ישר שוריפ םע תור - Hebreeuws...het Bijbels Hebreeuws. Het boek Roet is als uitgangspunt...

עם פירוש רש"ירות

רש"ירות עם פירוש

Ruth

met het commentaar van Rasji

(met enkele van zijn bronnen)

Hebreeuwse tekst en vertaling

K. Jongeling

1


Inleiding

De bedoeling van deze kleine verzameling een eerste kennismaking met deRabbijnse tradities -in originele vorm- voor hen die een basiskennis hebben vanhet Bijbels Hebreeuws. Het boek Roet is als uitgangspunt gekozen onder meervanwege de geringe omvang, terwijl de commentaar van Rasji de (nog steeds)meest bestudeerde uitleg van de bijbeltekst is.

Rasji

Rasji is de afkorting van r(abbi) Sj(elomo) J(itschaki), die leefde ,רבי שלמה יצחקי van 1040 tot 1105 (g.t.) in Troyes, in Noord-Frankrijk. Naast vele andereactiviteiten schreef Rasji een commentaar op de Bijbel (תנ"ך). Deze commentaar isnog steeds de eerste die men bestudeert wanneer men met de bijbeltekst bezig is.Dit commentaar is dan ook in de meest uiteenlopende moderne bijbeledities tevinden, terwijl zijn commentaar op Tora tevens het eerste in het Hebreeuwsgedrukte boek was (1475 g.t.). Daarnaast is vooral ook zijn commentaar op de(vrijwel) complete Babylonische Talmoed bekend, zonder welk commentaar destudie van de Talmud niet zou zijn wat deze nu is.

De bronnen

Rasji was een zeer groot kenner van de traditionele Hebreeuwse en Arameseliteratuur en hij gebruikt deze bij voortduring in zijn commentaar. We hebben ineen aantal gevallen de bronnen door Rasji gebruikt in zijn commentaar op Roetteruggezocht en in deze verzameling meegedeeld.

De tekst

Dit overzicht bevat de traditionele bijbeltekst van het boek Roet, steeds aan derechterzijde, in een vette letter (16 pt) en rood omlijst. Direkt onder ieder vers ofversgedeelte staat de vertaling. Links ernaast vindt men het commentaar van Rasji,in een iets kleinere letter (14 pt), en eveneens met de vertaling eronder. Daarondervindt men, indien er materiaal voorhanden is, de traditionele teksten die voor Rasjials bron hebben gediend of kunnen hebben gediend. Het lettertype is nog weerkleiner (12 pt). In deze gevallen staat de Hebreeuwse of Aramese tekst rechts,terwijl de vertaling links ernaast te vinden is. De Hebreeuwse bijbeltekst is volledig gevocaliseerd en van zangtekens voorzien.De tekst van het commentaar van Rasji is ook gevocaliseerd, zoals dat inverschillende moderne edities gebruikelijk is (de vocalisatie is in dit geval van de

1


uitgever van dit werkje). De tekst van het commentaar van Rasji is vooralgebaseerd op אליהו מווילנא, ווילנא ופי' ... הגאון ... מרןספר מגלת רות עם פי' ... רש"י

א"תרצ .In vele traditionele edities van de Targoem, de Aramese vertaling, van het boekRoet, is deze tekst ook van vocalen voorzien. Deze traditionele vocalisatie wijktnogal eens af van de huidige wetenschappelijk inzichten, echter, gezien hetkarakter van dit werkje, hebben we gemeend deze traditionele vorm te moetenaanhouden. De vocalisatie hier weergegeven is te vinden in de editie: מקראות

, ירושלים תשל"וגדולות, ספר במדבר .Bij de andere bronnen hebben we ervan afgezien de tekst van vocalen te voorzien.De verwijzingen naar Talmoed Bavli (TB) zijn naar folio (דף), recto - verso (- אen (פרק) terwijl de verwijzingen naar Talmoed Jeroesjalmi (TJ) naar hoofdstuk ,(בrechtsregel (הלכה).

2


פרק ארש"י

השופטים. שפט בימי יוהיוויהי הש יושאול הלך המ למלוךך לפי ני ללמרו יוא הש יויה יוה יוצן לב א וביי מי לפטים שוך ליי די לעל לנסים לפלר לת מ להדוךרוךת

לעז:: הז:ה בוך יוצן לב לרבוךי תינו א

ט הפט לש ביי מ שי י בהי לי לוי רהי לי לו לפים טים ש לה

הרץ� רץ�יוא יוב ב ביועב יור

1 Het was in de dagen van het richten van de richters, voordatkoning Sjaoel regeerde, toen de geslachten bestuurd werden doorrechters, en dat was in de dagen van Ivtsan, zoals onze rabbijnenzeggen1)2): Ivtsan is Boaz.

1. In de tijd van derechters brak er inhet land eenhongersnood uit

1 TB Baba Bathra 91a: Rabba, de zoon van rav Huna, zei,uit naam van Rav: Ivtsan is Boaz. Wat leert hij ons[hiermee]? Hetzelfde wat Rabba de zoon van R. Huna[elders leerde]. Want Rabbah, de zoon R. Huna, zei, uitnaam van Rav: Boaz maakte voor zijn zoons 120huwelijksfeesten, want er staat, En hij [Ivtsan] had 30zonen, en 30 dochters die hij naar elders zond en 30dochters die hij van elders bracht voor zijn zoons; en hijrichtte Israel gedurende 7 jaar; en in al deze gevallenorganiseerde hij twee huwelijksfeesten, een in het huis vande vader en een in het huis van de schoonvader. Bij geenervan nodigde hij Manoach uit, hij zei nl.: Waarmee zoude onvruchtbare muilezel mij terugbetalen? Al dezenstierven terwijl hij nog leefde. In verband hiermee zeggende mensen: Wat heb je aan zestig; nl. de zestig die jealleen maar krijgt tijdens je leven? [Huw] opnieuw enkrijg een nakomeling stralender dan zestig.

אמר רבה בר רב הונא אמר רבל כי אידך"אבצן ז:ה בעז: מאי קמ

דרבה בר רב הונא דאמר רבהמאה רב אמר הונא רב בר בעז: עשה משתאות ועשרים

(לבניו שנאמר ויהי) שופטים יב בנות ושלשים בנים שלשים לו בנות ושלשים החוצה שלח הביא לבניו מן החוץ� וישפט אתאחת ובכל שנים שבע ישראל ואחת עשה שני משתאות אחדחמיו בבית ואחד אביו בבית ז:ימן את מנוח אמר לא ובכולן לי פרעא במאי עקרה כודנא והיינו בחייו מתו וכולן תאנא דילדת בחייך אינשי דאמרי איכפל ליך למה שיתין שיתין

ואוליד חד דמשיתין ז:ריז:2a Targoem Roet 1,1: En het gebeurde in de dagen van hetbestuur van de richteren, dat er een ernstige hongersnoodin het land van Israel was; tien ernstige hongersnoden zijner verordonneerd door de Hemel om op aarde plaats tevinden, vanaf de dag dat de wereld geschapen werd totdatde Koning Masjiach komt, om daarmede de bewoners vande aarde te vermanen; de eerste hongersnood was in dedagen van Adam; de tweede hongersnood was in de dagenvan Lemech; de derde hongersnood was in de dagen vanAvraham; de vierde hongersnood was in de dagen vanJitschak; de vijfde hongersnood was in de dagen vanJa'akov; de zesde hongersnood was in de dagen van Boaz,die genoemd wordt Ivtsan, de rechtvaardige, van BetLechem Jehoeda; de zevende hongersnood was in dedagen van David, de koning van Israel; de achtstehongersnood was in de dagen van Elija, de profeet; de

לפן לכ והיווה לו יויא לד לנגי לנגיד לביוךי מי והיווה לולשלרי תי וע לשיורי אל לדי יועא לאלר לב לתקיף יויא למ לש מן יוז:רו לג לת א לתקיפין לפנין לכלבי רא לת לדא יומא יומא מן יוך לל יוע לב ההי וי המ לליוחא למשי יוכא לל למ לדי ייי תי לעד יומא לל לעלפן לכ יועא: לאלר יויי רי לדי לבהוךן יוחא יוכ ללאוךיוין לני ת לפן לכ יודם: יוא לביוךי מי יומי אי לד לקלביוךי מי יותי אי לתלי לפן לכ המך הל לביוךי מי לביוךי מי יועי אי לרבי לפן לכ יוהם: יור לב לאקב: וע לי לביוךי מי יושי אי וחמי לפן לכ יוחק: לצ ילקי רי לת לדמ לעז: לביוךי מי בוך יותי אי לשתי לפן לכהחם הל לדמן י בית יוקא לצדי יוצן לב איודוד לביוךי מי יועי אי לשבי לפן לכ יודה: ליהויוני אי לתמי לפן לכ לשיורי אל: לדי יוכא לל למיועי אי לתשי לפן לכ יויא: לנב יויהו לביוךי מי י אללפן לכ למרוךן: לבשוך יושע לאלי לביוךי מי

3


negende hongersnood was in de dagen van Elisja, inSjomeron; de tiende hongersnood moet nog komen, nieteen honger naar het eten van brood, of dorst naar hetdrinken van water, maar naar het horen van het profetischewoord van de Eeuwige; en toen deze ernstigehongersnood er was in het land Israel ging er een grootman weg uit Bet Lechem Jehoeda, en hij ging wonen inhet veld van Moav, hij en zijn vrouw, en zijn beide zoons.

לפן לכ יולא להי וי המ לל יועתיד יורי אי ועשייותא יוצחוך יולא לו יומא לח לל לכל ללי מילגם לת למע פ לש ללמ יולי הן לא למיויא לשי תי ללמיונא לפ לכ והיווה לכד לו יוי לי יודם דק יואה מן לנבולפק לנ לשיורי אל לדי יועא לאלר לב לתקיף יוהי דין יודה ליהו החם הל מן י בית יובא לר לביורא לגיואב הוא לדמוך יולא לק לח לב יולדור לז:ל וא לו

לבנוךהי: לתי רין לתי תיה ו לוא2b Targoem Roet 1,6: Want de Eeuwige had zich zijn volk,het huis Israel, herinnerd door hen brood te geven opgrond van de verdienste van Ivtsan, de richter, en vanwegezijn gebeden die hij bad voor de Eeuwige. Hij is Boaz devrome.

לעי מיה י בית לית יוי לי לכר ד וארום לשיורי אל לבגין י יומא לח לל ללהוךן לתן ללמי

לצלוךי תיה וב יודא לנגי יוצן לב לדא לז:כוי תיה יודא: וחסי לעז: יוי הוא בוך לי יודם דק לצי לי לד

2c Targoem Roet 4:21: En Salmon verwekte Ivtsan derichter, dat is Boaz de rechtvaardige die door zijnverdienste het volk van het huis Israels redde van hunvijanden, en vanwege wiens gebed de hongersnoodophield in het land Israel.

יודא לנגי יוצן לב א יוית אוךליד ללמוךן לש לולז:כוי תיה לעל יוקא די לצדי לעז: הוא בוךליד לשיורי אל מ יומא י בית י לע לז:בו לתי לש אלדת וע לצלוךי תיה לבגין יובי ביהוךן ו לד ועי לי י ב

לשיורי אל לדי יועא לאלר יונא י מ לפ לכ

רש"י

איש לשיורי אלוילך י האהרץ� יוצא י מ יוי לו להדוךר לנס לפלר ו יויה יוה יוגדוךל יועשיר .יובאים לה ועניים יוב יורה יוצ יותה י עינוך לי יוה הש יועין יוה יוצרות לפי ני יואהרץ� מ יול יוצה ללחו

לנש: לע הנ לכך לל לחקוך ללדוך

ית לי בית מ ישאיש הלך לךי י לו שר יולגו י ביודה ליהו החם ט ההלי רהוא ט הי די מוךים יואב לש בי רי ני לש ו ב בתוך לש לוא

יו:יוניו: יוב1 Een man ging, hij was erg rijk en de leider van zijn generatie;hij ging weg uit het land Israel naar het buitenland vanwegegierigheid, want hij gunde de armen die hem onder druk kwamenzetten niets; daarom werd hij gestraft.

Een man trok weguit Bet Lechem, inJehoeda, om zichmet zijn vrouw enzijn twee zonen alsvreemdeling in devlakte van Moav tevestigen.

