, алахсираётгандек такрорлади Саид.

— Бир умргами?— Ҳа, ҳа!.. Бир умрга!..

29


— Яна-тағии ‘ ксйин қуён бўлиб юрмагип-а... Сарта- рош Сулаймон қам, шофёр Нури ҳам, официант Ҳамди ҳам оламан деб юришганди... Қаеққа гумдон бўлди улар?

— Мен қатъий...— ғўлдиради Саид.— Ахир мен се- нп севаман-ку...

— Очиғини антсам, кўпдан берн эрга текким кела- дн! Ишқилиб, инсофли одам бўлса бас, доктор ё инже- иер, ҳеч бўлмагаида лейтенант ҳам бўлаверадм...

Гарчл Саиднинг кўзи ёмон кўрса-да, у қулоғидан ши- коят қилмасди. Шу сабабдан гапнинг бошидаёқ Севим- нинг овози унга галати туюлганди.

— Соғмисиз ўзн, Сезим хоним?— Пнма қилдн?— Эҳтимол, шамоллагандирсиз?— Ҳа, сал тумовлагапман, бунинг устнга шупчалик

ҳапжомланяпманки...«Е оллоҳ, наҳоткн таклифим уни шунчалнк ҳаяжон-

лаптирган бўлса?»— деган фнкр ўтди Саидлинг хаёли-Дан.

— Бугуп эрталаб чап кўзнм учганди, бу*доим яхши- ли;;ка олиб келадн,— сўзини давом эттирардн Севнм ПК1..1НЧИ.— Меи снэга тегишга розиман-у, лекил ҳар қа- лап яна ўйлаб кўрнлса ёмон бўлмасди... Бугун кечқу- рун бир уннпсрсмтет талабасн билан учрашишмм керак. (Бу талаба аслида этнкдўэ эдн.) Биз у билан кўпдап берн танишмиз. У ҳам менга уйланишга ваъда берган- ди, лекин ҳознр негадир думини тутқаэгиси келмаялтн... Шунипг учун орани очиқ қнлиб олмоқчиндим...

«У билан туэуккина гаплашяпманми ўзи?»— дея тўсатдан ўйлаб қолдн у аа жойи келса-келмаса кечира- сиэ деявердп.

— Бугун кечқурун, кечнрасиз, мен ҳалнги йигнт би- лап, кечнрасиз, учрашишим керак. Агар у келса, унда, кечирасиэ, агар келмаса, унда мен, ке*Лфасиэ...

— Демак, бугун биз енз билан кўришолмаймиз?— тушкун овоз билан сўрадн Саид.

— Бугун, кечирасиз, ҳечам... Бу, кечирасиз, йнгнг жуда ёмон, кечирасиз, рашк қилади. Агар у сиэни, ке- чирасиз, кўриб қолса, унда снзга, кечнрасиз, ёмон бўла- ди. Эртага эса, кечнрасиз, мумкнн.

— Сизникига борсам бўладими?— сўради у дадпл- ланиб.

3« '


Қиз эса уэита уйлзнмоқчи бўлган одамнинг у қандаГх кулоада яшаётганини кўришнни истамасди...

— йўқ, кечирасиэ, мен сизни эртага соат олтида, қаҳ- вахонада, кечирасиэ, «Этуаль»да кутаман...

Худди шу пайт хонага уста кириб қолиб, қиз гапни теэроқ тугатишга шошилди:

— Кслишдикми?— Ҳа, ҳа!— Кўришгунча хайр!..— Эртагача омон бўлинг!— дедн Сапд трубканп

ўпиб.Саид бутун кеча ва эртаси куни ўзини қўярга жой

тополмай эир югуриб ўтказди. «Уни кўраман, у рози бўлди-я!»— тантана қиларди у ва шу ондаёқ: «Кечира- сиз, лекин ҳали менн, кечирасиз, гумдон қилиши мум- кин бўлган талаба ҳам бор-ку!» деган мудҳиш ўй қипнарди уни. У Севимлар уйига қараб югурдн ва сон- саноқсиэ соялар кўзга чалинаётган ёруғ деразаларга боқиб атрофда айланаверди. «Улардан қайси бири Се- внм? Ановинисн, кечирасиз, балки талабадир?..»

Уйқусиэ тундан сўнг ўрнидан аранг турган Саид «Этуаль» қаҳвахонаси Стамбулнинг қаерида эканлигини аниқлашга киришдн. Улар учта экан... Саид эса айнап қайсп бнрида учрашишни келишиб олганн ҳам йўқ...

«Афтидан, аввало унинг уйига яқин жойдагисига бо- рнш керак,— ўзига хос ҳоэнржавоблик билан мулоҳаза юритди Саид.— Агар у ерда бўлмаса, такси олиб қол- ган нккитасига бораман...»

Соат бешда Саид тахмин қилингаи учрашув жойнда ҳозир бўлди. У бурчакдаги бемалол гаплашса бўлади- ган столни танлаб, қайлиғинн кута бошлади.

Қўшни стол олдида зса Севнм иккинчи ўтирар ва кеча кечқурун телефон орқали унга ўз қалбини бағнш- лаган одамни кутарди.

Вақт ўтиб борар, у эса ҳануз кўринмасди. Вақтнн бекорга ўтказмаслик учун у ёлғиз ўтирган меҳмонларга қараб-қараб қўя бошлади. Саид томонга эса қнё ҳам боқмади: «Шуям эркак эмиш!»

Саид соатнга қаради: соат еттига қараб кетяптню қайлиқдан ҳалиям дарак йўқ! Афтидан, қолган нкки қаҳвахонага бориш фурсати етганга ўхшайди, леки.ч Севим худдн шу пайтда келиб қолса-чи?

Санд официантни чақирди:31


>— Ҳозир бу ерга ориқдан келган, қорасоч, қаламқош ёшгина аел келиши керак... У келса кутиб турсин, мен тезда қайтаман. . Илтимос, тўхтатиб туринг. . Айтмоқчи, унинг исмн Севим,— қўшиб қўйди у ва официантга ях- ши қақ тўлади.

Саид бошқа қаҳвахоналарда бўлиб, у ерда ҳеч ким- нн топмагач, яна қайтиб келиб, аввалги жойини эгал- лади.

— Афанди, балкн сиэга бошқа Севим қам бўлаве- рар?— ҳамдардлик билан сўради официант ундан.— Та- ништириб қўйишим мумкин, хурсанд бўласиз...

Саид бутуилай ночор аҳнолда қолганди: «Уша тала- баси билан бнтишган. Унда нега ваъда беради? Кино- театр ложасидагн қнзғин қучишишларни қандай қилнб шунчалик тез унутиш мумкин?..» Унинг юрагини рашк сндирарди. У ҳамма нарсага — гар керак бўлса бор бойлигнни беришга ҳам тайёр! Фақат ўзининг бойлиги қандай аҳволда эканлигнни билмасди. Чунки Маллазо- далар бойлигини оилавий оқсоқоллар кенгаши бошқа- рарди. ^

Ярим кечага яқин Саид ҳеч ччдай олмай Севимга телефон қоқди. Телефонни унннг онаси олди. Довдира- ганидан у мутлақо англаб бўлмайдиган нарсаларнн гўл- дирай бошлади...

— Тушунмаяпман, сизга ким керак ўзи!— аччиғлан- ди Моҳжура хоним.

— Кечирасиз, хоним-афандн, бемаҳалда безовта қнл- ганим учун. Телефонга Севим хонимнн таклнф қилсам бўладнми?

— Севим Анқарага кетди, эртага у ерда БТ ўйнай- ди. Унга нима дейин?

— Марҳамат, Саид телефон қилди деб қўйсангиэ...— Яхши.— Раҳмат. Тунингиэ хайрли бўлсин.Моҳжура хоним фақат трубкани қўйгандан сўнггипа

ўзи билан қнзи у ҳақда гапиравернб қулоқ миясини еган ўша Саид гаплашганини фаҳмладн. Минг афсуски, у билан кўнгилдагндек гаплаша олмадп.

Санд трубканн осиб қўйди. Еп-ёруғ дунё унга эул- матдек кўрннди. Худди ерда ҳаёт тугагандек. У ўз хона- снни ичидан бекитнб.олиб, ҳсч кимга жавоб бермай қўнди.

32


САИД МАДЛАЗОДАНИНГ АҲМАД ДЕВОР БИЛАН БИРИНЧИ УЧРАШУВИ

Саид кикотеатр ложасида Севим бидан ўтказилган лаззатли дақиқаларни унутишн мумкинмиди? Хуштор- нинг жўшқин хаёли яқиндагина бўлган айш-ишрат дам- ларини қайта-қайта гавдалаитирарди Унга сари рашк азоб берарди.— Сеаим алдаб ўтирса-я уни! Изтироб чи- даб бўлмайдиган даражага етганда Саид Парижни ва ҳатто Мадленни, ўзн шунчалик моҳирлнк билан лақил- латган ўша Мадленни эсларди...

Баррин хола жиянига ғамгин боқар, уйланиш ҳақнда гап очишга уринар, бунга жавпбан эса унинг баттар қош-қовоғн уюлиб. тумтайнб оларди. Бундай пайтларда аммаси уни ўэ ҳолнга қўярди. Ахир улар орасида нн- малар бўлмайди денсиз...

Парвойи палак Севнм эса аввалгидек, куёв қаёққа ҳам борарди, йўқ пайтимда фақат бир марта телсфон қилиб, бнрдан бедарак бўлиб кетганн ҳеч гап эмас деб ҳисобларди. У ҳар кунн раҳм-шафқат қнлиб тилагига етказганн учун оллои таолога шукурона ўқирди. Анни пантда Севимнннг бели кун сайин паҳима қиладнган даражада йўғонлашиб борарди. Мушакбозлар уйида яна жанжал иси кела бошладп.

Ана шундай бнр пайтда епгнлмас БТнинг марказнй ҳимоячпсн Аҳмад Девор севнмлп дўстинннг эрга чиқиш масаласи билаи ўзи шуғуллапишга қарор қилди. Чунки, тактнк мулоҳазаларга кўра, Севимнинг эрга тегиши қизга нисбатан унга кўпроқ зарур эди.

— Эсингдами, сеп менга бир малла йигит ҳақида га- пнрган эдинг?— дея мурожаат қнлдн Аҳмад Сенимга,— Никоҳдан ўтмоқчи ҳам бўлувднларинг. Қаёққа гумдон бўлдн ўзн у?

— Асло хабарим йўқ,— жаноб берди Ссвнм елкаси- ни қисиб. ' .

— Оти нимайди.— Саид шекилли...— Фамиляяси-чи?— Нималар деяпсан ўзи, мен буни қаёқдан билай...— Ие, қалллғининг фамилиясини ҳам билмайдими

одам?!— жаҳли чиқди Аҳмаднннг.:Мулоҳазали .Чоҳжура хоннм қизини ҳнмоя қилншга

шошнлди:3-5 2 7 33


— Сспнмнинг нияти жидднй, у фамилияга эмас, одамга турмушга чиқмоқчн...

Орадан бир ойдан ортиқроқ вақт ўтдн. Гарчи Саид ўзидан бирон нишона бермасада, Севимнинг феъли қа- қида буидай деб бўлмасди. Башарти Сакднинг ниҳоятда бадавлат эканлиги тўсатдан аён бўлиб қолмаганда Мах- луқ унинг оламда борлигини ҳам унутган бўлармиди.

ЛГаллазодаларнинг эътиборли оиласинн Стамбулда кнм бплмайдн денсиэ, ахнр?1

Аҳа, ҳалн шундайми! Демак фамилнянпнг ҳам аҳа- мняти бор экан-д*а! Бундан ўлжанн қўлдан боп бериш мумкнн эмас. Фақат уни учратса бас! Уни қандай шай- до қилнш ва умрбод туэоққа илинтиришни ўзи билади. Бунинг учун ним қоронғилнк ва икки оғизгпна ширин суҳбат бўлса кпфоя... «Севгилим, яқингинада жужуқлик бўламиз»,— дендн унга. Бирон пнсофли, яъни гўл эр- как — эркакларнннг кўпчилиги шундай бўлишади — чурқ этиб эътироз билдирншга ҳам журъат қилолмайдн. Бунинг устига у ҳақ гапни айтади: ахир у ҳақиқатан ҳам фарзанд кутмоқда. Худди шу Санд унинг отаси бўлиши керак! Шундай аҳд қнлди ташлаб кетилган ва бахти қа- ро қиз.

Теэ кунда Севим зорнқиб кутган фурсат ҳам етнб кслди. Бнр куни эрталаб у дераэадан қараса— «қудра- тингдан ўргплай оллоҳ!»— уй олднда Саид у ёқдан-бу ёққа юриб турибди.

Севнм бир эумда кийиниб, кўчага отилди. У ҳеч қа- чон бунчалик шошилмаганди?..

Севим олдинига, мени ўэи таннсин, деган мақсадда бир неча бор унинг ёнидан ўтди. Лекин Санд ўз бахтнга бурилиб ҳам қарамас, ҳеч нарсанн кўрмай, унинг ёни- дан ўтпб кставерардп. Ҳеч иложн қолмагач, Севпм уни туртиб ўтпшга мажбур бўлди, шунда бечора йиқилиб тушаёзди...

— Пардон!— деди у француэчалаб, севгнлнснни та- ниман.

Шунда қпз ўзннн эслатншга мажбур бўлдн:— О-ооо! Бу сизмнспз!.. Учрашиб қолганимиэни қа-

ранг-а! Мен ҳозиргина уйдап...Саид уни овозндан таннб қотпб қолди, ўз қулоғига

ўзи ишонишдан қўрқиб, унга нақ бурни бурпига тсккун- дай яқннлашди. >

34


— Ҳя. бу мен...— Унинг овозл ҳаяжондан титрарди.. — Демак, сиэ Стамбулдамисиз?— ажабланди қиз.

— Ҳа, Стамбулда...— Нега бизникига бирон марта ҳам кирмадингиз?

Мен сизни шунчалар кутдимки...Саид жуда ҳам қувониб кетди.— Ростданми? Келншни истагандим, хоним-афан-

дн... лекин унутиб қўйибман... уйингизни тополмадим.— Мана-ку уйимиз!— кўрсатди қиэ.— Шундайми? Шумн? Ҳали шу сизларнинг уйингиз-

мн?— Мен бир оз айланмоқчийдим... Агар вақтингиз

бўлса, бирга сайр қилайлнк,— дсди Севнм шошилиб, қайтадан топилган куёвнн қўлдан бой беришдан чўчиб.

Эркяклар тортинчоқликни фақат мулойим сўзлар билан енгиш мумкинлигини ўз тажрибасидан билган Севим бир дақиқа ҳам жим турмасди.

Охири Саид ўэига келаётганидан дарак бера бошла- ди ва ҳатто дадилланнб қолдн.. — Мен бир куни сизларннкига келгандим,— дея гапбошлади у.— Лекин... Кечирасиз... Сиздан бнр нарсани сўрасам бўладими?

— Пўлмасам-чи, ниманн истасангиз, шуни сўрайве- ринг.

— Айтинг-чи, ўшанда сизларпикида пима бўлгап- ди — ўғил тўйими ёки бошқа бнрор онлавий маро- симми?

Севим қаҳқаҳ урдн:— Нега эндн ўғнл тўйи бўларкан!.. Ахнр биэ фақат

уч киши — отам, онам ва мен турамиз.— Ҳа-а-а.— Нега бундан деб сўраяпсиз?— Шунинг учункн, ўша кунн снзларникига тиним-

сиз одамлар кириб-чиқнб туришди...— Шунинг учун ода.млар ўғил тўйи мўносабати би-

лан йиғилишган деб ўйладингизми?У яна нккиланиб ўтнрибди-я!.. Ахир қаршнсида нақ

ўтган асрга мансуб нодир аҳмоқ турнпти-ку!.,— Улар БТ ўйинчиларн бўлишса керак... Мен фут-

болни жуда яхши кўраман... Сиз-чи?— Мен сиз севган ҳамма нарсани севаман,— деб

юборди Самд ноўрнн ва қизариб кетди. «Беъмани гапни айтиб қўнднм шекилли?»— ўйлади у.

— Раҳмат. Бу сиз томонингиздан катта илтифот,—

35


миннатдорчилик билдирди Сспмм.— Сиз қайси команла- га ишқивозсиз?

— Ҳоэирча ҳеч қайси командага ишқивоз змасман, лекин яқинда, албатта бўламан... Сизнинг севимли ко- мандангиз қайси бири?

— Мен БТ командасининг мухлисиман.Саид бир неча бор энтикиб ютннди.— Севим хоним... агар пжозат этсангнз, сиэ билан

бир муҳим ва жнддий иш юзасндан гаплашмоқчн эдим...Севим гап қандай «муҳим ва жиддий иш» ҳақида ке-

тишини дарҳол тушундн. Севим ота-онаси ўзаро «муҳим иш» ҳақида гаплашганларнда унинг турмушга чиқнш масаласини муҳокама қилишларнпн бнларди.

— Юринг, бнрон жойга кнрпб ўтнрайлик. Агар вақ- тннгнз бўлса, албатта.

— Истаганингмзча!— хнтоб қнлдн Саид севиниб.Яқиндагн қДҳвахонага кпрншдн. Уларни офнцнантга

ннсбатан кўпроқ профессорга ўхшаб кетадиган басавлат оқсоч киши кутиб олди. Сспимни билганлигп учун уляр- га бурчакдаги, ҳангаматалаб кўзлардап холисроқ столнн кўрсатди.

Севнм ўтирдн, Саид эса плашинн ечганн кетдн. Чун- ки у ҳеч қачон, ҳатто қуёш чарақлаб турганда ҳам унн- дан плашснз чнқмасди... У эалга қайтгач, кўэинп қисиб халоникни кузатди ва ўзшшнг ҳисобига кўра Севнм ўтн- рншн керак бўлган стол томон дадил одим ташладн.

— Хоннм-афаидн,— ўтириши биланоқ гап бошладн Саид,— сиэ билан мен учун ниҳоятда муҳим нш тўғриси- да гаплашмоқчиман...

У ҳаддан ташқарн тез ураётган юрагинн тинчпта ол- магани учун ғужанак бўлиб ва кўзинн ердан узолмай ўтнрарди.

Сспнм эса нарироқдаги бошқа стол ёпида лабини бўяш билан овора бўлнб, Саиднннг қайтгаикнп сеэмай қолгандп.

— Ҳозир эрнм келади,— деди Санд билан ёнма-сн утнрган хотин кинояли кулиб,— лекин, агар бу сиэ учун жуда зарур бўлса, манли, эртага шу ерда худди шу пайтда учрашамиэ...

Саид ҳеч нарсага тушунолмай бнрдан кўзини ердан кўтарди ва тасодифан чўчиб тушди: қаршисида бегона хотин ўтирарди.

— 0, пардон!.. Кечнрасиа!.. Адашибман! Мен сизнн...

36


У зал ўртасига отилди ва ночору ноилож атрофга аланглаганча жойида қотиб қолдн.

— Мсн бу ердаман Саид!— чақирди уни Севнм. У ўз хатосидан шунчалик довдираб қолгандики, миқ этиб оғиз очолмасдн. Севнм яна унга срдам қилишга мажбур бўлди.

—• Сиз мен билан гаплашмоқчи бўлувдингиз ше- килли... -

— Ҳа, ҳа... Мен жудаям истагандим... Қайси коман- дага ншқивозлнк қилса бўладн, сиз билан маслақатлаш- моқчиман...

— Фақат шунинг учунгипа мени бу срга бошлаб кел- дннгиэмн? Сизда муҳим гапим бор деганннгиз шуми- ди?..— Қаттнқ газабдан Севнмнинг овозп тптрарди.

— Ҳа...— қўрқиб жавоб берди Саид.Уларга гляссэ қаҳвасидан келтпришди. Ссвнм инда-

май ўтирардн. Улар қаҳвани нчиб бўлишдн. Қнз шартта ўрнидан турди.

— "Кетдик!— Ихтиёрингиз...Таксида улар чурқ этишмади. Севнм Сапддаи жуда-

ям жаҳли чиққанлигн учун, фақат ундан тезроқ қуту- лишнн ўйларди. Қиз эарур ншларн борлнгинн важ қн-» лнб машмнанм тўхтатди ва ундан тушди. Унинг олдида ОРнрлнгннн дам у, дам бу оёғига солиб сира омади юришмаган Саид турарди. Қиз диққат билан тикилар- кан, унн қўлдан чиқармаслик лозим эканнни тушунди. Хайрлашаётганда Севпм бир оз юмшаб:

— Балки, бирор.фурсатн бнлан бизникига кнрар- снз?— деди. '

Саид дудуқланиб унга миннатдорчплнк бнлднрдн. Ссвим қўлинн чўзганда эса у сал бўлмаса вужудини чулғаб олган лаззатдан ўзини йўқотаёяди...

Унга қайтгач, Севим овози борича ҳўнграб ўзини днванга ташлади. Моҳжура хоним қизига ажабланиб қараб, минғирлади: «Э худойим, ннма бўлди ўзи бунга?» Онаси цпзининг эркаклар дастндан йиғлаганинн ҳеч қа- чон кўрмаганди.

— Қиэим, наҳотки ўша тентакнн севнб қолган бўл- санг?! Агар гап шундай бўлса, унга турмушга чиқишинг- га ижоэат бермайман. Ақлли хотин, агар бахтсиз бўлиш- нп нстамаса, севган эркагнга тегиши керак эмас. Бунн асло унутма!..

Худди шу пайтда Аҳмад пайдо бўлдн.37


— У мендан куляпти!— деди Севим жазаваси ту- тпб.— Ҳали бирои эркак мен билан бундай муомала қил- ма^анди!..

Аҳмаднинг очиқдан-очиқ унга ^аҳми келди.— Қўй, қўй, йиғлама, жажжигинам, мен ҳалн у лан-

давурга ожиз аёллардан кулиш қандоқ бўлишпни кур- сатиб қўяман.

Севим кўэёшини тпймасдан деди:— У, жуда муҳим иш юэасидан гаплашишим керак,

деб мени қаҳвахонага бошлаб борди... У мепга уйлаи- моқчн эканини айтншни ҳатто хаёлига ҳам келтирмади!.. Узнни гўлликка солаётганинн билиб турибман... 'Мени мазах қилмоқчп...

Аҳмад ғазабдан бўғплди.— Ҳап, саиимн, текинхўр! Ҳап, саними, текинхўр!

Ҳап, саними ярамас! Онт пчиб айтаманки, агар ўша чаён стадионда рўпара бўлса борми, бнрон жойи омон қолса Аҳмад Девор деган отнмнн бошқа қўярдим! Қани, ўша галварснинг қаерда туришини айт-чи.

— Қаерда туришинн билманман!— Ие, қанақасан ўэннг! Қаерда туришини билма-

#санг, фамнлиясм номаълум бўлса. Лоақал касб-корннибнларсан унда?

— Математнк ёки шунга ўхшаш.— Уқитувчими ё?— Билмайман.— Қай гўрдан пайдо бўлиб қолди ўзн?Севим ҳам кулиб, ҳам йиғлаб, Аҳмадга Саид билан

қаидай танпшганн, у билан кннотеатрда қандай ўпиш- гапини гапириб бера бошлади...

— Аҳмаджон, тағин хаелингга ёмон гаплар келма- син, мен уни шунчаки синамоқчн бўлгандим... Балки мени олар, деб ўйлагандим... У билак бир мартагина ўпишдим, холос, Унинг кўриниши шунчалик тентакнамо эдики...

Севим Аҳмаднинг ҳисларига шафқат қилар, рашки аланга олмасин учун ортнқча важ-баҳонага ўрин қол- дирмасликка тиришарди.

— Устимдан кулди дейсанми?— Аввал мен билан жиддий гаплашмоқчн эканини

айтди,— такрорлади Севим.— Мен, бирон арэийдиган гап айтар, деб ўйлаб, севнидим... У эса, агар билсанг, мени қаҳвахонага кимга, қайсн командага ишқпвоз бў- лиши кераклигини сўраш учуи таклиф қнлган экан. У

38


ҳам, қарангкн, мен севган ҳамма нарсани севишни истар- миш!..

— Вой аблаҳ-эй! Шошмай тур, топаман уни! Қўй. йиғлама, жажжигинам, покиза қизларни алдаш қанақа бўлишини кўрсатиб қўяман унга.

Севим билан учрашганидан сўнг икки кун ўтди. Саидпинг қалбида яна умид учқуни пайдо бўлди. У Баррнн аммасидан келиннинг ота-онасн бнлан танишиб, улар билан тўй ҳақида келишиб олиш учун Мушакбоз- лар уйига боришнп илтимос қилди. Саиднинг қўлидан бундай лшлар келмаслигини тушунганлиги учун аммаси бу фахрий вазифани бажаришга бажонидил рози бўлди. Аммо ннкоҳ ота-боболар урф-одатларига амал қилин- ган ҳолда эскичасига бўлншипн жуда ҳам истарди.

Саид аммаснни Мушакбозларникнга жўнатиб, унинг қайтишинп тоқатсизлик билан кута бошладн. Ҳаяжон- дан у ўзинн қўярга жой тополмас, хоналарда гнр айла- нар, шсър ўқнр, қўшиқ айтарди... Қўнгнроқ жирингла- ганда эса у севиниб эшик томон отилдн.

— Хўш, пима бўлди? Хўш, ншлар қалан?— устма-уст савол бнлан кутиб олди у аммасини.

— Ҳой, секинроқ! Қанн нарроқ тур-чи!— деган бўғиқ овоз эшитнлдн унга жавобан.

Унинг олдида нотаниш кишн турарди.— Авф этинг, мен сизни тушунмаднм, афанди.— Ҳозир ҳаммасини тушунасан! Ҳозир миянгнн жо-

йига келтириб қўяман.— Марҳамат, пчкарнга кнринг, афанди...— Сендан сўрамай ҳам киравераман.Аҳмад билан Саид ана шундай танншншдн .. Олдин

улар бир-бирига қараб жим ўтиришдн. Сўнгра Аҳмад ўрнидан .турнб, серсоқол кўксини орденлар қоплаган, фас1 кииган кекса пошолар суратлари осиб қўйилгац деворга яқинлашди. Шнфтда қадимий қандил осилиб турарди... Болохона деразасидан катта, қаровсиз боғни кўрдн.

— Бу сенинг уйингмп?— иложи борича қўполроқ қн- лнб сўрадй у.

Аслида Аҳмад қўпол бўлмаса-да, Саид билан ўэим- ни футбол мандонндаги рақиб каби тутишим керак деб ҳисобларди.

1 Ф а с - Баъзи бир шарқ мамлакатларнда кийнладиган бчш кн> йими.

39


— Биэннки, афанди, — тортиниброқ жавоб берди Саид-

Аҳмад яна ўтирди.— Сен, албатта, менинг кимлигимни биларсан?Саид уни яхшироқ кўриш учун Аҳмадга яқинлашди.— Кечирасиэ, афанди, эслолмаяпман... Қаерда та*

нншган бўлишнмиз мумкин?.. ,— Ҳали шунақамн? Мени танимадингми?— Кечирасиз, афанди, танимаяпман...— Жиддий айтяпсанми ўзи ёки мени мазах қиляп-

санми? Яхшироқ қара. Хўш, кимга ўхшайман?Санд Аҳмадга деярли бурни билан тўқишаёэди.— Балки, дурбин билан қарарсан?.. Шундоқ ёнимда

ўтирибсан-у... Кўзойнагингни олиб, яна бнр марта қа- рачн.

— Кўзим эаифроқ...— бошлади Саид.— Демак, танимаяпсан?— унннг гапинн бўлди меҳ-

мои.— Афанди, сиэ менга қаерда танишганлигимни эс-

латолмайснэми?Аҳмад ҳатто гакгнб қолди: олдида уни, кетидан

доимо ҳайратомиз пичир пнчнр эшитилиб турадиган машҳур футболчинн билмайдиган одам ўтирипти.., Қойил-э!

— Нима, футболга бормайсанми? ф— Йўқ, афанди...— Газеталарда футбол тўғрисида ёзилганларни ҳам

ўқимайсанми?— Йўқ, афанди...— Бундан кўра ўлганинг яхшн! Ахир, кейинги тўрт

ой нчида гаэеталар фақат мен ҳақимда ёэишяпти-ку!— Снэ ўзи кпмсиз? Нимангиз билан машҳурсиз?— Суф сенга е! Эсингда тут: қаршингда тирик юлдуэ

ўтнрибди. Футбол юлдузи!.. Мен бошида ёшлар коман- дасида ўйнадим, сўнгра бошқасига ўтдим, э, сен бари бир буларни билмайсан... У эса мени сотди...

Аҳмад ўзинннг спорт зинапоясида қандай юқорилаб борганини мароқ билан ҳикоя қиларкан, Саид бу одам- нинг бу ерга нима учун ташриф буюргани тўғрисида бош қотирардн.

Кейин Аҳмад у қандай қилиб бир ўйинда ўйинчини қулатгани, судья ёрдамнисини ургани, судьянинг эса ўзнни майдондан ҳандаб юборгани тўғрисида гаэеталар ннмалар деб ёзганики гапириб бера бошлади...

40


Хоиага уй хиэматчисн кекса мадам Апжела кирпб келди. У патннсда қаҳва келтириб, столга қўйди-да, Аҳ- мадга финжоннн узатди. Уни таниб қолиб финжонни . қўлидан тушириб юбораёзди:

— Снз Аҳмад Девоғмн?— дея хнтоб қилди.— Худди ўзи...— мамнун жнлмапди Аҳмад.— Мен сиэ ҳақингиэда кўп ўқиган... Э, яғатган ху-

дойим, қанчалик қизиқағли-я сизнйнг ҳаётннгиз,..— Хо- ним, албатта, ҳақиқий фраииуз аёллари кабп «р»нн «ғ» товушн билан айтарди.

— Де.мак, сиэ, мадам Лнжела, бу афаидини танлй- сиэ, шундаймн?— ҳайрон бўлиб сўради Саид.

— Машрун Аҳмад Деворни танимаган одам бормн? Мен ҳар эрта газетаин очганда аввало у ҳақдагн нарсп- ларнн ўқийман.

— Энди билдингмн мешшг кимлнгнмнн? Мамлака- тимизда мени ҳаммгг танийди.

— Оёқларннгнзни айтмайсизмн!— сўзини даном эт- тирарди мадам Анжела,— Оёқмисан оёқда ўзиям!.. Снз Стамбулда тўп тепканингизда Карсда эшнтнладп...

Саид уятдан ёнарди: шундай машҳур одамнп бнл- май, шунчалпк ишрмаида бўлиб ўтирса-я! Мадам Анже- ла чиқа туриб эшикнн ёпишга улгурмаёқ Сапд ўрнндан турди ва таъзнм қилиб дедн: •

— Сиз билан таиишганнмдан бағоят хурсандман, афанди. Бу мен учун катта шараф... Агар мснда биран илтимосингиз бўлса, уни бажаришга тайёрма!:...

Уй хўжайинн бундан илтифот кўрсатаркан, Аҳмад унга еб қўйгундай ўқрайганча, Ссвим ҳаққа ўхшайди, деб ўйларди, негаки, унинг ҳақиқатан аҳмоқми ёкн ка- лака қилаётибдими, тушуннб бўлмасдп...

— Яхши, яхши, ташаккурга арзимайди. Мана, ме- нинг кимлигнмнн билиб олдинг, кел, эндн бир юракдан отамлашайлик. Сен Севимни танийсанмн? Узнмизнннг Севимнн-да...

Саид гарчи ҳеч нарсага тушунмаган бўлса-да, ҳар эҳтимолга қарши бош ирғади.

— Гап бундай,— давом этдирди гапини Аҳмад,— Севим ниҳоятда ажойиб қиз, у дўстндан .ҳеч нарсани аямайди... Бурноғи йилги биринчиликда Мурод Ахта фа- қат Севим туфайли юз метрга сузишда Масъудни ютган- ди... Жуда меҳрибон қиз-да бизнннг Севимимиз. Ишлар ана шундай!.. Аслида Масъуд биринчи бўлиб келган ва ҳатто тўсиққача суэиб борганди-ю, лекин сувдан чиқиш-

41


га журъат қилолмаганди... Биласанмн, Севим бир ило- жини топиб сув остида унинг иштоннни ечиб олган экан! Шундан қнлиб, Мурод ютганди. Сен бу ҳақда ҳам ўқи- мовдингми? ё оллоҳ, сен умуман нималарни ўқийсан ўзн?

Ссвнмнинг номини эшитганда Саиднинг юраги қа- фасдаги қушдек питирлан бошладн.

— Бўлмаса-чн, афанди, мен Севнм хоннмни таннй- ман!— ҳапжонланди у.

— Шунинг учун ҳам сен билап у ҳақда гаплашгани келдим-да...

«Ким ўзи бу Аҳмад?— ўзнча жонсарак бўлиб ўйлар- дн Санд.— Балким қариндошидир, ёки унга уйланмоқ- чнмикин? Ннма учун бу машҳур футболчи айнан аммам қнзннкига совчилнкка кетганда келдн? Ё оллоҳ, ўэинг мадад бер!

— Спз унннг қарицдошнмисиз?— сўрадн Саид чў- чибгнна.

— Ана холос! Қариндош-а... Билсанг, мен энг яқин қариндошдан ҳам яқпнроқман... Шунннг учун ҳам бу ерда ўтирнбман-да!

— Қулоғим сизда, афанди!— Ҳимоясиэ қиз устидан кулиш,— узоқдан гап бош-

ладн Аҳмад,— эркак кншига муноспб пшмн? Умуман, внждонли одамга ўзинн шундай тутиш ярашаднмн?— бирдап қизншиб кетдн БТ клубиншц; энг яхши ҳимоя- чисн.

— Ярашмайди, албатта, афандн,— ғўлднрадн Саид унпнг ннмага шама қплаётганинн тушунолмай.

— Нега унда ўзннгни бундай тутяпсан?!— бақирди Аҳмад Девор.

Тўғрнсннн айтганда, у бақирмоқчи эмасди, устига устак, бу уйдаги вазият ҳам вазмин, самимий суҳбат қи- лишга ундарди.

— Оллоҳ шоҳид, Севим хоннмга нисбатан мен ҳеч қачон бирон-бир ёмоплпк қплмаганман. Ахир бнэ яқнн- дагнна танишганмиз...

Худдв шу пайт Аҳмад қатъий ҳужумга ташландн.— Яқннда эмнш-а!.. Тушингни сунга айт!.. Қорннни

чпқарнб қўйишга улгурибсан-ку!Саид ҳатто сакраб тушди.— Нима? Иккиқат? Севнм-а?— Ким бўлмаса? ё к и менми?Саид қувончидан қотиб қолдн. У фарзандлик бўла-

42


дн! Жажжигина болача «дада» дейди! Н худо, қандай катта бахт а! . Албатта, Сеним қанчалик хоқламаспи ундан бўйида бўлолмасди. Чунки улар бир мартагина ўпмшишганди, холос... Лекин энди бунннг аҳамияти нўқ... Энг муҳими шукн, бу ҳақда одамлар гапира бош- лашди ва ҳамма бунга ншонади...

Аҳмад офсайдда қолганини билиб қолиб тилини тиш- лади ва дарҳол чекима бошладн: .

—„Умуман олганда, нккиқатлнги ҳам билинар-билин- мас... Лекнн хотин кншннн шундай аҳволда ташлаб кс- ти]и сендай кишига, шунчалик мўътабар авлоднинг ва- кнлига ярашадими?.. Рост гапни айтганда, бечорага жу- да раҳмим келади...

Саид Баррнн хоним Мушакбозларннкига совчилнкка кетгаиинн қандай қилнб айтишни ўйлаётганида Аҳмад ўрнидан турди:

- Хўп, майли, ўзаро келишдик дсб ҳисобласак бу- ладими?.. Лекин мени алдайман деб ўйлама! Агар мен тўғримда бпрон шубҳа-гумонннг бўлса, кўчага чиқиб, дуч келгаг одамдан Аҳмад Девор кнм деб сўра. Уқдннг- ми? Хўп бўлмаса, саломат бўл, меи кетдим!..

Саид ва мадам Анжела ҳурматли меҳмонни нззат-нк- ром билан куэатиб қолншдн. Унинг кетидан эшик ёпил- масданоқ бахтиёр куёв: «Санд— пта!.. Саид — дада!..»— дея бўкирганча нрғишлашга тушди.

У Маллазодаларнинг бнр кун ўзлариипнг ажойнб авлодларн тугаб қолншндан қўрқнб юришларини билар- ди. Энди эса бундап хавф Маллаэодалар уруғини таҳ- ликага сололмайди. Авлодлари барча гумону хавотир- ликларннн чипакка чиқариб, Маллазодалар сулоласини давом этдириш муаммосини ҳал қилган Саид билан фахрланиши мумкин.

Мадам Анжела бир муддат унинг хатти-ҳаракатини жямгина куэатиб турди.

— Муҳтарам пошо, у нима иш билан келган экан?— деб сўрашга журъат этди у ёш хўжайиндан.

Саид эса Аҳмад у уйланмоқчи бўлган қиэнинг энг яқин қариндоши эканиии антдн.

— Унинг оёқлағи қанда-я! Қанақанги оёғ-а!— оҳ-оҳ- лай кетди мадам Апжела.— Муҳтарам пошо, худо шо- ҳид, таққослаганда бошқалағнинг оёғн милтиқ бўлса, унннг оёғи замбағак билан багобағ!

Саид мадам Анжеланннг Аҳмад тўғрисида кўп иар-/

43


сапи билишнни англади; шу сабабли у ҳақда гапириб бсришни сўради.

Унинг ҳикоясидан маълум бўлишича Аҳмад айииқса чап оёғи билан қаттиқ тепаркаи... У рақибини пайдар- пан алдаб ўтиш, унга чап бериб кетишлардан сўнг чап оёги билан шундай телнб қоларканки, рақнби шу заҳо- тиёқ гурсиллаб ерга қуларкан... Бнр пайтлар унга уму- ман чан осғи билан ўйнашни маи қилншган экан... Аҳ- маднинг жаҳли чиқс“а борми, чап оёғи ўзидан-ўзи енлтаиавераркан. Кўпчнлик бу хусусиятини билар ва шунинг учун ўннн пайтида унинг жаҳлини чиқармас- ликка ҳаракат қилар экаи... Навбатдаги ҳар бир ўйин- дан сўпг унга яна икки-уч ўйинчини қулатганини ай- тишганда Аҳмад шундай жавоб бераркан: «Ҳаммасига чап оёғнм айбдор... Уни ннма қнлишпмни ўзим ҳам бил- майман...»

Саид мадам Анжеланннг ҳнкоясини тннгларкан, Аҳ маднинг чап оёғидан осонгипа қутулгани учун ич-ичидан ссвннардн.

Қўнгнроқ чалинди. Санд эшнкка томон отнлди.— Хўш. ишлар қалай?— ташландн у Баррин амма-

снга.Уннпг асл черкас аёлларидек, бунинг устига сарой

тарбиясинн олган севнмлн аммасн ҳақнқий хоним-афан- дилардаи эди ва шунннг.учун шошма?шошарлнкни жи- нндан ҳам ёмон кўрарди.

— Сал пафасимнн ростлаб олан, ўғлим,— тўхтатдн у жмянннн.— Анжела, сув бер менга!

У шошилмай пальтосинн ечди, бошндан рўмолнни олди ва суянчиқли курсига яхшилаб жойлашди. Саид унинг ҳар бир ҳаракатини кузатпб турди.

— Эй худойим, шунчалик чарчадимки!Тоқатн тоқ бўлган Саид гнр-гир айланар, ҳадеб:— Аммажон, кўп қийнаманг энди! Нима деб жавоб

берншди?— Шошмай турсанг-чи, пича ўзимга келай! Ҳамма-

снни тартиби билан айтиб бераман, фақат мени шошнл- тирмасанг бўлди... Ннма деётганднм?

— Ҳозирча ҳеч нарса. «Эй худойим, шунчалнк чар- чаднмки!» дедингиз.

— йўқ-йўқ, бундан кейин-чи... Ҳа... Кўчадаги хало- йиқни айтмайсанми! Уйларда ҳеч ким қолмаган дейсан. Бу одамларга нима бўлган, бнлмайман... Қаёққа шоши-

44


шади ўзи, нега уйларида ўтиришмайди? Автобусга чнқнб бўлмайди-я...

Саид ҳаяжондан тнрноғнни тишлай бошлади,— Нир бало қилиб маршрут-таксига тушиб олдим..,Сўнгра у узоқ вақт шофер билан қандай урпшганн

ва йўловчилар нималар деганинн гапириб берди...— Аммажон, ахир аэобламанг мени. Улар қапдай

жавоб беришди?— Гапимни бўлма, ўглим, ҳаммаснии айтнб бера-

ман... Ҳикоядан роҳат қнлнш керак... Қаёққа, пнмага шошнляпсан ўзи?

Саид сал бўлмаса уйланишгачаёқ бахтнёр ота бўл- моқчи эканлнгинп айтиб қўяёэдн-ю, лекнн вақтпда ўзнни тутиб қолдп.

Амма меҳмонхонада қандай жиҳозлар борлнги, де- ворга қандап гиламлар осиб, диванга солиб қўйплгани, столларда қандай гулдонлар турганини, хуллас ҳеч пи- мани унутмаслнкка тнришиб, муфассал ҳикоя қиларлн.

У гиламлар, гулдонлар ҳақнда сўзларкан, Саид амма- си қандап жавоб келтирганнни топишга урннарди. «Агар: «И ўқЬ дейншган бўлса, унда фақат «Севнм ва Санд» деган фожнёвий достон ёзншдан бошқа чора қол- майдн!»— деб ўйлардн у ўэича.

Хайрнят, аммаси ҳикоянинг қаҳвахўрлик қнсмига ўтди.

— Қаҳвани оқсоч олнб келдн. Сендан яшириб ўтир- майман, ўғлнм, бу менга ёқмади. Агар меҳмон бўлажак келинни кўриш ниятнда келган бўлса қаҳвани қизнипг ўзи келтирнши керак. Хоиадон қанчалнк баданлат бўли- шидан қатъи наэар... Урф-одат шуни талаб қилади!..

— Е оллоҳ, ўша урф-одатларингизнн қўйиб турсан- гиз-чи, аммажон!

— Яна шошилтиради-я... Қаҳвадан кейин эса мен: «Кечираснэ, қўлимнн ювсам яхши бўларди», дедим.

— Эҳ, аммажон, сиэ ўзи нимага бордингиз у ерга? Севимга совчиликками ёки қўл ювганими?

— Одат шунақа, ўғлим... Агар қайлиғингнинг онласм қанақалигнни билмоқчи бўлсанг, албатта ҳожатхонага раэм солгин: агар у ерда оэода бўлса, дадил уйланишинг мумкин, агар у ер ифлос, айқаш-уйқаш бўлса, индамай изингга қайтавер...

— Нега унда, аммажон, кирган эаҳотиёқ қўлингиэни ювмоқчи эканлигингизни айта қолмадннгиз?

— Айтолмадим, ўғлнм, чунки бу беадаблик бўларди.м45


Лхир, меп тозалнк назоратчиси эмасман-ку... "Ҳаммасини вақти бор...

— Ҳа майли, бўпти, хўш, кейин-чи? Ҳасипбей нима деди?

— Ким у?— Ҳасипбейми? Севимнинг отаси.— Ҳеч қанақанги эркак йўғийди. фақат хотинлар

ўтиришгандн... Тўғрн, бошқа хонада қапдайдир йигитлар ўралашиб юришувди. Сени қара-ю, яна чалғитиб юбор- динг... Ннма деётгацдим ўзи?

— Ҳожатхонада...ч — У ерда кўп бўлмадим. У ерда қпладиган ишнм йўқ

эди. шунинг учун бирров кўз ташладиму қайтиб чиқдим. Сенга тўғрисннн антақолай: сенннг Севиминг — тежам- кор эмас экан!

— Бунн қаердан била қолдингиз?— Ҳозир тушунасан... Урф-одатларимизга кўра мсҳ-

монга қуруқ қўл бнлан бориб бўлмаслигинн яхши била- сан. Шунинг учун шакарли каштан ёнғоғи сотиб олдим, магаэинда эса атайин қутини маҳкамроқ боғлаб бериш- ларнни илтимос қнлднм...

— Нега эндп?— Шунинг учунки, агар қиз тугунни эҳтиёткорлнк

бплан ечса, демак, у тежамкор бўлади. Агар шартта узса ё ппртса, ундай қпзга уйланган кишнга раҳмим келади.

Аммасининг қанчалнк тежамкор эканлнгини Саид жуда яхшн билардн. У хеч қачон ҳеч нарсани ташлаб юбормасдн. Қўлпга тушгап нарсани йнғаверар - ва: «Похолнн ҳам асра, у ҳам кунингга яраб қолади», дсб чордоққа олиб чиқнб қўярди. Е оллоҳ, нималар йўқ эди дейснз у ерда: мева сувларндан бўшаган идишлар, атнр шншачалари, мураббо ва консервалардан бўшаган банкалар, қандайдир занглаган мурват, мих, калитлар, сннган ўйинчоқлар...

— Шундай,— ҳпкоясннн давом эттнрарди ам.ча,— у тежамкор эмас... Қутини атайлаб даҳлизда қолдирнб: «Қизим, қутини бу ёққа келтнрнб ечсанг, ичида унча- мунча нарса бор», дедим унга.

— Шундай дейнш яхшими ахир, амма?— Одатимиэ. Бўлмаса уни қандай қилиб синаладн?— Хўш, у ннма қилди?— Бошида эҳтиётлик билан еча бошлади, сўнгра эса

ипнп юлқнлашга тушди, ниҳоят тншн билан уздн. Шунинг учун, ўғлим, бу қнз билан...

46


Ҳаяжондан Саиднинг тиши тншига тсгмасдн. '— Лммяжон,— гапни бўлди у,— борича бозор-да!

Ойнсн нима деди, ойнси? Рознлик бердими?— Ҳозир айтаман... Сен мени жудаям шошилтиряп-

сан-да... Ҳа, ннмада тўхтагандим?Амма бекорга чўзмаётганди... Гап шунда эдикн, у

Мушакбозларникига боришдан олдин Маллазодалар авлодннинг барча аъзоларидан Саиднинг уйланиш маса- ласнга қандай қарашларини сўраб чиққан эдн. Баъзнлао мўътабар уруғларинннг номн ўчиб кетмаслиги учун жиянларининг кимгалнгидап қатъи назар тезроқ уйла- ниши тарафдори бўлса, бошқалари уйланиш ҳақида эшитишни ҳам истамасдн. Гарчи Саид зўр математик ҳисобланса-да, у пул санашни билмасди. Шунипг учуп меҳрнбон қариндошлари келин пул ҳнсобинн биладнган уддабурон чиқиб, ҳамма нарсанн ўз қўлига олиб қўйи- шидан ёки сатацг чиқиб, бор бойлнкни совуриб юборн- шидан инҳоятда қўрқншардн. Қарнндошлар ўз гумонла- рипн аммага дангал антишганди, шупдан кейин у Саидпи Севимга уйланишдан айннтолса яхшироқ бўлишини тушунганди. Бунга эса фақат еиналгап усул — келинга доғ тегизиш бнлгн эрпшиш мумкин эдп.

— Онаси менга шупдан деб жавоб берди: «Худога шукур, қизимизга совчилар кам келаётганидан шикоят қилолмаймнз. Кўчага чпқдими, бас, кетидан кам дегапда бнр тўда йигит эргашади...»

Нима? Ростдан шундай дедимн? — Саиднинг юраги шувнллаб кстди.

— Ҳа, кейнн яна шундай деб қўшиб қўйди: «Агар жиянингиз қизимизнинг пешонасидагн бўлса, майли, шундай бўла қолсин».

— Ҳеч нарса тушунолмаяпман,— деди Саид.■— Тушунмайдиган жойн борми? Ахир у тўғридан*

тўгри: «Худога шукур, қизимга ҳам харидор топилди!»-» деб айтолмайди-ку.

Гап шу ерга етганда Саид ўэини тутолмади.— Эҳ, аммажон,— деди у секин,— Севим яқинда онв

бўлмоқчи... Аниқроғи, мен ота бўлишга ҳозирлик кўряп» ман, шунинг учун ҳам шошиляпман...

Бирон нарсадан шубҳаланмаган амма қош бўяйдиган қалампи олиш учун сумкачасини титкилаётганди, лекин Саидннпг иқрорини эшитнб, вой ўлмасам, дедн-ю, қўли* дан сумкачасн тушнб кетди.

.47


— Худодан қўрқ, ўғлпм, ростми бу?.. Сен-а?.. Ота?.. Ё қудратингдан!..

Баррин хоним эс-ҳушини йўқотгандн:наҳотки унииг Санди, яқиндагнна суГшб-эркалаб, парвариш қилпб юр- ган болагинаси тўсатдан ота бўлиб қолса-я!

— Ақлнмга снғмайдн ҳеч! Қачоп улгура қолдннг?— Улгурдпм-да!.. Узим қам тушунаолманман,-Санд-

нинг овозида ийманиш ва фахирланпш сезиларди.— Мен қарияни беъманп гапларнм учун кечнр-у, ле-

кин доим уйда тунайсан-ку.Саидиинг оғзидан чнқнб кетди:— Бнз у билан кундузп тунаганднк... Книотеатрда...

Ложада...— Е парварднгор! Мн.маларни эшнтяпман ўзи?! Иўқ,

йўқ! Ҳар балога ишонса бўладн-ю, лекин бундай бўлиши мумкпн эмас!

— Нсга энди, аммажон? Ахир мен бола эмасман- ку! — бақирди Санд Маллазода ўзинннг эркаклнк ғуру- рпнн ҳпмоя қилиб.

— Сеп қандай қилнб ота бўлардпнг?— пнқилладн Ьаррнн хоним.

Бу гапнн аммаси қандаи оҳангда айтишндан Саид- иннг оппоқ гози лоладек қизариб кетди.

— Сиз мепга, аммажон, худди ёш болага қарагандек қарайсиз, ваҳоланки мен йигирма тўрт ёшга кирдим... Тснгқурларим аллақачонлар бнр неча болали бўлиш- ган... Бўлишса бўлишаверснн, менннг эса тўнғичим бў- лади!..

Эҳ, у ота бўлишни шунчалик нстардики! Тўгриснни аитганда, Саид назарий жиҳатдан ҳам-боланинг отаси бўлолмаслигинн тушунади. Лекнн бунинг қандай аҳа- мияти бор! Бошқаларнинг ҳам бошига тушган бу савдо. Фақат ёлғнз у эмас, охиргиси ҳам у бўлмайди. Саид гпйбатдан ҳам қўрқмайди: гапириб-гапнрнб охирн чар- чашадн. У фақат битта нарсадан— унинг тўнгачаёқ ға- латн аҳволга тушншга улгурган хотин билан бўладиган никоҳига, албатта, қаршилик кўрсатадиган меҳрибон қарпндошларининг мунофиқлигидан қўрқардн... У бўл- са, афсускн, ўзидан катталарнинг гапннн қайтаришга ўрганмаган... Нақадар омадсиз-а: эндигина ўз юлдузи, ягона па севиклн ёрини учратганда, унинг нккиқат бў- лишга шошилганини қаранг-а.

Саид Севим билан қандай танишганини муфассал га- пира бошлади, лекин Баррин хоним унинг гапини бўлди:

48


— Етар энди! Ҳаммамиз тўнланиб, нима қилиш кераклигнни ҳал этишимиз керак. Бекорга сенинг мас- лаҳатларипгга кўнган эканман. Совчиликка боришим керак эмасди. Лввало бошқаларпинг нима дейишини кутиш ва эшитиш керак эди...

— Ахир, улар эмас, мен уйланмоқчнман, аммажон!— ҳаётида бнринчи марта тортишишга журъат қилди Саид.

— Бари бир ҳам.ма тўпланнши керак,—ўжарлик би- лан гап қайтарди Баррин хоннм.

Саид аммаси бнлан тортишиш бефойдалигини тушу- нарди.

— Майли, йигнлишаверншсин, муҳокама қнлишаве- ришсин, ечишаверишсин!.. Лекин қарши бўлишса, улар- га пима дейишни ўзим биламан... Сиз,аммажон,«уруғла- римиз» Деб атаётганлар аслнда сочи тўкилган, қари, тишсиэ, мункиллаб қолган кншнлар тўдасидан бошқа нарса эмас...

— Оғзингни юм! Сендан эшнтяпманми бу гапнн?— ваҳнмага тушди кекса хотнн.— Қандай тилинг борди бундан дейишга?

Ботирлнгндан Саиднинг ўзн ҳам қўрқнб кетиб, ғамгин оҳангда деди:

— Хафа бўлманг, аммажон... Севги шунақа бўлар- кан... Севги!.. Севги ўлимдап ҳам кучлироқ экан!

— Анжела! Анжела! — қичқира бошладн амма «ўлим» сўзинн эшитиб.— Сув бер менга! — дедн-ю ҳуш- дап кетиб днванга йиқнлди.

КАТТА ОИЛАВИЙ КЕНГАШ

Мадам Анжела Баррин хояим чаккаларига атир суртди ва ялпиз томчи дори берди. Амма ўзига келгач, аввало телефонга ташландн ва барча қариндошларга қўнгироқ қилиб, уларни маслаҳатга чақира бошлади.

Саид ўзича: «Севги ўлимдан кучлироқ», деб хиргойи қнлганча боғда айланди, сўнг уйга қайтиб, ўз хонаснга кирди-да, ўтириб бир йилдан ошиқ вақт дааомида ечол- май юрган муҳнм математик масалани ечишга тушди.

Эртаснга уйда шавкатли Маллазодалар уруғвнинг барча вакилларн қатнашаётган Катта Оилавий Кенгаш очилганда Саид ҳанузгача на кечки, на эртанги овқатга қўл тегнзмай стол ёнида ўтирарди.

Баррин хоним кирди.— Юр, ўғлим.

4 - 5 2 7 49


— Қаерга?— беихтиёр сўради у.— Доим ҳам шун- дай: энди фикрингни йиҳҳанингда албатта биров халақит бсради,

— Қаерга дейсанми? Ҳаммалари аллақачои йиғи- лишган, фақат сени кутишяпти.

— Мени кутишяпти? Ким? Нпмага?— Э, худойим-эй, намунча парншонхотнр бола-

сан-а!— умидсизликка тушнб хнтоб қилди амма.Дарҳақнқат, Саид ўзининг севимли мисолларини

ечишга киришганда дунёдаги жамики нарсани унутарди. Уни ерга қайтариш эса унчалик осон эмасди. Парижда яшаётганида ана шундай дамларда талаба дўстлари Саиднинг бошига совуқ сув қуйиб беҳуда уринишарди.

— Углим, қулоқ сол менга... Бугун Севпм ҳақида гаплашнш учун тўпланншди.

Санд чўчиб тушди.— Севим... Севим!.. Юринг, мен тайёрман, аммажон...Барча қариндошлар, Шафранзода — Маллазодалар

қадимий уруғининг авлодларн тўпланган меҳмонхонада, эшикка қарама-қарши томонда ушбу уруғнинг асосчи- си ■— Юсуф пошо Чавкарбошпинг портрети осиғлиқ турарди. Агар соқоли ва орденлари бўлмаганда упи Саиднинг портрети деб ўйлаш мумкин эди... Бошқа деворларда эса Юсуф пошонинг сон-саноқсиз авлодлари- нинг портретлари кўзга ташланиб турарди. Улар орасида орденлар, медалларга тўлиб-тошган заррин мундирли каэо-казо амалдпрлар ва лашкарбошилар бор эди. Шунингдек, сюртук ва фас, гражданча кийим кийган, соқолли ва соқолсиз, мўйловли ва мўйловсиз, крахмал- ланган ёқали ва галстукли афандилар ҳам бор эди.

Енғоқ дарахтидан қилннган каттакон стол теграсида ўн олти нафар чол ва кампирлар ўтиришарди. Саксон ёшли Абдушукурбей Маллазодалар уруғининг энг катта- си ҳисобланарди. Санднинг энг ёш амакиси, истеъфодаги дипломат Қисматбей яқиндагина олтмиш тўққиэга тўл- ганди.

Саид меҳмонхонага дадил кириб келиб, аланга шўх- чан рақс тушаётган ўчоқ қаршисида тўхтадн. Унинг шуъласи йигитнинг ошиқ ва бир оз эти қочган юэини срнтиб турарди.

— Хуш келибснэлар,— ўчоққа қараб таъзим қилди Саид, аммаси столнн бошқа жойга сурганидан бехабар.

— Раҳмат, ўғлим,— ҳамма учун жавоб берди Қис- гатбей.

50


Ҳаммалари Саиднинг кўэи хира эканини билганлик- лари учун ундан хафа бўлишмади.

Абдушукурбей Саидга ўтнришга рухсат бергач, Каттэ Онлаиий Кенгаш бошланди.

— Муҳтэрам хоним-афанди па бей афандилар! — де- ди Маллаэодаларнинг энг кексасп ўтнрганларга муро- )каат қнлнб.— Бу/ун бнэ мўътабар ва шонли уруғимнэ- нинг энг ёш намояндаси, яккаю ягона ишончимиз Саиджоннинг уйлапиши тўғрисида жуда муҳим ва масъ- улиятли қарор қабул қилишимиз керак. Сизларнинг рухсатингиз билан Оилавнй Кенгашнн очиқ деб эълон қиламаи.

Саиднннг бошқа бир амакиси Зеҳннбей бармоғиии кўтардп.

— Муҳтарам ранс, камнна зоти олийларига сўз беришннгизни сўрайман.

