~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

TOPLUMSAL HAY AT BAGLAMINDA 9ALI~MA HAYATINI OLUMSUZ YO~E ETKiLEYEN DiNi BAZI SOYLEMLERi:N HADiSLER A9 1SINDAN ANALizi

Saffet SANCAKLr

Giri!l

Giiniimiiz islam diinyasmm, diinya illkelert/milletlert arasmda istenilen, a.rzu edileQ., olmasr gereken bir yerde ve konumda olmadlgJ. herkes,.:e kabul

edilen bir ger,.:ektir. islam diinyasmm bu hale gell~inin nedenini "jsliim terak­

ldye manidir" §ekllndeki bir anla}'l§a dayanarak dine baglamanm ve bunu sa­vunmarnn dogru olmadlgrm. ancak islam'a m al edilen bazr yanh~ dini telakki­lerin ve soylemlerin bu konuda olumsuz etki yapbgmt soylemek mfunkiindfu. Bu tfu soylemlertn ortaya ~lkl§mda zaylfve mevzu hadislerin roliiniin olduk,.:a

fazla oldugu kanaatlndeyiz. Bu tfu soylemler, ,.:all§ma hayatma yonellk olarak

aktifbir zihniyeti kaldrrarak yertne pasifbir zihniyetin olu§m~rm saglam1~br. DolaJ1Szyla islfun'm ilk donemlertnde var olan aktif ve dinamik diinya anlaJ1-§l/ gorii§ii yozla§arak koreltilmi§tir.

Hz. Peygamber'in anla}'l§Iyla bagda§mayan ve toplumsal hayat baglamm­

da 9all§ma hayabm olumsuz yonde etkileyen bu tfu aykm soylemlerden kur­tulmadlk9a islam diinyasmm ilerlemesi, gell§mesi ve zengirlle§mesi olagan degildir. Yeryiiziinde hak ve adaletin saglar1mas1 belli bir oranda gii9 ve kuv­vete sahip olUill:ilasma baghdrr. Hz. Peygamber, sahih hadislerinde 9all§maJ1, ilerlemeyi, gii9lii olmaJ1 ve diinyaya hakim olmaJ1 ongormektedir. Qall§ma­yan ki§inin hem bu diinyada, hem de 6te diinyada kaybedecegi, dola}'lsry­

la 9ah§manm dini bir vecibe oldugu, 9ah§m;unaktari kaynaklanan olumsuz durumlardan mesul olunacagt bilinci ve bilgisi islam'm bize yansryan ger~ek yi.iziidfu.

Bugiinkii islam diinyasmm diinya konjonktfuii i9ertsindeki durumuna bakbglilllZda i,.:ler acrsr durumuyla kar§lla§bgJ.mrzl ve bu durumun her inanan l_d§iyi yfuekten yaraladlgmt mii§ahede etmekteyiz. islam diinyasmm bu du­ruma gell§inin kokeninde (gert kah§mm altmda) dini bazr soylemlerin/gorii~­lertn olumsuz yonde etkill olup olmadlg"l sorusuna bilimsel manada bir cevap bulmak durumundayrz. Allah ve Rasulii'niin bu diinyada Miisliimanlardan nasll bir dwiya olu§turmalarrm veya nasll bir hayat ya§andlgmda bundan

memnun kalacaklarrm tesbit etmek de 6nemli bir olgu olarak kar§lmlza ~lk­maktadrr. Toplumsal hayatmuzm ilert ve gell§mi§ olmasr. ~§ma hayabrlm

Doc;. Dr.,1nonii Oniversltesl ilahiyat Fakiiltesl Hadls Ana Bllim Dab Ogretlm Oyesl. ssancakll@ lnonu.edu.tr

372, Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

normal seyrinde gitmesine bagl.ldrr. Toplumda yer etmi~ olan baz1 aylon soy­lemler bu normal seyri engellemektedir. 6megin kadm aleyhtarhg1, diinyanm kotillenm~§i. fakirligin fazUeti gibi dinle de irtibatlandrrllan baz1 soylemler bu kapsamda degerlendirilerek laitige tabi tutulmahdrr.

1- <;~manm Onemi

Killtfu ve medeniyetlerin tesisi ancak <;ah~llarak ahn teri ile mfunkiindiir. ~ah~ma, insarun miikellef tutuldugu onurlu ve kutsal bir eylemdir. inanan tiir ld~inin. manevi hayatl i<;in <;ah~mas1 gerektigl gibi, diinya hayatl i<;in de ~mas1 dini yonden bir zorurlluluktur. Bu lki yonlii zorunlulugu yerine ge­tirmeyen milletler, maddi ve manevi sefalet i<;erisind:e kalmaya, ba@msiZhkla­nru ka.ybetmeye mahkfundurlar. Dretmek, kazanmak. miilk ve servet sahibi oJ,mak, neticede payla~mak, Hz. Peygamber'in ongordiigii erdemll ve onurlu

i..risanlarm eylemlerinden sayllmaktadrr. ~ah~maJl ibadet olarak telakki eden lf?. Peygamber, mensuplarmm sefalet i<;erisinde ya§amalarmi hi<;bir §ekilde onaylamaz.

Niteldm Yilce Allah, yeryiiZiinde olan her §eyi biZlere bah§ettigini1, oraJ1

imar etmem.izi ve yeryii.Ziinii salih kullarma varts loldiglfll ifade etmi~tir.2 Do­laJ1siyla Allah'm salih kullarma varts loldi@. yeryiizii, sa.Iihlerin tembelligi yii­

ziinden bozgunculann eline ge<;tigi takdirde tembel ve ill?Jalkar davrananla­

nn hepsi bundan sorumludur. Ka.yna@.ru naslardan alan "Sdl.ihlerin. teml?elli{Ji jdsuclann hiildmiyetini hazrrlar." veciZesi uyanc1 mahiyette giizel bir sozdiir.

$u ayetler de <;ah§maJ16ngoriir: "insan 4:in ~al~tlfjiJliJllcar~rlrgUldan bQ!jka bir

~ey yo1ctur. "3 "Diinyadan da nasibini unutma"4

islam'da <;ah§an ve kazanm, yani iireten insan. Allah'm sevgili kuludur.5

DolaJ1siyla islam dini, <;ah§maJ1, ameli emretmekte, tembelligl ve ataleti ise reddetmektedir. 6 Hac, zekat, kurban, fitlr sadakas1, diger sadakalar • .hayrr­

h~enat i§lerinin tamamt maddiyatla yerine getirilebilen ve sevab1 <;ok olm ibadetlerdir. Zengin olmadan bir ki§inin bu ibadetleri ye.rine geilnnesi ve vaad edilen sevaplara nail olmas1 miimkiin degildir. "En temiz kaz~ hangisidir?" sorusuna Hz. ~eygamber, "K~inin lcendi elinin emegi bir de diirilst ticaretin lca­zanctoldugunu" s6ylemi§tir.7 Ba§ka hadislerinde de o, §oyle buyurur: "KWJvet­li rnii'min, zayifmiL'minden daha haytrlt ve daha sevimlidir"8 "Ustteld el (veren el), alttaki elden (alan el) daha haytrltdtr. "9"insanl11 yiyip 4:tilderinin en helal (ve

1 Bakara, 2/29. Aynca bk .. Bakara, 2/22: Nahl. 16/12: Yfulus, 10/67. 2 Enblya, 21/105-3 Necm. 53/39-41. 4 Kasas, 28/77. 5 Silleyman Uludag. lsliun'da Emir ue Yasaklann Hlkmeti. TOVY., Ank .. 1995. sh.. 187. 6 fzmlrli ismall Haklo, isliun Dini ve Tabii Din. sadele!jtiren: Osman Karadenlz, liFVY., izmlr.

1998. sh .. 59. 7 Ahmed b. Hanbel, Miisned. IV, 141. 8 Muslim. Kader. 34: Ibn Mace, Mukaddlme. 10. 9 Buhliri, Zekat, 18, 50, NafakAt, 2; Miislim, Zekat. 94-97, 107, 124; Ebu Dav\id, Zekat, 28. 39.

Hz. Peygamber, Aile ve Toplum 373

bereketli) olam, t;al~tp lcazanarak elde ett@id.ir. "'0 <;ah~maya te~vi.k babmda Hz. Peygamber'in onlarca hadisi varchr. "Ancalc ild l~i gtpta edilmeye deger: · Birisi, AUah'tn kendisine Kur'dn ihsan etti{Ji ve gece·gilnd.ilz onunla me~gul olan (onu olruyan. onunla amel eden) ldmsedir. D@eri. de AUah'tn verd@i malt gece­

gilnd.ilz (falcirlere) infalc eden ldmsedir. "11 Had.iste maluu infa.k eden oviilmekte ve kendisinin omek ahnmas1 gere~i vurgulanmaktachr. u iyi bir mal, iyi bir

in.San 4:in ne kadar gilzeldir. "12 Mal ve servet. anca.k me~n1 olmayan yoldan ka.zaru.lJ.r, me~n1 olmayan yolda sarfedilirse ve ki~iyi Allah yolundan ahkoyar­sa yerilir. Buradaki yerme mala ait olmaJlp mal ve servet Ue olumsuz ili~ki i~erisinde olanachr. 13 Ciinkli had.islerde ~ah~an. m~ru yoldan kazanan takdir ed.ilmektedir: NMuhaldcalc ki Allah. muttald, zengin ve lcendini gizleyen lculunu

sever. "1~ "H4:bir ldmse elinin emeginden claha haytrltlolcma yememi$tir. "15 "Ser­vet bir mt1slUma.n 4:in ne gilzel arlc~ttr. Yeter ld o servetindenfalcire, yetime ve yolcuya veT711i$ olsun"16 UFaldrWc .fitnesinin ~errinden AUah'a st{JITllrliTt. m

BO.tiin bu hadisler, bir ger~e~ ifade ed.iyor ki, o da me~ru olara.k ~ah~ma.k herkes i~in bir vecibedir.

U- Dini Aylun Baz1 Soylemlerin Hadislex:le Olan ili!?kisi.

Toplum hayatmda yer etmi~ olan dinle Ugili soylemlerin kokeninde dini arglimanlann olmas1 kadar tabil bir ~ey olamaz. Bu arglimanlar ya ayet, ya da hadisler olmaktachr. <;a.b~ara.k, gayret sarl edilerek elde edilecek bir ba~ar1 ye­rine, kaderci bir anlaJl~la nasip, aktif ve dinamik diinya anlaJl~l terk edilerek klsmet. takdir, kader gibi kavramlann arkasma SIWmiara.k bir b~aiuun bek­lenmesi/bir beklentin.in i~erisine girilmesi gen;ek islam'la ba~da~mamaktachr. Bu tiir anlaJl~ ve tela.kkUer netlcede insanlar~ zeill bir duruma dO.§fuiir. Bu to.r anlaJl~ ve soylemlerin olu~masmda ve yaygmla~masmda -konu detayh bir ~ekilde incelendigmde- bir.~ok nedenle kar~ua~ma.k miimkiindiir. Anca.k bu nedenler arasmda zaylfve mevzu hadislerin roltintin ~ok etkili oldu~u kanaa­tindeyiz. CfmkU zaylf ve mevzu hadislerin medyadan kitap ve dergUere kadar kullarum alaru ~ok yaygmchr.

Yusuf el-Kardavi, islam iilkelerinde konuyla Ugili olarak mii~ahede etti­~i iZlenimleri ~oyle anlatrr: "Bir~ok islam beldesmde bulur1an mes<:itlerdeki hatlp ve vatzlerin ~o~unun afetl, onlann geceleyin odun toplayanlar gibi ol­malar~chr. Onlann dii~fulcesi, sahih veya hasen bir senedi olmasa da, halla

10 Ibn Mace. Ticarat. 1. 11 Buhfui. Fedru!O'I·Kur'an, 20; Miisllm. Sahitii1-Misa.fl.rin. 266. 12 Buhan. Edebii.'l·Mu.fred. (thk., HaUd Abdurrahman). Beyrut. 1996, sb .. 97. 13 tbn Kayyun el-Cevzlyye. Sabredenler ue Sii.kredenler, terc .. Zeyne!abldin Tat.Wioglu. insan Yay ..

4. bsk .. ist., 2001. sh., 274. 14 MOsllm, Ziihd. 11; Ahmed b. Hanbel. Milsned. I. 168, 177. 15 Buhan.Buyii. 15 16 Ahmed b. Hanbel. Milsned. m. 21 17 Ebu Dav1id. Edeb. 101; Nesru. lstilze. 14, 16. Sehv, 90; Ahmed b. Hanbel. MOsned. VI. 57.

207.

