1

Ίδρυμα Κούφα

PSI ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.

JURA NOVIT CURIA ;

Γιάννης Κτιστάκις*

Ι. Από την εσπευσμένη αναδιάρθρωση του Ελληνικού

δημόσιου χρέους …

Α. Το «πρωτότυπο» νομοθετικό πλαίσιο για τους ιδιώτες-

κάτοχους τίτλων δανεισμού.

Με τον νόμο 4050/2012 περί «Κανόνων τροποποιήσεως τίτλων,

εκδόσεως ή εγγυήσεως του Ελληνικού Δημοσίου με συμφωνία των

Ομολογιούχων» (ΦΕΚ Α΄ 36) ο νομοθέτης θέλησε να αναδιατάξει το

ελληνικό δημόσιο χρέος με την συμμετοχή των ιδιωτών-κατόχων

τίτλων δανεισμού («PSI»).

Κατά το πρώτο στάδιο της αναδιάταξης, ο νομοθέτης προέβλεψε η

συμμετοχή αυτή να είναι οικειοθελής: μετά από απόφαση του

Υπουργικού Συμβουλίου, η οποία θα εκκινούσε την αναδιάταξη, θα

καλούνταν από το Ελληνικό Δημόσιο οι ιδιώτες δανειστές του να

ανταποκριθούν σε αναλυτική πρότασή του για ανταλλαγή των

παλαιών τίτλων τους με νέους τίτλους δανεισμού, μειωμένης

βεβαίως αξίας. Όσοι ιδιώτες δέχονταν την πρόταση ανταλλαγής,

* Επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου στην Νομική Σχολή του Δ.Π.Θ. Νομικός παραστάτης ομολογιούχων ενώπιον των Ελληνικών και Ευρωπαϊκών δικαστηρίων.

2

μόνον αυτοί, θα καλούνταν να αποδεχθούν ή να απορρίψουν τους

Κανόνες Συλλογικής Δράσης (άρθρο πρώτο, παράγραφοι 2& 4 του

νόμου).

Οι Κανόνες Συλλογικής Δράσης («CACs»)είναι ρυθμίσεις που

επιτρέπουν στην ενισχυμένη πλειοψηφία των κατόχων τίτλων

δανεισμού να δεσμεύουν και τους λοιπούς κατόχους ως προς την

ανταλλαγή τους, ακόμη κι αν οι τελευταίοι αντιτίθενται. Οι Κανόνες

αυτοί εισήχθησαν για πρώτη φορά στην ελληνική έννομη τάξη με

τον νόμο 4050/2012 (σελίδα πρώτη της αιτιολογικής έκθεσης).

Ειδικότερα, ο Έλληνας νομοθέτης προσδιόρισε τηνμεν απαρτία της

γενικής συνελεύσεως όλων ανεξαιρέτως των δανειστών στο ένα

δεύτερο (1/2) του ανεξόφλητου κεφαλαίου δανεισμού, την δε

ενισχυμένη πλειοψηφία στα δύο τρίτα (2/3) του συμμετέχοντος

κεφαλαίου (άρθρο πρώτο, παράγραφος4 του νόμου).

Κατά το δεύτερο στάδιο της αναδιάταξης, ο νομοθέτης θέλησε η

συμμετοχή των ιδιωτών δανειστών να είναι υποχρεωτική. Όσοι,

δηλαδή, δανειστές δεν θα προσέφεραν οικειοθελώς τους τίτλους

δανεισμού τους, αγνοώντας παντελώς την προσφορά του

Ελληνικού Δημοσίου, τότε, κατά τα ανωτέρω, δηλαδή δια της

αμέσου ενεργοποίησης των Κανόνων Συλλογικής Δράσης, το

Ελληνικό Δημόσιο θα αντάλλασσε υποχρεωτικά τους τίτλους

δανεισμού τους. Μεειδική δε απόφαση του Υπουργικού Συμβούλιου,

θα εγκρίνονταν η ενεργοποίηση των Κανόνων και όλοι οι

ανταλλαχθέντες τίτλοι θα ακυρώνονταν αυτοδικαίως (άρθρο

πρώτο, παράγραφοι 8 & 9 του νόμου).

Τέλος, στο τρίτο στάδιο της αναδιάταξης, την

«ΗμέραΔιακονονισμού τουPSI», όπως ονομάστηκε, ο Υπουργός

Οικονομικών θα εξέδιδε τους νέους τίτλους δανεισμού (άρθρο

πρώτο, παράγραφος 10 του νόμου).

Σύμφωνα με το άρθρο 11 του νόμου 4050/2012, οι ανωτέρω

ρυθμίσεις «αποσκοπούν στην προστασία του υπέρτατου

συμφέροντος». Κατά τον νομοθέτη, αποτελούν κανόνες

αναγκαστικού δικαίου και άμεσης εφαρμογής και υπερισχύουν

οποιασδήποτε τυχόν αντίθετης, γενικής ή ειδικής, διάταξης νόμου, η

δε εφαρμογή τους δεν γεννά, ούτε ενεργοποιεί οποιοδήποτε

3

συμβατικό ή εκ του νόμου δικαίωμα υπέρ Ομολογιούχου ή

επενδυτή.

Β. Το «κούρεμα» των ομολόγων της 9ης Μαρτίου 2012.