רש"י

לפיורתיאפרתים. הא הבן תוךחו בן צוף לוי כן (שמואל א' א') וחשובים האת בתוך יואב הלך מוך המ לגלוךן הע והי רי השיא הש וחשיבותוך לרי אה לבגינוךס . הא

למר ר למר וא לחלוךן ד למ יותהלל לי יוה לגלוךן הע השל . ד''א אפרתים י ביתות בתוך יורת: לפ הא יויה לקרו החם הל

ט האיש יוה ט הי שם לו אם לוי ש הלך להמ יו:לאליי רי שם לו ישמי דע יונ לךתוך לש א׀ ט היוניו יוב יו:י ני־ לשלליוך שן לוכ ולוךן לח למי רי בית מ יורים תים לפ הא

4


רץ�יודה ליהו החם ב בהלב ביואב לשי די־מוך באו י ר יוי לו

יו:יושם: להיו־ יו:י לו2 Efratieten, geachte lieden, als (i Sjemoeël 1:1): “de zoon vanTochu, de zoon van Tsoef, een Efratiet,” een aristocraat 1)2); ziemaar hoe belangrijk ze waren, want Eglon de koning van Moavhuwelijkte zijn dochter uit aan Machlon, immers de Meesterzegt3)4)5)6): Roet was de dochter van Eglon. Een andere verklaring:Efratieten: Bethlehem heette Efrath.

2. De man heetteElimelech; zijnvrouw heette Noömi;de twee zonenheetten Machlon enKiljon. Het warenEfratieten uit BetLechem in Jehoeda.Toen zij de vlaktevan Moav bereikten,bleven zij daarwonen.

1a Roet Rabba 2:5: Efratieten, R. Jehoshoea, de zoon vanLevi, zegt: hovelingen (Lat. Palatinus / Palatium), enRabbi, ben R. Nechemja zegt: aristocraten (Gr. ευγενης /ευγενεστατοι).

ריב יואי ני"אפרתים יולטי לפ אומר ל הא"בורבי לגנר נחמיה אומר לסי טילב י

1b Tekst van Roet Rabba naar Rabbi Baruch HaLeviEpstein, a. l.: (wat betekent dat: Efratieten) תורה תמימה rabbi Jehosjoea zoon van Levi zegt: paleisbewoners, rabbiJehoeda zoon van rabbi Nechemja zegt: vorsten.

בן יהושע רבי אפרתים] [מהו חשובים פלטין בני אומר, לוי

ב יהודה אומר"ורבי נחמיה ר שרים

2 Vergelijk Wajjiqra Rabba 2:3: Voor Mij Efraim (Jer.31:20); rabbi Jehosjoea, de zoon van Levi, zegt: eenhoveling, en rabbi Jehosjoea, de zoon van Nachman, zegt:een aristocraat.

לי אפרים ר' יהושע בן לוי אמרנחמן בר יהושע ר' פלטיאני

אמר אבגינוס

3 Roet Rabba 2:9: R. Bibi zei, uit naam van R. Reoeven:Roeth en Orpa waren de dochters van Eglon, zoals ergeschreven staat: (Ri. 3:19) Ik heb een geheime boodschapvoor u, o koning, en hij zei, Stil etc. en er staatgeschreven: (ibid. 20) En Ehud zei: Ik heb een boodschapvan God voor u, en hij stond op uit zijn zetel, daarom zeide Heilige, gezegend zij Hij, tot hem: Je bent van je zetelopgestaan te mijner ere, zo waar je leeft, zie ik zal uit joudoen opstaan een afstammeling die zit op de troon van deEeuwige.

ראובן אמר רות' ביבי בשם ר' רהיו עגלון של בנותיו וערפה

ג') (שפטים דבר סתרשנאמר וגו הם ויאמר המלך אליך 'לי

'בא אליו וגווכתיב (שם) ואהוד לי אלהים דבר אהוד ויאמר אליך ויקם מעל הכסא אמר לו

מכסאך"הקב עמדת אתה ה לכבודי חייך הריני מעמיד ממך

'יושב על כסא הבן 4 TB Sanhedrin 105b: Rav Jehoeda zei: Rav zei: een mensmoet zich altijd bezighouden met Tora en mitswa, ook alshet niet voor hemzelf is, want uit wat niet voor jezelf iskomt voort iets voor jezelf; immers als loon voor de

אמר רב יהודה אמר רב לעולםובמצוה בתורה אדם יעסוק אפילו שלא לשמה שמתוך שלאשבשכר לשמה בא לשמה

5


twee-en-veertig offers die Balak offerde kreeg hij alsvoorrecht dat uit hem voortkwam Roet; Rabbi Jose dezoon van Choena zei: Roet was de dochter van Eglon dekleinzoon van Balak de koning van Moav

קרבנות ושתים ארבעים ויצאה ממנו ז:כה שהקריב בלק רות א"ר יוסי בר הונא רות בתושל עגלון בן בנו של בלק מלך

מואב היתה5 TB Horayoth 10b: Rav Jehoeda zei: Rav zei: een mensmoet zich altijd bezighouden met Tora en mitswot, ook alshet niet voor hemzelf is, want uit wat niet voor jezelf iskomt voort iets voor jezelf; immers als loon voor de 42offers die Balak, de goddeloze, offerde kreeg hij alsvoorrecht dat uit hem voortkwam Roet, want rabbi Jose dezoon van rabbi Choena zei: Roet was de kleindochter vanEglon de kleinzoon van Balak de koning van Moav

אמר רב יהודה אמר רב לעולםובמצות בתורה אדם יעסוק אפילו שלא לשמה שמתוך שלאלשמה בא לשמה שבשכר מ"בהרשע בלק שהקריב קרבנות ז:כה ויצתה ממנו רות דאמר רבייוסי ברבי חנינא רות בת בנו שלעגלון בן בנו של בלק מלך מואב

6 TB Nazir 23b: Rav Jehoeda zei: Rav zei: een mens moetzich altijd bezighouden met Tora en mitswot, ook als hetniet voor hemzelf is, want uit wat niet voor jezelf is komtvoort iets voor jezelf; immers als loon voor de 42 offersdie Balak, de goddeloze, offerde kreeg hij als voorrechtdat uit hem voortkwam Roet; rabbi Jose de zoon vanChanina zei: Roet was de kleindochter van Eglon dekoning van Moav

אמר רב יהודה אמר רב לעולםיעסוק אדם בתורה ובמצות אפי'שלא לשמן שמתוך שלא לשמן

לשמן שבשכר מ"ב קרבנותבא שהקריב בלק הרשע ז:כה ויצאה

יוסי ברממנו רות חנינא' וא"ר רות בת בנו של עגלון מלך מואב

היתה

רש"י

נעמי יומה . איש ללאשתוךיול יולא הא למרו י אין איש י מת יוא לכאן למר מ לא הניוה הלי יוע לושוךי לט דעמי יונ יויה איש יוה השהוא ללפי למר לכלוך למר איש נעמי יוא לו )

יובה): לא להדין ו לדת יועה בוך מ לג יופ יולי כן יולה לוך לטי פ לוהיא

הלך ב בהמ לאלי יומת י ריוי לורץ�מי דע יונ ט האיש ב בהיא י רי אר יוש לות

יוה: יו:הני יוב י רי ני לש ו3 De man van Noömi, waarom wordt dit gezegd? Hieruitconcludeert men1): Een man sterft alleen maar voor zijn vrouw.(En er staat ‘de man van Noömi’ om duidelijk te maken dat hijhaar echtgenoot was en het dus over haar te zeggen had, en dat zijdus aan hem onderdanig was, daarom trof hem de uitoefening vanhet recht en niet haar.)

3. Elimelech, de manvan Noömi, stierf enzij bleef achter methaar zonen.

1 TB Sanhedrin 22b: een Tanna leerde: de dood van eenman wordt eigenlijk alleen door zijn vrouw gevoeld, en dedood van een vrouw, door haar echtgenoot. Wat betreft heteerste geval: er staat gescheven: En Elimelech de man vanNoömi stierf; en wat het tweede geval betreft, er staatgeschreven: Wat mij betreft, toen ik uit Padan kwam, stierfRachel mij (Bresjiet 48:10).

תנא אין איש מת אלא לאשתוואין אשה מתה אלא לבעלה אין

לאשתו אלא מת שנאמראיש וימת אלימלך איש נעמי (רות א)

אשה לבעלהואין אלא מתה (בראשית ואנישנאמר מח)

בבאי מפדן מתה עלי רחל:

לשבו י רי י לו רץ�רות ב בנית להי ש י רי שם לו יופה לרים יוע שת לח לא יו:יוה וי שם ואבים יוךת יו:מ שם יונשי י בההם יול ט האו לש לוי

6


יו:נים: יוש השר י רהע לכ ב ביושם 4. En zij namen zich Moavitische vrouwen, de een heette Orpah, en de andere heetteRoet, en ze woonden daar ongeveer tien jaar.

רש"י

ההםגם שניהם. למי לי לג יונם וי מתו יוממוך לב יולקו יולה לתח לב לגם למהו לגם י הם: יוכך י מתו לחר לא לו ההם לקי ני ומ

ב בההם לשי ני לגם־ י רמותו יוי לו שר יושי א לות רץ�יוךן לל לוכ ט הלוךן לח למיוה ב בהדי יול לי י רי ני לש מ יו:יוהאים יושה

יו:יושה: וי מאי5 beide ... ook, wat is dit “ook”?1)2) Eerst werden zegetroffen in hun bezittingen, en hun kamelen en hun veestierf, en daarna stierven ook zij..

5. En ook zij beiden,Machlon en Kiljon stierven,en de vrouw bleef overzonder haar twee zoons enzonder haar man.

1 Roet Rabba 2:10: En zoo was het ook met Machlon enKiljon, eerst stierven hun paarden, hun ezels, kamelen,daarna stierf Elimelech, en daarna stierven ook zij beidenMachlon en Kiljon.

היה כך וכליון במחלון ואף סוסיהם חמוריהם בתחלה מתו גמליהם ואחר כך וימת אלימלךואח"כ וימותו גם שניהם מחלון

וכליון2 Wajjiqra Rabba 17:4: Ook Machlon en Kiljon verginghet zo: eerst raakte het Goddelijke Oordeel hun bezit endaarna (Roet 1:5) stierven ook zij beiden.

אף מחלון וכליון כן בתחלה נגעהואחר בממונם הדין מדת בהם

כך (רות א) וימותו גם שניהם

ולקד קיופ יו:כי־ ט הי דה מוךים יואב לש שה ב יוע למ יו:יוש וכי רץ�יואב ט הי די מוך לש יושב מ ב ביות לו יוה לכלים התי לו שא יוקם הי ויות לוהחם: יו:יול ב בההם יול י רי תת יול לעים מוך האת־ לךה יווך ליה

6. Ze stond op met haar schoondochters, en ze keerde terug uit de velden van Moav,want ze had gehoord in het veld van Moav dat de Eeuwige had omgezien naar zijn volkdoor hen brood te geven.

רש"י

המקום. מן יושבותצא יות לו למר לא הנ יובר לכ והי רי למר לא הנ יומה יול יומקוךם לה מן לא י תי צא אם יותשוב יוכן וי מי הי יואב מוך לשי דה מהרת הכ יומקוךם ני לה לצדיק מן לאת ליצי הש למגיד יולא הא יושם יותה לי יוה הש

יושהלו השל עירעוך יוחה לב יונה ש יופ יורה יוד וה יונה יופ יווה יונה ז:י יופ השם רוך לבע: יוש לבי אר קב מ וע לי לוי יי צא לוי כן (בראשית כ"ח)

ט ההשר וא שם יומקוך לה מן־ י בי צא לוי תי רי תי לש ו יומה יותה־ים יוש לי יוהיונה לכ ט הלל לוי ת רץ�יומה ע יוה ב בהתי לכלהרץ� י רהא האל־ ב בשוב יול הרך לבים הד

יו:יודה: ליהו

7 En ze ging weg uit de plaats, waarom wordt dit gezegd, 7. En ze ging weg uit de

7


er is immers al gezegd en ze keerde terug uit het veld vanMoav. Hoe kon ze terugkeren als ze niet weggegaan wasuit de plaats waar ze geweest was. Echter, er wordt (hier)duidelijk gemaakt1)2) dat het vertrek van de rechtvaardigeuit de plaats herkenbaar is en indruk maakt: de stralingervan verdwijnt, de pracht ervan verdwijnt en deprijzenswaardigheid ervan, van de stad, verdwijnt; en zodus (Gen. 28:10): En Jaäkov ging weg uit Beer Sjeva.

plaats waar ze geweest was,en haar beideschoondochters met haar, enze gingen op weg om terugte keren naar het landJehoeda.