374' Hz. Muhammed (sav) ve MesajL

harekete sevk edecek hadisleri almaktrr. Oyle ki, nerede ise bulundugum her cuma hutbesinde veya her vaaz dersinde zayif hadislerden. hatta 90k zayif­lardan, hazen cte uydurmalardan bir demet i~itmi~imdir."18 Bizirn camileri­mizin hatip ve vaizlerinin durumu da bun dan fark.h deglldir. Orne gin Ankara merkez vaizleri iizerinde yapJ.lan bir anket 9ah~masmda mezkur vaizlerin va­azlannda kullanc:Wdan hadislerin %16'run mevzu oldugu tesbit edilmi~tir.l9

Vaizlerin slk9a istifade ettigi va'z edebiyatl i9inde yer alan eserlerden dokuz tanesi tetkik edllmi~. bu dolruz kitapta gecen 4035 hadisin yanya yalruu­run (%41) merdiid hadislerden olu~tugu tespit edilmi~tir.20 Mevzu hadislerin islam'a zarar vermedigini ve islam'm yanh~ anla~J.lmasmda ve ba.zt aykm soylemlerin ortaya 91kmasmda etkili bir rol oynamadtglill iddia etmek miim­kiin degildir.21 Ya~ar Kandemir, mevzu hadislerin vermi~ oldugu tahrtbata ~~yle dikkat cekmektedir: "Uydurma hadislerin bir zaran da dini kabule mu­temayil olanlan veya ger9ek islam't anlamayan cahil Miish1manlan dinden sogutmu~ olmastdrr. Bunun boyle olmasmda hadisin sahihini mevziiundan ayrramaY:an ve din du~manlanrun Cirkin uydurmalariiU va'z kiirsillerinde sermaye olarak kullanan cahil vruzlerin ve dikkatsiZ muelliflerin buyil.k tesir­leri olmu~tur. "22 Dolaytstyla uydurma rivayetler bu derece yaygm bir ~ekilde kullanJ.lmca bazi yanh~ ve aylo.n soylemlerin ortaya 91kmas1 da ka91Illlmaz olmaktadrr.

"Din, iki cihan saadeti demek oldugu cihetle islc1miyetle zillet ve sefa.Ietlli uzla~ma kabul edem~yecegi muhakkaktrr. Bizi diinya saadetinden mahrum brrakan, ilerlemem.iZe engel ve mani olan din degildir ve olamaz. <;ii.nkU ha­kiki din ile iZzet ve servet ikizdir: Hakiki din ile sefa.Iet ve zillet birle~emez. Din, MusliimarJ.lan dfulya saadetini de tem.in edecek yollara sevk ettiginden bittabi zillet ve meskenete ~ yollar islam dini kapsaJil!.lla dahil olamaz. Miisliimanlar dini bu yolda aolamt~ olduklan muddet9e ilerlemi~ler, bu an­layt~l unuttuklan gt1nden itibaren de gertlemeye y1iz tutmu~lardrr. "23 i~te dinin oziinde ve ruhunda olmayan aylo.n soylemler. zihniyet degi~ikligine sebebiyet vererek hayati ehemmiyet ta~1yan bir9ok konuda olumsuzluklara yol a9~trr.

18 Yu.Suf el-Kardiivi. Silrutetf Anlamada YOntem. terc .. Blinyamin Erul). Rey Yay .. ist.. 1991. sb., 69. .

19 Recep Yilmaz. D!n GOrevWer!nln Had.ls Birikfm Sevlyeleri Uzer!ne Tecrilbi Bir Ar~tuma (yaym-1a.runan:u~ ytiksek llsans). AOiF .. Ank .• 1994, sh .. 66.

20 Mahmut Ye~U. Va'z Edeblyaltnda Hadisler. DVY .. Ank .. 200l.sb .. 251-252. ima.mlar Ozertnde yapJ.lan blr alan ~b.nnasmda lse, lma.mlann .;ogunun bazt mevzu bad1sleri sahib had1sler· le, batta ayetlcrle kan~tll'chklan gOrillmekted1r. Bk., Mehmet BUen, "Cam! ima.mlanrun Hadls BllgilerinlD Mahiyeti Ozertne Tecn1bl Blr ~tuma", islamiyat. IV. saJI: 1, Ank., 2001. sh .. 80, 85-88.

21 Muhammed Tayy1b Ok!ry, Tefsir ve Had.ls Uslllilniln Bazt Meseleler1. Nlin Yay., ist .. 1995, sh .. 229.

22 Y~ar Kandemlr, MevzuHadisler, DiBY., Ank .. 1975. sb .. 191. 23 M. $emseddln Gtinaltay. Zulmetten Nura. . Furkan Basm Yaym. (Yayma haz., Musa Alak), ist..

1996, sb., 71.

Hz, Peygamber. Aile ve Toplum 375

m~ Kachm ,Sosyal Hayattan D1~layan, Kadm Aleyhtarhgt Soylemi

islam diinyasmm geri kalmasmm nedenleri arasmda kadmm egitj.m-o~e­tim hakkma gereken onem.in vertlmeyi~ nedeni yer almaktac:hr. Kadmm cab.il bu-alolmas1 demek bir nevi toplumun geri brrakJJ.mas1 demektir. En b~ta oku­ma yazmayt yasaklayan mevzu badisler olmak ilzere kadmm aleybinde, onu sosyal hayatm dt~ma iten pek ~ok mevzu hadis varc:hr. Dolayts1yla bu ~er~e­vede kadmm aleyhinde olu~an bazt olumsuz soylemler. toplumun bir par~asl olan kadmm sosyal ve ekonomik aktiviteleiini klsitlamakta ve smrrlandrrmak­la kalmaytp. onu sosyal hayatm dt~ma itmektedir. Boylece insan niifusunun yansilll te~kil eden kadmlardan toplum yeterince faydalanamamaktac:hr. Hal­buki cehalete kar~1 sava~ a~rm~ alan islam dini, llim tahsili konusunda erkek ve kadml miisavi tutmu~ ve aralarmda berbangi bir cinsiyet aytnnu yapma­rm~trr. Bu uydurma rivayetler, hemen hemen biitiin Miisliiman toplumlarda yer etmi~ ve sokiiliip ablmas1 neredeyse imkanslZ hale gelmi~tir.

Olkemizde okuma yazma ve U:niversitele~me oranlarmm dft~iikliigu, kitap, dergi, gazete basunmm azbgt a~llamayan sorunlar arasmda yer almaktac:hr. Bu a~llardan diinya starldartlarma gore ~ok ~aguarda oldu€;wnuz bir ger~ek­tir. Dolaytstyla fikir iiretememe ve dii~iinceye deger vermeme olgt,J.su berabe­rinde gelmekte ve bu da toplumu geri brrakan sebepl~r arasmda yer almak­tac:hr. Zikredilen bu durum en fazla kadmlan olumsuz yonde etkilemektedir .

. Bu baglamda kadm aleyhtarlJgt soyleminin olu~masmda ve zihniyet olarak yerle~mesinde zaylfve mevzu hadislerin rolii olduk~a biiyiiktiir. ~Kadml ~a­gtlayan, ugursuz sayan. eksik bir varbk oldugunu ifade eden, onlara o~a­yazma ogretilmemesini telldn eden. onlarm siyasal haklanru ellerinden alan, eve hapseden. toplumsalla~masrm engelleyen, onu erkegm adeta kolesi gibi goren ve bu sebeple kocasmm izni olmadan kendi malmda bile tasarruf hak­kuu elinden alan hep ger~ek ch~1 rivayetlerdir. ~24 Bu uydurmalara dayah ola­rak ortaya ~lkan kadm aleyhtan aykln soylemler yok edilmedik~e toplumun dilzliige ~lkmas1 inl.kanslZc:hr.

Kadmlara okuma-yazma ogretmeyi yasaklayan uydurmalar arasmda ~Kadutlar, evlerin l.ambalandrr, fakat onlara olruma ycizmayt ogrebneyiniz"'lS,

MKadmla.nmza yaztyt ogrebneyiniz ve kadutlarU1lZl yiiksek yerlerde (odalarda}

oturtmayuuz. "26 ~eklinde nakledilen rivayetleri Z,ikredebiliriz. Halbuki, bu rtva­yetler, b~ta Alak siiresinin ilk ayetleri olmak ilzere ilimle ilgili pek <;ok ayete, hatta sahib hadislere, islam'm genel manadaki llim anla~ma a~ bir ~ekilde ayklndrr. Bu uydurmalarm toplumu olumsuz yonde etkilemedigini ve kadmm

24 HayTi Klrb~oiiJu. AltematifHadis Metodo!ojisi. Kltablyat. Ank .. 2002, sb .. 380-381.. 25 Achini, KeW1'!-Haja ve Muzilll'!-ilbds AI1111Ui i§tehera mlne'!·Ehddtsi ald E!slneti.'n·Nds, 3.bsk.,

DAru lhyru't-Tii.rasl'l-Arabi. 1933, II. 316. 26 lbriu'J-Cevzi, Kitllbu'L·MevzUiit. tbk., A.Muhammed Osman, 2. bsk .. Daru1-Fikr, 1983, n. 268·

269; Zeb~bi, Mizlinu'l·ltkWl.fiNakdl'r-Rtci:ll. MlsU'. 1382. I. 419-420.

376 Hz. Muhammed (sav) ue Mesqjt

aleyhinde bir talo.m yanh~ telakldlerin olu~masmda etkili olmadJguu soylemek mUmkiin degildir.

Eg!tim-ogretim haklondan mahrum brralolan kadm birinci derecede sosyal bayattan dJ~lannn~ olmaktadJI. Kadm okuma-yazma ogrendJgi takdirde fttne olacaguu iddia edenler de olmu~tur. Buna ba.ZI gerek~eler aranarak omegm, sevgllisine mektup y~ gerek~esiyle konunun dogrulugu ispatlanmaya ~a­h~Il.tru~b.r. Bu yanh~ anlaJI~lar, pek ~ok kitaba girmi~. hatta ba.ZI fetvalara kadar yansliDl§b.r. Halbuki kadmm okuma-yazma ogrenmesi, egitim-ogretlin gormesi onun i~ln bir iistiinlii.k, §erefve onurdur. Bundan dolaJI Hz. Peygam­ber wftim ofjrerunelc. her rniLsliunanafarzdrr. "27 buyurmu~tur. Hz. Peygamber bunu sahabe kadmlarma ozel olarak verdigi derslerle de uygulamah bir ~ekil­d~ gostermi~tir.28 islam diinyasmm geri kalmasmm nedenleri arasmda kach­nin egitim-ogretim hakkma gereken onemin verilmeyi§ nedeni yer almaktadJI. Kf.dmm cahil bualalmas1 demek bir nevi toplumun geri brralolmas1 demektir. WKadmla ilglli sahih rivayetleri genel bir degerlendirmeye tabi tuttugumuzda, kadmlarm prensip olarak erkekler gibi toplumsal hayata katllma imkaruna sahip olduklanru gormekteyiz. "29

Mevzu badisler. kachru eksik ve kusurlu gormii~. insan yerine koymanu~. adeta ikinci smtf oldugunu vurgulam!§b.r: "Nasll. let. AUah Teald lcadmlan ge­riye ~sa. siz de onlan oylece geriye atu'uz. "30 Halbuki Allah katmda insan olmas1 a~lSmdan kachn ve erkek aYJiliDl yapllmaz. Kur'an'da hitap kadm-er­kek aYJiliDl yapllmadan her ikisine mii~terektir. 31 Allah katmda iistiinliigiin cinsiyetle bir ill~kisi soz konusu degildir. insaru yiicelten onun sahip oldugu manevi degerlerc:fu. Kachru, lnsan yerine koymayan, gorii~ ve dti~iincesine ttl­bar edilmeyen bir varhk olarak telakki eden §u uydurmalar da dikkat ~ekici­dir: "Kadr.n.Iara dan~m onlarla istiJidre edin. Sonra da onlara inuMI.efet edin.. "32

Halbuki kadmlarm ikinci planda kalmalarmt. onaylamayan Kur'an: konuya

· 27 Ibn. Mace, Silnen. Mukaddime, 17. 28 Kadmlarla Ugill genl~ bUg! ICln ~u ~malara balalablllr. M. Taylp Oklc. ls!O.miyette Kadm

()gretimi, D.i.B.Y .. Ank., 1984: Nusrettin Bolelli. K!ldl1llann Ha.dis ilmind.ekt Yeri. MOiFVY., 1st.. 1998: Rlza Sa~. Hz. Muhammed Devrinde Kadm, Ravza Yay., ist.. 1991: ~id Halije:er Dell' rinde Kad111. Ravza Yay .. ist.. 1996: All Osman At~. Ha.dis TemeUi KaUp Ycujplannda Ka.dlll. Beyan Yay .. 1st.. 2000: HO.seyln Hatemi. ilnh£ HOanet'te Kad111. il}aret Yay .. 1st.. 1995: Hayret­tln Karaman, islllm'da Kad111 ue Aile. Ensar Ne~r., ist.. 1994: Hldayet ~evkatll Tuksal. Kad111 Kar~llt SOylemln lsliim Gelenebfndekt ~Umleri. Kitablyat, Ank .• 2000: Yunus Vehbl Yavuz. Kur'dn'daKadln Hak ve Ozgli.rWkler. Bayrak Yay .. 1st.. 1999: Zekeriyya GQ!er, 40 Hadlste Kadut ve Aile, Uysal Yay., 2004: ibrahim H.Karslt. Kur"dn YorumlanndaKadm, Rai!bet Yay .. ist.. 2003: islam! Araljbrmalar (kadm Ozel SaYJSl}, C. 10, Sa}'l: 4, Ank., 1997.