Ранслик қнлувчн Абдушукурбей розн бўлиб, бош ирғадн. Маълум бўлишича Зеҳнибейни расмий тартиб масаласи қнзиқтирган экан:

— Ьнзнинг ниғилншимизга сабабчи бўлган иш ҳар томонлама ва бафуржа муҳокама қилишни талаб этган- лнги туфайли,— дея гап бошлади Зеҳнибей, — Оилавий Кенгашнмнз тез тамом бўлншн асло мумкин эмас... Қамннаи зоти олпйлари бирмунча бетобликлари сабаблн тез-теэ мажлнснн тарк этнш, хонадан чиқишга мажбур бўлгаилнклари учун ҳар ўн ўн'беш дақиқада танаффус қилнб турншнн гаклиф этадурмнз.

— Кпмда-ким Зеҳнибейпинг таклифини маъқулласа бармоғнпи кўтарсии,— дедп Абдушукурбей.

Бир бармоқ бетараф қолган ҳолда, икки бармоқ ортиқ овоз бнлан Кенгаш йигнлнши давомида ҳар ўн беш дақнқада танаффус қилпшга қарор берилди.

— Бугун бу ерда бизнинг тўпланишимнэга сабабчи бўлган иш,— давом этди раислнк қнлувчн,— кенг муҳо- кама қилншни талаб этганлиги учун биз Қисматбейдан масала мағзини чақиб беришни сўраймнз.

Урни келганда шуни айтнш кераккн, катта амакиси ҳам, кпчнги ҳам Саиднинг уйланишига қарши эдилар.

— Муҳтарам хоним-афанди ва бен афандилар, — дея нутқини бошлади Қнсматбей,— снзларга маълум бўлга- нндек, бугун биз ўғлимнз Сапднинг уйланиши ҳақндаги масалапи ечишимиз керак. У Мушакбозлар хонадонидан бўлган Севим хоним билан оилавий алоқа боғлаш хоҳи- шини билдирди. Маллаэодалар билан қаряндош бўлиш-

51


N11 маъқул кўрган ёш ханнм ҳақида барча ксраклп маълумотдарни тўплаган бизнинг сннглнмиз ва унннг аммаси Баррнн хоним Сапдбегшннг олижаноб ва табннй ипятларини қўллаб-қувватлайди. Санднинг юқорнда қайд этнлгап заифа билан бўлажак тўйни тезлаштирг.ш истагининг сабабн шундаки, ўғлимиэ Саид тилга олган Севим хоним бнлан биргаликда яқнн кунлар ичида биз- нннг шонли уруғимиэга яна бир Маллазодани туқфа қилишга ҳозирлпк кўрмоқда.

Амма-холаларидан бнри, яқиндагина бор-йўғн эллик бсш ёшга кнрган па ҳеч қачон никоҳда бўлмаган Зубайда хоним одобсиэлмк билан сўради:

— Агар мен тўғрн тушунган бўлсам, Саид тўй бўлиш- даи анча бурун ота бўлмоқчими?

Чоллар ўзларипн қиқиллаб кулпшдан тиёлмай, ши- внрлаша бошлашди. Санднинг шу пайтгача МаЛлазода- лар оиласннннг оқсоқолларнга бўлган нззат ҳурматп бнрмунча пасайгандн. *

— Саидбей, ҳурматлн аммангиз сизнинг қандай қилиб тўпдан анча нлгарп ота бўлиш йўлини топгаили- гингиз билан қизиқмоқда. .

— Жуда жўн йўл билан! — Саиднинг овозида норо- зплик оҳанги сезилардн.

— Қандай «жўп йўл»?— қайта сўради эллик бсш яшар Зубайда хоннм.

— Шундай, осонгина. Афсуски, қандай қилиб ота бў- лишларини,— деди тўсатдан жаҳли чиққан Сапд,— ҳурматлн аммамизга тушунтириб беролмайман. Менннг билншимча, бу соҳада у кнши бирон бпр тажрибага эга эмас. Лекин у кишинп бу масала қизиқтнраётган бўлса, мутахассисларга скп махсус адабиётга мурожаат қн- лишлари мумкнн.

Уртага даҳшатли жнмлик чўкдн. Ҳеч кнм Санддаи бундай адабспзликни кутмаганди. Мўътабар уруғнннг ёш авлоди кутилмаганда ўзини ғолиб сезиб, кўкрагн ғурурдан худди хўрознинг кўкрагидек керилди.

— Бизнинг давримнзда,— жимликни бузди Қнсмат- бсй,— бунчалик шошмашошарлнк билап қилннган нп- коҳлар одобеизлик ҳисобланэрдй... Танишганннгларга қанча бўлди ўзи?

— Кўпдан бери хат ёзишардик!— Саид севиклиси- нинг ҳақоратланган номусини кучи етгунича ҳимоя қи- лншга аҳд этди.

— Е оллоҳ, шунчалик шов-шув бўлаётган бу тарақ-Б2


қиёт ннмаларга олнб бормайдн дейсиз... Демак, қозир почта орқали ҳам ҳомиладор бўлиш мумкин экан-да?— деди заҳархандалик билан ўч олишга ташна бўлиб ёна- ётган Зубайда хоним.

Амма-холалардан бири Саиднинг ёнини олишга ури- ннб кўрди.

— Замон ўэгарпб кетган, хоним-афанди. Ҳоэир ҳам- ма нарса бўлиши мумкин! Мсн, масалан, қаердадир ҳо- знрги пайтда эркак бўлнши ҳатто шарт эмаслигинн ўқнгандим...

— Авф этгайсиз, хоним-афанди,— кнмнингдир овози эшнтнлди,— гапимни тўғри тушунинг-у, лекнн бу сунъпй йўл деб аталади. Агар биэ бу ерда гаплашаётган бола худдн шундан нўл билан ҳомила бўлган бўлса, уни қан- дан ўз оиламизга қабул қнлишимиз мумкин?

— Сиэ ҳознр ҳамма нарса сунъийлигини билмайсиз- мп, ахнр?— гапга аралашди яна кимдир.— Биэ синтети- ка асрида яшамоқдамнэ: синтетик чарм, синтетик мўй- на, синтетик икра.

— Ҳозирги кунда,— деди Абдушукурбей оҳистагина, апжнга чиққан мунозарага нуқта қўйиш ва кун тарти- бига қаптиш ниятнда,— ҳар нарса бўлнши мумкнн... Лекин бир нарсани тушунмайман: қандай қилиб тўйгачз шундан бўлиши мумкин?!

— Камнпа эотп олийларига ташқари чиқишга рухсат этншннгизнн ўтинаман,— бармоғини кўтарди Зеҳнибсй.

Оилавий кенгаш ярим тунгача чўзилдн. Бу ерда ҳам- ма нарса парламентдагидек эди: баъэилар бошннн стол- га қўйиб мудрар, бошқалар эса мудраб бўлиб, ўз нутқ- лари устида бош қотирншарди. Фақат Зеҳнибей мижжа қоқмаганди. Бечора заруратдан роса қийналиб, ҳар ўн беш дақнқада мажлислар залинн тарк этишга мажбур бўларди.

Қари қиз — Зубайда хонпм пикоҳга қатъий қаршН чнқдп. Кенгашда фикрлар ҳар хил бўлгаилиги туфайли иккп муросасиз лагерь юзага келди. Гўёки мунозара мутлақо Саиднннг уйлаииши ҳақнда кетмаётгацдек, музокаралар давомида ҳис ва ниятлари қанчалик жид- динлпгнни йигитнинг ўэидан сўраш ҳеч кимнинг хаёлига ҳам келмади. Ниҳоят Санднинг тоқати тоқ бўлдн.

— _ Баҳсларингизга ижозатсиз аралашаётганим учун узр сўрайман,— дея гап бошлади у қатъий оҳангда.— Гарчи мен музокараларда иштирок этлш рўйхатнга ёэил- маган бўлсам-да, сизларга яккаю ягона савол беришни

53


истардим: ким уйланмоқчи ўзи — сизлармн скн менми? Сиэларни уруғнмизнинг катталари сифатнда қанчалик ҳурмат қилмайин, бир нарсани билмоқчиман: мснпнг нс- таган кишимга уйланиш ҳуқуқим борми ёкн нўқми?

— Бироқ оила анъаналари ҳам бор...— дея гап бош- лаганди Қисмятбей.

— Кечирасиэ, амаки,— унимг гапини бўлди Санд,— снз неча марта уйланган эдпнгиз на печа марта катта- лардан рухсат сўрагандингиз? '

Қнсматбей жим бўлди.Шуни айтиш керакки, Қисматбейнннг ннкоҳларп

гийбат ва фисқи-фасод кўпайиб, Маллазодалар му"ьта- бар оиласининг безовталанишнга сабаб бўлганди. Ашад- лий саёқ ва маишатпараст Қисматбей, сон-саноқсиз чет эллнк хотинлар билан бўлган шубҳали алоқаларипи ҳисобга олмаганда, саккиз марта унлангандн. У уйлан-

- ган кунндан бошлабоқ ўз хотинига вафосизлик қнлар ва ҳар сафар хотинлари уни ташлаб кетишарди. Гапнинг нўскалласинн айтгапда, амакннинг саргузаштларн оила учуп жуда қимматга тушган. Маллазодаларнннг оила- вин шаънига анча доғ туширган, ўзининг эса мансаб поғопасидан юқорилашига халал берганди. Шупинг оқи- батида у элчи лавозими даражасига эриша олмади.

—■ Сеп бутунлай бошқа гап, Саид,— муросасозликка ўтди кимдир.— Сен ҳали бизпинг буюк уруғимизга ме- росхўр туҳфа эта оладиган ёлғиз жигаримизсан. Шунинг учун ҳам биэ сёнмпг уйланишингга шунчалик эътибор билан қарамоқдамиз. Биз кексаларни тушунпш сенга ҳам фарз, ҳам қарз...

Лекнн Онлавий Кенгашнинг барчя қатнашчилари Саиднинг ўз фикридан осонликча қайтмаслигинн жуда яхши билишарди. Шу боисдан ундан мажлислар зали- дан чиқиб, эшик ортида кутиб туришни илтимос қилиш- ди Яна ўзинн ўнглаб олган Қнсматбей шундай деди:

— Афандилар, биз қандай қарор қабул қилишимиз- дан қатъи наэар, Саиднннг ўша қизга унланиши мутла* қо равшан. Агар биэ ўжарлик қилсак фақат ўз обрўйи- мизга путур етказамиз, холос. Негаки, ҳоэирги ёшлар катталар фикри билан кўпам ҳисобляшаверишмайди. Бпз жанжалдан бўлак ҳеч нарса орттирмаймиз. Агар никоҳга роэилик берсак обрўйимизни ҳам, наслимизни ҳам, ютуғнмиз ва гуллаб-яшнашимизнинг гарови бўлган оила бирдамлнгини ҳам сақлаб қоламиз.

Одоб юэасидан бир оэ ўйлашнб олиб, ҳаммалари як-54


дмллик билан, Севнм хоним муноснб келнн ва ундан бошқаси керак эмас, деган қарорга келишди.

Саидни чақиришди.— Уғлимиз Саиджон!— тантанали оҳангда гап бош-

ладн Абдушукурбей.— Катта Опланий Кенгаш ўзининг фавқулодда мажлисида сенинг Мушакбозлар хонадони- нинг қнзн билан ннкоҳдан ўтишга нжозат бернш тўғри- сидаги илтимосингни кўрнб чиқиб қайд қнладики, муҳ- тарам Юсуф пошо Чавкарбошдан бошланиб, зодагон Шафранэодалар авлоди снфатнда тарнхга кирган.Мал- лаэодалар уруғннмнг охнргм таянчи ва ягона ишончи ўғлимиз Санд бўлажак келипнн катталар билан мас- лаҳатлашмагдан танлаган, бу эса барча оилавий аиъа- наларимизга знддир. Ш у бнлан бнр қаторда Кенгасп асримиэнинг тобора ошнб бораётган талаблари ҳамда замонамизпинг тез ўзгарнб турган шарт-шароитларнни эътнборга олиб, шунингдек, келин ва уиинг онласининг хулқ-атвори, обрў-эътнбори, бойлнгчни ҳар томонлама ўрганиш натижасида маълум бўлган ижобий хулосалар- ни ҳисобга олиб жпддпй қарор қилади: бўлажак келини- миэ Севим хоним муноснб ва саховатлн деб ҳмсоблансмк ҳамда шунга эътнборап ўғлнмнз Саид бнлан юқорида зикр этилган Севлм хоним никоҳига нжозат берилсин ва бу иарса Маллазодалар оиласи ҳаётндаги улкан воқеа снфатида муборакбод қплинснн.

Саид амакисннинг нималар деётганини англамоққа ҳаракат қилардп— қулоқ соларкап, сўзлар оқими уни гангнтнб қўйганпдан ҳеч нарса тушунолмай, нонложлик- дан ўзннинг шапақ кўзларннп пнрпнратарди. Шунда унннг ёнида ўтирган аммасп ранслик қилувчининг сўзи- ин қисқа қилиб такрорлади ва ўзидан ҳам қўшиб қўйди:

— Тўй Севим хоним боласйдап қутулиб олганндан кейна бўлади...

Аввалига Саиднинг кайфияти бузилдп-ю, лекин у ўзнни қўлга ола билди.:

— Бу мумкин эмас, ахнр, аммажон... Қейинги сафар борди-ю, ота бўлолмай қолсам-чи? Таваккал қилиб бў- ладимн, ахир?..

Гап шу ерга келганда афтндан Севнм ва унпнг истеъ- додидан хабардор бўлган амма унга бундай фалокат таҳдид солмаётганлнгн ва сололмаслнгига ншонтириб. жиянини юпатди.

Шундай кейин Катта Оилавий Кенгаш қарори Санд- ни севинтирди — чунки бахт-саодатга йўл очилгандн-да!

55


Фақат бир нарса ота-куёвнн хижолатга соларди. Иўқ, у Севимни ҳеч нарсада айбламасди — аҳвол шундай бўл- гандан сўнг нима ҳам қнлнш мумкин. Афтидан, иккиқат бўлишга Севимнинг ҳам асосли сабаблари бўлса керак. Лекин ҳеч қандай меҳнати синмай ота бўлиш алам қи- ларди, албатта. Саид текинхўр бўлишни истамасдн. У ҳеч қачон ишламаган ва ўэ нонини ўзи топмаган эди. Тайёр нарсалар ҳисобига яшаб келаётганлиги учун у ўз кучини меҳнат майдонида синаб кўришни жуда-жуда истарди...

Ф О Т И Ҳ А

Мана, ниҳоят, интизорлик билан кутилган фотиҳа!Тегишли музокаралардан сўнг Мушакбозлар ва Мал-

лазодалар тантаналн унаштириш маросими бўладиган кун, вақт ва жойни эълон қилишди. Стамбул эодагон- ларининг энг сараланган қисми «Дальтон» меҳмонхона- сннинг зиёфатлар залига ташриф буюриш ҳақида так- лифнома олди.

Ҳасипбей қизига фотиҳагача куёв билан учрашишни ман этди. Зийрак Моҳжура хоним, Саиднинг қайлиғи ҳақидаги ҳар хил ғийбатларга қулоқ солавериб ўэ фнк- рндан айнишда хавфсираб, эрининг гапини маъқулла- ди. Жудолнк эса муҳаббат ўтини баттар алангалатади! Ҳасипбей буни ўз тажрибасидан биларди: унга то тўйбўлгунига қадар бўлажак хотини билан учрашишга ижо- эат этишмаган, ўшанда севгн ўтида ўртаниб ақлини йў- қотаёзганн ҳануэ эсида.

— Бир-бирларидан узоқроқда бўлишганн маъқул,— дерди Ҳасипбей таниш-билишларга.— Мен ҳалол одам- ман ва хотиржам оёқ узатишни истайман... Олов билан ппртлагич дорининг ёнма-ён туриши ақлдан эмас...

Бу гапларни у Саидга ҳам айтганди. Саид эса боши- нн эгиб тингларкан, қайси бирлари олову қайси бирлари портлагич дори эканлигн ҳақида бош қотирарди.

— Сиз ҳақсиз, афанди,— деди у уялиб.— Лекин уч- рашиб турсак нима қилишини ҳечам тушунолмаяпман.

Ҳасипбей ўэининг бу ҳақдаги фикрларини иложн бо- рича сиполик билан айтншга ҳаракат қилдн. Саид уни одоб билан тинглади-ю, лекин ўз навбатнда, эҳтиёткор- лик билан ҳар қалай Севимнинг иккиқатлигига, у эса, қанчалик ғалати туюлмасин, ҳали эр бўлмасиданоқ ота бўлишга ҳоэирлик кўраётганига шама қилиб ўтди. Улар-

56


нинг оиласида ҳали бунақаси бўлмаган ва у, Саид, гар- чи Севимни аввалгидек севса-да, юзага келган вазият- дан бир оз ташвишда эканини айтди.

Энди Ҳасипбей уни тингларкан ўзини ноқулай сезар, қаршисидаги одамнинг хотини билан қизи уқтирганидек аҳмоқ эмас эканини тушуниб турарди. Ҳасипбей кўкра- гига уриб, бу воқеадан кўпроқ унинг боши қотаётганлн- гини айтар, тўйгача бўйида бўлцш ҳақида тарих ва инжилга мансуб мисоллар келтирар, мулойнмлик билан Саидни фотиҳагача сабр қилпшга кўндирар, ҳижрон ку- ёвга ҳам, келинга ҳам фақат фойдали эканига ишонти- рарди.. Санд, ўэ навбатида, Севнмии севишн ҳақида онт ичар ва жудоликка мардларча бардош беришга паъда берарди...

Шундап қнлнб, фотнҳа кунн ҳам келди, «Дальтон» меҳмонхонасидаги тантаналн маросим длбдаба билаи ўтди ва Стамбул зодагонлари буни узоқ вақт эслаб юришдн... Тўғри, Сапдни мазах қилишдан қайтмаган масхаравозлар ҳам — улар қасрда ҳам бўлмайди дей- сиз!— топилди. Лекин ссвгнсндан маст йнгнт уларга эътибор ҳам бермасди. Фақат гўэал қайлиғинннг беЛи унчалик ноэнк бўлмаганлнги учунгина'уни анқов деб ҳисобловчн оқсуяк ғпйбатчиларнинг бетларига тупу- ришга тайёр эди.

Уша унутилмас кечада ҳамма нарса силлиқ ўтди дсб бўлмайди. Кўнгилсиз тушунмовчиликлар ҳам юз бердн. Енгнлтаклиги бнлан ҳаммага танилган бир санқи қулоқ эшитмаган қилнқ кўрсатдн. У ҳамма эшитадиган қилнб латифа айтиб берди:

— Бир подачи уйланмоқчи бўлибди. Унга: «Сен тан- лаган хотин чўлоқ», дейишса,— «Нима қнлибди», деб жавоб берибди у. Яна унга: «Бунинг устига у кўр, бнр қулоғи кар ва букрм», дейишса, у: «Нима қилибди», деб ўз сўзида тураверибди. Унга: «Лхир у жинни-ку»,дейишса, у: «Нима қилнбди! Бола туғиб берса бўлди- да!»— деб ўзиникини маъқуллабди.

Латифа қаҳқаҳа кулги билан қарши олинди, меҳ- монлар ғоятда одобсизлик билан Саидга бурилиб қа- рашди. У бўлса қалампирдек қип-қизариб турарди. Оллога шукурки, ёнида Севим йўқ эди. Фақат ёш Мал- лазоданинг совуққонлиги, олижаноблиги ва боодоблиги қалтис вазиятдан қутқариб қолди. Вазмин Саид ичдан иккиланаётганини ошкор қилмаслик ва кинояларга чап бериш мақсадида ўзининг ҳар бир ҳаракатини, ҳар бнр

£7


имо-ишорасини мулоҳаза билан қилар, ҳар бир сўзинн ўйлаб айтишга уринардн. Лекин бу беъмани латифа уни шунчалик ноқулай ҳолатга солиб қўйгандики, йигит рақслар залнга томон отилди ва сал бўлмаса ўзини бутун деворни қоплаб турган каттакон ойнага уриб ола- ёзди. У шу заҳотиёқ бир юзу саксон даражага бурил- дн-ю, бор бўйича бир зални иккинчисидан ажратиб тур- гап онна тўсиққа гурсиллаб урилдн.

Изтнробда қолган Саид шалпайнб, бўлажак қайна- таси ўтирган стол томон йўналди на уни Севим деб ўй- лаб, одоб билан таъзим қилиб, рақсга таклиф этдн.

— Мана шу тангони менга совға қилишннгизпи сў- раиман.

Ҳасипбсй ўрнидан турди па қўлндан ушлаб, қизи- мипг ённга етаклаб келди. Отаси куёв бнлан рақсга тушишни талаб қнлган Севим бурннни жнйириб, Саидга қўлнли узатиб, нстар-истамас ўрнидан турди. •

Бу уларнинг дастлабки марта рақсга тушншлари зди. Севим бутун кеча давомида иложи борича куёвидан узоқроқда юрар, барча хатти-ҳаракатлари билан унга нонложликдан тоқат қи.паётган ва бу бадавлат овсарга ўз нхтиёриспз турмушга чнқаётган қилиб кўрсатарди ўзпнн... Келпннннг кўриниши ниҳоятда ғамгин бўлган- лигн учун меҳмонлар унга ачина бошладилар. Бечора Саид эса қанлиғинрнг ёқтиринқирамаётганини сезиб баттар қовушнмсизлашиб, хижолат тортиб борарди.

Оркестр дилларни қитиқлайднган тангони нжро этар- ди. Пигпт рақс пайтнда хонимпга ширин-ширин сўзлар айтиши лознмлигини бнлардн. Бнроқ эҳтиросли севги сўзлари ўрнига у бехосдан:

— Снз Брамснн севасизмн?..— деб юборди.Севнм, куёвпм рашки қўзиб қайсн бир илгариги хуш-

торнм ҳақида сўраяпти, деб ўйлади.— Кимни? Кимни дедингиз?— Брамснн...— Кнм ўзн у?— Неиис... Романтик...Қиз немис футболчиларндан, бунинг устига қандан-

дир романтик — ярим ҳнмоячи таниши борлнгини эслай олмади. Иўқ, ўринсиз шубҳаланяпти, бу уминг томони- дан қилинаётган адолатснзлик...

— У буюк бастакор,— сўзини давом эттирди Сапд, ўринсиз гапни бошлаганлигини билиб қолиб, аммо ўзн- ни тўхтата олмай,— машҳур композитор бўлган,

58


Брамс?.. Севимни фақат футболчилар қизиқтиргапи сабабли софдиллик билан сўради:

— Бу танго ўшанпкими?— У ўтган асрнинг машҳур компоэитори бўлган,^

тантана билан айтди Саид.Бироқ Севим ҳеч нарсани эшитмасди: чунки шу пант

лўндпққина малла хоним билан рақс тушаётган Аҳмад ёнгиналарига келиб қолган эди. «Шу етмай турувди-да ўзи!»— рашки келдн келнннинг.

Саиднинг оғзидан буюк Брамснинг номн чиқиб кет< гаилиги бежнз эмасди: негакн у жиддий музикани севар, ўзи фортепьяно чалар ва бунинг устига ўзнда уни Брамс билан яқинлаштирадиган бирмунча хусусиятлар бор деб ҳнсобларди. Замо^ндошларининг гувоҳлик беришларнча малла соч ва мовип кўз немис композиторннннг ўттиз ёшигача соқоли чиқмагап; у ҳам Саид ияби тортинчоқ экан, омади юришмаганлардан ҳисобланнб, доимо ма- зах қилувчпларга нишон бўлиб юраркан... Утган аср олимларининг айтишларига қараганда, Брамснинг ор- ганнзми нотўғри риюжланган. Шу туфанлн у гўёки ёш- лнгида уйлапа олмагян, лекнн қирқ ёшдан сўнг Брамс ҳаётила мўъжнза юз берган. Етуклнк кеэн келгач, унда қалин соқол ўсиб чиққан ва чинакам эркак бўлиб қол- ган'Худдн шу сабабли Саиднннг хонасидасерсоқол ком- . позиторнинг улкан сурати осиғлиқ, роялда эса ҳанкалча- си турарди. Саид улуғ бастакор асарларп ёзилган плас- тинкаларни сотиб оларди. Гарчн қнрққа киргунича ҳалн анча вақт бўлса-да, у мўъжнза юз беришннн кутарди.

— Сен сўраган немиснннг бизга нима алоқаси бор- лигини тушунмадим?

Саид бир дақиқа жим турнб, сўнгра чин юракдан жа- воб берди:

— Уттиз ёшгача Брамснинг ҳам соқоли чиқмаган ..Севим куёвининг оқпар, соқолсиз юзига қараб кулиб

юборди. Сўнгра нозу карашма билан уни қўлтиқлаб, бўш стол томон тортди: унга Саиднинг ростгўйлиги ва ношудлиги таъсир қилганди. Шундан кейин унннг қнм- тиниши йўқолди-қўйди ва ннҳоят у юрагида тошдай знл бўлиб тургап бола тўғрнсида гап очди... Севнм унга математикага мубталою маҳлнё бўлиб, ҳаётда ҳеч вақо- ни ҳам бнлмаслигннн тушунтирди, сўнгра эса эшитилар- эшитилмас қилиб минғнллади:

— Севгилим, эҳтимол, мендан бирон нарсада шуб.^а- ланаётганднрсаИ?

59


«Севгилим» сўэини эшитганда Саидпнпг юраги шир этиб кстди.

— Йўқ!— хитоб қилди у.— Хеч качон!..Саиднинг ёнига Суат Негритос келиб, ундан сўради:— Қайлиғингизни навбатдаги рақсга таклнф қнлсам

майлими?Саид мағрур жилмайди.— Албатта, гоятда мнннатдорман...Улар рақс тушпб кетишди, Саид эса кншилар эъти-

боринн жалб этмаслнкка қаракат қнлиб, ўзннинг ажо- йиб қайлнғини кузата бошладп. Келин гоҳ у, гоҳ бу киши билан тинмай рақс тушар, рақслар орасида эса, худди куёвнн мутлақо унутгандек, меҳмонлар билан қизғин валақлашарди. Дарвоқе, уни фақат Севимгина унутмаганди, балки барча меҳмонлар ўзларини худди унаштнриш маросимнга эмас, балкн нчиш, хурсанд бў- лиш, рақсга тушнш учун оқсуяклар баэмига келгандек тутишарди...

Бугунги эиёфат сабабинн ёлгиз Саидгина унутмаган- дн. У келннни уэоқ вақт ёлғиз қолдириш одобсизлик бў- лади деб ҳисоблаб, Севим Аҳмад Деворнинг ппнжига тиқилнб, елкасига бошннп қўниб ўтирган столчага яқин- лашди. Бнрданига Саиднпнг кўзига ташланган нарса БТ ҳимоячисининг тез-тез қимирлаб турган машҳур чап оёғп бўлдп. Бнрон фалокат юз берииидан қўрққан Се-’ вим Аҳмадга янада маҳкамроқ ёпншиб олди.

— Бироп гап бўлдими?— сўрадн у Саиддан.У ниҳоят қайлиғп Аҳмадни қучаётганпни кўриб хи-

жолат тортди ва лудуқланиб жавоб берди:— Кеч-чнришингизни сўрайман... йўқ... Майли. Мен

сизни безовта қилмайман... _У Аҳмад Деворнинг жаҳли чнққанда чап оёғи силкн-

ниб-силкиннб туришидан ҳайрон қолиб нари кетди. Асабнннг бунчалик чегарадан чиқиб кетишини, афтидан, фақат Абдушукурбей тушунтириб бериши мумкин эди. Санд унн тополмади. Аниқроғи у аллақачон кетиб қол- гандн. Шунда Саид Зеҳнибейни қидириб кўрди-ю, лекил уни ҳам учратолмади. Мадам Анжела ўзининг ёшига тўғрн келмаган енгиллик билан қандайдир замонавин рақсга тушарди қотириб. Саид, гарчи уни унчалик ёқ- тирмаса-да, Қисматбейга мурожаат қилишга аҳд этди. Бироқ унинг ҳам изи қуриганди. Шундан кейин у бур- чакда креслода ўтирган аммаси Баррин хонимга яқин- лашди-да, қулоғига энгашнб, шивирлаб сўрадн:

60


- — Аммажон, Қнсматбей амакн қанп?— Ҳаммалари кетншли, ўғлим. Вақт ҳам алламаҳал

бўлиб қолди.— Хайрлашмасдан-а?— Сени безовта қилишгиси келмади. Сен Севим би-

лан рақсга тушаётгандинг. Улар мен билан хайрлашиб, сенга бахт-саодат тилашларинн айтиб кетишди.

У аммасидан узоқлашаркан, умрн бўйи савдо-сотиқ ншлари юришмаганлнги туфайли мероснинг ўзига те- гишли қисминн совуриб бнтирган уэоқ қариндошн Му- ҳиддинбейни кўриб қолди. Барча омади юрншмаган кн- шнлар кабн у ҳам ўзпнн, табпинки, шунчаки ҳаётда иши ўнгпдан келмаган буюк савдогар деб ҳисоблардн. Узига яқинлашаётгап Саидин кўрнб Муҳнддинбей дарров бах- тиёр куёвдан озроц пул унднрншни хаёлига келтирди.

Қариндошп билан шунчакн бпр салом-алнкдан сўиг Саид тўсатдан сўраб қолдп:

— Мен сиздан, афандн, бир гаройиб воқсани сўраб бнлмоқчи эдим.

— Бош устига, ўглим. .— Сизнингча асаби қўэнётган кншпнинг оёғн ўзи

идора қилолмайдиган даражада титраши мумкнимн? Наҳотки оёқ эгаснга бўйсунмаса?

Муҳиддинбей куёвга ёқиш учун қандай жавоб бсрса маъқулроқ бўлншнни бнлпшга уршшб дпққат билап Саидга тикилди. Чункн Санд ўзнга бўнсунман қўйган оёғи ҳақида сўраётгап бўлиши ҳам эҳтимолдап ҳолм эмасди-да. Агар у кўнгнлдагидек жавоб берса, мамнун бўлган Саид сахийлпк қилиши ҳам мумкин. Чол бнрпн- чи жаҳон урушн пайтида бир ярадор офнцерга бегона оёқни тнкишганда ўша оёқнннг эгасша бўйсунтннин истамаганини айтиб бераман деб эндп огиз жуфтлаган- да касодга учраган савдогардан кўра кўпроқ Маллазо- далар бойлиги қизиқтираётган анча басавлат ва саботлп бир жаноб уларга яқпнлашиб, Саидни бошлаб кетдн.

Бу БТ спорт клубининг бош рансн Дундар Маҳмада- набсйнинг худди ўзгинаси эди. У Саиднинг БТ клубинпнг илҳомчисп гўзал Севим билан бўладиган пикоҳига чин юракдан севннарди. Маҳмаданабейнн фақат Санднпнг модднй томони қизиқтирарди. У Саид Маллаэодалар улкан бойлигининг ягона меросхўри эканини бнларди. Маълумки, бойлар нштнёқманд бўлишади ва ўэларпнннг иштиёқларп учун ҳеч нарсани аяшмайди. Гарчп профес- сионал «Бурқираган Тўзои* клуби ҳар доим сердаромад

61


ташкилсл ҳисоблапса-да, кўп жиҳатдан унинг молиявий ишлари бой ншқиаозлар тўлайдиган бадалга боғлиқ эди. Клубда бундай пшқивозлар қанчалик кўп бўлса команда шунчалик яхшн ўннайди.

Бойларнн жалб қилиш иши билан БТ клуби раҳба- рининг шахсан ўзи шуғулланарди. Шунинг учун ҳам у фотиҳага келганди.

«Агар Севимнинг ёрдами бнлан бу найнов кўзойнак- нн клубимпзга аъзо қила олсак команда фақат ютади»,— деб ўйларди Дундар Маҳмаданабей ҳақли равишда. Уз вақтида у БТга озмунча пул сарфламаганди. Унга шу нарсада тан бериш кераккн, пулни ақл билан ишлатиб, аллақачонлар талайгина фойдаси бнлан қайтариб ол- гапди. Маҳмаданабей пулдан ташқари бошқа омиллар- нипг ҳам аҳамнятн кам эмаслнгинн — яхшн футболчн- лар, зўр тренер ва, энг асосийси, мажлиснинг бирор обрўли депутати клубнинг фахрий президенти бўлса гап кўнгилдагидек бўлишинн билардн. Бундай лавозимда ҳукмрон партия йўлбошчиларидан бири бўлгани яна ҳам фопдалнроқ. У пантда дарҳол яхши футболчилар ҳам, зўр тренер ҳам топиладн, Охирги сайловда Дундар Маҳмаданабей ғоятда эътнборли партия раҳбарларидан бнринн фахрий президентликка кўндирганндан кейнн унннг роса омади келдн. Тўғри, у туғма оқсоқ эди, шу бонсдан умрида бнрон марта тўп тепганлнги ҳам дар- гумон, лекин сиёсатда у ўз ишннинг устаси фаранги эди. Бу эса БТни реклама қнлишда муҳнм роль ўйнардн. Бу партия «устуни» БТнннг фа.хрнн преэиденти лавозимппи бажонндил қабул қилдп. Чунки бу нарса уни кенг сай- ловчилар доирасида машҳур бўлишини таъминларди. У, аг.Сатта, ҳар бир футбол ўйинига келар ва'БТга шунча- лнк бернлиб ишқивозлпк қилардики, баъзида сакраб турпб кстиб, кучинннг борича чўлоқ оёғини силтардн. Бнрор футболчи ошкора тарзда дарвозадан четроққа қаратнб тепса: «Эҳ, ландовур! Шундай яқин жойдан меи ҳам кнрптардим-а!»— деб қичқирардн «устун». Бу ибо- ра қанотли чиқиб қолди, футболчилар ҳам, ишқивозлар ҳам ва ҳатто кеккайган парламент аъзолари ҳам шун- дан дейдиган бўлишди...

Дундар Маҳмаданабей вақт ярим кечадап -ошгач, Ссвим қалбига фақат БТ орқали йўл топиш мумкинли- гнни тушуниб,' кўнглида футбол ва клуб ншларига қи- зиқиш туғилган Маллазодалар меросхўридан бир қадам ҳам нарига жилмай қўйдн. Турли ешда/и кишилар би-

62


лан тез тил топишадиган ва ҳаммани ҳаторасига оҳсо- қол деб атайдиган чаққон йигит, журналист ва спорт шарҳловчиси Эрол Арқонбей ҳам шу ерда ўралашнб юрарди.

Дундар Маҳмаданабей уни шу эаҳотиёқ Сандга та> ништирди.

— Танишинг, мамлакатимнздагн ягона адолатли ва беғараз шярҳловчи Арқонбей.— Бир оз ўйлаб тургап- дан кейин қўшиб қўйди:— Оллога шукурки, Лрқонбей бизнинг командани қўллаб-қувватлайди.

Бунга эса Арқонбей шундай деб жавоб бердн:— Оқсоқол, мен ўз бурчнмни виждонан бажаряп-

ман, холос.— Сўнгра қўлнни кўксига қўйиб нлова қнл- ди:— «Бурқираган Тўзон» ҳамиша шу еримда.

— Аҳмаднп,— бўш келмасди Дундар Л\аҳмадана- бей,— элга танитиб, уни Аҳмад Девор деб атаган ҳам мана шу Арқонбейнинг ўзи. Агар Эрол бирор кпмса бўй- нига арқон ташласа бормн, ўша одам ўзнни эгарда ту- тиб қололмайди.

Ана шундай сўэлардан сўнг Саид Арқонбейга ҳая- жон ва завқ билан тикилганча, худди гнпноз қилин/ан қуёндек ундан кўзннн узо л м ай қолдн.

— Афанди, қандай қилнб снз Лҳмадшшг шуҳратини шу даражада ошириб юбордннгнз?

— Ҳар бнр касбнннг, оқсоқол, ўз снрларп бор,— маънодор жавоб берди шарҳловчи.— Кслпнг, яхшисн оз-оздан отиб олайлпк...

Меҳмонлар эрта тонгга яқин тарқалишдн. Саид Ма- маданабейдан Арқонбей бнлан бирга уникнга асло тор- тннмай кираверишни нлтимос ҳилди. Маст бў.тиб қол- ган Севимнинг ҳечам Аҳмад Девор тнззасидан тушгиси келмас, у эса чал оёғи учиб-учиб тушганча, қани, Севпм менсиэ кетиб кўрсинчи уйга, деб ўкирардн. Агар Баррин хоним-афанди қиэни бир нафас ҳожатхонага бошлаб кетмаганда тантаналн фотнҳа маросими қандай тугаши ноъмалум эди.

Саид Мушакбозларни уйнгача’ олиб бориб қўйди. У хўшлашаётгапда бўлажак қайлиғининг қўлидан ўпиши кераклигннн биларди, албатта. Аммо худди шу лайт келганда куёв ўзини шунчалнк йўқотиб қўйднки, у Се- вимни қўлини ушлаб, бу ёғига нима қилишнни бнлмай қолди. Севим қаҳқаҳлаб кулиб юборди, сўнгра ландовур куёвнинг юзндан чўлпиллатиб ўпиб, уйига кирнб кетди.

Тонг ота бошлади. Саид умрида биринчи марта шун* '

63


чалпк кўп ичган ва бошинн бир оз шамоллатиш учун уйигача пиёда боришга аҳд қилгандн. Шод ва бахтиёр Саид худди тушдагидек ҳадам босарди. Қўққисдан оё- ғига бир нарса тегди. У нкки букнлнб қараркан, печенье солинадиган картон қутини кўрдн. «Эҳ, омадни қа- ранг-а!— Саид ўэини туфболчидай ҳпс этдн шу топда.— Биз ҳозир унга кўрсатиб. қўямиэ!» У икки қадамча ти- сарилди-да, югуриб келиб, мўлжаллаб туриб бир теп- ди-ю... Мундоқ қараса, кўчада чўзилиб ётибди-да.

У инқиллаб ва сўкиниб турганида кўзойнаги чил-чнл синган, бурнидан эса қон кетарди.

Шунда у қайлнғннинг: «Сизнн эртага кутаман»,—де- ган сўзларннн эсладп. Иўқ, бундай бурун билан уйдан чиқнб бўлмайди. «Балкп, Брамсга ўхшаб, соқолим ўсиб чнққунпча кутсаммккпн?»— дсб ўнлади Саид.

К Е Л И Н ВД КУЕВ ҲА Қ ИД А ЁХУД У Л А Р Н И Н Г Б И Р И Н Ч И МАРТА ТАНҲО Қ О Л Г А Н Л А Р И

Соқол ўстириш вақт талаб қилади, севгп учун эса ҳнжрон жуда огнр парса. Қандай бахтки, ота-боболар таомпли бундан буён куёвга ҳар купп бўлса ҳам келин билап кўрншншга ижозат этади. Ўша ота-боболарнинг ўша урф-одатлари ота-оналардан қнз номусини қатънян асраб-авайлашнн талаб этди. Сенимнннг стадионга, айниқса, БТ клубинннг командасн ўннаган кунларн бо- рншини мутлақо ман қилишди. «Эрга текканингдан ке- йиц бнлганннгни қилавср!— уқдирардн улар тиниб-тнн- чимас қнзларига.— Унда ҳамма нарсага эр жавобгар, ҳозир эса, асло!..».

Арзимаган нарса учун тўй бузилишидан қўрққан Се- вим ота-онасннинг ҳукмига бўйсунпшга мажбур бўлди. Шунинг учун у нложи борича ота-она ҳукмини бузмас- ликка ҳаракат қилардн. Агар кўчада тўсатдан таниш футболчи дуч келиб қолса, у аввалгндек қонгунича ҳан- гомалашиб ўтирмас, нкки-уч оғизгнна гаплашиб, ҳатто қадрдон дўстларн, севнмлн Аҳмаднн ҳам сўрамасдан уйига югурарди. Лекнн ихтиёрий қамоқ муддати қанча- лик чўзилса, унинг фикри-зикрнни қадрдон БТ команда- сн ва ўтиб бўдмас марказнй ҳнмоячн шунчалик кўпроқ банд этар, Севим тобора совуқ кутиб блаётгап куёвнннг келишлари эса шунчалик тоқат қилиб бўлмайднган да- ражага етардп. Хуштор ва анни пайтда ниҳоятда бахт-

С1


сиз Саид бечора ҳаммасини нчга солар, азоб чекар, ле* кин ҳар куни бориб туришни канда цилмасди.

Мана бугун ҳам, азалий рақиблар — БТ ва ДМС уч* рашадиган кунда ҳам Севим уйда ўтириши керак. Ахир бу адолатдан эмас-ку!.. Бунинг устига Саид ҳам ўра- лашиб юриптн. Қаердан ҳам у кела қолди-я!.. Худди кў- зим учиб тургандек!..

Куёв билан келинни танҳо қолдирнш ва уларни хи- жолатга солмаслик учун ота-она атайлаб уйдан чиқиб кетишди. Бунақа синаш мутлақо ортиқча эди. Чунки бундай пайтларда Саид келиндангина эмас, ҳатто ўз- ўэидан қўрқар ва бутун оқшом давомида бурчакка ти- қилиб ўтирарди. Тўғрисини айтганда, келин ундан куёвларга хос жўшқин ҳисларни кутмасди-ю, лекин унинг аёллик шаъни таҳқирланган эди. Ахир у бекорга Сеним Махлуқ номини олмаган па унн деганда ҳамма ўзини-ўзн томдан ташлашн керак-да!.. Айтгандай, журъат қилнб ҳам кўрсин-чи! Ана шунда унга нақ кўрса- тиб қўяди!..

Севим ўйинни радио орқали эшитмоқчи, унгача эса яна ярнм соат вақт бор эди. Э худойим, наҳотки у ярим соат азоб чекиши ва куёв билан дим ўйнаши керак? Бирон дақиқа жим туролмайдиган Севим-а?

«Агар,— ўйлади Севим,— у билан бирга стадиоига борсам нима бўлади?» Келин куёви билан бирга одам- ларга кўринишни ёқтирмасди, лекин уйда унинг олдида зерикнб ўлиш ундан ҳам ёмон эдн.-

Севнм сакраб туриб, хонани кеза бошлади. Узими чалғитадиган нима ўйлаб топсайкин? Ҳа, ваннага туша- ди! Шундан қилиб, келин меҳмонхонада, тўгридан-тўғ- ри Санднинг олдида тез ечина бошлади: «Қизиқ, у ўзи- ни қандай тутаркин?»

Санд эса, худди итоаткор ўқувчн ўзининг қаттиққўл ўқнтувчпси қаршисида тургандек, кўзини ердан узмай, жим ўтирарди... «Эҳтимол у ечинаётганимии кўрмаёт- гандир?» Севнм унга яқнн келиб, буюрди:

— Илгакни ечиб юбор...Сапд ўрпидан сакраб туриб, ҳали-ҳозирча қарашн

ножоиз бўлган нарсани кўрмаслик учун тескари бурил- ган ҳолда, пайпаслаб илмоқнн чнқара бошлади.

— Бўлдингмп?— Бўлдн,— эшитилар-эшитилмас ғулдуради у.— Энди юбкадагн занжир ёпгпчни...

5-527 65


«Оҳ!..»— маня у муқялдас жойга олиб борадиган касваса йўли.

Саид қалтираган қўллари билан занжир ёпгични топди ва уни ечди... «Нега эиди бнзни ёлғиэ қолдириш- ди-я?»— йилт этиб ўтди хаёлидан.

Севим ваннахонага кнрнб кетдн, бнрор дақиқадан сўнг унинг опозн эшитилди:

— Са-ид!.. Са-ид!— Ҳа, Севим хоним?— Бу ёққа кел, азнзим!Саид ўзини «аэнзим» деб атагаиларндан терисига

сиғмай, стулдарни ағдар тўнтар қилнб, ваннахона томон отилди ва, гарчп эшик очиқ турган бўлса ҳам, даҳлизда тўхтади...

— Бу ёққа кел, аэиэим!— Мен шу ердаман,— жавоб берди Саид эшик орқа-

сидан.— Бу ёққа кирсанг-чи жонгинам...У кирди. Севнм оегинн кўз-кўз қилиб ванна четига

қўйган ҳолда кўпик ичида ётарди... Уялиб кетгап Саид кўэинн юмиб, қўллари билан юэини бекитли.

— Мен сизга қарамаяпман, Севим хоним, қарама- япман,— гулдуради у.— Ҳеч тортинмай ювннаверинг...

— йўқол кўзимдан!— зарда бнлан чинқирди Се- вим.— Қорангни ўчир!..

Саид худдн ел учиргандек ғониб бўлди. «Бу хотин- ларни ҳечам тушуниб бўлмайди-да ўзлари чақнриша- ди-да, яна ўзларн ҳайдашади.. » Ахир ота-онасн қиэини ншониб ташлаб кетган бўлеа, у ўэини яна қандай тут- енн, ахир. Балкн улар Саидни сннаб кўрмоқчи бўлнш- са-чи? Упда, оллога шукурки, унинг инсофу танфиқли, ҳалол одрм эканлнгини билиб қўйишсин...

Бечора Саид ўзини-ўзи алдарди: аслида у Севимдан қўрқар, уни ўпгач ўзини тутолмай қолиши ёки, энг ёмо- ии, юраксизлик қнлиб қўйса, бешбаттар иэза бўлишидан чўчирди. Лаъиати қўрқоқлик неча марталар уни шар- манда қилди. Пўқ, энди у то тўйгача келинга тегмаслик- ка онт ичганди. •

Севим Махлуқ ваннахонадан ғазаб ва аламдан жиғи- бнйрон бўлмб чиқдн — чунки ҳали ҳеч ким у билан бун- дан муомала қилмаганди-да! -

— Севим хоним,— минғиллади Саид...— Яна инма?— Ҳсч нарса... Узпм шундай...

6С


— Агар ҳеч нарса бўлса унда оғзингяи ён! Ҳоэир ўйин бошланади.

— Мен шуни айтмоқчи эдимки...— Нимани?— Уша танишган кунимиз... Кинотеатрда... Қандай

ширин дамлар эди-я!..Ҳар сафар Саид у билан ёлғиэ қолганда доимо ўша

«ажойиб» кунни эсларди... Бу хотиралар шунчалик Се- вимнинг жонига теккан эдики, у сал бўлмаса: «Ҳақиқий эркаклар нимани эслашларини сен шўрлик қаердан ҳам билардннг?»— деб юбораёзди-ю, лекин тилини тийиб қолди.

Ш у пайтда дикторнинг овози эшптилди:— Ҳурматли радио тингловчилар, «Бурқираган Тў-

зон» ва «Доимий Муҳтожлик Саргардонларн» клубла- ри командалари ўртаеида бўладиган футбол ўйини ҳа- қидаги репортажимиэни бошлаймиз. Репортажни спорт шарҳловчимиз Эрол Арқонбей олиб боради.

— Диққат, диққат!— репортажнн бошляди Эрол.— Сиз билан биз, азиз радио тннгловчилар, Мидхат пошо стадионидамиз. Бир неча дақиқадан сўнг бу ерда мав- сумнпнг энг асосий матчи бошланади. Бугун ватанимиз футболининг фахри ва кўрки, бир-бирига муносиб икки доимий рақиблар — БТ ва ДМС командалари учраши шади. Ҳадемай командалар майдонга чиқишади. Бугун, азиэ радно тингловчилар, бнз тарихин воқеа — БТ ва ДМСдан қайси бири ғолиб чиқишининг гувоҳи бўла- миэ... Ҳозир трибуналарда...

Бу командалар ўйини, албатта, Саидни қизиқтира олмасди. лекин у Аҳмад Деворни донғини таратган ки- ши, машҳур Арқонбейнинг овозини эшитншни ис- тарди.

— Шу кунга қадар,— репортажни давом этдирарди шарҳлоячи,— командалар бир юз йигирма саккиз марта учрашишган...

— Аҳмоқ!— деб қўйди Севим хотиржамгина.— Бир юз йигирма саккиз эмас, бир юз йигирма стти марта, битта ўйин бекор қилинган.

— Бу бир юз йигирма саккиз ўйиндан эллик тўртта- сида ДМС командаси ғолиб чиққан, қирқ саккизтасида эса БТ командаси.

— Қаердан олдинг бу гапнн, бахти қаро тентак?— қизишди Севим

~ Ҳяйрон қолган Саид қайлиғига кўзини бақрайти-67


рнй қарарди: Брамс ҳақида тушунчага ҳам эга бўлма- ган қиэ футболни Арҳонбейдан яхшироқ билса-я.

— Командалар майдонга чиқишмоқда. Трибуналар қаидай кутиб олаётганини эшитаётган бўлсангиз керак. Йшқивоэлар ўзларининг суюмли командаларини қут- лашмоқда. ДМ С бугун ўэининг одатдаги кийими — йўл- йўл майка, оч жигарранг иштонда ўйнайди. БТ ўйинчи- лари эса формасини алмаштирибди: улар бугун оч сариқ рангли кийимда..,

— Тўнка!— тутақиб кетди Севим.— Оч сарнқранг- да... Сендақа аскиячидан ўргилдим...

— Майдонда қандайдир тўс-тўполон... Судья капи- танлар билан орани очиқ қилгунича командалар ҳақида бир неча оғиз сўз. Шундай қилиб, «Бурқираган Тўзон- нинг асосий кучи ва миллий терма команданинг таянчи, албатта, Аҳмад Девордир. У «Бурқираганлар» команда- сининг капитани...

Севим радиодан Аҳмаднинг номини эшитганда яйраб кетди.

— Аҳмад Девор йигирма уч марта миллий терма командамиз составида ўйнади... У бнэнинг юлдуэимиз... Катта пул эвазига... «Доимий Муҳтожлик Саргардон- лари» командаснни ҳужумга унннг доимий капитани Усмон Қалампир бошлаб боради. Усмон Қалампир дар- воэани танлади. Мана, тўп майдон маркаэида... Судья ҳуштак чалди, ўйин бошланди... Тўп... «Муҳтожларда». Қодирий тўпни Али Миттига оширди... У эса Усмонга... Усмон «Бурқираганларнинг» жарима майдончасига ёриб кирди. Узиям нақ яшиндек ёриб кирди, бекорга чанан- доз дейишмайди да уни... Ана, Усмон Қалампир Али Миттига оширди, у эса тўпни Усманга қайтарди. ДМС бостириб ҳужум қилмоқда...

Севим асабийликда тирноғини ғажирди.— Усмои ҳимоячинй алдаб ўтди. Қулай ваэият. Яна

аллаш... Тўпни моҳирлик билан олдинга ташлаб, ўэн ҳам олға интилди. Ҳозир тўп тепилади ва... Баракалла, Аҳ- мад! Ана девору мана ҳимоячи!.. Қойил-э, Аҳмад, қандай улгурди ўэи? Ақл бовар қилмайдиган даражада сапчиб, боши билан тўпни жарима майдончасидан уэоқлашти- рпб, команда дарвозасинн аниқ голдан қутқариб қолди! Яша, Аҳмад!..

Севим сакраб туриб, Саидни қучоқлаб олди. Бунақа ҳамлани мутлақо кутмаган куёв вой деб юборди, унинг

68


ориқ тизэялари яса келиннинг орирлигидан қисирлаб кетди.

Севим бир зумда ўзига келиб, яна жойига қайтди.— Кескин кураш кетмоқда... ДМ С бутунлай ҳимояга

ўтиб олди. «Бурқираганлар» рақиб майдонида мустаҳ* кам ўрнашиб олишди... Тўп Мустафода, у Бакирга ошир- ди! Қани!.. Эҳ, эҳ, эҳ! Эҳ, Бакир... Бундай ҳолатда футболчи албатта тўп киритиши керак!.. Буниси эса мут- лақо ошиқча бўлди: Бакир Усмонни қулатди... «Саргар- донлар» жарима тўпи тепишмоқда... Тўпни Аттила тўх- татиб қолди... Жон-жаҳди билан рақиб дарвозаси томон ташланди. Ҳимоячини алдаб ўтди... Тўпни тепса бўлади- ган маррага чиқиб олди... Қани, теп, Аттила! Эҳ, қулай вазиятни бой бериб қўйди. Бакирга оширдн!.. Бакир!.. Зарба! Гол!.. Оҳ-оҳ, роса ажойиб гол бўлди-да! Ннҳоят- да чиройли гол!..

Севим қувончдан сапчиб туриб, яна Саидга ташлан- ди. Уни қучоқлаб, қаттиқ ўпиб олди... Бу гал ҳам Саид ўзини йўқотиб қўйганидан ҳатто севинишга ҳам улгу- ролмай, худди морожний егандай лабини ялаб қўйди.

Саид «Бурқираганлар» иккинчи тўпни киритишган- дан кейннгина Севимнинг ҳаяжонланиш сабабини ту- шунди ва БТнинг иложи борича тез-тез ДМСга тўп ки- ритиб туришини худодан ёлвориб сўрай бошлади.

Уша куни худо ҳам Саидга шафқат қилди: негаки,ҳатто «Бурқираганлар» дарвоэасига тўп киритишганда ҳам Севим бари бир унинг тиззасига отилиб, кўксига маҳкам ёпишганча ҳўнграб йиғлаб юборди. Бахтиёрлик- дан Саиднинг боши айл^ниб кетди.

Биринчи тайм 2:1 ҳисоби билан БТ фойдасига хал бўлди. Командалар танаффусга чиқишди. Музика жа- ранглаганда Саид футболнинг хотинлар туйғуси ва хулқига қандай таъсир қилиши ҳақида ўйлай бош- лади.

— Умриигда бирон марта стадионда бўлганмисан?— сўради Севим жимликни бузиб.

— Бир марта, холос, лицейда ўқиб юрган пайтим- да... Узим бормагандим, мени суриб олиб кириб кетиш- ганди.

— Ким?— Эсимда ҳам йўқ... Қандайдир одамлар... Бозор

куни лекцияга бора туриб стадионга тушиб қолдим. .Севим қулоқ соларкан, ичида ғижиниб ўтирарди:

«Наҳотки шундай овсарга хотин бўлсам? Албатта, ақл-

69


лига тегиш шарт эмас, лекин аҳмоцқа тегишнинг ҳам хурсанд бўладигап жойи йўқ...»

— Қандап қилиб стадионга тушиб қолдинг?— фақат суҳбатни давом этдириш учунгина лоқанд оҳангда сўра- ди Севнм.

— Қандайдпр муҳим ўйин бўлаётган экан, одамлар стадиоига худдн дарёдек оқишардп. Тасодифан оломон орасига тушиб қолиб, қайтиб чиқолмадим, ана шундай қилиб кприб қолгандим.

— Ушанда кпм ўйнаганди?—■ Хабарим ҳам йўқ. Хаёлим ўйинда эмасди... Икка-

ла танмда ҳам алгов-далғовда йўқотиб қўйган портфе-< лимни қидиргаплим...

Иккнпчи тайм бошланди. Радиодан Арқонбейнинг овози янгради. Севим приёмникка тикилар, бутун фик- ри-зикри ўша ёқда, стадионда эди.

— Қани, Аҳмад! Қани, Аҳмаджон, жонгинам!..Унипг кетидан Саид ҳам Аҳмадга қарата қичқира

бошлади. Чунки бугун унинг омади «Бурқираганлар» рақиб дарвоэасига киритадиган тўплар сонига боғлиқ эди. Эрол Арқонбей яна: «Го-о-л!»— деб бақирганидакуёв билан келпн бир-бировининг қучоғига отилишди...

Унин тамом бўлишнга оэгина қолганда яна битта тўп киритилди, шарҳловчи бунп ҳеч бир эавқ-шавқсиз эълон қилди. Хурсанд бўлган Санд ўрнндан туриб кетди, би- роқ Севим куйиниб шивирлади:

— Утнр... Бизнинг дарвоэага тўп киритншди-ку, ахнр... .

— Биэга? Бпэнинг дарвозамизга?Саид унга тасалли бермоқчи эди.— Илтимос, бир оэ тинч қўй, пича ўзимга келай...Эрол Арқонбей БТ ҳимоячилари йўл қўйган хато ҳа-

қида гап сотаётганда Севим ўз хонасига кирнб кетди, чунки ёшдан эрнган киприкларидаги тушь снлқиб ту- шиб, кўзини чидаб бўлмайдиган даражада ачитаётган эди. Саид ёлғиз қолгач, яна гўзал қайлиғининг қалбига олиб борадиган йўллар ҳақида ўйлай бошладн... Эҳ, агар у машҳур футболчи бўла олса борми! Аҳмад Девор ски ақалли бразилиялик Пеледай...

Саид хомхаёлга чўмиб ўтирарди. Мана, у футбол майдонида шамолдек учиб келиб тўпни тепяти, эарба устига эарба ёғдиряпти, дарвозага кетма-кет тўп кирит- япти. Голлар... Гол кетидан гол... Трибуналардагилар қийқнришяпти...

70


Хаёлий ўйин энг авжига чиққанда эшик очилнб, хо- цага астагина Моҳжура хоним кириб келди. Худди шу а райтда Эрол Арқонбей: «Го-ол!»— деб бақириб Саидни асли ҳолига қайтарди.

— Ким киритди? Бизларникнми? Ёки биэиинг дар- возагамп?— бесаранжом бўлдн Саид.

«Вой худойим, нега энди у ўэи билан ўэи гаплашяп- ти?»— ҳанрон қолди бўлажак қайнона.

Шунда шарҳловчи «Бурқираганлар» яна битта тўп киритганлигини эълон қилганди, Саид сакраб туриб, ор- қасида турган Моҳжура хонимни қучоқлаб, жони бори- чи қичқира бошлади:

■— Биэ киритдик!.. Ура!.. Биз кнритдик!..Эсанкнраб қолган қайнона аранг Саиднинг қучоғи-

дан қутулиб чиқди.— Ҳаплиқмасанг-чи... Кимнинг дарвозасига кири-

тншди.Чопганча Севим кирди, бечора куёвнинг оёқлари тит-

раб-чалишнб кетди.— Кечирасиз, хонлм-афанди, сизни Севим хоним

деб ўйлапман...Моҳжура Мушакбоз хурсанд эди: «Отаси билан чи-

қиб кетиб тўғри иш қилибмиз... Ҳаммаси худди биз ўй- лагандек бўляптн... Эҳ, қудратингдан, худойим!..»