1 Roet Rabba 2:12: En ze ging weg uit de plaats waar zegeweest was, ‘zij ging weg’, zij was toch niet de enige dievandaar wegging, gingen er niet vele kameeldrijvers,gingen er niet vele ezeldrijvers eveneens weg ? Toch zegje alleen ‘zij ging weg’, Rabbi Azarja, uit naam van rabbiJehoeda de zoon van rabbi Simon: een groot man in destad is de straling ervan, hij is de trots ervan, hij is depracht ervan, hij is de prijzenswaardigheid ervan; gaat hijweg dan verdwijnt tegelijk de straling ervan, verdwijnt detrots ervan, verdwijnt de pracht ervan, verdwijnt deprijzenswaardigheid ervan; zo vind je betreffende Jaäkovonze vader toen hij vertrok uit Beer Sjeva; hij was niet deenige die vandaar wegging, gingen er niet velekameeldrijvers, gingen er niet vele ezeldrijvers eveneensweg ? Toch zeg je alleen ‘hij ging weg’; echter, wanneereen rechtvaardig man in een stad is is hij de straling ervan,is hij de trots ervan, is hij de pracht ervan; wanneer hijvertrekt, verdwijnt de straling ervan, verdwijnt de trotservan, verdwijnt de pracht ervan.

היתה אשר המקום מן ותצא שמה ותצא וכי לא יצאתה משםאלא היא והלא כמה גמלים יצאואמרת ואת יצאו חמרים כמה יהודה ר' ר' עז:ריה בשם ותצא בר' סימון גדול שבעיר הוא ז:יוהוהוא הדרה והוא הודה והוא שבחה פנה משם פנה ז:יוה פנההודה פנה הדרה פנה שבחה וכןאת מוצא ביעקב אבינו כשיצאיצא משם לא וכי שבע מבאר אלא הוא והלא כמה גמלים יצאואמרת ואת יצאו חמרים כמה ויצא אלא כשהצדיק בעיר הואז:יוה והוא הודה והוא הדרה יצאז:יוה פנה הודה פנה משם פנה

הדרה פנה שבחה

2 Bresjiet Rabba 68:6: Hij ging weg, Was hij dan de enigedie wegging uit die plaats? Hoeveel ezeldrijvers, hoeveelkameeldrijvers gingen er weg, en je zegt: 'Jaäkov gingweg'; rabbi Azarja uit naam van rabbi Jehoeda zoon van r.Simon zegt: op het moment dat de rechtvaardige in eenstad is is hij de straling ervan, hij is de pracht ervan, gaathij vandaar weg dan verdwijnt de de straling ervan, danverdwijnt de pracht ervan; op dezelfde manier: (Roet 1:7)zij ging weg van de plaats waar ze geweest was etc.; zijging weg, ging er dan niemand anders dan zij weg uit dieplaats, want zie, hoeveel ezeldrijvers en hoeveelkameelsrijvers vertrokken er niet, toch zeg je: zij gingweg; rabbi Azarja uit naam van rabbi Jehoeda de zoon vanr. Simon, en rabbi Chanin uit naam van r. Sjemoeël dezoon van rabbi Jitschak zegt: zolang de rechtvaardige inde stad is is hij de straling ervan, is hij de pracht ervan;maar vertrekt hij vandaar dan verdwijnt de straling ervan,dan verdwijnt de pracht ervan; de verklaring is

ויצא וכי לא יצא משם אלא הואגמלים וכמה והרי כמה חמרים יעקב רבי ויצא ואת אמר יצאו יהודה ר' בשם עז:ריה (ז:עירא) שהצדיק בז:מן אמר סימון בר ז:יוה הוא הדרה יצא בעיר הוא הדרה פנה ז:יוה פנה משם מן ותצא א) (רות ודכוותה וגו' שמה היתה אשר המקום המקום מן יצא לא וכי ותצא אלא היא והרי כמה חמרים כמהרבי ותצא ואומר יצאו גמלים עז:ריה בשם רבי יהודה בר סימוןור' חנין בשם ר' שמואל בר ר'יצחק אמר כשהצדיק בעיר הואז:יוה הוא הדרה יצא משם פנהז:יוה פנה הדרה ניחא דתמן לאהצדקת אותה אלא שם היתה

8


aanvaardbaar daar, want daar was geen rechtvaardigevrouw dan zij alleen; maar in dit geval, waren Jitschak enRivka daar niet; rabbi Azarja uit naam van rabbi Simonzegt: de verdienste van één rechtvaardigee is niet tevergelijken met de verdienste van twee rechtvaardigen.

יצחק דהוי הכא אלא בלבד רבי בשם עז:ריה רבי ורבקה סימון אמר לא דומה ז:כותו שלשני של לז:כותו אחד צדיק

צדיקים:

לעשה ט הלי רץ�יומה א ט הי בית לל ב ביושה א יונה לב ש יונה ים לכ ט הי ל יוה לכלים התי ט הי תי לש ל דעמ שי יונ המר תא ו לויו:די: יומ לוע ב בתים להי מ ועשים התם עם־ ית להשר וא יו:לכ הסד שם ים הח הכ יומ ויווךה ע ליה לעש] ט הלי ]

8. En Noömi zei tot haar twee schoondochters: Ga, keer terug, elk naar het huis van jemoeder. Moge de Eeuwige jullie gunst bewijzen zoals jullie dat gedaan hebben aan deoverledenen en aan mij.

וי ת יולי לךה יווך ליה יוןים הכם ן הצא למ יונהו י רהשא לות יולים ההן ט הלשק לות רץ�יושה אי ט הי בית ב ביושה א למנוים יוחה יונה: יו:הכי לב לות ב ביולן קוך

9. De Eeuwige geve dat jullie rust vinden elk in het huis van je echtgenoot, en ze kustehen en zij verhieven hun stem en weenden.

יו:י מך: לע לל ב בשוב יונ י ריותך רץ�יולה כי־א יונה־ לר ב בלמ תא לו10. Maar zij zeiden tot haar: We willen zeker met u terugkeren naar uw volk.

י ריו יוה לו לעי יו:לבי מים שם יובני ולי יו:עוךד־ יו:לה רץ�מי ע יונה לכ ב בלל יומה י ת י ריול לבנים לתי יונה לב ש ט ה דעמ שי יונ המר תא ו לויו:שים: יונ וא יו:לל ב בהכם יול

11. Maar Noömi zei: Ga terug mijn dochters, waarom zouden jullie met mij meegaan?Heb ik nog zonen in mijn binnenste dat die jullie tot echtgenoten kunnen zijn?

רש"י

יונםכי ז:קנתי מהיות לאיש השי אי ההם יול לשאו יונ לות יובנים לואוךליד יוני שא לוך הא הש .יולמוך לבעוך יויה יוה לא הש יואחיו השת ההם משום י א יול ואסורוךת הכם לנ לוי אי הכם יול ואסורים לכריוךת יונ הש ההם יוב לליוךן קדושין לוכ לחלוךן למ לל יוהיו לא הש ללפי יובם יוי לל יוקה לז:קו יונה השי אי

יושיו י ה לכ לע לו לירו לגי לת לא נ לו יובאוךת יוהיו למן לא הנ הש לכמוך לגיי יר לת ר כי אתך נשובללהיוחד:לעמך הא לעם לל היה לה יותה נ לע י מ

לת שי לבנ יונה לב ש וי רכי יון לכ ים י ל

לנתי ב בלק קיוז:ט היוךת לה מרץ�איש לל

12 Want ik ben te oud om een man toe te behoren, dat ik iemand zoutrouwen en zonen zou voortbrengen, zodat jullie met hen zoudenhuwen -want ze zijn niet voor jullie verboden, en jullie zijn voor henniet verboden, wat betreft (het verbod op een huwelijk met) de vrouwvan zijn broer die niet in zijn wereld was (i.e. die stierf voor zijn

12. Keer terugmijn dochters,want ik ben teoud om eenman toe te

9


geboorte), omdat zij niet verplicht is tot een leviraatshuwelijk - immersMachlon en Kiljon waren halachisch niet met hen gehuwd, omdat zeheidenen waren en zich niet hadden bekeerd; want ze gingen zich nueerst bekeren, zoals er staat (vers 10) want we gaan met jou mee terugnaar jouw volk; vanaf nu zullen we tot één volk zijn.

behoren,

רש"י

לי חקוה. יש אמרתי לקיווהכי היש לי ת לי לבי למר יוא ואפילו כי יובנים: הדת הל יול לו יוני שא עוךר לי

ט הלי היש־ לרת שי לךלמ יוא וכי לקים יווה ת

12 dat ik zeg er is hoop voor mij, zelfs als mijn hart me zouzeggen dat er hoop voor mij is om weer te trouwen en zonenvoort te brengen.

zelfs al zou ikzeggen er is hoopvoor mij

רש"י

יוכרים:הלילה לאיש.י גם היית לז: יולה לי לל לה יוהריתי ואפילו לויוךי תר מי כן שה יול לי לל לך לה וייתי יוה ט הלגם

ללים איש12 ook al zou ik vannacht nog een man hebben, en nog meer dandit, zelfs al werd ik van zwanger van mannelijknakomelingschap.

ook al zou ikvannacht nog eenman hebben,

רש"י

יובנים:וגם ילדתי בנים. לדתי לל יוי יובר לכ ואפילו אוך יו:נים: יוב לדתי י רלל יוי ב בלגם לו

12 ook al zou ik zonen ter wereld brengen, of zelfs al zonen hadvoort gebracht.

ook al zou ik (nu)zonen ter wereldbrengen,

רש"י

הש.הלהן תשברנה לה לתמי יונה: ב הפ לצ לת ההם יול יומא יונה לר י בי ב לש לת ט הי הן ׀ יול וה

13 Zouden jullie op hen wachten ? (Een vraag) in verwondering,zouden jullie op hen wachten,

13. Zouden julliedan wachten,

רש"י

יוהיו:עד אשר יגדלו. לאל יוי לי לעל לברוך לתהלים קמ"ו) ש ללשוךן ( ט ההשר וא לעד

לגים יודלו י13 tot ze opgegroeid zijn ? Een uitdrukking als (Ps. 146:5): “zijn hoopis op de Eeuwige zijn God.”

tot ze opge-groeid zijn?

10


רש"י

לכגנה.תע יוכלוא לו יואסור ללשוךן היש לו יוכה. לבתוך למד יוע לו יוגה יועג עו מוך להנו"ן יוני קד לי יויה לוך יוה השאם י כן יותי כן י לא לו ללשוךן עיגון לתרין פוך

לשי ני נוני"ן: לכתוךב יודי גש אוך ל

ב בתי לל ללב יונה יועים י ג יו:י ת יולי ה שן והי בלתי לבנ ט הלאל רץ�איש לל ט היוךת לה שד מים הכם למא ולי למר־ יו:כי־

13 Zouden jullie je afsluiten, een uitdrukking van verbod entegenhouden, zoals (יוגה יועג עו ) "Hij maakte een cirkel en gingerin staan."1) Er zijn er die het uitleggen als een uitdrukkingvan voor anker2) gaan (עיגון), maar dat kan niet, want als hetzo was zou de noen met een dagesj gepuncteerd moeten zijn,of men zou twee noens moeten schrijven.

Zouden jullie je danafsluiten door geen mante krijgen? Nee, mijndochters, want het is voormij nog bitterder danvoor jullie,

1 TB Taanith 23a: Op een keer was het grootste deel van Adarvoorbijgegaan maar de regens waren niet gevallen; men zondeen boodschap aan Choni de cirkeltekenaar: bid dat de regensmogen vallen; hij bad maar de regens vielen niet; hij tekendeeen cirkel en ging erin staan net zoals de profeet Habakoekhad gedaan, zoals er geschreven staat: ik zal mijn wachtpostbetrekken, ik ga op de wallen staan, enz.; en hij zei tenoverstaan van Hem: Onze Heer der wereld, Uw kinderenhebben zich tot mij gewend, omdat ik bij U als kind aan huisben, ik zweer bij Uw grote naam dat ik mij niet van dezeplaats beweeg voordat U genade toont aan Uw kinderen.

פעם אחת יצא רוב אדר ולאלחוני שלחו גשמים ירדו המעגל התפלל וירדו גשמיםולא ירדו גשמים עג התפלל כדרך בתוכה ועמד עוגה הנביא חבקוק שעשה על ב') (חבקוק שנאמר ואתיצבה אעמדה משמרתי לפניו אמר וגו' מצור על שמו בניך עולם של רבונו בית כבן שאני עלי פניהם בשמך אני נשבע לפניך עד מכאן ז:ז: שאיני הגדול

שתרחם על בניך2 TB Baba Bathra 73a: Het anker (עוגין), Rabbi Chijja leerde:dit zijn zijn ankers; en zo staat er geschreven (Roet 1:13):Zouden jullie dan wachten, tot ze opgegroeid zijn? Zoudenjullie je dan afsluiten door geen man te krijgen?