29 Karsll, age .• sh .. 207. 30 Allyyli1-Kari, Esraru'l·MerjUD.. thk .. Muhammed b. LO.tfl es-Sebbag, el-Mektebeto.'l-lsldmlyye.

Beyrut, 1986. sh .• 111. 31 Bk.. Al-l imran, 3/195: Nahl. 16/97: Tevbe. 9/71: Milmtehlne, 60/12: Abzab. 33/35. 32 Allyyli1-Kari, Esrdru'l-MerjUD.. sh., 225: Sehavi. MelciisidiL'l·Hasene. (thk .. Muhammed Osman}.

Daru'l-Kit.abi1-Arabi. Beyrut, 1994. sh .• 297; ~evkani, Muhammed b. All. eL·Fevliidu'l-Mecmaa .ft'L- Ehiidls!'L -Meuzaa. thk. Abdurrahman b.Yahya. Kahlre. 1960. sh., 130: Ach1ni, age .. U, 3.

Hz. Peyga.mber, Aile ve Toplwn 377

genel yakl~arak "i§lerinde onlarla isti.§are et "33 buyurarak kadm-erkek gibi herhangi bir a'ymrn yapmanu~b.r. Ancak uydurma rivayette "Sizden birisi is­~are yapmadan bir £§ yapmastn.. Eger isti.§d.re edecek h~bir ldmse bulam.azsa bir lcadtn.la isti.§d.re etsin ve onun dedi{Jinin tersini yaps111.. Cilnkil onun dedi­ginin tersini yapmastn.da berelcet vardzr. "34 ifadeleri yer almaktadrr. Osmanh sadrazamma sormu~lar siz Rusya'yla nasJ.l gec;inirsiniz? Ben oruara bazt me­selelerl dam~mm. fakat soylediklerinin tam tersini yapanm demi~. Tarih, Hz. Peygamber'i tashih eden, Hz Omer'i camide susturan kadmlara ~ahittir. 35

"Kadtn.a itaat pl§manl.zkttr. "36 "Erlcelcler, lcadtn.lara itaat ettikleri z~ helak

oldular. "37 Kadm kar~1b. olan bu uydurmalarm hepsinde kadmm horlartmast, a~aguanmast, hakir g6n1lmesi, kadmm degersizllgi klsaca kadm aleyhtarllgt soz konusudur. <;i.inkU. bu uydurmalara gore kadm degersiz ve guvenilrneyen bir varl.tkb.r: "[k; §eye gilvenilmez: Dilnya, sultan ve lcad111.. "38 Aym.mcillk yapan ve cinsiyete gore muamele yapJ.lmasrm 6ng6ren gerc;ek dl~t rivayetler de soz konusudur: "Siz oglan/ erkelc ~oculclartn.t seviniz. KLZ ~oculclarllcendi lcendileri­

ni sevdirirler. "39 uKad.tn.lar olmasaydt erlcelcler Cennet'e girecelcti. "40 Burada da adeta kadm ile erkek arasrm ac;mak ve erkegi kadma dii~man etme olgusu soz konusudur. Bir nevi kadm, potansiyel su~lu bir konumda erkegin ibadet etmesine mani olmakta ve cennete girmesine a yak bagt olmaktadrr. Buna gore kadm. erkek ile cermet arasmda bir duvardrr, engeldir. Halbtiki Kur'an'da tam tersine "Mil'min erlcelclerle mil'mirt lcadinlar birbirlerinirt velileridir. "41 ~ek­

llnde buyurulmaktadrr. Kadlm eve hapseden ve me~gul olniast gereken !~in yiin egirmek oldugu " ... Mil'min erlcegin haytrlt me§guliyeti yilzilcillillctilr. Kadt­ntn. haytrlt me§guliyeti ise lcinnanla yiln egirmelctir. "42 ~ekllnde gelen uydurma

. bunu ac;tklamalctadrr.

Kadmlarm hareket manevralan oylesine losttlaruru~ ki. bir yerde eve hap­sedilmi~lerdir. Camiye dahi gidemezler, c;iinkii fltne sebebi olacaklarl dii~iiniil­mek:tedir. Halbuki Hz. Peygamber, kadmlann camiye gitmelerlnin engellenme­mesini ac;tk bir dille istem.i~lerdir.43 Uydurma hadislerin olu~qmnu~ oldugu yanh~ dini soylemleri esas alan, islam'm kadma deger vermedigi,. onu ~agiladl-

33 Al-llmran. 3/159. 34 Allyyii'I-Kari, Esrdru'L·Meljiia. sh .. 226; ~evkani. age .• sh .. 130. 35 Mehmet Salt Hatlpo~u. -Hz. Peygamber'in GUilWniiZe Mesajlan". VI. Kutlu Oogum Sempozyu­

mu. sootF. !sparta. 2003, sh .. 23. 36 ibnu'l-Cevzi. age .. 11. 272-273; Allyyii'l-I{ful, Esrdru'L·Melj"'uo.. sh .. 226; ~evkani, age., sh., 129;

Sehavi. age., sh .. 297. · 37 Allyyii'l-Kari, Esrdru'L·Merfti.a. sh .. 227. 38 Achlni. age .. I, 323; ~eybaru, AbdUJTahman b. All, Temyizil.'t-Tayyib mine'L-Habis.fimit yedlJru.

al.d ELsineti'n-Ndsl mlne'l·Had.is. 2. bsk .. Beyrut. 1988, sh .. 63 . 39 Aclllni. age .. I. 54. 40 Elbaru. SUsUetu'L-Ehddisi'z-Zaife ve'L-MevzUa. Mektebetu'l-Maarlf. Rlyad. 1992, I, 140. Aynca

bk .. :;>evkani, age .. sh .. 119. 41 Tevbe, 9/71. 42 tbnu1-Cevz:i, age .. D. 268; Zehebi, age .. I. 419. 43 Musllm. Salat. 134-135. 137-140.

378 . Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

gJ. idctiasiyla ele§tiri mahiyetlnde kitaplar ya.zll.makta ve islam dini bu zaviyeden kotlilenmektedir. Buradak:i en buyiik hata, dlnle alakah olmayan bu tt1r soy­lemlert dine-mal etmek ve bu soylemleli din zanneb:nekti.r. 44 islam dinini bu tt1r yanh~ anlaYI~ ve soylemlerden anndu:mak ilim adamlan tizerine bir vecibecllr.

IV- Diinya Hayatma Olumsuz Bakan Soylem

<;:ah~ma hayab.m olumsuz yonde etkileyen soylemler arasmda dt1nya-ahi­ret dengesi baglammda dii.nyaya deger veril.memesi, dt1nyarun sevilmemesi gerektigi gibi bazt anlaYJ~lar sozkonusudur. Burada da zaylfve mevzu hadisle~

lin etkisi bfryUktiir. Halbuki udii.nya mutlulugu ile ahiret mutlulugu birbirini nakzeden iki ayn olgu degildir. DolaYISJYla ahiret mutlulugunu elde etmek i<;in dt1nya nimetlerinden vazgec;mek gerekmez. "45 Bu nedenle, mal, servet ve genel an.Jamda insarun hizmetine sunulan dt1nya nimetlert kar~ISmda takuulmas1 gereken tavn ve bunlardan faydalarurken kabul edilmesi gereken temel Olc;ii­yt1:belirlemek gerekmektedir.46

Baz~ ayet ve hadislerde dii.nyanm bazi yonlerden tenkid edildigi ve zem­medilctigi bir gerc;ektir. Zemmedilen ve hafi.fe alman husus, dt1nyarun kozmik varllgi degil, burada siirdiiriilen ve ahiret kayg1s1 ta§unayan hayat tarzJ.drr.47

Konuyla ilgili ayet ve hadislerde tenkid edilen dt1nya, onun dl~ gort1nt1§t1 ve nimetlertnden istlfade ciheti olmaJ1p, ona kar§I ta§man niyet ve taVJ.rdJ.r. Ba§­ka bir ifade ile dllnya ile kurulan ili§kidir. Mal-mfrlkle ilgilenrilenin herhangi bir sakmcast yoktur. ic; a.Iemimize hiik:metmeye ve bizi esareti altma alma­ya kalkmadlkc;a. dii.nyarun yiyecek. ic;ecek vb. nimetlertnden istifade etmek yasak degildir. Hatta bOyle bir yasakllk iddiasliD Kur'an, agrr ve igneleyici bir ifade ile reddeder.46 Kur'an'da dt1nya nimetlelinden uzak kalmmamas1 ve bu nimetlelin terk edilmemesi konusunda §U ayetler dikkat c;ekicidir: UDe lei:

AUah'tnlcullan £9in t;l.lcardlfjt silsii. ue giizel nzl.lclan kim haram etti?"49 uEy iman

edenler Allah'tn size helizl ett;gi o temiz ue giizel ~eyleri (lcendinize) llW-Cun. lal­

maYtn. Nonnal suun ~maytn. CilnlciiAUah stnm ~artlan seumez. "50 Ayetlerde mah ve dlinyaYI amac; edinmek ve bu amac; ugruna dii.nyaYI ahirete tercih etmek kmanmakta; tam aksine insam Allah'a gott1ren bir arac; olarak gorfrlen ve infak edilen mal ise ovt1lmektedir.51 islam, bu dt1nya hayatuu, ~llk:rilniin eda edilmesi gereken bir nimet. gozetilmesi gereken bir emanet. ba~kalarma

44 Bk.. ilhan Arsel'ln $erial ~ Kadltl. I st. .1987. Toplumsal Gerllikierimiztn Sorumlulan: D!n Adam· !an. 2. bsk.. 1995; Necla Arat, Kadut Sorunu, 2. bsk .. 1st.. 1986.

45 Osman GOner. 5Un1let'ten Topluma. Fecr Yay .. Ank .. 2006, sh .. 205·206. 46 ~ehmus Demir. "Kur'dn Billiinliigt1 i~lnde insanm Servet ue Mal Kar~ISU1d.ald Konwnu", EKEV,

}'II: 6, sayt: 10, Enurum. 2002. sh .. 146. 4 7 All can Tat!J, ZilhdA~uu:!an Hadislerde Dt1nya (basllmarm~ doktoca tezi). MOiFsBE .• !st., 1996,

sh .. 11; SU!eyman tnudag. "Dilnya". DIA. ist.. 1994, X. 22. 48 Ahmed Co~kun. "Kur'dn·l Kertm'!n Dt1nya ue Alurete B~l·. EOiFD .. sayt: 4, Kayser1, 1987.

sh .. 281. 49 A'raf, 7/32. 50 Maide. 5/87. 51 Bk. Bakara, 2/177.

Hz. Peygamber, .AJ.Je ve Toplum 379

ula~b.nlmas1 gereken bir mesaj ve degerlendi.rilmesi gereken bir firsat olarak gormektedir. islam, dtinya}'l kotilleyip ugursuz sayan ve onu biitun kotilliik­lerin kayna~ olarak degerlendirip bir in once yok edilmesi gereken bir yer olarak telakki etmez. 52

Hadislerde diinyarun yeril.mesi insanlarm yapbklart i~lerden, diinyaya

kar~1 takmdlklan tutumlardan dolaytdrr. Zira diinya, cermet veya cehenneme giden bir kopxi.idiir. Birbirini tamamlayan unsurlardrr. Diinyarun yerilmesi, kOtilliiklerin insanlara galip gelmesinden dolaytdrr. 53 Bu da ancak insan eliyle ger~ekle~mektedir. Allah, insanlart mallannm ve ~ocuklannm kendi zikrinden ahkoymasmdan sakmdrrml~br. Her kimi, mah ve ~ocuklart Allah'm zikrinden

' ahkoyarsa, i~te o klmse, ger~ekten zarar ve ziyandadrr.54

Huistiyanhkta mal ve servet mutlak kotii olarak kabul edilmi~tir. Bunu anlamak ic;in elde 0?-evcut incil metnine goz atmak yeterli olacakbr. incil'de insarun servet ve mala kar~1 oldu.k~a mesafeli durmas1 gerektigi ile ilgili bir­~ok pasaj bulunmaktadrr. Huistiyanhgm kutsal kitabmda ~kotilliigiin insanm

servet ve malla olan olumsuz ill~kileri iizerine degil, mutlak anlamda servet ve mala atfedilmi~ olmas1drr. Ba~ka bir ifade ile insarun servet ve xpalla olan ili~kisi ne diizeyde olursa olsun yine de servet ve mal sahibi olmak kotii olarak kabul edilmi~tir. islam dini, ise, fitrat dini oldugundan, insanda tabii olarak var olan mala kar~1 arzu i~erisinde olma. duygusunu ne koreltip yok etmeyi ve ne de ona mutlak hiirriyeti tarumayt kabul etmi~~· Kur'an, iyilik ve kotiiliigii mal ve servetin dogasmda aramak yerine, bireyin servetle olan ili~kisi boyu­tunda ele almas1 gerektigi iizerinde durmaktadrr. 55 Bir Huistiyan olan miis­te~rik M. G. Demombynes, konuyla ilgili ~unlart soyler: ~isa'run vaazmda obiir

diinya i~in hazrrhk, bu diinyarun nimetlerinden vazge~mekle ba~lar. islam'da ise kesinlikle bOyle bir ~ey yoktur. islam'a gore iyi bir ~ekilde kullanmak ~ar-b.yla hi~bir nimet kotii degildir. "56 •

Anla~llacag1 iizere, el~tiri konusu yapilan, mal ve servetin kendisi degil, insarun ona kar~1 takmdl@ tayrm niteligidir. Vurgulanmak istenen, ferd.in mal ve servete hak:im olup, mal ve servetin insana hakim olmamas1 gerektigi

52 Yusuf el-KaJ:davi, BUgi ue Medeniyet Kayna{jt Sfmnet. terc .. 6zcan HICbr, Ravza Yay., ist., 2001. sh .. 300.

53 ibn Kayyun ei-Cevz:lyye, age .. sh .. 182. Cabiliye dOnemlnln bedevi Araplan, maddecl ve klsa vadedeki menfaatlerl.ne dt1!1k:Undl1. Yani dtlnyaya k:anit ~m derecede b!r bag!lhklan soz konu­suydu . Onlan bu durumdan k:urtanp manevt dejterlere yoneltmek 1¢11 dilnyanm zemmedllip tenkit edlldfglnl SOyleyenler vardrr. Gen1!1 bUg:i i~ bk., Uludajt. "Diinya", DiA. X. 22.