ш ФОТИҲА БУЗИЛГАНИ ЁХУД КУЁВНИНГ ' ЭШ ИКНИ ТАРАҚЛАТИБ ЁПИБ КЕТГАНИ

Мушакбозлар уйида барча — келин ҳам, унинг фут- болчи дўстлари ҳам, ҳатто меҳмонлар ҳам куёвни мас- хара қилишни ўзларининг бурчи деб ҳисоблашарди. Саид маэахларга матонат билан чидар, ўзини ҳеч нар- сани билмаганга солар, қисқаси, огир-паришонхотир. чинакам ошиқдай тутарди. У ҳар куии Севим ва унинг ота-онасига қимматбаҳо совға-салом олиб келардн. Аммо совға келтириш ҳам унинг обрўйини оширишга ердам беролмасди: Севим куёвни ошкора писанд қил- мас, ундан куларди, Саид эса, ҳаётда тез тез учраб тур- ганидек, уни янада кўпроқ севарди.

Бу унсиз, кўр-кўрона севиш ҳисси эди. Ҳар гал кета- ётганида у токн Севим айтмагунча бошқа келмасликка сўз берарди ўзига. Эртасига эса яна совғалар сотиб

7)


олар ва худля бўғма шюн оғзига тушганини билмай ҳолган қуён каби келиннинг уйига йўрғалаб қоларди.

Кунларнинг бирида Саиднинг хаёлига: «Мушакбоэ- ларни уйга таклиф этсам нима қилади?» деган зўр фикр келди. Бу фикрни аммаси Баррин хонимга айтишга шо- шилди.

— Аммажон, шу пайтгача келинингиэнинг оиласини уйимизга таклиф қилмадик. Улар биэ ҳақимиэда нима- лар деб ўйлаши мумкин...

— Тўғри айтасан, ўғлим,— тан берди амма.— Алла- қачоноқ таклиф қилиш керак эди...

— Буни сиз қилганингиз маъқул, мен яна ишнинг лачавасини чиқариб қўяманми деб қўрқаман.

Баррин хоним бўлажак қариндошларга кечки зиё- фатга ташриф буюриш ҳақида расмий таклифнома жў- натди. Амма ҳатто барча Маллаэодаларни ҳам таклиф қилмоқчи эди-ю, лекин бунга Саид қатъий қаршилик кўрсатди: сон-саноқсиз амма-холалари ва амакилариСевимнпнг ота-онасини жинидан ҳам ёмон кўришади, тағин келиннинг отасини чаласавод, нодон, бўлажак қайнанани эса жоҳил олибсотар деб ҳақорат қилиб қў- йишларн мумкин эди... Севимнинг эса, албатта, бирон-бир ножўя гапни айтиб юбориши турган гап... Иўқ, яхшиси, меҳмонлар оэ бўлгани маъқул.

Уша куни Саид эрталабдан у бурчакдан-бу бурчак- ка эир югуриб, нима қилиш ва ўзини қаерга қўйишни билмасди. Меҳмонлар келадиган соат яқинлашган сари тоқатн тоқ бўлиб борарди. Аммо вақт ўтар, меҳмонлар- дан эса ҳамон дарак йўқ. Бечора Саид умидсиэликка туша бошлади. Амма эса жаҳли чиқиб: «Вой худойим, бу қандай ҳурматсизлик]..»— деб ғинғилларди.

Мушакбозлар соат тўққнздагина келишди. Санд эр-хотнннинг ёлғиз ўзлари келишганидан ваҳимага ту- шиб колди. Ҳамма меҳмонхонага кириб жойлашгач, Баррин хоним шунчаки сўрагандай бўлиб:

— Нима, Севим хоним келмайдиларми?— деди.Моҳжура хоним эаррача хижолат тортмай жавоб

берди:— Биэ уни шу ерда бўлса керак деб ўйлагандик.

Бирон зарурроқ иши чиқиб қолгандир-да...Севимни кутиб ўтиришмади ҳам.Моҳжура хоним сумкасидан тугунча чиқариб, амма-

га узатди:— Сизга ёқадими?

7 2


Тугунчада корсет^бор экан. Баррин хонимнинг ран- жиганидан ранги оқариб кетди. «Вой худойим, қанақа сонға бу ўзи? Шармандалик-ку, ахир!»— у бошини мағ- рур кўтариб, совғани рад қилмоқчи бўлди. Бироқ Моқ* жура хоним ҳеч тортинмасдан деди:

— Буни ўэимга сотиб олдим. Белимдагиси жуда ҳам эскириб қолди...

Гапга Ҳасипбей аралашди:— Хоним-афанди, қўшнининг тонуғи ғоз бўлиб кўри*

нади, деган халқ мақолини билсангиэ керак, албатта, Гарчи Стамбулда энг яхши корсетларни Ҳасип Мушак- боз сотиши аён бўлса-да, менинг хотиним корсетни доимо рақибларим магазинидан сотиб олади. Агар сизга, ха- ним-афанди, бирон нарса эарур бўлса бошим осмонга етарди...

Ташқарида қўнғироқ жиринглади. Ҳайрият, Севим ҳам келди! Ш у эаҳотиёқ меҳмонхонани қўнғироқдай овоз, қаҳқаҳа тўлдириб юборди.

— Қаерда эдинг, қизгинам?— меҳрибонларча сўради ундан Ҳасипбей.

— Менсиз очдан ўлмаган бўлсаларинг керак деб ўй- лайман,— дедн Ссвим андиша қилмасдан.— йўлда БТ ўйннчиларини учратиб қолдим. Узиям кўрмаганимга минг йил бўлганди-да! Бирпас ҳангамалашднк.

Баррин хоним ҳаммани емакхонага таклиф қилди. Ҳурматли меҳмонларнинг келиши муносабати билан дастурхон байрамдагидек туэалган эди. Қўлда тўқилган қимматбаҳо дастурхон, кумуш уқали сочиқлар, қадимий сервиз, гуллар, кумуш шамдонлардаги шамлар киши- нинг ҳавасини келтирарди...

Ҳамма ўтириб бўлгач, Севим столни бека наэари бн- лан кузатиб, сўради:

— Нима ичамиэ?Ҳеч ким жавоб бермагач, у Саидга мурожаат қилди:— Мен нима ичамиз деб сўраяпман? Гапим қуло-

ғингга кирмаяпти шекилли...Саиднн сенсирагани амманинг қулоғига хунук эши-

тилди, «Қанақа тарбия бу,— ўйлади Баррин хоним,— Шафранэодалар авлодидан бирон хотин, ҳатто ёлғиз қо- лишган пайтларда ҳам, эрини сенсирамаган...»

1 К о р с е т — бслни хнпча ҳилнш учун ичдан кнйнладнган энли белбоғ.

73


Лмма келинга жавоб беришга улгурмасданоқ Ҳасип- беп гапни илиб кетди:

— Рақи1 ичишни тавсня қиламан... Уни ичгандан кейин бош унчалик оғримайди.

Ичимлик истеъмол қилмайдиган Саидга нима нчил- са ҳам бари бир эди. У фақат қадаҳга лабини теккизиб қўйди, холос, аммо Мушакбоэларга худо берди — қадаҳ кетидан қадаҳ кўтараверишиб чўқиштнришга ҳам улгу- рпшмасди...

— Киборона ҳашамдор зиёфатларни кўрарга кўэим йўқ. Епропада аллақачонлар а-ля-фуршет расм бўл- гап,— деди Севим тантиқлик билан.

— Сиэ қанақасини ёқтирасиэ, оппоқ қиэнм?— сўра- дн Баррин хоним келпннинг нимадан норози эканлигпни тушунолмай.

— Ҳамма нарса оддий бўлганини яхши кўраман. Ҳар кнм ёқтирган нарсасини еса, истаган нарсасинн нч- са замонавнй бўладн Ҳеч кимнн ўтқнзиб ўтиришмайди...

— Бу замонавнйликдан эмас, сулув қизим,— деди Баррнн хоним заҳархандалик билан,— жой торлигидан. Узппгиз биласиз, ҳозир кенг уйлар қуришмайдн... Дж- набнйлар меҳмонхонаси бизнинг омборхонадан катта эмас... У ерда яйраб ўтнролмайсан ҳам, шунинг учун қўл.парндан келганнча жойлашишадн-да...

— Эҳтимол, уларда, Европада торднр, лекин сиз- нниг бунақанги саронингизнинг нимаси яхши?— қнзиш- ди Севнм.

Меросга қолган кошонасн шаънига айтнлган ҳақо- ратдан оз бўлмаса Баррин хоним-афанди томоғига алла- нима тнқнлиб бўғилиб қолаёзди. Худога минг қатла шукурки, гапга ўз вақтнда мадам Анжела аралашдн.

— Спз, албатта, уйни ўта замонавий қилиб жиҳоз- лабснз?

Ҳаммалари севннишиб гапни бошқа ёққа бурншди ва келнн-куевнмнг бўлажак уйи ҳақида гапириша бош- лашди.

Куёв меҳмонларнн кузатиб қўйгани кетганда Бар- рин хоннм билан кекса хизматкор аёл анчагина оҳ-воҳ қилншди: «Боёқиш Саид! Эндн кунн қандай кечадн? Шайтопнинг васвасасига учраб ана шу тарбия кўрма- ган, эсн паст, устнга-устак иккнқат жувонга дучор бўл- ган-да...»

1 Р а ҳ и — узумдан тайсрланган арақ.

74


Эртаси куни Саид каттакон доларанг атнргул гул- дастасини олий келинникига жўнади. У Мушакбозлар- никида сон-саноқсиз нотаниш кишиларни учратди. Улар- нинг ҳар бири ўэини худди ўз уйидадек ҳис қилар, агар бири виски ичаётган бўлса, иккинчисн иккала лунжин», ҳар хил таомлар билан тўлдириб олган, учинчиси эса диванда хуррак отарди. Афтидан, меҳмонлар ўзларини бу ерда ҳамиша эркин тутишган бўлншса керак. Фақат ўз севгилиси ҳақидаги ўйлар билан банд бўлган Саид ҳеч нарсани сезмагандир. У қайлиғига қўлидаги гулдас- таии тақдим қилди. Куёвнинг кўриниши одатдагндек уятчан ва ғамгин эди.

— Уни ўзинг биронта гулдонга солиб қўй,— деди Севим ҳатто гулга бурилиб ҳам қарамай.

Санд ҳар бурчакка бир қоқнлиб гулдон қидиришга тушди.

— Майли, ксрагп йўқ,— тўхтатди уни Севим,— қи- дирмай қўя қол, бўлмаса албатта бирон нарсани туши* рнб юборасан ёки синднрасап. Дераэага қўя қол, кейин- роқ ойим жойлаштириб қўяр...

Шу пайтгача иззат-икром кўрмаган куёв ўз қалбн ҳукмдорининг амрини бажонидил бажардн — келнн кў- пинча унп кўрмаслнкка олар, бнрон оғиз ҳам гап қот- масди-да, ахйр. Саид хоналарни кўздан кечирнб, буфет ортидан хилват жой топди ва креслога ўтнрпб олди... Уни ҳанратда қолдирнб тўсатдан Севим пайдо бўлди. Уни топиб, қаршисндаги крсслога ўтирди.

— Қандай янгиликлар бор?— сўради у.Саид агар ўэи ҳақида бирон бир кулгили воқеани

айтиб берса Севимнинг кайфняти яхши бўлишини би- лардн. У стадипнга борганини антиб берганда Севим қанчалар кулган эди... •

— Мен айтардим-у, бироқ...— дудуқланди у.— Нима?— Ҳалиги... уяляпман... Бу сир...■— Мендан-а?— Йўқ, сиэдан яширадиган сирим йўқ!.. Лекин тушу-

насиз-ку...■— Нимани тушунарканман?— аччиғлана бошлади

Севим— Сизнинг юрашнгиэни забт зтмоқчнман ва бу йўл-

да ҳамма карсага тайёрман. Агар керак бўлса, ҳатто футболчи ҳам бўламан!— Куёв овозида қатъийлик оҳан- ги эшитнлди.

75


Севим ҳайратлян кўэлари чақчяйиб:— Нима-а? Футбол-чи?! Ахир яқиндагина қайсн

клубга ишқивозлик қилсам бўлади деб сўраётган сен вмасмидинг?..— деди.

— Ҳа, мен футболчи бўламан!— Биринчи марта унинг овозида қандайдир ишонч аломатлари пайдо бўл- ди.— Яъни буни мен чин юракдан истаяпман!— Узининг муқаддас орзусини айтди Саид.

— Ҳой, ичагимни узмасанг-чи! Илтимос, бас қил, бўлмаса ҳозир ёрилиб кетаман...

Саид мақсадига эришди — у қайлиғини кулдирди.Эшик қўнғироғи жиринглади ва уйга Аҳмад Девор

бостириб кирдн. Севим сакраб туриб унинг қучоғига отилди ва бўйнига осилди. Аҳмад ўз командасининг ил- ҳомчисини чапиллатиб ўпди.

— Нима бўлди сенга?— сўради у.— Ииғладингми?— Иўқ, жонгинам, бу шунчаки, кулгидан...Улар буфетдан унча узоқда бўлмаган диванга ўти-

рншди ва бир-бирннинг пннжига тиқилнб олиб, ихтиёр- снз равишда гапларини эшитаётган Саидга эътибор ҳам бермай, шивирлаша бошлади. «Агар футболчи бўлолсам, у доимо мени ҳам худди Аҳмаддек ўпарди»,— ўйлар- дн у.

— Оҳ, азиэнм, — арэп-дод қиларди Сеним Аҳмадга,— тўй орқага сурилгандан-сурилиб кетяпти, мен бўлсам, ўзинг биласан, шошилишим керак.

Саид бахтиёрлнгидан ҳатто қизарнб кетди: тўй орқага сурилаётганига ичи ачиётган бўлса, демак уни севар экан.

— Ннма бўлди? Нега клубда кўринмай қўйдинг?— Ҳаммасига отам айбдор. Эркинлик мен учун ҳам-

ма нарсадан қнмматли эканини биласан. Отам бўлса: «Эр га тегмагунингча сенга эркинлик берилмайди», деб уқ- тиргани-уқтирган. Мен ҳатто сен иштирок этаётган ўйин- га ҳам боролмайман. Клубга ҳам бораётганим нўқ... Афтидан шундай бўлгани маъқул... Аммо тўйдан кейин яна эрким қўлнмда бўлади, ана ўшанда бир-биримиэдан ажралмаймиз... Сени қанчалик соғинганимни билсай- динг...

Улар яна ака-сннгнлдек ўпишишди, Санд эса тинглар ва ҳамон ўзи учун яккаю ягона тўғри йўл — футболчи бўлиш экаппни ўйларди.

Аҳмад Севимнинг қўлпни қисдн.

7 6


— Тўйни чўзиб нима қиласан? Эртага бвлгиля-қўй. Биз фақат шуни кутиб турибмиз...

— Иложим йўқ, аэиэим. Ойим жаврагани-}қявраг8111 «Мен атиргулдек қизимни беряпман-а, унинг қудалар ўа- ларича дангиллама уй деб юришган бски омборхонаДа яшашига чидай олмайман...» Ойим янги уй сотиб олиш- ларини талаб қиляпти.

■— Албатта, . сотиб олншсин-да! — деди Аҳмад.— Унинг пули жуда кўп... Уйи ҳам катта бўлиши керақ.... Биз бутун команда билан сеникига келганймиэДа ҳордЙ^ чиқаришга шароит бўлиши керак-да, ахир.

— Ҳозирча у ажойиб квартира топди... Сен у ерда ҳатто тунаб қолишингҳам мумкин...

— Унда тўйн+! пайсалга солишнинг нима ҳожати бор?— Мен розиман-у, лекин ойнм ҳар кунн бир нарсани

ўйлаб топади: ётоқхонани французча тахмонли, ошхона- ни зса— ўта эамонавнй усулда жиҳоэлаш керак эмиш. Уларнинг мебели қадимий, чунки унинг ота-боболари пошоми, подшоҳми ёки шунчаки фирибгар ё муттаҳамми бўлишган эмиш. Уйда нуқул аллақачонлар расмдан чнқ- қан эски-туски нарсалар Онам: «Қизим муаей экспонат- лари ичида яшашига йўл қўёлмайман», дегани-дегвн.

— Тўғри-да, бу ярамас ўша жиҳозларпи сотиб олсин! ■— тўнғиллади Аҳмад чап оёғи силтаииб.

— Сотиб олди, жонгинам, ҳаммасн аллақачоплар муҳайё бўлган.

— Менга қара, бунақада одамни ақлдан озднраснз- лар-ку ахир! Квартира топган бўлса, жиҳоз сотиб олган бўлса, унда иш нимага қараб қолди ўзи?

— Онамга... «Бўлажак куёв қизимиинг қадрн-нархи- 11 и билиб қўйсин!» дейди.

— Онанг тўғри айтибдн, чуики нархнп қапчалнк оширсанг мол шунчалик қимматбаҳо туюлади. Жажжи- гинам, борди-ю, бу йигнт тўйдан кейнн бизга халақит берса нима бўлади?.. —

— Суҳбатларингизпи бўлгаиим учун, — тоқат қилол- мади Санд, — кечирасиз-у, афанди, лекпн шунн а)“|тнб қўяйкн, сиз учун эшигимнз донмо очнқ, бўладп... Истаган вақтингиэда ташриф буюравераснэ!.. Марҳамат!..

Саиднинг сўэлари шу топда упинг дунёда мавжудлп- гнни унутган Севнм учун очиқ куидаги момақалднроқ яарбндек бўлди.

— Аҳа-а-а! Сен шу ерда экансан-да ҳали!.. Ҳамма гапни эшитибсан-да!

77.


— Мен ҳаммавакт шу ерда ўтирибман, Севим хо- ним...

— Демак, бизнинг гапнмизни яширинча эшитиб ўтир- гаи экансан-да? Бу қандай шармандалик!..

— Кечнрасиз, гапларингиз махфий эканлигинн бнл- мапман,— ғулдуради Саид,— йўқса бошқа жойга чнқиб ўтнрган бўлардим... Кечиринг мени.

Куёвнинг узри худди оловга ёғ қуйгандек бўлди. Се- внм дод-фарёд кўтардн:

— Хоҳламайман!.. Истамайман!.. Унга тегмайман! — Шундай дея қичқнргапча бармоғидан никоқ узугини чи- қариб олнб, куёвннпг юэига қараб улоқтирдн. — Ма, бо- шипгда қолспн!..

Узук Саиднинг кўэойнагига тегиб ерга тушди-да, ду- малаб кетдн...

Бу Севим Махлуқппнг бирипчи марта узукни иргити- ши эмасдп. Келнпнн куёв билан иккн марта яраштириб қўйишган эди. Биринчн гал келиннинг ота-онасн, ксйин куёвнннг аммаси. Шундан кенин Саид, саховат кўрсатиб, бпр гал уч минг лирага соат, иккинчи сафар ўн мнпгга зирак олиб бергандн.

— Бироқ... мен... Севнм хопим... Меп, ахнр, ҳеч нзрса демаднм-ку... Аҳмадбей, сиз айтинг... Ахир мен бпрон ранжнтадиган гап айтднмми?

Севнм эса эндн чнйилларди:— Истамаймап!.. Улсам ҳам!.. Даб бўлспн!.. Қораси-

1Ш кўрсатмасип!..Ягопа қизннннг асабнй чипқнришларпнн эшнтиб Моҳ-

жура хоннм югурпб келдн.— Ннма бўлдн?— Тўп бўлмайдн! Менга бундай эр керак эмас!..— Ахнр меп гапингнэни эшитиб ўтпрншни нстамагаи-

дпм,— ғулдурашда давом этди Саид.Моҳжура хопнм Саиднннг қўлтиғидан олиб, хонада»

олиб чпқди.— Севнмнинг жудаям тажапг экаплигинн кўриб ту-

рибсиз... Яна ннмадан жаҳли чнқди, билмайман... Яхши- си бирпас ёлғиз қолсин...

— Яхши, хоним-афандп,— нтоаткорона жавоб берди Санд. ,

Ҳеч кутилмагапда гапга Аҳмад аралашди:— Тўхта, ярамас, сен Севимни шарманда қнлдннг-

ку!Санд жойнда қотиб қолди.

78


■— Мен ннмя қилдим $эи, афанди?— Ахир айтмабмидим сенга, — яиа бақира бошладя

Севим, — менинг ишларнмга аралашма деб огоҳлантир* маганмиднм? Эшитмаган эмнш! Жосуслик қилмагаЛ» миш!..

Саид умрида бировшшг гапини яширинча эшитмаган ва бундай одати бўлмаса-да, чнйнллаш ва дод фарёдлар* дан қўрқнб тўсатдан худди ўэ айбипн бўйнига олаёсган* дек ўрннсиэ гапириб қўйдн:

— Тўғри, огоҳлантирган эдингиэ. Севим хоним...— Уэукни неча марта башарангга отдим?— Иккн марта!..— Охиргисида ннма дегапдим сенга?— сўради Севим,— Нима дегандннгиз? — қайта сўради Саид.— Бунисига ннма дейснз? Яна қантариб сўрайди-я!

Демак, гапим эсннгизда қолмас экаи-да?! .— Мнмалар деяпсиз, ундай эмас-э!Бу чийиллаш, ҳароратларни эшит1*андан кўра кстган,

ер ёрнлнб ерга кнрган афэалроқ. Аммо Санд қотиб ту- раркан, ҳатто одоб сақлаш ортиқча бўлган жойда ҳам у ўэ журъатспзлнгнпн снга олман, умид билан нигоҳини Аҳмаддан Моҳжура хонимга қаратди. '

— Воқеани тушунишга рухсат беринг, — бўлажак қайианаснга орқа қилиб гапирди Саид, — тушунишимча мен ўзнмнн бу уйда қандайдир даражада бегонамас деб ҳисоблашим мумкин ва шунннг учун ҳам Севпм хоним билан Аҳмадбейнинг менннг олдимда суҳбатлашишларн табнийдек кўринди. Ахнр, шупдан эмасми, хоним-афан- ди? Башартн улар орасида қандайднр махфнн гапларн бўлнши мумкинлигипи билганимда наҳоткн ҳозиргина Севим хоним билан суҳбатлашаётган жойимнзда ўтира- верардим?

Ҳатто Аҳмад ҳам ўзннн ноқулай сеза бошлади.— Етар энди! — деди овоэири кўтариб у Севимга. —

Сен ҳам ҳаддннгдан ошаверма...Сенпм шуондаёқжнм бўлди.— Раҳмат, афанди, худо ҳаққи, мен бупдай бўлиши-

нн нстамаганднм. . — деди Саидсевнннб.— У фақат шундай муомаланн тушунадн, — Аҳмадга

шинирлади келип.— Қанчалик бақириб берсанг у сени шунчалик кўп

қадрлайди.— Сендап ҳам ўтди-да, Саид, — насиҳатомуэ деди

Аҳмад.— Узнпг кўриб турибсап, қаичалик асаби бузил-79


ган. Шунинг учун унииг гапинн зимдан эшитиб ўтиришни ҳеч кераги йўҳ эди. Тағин олижаноб одам эмиш! .— Сўнг- ра Саиднй елкасидан қучиб четга тортди.— Ошна, сен ақлингни еб қўйнбсан. Хомиладор аёлга ҳам шундан муомала ҳиладимн одам. Бор, ундан узр сўра... Шарти- миз эсипгдами? Уни шундай аҳволда ташлаб кетмаслик- ка сўз бергансан-а менга.

Саид қнзариб кетди.— Дуруст, дуруст! Эиди ярашинглар, — деди яқин

қариндош куёвин келин томои суриб. — У қанчалнк уяла- ётганипн кўраяпсан-ку, Севим. У сендан узр сўраяпти.

Саид Аҳмаднинг маслаҳатпга кўнишга рози эди-ю, лекпн Севим ҳеч инсофга кслмаедн:

— Иста.маймап!.. Уша омборхонасига жўпайверспн!.. Унн кўргани кўэим нўқ...

Қўрқиб кетган куёв: «Яхши, мен кетдим!» — дебпичирлаб эшикка томон тисарилди. Эшпк осонгина очил- ди-ю, худди Саиднп ютиб юбораётгандек, шундай тарақ- лаб ёпилдикн, уй ойналарн зириллаб кетди.

Санд ёпиқ эшнкка жавднраганча тикиларди. «Қайтнб кириб, мутлақо айбнм йўқлнгини тушунтйришим керак. Бунн лаънатп шамол қилди»,— Саидиинг хаёлидан ўтди, лекин қўли унга бўйсунмас ва ўзнни қўнғироқ тугмасинн босишга мажбур қилолмасдн. У беихтпёр орқага бури- либ, секин эинапоядан туша бошлади.

Сапд унга қандай етиб келганини, ўрнига қандай қилиб ётганинн эслай олмасди... У ётиб олиб йиғларди. Қалбини хўрлнк ва алам ўртарди. Юрагнда ўч олишдек унга нотаниш истак пайдо бўларди. Лекин у ҳеч нарсага ярамайдиган латта, ннмжон ва ожиэ одам бўлса, нима ҳам қмла олардн. Шунда хаёлига ақл бовар қилмайдиган галатн фикр келиб, уни мушкул аҳволдан қутқаргандай бўлди... «Эҳ, қанн энди бирдан машҳур футболчи бўлиб қолсам!» Ана унда кўрсатиб қўярди уларга!

Саид ўэини худди футбол майдонидагидек ҳис қилди: мана, у рақибларнп — биринп, иккинчиси, учинчисинн алдаб ўтди, мана, қаттиқ зарб билан тўпнн дарвозага киритди, бутун команда уни қучоқлаб, ўпа кетди, бутун стадионни: «Саи-пд! Яш-ша, Саид!» деган ҳайқириқла,) тутиб кетди.

У роса хаёлга берилиб кетганидан телефон жирингла- ганинн ҳам дарров эшита қолмади. Дундар Маҳмадана- бей у билан учрашишни келишиб олмоқчи бўлганди.


— Ҳа, ҳа, мен сизни кутяпман, афанди. Марҳамат қилинг... Узингизга қулай ва истаган пайтда келаве- ринг...

Саид хонасига қайтди ва хотиржам тортиш учуи математик масалаларни ечишга киришди...

Мушакбозлар хонадонида куёв кетидан эшик қарснл- лаб ёпилганидан сўнг келнн ва онаси ҳайратдан ағрайиб қолишди. Аҳмад чекди, жаҳл билан Севимга қараб, истеҳзо-ла сўради:

— Хўш, энди кўнглинг жойига тушдими?Унинг сўзлари ўтга ёғ қуйгандай бўлди, холос.— Мен нима қилдим? — жеркиди Севим ва ўйлаб

қолдн: «Ахир, ойим ҳам дадамга тез-теэ: «йўқол, ярамас, тўрт томонинг қнбла, сен бнлан ортиқча бир жойда бўлишга тоқатим йўқ!..» — дейди-ку. Бундай бақириш- лардан отам ипакдай мулойим, тортиб, оёғига ташланиб ёлворади: «Хотинжон, азизим, кечир мени... Қўй, ҳайда- ма...» — Ҳечқиси йўқ, ҳеч нарса кўрмагандек қайтнб келади, биламан буни! — ишонч билан қўшиб қўйди келин.

— Сен, қпзим, ҳаддингдан ошиб кетдинг! Бундай қплиш мумкип эмас,— деди Моҳжура хоним. У ўзпча мпнғнллаб эшик томон юрдн:— Ахир ҳар нарсани вақти бор-да, қачои ниманн гапнришни билиш керак-да... Эҳ, бу ёшларни...

— Бўлди, энди бир ҳафта минғирлагани-минғирла- ган,— жавради унннг.иетндан Севим.

Аҳмаднинг Сапддан жаҳли чиқар ва айни бир пайтда унга раҳми ҳам ксларди.

— Биласанми, Севнм, ўзинг ҳам чегарадан чиқиб кетдинг-да,— деди у жиддий.

— Бу жиннининг эшикни тарақлатиб кетишнни қаёқ- дан билай?... Келади, қаёққа ҳам борарди... Ундақаларга доим ўргатиб турилса ҳечам эарар қилмайди. Нима, биринчи марта қувлаяпманми?.. Келадн, ҳали оёғимга йиқилади... Саид билан отамнинг хамири бир — нккаласи ҳам бнр хил ношуд ва лапашанг...

— Эҳ, агар бошқаларнинг қўлига тушсанг борми,— дедн Аҳмад,— кўрсатиб қўйишарди сенга... Бошқа одам бўлганида оғэингни ҳам очирмасди. Нега жазаванг тута- ди? Худди мумдай йигит, ундан нимани истасанг шуни ясайвер... У ажойиб эр бўлади... Йўқ, бу кишига камлик қипти... Сенга нима керак ўзи? Ахир қайси ақл-ҳуши

6-527 81


жойила эркяк тўйгача қайлиғнга эркинлик паъда қи« ллди?

Севнм Аҳмаднинг ҳақлйгини тушунардн-ю, лекин бир умр шунчалик эерикарлн кимса билан кун кечириш мумкинми? Шунга қарамасдан... Шунга қарамасдан у Саидни қўлдан бой беришни истамасди.

С А И Д Н И Н Г ҚА ДРДОН ДУ СТИ , А М Е Р И К А Л И К П С И Х И А Т Р Р А Ф И Қ Н И У Ч Р А Т Г А Н И

Кечасн Санд ажойнб туш кўрди, гўёки у энг машҳур футболчн бўлнб қолганмнш. Бу ширин тушдан ажра- лншнн истамаган Саид эртялабданоқ уйидан чиқиб, хаел сурган ҳолда, мақсадсиэ шаҳар кеэа бошлади. Кўзига яна ватан футболннииг янгн юлдузи Саиднинг қандан қилиб тўп киритишн, ўйиндан сўнг Севим қандан қнлиб унннг бўйнига осилиб ўпганн, у қандай қилиб мамлакат тсрма командаси составнда дунёнинг энг машҳур комап- даларнга қарши ўннаганн ва ҳар сафар ўз командасига ғалаба келтнргапи; қандай қилнб унинг донғн Аҳмад Девор, Усмон Қалампир донгидан ошиб кетгани, қандай қнлнб охирида у, Саид терма команда капитани бўлгани, Еиропа командаларн составида ўйпагани ва унинг сон- саноқсиэ суратларн газета ҳамда журналлар саҳифаси- дап тушмаётгани кўринарди.

Хаёли Саиднн тобора узоқларга олиб кетар ва у ўэи билан ўзн гаплашаётганнни, баҳс қилаётганини, қўлла- ринн силкитаётганини, оёги билан кўзга кўринмас тўпни тспаётганини ва кўкрагини ғолибона керган ҳолда қувог ннб кулаётганинн сеэмай, ҳануз кезишда давом этарди, Иўловчилар ундан, худди тентакдан қочгандек, ўзларинн четга олншар; болалар бармоғи билан кўрсатиб, мазах қилишар; каттароқлар эса унинг кетидан ачиниб қараб қолншарди. Саид эса гўёкн ҳеч парса бўлмагандек кат- таю кичик кўчалар, хиёбонлар, бўм-бўш истироҳат богларини кеэиб, охири одам ғуж-ғуж қайнаган кенг проспектга келиб қолдп.

Ҳаракат энг авжига чиққан пайт эдн. Кўчаларпи йўловчилар ва автомобиллар босиб кетганди.

Чорраҳада эангори машина тўхтади, ҳайдовчи йигит Самдпи кўриб хотинига томон бурилиб деди:

— Анави новчага қара— у менинг лнцейдош ўрто-гнм

— Қайси бнри? '


— Малласи... Ҳу анави қўлини-силкнтаётган ва гўёкн билан ўзи гаплашаётган кишини кўряпсанми?

«(и нни-пиннн бўлганми ўзи? Саид! Саидбей! — ойнадан бошини чиқариб чақирди у.

Лекин Саид ҳеч нарсани эшитмас — афтидан, замба- рак овози ҳам уни ўз ҳолига қантаролмасди. Чунки худди шу дақиқада у бир сапчиб ҳнмоячидан нарига ўтиб ол- ган, дарнозабонни алдаб, трибунадагиларнинг ҳайқириқ- лари остида тўпни дарвозага киритиб, кейин лаблари Севим хонимнннг лаблари билан қовушганди.

Зангори автомобиль эгасннинг исми Рафиқ эди. У яциндагина Америкада муваффақият билан тажриба ўрганиб келган врач-психнатр эди. Болалигида у Саид билан дўстлашган — иккаласн бир лицейда ўқишганди-ю, фацат Саид энди ўқишга кирганда Рафиқ охирги синфга ўтганди.

Саидни бундай ачинарлп аҳволда кўриб Рафиқнпнг кайфияти бузилди. У хотнннга Маллазодалар онласи тўғрисида, қандай қилиб математикадан бошқа биронта ҳам фанни ўзлаштиролмаган Саидга дарс бериш учуи уларникига тушиб қолганлиги, Саидга худдн ўз ўғлидек муомала қилган Баррин хоним ҳақида гапириб берди. Рафиқнинг ота-онаси бадавлат бўлмаганликлари учун Маллазодалар оиласи репититорга1 сахнйлик билан совға еалом бериб турган, Рафиқ ннститутга кирганда ҳам мададкор бўлишганди. Саид бнлан дўстликларн уэоқ давом этган, фацат ҳарбий хизмат ва Амернкада тажриба ўрганиш уларни ажратгандн.

Рафиқ Саид олдида ҳам, барча Маллазодалар олдида ҳам ўзинн гуноҳкор сезар— негаки у Америкадан қайт- ганидан сўнг ҳурматли оила аъзоларини кўришга фурсат тополмаганди. Шунинг учун Рафиқ уйига келибоқ Мал- лазодаларникига телефон қоқдн.

Телефоннн мадам Анжела олди. Гарчи Рафнқ ўзнни танитса-да, кекса рўзғорбоши аёл анчагача ким билан гаплашаётганини билолмади. Ниҳоят Рафиқнн танигач, жуда севиниб, Баррин хонимни чақиргаяи югурди.

— Асеалому алайкум, Баррнп хоним-яфанди. Сизни бир зиёрат қилсам дегандим. Ижозат эгсангиз, ҳоэироқ боришга тайёрман.

Рафнқ Саидни кўчада кўрганини айтмади.

1 Р е п и т и г о р — дарсдаа врқада қолаётгаи ўқувчнга уйда брдам берувчи ўқитувчи.

83


Истаган пайтида ' келишга рухсат олгач, Рафиқ боришни пайсалга солиб ўтирмай, хотини билан Малла- зодаларникига жўнади. Баррин хоним Саиднинг дўстини кўрганидан ниҳоятда севинди. Рафиқнинг медицина институтини тугатиб психиатр бўлгани ва Америкада тажриба орттириб келганини билиб ундан ҳам кўпроқ хурсанд бўлди. Амма Рафиққа ишонарди. чунки у доимо Саиднинг содиқ дўсти ва ҳимоячиси бўлганди. Ҳозир ҳам, албатта, унга ёрдам беражагини билиб амма севим- ли жиянн бошига тушган барча кулфатлар, унинг муҳаб* бати ҳақида ҳам, унаштириш ҳақида ҳам, ҳозирданоқ иккиқат бўлишга улгурган келин ҳақида ҳам батафсил гапириб берди. Кейинги пайтларда Саид бутунлай бошини йўқотиб, нима гапираетгани ва нима қилаётга- иини ўэи ҳам тушунмаётгани ва ниҳоят унинг машҳур футболчи бўлиш ҳақидаги сўнгги ниятигача қолдирмай антди. Ҳаммасига келиннинг иккиқатлиги ва унинг фут- болга, айниқса футболчиларга бўлган қизиқиши сабаб экаилигини амма тушунса-да, Санд бўлажак хотинига ёқишни истаяпти — негаки, севги шунақа бўларкан-да, деб қўйди.

— Саид ҳоэир қаерда?—хўради доктор Рафиқ.— Эрталабданоқ йўқолди,— деб жавоб берди кеиса

хотин.— Қаердан қидиришни ҳам билмаймиз... Оҳ, ўглим, сен у билан бнр гаплашиб, текшириб кўрчи. У сенга қулоқ солади... Ахнр, сен энди шундай катта олим бўлиб кетипсан.

Рафиқ ваъда бериб, хайрлашмоқчи бўлди-ю, бироқ Баррин хоним уни тамадди қилиб кетишга кўндирди.

— Балким Саид ҳам келнб қолар,— қўшнб қўйди у.Дарҳақиқат, меҳмонлар ўтнришга ҳам улгурмасла-

риданоқ қадам овози эшитилиб, Саид кириб келди.Рафиқни кўриб Санд аввалига ҳайрон бўлди, кейин

ииҳоятда севиниб кетди.Зиефатдан сўнг эрКаклар кутубхонага кириб кетишди.

Саид зудлик бнлан қадрдон дўстига юрагини очишни истарди. Доктор уни диққат билан тинглаган сари қар- шисида касал одам турганига ишонч ҳосил қилардн. Саид албатта футболчи бўлажагини қизишиб исботлар- кан, Рафиқ уни бу фикрдан қайтармас, фақат бош нрғардн.

— Майлн, бу унчалик қийин эмас... Тўғри, аввал ссн чиииқишинг кер ук, бақувват бўлиб олгач, спорт билан, бора-бора футбол бнлан ҳам шуғулланаверасан...

84


Саид қувончидан ҳатто ирғишлай кетди, ^— Алдамаяпсанми? ""— Менга нима кераги бор буни... Агар истасанг,

ҳузуримга бор...йўқ, эртага унинг зарур ишлари бор. Дундар Маҳма-

данабей ва Эрол Арқонбей билан суҳбатлашадиган муҳим гап бор. Индинга эса албатта боради.

— Демак, сен, Рафиқ, психиатр бўлибсан-да? Менга ёрдам беришинг ҳам мумкинми?..

Саид дўстнни барча маслаҳатларнни бажаришга қасамёд қилди.

НЕГА АҲМАД «ДЕВОР» БУЛИБ ҚОЛДИ ЁКИ ЮЛДУЗЛАР ҚАНДАИ ПАИДО БУЛАДИ

. Судья бурчакдан тўп тепишни белгилайди. Унг қанот ҳужумчиси Саид Маллазода мижжа қоқмай тўп тепилпшини кутмоқда. Мана, тўп дарвоза томонга қара- та тепилади, дарвозабон хатога йўл қўяди, Саид эса ўйинчилар тўдаси орасидан сакраб чиқиб, боши билан тўпни ўнг бурчакка йўналтиради — гол!.. Севим унинг бўйнига осилиб олади...

Баррин хоним Саидга хавотирланиб қараб қўйди; у эса стулда ўтирган жойида сапчиб, жон-жаҳдн билан ҳавони шохлади. «ё о л л о ҳ , в о й худойим, уига нималар бўляпти ўзи?» — ўйлади амма, бироқ овоз чиқариб ҳеч нарса демади.

Монушта давом этар, Санд ҳар дақиқада сакрар, қўлларини силтар, ҳавога калла қилар, тепинарди.

Баррин хоним ўрнидан туриб, гўё ошхонага кетаётган бўлди-да, эшик олдида тўхтаб, анча вақтгача жняннга тикнлиб турди. «Наҳотки Саидгинам ақлдан озган бўлса? Худога шукурки, бугун у Рафиқнинг олдига боради. Уз * паноҳингда сақла, шафқат қил унга, худойим!!!»

.. Мана, судья тўпни қўйяпти. Жарима. Дарвозагача бўлган масофа йигирма беш метр. Стадион донг қотган. Саид югурди. Тўп худди замбарак ўқи сингари девордек тизилиб турган ўйинчилар орасидан ўтиб яшин тезлигида дарвозага киради, дарвозабон ҳатто қимирлаёлмай қола- ди. Стадион қувончдан ўкирди. Севим севинганидан йиғлаб юборди...

Амма қайтиб келиб, ўз жойига ўтирди-да, чой қуя бошлаганда қўққисдан стол қимирлаб, идишлар жаранг- ладн, стаканлар ерга тушиб кетди.

85


'■4 . ' ►

I www.ziyouz.com kutubxonasi

— Го о-ол! — бўкирди Саид, кучининг борича стол оёғига тепиб. "

— Сенга нима бўлди, Саид? — чидаёлмади амма.— Ҳеч нарса? — жавоб берди у аммасига ажабланиб

қараб.— Штангага тегди, холос.Нонуштадан сўнг, Саид ўз хонасига кириб кетгач,

Баррин хоним Рафиққа телефон қилиш учун югурди.■— Углпм, Саидгинамнз бутунлай ақлдан оэди. Ҳаво-

да оёқ-қўлини силтайди, ҳозиргина оеғнни столга уриб олди — бунақада чўлоқ бўлиб қолиш ҳам ҳеч гапмас... Охири нима бўлишини ўйлаб юрагим орқага тортиб кетяпти. Углим, нима қилсанг қил-у, ишқилиб уни қут- қар! Саид биз билан гаплашмаёқ қўйди, фақат: «Го-ол!» — деб бақиргани-бақнрган. Шайтоп васвасага солган, вассалом!..

Рафиқ Баррин хоним-афандини хотиржам этишга ҳаракат қилнб, Саид ҳузурига келган заҳотиеқ унга ёрдам берншга ваъда берди.

Саидиинг тушлик овқатини хонаспга келтиришдп. Мадам Лнжела эшикни тақнллатганди, ичкаридан яна: «Го-ол!» — деган овоз эшнтилди, кекса хизматчи бу хитобни пжозат берди деб ўйлаб, эшикни очди. Шунда кўз ўнгида даҳшатли маизара намоён бўлди: нссиқ ичкн кийнмини ҳатто жазирама ёэда хам ечмайдиган Санд фақат калта иштонда хона ўртасида турар ва оёғи бнлан бахмал ёстиқнп тепардн; анча ҳароби чнққан яна нкки ёстиқ ерда ётарди; ҳавода пату парлар учиб юрар, ернн эса тутам-тутам жун қоплаганди. Саиднинг кўринншн шунчалик аянчли эдики, мадам Анжела ҳеч нарса демай, патнисни столга қўйди-да, секингина эшикни епиб чиқиб кета қолди.

Кекса аёл бу ишлардан Баррин хоинмнн хабардор қилгани ошиқди.

■— Оҳ, хоним афанди, агағ сиз Саидимиз қаеғгача сакғаганинн билсангиз, кўғсангиз боғми...

Мадам Анжела ҳикояси, албатта, ҳақиқатни бирмун- ча бўрттириб кўрсатарди-ю, лекин аммани энди ҳеч нарса ажаблантиролмасди.

Хонимни ошхонага юбориб, ўзи жияни хонасига кўта- рилди. У жиянини кузатаётганини бошқаларнинг билн- шини истамасди.

Баррин хоним қулф тсшигидан мўралаб, Саиднинг диванда ётганини ва бошини ёстиққа буркаб оғир нафас олаётганини кўрди; оёқлари титраб силтанар, вақт-иақ-

87


ти билан қувонч-ла кулар ва: «Го-о-олЬ — деб бақн- рарди.

Баррин хоним-афандини умидсизлик ҳисси чулғади: содир бўлган воқеа тўғрисида у бирон жойга бориб, бирон кишига гапириб беролмасди, негаки Стамбул аодагонларининг эски урф-одати ўз кулфатларини кўп- чилик муҳокамасига ҳавола қилишга йўл қўймасди...

Овқатланиб бўлган Саид хонасидан чиққанда унинг кўриниши ҳамишагидек эди.

— Аммажон, бугунгн газеталар қаерда?Мадам Анжела газеталарни келтирди, амма эса

гамхўрлик билан ундан овқат еган-емаганини сўради.— Бўлмасам-чи, — жавоб берди Саид.Почтани олиб, у меҳмонхонага борди ва кўлчилик

эиёлилар каби газеталарни бутунлай спортга бағишлан- ган охирги бетидан варақлашга киришди. Эрол Арқонбей нсмнга дуч келганда эса гўёки бегона юртда ватандоши- ни учратгандек севиниб томоғини қирди. Эролнинг мақоласи «Бурқираган Тўзон»... Европа чёмпиони бў- лишга қодирми?» деган сарлавҳа билан берилганди.

Спорт шарҳловчиси, БТ чемпиони бўла олиши мум- кин, лекнн баъзи бир жиҳатлари бор... деб ҳисобларди, Энг асосийси ҳам мана шунда бўлиб, бунақанги «жиҳат» лар талайгина эди.

«Ҳар бир кун,— ёзарди Эрол,— «Бурқираган Тўзон» Европа чемпнони бўлишга қодир эканлигига янгидан-ян- ги умид туғдиради. Бизнинг футболчиларимиз чемпион- лик унвонига энг асосий даъногарлардан бири ҳнсоблан- ган немис Командасига 0:4 ҳисобида ютқизиб қўйиб, аччиқ сабоқ олдилар. Қуръа ташлашда БТнинг омади кслмаганига қарамай, команданинг Европа турнирида ғолиб чиқиши учун жиддий асослар бор. Учинчи лигага чнқиб олган ва қолган командалар қаторида чемпиоиат- га тайёргарлик кўраётган «ХОТС» («Хотинбоз спорт») клуби командаси билан бўлган кечаги ўйин ҳам, маъ- лумки, дуранг бўлди. Худди мана шу дуранг БТ чемпионлик унвонига жиддий даъвогар эканлигини тасдиқлайдиган энг яхши далилдир. Агар БТни,— ўэ чамасини давом этдирарди Арқонбей,— қийинлнк билан 4:0 ҳисобида ютган немислар венгерларга ютқизса, биэнинг БТ эса катта ҳисоб билан Монако командасини ютса, у эса ўз навбатида италияликларни тор-мор қнлса, италияликларни яна албанлар ҳам ютса, греклар ннглиэ

88


ва французларни ютишса кучлар тенглашади ва «Бурқи- ряган Тўзон» яна бмр бор немислар билан учрашиш ҳуқуқига эга бўлади. Агар иккинчи ўйинда, сўнгра учин- чиси — холис майдонда ҳам биэнинг БТ немислардан устун келса сўасиз чорак финалга чиқади. Агар у чорак финалга чиққан бошқа командаларни ҳам ютса (маъ- лумки тўтт юмалоқ ва ҳар нарса бўлиши мумкин) БТ ярим финалга чиқади. Учрашувни ўэ майдонида ўтка- зишга муваффақ бўлиш учун эса ҳозирги чемпион — инг- лиэларни фақат ютиш керак. Ушанда оллонинг мадади, томошабинларнинг далдаси, беҳи ҳамда турли мева шарбатлари ёрдамн ва бир қадар Аҳмад Деворнинг кўмаги билан биэнинг БТ ютади ва финалга чиқади. Ана шундан кейин, агар ўйинчиларимиз фннал учрашувга яхши руҳий-жисмоний формада тушишса, агар ўйин бўладиган кунга ўтар кечаси бирон кутилмаган воқеа юз бермаса ва агар ўйин давомида рақиб команда ёмон, бизникилар эса яхши ўйнашса, агар қуёш кўзларимизни шафақлаштирмасаю шамол орқа томондан эсиб турсэ, агар судья рақибларимизга ён босмаса, агар дарвоэабо- нимиз тўпларни ушлаб қолаверсаю рақиблар дарвоэабо- ни ўтказиб юбораверса, агар бизнинг ҳужумчиларимиз тўпни бехато тепиб, рақиблар дарвозасига кирита олса- лар, ана унда бнзнинг БТ Европа чемпиони бўладиган кун уэоқ эмас, деб ишонч билан айтишимиз мумкин...»

Қандай ажойиб мақола-я! Саид унн ўқиркан, автор* нинг билимдонлигига, юэ бериши мумкин бўлган воқеа- ларни олдиндан кўра билиш ва уларнинг оқибатини ҳар томонлама баҳолай олиш қобилнятига қойил қоларди. Ш у билан бир қаторда газетхонда худди автор ундан ниманидир яшираётгандек ёки унинг бошини айлантира- ётгандек ноаниқ тасаввур пайдо бўлар ва шунинг учун ҳам ҳар ким мақолани қандай хоҳласа шундай тушу- нарди.

Саид мақолани беш марталар ўқиб чиқди ю, лекин Арқонбейнинг нима демоқчи бўлганининг тагига етолма- ди. Саид, албатта, спортдан мутлақо бехабар кимса эди. Шунга қарамасдан унинг кўз ўнгида Эрол Арқонбей обрўйи янада ошиб кетди, негакч мақола энг мураккаб математик масаладан ҳам мураккаброқ экан. БТнннг чемпиони бўлиши шунчалик «агар»ларга боғлиқ эдики, улардан ўтиб Европа финалига чиқиш «Спортлото»нинг олти рақамини топишдан ҳам мушкулроқ эди.

89


Кундузи бир ёш йигит Маллазодалар эшнгя қўнғиро- 'ғини жиринглатди.

— Саидбей уйдамн? Биз учрашишга ваъдалашган- . дик. Мен Эрол Арқонман.

Мадам Анжела уни уйга таклиф қилиб, Саидга хабар бергани кетди. У азиз меҳмонни самнмий ва чуқур ҳур- мат билан қабул қилди.

— Бугун мақолангизни ўқидим,— деди Саид,— ундан ўэим учун керакли кўп нарсаларнн билиб олдим. Тўғрн- сини айтсам, фикрингиз кўламига қойил қолдим.

— Ростини айтсам, оқсоқол, мен шунчаки ҳазиллаш- дим. «Бурқираганлар» шаъпига, уларии жаҳон футболи- га ннсбатан бўлган даъволарига пичинг қилмоқчи бўлгандим.

«Аҳа, ҳали гал бу ёқда денг... Мен бўлса ҳаммаси ҳақ гап деб ўплабман!» — Хаёлидан шу гаплар кечган Саид хатосига иқрор бўлишни истамай, жавоб берди:

— Ҳа, ҳа, албатта, жуда ҳам зўр! Уқиб ҳузур қилдим. Кўпдан бери бунчалик кулмагандим.

— Бизнинг БТдан қанақа чемпион чиқиши мумкик? Европа турниридан ўз майдонида бўладиган бирипчи ўйиндаёқ тушиб кетади... Чунки, оқсоқол... — Арқонбей аҳволни батафсил тушунтира бошлади, сўнгра ўз хатосини пайқаб қолиб, хитоб қилди:— Айтмоқчи, бу- тунлай унутибман. Ахир биз бу ерга Дундар Маҳмадана- бей билан бирга келишимиэ керак эди-ку, лекин у телефон қилиб, азроқ кечикиб келаман, деб огоҳлантир- ди мени...

Гап шунда эдики, Маҳмаданабей эрталаб Мушакбоз- ларникига телефон қоқиб, Севимга ўзининг Саид билан бўладиган учрашувини айтди, чунки бадавлат Маллаэо- дакп БТнипг фахрий аъзоси қилиб олиш фикри упга тинчлик бсрмаётганди. Шунинг учун ҳам у Севимга куёпннкига биргалашиб боришни таклнф этди.

—: Телефон қилганингиз яхши бўлди, Дундарбей, — дедн Севпм оҳистагнна.— Менга жудаям кераксиз. Аҳ- мад ҳам бизникида. Бу ишни фақат сиз битказа оласиз. Саидникига боришдан олдин бирров бу ерга кириб ўти- шингизпн ўтнннб сўрайман. Снэга албатта айтишим зарур бўлган иккн оғиэгина гапим бор, бу жуда ҳам муҳим...

БТ бош раисипинг кечикнб қолишининг сабаби ана шунда эди.

Дарвоқе, Маҳмаданабей телефон қилмасдан олдин

90


Сепим Аҳмаддан ўаини куёв билан яраштириб қўйишня илтимос қилиб тургапди. Уша оқшом чегарадан чиқиб кетганини ўзи ҳам тушунгандн, адба7та, лекин бўлар иш бўлганди... Саид бўлса худди сувга чўкиб кетгандек — телефон ҳам қилмайди, келмайдн ҳам. Уларнн фақат Аҳмад яраштира олиши мумкнн, фақат Саидга ҳамма нарсага ўзи айбдорлигнни, агар у узр сўраб борса, келин уни кечиришга тайёр эканини уқтирса бас. Тўйдан кейин бўлак гап, унда Севнм араз-параэига парво ҳам қилмай- ди, аммо олдин ҳар қалай тўйни ўтказиш керак...

Аҳмад Севимдан ғазабланар ва очиқдан-очиқ Саидга раҳми келардн, шунинг учун ҳам орага тушгиси келмас- ди. Упинг бахтига Дундар Маҳмаданабей келиб қолди ва никоҳ ишлари бундай чалкашиб кетганини эшнтиб ннҳоятда хафа бўлди: ахир, тўй бўлмаса БТ Сапднинг пулларинн тушида ҳам кўролмайди-да.

— Ҳаммасинн осонгина ҳал қилиш мумкнн,— деди Дундар Маҳмаданабей бир оз ўйлагач.—■ Ҳаснпбёй эрта- га тушлик ёки ксчкн зиёфат уюштнрсин. Ота-оналар бўлишадн, сен, Аҳмад, мсн... Арқонни ҳам чақирамиэ... Айтмоқчн, ҳозир у Сандларникида... Куёвни бўлса ўзим етаклаб келаман. Дастурхон устида ҳаммасини жо-бажо қнламиз...

Маҳмаданабей Л\ушакбозларникпга кнриб ўтгунига қадар Эрол Арқонйей Саилга қандай қнлиб спорт шарҳ- ловчиси бўлиб қолганини гапириб бераётганди.

— Агар билсанг, оқсоқол, спорт шарҳловчиси— ёки иши юришмаган спортчи, ёкн спортда мутлақо қобилият- сиз ожиэ КИП1Н. Одамлар нима ҳақда шунчалик оғиз кўпиртириб гапиришади? Узлари ҳсч қачон қилмаган ва қнлолмаган нарсалар ҳақда... Бизда ҳам шундай, оқсо- қол1., Қара, чоллар ўзларининг севги саргуэаштларини қандай ҳикоя қилншади. Ишониш мумкин. Нима учун? Шунинг учунки, бу ишда уларнинг ўзи бундайроқ... Шу- иинг учун ҳам сафсата сотишади. Биэнинг касбимиз ҳам худди шунга ўхшаш.

Саид, айб бўлса ҳам, бирдан ўзи ҳақида ўйлади: дсмак у фақат спорт шарҳловчиси бўлиши керак экан- да? Йўқ! У футболчи бўлади!

— Раҳматли отам,— ҳикоясини давом эттирарди Эрол,— жуда ҳам китобни яхши кўрарди. Бечора умрида фақат бир марта уйланган бўлиб, у бундан қаттиқ ўксипарди. У қуръонни берилиб ўқир, шунинг учун ҳам пзйгзмбаримиз турмуши ва унинг қанча хотини бўлган-

»1


лигини биларди «Исломнинг хрнстиан дннидан фарқи унинг муқаддас ажойиботларни билмаслигида дейиша- ди,— деб такрорлашни ёқтирарди у.— Жуда унчалик бўлмаса кераг-ов! Битта хотинни аранг удда қиласан-у, пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом эса бемалол тўрттасини бошқарган...» Ҳа, майли, оқсоқол, бунинг ишга алоқаси йўқ. Отам, жойлари жаннатда бўлсин, ҳсч нарса ўқимайсан деб мендан ранжирди. «Саводсиз1 Эшак! — деб койирди у.— Сендан ҳеч нарса чиқмайди!» Худо раҳмати отам илғор дунёқарашли одам бўлиб, масалани негнзини тушунарди. Лицейни, тўрган гапки, тугата олмадим. Уқитувчилар дастидан, уларни менга нисбатан адолатсизлиги туфайли. Шунинг учун ҳам мен, мустақил ҳаётни эрта бошладим. Нимага қўл урмай, ҳеч нарса чиқмайди. Бу нарса, оқсоқол, мендан ҳам кўра ўэингга кўпр.оқ таниш. Энди масалага бошқача қараб кўр. Биз ҳозир биладиган барча буюк Америка ёзувчила- ри худди мен каби миллионлаб ишга қўл уриб кўришган ва ҳеч нарса чиқара олмагач, ноиложликдан ёза бошла- ганлар Агар билсанг, оқсоқол, гарчи дастхатим бағоят хунук бўлиб, саводсиэларча ёэсам-да, сирасини айтганда, умуман турк тилини ёмон билишимга қарамай, бу иш мени ҳам ўэига жалб қилди. Тўғри, мендан ёзувчи чиқма- ди, лекин спорт шарҳловчиси бўлдим. Мен ишни зўрға кун кўраётган кичкина газетада бошладим. Узиям ёпи- лай-ёпилай деб турганди. Уша йили олнмпия ўйинлари ўтказилаётганди. Ҳар қайси газета олимпиадага бир нечтадан ўз мухбирларини юбораётган бўлса, мен ишла- ган газетанннг ҳатто биргина одамни жўнатишга ҳам қурби етмасди. Шунда мен бир ҳийла ишлатдим: архив- дан самолёт трапида туриб .қўл силкитаётган эркак ва аёл киши суратини топиб олиб, эркак киши юзини ўз расмим билан алмаштирдим-да, эртасига остида: «Мо- лиявий қийинчиликларга қарамай бизиинг газетамиз ҳам олимпиадага ўз мухбирини жўнатмоқда. Эрол Арқон Яшилкўй аэропортида учиш олдидан», деган ёзув билан газетада бериб юбордим.