עוגין תני רבי חייא אלו עוגיניןשלה וכן הוא אומר (רות א)אשר עד תשברנה הלהן לבלתי תעגנה הלהן יגדלו

היות לאיש:

רש"י

יי. הברכי יצאה בי יד הד לכת למ ליד ה' למר לא הנ הש יומקוךם יוכל לרבי י לוי למר יוא יויה: ליד ה' הוך יולם (שמות ט') הי נה ללכו יואב לין לנ הוא וב

ב בבי י ריואה לצ יוי יו:כי־יו:הליד־ יווך ליה

13 want de hand van de Eeuwige is tegen mij uitgegaan, Rabbi Levizei1): Overal waar staat ‘de hand van de Eeuwige’ duidt dat op de plaagvan de pest, en het basisbewijs is (Exod. 9:3): "Zie de hand van deEeuwige is.”

want de handvan de Eeuwigeis tegen mijuitgegaan.

1 Roet Rabba 2:19: Rabbi Levi zei: Overal waar staat ‘dehand van de Eeuwige’ duidt dat op de plaag van de pest, enhet basisbewijs is (Exod. 9:3): “Zie de hand van de Eeuwige

מקום כל לוי רבי אמר ה' מכת דבר יד בו שנאמר היא ובנין אב שבכלם (שמות

11


zal zijn ..”; Bar Kappara zei: Zij vroegen om de "hand”, ende “hand” sloeg hen. Rabbi Simon zei: bij hen die naarbuiten gingen was de plaag, maar bij hen die (binnen) blevenwas de plaag niet. De leerlingen van Rabbi Nechemjaconcludeerden dit uit het vers (Richt. 2:15): Overal,waarheen zij uitgingen, was de hand van de Eeuwige tegenhen, ten kwade. De plaag was tegen hen die uitgingen, niettegen hen die bleven was de plaag. Rabbi Reoeven zei: Zelfshun kinderen keken ernaar uit en zeiden: Wanneer sterven zijdat wij het land binnen mogen gaan.

ט') הנה יד ה' הויה בר קפראויד פגעה בם יד תבעו אמר היתה ביוצאין סימון א"ר היתה לא ביושבין מגפה נחמיה דרבי תלמידי מגפה הה"ד מהתם לה מייתי (שופטים ב') בכל אשר יצאויד ה' היתה בם לרעה ביוצאיןלא ביושבין מגפה היתה ראובן אף א"ר מגפה היתה אחריהם מצירין היו בניהן אלה ימותו מתי ואומרים

ונכנס אנו לארץ�:

יו:יובה יוקה לב י ריוד ב ברות לו וחמוךים יותה יו:לל שה יופ לר יוע ולשק לות רץ�עוךד יונה ב בהכי לב לות יולן יונה קוךים ט ההש לות14. En ze verhieven hun stem en weenden opnieuw, en Orpah kuste haar schoonmoeder,maar Roet bleef bij haar.

רש"י

השהואהנה שבה יבמתך. ללפי להשי''ן לחת לת יולה לע למ לל לעמוך לט הז:ה ללפי לבי בית יוטה למ לל לעמוך לט יובה יוש הקר היא ב לב לבר (אסתר ב') ו יוע ללשוךן

ההם: יוב לכיוךי צא כל לוי כן ללשוךן ההוךה השהוא

יובה ט היוש שה הי נ המר תא י ב לוב ביומה לע האל־ למים י תך ליבב בשובי יוה רץ�ההי לאל האל־ לו

יו:י תך למ ליב י רי רי וח יו:לא15 Kijk je schoonzuster is terug gekeerd, hier (nl. in שבה) staathet accent in de voorlaatste lettergreep, onder de sjin, omdat heteen verleden tijd is, (elders) (Esther 2:14): “en in de morgenkeerde ze terug” is het accent in de laatste lettergreep, bij debeth, omdat dat een tegenwoordige tijd is, en zo in allevergelijkbare gevallen.

15. Zij zei: Kijk jeschoonzuster is teruggekeerd naar haar volken naar haar goden, gaook terug achter jeschoonzuster aan.

רש"י

לצרי בי:אל חפנעי בי. לפ לאל ת ב בי בך לז: יוע לל לגעי־ים בי לפ לאל־ת שת רו המר תא ו לו

רץ�יוריך וח יו:לא ט השוב י מ יול16 Dring bij mij niet aan, dwing me niet. 16. Maar Roet zei: Dring er bij mij niet op

aan om je te verlaten door van achter jeterug te keren,

רש"י

אלך. תלכי אשר אל ז:"לכי לרבוךי תינו למרו יוא לכאן מ יובא י גר השוחז:וךר לי בוך וחז:וךר לל יובא השאם יונשים דעו לצת לק מ לוך מוךדיעים לגיי יר לת ללה

לךהשר וא האל־ כי י בי לך ישכי י א לל י תלךלינ שי יות והשר וא יו:לב ו

12


יולנומתהש יואסור דעמי. יונ יולה למיורה יוא הש למה־ יותה לי מד לא השל רות יוה הרי יוב לד וךך יולנו יואסור ללכי י אי לך. השר י ת וא לב יולה למיורה יוא יובת לש לב לתחום לל יולי צאת חוץ� יואלין. יותליני השר וא לב יולה למיורה יוא יולה וע לב השי אינוך יוכר יוז: יובה עם לני ק ליי חד לת ללהלעי מך לצוךת לשי רה מ הע יושלש לו לבי שש י מאוךת לעמים יואר לש יודלים מ לב לעי מנו מולסרו למ לבע מיתוךת נ לאלר יוהי. לאל להיך לאל יוכבים לדת כוך ועבוך יולנו יואסור לעמי. יוחד הא ללי בית דין לסרו למ יוברים נ לק לשי ני יואמות. יותמותי השר וא לב ללי בית דין

יוקי בר: הא יושם לו יולה למיורה יוא יונקין לח הנ לו יורגין לה הנ לל יוחד הא לו לשיורפין לונ יוקלין לס ללנ

לעים מי ט הי מך לע יואים לין יו:יוהי: לאל ב בלהיך י ואללךמות שי יות והשר וא יו:לבב ביושם לו יואים מות

רץ�י בר יוק הא

16 Want waar u gaat, wil ik gaan, op grond hiervan zeggen onzewijzen, hun nagedachtenis strekke tot zegen1)2): een proseliet, diekomt om zich te bekeren, maakt men bekend met een deel van destraffen, zodat hij, als hij zich wil terugtrekken, hij zich terugtrekke,want uit de woorden van Roet kan je leren wat Noömi tegen haarzei: "het is ons verboden om buiten de Sabbatsgrens te gaan." Toenzei zij tot haar, "Waar u gaat wil ik gaan." "Het is ons verboden dateen vrouw allen is met een man die niet haar echtgenoot is." Zij zeitot haar “Waar u overnacht wil ik overnachten." "Ons volk isafgescheiden van de andere volken door de 613 geboden." "Uw volkis mijn volk." "Afgodendienst is ons verboden." "Uw God is mijnGod." 17 " Vier soorten doodstraf zijn er aan het beth dien gelaten.""Waar u sterft wil ik sterven." "Twee begraafplaatsen zijn er aan hetbeth dien gelaten, een voor wie gestenigd en verbrand zijn, en eenvoor wie onthoofd en gewurgd zijn." Zij zei tot haar, "En daar wil ikbegraven worden."

Want waar u gaatwil ik gaan, waaru overnacht wil ikovernachten, uwvolk is mijn volk,uw god is mijnGod, 17 waar usterft wil iksterven, en daarook begravenworden

1 Targoem a.l.:Maar Roet zei: Dring er bij mij niet opaan je te verlaten, door terug te keren van je te volgen,want ik wil mij bekeren; toen zei Noömi: het is onsgeboden de sabbatdagen en de feestdagen te houden,door niet meer te lopen dan tweeduizend ellen; toenzei Roet: waar u gaat zal ik gaan; Noömi zei: Er is onsgeboden de nacht niet door te brengen met niet-Joden;daarop zei Roet: waar u de nacht doorbrengt zal ik denacht doorbrengen; toen zei Noömi: er is ons geboden613 geboden te houden ; Roet zei: wat uw volk houdt,zal ik ook houden, alsof ze ook eerder al mijn volkwaren; toen zei Noömi: er is ons geboden geenafgoderij te bedrijven; daarop zei Roet: uw God ismijn God. Noomi zei: wij hebben vier methoden van doodstrafvoor de schuldigen, steniging, verbranden met vuur,dood door het zwaard, en ophanging aan de galg,waarop Roet zei: hoe jij ook sterft, zo sterf ik; daarop

לקיך לב לש ללמ לקניטי בי לת יולא יומלרת רות וא לויונא וא יובא יותי אי וארום לתיורך לב מן יותב ללי מייונא לד לפי ק לת א דעמי יונ יומלרת וא יורא יויי לג לת ללאיולא לד לבדיל יובא יוט לויוךי מי יויא לב לש לטר ללמיומלרת וא לאמין יולפין וא לתי רין לבר מ יוכא יול לה לליולא י אי ז:יל ואז:י לאת די יומן יוכל לל רות יובת למ ל יולא לד יונא לד לפי ק לת א דעמי יונ יומלרת ואיוכל לל רות יומלרת דא יויא למ יומ וע עם יודא יוח לכדעמי יונ יומלרת וא אבית יותביתי די לתר יואללת לת ו יואה שית י מ לטר לנ ללמ יונא לד לפי ק לת איוטרין לנ יומה ד יומלרת רות וא יויא לד לסר פקו ועלעמי והוו לכאלו יונא וא לטיורא יוהא נ לעמיך י אידעמי יונ יומלרת וא יונא לד למת לד לק מן יונה יוח לל פו ללח לפ ללמ יולא לד יונא לד לפי ק לת אלהי: יול לא יולי הך הוא לא יומלרת רות וא יואה יור לכ נודיי ני לבע לאלר יונא יול אית דעמי יונ יומלרת ואלדת ויקי יונא לב לא לימת לרג יויא לב יויי לח לל יותא מוךיוסא לבת י קי לצלי ו יופא ליי לס ללת לקטי ו יורא נו

13


zei Noomi: we hebben twee begraafplaatsen; waaropRoet zei: daar wil ik begraven worden.

יואמות יותמותי לד למה יוכל לל למלרת רות יואיותא לר לקבו יונא י בית יול אית דעמי יונ יומלרת וא

יורא לקבי ואי הא יומן לת לו יומלרת רות וא2 TB Yevamoth 47b: De Meester zegt: Als een proselietkomt om zich te bekeren moet men het volgende zeggenWat is het dat je komt om je te bekeren en men maakt hembekend met enkele van de eenvoudige wetten, en enkelevan de moeilijker wetten. Wat is de reden? Als hij zichterugtrekt moet hij zich terugtrekken. Rav Chelbo zei:hard zijn proselieten voor Israel, als een zweer (ספחת),want er staat geschreven (Jes. 14, 1): dan zullenvreemdelingen zich bij hen voegen en zich aansluiten (bij het huis van Jakob; en men maakt hem bekend (נספחוmet de overtreding [op het punt van] aren lezen, devergeten schoof, de hoek en de tiende voor de arme. Wat isde reden? Rav Chijja de zoon van Abba zei uit naam vanRav Jochanan, een afstammeling van Noach wordt lievergedood dan dat hij zoiets als een perutah uitgeeft die hijniet terugkrijgt. Men moet niet te uitgebreid en ook niet teprecies met hem in discussie gaan. R. Eleazar zei: Wat isde bewijsplaats hiervoor, er staat geschreven (Roet1,16-18): Toen ze zag dat ze vastbesloten was om met haarmee te gaan hield ze op tot haar te spreken. Ze zei tothaar: er is voor ons het verbod van de Sabbatsgrens! Waaru gaat zal ik gaan. Er is voor ons het verbod van hetalleen-zijn [van man en vrouw]! Waar u overnacht zal ikovernachten. Ons zijn 613 geboden opgedragen! Uw volkis mijn volk. Ons is afgodendienst verboden. En uw God ismijn God. Vier soorten doodstraf kan het Beth Dienopleggen. Waar u sterft zal ik sterven. Tweebegraafplaatsen staan het Beth Dien ten dienste! En daarzal ik begraven worden. Op dat moment zag zij dat zevastbesloten was etc.