54 ibn Kayyun ei-Cevz:lyye, age .. sh .. 183-184. Konuyla Uglll ayetler 1~ bk. Mtlnafikiin, 63/9; NO.r, 24/37.

55 Demir, agm., sh .. 148. Aynca bk., Muhammed YaztCI. "Diulya·Ahiret KcwramlanrunAnal.izt", Blr Kelam Problem! Olarak Din-Dilnya ID!ikisl, Dahiyat Fakruteleri Kelam AnabWm Dah VII. E{JU:im· ClgrettmMeselelert Koordinasyonu Toplanttst ue Sempozyumu, Corum, 2002. sh., 42-43.

56 M. G. Demombynes. Muhammed. Parts, 1977, sh .. 599-600, naklen: Mustafa CagnCI, "Nebeul Cibretide idealBirey, Toplwn ue Deulet". Hz. Peygamber'ln Hayabl).dail Davram11 Modelleri, DVY .. Ank., 1998, sh .. 63.

380. Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

temas1chr. Kur'an'da miilkiyet ~,;ift boyutlu olarak ele ahrur. Mutlak manada miilkiyet Allah'a aittir, insana ise millkiyet izafi olarak atfedillr. Bu dualist anlayt~la Kur'an, ger~ek miilkiyet haklarun Allah'a ait oldugunu ve insana ikinci derecede bir miil.kiyet haklarun tarundlgm.t. dolaytstyla insarun sahip

oldugu mal ve servetle buyilldiik taslamamas1, gururlanmamas1 gerektigi du­~ii.ncesini yerle§tirerek bir denge kurmaya ~all§IDJ§hr. Bireyin, dinin kurmu~ oldugu sistemle olan baglanru zayillatmas1 veya koparmas1 halinde, zenginlik ve servetin buyiik bir felaket arac1 haline gelmesi ka~uulmaz olur. 57

Pek ~,;ok tasavVuf kitabmda dii.nya, mal ve servet zemmedillr, koru gosteri­lir. Buradaki temel felsefe, "Butun lcotulillclerin anast dimya seugisi.d.ir." uydur­masma dayanmaktachr. Dolayts1yla onlara gore dii.nya ve i~indekiler korudilr,

~kind.ir. Ciinkii dii.nya ve il,;indeki ~eyler, insant Allah yolundan allkoyar, a.Zchrrr ve saphnr. istikamet iizere kalabilmek i~in dii.nya ve i~indeki ~eyleri s~vmemek ve onlardan uzak kalmak gerekir. Bu uzakla~mayt saglamak i~in d~ dii.nya degi~ik varhklara benzetll.mi~tir. TasavVuf ehlinin bu goru~leri islam dininin evrensel kurallanyla bagda~mamaktachr. Yuce Allah, di.inyaJ1 ve i~,;in­dekileri temiz ve gii.zel yaratml§ ve her ~eyi insanlarm hizmetine sunmu~tur. Dii.nyayt ya§artmaz hale getiren veya ~,;irkinle§tiren koru insanlardrr. Di.inyaya olumsuz bakllmasiyla ilgili olarak Gazzali'nin (6.505/ 1111) "ihyci" isimli eseri­nin dii.nya ile ilgili bOlilmii.ne balolmas1 yeterlid.ir. Bu eserde, u~emmiid'd-dim­ya" isimli bir bOlilm~ yer aldlg1 malumdur. Burada Gazzali, di.inyaJ1 yeren ve ote-dt1nyac1 bir din anlayt§lD.l hadis eksenli rivayetler ve isnuliyyatla te­

mellend.irme yoluna gitmi~tir. Di.inyaJ1 yeren hadisler araswda zaylf ve mevzu olanlar da olduk~,;a ~oktur. 58 UDimya seugisi heliike, d~manl@t ise saddete gotilriir. " gtbi ifadelere de rastlanmaktachr: 59

Dii.nyayt zemmeden v.e ondan uzakla~maJ1 ongoren uydurma rivayetl~r­den bir kesit vermek istiyoruz: UDiinyayt seumelc her lcotillugim b~tdir." ueya UDilnya seugisi tUm hatalann b~tdtr. "60 UDimya bir le~tir- Onu elde etmelc is­

teyenler de lcopelclerdir. "61 "Dimya. dhiret adamlanna haram, dhiret de dimya adamlanna haram. diinya ile dhiret ise AUah adamlanna haramdtr. "62 "Dim­yayt terlc etmek sabtr ~i olup, Allah yolunda la.llf sallamalctan daha. zordur. Diinyayt terlceden lcimseye AUah mutlalca ~ehid seuabt lcadar seuab uerir. "63

57 Bk. $ura, 42/4. En'am, 6/12, Bakara. 2/279. Nlsa, 4/32. 58 Ramazan Albn~. Din ve Sekillerle~me. Pmar Yay., ist .. 2005. sh .. 154-155. 59 Gazzall. Klmyd-yL Saddet.. {terc .. Faruk Meyan), Bedir Yay., ist., 1979. sh .. 525. 60 Bk., Sagiini, Racllyiiddin Ebu1-Fed811. eL·Mevziidt.. thk., M. Abdu!kadir Ahmed, Kahire, 1991.

sb .. 96: Allyyii'I-Kari, Esraru'L-Merfoa. sh .. 188: Suyiiti, ed·Dilreril'IMiin~traft'L-Ehddisi'I-M~­

tehlra. thk. M. Abdiilkacllr f,ta, Kahire, 1987, sh., 191: Acliini, age .• J, 344-345: Dervi11 el-Hut, Esne'L·Metdllbfi Eluldis-i Muhtelifett'I·Merdttb. {thk .• Mahmud el-Amaud), Daru'l-Fikr, Beyrut. 1991. sh .. 181: Elbaru. age., m. 370.

61 SagAni, age., sh., 96: Acliini, age., I, 409. 62 Elb!nJ, age., I, 105. 63 Elbant, age .. J, 408.

Hz. Peyga.mber, Aile ve Toplum 381

"Allah bu diinY?-Yt. insanogLundan ctlcan pisWclere benzetmi.$tir. "64 "Diinyasuu

seven Cihiretine zarar verir, Cihiretini seven diinyasma zarar verir. BaJd oLaru.

]ani olana tercih edin. "65 "Di:myadan saJnnm, cii.nlcit. o, !fiirud ve Miirud'dan

daha buyilleyicidir. "66 "Dil.nya ve Cihiret birbirinin zzdduill', birini razt edersen

{)teld ojlcelenir. "67"Dil.nya bir kopril.dil.r, ondan geciniz, onu onanp mci.mur hale getirmeyiniz. "68 "Seldmet uzlettedir. "69 "Allah diinyaya ~oyle vahyetti: Bana hiz­

met edene hizmet et, scina hizmet edene stlnnb. cektir. "70 Hz. Peygamber ruh­banhgm dinde yerinin olmachgJ.Ill belirtmi§ ve kendisi bunu ya§ayarak bizzat

. gostermi§tir.71 islam'm 6zfme aykln oldugu a§ikar alan bu uydunnalarm olu§­turdugu bir anla}'l§, Miisliiman bireyi diinya hayatmdan uzakla§tmp zillet ve atalet ic;:inde ya§amaya itmektedir. Bu.anla}'l§, 6teden beri islam toplumlarm­da etkisini gostermi§ ve toplumsal hayatta silinmesi zor. kallc1 izler brrakrru§­trr. Bu. ayru zam.anda Miishiman toplumlarm siyasi ve ekonomik alandaki ba~sJZbgma kar§l tehdit anlamma da gelmektedir.72

Zemmedilmi§ diinya tasavvuru. ozellikle israiliyyata dayab rivayetler ka­nabyla Kur'an ve hadis yorumlarma girmi§, anlam degl§imine ugrayan diin­ya kavram1 yeni bir zihniyetin te§ekkiiliine ~et edecek diizeyde l?ir boyut kazarum§trr. Olumsuz bir anlam yiiklenen diinya kavram1, Allah'm en giizel bir §ekilde yara~~ diinyanm kendisi degil, diinyada insanm ya§ach~ haya1m niteligi olabilir. Diinya hayatl ve metaJ.IlJ.n yerilmesi, onun, amac1 ch§mda kul­lanllmasmdan dola}'ldrr. 73

~etsiz bir diinya dii§iiniilemeyecegi gibi, diinyaslZ ahiretin dii§iiniilmesi de miilnkUn degildir. Diinya ve ahiret i.kilemi birbirinden aynlmaz unsurlar­drr. Burada dualist bir yakla§rm tarzi soz konusudur. Biri olmadan digerinin bir anlam1 yoktur. Diinya ve diinya malma kar§l duyulan a§m lurs ve tamah­karllgm insan1 sarho§ ederek maddeye esir edici hale getirecegi konusunda bazt uyanlar yap!.l.I:ru§tlr. islam dini, insanm, diinya}'l. maddeyi, para}'l. put haline getirerek onun esiri ve kolesi olma}'l hic;:bir zam.an onaylamaz. Paraya, maddeye esir olanlar hadiste kmamm§trr. "Dincir (Altm), dirhem (Gil.m~). lcu-

17lQ.§ ve abaya lcuL olanlar heliilc oldular. "74 Maddenin kolele§tirdigl biT insanm topluma verecegi fazla bir §eyi yoktur. Bu noktada ba.zt ayet ve hadisler, insan1

64 el-Mutteki. Alauddin All b. Hii.samuddin. Kenzu'l·Urnmill. Muesssetii.'r-Risa!e. Beyrut, 1993, ill. 189.

65 el-Mutteki, age .. ill. 197. Suyii.ti, bu rivayeti zaylf olarak telakki eder. Bk., Suyii.ti, Ciimiu's-Sagfr. ~-·Abdullah Muhammed ed-Dervi~. Dune~k. 1996. n. 896.

66 Elbaru. age .. I. 106. 67 Elbaru. age .. I. 105. 68 Sagaru. age .• sh .. 96. 69 Aliyyii.1-Kfui, Esraru'l-MerjU.a.. sh .• 222. 70 ibnu'l·Cevzi, age .• m. 136: Suyii.ti. el-Lecili.u'l-Mesmla' .fi'l· Ehddisi'l· Mevzi.ta. Daru1- Kutii.bl1-

ilmi.yye. Beyrut. 1996, n. 270: Elbaru, age., II. 218. 7l Ahmed b. Hanbel. Musned, VI, 226. 72 Giiner, age .. sb .. 214. 73 Altmta.Ji, age .. sh., 121. 131. 143. 74 Buhan. RJ.kak. 10. Aynca bk., Buhan. Cihlid. 70; ibn Mace. Zuhd. 8.

382 Hz. Muhammed (sew) ve Mesqjt

bu hataya diil?memesi i~in uyarmakta ve ikaz etmektedir: ~Biliniz ki, dilnya hayait sadece bir oyun., bir eglence, bir sils, aranzzda bir oviinme vesilesi, mal ve ev~ cogalmas!Ildnn ibiirettir. "75 "Dilnya tatll, goz l~ttn.ct ve cekici­dir. Allah onu sizin kullanmanzza verecek ve nasrl davranacagmzza bakacaktJr.