Ш у ерга келганда, оқсоқол, хато қилиб қўйибман: суратда, орқа томонда, худди қасддаи қилгандек Нью-йоркнинг осмонўпар биноси аниқ кўриниб турарди. Агар, худди жўрттага қилгандек, Америка матбуот мар- каэидан телефон қилиб, Мерилин Монро . Стамбулга қачон келганлигини сўрашмаганнда менинг ҳийламни ҳеч ким сезмаган ҳам бўларди. Негаки географнядан

92


ёлғиз меигина бўш эмасман. Оқсоқол, трапда ■мен йилан ёнма-ён ким турганини фаҳмладингми? Ута синчков америкаликлардан аранг қутулиб олдим. Кейинчалик эса, оқсоқол, мен ҳалол меҳнат билан бошқа газеталар материалларини ўғирлаб, олимпиада ўйинларидан ўэ репортажларимни чиқара бошладим. Тўғри, гап бари бир мен ишлаётган газетанинг ёпилиши билан тугаллан- ди, лекнн маълум даражада спорт шарҳловчиси сифати- да танилганим учун мени бошқа, бнрмунча йирик гаэетага ишга олишди.

Эрол Арқонбей ўз айбларига иқрор бўлишни тугатгач, Дундар Маҳмаданабей хусусига кўчиб, унга жуда тўғри баҳо бера бошлади.

— Мана Дундар... Биласанми, оқсоқол, бундай буюк клуб раҳбарини кундуз куни чироқ ёқиб ҳам тополмай- сан. У дарҳақиқат туғма сиёсатдон. Эҳ, агар юртимизда футбол шунчалик назардан четда бўлмаганида у — биз- нинг Маҳмаданабей қанчалар қанот ёзарди. Агар у Англия, Бразилия ёки Испанияда яшаса борми, аллақа- чонлар сэр-пэр бўлиб кетарди. Унинг «Бурқираганларга» қанчалик ихлосмандлигини тушунтириб ҳам бўлмайди — у ўз клубининг ҳақиқий мутаассиби. Уэ-ўзидан маълум- ки, клуб хўжайини сифатида пулни ҳам роса ўмарди — ғирт юлғич. У исботлолмайдиган нарса йўқ. Баъзап «Бурқираганлар» ютқиэганида у шундай иш қиладики, бундай қарасанг, БТ ғолиблар қаторида турибди-да. Уйин натижасини бекор қилиш эса унинг учун ҳеч гап- мас: гоҳ судья адолатсизлнк қиляпти деб туриб олади, гоҳ гол офсайтдан киритилди дейди ва ҳокаэолар... Маҳмаданабей — футбол қнрриқларидан. Ешлигида, у пайтда эса ўйинчилар етишмаган, Дундар «Бурқираган- нинг» маркаэий ҳимоячиси бўлган. Кекса Маҳмаданабей бу ҳақда гапирншни яхши кўради. Айтмоқчи, Дундар- нинг номи турк футболн тарихнга олтин ҳарфлар билан абадий ёзилган. Сен буни билмайсан-у, аммо-лекин футболчиларимнз тиззасидан пастга тушиб турадиган иштон кийиб юрган пайтлар ҳам бўлган. Ушанда Маҳ- маданабей иштонларини етти ярим сантиметрга қисқар- тиришларига эришган. Тўғридан-тўғри Жисмоний тарбия бошқармасининг бош директори олдига кириб: «Афанди, футболчи тўп учун курашиб ҳужумга ташланганда уэун иштон унга фақат халақит беради, худди юбкага ўхшаб оёгига ўралашади, баъзида эса у иштонсиз қолиши ҳам ҳеч гапмас. Ахнр томошабинга очилиб қолган жойни

93


кўрсатиб бўладими?» — деган. Маҳмаданабей спортда одоб-ахлоқ учун жонбрзлик кўрсатуочи буюк курашчи- дир!.. ’

Албатта, Эрол Арқонбей ўзининг бу сафсаталарини майнавозчилик қилиб айтарди. У ҳатто Саидга: «Қўриб қўй менп! Ана шунақа қойил циламан!»—деган маънода кўз қисиб қўяр, Саид эса Эролнинг сўэларидаги нстеҳ- зони англаман жнддий қулоқ солар ва ҳамма гаппни ҳақиқат ҳисобларди.

— Бнласанми, оқсоқол, БТга кимлар раҳбар бўлма- ди — сон саноғи йўқ, бироқ ёлғиэ Дундар Маҳмаданабей омон-эсон қолдн. Лгар истаганида аллақачонлар прези- дент ёкп вице-презпдент бўлиб оларди, аммо у ўз ишла- рини кўнгилдагидек дўндириш учун кўзга кўп ташлан- маслнкка ҳаракат қилади. У хоҳлаган пайтида ҳукмрон партня бошлнқларидан биронтасини президент қилиб қўйиши мумкин; негакн ҳали Дундар тавсия этган ном- зод сайлоодан кўпчнлик овоз билан ўтмаган вақт бўлма- ган. Дундар ўзинннг ҳар бир нутқини: «Биэнинг БТ энг яхши футбол командаларидан биридир! Нима учум? Шуиинг учунки...» деган сўзлар билан бошлаганда унп тўхтатишпинг иложн бўлмай қолади. Унинг путқидан сўпг одамларнинг боши шунчалнк ғовлаб кетадикп, натижада истаган кишингга овоз беришаверади. Эҳ, учига чиққан демагогда бу Дундар Маҳмадапабей. У пафақат гапдон, шунннгдек, ўз манфаатинн ҳам асло эсдан чиқармайди. Бошқалар президент бўлишавсрсин, унинг учун эса энг муҳими — клуб кассасига яқинроқ бўлиш.

«Бурқираганлар» ҳақида Эрол қанчалик кўп гапирса, Саидга у шунчалик ёқиб борарди. Гарчанд Саид ўз ҳаё- тида ақалли биронта футбол тўпини кўрмаган бўлса-да, у фақат «Бурқираганлар»нннг ишқибоэи бўлиб қолгандн. Бу клуб учун у ҳар қандай хайрли иш қилишга тайёр эдн... Ахир, лииейда чоғларидаёқ ўртоқлари уни сахнн- лиги учун севишарди, наҳотки, ҳозчр пул ёрдамида БТ ҳурматини қозона олмаса. Ишни қнйини бошлаб олишда...

— Тўғрисини айтганда,— деди Эрол худди Саиднинг фикрини ўқиётгандек,— пул масаласига келганда, ким кнмдан— БТ Дундардан қарздорми ёки Дундар БТдан-

' Д е м а г о г — сафгата сотнб шуцрат қоэонишга ннтилув':и маккор одам.

94


мн, сира тушуннб бўлмайли. Бироқ, Мяҳмаданабей ҳаммавақт матбуог бидан тил топадн. Агар унга қўқ- қнсдан навбатдагн клуб президентини даф қилиш зарур бўлиб қолса, у бу ншни ҳаш-паш дегунча дўндиряди. Газетада: «Юэ мннг лира нпмага сарфланди?» деган талабнома эълон қиладп-ю, ақлга сиғмайдиган ғала-ғо- вур бошланадн-қўяди. Спорт доиралари ва матбуот клуб харажатларнни текшпрпш учун ма.хсус комнссня тузиш, ннма учун чет эл сафарига ўн бнр нафар ўйин- чннн клуб раҳбарларидан эллик бир кишн кузатиб бор- ганини аниқлаш — қисқаси юэ минг лира қаёққа кетган- лигига жавоб беришнп талаб қилишади. Хаолга ҳам келмаган шовқин-сурон кўтарилади... Пул эса ўз жо- йида ётган, умуман олганда ҳеч гап йўқ бўладп... Лекин гап мағзнга етилгунча фахрий презндентни шарманда- ларча ҳайлашади, унинг ўрнига эса Дундар ўэнга керак, албатта, виждонлп кишнни қўядн...

Саид спорт шарҳловчисининг ошкора гапларнни тинглар, Дундар бнлан қалнн бўлган ҳолда унп қандзй қилиб шунчалик дабдала қилнш мумкннлигнга ҳайрон қоларди. Аммо Саидни БТ бош раисннипг снр-асрори эмас, балкн мутлақо бошқа савол қизиқтирарди.

— Арқонбей,— шарҳловчн гапинн бўлди Саид,— Маҳмаданабей бир гап орасида фақат смз туфайлн Аҳ- мад машҳур бўлди дегандн. Марҳамат қнлнб айтинг-ч«, сиз бунга қандай эришдингиз?

— Кечирадилар-у, оқсоқол,— кўзини срга тикиб гапирди Эрол,— ёлғиз угииами?.. Қанчалаб Аҳмадларни одам қилишди... Ҳозир Туркияда Аҳмад Деворни тани- майдиган одам топилмаса керак...

— Рост, рост! Ҳатто менинг аммам бнлан мадам Ан- жела ҳам Аҳмад Деворнн билишадн. Ахнр улар стаднон- пннг яқинига ҳам йўлашмаган-а.— У сал бўлмаса «мен- га ўхшаб» деб юбораёзди-ю, лекин вақтида пайқаб қолди — Мен бнр куни аммамдан, Аҳмадни қаердан би- ласиз, деб сўрадим. «Эҳ, ўғлим,— дедн у,— ким билмай- дм Аҳмадни? Истасанг-истамасанг билиб оласан, чунки газеталарда фақат у ҳақда ёзишади. Бпр марта, икки марта ўқнмаслигинг мумкин, кейин эса ноилож ўқий бошлансан. Аҳмаднинг суратини ҳамиша биринчи бетда босишади. У билан бош министрни», ана шундай деб жавоб берди аммам...

— Узинн мақташ камтарликдан эмас-у, оқсоқол,— сўзини давом этднрди Эрол,— лекин футболчининг дов-

95 *


руғи бизга боғлнқ, спорт осмонидаги юлдуэларни биэ ёқамнз...

Санднинг кўнглида умид учқуни чақнадн; демак, Арқонбей унинг ҳам довруғини бутун мамлакатга ёйи- ши мумкнн экан-да? Оэроқ Эрол, оэроҳ Маҳмаданабей, кейин Рафиқ ҳам— ёрдам беришса у футболчи бўла- ди-қсладн. У доим Рафиққа ишонади! Ҳаммаси: «Сендан қандай футболчн чиқади!» дейишади. Елғиз Рафиқ ишонч билан; «Албатта, нима учун 'бўлолмас экан- сан?»— деди.

Эрол Адмадиинг қандай Девор бўлиб қолгаилиги ҳақидаги ҳикоясннн бошлади.

— Кунларнинг бирида Дундар Маҳмаданабей ўз командасига ўйннчилар топнш учун мамлакат бўйлаб сафарга отландп. У пайтда Аҳмад Деворни фақат Аҳ- мад деб аташар ва у учинчи лиганинг маҳаллий коман- дасида ўйнарди. ВТ раҳбарига Аҳмаднинг сабр-тоқати, қўпол ўйини, кучлн эарбаси ёқиб қолади... Лекнн у вақтда «Бурқираганлар» командаси состави тўлиқ, Аҳ- маднн олишга ўрин йўқ эди. Бироқ Маҳмаданабей шун- дай қилдики, натнжада Аҳмадни нккинчи лига коман- дасида ўйнашга таклиф қилкшди, бир ёки икки йшдан кейин эса бирипчи лнгага ўтди. Энди у зўр ўйинчи бў- либ етишган ва Маҳмаданабей тннмасдан: «Ахир менсизларга бу йигитдан бмр гап чиқади демаганмиднм?!»— деб такрорларди. Дундарга шу нарсада тан бериш ке- ракки, мабодо биронтанн кўз остнга олса, у албатта БТ ўйинчисн бўлади. Аҳмадга келганда эса ишнннг ншкалн чиқиб қолди: унн ўша пайтда ўзн ўйнаётган клуб қўл- дан чнқарншнн нстамасди. Маҳмаданабен унинг учун юз мннг лмра таклпф қнлди, лекнн клуб кўнмай оёғинн тираб олди. Ушанда Маҳмадаиабе?й ҳузурнмга келнб, шундай деди: «Сен, Арқонбен, энг беғараз шарҳловчнсан ва бнз- нинг БТга астопдил ханрихоҳсан. Агар хизмат бўлмаса, дўстлигнмпз ҳурмати, мен учун бнр иш қилсанг..,» Шун- дан сўнг мен Аҳмад қатнашаднгап барча ўйинларга бо- ра бошладнм, ҳар бир ўйиндан кенин эса, ўзинг билга- нингдек, оқсоқол Аҳмадии ишқибозларга ёмон кўрсатиш ва унинг руҳнн осойишталнгини бузиш мақсадида ннҳо- ятда ёмон ўйнади деб ёзардим. . Бироқ, бари бир Аҳмад БТга ўтмадн. Ана шунда Маҳмаданабей Аҳмадга Севим Махлуқнп рўпара қнлдн. Қнз эса уни қуролсиз қўлга кнритдн. Башартн Махлуқ чанг солса, ҳеч қачои қўйнб юбормайдп. Шундай бўлдики, Лҳмаднп бир томондан

96


гаэеталар ғажишса, иккинчн томондан Севнм унга зу- лукдск спишиб олди... Ана шундай бнр пайтда Аҳмад- нинг командаси бнлан «Бурқираганлар» учрашишди. Аҳмад майдонда аранг оёғини судраб юрарди. Уйиндан кейнн аса, у БТдан пул олнбди, деган миш-мнш тарқал- ди. Ксзи келганда айтиб ўтиш керакки, бу миш-мишни бпз ўзимиз тарқатдик, шунинг учун ҳам бошқаларга тўнкаб ўтнрмайман. Фақат шундан кейингина, оқсоқол, команданинг Аҳмад билан абадий хайрлашишдан бош- қа чораси қолмади. БТ уни бир юз эллик мингга сотиб олди. Ана шунақа гаплар. Уни ерга урншга урдиг-у, энди бошқатдан шуҳратинп тиклаш, Аҳмадни ўзига кслтирнш керак эди. Газетада: «Аҳмад қаерда ўйнаши керак?» деган мақола бостирдим. Шундан сўнг, оқсо- қол, хатлар оқиб кела бошладн... Баъэилари Аҳмад ҳи- мояда ўннаши керак дейншса, бошқалари — Аҳмад туғ- ма ҳужумчи дсйишади, баъзилар уни ўнг қанотга қўнншпи маслаҳаъ берншса, бошқалар— чапга. Баҳс-му- позара авжга минди... Хуллас, бу масала кишиларимиз учун шунчалик муҳим бўлиб қолдикн, натижада упи муҳокама қилншнн гаэеталарнинг охирги саҳнфасидан бнрннчнспга кўчнришга тўғрн келди. Шуни ҳам айтиш ксраккн, оқсоқол, ўша пайтларда ҳукуматимиз ички ва ташқн аҳвол оғирлашгани чуфайлп навбатдаги кризисни бошидап кечираётганди. Бош министр ҳар куни ҳаммани қаторасига коммуннстнк партияга алоқадорлнкда айб- лаб нутқ сўзлар, полицня эса одамларни турмага таш- ларди... Умумап антганда, ҳукумат крнзиси!.. Буни менга гўё ҳсч алоқасн нўқдек: «Аҳмад қаерда ўйнаши ке-рак?»— деб ўзнмникини маъқуллаганим-мақуллага.ч. Хатларпи эса кетн кўринмайди. Ҳатто хотинлар ҳам қў- шилпшди; баъзи.тар: «Фақат ўртада ўйнасин», деб та- лаб қилишса, бошқаларп чпн юракдан: Балони оғзида ўннамандими ўша жаҳаннамга кетгур!»— деб ёзишар- ди. Кутилмаганда газета редакцнясига бош министр шахсан ташриф буюриб, мени чақиртнрди ва газета хўжайинн, ҳамкасбларим олднда: «Табриклайман, снз буюк журпалистсиэ, сиз мамлакатга, ҳукуматга бебаҳо хизмат кўрсатдингиэ!»— деб менн қучоқлади ва ўпдн. Кейинроқ эса эшитишимга қараганда, хўжайинимга ўзаро: «Арқонга оллонинг ўэи ёр бўлсин! Аҳмад машма- шасннн бошлаб зап вақтида жонимизга оро кирди-да!»— дебди. Тўғри, газетага роса пўстагимизни қоқадиган ҳатлар ҳам ёғиларди: одамлар очликдан ўлаётган, мам-7-527 97


лакатда ишсмзлпк апжига чнққан бнр пайтда снзлар ҳу- кумат бплан бнргаликда қандайдир Аҳмадни деб бош қотнриб стнбсиэлар. Биз бундай хатларни, албатта, полнцияга юборардик— бундан апторлар бплаь шуғул- Ланиш улариинг ишм — ва шу билан бирга ўзнмиэнинг Батан олдпдагп муқаддас бурчпмнзни адо этардик. Хул- лас, гапнннг қисқасп, оқсоқол, бу шов-шуп тезликда ҳамманнпг шунчалнк жонига тегдики, барча бнр овоэ- дан: «Истаган жойпда уйманвсрснн!»— дея таъкидлаш- га тушди. Фақат ўшандагпна биэ Аҳмаднянг ўзидан қаерда ўннамоқчн эканлигинн сўрадик. Л\аълум бўли- шнча, ҳнмояда ўпнаркан. Жуда яхши, ҳнмояда ўннагиси келса ўннанперсин, бнэга нима? Аммо энднлчкда фут- Солчи Аҳмядни ҳамма таннрди. Мана, газетачн нима- ларга қодир, оқсоқол, Аҳмаднинг донғи ана шунлан бошланган.

— Аҳмад ўзишшг «Бурқнраганлар» составндаги бн- рннчп ўмининн Ғарбий Германняда ўйнаши иерак эдн,— ҳикоясннн давом этдирди Эрол.— Ҳар бир чет эл сафа* рида энг асосий нарса — йигитлар тунни майхоналарда ва хотннлар билан ўралашиб ўтказмасалар бўлгани. Аҳмаднннг кайфняти ҳамда ўйин маҳоратини сусайтир- маслик, команданинг «умуртқа поғонаси» бўлчб қолиши учун Маҳмаданабей Ғарбин Германияга Севимни ҳам олиб борншнн тавсия қилди. Режа оддий эдн: Севим Аҳмадни ортиқча уринишлардан тнйиб қолншнннг удда- сндан чиқа оларди. Мен команда билан шарҳловчи си- фатида бордим. Ҳалн-ҳали эсимда, ўйин бошланди ю, лекин Аҳмад гўё бир ҳафта ухламагандек оёғида турол- майди. Майдонда худди карахт пашшадек судралади. Пемислар бирпнчн таймда дарвоэамизга бешта жавоб- сиз тўп кирнтишди. Биз энди ғалаб^нн эмас, қандай бўлмасин жавоб тўпи киритишнн ўйлардик. Кутилма- ганда бизнимг «умуртқа поғоиамизга» жоп битгандек йўлдн, тўпнн шундай зарб бнлан тепганди, тўтрт! ларво- зага бориб тушди, бунақапгн ажойиб гол ҳатто Европа стадионларнда ҳам камдан-кам учрайди...

— Яшаснн Аҳмад Девор1— севиннб қичқирдч Саид.— Балли, азамат! Охирги ҳнсобни ўзгартнрибдн-да...

— Қаерда ўзгартирардн, оқсоқол, ўзининг ларвоза- сига гол кирнтди. Бунинг сабабн шукн, қайсн бир немис тепган тўп унга теккач, қайси томонда кимнниг дарво- аасн турганннн фарқнга борман, тўпмн яқнпроқдагиси* га жўната қоладн. Лекин шу нарсага тан бернш керак-

98


ки, гол эпг ажойиб голлардан бўлганди, кейинчалик бу ҳақда бутун ғарб матбуотн: «Иложсиэ гол», деб ёзганди.

— Барп бир Аҳмадни худо ўэ паноҳида саҳласин- да!— эавқ-шавҳ билан хитоб қилди Саид.

— Буиинг нимаси яхши, оқсоқол? Ахир биз барн бир ҳисобни ўзгартнролман, 0:6 ҳисобида ютқиэдик. Бнрин- чи таймдан сўнг Маҳмаданабей Аҳмадга бундай деди: «Илтимос қиламан, ўғлим, бундан кейин тўп тепмагин. Яхшисн парироқда, чеккада чопиб юравср...» Хўш, бу ерда Аҳмадда нима гуноҳ? Ҳамма айб Севимда-ку...

Саид сод^адиллик қилиб Севнмнинг айби нимадалн- гига қнзиққанда Эрол бирдан ортиқча вайсаб қўнгани- ня тушуниб қолди — ҳарна бўлганида ҳам Севнм Саид- нинг қайлиғи эди-да.

— Тағин, оқсоқол, кўнглингга бирон смон гап кел- масин,— Арқонбей чалғитишга ўтди,— Севим ажойиб қиз. Фақат у зрталабгача: «Аҳмад, Ватан шаънинн ўйла! Аҳмад, ўттиз икки мнллнон ватандошларннгнннг қалби, фикр ёдн шу ёқда!»— деб уқтпрнб чнққан. Биласанми, оқсоқол, баъзан футболчи машқ пайтида ҳаддан зиёд ғайрат кўрсатиб толиқиб қолади. Севпм ҳам худди шун- га ўхшаб, Аҳмаднн яхшн ўйнашга нлҳомлантираман деб чарчатиб қўйган... Айтмоқчи, Аҳмадга ҳам қонил қолиШ ксрак, у иккннчи танмда дарвоэани дахлсиз асраб қол- ди. Нсмислар сал-пал кўзини очиб қўнишгач, у ўзига кслиб, рақиблар кетидан қувншга тушди. Қирқ беш ми- . пут бетиним югурган бўлса, рақиблар бу вақтни ундан қочпш билан ўтказднлар. Шундай қилнб, нккпнчп тайм* да гол бўлмадн.

Ўниндан сўнг Маҳмаданабсй узоқ нақт нолиди: «Эҳ, бирбдарнм Арқон, бу бедавога кўп тўлаб юборибмнэ — бир қурушга’ ҳам арзнмас экан». Мен унга Аҳмад ко- манданн нккннчи таймда қутқариб қолдн, деб тасалли бермоқчи бўлдим. Дундар бўлса менга шундай деди: «Биласанми, Арқон, турк мухбирларидан сендан бошқа ҳеч ким бу ўйинни кўрмади. Шукинг учун ҳам ссн, Аҳ- мад жуда яхши ўйнадн, ҳимояда худди девордек турди, деб ёз». Ана шу ўйиндан сўнг мен Аҳмадни «Девор» деб атай бошладим. Тўғридан-тўғрн шундан деб ёздим: «БТ 0:6 ҳисобнда ютқазишига қарамай команда ўйкннинг охиригача ўзинн нўқотмади. Аҳмад ўз дарвозасннн де- вор кабн ҳимоя қилди...»

1 Қ у р у ш — .чайдя пул,

99


Биласиэми, оқсоцол, ана шу ўйиндан сўнг Аҳмад ҳатто дурустроқ ўйнан йошлади. Унинг яккаю ягона камчнлнги —ўйин маҳоратини бир хилда сақлап олмас- лнк. Кучини исроф қилишга мсйилроқ. Агар шу нуқсони бўлмаганда Аҳмад аъло даражадаги футболчи бўлнши мумкин эди. Чунки тез чопади, қўпол, кескин ўйнанди. БТ—ДМСга қаршн ўйнаганда футбол майдонинн жанг майдонидаи ажратцб бўлмайди. Ахмад Девор эшплнб кстади. Шундай қирғин бўладнки, асти қўявсрасан!.. Ҳлмма: ўйинчилар ҳам, судьялар ҳам насибасини олади. Ксйин эса, табиийки, тартиб-интизом қоидаларнга бино- ан чора кўрилади. Аҳмадни ўйнаш ҳуқуқидан маҳрум қилишади. Маҳмаданабей эса зинғиллаганнча ҳузуримга келадн: «Азбаройи худо, Аҳмаднн қутқар!» — деб илти- мос қилади. Мен дарҳол ёэишга кирпшаман: «Палермо- даги Италия командаси ва айни бир вақтда испан терма командаси яна (нечанчи маротаба), агар командаларнга ўтпшга рознлик берса, Аҳмад Деворга катта пул ваъда қиляпти. Бнзнинг газетамиэга берган интерпьюсида Аҳм ад бу йнл Италияга кетиш нияти борлигини маълум қилди. Миллин терма команда «умуртқа поғонасн»нннг кетнши оғир нўқотиш бўлади... Маълум бўлишича, БТ клубининг раҳбарлари Аҳмад Деворнннг Туркиядан кетншига тўсқпнлик қилиш учун ҳар қандай қурбонлик- ка ҳам тайёрлар...» Ана шундай мақоладан кейин дарҳол Аҳмадга ўйпнга тушншга ижозат берншади...

Худди шу пайтда Дундар Маҳмаданабей етиб келди.— Кечикканим учун узр, дўстлар,— бошлади у,—

клубдаги эарур ишлар билан тутилнб қолдим. Уэларннг- га маълумки, кўп ўтмай, шу мапсумда Руминияда ўйна- шимиз керак, шу туфайли ўнннга қиэғин танёргарлик кўриляпти.

Мадам Анжела чой келтнрдн. Уйларига шундай маш- ҳур кишнлар ташрнф буюрганидан ниҳоятда мағрурла- нарди. '

— Нега Аҳмад Девоғ келмади? — сўради у.—■ Унга айтмаганднк, бўлмаса албатта келган бў-

ларди...Саид севиниб кетди: башарти Аҳмад ҳақида гап

очилган экан, шу қаторда Севим тўғрисида ҳам сўраса бўлади.

— Эҳ, Аҳмадбейни бирга олнб келмаганинглар яхши бўлмапти-да, бошимиз кўкка етардн.

— Ҳа, айтмоқчи, мутлақо хаёлимдан кўтарилибди,—100


сапчиб тушди Дундар Маҳмаданабей,— ахир, эртага Ҳаснпбен эиёфат бермоқчи, у мендан сизга таклифини етказишнмни сўраганди, у сизни албатта кутади..

— Мени-я? — базўр нафас олди Саид.— Албатта, сизни-да. Аҳмад ҳам бўлади... Арқонбей

ҳам биз билан боради. Зиёфат каэинода1 бўлади.Саид у ерда Севим бўлиш-бўлолмаслигини билишга

сабрн чидамаса-да, сирни бой бермаслик учун гапнн узоқдан бошлади:

— Ҳасипбейнинг муҳтарама рафиқалари ҳам қатна- шиб бизларни хушнуд қиладиларми?

— Албатта. Севим хоним ҳам. Саидбей, эртага кеч- қурун бўш бўлсангиз керак деб ўйлайман. Мабодо эрта- га банд бўлсангиз Ҳасипбей знёфатни келаси кунга кўчи- ришга ҳам тайёр.

■— Бўшмисиз дейснзми? Албатта, бўшман! Эртага кечқурун қандай ишим бўлиши мумкин, азизим?

Маҳмаданабей гапни бамайлихотир «Бурқираган Тўзонга» бурди.

— Туркияда,— деди у.— юэ минглаб гражданлар мамлакатимизнинг энг кекса клуби БТ учун қайғуради- лар. Қанчадан-қанча машҳур кишилар клубнинг фахрий аъзоси бўлишган. Клуб аъзоси бўлиш учун спортнн тушуниш шарт эмас, БТнн севса, образли қилиб айтган- да, унга қалбини бахш этса бўлгани. Гарчи «Бурқираган Тўзон» профессионал клуб бўлса-да, унда ҳаваскорлик руҳи ҳукумронлик қилади. Тўғри, кейинги пайтда клуб озроқ чиқимдор бўлиб қолди, негакн бир неча ўйинчинн сотиб олди ва шу туфайли баъзи бир молиявий қийинчи- ликларга дуч келмоқда. Уйлашимча, бу қийинчиликлар БТни чинакамига қадрлайдиганлар ёрдамида тугати- лади ..

Саид юрак ҳовучлаб тннгларди. Гап шу ерга етганда Дундар Маҳмаданабей худди Саид кутган иарсанн айтди:

Агар истагингиз бўлса, Саидбей, сиз истаган пайтин- гиэда БТнинг фахрий аъзоси бўлишингиэ мумкин...

— Оҳ! Наҳотки мен шундай шарафга муяссар бўл- сам? — жавоб берди Саид овози титраб.

1 К а э и н о — эстрада томошаларн кўрсатиладиган ресторан.

1 01


П С И Х И К А Н А Л И З НИМА?

Саид гоятда бахтиёр! Эрталаб Рафиқларникида бўлади, уникидан Мушакбозларникига знёфатга боради ва яна Ссвимни кўради. Ҳем қачон! Энди ҳеч қачон унинг асабини қўэғатмайди...

Докторнинг хотини эрннинг лицейдош ўртоғипи самимий кутнб олди. Саид жўрасининг уйида бадавлат- лик ва мўл-кўлчиликнииг барча аломатларини кўриб чинакамига севинди — чунки Рафиқнинг ёшлиги қандай қашшоқликда ўтгани унинг эсида эди. Саид ҳали Рафиқ- нинг таниқли психиатр бўлиб кетгани, университетда дарс бериши, кўпгина халқаро илмий жамиятлар аъэоси эканлиги, Америкада эса психотерапия соҳасидаги мута- хасснс сифатида донг таратганинн билмас эди.

Нонушта пайтида Рафиқ сездирмай Саидни кузатиб ўтирди; врачнинг тажрибали нигоҳидан ҳеч нарса четда қолмади: қаршисида тезликда қутқариш зарур бўлган асабий бетоб одам ўтирарди!..

Қаҳнадан сўнг эркаклар доктор кабинетига ўтишди. Саид дўстига умид билан боқарди. Негаки у ўзннинг футболчи бўлиш ҳақидаги қиэғин истагини кимга айт- масин, ҳамма фақат куларди: «Сендан, эй шўрлик гижжа, қандай футболчи чиқарди?!» — «Тўпни кўриш йўл бўлсин сенга, тўрткўзвой!» — «Ким энди қариган чогида футбол ўйнаркан?» — хуллас, пичингларни кети кўринмасди. Саиднинг сўзларини фақат Рафиқ жидднй қабул қилди. Таниш-билишлар Саид устидан қанчалнк кўп кулган сари бу орзу — ўзининг ҳамма қатори бўла олишини нсботлаш, эаифлнги, журъатсизлигини енгиш иштиёқи шунчалик кучаярди...

Шунинг учун ҳам, эҳтимол, Саид Рафиқдан ҳимоя, маслаҳат, ёрдам кутарди— лицейдалик йилларидаёқ дўсти уни ҳамнша мушкул аҳволдаи қутқариб юрарди- да, ахир.

— Сен мени ҳақиқатан ҳам футбол ўйнай олади деб ўйлайсанми?

— Бўлмасам-чи...Мендан кулмаяпсанми, Рафиқ?— Бирон марта сендап кулганмидим ўэп?— йўқ. Лекин мен шундай орнқ, заифманки, тўпни

қувиб етолманман ҳам.— Мен доктор сифатида айтаманки: қувиб етасан

ҳам, тепасан ҳам. .102


— йўқ, уддалолмайман. Мен ҳатто кун чарақлаб турганда ҳам ҳеч нарсани кўрмайман...

— Ҳа майли, тортишиб ўтирмаймиз. Лекин шуни айтиб қўяй: агар истасанг ажойиб футболчи бўла оласан. Энг асосийси — истак. Тўғри, ҳаммаси бирдан бўлмайди. Ҳозир сен бунга жисмоний жиҳатдан тайёр эмассан... Сенн даволаш билан ўзнм шуғулланаман... Кучга киргдч яхши кўра бошлайсан. Ҳаммаси бўлади, фақат ўэига, ўз кучига, ўз имкониятларига ишониш даркор...

Рафиқ шупдай дерди-ю,ўзи эса дўстининг руҳнй аҳпо лини, касаллик қайси маркаэларни шикастлантирганини тушунишга уринарди... Чунки у дўстидан ҳақиқий руҳий бемордан ўз касали ҳақида сўраб-суриштирадиган тарз- да суриштнролмас ва бунн нстамасди ҳам-да, ахир. С гипноэ усулини қўлласннми? Аммо гипноз билан даво- лаш беморнинг ўз касалидан бехабар бўлишини талаб этади... Майли, Саид жисмоний заифлигим, кўз касаллн- гимни даволаяпти деб ўйлай қолсин.‘ Улар психотерапия ҳақида гаплаша бошлашди: Рафиқ гнпноз ҳақнда ҳикоя қилар, Саид эса ишонтириш натнжаснда одам ухляиш мумкпнлигига пшонқирамай, аммо берилиб тингларди.

— Жуда қизнқарли... Иўқ, мени ухлата олмайсам. Менга ҳатто уйқу дори ҳам таъсир қилманди... Тагин, гап ёки нигоҳ билан дейсанми?.. Бу гаплар ҳаммаси анойилар учун. Мсн унақалардан эмаслигнмни ўзиш биласан-ку...

Рафиқ гипноз фақат мустаҳкам иродалн кишнларга- пгна кор қплмаслнгинн айтди.

— Иродам қандай-қандаймаслнгинн билмайман-у, лекин мени ҳеч ким ухлатолмайди!

Рафиқ Саидга қандай муомала қилиш ҳақида ўйлар- кан, дўсти эснай бошлади, докторнинг дўстона овозн, майин ёруғлик, гуллар мўллигидан врач кабинетидав кўра кўпроқ болалар хонаснни эслатадиган кабинст ҳашамндан уни ёқимли мудроқ босарди. Бутун кечаии Саид футбол мандонида югуриб-елиш, гол киритиш ва тўп оширишнн туш кўриш билан ўтказганди. Бу ерда эса у ҳамма нарсани унутдн, осойишталиги қайтиб, диван суянчпғига суянди, қовоқлари огирлашди...^

Рафиқ ҳузурига бсмор келиб қолди, доктор дўстидан уэр сўради-да, гипноз сеансини ўтказиш учун қўшни хонага ўтди.^ — Сиз ҳозир ухлайсиз,— бошлади доктор,— Ухланг!..

103

«www.ziyouz.com kutubxonasi

Ухланг!.. Мен санай бошлайман, сиз эса ичингизда: «Ҳаммаси яхши, ҳаммаси яхши кетмоқда...? — дея так- рорлайсиз. Бир... икки... уч...

Тўсатдан хуррак эшитилди. Рафиқ ажабланиб касал- г.а, у эса докторга қаради. Хуррак Саид ухлаб қолган қўшни хонадан келарди. Докторнинг сеансни тўхтатиб, касалга жавоб беришига тўғри келди.

Рафиқ кабинетга қайтиб, ширин ухлаётган Сандга боқди ва қаршисидаги креслога ўтириб, унга савол бсра бошлади. Саид бажону дил жавоб берарди, четдан разм солган одам икки қадрдон дўст суҳбатлашяптн деб ўйлаши мумкин эдн.

Саид гапираётган нарса болалик хотиралари эди, у бу ҳақда эслашни, бирон кишига гапиришни эса ундан ҳам баттар ёқтирмасди. Мабодо болалик йилларлдаги воқеалар тўсатдан хотираснда пандо бўлса у ўтмишнннг бу даҳшатли сояларини нари қуварди.

Қадимий Шафранзодалар уруғининг Санд Маллаэо- дага теккан ҳашаматли упи бир вақтлар гавжум бўлган. Деярли ҳар бир хонада — бундай хоналарнинг эса сон- саноги бўлмаган — бегона кўзлардан мутлақо тап торт- ман, жуфт-жуфт бўлпшиб кўнгил очишарди. Депрлн хар бир бурчакда разолат, фаҳш, тубанлик ҳукм сурардн. Кичкинз Саид эса эсини таниганидан бери бўлаётган воқеалардан уялнб, алнн бир пайтда қулфлар тешлглдан кузатиб, уйни кезиб, сандирақлаб юрарди. Ҳаммасидан кўироқ уни ўэ онасининг кўнгил хушликлари даҳшатга солардн. Кнчкина Саид ўзининг ёшига нисбатан жуда кўп нарсани билар ва шундай муҳитда тарбня олганлиги учун сирини ҳеч кимга айтмандиган, уятчан, умуман, ка- сал одам бўлиб ўсди.

У Рафиққа ўэннинг Париж саргузаштлари ҳақида гапириб берди. Албатта, у Мадлеининг барча найрангла- рини билган, лекин сир бой бермаган — ҳаётида ҳеч бўлмаса бирон марта хотин кишн бзданига тегиб кўрнш- ни жуда ҳам истаган... Ҳозир унинг Севим билан бўла- ётган муносабатларида ҳам деярли шу ҳол юз бермоқда. Маълумки, у ўзининг оталиги ҳақидаги гаплар бемаъии- лигини тушунади-ю, аммо, чидаб келяпти, ортнда бўлаетган кннояларни эшитмасликка ҳаракат қилади, ўэини гўлликка солади — негаки ҳаётида ақалли бир марта ота бўлгиси келади...

Саид кўнглидагини очар, Рафиқ савол берар, диққат билан тинглар ва ёндафтарига нималарнидир ёзиб

104


қўярди. Орадан анча вақт ўтса ҳамки, Саид ҳзнузгача ўзига келмасди. Рафиҳ эса яна битта беморнн ҳабул қилнш, китоб ўқиш, телефонда гаплашишга қам ул- гурди.

Саид фақат кечга яқин уйғонди. У ҳузур қилиб эсна- ди, керншди, қаердалигини тушунолмай атрофга аланг- лади.

— Ухладиммн? — сўради Саид Рафиқни кўриб.— Ҳа,— доктор соатига қаради,— икки ярим сопт

ухладинг...Саид сакраб турди.— Наҳотки ксчиккан бўлсам?— Қаерга?— Ҳасипбей мени зиёфатга таклнф қилганди..,— Ҳечқиси йўқ, ҳали улгурасан.— Текшириш-чн? Ахир мени текшнрмайсанмн?— Умуман сени текширишимнинГ ҳожати йўқ. Шун-

чаки келавер, у ёқ-бу ёқдан гаплашамиз, лицейни эслай- миз,

— Даволаш-чн?— Бу ҳақда ташвиш тортма. Сени бошқа бир врач

даволайди. Яқин бир ўртоғим олдига бошлаб бораман, сен билаи у шуғуллапади.

Саид дўстига миннатдорчилик билдирди ва кета туриб яна сўради:

— Демак, сенингча, мен футбол ўйнай олишнм мум- кинми?

— Агар жудаям истасанг, албатта! Кўрамиз, £'ртоп:ч сени кўриб нима деркин.

Саид муғамбирона кулди.— Ҳар қалан ўзим ухладим. Сенинг санъатинг сариқ

чақалик нш бермади. Уша Американгда вақтни зое кет- кизибсан. Хўп, кўришгунча!

—• Омон бўл!Дўсти кетгач, Рафиқ анчагача у ҳақда ўйлади. Ғала-

ти- зот-да, бу Саид. Жидднй гапираётганини ҳам, ҳазил- лашаётганини ҳам ҳеч тушунолмайсан. Футбол васваса* снга учраб, аҳмоқона алаҳсираб юрибди. Гоҳ футболчи бўлмоқчи бўлади, гоҳ ўэини ва бошқаларни бўла олмас- лигига ишонтира бошлайди. Болалиги ҳақидаги ҳикояси яса расвогарчилик, даҳшат. Киши қалбида қанчалар ифлослик йиғилиши мумкин... Эҳтимол, бу уйқу холио кишига юрагида тўпланиб қолган, эндиликда ичида сақлашнинг иложи бўлмаган барча нарсаларни тўкиб-

105

Г


солиш учун қилинган айёрлик, фақат бақонадир? Длбат- та, Саид айтарли даражяда соғлом эмас...

Бу орада Саид машинага ўтириб, ғиэиллаганча уйига кетди. Махсус зиёфатгача қали анча вақт бор эди. У ваннага тушиб, ўзини ҳеч қачон ҳис этмаган, худди она- дан қайта туғилгандек бардам сезди.

Кўпдан бери кайфияти бунчалнк ажойиб бўлмаганди.У сиполнк билан аммаси, мадам Анжелани ўпиб,

шўх-шўх ҳуштак чалкб уйдан чиқди.Эски удум руҳида тарбияланган Баррин хоннм-афан-

ди бунақа назокатларга тоқат қилолмасди, шу туфайли жнянн бўсасиии унинг эси жойпда эмаслигини тасднқ- ловчи яна битта далил деб қабул қилди.

ЯРАШ ИШ ШАРАФИГА БЕРИЛГАН ЗИЕФАТ

Олдннги куниёқ Мушакбозлар хонадони ва бошқа манфаатдор томонлар зиёфатнн қаерда ўтказса яхши- роқ бўлишн ҳақидаги масалапи уэоқ муҳокама қилишди. Моҳжура хоннм уйда меҳмопдорчнлик қилишни таклиф этди — нўқ, у асло хасис эмасди, шунчаки у бундай деб ҳнсобларди: «Модомики у бизга куёв бўлмоқчи экан — Севим туфайли қурнб-қовжираб бораётганини ўзлари- нгиз кўриб турибсизлар — уйда ўтнриш унга маъқулроқ бўлади». Мириқиб маншат қилишни истаган Аҳмад асил музика ижро этиладиган па турк ашулалари айтилади- гаи каэннога боришнн таклиф этди. Қаллиғининг дидини, бллган Севнм эса, у фақат жазнн яхшн кўрадн, шунинг учун ҳам европача ресторанга бориш керак, деб ишонти- рарди. Ҳасипбей бу масалада бирор фикрга эга эмас ва шу туфайли ҳям баҳсда иштирок этмасди.

— Ҳаммаснни менга қўйиб беринглар,— адатдагидек фармонбардорлик жиловини ўэ қўлига олдн Дундар Маҳмаданабей. — Зиёфат эсло мечкайлик ниятида уюш- тирилаётгани йўқ. Биз нкки ёшнн яраштирншимиз керак. Шунинг учун, биринчидан, вино ва рақи дарёдай оқиши, иккинчидан эса Сандбейни шунчалик тўйдириш кераккн, оқибатда унинг тили очилсин. Ахир, бнз унинг асл ният- ларинн билншмиз керак-ку... Гапимга ншонинг, жаноб- лар,. Соэ садоларн остнда рақи яхши кетади...

Ана шундай қилнб масала казино фойдасига ҳал бўлгандн.

106


Эрталаб Саид келинга бир сават гул юборди, кечқурун эса барча оила аъзоларига совға-салом кўтар- ган ҳолда ўэи кириб келди.

— Ҳарна қнлса ҳам у зиқна йигитлардаи эмас,—■ деди куэатувчан Моҳжура хоним.

Куёвнинг кўриниши ниҳоятда уятчанлнк ва чуқур танйа қилганликни ифодаларди. Келнннннг ҳулнга яқин- лашаркан, севгилисининг юзига тик йоқишдан қўрқиб, ҳатто бошинн ҳам кўтармади. СевиМ бўлса аксинча, худди кўнгилсиз можарони аллақачсн унутгандек, ша-

• рақлаб куларди.— Ҳадеб қийқонглайвермасанг-чи,— тиш орасидан

тўнғиллади Аҳмад.— Яна кейпн обидннда қнлиб ҳолма- гин, ҳа, одатиигни бнламан.

Казннпга Дундар Маҳмаданабсйнинг машинасида жўнашди. Аҳмад олдинда ўтирдн, қолганлар эса орқада- ги ўрянднққа жойлашишдн. Санд билан Севим асло ориқ деб бўлмайдиган эр-хотии Мушакбоэлар ўртасида ўтнрпшди 'пашунинг учун ёшларнннг бир-бирларига маҳкам ёпишиб ўтирншларига тўғри кслди. Бу бахтдан маст бўлган Санд оллога ёлворардн: «Шундай қилкн, машина бир умр тўхтамасдан юраверсин...»

Дундар Маҳиаданабей олдиндан казино эгаслга теле- фон қоқиб, уларга жой ҳозирлаб қўйишни млтимос қилганди. У таниқли одам бўлгани учун уларнн ҳаммага кўринадиган жойга, нақ зстраданииг олдигниасига ўтқа- зншдн -- бунақа иззат-икромнн ҳатто машҳур снёснй арбобларга ҳам кўрсатишмасди.

Ниҳоят знёфат бошланди. Ҳаммалари ноэу нематлар- дан эгилаёзган стол атрофпда ўтнрншиб, келин-куёвнинг бахт-саодатн учуя тинмай қадаҳ кўтаришардн... Саид- нинг. казинога биринчи марта кириши эди. Маҳмадана- бейнянг тахмнни тўғри чиқди: куёв қуйганлариниқайтармай кўтардн, шу сабабли теэда кайф қила бошла» гандн.

Саид Аҳмад томонга бурилиб олнб, тинмасдан гапи- рарди. Е жўрттагами, ёки ичимлик таъсириданми, ҳар қалай, Севим бирдан Сандга суйкалди, у эса қайлиғига эътибор ҳам бермай, гапини давом эттирарди. Шундй онаси Севимга ўқита бошлади:

— Қнзим, сеи унн ҳаддан ташқари эркалатаётибсан. Эркакларга ишониб бўлмайди. Ҳатто энг кўрнмсизи Ҳам ўзини ким деб бнллши мумкин, айниқса аёл кишинйнГ' ўзи суйкалаётганини кўргапида...

107


— Эҳ, ойн,— унинг гапини бўлди Севим.— У ҳатто ўзшшнг бурнини ҳам кўрмайди.

— Ҳаммадан кўра,— уқтиришда давом этди кўпни кўрган Моҳжура хоним, аиа шунақа ўз бурнини ҳам кўрмайдиганлардан қўрқиш керак... Шўрлик қизни а.пдаш улар учун ҳеч гапмас! Гапни ростини айтсам, қайлиғингга унчалпк ишонмайман... Омон бўлсак кўрар- мнэ ҳали. Охирн тўй бнлан тугайди деб умид қнламиз.

Ниҳоят Саид келнн томонга бурилиб, мулойимлик билан кў?лидан тутди:

— Мен сизга бир нарсада нқрор бўлмоқчийдим, Севим хоним... Мен сизга жуда муҳнм нарсани айтмоқ- чиндим...

— Тортинман гапнравср! — далда берди унга Севим.Дадиллик учун Саид яна бир қултум вино ичди-да,

томдан тараша тушгандек деди:— Мен футболчи бўламан... Оизнинг севгингизга

муносиб бўлиш учун! Мен футбол ўйнашни ўрганаман деб сўз бердим.

Севим қаҳ-қаҳлаб кулди.— Умрингда бчрон марта тўп тепганмисан ўэи?— Ҳа... Бир марта... лиценда... Болалар иккита но-

шудлар командасинн тузишганди, ўшанда мени ҳам олпшганди. Мен қочмоқчр бўлгандим-у, лекин улар тутнб олишганди.

— Шундай қнлиб, ўйнаганмидинг ўд!анда?— Уйнаганда қандоқ! Бешта гол киритгандим!Севнм ҳайрон қолдн.— Тоза ичагимни уздинг-ку!.. Нега бўлмаса ўйиннн

ташладннг?— Нега? Шунинг учунки, ҳали ўйин тугамасданоқ

мени роса дўппослашди...— Ким? Бошқа команданинг ўйинчиларими?— Йўқ.— Ишқивоз болаларми?— йўқ.— Судьями?— Иўғ-э! Уа командамиздаги болалар.— Нега энди ўзингникилар уришади? — кула-кула

сўради Севим.— Нимага бўларди! Бсш тўп учун!— Кўролмаганлариданми?— Пўқ, Сеним хоннм, бешала тўпни ҳам ўз дарвоза-

мизга урнбман. Қуёш шундай куйдирардики, мен тўпни. 108


ҳам кўролмасдим, майдопда югураверпшдан эса бутун* лай гангиб қолнбман. Лгар халақит бсришмаганндт бошқа дарвозага ҳам кирнуган бўларднм. „Текип тинмач кетимдан қувиб юришардн. Тўп билан қаерга борсам, улар ҳам-ўша ерда. Қансн дарвозага яҳинлашгаи бўлсам ўшанга қаратиб телавердим... Акснга олпб, беш марта ҳам ўз дарвозамиэга рўпара бўлнбман.

— Демак, ўз дарвозаларннгга кпрнтаоерпбсан-да?— Севим ичаги узилгудек қотиб-ҳотиб куларди.

— Атанлаб эмас, албатта! Хамма югуриб, бақириб- чақнриб турганида дарвоэабон ан бу кимнннг дарвозаси деб сўрашга вақт ҳам бўлмайдп-да...

Винодан, эҳтимол, врачнпкида ухлаб олганидандир, Саид одатдан ташқари қизишган ва ҳатто ўзи сезмаган ҳолда Севнмни «севгилим» деб атаб, «сенсирай» бошла- ганди.

— Севгилнм, сенинг севгингга муносиб бўлиш учуи, албатта, футболчи бўламан!

Кўпгина эркаклар Севимни «севиклим» деб аташар ва у буни табиий деб ҳисобларди, бироқ қайлиғннинг бу гапидан у ўзини бошқача ҳис қила бошлади.

— Сенга битта нлтимосим бор,— деди қўққнсдан Салд. •

— Хўш? — ҳушёр тортдн Севим.— Газеталарда фалончи-пистоичн фалон жопда замо-

навий ёкн класспк рақсдан дарс беряптн деган эълонлар босилиб туради...

— Ннма, рақс тушншнн ўргапмоқчимисан?— Иўқ, футболчиликка ўқнмоқчиман... Менга фут-

болни ўргатадиган муаллнм ксрак. Агар шупақалар бўлса сен, шубҳасиз, уларни.билсанг ксрак, севгилим...

Севим кулишдан тўхтади, бирдан бу одамнннг кўзнга қарагиси келиб қолди — ҳақнқатда ҳам у шунчалик аҳмоқми ёки бошини айлантириб, унинг устилан, бутун олам устидан куляптими? Наҳотки онаси ҳақ ва бу одам упи аҳмоқ қилишга қодир... Уни, ўт ва сув кечган Севим Махлуқни-я!.. Наҳоткиуни боплаб лақиллатмоқчи бўл- са? Иўқ, бундай бўлишн мумкин эмас!.. Агар у шайтон бўлмаса, албатта! Шунда Севим Махлуқ даҳшатга тушди...

— Саид, кўзойнагингни ол! — буюрди у Саидга.— Севим хоним, унда сиэни кўролмайман... Иложим

йўқ...— Ол, ол деяпман! — унинг овози титрарди.

100


— Яхши... Кечирасизлар^у, лекин мен кўзойнаксиэ ўзимни худди майдон ўртасида қип-яланғоч тургандек ҳис қиламан... Эсимни танигандан бери кўзойнак тақиб юраман; назаримда кўзойнак билан туғилгандекман.

Саид кўзойнагини олди. Севим иккита зиғирдеккина қорачиқни кўрди. Худди унга кўр кўзлар тикилиб турган- га ўхшарди. Бундай анқов башарти бирон кпшини алдай олса, ўшанда ҳам фақат ўзини алдайди...

— Кўзоннагингни тақ! Тезроқ! — деди у ва тескари қарадн.

Келин ва куёв орасида бўлиб ўтган гапни ҳеч ким унчалик тушунмади, фақат Дундар Маҳмаданабей вазият бпрмунча ўзгарганини пайқади. У теэда қадаҳ-1 ларни тўлдириб қаттиқ хнтоб қилди:

— Бахт-саодат учун!Саиднинг тили аранг айланарди — бугун у унашти-

риш кунндагидан ҳам кўпроқ ичиб қўнганди чоғи.— Мен умуман шундай одамман,— деди у ҳижжа-

лаб.— Мен умуман ҳеч нарсани хоҳламайман... Лекин, агар нстасам, албатта эришаман... Футболчи ҳам бўла- ман!.. Мате.матик бўлишни истагандим, мана, бўлдим!..

— Япа математикангдан гап бошладингми... Нега эндп сеп у билан худди товуқ тухуми билан овора бўл-> гандек овора бўласан? — унинг гапини бўлди Севим.

— Математика... Арнфметика...— ғўлднради у.— Арнфметнка — барча фанларнинг онаси... Менинг ҳузу-< римда... ижоэат бермапман!..

— Жим бўл, худо ҳаққи, бошим шишиб кетди...— Хўп бўлади, хўп бўлади... 0, севгилим! Илтимос,

менга футболдан муаллим топиб беринглар,— яна ёлвора бошладн Саид,— машқ қиламан... Мана кўрасиэлар...

— Ахнр футбол ўқитувчилари бўлмайди.А.ммо Санд ўзшшкиип тасдиқларди.— Пўқ, сиз биласиз, Севим хоним, биласиз... Менга

Арқонбей, бнзнн Аҳмаднп «футбол профессори» деб аташадп, деганди. Илтнмос қилинг, у мени ўқитсин. У роэнлик берадн. Мен яхшн ҳақ тўлайман...

Севим Аҳмадга ўгирплди.— Худо ҳаққн, қутқар мени бундан, бу нусха бутун-

лай бошимни қотириб юборди...У Аҳмаднинг ёнига ўтиб ўтирди, Дундар Маҳмадана-

бей бнлан Эрол бўлса Саидни ўртага олиб, бир-бирлари- га гап бермай БТ планлари билан таништира бошлашдн.

— Олдинда руминлар билан бўладнган энг асосий110


учрашув турибди,— дердн Маҳмаданабей — Икки ойдан сўнг, Бухарсстда. Севнм хоним биз билаи бирга бормоқ* чи. У энг яхши турк командасининг руҳини кўтяриш учун боради. Балкпм сиз ҳам ҳамроҳ бўларсиэ?

Маҳмаданабсйнинг гаплари бирданнга Саиднн ҳая- жонлантириб юборди — мана, ортиҳча ичпшнинг каро- мати. Халқ бежизга, арац шпшада тинч туради, дема- ган-да!

— Бу қанақа янгилик ўзн? — газабланди куёв.-— Севнм менинг қайлигим бўла турнб БТ бнлан Бухарест* га кетаверса?

Зийрак Арқонбей шошиб қадаҳларга қуйдн на қадаҳ кўтарди:

— Кслин па куёвнинг бахт-саодати учун!Бироқ энли Саиднинг ичгиси келмай қолганди...Казино эстрадасига қнзил кўйлакли ашулачи чиқиб,

Санд ҳеч қачон эшнтмаган қўшиқни бошлаб юборди.

Сеи цалбимга ҳамроз ягпиа,Менга уйцу, ором бегона.Севгнлимнинг меига йўлм берк,Севмас экан, метай, жонона.

Тунда меним сен цугшим бўл,Қалб яраснн данолагнл, хел.Қандлй етай сенинг ваелнигга,М уш кулим ни тезроқ осон қил.

Қўшиқ гўёки Санднинг нақ қалбини нншонга олган* ди — унинг севгиси ҳақида тўқиганлар бу қўшиқни, Эстрадада аллақачонлар бошқа сўзлар жаранглаётгйй бўлса-да, Саид ҳамон такрорлашда давом этарди:

— «Сен қалбимга ҳамроэ ягона, менга уйқу, ором бегона...»— Севгилиси Севим эса, мана, қаршнснда!..

Куёвнинг авжи келиб нетганди чоғи.— «Тунда манима сен қуёшмм бўл,— лнчирларди

Саиднинг лаблари.— Қалб ярасин даволагил, кел.и» Мана кўрасйзлар...—' тўсатдан овозини баландлатиб дв- ди Санд...— Менга доктор антди... Мен футболчи бўЛя оламан!.. Юлдуз бўламан!.. Буюк футболчи... Қирол!

. У яна куйлай бошлади:— «Севгилнмминг менга йўли берк, севмас экан, нв-

тай, жонона...»Куёвнинг ғайри одатин хулқк Севнмни ҳанратга сол*

ди. У ҳатто ўэича ўйлади: «Унн ҳеч бўлмаганда салгина

111


ёқимлироқ қилиб яратиш учун наҳотки оллонинг вақти етмаган йўлса?..»

Улфатлар казинодан вақт ярим кечадан оғганда чи- қишди. Дундар Маҳмаданабей Босфорга боришни так- лиф қилди. 4

— Битта машинаг.а тиқилиб ўтирмаймиз! Худди се- лёдкадек... Яхшнси ёшларимиз такси тутишпб, кетимиз- дан борпшсин...

Ш>’н“ й қилншди ҳам. Санд Ссвнм билан ёнма-ён ўтири_, ҳамон қўшнқнн ҳиргоЯи қиларди: «Сен қалбим- га ҳамроз лгона, менга унқу, ором бегона...»— ёноқла- ридан эса кўзёшлари гамаларди,

— Нега сен машина сотнб олмансан?— тўсатдан сўраб қолди Севнм.

— Машина?.. Қайдам... Кнм ҳайдайди уни? Менга мумкин эмас.

— Мен!— Ростаданам олса нима қилади ўэи? Нега олдин-

роқ айтмадинг, севгилнм?Севим унга жидднй тнкилдн.— Сотиб олншга ваъда берасанми, Саид?— Албатта, сеи хоҳлагандан кейнн...Севим худди ёш боладек унинг бошинн силай бош-

лади.Саид яна ниғладн. Нима сабабдан? «Севгилимнинг

менга йўли берк, ссвмас экан, нетай, жонона!..»Севим уни ўпиб олди.— Қачон?Саид тушунмадп.— Нима «қачои»?— Қачон сотиб оласан?— Бугуноқ!.. «Қандай етай секинг васлиигга, муш-

кулимни теэроқ осон қпл!..»Босфордан уйга қайтаётганда Севнм онасига Санд

унга машина олнб бермоқчи эканини айтиб, қатъий деди:— Бундай совға учун унга уйда тунаб қолишига ро-

эилик беришимиз керак.Ота-она тинимсиэ' ахлоқ, одоб, удум ҳақида гапириб,

бараварига қаршплик кўрсата бошлашди, лекин Севим ўзинпкини маъқулларди:

— Бунинг ёмон жойи борми? Худди йигитларим ҳеч қачон бизникида қолмагандек.