Με την υπ’ αριθ. 5 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου της 24ης

Φεβρουαρίου 2012 περί «Έναρξης διαδικασίας τροποποίησης

επιλεξίμων τίτλων και καθορισμός όρων ανταλλαγής τους» (ΦΕΚ Α΄

37) εκκίνησε, μία ημέρα μετά την ψήφιση του νόμου

4050/23.2.2012, η αναδιάταξη του χρέους: εγκρίθηκαν οι όροι των

προσκλήσεων προς ιδιώτες που κατείχαν τίτλους δανεισμού που

είχε εκδώσει η Ελληνική Δημοκρατία μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2011

και περιλαμβάνονταν στο Παράρτημα της προσβαλλόμενης. Οι

τίτλοι αυτοί δανεισμού του Παραρτήματος Ι έληγαν μεταξύ της 20ης

Μαρτίου 2012 και της 20ης Σεπτεμβρίου 2040. Το Ελληνικό Κράτος

πρότεινε την ανταλλαγή των τίτλων αυτών

(i) με νέα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου τα οποία θα εκδωθούν

κατά την Ημέρα Διακανονισμού του PSI με ονομαστική αξία ίση με

31,5% της ονομαστικής αξίας των παλαιών ομολόγων (για κάθε,

δηλαδή,παλαιό ομόλογο ονομαστικής αξίας 1.000 ευρώ,οι ιδιώτες

θα λάβουν νέο ομόλογο ονομαστικής αξίας 315 ευρώ). Τα νέα αυτά

ομόλογα δεν θα έχουν, βεβαίως, την ίδια ημερομηνία λήξης με τα

παλαιά: θα λήγουν μεταξύ του 2023 και του 2042. Επίσης, το

μεσοσταθμικό επιτόκιό τους 3,65% θα υπολείπεται αισθητά εκείνου

των παλαιών (5,5%). Τέλος, θα διέπονται από το Βρετανικό και όχι

από το Ελληνικό δίκαιο, όπως συνέβαινε με τα παλιά,

(ii) με τίτλους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής

Σταθερότητας («ΕΤΧΣ») με ημερομηνία λήξης δύο έτη ή λιγότερο

από την Ημέρα Διακανονισμού του PSI και με ονομαστική αξία ίση

με 15% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων που θα ανταλλαχθούν

(για κάθε, δηλαδή,παλαιό ομόλογο ονομαστικής αξίας 1.000 ευρώ,οι

ιδιώτες θα λάβουν τίτλο του ΕΤΧΣ ονομαστικής αξίας 150 ευρώ),

και

(iii) με αποσπώμενους τίτλους ΑΕΠ της Ελληνικής Δημοκρατίας. Οι

τίτλοι αυτοί δεν έχουν κεφάλαιο. Ονομάζονται «τίτλοι με ρήτρα

ανάπτυξης» διότι θα αυξήσουν (όχι νωρίτερα από το 2015) την

4

απόδοση του ανωτέρω (i) νέου τίτλου, κατά μόλις 1% του

λογιζόμενου κεφαλαίου τους, μόνον εφόσον το ονομαστικό ΑΕΠ της

Ελληνικής Δημοκρατίας υπερβεί ένα ορισμένο όριο και η Ελληνική

Δημοκρατία έχει θετική αύξηση ΑΕΠ σε πραγματικούς όρους πέραν

των συγκεκριμένων στόχων (για κάθε, δηλαδή,παλαιό ομόλογο

ονομαστικής αξίας 1.000 ευρώ, για το οποίο οι ιδιώτες δανειστές θα

λάβουν νέο ομόλογο ονομαστικής αξίας 315 ευρώ, προβλέπεται από

το 2015 απόδοση (τίτλος ΑΕΠ) ύψους 3,15 ευρώ υπό τον όρο, όμως,

ότι η ανάπτυξη του ΑΕΠ θα ξεπεράσει το ανωτέρω περιγραφόμενο

όριο).

Με την υπ’ αριθ. 10 Πράξη του Υπουργικού Συμβουλίου της 9ης

Μαρτίου 2012 περί «Έγκρισης της απόφασης των Ομολογιούχων

για την τροποποίηση των επιλεξίμων τίτλων, όπως βεβαιώθηκε από

την Τράπεζα της Ελλάδος ως Διαχειριστή της Διαδικασίας» (ΦΕΚ Α΄

50) εγκρίθηκε η απόφαση των Ομολογιούχων για την ενεργοποίηση

των Κανόνων Συλλογικής Δράσης, βάσει της εξουσιοδότησης του

άρθρου 8 του νόμου 4050/2012. Σύμφωνα με τα παρατεθέντα στην

προσβαλλόμενη στοιχεία, εκ ανεξόφλητου κεφαλαίου ύψους

177.218.697.615,45 ευρώ, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση του

Ελληνικού Δημοσίου, ιδιώτες δανειστές με κεφάλαιο ύψους

161.350.946.065,54 ευρώ αντάλλαξαν τους παλαιούς τους τίτλους

με νέους. Εκ των τελευταίων, ορισμένοι δανειστές με κεφάλαιο

9.308.013.293,14 ευρώ απέρριψαν την ενεργοποίηση των Κανόνων

Συλλογικής Δράσης. Κοντολογίς, εκ του συνόλου του ανεξόφλητου

κεφαλαίου ύψους 177.218.697.615,45 ευρώ, ιδιώτες δανειστές,

κάτοχοι τίτλων ύψους 25.175.764.843,05 ευρώ, ποσοστό δηλαδή

14,2%, απέρριψαν, είτε εμμέσως, είτε ευθέως, την ενεργοποίηση

των Κανόνων Συλλογικής Δράσης.

Με την υπ’ αριθ. 2/20964/0023Α/9.3.2012 απόφαση του

Αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών περί «Υλοποίησης της

τροποποίησης των επιλέξιμων τίτλων και έκδοση νέων τίτλων

ομολόγων και τίτλων ΑΕΠ του Ελληνικού Δημοσίου» (ΦΕΚ Β΄ 682)

εκδόθηκαν οι νέοι τίτλοι με αυτοδίκαιη αντικατάσταση των

παλαιών. Στην ίδια πράξη επισυνάπτονταν πολυσέλιδα

Παραρτήματα με τις αρχικές προσκλήσεις προς τους ιδιώτες

δανειστές, τους όρους των νέων ομολόγων, του όρους των τίτλων

5

ΑΕΠ, την σύμβαση εμπιστεύματος των νέων τίτλων ομολόγων και

των τίτλων ΑΕΠ και, τέλος, τη σύμβαση συγχρηματοδότησης μεταξύ

της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Τράπεζας της Ελλάδος, του ΕΤΧΣ

και της Wilmington Trust (London) Limited στην οποία θα

υπόκεινταν οι νέοι τίτλοι ομολόγων.