Dilnyaya aldanmaktan sala.nm. "76 "Benden sonra size dilnya nimetlerinin ve zi.ynetlerinin a.crlmastndan (gonlilniizil onlara kapttrma.nzzdan) lcorlruyorum. "n

Ktsaca diyebilirtz ki, kOtiimser bir diinya gorii:;;iiniin olu§umunda bir~ok etkenden bahsetmek miim.kiindiir. Bu etkenlerin ba:;;mda, islam toplumlann­da ozgiirliik alanlanrun kis1tlanmasma ek olarak, israillyyat kanahyla Kur'an ve hadis yorumla.I1Ila slZail HristiyanbgiD lanetlenmi:;; diinya tasavvuru gel­mektedir. Aynca diinya)'l yeren/olumsuzlayan ba.ZI zaylfve uydurma rivayet­

lerin etkisi de soz konusudur.78

. V- Fakirligin Ustiin (fazilet) Oldugunu Ongoren Soylem

Hz. Peygamber'in hayatml fakirlik ve zenginlik a~1smdan tetkik ettigimizde, hayatmln tek diize olmad1giDI. ba.ZI donemler fakirlik i~erisinde, ba.ZI donem­lerde ise varhkh oldugunu ve belli diizeyde mal varllgiDa sahip oldugunu gor­mekteyiz. Cok slk olarak camilerimizde vaaz ve hutbelerde Hz. Peygamber'in hayatmln belli bir kesiti baz ahnarak siirekll fakir, yoksul bir hayat ya:;;ad1@, a~hlrtan kamma ta:;; baglad1@ soyleminin yaygm oldugu g9riilmektedir. Bu tiir gorii§ler halka yonelik y~ eserlerde de ~ok yaygm olarak yer almak­tadrr. Halbuki bu konuda ger~ek~i bir yakla:;;lmla konuyu analiz eden Kurtubi (6.671/1273), Hz. Peygamber'in fakirlik ve zengin1ik.le olan ili§kisini 11~ saf­hada degerlendirmektedir: 1)- Fakirlik safhas1 (ilk zamanlar fakir olup, sabrr ve tahammill gosterdigi donemler). 2)- Zengi.nijk safhas1. Fetihler yoluyla elde edilen menkul ve gayr-i menkuller sayesinde ula§tlan maddi refah seviyesi. Bu safhada Hz. Peygamber, etrafindaki ihtiya~ sahiplerini de hi~ unutmam1:;;, onlan da bu i.mka.nlardan yararland1rml:;;hr. 3)- Ba:;;kasma muhta~ olmaya­cak (orta hal) seviyede bulundugu safhadrr ki, Hz. Peygamber bu hal _iizere vefat etmi§tir.79 K.adi iyad da (6.544/1149) Hz. Peygamber'in maddi yonden iyi oldugu donemleri kastederek §oyle der: "Oysa o, fakir degildi. Bir~ok yerler fethed.ilmi:;;. ganimetlere kavu:;;mu:;;tu. Hatta veda haccmda yiiz deve kurban etmi:;;ti. "80

Fakirligm fazileti, iistiinliigii, fakirligm ki:;;inin ahireti a~1smdan daha gu­venilir bir yol oldugu. zenginligm risklerinin daha fazla olaca@. insant yoldan ~lkaraca@ soylemi, ve bundan dola)'l zenginlige kar:;;1 uzak durulmaslDlll dini

75 Hadid, 57/20. 76 Muslim. Zikir, 99. Aynca bk. Tirm.lzi, Flteo, 26: tho Mace. 19. 77 Buharl. Zek.at, 47, Cihad, 37: Muslim. ZekAt. 121-123. 78 Altm~. age .. sb., 157-158. 79 Bk .. ibn Hacer el-Askalani, Fetlw.'l-Bdrf, Dune11k. 1997. XI. 331. 80 K.adi lyad, $!/0.-i $en]. terc .. N.Erdogao-H.S. Erdogao, CUe Yay .. 1st.. 1980, sh .. 114.

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 383

bir vecibe oldugu gibi baZI anlaJI§ ve gorii§ler soz konusudur. Bu dii§ilnce­de olanlar, fakirligin Allah'a yakmla§maJI, kalbi ve dii§ilnceyi abiret aJ.emine yoneltmeyi saglayan bir nimet oldugu gorii:;;iindedirler. "Bir lnlcma., bir hiTlca"

fikrini felsefele:;;tiren soz konusu kimseler, fakirligi kutsal bir olgu olarak gor­mii§lerve gostermi§lerdir. Kendileri diinyadan el etek ~ekip zahidane, siifiyan~ veya mistikvari ya:;;adiklan gibi, bazt balk kesimlerine de fakirligi sevdirmeye ~ah§rm:;>lardrr. Neticede tembel, tevekkillcii, teslimiyet~i. kaderci bir anla}'l:;>I yaygmla§tirml§lardrr. Tabii olarak bu tiir insanlar, fakirligi bir problem olarak

goriip ~oziim yollarmi aramam!§lardrr.81

Tarihi siire~ i~erisinde fakirligm zenginlikten iistiln oldugunu savunan go­rii:;;ler ortaya c;Iknu§br. 6zellikle mutaSavvi.flar, bu gorii§ii yaygm olarak kabul etmi§lerdir.82 ibn Hacer, "Su.filerin cwnhuru bugoril!jtedir." diyerek bu ger~egi dile getirmektedir.83 Fakirligin faziletini/iistiinliigilnii savunan a.Iimler ara­smda Gazali. Serahsi, Aliyyii'I-Kan-84, Ebu'l-Leys es-Semerkandi85, Ta§k6prii­liizade86 gibi §ahsiyetleri Zi.kredebiliriz. Fakirligin iistilnliigilnii savunan iinlii

fakih Serahsi, "Mebsad." isimli esertnin "lcesb" bOlfuniinde fakirlik ve zenginlik tarh§malanna gem:;; bir :;;ekilde yer ayrrarak "sabredenfakir, ~Ulcreden zengin­

den ii.standflr" gorii:;>ilnii savunurken baZI ayet ve hadisleri delil olarak kullan­maktadrr. Delli olarak getirdigi bazt hadislerin mevzii olduklan da dikkatimi­zi ~ekmektedir. 6rnegm, "1Um. lcotalftlclerin anast dflnya sevgisi.dir." §eklinde nakledilen mevzu rivayete siirekli yer verilmektedir. Serahsi burada fakirligi

adeta :;;rmarmama ve haddi a:;;mama a~asmdan bir emniyet sibobu olarak gor­mekte, zenginligi de ~ok riskli bir olgu olarak degerlendirmektedir.87

Gazzali, "Thyd" isimli eserinde fakirligin meziyetlerinden ve faziletleri.p.­

den uzun uzadiya bahsetmekte, pek ~ok zayif ve mevzii hadise de yer vere­rek fakirlige kar§I meyletmektedir. Gazali mezkur eserinde jalcirl@in rnutlalc

olarak ii.stanlugfL" ve jakirin zengine lcar~t ii.stanlugii." §eklinde ac;rm§ oldu­gu bablarda konuyu i§lemektedir. Koymu:;; oldugu ba§hldardan onun hangi gorii:;;te oldugunu rahafukla anlamak miimkiindiir. 88 Kimyd-yt Saddet isimli eserinde de jalcirl@in ii.stanliigii.", "sabreden fakir, ~?Ulcreden zenginden ii.s­tandflr. n :;;eklinde yer alan ba§hldarla sahip oldugu gorii:;;ii daha net olarak

81 Sabri Hizmetli, "Fakirlilc ve Tabii Sebepleri" (tebligJ, Day~ma Dlinyasmdakl Yer!m.lz, Derle­yen: ibrah!m Ateij, Yoksullara Yardim ve Egitim Valdi Kllltii.r Yay., Ank., 1995, sh .. 32.

82 Bk., ibn Hacer el-Askalaru, age., XI. 332: Aliyyii'l-Karl, Mirkatu'l-Mejatf.h, (thk .• S.M. Cemil At-tar), Beyrut. 1994, IX. 16.

83 ibn Hacer. age .. XI. 332. 84 Aliyyii'l-Karl, age., IX, 99. 85 Semerkandi, Ebu'l-I..eys Nasr b. Muhammed b. ibrah!m, Bostanii.'l-Arijin. (Arijlerin Bag(), terc ..

Abdill.kadlr Ak~l~ek, (Tenbihu'I-Gafilin ile beraber), Bedlr Yay., ist., 1974, sh., 825-828. 86 Taijkoprlllii.zade, Abmet b. Mustafa, MevzM.til'H.Jlilm, (terc., Kemal Efencli, sad., Miimin <;:evik),

U~dal Neijr., ist .. 1975, IT. 1294-1296. 87 Serahsi Ebu Beldr Muhammed b. Ahmed. , Kitdbu'L-Mebsild. <;:agn Yay .. ist .. 1983, XXX, 252-

253. 88 Bk .. Ga.zzali, ihydu Ulfuni'd-Din, Daru'l-Ma'rife, Beyrut. trs .. ill, 264. IV. 193, 201.

•..

II

~:

··.

384 Hz. Muhammed (sau) ue Mesqjt

izhar etmektedir. Bu esertnde "Dogrusu. sabredenfalcir, ~Ulcreden zenginden iistiindiir. • diyerek gorii~iinii a9Iklamaktachr.89 Tasavvuf ehlinden Hueviri de (6.470/1077) bu konuda ~oyle der: "Biitiin ~eyhler ve hallo:n da pek 90gu, fakirligi zenginlige iistOn tutarlar. <;:iinkii Kur'an ve hadis onun iistiinliigiinii

anlabr. Ommetln ekseriyeti bu hususta ittifak etmi~lerdir."90 Halbuki, bizzat diinya ve mahn kendisi kotii olsaydl. Hz. Peygamber'in arkad~lanndan hab.n

sayilir zenginler 91kar rmydl? Daha onemllsi, bu ki~iler cennetle mujdelenir miydi?91 islam toplumunun ilk zamanla,rdald. geli§me ve geni~leme ba§ans1 bir anlamda zenginler sayesinde saglanmi§br. 92 Fakirligi oviicii, zenginligi yertci mahiyette gelen bazJ. hadislerin yapJ..Ian ilmi ara~trrmalar neticesinde saglam olmadlg1 ortaya 91kmaktachr. 93 Diinyayt zem eden, fakirligi oven, zenginligi ye­

,ren uydurma rivayetler, bu konularla ilgill klssa ve hikayelertn yaygm olmast, ~zihinlerde yanh~ telakkilerin/soylemlerin olu§masma yol a9rm§br. Fakirlikle ilgili ayet ve hadisler incelendiginde ayet ve hadislerde kullarulan fakirllk keli­'mesi 9ogun!ukla maddi fakirlik manasmda goriilmektedir. 94

Mutlak manada fakirllk ve zenginlik tek ba~ma bir deger degildir. islam dini, fakirllgi hi~bir ~ekilde kutsamaz, fazilet olarak kabul etmez, onu sJ..Innu, sefalet ve IZdlrap olarak goriir, ondan kurtulmartm gereklillgi iizerinde durur Ancak ge9mi~te oldugu gibi giiniimiizde de islam dininin bu yoniinii yanh~

anlayan bazi ki§iler. fakirligi iistiin bir deger olarak kabul etmi~ ve bunun neticesinde 9ah~maya, diinyaya, zenginlige menfi bakan bir soylem ortaya

~Iknu~br. Halbuki islam dini, mensuplanrun sJ..Inntl, IZchrap ve sefalet i9eri­sinde ya~arnalarmi ongonnedigi gibi, maddenin kar~ISmda manevi dinamik­

lerini kaybedip kolele~en insan tipin.i de onayla.maz. Dolaytstyla ne din adma diinyarun dt§lanmasi, ne de diinya adma dinin dl~lanmas1 soz konusudur. Her iki anlayt~ tarzi, Hz. Peygamber'in dinamik ve aktif ya§antlsma aykmllk arz etmektedir,

Fakirligin faziletin.i savunanlar, gene! olarak ~u uydurma rivayete 90k sik olarak yer vermektedirler: "Falcirlik benim oulinc; uesilemdir, ben onunla oulinli.­riim "9s Fakirlik adeta cennetle irtibatlandlrJ..Iarak fakirlertn, cennete en hiZh

bir §ekilde gldecegi ifade edillr. "Falcirlerle birlilcte oturup Jcallcmalc teudzudan-

89 Bk., Gazzall, Kimya·y1Sadd.et. sh .. 516. 518. 90 Hucv!ri. Haklka1 Bi/gisi (K~'I·MahcUb}, (haz .. Silleyman Uludag}, Dergah Yay., ist.. 1982, sh.,

104. 91 Muhittln Uysal. TasavvufKO.ltilninde Hculis, Yedlveren. Konya. 2001. sh .. 373. 92 Adem Efe, "Hz. Peygamber L>e /sldm'm Dilnya Kar$1Stndaki Tulumu·. Vl. Kutlu Dogum Scmpoz·

yumu. SDOIF. !sparta. 2003, sh .. 94 .. 93 Bk., Hasan tblk, Zenginlik ve f'aJdrllkle ilgUi Hadtslerin Hculis Tenlddleri Apsuutan Degerlendiril·

mesl. (Basllm~ yUksek Usans tezil. A OS BE., Ank .. 2001; Ahmed Ylldmm. Tasavvujiut Temel Ogretilerinin Hadislerdeki Dayanaklan. DVY .• Ank., 2000. sh., 399-403.