להתגייר שבא גר מר אמר שבאת ראית מה לו אומרים מקצת אותו ומודיעים להתגייר מצות ומקצת קלות מצות חמורות מ"ט דאי פריש נפרושדא"ר חלבו קשים גרים לישראליד) (ישעיהו דכתיב כספחת על ונספחו עליהם הגר ונלוה עון אותו ומודיעים יעקב: בית עני ומעשר ופאה שכחה לקט א"ר אבא בר חייא א"ר מ"ט פחות על נהרג נח בן יוחנן ולא ניתן להשבון משוה פרוטה שכחה עון אותו [ומודיעים ואין עליו מרבים ואין ופאה] מדקדקים עליו: אמר רבי אלעז:רא) (רות דכתיב קראה מאי ללכת היא מתאמצת כי ותרא אתה ותחדל לדבר אליה אמרהלה אסיר לן תחום שבת באשרתלכי אלך אסיר לן יחוד באשרתליני אלין מפקדינן שש מאותלן אסיר עמי עמך מצות וי"ג <עבודת כוכבים> {עבודה ז:רה}מיתות ארבע אלהי ואלהיך תמותי באשר לב"ד נמסרו לב"ד נמסרו קברים ב' אמות כי ותרא מיד אקבר ושם

מתאמצת היא וגו'

רש"י

לי. ה' יעשה אישיכה יוהמית לל יוידוך בי יואה לצ יוי הש יוהלרע לל לתחיל השר ה וא לכ לסי: יוכ לנ לוי ליי רד מ

לךהשה וע יו:לי אה כי רה ל שי יווך ליה

17 Zo moge de Eeuwige mij doen, zoals Hij begonnen is kwaad te doennl. dat zijn hand tegen mij uitging door mijn man te doden en mijn bezitte doen verliezen.

Zo moge deEeuwige mijdoen

רש"י

יומהות:וכה יוסיף. לה לפריד י ביני וי ביי נך כי אם לי אם הות להים יומ ט הכי יים סיף כה ט ה לו

יו:נך ךי י רני וי בי ב בריד י בי לפ לי

14


17 en zelfs nog meer, 1) indien iets anders dan de doodscheiding maakt tussen mij en u.

en zelfs nog meer, als ietsanders dan de dood scheidingmaakt tussen mij en u.

1 Targoem a.l.: En spreek niet verder, de Eeuwige magme zoiets aandoen en nog meer, want de dood maaktscheiding tussen mij en u.

ועי ביד לי לנן לד יולא כ לל למ לל יולא תוךסיפי עוךד לו יותא מוך וארום ללי יוע יוךסיף לנן לד לוכ לי יוי לי

יונך: לפריש י ביי ני וי בי למ

רש"י

אליה. לדבר יוליוותחדל יוע למלרבין למרו י אין יוא לכאן מ יוליו: יוע לדקין לק לד למ לוי אין

ב בהיא הצת י רהמ לא לת יו:כי־מ הרא לוים י תי רי בר לד לל ב בלדל לח הת לו רץ�יותה א הכת ט ההל יול

יוה יו:הלי י א18 en ze hield op met tot haar te spreken, op grondhiervan zegt men: men moet het hem (de proseliet)niet te zwaar maken en het niet te precies uitleggen.

18. En ze zag dat ze vastbeslotenwas met haar mee te gaan, en zestopte met tot haar te spreken.

רש"י

שתיהם. יומהותלכנה לכ לרי אה ו בא יובהו לא לרבי למר יוא לגיי יר לת ללה יותה לע לד יונה לת יונ הש יוון לפי ני הקב"ה י כי להי גרים ל וחביבים

דעמי: יונ לל יוכתוב לה יותה לשיווה אוך ה

לעד־ לשי תיים ההם יונה לכ ט הלל לוי תי בהי לי לו החם רץ�יול ט הי בית יונה ב ביוא ב

החם הל ט הי בית ים שה יונ לךיוא ב לכ

19 En zij beiden gingen verder, Rabbi Abbahu zei: Komen zie hoe dierbaar proselieten zijn voor de Heilige,gezegend zij Hij, zodra ze besloot zich te bekeren wordtze in de Schrift met Noömi gelijk gesteld.1)

19. En zij beiden gingenverder tot ze in Bet Lechemaankwamen, en toen ze in BetLechem aankwamen,

1 Roet Rabba 3:5: En ze zag dat ze vastbesloten was methaar mee te gaan. Rabbi Jehoeda de zoon van rabbi Simonzei: Kom en zie hoe geliefd proselieten zijn voor de Hemel,Zodra ze besloten had zich te bekeren behandelde deSchrift haar als Noömi.

ותרא כי מתאמצת היא ללכתאתה א"ר יהודה ב"ר סימון באוראה כמה חביבים הגרים לפנידעתה שנתנה כיון המקום

להתגייר השוה הכתוב לנעמי:

רש"י

יוהעיר ותחם כל חעיר. כל יויה ועי שית הוךמ לנ יולם לקבוךרכו לבצו ל לק לת נלביוךם: יותה בוך השי מ לעז: ב השל לשתוך א

שר יוהעי יוכל־ הם ו לוי תיונה לר ב בלמ תא לו ועי ליים ההן

19 De hele stad raakt in opschudding, de hele stad wasopgewonden,1)2)3) men had zich allemaal verzameld om devrouw van Boaz, die op die dag overleden was, te begraven.

raakt de hele stad inopschudding om hen,en ze zeiden

1 Roet Rabba 3:6: Rabbi Tanchoema zei, uit naam vanrabbi Azarja en rabbi Menachema uit naam van rabbi

ור' עז:ריה ר' בשם תנחומא ר' מנחמא בשם ר' יהושע בר אבין

15


Jehosjoea de zoon van Avin: Er staat geschreven (Ps.89:9) Eeuwige van de hemelse machten, wie is zo sterkals U, O Eeuwige? die zaken te voorschijn brengt op hethun passende moment: de vrouw van Boaz stierf op diedag, en heel Israel verzamelde zich om haar respect tebetonen, toen Roet met Noömi aankwam. Zo werd de eenweggenomen toen de andere binnenkwam.

צבאות ה' פ"ט) (תהלים כתיב מי כמוך חסין יה שמוציא דבריםמתה בעז: של אשתו בעונתן באותו היום ונתכנסו כל ישראלעמא כל וז:יל חסדים לגמילות עם רות נכנסה לגמילות חסדא

נעמי והיתה ז:ו יוצאת וז:ו נכנסה2 TJ Ketoevot 1:1: De hele stad raakte in opschuddingom hen, is mogelijk dat heel de stad in opschuddingraakte vanwege Noömi, om haar armoede ? Echter, devrouw van Boaz stierf op diezelfde dag, zodat al het volkrespect aan haar betoonde, toen Roet aankwam metNoömi, waardoor het zo was dat de een wegging terwijlde ander aankwam.

ותהום כל העיר עליהם ואיפשר כןכל קרתא מתבהלה בגין נעמי עלבועז: של אשתו אלא עליבתא מתה באותו היום עד כל עמא גמלחסדא נכנסה רות עם נעמי ונמצא

ז:ו יוצאת וז:ו נכנסת

3 TB Baba Bathra 91a: Rav Jitschak zei: Precies op dedag dat Roet de Moavietische naar het land Israel kwamstierf de vrouw van Boaz. Dit is de reden dat men zegt'Voordat iemand sterft wordt de meester van het huisaangewezen'.

וא"ר יצחק אותו היום שבאת רותמתה ישראל לארץ� המואביה דאמרי והיינו בעז: של אשתו שיכבא שכיב דלא עד אינשי

קיימא מנו בייתיה

רש"י

נעםי. לפהז:את מ וחי טף יודה לנקו לתמיי נ י ה"א ב השהוא יולהלה י השלרגי דעמי יונ זאת להיואהרץ�: יול יוצה ללחו יותה לצא יוי השר וא לעל יולה יותה לל יוע המה התם וחז:י יורדים לפ לב לצבים ו לב יולי צאת

ז:את י ר והיו:מי דע יונ

19 Is dit Noömi? De "he" is gevocaliseerd met een "hatef" omdat het eenvraag is:1) Is dit Noömi die het gewend was uit te gaan in overdekte wagensen met muilezels ?2) Hebben jullie gezien wat haar is overkomen omdat ze isweggegaan naar het buitenland ?

"Is ditNoömi?"

1 Roet Rabba 3:6: Is dit Noömi? Is dit degene wierdaden passend en prettig waren ? In het verledenreisde ze in overdekte draagstoelen, en nu loopt zeblootsvoets; en jij zegt: Is dit Noömi? Vroegerdroeg ze klederen van wol en nu is ze gekleed invodden; en jij zegt: Is dit Noömi? Vroeger washaar gezicht rozig van overvloed aan eten endrinken, en nu is haar gezicht ziekelijk van dehonger.

נאים שמעשיה היא ז:ו נעמי הז:את מהלכת היתה לשעבר ונעימים באיסקפטיאות שלה ועכשיו היא מהלכתנעמי לשעבר הז:את ואת אמרת יחיפה ועכשיו היא היתה מכסה בבגדי מילתין הז:את אמרת ואת בסמרטוטין מכסה מכח מאדימות פניה היו לשעבר נעמי מאכל ומשתה ועכשיו פניה מוריקות מן

רעבון2 TB Baba Bathra 91a: Onze rabbijnen leren: Het isverboden om het land te verlaten voor het buitenland,behalve wanneer twee seah’s verkocht worden voor een sela.Rav Sjimon zegt: Wanneer? op het moment dat je niets kuntkrijgen, op het moment dat een seah een sela kost mag jeniet gaan. En zo zegt Rav Sjimon zoon van Jochai:

ת"ר אין יוצאין מארץ� לחוצהסאתים עמדו אא"כ לארץ� בסלע א"ר שמעון אימתי בז:מןשאינו מוצא ליקח אבל בז:מןעמדה אפילו ליקח שמוצא וכן היה סאה בסלע לא יצא

16


Elimelech, Machlon en Kiljon waren belangrijke lieden vanhun generatie, en ook leiders van hun generatie. Waaromwerden ze gestraft? Omdat ze weggingen uit het land naarhet buitenland, want er staat geschreven (Roet 1, 18), en dehele stad raakte in opschudding om hen, en ze zeiden: Is ditNoömi? Wat is dit ‘Is dit Noömi?’ Rav Jitschak zei: Zezeiden: zien jullie Noömi die het land verlaten heeft voor hetbuitenland?

יוחאי אומר אלימלך ר"ש בן היו הדור גדולי וכליון מחלון מה ומפני היו הדור ופרנסי מארץ� שיצאו מפני נענשו (רות שנאמר לארץ� לחוצה עליהן העיר כל ותהם א) מאי נעמי הז:את ותאמרנה הז:את נעמי א"ר יצחק אמרומארץ� שיצאת נעמי חז:יתם

לחוצה לארץ�:

ב בלי לשם לדי י רלמר כי־י ה יומים יורא ל שי יון והרא לק רץ�מי דע יונ ב בלי יונה י רהרא לק לאל־ת ואי ליים ההן המר תא ט ה לויו:אד למ

20. En zij zei tot hen: Noem me geen Noömi, noem me Mara, want de Almachtige heeftme zeer verbitterd.

רש"י

הלכתי. לאי חרמלאה יובר יוד יובנים. ו השר לבעוך הרת: הב למעו יותה לי יוה הש

להש ב ביוקם לוי ריק לכתי לל יוהים ט היואה למי ל ט הלבניואנ שי ירץ�ה יווך דעים מי ליה יונ יונה ל שי והרא לק יומה ת ט היול

21 Vol ging ik heen,1) met rijkdom en zonen.Een andere interpretatie is dat ze zwangerwas.

21. Wat mij aangaat, vol ging ik heen enzonder iets heeft de Eeuwige mijteruggebracht, waarom zouden jullie meNoömi noemen?

1 Roet Rabba 3:7: Wat mij aangaat, vol ging ik heen enzonder iets heeft de Eeuwige mij teruggebracht, ik ging metzonen en vol van dochters; een andere uitleg: vol ging ikomdat ik zwanger was.