Στις 19 Μαρτίου 2012 διεξήχθη δημοπρασία στην Διεθνή Ένωση

Ανταλλαγών και Παραγώγων («ISDA» = International Swaps and

Derivatives Association) για την τιμή των νέων ομολόγων του

Ελληνικού Δημοσίου, που εκδόθηκαν σύμφωνα με τα ανωτέρω. Η

τιμή που έλαβαν οι ομολογιούχοι προσδιορίστηκε στα 21,5 λεπτά

ανά ευρώ ή 215 ευρώ ανά 1.000 ευρώ (TheWallStreetJournal, 19.3.2012,

http://online.wsj.com/article/SB10001424052702304636404577291281319135996.html?mo

d=googlenews_wsj&Καθημερινή, 20.3.2012,

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyagor_2_20/03/2012_476347). Τούτο

σημαίνει ότι ναι μεν τα νέα ομόλογα, που προέκυψαν από την

ανταλλαγή της 9ης Μαρτίου 2012, είχαν ονομαστική αξία 465 ευρώ

(ανά 1.000 ευρώ του κάθε παλαιού ομολόγου), δηλαδή, όπως

εξηγείται ανωτέρω, 150 ευρώ από το ΕΤΧΣ και 315 ευρώ από το

Ελληνικό Δημόσιο, η πραγματική αξία τους, όμως,είχε ήδη μειωθεί

στα 215 ευρώ. Τούτο επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι όσοι

ασφαλιστικοί οργανισμοί είχαν ασφαλίσει (με τα “CDS” = credit

default swaps)τα παλαιά Ελληνικά ομόλογα, υποχρεώθηκαν, λόγω

του πιστωτικού γεγονότος της αναδιάταξης, να πληρώσουν στους

κατόχους των παλαιών ομολόγων 785 ευρώ για κάθε παλαιό

ομόλογο ονομαστικής αξία 1.000 ευρώ, την διαφορά, δηλαδή,

μεταξύ των 1.000 ευρώ των παλαιών και των 215 ευρώ των νέων

ομολόγων.

ΙΙ. … στον πλημμελή δικαστικό έλεγχο του

Στρασβούργου.

Α. Η (μη) προσβολή της περιουσίας.

Κατά πάγια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των

Δικαιωμάτων Ανθρώπου, οι τίτλοι δανεισμού, ειδικώς δε τα κρατικά

6

ομόλογα, συνιστούν «περιουσία», κατ’άρθρο 1 του πρώτου

πρόσθετου Πρωτοκόλλου στην ΕΣΔΑ (αντί άλλων, η πιο πρόσφατη

Απόφαση του ΕυρΔΔΑ, YuriyLobanov κατά Ρωσίας, 2.12.2010, §33).

Η απομείωση της περιουσίας των ομολογιούχων συντελέσθηκε με

την υποχρεωτική («αυτοδίκαιη») ανταλλαγή των παλαιών τίτλων

δανεισμού τους με τους νέους. Η υποχρεωτική ανταλλαγή κατέστη

δυνατή μετά την ενεργοποίηση των Κανόνων Συλλογικής Δράσης.

Οι Κανόνες αυτοί εισήχθησαν το πρώτον στην Ελληνική έννομη τάξη

με τον νόμο 4050/2012. Εν τούτοις, όταν το 2009 ή το 2010 οι

ομολογιούχοι συνήψαν την σύμβαση δανεισμού, όχι μόνον δεν

υπήρχε η πρόβλεψη για την εισαγωγή των Κανόνων Συλλογικής

Δράσης αλλά, πολύ περισσότερο, οι όροι αυτής προέβλεπαν ρητά

ότι οι υποχρεώσεις του δανειολήπτη-Ελληνικού Δημοσίου ήταν

«άμεσες, ανεπιφύλακτες, πρωτογενείς και χωρίς εμπράγματες ή

άλλες ασφάλειες» («direct, unconditional, unsubordinated and

unsecured obligations of the Republic», Offering Circular,

30.4.2009). Με άλλα λόγια, οι ομολογιούχοι δεν μπορούσαν να

προβλέψουν ότι, πριν την λήξη των ομολόγων, ο δανειολήπτης-

Ελληνικό Δημόσιο θα απομείωνε την περιουσία τους, μέσω της

μονομερούς εισαγωγής των Κανόνων, τροποποιώντας προς όφελός

του όλους τους όρους δανεισμού (το ύψος, την διάρκεια και τους

τόκους), πολύ δε περισσότερο διότι τους είχε εξ αρχής παράσχει την

ρητή δέσμευση περί του αντιθέτου.

Η προσβολή της αρχής της νομιμότητας καθίσταται προφανής λόγω

της ευχέρειας που παρείχε στους ομολογιούχους ο δανειολήπτης-

Ελληνικό Δημόσιο αναφορικά με το εφαρμοστέο δίκαιο.