— йнгитлар — бошқа гап, куёв томомила бошқа...Ҳатто Аҳмад ҳам унинг ёнини олардн. Албатта, Се-


вим хоҳлагандек бўлди. Аҳмад билан Эрол Саидни эи- напоядан судраб чнқиб, диванга ётқизиб қўйишди... Эр- хотим Мушакбозлар Аҳмаддан ҳар эҳтимолга қарши қолишни илтимос қилишди. Лекин бу гал Аҳмадни кўн- дирнб бўлмади.

Саид эрта унғонди. Ҳамма ҳали ухлаётганди. У қа- ерда экандигинн бнлолмай, диванда турнб ўтирди. Кўз- оннаксиз ҳсч нарса кўролмагани сабабли у анча вақт атрофнни пайпаслади, хайрият, пайпаслай-пайпаслай ердан кўзоннагнни топди ва кўра оладиган бўлгач. ту- рнб кийинди ва ҳеч кпмни унғотмаслик учун секин эшик- нн очиб, кўчага чиқдн.

Бнр оздан сўнг аммаси олдига кириб келганида у ҳануз оёғида аранг турарди. Мост жиянини кўриб ўта- каси ёрилган Баррин хоним уввос солиб, сал бўлмаса ҳушидан кетаёзди.

МУОЛАЖАНИНГ ИЛК САМАРАЛАРИ

Ш у кундан эътиборян Севим, Аҳмад ва Саид тез-тез бирга кўринадиган бўлншди, уларни ҳатто «Муқаддас учлик» деб аташа бошлашди, қандай соз-а, «ота» ҳам бор. «руҳ» ҳам бор, қайси бирларидпр «ўғил»лик роли- нн бажарарди — бу нарсалар ҳақида матбуот кечикмай ўзинннг оқсуяклар хроннкасн бўлимнда хабар қилди. Шупп айтиш керакки, Севим ўзининг кўп вақтини Аҳ- мадга бағишлар, лекин мабодо бнрон-бир пул тўлайди- ган жойгв бориш керак бўлса Сандни ҳам унутмасди.

Мушакбозлар уйида кейингн пайтда қпз ва она ора* спда ҳатто жанжалга ўхшаш тушунмовчплик пайдо бўл- ди, пегаки Севим гўёки тўйни атайнп орқага суряпти деб Моҳжура хонимдан гнна қила бошлади. Саид куйнб- пншиб тўннн тезлаштиришга уринарди, афтидан, шупдаи сўнггнна Севим фақат ўзнмники бўлиб қолади, деб ҳнсобларди. (Бу ерда Аҳмад ҳнсобга кирмайди, ҳарна қнлса ҳам у яқин қарнндош.) Севим эса мутлақо бошқа сабабдан шошардн: ўзларииинг янги уйларига ўтиб пл- ганларидан кейнноқ у ниҳоят эркин хотин бўлади ва энг муҳими, худога шукурки, ота-она наэоратндап қутула- дн — улар қадам босгани қўйишмайди, бунақа васий- лнкдан ҳар қандай одам безори жон бўлади-да, ахнр.

Севим ер тепиниб, онасига бақнрарди:— Тўй тезликда бўлишини нстаймаи! Нега сен ҳадеб

анапи «нусхамнинг» бошини айлантирасан (уйда у ҳа-8-527 113


мнша Саидни «нуеха» деГ> атарди). Уй сотиб ол деган- дннг, сотиб олли; сенга кўчасн ёқмагандн, бошқа кўча- лаи олди; сен, ун кичнк, дегаидннг, у каттароғнни олди; еен, бу катта экан деганингда кичикроғпнн сотиб олдн... Мана эндн, у мебель сотнб олиб, ҳамма хоналарнн жи< ҳоэлаганда, ҳамма нарса тайёр бўлганда, сен яна ўэингникини маъқуллаяпсан: гоҳ меҳмонхона гарнитури- нинг ранги жуда оч, гоҳ, тескарисича, ошхона клеёнкаси жуда бўғиқ дейсан... Бу тамом бўладими ўзи ёки йўқми?

Онасн ҳам бўш келмасди:— Нима бало, эсиигнн едннгми? Тагнн бу лапашанг-

ии севиб қолган бўлмагин? Эрга 7егишга ҳам улгурар- сан, ёрилиб ўлмассан!

— Ерилиб бўлдим. Сизлар ҳар қандай одамни ҳям тириклайнн гўрга тиқасизлар! Мен ортнқча бундай яшашнн истамайман!.. Эрга тегишни истайман!.. Ол- димга бирон кишини киритншмайди, менн бўлса уйлан бир қадам силжитишмайди! Йигитларимнн кўргани ста- дионга ҳам боролмаймап, шу ҳам гап бўлди-ю У ёққа бприш учун аввал эрга тегиш керакмиш... Унда тезроқ эрга беринглар!..

— Сен, қиэим, ростдан ҳам эсингни еб қўйибсан!— қичқиради она.— Шундай эътиборли хонадонни шармяп- да қилмоқчимнсан? Мен, Моҳжура хонимдай одам, яккаю ягона қизгинамни кўра-била туриб белаво бир уйга уэатиб юборавераманми?.. Қўй, тзшннш тортма, у охири мен нандай уйни нстаеам, шундайини сотиб ала- ди, уни меига ёққан мебель билан жиҳоэлайди!.. Сеи бўлса, қнзалоғим, қнрқига чидаган, қирқ бнрнга ҳам чи- дайсан...

Айни Севим: «Иста-э-майман!*— деб чиниллаётган- да эшик қўнгироғи чалиндн, Аҳмад келганди.

Хархаша давом этди.— Агар ундай бўлса, ўша нусха кслмай қўя қолсян!

Уни кўришга кўзим мўқ! Агар олдимга ҳеч ким келмай- днган бўлса, у ҳам қадам босмасин! Турқини кўрганнн- даноқ юрагим ўйнай бошлайди...

Уй ходимаси меҳмонхона эшигнпн очдя. Остопада Аҳмадни кўрган Севим нажот излаб унга ташланди...

— - Аҳмад, азиэим, ахир, унга ўэинг ..Аҳмад унинг гапиии бўлди:— Шунчалик чийнллаяпсанки, ҳатто кўчадан эши-

тиляпти.Севим кўэёши қилиб, ўэини оқлай бошлади:

114


— Мен тўйни тезлаштиринглар деялман, онам бўлса ҳар куни бирон янгн нарсани ўйлаб топади. Менннг ана- ви «нусхам» бутун уйга бир марта гулқогоз ёпиштириб чиҳса, онамга ранги ёҳмаганмиш. Худди бир умр гулҳо- ғоз ёпиштирилган уйда яшагандай. Шунда у «нусха» нима қилди де? Гулқоғознн кўчириб ташлаб, янгисинн ёпиштирдн! Қани, ўэннг айт-чи, Аҳмад, ахир мен ҳ'ақ эмасманмн?.. У «нусха» тўйга машина сотиб олишга ааъда берди. Хўш, яна нимани кутяпмиэ ўзи?

— Тезроқ машиналик бўлай деб сабрим чидамаяпти, деб қўя қолмайсанми унда!

Моҳжура хоним ўз маслагига амал қилиб гапида қаттиқ турди: Маллазодалар Мушакбозларни лақилла- тиш ссон эмаслигинн билиб қўйишсин...

Оилавий тортишув авжи чўққисига чиққанда бир қутн шакарли каштан кўтариб куев келиб қолди. Шун- дай қилиб «муқаддас учлик» яна тўпланди, аммо жан- жалдан сўнг ҳали совиб улгурмаган Сеоим куёвни одат- дагидан кўра совуқроқ кутиб олдн.

Қаҳва келтиришди. Санд одоб бнлан саломатлик- ларини сўраб чиққач, янги уйпи жиҳозлаш тугаганинн ҳабар қилди ва Моҳжура хонимга янги гўшаларини бо- риб кўришни таклиф этдн. У эса нописандлик билан бош ирғаб қўйди.

— Яхши, вақт топсам бирров кириб чиқишга ҳара- кат қиламан.

Сеним ғазабдан оқариб кетди. Қўрқиб кетган она, яна жанжал чиқишндан чўчнб, меҳмонхонани тарк этнш- га шошилдн.

Аҳмад креслога қулайроқ жойлашиб олиб, клуб яп- гиликлари ҳақида гапира бошладн:

— Янгн тренернмиз Томпсон жуда эси пасг одам экан-да. «Нафас олншни унутмапг!.. Нафас олиш- ни унутманг!..» дан бошқа гапнн эшитмаймиэ. Бизии ба- мисолн ўргатилаётган итдек ярим кун майдонда зир югуртирди, гоҳ баландга сакрадик, гоҳ ҳаккаладик, гоҳ юз метрга пойга қилдик. Шунча машмашадан кейнн яна командаии нккига бўлиб ўйнатди... Ғирт аблаҳлик-ку бу! Бунга ким бардош бера олади? Худо ҳаққи, оёқла- рим нақ узилиб кетяпти.

— Оёқларингга худойим мадад берсин, азизим!— Раҳмат, азизам! .Саид узоқ вақт жим туришни ҳурматсизлик деб би-

либ, гапга аралашишга шошилди ва (ҳатто оқибати

1 1 5


ҳақида гумон ҳам қнлмай, акс ҳолда, афтидан, индама- ган бўларди) беғараз сапол бердн:

— Аҳмадбен, снэнинг асосин касбннгиз ннма?БТнннг машҳур ҳимоячиси ннҳоятда дарғаэаб бўл-

дн, ҳатто Сандга Аҳмаднинг чап оёғн силкннгандек туюлди.

— Нима? Касбнм? Яна-тағии асосийсими? Нпма, сен ҳали менинг асоснй составда ўйнашимни билмансан- мн? Мен футболчиман! Юлдузман! Тушундингми?

Меҳнат нималигинн билмагаи лақма математик майдондя тўп тепиб югуриб юриб кун кечнриш мумкнн эканнпи хаёлига ҳам келтпрмаганди.

— Кечираснз... Тушунчага ҳам эгамасднм. Лекин, фаҳат... Ахир сиэ ҳаммавақт фақат ўйнайсиэми? Бошқа ншингиэ йўқмн?..

Бунақангн калтафаҳмлик Аҳмаднинг жпғибийронини чиқарди.

— Сенингча, бу озми? Е оллоҳ! Нима бало, биродар, осмондап тушганмисан ўэн? Мен сенга бнр мярта ким- лигимни ва мен ҳақимда гаэеталарда ёэишларинн ба- тафсил тушуптириб бергандим-ку, ахир. Қойил-э! Топ- ган дўстимнзни қара-я] Одамни роса хуноб қилдинг-у...

— Нпма, футбол сснингча касб эмасмн? Кўчада дастлаб дуч келган одамдян Аҳмад Девор кнм деб сў- ра!— ғаэабланди Севим.

— Мен... Мен мутлақо бошқа нарсанн сўрамоқчн бўлувднм,— ғўлднради қўрқиб кетган Саид.

— Унинг тўғрнсида минглаб одамдан сўрасанг ҳам,— давом эттирди сўзини Севим,— ҳаммаси бир кишндек унинг ҳаётини ипидан-игнасигача қолдирмай гапирнб бсради. Кейнн бирорта министр ҳақнла сўраб кўрсанг ҳаммасига тушунасан-қўясан!

— Хўш, бунга нима дейсан, биродар?— деди Аҳмад буячалик қиэғин ҳимоядан сўнг.

Моҳжура хоним тортишаётганларни овқатга таклиф қнлиб куёвни ночор аҳволдян қутқарди. Саид шунчалик дилкаш улфатлар билан овқатланолмаслиги учун уэр сўраб, Рафнқнинг ҳуэурига жўнадн.

Ҳар томонлама бир ҳафтага чўэилган медицина тек- ширувидан сўнг доктор Рафиқ ва унинг профессор дўс- тн беморнинг ички секреция ҳамда ошқоэоности беалари жойида вмас деган хулосага келишдн. Саиднинг ҳамма

116


нуқсону қусурлари: нотўғри ўсиши ҳам, жисмоний заиф- лиги ҳам, кўзининг ҳасталиги ҳам, рангининг тоза‘эмас- лигн ҳам, юзида тук йўҳлиги ҳам — бари ана шундап. Диагноз ҳўйилгандан сўнг профессор нлтифот бнлап Саидни даволашга рози бўлдп...

Маллазодалар меросхўрининг касалликлари нотўғри овқатланиш, бирннчн навбатда овқатнинг бир хиллиги- дан келмб чнққанди. Санд онадан туғилганндан бери гўшт ва тухум емагапди. Туғилишданоқ гўдакни она кўкрагидан маҳрум қилишди, энаганн эса шунинг учун ҳам сутн нўқ эдикн, у умрнда туғмаганди — Шафранзо- далар уйига энага сифатида Стамбулда бу зодогонлар хонадонн ҳақида тарқалган овозаларнннг ҳақиқатли- гига ишонишни жуда-жуда истаган қандайднр ғинбатчи хотнн суқнлнб кнриб олган эди. Воқеа шу бнлан туга- дики, Саид барн бир она сути таъмиии татиб кўролмади. Бир оғнэ гап билан айтганда, агар Баррнн хоним-афан- дн бўлмаганда Сапд аллақачоноқ оёқ узатган бўларди. Турмушга чиқмаган бой хотинлар одатнча мушук бо- қиш ўрннга амма ҳастини жиянига багишлади, уни оддпй снгир сути билан боқнб ва парвариш қилиб сон- саноқсиэ касалликлардап.қутқариб қолди.

Хэммасм ёз кунларндан бирнда Санднинг нчбуруғи касалн билан оғрншндан бошланди. Унн қнйннлик билаи қутқариб қолишди-ю, лекин у эндн ўзини ўнглай олма- дп ва медицдна маълумотномаларида қайд этилган бар- ча касаллнклар билан оғриди. Ватан фани ҳозиргача бу нодир ҳоднса сиринн оча олгани йўқ! У қандай қилиб тирнк қолди ва ҳатто бнр юз саксон тўрт сантиметргача ўсдн?

Маллазодаларнннг аолоддан-авлодга ўтиб келаётган ҳашамдор ҳовлиси чинакам қарвонсарой, тўс-тўполон каптархонанинг ўзгннаси эди. Унда кнм турадию ким шунчакл меҳмонга келган, ким кимнинг қанақанги қа- рнндош-и — ҳеч нимани тушуниб бўлмасди. Саид эрка, инжпк бола бўлнб ўсди ва гўдакни бошқа Шафранэо- да — Маллазодалар уруғидаги катталарпинг энг севим- ли эрмагн бўлиб қолганди. Бутуп уй дўпира-дўпир, бақи- риқ-чақирнқлардан ларзага келарди: истеъфодагидипломатлар бир оёқлаб сакрашар, чоллар хўроз бўлнб қнчқпришар, хотиилар қорин рақсини ижро этншар, ҳаммалари чапак чалншиб: «Ея қол, жўжагинам, е, Саид пошо!»— дейишарди бараварига. Бу барча ўйинлар ва рақслар Саидга овқат едириш учун эмас, балки ўзларл-

117


нинг кўигилларини ёзнш учун бўляпти деб ўйлаш м; м- кии эдн.

Саид кнчкина болалигндан доимо қўрқувда яшар. Баррин хонимдан бошқа ҳаммалан чўчнр эди. Ярнм ёшли чақалоқнн энага ўладиган даражада қўрқитдп: ётган жойида Саидга яқинлашиб, увоққина чақалоқннпг афт буриштирпшини кўриб, бирдан худдн биров бўғпл- лаётгандек: «А-а-а! Оллога шукур, пошомиз ҳам кулдм! Келинглар бу ёққа: Саид пошомиз куляпти!»— дея уйнн бошига кўтарди. Уйда истиқомат қилувчиларнинг жами югуриб келиб, каравотни ўраб олншди ва шунчалик ғала-ғовур кўтаришдики, натижада ўша купиёқ гўдак- нинг тоби қочиб қолди. Ушандан ксйин агар аммадан ўзга бирон киши яқинлашаднган бўлса кучи борнча чи- риллайдиган бўлди. *

Саиднинг болалик йиллари ҳақидагн Баррин хоним аммаиинг батафсил ҳикояси профессор билан Рафиққа касал характернни аниқлаш ва зарур даволаш йўлини белгилашга ёрдам берди. Профессор Саид бир курс даволангандан сўнг Америкадаги янги усул билая даво- лайдигап институтга боришн керак деб ҳисобларди, Саидни Севимсиз Америкага боришга кўндиришнинғ иложи йўқ эдн — буни доктор Рафиқ тушунар ва гип- ноз билан даволаш курсини бошлагач, бемор куёвга та- ниқли футболчи бўлиш учун даволайиши зарурлиг», бунинг учун эса Америкага қайлиғисиэ, ёлғиз ўэи бори- ши лозимлигини, акс ҳолда муолажадан наф бўлмасли- гини уқдира бошлади...

Ҳар сафар Рафиқнинг кабинетига кираркан, Саид қовоғи бирданига оғирлашаётганини, кўэлари юмилаёт- ганини сеэар, аранг диванга етиб олар, апнп паитда эса жиғга тегиб. «Мен оддий уқдириш натижасида ухлаш мумкинлигига ишонмайман»,—■ шундан дейишни унут- мас ва шу заҳотиёқ ўликдек қотиб қоларди. Саидга ҳар қандай рақам сеҳрдек таъсир қилардп,— касалларни саноқ ёрдамида ухлатишади-да, ахир,— у ҳатто бнр мар- та Рафиқ хотинидаи кимнингдир телефон номерини сў- раётганда ҳам ухлаб қолди.

Содиқ дўсти Рафиқ ухлаётган Саид билан ўтмнш ҳақида суҳбатлашар, унга келажак тўғрисида гапирар- ди. Ҳар сеансдан сўнг Саид худди елкасидан оғвр юк олиб ташлангандек бардам ва шод бўлиб кетарди.

Қайси бир мартя, Рафнқ ҳуэурнга борншдан олдин, Саид стол ёнига ўтириб, мадам Анжеланииг овқат кел-

п в


тиришини кута бошлади. Аммаси уйда йўқ эди. Беш, ўн, сўнгра ярим соат ўтса ҳамки мадам Анжеладан дарак бўлмади. Рафиқникига кечикнб боришдан қўрққан Саид ошхонага жўнади: мадам Анжела бурнига кўзойнак қўн- дириб олнб, берилиб газета ўқирди.

— Нима бўлди, мадам Анжела? Қанча нақт кутга- нимни ёлғиз худонннг ўзшбилади!

— Ҳоэиг боғаман, пошшом... Овқат исияпти... Фақат ўқиб тугатай... Бизпикига келган Аҳмадбей ҳақида ёзи- шипти... Жуда ҳам қизиқағли, пошшом. Ғуминияга олиш кеғак-кеғакмаслигини ҳе ч ҳал қилишолмаётганмишл. Чунки уни иккита ўйинда ўйнаш ҳуқуқидан маҳғум қн- лишибди...

Аҳмад ҳақидаги мақолани ўқиб б^лгач, мадам Ан- жела овқат келтнрди... Амма келганда эса Саид гаэета- никг биринчи саҳпфасинн кўздан кечириб ўтирарди.

«Ҳукуматда ўзгариш»,— ўқиди у каттакон сарлав- ҳани.

— Нималар деяпсан, ўғлим?— садо чиқарди Баррин хоним.

— Ҳукуматда ўэгариш, деяпман. Маориф министри энди адлия министри, адлия министрн эса маориф ми- ннстрн бўларкан...

— Ҳозир ким адлия министрию кнм маориф мини- стри?— сўради амма.

Шунда Саиднинг эсига Севнмнинг, кўчадаги ҳар бпр киши бемалол Аҳмаднинг ҳаётинп гапириб бера ола- ди-ю, лекин бнронта министрнннг фамнлнясннн ҳам ай- толмайди, деган гапи келди... Ҳа, Севнм ҳаққа ўхшайди. Мадам Анжела ҳам, аммасн ҳам ҳукуматдагн министр- лар иоминн билншмаса-да, Аҳмад Девор кимлнги па унинг чап оёгн нимаси билан машҳурлигндан жуда ҳам яхши хабардор.

Мадам Анжела Баррин хонимга эрталабки матбуот Аҳмад ҳақида нималар ёзганини завқ-шавқ билан гапн-, риб бсрдн. Аёллар БТнинг ҳимоячисига ннсбатан қўлла- нилган жазони қанчалик ҳақ-ноҳақлигп устида торти- шиб қолишди.

— Б оллоҳ. паҳоткн сиз ҳам, аммажон, Аҳмадга қн< зиқсангиз? Шу ёшннгнзда-я,— ажабланди жияни.

— Ш у ёшингнзда деганинг нимасн? Мен ҳам ҳаммь нарсзга қизиқаман, ўғлим! Сени эса бутун фикр-хаё- линг ўша мэтематикангда, сруғ жаҳонин унутгаисая.

119


Қанақасига турк бўла туриб Аҳмад Деворни бмлмаслик мумкин? Усмон Қалампнр кнмлигннн бнласанми?

— Узингиэ лоаҳал бирон марта стадионда бўлган- мисиз,— сўради жпяни.

— Бўлган-бўлмаганимнн ннма фарқи бор! Ҳамма билган нарсанн мсн билмаслнгим мумкнн эмас!..

— Нима учун?— Шунннг учунки, ҳар куни ҳар бнр гаэетада ўша

Аҳмаднинг сурати ёкн у ҳақдаги мақолага дуч келасан... Истасанг ҳам, истамасанг ҳам — биласан-да...

Овқатдан сўнг Саид уйдан чиқнб, такси тутди ва Ра- фиқникига кетди. Емғир ёға бошлади. Бекатларда одам* лар ивиб автобус кутишарди. Машинада якка ўзи кета- ётган Саид ўзини ноқулай сеза бошлади.

— Балки, одам оларсиз?— деди у шофёрга,— Мсн қарши эмасман...

Шофёр тўхтатди, шу аамоноқ машнна лнқ тўлди. Саид билан ёнма-ён болали аёл ва кекса эркак ўтириш- ди. Шофёрнинг ёнида эса қиз ва яна бир хотин. Йўлов- чилар шаҳарни транспорт билан таъминлай олмаган, одамларнн ҳатто бугунгидек об-ҳаво бузилган кунда ҳам автобус кутиб азоб чекишга мажбур қилаётган муннци- палитетни лаънатлашарди.

Эркак шофёрга мурожаат қилди: *— Мснга қара, оғайни, ҳознр ким бизда мунпципа»

литет раиси?— Қасрдан бнлай, ннма, у менга қўшии ёки жўра-

мнди!— Ахир муниципалитет айбдорми?— аралашди ол-

дннда ўтирган аёл.— Ҳукумат нима ҳақда ўйлаяптн? Нега нўл қурманди? Миннстрлардан қайси бнри бу би- лан шуғулланадн?

— Ички ишлар министри ёки коммунал хўжалик ми- нистрлиги бўлса керак,— қўшиб қўйди қиз.

— Биэда коммунал хўжалик министри ким ўэи ?^ қаҳр билан сўрадй хотин.

Орага жимлик чўкди.— Бу министрларни ким ҳам биларди ҳоэир,— деди

яна Саид билан ёнма-ён ўтирган эркак.— Министрлар.., Фақат номи бор...

— Афанди, сиэ ҳақсиэ, куноша алмашиб тургандан кейин уларни эсда сақлаб кўр-чи.

Шофёр радиони қўйди. Диктор турк командалари-

120


нинг навйатдаги ўйннлари ҳақида гапираётган эди, шун- да суҳбат бирдан футболга кўчди.

Олдинда ўтирган хотин иккала ўғли ҳар хил клуб- ларга шпқибоз бўлганликларидан доим жанжаллашиш- ларини айтди.

— Сиз қанси команда ншқивозисиз, афанди?— сў- ради эркак индамаи ўтнрган Саиддан.

— БТ!— мағрур жапоб берди Санд.— Тўғри қиласан. биродар,— деди шофёр маъқул-

лаб, кей-ин бнргпна БТнинг эмас, балки миллий терма команданинг фахри бўлган Лҳмад Деворни мақтзшга тушди,— Қайси бир аҳмоқнинг хаёлига унн ўйиндан четлатиш келибди, мана эндн Лҳмадни Руминияга плнб боришмаялти.

— У яхши ўйинчн-ю,— муросасозлик қилдн ДМС мухлиси бўлган хотин,— аммо роса қўпол-да.

— Мен, хоннм-афанди, қўпол эмас, кескин деган бў- лардим,— қаршилик кўрсатди эркак киши,— бу эся бир хил маънонн билдирмандн.

— Футболнмнз юлдузи!— қўллаб-қувпатлади шо- фёр.— Профессор!..

— Руминияда уларга кўрсатнб қўяди!— ишопч бн- лан айтди бола.

— Ннма? Сен ҳам Лҳмаднн бнласанми?— хяйрон бўлдн Саид.

— Эҳс! Унн ким билмяйди дейсиз, у яна Севим би- лан...

Саиддан бошқа ҳаммаларн боланинг футбол соҳаси- дагн билимдонлнгндан ажабланнб мулойим жилмайиш- ди, эркак киши бўлса қайта сўради.

— Ким билан, ким билан?— Улар Ахмад билан «Далътонда», фотнҳа тўпн-

да...— Жим ўтпр!— гапнни бўлди онаси.— Билмаган

нарсангни тўқнйверма...— Мен гаэетада ўқидим,— шикоятомуз гинғиллаб

қўнди бола,— Ҳар қанақангн бемаънн нарсаларни ўқишни ке-

раги йўқ.Саид худди ўзини таниб қолишадигандек қизариб,

ғужанак бўлиб олди. Сўнгра шоша-пиша чўнтакларини кавлай бошлади на пулни олиб, деди:

— Машинани тўхтатсангиэ, шу ерда тушаман.У тушиб, бир оз кутиб турди ва бошқа такси тутди.

12 1


Машинага ўтиргач ҳам беихтнёр Севим билан Аҳмад ҳақида ўйлаб бораверди.

«Ахир, бу тўғри-ку! Ҳеч ким министрларнинг отинн билмайди, аммо ҳамма Аҳмад Деворни билади! Унинг бутун ҳаётини билишади. »

Саид Рафиқнинг кабинетига кириб келаркан, қовоқ- лари қандай оғирлашаётгани, кўзлари юмнлиб кетаётга- нини сеэди.

— Иўқ, мен уқдириш таъсирида ухлаш мумкинли- . гига ишонмайман,—деди Саид одатдагидек ва уйқуга кетдн.

ТУРК ФУТБОД ИДАН ДАСТЛА6КИ САБОҚЛАР

— Мен бекордан-бекорга пул ололмайман...— Аҳмоқ бўлма, Аҳмаджон! Бунақа нмкониятни бон

бериш ярамайди. Унга пуллик дарс берасан.— Унинг-ку бошн жойнда эмас, лекин сенга нима

в бўлди? Сувга кирмасдан туриб сузишнн ўрганиш мум- * кинмаслнгини тушунасанмн ўзи? Оёғнга ақалли бирор

марта тўп тегмаган бўлса, у қандай қилиб футболчи бўлади?

— Тегсин-да! Унга тўп бер, боғпда ўннайвсрсин.— Бу қўлидан келмайди, ахир... Бир тепишдаёқ нақ

дув тўкнлгудек бўлиб қулаб тушади.— Сенга нима? Сенннг ишинг— пул олиш. Унга

ссни, футбол профессори деб аташади, дейишибдн, шу- нинг учун ҳам у сендан сабоқ олмоқчи, профессорбей! У билан гаплашиб бер деб ҳоли-жонимга қўймаяпти. Қани, ўзинг аит-чи, яна неча йил майдонда. югуришинг мум- кнн? Келажак ҳақида ўйлаш ҳам керак да. Бой келин топсанг ёмон бўлмасди, йўқса, кейин кеч бўлади.

— Ҳа, вақт ҳам шигнллаганча ўтиб кетяптн... бундай қарасанг мункиллаб қолибсан-да.

— Менинг «нусхам»— бадавлат одам. Сенга озроқ томизса камбағаллашиб қолмайдн... Уларда қандай қи- либ бўлса ҳам ҳақ тўлаш имконлари бор: гоҳ қандайлир дўкон сотишади, гоҳ уй...

— Тўп тепишни ташлайман, тренер бўламан...— Бари бир тўпдан қочиб қутулолмайсан. Спорт ма-

гаэинн очсанг бўлмайдими? Ана унда пул ҳам керак бўлиб қолади. Усиз нш бошлаб бўлмайди.

Ростданам, магазин очса нима қилади? Унинг номини ўэи ҳар қандай рекламадан аъло, савдо шубҳасиз чақ-

122


ҚГЛ1 бўлади... Яқиндагина у хушбнчим, илдам эди, май- донда югурганида ҳеч ким етолмасдн. Ҳозир бўлса оғир- ллшиб қолди, бғ босди. Қариб, қўпол ўйнайдиган бўлнб боряпти, матчлар давомида кескин ўннашининг сабабн ҳам шунда. Тўпни қувиб етолмаслигига кўзи етгач, ўйинчиларнинг оёғига тепадиган бўлнб қолди. Усталнк билан тепади, шу сабаблн судьялар унннг қнлнгйни дар- ҳол пайқашмайди...

Севим Лҳмаднинг маелаҳатга қулоқ солаётганини фаҳмлаб, бу ёғини бўшаштирмади.

— Қанақа дарс бўларди! Ҳафтасига бир марта бир- нккн соатга келнб, ўша «нусхани» боғда югуртнрасан, холос...

Аҳмадни кўндиргач, у қайлиғига телефон қилншга отилди. Телефонни Баррин хоним кўтарнб, Санд уннвер- ситетда лекцияда эканлигини айтди.

— Қелганида телефон қилганимни айтнб қўйсангиз.— Хўп бўлади, қизим,— қуруққина жавоб берди

Баррин хоним ва трубкани қўйди; бу тарбия кўрмаган қиз унга кўпдан берн ёқмас, у билан внжнрлашиб ўти- риш истаги йўқ эди. Севим трубкани осиб қўйиб, ҳай- рон бўлиб деди:

— Менинг «нусхам» бутунлай ақлдан ознбди. Уни- верситетга лекцияга кетганмиш.

Умрида биронта ҳам лекция тингламаган Севимга бундай қилиқ ғоятда ғалати туюлди.

— Севнм, ахнр, ўртоқларнм мени масхара қилишади- ку,— деди Аҳмад.

— Саид билан ўтказган машғулотларингни бнлиб қолишларидан қўрқяпсанми? Мен унга ҳаммасинн сир тутиш кераклигини тайинлаб қўяман. Ана унда гўрдан садо чиқса чиқадикн, лскип менннг «нусхам»дан садо чиқмайди.

Севим билан Аҳмад Саидпп қандай лақиллатишни муҳокама қилишаётганда у доктор Рафиқ лекциясида ўтирар ва ўэининг ғалати касалинипг мукаммал илмий тафсилотини тингларди. Бироқ бу лекциянннг биринчи қисми фақат касалнинг аломатларига бағишланганди, шунинг учун Саид дўстини ҳеч нарсадан шубҳаланмай ва ошкора қизиқиш билан тинглардн.

— Гурлн психиатрия мактаблари асаб касалликлари- нннг келиб чиқишнга гўдаклик чоғидаёқ ҳар хил нзти- роблар натижасида пайдо бўлиб, кейпнчалик онг билан мустаҳкамланган комплекслар сабаб бўладн деб ҳисоб-

123


лашади... Ш у билан бир пайтда улар шартли рефлекс- лар таъсирида ҳам юз бериши мумкин... Баъзи бир пси- хастениклар, яъни нродасн бўшроқ кишилар бетоблик соғломликдан афзаллигига ишонганликлари учун даио- ланишнп истамайднлар... Қасаллик улар учун турмуш машаққатларидан қутқарунчи халоскор ваэифасини ўтайди, улар касаллпк ортнга ўтиб ҳаётдан бекинишади, ҳаёт қаршисидагн ваҳпма уларнннг иродасидан кучли- роқ...

Агар Рафиқ унга- таниш даволаш усуллари ҳақнда сўзламаганида, афтидан Саид гап ўзи тўғрисида кета- ётганини тушунмаган ҳам бўларди.

— Бунақа хил касалларга ннсбатан хилма-хил да- волаш усуллариди қўллаб кўриш зарур: спорт биланшуғулланишни ҳам, пснхотерапияни ҳам, органиэмга дори юборишни ҳам...

Лекциядан сўнг студентлар Рафиққа ўз қувончла- рини билдириб, уни ўраб олишдн. Саид ҳам бу лекция- да гап ким ҳақида кетганлигнни тушунганлигнни бил- масликка олиб, дўстнни табрикладн.

Улар у ёқ-бу ёқдан гаплашишиб бирга чиқишди. Аммо Рафиқдан ажралиб, уйига кетаётганда Саиднинг хаёли бенхтнёр касаллнкка қайтди: бир ойлик даволаш- дан сўнг аҳволи руҳиясн худди кўзи кабн, анча яхши- ланди, энди китоб ёки газетани нақ бурннгача яқин келтиришининг ҳожати йўқ эди, ёруғлик асабини қўз- ғатмайднган бўлди ва агар эрталаб машқ қилишга тўғ- рп келса ёстнқии бехато тепа олардн. Унннг фаҳми етма- ган бирдан-бир нарса Амернкага бориш масаласи эди — нега иккала врач ҳам бир овоздан океан ортига саёҳат қилишнн талаб қилишмоқда? Бунинг унга нима кераги бор? Фақат Севимдан ажралиб қолмаслик учун у аввал- гидек ҳар куни барча дориларни қабул қилиш, ҳамма уколларга чидашга тайёр эди...

Амма Севим ҳақида ҳеч нарса демай, ўзн унга овқат кслтирди, столга бир шпша вино қўйди. Энди Саид бир- икки қадаҳ ичишдан ҳам қайтмасди. Баррин хоним хавотирланиб Рафиққа жиянн шишага берилаётганли- гндан шикоят қилганда у хурсанд бўлиб кетди ва ҳатто агар Саид қарта ҳам ўйнай бошласа, аёллар билан рақс- га тушса ёмон бўлмаслигини айтди. Ҳамма нарса жо- йида: даволаш наф бера бошлади, чунки Саид ҳаётга қайтаётганди.

Телефон жирннгладн.

124


— Саид, еевгилим,— эшитди у Севимнинг овоэини.—. 1енда янгилик бор. Бнр амаллаб уни кўндирдим. Ҳа, э, қийинлик билан бўлса ҳам, ҳар қалай, рози бўлди у...

«Севгилнм» деганнни эшитиб маст бўлаёзди, тўғри, аид кимни қўндирганларини, ким нимага рози бўлган- игини тушунмаган бўлса-да, қайта сўрашга уялди.

— Аввалига у,— давом эттирди сўзини Ссвим,— вақ- ш йўқ деди, лекин мен ундан роса илтимос қилдим. •хнрн розн бўлди. Алло, алло, эшитяпсанми? Алло-о1 1има бало, хурсанд эмасмисан?

— Хурсандман, жуда ҳам хурсапдман...— Нега унда миннатдорчилик сўэларини эшитмаяп-

ан? Мен сен учун шунчалик ҳаракат қилсам-у... Иста- шг эртагаёқ бошлашинг мумкнн. Мана, Аҳмад ёнимда фибди, у билан ўзинг гаплашиб кўр...

Фақат шундагина Саид гап нима ҳақдалигини ту- унди.

— Ҳозир, шу дақиқадаёқ... Ҳозир етиб бораман,—■ эвлиқди Саид.

Иўл-йўлакай гулга кирди, шошилганидан қайтнми- II олишнн ҳам унутгани учун сотувчи унн кўчада қувиб :ди. Уй бўсағасида Санд севннчндан уп ходимасини тиб олди, бу билан унн анча хижолатга солнб қўйдн ва ш ҳам уялиб кетдн, ксйин эса уни Севнм деб ўйлага- яни айтиб, узоқ вақт кечнрим сўрадн.

— Севим хоннм бнлан Аҳмадбей бу ёқда.— Оқсоч еҳмонхона эшигннн кўрсатди.

Аммо Саид уларни меҳмонхонадан ҳам, тортинибги*. з қарагани бошқа хонадап ҳам топмади. Меҳмонхонада ошилмай у ёқдан-бу ёққа бориб-келаркан, у қўққисдан змма жойда — столчаларда, деворларда, каминда1 ўзи у пайтгача сира пайқамаган суратлар ётганн на оснл- 1нини кўрди. Ҳа, демак, ҳақиқатан ҳам даволаш кўзига [марали таъсир кўрсатибди... Ҳам.ма суратда ҳам ал- зтта спортчилар либосидаГи (бунинг устига ҳар қан- 1сида эркак хотнннннг белидан ушлаган ҳолда) жуфт- зр кулиб турншарди. Тузукроқ қараб Санд биринчи ратдаги Севим эканини таниди ва ёзувни ўқиди: ^евгилимга Улудоғдаги чанғида учиш ҳафталигидан далик учун. Сен — ҳаётимда энг унутилмас таассурот- фдан бири, менинг энг юксак ютуғимсан».

1 К а м и н — ўчоқсимон печь.

12?


«Қойил, Севим! У чанғнчй ҳам экан-а!»— ўйлади Саид. Маълум бўлишича ҳар бир суратда Севим спорт- нинг хилма-хил турлари билан шуғулланувчп сштртчи- лар билан акс эттирилган экан. Севим гимнастика либо- сида, унга бундай деб ёэилган: «Мен сен ила гнмнасти- ка билан шуғуллана бошлаГан кундан эсдалнк учун». Мана, Севим чўмилиш кийимида яхта тумшугида туш- ган сурат, унга: «Ажойнб ўтган кундан эсдалик», деб ёзнлганди.

«ё оллоҳ, ё худо, Севпм ҳанчалик кўп ҳпрралн спорт- чи... Чанғн ҳам, гимнастнка ҳам, яхта пойгаси ҳам... Агар мен ҳам футболчи бўлмасам Саид отимлн бошҳа қўнганнм бўлснн!..»

Ш у ерда у футболчнлар сурати билан тўлган дсворнп кўрнб қолиб, худди картнналар остндаги барча ёзув- ларнн ўрганаётган ихлосманд музей томошабинидек, дастхатларни ўқишга бернлди.

Эшик ғичнрлаб очнлиб, меҳмонхонага бир аёл кирди. Саид севиниб унга ташланди ва, албатта, унн қучоқлаб ҳам олдн, негакн Севнм ҳозиргина унн «севгнлнм» деб атагандп-да, ахир. Бироқ кирган аёл унннг қучоғидан қутулиб чнқншга уринар ва: «Қутқаринглар!»— деб чнн- қирарди. Маълум бўлншича у бу сафар ҳам Севимни эмас, балки Мушакбозларнинг узоқ қарнндоши, тўрт марта бева қолншга улгурган ғоятда сермуҳаббат хо- нимнн қучоқлаб олгап экан.

' — Афв этасиз, мен онахоним деб ўйлабман,— ғўлдн-радп бечора куёв бу хонадондаги хотинларнн мутлақо чалкаштнриб юбориб.

Шовқинни эшитиб Севим югуриб кнрди.— Сен нима деб ўйладинг?— чинқириб сўради у.-— Мен... бу... яъни сиэ... снзни онангиэ...Севнм ғазабдан оқариб кетди. У қачонгача адашади

ўзп?! Аввал ойисини қучоқлаганди, энди бўлса қарин- дошларига ўтибди...

Санд ва жафо чеккан хоним бир-биридан ҳануз ксчи- рнм сўрашни давом эттиришарди, негаки қариндош хотин шунчалнк шошмашошарлик қилнб ёрдамга чақир- ганидан пушаймон эди.

Севим бўлса унннг «нугхасн» чнндан ҳам аҳмоқ ва меров ёки ўзини содда қнлиб кўрсатаётган, амалда эса дуч келган аёлнн қучоқлаш пайида бўлгап устомон ҳнй- лагар эканшш ажратолмай, иккиланиб, ғазабдан қай- нарди...

128


Камфд:ят!1 бузилган Саид қайлмғн олднда ўзини қан- дай оқлашнн билмай, сўради:

— Бугун ўэннгизни қандай ҳис қиляпсиз? Бизнинг Аҳмад қаердалар?

Қайлиқ ортиқ чндай олман, асабий кулги тутқаноғи* дан титради. Бир оз тинчлангач, тебратгич креслога ўтнриб, бспарволик бнлан дедн:

— Сен кечикдннг: Аҳмад ҳозиргина кетдн.Саид унинг оёги олдидаги ёстиққа жойлашди. Крес-

ло тебранар на куёвнн нақ тумшуғи ол-дида Севимнииг калта юбка салгина ёпгап ссмиз оёқларн кўриниб турар- дм. Саид уялнб бошинн эгди, лскин унннг довдирашн Ссвимни фақат юпатар ва кўнглини очарди.

— У сен бнлан шуғулланишга розн бўлди,— деди у Саидга.— Мен унн кўндирдим. Гарчи бу пул учун қи- лннмаётганлнгини билсанг ҳам, ҳар қалан ҳақ тўлашга тўғри келади. Чункн дарслар хусусий... Фақат, Саид, билиб қўй, бу тўғрпда бнровга миқ дея кўрма... Агар бирон кишн билиб қолса...

— Мендан ҳеч ким ҳеч нарса бнлолмайди, Севнм хонйм! Аммам ҳам, мадам Анжела ҳам... Сўз бераман!

Аҳмад душанба ва пайшанба кунларп пешиндан сўнг келадиган бўлдн. Богда ҳали совуқ эдн, шуиинг учун мадам Анжела спортчиларга учинчи қаватдаги бўш зал- ни очиб берди. Бошда амма ҳам, мадам Анжела ҳам бу йўқлаб келишларга асло эътнбор беришмадн, лекнн кейинчалнк эркакларнинг залга нега қамалиб олиш- чарини билгисп келди. Мадам Анжела залга чой ёки қаҳва келтнриб турса-да, уларнинг нима билан шуғул- ианаётганларинн ҳсчам тушуиолмадн. Мўралап қараш за яширинча қулоқ солишни бир умр андишасизлик, катта гуноҳ деб ҳнсоблаб келган амма ҳам бирданига 5уни унутди — чункн бу унинг жонажон жняннга даҳл- тор эди-да, ахир.

Кунларнинг бприда мана нимани эшитди у:— Футболда, демак, ўйнн пайтида шундай қоидалар

5орки, сен уларни албатта эсда тутишинг ксрак,— гапи- эарди Аҳмад.— Бпринчиси, демак, бнлнб қўй: рақибиайдонда тўп билан учиб келаётганннп кўрдингми, бас, 5у иақ тараи... Иима қилишинг керак? Бундан қарасанг, темак, сен тўпнн ҳечам ололмайсан... Нима қплишннг {ерак?..

127


— Билмадим... Худодан рақибнмнинг қоқилнб йиқи- лншинн сўрайман.

— Аҳмоқсап-да! Диққат бплан тингла ва дилннгга тугнб ол: у сен билан ёнма-ён бўлган заҳоти, сен, демак, уни думғазасига туширасан, ўзинг бўлса шартта ерга қулайсан-у, нақ биров ичак-човоғингни ағдараётгандек додлайверасан... Тушундингми? Агар ёмғир ёғаётган бўлса лойда ағанашга тўғрн келади — ннма ҳам қилар- динг, футбол дегани шундай-да, ахир... Дойга беланмай бўлмайдн. Сен ағанаб ётаверасан, демак, секундомер бўлса тинмай тиқ-тнқ қилаверади, вақт кетаверади. Ким кимнн тушурганлнгини ҳеч кнм, демак, аниқлай олмай- ди, на судья, на томошабпнлар... Бу фақат икковларинг- га маълум... Бизнинг ншқнвозлар раҳмднл, улар ҳамнша ерда ётганга ачинишади...

— Ннма учун?— Шунинг учункн, биродар, бизнпнг ншқнвозлар ўз-

лари ҳам ҳаётда кўп қийннчилнкларнп кўрншгап... 'Улар, демак, ҳуштак чалнб мандондан рақибипгни чиқарнб юборпншп талаб қила бошланднлар... Сен бечора бўл- санг ерда ётаверасан, демак, тирншаверасан... Хўш, нима дейсан? Тўхта, айтншнн унутнбман. Рақибннг йиқнлганда эса томошабннлар, демак, у жўрттага қил- яптп деб ўйлашади ва яна қаттиқроқ ҳуштак чала бошлашади... Бу орада замбнл кўтариб ссн томон югу- ришади. Сеп, демак, пккн қўлинг билан белннгдан уш- лаб қипннлпк бнлан тура бошлансан, ксйин эса яна қулаГн;ан, яна турасан ва оқсоқланиб ўйинга қўшнлиб кстасан. Нега, деб сўрашннг мумкнн. Шунинг учунки, бнродар, сенннг команда учун қўл-оёгингни берншга ҳам тайёрлигингци, ҳеч нарсани аямаслнгннгни ҳамма кўрншн учун. Ана ўшапдагина ишқнвозлар ачинганлари па ҳаяжондан кўзларнга ёш келгундай бўлади... Ва, ал- батта, сенннг шаъипнгга роса чапак чалишади... Тушун- дингми?

— Тушундим шекнлли.— Бнзда бу найранг ҳаммавақт ҳам ўтаверади. Ле-

кин немисларга қарши ўйнаганда эса бу усулнн эсингга ҳам келтирмай қўя қол! Немислар, биродар, бўтунлай бошқа олам, бизга ўхшашманди. Бизникилар ерда ст- ганга раҳмларн келади, улар бўлса, аксинча, латталарни қадрлашмайди, агар ётиб олсанг ҳуштак чалиб масхара қнлишади. Бизникилар қулаганларга раҳм қилншса, улар тескариснЧа: модомнки ўзинг бўшанг бўлсанг, ҳақ-


Ли равишда ҳақингни беришибди. Турк, демак, ютқиз- ганларга ачинади, немис эса бундай ҳолатда жонажон ўғлини ҳам аямайди. Немис доим кучлилар тарафини олади. Тушундингми? Ғолиб доимо ҳақ — унинг фикри шундай. Бизда кучли шундай ҳам ҳамиша ютади дейи- шади. Нима учун? Шунинг учунки , биродар, турк уз ҳаётнда кўп азобларни чеккан, шу сабабли ҳа»у, демак, кучсизга ачинади...

Бир неча йил Францняда яшаган Саидга француз ишқнбозлари ҳақида билиш қизиқарли туюлиб, ундан* сўради:

— Французлар-чи?— Француз ҳам бизникига тенг келолмайди, уни бу

масалада муттаҳам қплолмайсан: у ким кимни тушир- ганиии ва ким найранг қилаётганини яхши кўриб тура- ди... Агар сен судьяни алдасанг, улар сени олқншлаша- ди, агар судья найрангингни билиб қолса, демак, яхшиси ўз оёғинг билан майдондан чиқиб қетавер, чун- ки олло ўэ паноҳида сақласин-у, бетингга туфлашлари ҳам мумкин...

— Инглнзлар-чи?— Англияда бу ҳақда ўйламай ҳам қўя қол! Негаки

инглизларни алдаб бўпсан, уларнинг ўзлари ҳам ҳар хил найрангларнн кўрсатишга уста... Шуниси қизиқки, улар ҳамма нарсани олдиндан билишади... Билиб қўй, инглиз судьяси пачакилашиб ўтирмайди, оғзингни очиш- га ҳам қўймай, майдондан чиқариб юборади... Демак, Саидбей, футбол алифбоси ана шундай... Мен бу ҳик- матларни, ҳарна қилса ҳам, йигирма йил ўэ танамда- синаб кўрганман, сенга эса йигирма минут ичида бор тажрибамни, демак, товоққа солиб тақдим қилдим. Думғазадан ҳақингни олиш, биродар, бу ҳазилакам гап эмас. Бугун ниманики ўргатган бўлсам, барини эсингда тут. Айтгандай, сен ўқишни дўндирасан-у, лекин бу сенга майдонда югуриш эмас-да...

Навбатдаги дарсда Саид ўзи ёзган дастлабки қоида- ни ўқиди:

«Агар рақиб команда ўйинчиси тўп билан югуриб ке- лаётган бўлса-ю, уни олнш имкони бўлмаса, бундай ўйинчининг думғазасига зарба бериладч, кейнн эса судья ҳам, томошабин ҳам ким кимни урганнни пайқаб қол- маслиги учун урган кшпи йиқилиши лозим Фақат немис- лар бу ҳисобга кирмайди».

— Балли, дўстим, олнмона тарзда ёзибсан. Лекин9-527 129


шуни унутмагинки, биз ўз қоидаларимиэни сир тутамиз! Буни яна юз марта кўчириб ёзсанг ёдлаб одасан... Мен текинга пул олишни истамайман. Энди иккинчи қоидани бнлиб ол: рақиб сенинг дарвоэангга гол кетидан гол кнритмоқда, рақиб сени ҳолдан тойдирди, сен, демак,

нафас ҳам ололмайсан, кучинг тугамоқда,— вассалом!.,* Ундай ҳолда нима қиласан?

— Дам олишга уриниб кўраман...— Сен, биродар, дам олгани қаҳвахонада змассан,

ваҳоланки футбол ўйнамоқдасан. Танаффусда ечина- диган жойда дам оласан. Демак, нима қилишинг ке- рак?

— Иўқ, билмайман?— Унда эсингдан чиқарма: сен бегона команданинг

бирон ўйинчиси олдига югуриб бориб, унинг ёнида йи-'қиласан...

— Биринчи қоидада ҳам шу ҳақда гапирилади.— Унда сен олдин думғазага тепасан, бу ерда бўлса

шунчаки қулайсан-у, то сени пайқаб, эътибор бермагун- ларича ётаверасан. Билдингми? Шундай, демак, ўзингча ўт устида ётиб дам олаверасан. Мен бир марта ётиб олиб, фақат тўп бнлан бошимга туширишганларида ўзимга келдим. Бундай пайтда қанча ётишни ҳар ким ўзича чамалаши керак. Балким, шундай бўлиши мум- кинки, демак, сен бир ярим соатлик икки тайм давомила фақат қнрқ минут ўйнашинг мумкнн. Кучинг тугаётга- иини сезсанг, демак, уялмасдан ётиб дам олавер. Яна- тағин бу қоидани ҳеч кимга айта кўрма-я, акс ҳвлда футбол майдони пляжга ўхшаб қоладн, тушундингми?

— Тушундим.— Келгуси дарсгача юз марта кўчириб, ёдлаб ал.Ҳар дарсдан сўнг Аҳмад чўнтагида пул солинган

конверт топарди: Санд унга бирон тренернинг тушига ҳам кирмаган миқдорда ҳақ тўларди. Машғулотлардан сўнг Аҳмад тўппа-тўғри Севимнинг олдига борарди.

— Яна битта дарс бердим ўша «нусхангга»... Унга ўргатаётган нарсаларимни эшйтсанг кулавериб ичагинг узилади... Бу куракда турмайдиган гапларни ёзибгина қолмай, ёдлаб ҳам олади...

Аммо тезда Аҳмадга Саид худди унннг устидан кула- ётгандек туюлиб дилтанг бўла бошлади. Йигйрманчи дарсдан сўнг эса зерикишдан дод деб юборгиси келди.

— Улдирсанг ҳам ортиқ чидолмайман, Уша «нус- ҳангга» ўн қоидани ёэдирдим, бошқа бирон нарса ўблаб

130


топишга кучим ҳам, иложим ҳам йўқ. Пулини ҳам иста- майман!

— Аҳмад, жонгинам, яна бир оз чида. Ахир сенга пул тўлашяпти-ку! Кулги учун...

— Ким кимнннг устидан кулаётганини билолмай қол- дим! Сенинг ўша «нусханг» менинг устимдан куляпти чоғимда... Ялинмай қўя қол мен адо бўлдим!

— Энди унга футболимиз тарихини ўрганишни топ- шир.

Аҳмадга бу фикр ёқди, машғулотлар давом эта бош- лади.

— Эндн биз, биродар, шонли Ватанимиз футболи та- рихини ўрганишни бошлаб юборишимиз керак...

Саид кутубхонадан чиқмай қўйди. У газета подшип- каларини варақлар, журналларни ўқир, Аҳмад ҳақида шунчалик кўп ва тез-тез ёзилганига ажабланардн...

Бир куни эркаклар машғулотни тугатган пайтларнда залга кириб келган Баррин хоним пол бўр билан чизиб қўйилганини кўрди. Зудлик билан мадам Анжела чақи- рилдн ва у ўзининг тажрнбали кўзи билан дарҳол бу футбол майдони эканлигини аниқлади.

Амма ҳамма нарсадан Рафиқни воқиф қилишни пай- салга солиб ўтирмади. Доктор сўнгги янгиликлардан мамнун бўлди ва Саид бутунлай соғайиб кетиш арафа- сида турганинн айтди.

Саиднинг ўзи ҳам авваллари ҳеч қачон бунчалик бахтиёр бўлмаганди! Эндиликда унинг кундалпк ишла- ри бошидан ошиб ётарди, душанба, пайшанба кунлари ҳузурига профессор Аҳмад келар, бошқа кунлари нав- бати билан доктор Рафиқ ва унинг дўсти профессорни- кига борарди.

Хуллас, бош қашиганн қўли тегмасди.

ТРЕН ЕР ТОМПСОННИНГ МУСИБАТЛАРИ

Охири Аҳмад Девор бу телбалар уйи жонига тск- канинн ва у Саид билан шуғулланишни бас қилажагинн қатъий айтаднган кун ҳам етиб келди.

— Миллион берса ҳам ундан воз кечаман.— Лекин, жопгннам...— Ҳеч қанақа «жонгинам-понгинамни» кераги йўқ!—

Аҳмад қаттиқ турарди.— Бирдан-бир қўлимдан келади- ган иш шуки, ўша «нусханг»ни тренеримиз, инглиз Томпсонга рўпара қилиб қўйишим мумкип. Машғулот-527 131


лярга йормаётганлигимиз учун бу кофир биэга тишини қайраб юрнбди... Майли, Саид билан шуғуллана қол- син. Инглнз бизла узоқ вақт туролмайди, яқннда шарт- нома муддати тугайди...

— Утинаман, жонгинам, ахир Томпсон менинг «нус- хам»ни ростакамига футбол ўйнашга мажбур этиб, адо- ни тамом қплади-ку. Унн роса югуртиради, ^ноилож сакраш, чопншга тўғри келадп, ўзинг бнласанки, унинг жони танаснда лнқнллаб турибди... Тағип тўйгача ўлнб қолмасин, оллоқ шоҳид, унга жуда-жуда раҳмнм ке- лади...

— Тўйни чўзиб ўтиришни ҳечам кераги йўқ. Ойингга ант, тнрноқ орасидан кир қидиришни йиғнштирсин... Уйга гулқогоз ёпнштнриб, жнҳозлаб бўлиши биланоқ ншга кнришинглар... Томпсон бўлса сенинг ўша «нус- ханг»га нима кераклнгннн билиб олади...

Лҳмад ўз сўзпда турди: у инглизга Саид ҳақида гапи- риб берди. Гарчн у пулга муккасидан берилган бўлса- да, бу сафар тўннни тескари кннпб, бой ҳаваскор билан шуғулланишга розн бўлмади. Томпсон фақат профессио- иализмни тан олардн. Ҳеч бўлмагач, Аҳмад ннглизнинг ннсонпарварлигпни орага солиб, Саиднннг аҳволи ёмон- лигини, врачларнинг айтишига караганда уни ҳаётга фақат спорт на бнринчн галда профессионал футбол қайтариши мумкинлигинн тушунтирди.

Ниҳоят Томпсон таслим бўлдн.Саидга эса футбол фанларн профессори бу гаппи

осонгина тушунтпрди: тайёргарликнинг назарнй қисми тамом бўлди, эндп амалиётга ўтиш зйрур, шунинг учун ҳам БТ тренери Томпсон бнлан шартлашиб олганини ва у Саидни ўргатншга рози эканпнп антди. Аҳмаднннг Саидга фақат биргина нлтимосп бор: ннглизга ҳеч қа-чон турк футболииинг сирларини айтмаслиги керак.

Томпсон билан Саид бнр кўрншдаёқ бир-бирларпга ёқиб қолишди. Биринчидан, улар ташқн жиҳатдан худ- ди ота-боладек бир-бирларига ўхшашар, ннглпз Саидга нисбатан сал ғайратлироқ одамдек таассурот қолднрар- ди, холос. Иккинчндан, иккаласи ҳам беоэор, аммо сав- лойи одамлар эдп.

Инглизнинг ягона эҳтироси бўлнб, бу — буюк футбол- чнларнн етиштпришдан нборат эдн. Уз ҳаётнда у футбол уфқида қанчадан-қанча юлдузларни очди. Томпсоннинг юлдуэларп турли мамлакатлар футбол командаларипи беэарди. Томпсоннинг қўлига қанчалик хом материал

132


тушеа. футболчи қанчалик тажрнбасиз бўлса. у билан шунчалик чнн кўнгнлдан шуғулланар ва ҳеч нарсага ярамайдиган ўйинчнни ҳар қандай терма комаидани безай оладиган бирннчн даражали футболчига айлантн- риш унга шунчалик кўп қувонч келтирарди.

Томпсон Туркияга ўзининг жаҳон футболи олди)1аги хизматлари ҳаҳидагн хабар бу мамлакат чегараларига- ча етиб келган, БТ эса номи дунёга тарқалган тренерни қўлга кирнтишни истаб қолган бир пантда ташриф буюрганди. Эҳтимол, Томпсон ҳақида жуда кеч хабар толганликлари ёки материал мутлақо хом бўлмагапи сабаблидир, ҳар ҳолда команда ва трскер тил топиша олмади, инглиз футболчилардап норозн эди, футболчи- лар эса инглиздан. Команда тобора ёмон ўннар, бунипг учун эса, одатдагидек, тренерни айблашарди. Томпсон- нн ншсиз қолиш хавфи чўчитарди, лекин ўз руҳига яқин. одам — Саид билан танншиши унинг келажакка бўл- ган ишончнни мустаҳкамладн ва шунинг учун у машғу- лотларга ёшларга хос ғайрату қизиқиш билан бсрилиб кетди. Саид у билан аввало французчалаб, ксйии айниқ- са Томпсонга хуш ёқадиган инглнз тилида гаплашганла трепср йнгитга чексиэ мойиллик бнлан қаран бош- лади.