וריקם הלכתי מלאה אני הלכתי מלאה ה' השיבני בבנים ומלאה בבנות ד"א אנימלאה הלכתי שהייתי מעוברת

רש"י

בי. לדתענה מ יונה בי יוע לאי חר יובר יוד יוניו. יופ לל לעתי לש לר השה ללי יוע י העיד לשיורי אל: לגאוךן י יונה יוע לו לכמוך (הושע ה') להדין

יונה ים בי ט היוע לךה יווך יו:לויהיו:לי יו:לרע י רי ה ב בלדי לש לו

21 heeft tegen mij getuigd, Hij heeft tegen mij getuigd dat ik slechtgehandeld heb tegenover Hem. Een andere verklaring, hetgoddelijke recht heerft mij vernederd, als (Hosea 5:5): "en de trotsvan Israel zal vernederd worden.”

de Eeuwige heefttegen mij getuigd ende Almachtige heeftmij kwaad gedaan.

רש"י

שערים. קציר בתחלת לדי בר: למ יוכתוב לה המר יוהעוך לרת לקצי ב

עים יומה שה יות יול לכ ויויה ואב יו:מוך לה לךרות לו י במי דע יונ יושב ט היות לוהחם הל ט הי בית ים יובאו יומה י בי ה לו רץ�יואב מוך ט הי די לש מ יובה ב ביוש לה

17


יו:רים ע לש י רציר לק ב בללת לתח :ב

22 in het begin van degersteoogst,1)2) bij de oogst vande Omer bedoeld de Schrift.

22. Noömi keerde terug met Roet de Moavietische, haarschoondochter met haar, die terugkeerde uit de veldenvan Moav. Ze kwamen in Bet Lechem in het begin vande gersteoogst.

1 Targoem a.l.: En Noömi keerde terug en Roet deMoavietische haar schoondochter met haar, dieterugkeerde uit het veld van Moav; ze kwamen in BetLechem aan de vooravond van Pesach, en op die dagbegonnen de kinderen Israels met het oogsten van deOmer van het hefoffer, dat uit gerst bestaat.

יותה לל לכ יותא יואבי לורות מוך דעמי יונ לבת יות לולואינון יואב מו לקל וח לבת י מ יות ד יומה עיומא יו ועי לי למ לב החם הל יועתו י בית לבי ני לשריאו יומא לההווא יוך לב יוחא ו לס לפ לדלמיורא עו לית לצד לח ללמ לשיורי אל י

ערין: לש והיווה מן לד יותא ואיורמו לד2 Roet Rabba 4:2: Ze kwamen in Bet Lechem in het beginvan de gersteoogst, Rabbi Sjemoeël zoon van Nachmanzei: Overal waar gezegd wordt van ‘de gersteoogst’ is ersprake van de oogst van de omer, waar gezegd wordt ‘detarweoogst’ gaat het over de twee (toon)broden. Wanneerde Schrift spreekt van ‘oogst’ kan het voor beide dienen.

והמה באו בית לחם בתחלת קצירשעורים א"ר שמואל בר נחמן כלשעורים קציר שנאמר מקום בקציר העומר הכתוב מדבר קצירחטים בשתי הלחם הכתוב מדבר

קציר סתם משמש לכאן ולכאן:

18


פרק ב

רש"י

לרבוךי תינו ז:"למודע. למרו יוא יויה. יוה הלך המ לאלי השל יואחיו הבן יוקרוךב דעמי יונ ואבי לו להגוךי אל ללמוךני לא לפלוךני לעז: ו ואבי בוך ללמווךן לוש הלך המ לאלי

לז:כותיולכו ההם יול יולה הוךעי לא לו יוהיו יודב יונ לעמי הבן לחשוךן לנ לבי ני ם יואהרץ�: יול יוצה ללחו האהרץ� יותם י מ לבי צא יותם ואבוך

ט הלדע] ט הלדע [מוך מי י ממי דע יונ לל יו:וט הבוךר ג איש י ביושה ללאילחת ב בלפ לש ממ ים לחיל

לעז:: ב יו: ב במוך לש הלך ו רץ�המ לאלי

1 familielid, een verwant, hij was de zoon van de broer vanElimelech. Onze rabbijnen, hun nagedachtenis strekke totzegen, zeggen1): Elimelech en Salmon, de vader van Boazand N.N., de losser en de vader van Noömi waren allemaalzonen van Nachsjon de zoon van Amminadav, maar deverdienste van hun voorvaderen hielp hen niet toen ze uithet land naar het buitenland trokken.

1. Noömi had eenfamilielid van haar manskant, een heel belangrijkman, uit de familie vanElimelech, wiens naamBoaz was.

1 TB Baba Bathra 91a: Rav Chanan de zoon van Raba zeiuit naam van Rav: Elimelech en Salmon en N.N. en devader van Noömi waren allemaal zonen van Nachsjon, dezoon van Amminadav. Wat leert hij ons? Dat zelfs deverdienste van iemands voorouders niet helpt wanneermen uit het land vertrekt naar een vreemd land.

אמר רב חנן בר רבא אמר רבאלמוני ופלוני ושלמון אלימלך בן נחשון בני כולן נעמי ואבי עמינדב הן מאי קמ"ל שאפי' מישיש לו ז:כות אבות אינה עומדתלו בשעה שיוצא מארץ� לחוצה

לארץ�

רש"י

יוחדאלכה נא השדה. הא לחר לא יוהעיר לני שי לא לשדוךת יוחד מ הא לל לער בי: לג לא י הש יוניו לבי עי יוצא י חן למ הא השר וא ההם י מ

ישיויה ואב יו:מוך לה לךרות אר המ תא לוויונא יוכה־ לל יו:י א י במי דע יונ יו:האל־

שה הד יוש לה2 Laat ik toch naar het veld gaan, naar een van de veldenvan de mannen van de stad, achter een van hen in wiensogen ik genade vinden zal, zodat hij mij niet afwijst.

2. En Roet de Moavietischezei tot Noömi: laat ik tochnaar het veld gaan,

רש"י

בעיניו. חן אמצא אשר אחר בשבלים ואלקטה לחר השרי מ לא יוניו וא לבי עי יוצא י חן למ :הא

ר אלחר לא דבים לים לבש ט היוטה דק לל וא יו:לורץ�יוניו לבי עי ב בי חן יוצא־ למ הא י רהשר וא

יו:תי: י רכי ב לל ב ביולה המר תא י ר לו2 en laat ik aren lezen achter iemand in wiens ogen ikgenade vind, achter degene in wiens ogen ik genadevind.

en ik zal aren lezen tussen deschoven achter iemand in wiensogen ik genade vind; en zij zei:ga, mijn dochter.

19


רש"י

בשדה. ותלקט וחבא ללתותלך יוז: וא יולא לעד לדלרש רות לבמ יומצינו הנת המ לס למ יותה לי יוה הש יולא הא ללי קט לת לו לכך לחר לא לו בא יות לו לתת שהוא אוךי מר יוא

יוסה לנ לכ השנ הדם קוך יורכים לד לכי דילה יולעיר יורה לז: יוח לו יואה יוב ו יוכה לל יוה לו הדה יוש לליולשוב: לדע לוי ת לשבילין לב העה לט לא ת הש לוציונים יומנים ועשוךת סי לל

שא יותבוך לו הלך וי ת לויושים הדה לב ט הי קט לל לת לורץ�רים לצ ק לה ב בי רי וח יו:לא

We vinden in de Midrasj Roet1): Voordat ze was gegaan keerde zeterug? Er staat immers: ze kwam (terug), en daarna: en zeverzamelde; Echter, (het zit zo) dat ze de wegen van merktekensvoorzag voordat ze een veld binnenging, en ze ging en ze kwam enze keerde terug naar de stad om merken en tekens aan te brengenzodat ze de weg niet kwijt zou raken op de paden en de weg terugzou weten.

3 Ze ging en zekwam en zeverzamelde in hetveld achter demaaiers

1 Roet Rabba 4,4: En ze ging en ze kwam, ze was nog nietgegaan, toch staat er: ze kwam; Rabbi Jehoeda de zoon vanrabbi Simon antwoordde: ze begon tekens te maken voorzich op de wegen.

לא כדון עד ותבא ותלך אז:לת ואת אמרת ותבא רביאמר סימון בר' יהודה לפניה מסיימת התחילה

הדרכים

רש"י

לעז:: .ויקר מקרה ב לל השר וא הדה יוש לה לקת לל הח לב בא יולולקת קלל הח יוה לקים הר מ הקר ט הי ך לוב בהשר וא לעז: ב ללים שה הד יוש לה

הלך: יו:המ לאלי לחת י רלפ לש ממ4 Ze kwam toevallig terecht, nl. door te komen op hetstuk van het land dat van Boaz was.

En ze kwam toevallig terechtop een stuk van het land vanBoaz, die uit de familie vanElimlech stamde.

ב ברים לצ ללקוך המר יא י ר לו החם הל ט הי בית ים מ יובא לעז: ב י ב עלוהי נה־ יו:ה יווך ליה ב בלוך למרו יא י ר לו רץ�הכם יומי רך לכ הר יוב יו:הלי יווך :ליה

En kijk, toen kwam Boaz uit Bet Lechem, en hij zei tot de maaiers, de Eeuwige zij metjullie, en zij zeiden tot hem, de Eeuwige moge u zegenen.

רש"י

לעז: למי הנערה חז:את. השל בוך לדלרכוך .לוכי יולא הא יונשים לב לשאוךל ליושה לשל יוטה לק ל דבלים ש לשי תי יובה יואה יור יומה לכ יוח לו לצניעות לבי רי דיושב למיו לכנוךת לושו יומד למעו למדוךת הטת עוך הק לל למ יותה לי יוה לו יוטה לק יונה ל י אי

החה לש לא ת הש :לכי די

ועים רוך יו:לנ לל לע שז: ב לך המר יא ו לורץ�רים לצ יו:קוך לה לעל־ ב ביוצב להנזאת: יו: לה י ריורה וע יו:לנ לה ב במי לל

20


5 Van wie is dat meisje,1) was dit een gewoonte van Boaz omnaar vrouwen te informeren ? Nee, maar hij zag tekenen vanbescheiden en wijs gedrag in haar: twee aren raapte ze op,maar drie raapte ze niet op, en ze verzamelde staande arenstaande en liggende zittend, zodat ze niet hoefde te bukken.

5 Boaz zei tegen deknecht die wasaangesteld over demaaiers: Van wie is diejonge vrouw?

1 TB Sjabbat 113b: Boaz zei tegen de knecht die wasaangesteld over de maaiers: Van wie is die jonge vrouw?Was dit de gewoonte van Boaz om naar een meisje tevragen ? R. Elazar zegt een teken van wijsheid zag hij inhaar: twee aren raapte ze op, maar drie raapte ze niet op;en er wordt geleerd: hij zag een teken van bescheidenheidin haar: staande aren staande en gevallen aren zittend.

על הנצב לנערו בועז: ויאמר הקוצרים למי הנערה הז:את וכיבנערה לשאול בועז: של דרכו חכמה דבר אלעז:ר ר' אמר לקטה שבלין שני בה ראה לקטה אינה שבלין שלשה צניעות דבר תנא במתניתא ראה בה עומדות מעומד נופלות

מיושב

רש"י

נעמי עם לח .השבה לת יולה וע למ לל לעם לט תלהללשוךןהשי"ן יונה לוי אי לבר יוע ללשוךן השהוא ללפי הלת הע :פוך

ב ברים לצ להקוך לעל־ י ריוצב להנ לער להם לנ לען לי י ב לויובה י ריוש לה שה ים היא יוי ואב יו:מוך ויורה וע יו:לנ רץ�למר יא לו

יו:יואב: י רי דה מוך לש ב במי מ דע יונ יו:עם־

6 die terugkeerde met Noömi, het zangteken staat onder de sjin omdat het de verleden tijd en niet de tegenwoordige tijd is.

En de knecht die aangesteld was over demaaiers antwoordde en zei: Zij is eenMoavitiesche die is teruggekeerd metNoömi uit het veld van Moav.

רש"י

יובה ותאמר. :לבלהמר תא י ב לו

7 En ze zei, bij zichzelf 7 En ze zei

רש"י

דבליםאלקטה־נא. להש הקט הל : שא יונ יוטה־ דק לל וא

7 Laat ik toch verzamelen, het verzamelen van de aren. Laat ik toch verzamelen.

רש"י

בעמרים. השל ואספתי יוחה לכ שיומרים :דע

רץ�רים לצ להקוך ב בי רי וח יו:לא יומים רים דע יו:יוב ט התי לפ לס יוא לויותה לע לעד־ים לו שר הק ב לך לה ויואז: י במוךד י מ וע יו:לת יו:לו ט הבוךא יות לו

יו:יועט: למ ב בלבית לה י ריותה לב ם הז:ה ש7: Laat ik verzamelen tussen deschoven, het vergeten deel van de

En bijeengaren tusen de schoven achter demaaiers, en ze kwam en ze stond vanaf de morgen

21


schoven. tot nu toe; en ze heeft maar weinig in het huisgezeten.