Συγκεκριμένα, οι ομολογιούχοι είχαν την ευχέρεια να επιλέξουν το

2010 ανάμεσα σε δύο ειδών ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου:

εκείνα που παρέπεμπαν στο Ελληνικό δίκαιο και ήταν

αφορολόγητα, και εκείνα που παρέπεμπαν στο Βρετανικό και

φορολογούνταν. Επιλέγοντας, δηλαδή, τα ομόλογα Ελληνικού

δικαίου, οι ομολογιούχοι συνειδητά απέκλεισαν την εφαρμογή των

Κανόνων Συλλογικής Δράσης διότι δεν ήθελαν να αφήσουν το

περιθώριο στην Γενική Συνέλευση των ομολογιούχων να καθορίσει

την συμβατική τους σχέση με τον δανειολήπτη.

7

Περαιτέρω, κύριο χαρακτηριστικό των Βρετανικών Κανόνων

Συλλογικής Δράσης είναι ότι κάθε σειρά ομολόγων έχει την δική του

Γενική Συνέλευση των ομολογιούχων. Και τούτο είναι λογικό διότι,

για παράδειγμα, οι ομολογιούχοι της σειράς ομολόγων (ISIN:

GR0Α24029974) που λήγει το 2017, με επιτόκιο 4,3%, δεν έχουν την

ίδια κοινότητα συμφερόντων με εκείνους της σειρά (ISIN:

GR0Α33004513) που λήγει το 2026, με επιτόκιο 5,3%. Με άλλα

λόγια, η τροπώ τινά “εξατομίκευση” της κάθε σειράς ομολόγων,

μέσω της σύγκλισης ξεχωριστών Γενικών Συνελεύσεων, είναι ο

μόνος νόμιμος τρόπος εκδήλωσης της γνήσιας βούλησης της θέσης

των ομολογιούχων σε περίπτωση αδυναμίας του κράτους-

δανειολήπτη να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του.

Παρά τα ανωτέρω γενικώς αποδεκτά, ο νόμος 4050/2012 εισήγαγε

μία κρίσιμη και, ταυτόχρονα, αδικαιολόγητη παραλλαγή της αρχής

«κάθε σειρά ομολόγων και την δική της Γενική Συνέλευση».

Σύμφωνα με τις παραγράφους 2 και 4 του πρώτου άρθρου του

νόμου, όλοι οι ομολογιούχοι-κάτοχοι ομολόγων Ελληνικού δικαίου,

χωρίς διάκριση κατά σειρές, συγκροτούν μία και μοναδική Γενική

Συνέλευση.

Ο Έλληνας νομοθέτης εσκεμμένα παρέκκλινε από τους Βρετανικούς

Κανόνες Συλλογικής Δράσης αναφορικά με την αρχή «κάθε σειρά

ομολόγων και την δική της Γενική Συνέλευση». Διά του

τριακονταετούς αναβαλλόμενου φόρου (αφορολογήτου) που

χορηγήθηκε στις Ελληνικές Τράπεζες (άρθρο 3, §5(β) του νόμου

4046/2012, Α΄ 28), πριν το «κούρεμα των ομολόγων», και δια της

εξαγγελθείσας αναδιάρθωσής τους εντός του Απριλίου 2012, ο

δανειολήπτης-Ελληνικό Δημόσιο παραβίασε την αρχή της ίσης

μεταχείρισης διότι, κατ’ουσίαν, επέστρεψε στις ομολογιούχες

τράπεζες το μεγαλύτερο μέρος του «κουρέματος» που αυτές

υπέστησαν. Όταν δε η «επιστροφή» αυτή δεν ήταν τόσο

ικανοποιητική όσο ανέμεναν οι Ελληνικές Τράπεζες, διότι δεν

σημείωναν κέρδη στους ισολογισμούς τους προκειμένου να

ενεργοποιηθεί ο αναβαλλόμενος φόρος, τότε ψηφίστηκε το Πέμπτο

Άρθρο του νόμου 4303/2014 (βλ. κατωτέρω, «Επιλεγόμενα»), με το

οποίο το Ελληνικό Δημόσιο παρείχε μετρητά στις Ελληνικές

Τράπεζες για να καλύψει την ύψους 10 δισεκατομμυρίων ευρώ

8

ζημίας τους από το PSI. Έτσι, νοθεύοντας την γνήσια βούληση των

ομολογιούχων, το Ελληνικό Δημόσιο κατάφερε να κατευθύνει τις

ψήφους των Ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων προς την αποδοχή

των Κανόνων Συλλογικής Δράσης. Διότι, όσο φιλικοί προς το

Ελληνικό Δημόσιο κι αν ήταν οι τραπεζικές ψήφοι, δεν θα

οδηγούσαν στις επιθυμητές πλειοψηφίες αν ήταν διασκορπισμένες,

ως όριζε το Βρετανικό δίκαιο, σε πολλές Γενικές Συνελεύσεις, μία για

κάθε σειρά ομολόγων. Τούτο αποδεικνύεται από την διακύμανση ως

προς την αποδοχή των Κανόνων Συλλογικής Δράσης που

σημειώθηκε στις πραγματοποιηθείσες Γενικές Συνελεύσεις των

Ελληνικών ομολόγων Βρετανικού δικαίου, που αναφέρονται

ανωτέρω. Συνεπώς, η «καινοτομία» του νόμου 4050/2012, μία

δηλαδή Γενική Συνέλευση ομολογιούχων, χωρίς διάκριση κατά

σειρές ομολόγων, δεν μπορούσε να ήταν προβλέψιμη όταν ο αιτών

αγόρασε τα ομόλογα γιατί επρόκειτο για κρίσιμη παρέκκλιση από

τα ισχύοντα μέχρι τότε στην Ευρώπη και, σε κάθε περίπτωση, όπως

θα αναπτυχθεί στον δεύτερο λόγο ακυρώσεως, προσβάλλει την

αρχή της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των ομολογιούχων.