Инглизда худдн аввалгидек яратувчанлик иштиёқи пайдо бўлди. У ҳар қандай материалдан яхши футболчи яратнш мумкинлигнга, хом ашё қанчалик қайншаднган бўлса ўйлаган шаклнн ясаш шупчалик осон бўлишига қатъий ншонгап Томпсон ўзига сқиб қолган шогирдига астойдил ёпишиб олди. Аммо-лекин машқ қилиш систе- масида бачкана ва талабчан бўлиб, бошида Саиднипг бундай қийинчилнкларга чидашига шубҳаландн. Бироқ Саид ҳар нарсага танёрлигига ишонтирар, фақат тезроқ футболчн бўлсам бас, дердп. У Томпсонни доктор Рафнқ ва професеор билан таништнрди. Улар энди учовлашнб ўз беморлари учун илмин жиҳатдап асосланган машқ қилиш программасинн тузишди. Сапд эса бахтиёр эдн. Ниҳоят орзуси ушалмоқда.

Тренер раҳбарлиги остида у арқоидаи сакрар, гим- настика бнлан шуғулланар, тош кў^рар, югурардн.

Дастлабки пантларда Саид машқлардан сўнг шунча- лик чарчардики. на қўлини, на оёғини қнмнрлатишга мажолн старди. Баъзнда унинг хаёлига ўэ ниятндан қай- тишдек номардона фикрлар ҳам келар, лекин шу заҳо- тиёқ Севимни эслар ва қўрқоқлик ўз жойнни кучли

133


қатъийликка бўшатиб берарди: қандай бўлмасин ҳар қаиДай снновга бардош бериши керак!

Гипноз сеанслари пайтида доктор Рафиқнинг ҳами- шагидек Саидга сўзсиз буюк футболчи бўлиб стишиши- ни уқдираётганини унутмаслик керак. Айтмоқчи, бунга докторнинг ўзи ҳам унчалик ишонмасди. Унинг учун муҳими Саидни даволаш эди, даволашга эса муҳаббат ҳам, футболга қизиқиш ҳам ёрдам бераверсин — психо- терапия маҳорати ҳам шунда эмасми, ахир?

Одатдаги машқ кунларидан бири эди. Иноқлашиб олишга улгурган Томпсон ва унинг шогирди Маллазода- лар уйига туташиб кетган богда шуғулланишарди. Ха- роба боғнинг айниқса аллақачонлардан бери одам оёғи тегмаган девор'ёқасини бута ва бурган босиб кетганди. Бошида Саид уй олдидаги кичкина ўтлоқда кун сайин масофани узайтириб югурарди. Уша куни, ниҳоят ўтлоқ кнчиклик қилиб қолгач, мистер Томпсон боғ девори бўйлаб югурнш кераклнгинн айтди.

Саид чаққонлик билан олға ташланиб, теэликни оши- ра бориб, ўн беш метрча чопгач, худди ер ёрилиб остига кнриб кетгандек, тўсатдан ғойнб бўлди!

Мистер Томпсон ўтлоқда у ёқдан-бу ёққа юрганча сабр билан кутди, кейин эса тоқатснзлана бошлади — чунки шунча вақт ичида бутун боғни ҳатто бир-бир қа- дам босиб айланиб чиқиш мумкин эди. Тренер Сандни чақирди, ннҳоят сабри тугаб ўзн ҳам ўша нўл бўйлаб чопиб кетди. Аммо қалин бутазор унинг нўлини тўсдн. Шунда мистер Томпсон Саидни яна бир марта чақирнб, уйга қайтди, у ерда тренерни мадам Анжела қаршн олди.

— Снз Саидбеипи кўрмадингизми?— сўради ундан ипглиз.

— Ахиг у снз билан бийға эмасмиди? Мен ҳозиғгина унн боғда сакғаётганини кўғгандим.

Деразадан Баррин хоннм кўринди.— Нима бўлди?— Томпсон афанди гўёки биэнинг Саид йўқолди де-

моқда.Тренер турк сўзларнни ннглнз сўзлари билан қориш-

тириб Саиднинг боғ девори бўйлаб югургани ва нўқол- ганини тушунтириб берди. Амма ҳазилакамига ҳаяжон- ланмади.

Қидирув бошланди. Аввал уйдаги барча хоналарни тинтишди, чордоққа* кўтарилишди, ертўлага тушншди.

134


Сўнгра боққа чиқиб: «Са-и-ид1»— деб қичқира бош- лашди.

Ҳеч ким жавоб бермасди.— Эқтимол у девоғдан сакғаб ўткандиғ?— Нималар деяпсиз, мадам Анжела, ахнр девори-

миздан сакраш мумкинми?— Шундай дея Баррин хоннм қўлларини қнсирлатиб, худди олдида жиянининг жаса- ди ётгандек ҳўнграб йиғлай бошлади.

Мистер Томпсон ғўлдираб сўкинган ҳолда боғнн айланар ва Саидни чақирарди. Қаёқдан ҳам Саидни •қачонлардан бери ҳеч ким яқин йўламайдиган ерда чо- пишга мажбур қилди-я! «Қаёққа гумдон бўлди бу йи- гит? Ахир ер ёрилиб, остига кириб кетмагандир-ку, та- ғин менинг кўз ўнгимда-я?» Инглиз Саиднинг ўлимига ишонмасди,— у ғоятда ҳушёрлик билан фикр юритншга ўрганганди,— уни фақат ўзининг омадн юришмаганлнгн раижитарди: БТ билан тузилган шартнома тугаёзганди, бадавлат мижози эса қаёққадир қочиб кетди ва уму- маи — у бошлаган ишини ярим йўлда ташлаб кетишнн ёқтирмасди.

Мадам Анжела Саиднн уйдан қидиришни давом эт- тирарди. Амма бу орада юз-кўзинн тимдалаганча мар- сия айта бошлади:

— Бу аблаҳ қиэ боламиэни ақл-ҳушидан жудо қил- ди! У куявериб чарчади, боши оғган, оёғи тортган томон- га урган ўзини. Оҳ, лаънати қиэ, худо жаэонгни бергур1 Оҳ, яшшамагур Аҳмад! Оҳ, дўэахи кофир! Эҳ, худойим. худойим-эй, ахир баобрў оиладан чнққан одобли бола кун бўйн чопиб ва сакраб юраднмн?.. Вой-вой!

Юз берган бахтсиэликдан барча Маллазодаларни хэ- бардор қилиш учун Баррин хоним телефон томон жўна- ди. У биринчи бўлиб телефон қилган киши, албатта, кек- са Абдушукурбей бўлди, у Саид йўқолгапини тушунди-ю. лекин қайси Саид экянлнпши тушунолмади.

— Ким йўқолди?!— қичқирди у трубкага.— Саид... Узимизнинг Саид йўқолди...Қейинги йиллардаги иоқеалар чолнинг хотирасида

ту|5маса ҳам ёшлик пайтларидаги ҳамма нарсани яхши эсларди. *

— Саид пошо йўқолди? Садраъэам' Саид пошо йў- қолди, энди ҳолнмиз не кечади?

1 С а д р а ь э а м — Усмоили империясишшг буюк иаэири упвонк.

135


— Қанақа Садраъэам? Уэимизни Саид йўқолди!..Трубкани Абдушукурбейнинг набираси, йигирма

ганар Ойфир олди.— Бобонгга қеч нарсани тушунтиролмаяпман... Ун-

га ўзимизнинг Саид ҳақида гапирсам, у бўлса Садраъ- зам Саид пошодан келади...

— Чунки бобом хотираларини ёзяпти, ҳозир худди ўша Садраъзамга келиб қолганди...

— Абдишукурбей хотираларини ёзяптнми?— ҳайрон бўлли Баррнн хоним.

— Ҳа, журнал учун. Қандай чиқишнн билмайман-у, фақат кейинги кунларда ҳамма нарсани чалкаштириб юборяпти. ё э д и , ёэди-да, кейин бирдан: «Республикага мен асос солганман», деб қолди. «Ахир, бобо,— деднм унга,— сиз у пайтда Лондонда эдннгиэ-ку». Бунга жа- вобан у: «Олдин республикани тузганман-у, кенин қўрқ- қанимдан Лондонга қочнб кетганман», деди. Мен жур- нал эгасига телефон қилиб, шундай гаплар бўляпти де- сам, у бўлса кулди: «Жуда соз, тарихнн қанчалик кўп чалкаштиришса шунчалик қизиқарли бўлади».

— Қнзим, мен шунинг учун телефон қиляпманки. Саидимиэ...

— Акам Саидми?— Ҳа, Саид йўқолди... Тўсатдан йўқолдп-қўйди!— Кап-катталар ҳам йўқоладими?— Ахир, мана, йўқолди-ку, демак, мумкин экан-да.

Бобонг билан маслаҳатлашмоқчи бўлувдим, лекнн беҳу- далигинн кўриб турибмап.

Баррин хоним ҳамма қариндошларга телефон қилди. Саиднинг йўқолиши улар, бекорчилик ва эерикншдан толиққанлар учун дарҳақиқат қувончли воқеа бўлди. Улар ниҳоятда катта қизнқиш кўрсатишиб, Шафранзо- далар уйида тўпланишни пайсалга солиб ўтиришмадн. Қариндошларининг хилма-хил саволларига Баррнн хо- мим, мадам Анжела на мистер Томпсон Саиднинг нега боғда чопиб юрганини ҳечам тушунтириб беришол- масди.

— Уни биров қуваётганмиди?— сўрадп бирн.— Худойим, худойим-э, катта кишиларга умуман чо-

ппшпи ҳожатн йўқ,— таъкидлади бошқаси.— Футбол ўйнашни ўрганиш учун Саидимиз Томпсон

афанди раҳбарлигида машқ қнла бошлагандн,— деди Баррин хоним.

— Ҳа, тушунарли, бадамтарбня...136


— Камина цуллнгнз ҳам ёшлигида швед системасига асосан гимькиетика билан шуғулланганди.

— Сизнинг ёшлик пайтингизда ҳали гимнастнка одат бўлмаганди.

— Хўп, яхши, Томпсон афанди назорати остида боғ- да машц цилаётганда Саидга кима қилди ўзи?

Шошмасдан, батафсил гапиришни ёцтирган Баррим хоним бемалол жойлашиб олди ва эҳтимолдан холи ян- гидан-янгн тафсилотларнн цўшиб-чатиб, чунки бу унинг ҳавойи гаплари эди, воцеани бир бошдан гапира бош- лади," — Демак, хоним-афанди, бизнипс Саидимизни ўгнр-лашибди!— хулоса цилди Қисмат афанди.

— Кироқ ким бундай ншлар билан шугулланиши мумкин?

— Кимлигини билмайман-у, лекии бунацалар кўп- лиги аниц.-

— Ахир Саид қиз эмаски, уни ўгирлашса.— Бизнинг Саидимиз ҳар қандай қиздан ҳам чи-

ройли.— Ҳозир пул тўлатиш мацсадида ўғирлаш одат бў-

либ қолган.— Иўқ, бу инсу жинсларнинг ишн,— мурожаат қил-

дм иримчн Шакар хоним — Саидимизнинг нега доим ўзи билан ўэи гаплашиб юрганини энди тушундим: ўшалар билан гаплашаркан-да! Ушалар уни чақириб олишгап...

Эс-ҳуши бутунроқлардан қайсидир бирн Саиднипг нўколганини полицняга хабар цилишни таклиф этли. Кескин баҳс бошланди: Маллазодалар оиласида поли- ция билан алоца цилишни ёцтиришмасди, негаки унинг кетидан дарҳол мухбирлар келиб, ўз газеталари саҳифа- ларида қадимий авлоднннг покиза номинн булғаб, чал- пиб юришади. .

Бари бир полицияга телефон қилишдй, лскин упдан олдин уйга Севим етиб келди ва нақ остонадан ўтмас- даноқ сочларини юлнб, кўкрагига муштлаб, бутун гузар- га фарёд сола бошлади. Келинни ғамн'шунчалик табиий эдики, уни ҳеч қачон ёқтирмаган Маллазодалар юпатиш- га ташландилар.

— Кимларга ташлаб кетдинг мени, ўзинг билан ола кетсанг бўлмасмиди!— қичқирардн Севим.

Бундай кучли севгндан ҳайратда қолган Маллаэола- лар ҳам келинга қўшилиб бўзлай бошладилар.

«Севги деганн мана бунлай бўптн! Худди Лайли ва137


Мажнундек! Ромео ва Жулъетта! Севнм ва Саид!..»— шивирлашарди чоллар ярнм яланғоч Севимни қияиқнш билан кузатиб (шошилганидан бечора кўйлагини кийиш- нн ҳам унутганди).

Мадам Анжеланинг кулфатда ҳолган келин кифти- га (Маллазодалар авлодининг эркаклар қисмининг ди- линй ранжитиб) чойшаб ташлашига тўғри келди. Севнм- нинг нолаларида бева хотиннинг мурда тепасидаги йиғи оҳанги эшитиларди, у Зубайда хонимни қулоғига пичир- лаб, Саид нариги дунёга кетишдан олдин уни иккиқат қилиб қолдиришга шошилганини айтишга улгурганди. Бу янгилик унга бўлган раҳм-шафқатнинг янада куча- йишнга сабаб бўлди.

— Эҳ, бечора, шунчалик ёш бўлишига қарамай бо- ласи билан бева қолса-я!..

Ксчга яқин Маллазодалар уйига полиция вакилларн келишди: бири граждан кинимнда, уч нафарп эса фор- мада. Гувоҳлар сўроқ қилгандан сўнг ҳаммалари ҳоди- са содир бўлган жонга жўнашди. Мистер Томпсон турк тнлинн бузиб, Саид йўқолишига қадар юз берган воқеа- ларнннг барча тафсилотларинн тушунтириб бера бош- ладп.

— Мен бу ер тургап, Саидбей у ёқ чопган... Ва бир- дан мен кўрган, у йўқолган!..

Тренер эрталаб Саид югурган йўналишда чопиб кетди. Елкаси буталар орасида бирроп кўринди-ю, шу опдаёқ ҳамманинг кўз ўнгида, тўсатдан ғойиб бўлдн.

— Оҳ!— деб юборншди ҳоэир бўлганлар ва олға қа- дам ташлаб, яна тек қотиб қолишди.

— Мистер Томпсон,— қнчқнрди кимднр, аммо жавоб бўлмади. Миршаб тўппончасини ғилофидан чиқариб, гоииб бўлган инглиз изидан дадил олға юрди. У чангал- зорга яқннлашцб, -атрофга қаради ва буталар орасидан ўта бошлади. Бир, икки қадам ташлагандан сўнг мир- шаб ҳам тўсатдан кўздан йўқолди.

Тўплаиганлар яна ҳамжиҳатлик бнлан оҳ тортишди ва буталар томон ташланншди. Тор йўлак тўппа-тўғри худди ёввойи ҳайвоилар учун қўйилган тузоққа ўхша- ган, Саид, мистер Томпсон ва қўлида тўппонча ушлаган миршаб учовлари қулаган ташландиқ эски қудуққа олиб борарди.

Ҳатто Баррин хоним амма ҳам қудуқни эсдан чиқа- риб юборганди, Сакд бўлса бу тўғрида умуман эшитма- ганди. Қудуқ аллақачонлар қуриб қолган тагини мох

138


босиб кетган, бутазор ва ўтлар эса уни кишплар кўзн- дан пана қилиб турарди.

Одти метрлик баландликдан қулаб тушган Саид бо- ши билан тошга урилиб, ҳушини йўқотганди, шу туфайг- ли у чақиришганини эшитмаган эди. Қудуққа Томпсоп қулаб тушганда Саид. худди уйқудан тургандек ўзига келди ва ҳатто одатдагидек-қичқира бошлади: «Го-о-ол!»— бнроқ тренернинг бутснси' бошига теккач бечора яна ҳушидан кетди. Уларнннг орасига учинчи киши ке- либ қўшилганда Саид чакагига теккан тўппонча сопидан ҳам насибасини олди.

йиқилиб тушганларни қутқариш учун ўт ўчириш ко- мандаси чақирилди-ю, лекин у вақт ярим кечадан оғган- да етиб келди. Кучли прожекторлар ёруғида қудуққа ларвон туширнлди, аввало ундан мистер Томпсон билан миршаб кўтарилишди, кейин эса ўт ўчирувчилар қўл- ларида ҳушсиз Саидни кўтариб чиқишди.

Амма теэликда доктор Рафнққа телефон қоқиб, дар- ҳол етиб келнб, ҳушидан кетнб ётган жиянини кўришни илтимос қнлди.

Саид ҳушига келгач, атрофини қуршаган одамларга ажабланиб қаради-ю, лекин ўзига ннма бўлганпни ҳам, қаерда эканини ҳам тушунолмади. Фақат Рафнқни кў- рнб, одати бўйича деди:

— Бекорга овора бўляпсан, мени гипноз билан ухла- тиб бўлмайди!..

Доктор жафо чекканни текшириб кўриб, унн мутлақо соғлом деб толди ва ҳатто Баррин хоним аммага Сапд бошидан кечирган шикастланиш унипг марказий нерв системасига мўъжизали таъсир кўрсатиши мумкин деди.

Ҳақиқатан ҳам Саид ўзига келгач, бирдан анча ту- зук кўраётганини сезди, бинобарин, атрофда бўлаётган нарсаларни ҳам яхшироқ тушуна бошладн. Саидда ўз- гаришлар бири кетндан бири юз бера бошлади.

Агар олдин у Америкага бориш ҳақида эшнтншни ҳам истамаган бўлса, энди қувонч билан роэи бўлди. Севим ва онаси тўйни истаган кунга белгилашнн айтга.н- ларида у устомонлик билан, ўйлаб кўраман, дсб ваъда бериб қутулди. Айниқса уни қайлиғи шоширар, бундай қилишга аҳволн оғирлнгн мажбур этаётганини тушун- тирарДи. «Болада ҳеч қандай гуноҳ йўқ», таъкидларди

1 Б у т с и — футбол ботинкаси.

139


у. Унннг аллақачонлар навбатдаги пластик операциядан чнққани Санднинг тушига ҳам кирмаганди; бироқ энди унда кимнингдир боласига ота бўлиш истаги йўқ эди. Унинг бошида яккаю ёлғиз фикр тикандек қадалиб ту- рарди: футболчи бўлиш керак, вассалом. Қачонлардир бу орзу ушалмайдигандек, эришиб бўлмайдиган нар- сани қўмсашдек туюлар эди, Рафиқ, профессор ва Томп- сон унга ишонч билдиришган, кўнглида ўзига ишонч туғдиришган экан, тўнни кечнктирса ҳам бўлаверади.

Томпсон энди уни БТ ўтказадиган машқларга олар, ҳатто баъзнда комапданинг иккннчи составига қўшар- дн. Албатта, унинг орнқ гавдаси футболчиларда бирмуи- ча ғалати таассурот қолдирарди, лекин спортчилар Дундар Маҳмаданабейнинг клуб учун каттагина пул ун- дириш дарднда бу янги йигитга мурупват кўрсатаётга- нини билиб, унга худди ўзлари қатори ўйинчидек муо- мала қнла бошлашди...

Саид Мушакбозларннкига эндн деярли бормасди, чункн ссвгпга вақт қолмасдн: машқлар врачлар па да- волашлар бутун кунни эгалларди. Жиянининг қандай қилиб юзлари тўлншаётганнни, тошн оғирлашаётгани па таиасн бақувват тортаётганннн кўрган амма севинарди.

Севим унга деярли ҳар куни снм қоқар, лекин доимо бир хилда жавоб оларди;

— Сандбсй машқ қилгани кетган...— Сандбей трснерпнинг олдига кетган...— Саид бугун ўннанди...— Томпсон афанди пкковлари клубга кетишган...— Бугун муҳим машғулоти бор... .

ИСПАНКА ОЙСАЛ. АМЕРИКАГА ЖУНАШ

Санд нпма қплишинн билмасди: Мушакбозлар бнлан Аҳмад Девор тўйнн тезлатишга шошилтиришар, доктор Рафиқ бнлан профсссор эса тезликда Америкага жўнаш- ни талаб қилишзрди. Гарчи танншганларига бир йил- дан ошган бўлса-да, Севим ҳамишагидек қайлиғини ўзннинг ҳомиладор эканига ишонтирарди. Албатта, ўзи- ни қўлга олнб, жмддий гаплашнш кези келганди. Лекин V эътиборлм уруғ удумлари асосида тарбияланган кнши сифатида: «Бола меннкн эмаелигини биламан», ёки: Упншишдан бола туғилмаслнгннн ҳатто мактаб болалар ҳам биладн», дея олмасди.

Сандга бу гапларни айтиш тўғри келмади. Севим уМО


пгзиня очмасданоқ тушуниб олди ва ўзнни худди алдан- ган жувондек тутиб фарёд кўтарди, ҳушидан кетди ва ўрнидан туриб сочларини юлди. Ана шундан кейингнна ўзини йўқотиб қўйган Саид унинг оёқларига йиқилиб бундай деди:

— Севгилим, мен сизга фақат юрагингизда мустаҳ- кам ўрнашиб олганимдан, қалбингизни эабт этганимдаа сўнггина уйланишим мумкин...

Тутқаноғи тутиб турган Севим бирдан тинчланиб, унга ўйчан боқди. Оғзидан чиқнб кетган иқрордан сўнг ҳали ўзига келолмаган Саид ажабланардп: иақотки ушунчалик ўзгарган бўлса, негаки бир ҳафта бурун у бунга журъат этолмаган бўларди.

Севим унинг бошини силаб, хотмржам сўради:— Америкага кетяпсанми?Кетмоқчи бўлаётганини у кимдан эшитган бўлнши

мумкин? Чунки бу ҳақда фақат Рафиқ ва профессор би- лишарди. Ў худди шўхлик қилиб қўйган ўқувчидек қи* зарди.

— Ким айтди сенга?— Демак, бу рост экан.У юбкаси этаги билан кўзёшларини артди... Шунда

Саиднннг кўзи тиннб, боши айланди. .— Буни врачлар талаб қилишялти,— деди у дудуқ*

ланиб.—■ Нима учун мен буни бошқалардан билншим ке-

рак? Сен мени шуичалар хафа қилдингкп, Саид, лоақал бир оғнэ айтмабсан-а... Демак, бир ўзннг, менснз кетар- кансан-да?— Қанчалар таъсирчан жаранглади-я унинг овози!

Саид жим турардн.— Амернкага бормайсан!— қатъий дедн Севим.—

Бир ўзинг бормайсан!.. Яқинда БТ Бухарестда румин- лар бнлан ўйнайди.— Энди унинг овозида ёлворнш оҳан- ги сезнларди.— Унгача тўйнмиз ўтади ва у ёққа блрга борамиэ. У ердан Швейцарияга, сўнгра Италияга. Бу биэнинг тўй сафаримиз бўладн. Сен розимисан?— Шун- дай деб юзидан ўпиб олиб, уни охирги жасоратидан ҳам маҳрум қилди.

Саид ғужанак бўлиб, бошини эгди. Унинг Лим тури- шини Севим розилик аломати деб ҳисоблаб, севинчдан сакраб турди-да, музикани қўйиб, хонада гир айлана бошлади.

Саид унга тикнларкан, афтидан, бнринчн марта қар 'М1


шисидаги одамнинг ким эканлигини тушунмоқчи бўлаёт- ганди. Қандай қилнб Севим бир неча минут ичида қан- дай қилиб у билан ҳам мулойим, ҳам жиддий гаплашиб, ҳам йиғлаб, ҳам кула оларкан-а? Наҳотки бу нарсалар- ни мактабда ўргатишса? Гарчи Саид унинг иккиюзла- мачилигига ишонч ҳосил қилган бўлса-да, унинг ниго- ҳига дош бера олмаслиги ёки бўсасидан сўнг ўзипи тутиб қолишга кучн етишмаслигини тушунар ва модомн- ки у буюрса ҳатто ўзнни гирдобга ташлашга тайёр эка- нини ҳам биларди...

Саид дўстп РафнқНинг ҳузурига келиб, унга қаллиғи билан ораларида бўлиб ўтган суҳбат, кслинга нисбатаи кўнглида уйғонган қарама-қаршн ҳнс-ҳаяжонлари ҳақи- да батафснл гапириб берди.

— Бориш-бормасликни сен ўзинг ҳал қнлишинг ке- рак.— Доктор Саид билан ҳеч қачон кескнн гаплашма- ган эди.— Фақат бир нарсани тушунишга ҳаракат қнл: агар Севпм кўэёшларини юбкасн этагн билан Аҳмад ски бошқа бирор эркакнинг олдида артгапда, менга ишо- навер, улар қизга қандай муомала қилишни билишар- ди... Хўш, сен-чи? Сен бўлсапг уни деб ўзингни гирдобга ташламоқчисан...

Саид, худди кўзёшларн. қуйнлиб келаётгандек, қо- воғини солиб, кўзларнни пирпиратди.

— Шунинг учун ҳам мен сенга боришни маслаҳат қиляпман,— сўзини давом эттирди Рафнқ.— У ерда ме- нинг дўстларим. ажойиб врачлар бор... Тағин ўзннг бн- ласан.. *

Шунда Саид қатъий дедн:— Бораман!!!— Ва ўзининг қатънйлигнга ўзи ҳай-

рон қолди.Рафнқ Саиддан у ҳали ҳам Темпсон билан машқ

қилаётган ёки қилмаётганинн суриштирдн. Ҳа, инглиз уни қора терга ботгунча югуртиришни давом эттираёт- ган, гоҳо-гоҳо майдонга ҳам чиқараётган экан. Кўэои- накда ўйяаганлиги учун футболчилар уни масхара қи- лишармиш. Унга эса футбол кун сайнн тобора ёкиб бораётганмиш.

Бир нсча кундан кейин Саид Рафиқникига ғоятда ҳаяжонланган ҳолда югуриб кириб келди ва нақ бўса- ғаданоқ:

— Мен кўряпман! Кў-ў-р-яп-ман!..— дея қичқнрди.Рафиқ ҳаяжонланган дўстигз қараб жнлмайнб ту-

рарди.142


Саид машқ ўйин пайтидя дарвоэа олдида ур-сур бў- либ қолганини, шу пайт кўзойнагини йўқотганини айтиб берди. Дастлабки лаҳэада у қўрққанидан кўэларини чирт юмиб олибди, уларни очганида эса ҳамма нарсани зкуда яхши кўраётганига ишонч ҳоснл қилибди...

— Бу мўъжиза! Мўъжиза!..— такрорлади у.— Асосий мўъжиэа аввал,— хотиржам жавоб бер-

ди Рафиқ,— сен қудуққа йиқилиб тушганингда юэ бер- ганди...

— Энди кўэойнак тақмайманми?! *■— Уйлашимча, тақмайсан... Фақат қуёшдан сақла-

ниш учун қора кўзойнак тақасан, холос!..Энди Саид тренер билан худди телбалардек бетиним

машқ ўтказар, Мушакбозларникига эса мутлақо бормай қўйганди. Севим телефон қоқнб безор қилишини қўй- масди, лекин унга ҳар сафар, Саидбсй машқ қилишга кетган, деб жавоб беришарди... Бир куни эрталаб Мал- лазодалар уйига шахсан ўзи кнриб келди, бироқ эшик- ни очган мадам Анжела ёш хўжайиннинг аллақачон ста- дионга кетганинн айтди.

ДМС билан учрашиш куни яқннлашиб қолгандн, асо- " сий «устун»лар — БТнинг етакчи ўйинчилари эса ё уму- ман машқ қилишга келмас, ёки майдонга чиқиб кўп ҳам жон койитмас, бир гап билан айтганда, худди уйқу бос- ган пяшшадек судралиб юрншарди. Бечора Томпсон кимга шикоят қилмаснн. ҳеч ким уни тинглашни нста- мас — ҳамма бир овоздан таъкидларди: «Командада-Аҳмад Девор бор экан биэ ҳеч кимдан қўрқмаймнз!»

— Қанақа команда майдонда яхши машқ қилмасдан ютган!— ўэ сўэида қаттиқ турарди тажрибали тре- нср.

— Ҳаммасн жойнда бўлади,— жавоб беришардн ун- га ва БТнииг ўтмишдаги ютуқларини мисол тариқасида келтиришарди. •

— Ҳар бир халқнинг ўз характери бор,— уқднришар- ди унга.— Сен ажнабий, ҳатто инглиз бўлсанг ҳам, бнз туркларни тушуниб бўпсан. Бизда шундай дейишади: сувли кўрмай этик ечма, тушундингмн?

Шилқим Томпсон бўлса ўэ гапидан қайтмасди:— Ахир, бунақасига қандан ўйнаган улар? Меники

ҳеч тушунолмаган.— Тушунншнннг нима кераги бор,— тннчлантири-

143


шарди уни,— ўйин яхши ўтади, гол ҳам бўлади, оллоқ- нинг марҳамати беқиёс!

— Унда мен сизлардан нега пул олган?— ё оллоҳ, ё худо!— чидаб туролмади Маҳмадана-

бей.— Одамни жинни ҳилиб қўйишинг ҳеч гап эмас-да!.. ё к и сен туркчага бутунлай тушунмайсанми?

— Тушунади, лекин ёмон.Машҳур Томпсонга эса асло командани машқ қил-

диргани учун эмас, балки рақиб командаларга руҳнй таъсир кўрсатиши учун ҳақ тўлашарди — мана, биз чст элдан тренер олиб келганмиз, бизлар бнлан беллашиб бўпсизлар, деган маънода.

Ана шундай гаплардан кейин инглиз ҳамма нарсага қўл силтаб, ёлғиз Саид билан шугуллана бошлади ва барча умидларини унга бағишлади. У энди Саиднинг кўзойнаксиз ўйнашидан, мускуллари тўлишиб бораёт- ганидан севинар, ҳаммадан кўпроқ тренерга шогнрди- нннг одоби, спорт режимига қаттнқ риоя қилиши ёқарди. Сандга у худди ҳайкалтарош ўз маҳсулига қараган кўз билан қарарди.

Кўпдан кутилган кун ҳам етиб келди. Деярли Санд- дан ажралмайдиган Эрол Арқонбей стадионга бирга бо- ришни таклиф қилди. Эрол Саиднн кўкиштоб-қора соч- лари, қорача туси ва худдн эайтундек қора кўэлари сабабли одамлар «испанка» деб атайднган Ойсал исмли жувон билан таништиришни жуда ҳам истарди. Жувон ДМС клубининг садоқатлп ва вафодор мухлиси эди.

Айтмоқчи, Дундар Маҳмаданабен билан ораси узн- лнб қолган Эрол Арқонбей ҳам эндилнкда шу командага пшқибоэлик қила бошлаганди. Аммо бу унинг аввалги- дек энг объектив ва одил шарҳловчи бўлиб қолишига

‘халал бермасди.Севнм ва Ойсал худди иккн рақобат қилувчи фнрма-

лар кабп азалий рақиблар эдилар. Тўғри, ўзининг сар- гузаштларига қараганда Севим Ойсалдан устун турар, бироқ унинг ҳам катта бир устун жнҳати бор-у, эрга теккан, демак, озод ва мустақил эди. Ойсалнинг анча ёшга бориб қолган эри унга бундан бир неча йил бурун уйланган ва кўпчилик орасида ёш хотини ули нозу ка- рашма билан «эргннам» деса чексиз бахтиёр бў- ларди.

Маълумки, ҳар бнр тадқиқотчи ўз илмин ишмла пн- СОШ1ЯТ учун бирон-бнр янгилпк очишга ҳаракат қилади,

144


Аммо баъзи бир кишиларнинг фикрича, гўёки бундай ҳаракатлар, дейлик, адабнёт соҳасида авваламбор тад- ҳиқотчида ўзини кўкларга кўтариш истаги борлнгининг аломати эмиш, Ойсал тадқиқотчилнкка мойнл жувоп эдн: у футбол бобида янги-янги талантларни, футбол юлдузларини топарди, бунн нима учун ҳнлганлиги ҳа- ҳида бош қотириб, фол очнб ўтирмаймиз! Нима бўлга- нида ҳам у фақат юлдузларга илакишиб юрадиган Се- вимнинг мутлақо аксн эдн.

Ойсал бир неча бор эндигииа ўйнай бошлаган ўйин* чилар орасидан ажойиб истеъдодли футболчиларни жуда аниқ ажрата олишга муяссар бўлгаиди. Агар Ой- сал машинасида навбатдаги бирон-бир ннгнтчани ёнига ўтқазиб олиб кетса, орадан икки йил ҳам ўтмай футбол уфқида янги юлдуз порлай бошлашинп ҳамма биларди. Футбол раҳбарларидан ҳеч қайсиси ёш ўйинчнга ундан кўра яхшироқ ва бехато баҳо беролмасдн. Шунинг учун ҳам дарҳол Ойсал васинлигидаги ҳар бир йнгитча кети- дан тушишэрдп. Продюсер барча мамлакатлардаи кино юлдузларини излаган каби, Онсал ҳам футбол юлдуз- ларнни харпбазор ва хнлват жойларда латта тўпларини қувалаб юрган ўсмирлар орасидан қидирарди. Ғўла Кўл билан Усмон Қалампнрни ҳам Онсал топгандп. Қайси футболчннинг баҳоси қанчалигиии ^ҳам ҳеч ким Онсалдан яхши белгилай олмасди, бу айнпқса ўйинчи- ларнинг бир клубдан иккинчисига ўтишнда жуда зарур эди. Мабодо у ўйинчи ҳақида, сарнқ чақага арзимайди, деса бас эди, унн осонгнна унутншарди.

Ойсал Саидни кўпдан берн, уни Севнм кўз остнга олгап пайтданоқ пайқагапдию, аммо олнсдан туриб ку- затнб юргянди. Ойсал Севимнинг унга тегмоқчи экан- лигидан хабардор эдн, Арқондан ўзиии бу ёш йигит би- лан таништиришни нлтимос қиларкан, унннг мақсади фақат битта — рақибаснпи боплаб тузлаш эди. Ойсал ҳали Саидлан яхшн ўйинчн чнқпшига амин эмасди, бн- роқ у эҳтиёткорлик билан бу ннгитнинг келажаги пор- лок эканлигиғи ишора қилиб қўйди. Унинг учун энг асо- сип нарса — қандай қнлнб бўлмасин инглизнн ўэларига ўтказиб олишни истаган ДМС клуби раҳбарларийинг масъул топшириғини бажарнш эди.

Эрол Саидга Ойсал ҳақида стадионга кетаётиб ма- шинадаёқ гапириб бера бошлади.

— Эҳ оқсоқол, у шундай хотинкн, асти қўяверасан! У кслажакни шундоққина кўриб туради! Бир кўришда-10-527 145


ёқ янги туғилган чақалоқнинг ўз футболчилик фаолия- тида қанча тўп киритишигача антиб бера олади. Барча машҳур футболчилар, оқсоқол, унинг қўлидан ўтган. Ҳатто энг тажрибалн тренер хам упинг олдида ип эшол- майди. Агар оллонинг инояти билан у бугун стадионда бўлса сиэларнн албатта таништириб қўяман

Бу гал у ДМ С ишқибозлари билан биргаликда три- бунада эмас, балки фахрли меҳмонлар ложаеида ўти- рарди. Арқоннн .кўриб у узоқдан қўл силкиди. Эрол Саидни унпнг ёнига бошлаб келди.

— Снзларни таништиришга рухсат этсанг: Саид Маллазода... Ойсал хоним...

Ойсал Саидга ўзининг ёнидаги бўш жойни кўрсатди.— Мен сизни бир неча бор машқ пайтида кўрган-

дим,— деди,— зарбангиз тузук, кейин қулай фурсат ва жойни танларкансиз.

Саид қиэардн.Уйин ҳалн бошланмаган, стадион бўлса худди бузил-

ган ари уясидек гувплларди. Об-ҳаво ноқулай келган- лиги туфайли чст элдаи таклиф қилинган судья келол- мади. Қийннлпк бнлан халқаро тоифадаги бнр турк судьясинп кўндпришди. Аҳмад бнринчи марта ана шун- дай муҳп.м ўйннда қатнашарди. Шаҳар худлн чўли-бнё- бонга айлангандек туюларди. Чункн ҳамма стаднонда эди. •

Биринчи мннутдаёқ Аҳмад Усмонин чалнб юборди ва у ўн метрча нарига юмалаб сурилнб бордн.

— Бунақа нарсаларга аҳамият берман қўявер, оқсо- қол,— секннгина деди энг однл шарҳловчи Эрол Арқон- бгй,— масала ҳал...

— Қанақаснга?— тушунмади Саид.— Шунақасига, оқсоқол. Ишончли манбаълардан ол-

ган маълумтларпмизга кўра «Бурқираганлар» бугўн Аҳмад дастндан андак терлашади... Терлашларн керак... Шундай бўлншинн хоҳлаяпти бу муттаҳам Маҳмадана- бсн.— Саиднннг ҳеч нарсанн тушунмаётганнни кўриб сўэини давом эттнрди:— Пул. оқсоқол, ҳаммасига пул сабаб!.. Амннманкн, бнзнинг Аҳмадга пора беришган...— ва Саиднинг нақ қулоғига эмгашнб шивнрладн:— Бун- дан ташқари, оқсоқол бу фақат иккаламиз ўртамизда . қолсин-у, албатта, ДМС ҳужумчиларнга кучлм дори бе- ришган. Ҳаддан ташқарн кўп мнқдорда дейишяпти, бун- дай улуипш нчгам тўқсон яшар чол ҳам тўпни шундай тепармншки, ҳеч қанақангл Замонра ёкн ҳатто Яшии-

146


нинг^ўзи ҳам ларвозяни қутқара олмасмиш... Тушун- дингми? •

Ойсал Саидга энгашди.— Уйин қиэиҳарди бўладиганга ўхшайди.— Кейин

маънодор қилиб қўшиб қўйди:— Сиз, албатта, «Бурқи- раганлар»га қайғура^эсиэ?• — Ким яхшн ўйнаса ўша ютсин,— устомонларча жа-воб берди гўзал қўшниси «Муҳтожлар» ишқнбозн экан- лнгини билган Сапд.

Биринчи тайм дуранг бўлди. Асосий жанг олдинда тургани ва футбол майдони жанг майдоннга айланажа- ги аниқ кўрннпб турарди,

Танаффус пантмда Лрқон матбуот ложасига қараб кетди. .

— Эшитишимча, 'Америка сафарига ҳозирлик кўра- ётганмишснзми?— доя гапга тутдн Ойсал.

Унинг ҳамма гапдан бохабарлнгидан ҳайратда қол- ган Саид жавоб бердм:

— Шундай, ниятмм бор, лекин қачон ГГўлга чиқишим- ни билмайман...

— Наҳотки сизпи Стамбулда бирор кммса тутиб тур- ган бўлса?

Саид нндамади.— Мен сизнииг ўрнимгмзда бўлсам кетган бўлар-

дим,— дедн жувон.— Мен сизнн майдонда кўрдим ва ай- тишим мумкин: сизда футболчи истедодининг барча ни- шонлари бор... Бораверннг.

Ойсал бемалол, тортнммай'сўзлар, усталик билан ҳа- зиллашар. унинг ёнида Саид ўзмнн яхшн ва осойпшта ҳис қилардн.

Иккимчн тайм бошланишн олдидан ишқибозлэд ҳая- жони авж пардасига етди. Судья бирон фалокат юз бери- шини олдиндан сезнб, агар томошабннлар майдонга таш- ланаднган бўлишса эҳтиёт эшиклар очнқ турсин, деб буюрди.

Уйин бошланмасданоқ ёмғир ёғиб, футболчилар бош- дан-оёғигача лойга беланишди. Энди тўпга ҳеч ким эъти- бор ҳам бермас, ҳаммалари бмр-бировлари бнлан банд эдилар. Тўпми фақат у думалаб оёқлари олднга келнб қолгандагина тепнб қўйишарди. Ун бешинчи мннутда тўп майдоидан чиқиб кетса ҳам рақиблар буни сезмай кураш- ни давом эттнраверншди. Стадион узра ўн минг кишн- нинг «Г-о-ол!» деб бақирган овози янгради. Судья кучи- нинг борича ҳуштак чалди.


Воқса бундай бўлганли: ДМ С ҳужумчиси БТ дарво* эасига ўаидан беш-ўн қадам нарида ётган тўл ўрнига бир парча лойни киритганди. Томошабинлар дарҳол:.„«Го-о- ол!— деб бақиришган, судья эса ҳуштак чалган эди.

«Бурқираганлар» ҳеч қанақа гол бўлмаганлиги ва дарноза бўш турганлигини нсботлаш учун судьяга ташла- нишди. Узоқ давом этган ўзаро тортишув ня дўқ-пўписа- лардан кейин гол ҳнсобланмади. Беш минутдаи сўнг ур- йиқит япа авжга мипдн. Бмгир, тўгриси, тннган, лекин футбол майдони ботқоққа айланган, футболчилар эса мўри тозаловчилардан ҳам ифлосроқ бўлиб кетишганди, Шунга қараман, иккала комапда ҳам фидокорлик билан ўз Дарнозаларинн ҳимоя қилишарди.

Ойсал шўхлнк бнлан майдонда юз бераёгган воқеа- ларпи шарҳлардп. Унинг гапига қараганда, Лҳмад асосан орқа-олдига қарамасдан рўпара келган «Муҳтожлар»ни қулатиш, рўпара бўлмаганларга эса туфлаётган ёки уларга шунчаки мушт дўлаяётган эмнш. Гарчанду май- донда бои^қа ҳеч иш қилмаётган бўлса-да, бари-бир уии «Бурқираганлар»нинг энг яхши ўйинчнси деб ҳисоблаб келишган ва ҳиеоблашлари турган гап эмпш. Саид унинг рспортажини тннглар ва куларди.

— Вой-бўй!— хитоб қилди тўсатдан Ойсал.— Кимни- днр дўппослашяпти-ку!

— Кимни?— Билолмаяпман. Афтидан, бизннкилардан кимдир

«Бурқпраганлар»нииг қўлига тушган бўлса ксрак.Майдонга югуриб мнршаблар чиқишдн. Еш ўйинчини

замбилда кўтариб кетишди. Маълум бўлишича «Бурқи- раганлар» тўс-тўполонда, билмасданми ёкн кўр-кўропа қутурншданмц, ўз ҳимоячиларини дабдала қнлишган экан. Мандонни аёвсия курашда қулаган янгндан-янги қурбонлар тарк қилишарди; ниҳоят иккала командада ҳаммаси бўлнб ўн етти ўйинчн қолди, холос.

Санд ўзича, Ойсал.гарчн унн Испанка деб аташса-да, жазавада Севпмга тенг кслолмас экаи, дсб ўйлаб қўйди. «Муҳтожлар» дарвоэасига гол киритиш хавфи туғилган- да у ўрнидан сакраб турмас, бақирмас, рангн ўзгармас, фақат Сяиднинг тнрсагини қаттиқроқ қисиб қўярди, бу эса йигитга ёқарди, чункп у ўэ ҳаяжонини очиқдан-очиқ намойиш қилганларида тоқати тоқ бўларди.

— Лфтлдан ўйин ҳисобсиз тугаса ксрак,— деди у ва ўзи ҳам кутмаган ҳолда Ойсалнинг қўлини тортиннброқ қисиб қўйди.

148


— Йўқ,— жавоб берди жувон унинг ҳаракатинн тат<- рорлаб,— бизникилар ютишадн!

— Бироқ «Бурқираганлар» ҳимоясини ёриб ўтиб бў лншибди.

— Ҳимояда ҳеч қандай гап йўқ, жонгинам,— қарши- шилик кўрсатди Ойсал.— Ана қаранг, «Бурқираганла- рингиз» нима қилишяпти — ўз дарвозаларини очиқ қол- диришяпти. Фақат гап шундаки, тўпнинг ўзи тўрга бориб тушмаяпти... Йўқ, сезишимча, бугун бизникилар- дан бирон гап чнқмайди.

— Унда қзндан қилиб ютишади?— «Бурқираганлар» ёрдамида...У гапинн тугатишга улгурмасданоқ стадион яна:

«Го-о-ол!»— деган момақалдироққа ўхшаш ҳайқириқдап ларэага келди.

— Мен сизга нима дегандим? Аҳмад шарттп ўз дар- возасига гол киритди-қўйди!

Гарчи ўйин тугашига ҳали бсш минут иақт бўлса-да, судья ўз ҳаётини таҳликага солмаапикка аҳд қилиб якунлолчн ҳуштакни чалди ва жонинннг борича эҳтиёт эшикка томон отилдн. Аммо ишқибозларни ачойи деб бўлмайдн. Улар шпддат билан қарама-қарши югирип!- гач, судья йўлини ўзгартиришга мажбур бўлди.

Минг кншилнк оломон таъқиб қнлган ҳолда у иккн марта стаднонпи айланди-да, ўзини лип этиб очиқ турган эшикка урдн-ю, ташқарига чнқиб қолди. «Уф! Қутул- дпм-а!»— ннгради у, лекин қувпнишга ҳали барвақт эди: қутурган ншқнбозлар унн қувлаб етишаёзганди. Шу нар са маълумки, ҳамма пақт қочиш қувнб етишдан кўра осоироқ. Афсуски, ўша куни узоқ масофага югуриш бў- йича янгп жаҳон рекорднни ҳисобга оладиган одам йўк эдн... Ишқибозлар билаи биргалнкда таъқибга йўловчи- лар ҳам қўшилишди. Шаҳар аллақачонлардан бери бу- нақа оммавий югурншни кўрмаганди. Судъя қочиб бора- ётиб чамаларди: «Эҳ, Озодлик ҳайкалига етиб олсам бўлгани эди, унда осоигнна қутулардим-да!» У югургаи- ча тақси.м майдонига чиқиб олди, ҳайкал атрофида уч марта айланди ва охнри таъқйбчилар орқаснга тушнй қолди. «Аблаҳни ушлэнглар!»— ҳаммадан баландроқ бақирдн судья ва бу билан ўз жонини сақлаб қолди. Оло- мон ҳамом чопншнн давом эттнрарди, лекин бошловчн сиз тезлик анча пасая бориб, орадан кўп ўтман ҳамма тарқалиб кетди.

Уйиндан сўнг Ойсал Саидни уйига бир пиёла чойга

149


таклиф қплди. Таклиф шунчалик маънодор эдики, Саид уни рад қилишга журъат этолмади.

Ойсал хизматкор аёлга жавоб бериб юбориб, тезги- на пеньюар кийнб олди-да, уй ишлари билан шуғуллана бошлади. Узн столни безаб, вино ва рақи келтирди... Ким ҳам чой ичарди? Бу хотин ёнида Саид ўэини ҳай- рон қоладиган даражада эркин ҳис қилар, наздида уни гўё эскидан биладигандек туюларди — фақат Рафиқ билан у ўэини шунчалик эркин сезарди. Биринчи марта хотин киши унинг устидан кулмас, аксинча, ўэини тенг тутарди. Ҳатто аммаси билан мадам Анжела ҳам унга худди болага муомала _ қилаётгандек қарашарди-да, ахир. '

Саид бошидан ажойнб ке^ани, ўзннпнг ҳаётидаги биринчи бахтиёр кечани кечирди,,.

У кун пешиндан анча ўтганда уйғоннб, чақирди:— Ойсал! Илтимос, азизим, менга бир стакан сув

бер!Айтишга айтдц-ю, лекин қўрқиб кетди, чунки у ҳат-

то мадам Анжелага ҳам бунчалик дағал мурожаат қи- лолмасди. «Бпр кечадаёқ у мени қакчалнк ўзгартириб юбордия!..»

Ойеал жилмайган ҳолда ўриннинг четига ўтирди-да, Сандга стаканда сув узатди.

— Айт-чи,— тортинибгина сўради Санд. ундан,— се- шшгча, мен қандай одамман ўзи?

Ойсал Саиднинг бошини кўксига босиб, худди ёш бо- лани эркалатаётгандек мсҳрнбонларча силадн.

— Меннмчамн?.. Сен хотин кишини бир марта ўпгач, ўзинн унга албатта уйланиши зарур деб ҳнсоблайдиган ўтакстган тентаклардансан.*Ахир шундай эмасми?

Саид шошиб қолди: бу гўзал аёл ҳаддал ташқари знйрак чиқиб қолдн...‘ Нонуштадан кенипоқ Саид бирдан ўзида қандайдир ажойиб ўэгарнш юз берганлигн ҳақида ўйлади. Наҳотки уятчанлигидан аеар ҳам қолмаган бўлса?..

Қандай мағрур ва мустақил қиёфада борарди у кўча- да! Бундан аввал ҳам бПр неча бор бўлганидек, тўсат- дан ҳамма гапни Рафиққа айтиб бергиси келиб қолди. У таксига тушиб, дўстиникига жўнадн ва бўсағадан ту* рнб қнчқирди:

— Юз берди! Мўъжиза юз берди!..Рафиқ ҳеч нарсани сўрамас, чункн у ҳаммаснни ту-

шунгаи ва Саиддан кам севинмаганди.

150


Эрталабки газеталарда нуқул кечаги матч ҳақида ёзишганди. БТ шаънига кўпгина аччиқ ва ҳақ гаплар айтнлганди. «йўқ, БТнинг ҳатто эиг майда ҳисоб билан ютқизишга ҳам ҳаққи йўқ эди!»— дейилганди бир ҳп- соботда, кейин ўша ердаёқ, ДМС ҳужумчиларига дорп берилганлигнга, БТ ҳимояси эса сотиб олинганлигига шама қилннганди. «Бурқираганлар», худди «Муҳтож- ларни» ўэ дарвозаларига тўп киритишга таклиф қилаёт- гандек, дарвоэалари олдида тнист рақсига тушишар, бунга эса рақиблари боплаб жавоб беришарди: «Агар шунчалик хоҳлаётган бўлсанглар дарвозаларингга ўз- ларннг кИрнтавсрннглар!» Кейин, умуман ердам бермас экан, бекордан-бекорга дорига пул сарфлашнинг ннма кераги бор?..

Вақт ўтган сайин бу матч атрофидаги мунозаралар тобора қизиб борарди. Баҳсга министрлар ҳам аралашиш- ди. Жумладан, бир бообрў шахс тўғридан-тўгри айтди: «Томирида турк қони оқаётган футболчи пулга сотилмай- ди!» Бироқ юқоридагиларнинг аралашуви фақат оловга ёғ қуйгандек бўлди. Кўпчнликнинг фикрига қараганда баҳснн ҳаммадан кўлроқ шимолдаги қўшнилар қарамида бўлган бир сўл журналист чалкаштириб юборди. У ўзи- нинг «Соғлом танда соғлом ақл» деган мақоласида Аҳ- маднн нпҳоят ўз дарвозасига тўп киритгяни билан қ у т - ларди. Ш у нарса равшанки, бунақа гаплар жаҳон жамоатчилиги олдида турк футболини бадном қплнши керак эдл.

Айтгандай, фақаТгнна малакат чемпионининг ютқнзн- ши сабабларнни эмас, балки айбдорни толиш зарур эди. Бу гал керакли томонга эсмаган шамолни ёки кўэни ша- пақлантнрган қуёшни пеш қилиш ҳеч кимни шпонтирол- масдн. Шупннг учуп, БТ футболчиларининг бахтига, ҳзм- ма айбни инглиэ Томпсонга тўнкашди-қўйишди.

Бечора Томпсоннинг царшисида икки йўл қолгаиди, холос: ё буюмларинн ча;иадонга жойлаб, Туркияни тарк этнш, ё ДМС ннпг трвнери бўлиш.

Бу орада ҳеч қачон ҳеч нарсани бекитиб бўлмайдиган жамоатчилнк орасида Ойсал бнлан Саиднинг яқин муло- қотлари ҳақида личир-пичир бошлан ди. Буни Севим ҳам билиб қолдн. Маълум бўлганидек, у шаддод аёллардаи бўлиб, ҳақлн ранишда ўэига тегишли нарсанн қўлдан бой бериб ўтнришии ёқтирмасди. Тўғри, апвалига у бу гап- ларга иа газета гийбатлармга ҳеч қанча эътибор берма- ди, — ўэн тугрисида бундан баттарларнни ҳам ёзишгаи-

151


ди, лекин Саидни ўэ кўэи бнлан Ойсалнинг машинасида кўрганда ғазабдан ёрилиб кетишга ҳам тайёр эди: куппа- кундузи бурнннинг остидан қайлиғини олиб кетишаверса- я! Бу нусха доим ўзиин кўрликка, телбаликка солиб юриб, мана эндн бирдан кўзи очилиб қолса-я!.. Қандай қилиб у шунчалик калака бўлди?..

Севим ўзининг хонасини ичндан қулфлаб олиб, кун бўйи бутун маҳаллани бошига кўтариб уввос солдм: Мушакбозлар эса теэликда Аҳмадни чақиришга мажбур бўлишди.

— Қани, оч! — жнддий буюрди у.Севим эса, агар очмаса у фақат чап оёғининг ўзи би-

ланоқ бир тепишда эшикнм қулатишни билгани учун тас- лим бўлншга мажбур бўлди. Шуидан сўнг улар тўртов- лашиб юз берган вазиятнй муҳокама қилишга ки- ришди.

— Албатта, ҳаммасига сен айбдорсан, Моҳжура, — деди Ҳасипбей.— Темирни иссиғида бос, деб бсжиз айт- маганлар. Ё мен ноҳақманмн, Аҳмад? Сеп бўлса ҳадеб ннжиқлик қплавердинг:гоҳ сенга унитаз ёқмадн, гоҳ бнл- лур сервиэ кўпглингга ўтнришмади... Мана энди ҳамма- миз аҳмоқ бўлиб ўтирибмиз...

Севнм кўз ёшн аралаш чпйиллади:— Ҳатто аммасининг ўзн машқлар, дорнлар ва ҳар

хил витаминлар туфайли бутунлай ақлдан озди у деб айтди. Бупга сеи айбдорсан, Аҳмад, уни инглиз билан сеп таништирдинг...

Аҳмад ўзинп айбдор деб ҳисоблашга ўрганмаганлиги учун шундай дедн:

— Сен уни лўли Ойсалдан рашк қиляпсанмн ўзи?— Нега энди мен уни ўша бадбашарадян рашк қилар

эканман? Агар тўйдан кейин шундай бўлганнда эди, чурқ этиб оғиз очмасдим. Олғирлигинн қара-я. Мана сенга шабкўр! Қандай қилиб у бирдан кўрадиган бўлнб қолдн? Шуни ҳеч тушунолмаяпман... *

— Савдода бпр муқаддас қоида бор,— яиа гап қўшли Ҳасипбей, — сотилган мол қаптнб олинмайди ва алмаш- тнриб берилмайдп. Модомнки унаштнрилгал эканснзлар, ўша нусха сенга албатта уйланнши керак!

— Мен мол эмасман! — иинқнрди Севим.— Мол, мол! — тинчлантирди уцн Аҳмад ва одатда

шапатиланадигам жомига шапатнлаб қўндм.— Буни ҳаммаснни мснга қўйиб беринглар, ўзим тўғ-

рилайман, — деди Ҳасипбеп.

152


— Фақат оғзингда қолган:-«Узим тўғрилайман, ўэим боплайман!» Хўш нима қилмоқчисан?

— Уни судга бераман! Тўласин...— Қўлларингдан келмайдиган ишга бурниларингпи

суқманглар!— қатъий талаб қнлди Севим.— Ҳаммасини ўэим тинчитаман!

Севим яна бир оз вақт қайлиғи билан Ойсалнннг ошиқ маъшуқлигини хотиржам кузатди. Узига ишонганн учун Саиднинг ундан совиши мумкинлигинн хаёлига ҳам кел- тнрмасди. Кунларнинг бирида Севим ораларндаги муно- сабатни очди қилиш учун унинг уйига қараб жўнади.

Ҳеч нарсадап хабари йўқ, Баррин хоним уни хуш- муомалалик билан кутмб олнб, меҳмонхопа томон бош- лади. •

— Димоғингдз чоғмн, қиэим?— сўради у.— Раҳмат, хоним афанди, Уэингиз-чи? Соғ-саломат-

мисиз?— Худога шукур, қизим, ҳаммамиз тулукмиз... Ойин-

гиэ соғ саломатмилар?— Раҳмат, хоним-афандн, сизга салом деб юбордн-

лар...— Миннатдорман, қизим, сиз ҳам у кишига менннг

саломимни айтиб қўйинг. Муҳтарам отангиз қалайлар?Севнм,бу саволлардан ҳознр жлнни бўлиб қолмасам

гўрга эди, деб ўйлади-ю, лекин сабр-тоқат қилди.— Соғ-саломатлар, раҳмат, хонпм-афанди, сизга ало-

ҳида салом айтиб, алоҳида ҳурмат-эҳтиром йўллаб қол- дилар.

— Миннатдорман, қиэпм. Аҳмадбен қалай?— аҳвол сўрашни давом эттирди амма одилоиа тарзда уни ҳам шу онла аъзоси деб ҳисоблаб.

Севим сал бўлмаса ғазабдан бўғилаёзди ю, лекнн жавоб беришга улгурмади, чунки баркашда қаҳва кўта- риб мадам Анжела кириб қолди. Зодагон Маллазодалгр уруғннинг рўзғорбошисига муноснб равишда такаллуф билан сўради у:

— Димоғинг чоғмн, болам?— Мерси, яхши,— тишинп тишига қўйиб деди Севим.— Муҳтағам ойннг қалан?— Мерси, яхши.Телефон жирннглади. Мадам Анжела аппарат томои

бораётиб гапирди.— Афтндан яна ўша хотин Саидбейни сўғаётган

бўлса кегак...