94 Gllner. age .. sh .. 203. Omegln manevi zenginllgl d.lle getiren bir hadlste -Ger~k zenginllk. mal ~oklu[Ju ile dejjU. gonill toldugu iledir." ~ek!Jnde buyurulmu~tur. Buha.ri, Rlkak. 15; MusUm, Zekat, 120; TirmiZi. Ziihd, 40; tbn Mace, Zllhd, 9.

95 Aliyyil'I-Kari. EsrfJ.ru'l·MerjUa. sh .. 254; Dervi~ ei-Hut. age .• sh .. 302: Aclilni. age., n. 87.

Hz. Peygamber, Aile ve Toplum 385

dlr ue usttin bir cih.a.dthr. "96"FaJcirlerle birlilcte biT toplum olun, ciinJa11oyamette onlartn devleli. ola.cald:u'. "97~Her ~eyin anahtan vardtr. Cennet'in anahtan sa- .

btrltfalcir ve mislcinleri sevmelctir. Onlar 1ayamet giuti.uule Allah ile beraber ola­

calclardtr. "98 Zengin ile fakirin arasun a~maya yonelik uydurma bir haber de l?oyledir: MAllah zengine zengin old.ugu it;in tevcizu gosterenfalcire liinet eder ve

o l~inin dininin ~te biri gi.der. "99 Bu uydurmalarda da faki.rlerin on planda oldugu, fazilet ve ustiinlugun onlara ait oldugu zikredilmektedir. ~Bu ilmmetin

en haytrltlanfalcir olanl.a.n.chr. En si1ratli biT ~elcil.d.e cennete yerle~ecelc olanlan

da zayrf (falcir) olanlandtr. "100 Cennetin anahtarlan Meta onlara aitmi§ gibi bir ifade kullarulmaktachr: MHer biT ilmmet it;in anahtar vardtr. Cennetin anahtarla­

n. miskin .pe falcirlerdedir. Onlar 1a.yamet gilniinde Allah ile beraberdir. "101 Ne­tlcede fazilet faki.rlikte olun~a geriye onun elde edilmesi ve ona ula§Ilmas1 !~in dua ve temenni kahyor. MEy AllaJum! beni mislcin olaralc y~at. mislcin olaralc

canuru al ve beni mislcinler ziimresinde d.irilt. "102 Yusuf el Kardavi faki.rlik prob­lemiyle ilgili olarak Yazml§ oldugu eserde §11 yorumu yapar: ~Faki.rligm medhi hususunda ne bir ayet-i kerime, ne de bir hadis-i lierif mevcuttur. Dfulya hayatmda zahidligi begenme sadedtnde varid olan hadisler, fakirligin medhi demek degildir. Ciinkii ziihd, ziihd yap!lacik bir §eye ma.J.ikiyeti. mevcudiyeti­ni icabettirir. Hakiki zahid d11nyaya sahib olup da elinde tutan. fakat kalbine koymayandrr. islam, zenginligi Allah'm lutfettigi ve §iik:riinil istedigi bir nimet: fakirligi de bir zorluk, belki ondan Allah'a s1gmmak gereken bir musibet sayar ve kurtulu§ ic;in de muhtelif ~areler vazeder."103 Bu konuda eser yazan ibn Kayytm el-Cevziyye. ayet ve sabih hadislerden faki.rligin ustiinlugune dair bir goru§ ~tkarmarun mUmkUn olmachguu. konuyla ilgili delli olarak kabul edilen hadisler arasmda zaylf ve meVz:u hadislerin ~ok oldugunu, ancak bu goru§te olanlar. naslan zorlayarak ve mevzO rtvayetlere de yer vererek fakirligin ust11n oldugu gor11§11ne kendilertni kapbrchklarun ifade etmektedir. 104

Hz. Peygamber. zenginligm aleyhinde olsaych, o toplumun en varlJ..kll ve zengin haniiDI olan Hz. Hatice ile evlenmez, kendisine fakir bir harum arar­ch. Ayru zamanda 0, zenginligin aleyhinde olsaydi herkesin fakir olmasrm is­ter ve boylece sahabe arasmda zengin hic;bir k:imse bulunmazch. Ancak Hz.

Peygamber'in bazi ayetlerde oldugu gibi dl1nyarun bazi ozelliklerini. ~eki.cili-

96 Acllini, age .. I. 329. 97 tbn Kayyun el·Cev:ziyye. el·Menaru'l·Miini.f. (thk .. Abdiilfettah Ebu Gudde). Mektebetii tbn Tey-

miyye. K.ahire, trs .. sh .. 140. · 98 tbn Arrak. Tenzf.ltu'~oo$erfati'L·MeljUa.. D!ru.'l·Kutubi'l-tlmlyye. Beyrut. 1981. ll. 286. 99 tbn Arrak. age .. D. 287. Aynca bk. ~evkani. age .. sh .. 239: Acllini. age .. D. 242. 100 Elbaru. age .. D. 40. 101 tbnu'l·Cevzi. age .. m. 141: Dervi:} ei-Hut. age .• sh .. 181: Elbani age .. m. 370. 102 fbnu'J-Cevzi. age .. ill, 141-142: Suy1ltl. el-l.eiiliu'l·Mesnua·. D. 375: Tinnlzi. Zilhd. 37: ibn MAce,

Zilhd, 7. tbn Hacer. bu hadisi zaylf olatak telakkl etml!itl.r. Bk. Ibn Hacer el-Askalaru, age .. XI. 331.

103 Yusuf el-Kardavi, Faldrllk Problemi Kar~tsmda islfml. (lerc. Abdillvahhab Oztiirk). Nur Yay .. Ank.. 1975. sh .. 19.

104 Bk .. tbn Kayyun el-Cev:ziyye. Sabredenler ue ~Ctkredenler. sh .• 192 vd ..

'•

"

' 386 Hz. Muhammed (SQJJ) ve MesqjL

gini ve bu ba~amda mtlminlertn clikkatli olmas1 gerektigi tizertnde vurgular

yapmaktadrr. Bu ~er~evede yorumlanmas1 gereken bu tiir hadislere de birka~ omek vermek istiyoruz: "DCmya tatlt. goz lc~ttnct ve 9eldcidir. Allah sizi dCmyaya halife 1almf1ihr. Orada nastl davranacagmlZa bakacaktrr. DCmyaya aldanmaktan salamn, lcadmlara lcaptlmaldan korunun. "105 "Benden sonra size dCmya nimetlerinin ve ziynetlerinin actlmastndan (gonlCmllzii onlara lcaptuma.­nlZdan) 1cor1cuyoT1JJTL "106 "$uphesiz her Umm.etin bir .fitnesi vardtr, Umm.etim.in

.fitnesi (i.mtihan vesilesi) de maldtr. "107 "Allafuml Ger9elc hayat sadece dhi.r_et hayattdtr." 108

VI- t;ah§ma HayatJyla Doinidan ilgili ve Anlam Kaymasma Ugrayan Bazt Kavramlar tizerine Tahliller

Bir toplumda ~ah§ma hayatmm olumlu bir §ekilde yU.ri.imesi l<;in kutsal kabul edllen ve inarulan dini soylemler i~ertsinde <;ah~maya yonelik olumsuz­iuklann olmamas1 §artbr. Tarihi siire~ i~ertsinde olu~an bazi olumsuz soylem ve anlaYI§lar, giiniimiiz <;al.l§ma hayahru olumsuz yonde etkilemektedir. Bu olumsuz etkenler arasmda ozfulii kaybederek anlam kaymasma ugraiDI§ ve ~al.l§ma hayab.yla dogrudan lli§kili bazi kavramlarm degi§i.k yorumlanmas1, farkh aiguanmas1 yer almaktadrr. Bunlar araswda tevekkill, kanaat. rlyazet, fakirlik ve ziihd kavramlan zi.k:redilebilir. Bu anlamlanyla bu konular, islami eserlerde, ozellikle de halka yonelik yazilml§ eserlerde yer almakta ve bu kav­

ramlar kendi oz manalannm dl~mda tanlmlanarak ayet ve sahih hadislere aylo.nhk arz etmektedir. Bu tiir yanh~ anlaYI§lar, ayla.n soylemler, ki~ilertn

miite§ebbisllk, iiretimcillk ruhunu koreltmekte ve zenginlige kar§1 uzak du­rulmasma sebep olmakla beraber ki§iyl ve toplumlan pasif bir hayab.n l<;erl­sine siinlkl.emektedir. Anlam kaymasma ugraml§ ve ozfulii kaybet:mi§ olan kavramlar ya dogrudan ya da dolayb olarak tembellik anlaYl§ma/ al.l~kanllgt­~a. fakirlige ve cehalete neden olmakta veya zemin hazrrlamaktadrr.-

"Zamanla yanb§ yorumlarur hale gelmi§ olan tevekkill anlaYI§mm netice­sinde, islam ~evrelerinde hem kader kavrami, hem de kadere tevekkiil ve sabrr kavramlan, ferdi iradenin roliinii srlira irldirecek kadar kesln bir ilabi takdir <;izglsirle pasif bir §ekilde itaat olarak anla~llrr hale gelmi~tir."109 Miisliiman zihniyetln, kader ve tevekkiilii yanb§ telak.ki etmesi yiiziinden, sosyal hayab.n her alanmda bir uyu§ukluga dii§iilmii~ ve bu durum gitgide ahlaki alanda

bir bozulmu~?lugu da berabertnde getirmi§tir."0 Bu anlaYI~ nedeniyle diinya

105 Miisllm. Zlldr. 99. Aynca bk. Ttn:nlzi. Fiten. 26: ibn Mace. 19. 106 Buhari. Zekat. 47, Cihad. 37: Musllm. Zekat. 121-123. 107 Tinnlzi. Zt1hd, 26. 108 Buhan, Rlk.ak, 1. Clhad, 33. 110. Menalobu'J-EnsAr. 9, Megazl, 29: Mt1sllm, Clhad, 126. 109 Ami.ran Kurtkan, Dirt sosyoloj!s~ Flliz K1tabev1. !st .. 1987. sh .. 253. 110 Ramazan AI tmtal;l. "Yazgtct ue 6zgilrl~ Tevekkiil Anlay~utut {:~mo. Hayatuul EtkUeti",DJni

A.ral;ltmnalar. c.3. sa)'l: 7, Ankara 2000. sh .• 114.

Hz. Peygamber, AJle.ve Toplum 387

olumsuilanarak toplum tembellige itilmektedir. 111 Bir miimin tevekkiil anla­)'ll?mda, ne kendi ki§isel eylemlerini cebir ic;erisinde miitalaa ebneli ve ne de Allah'1 devre W§I brrakarak eylemlerini mutlakla§trrmahdrr.112 Bazt mutasav­VJ.flarm, sebepleri, tedbirleri terk ebne §eklindeki tevekkiil anla)'l§lan da yan­~ tevekkiil anla)'l§mm olu§masma belli olc;iide sebep olmu§tur diyeblliriz. 113

Serahsi, c;ah§ma)'l tevekkiile aykm goren ve daha da ileri giderek kazanc; ile me§gul olmanm haram oldugu gorii§iinde olan bazr tasawuf ehlinin oldu­gunu soyler. 114 o. bu gorii§Un yanh§hgtru ayet ve hadislerden deliller getirerek ispatlamaktadrr. 115 Tarih ic;erisinde tedavi olma)'l dahi tevekkiile aykm goren­ler olmu§tur. Bunu azimet.babmda ele alarak bOyle bir anla)'l§ sergilenm.i§­tir.116 Yanll§ anla§Ilan tevekkiil, zannedildi~ gibi insan ve toplumu yiikselten ve geli§tiren sebeplerin yani her tiirlii gayret, <;ah§ma, kazanc; ve tedbirin terk edilmesi demek degildir. Tevekkiil, bu dii§iincenin tamamen aksine insan ve· toplumu huzura erdiren ve yiicelten sebeplerin hepsine ba§vurmak ve bu yon­de kullantlmadlk hic;bir imkan ve giic; brrakmamaktrr. Tevekkill; son imkanmi

ortaya koymu$ olan bir irtsanm, yapaca@ hic;bir §eyin kalmach@ inanct ile emek ve i§irlin sonunu Allah'a brrakmastdrr. 117