Κοντολογίς, η απομείωση της αξίας των ομολόγων προήλθε από την

ενεργοποίηση των Κανόνων Συλλογικής Δράσης, οι οποίοι ήταν

άγνωστοι στο Ελληνικό δίκαιο μέχρι τον νόμο 4050/2012. Το δε

Ελληνικό Δημόσιο είχε ρητά διαβεβαιώσει τους ομολογιούχοι ότι

δεν θα τους εισήγαγε. Συνεπώς, η εισαγωγή των Κανόνων δεν ήταν

κάτι που μπορούσε να προβλέψουν οι ομολογιούχοι όταν αγόραζαν

τα ομόλογα και να συμπεριφερθούν αναλόγως (αγοράζοντας εξ

αρχής π.χ. Ελληνικά ομόλογα του Βρετανικού δικαίου). Σε κάθε δε

περίπτωση, οι εν λόγω «Ελληνικοί» Κανόνες Συλλογικής Δράσης

διαφοροποιούνται από τους διαδεδομένους και εγκεκριμένους από

την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ελληνικό Δημόσιο «Βρετανικούς» σε

ένα κρίσιμο σημείο, εκείνο της “εξατομίκευσης” της κάθε σειράς

ομολόγων, μέσω της σύγκλισης ξεχωριστών Γενικών Συνελεύσεων.

Επομένως, ακόμη κι αν ήθελε θεωρηθεί ότι οι ομολογιούχοι

μπορούσαν να προβλέψουν την εισαγωγή των Κανόνων, σίγουρα

δεν μπορούσαν να προβλέψουν την ανωτέρω διαφοροποίηση των

«Ελληνικών» κανόνων και να προσαρμόσουν αναλόγως την

συμπεριφορά τους.

9

Οι ανωτέρω ισχυρισμοί αναφορικά με την νομιμότητα της

επέμβασης δεν έτυχαν καμίας απάντησης, ουσιαστικής ή μη, από την

Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας (απόφαση υπ’ αριθ.

1507/2014) και, κυρίως, από το Α΄ Τμήμα του Ευρωπαϊκού

Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΑπόφασηΜαματάς

και λοιποί κατά Ελλάδος, 21.6.2016, προσφυγές υπ’ αριθ. 63066/14,

64297/14 και 66106/14. Σχετικές παράγραφοι 97-100).

Αναφορικά, τώρα, με την παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας,

ο περιορισμός, που επιβλήθηκε στην περιουσία των ομολογιούχων,

δεν ήταν ανάλογος του επιδιωκόμενου σκοπού («δημόσιο

συμφέρον») μέσα σε μία δημοκρατική κοινωνία. Ειδικότερα:

i) μειώθηκε κατά 53,5% η ονομαστική αξία των ομολόγων,

ii) επιμηκύνθηκε η λήξη των ομολόγων από το 2015 στο 2042,

είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια μετά,και

iii) κατέστη απαγορευτική κάθε σκέψη πώλησης των ομολόγων

στην δευτερογενή αγορά αφού η τρέχουσα αξία τους δεν υπερβαίνει

το 21,5% του παλαιού ομολόγου.

Περαιτέρω, η δυσαναλογία μεταξύ του επιδιωκόμενου σκοπού και

της μείωσης κατά 53% της ονομαστικής αξίας των ομολόγων έχει

ήδη εξεταστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του

Ανθρώπου στην υπόθεση των «Βουλγαρικών ομολόγων» (Απόφαση

Velikovi και λοιποί κατά Βουλγαρίας, 15.3.2007). Αναλυτικότερα, το

Δικαστήριο του Στρασβούργου εξέτασε τις περιπτώσεις Βουλγάρων

πολιτών οι οποίοι, έχοντας απαιτήσεις έναντι του κράτους, έλαβαν

το 2001 την αποζημίωσή τους σε κρατικά ομόλογα, ονομαστικής

αξίας ίσης με την απαίτησή τους. Ωστόσο, η πραγματική αξία των

ομολόγων υπολειπόταν σημαντικά με αποτέλεσμα οι

προσφεύγοντες να απωλέσουν στην πραγματικότητα από 50% έως

και 82% της περιουσίας τους (§§ 220, 226 και 245). Παρά το

γεγονός ότι η Βουλγαρική οικονομία είχε προ λίγου εξέλθει της

οικονομικής εξαθλίωσης των πρώτων ετών μετά την πτώση του

Κομμουνιστικού καθεστώτος, το Δικαστήριο του Στρασβούργου

έκρινε ομόφωνα ότι η απώλεια 50% και άνω της περιουσίας των

Βούλγαρων ομολογιούχων διασπά την δίκαιη ισορροπία μεταξύ του

επιδιωκόμενου σκοπού και του σεβασμού της περιουσίας (§§ 222,

228 και 249).

10

Εξίσου αντίθετη στην αρχή της αναλογικότητας που πρέπει να

διέπει κάθε περιορισμό της περιουσίας κρίθηκε από το

Στρασβούργο ότι είναι και η επί μακρόν αναβολή της αποπληρωμής

των κρατικών ομολόγων. Στην υπόθεση των «Σοβιετικών

ομολόγων» αυτή την φορά (Απόφαση YuriyLobanov κατά Ρωσίας,

2.12.2010), εξετάστηκε αν η συνεχής (από το 2003 και επέκεινα)

μετάθεση στο άδηλο μέλλον της έκδοσης των απαραίτητων

διοικητικών πράξεων για την αποπληρωμή των εικοσαετών (σειρά

του 1982) κρατικών ομολόγων της ΕΣΣΔ συμβάδιζε με την αρχή της

αναλογικότητας. Το Δικαστήριο επιβεβαίωσε παλαιότερη

νομολογία του (Αποφάσεις Broniowski κατά Πολωνίας [Ολομ.],

22.6.2004, §§151 & 185 και Malysh και λοιποί κατά Ρωσίας,

11.2.2010, §85) αναφέροντας τα ακόλουθα σημαντικά: «Θέτοντας

αλλεπάλληλα εμπόδια στην εφαρμογή της νομοθεσίας και των

διοικητικών πράξεων που αναγνωρίζουν το δικαίωμα του

προσφεύγοντος σε αποπληρωμή των ομολόγων του 1982 και

αποτυγχάνοντας για χρόνια να εκκινήσουν στην πράξη την σχετική

διαδικασία, κράτησαν τον προσφεύγοντα σε καθεστώς αβεβαιότητας,

το οποίο είναι ασύμβατο με την υποχρέωση που απορρέει από το

άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου στην ΕΣΔΑ για τον σεβασμό της

ειρηνικής απόλαυσης της περιουσίας»(Απόφαση YuriyLobanov κατά

Ρωσίας, 2.12.2010, §54).