153


Баррин хоним норози қнёфада қовогини солди, Сеним бўлса биронта ҳам сўзни қолдирмаслнк учун қулоғини динг қнлди. Кафти билан трубкани ёпнб, мадам Анжела улар томон бурилди ня афтини буриштириб деди:

— Албатта, худди айтганимдай, яна бағдан...Баррин хоним уялНб ерга каради ва қизариб кетди.— Қиэим, сен бугун нечанчи мағта телефон қиляп-

сан,-— бақирарди мадам Анжела трубкага,— сени туғк- ча тушунмайди деб ўйлаш мумкин!.. Энди сен билан қандай гаплашай?— у яна трубкани қўли билан ёпиб:— Бу хотинлағ худди жинни бўлгандай. Улағга фақат биэ- ни Саид кеғак, вассалом! Улар бечоғани буғда-буғда қилишади...

Тўғрисини айтганда, ҳечам Саидни йўқлашмаётганди, шунчаки мадам Анжела суюкли болакайининг бошига шунчалик мусибатлар солгани учун Севимнинг аччиги- ни чиқариб ҳуэур қилишдан ўаини тия олмаганди.

Баррин хоним батафсил гаплашиб олиш учун қулай пайт келди деб ҳисоблади.

— Қиэим, мен сиэ билан очиқчасига гаплашмоқчи- маива мендай кекса хотиннинг гапларидан хафа бўлмас- лигингиэни ўтинаман. Сиэ тўйни чўэмаслигипгиэ керак эди... Мана энди Саид жуда ўзгариб кетди...

Мадам Анжела қувонч билан бош ирғади...— Ҳа, ҳа, бнэнинг Саид пошо жуда ўэгариб кетди...— Аввал у худди фариштадек эди,— сўзини давом

эттирарди Баррин хопим,— ҳатто аёл киши овозини эшитса ҳам қизариб кетарди... Энди бўлса худди уни алмаштириб қўйгандай.

— Уша инглиз бошқача қилиб қўйди Саидимиэ- ии,— жим турмасди мадам Анжела.— У қўзичоқдек ювош эди, мана энди баджаҳл буқага айланди...

— Келинглар, биргалашиб Саидни қутқарайлик, у сизни севади, қизнм, у сизнипг гапиигизни икки қил- майди... Нимадир қилиш керак!.. Аввал у менга ҳамма нарсани айтаверарди, энди эса ундан битта сўэни ҳам бнлиб бўлмайдн... Оҳ, қиэим, упи ёлғиз сиэ қутқаришин- гиз мумкин1 Тсзроқ унга турмушга чиқиб ўша футбол- дан қутқазинг!

Сеним Баррнн хонимнн тингларди-ю, лекин бошқа нарса ҳақида ўйларди: Саид билан ораларига Онсал суқилиб киргандан кейингина у тўсатдан қайлиғидан воз кечолмаслигини тушунди, Саид унинг ўзига ҳам ке- рак.

154


Шунда у аёллик ғуруринн бутунлай унутиб, деди: '— Мен уни к$риш умидида келгандим .. Қаерда у?Аёллар ўэларини йўқотиб бир-бирига қарашди: савол

бехосдан берилганди.— Нима, у бнлан кўришиб турмайсиэларми?— У биэникига ўтган куни кирганди,— жавоб бериш*

га шошилди Севим.Бу сўэлардан кейин орага узоқ вақт жимлик чўкди.— Ахир, билмайсизми, қизим...— гап бошладй Бар*

рии хоним.— Нимани билмайман?— Ахир у Америкага учиб кетди-ку...— А-а! — ингради Севим.— У менга кетишга ҳоэир-

лик кўраётганини айтганди, лекнн... бунчалик қўққис- дан... Тўғри, мен Стамбулда эмасдим... У ёлғиз ўзи учиб кетдими?

— Ёлгиз...— Қачон?Саид бир қафта олдин учиб кетганди, аммо (модоми-

ки у ўтган куни Севимларникига борган экан), Баррин хоним қизни ноқулай аҳволга туширмаслик учун хушмо- малалик билан жавоб берди:

— Кеча эрталаб, қизим...— У, албатта, бнзникига киргандир-у, лекин, афти-

дан, мен уйда йўқ бўлсам керак...Севим қандай қилиб кўчага чиқиб қолганини бил-

масди...

Саидни кузатиш учун аэропортга доктор Рафиқ, Арқонбей, мистер Томпсон ва Ойсал келишди. Саид билан Ойсал худди бир-бирини севадиган эр-хотинлар- дек хайрлашишди Жувон кўзига рўмолчасини босиб оҳистагина деди:

— Етиб борган заҳотингоқ хат ёэ, бўлмаса мен жуда хавотир оламан... _

# Амма ҳам аэродромга бормоқчи эди-ю, лекин Саид уни бу шаштидан қайтарди.

Тўртала кузатувчи худди келишиб қўйишгандек ҳеч кимга унинг кетгани ҳақида оғиэ ҳам очишмади ва бу ян- гилик оқсуяклар хроникаси устунига тушмади.

Олдинига Севим қанлиғидан хат кутди, кейин унилг Америкадаги адресини билиб олишга ҳаракат қилди.

155


Бпроқ Саид фақат Ойсалга хат ёзар, уиинг ғализ хатла- ридан муҳаббат ҳиди келиб турарди...

Бу орада БТ командаси Бухарестга жўнаб кетздиган кун ҳам келди. Севим у ёққа боришдан қатъиян бош тортди: худди у Стамбулни тарк зтиши билаи Саиддан хат келадигандек туюларди.

Дундар Маҳмаданабейнннг илтимослари ҳам. Аҳмад- нинг қистовлари ҳам Севимнинг қарорнни ўзгартиролма- ди. «Наҳотки сенга БГнинг қандай ўйнаши бефарқ бўлса? — сўрашарди ундан.— Екн сенга турк командаси- нинг шон-шуҳрати керак эмасми?» «Агар сен борма- санг,— уқтиришарди дўстлари,— Аҳмад, шубҳасиз, смон ўйнайди... Билиб қўй, Севим, команда сеисиз ютқи- зади!»

йўқ, йўқ, нималар денишмасин, у бари бир бор- майди.

Кунларнинг бирида Эрол Арқонбен ўз газетасининг биринчи саҳифасида Саиднинг футбол формасидаги суратини босиб чиқарди. Нима бу? Севим ўэ кўзларига ишоимасди: «ДМСнинг янги юлдузи — Саид Маллазода. Амернка турк футболининг янги юлдуэини қутламоқ- да!» — сурат тагнда эса шу сўэларни ўқиди. Бир неча кундан сўнг яна битта сурат пайдо бўлди. Саид команда- дош ўртоқларн билан биргаликда. Унча катта бўлмаган хабарда рақиб дарвоэасига бир неча тўп киритгап ёш турк футболчисининг ютуқлари, Саиднинг командаси йнрик ғалабанн қўлга киритгаии қайд қилипгандн.

Аста-секин Саидни бошқа газеталар ҳам тилга ола бошлашди Ссвнм бутунлай гангиб қолди. Наҳотки уиинг ҳақида ёзилаётганларнннг ҳаммаси тўгри бўлса? Бирин- чпдан, ҳаммага маълумки, Америка футболи эндигипа ривожланмоқда, иккинчидан зса,— бу энг муҳими,— Саид ДМ С ўйинчиси бўлишга қачон улгурдп?

Унинг фикрп Саид билан банд экан, бу орада БТ командасн Руминияда боплаб ютқизди... Матч ҳақидаги рспортажларда газеталар енгилмас команданинг мағлу биятига шахсан у, Севим Мушакбоэ айбдорлигнга дангал ишора қилишганди. Ана шу сабабдан уйга қайтгандан кейин.афтидан, Севимнннг бундай ноқулай аҳволга тушнб қолншнда ўзини айбдор деб ҳисоблаган Аҳмаднн ҳисобга олмаганда, «Бурқираганлардан» ҳеч ким уники- га ҳатто бирров кирмади ҳам.- Кейин эса мутлақо кутилмаган воқеа юз берди: ёш келин-куёвга мўлжалланган уй эгаси тўрт ойлик ижара

156


ақи тўланмаганлиги тўғрисидаги даъво билан судга «урожаат қилди. Уй эгасидан билднриш қоғоэини олгач, эаррин хоним бошда дондираб қолиб, қачонлардир ^аллаэодалар ишини олиб бориш натижасида хийлагина 5ойиб олган оқловчнлардан нажот сўраш учун югурдн, Пскип улар Шафранэодя меросидан ҳеч вақо қолмагани- ш билганларн сабабли ўэ мижозларига ёрдам беришга шошнлишмасди.

Баррин хоним Саиднннг оилавий бошпанани созлаш учун қанчалар овора бўлганини, бўлажак қайнонасипинг кўнглини оламан деб қайта-қайта жиқозлаганларннн эслаб ўзини йигидан аранг тийиб турардн,

— Уй эгасини Саид қайтиб келгунига қадар кўнди- ришга уриниб кўрсангиз,— илтижо қиларди у оқловчн- лярга.

— Бекорга опора бўлннилади... Тўлаш ксрак, йўқса хамма нарса кимошдн савдосига қўйилиб сотиб юбори- ладн!

Шундан кейин кампир Севим билан маслаҳатлашиш- га аҳд қилдн — ахир, Санд бу уянн уни деб созлагал эди-да. Олдин телефондан боришн ҳақпда огоҳлантириб, у тезликда қимматбаҳо совға кўтарнб Мушакбозларнп- кига етиб келди.

Севим хурсанд бўлди, чунки у қайлиғи тўғрисида бирои нарса билишни шунчалик истардики. У Баррин хонимни очлқ чеҳра билан кутиб олиб, аммаиииг сон-са- ноқсиз саволларига одоб билан жавоб бериб, Маллаэо- далар оиласш-пул борасида қандай мушкул аҳволда қолгани ҳақидаги чалкаш ҳнкоясини сабр-тоқат бнлап тингладн. Бу Мушакбозлар учун кутилмагап янгилик эди, дарҳақиқат, бойликларн бирдан тугайди-ю, мерос- хўр эса ҳеч вақосиз қолади, деган ўй ҳатто хаёлларига ҳам сиғмасди. Моҳжура хоним ҳатто бнр қадар виждон азобини торта бошлади: агар уникг сои-саноқсиз инжиқ- ликлари бўлмаганда, Севим аллақачон эрининг уйида хўжайинлик қилган бўларди. Энди бўлса — на эр, на уй, фақат қайлиқ деган номи қолдн...

— Хоним-афанди, биласизми,— сўзини давом эттн- рарди Баррин хоним,— Саид бир йиллик ижара ҳақинп олдиндан тўлаб қўйганди. Тўгри, мен у ерда бнрон марта ҳам бўлмаганман-у, лекии Саиднинг гапига қараганда сиз ҳамма нарсадан мамнун бўлган экансиз... Менннг Саидим, илоҳим худо уни ўэ паноҳида сақласнн, албатта, паришовхотирлик қнлиб бнр йилгина эмас, балки яна

157


тўрт ой ҳам ўтиб кетгаиини унутиб қўйган. Уй эгаси бўлса мебелни кимошди саадосига қўйиб сотиб юбора- ман деб пўписа қиляпти. Ахир, уй ёшлар учун мўлжал- ланганди-ку, шунинг учун сиз билан маслаҳатлашгани келдим. Саид қачон қайтиши номаълум... Тўғри, хатида у менга буюмларни сотиб, хўжайин билан орани очкқ қилишни ёзнб юборипти. Одамнинг ичи ачийди, ахир!..

Мушакбозлар оиласи бошлиғи қизидан бу гапларни эшитиб: .

— Уйлаб кўраман! — деди совуққина.Севим йиғлаб юборди.— Нега ўкирасан? Уйлаб кўраман деяпман-ку. Уйлаб

кўриб ҳам бўлмайдими энди...Ҳасипбей ижара ҳақини тўлаш-тўламаслик ҳақида

фикр юритаркан, бу орада Севим қайлигининг океан ортидаги адресини билиб олди ва унга кўз ёши қилиб узундан-узун хат ёзди. Саид тезда жавоб бермади. Севим эиди бутунлай умидини узганда ундан қисқагина очиқ хат келди. У хатида яқин орада уйга қайтажагини хабар қилгандп-ю, лекин квартирани нима қилиш ҳақида лом- мим демаганди.

Ҳасипбёй шу орада Маллазодалар оиласининг молия- ний аҳволи ҳақида керакли маълумотларнн йиғиб, улар- нинг пули тамом бўлаётганини, ишлари шунчалик ёмонлашиб қолгани сабабли Баррин хоним амма ҳатто қимматбаҳо буюмларидан ажрашга мажбур бўлганини аниқлади. Ҳасипбей энди доно қизннинг қайлиғидан албатта воз кечишига амин эдн. Аммо Севим бу ҳақда эшитишни ҳам истамай, отасидан ижара ҳақини тўлаш- ни талаб қилаверди.

— Уша «нусхангнн» ҳеч вақоси қолмабди! Тушун, ахир, у бор бисотидан ажраган... ё к и буни тушунмайсан* ми? — қизишарди Ҳасипбей.

— Тушунаман, худди шунинг учун ҳам бундай пайт- да ундан юз ўгиролмайман...

Моҳжура хоним эрининг барча важларнни қўллаб- қувватларди:

— Унда пул ҳам, ақл ҳам, чирой ҳам, шуҳрат ҳам йўқ. Хўш, ннма бор ўзи унда? Нимасига севасан уни?.. Нега энди унга ёпишиб олдинг?

Аммо ҳеч қандай важ кор қилмас, ўз мағлубиятини тан олишга Ссвим Маҳлуқнннг қурби етмасди.

158


С А И Д Н И Н Г А М Е Р И К А Д А Н К О Ш К А Ч Л Б У Л И Б Қ А И Т Г А Н И

Бошда Америкадан хатлар қудратди оқим каби бети- " ним келиб турарди. Саид ҳар куня Ойсалга хат ёлар, лекин бора бора бу жўшҳин оқим дарёчага, сўнгра ариҳ- чага айлаиди ва охири манба қурмдн. •

Саид Америкадан қайтганда уни уч киши: доктор - ‘ Рафиқ, Эрол Арқонбей ва Мистер Томпсон кутиб олиш- ди. (Унинг хоҳиши шундан бўлганди: у ўзининг келиши ҳақида ҳеч кимга хабар бермасликни илтимос қил- ганди.)

Ҳатто доктор Рафиқ ҳам дўстида бўлган ўзгаришнн кўриб ҳайратда қолди: гўё у Америкада абадий қолиб кетгандек, аввалгн Саиддан асар ҳам қолмаганди. Авал- лари Саид учун қандай кнйинишнинг фарқи йўқ эди: костюми худдн илгакка илиб қўйнлгандек доим осилиб- шалвираб юрар, Шими эса ориқ белидан доим тушиб кетаверарди. Энди бўлса самолётдан башянг кийинган эркак чиқди, ўйноқи кўзлари чақнар, лабларида ҳайрат- да қолдирарлн табассум ўннарди.

Бу Саид ҳатто Севим ҳақида ҳам, Ойсал ҳақида ҳам сўрамади...

Баррин хоннм амма жиянини остонада учратиб шу заҳотнёқ ҳушидан кетди, мадам Анжела анча вақт унга ялпизли томчи дврн нчирдн. Санд йўқлнгида бечора амма озмунча оғир кунларни бошдан кечирмади, шу туфайли у ўзига келтанданоқ лардини ёрншга шошилдш Қа, у ҳамма нарсаии худди жияни айтгандай қилди. Мебелни сотиб, уй эгасига қарзнн тўлади, лскин бари бнр у Шафранзодаларнинг эски ҳовлисида тартнб сақлаб туриш учун ўзининг қимматбаҳо буюмларидан бир қнс- мини сотишга мажбур бўлди.

Аммаси билан суҳбатлашгандан сўнг Саид ўз хонаси- га кўтариларкан, эшик қўнғироғи жиринглаб қолдн: унинг қайтганидан хабар топган қурилиш фирмасннинг вакиллари эски ҳовлн ўрнида эамонавий тураржойлар қуриш таклифи билан келншганди.

— Оҳ, Саил, мен сенга бу одамлар ҳақида айтишни бутунлай унутибман. Сен кетишинг бплапоқ булар алла- қянақанги лойиҳаларн билан бошимни қотира бошлаш- ди. Мен уларга сени йўлдан чарчаб келган, кейинроқ қабул қилади, деб айтаман. ‘

159


- Бироц Саид пастга тушиб, улар билан уэоқ суҳбат- лашди. Улар кетидан эшик ёпилгач, амма деди:

— Уғлим, илтимос, бу масалани ёлғиз ўзинг ҳал қилмагин! Ҳамма уруғларимиэ йиғилишгани маъқул.

Саид мурувват билан жилмайдн.— Ҳамма уруғларимиз деганингиз кимлар?■— Кимлар деганинг нимаси, ўғлим? Лбдушукурбей,

Қисматбей, Зеҳнибей, Зубайда хоним... Эсингдами, сен уйланмоқчи бўлганингда келишганди улар?

— Қолдиқлар подаси... .Амма қўлларн билан юзинп бекитди, у кўзларига

қалққан ёшни жиянининг кўришини истамасди. Эҳ, Лмерика, Амсрика! Нималар қилиб қўйибди-я унииг азиз болаканини!

— Узннгизни босинг, амма! Сиэ «уруғларимиз» деган- ларннмг ҳаммаси аллақачонлар эс-ҳушнни еб бўлишган... Агар ҳовлнмизда жиндаккнна ҳақларн бўлганда бормн, улар аллақачон унп бўлак-бўлак қилиб ташиб кетишар- дп. Шундай ҳам улар узоқ вақт бизнинг ҳисобимизга яшашдн!

Баррнн хоним анграйиб қолганди. Наҳотки Саид унн ҳам текинхўр деб ҳисобласа? Уни, ўзнга оналнк қнлган одамни-я1..

— Амма, улар бу уйда бирон манфаат кўрадиган нарса қолмаганини тушунишлари биланоқ биздан юз ўгирган даврларни бир эсланг-а. Ушанда уларнн худдн шамол учириб кетгандек бўлгапди-ку! Қулай-қулай деб турган уйни бизга ташлаб, ўз инларнга қочиб қолиш- ганди.

Эрол Арқонбей Санднниг Амсрикадан қайтиши ҳақи- даги хабар Стамбулдаги барча газеталарга тушишига ҳаракат қилди. Унинг келганн тўғрисидаги ахборот катта ҳарфлар билан босилди.

Қайлиғининг қайтганини гаэеталардан билган Севим ўйланиб қолди: нима қилсайкин энди у? Олдига борса- мнкин ёки унинг ўзн кириб келишини кутсамнкин?

У фотосуратларини уэоқ кўздан кечирди: қайтибкелган Саид у менинг «анави нусхам» деб юрган кншига қанчаляр ўхшамайдп-я. Суратларга тикиларкан, ўзн, Севим Маҳлуқ Саидни деб қанча-қанча нарсани қурбон қилганини алам билан ўйларли: Руминияга бормадн,янги жазманлар орт-Гирмади, фақат Аҳмадни севарди, холос, бу ҳам бўлса тарки одат амри маҳол бўлгани туфайли. Хўш, Саид-чи? Кўрнамак у! Қайтиб келибди-ю,

160


^орасннн ҳам кўрсятмайлн-я! Онасн ҳақ... Шулар хаёлн- аан кечаркан, Севим ўзига раҳми келгапндан ниғлаб юборди.

Йиғи аралаш у меҳмонхонада кимнингдир овозини 5ШИТДИ, кейин эса ваннага ўта туриб даҳлйэдан стол снида келишган бир йигит қаҳва ичиб ўтирганини кўрди. У иссиҳ сувга кириб улгурмасданоқ оқсоч ваннахоиа эшигини тақиллатиб, пичирлади:

— Севим хоним! Қайлиғингиз Саидбен келиб ўти- рибди!..

Сермомиҳ халатга ўралиб олиб, Севнм меҳмрнхонага чопди.

— Са-ид! — дея чинқирганча унинг бўйнига осилиб олди.— Сенмисан бу?!

У азиз меҳмонни креслога ўтқаэиб, ўэи эса унинг ёнгннасига, гиламга жойлашди-да, қўлларини йнгитнннг тиэзасига қўйиб, бидирладн:

— Эҳ, кўзларимга ишонмаяпман! Қанчалик ўзгариб кетибсан-а...

Қаршисида забардаст, ўзига ишонган эркак ўтп- рарди.

— Эсингдами, Сау;д,— бидирлашда давом этарли у,— қалбингдан мустаҳкам жой олганимдан кейнн уйла- наман сенга, дегандинг-а?..

У буни унутиши мумкинмидн, ахир? Эсида, албатта, лскин ўтмнш ҳақидаги хотиралар энднликда Саид учун аҳамиятсиэ эди.

Ссвим сакраб туриб, хонада чир-чир айлана бошлади. Саид беихтиёр Севнмни бошқа аёллар билан таққослаб ва уларнинг бари ғолиб чпқпшига ишонмаган пайтларида ўзларини умуман бир хилда тутишларпни ўйлаб, қаллиғининг жонсарак ҳаракатларини бамайлнхотир куэатарди. Севим қайлнғи фақат кўзоннакни ташлабги- на қолман, балки камолга етгани ва бундан кейин ҳеч қандай парда бу оддий, жўн дунёни ақли зиёсидан тўса олмаслигини хоби-хатарига ҳам келтнрмасдн.,

Аҳмад келди. Севим одатдагидек у билан ўпншдн, лскин Саид энди қаллиғинн ҳатто рашк ҳам қилмгётга- нини тушунди. Албатта, энди унга уйлана олмаслигини ҳам...

Эркаклар бир-бирининг қўлнии қисиб қўйишди. Аҳмад, гўё олдида мутлақо нотаниш одам ўтирганидек, Сайдни ошкора қиэнқиш билан нўздан кечирарди. Ҳатто унинг қўл қисишншнда ҳам ўэига ром этувчи ишонч ва11 -5 2 7 161


айни пайтда ўзига жалб қилгувчи болаларча сямимнйлик бор эди. Қанчалар башанг кийннганнкк айтмайсизми?1

— Нима нчамиз? — сўради Севим.— Агар мумкин бўлса, виски,—■ жавоб берди Саид

дилбарона жилмайиш билан.Севим ниманидир хиргойи қилганча виски келтирди.

Сўнгра ҳар қалай қайлиғи ҳузурида бундай қилиши ноўриилигини фарқига ҳам бормай, яна одати бўйнча Аҳмад билан ёнма-ён ўтирди. Саид бўлса тағин беихтиёр жилмайдн: бу уйда ҳеч нарса ўзгармабди.

— Нимага ҳадеб жилмайяпсан? — сўради Севим.— Шундай...— Ҳозир пнма ҳақда ўйладинг? Қани, айт-чи!— Ҳеч нарса ҳақида...Саид эса бир вақтлар ушбу меҳмонхонанинг бир

бурчагида қандай ўтирганини ва ҳеч нарсага тушунмай, Севим билан Аҳмаднинг вайсашларини тинглагани, ке- йин фақат эҳтиётсиэлик қилиб уларнинг махфий суҳба- тнга аралашгани учунгина қаллиги никоҳ уэугини баша- расига қараб улоқтирганини эслади.

Саидни бугун Севимнинг ҳузурига бурч ҳисси ёки одамгарчилик туйғусигинд олиб келмади, йўқ, қаллиғи- иикига шу нарсани, унинг шу бугундан эътиборан озод эканини айтгани келди —■ қовушишлари мумкин эмас... Ҳа, мумкин эмас, у шу ф ик^а маҳкам турншга ҳаракат қиларди.

Иш ҳақида биринчи бўлиб, албатта, Аҳмад эслади. У тўй ҳақида гап очиб, Саиддан шартта уни қайси кунга белгилашини ва модомики квартирадан воз кечишга тўғри келган экан, энди қаерда туражакларини сўради.

Тўғри жавоб ўрнига Санд кинояга ўтди;— Тасаввур қилинглар: авиация ҳалокати юз берди.

Самолёт цулаб, парча-парча бўлди. Газеталарда ҳар хил тахминлар айтилади, ҳамма ҳалокат сабабини тополмай гаранг бўлади. Ҳеч ким ҳеч нарсани аннқ айтолмайди, чунки ҳамма асбоблар жойнда бўлган, моторлар эса тўх- товсиэ ишлаб турган. Унда самолёт нима учун ҳалокат- га учради? Бу ерда битта тахминан тўғри жавоб бўлиши мумкин: металл ўлган...

Уни диққат билан тинглади, лекпн ҳеч қайсилари ҳеч иарса тушупмаганлари шундангнна кўрпннб турарди. Шунда Санд бошқа мнсол келтнрди:

— Кутилмагапда қурнлнш техникасинннг барча қои- даларига амал қилнб қурилган тайёр бино қулайдн. Ҳеч

162


ким сабабнни тушунолманди: архитекторлар ҳам, қурув- чилар ҳам, инженерлар ҳам. У бўлса ҳеч ким ҳисобга олмаган кучсизгина ер ости силкинишидан ҳулаган...

Гарчи Саиднинг билимдонлиги ва ўҳимишлигидан тинглончиларнинг анэойи бузилган бўлса-да, яна ҳеч ким ҳеч нарса тушунмади. Нега энди авваллари ҳамма гўёки бу тўрткўз ўзининг арнфметикасидан бошқа нарсани бил- майди деб ишонтирарди.

Севимнинг асаби ҳўзий бошлади, Саид буни ҳаллиғи- нинг рўмолчасини ғижимлаётганидан тушунди ва яна бир бор тушунтиришга ҳаракат қнлди:

— Мана, мисол учун, насл-насаби бир неча юэ йиллик ҳадимий хонадон. Бунаҳа оиладан улуғ одамлар — гене- раллар, давлат арбобларн, олимлар чиқишган. Бироқ уруғ харобалаша бориб, тўлиқ инқирозга учрайдиган вақт келади, номи ўчади...

Яна беҳуда гапирганди— улар бари бир ҳеч нарса тушунишмади.

Аҳмад чидаслмай чиқиб кетди..Севим бўлса.. Аҳмад эшикдан чиқиб улгурмасданоқ

Ойсал туфайли рашк ғавгосинн кўтарди. У — нечанчи марта-я! — Санднинг афтига никоҳ узугини ирғитиш учун одат бўлиб қолган ҳаракат билан бармоғини ушлади-ю, лекин тўсатдан донг қотиб қолди, чунки бармоғида узук йўқ эди: қайлиғи Америкада эканида уии бирон марта ҳам тақмаганди.

— Қўй, ўэингни қийнама! — деди Саид ва креслодан турди.— Хўп, саломат бўл!

БТнинг П И Л Л И К М А Ж Л И С И

БТпинг мамлакатда ва чет элда муваффақиятсиэ ўй- наши халқ ғаэабини шунчалкк ошириб юбордики, нати- жада клубникг раҳбарлик доирасида келишмовчилик бошлаииб, нхтилоф юэ берди. Раҳбарларга қарши оппо- зиция кучайди, раҳбарликда бир-бирига душман гуруҳ ва гуруҳчалар пайдо бўла бошлади.

— Мана кўрасан, оқсоқол, — деди Арқонбей Саидга, — БТ аъзоларштнг ниллик мажлиси бошлангунча Маҳ- маданабей оппозицияни яна бир неча тўдаларга бўлиб юборади ва клубнинг «Енгилмас Бурқираганлар»—унинг асосий рақибларидан ташқари ўэи туэган талайгина майда гуруҳчалар пайдо бўлади.

163


— Бу қанақаси? — ажабланди Саид. — Узига қарама қарши оппоэиция тузишни унга нима кераги бор?

— Шунннг учунки, оқсоқол, рақибнн яксон қилнш учун унинг орасини буэиш керак. Брандспойтдан отилган сув оқими бошқа.майда кўзли сув сепгпчдан сочнлиб тушгани мутлақо бошқа. Фаҳмладпнгми, оқсоқол?

Ҳамма нарса Арқон олдиндан айтганидек бўлди. Янги гуруҳчалар худди ёмғирдан сўнг бодраб чиққан қўзиқо- рннлардай тобора кўпаяди: «Енгилмас Бурқираганлар» дан бўлак янги .уюшма ва алъянслар, биродарчилик ва ўртоқчиликлар пайдо бўлди: «Тўзон фақат Бурқирасин», «БТ учун БТ», «Ҳамма БТ учун», «БТдан бошқа БТ йўқ», «Ҳеч қанақанги душман манглайи биэнинг Бурқираган- ларии қулаголмайди» ва ҳатто жўнгина: «Бурқировчн- лар бўламиз’».

— Шуни билиб қўйки, оқсоқол, — тинчимасди Ар- қон,— бундай ҳар бир гуруҳчада Маҳмаданабейнинг ўз одамлари бор. Нега мен шундай деб ўйлайман? Шунинг учунки, ҳар сафар эски раҳбарлик қулаётганда Маҳма- данабей доимо янгисига ўтиб олади!

Қарамд-қарши тўдалар ўртасидаги тортишув шу да- ражага етдики, ишни судга оширишга тўғри келди. «Ен- гилмас Бурқираганлар» бош кенгашни клуб пулини та- лон-торож қилишда айблаб шикоят ёэиб юбордн ва суд клуб кассаснни муҳрлаб қўйишга қарор қилди.

Дундар Маҳмаданабей бош кенгашни тўплаб, ягойа савол берди: «Биз оппоэицияга муиосиб жавоб бериши- миэ ксракмн, йўқми?» Ва шу заҳотиёқ ўзи жавоб берди: «Керак!.. «Енгилмаслар» бизни қаллоблар деб жар сол- ганини эсдан чиқарманглар! Биэни шунақа деб аташга уларнинг нима ҳаққи бор? Ахир бизни бош кенгашга яши- рин овоэ бериш йўли билан сайлашмаганмн? Бнз уларга қарама-қарши даъво қўйишимиз керак, ҳамкасблар! Биз удар учун виждон суди уюштиришимиз ксрак!..»

Кенгаш аъзолари уни якдил қўллаб-қувватлашди: «Зап азамат-да биэнннг Маҳмаданабей!..» Бош кенгаш- • нинг қарама-қарши даъво қўйишга розилигини олган Маҳмаданабей оппоэициянн тўплади ва уни тинчнтдн: «Сизлар бу виждон судидан қўрқмангиэлар, мен сиэлар- га нимани ва қандай қилиб гапиришни ўргатамаи...»

*— Ана шунақа одам у, — давом эттирдн ўз ҳикоясяни ҳар ерда ҳозир Арқон.— У, масалан, ўэи мутлақо тани- майдиган одамлар тўпланган хонага кирибоқ суҳбатга аралашиб кетадн, ярим соат ўтар-ўтмас ҳаммаларини

164


уриштириб, кейин тағин яраштириб қўя олади... Уни бе- корга «Буюк дарға» демайдилар.

Ҳамма гаэеталарда «БТ» клубн аъэоларининг йиллик мажлиси ўтадиган кун, соат на жойи ҳақидаги хабарлар берилди.

— Сен нима деб ўйлайсан, Эрол, Маҳмаданабей янги раҳбарлик ҳайъатига сайланармикин?— сўради Саид.

— Албатта, сайланади!— сира иккиланмай жавоб берди энг холис спорт шарҳловчиси; ниҳоятда эпчил одам-да бу Маҳмаданабей. Менинг кўэ ўнгимда, оқсоқол, бир неча марта шунақа мажлис бўлган ва у ҳэр сафар бирон бнр қнлиқ чиқарган. Кунларнинг бирида Ҳйгмма тўпланиб, мажлис очилишини кутарди. Бир вақт гоҳ у, гоҳ бу томонда қаҳқаҳа эшитила б^шлади. «Нима бало бўлди ўзи?» — ўйладим мен, қарасам, одамлар кимнидир ўраб олиб, қоринларини ушлашганча қотиб кулишмоқда. Билсам, биэиннг Дундар Маҳмаданабей бемаъии лати- фаларни антмб бераётган экан. Яна қандай қиэиқ қилиб денг! Маҳлиё бўлнб тннглайсиз. Атрофидагиларнинг барининг кулгидан ичаклари узилаёзди. У бўлса бир тў- дадан бошқа тўдага ўтпб, халқнинг кўнглини чоғлаяпти. Ҳаммалари гўёкн бу ерга нимага келганларини унутиб қўйгандек. Шу найт Дундар Маҳмаданабей минбарга чиқиб: «Дўстлар, вақтнн зое кеткизмайлнк. Ҳурматлн мажлис қатнашчиляридан кун тартибидаги биринчи ма- салага ўтншнп илгпмос қнламан», — деб қолдн. Тўплан- ганлар эса шўхчан кайфнятда, ҳеч кимнинг мажлис қи- либ ўтиришга маилн йўқ. Дундарга эса худди шу керак эди. у теэгина ўа тяклифларннн овозга қўйди ва ҳамма аҳиллик бнлан қўл кўтарди.

Мана сенга бошқа бир воқеа: мажлис котмоқда, сўз- га чиқувчилар Дундарнннг номзоднни тушнриб қолди- риш учуи упниг шармаидасини чнқарншмоқда. Ҳамма Дундар ўзннн ҳнмоя қнлади деб ўнлардн, у бўлса хотнр- жам: «Ҳақнқат ўз йўлпнн топадн!»— деди. Уни кун бўйи сўкншади. Кечга яқин, ҳамма чарчаган бнр пайтда биз- нипг Маҳмаданабей ммнбарга ташкил бўлган кунндан бу- ён БТ составнда ўйнаб келаётган Модиқ Солнҳнн чнқар- ди. Ундан зернкарли ва сергап ногиқни умримда эшит- маганман! Тез орада залда бнрон тетик одам қолмади — ҳамма Модиқ Солиҳнпнг гапга чечанлигндан уйқуга кет- ганди. У бўлса йнгнрманчп йнллар бошида Стамбулни боснб олган пайтларнда инглизлардан устун келишда туркларга ватанга бўлган чексиэ муҳаббатларн ёрдам527 165


берган даврни хотирлаб ваъэхонлик қиларди. УхлаЙ қолмаслнк учуп ўзимни чимчиладим, ёэишга уриииб кўр- днм, лекин ҳяммаси беҳуда кетди. Фақат нотпқ ва Маҳмаданабей мудрашмаганди. Солиҳ қанча гапирга- нинн эслаёлмайман,— бунақа одамга қўйиб бсрсаиг бас, то ўлгунча ҳам гапиради,— яхшиямки уни минбардан тортиб туишриш кимнингдир хаёлига келиб қолди. Бош- қалар ўэига келгуннга қадар Маҳмаданабен сўз олди. Лекин эиди одамлар бир оғиэ гап эшитншга ҳам тоқат қнлолман қнчқнришардн: «Лблаҳсан сен, Маҳмадана- бсн! Майли, сен антганча бўлақолснн, фақат мажлисни ёп, мажолимиз қолмади, ахир!»

Шундан сўнг раислик қилувчи масаланп овозга қўй- ди ва ҳаммаЛари худди буйруқ бернлгапдек бараварига қўл кўтаришди, оқсоқол!..

Утган Гшли умумий мажлис олдндан клуб аъзоларн Маҳмадапабешш бошқа сайламаслнкка қасам ичишди. У буни билиб қолди ва ранс мажлиснп очишга улгурмас- даноқ бнзппнг Маҳмадағ^абеп мннбар ённга чнқнб олди: «Мана сиэлар ФИ Ф Л . Ф И Ф Л !— денсизлар,— дея бош- ладп у ўэ нутқнни. — Буппнг ўзи иималигипн қайсн би- риигнз бнласнз?» Лхир, ҳатто сенга, оқсоқол, футболда янги одам бўлеанг ҳам, Ф И Ф А нима эканлпгн маълум- ку! Б\ ерда яиа қаиақа гап бўлнши мумкпп?

Бари бпр мажлис аҳлп А^аҳмадапабепғшпг қармоғига илппдн. Баҳс қизпб кстди, сал бўлмаса муштлашишгача етаёздн. Мунозарл шу бплап тугаликн, қағғдапдпр аҳмоқ стулга сакраб чпқиб, «иккн нуль» нималигннп бпронтан- гиз биласнзмн, деб сўрадп. Қалай? Маҳмаданабей четда туриб, хотиржамгнна бўлаётган воқеанн кузатардн. Қий- қириқ, тўполон ярмм кечагача давом этди. Эртасп куни эса Маҳмаданабей япа янгп раҳбарлпк ҳайъати аъэоси бўлиб олди...

У иималарии қнлмадн, оқсоқол! Сен байроқ тарихинн эшнтганмисан? йўқ дейсанми? Унда эшит. Маҳмадана- бей яқинтнада мажлнсга депутат қнлиб еанланган бир одамни клубнинг фахрнн президентлнги лавознмидан олиб ташлашга қарор қилдн. Мажлис бошлағшшн била- ноқ Маҳмаданабен ўрнндан туриб, мажлис қонуни1Й эмас, деди. «Қанақасига? Нима учун?»—қнчқпришдп ҳамма то- мондан. «Шунинг учункп,— тушунтирлн у,— эалда турк байроғи йўқ! Миғғг афсускн, азнз ҳамкасблар, орамиэда шон-шарафларга чулгангаи муқаддас турк банроғинн ҳурмат қнлмайдпган одамлар бор экан!»

166


Шундан кейин нималар бўлди дегин-а, оқсоқол! Шўр- пешона преэидент кўэларига ёш олиб, байроқ топинглар дея нлтижо қиларди. Ҳамма ўзини оташин ватанпарвар қилиб кўрсатмоцчи бўлиб бақирарди: «Тўғри, жудаям тўғри! Дундар ҳақ, банроқсиэ мумкинмас, ахир!» — «Бу сўлларнинг фитнасн!— бақнрди кимдир — Орамиэга сўл- лар суқилиб кирган!» Шу ондаёқ*- «Коммунистларга ўлим!» деган кучли ҳанқириқ тутнб кетди ҳаммаёқни. Президентнн, яқиндагнна сайланган депутатнипг аҳволи- ни кўрсанг бормидп ўшанда, оқсоқол! У аянчли овоз бк- лан: «Оллоҳ ўз паноҳида сақласин, бирон жойдан байроқ топсанглар-чи!— деб ғўлдирарди.

— Хўш, оқибати нима бмлан тугади?— қизиқдн Саид.— Нима билан тугарди, оқспқол! Раис шунчалнк

қўрқиб кетган эдики, Маҳмаданабейдан бу мушкул аҳ- волдан халос этншни ёлвориб сўради: «Нима қилсанг қил, Маҳмаданабей, майли, сен айтганча бўлсин!» Ушан- да Маҳмаданабей минбарга чиқиб: «Дўстларим! Байро- ғимиз бизнинг шон-шарафимиэ, ор-номусимиз, бизнинг қонимиз! Томирида турк қонн оқаётган киши коммунист бўла олмайди! Сўлларга бу ерда жой нўқ!»— деди. Сўнгра у катта байроқии чиқарди-да, ўпиб, минбарга қадади... Мажлисдан кейип маълум бўлишича байроқни Дундарнинг ўзи яширган экан, лекин у нрезидентни қу- латиб, ўзи эса аввалги жойида қолди...

Эрол бнлан Саид шу тарнқа гаплашиб Маҳмадапа- бейнинг майхонага ўхшаб кетадиган идорасига ст.иб бо- ришди. Дундар Маҳмаданабей тўпланган мухбирлар- нинг олдиларига қўйнлган талайгнна спиртли ичимлик шишаларини бўшатишларини кутнб турди-да, кейин деди:

— Тезроқ бўлинглар, жаноблар, мажлнс ярим соат- дан сўиг ўн саккизинчи уйда бошланади.

— Қаерда у?— Ҳаммаммз бирга борамиз, ўзим кўрсатаман.Маҳмаданабей машинаси кстидан йўлга чиққан маж-

лис қатнашчнлари ўн саккизинчи уйга етпб келишди ва зинапоядап бнр неча одим пастга тушншаркан, ўзларини қандайдир кўримсиэ залда кўришди.

Арқон атрофига қаради ва ҳайрон бўлиб елкдсини қисди.

— Бу ерга нега келганимизни ҳозирча тушунолмай турибман-у, аммо бир нарса аниқ: азиз Маҳмаданабейи- миз яна нпманидир ўнлаганга ўхшайди, Шундай муҳим

167 '


йиғилишнинг шулчалик тўкилай деб турган бинода, қан- дайдир мсва сақланадиган ертўлада ўтказилишинн би- ринчи марта кўришим.

— Нега мажлисни клуб биносида ўтказишмайди?— қизиқиб сўради Саид.— У ер анча кенг-ку.

— Афтидан, Маҳмаданабей жуда кўп одам келади деб қўрққан бўлса керак,

Қиэиқ, белгиланган соат аллақачон ўтнб кетганига қарамай журнаЛистлар на Дундар билан бирга келган бир неча бош кенгаш аъзоларидан бўлак ҳеч ким йўқ эди. Маҳмаданабей ҳаяжонланар, ҳатто мажлас ҳайъа- тига сайлаш учун ҳам одам етишмасди. У телефон қн- либ, раҳбарликнинг бошқа аъзоларининг ҳам тезликда мажлисга етиб келишларини сўрадн. Узоқ вақт телефон- да гаплашишлардан сўнг фақат бир киши келдн, холос. Маҳмаданабей кўпнилик бўлмаганлиги сабабли маж- лисни эртага кўчнришни таклиф қилди.

— Бу қанақа бемаэагарчилик!— нороэилик билдир- ди қандайдир журналист.— Бир ойдан бери гаэеталар фақат шу мажлис ҳақида ёзишса-ю, одам йиғилма- са-я...— «Енгилмас Бурқираганлар» қаерда? «Бурқира- ган Тўзоп» қяни? «Б'Г учун БТ» қаерда?

— Бизни аҳмоқ қнлншган чоғи! Бурқнраш мумкин,— пнчииг қилди Арқонбей.

Ҳамма томопдан: «Уят! Муттаҳамчилнк1» дсган дар- газаб овозлар эшнтплди.

— Қани у аблаҳ?..Жиғибийрони чнққан журналнстлар алдоқчнни қиди-

ришга тушишди. Тўсатдан бпнода чироқ ўчиб, ур-йнқит бошландн, бақнришлар, сўкишлар ва лаънатлашлар ашитилди.

Қайси бир бурчакдан даҳшатли дод-фарёд келарди:— Ердам беринглар!.. Улднм!.. Қутқаринглар!..Полиция етиб келди, чироқни ёқишди. Мадад сўраёт-

гаш овоз бурчакда турган шкафдан ксларди. Шкафни очишганда, у ердан бус-бутун Маҳмаданабей чиқди. У ерга нимага кириб қолди, уни ким ўлдирмоқчи бўлди — ҳеч ким ҳеч нарса тушунмади. Бир гап билан айтганда, бош раиснинг навбатдаги найранги пучга чиқди. Маҳма- данабейга эса вақтдан ютиш керак эди, шунинг учул ҳам у.мажлисни чўзишга аҳд қилганди. Стамбул кўчалари- дан бирида у, гаэеталарда хабар қилннганидек, ўн сак- кизинчи рақамли уйнинг катта ва қулай эалини ижарага олганди. Стамбулда уйларни рақамлашда қанақанги

]«8


чалкашлик ҳукмрон эканини ким билмайди дейсиз! Бир кўчада иккита ўн саккиз рақамли уй бор экан. Маҳмада- набей сир очилгунча бир бало қилиб мажлисни ўтказиб. қарши чиқувчиларнинг кўпчилигини алдаш мақсадида ўз одамлари ва журналистлар билан атайин нотўғри ад- ресга жўнаганди. Агар бир журналистнинг хаёлига, Дун- дар биэни керакли жойга эмас.бошқа ерга бошлаб кел- ган, деган фикр келмаганда, балкн унинг ўйи амалга ошармиди. Ана шунда Маҳмаданабей олдин чироқларии ўчириб, кейин шкафга бекиниб олганди.

Бу воқеадан кейин БТ клуби аъзоларининг анъпна- вий Йиллик йиғилиши қизғин вазиятда бошланди.

— Ҳув анаан одамни кўряпсанми?— Арқон ённда ўтирган Сандни туртди.— Бу Салимбей, ўшани Дундар нинг ўрнига бош раисликка мўлжаллашмоқда. Агар унинг номзоди ўтса, оқсоқол, бизнинг Маҳмаданабей раҳбарлик ҳайъатига йўлаб бўпти. Салимбей Маҳмада- набейнинг кирдикорларини фош қилиш нияти бор деган миш-мишлар юрнбди, аммо бизнинг жўрамиз ҳам қўл қовуштириб ўтирмаса керак деб ўйлайман, ана унда ажойиб ҳангомалар гувоҳи бўламиз...

Энди мажлис ҳайъати сайланиши биланоқ Маҳмада- набей сакраб минбар ёнига чнқди.

— Менда таклиф бор!— Қанн, туш минбардан!— қичқирдп Салимбей.—

Таклифинг ўзинга буюрснн!Залда ғовур-ғувур бошландн.— Мен,— хнтоб қилди Маҳмаданабей ҳамманинг

овоэинн босиб кетшпга уриннб,— бугунги мажлис ранси қилиб ҳамманинг эътиборнга сазовор бўлган Салимбей- ни сайлашии таклиф қиламан! Дўстларим! Клубимпз- нинг энг эътиборли аъэосн ким? Албатта, Салимбей!..

Залдаги шовқнн тннди, ҳамма қиэиқнб иотиққа қа- ради.

— Клубга энг кўп кимнннг хиэмати сингган?— да- -вом эттнрарди у нотиқлигнни, гўёки ҳеч парса бўлмаган- дек.— Албатта, Салимбейнинг-да!

— Қанақасига рақнб бўлади булар? — ажаблапди Саид — Салимбейни қандай мақтаётганини эшитнб ту- рибсан-ку!

— Бу, оқсоқол, найранг,— жавоб қплди Лрқон,— лекин гапни қаёққа бураётгапини тушунолмай турибман.

— Салимбен оғамиздек гап,— тобора қизишарди Дундар Маҳмаданабей — У БТ учун бир инсон қўлидан

169


ксладиган ҳамма ишни, ҳатто ундан ҳам каттароғннн кнлди. Ана шунинг учун ҳам мен Салимбейни мажлиси- миэ раиси ҳилиб сайлашни таклиф қиламан.

Чапаклар янгради.— Вой, кўппак ўғлн-ей, толганини қара-я!— хитоб

қилди Арқон.— Салнмбейнн ичак-чавоғи билап қўшиб ютиб юбордн-я, эндн у ғпринг деёлмайди. Агар Дундар- пннг таклифи ўтса, Салим унга қарши гапиролмайди-да! Тушундннгмл, оқсоқол?

— Ахнр раиснинг сўэ олишга қаққи йўқми?— Йўқ, у фақат бошқаларга сўэ беради...— Хоҳламалман! Хоҳламайман! — рад қнларди Са-

лнмбей.— Мен сўэга чиқишнм керак!Декип бўлар иш бўлгапди: бир неча одам Салимбей-

нн қўлларида кўтарншиб бутун эалдан олнб ўтишди-да, раислнк қилувчн ўрннга ўтқазнб қўйишдн. У мажлиснн очиқ деб эълон қнлишга улгурмасданоқ Маҳмаданабей яна минбарга чиқиб олди.

— Мажлиснн олиб борнш тартибига бнноан буюх қаҳрамонларнмнзнинг хотирасини бир дақиқалик сукут Сплан эслашнн таклиф қиламан...

Ҳамма ўрнндан турдн. Бир дақиқа ўтдн, нкки, уч, беш... Маҳмаданабей тнкка турар ва ҳамма унпнг ўти- ришга имо қнлишнии кутнб турардн.

Залда пичир-пичнр бошланди. Арқон Сандиинг қуло- ғнга шундай дедн:

— Мени айтдп дерсан-у, бу ярамас яна бнр шумлнк- ги ўйлаган!

Маҳмаданабей ннҳоят ҳаммани ўтқиэдириб, гапимни бўлнб қўйишмаспн деб шоша пиша гапнра бошладн:

— Дўстларим! Утган кеча Бейўғлида полиция бир шаст йигнтнн қўлга олибди. Ҳа, у жанжал чиқарган экан!.. Миршаб ннгитпп бўлнмга олнб бормоқчн бўлган- да, у, мен футбол бўнича мнллий терма команда аъзоси- маи, шунинг учун менга қўл теккнзншга ҳақларннг йўқ, дебди. Гап шундай, дўстлар, мен снзлардап сўрамоқчи- ман: футболчинннг ахлоқин қиёфаси ҳақпда жнддий гаплашадигап пайт келмадимикнн?..

Шу ондаёқ залда ола-ғонур кўтарнлдпкн, асти қўяве- расиз! Ҳ«1р ким гопиришнн истарди. Рапс йиғнлишни тинчитишга беҳуда урннарди. Маҳмаданаоен минбар олдида гердайнб турардн.

— Қулоқ солииглар!— қичқирдн кпмдир охнрги датордан.— Ф И Ф А ва «икки нуль» ҳақидагп баҳснн бир

170


эсланглар-а! Бизнн туэоққа туширишмоқчи. Сафсатани йиғиштир! Худо ҳаққи! Ҳушёр бўлинглар!

У одам охирги жумлани шундай қаттин; айтдикн, натижада ҳамма жим бўлиб ҳолди.

Арҳон Саиддан сўради:— Тушундингми, оқсоҳол?— Ҳозирча йўқ.— Тартиб юзасидан сўэ сўрайман,— яна Маҳмадана-

бейнинг ооози эшитилди.Бечора Салнмбей тагин унга сўз беришга мажбур

бўлдн.— Ҳурматлп ҳамкасблар,— дедн Дундар Маҳмадя-

набей,— ҳукуматимиэ БТга самимий меҳр қўйган ва ҳа- миша бизга мурувват кўрсатиб келган. Мажлисимиз но- мидан ҳукумат номига табрик телеграммаси юборишни таклиф қиламан.

Яна унпнг таклифи қабул қилинди.Кимдир залдан бақирди:— Минбардан туш! Бўлмаса мажлисни ҳеч қачон

тугатолмапмнз!Хат ташувчи кириб, раис столига бир даста қоғоз

қўйдн.— Ҳурматлп маслакдошлар! — деди Салнмбей поч-

тага қараб.— Мажлисимиэ номига кўплаб телеграмма келди. Ҳайъат котиби ҳозир уларнн ўқиб беради.

Котиб телеграмма кетидан телеграмма ўқий бошлади, лекин у бяр дастасининг ҳисобнни қилиб улгурмасидаи хат ташупчи янгн дастани келтирарди.

— Бнллшимча, телсграммаларни Маҳмаданабейнинг ўзи юборган,— тахмин қилди журналистлардан бири.

— Булншл мумкин,— унинг гапига қўшилди Ар- қон.

Табрик телеграммаларинннг нақ кечгача кети узнл- мадн. Ннҳоят улар ўқиб тугатилгач, Маҳмаданабей сўз сўради:

— Ахборингнз учун... Аэиз дўстлар, таассуф билан бир кўнгилснэ фактни қайд қилишнм керак: БТ тарихида биринчи марта раҳбарлик ҳайъати аъзолари ўртасида ихтилоф соднр бўлди ва хилма-хил гуруҳлар тузилди. Б у — биэнинг спорт ҳаракатимиэга катта хавф таҳдид

' қилмоқда демакдир. Агар бнз ҳозир рўйхатни апиқлаб олмасак, овоз беришга кирншганимизда бутунлай чал- кашлик юз берншп мумкин. Шунинг учун мен раҳбарлчк ҳайъати аъэолнгига номзодлар рўйхатида ҳар бир исм

171


ёнига ўша номзод вакил бўлган гуруҳ номини ёзиб қў* йишни таклнф қиламан...

Номзодлар рўйхатини ярим кечагача текширншди...Саид кўрган ва эшитган нарсаларидан шунчалнк ҳай-

ратга тушиб, гарангсиган эдики, бунинг оқибатида Арқонга лом-мим демай, рўйхатларни текшириш бошлан- ганданоқ мажлнсдан жўнаб қолди.

Эртаси куни у эрталабки гаэеталардан Дундар Маҳ- маданабей БТ клубининг раҳбарлик ҳайтатига сайлап- ганини билди.

ЯНГИ Ю Л Д У З Б А Л Қ И Д И

Саид Сенимга бўлган девоналарча севгиси уни фут- бол майдонига олиб келганини аллақачонлар унутганди. Эндиликда футболчи бўлиш нштиёқи унда умидсизлик патижасида — соғайиб кетиш, ўз тортинчоқлигн, жисмо- ний ожиэлигини енгиш истаги оқибатида туғилгандек туюларди, Бу мўъжиза юз бергандан кейин эса у қалли- ғини ҳам, севгисини ҳам унутиб қўйдн. Фақат унн одам қилган футболгина қолди.

Арқон Саидни БТнннг йнллнк йпғилншига олнб бор- гандан кейин унга бнринчн марта профессионал спорт- нинг барча сирларн ошкор бўлди. Бу янгилик Саид учуп кутплмаган нарса бўлди, унинг мўътабарли футбол корчалонларига бўлган ишончига эса путур етдп. Аммо ўйиннинг ўзи— ўйнн завқи, қувончи, ўзининг жисмоний бақувватлиги ва эпчнллигини ҳис этиш, муносиб кураш- ла ютиш иштиёқи — қисқаси, футбол дсб аталупчч ўйин Саид учуи муқаддас эди.

Томпсон билан бўлган дўстлнк Саидни БТдан ажрат- ди иа ипглиз ДМС тренерн бўлиб ўтгач, Саид ҳам ўэи- нинг севимли тренерига эргашдн. Йўқдан бор қнлишга қодир бўлган, ўз ҳаёти давомида озмунча юлдузни топ- маган Томпсон Саиддан ажралмас, кўп вақтини у билан футбол майдонида ўтказарди.

Сэ.чд учун янги ҳаёт бошланди. Зоналар бўймча сара- лаш ўйинлёри ўтказилаётганди. Инглиз борган сарп Саидни кўпроқ асосий составда ўйинга туширар ва унивг номи тез-теэ спорт хроникасида тилга олинардн. Катта матбуот Саидга эътиборини қаратди. Одатдагидек, Саид қаерда ўйнаши керак, деган мунозара бошланиб кетди. Тренер уни ДМС ҳужум линиясининг ўнг қанотига қўяр- ди. Бироқ у ерда ҳамон эарбаси кучли бўлгани учун «Тешгич» лақабини олган Ҳайдар ўйнарди — клуб унинг

172


учун озмунча пул сарфламаганини ?{ам унутмаслик керак.

Гарчи мавсум эндигина бошланган бўлса-да, ДМС фақат ютишни мақсад қилнб олганди — у мамлакат чемпиони бўлишнн мўлжалларди. Томпсон зудлик билан танлаши керак эди: ё Ҳайдар, е Саид. Тренерга Лрқол ёрдамга келди. Саралаш матчига уч кун қолгакда у Ҳайдарни арқонлаб олди. Ҳайдардан кундуэи ҳам, кеча- си ҳам ажралмасди: ресторанма ресторан, майхона ва казиноларда ичишар, рақс тушишар на шўхлик қнли- шарди.

Қайси бирининг афзаллигнни аниқлаш учун тренер биринчи таймда Ҳайдарни чиқарди, иккинчи таймда эса Саид ўйнаши керак эди.

Машҳур Ҳайдар Тешгичнинг ишн юришман ҳолди. У тўпга етолмасди: уйқусиз тунлар ўз ншини қилиб қўйган- ди — оёғига тўп тегмас, ряқиб дарвозаси эса Ҳайдар Тешгичнинг замбарак зарбндек зарбасинн татиб кўришга муяссар бўлмади. Дарвоза олдида бўлган тўқнашишда қандай қнлибдир иштони йиртилиб, ўртоқлари қуршови- да майдондан чиқиб кетди.

Ҳайдарнинг ўрнига чиққанда Санднннг кўнглн айниб турарди. У таваккал қилиб кўриш кераклигини яхшн тушунарди. Ахир Шекспир ҳам: «ё ҳаёт, ё мамот!» деган ку ўз замонасида. У ҳоэир яхши ўймаса командада асосий ҳужумчи бўлиши аниқ, бу эса барча . ўйинларда қатнашнш ва чемпионлик унвонн учуп курашиш демяк- дир... Ҳатто ҳамиша ўзини бир хилда вазмин тутадиган мистер Томпсон ҳам ҳаяжонинн босолмасди, чунки Санд- нинг муваффақнятн — унннг тренерл^к ютуғи эдн-да, ахнр!

Уйин бошланди ва қўрқоқлик ҳисси чекиннб, ўрнинн голиб ишонч туйғусига бўшатиб бера бошлади— Саид ўз ҳисларини жиловлашга ўрганиб олганди. Футбол майдонида кураш қанчалик кескинлаша борса, Саид шунчалик ишонч билан ўйнарди. Мистер Томпсоннннг меҳнати зое кетмади, Саид чиройли ва жоэибали ўйин кўрсатди, у қўрқмасдан дарвоэага ташланар, ҳар қандай вазиятда ҳам тўпни дарвозага қараб тепар, томоша- бинлар уни тобора тез-теэ чапак чалиб олқишлашар- ди.

Бу матчда Саид яккаю ягона ғалаба тўлини киритиш- га эришди. Томошабинлар қувончининг чегараеи йўқ эди. Командадош ўртоқлари Саидни майдондан қўлларида

173


кўтариб олиб чиқиб кетишди. Шундай қилиб, Саид ДМС иинг ўнг қанот ҳужумчиси бўлиб қолди.