Yanh§ tevekkiil anla)'l§mm olu§masmda etken olan unsurlardan birisi de bazt mezhep anla)'l§landrr. 6rnegm, Cebriye'nin kader anla)'l§l, tevekkiil an­la)'l§lrll olumsuz yonde etkileyerek; c;ah§mak yerine miskinlik. hareket yerine atalet, dini bir ya§am tarzJ. ve telakki bic;imi olup c;lknu§hr. Muaviye ve kimi · Emevi halifeleri, yapbklan olumsuz tcraatlan halka kabul ettirebilmeleri ic;in cebriye fikrini yaymaya c;ah§rm§lardrr. Emeviler doneminde yonetimin siya.si basklsmdan dola)'l insaruarm ziihde stgmmalan, zamanla yazgtct bir tevek­kiil anla)'l§lrll benimsemelerine de yol ac;rm§hr. Qiinkii ziihde dayah ruharu hayat, bir yaruyla da cebriyeciligi beslemi§tir. 118 Cebriyeci tevekkiil anlayt§I­run toplumun Zihin diinyasmda ve sosyal hayatta benimsenmesinde siyasi iktidarlarm rolii kadar, tabiatl cebriyeci karakteri benimsemege c;ok elveri§li ve yatkm olan hatta ortii§en kimi siifi §ahsiyetlerin de paylarmt unubnamak

111 Altmlali. age .. sb .. 64. 112 Altmlali. agm., sh., 116. 113 Bk., Ku~eyri. EbU Kasun Abdii.lkerim b. Havaztn. K~eyri Rtsciles~ Dergah Yay .• Haz. Slileyman

illudag, 2. bsk .. fst .. 1981, sb., 304; ilmu'l Cevzf, Telbis, sh., 183; Flriizabadi Muhammed b. Ya'k:Ob, BesaJruZevi't·Temy!z.fiLetiii.fi'!·Kitiibi'!·Azfz, (thk .. Abdiilalim et-Tahavil. Beyrut, trs., V. 268; ismail Ankaravi, Minhacu'!·FUkara (Faklrlerin Yo!u}, terc .. Saadettln Ek:lcl, fnsan Yay .. fst .. 1996. sh., 25-256. Erzurumlu ibrahlm Hakkl, tevekkUlle Ugill verml~ oldu~ tarumJar arasmda "ted.blrf btralop takdlre l.lla$makttr. • ~ekllndek:l t.aruau da vermek-tedir. Bk., Erzurumlu ibrahlm Hakkl, Martfetnime. sad .. Faruk Meyan, 1st., 1980, sh .. 549.

114 B.k. Serahsl. age., XXX. :?47. Aynca bk. ibnu'l·Cevzf, Telbisfdblis, MlSJT, 1368, sb .. 281. 115 Serahsi, age .. XXX. 247-249. 116 Bk.. GazAIJ, age .. IV. 445·448:Tahanevi, Muhammed b. All. MevsflatilK~a.fiistuaM.tl.'l· FUnlin

ve'H.Jlfun. tbk., All DehrO.c, Beyrut. 1996, I. 533; lbnu1-Cevzi, Telbis,,sb .. 287. 117 Celal Yenlcerf, islam hctisaduun Esaslan. ~amll Yay., lst., 1984, sh .• 151. Aynca bk., ibntl1·

cevzr. Telbis, sh .. 184, 278. 281. 118 Albnlali. agm .. sb .. 118-120.

(' I

:.: ... ....

Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

gerelonektedir. Tasavvuf kitaplan boylesi yazg1c1 tevekkiil anlaJ1~1Dl benimse­yen ve bunu bir dini ogreti bi~imi olarak sunan sii.filerin menlabe ve goni~le­riyle doludirr. 119 ilk sii.filerde ortaya ~J..kan bu cebriyeci karakteri tasavvuf tart­

hi boyunca ister bireysel, isterse lrurumla~nu~ dU.Zeyde olsun butiin tasavvuf mekteplerinde gormemiz miimkiindiir. 120 Bazt mistik, slifi ve zahidane ya~antl i~irlde olanlar. yoksullugu irlsanllgm kaderi olarak gorerek. boyun egilmesi goni~l1ndedirler. Onlar boylelikle Cebirci bir felsefe ortaya ~J..karnu~lardrr.121

Bazt tasavvuf ehli, mal ve servet biriktirmeyi ho§ kareyllamanney, bir giin daJ:U biriktirmeyi tevekkille aykm gormu§lerdir. 122 Bu anlaJl§Iyla slifi kesim zaylfve uydurma rivayetlerden destek alarak, isHim'm aktifiradeci tevekkiil anlaJl~tnl bir kenara brrakrp pasif bir teslimiyet~i anlaJl§l savunmu~. ekonomik hayatl c,anlandrrmak. i~irl sarf edilen emek yerine yoksulluk soylemini tercih ederek tbplumu derinden etkilerni:;; ve silin.mesi zor, kallc1 iZler brrak:nll~trr. 123

; Bu yanll§ tevekkill anlayteylarl kar§ISmda bu soylemleri ele~tiren lllimler de olmu§tur. Omegm. ~gda§ cilimlerden Elma.bh Hamdi Yazrr da toplumda tevekkillii yanll:;; anlayanlarm bulundugunu, bu yUzden yapllmas1 gereken vazifelerin aksahld!gun, kendilerinin yapmadlklarm1 Allah'tan beklediklerini,_ dolaJlsiyla tevekkilliin ~all:;;madan neticenin Allah'tan beklenilmesi olmad!­@m ifade ederek bu ki:;;ilerin anlaJl§tnl tenkit eder. 124 Ahmet Hamdi Akseki de yanll:;; tevekkiil anlayt:;;rm omekler vererek tenkit etmi~ ve dogru tevek­kiil anlaJl§Ull ikame etmeye ~all:;;nu§trr. 125 Mehmet Akif Ersoy ((5.1873 I 1936). Safahatmda (Veliz Kiirsude) islam diinyasmda ve Tiirkiyede yanh:;; tevekkiil

anlaYJ.~lan ve tembellik O.Zertnde uzun uzacllya durmakta, ge.ri kalnueyllgm se­bebi olarak. gormekte ve bu olumsuz anlaJl§lan/soylemlert ~ok agrr bir dil­le ele§tirmektedir. 126 Kendisi biZzat ~all~1p ~abalayan ve insanlara ~ah~maJl emreden Hz. Peygamber'den asrrlar sonra onun getirdigirlirl d1:;;mda bir zih­niyet olu:;;mu§ ve bu zihniyet islam dl1nyasU1Ul gert kalmasmda en onemli rolu oynaiDI:;;trr. Sebeplere ba~vurmadan tevekkiil, rlZ1k pe§inde ko§madan kanaat anlaJl§lan yerleeymieytir. Boylece kapitaliZm geli§irken islam dl1nya­S J, telmolojik gelieymeyi besleyecek bir bilgi ve zihniyet altyaptsmdan mahrum kalnu§trr.127

Yanlley anla§Ilan kavramlardan birisi de kanaattir. Omegm bazt kieyiler, ka­naatin az mal ile yetinmek oldugunu, fazla kazanmartm kanaate aykrn oldu-

119 Bk .. K~eyri. age .. sh .. 302-313. 120 Altm~. agm .. sh .. 120. 121 Sabri Hlzmetli. -Egilim. SektDniniut Yoksullugu Onlemede/d Row· (tebUgl. Cumhwiyet Diine­

m1nde Yoksullukla Miicadele Yolunda Yaplian <;alt!lmala.r. (Pe.rleyen: fbrahlm AtC!l). Yoksulla.ra Ya.rdtm ve Egitim Vakfi Kflltiir Yay .. Ank .• 1999, sh., 105.

122 fbnu1-Cevzi. Telbts. sh .. 182. 123 GOne.r. age., sh .. 221. 124 El.mal.tlt Hamdi Yaztr. Hak DiniKur'anDUi. Ese.r Kitabev1. !st.. trs .. IV. 2566-2567. 125 Ahmet Hamdi Akseki. Ahlak ilmi. ue is!O.m Ahlakt. Nur Yay .. 3. bsk... Ank .. 1979. sh .. 79-80. 126 M. Akif Ersoy. Safahat. ist.. 1977. sh. 268-369. Aynca benzer gO~Ierlleln bk. age .. 270-274. 127 Ahmet Tabakoglu. is!O.m ve Ekonomik Hayat. DlBY .. 2.bsk .. Ank .. 1996. sh .. 16.

-.

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 389

gunu, dolayts1yla c;alJ!imalann belli bir yerde durdurulmas1 geregini "kanaat" olarak zannede'rler. islam'da yeri olmayan bu ve benzeri bir kanaat anla~1. yanh!i tevekkill anlayt!imda oldugu gibi, toplumun yiikselmesine, llerlemesine ve geli§mesine engel te§kil eder. Anlam kaymasma ugrayan kanaat kavra­an. tevekkill kavrarmyla ili§kili olup, insandaki a§mhklan ve ihtlraslan diz­ginleyen bir olgudur. Kanaatin ziihd ve tevekkii.l ile yalan bir ili§kisi vru; ise

de kavram olarak onlardan farkh bir konuma sahiptir128 Kanaat, ne olursa olsuxi her hale nza gostermek !ieklinde benimsenmektedir. 129 Kanaatte esas olan, ki§inirl tutumlu, tokgozlu ve gonliim1n zengin olmas1drr. 130 Kanaat; eline gec;enle gec;inebilmektir, yetirunek degil! Kanaat; c;all§lp c;abalayarak butiin cehdini sar.(ettikten sonra, eline gec;erie r§.zl olmaktrr. 131 Kanaat, ba§kalarmi

kazanclanndan mahrum etmeme ahlclladrr. insanda c;alJ§ma ahla.Jo.m oldu­ren bir duygu veya ahlak bic;imi haline gelmemelidir. Kanaat, hie; t;all§madan

ataleti tercih etmek degil, ba§kalannm kazancma goz dikmeden bireysel irade sonucu elde ettigimiz kazanc;larla yetinme halidir. Bizde c;ogu zaman kanaat ve tevekkill kavramlan teslimiyet<;i zihniyet tarzJ. olarak yorumlarur. 132 Kana­

at. gereken c;alJ§malan yerine getirdikten sonra ele gec;ene razt olmaktrr. Cok c;alJ§IP az veya c;ok ele ne gec;erse. ona razt olmaktrr. CiinkU · c;alJ§mak, bir tedbir ve kazancm bir sebebidir. Bizim vazifemiz, giicfuniiziin yettigi kadar c;all§maktrr. Yoksa bizim enerjim.izin yansiDl veya uc;te, dortte, be§te birini sarf edip, hepsini harcaml§ gibi kar§lhk beklememiz veya onunla yetinmemiz, kanaat sayllmaz. 133

Pek c;ok konuyla ozellikle c;alJ!ima hayatlyla ilintili olan "ziihd" kavrarm da anlam kaymasma ugrayan kavramlardan birisidir. Hz. Peygamber'in vefatm:­dan sonra islam topraklannm klsa siirede geni§lemesi, ganimetlerin artmast, musliimanlann giderek Allah'1 ve ab.i.reti unutup dtinyaya daha c;ok meylet­melerine sebep olmu§tur. Diger taraftan Hz. Osman ve Hz. Ali doneminde

ba§laJlp, Emeviler devrinde daha da artan ic; karga§a ve huzursuzluklar da birc;ok kimseyi ziihd hayatma itmi§~. 134 Toplumun ikti~adi yap1smm giic;len­mesinden sonra dtinyaya ve diinyevi nimetlere kar:;u olu§an a§ID ragbet kar§t­smda bir tepki olarak ziihd hareketi ortaya c;llaru§tlr. Bu donem hicri ll. asnn ortalanna kadar devam eder. 135 Bu donemlerde ortaya c;lkan ziihd hareketl, toplumdaki gidi§a1:1 begenmeyip . bundan dolaJl arzu ve isteklerinl asgariye

128 Celal Yenl~erl, age .. sh .. 154. 129 Nalm Erdogan, isl!lm'do. Ekonomik DW:en ve FaldrWc Sorunu. Emel Matbaacilik. Ank., trs .. sh ..

6. 8. 130 $all Vellyyullah ed-Dlhlevi, Huccetullahl'l·BaJ.iga, (terc .. M. Erdogan), tz Yay., ist., 1994. D. 262. 131 Mahir iz. Tasauuuj. sh .. 136-137. KeUmeyle llgili bk .. C\1rcaru, age .. sh .. 120: RAgJb el-isfehiini,

age., sh., 413. 132 Altmta/i. agm .. sh .. 127. 133 Mahir iz. Dill ve Cemiyet. lrfan Yay .. !st., 1973. sh .. 147, Tasauuuj. TIIRDAV, 3. bsk.. Irs .. sh ..

136-137. 134 Osman TOrer. Ana. Hatlanyla TasauuufTarihi. Seha Yay .. ist.. 1998, sh .. 271-272. 135 Mustafa J\.!ikar, TasauuufTarih.i Uteratilril. Kiiltiir Ba.kanllgJ Yay .. An.k .• 2001. sh .. 15.

t !