Εν τούτοις, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε, τελικώς,

ομόφωνα, ότι η κρατική επέμβαση στα ομόλογα υπηρετούσε την

ανάγκη οικονομικής σταθερότητας στην χώρα διά της

αναδιάρθρωσης του χρέους. Τούτων δοθέντων, το περιθώριο

εκτίμησης των κρατικών αρχών ήταν εξαιρετικά ευρύ. Άλλωστε,

κατά το Δικαστήριο, απούσης της αναδιάρθρωσης, ήταν πιθανό να

μην ελάμβαναν ποτέ οι ομολογιούχοι τα χρήματά τους από την λήξη

των ομολόγων. Σε κάθε δε περίπτωση, όταν οι ομολογιούχοι

αγόρασαν τα ομόλογα, είχαν γνώση των κινδύνων και των κακών

επιδόσεων της Ελληνικής οικονομίας (ΑπόφασηΜαματάς και λοιποί

κατά Ελλάδος, 21.6.2016, προσφυγές υπ’ αριθ. 63066/14, 64297/14

και 66106/14. Σχετικές παράγραφοι 106-120).

Β.Η (μη) παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης

11

Όσες φορές στο παρελθόν χρειάστηκε το Ελληνικό Δημόσιο να

εκδώσει ομόλογα σε αλλοδαπό δίκαιο, κατά κόρον τα υπήγαγε στο

Βρετανικό (πριν το PSI, υπήρχαν περίπου 18 δισεκατομμύρια

ευρώΕλληνικά ομόλογα Βρετανικού δικαίου). Επίσης, τα νέα

ομόλογα, που εξεδόθησαν μετά το PSI υπόκεινται Βρετανικό (και όχι

στο Ελληνικό) δίκαιο. Βασική συνέπεια της εφαρμογής του

Βρετανικού δικαίου είναι το γεγονός ότι, σε περίπτωση

ενεργοποίησης των Κανόνων Συλλογικής Δράσης, εφαρμόζεται

απαρέγκλιτα η αρχή «κάθε σειρά ομολόγων και την δική της Γενική

Συνέλευση».

Ο νόμος 4050/2012 εισήγαγε μία δυσμενή διάκριση σε βάρος των

ομολογιούχων, ως προς τους Κανόνες Συλλογικής Δράσης: αν και

επικαλείται το Βρετανικό δίκαιο, τους ενέταξε «μεταλλαγμένους»

στην Ελληνική έννομη τάξη διότι προέβλεψε ότι όλες οι σειρές των

Ελληνικών ομολόγων θα αποφάσιζαν τα περί ανταλλαγής σε μία και

μόνον Γενική Συνέλευση. Με βάση δε αυτή την «καινοτομία»,

ομολογιούχοι με αντικειμενικά διαφορετικά συμφέροντα

(διαφορετική ημερομηνία έκδοσης και λήξης, και διαφορετικός

τόκος) βρέθηκαν να αποφασίζουν από κοινού. Το αποτέλεσμα ήταν

δυσμενές για τους ομολογιούχοι που εξ αρχής αντιτάχθηκαν στην

ανταλλαγή: «αυτοδικαίως» ανταλλάχθηκαν τα ομόλογά τους.

Αντιθέτως, αν οι Κανόνες του νόμου 4050/2012 ήταν όμοιοι με τους

Βρετανικούς, τότε ασφαλώς οι διαφοροποιήσεις ανά σειρά

ομολόγων θα αναδείκνυαν την αληθινή βούληση των ομολογιούχων

και οι ομολογιούχοι θα μπορούσαν να αντιταχθούν

αποτελεσματικά.

Η απουσία κάθε εύλογης και αντικειμενικής αιτιολογίας για την

εισαγωγή από τον νόμο 4050/2012 των «μεταλλαγμένων»-

«Ελληνικών» Κανόνων Συλλλογικής Δράσης αποδεικνύεται από το

γεγονός ότι τα νέα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, εκείνα που

εκδόθηκαν μετά τον PSI, υπάγονται αποκλειστικά στο Βρετανικό

δίκαιο, δηλαδή, στην αρχή «κάθε σειρά ομολόγων και την δική της

Γενική Συνέλευση». Με άλλα λόγια, ο νόμος 4050/2012 ήταν

«φωτογραφικός»: στόχευε αποκλειστικά στην νόθευση της

πραγματικής βούλησης όσων είχαν Ελληνικού δικαίου ομόλογα στις

9 Μαρτίου 2012 και δεν συμφωνούσαν με την ανταλλαγή.