Шу ўринда Саиднинг Ҳайдар устидан ютнб чиқишида кўп жиҳатдан энг беғараз шарҳловчи Эрол Арқон кўмаклашганини ҳам эслатиб ўтиш лозим. Яхшнямки бу иайрангларни Санд билмасди, акс ҳолда унинг ўз ғала- басидан шунчвлнк қувонишл даргумон эди.

Томпсон ўз шогирдпни табриклаш учун ечипиш жойига келганида унинг кўрннишп унчалик яхши эмасди: чунки ечинадиган хонага яқинлашганда Саидни Ойсал кутиб олиб табриклади ва ҳамманинг олдида матч қаҳ- рамонини ўпди. Саидни виждон азоби қийнарди: у Аме- рикадан хат ёзишни тўхтатибгина қолмай, қайтганидан кейин ҳам бирон марта ўз «халоскорнни» бориб кўрма- ганди. Айбини сезган Саид ўзинн худдн шўхлнк қилиб қўйган боладек тутардн. Чункн у Ойсалнинг ўзи топган янги юлдузнииг туғилиши мароснмида нштирок этиш учун келганинп пайқамасди-да!

Қандай қилиб машинага, унинг ёнига чнқнб қолгани- нн Саидпинг ўзи ҳам билмайди. Лекин бунн кўрганлар- иинг бари тушунди: ростки Саидни Ойсал ўз машннасида олиб кетаётган экан, демак, эпди унннг юлдузи бал- қибди ..

Айтиб ўтилганидек, Ойсал бутунлай Ссвимнинг тес- кариги эди: Саид Амерпкадан қайтгандан сўнг унга тслефон қилиш ёки унн иэлаб топнш хаёлига ҳам келмагаидн.

— Хўш, қалайсам ўзи ?— сўради жувон худди у бллан ксчагипа ажралишгандек.— Сен бугун жуда зўр ўйнадииг...

— Сеи ҳам стаднонда эдпнгмп?— Азизим, ахпр сенмпг бирпнчи ўйнмннгга келмасли-

гим мумкпимиди? Бумпнг устига сеп учум шунчалик муҳим ўйинга-я... Ахир сенинг келажагннгни биринчи бўлиб айтган мсп эмясманми?

Саид яна ўэини бу гўзал хотии ёпида бяхтиёр на хотиржам сезди. У Опсал билан Севнм Махлуқ орасида* гн баҳс ҳалн тугамаганшш англамас, шон-шуҳратнинг аччиқ томонлари ҳам бўлишинм тушунмасди...

Эрталабки газеталар ўзларининг матч ҳақидаги ҳмсоботларида Саиднмнг ўймншш роса мақташдп. Арқон бўлса ҳатто: «Футбол >фқида яиги юлдуэ балқиди!..» - деб ёэли.

175


ҚИРОЛ УЛДИ, Я Ш А С И Н ҚИРОЛ!

Саид футбол пиллапоясига шиддат билан кўтарила бошлади: у биринчи мавсумдаёқ машҳур бўлиб қолди. Ҳар кунн гаэетя саҳифаларида Саид ҳақидаги мақола- лар, у билан бўлган интерьвю ва суратлари, сон-саноқсиз суратлари босиларди. Ҳаммадан ҳам кўпроқ топқир Арқон жонбозлик кўрсатди — у Саиднн мақташ фурса- тини асло қўлдан бсрмаеди. Ҳар бнр машҳур футболчида лақаб бўлишн керак — энг беғараз ва одил спорт шарҳ- лопчиси Эрол Арқонбей Санднн «Саид Офсайд» деб атади. БТ ва ДА1С ўртасида бўлган дастлабки матчда Саид биринчн тўпни кнритгач, «Бурқираганлар» судьянп ўраб олиб: «Офсайд!..» деб бақириб-чақира бошладилар. Лекин ҳеч қандан офсайд бўлмагандп, Саид ҳаққоний гол кнритганди. Саидминг тактикаси шундай эдн — фут- бол мутахасснслари бу тактикани «офсайд ёқаснда тур- ган ўйин» деб бежнз айтишмасдн. (ДМСнинг ўнг қанот ўйинчиси рақнб ҳимоячпларп атрофида бошнпи гангитиб қўядиган ҳаракатлар қнлар, ҳимояни ёриб ўтиш учун моҳирлик билан жой танлар, тўпнп эгаллаб олган замо- ноқ дарвоэасида бетоқат бўлаётган дарвозабонга қарши олға ташланишга шанланиб турарди.)

Яқиндагнна терма команданимг устуни на футбол қироли деб аталган Аҳмад бир мавсум давомида мамла- кат шарафинп фақат бир марта ҳнмоя қилган бўлса, Саил уч марта мнллнй терма команда состанида ўйнади.

Аҳмад қарпганди; гарчн унинг тожи ҳануэ анвалгн шон шуҳрат шуъласида порлаб турса да, қнроллик тўни- ни ўз елкаспда қийинлик бнлан кўтариб юрарди...

Буни ҳатто, ўзн аввал меҳр қўйганига қарзмасдан, кучдан қолаётган тождорларнн хушламайдиган Севим ҳам тушунарди. Унииг фнкрнни фақат Санд эгаллагандн. Чангалидан ана шундай ўлжанн чиқариб юборгани учун Севнм Махлуқ ўзнни кечнрслмасдн. Бунпнг учун у Санд- ни аллақачоноқ ягона қизчнпнг қайлиғи деб ҳисобламай қўйгаи ота-онасини ҳам кечнролмасдн. Улар синганлар- ни тан олишмасди. Камбагаллашган оқсуяк —- «Ҳасип Мушакбоз. Аёллар нчкн кийими» фирмаси меросхўри- нннг тенгн бўлолмайди, деб ҳисоблашардн.

Саиднинг юлдузн қанчалик баланд кўтарилса, Севим кнмнн қўлдан чиқарпб юборганинн шунчалик аннқ тушуна бошлади. Назарида муҳаббат ўтида ақлини нўқотиб қўяётгандек туюлар ва у ҳатто Аҳмадга фақат

17 0


Саидни севаман деб кўнглини очгандн. Севим ўэ туйғуси ҳақнда шунчалик таъсирчан қилнб гапирар ва кўзлари- дан шунчалик хўрликни келтнрадиган ёш оқардики, ҳатто бечора Лҳмад ҳам юраги тўлиб, кўэига ёш қалқди.

Самимий ҳаяжон оғушида у Севимга энди авваллари одам ўрнида кўрмагани бу малла ййгит олдида ожиз эканлигига иқрор бўлди. БТнинг ДМС бнлан бўлгап охирги матчдаги мағлубияти авналамбор шахсан Аҳмад- нннг мағлубияти эди— бир вақтлар ўйинчи зотини ўтказмайдиган ҳимоячи бу ўйинда ҳужумчи Саиднинг ажойиб ўйинига қарши ҳеч қандай чора қўллаёлмаганди. «Бўри қариганда,— эслади Аҳмад мақолни,— ундан ҳатто нтлар ҳам кулишадн».

Кейинги икки йил ичида Аҳмад қийналиб, зўр-базўр ўйнар, лекин у ёш командадош шерикларннинг мазах қилишидан қўрқиб буни яширншга уринарди. Унннг ёмон ўйнашининг ҳақиқий сабабини камдан-кам киши пайқар, одатга кўра ҳамон: «Аҳмад яна қолипдан чиқип- ти...» — дейишарди. У кучи борича ўйнаган ва уни «футбол қироли», команданинг «умуртқа погонаси» ва ҳатто «футбол профессори» деб аташган вақтлар алла- қачой ўтиб кетганди. Бирга ўйнай бошлаган ўртоқлари аллақачон футболни ташлаб, ҳар қайсиси бпронта ншга жойлашганди: бири трснерлик қнлар, бошқаси савдо-со- тнқ билан шуғулланар, учинчисп бадавлат хонадонга куёв бўлиб олганди. Уларнн эпди камдан-кам одам эслардн. Аҳмадда донм катта пул бўлар, бир клубдан иккинчисига ўтганида мўмайгиня ншлаб олар ва ҳамиша пулим шундан кўп бўлади деб ўйлашга кўникнб кетган- ди. Аммо довруқ таратган кунлари ортда қрлган, пулни эса, худди ёшлнгп каби аллақачоилар совурнб бўлганди.

Севим унпнг тизэасига бошини қўйиб йиғларкан, Аҳмад ўзи, қиз ҳақида ўйлар, ўзига ҳам, унга ҳам ачи- нарди. Негаки ҳеч қачон унннг Севимдан бўлак ҳеч кими бўлмаган, лекин у қизга нисбатан бирон марта жиддий муомала қилганмиди, ахир? Нега унга уйланмади, ахир бу йиллар орасида қнз унга қанчалар содиқ эди? Уни олдинда нима кутяпти? Келгуси йнли уни дабдаба билан куэатишади — тўрт томонинг қибла дейишади... Эҳ, ўз вақтида, донғи бутун Туркияга таралганда кетиши керак эди... Қанчалар золим ва бешафқат бу ишқибоэлар; бир пайтлар: «Қани, Аҳмад! Бопла!» — деб бақиришарди. Энди бўлса сал янглишса: «Тошингни тер!» деб ҳайқири* шади.12-527 177


Унннг нўзларига ёш келди... Кимга кўпроц ачинаяпти: ўзнгамн ёки Севимгами?.. Севимни юпатгиси, қучоқлаги- си, худди ёш боладек бошини силагиси келарди, лекнн у ўзига ёт бу кўнгли бўшлик истагини енгди ва ҳатто уришиб берди:

— Етар! Жуда кўзёши тўкишга арзпгулнк одамни топибсан-ку!

— Эндн аҳволим нима кечади? — пиқиллади Се- внм,— Ахир биз у билан унаштирилганмиз-ку... Энди одамларнинг бстига қандай қарайман?

— Ҳозироқ бас қнл! Гўё катта бойлнк йўқотган деб ўйлаш мумкин-а!

— Эҳ, азпзнм, бойлик бўлмаса бордир, лекнн мени кўраётган куним-чи? Бундан кейин менинг қадр-қимма- тим қоладлми? — ғамгнн ҳазнллашди у ва ўэ ҳаэнлидан ўзи қўрқпб кетиб, дилини баттар алам ўртади.— Сен Санд билан бир гаплашнб кўрсанг бўлармиди... Ахнр сизлар дўстсизлар-ку!

Аҳмад ижирганди. Турк футболи сабоқларини эслар- кан, у ўзнпи қаерга қўйишни билмай қолди. Севимпннг аҳмоқона саволлари уни — бир пайтлар «девор», «фут- бол фанлари профессори» ва «футбол қироли» ' номинн олган Аҳмаднн эндиликда ўэининг ким эканлиги ҳақида ўйлашга мажбур қилдн. Наҳотки ҳукмронлиги тугаган ва унинг ўрнига бошқа қирол тахтга чиққан бўлса?..

Аҳмад Севимнинг қўлидан ушлаб, уни ўзига томон тортди.

— Тентакликни бас қил, қўй. Топиб олган гапингни қара-ю: қадрнм, қимматим! Дунёда жнм кўп — аҳ- моқ кўп, бошқасини топамиз... Тешик мунчоқ ерда қол- мас...

Улар жим қолншди. Ҳар бири ўз ҳаёли билан банд эди.

— Менга қара! — тез-тез гапира бошлади Севим.— Хаёлимга бир фикр келиб қолдн. Агар амалга ошса зўр бўладп-да!

— Яна нимани ўйлаб топдинг?— Бари бир бу малланинг пулн йўқ...— Мабодо отангдан унга қарз бериб туришини сўра-

моқчи эмасмисан?— Бўлмаган гап, мен жиддий айтяпман. Борди-ю,

Саидни авраб ўэимизнинг БТга оғдирсак инма қилади? А? Сен бунга нима дейсан? Дупдар хурсанд бўлганидан эс-.ҳушини йўқотнб қўнмасмнкнн?! Ҳа, ҳа, кўрасан ҳали,

178


худди шундай қиламиз ҳам. Саид учуи бу ҳеч вақоси* қолган бир пайтда энг ажойиб пул топиш йўлн...

Аҳмад маъюс жим турарди. Уни аччиқ алам бўғарди! «Бу қиэ кимга яхши кўринмоқчн? Дундаргамн, Сапдгами ёки унга, Аҳмадгами! Қандай қилиб унга ачиниб ўти- рпбман ўзи?» — деб ўйлади Аҳмад ва ўрнидан турди.

— Нега тўсатдан туриб қолдинг?— Иш бор,— тўнғиллади у ва чиқиб кетди.

Дундар ЛАаҳмаданабей ҳақиқатан ҳам унннг фикрн- дан хурсанд эди: у бпр мунутни ҳам қўлдан бой бермай ншга киришнши керак; бу унннг БТга кўрсатгап энг кэттэ ҳиммати бўлади. Агар ҳоэпрдаяоқ Саидга келгусн мавсумда БТга ўтнши кераклнги ҳақидаги фикр уқдири- лаверса, у ҳозирча уларга гол киритман қўяди. Маҳма- данабей мавсум тугамасданоқ Саидни қўлга киритиш учун ов бошланишннн аллақачон фаҳмлаган эдн. Бу ўрннда БТга сахнйлик қилишга тўғрн келадн, чуики ДМС Саиддан ажралишни асло пстамайди...

— Қандай қилнб биз бу йнгитни қўлдан чиқариб қўйдик ўзи? — деди Л\аҳмаданабей ўнчан.— Лекин бун- лай ландавурдан иш чиқишинн ким ҳам бнлибди дейснэ!.. Футбол соҳаснла меҳнат қплавернб сочнм оқарди ю, лекин ўз тажрибамда бунчалик ҳанратда қолднрадиган парвозни эслай олманман. Ҳар қанақасн бўлган, аммо бирдаиига бунақа... Сепннг қандай қплнб ДМСда ўнна- шига ижозат берганингни сира тушунолмайман. (У апо- ннларча, Севнм ҳануз Саидга таъеир ўтказа оладн, деб ҳисоблардн.)

— Бунинг ҳаммаспга ннглнз айбдор, ўшаннпг ғала- мнсликларн сабабчи,— жавоб бердн Ссвим.

— Агар сен ҳеч нарса қнлолмасанг, уни ўғирлай- миз! — қатъий деди Дундар Л\аҳмадапабей.— Бир пайт- лар Аҳмад масаласида қандай ёрдам бергаппнг эсингда- ми? Ҳа, айтмоқчн, бнз уни бнрон-бир вилоят клубнга тавсия қнлмоқчимиз. Ундан фойда жуда камлнгнни ўзинг кўриб турибсан: қанчалик ёмон ўйнаса шунчалик қўпол- лнк қилади... Бпз уни қўшқўллаб топшпрпб юборамнз, савдолашиб ўтирмаймиэ...

Севим ич-нчндап эзнлнб кетди. «Қирол ўлдн!» — кеч- ди унинг хаёлидан. Қадрдон дўстининг тарафннн олншга у ҳатто уриниб ҳам кўрмади, чидаёлмай ҳўнграб йиғляб юборпшидан қўрқиб бнр оғиз гапирмади ҳам.

179


АСР М А Т Ч И

Ҳамма нарсани БТ ва ДМ С учрашуви ҳал ҳнлиши ксрак эдн. Ким ютса ўша мамлакат чемпионп бўлади!..

Бу матчда яна битта биринчиликнинг тақднри ҳал бўларди: ким мавсумнинг энг яхши бомбардимопчнси бўладн, «футбол қироли» унвонини ким олади. Бу унвон- га уч даъвогар бўлиб, жумладан ДМСнинг ўнг қаиот ҳужумчнсн Саид Маллазода ҳам шу ҳисобда эди, «Фут- бол қиролн» бўлиш учун эса Саид ВТ дарвозаснга ҳеч бўлмаганда битта гол кирнтиши зарур эдн. ДМ С галаба- сн чемпионат тақдири ва унинг, Саиднинг тақдирнни ҳал қилар, Саиднннг ўэи устндан қилган ғдлабасини нишон- лардн. .

Бу тарихнн матч ҳақнда ҳамма жойда ёзишар ва гапиришарди. Газеталар уни йил давомидагн энг йирик воқеа, аср матчи деб аташаётгандн. Бпргина Стамбул сароснмага тушиб қолмасдаи, бутун мамлакат ларзага келганди: нккала команда ншқибозлари Туркиянинг барча бурчакларида яшашардн, Вақтп-вақти билан гаэеталарда ишқибоэлар ўртасидаги тўқнашувлар ҳақи- да хабарлар пандо бўлардп. Фақатгнна тортпшув эмас. балки муштлашиш ва пнчоқлашиш ҳам бўлиб турарди. Жамоатчилик ҳаяжони энг охнрги нуқтаснга стгапди...

Матчга бўлган катта қиэиқишни ҳисобга олиб унннг ташкнлотчиларн радно на телевнденне орқали бнлет савдогарчилигнга қарши энг қаттиқ, энг шафқатснэ чоралар кўрнлганини эълон қнлишди. Ана шундан сўнг бирдан махфий бозорда бнлетлар нар.чн мисли кўрнлма- ган миқдорда ошиб кетдн. Гарчн ҳали кассага биропта бнлет тушмаган бўлса-да, чайқончнлар унн икки юэ лирадан камига пуллашмаедн. Ана шунинг учун ҳам полнцпя футбол ўйинига билетлар чиқарган босмахонанн хатлашга мажбур бўлдн.

Сиорт ишларн миннстрп матбуот конференциясида турк халқп ўзннн спорт нўлига шунчалик бағишлагани- дан катта қанот ҳосил қнлаётганпнп баён этди. У фақат соглом тамда соғлом ақл бўлншп мумкиилигинн эслатиб, яқин йиллар ораснда Стамбулла яна ҳар блрн юз мпнг ўринлнк пккита стадион қурнлажагшш хабар қнлдн.

Мннистрпниг баёнотн матбуотда ҳар хил фикрлар пайдо бўлишпга сабаб бўлдп. Жумладан бнр журналист ўэ шаҳрнда кпноя бнлан пойтахтга пккнта эмас, балкн йигирмата стаднон па уларлан ҳар бири камида юз минг

1«ч


киши сиғадиган булиши кераклигини қайд қилди. Бун- дан ташқари у Стамбулни стадиоилаштиришнинг улкан лойиҳасини тавсня қилди, шақар аҳолисннигина эмас, балки бутун мамлакат аҳолисини сиғднра оладиган ва омманинг томошаларга бўлган талабини қондира ола;Л- ган мннбар чамбарчаси билан ўраб олнш лозимлигини таъкидлади.

Уэннинг сўл қарашларн билан тапилган бир ёзувчи тортиниброқ, мактаб ва касалхоналар етншмаётган, шаҳарларда канализация, қишлоқларда электр бўлма- ган бпр пайтда бундай катта стаднонлар ҳақида ўйлаш бемаънилик, деб эътироз билдирди.

Кўпгина Европа пойтахтларнда бўлган бир эпчнл сппрт шарҳловчиси бунга жавобан мақола боснб, унда шундан деб ёзди: «Мен бутун Европани кезнб чиқдим,

- бир қанча халқаро, қитъалараро, жаҳон ҳамда олнмпля матчларида бўлднм ва халқларга футбол қанчалнк за- рурлигннн кўрднм. Каналнзацнялаштириш билан спорт- ни алмаштиришнннг ҳожати нўқ!» — даргазаб хулоса билан тугатдн у ўз мақоласинн.

Матч атрофндаги машмашалар тобора қнзиб, авжига чиқардн. Ишқнбоэлар беш лмрадан тортиб беш мннг лирагача гаров тикншардн. Газеталарда янгндан-янги хабарлар пайдо бўлардн:

«Дгар бизнинг БТ ютса Стамбул этикдўзларн фақат сенимлн командалари аъзоларигагина эмас, балки улар- нинг оила аъзоларига ҳам бнр жуфтдан оёқ кийнмн тортнқ қллишади...»

«Ресторан эгаси: агар ДМС ютса, бутун команданч ■бир ой бепул боқишнни айтдн...»

«Стамбул муннципалнтетининг масъул ходими агар БТ ғалаба қилса, клуб футболчнларига шаҳарнннг уму* мий фойдаланиш жойларига текин кирншга ижозат этнлишнни қатъият билан маълум қнлади...»

Гап Маҳмадапабейга келганда эса, у ўз йигитларига, албатта, юъишса, олтн минг лирадан берншга ваъда қилдн...

Эрол Арқон ўз газетасида бикипи кийган бир қизнинг суратнни шундай ёзув билан босиб чнқарди: «ДМСнинг содиқ ишқибозн Нуртнн: «Агар менииг командам ютқиз- са мен ўзимни Тақсим майдонида ёқиб юборамав!..» — дедн.»

Бўлажак матч дастндан қанчалаб оилавнй жанжал- лар ва ҳатто қўйдн-чнқдилар бўлиб тураряи...

181


Машҳур одамларнинг бозори чаққон эли. Ҳар куни улар: «Сиэнннгча қайсн команда чемпион бўлади?» деган саволга жавоб беришарди. Севимни ҳам унутиш- мади; бу саволни беришганда у шундай дедл:

• — Снраснни антганда тўп юмалоқ бир нарса. Шун- дай экан, қайси команда чемпион бўлишини олдиндан айтиш қийин. Тахмин қилиш эса оқнбатсиз нш, айниқ- са гап бундай командалар ҳақида борганида. Агар БТ тсхника жиҳатдан устун бўлса, ДМС яхши формада. Агар Саид Офсайдни тўхтатнб қолиш қнйин бўлса, Аҳмад Девордан ўтиш ундан ҳам маҳол.

Журналист саволни кўндалангига қўйди:— Снз албатта, БТнннг мухлиснснэ, шундан эмасми?— Ижозатингиз билан жавоб бермасам қандай бў*

ларкин, ,Бироқ суҳбат шу билап тугамади: фирнбгар журна-

лист Севимдан бир неча фотосурат сўраб олди.— Ижозат этзснзми?.. Газетада чиқаосам дегандим..,— Билмасам... Ихтнёрингиз... *Газетада Севнмнинг Аҳмад билан пляжда қучоқла-

шнб тушган сурати босилиб чиқди.Бўлажак чемпион ҳақидаги савол Ойсалга берилган-

да у Севнмга ўхшаб гап чалгитиб ўтнрмади, балки тўғ- ридак-тўгрн:

— ДМС чемпион бўлади!..— деди.Лекин газетхопни Ойсалнипг фикрн қнзиқтирмасди.

Газетхон унинг суратларини кўрншни ёқтпрарди, Испан- канинг суратп эса кўрса кўргундек эди. Газетани фақат •ҳар хил мақола ва баёпотларни ўқиш учун сотиб олмай- дилар-ку, ахнр Газета кўргаэмалн бўлиши ксрак, айниқ- са гап хотннлар ҳақида кетганда... Хотин кишида мавжуд барча жоэнбадор нарса кўз тушадиган даражада бўлиши керак. Турк ориқ хотинлар.нн хуш кўрмайди. Шунинг учун ҳам Севнм Маҳлуқ Испанка Ойсал бнлан тенгл^ша олмасди. Испанкапинг тўладан келган қомати ҳар бир туркнинг кўзинн қ\вонтирар, шу сабаблн Ойсал- нинг сурати берилган газеталар одатдагидан икки бара- вар кўп босилгандн.

Улуғ кун арафасида иккала команда ҳам Стамбулдан дам олишга жўнаб кетиши керак эди.

Жўнзшдан сал бурун Саид соғлом танда соғлом ақл бўлажаклигнни ўэ тимсолида кўрсатлб, уй ишларини тартибга солишга аҳд қилдй. Айтиш керакки, у аввал умуман қизиқмаган масалалар ҳақида тез-тез бош қоти*

182


рарди. Маеалан: бундан кейин қандай яшаш керак? Нима бнлан шуғулланиш керак? Тирикчпликни қяндаи ўтказиш керак?.. У қурилиш фирмаларининг лрйиҳасини қабул этишга, меросга ҳолган уй билан хайрлашиб, ўр- нида тўртта янги уй қуришга қарор қнлди; биттасида ўзлари, аммасн ва мадам Анжела билан жойлашишларн.

•^шнқаларини эса нжарага қўйишлари мумкин. Лекин барн-бир унннг ишлаш ниятн қатъий!

Энг қнйнни аммаеини бу аҳднинг эарурат эканлигнга ишонтирпш бўлди. Кекса хотнн ўзи ўсиб-улгайган в I бутун умрнни ўтказган ҳовлининг бузилишнни эшитган- даноқ гапнрнш қобнлиятини йўқотди, ўзига келганда эса титроқ оноз билан деди:

— Сен шу уйда туғплпб, шу ерда улғайдинг!.. Қан дай қнлиб бу муқаддас жойга қўл кўтаришга журъат этасан? Пўқ, Санд, сен бундай қилмайсан!

— Амма, буни ҳаётнинг ўзи тақозо қилаётганинн тушунсангиз-чи. ахир. Шаҳримизда эски ҳовлилар кўп қолганмп? Ҳамчаси аллақачонлар бузнлган, ўрнига эсз замонавпй уйл;.р қурилган.

— Бунн нимасн яхши? Уй эмас, тобут-ку! йўқ, йўқ, сен мени кўндирмай қўя қол, замонавнй уйда яшан олманман ва истамайман ҳам! Агар мен билан ҳисобла- шишнн истамасанг, қариялар уйига кетаман! — Баррнн хоним-афанди нкки оёғнни бир кавушга тиқиб туриб олди.

— Меп ҳам,— деди мадам Анжела хўрсиннб.— Меп бекамдан ажғалмайман.

— Амма, тушунсангиз-чн ахир, эскилигндан уйимнз- нинг ўзи бнр кун эмас, бир кун босиб қолади!..

— Оллоҳиннг ўэи бундай кунларни кўришимга йўл қўймапди...

Ҳамма нарса Саиднинг аммаси ва мадам Днжслага қўшнлиб пнғлаши билан тугади.

— Наҳотки снэ,— ҳиқиллаб гапирардн у,— унни таш- лаб кетгнсп келяптн деб ўйласангнз менп?

Балкн галати туюлар-у, лекин Санднннг кўзёшлар|| амманн бнрдан ўзига келтирди. У кўэларини артиб, жиянини кўксига босди ва уни худди ёш боладек юпата бошладн;

— Ҳа манли, ўғлим, тинчлан. Худо кўтарснн бу уйнн. У ҳақнқатдан эски, яшаш ҳам ноқулай. Қўй, бўлдн эндн...• Бошқа уйга кўчиб ўтиш қийнн бўлди: амма ҳовлидаги

183


ҳамма буюмнн олиб кетишни истарди, ҳатто энг арзимас нарсаларни ҳам кўэи ҳиймасдн.

— Эҳ, аммажон, ҳаерга сиғдирамиз ахир буларнинг ҳаммасннп? Янгп уйимиз бу ердан кичик-ку.

— Агар буюмларнмдан зжралсам мени ўлди дея- вер,— қатъий деди у...

Икки кундан сўнг Саид командадош ўртоқлари билан Стамбулдан чнқиб кетди.

Орзиқнб кутилган матч куни ҳа.м келди. Шаҳарда барч^ иш тўхтади, ҳамма ёппасига стадионга отнлди. Стамбул ҳувиллаб қолди...

Матч олдндан БТ Маҳмаданабей бошчнлигида намоз ўқиш учун Аюбсултон мачнтига жўнади.

Севим бир неча ҳафтадан бери Саидни беҳуда иэлар- ди: унинг ҳозиргн унининг адресини билмасди; ДМС клубига боришга журъат қилолмасди. Барча умидини мана шу кунга боғлаганди: ўйин бошланиши олдидан Саид билан учрашиб, БТ клуби ўэига ўтишни таклиф қилаётганини айтади, катта пул эвазига, албатта. Турган гапки, у ўша заҳотчёқ рози бўлади, матчдан кейии эса биргалашиб унинг уйига боришади. Санд бугун Севим уни қанчалик севишини кўриб, билиб қўнсин. Сандга еқиш учун ҳамма чоранн қўллаб кўради, (шу кунгача қилмаган ҳунарини ишга солиб) мулойим ва меҳрибон бўлади! Бўлмаса Ссвнм Маҳлуқ отини бошқа қўядн!.. Бугун у чин юракдам ўзининг жонажон БТсннннг мағлу- биятга учрашини тиларди...

Одамлар яхлит оқим бўлпб шаҳар кўчаларидан ста- дион томонга кетишарди. Билети йўқлар эса худдн уэоқ ўтмиш асрларда Византия пойтахти деворларнга ҳужум қилган ота-боболарп кабп шиддат-ла стадпон деворларп- га тармашни1арди. Башартн қаршиларида Хитой деворн бўлганпда ҳам уларни тўхтата олмасди...

Уйин бошланишига тўрт соат қолганда жамики жой ягаллаб бўлннганди. Одамлар бу ерга егулигини ғамлаб, иарл, соққа, қарта олиб келишган, вино ва рақнни ҳам унутишмаганди.

Севим матчга худди базмга ҳозирлик кўраётгандек твйёрланди. У энг чиройли кўйлагини кийди, тақинчоқ- ларини тақди, никоҳ узугини ҳам эсдан чнқармади. У *шик сари юраркан, онаси унга охирги насиҳатларини Серди:

— Қизим, эркакларга ҳеч қачон кўнглинг борлигини184


билдирмаслнгинг керак, акс ҳолда улар дарҳол бошга чиқиб олишади! Эс-ҳушингни йиғиштир, қиэим...

— Шунча ўргатгэнннгиз ҳам етар! — бобиллади Се- вим.— Мен бундан буён нима қилишим ва ўзимни қандай тутишим кераклигини сўраб ўтирмайман! Уэим ҳам сен- дан яхшироқ биламан!

— Вой ярамас-э! — бақирди Моҳжура хоним.— Бу , ношукурга қаранг-а! Туғиб, кўкрак бериб катта қил-

сам-у, бу кишн менга — онасига шундай беадаблик қилса я!.. Қандай қилиб журъат этдинг бунга?

— Журъат этаман! Этаман! Этаман! — чийиллади Севим. — Ҳаммасига сен айбдорсан!.. «Вой, ранги унақа эмас, вой, услубн бунақа эмас!»

— Ердам беринглар! Улдим!..— Уйни бошига кўтар- ди Моҳжура хоним кўэлари олайиб, крбслога қуларкан.

Севим ҳатто бир туки ҳам қилт этмай, сонуққонлик билан эшнкни тарс ёпиб ниқиб кетди.

— Илоё кўр бўлгур, ярамас! — туфлади онаси қнзи- нинг кетидан.

Севим қаёққа боришин билмасди: БТ йигитларининг олдига борсинми ёки ДМС командаси жойлашган меҳ- монхонагамп? «У ёқда ҳам, бу ёқла ҳам бўлиш керак».— оқнлона фикр юритди у ва «Бурқираганлар» томон жў- нади.

— Барн инсу жннслар қўлласин сизларни, нигит- лар! — лея ясама шўхлнк билан қнчқирди у саломлашиш ўрнига.

Лекин йигнтлар у пайдо бўлганда ҳатто қнмнр ҳам этншмадн.-Кимдир нстар-истамас бошини кўтариб, тўн- ғиллади:

— Уҳу! Бизнинг обрўйимиэ ва виждонимиз келяптн- лар-ку...

— Ишлар қалай, аэаматлар? — сўради Севим бўша-< шпброқ.

Аҳмад унга томон бурнлди-ю, лекин ўрнндан турмади.— Худди кўриб турганингдай. Кеча биз муҳтарам

пиримнэ Аюбсултонни зиёрат қилднк, мана бугун олло- нинг мадади билан «Муҳтожлар»ни ютишнн чамалаб турибмнз.

Унннг сўзлари кулги кўтарди.— Сен эса шнрингинам, мени яхши ўйнасин десанг

ёнимда ўтнр...Севнм Аҳмаднинг ёнига келиб ўтирдн-ю, аммо тезда

ўэини ёлғнз ҳнс қилди: ҳеч кнм унга аввалгидек қнзиқ-165


мас, ҳеч ким у Оилан гаплашмасдн. У ўрнндан туриб, * сскингина кетди.

Кўчада такси тутиб, Севим ДМ С нигитлари жойла- шишган меҳмонхонага етиб келди.

Дарбон унн ичкарига ўтказмади.— Қанақаси бу?! — ғазабланди Севим.— Нега энди

ичкари кириш мумкин эмас экан? Ман қилингани нима- си? Бунақа тартиблар қаердан пайдо бўлди ўзн?

— Келганингиэни то Томпсон афандига хабар қилгу- нимизча кута туришннгизга тўғри келади.

— У ким ўзи бу срда?— Команда тренери.— Қачондан бери тренер команданниг ҳамма ишла-

рига аралашади? Футболчиларга бу ерда эмас, футбол майдоиида катталнк қплснн.

Бу сўзларпп Томпсон эшитди ва унга яқинлашиб, шундай дедн:

— Салом! Сиз ҳақ, мен ҳамма жойда катталик қил- ган... Спз Санднн кўрншнп истайди?

— Ҳа.— Мен кнрншга рухсат берган, лекнн илтпмос, кўп

ушлаб қолманг: бпз тезда стадионга кетгап. Марҳамат, иккинчн қават, кнчик хонага.

Қичик меҳмонлар хонасига кириб Ссвнм жойида қо- тиб қолдн: Санд бнлан Ойсал чой ичиб ўтнрншарди. Уии кўриб Сапд ўрнидан турдн ва қўлини "узатди.

— Салом, Севим...— Исмнмни унутмабсан ҳартугур, шуннсига ҳам

раҳмат,— заҳархандалнк бнлаи жавоб бердп у.Саид пндамадн. Ссомм Ойсалга назар ташлади.— Афтндан, сизларга халақнт берднм шекнлли?— Йўқ, нималар деяпсан... Илтимос, бнз билан ўтир...— Кўэойнагипг қани? — тўсатдан, ҳеч нарсада^-ҳеч

нарса нўқ сўрадм қиз.Саид жплмайдп.— Сен туфайлн энди унга ортиқча эҳтнёж қолмадн.

Фақат ташқарнда қуёш чарақлаб турганда тақаман...Гап мавзунпи ўзгартиш мақсаднда у хотннларнн бнр-

бнрига таннштиршпга шошилди:— Уэр, сизларпп таништнрмабман...— Э худойнм-э, Испаика Ойсалнп кнм ҳам тани-

майди?Унисн бўлса масхараомуз илжайиб қўйдн.— Сизга ннма бўлдн ўзн, Севим? Уз нигптларннгизнп

1й6


илҳомлантириш лоэим бўлган шупдай кунда бу ёцдарда юрибсиз? Адресни адаштириб қўймадингизмн мабодо? БТ бошқа меҳмонхонада жонлашган...

•Ғазабдап ўзини йўқотган Севим Махлуқ унинг со'’-‘ ларига чанг солмоқчн бўлиб Ойсалга ташландн. Ойсал худди ҳамлани кутнб тургандек эпчнллнк бнлан чап бериб, Сепимнииг қўлидан ушлаб олди. Аёллар чийил- лашннн эшитган футболчилар етиб келишдн-ю, лекин ҳеч кнм рақибаларни ажратишга ташланмади. Барэангч йигитлар қотнб-қотиб кулншар, уларнн бир-бирига гиж- гижлатншарди:

— Кўэига тушир! Болла уни, Ойсал!..— Қани, Севим, бир кўрсатиб қўй!..— Ҳой, Испанка, бўш келма!..Хотинлар ерда думалай кетишди...Санд жойидан ҳам жилолмай, ваҳпмада данг қотиб

қолгапди.— Шу пайт эшнкда Томпсон кўринди ва бўлаётган

муштлашншга эътибор бермай бақирди:— Бас, ннгптлар! Автобус тайёр! Қетднк! — шундай

дея гайрат бнлан уларни меҳмонхонадан чиқара бош- ладн. Сапдни эса қўлидап ушлаб сургаб кетди.

‘ Ҳамма кетгандан сўиг муштлашиш тўхтади, иккала хотин ҳам ҳушсиз эдн. .

Даст.таб Ойсал ўэига келдн, у хиэматкор аёлни ча- қирнб, дедн:

— Мана эрнмнинг телефони, сим қоқннг... Узимни ёмон сезаётганимни унга хабар қилинг.

« Ю ЛД УЗ СУНДИ»

Лиммо-лнм тўлиб-тошган стадион уэра бир маромда ва бнр хилда қасира қусур, гумбира-гумбур шовқин кў- тарилардн. Қарама-қарши томонда ўтирган нккала ко- манда ишқнбозлари таёқлар билан бўш тунука ндиш, ка- нистра, банкаларни урншар— бу спорт мухлислари тилида «қайнона газаби» деб юритнларди, ёғоч тахта- чаларни тақиллатишар, карнайларни пуфлашар, ҳуш- такларни чалишар, шақилдоқларни шақиллатишар, бош- лари устнда эса шиорларни кўтаришарди. Қандайднр тишсиз бнр чол бекорчнликдан шундай ҳуштак чалдики, стадион бир дақнқа жим бўлиб қолдн ва яна одатдагм шов-шунга кўмплиб кетди. Қўлида бирон нарса — таёқ, шиша, бапка ушламаган одам йўқ эда...

187


Майдонга ДМ С формаснни кийган ўн бир ўйинчи чиқ- қанида бир томонда гулдурос чапак янграган бўлса, ик- кинчи томонда ҳуштак қулоқни батанг қилди. БТ коман- даси пайдо бўлганда ҳам шу аҳвол юз берди.

Уйин шиддатли суръатда бошланди. Минбарларда жойлашиб олган юз минг ва яна эллик минг билетсиз томошабинларнинг нафаслари ичларига тушиб кетгандн, лекин бундай сукунат нақ бўлажак тўфондан дарак бе- рарди...

Уйиннинг дастлабки ўн минути дам бир, дам иккинчи томоннинг устунлиги билан майдон ўртасида ўтди. Унин- чи минутда тўп Саидга тегди.«Муҳтожлар» ишқибозлари бўқиришди:

— Оф-оф-Офсайд!Саид тўпни ўзпдан узоқлаштирмай қанотдан олға таш-

ланди ва жарима майдончасига яқинлашиб, Аҳмад билан юзма-юз бўлди. Аҳмад Саиддан тўпни ололмаслигини пайқагач жон-жаҳди билан ҳужумчининг белига шундай тепдйки, у гўё умуртқа поғонасига мих қоққандек оғриқ- дан букчайиб ўтириб қолди...

Агар бу тепки бўлмаганда,эҳтимол, Саид ҳисобни очи- ши ҳам мумкин эди.

— О-о-оҳ!— деб юборишди ДМС ишқибозлари ва то- мошабинларнинг Саид томонда эканлигидан жиғи-бийро- ни чиққан Аҳмад минбардагиларга қараб мушт ўқ- талди.

— Оф-оф-Офсайд!— дея бақнрншди ишқибозлар бун- га жавобан.— Қани бопланглар, «Муҳтожлар!» Қани, кўрсатиб қўйинглар,«Муҳтожлар»!

Минут сайин ўйин тобора кескинлашарди. ДМС фут- болчилари деярли майдоннинг рақибларга тааллуқли яр- мидан кетишмас, тўп БТ дарвозасига тез-тез хавф солиб турарди. Аммо, ҳар қалай, ҳисобни БТ очди, қарши ҳу- жумлардан бирида «Бурқираганлар» ДМ С дарвозасига тўп киритишди.

Узидан кетган ишқибозлар костюм, кепка, галстук, кўйлакларини ечиб олиб, ҳавода силкитишарди...

Биринчи тайм БТ фойдасига 1:0 ҳисоби билан тугади.Иккинчи таймнинг еттинчи минутида «Муҳтожлар»

жавоб тўпи киритишди, Саид тепган тўп дарвозага бориб тушди. Бу муваффақият ДМ С ўйинчиларининг кучига куч қўшгандек бўлди, Саид Офсайд тинимсиз дарвоза томон интилар ва футбол қиролининг» ҳужумлари қан- чалик шиддатли бўлса, Аҳмад шунчалик асабийлашар

188


ва қўполлик қиларди. Кўп ўтмай унинг ўзи ҳам ҳўполлик ҳурбони бўлди. Раззоқ Суяксиндирар унинг думғазаснга шундай тепдики, Аҳмад оғриқдан додлаб, худди оёғидан чалингандек таппа чим устига қулади. Лекин судья ҳатто ўйинни тўхтатмади ҳам. Уйин давом этарди. Саид ёрдам 'бергани югуриб Аҳмаднинг ёпига келди, лекин у устида ^эгилиб турган Саидпи кўргач сакраб ўрнидан турди-да, уни нарига итариб ташлаб, оғриқни енгган ҳолда тўп ке- тидан чопди...

— Бугун Аҳмад жудаям қўпол ўйнаяпти, — деди ра- : дио эшиттиришни олиб бораётган спорт шарҳловчисн. - гУнинг барча қилмишлари ўзига қарши бўлиб чиқмоқда...Вой-бўй, бундай қилишнинг нима кераги бор... Ҳозир

'судья ўйинни тўхтатади... Йўқ... Томошабинларнинг бун- га нисбатан бўлган муносабатини эшитяпсизларми, азиз радио тингловчилар? Саид шитоб билан олға ташланиб

■ майдон ўртасидан ўтди... Мана, у деярли рақиб дарвозаси I олдида... Ҳозир биз яна битта голнинг шоҳиди бўламиз!.. | Е оллоҳ! Аҳмад қаердан пайдо бўлди? Йўқ, гол бўлмайди;

Аҳмад Саиднн жарима майдончасида йиқитди... Эҳ-эҳ,| сени қара-я, Аҳмад! Яхши эмас бу. Ахир, ҳозиргина Саид I одамгарчилик қилиб сенга ёрдамлашмоқчи бўлганди-я... | Судья Саиднинг олдига чопиб келди... Пенальти белги- * ланди...'( Ун бир метрлик жаримани Д М С капитани Усмон Қа- [ лампир тепди. Гол!.. Ҳисоб ДМ С фойдасига — 2:1.| Аҳмад ҳеч қачоп бунчалик ёмон ва қатъиятсизлик | билан ўйнамаганди. Унинг елкаеи худди пичоқ суқилган- I дек сирқираб оғрирди. Майдондап чиқиб кетиш керак,

албатта, лекин Аҳмад бундай қилишга журъат этолмас- ' ди. Томпсон ҳақ: олий футбол командаси худди яхши

механизмдек ишлаши керак. Агар бирон нарсаси, ҳатто биронта мурвати синса борми, бутун механизм ишдан чи- қиши мумкин... Аҳмад майдопда беҳуда югурар, бутун команда ҳам худди шундай бемаъни ўйнарди...

— Бугун Саидимиз ҳақиқатан ҳам мўъжиза кўрсаг- япти,— давом этдирарди радио шарҳловчиси.— У энг яхши ҳужумчи деган унвонга дадил даъво қилмоқда. У майдон хўжайини ва бутун ўйиннинг бош дирижёри... Сизлар, албатта, томошабинларнинг далдаю рағбатлари- ни эшитяпсиз. Ҳа, бугунги ўйин ниҳоятда кескин ўтяпти!. Қескин олишув заррача сусаймаяпти... Мана, Саид тўп- ни эгаллади... У бирданига учта ўйинчини алдаб ўтди... Борган сари дарвозага яқинлашмоқда...Балли, Саид! Ҳо-

.189

1www.ziyouz.com kutubxonasi

зир бир нарса бўлади... Қани!1 Го-о-ол! ДМС фойдаси- га — 3:1.

ДМ С чемпмон, Саид эса «футбол қироли» бўлди. Ур- тоқлари унн қўлларида кўтаришди. БТ ишқибозларинииг шунчалик қаҳр-гаэаби келдики, натнжада майдоига та- йқ, банка, шишалар улоқтирила бошланди. Улар очиқ- дан-очиқ Сапднн мўлжалга олишарди Охири Санд ҳам бошнни ушлаганича қулади. Кафти остидан қон сизиб чнқди. Уйинчилар Саидни чнмга ётқизиб, атрофипи ўраб олишди.

— Ҳечқпсн нўқ, ҳечқиси йўқ, — таъкидларди Саид,—• мен ўэнм, мен ҳозир...

У туришга урнниб кўрди-ю, лекин қон кетиши кучай- ди, шундан кеппи уни кўтариб, ечинадиган жойга олиб боришди.

Уйнн барча томошабинларнннг ҳаяжонли ҳайқириқ- ларн остида давом этарди. Беш мнпутдан сўнг Саид бо- ши боғлаиган ҳолатда майдонга югуриб чиқди. Упи ҳеч нарса тўхтата олмайднгандек туюларди. Кўп ўтмай Саид рақнб дарвозасига яна тўп киритди...

Судьянпнг ҳуштагн ўйин тўхтаганидан дарак берди. Лолицня ҳам, жаидармлар ҳам томошабинларни тўхта- тиб қололмадплар. «Муҳтожлар»нинг ишқибозлари май- донга ёпирилдп. БТ ишқибоэлари ўтнрган жойларда эса фожиявий сукунат ҳукм сурарди.

Майдондагп одамлар сонн тобора ортиб борарди, Са- ндга худди ҳаммалари тўғри устига бостириб келаётган- дек туюларди. Упн ботнр одам деб бўлмасди, тўғрироги, упп юраксиэ денпш мумкин эди, лекнн у: «Ннма бўлса б\ лди», деб қочншни хаёлнга ҳам келтирмай, яқинлашнб келаётган кишнларга тикилганча жойида қимир этмай турарди. Ҳаш-паш демай ўнларча қўллар уни ушлаб ол- дп ва ўзини баландда, ҳавода, бутун стадиондан ҳам юқорида кўрди. Ерга туширншганда эса оломондан эсон- омоп қутулнб олдпм деб ўйлаб кетишга отландн. Лекин б\ндан ҳеч нарса чиқмадн. Уни яна шавқ-эавққа тўлган ншқибоэлар ўраб олншди ва ўзларига қимматбаҳо эсда- лнк олиш мақсаднда унннг пштони, майкаснни парча- парча қнлиб юлқнй кетншди. Ҳеч нарсаси қолмагач, очо- фат қўллар унпнг бошндаги қонга бўялган докага қараб чўзилдн... Полиция Саидни футбол мутаассиблари чан- галпдап бир амаллаб қутқарнб олди.

Прожекторлар ўчпб, стадион бирдапига қоронгилик- ка чўмди. Сапд ечннадиган жойга бормасдан, майдон

190


/Ьф> 5Қ -1 ,


чеккасидаги ўтлар устига ўтириб, қўллари билан тизза- сини қучоқлади-да, устига оғриқдан ёрилиб кетай денёт- ган оғир бошини қўйиб, ўйга толди...

Ишқибоэлар — баъзилари аламидан, баъзилари шод- лигидан гаэета ёқишарди.

Саид шу кўйи ўтираркан, футбол ўйинлари, афтидан кишиларга эмин-эркин ўзини кўрсатиш, тўпланиб қолган дард-аламини тарқатиб кўнглини бўшатиб олишга ёрдам берса керак, деб ўйларди. Бўлмаса юз минглаб кншилар- нинг йигирмадан отиқроқ ёш-ялангнинг жонларини жаб- борга бериб битта тўпни талашиб ётишнни кўргапп ке- лишларини қандай тушуниш мумкин? Нега бу соғу касал мўлтоғу бир кўэ, ожизу нотавон стадионга кириш учун ўэ хоҳишлари билан бир ҳафталик маошлари. охирги ча- қаларини билетга тўлашади? Балки стадион улар учун ўз уйлари ёки касалхонадекдир? Ноҳотки улар бу ерга келиб кундалик ташвишлардан, ҳаётий машаққатлардан, касалликлардан халос бўлсалар? Иўқ... Эҳтимол улар ўэ азобларидан қутулиш чорасини қидираётгандирлар? Ҳақиқатан ҳам бу ерда улар истаган кишиснга бақири- ши, ҳоҳлаган одами— ўйинчи, судья, ёнма-ён ўтиргап томошабинларни ҳақорат қила олиши мумкин... Уз ҳис- тўйғуларига эрк бериб, дилларини йиғилиб қолган қаҳру ғаэабдан, эаҳарли эардобдан, у ерда қайнаб-тошаётган шафқатсизликдан бўшатиб, вақтинча тинчланпшар бал- ки... Бу ҳол келгуси ўйингача давом эТар... Шунинг учун ҳам, афтидан ҳукумат ана шундай томошаларни рағбат- лантирса керак...

Саид ерда қанча вақт ўтириб қолганипи ҳам сеэмас- ди. Стаднон аллақачон бўшаб қолган, ғайри одатий жим- лик ҳукм сурарди. Ана шундай мудҳиш сукунатда бош оғриғи айниқса чидаб бўлмайдигандек туюларди. У қийинлик бплан туртиб, ечинадиган жойга кетди. Санд жўраларинннг олдига борпши мумкин эди, уларнинг қаердап толншни ҳам биларди, бироқ кийиниб, уйига шошилдн. У энди эшнкни ёпаётганнда БТ командаси ечинадиган жойдан қаттнқ инграган овоз эшнтнлди. У ерга кириб, скамейкада оғриқдан букчайиб ўтирган Аҳ- мад билан ёнида ўралашиб турган икки стадион хизмат- чисини кўрдн.

— Ннма бўлдп сенга? — сўради Саид.— Аҳволим жуда оғнр... — қнйналиб гапнрди Аҳмад— Бу ерда яна бирон киши борми?— мурожаат қнл-

ди Саид хизматчиларига.192


— Иўц, ҳаммалари аллаҳачон кетиб қолишган.— Бирон нарса қилиш керак!..— Биз «тез ёрдам» машинасипи чақирдик, лекин у

келмаяпти...Саяд такси қидириш учун югурганча кўчага чиқди. У

ерда уни Ойсал билан Севим кутиб туришарди: бири уэининг шахсий машинасида, бошқаси — таксида ўтнрар- ди. Ғолиб чиқиш учун бугун энг охирги умид қолганинн иккала хотин қам яхши тушунарди...

Саид такси бўш бўлса керак деб ўйлаб, унинг олдига югуриб келди. Севим қувонч-ла унинг қаршисига отилпб чиқди.

■— Севгилим, — хитоб қилди у, — бизникига борамнз- ми ёки сенинг жўраларимгни олдигами?

Саид унга еовуқ қарадн ва бу боқишдан Севим ют- қизганипи тушунди. Тушунгандан кейин эса худди Моқ- жура хоннмга ўшқнргандек чийиллай кетди:

— Нима? Нега тикилиб қолдинг? Балки ёқмай қол- ганднрман?..

У яна (нечанчи марта) никоқ узугини бармоғндан чиқариб, нафрат бнлан унн Саидга ирғитди... Сўнгра қўл- лари билан юэимн бекитди-ю, қўнграб йиғлаб юборди. Оллоҳ-оллоҳ, эндн унга нима бўлади? Ахнр у Саиднп шунчалик севадикн...

Шунда Ойсал машипадан чиқди ва жилмайганча Са- иднинг ённга келди. Жувон уни қўлтиқламоқчн эдн-ю, лекин йигит эпчиллик билан чап бериб, кучининг борича машинани тепдн. Бу унинг охирги зарбаси эди. .

Саид таксн топнб, стадиопга қайтди. Ақмаднн қўлида кўтариб чиқнб, машинанипг орқа ўриндиғига жонлаш- тнрди ва касалхонага олиб борди.

Врач машҳур ҳимоячинн текширнб кўриб, уни зудлнк билан операция қилиш кераклипши, акс қолда Аҳмад оёққа туролмаслигини айтдн.

— Ҳозирча биз оғриқни камайтирадиган укол қила- миз, кейин эрталабгача ухлайдш..

Саид Аҳмаднинг ёнига келиб:— Қалайсан? — дея аҳволини сўради.Аҳмадга бўлажак операция ҳақида айтишганида, у

куйиниб деди:— Энди тамом! Хайр энди, тўп!.. Аллақачонлар фут-

болдан воз кечишим керак эди ю, лекин ҳеч ботинолмай юргандим... Энди куннм қандан ўтади?.. Нимани ҳисо-

13-527 193


бига яшайман?.. Сенга катта раҳмат, Саид. — Аҳмадшшг кўэларига ёш келиб турарди.

—■ Нималар деяпсан, Аҳмад, ахир, мен сенга мипнат- дорчилик билдиришим керак...

Саид касалхонадан чиқди. Тонг ёриша бошлаганди У уйгача пиёда боришга аҳд қилдн. Оёқлари унп Маллазо- даларнинг буэила бошланган ҳовлнсига етаклаб келди— эртага ундап асар ҳам қолмайди. Саиднинг юраги қиси- либ кетди. У ҳеч бир мақсадснэ боғда айланиб юрди, бир пайтлар ўзи қулаб тушган қудуқ четнда.ўтирди. Тонг тўлнқ ёришгунча кутиб турдп. Сўнгра дадил одимлар билан уйга қараб жўнадн.

У йўлакай эски одатича қўлинн силкиб, ўзи билан ўзи гаплашиб борарди. Бу маҳалда атрофда ҳеч ким-йўқ эди. Агар тўсатдан бирор нотаниш йўловчи дуч келиб қолса, Саид эхтнмол уни тўхтатнб, шундай дерди:

— Афапди, афанди, мен адашибман шекилли. Мен, афтндЪн, бошқа йўлдан кетаётган эканман. Мепимча, эн- дп ҳамма нарсани қайтадан бошлаш керак. Фақат нима- дан бошлаш керак, шунн билмаяпман-да... А? Энди қан- дан ўйинда ўйнашим керак?..

Эртаснга барча газеталар якдиллпк билап Саидни «Футбол қнроли» деб эълон қилишди.

Орадан яна бир кун ўтгач, бутун Стамбулга, бутун мамлакатга «Футбол қироли» тахтдан воз кечди, у фут- болпи ташлади, деган янгилик таралди.

Энг однл ва таниқлн спорт шарҳловчиси Эрол Арқон- бей ўз газетасида шундай дсб ёзди:

«Юлдуз сўпди... Ҳа, футболимиэнпиг эндигипа чиқа бошлаган япги юлдузи сўнди!..» .


М У Н Д Л Р И Ж А

Оқсуяк Мушакбозлар ои.паси.............................. 3Аҳмад Девор , . . 8Олин насаб Шафраизодал;.р авлоди . . . . . . . 11Амина вайсаҳининг набнраси .................................................. 23Саиднинг т а к л и ф и ...........................................................................25Саид Маллаэоданпнг А.ҳмад Девор билан биринчи учрашуви 33Катта Оилавин К е н г а ш ......................... -19Ф о т и ҳ а ..............................................................................................56Келин ва куёв ҳақнда ёхуд уларнинг бирннчн .марта танҳо қ о л га н л а р и .................................................. .. . . . 64Фотиҳа буэилгани ё.\уд кусвнинг эшикни тараклатиб ёпибк с т г а н и . . . 71Саиднннг қадрдон дўстн, амернкалик психиатр Рафиқни уч- р а т г а н н ............................... 82Нега Аҳмад «Девор» бўлнб қолди ёки юлдуэлар қандай пай- до б ў л а д и ^ ...................................................................................... 85Психик аналнэ пима? ............................................................. 102Ярашнш шарафигя берилган э н ё ф а т .........................................106Муолажанинг нлк самаралари ................................................113Турк футболндан дастлабки сабоқлар ................................ 122Тренер Томпсоннннг мусибатлари ......................................... 131Испанка Ойсал. Америкагг ж ў н а ш ......................................... 110Саиднинг Америкадан бошқача бўлиб қайтганн . . . . 159БТнинг йиллик м а ж л и с и ............................................................103Япги юлдуэ балқидм 172Қирол ўлдн, яшасин қ р р о л ! ......................................................176Аср матчи ............................... ...... . . 180«Юлдуэ с ў н д и » ............................................................................. 187

I195


Н 48

Несин, Азиэ.Футбол Қироли. Роман [Рус-

чадан Б. Бойқобилов ва X. Эштўх- таров тарж.].— Т. «ё ш гвардия», 1978. 196 б.р расм.

Неснн, А. Қороль футбола.И (Турк)

На узйексном « з у к с

АЗИЗ НЕСИНКО РО Л Ь Ф У Т БО Л А

Р 0 м I нПеремл с НЭД1ННЯ .ХудожесУвенная литератур!*

Москва—1973 Иэдательство .6ш гвардия*, Ташкент—197$

Редактор Э. . Мн р о б н л о а Рассом А. Г у л о м о в Расмлар редактори Э. В я л и е н Текн. редактор Л . б у р к н н а

Корректорлар: М. Мнрз ае в ва М. НабневяИБ № 254

Босмзкоиага б е р н л д и 16/1 — 197$ й. Е узсн ш гз рухсат втн.ци 4,'Х—1978 й. Форматн 84X108’ л Когоэ М 3. Босма лнстн 6,125. Шарт.тн босма лнстн 10,29. Нашр листи 10,8. Тнражн

30.000 Шартнома М 78—77. Бэҳосн 1с. аот, -Зак. М 527.Ўэбекистон ЛҚСМ Млркаэнй Комнтети .Ёш гварднм* наш-

риСтн, Тошкент, 700129, Навонй иўнаси. 30.Уэбекисюн ССР Нашрибт, нолнграфия на кнтоб сявюси иш.1 ари давлат комитети Тошкент .Матбуот* полнграфна шллаб чнқаркш бнрлашмасининг 1-босмахоласн. Тош-

кент. Ҳамэа кучасн, 21.


ФУТБОЛ ҚИРОЛИ - ZiyoUzn.ziyouz.com/books/jahon_nasri/Aziz Nesin. Futbol qiroli.pdf ·...

Documents

Transcript of ФУТБОЛ ҚИРОЛИ - ZiyoUzn.ziyouz.com/books/jahon_nasri/Aziz Nesin. Futbol qiroli.pdf ·...