לאים י חר ט ההדה יוש לב שט ק לל ל ללכ שי לאל־י ת י בתי ב לת לע ט הלמ יוש ית ללוךא וה ישרות האל־ לעז: ב לך אר המ יא לויו:יותי: ר וע יו:לנ ב בקין עם־ קיוב לד כה ת י ר לו רץ�הזה ב ברי מ ועבו יו:לת לא י ר לום לגם

8 En Boaz zei tegen Roet: Heb je niet gehoord, mijn dochter? Ga niet verzamelen in eenander veld, en je moet hier ook niet weggaan, en dus moet je hier blijven bij mijnarbeidsters.

רש"י

הכלים. אל והלכת לואםוצמית לכי לי לשתוךת מ לול הכת הל ללמי מ יוכ לאל ת למאי לצ ת

למים אשר ישאבון הנערים:לה

לת לכ ט הלל יוה לו צרו שן לק השר־י וא והדה יוש לב לניך יש י עיב ברים יוע לנ לה האת־ צם ויתי י רלוךא וה וחי ריים ההן יו:לאלהי כים לים האל־ שלת לכ לל יוה לו י במת יוצ לו רץ�י עך לג יונ ט התי לל ללב

יו:רים: יוע לנ לה ב בבון וא יו:לש י רהשר י וא יו:י מ ר אתית יוש לו9 en als je dorst hebt mag je naar devaten gaan, En als je dorst hebt weesdan niet beschaamd om naar de vatenmet water te gaan, dat de knechtenopgeschept hebben.

9 Je ogen gericht op het veld dat ze maaien, enje moet achter ze aan gaan, heb ik mijnknechten niet bevolen je niet te na te komen;en als je dorst hebt mag je naar de vaten gaanen drinken van wat zij opgeschept hebben.

להכיים י רני לל שך הני לך לבי עי וי חן לךיוצאתי יומ אלע למדו יוליו י ב המר י א תא ט ה לו יוצה לר רץ�יוא ב בלתחו לש לות יוה הני יופים לעל־ של לותפיו:יויה: לכר יונ ב בכי יואנ לו

10. En zij viel op haar gezicht en ging languit ter aarde liggen en ze zei tot hem Waaromvind ik genade in uw ogen zodat u mij herkent terwijl ik toch een vreemdelinge ben?

ב בי רי וח יו:לא וחמוךים י תך האת־ שת יועשי השר־ וא כל ו י בלי לגד יש גה לךי גד גה יולה המר ים יא ט ה לו לע שז: ב לך לען ולי לוי רהשר וא לעם ר א האל־ ללים כי ט הי ת לו לדים י תך לל יו:מוך שץ� הר לךהא לו י בי מך לוא ט הביך יוא י מבי לז: לע יו:לת לו רץ�י שך אי ט המוךת

יו:שוךם: לל י רמוךל ש לת לת לע ב בלד יוי לא־11. En Boaz antwoordde en zei tot haar: Mij is uitgebreid verteld alles wat je gedaanhebt voor je schoonmoeder na de dood van je man, en dat je je vader en je moeder hebtverlaten en het land van je geboorte en dat je naar een volk gedaan bent dat je eerder nietkende.

22


לש ב בהי רי לם לי יווך יורים י אלליה לש ט הי הי י לאל שה יווך ליה ועם י ביומה י מ לשי ל ישי תך לר גכ לש למ לךהי לת רץ�י לך ו דע יופ ב ביובאת השר־ יו:יופיו:וא יונ לכ לחת־ יו:לת י רסוךת וח יו:לל

12. Moge de Eeuwige je je daden vergoeden en moge je loon volledig zijn van bij deEeuwige, de God van Israel onder wiens vleugels je bent komen schuilen.

רש"י

שפחתך. כאחת אהיה י אינילא יולך: הש יופחוךת לש לה לחת מן לא לכ יובה וחשו

ט הכי דנ שי וא והניך לבי עי לךי חן יוצא־ למ הא המר תא לורץ�התך יוח לפ ש ט הי לב לעל־ יות לר ב בלב ד י רכי לו למים יותני לח יו:נ

יו:התיך: ח לפ ב בלחת ש לא לכ להים היה יו:הא לא ט ה יואנכ שי לו13 terwijl ik nog niet eens een van uwarbeidsters ben, ik ben nietevenwaardig aan een van uwarbeidsters.

13.En ze zei, ik vind genade vinden in uw ogen,mijn heer, immers u hebt me getroost en uspreekt me hartelijk toe, terwijl ik nog niet eenseen van uw arbeidsters ben.

רש"י

בחמץ�. פתך לכאןוטבלת מ יושיורב: לל הפה יוי המץ� להחוך הש

שם והל יו:שי וג הכל י בא יוה ט הי עת לל לעז: ב יש יולה לך אר המ יא לו שב הש לךי ת לו המץ� ח רץ� לב ב בי תך לת פ לל י רלב יוט לו החם הל להים לת מן־ לל ט הלכ יוא לו

לצים רים יו:קוך לה ט הלצד מ

14 en doop je bete in de azijn,1)

vandaar dat azijn goed is bijhitte.

14. En tegen etenstijd zei Boaz tot haar: Kom hierheenen eet van het brood, en doop je bete in de azijn, en zeging zitten ter zijde van de maaiers,.

1 Wajjiqra Rabba 34:8: en doop je bete in de azijn, wanthet is de gewoonte van de maaiers om hun bete in deazijn te dopen in tijd van hitte; rabbi Jonatan zegt: hieruitvolgt dat men soorten azijn meeneemt naar dedorsvloeren.

דרך שכן בחומץ� פתך וטבלת פתן טובלין להיות הקוצרים יונתן בחומץ� בשעת השרב א"ר חמצים מיני שמוציאין מכאן

לגרנות

רש"י

קלי. לך לוי אין לוך ויצבט יולה השט לויוך יולאד הא לקיורא לבמ למיוךן יוטה: לצבי לה יותהוך וי בית לו לריים ואחוך יונה לש יולשוךן מ לב

לכל תא י ר לו יוקים לי ט היולה יובט־ לצ לוייו:לתר: לות ב בלבע לש לות

14 En hij reikte haar geroosterd graan, hij reikte haaraan; en er is geen vergelijkbare uitdrukking in de Schrift,maar in de taal van de Misjna: de onderkant en debinnenkant en het deel met de handgrepen.

En hij reikte haar geroosterdgraan, en ze at en werdverzadigd en ze hield nogover.

לא י ר לו ב בי קט לל לת יומם רים דע יו:יוה ית לי בין ט הלגם י במר ישיוריו י לא יוע לנ האת־ לעז: ב לך או לצ לי לו רץ�י קט לל לל יוקם ב ביות לו

23


יוה: יו:מו לכלי לת15. En ze stond op om te verzamelen, en Boaz gaf zijn knechten bevel: Ook tussen deschoven mag ze verzamelen, en hinder haar niet.

רש"י

תשלו. של התםוגם לא לכאלו הכם לצי מי לע ועשו לכחו לש ת לח יושכוך יותא לשלו יוגה יוג לש השל לתלרגום לכחים לושוך יוב יוד לשל לה לעל לאי כן י חרר

התך: לשל י ז:י ללשוךן כי י

ב ביולה שלו י ר יות של־ לום לגם

16 En ook moeten jullie wat voor haar uittrekken, julliemoeten vergeten, gedraag jezelf alsof jullie vergeten. DeTargoem geeft voor יוגה יוג לש , 'vergissing,', יותא יושלו en zo ook voorde 'vergissing' (לשל לה , ii Sjemoeël 6: 7). Een andere verklaring:een uitdrukking (als) (Devarim 28:40): “want uw olijvenvallen af.”

16 En ook moeten julliewat voor haaruittrekken.

רש"י

יואןצבתים. יוצ למ יונה לש ללשוךן מ יומתוך ב לג לוי יש דו לטנים לק יומרים דעלכריכוךת: יובתים אוך לצ

י רהתם לב לז: וע יו:לו רץ�תים יוב לצ לה מן־יו:יובה: וערו־ יו:לג לא ת י ר לו ב ביוטה לק לול

16 Bundels, kleine schoven; en er is een vergelijkbare uitdrukking in de taal van de Misjna (Er. 10:1): “als hij ze (tefillin) vond in paren of in bundels.

uit de bundels en dieachterlaten, zodat zij (ze) kanverzamelen; en je mag haarniets verwijten.

יו:רים: ע לש י ריופה לכי אי ב בהי לי לו יוטה השר־לים י ק וא ט הי את שט ב לח לת לו הרב רץ�יוע יוה לעד־ ב בהדה יוש לב י רי קט לל לת לו17. Zij verzamelde tot de avond op het veld en sloeg de korrels uit de aren die zeverzameld had, en het was ongeveer een efa gerst.

י רי את יולה התן־ים לות שא לותוךי צ יוטה רץ�י ק השר־ל וא ט הי את ב ביותה וחמוך הרא י רי ת לו יוהים עיר ט הבוךא יות לו שא יוש לותיו:יועה: לב יוש יורה מ ב בת השר־הוך וא

18 Ze pakte het op en kwam naar de stad; haar schoonmoeder zag wat ze verzameld had;en verder bracht ze tevoorschijn en gaf ze haar wat ze had overgehouden van haarverzadiging.

רש"י

ברוך. מכירך הדהיהי יוש לה לעל לב שם להיוך לת לט ולק ל לךפה ישיותה י אי וחמוך יולה לך אר המ תא לוט הי גד לת לו רץ�רוך יוב ב בי רך למכי י רהי לי יועים שית יונה ט היוא לו

24


יונ לו יושא יונ קלתהש לל ל יופנים יולך טן יוש י דהו:לב

המר תא י ב לו עים מוך שה יות לש יוע השר־ וא וי את י ביותה וחמוך יו:לללעז:: ב יו: ב ביוךם לה ית לשיתי עם מוך יוע לךהשר וא שש יוהאי וי שם

19 Gezegend hij die zo vriendelijkvoor je geweest is, de eigenaarvan het veld, die vriendelijk voorje geweest is door aren te (laten)lezen op zijn veld.

19 Haar schoonmoeder vroeg: ‘Waar heb jij vandaagaren gelezen? Waar heb je gewerkt? Gezegend hij diezo vriendelijk voor je geweest is.’ En Roet verteldehaar schoonmoeder bij wie ze gewerkt had; ze zei:De man bij wie ik vandaag gewerkt heb heet Boaz.

רש"י

המתים. ואת החיים יוזןאת הש יוצלרי כי לב יופל לט לונ לחיים לה האת לפלרי נס למ ו

להי מתים:

שא הו י ררוך יוב י ביותה יול לכ לל ישמי דע יונ המר תא לך יווךים הלו יו:לליה ב ביים לח לה האת־ לסים דוך לח ט הלז:ב יוע לא־ שר הש וא

רץ�תים להי מ האת־ יולנ שולו לך י ררוךב יוק י במי דע יונ ט היולה המר תא ית ל לויו:הוא: ב בי לנו וא יו:ג יו:מ יוהים איש

20 De levenden en de doden,omdat hij de levenden voedt enonderhoudt, en zich bezighoudtmet de noden van deoverledenen.

20. Toen zei Noömi tegen haar schoondochter:‘Moge diegene die tegenover de levenden en dedoden zijn genade niet nalaat, gezegend zijn door deEeuwige.’ En Noömi zei tot haar: ‘Die man is aanons verwant; hij is een van onze lossers.’

יובים קין לד השר־ל שי ת וא ורים יוע לנ לה ללי עם־ י ב ט הלמר י א יוא ט הלגם ׀ כי־ רץ�יויה ואב יו:מוך לה ט הרות המר תא ב ב לויו:לי: השר־ וא ב בציר יוק לה יוכל־ י רי את ט הלעד אם־כים לו

21 Roet, de Moavietische, zei: ‘Hij heeft mij zelfs gezegd 'je moet je bij mijn knechtenaansluiten totdat ze mijn hele oogst hebben afgemaakt.’