12

Περαιτέρω δε, διά του τριακονταετούς αναβαλλόμενου φόρου, που

ψηφίστηκε πριν το «κούρεμα» των ομολόγων, ο δανειολήπτης-

Ελληνικό Δημόσιο παραβίασε την αρχή της ίσης μεταχείρισης διότι,

κατ’ουσίαν, θέλησε να επιστρέψει στις ομολογιούχες τράπεζες το

μεγαλύτερο μέρος του «κουρέματος» που αυτές υπέστησαν με τις

προσβαλλόμενες. Ειδικότερα, με την παράγραφο 5(β) του άρθρου 3

του νόμου 4046/2012 (Α΄ 28) δόθηκε στις Ελληνικές τράπεζες η

δυνατότητα να συμψηφίσουν τις ζημίες τους από την υποχρεωτική

ανταλλαγή των Ελληνικών ομολόγων τους με μελλοντικά κέρδη

(αναβαλλόμενος φόρος) επί τριακονταετία (30), όταν δηλαδή θα

λήξουν τα νέα ομόλογα που τους προμήθευσε το Ελληνικό Δημόσιο.

Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με το ισχύον μέχρι την 12η

φεβρουαρίου 2012 -ημέρα ψήφισης του νόμου 4046/2012-

φορολογικό καθεστώς, οι Ελληνικές τράπεζες μπορούσαν να

συμψηφίσουν τυχόν ζημίες με τα κέρδη μόλις πέντε (5) ετών. Τούτο

ήταν διπλά δυσμενές για τους ομολογιούχοι γιατί, όχι μόνον για ίσης

αξίας ομόλογα οι τράπεζες υπέστησαν πολύ μικρότερη απομείωση

της περιουσίας τους από τους ίδιους, αλλά και γιατί, με το κίνητρο

της λείανσης των τραπεζικών απωλειών, το Ελληνικό Δημόσιο

νόθευσε την γνήσια βούληση των ομολογιούχων και κατάφερε να

κατευθύνει τις ψήφους των Ελληνικών τραπεζικών ιδρυμάτων προς

την αποδοχή των Κανόνων Συλλογικής Δράσης του νόμου

4050/2012 σε βάρος της αυθεντικής βούλησης των ομολογιούχων.

Διότι, όσο φιλικοί προς την Ελληνική Κυβέρνηση και να ήταν οι

τραπεζικές ψήφοι, δεν θα οδηγούσαν στις επιθυμητές πλειοψηφίες

αν ήταν διασκορπισμένες, ως όριζε το Βρετανικό δίκαιο, σε πολλές

Γενικές Συνελεύσεις, μία για κάθε σειρά ομολόγων.

Και πάλι ομόφωνα το Α΄ Τμήμα του Δικαστηρίου του Στρασβούργου

διαπίστωσε μη παραβίαση του άρθρου 14 της ΕΣΔΑ σε συνδυασμό

με το άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου στην ΕΣΔΑ

(ΑπόφασηΜαματάς και λοιποί κατά Ελλάδος, 21.6.2016, προσφυγές

υπ’ αριθ. 63066/14, 64297/14 και 66106/14. Σχετικές παράγραφοι

130-142). Και τούτο διότι ήταν δυσχερής ο εντοπισμός των

φυσικών προσώπων-αποταμιευτών έναντι των λοιπών επενδυτών

και διότι μία τέτοια διαφοροποίηση θα έθετε σε κίνδυνο το όλο

εγχείρημα. Καμία, επομένως, απάντηση δεν έτυχαν οι άνωθεν

13

ισχυρισμοί των ομολογιούχων για παραβίαση της αρχής της

ισότητας. Το ίδιο είχε συμβεί και με την απόφαση του Συμβουλίου

της Επικρατείας (ολομέλεια, απόφαση υπ’ αριθ. 1507/2014).

Επιλεγόμενα: Juranovitcuria;

Στις 16 Οκτωβρίου 2014, μετά δηλαδή την έκδοση της απόφασης

της Ολομελείας υπ’ αριθ. 1507/2014 και μετά την εισαγωγή στο

Δικαστήριο του Στρασβούργου των προσφυγών της υπόθεσης

Μαματάς και λοιποί κατά Ελλάδος, η Ελληνική Βουλή ψήφισε τον

νόμο 4303/2014 με τίτλο «Κύρωση της Πράξης Νομοθετικού

Περιεχομένου “Επείγουσα ρύθμιση για την αναπλήρωση του

Γενικού Γραμματέα Δημοσίων Εσόδων λόγω πρόωρης λήξης της

θητείας του (Α’136) και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α’ 231/17.10.2014).

Ανάμεσα στις “άλλες διατάξεις” που ψηφίστηκαν από το Ελληνικό

Κοινοβούλιο ήταν και το Πέμπτο Άρθρο του νόμου αυτού με τίτλο

“Αναβαλλόμενη φορολογική απαίτηση”.

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην αιτιολογική έκθεση του

ανωτέρου άρθρου και φέρουν την υπογραφή του τότε Έλληνα

Υπουργού Οικονομικών κυρίου Γ. Χαρδούβελη, «η διάταξη αφορά

τον φόρο εισοδήματος, ο οποίος αναλογεί σε προσωρινές διαφορές

από τη χρεωστική διαφορά του PSI …»

Σύμφωνα δε με όσα δήλωσε στην Βουλή ο ίδιος ο Υπουργός

(25.9.2014), οι διαφορές αυτές, η ζημία δηλαδή των τραπεζών στα

τέλη του 2014 από το PSI ανέρχονταν σε 10 δισεκατομμύρια

ευρώ:“Το 2012 λόγω της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους, το

ποσό της αναβαλλόμενης φορολογίας, που προέκυψε από το κούρεμα

των ομολόγων, αποφασίστηκε με νομοθετική ρύθμιση να αποσβεστεί

σε 30 έτη. Σήμερα, όπως έχει διαμορφωθεί, το συνολικό ποσό της

αναβαλλόμενης φορολογίας είναι περίπου 10 δισ.”.