\

Hz. Muhammed (sau) ue Mesqjt

indirip aza kanaat eden, kendilerini ziihde ve mahrumiyete ah§_trran ki§ilertn olu§turdugu bir harekettir. Bu hareket bir nevi begenil.meyen mevcut gidi§ata tepki mafifyetiride geli§mi§tir. 136 Ba§langJ.~ta bir "zQhd. hareketi" olarak bell­reo bu di.i§iince, hicrl II. yiizylldan itlbaren yava.§ yava§ ba§kala§maya yiiz

tutmu§, oziinde ziihdi.i banncbnnakla birlikte, Hind, iran, Yunan ve Hnstlyan

ki.iltiirlertnin etkisi altma girmi§; bu ki.ilti.irlerden bir losun dini kabuller, fel­sefi gori.i§ler tasavvufa sirayet etmi§tir. 137

Tasavvuf kwum olarak, ziihd konusuyla ilgili ~abullertnde, ozellikle "dii.n- .

ya tasavvwu" noktasmda, Huistiyanbk ki.ilti.iri.ini.in agu- etkisi altmda kal­Iru§br. Bu konuda bir~ok israili haber ve rivayetlerin tasavvufa ge~tlgl de bir ger~ektir. Zira tasavvuf kitaplannda Hz. Peygamber'in hadisi olarak nakle­

dilen bir~ok soziin, ara§tmlchgmda Hz.isa'ya ait oldugu ortaya pkmaktachr. I

Hristlyanllk'ta di.inya, mal ve servet gibi unsurlar bizzat kendileri kOti.i olup, J;ler ti.irlii olumsuzlugun kayna@ sayilnu§hr. Sonu~ta asLislZ ve ger~ek ch§I uydwma haberlerin, ilk donemlerin nezih Ziihd anlaJI§llll tahrif ettigl, bozuk ziihd telakkilerinin de, olwnsuz etkiledigl ve islam di.inyas1010 bu alanda geri kalmasma.onemli ol~i.ide sebep oldugu bir ger~ektir.138 Bu uydurma rivayet­ler, tasavvufun diger konulannda oldugu gibi, ziihd konusunda da ~ok mik­tarda yer almaktachr. YapLian ~malar §unu gostermi§tir ki, asilslZ haberle­rtn yogunlukta oldugu konulann ba.§mda ziihd gelmektedir. 139 DolaJisiyla bu tiir rivayetlerin menfi etkilerinin ol.mamas1 di.i§i.ini.ilemez. Konunun en vahim tara.fi da bu konudaki hadislerin saglam olup-oi.mamasi hususunda hi~ titiz­

lik gosterilmemi~ olmaslCb.r. 140

Tasavvuf kaynaklarmda mevzu rivayetler baz almarak tanum yapl­lan ve bir a~1dan ruhbanb@ da ~agn§hran zi.ihd kavrami Kur'an, hadis ve Hz.Peygamber'in sosyal hayattaki hayahyla bagda§mamaktadrr. Mezkur kay­

nak.larda birden fazla tarumi yapLian ziihd tarillerinin ~ogunda di.inyanm ter- · kedilmesi, di.inyaya baglanilmamasi, di.inyanm malma mi.ilki.ine onem veril­memesi, di.inyarun ve i~indekilerin sevilmemesi, Allah'tan gayri §eylere (masi­vaya) kar§l olumsuz tavrr ahnmas1 gibi ki§iyi di.inyadan ve nimetlerinden/im­kanlarmdan uzakla.§hnCl konular yer almaktadrr.141

136 ibrahJm Samu~. Teorik ue Prat1kA¢arl Tasavuufve Islam. Ekin Yay., 2 . bsk., ist., 1997, sh., 49. Aynca bk., Tath, age .. sh .. 31.

137 Uysal, age .. s h ., 411. Aynca bk .. Mustafa Kara. Tasavuufve TarlkatlarTarihi. Oergah Yay.,lst.. 2985, sh., 95-97; ~kar. age .• sh .. 20; Ahmet YJ.!duun, Din. DCUtyeu~me ve Ziiltd. ~brma Yay., Ank., 2005. sh .. 46·47.

138 Uysal. age., sh .. 370-372. Aynca bk. Fazlur Rahman. islam. (terc. M. Dag- M. Aydm). Selcuk Yay., ist., 1981. sh .. 166-168; Uludag, age., sh., 183-184.

139 Bk., Uysal. age., sh .. 412. 140 Bk.. Yusuf el-Kardavi. Silnttett Anlama.da YOntem. sh .. 78. 141 Ziihdiin deglijlk tarumlanyla llgll.l genl~ bllgt 1¢11 bk. .. Ebu Talib ei-Mekk:i, Kiitu'L·Kulilb (Kalple­

rin.Az!gl}, II, 370 vd., terc .. Muharrem Tan. iz Yay .. ist.. 1999; SOlem!, EbU Abdlrrahman. Mu­hammed b. Huseyin el-EzdJ, Dereciib1'L·Mutunelll.t li$1emlerln. Dereceleri), SQJemi'nln Rlsalelerl, sh .. 24. terc. SOleyman Atelj. Ankara Oniversltesl Basunevl. Ank.. 1981; Ku~eyri. age .. sb., 253; Suhreverdi, Ebu Hafs ~ihabuddin 6mer. Avdrlfo'L·Medrif(fasavuu.fun Esasfan), haz .. H.Kamll

Hz. Peygamber. Aile ve Toplum 391

Diinyadan el-etek ~ekmek anlammda anl~Ilan zllhd ya da ulh.idlik insa­run tabiab.ru a~an vaslflardrr. islam ise, insanda tabiabm ~an. onu kendisine yabancJ.l~bran, maddi ve manevi dengeyi birinin lehine bozacak vaslflar geli~­fume gayreti i~inde degildir. insan, maddi ve manevi ihtiyaca yonelik yaratJ.lan bir varhkbr.142 "Diinyanm imanm giin.a.h goren zQhd anlay~t" gibi goni~lerin arbk tarihe terk edilmesi gerekir. Hz. Peygamber'in y~anb.styla ve hadisle­

riyle bagda~mayan bu tiir anlayt~lara pek ~ok islam aJ.imi kar~1 ~lkml~br. Bu ya.nl.l§ anlayt~larm ortaya ~lkmasmda en onemli etkenler Hz. Peygamber'in bir biitiinliik i~erisinde degerlendirilmemi~ olmas1 ve mevzu hadislerin etkili olmas1drr. Halbuki Hz. Peygamber her zaman hayatJn merkezinde olmu~ ve

sosyal hayatta aktifbir rol oynamt~br.

Hz. Peygamher'in hayatJndan anhyoruz ki. zllhd, mal-millk edinmemek degil, harama karl~mamak ve servetin kulu kolesi olmamak demektir. Hz. Peygamber'in zllhd anla)Tl~mda, ki!}inin diinya Ue olan ili!}kisinin nasJ.l olaca­gt anlatJlmaktadlr. Diinyayt terk etmek, bedene eziyet etmek, se.tll bir hayat

ya~amak veya evlenmemek diye bir ~ey soz konusu degildir.143 wziihdle ilgili

sahib hadisler, insanm diinyaya dahp ahireti ~utma za'afina ~~~ soylenmi~ ifadelerdir. Yoksa miislfunan diinyadan el ~eksin, fakir olsun, hi~ elinde para tutmasm. servet sahibi olm~m. ibtiyac1 d1~mda para kazanmasm ~jeklinde

anl~Ilmamahdrr. Aksi halde fertleri sadece zaruri ihtiya~larmJ kar§Ilamakla yetinen bir islam toplumu ekonomi ve teknoloji a~1smdan diinya milletlerinin gerisine dii~jer. DolaytStyla ezilirler, somiirii.liirler. Bir miisliiman ne kadar

zengin olursa olsun ulh.idane ve tutumlu y~amah, servetini diger miisliiman­larm ve insanbgm hayrma kullanmahdlr. Yanb§ zllhd anlayt§mda en biiYJ+k tehlikelerden biri, insanlarm miite~jebbislik. iiretimcilik ruhunu koreltmesi­dir."t44

SONU9

Bugiin i~inde ya§adJgtm1z toplumda ger~ek islam'm oziinde olmayan bazt dini soylemler, sosyal, kiiltiirel, siyasal ve ekonomik hayab, ozellikle ~ah§ma hayabru olumsuz yonde etkilemekte, Uerlemeye, geli§meye mani olmaktadrr.

Bu soylemlerin olu§masmda ve ortaya ~Ikl~jmda etken olan sebepler arasm­da zaylf ve mevzu hadislerin onemli ol~iide rol oynadJgt bir ger~ektir. Dinin oziinde ve esasmda ~ah§ma hayatJru olumsuzlayan bir goni§ ve anlayt§ soz

Ytlmaz, l.rfan GQndliz. Erkam Yay .. ist .. 1990, sb .. 608-610: Siileyman Ate~. lslilm Tasavvuji.t. Yen! Ufuklar Ne~rtyat. 1st.. 1992. sh .. 275; Kara. age .. sb .. 104-105; Ahmet Ytld.lnm, Tasavvu· fun Temel OyretUerinin Hadislerdekf Dayanaklan. TOVY .. Ank., 2000. sh., 374: Mebmet Demlr­cl. "Zahillik Nedir. Danya-Ahiret Dengesi Nasll Kurulur'T, DEOiFD .. izmlr. 1987, N. sh .. 108.

142 Abdwgaffar Asian, Kur'cin Ekseninde FakfrUk Problemi. Fakiilte Kitabevi, rsparta. 2003. sh., 123.

143 Muhaslbi. bu tur yanh:} s6ylem.Jert agu- bir dille ele~tuml~tlr. Bk., Muhaslbt, er-RilJye, terc .. ~ahin Fillz·Hiilya Kiit;Uk. insan Yay., ist .. 1998, sb .. 534. 539.

144 Salahattin Polat. ZUhd Mad.. fslfu:ni Kavram.Jar. Sema Yazar Gent;llkVakfi Yay .. Ank., 1997. sb., 758. .

,.-·

t' (. _\ ~~ .. , ~, ..

392 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjr.

konusu degildir. Ancak daha sonraki tarth.i siire~ i~erisinde dinin aslmdan olmad.Igt hal de dine · mal edilen ve ~~rna hayabru olumsuz etkileyen aylon bazt soykmler ortaya ~~trr. Bu soylem.lerin dine ve Miisliimanlara .belli oranda zararlan olmu~tur. Hem dinin yanb~ anl~llmast gibi bir zaran olmast yarunda. hem de mensuplanmn zihniyetini olumsuz yonde etkilediginden is­lam diinyasmm gert kalmasma da belli oranda etki etmi~tir-

Allah katmda miikellef olma ve insan olma a~tsmdan kadm-erkek aymnn soz konusu degildir. Erkek ve kadm,_ toplumu meydana getiren, birbirtnfta­mamlayan bir biitiiniin iki par~as1drr. Her ik:isi de. herhangi bir cinsiyet aym­mma tabi tutulmadan degerli ve sorum.lu ki~ilerdir. Diinya ve i~indeki nimet­ler /imkanlar her ikisine birden liitfedilmi~ ve bah~edilmi~tir. Her iki diinyada ;izzet ve saadet ic;ertsinde ya~amalan, gostereceklert c;ah~m·aya baglanmt~br.

Dolaytstyla her iki diinya ~ah~tlarak kazanllmaktad.tr. Bunlar islam:m insanm ·insanca y~amasrm ongordiigii vazgec;ilmez evrensel ilkelertdir. insanm ic;ert­sinde ya~ad.Ig1 diinya, albenili olarak yarablmt~tlr. Bu noktada insan uyanl­maya muhtac;trr.

Diinya ile_ ilgili ayet ve sahih hadislert tetkik ettigimizde bunlann bir kls­mmda diinyarun ozelliklertnden. niteliklerinden bahsedilerek bir nevi diinya ve imkanlan bizlere taruhlmakta ve diinya ile olan ili~kilertmizi.n nastl olacagt konusunda bilgi vertlmektedir. Bir lasmmda da diinyarun ~ekiciligi ve cazibesi kar~tsmda uyan yaptlmakta, firene bastlarak bir nevi balans ayan yapilmak­

tadrr. Diinya siislenmi~ bir kadma benzetilerek inanan insanm diinya ile olan

ili9kisini ve ayarrm dengeli ve iyi yapmas1 ic;in bazt a~tlardan ayet ve hadisler hazen yertci ve dokunakh olarak uyanct vurgular yapmaktadrr. Bu esprtyi ve inceligi anlamayanlar, zaytf ve mevzu hadislerin etkisinde kahp aksi yond~ bir anlayt~ sergileyerek diinyayt olumsuzlayan bir soylem geli~tirerek diinyanm ~{otillendigi. terk;i gerektigi, diinya i~in ~ah~tlmasmm gereksiz oldugu, diinya­nm bayag1 bir yer oldugu gibi anlayt~lara kap!lmaktadrr. Halbuki asil alan in­sarun diinya ile olan ili~kilertni dengeli, diizgiin ve saglam tutmas1d.tr. Qiinkii

bizden izzet ic;ertsinde onurlu bir hayat ya~anmas1 istenilmektedir.