Πράγματι, όπως τόνισε ανωτέρω με ακρίβεια ο Υπουργός, η ειδική

μεταχείριση των Ελληνικών τραπεζών αποφασίστηκε το 2012 λόγω

των ζημιών που προκάλεσε στον κλάδο το Ελληνικό Δημόσιο μέσω

του «κουρέματος» των ομολόγων (PSI). Ετσι, τότε αποφασίστηκε

να επεκταθεί η δυνατότητα συμψηφισμού για τις Ελληνικές

14

τράπεζες που μετείχαν στο PSI, για 30 χρόνια (και όχι για πέντε έτη

όπως ίσχυε για όλες τις λοιπές επιχειρήσεις στην Ελλάδα).

Πρόκειται για την παράγραφο 5(β) του άρθρου 3 του νόμου

4046/2012, η οποία αναλύθηκε ανωτέρω.

Με την νέα, όμως, διάταξη του Πέμπτου Άρθρου του νόμου

4303/2014 το Ελληνικό κράτος ανάλαβε, περαιτέρω, να

αναγνωρίσει την Αναβαλλόμενη Φορολογική Απαίτηση ως

«κεφάλαιο» και να δεσμευτεί ότι θα καταβάλει το Ελληνικό Δημόσιο

άμεσα αυτό το ποσό στις Ελληνικές τράπεζες ακόμη κι αν αυτές δεν

εμφανίσουν κέρδη για τα επόμενα 30 χρόνια ! Αναλυτικότερα,

σύμφωνα με το ανωτέρω άρθρο,

α) κάθε Αναβαλλόμενη Φορολογική Απαίτηση των Ελληνικών

τραπεζών, που επλήγησαν από το PSI, μετατρέπεται τώρα σε

οριστική και εκκαθαρισμένη απαίτηση έναντι του Ελληνικού

κράτους, η οποία γεννάται από το φορολογικό έτος 2016 και

εφ’εξής και ανάγεται στο φορολογικό έτος 2015 και εφ’εξής.

β) Η μετατροπή αυτή διευκολύνει τις Ελληνικές τράπεζες να

συμψηφίζουν κάθε έτος τον φόρο εισοδήματος που χρωστούν με

την ανωτέρω «οριστική και εκκαθαρισμένη απαίτηση» έναντι του

Ελληνικού κράτους.

γ) Σε περίπτωση που ο αναλογών φόρος εισοδήματος του

φορολογικού έτους στο οποίο προέκυψε η λογιστική ζημία δεν

επαρκεί για τον ολοσχερή συμψηφισμό της απαίτησης, και κατά το

μέρος που αυτή δεν συμψηφιστεί, η Τράπεζα έχει άμεσα εισπράξιμη

απαίτηση έναντι του Ελληνικού Δημοσίου για το υπόλοιπο (μη

συμψηφισθέν) ποσό. Σε αυτή την περίπτωση, η Τράπεζα εκδίδει

δωρεάν στο Ελληνικό Δημόσιο τίτλους μετοχών.

Στην προκείμενη περίπτωση, στις Ελληνικές τράπεζες, το στοιχείο

ενεργητικού είναι η επένδυση που είχε γίνει σε ομόλογα του

Ελληνικού Δημοσίου και σε αυτό υπάρχει μια σημαντική διαφορά

που προκύπτει από το «κούρεμα» της αξίας των ομολόγων αυτών

(PSI). Σύμφωνα με το Πέμπτο Άρθρο του νόμου 4303/2014, οι

Ελληνικές τράπεζες που κρατούν ομόλογα στο χαρτοφυλάκιο τους

ως περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να τα αποτιμούν στην εύλογη

(fair) αξία τους (value), ως εκ τούτου το κούρεμα περίπου 53% των

ομολόγων το 2012, έριξε την αξία αυτή στο 47% της ονομαστικής

αξίας (φορολογική βάση) των ομολόγων αυτών. Στο προσεχές

15

μέλλον, κατά την τακτοποίηση, ουσιαστικά λήξη της επένδυσης, η

Τράπεζα θα πάρει το 47% της ονομαστικής αξίας του ομολόγου. Το

53% της αξίας που κουρεύτηκε είναι μια ζημιά για την Τράπεζα σε

μελλοντικό χρόνο και θεσμοθετεί μία Αναβαλλόμενη Φορολογική

Απαίτηση έναντι του Ελληνικού Δημοσίου.

Συνεπώς, με το Πέμπτο Άρθρο του νόμου 4303/2014, το οποίο

ασφαλώς διέφυγε της προσοχής του Δικαστηρίου του

Στρασβούργου κατά την εκδίκαση της ΑπόφασηςΜαματάς και

λοιποί κατά Ελλάδος(21.6.2016),

i) μόνο σημείο αναφοράς για την εκτίμηση του βαθμού

περιουσιακής απώλειας των ομολογιούχων δεν μπορεί παρά να

είναι το ποσό που εκείνοι ήλπιζαν να εισπράξουν κατά τον χρόνο

λήξης των ομολόγων τους (contra, παράγραφος 112 της Απόφασης

Μαματάς και λοιποί κατά Ελλάδος). Και τούτο διότι αυτό δέχεται στο

Πέμπτο Άρθρο του νόμου 4303/2016 το ίδιο το Ελληνικό κράτος

όταν υπολογίζει τις ζημιές των Ελληνικών τραπεζών από το PSI.

ii)

Ασφαλώςκαιέναςεπενδυτήςδενμπορείναμηναποδέχεταιτουςκινδύνο

υςτηςεπένδυσης (παράγραφος 117 της Απόφασης Μαματάς και

λοιποί κατά Ελλάδος). Ωστόσο, από το ρίσκο αυτό απάλλαξε τις

Ελληνικές τράπεζες το ίδιο το Ελληνικό κράτος με το Πέμπτο Άρθρο

του νόμου 4303/2014. Με ποια αντικειμενική αιτιολογία δεν

απαλλάχθηκαν και οι ιδιώτες ομολογιούχοι;

Κοντολογίς, πράγματι, juranovitcuria ;