לא י ר לו וערוךים יותיו ט הלנ עם־ לצא שי וכי י ת י בתי ב ט הטוךב רץ�יותה יול לכ ט הרות האל־ ב במי דע יונ המר תא י ר לויו:י חר: לא י רהדה יוש לב ב ביובך לגעו־ לפ י

22. Noömi zei tot Roet, haar schoondochter: ‘Het is goed, mijn dochter, dat je meegaatmet zijn arbeidsters, zodat ze je op een ander veld niet lastig vallen.

רץ�טים יו:להח ט הציר לק ו ב ברים ע לש לה יו:ציר־ לק י רלוךת לכ לעד־ ללים י קט לל שז: לע ב לך י ררוךת וע יו:לנ לב י מלבק לד לותיו:יותה: וחמוך האת־ השב ב בי ת לו

23. Roet bleef dus bij de arbeidsters van Boaz werkten om aren te verzamelen tot heteinde van de gerste- en tarweoogst; en ze woonde bij haar schoonmoeder.

25


פרק ג

יו:יולך: לטב־ יו:יי י רהשר וא לח ב בנוך יומ הקש־ם יולך לב וא לא ית ל וה י מתי רץ�יותה ב וחמוך ט המי דע יונ ב ביולה המר תא י ר לו1 En tot haar zei Noömi, haar schoonmoeder: Mijn dochter, moet ik niet zoeken naar eenrustplaats waar het je goed gaat.

רש"י

לקרוךי בנו:מודיעתנו .ב ביית יוה י רהשר וא לעים יותנו לד יו:מ לע שז: ב לך לא י ר וה י ביותה לע לו

רץ�יותיו וערוך יו:לנ האת־2 ons familielid, onze verwant 2 Welnu, is niet Boaz, bij wiens arbeidsters je

geweest bent, een familielid van ons.

רש"י

הרה לע"ז:: הי נה הוא ז:וך לל לב להמוךץ� וינטי"ר* .ז:ם הרה י בהוא הי נה־ב ברים ע לש לה הרן י רג האת־

2 Kijk, hij is aan het wannen, het kaf; "vanner" in de volkstaal.* in verschillende edities wordt dit woord gespeld als וינטי"ר, .Frans: vanner ,וונטו"ר

Kijk, hij is op dedorsvloer de gerstaan het wannen.

רש"י

יופרוץ� הלילה. להדוךר יויה יוה לרנוך:בהש לשמוךר גוך לרנוך ל יוג לב יויי שן יויה יוה לו יוגי ז:ל לו יובה לגי ניולה: לי יו:יול לה

2 vannacht, want het geslacht was onbeperkt in diefstal en roof; en hij ging slapen op zijn dorsvloer om zijn dorsvloer te bewaken.

vannacht

רש"י

יולך: ורחצח. הש יוכבים לדת כוך ועבוך לת. מטינוף לכ לס לצוךת:יוו י אלו מלת לכ י בלס יוו לת ׀ לצ ט הלח יור לו

3 Was je,1) van je verontreiniging door de afgodendienst; en zalf je,dat zijn de geboden.

3 Was je en zalf je,

1 Roet Rabba 5:12: Was je en zalf je - was je van deverontreiniging van je afgodendienst, en zalf je, dat zijn degeboden en de rechtvaardige daden.

ורחצת וסכת ורחצת מטנופת עבודת כוכבים שלך

וסכת אלו מצות וצדקות

רש"י

יובת:ושמת שמלתיך. לש השל יוגדים לב למלם לתיך] [ש לתך למל ש לת למ ית ללש לו

ב בלליך יוע3 trek je kleding aan,1)2)3) Sjabbat-kleren. trek je kleding aan

26

עם פירוש רש"ירות1 Roet Rabba 5:12: en trek je kleding aan, was ze dannaakt ? nee, maar dat zijn Sjabbat-klederen.

ערומה וכי עליך שמלותיך ושמת היתה אלא אלו בגדי שבתא

2 TJ Pea 8:7: en trek je kleding aan, was ze dan naakt ?nee, maar dat zijn de Sjabbat-kleren.

היתה ערומה וכי שמלותיך ושמת אלא אלו בגדי שבתה

3 TB Sjabbat 113b: en trek je kleding aan, r. Eliezerzegt: dat zijn de Sjabbat-kleren.

אלו אלעז:ר א"ר שמלותיך ושמת בגדים של שבת

רש"י

לז:כותי י תי רד עוירדת הגורן. לכתיב לדתי לר יוי לו ך:יומ לת] לד ט הלר יוי לו ] לתי לד ט הלר יוי לו

הרן רץ�ג לה3 en daal af naar de dorsvloer, er staat geschreven: ik daalaf,1)2) mijn verdienste daalt met jou af.

en daal af naar dedorsvloer,

1 Roet Rabba 5:12: en daal af naar de dorsvloer, Ze zei tothaar: Mijn verdienste zal met je afdalen.

וירדת הגורן אמר לה ז:כותיתרד עמך

2 TJ Pea 8:7: en daal af naar de dorsvloer, er staat geschreven:ik daal af, ze zei tot haar: mijn verdienste daalt met jou af.

כתיב וירדתי הגורן וירדת אמרה לה ז:כותי תרד עמך

רש"י

לצז::אל חודעי לאיש. ב לל יו:תוךת: לש לול כל י ר לא הל ב בתוך לכל י רלעד יולים איש ט העי לד יוו לאל־ת

3 maar laat je niet herkennendoor de man, door Boaz.

maar laat je niet herkennen door de man totdat hijklaar is met eten en drinken.

ב ביותיו לגל לר למ י רלית לוג ום יובאת לכב־ים יושם לש י ט ההשר וא שם יומקוך לה האת־ שלת לע לךלד יוי לו י בבוך לכ יוש לב ט ההי וייו:שין: וע יו:לת י רהשר וא ב בי את יולך ט הגיד ים לי שא לוהו לת] לב רץ�יוכ יוש לו לתי [ לב רץ�יוכ יוש לו

4 Wanneer hij gaat slapen, let dan goed op waar hij gaat liggen, ga daar dan heen, sla dedeken aan zijn voeteneind op en ga daar liggen; hij zal je mededelen wat je moet doen.

השר־ וא כל יוה ם רץ�הלי המר י א תא ב ב י ררי לו למ ב ב י תא יו:השה:ל לע יו:הא ב בללי] [י א5 En zij zei tot haar: Alles wat u mij zegt zal ik doen.

רש"י

תעש. הגרן ושמתותרד וסכת ורחצת יולה למיורה יוא היא לחר לא לו למיורהשמלותיך יוא יולא הא יותה י כן לש יוע לא לוהיא יוכך וירדת הגורן

ואני הש למר יא האה אוךתי יוהרוך לו לע בי להפוךי ג הטת הש גק למ ואני הש לכ אם י אי רד לחר לא לו הרן להגוך יולה לתח לב יודה לר יוי יוכך ללפי יונה השרלשקיוכך ז:וך וא לכ יומה לצ לע יוטה

יותה: וחמוך יותה לו צ

לעש ר אלת לו הרן רץ�ג לה הרד ב בי ת לויותה ב בלו השר־צ וא כל י ר לכ

יו:יותה: וחמוך

6 Zij daalde af naar de dorsvloer en deed, zij zei tot haar: Was jeen zelf je en trek je kleding aan en daal af naar de dorsvloer,1) zo

6 Zij daalde af naarde dorsvloer en deed

27


deed ze het niet, maar ze zei: Als ik uitgedost afdaal, zal degeendie mij ontmoet of degeen die mij ziet zeggen dat ik een hoerben; daarom daalde ze eerst af naar de dorsvloer en daarna dosteze zich uit zoals haar schoonmoeder haar bevolen had.

naar alles wat haarschoonmoeder gebo-den had.

1 TB Sjabbat 113b: Noomi had tegen haar gezegd: was je, enzalf je en trek je klederen aan en daal af naar de dorsvloer,maar dan is er van haar geschreven: 'zij daalde af naar dedorsvloer' en daarna (staat er:) 'en ze deed naar alles wat haarschoonmoeder haar geboden had'.

ורחצת לה קאמרה נעמי וסכת ושמת שמלותיך עליךבדידה ואילו הגורן וירדת והדר הגורן ותרד כתיב צותה אשר ככל ותעש

חמותה

רש"י

יורה:וייטב לבו. לבתוך לסק יוע ב בלכב לש ל בא ר א יוי לו לים בוך ט הלטב לויי שלת לש לוי י לעז: ב ו לכל יא לך לו

רץ�יומה ועי ר יו:יוה ט הי צה לק ב7 en zijn hart werd vrolijk,1)2) hijhield zich bezig met Tora

7 Boaz at en dronk, en zijn hart werd vrolijk, en hijging liggen aan het einde van de graanhoop.

1 Targoem Roet a.l.: Boaz at en dronk en zijn hart werdvrolijk, en hij zegende de naam van de Eeuwige, die zijnsmeking aanvaard had en de hongersnood van het landIsrael had weggenomen; en hij ging liggen aan de rand vande graanhoop, en Roet kwam in het geheim, ontdekte zijnvoeten en ging liggen.

לואוךי טב ליי ביה יותא יוש לו לעז: לכל בוך וא לולצלוי תיה לקי ביל לד יויי לד יומא לש לבריך ויועא לאלר מן יונא לפ לכ לעדי לא לולטר לס ב יוכא למ לד לל יותא יוא לו לשיורי אל לדיבלרז: רות ללת וע לו יותא יומ ועי רי

לכת: למ לד לגלוךי ו לאת רי לגלי ו2 Roet Rabba 5:15: Boaz at en dronk, en zijn hart werd goed,Waarom werd zijn hart goed ? Omdat hij de Birkat ha-Mazonuitsprak; een andere interpretatie: zijn hart was goed omdathij verschillende soorten zoetigheid had gegeten na demaaltijd, omdat dat de tong doet wennen aan Tora; een andereinterpretatie: zijn hart was goed omdat hij zich bezighield metde woorden van Tora, zoals er geschreven staat (Ps. 119:72)Goed is voor mij de Tora van uw mond.

לבו וייטב וישת בעז: ויאכל על שבירך לבו וייטב למה לבו שאכל וייטב ד"א מז:ונו המז:ון אחר מתיקה מיני לתורה לשון מרגלת שהיא ד"א וייטב לבו שעסק בדבריתורה שנאמר (תהלים קי"ט)

טוב לי תורת פיך

רש"י

לחת:ותבא בלט. לנ לב יו:יוכב: לש לות ב ביותיו לגל לר למ י רלגל לת לו יולט לבים בא ט ה יות לו

7 Heimelijk kwam Ruth, instilte.

Heimelijk kwam Ruth naar hem toe, sloeg de deken aan zijnvoeteneind op en ging liggen.

רש"י

לז:תוויחרד האיש. יוח וא לוהיא לז:עוךק יוסבור י שד הוא ובי קש ל לכ יוה: התי לז:רוךעוך לפתו ב יופ לל ו

יולה לי לל להים ט הצי וח יו:לב ליה שי לוב באיש יוה י רלרד לח הי לו

8 Midden in de nacht schrok Boaz wakker, hij meende dat het 8 Midden in de nacht

28


een demon was en probeerde te schreeuwen, maar zij hieldhem vast en sloot hem in haar armen.

schrok Boaz wakker,

רש"י

למשוךן: וילפת. ללפת ש לוי לכמוך יואי חז: לוי י רץ�י פת יול לוי

8 hij werd omvat, als (Ri. 16:29):1) en Sjimsjon omvatte. en hij werd omvat

1 Roet Rabba 6:1: en hij werd omvat: zij omvatte hem als klimop, וילפת לפתתו כחז:ז:ית

רש"י

לוהכיר שהיא וחנה אשה. יושה רא לעל יוידוך לתן יונ ה:יושא הבת ב בהכ ש אים יושה ט הי נה לוה

יו:יותיו: לגל לר למ8 en kijk een vrouw,1) hij legde zijn hand op haar hoofd enbemerkte dat ze een vrouw was.

en kijk er lag een vrouwaan zijn voeteneind.

1 Roet Rabba 6:1: Hij begon haar haar te betasten, enzei: geesten hebben geen haar.

התחיל ממשמש בשערה אמר רוחותאין להם שער

רש"י

כנפך. לתךופרשת לטלי לב לכסוךתי לל הדיך לג ב לנף לכ ללשוךן נשואין: לוהוא

ט הרות יואנכ שי המר תא י ב לו לת רץ�יוא מי־ המר יא ב ב לולתים ך ט היומ וא לעל־ שך הפ לך יונ לכ ויות לש לר יופ יומים התך ו וא

9 spreid uw vleugel uit, de vleugel van uwklederen, om mij te bedekken met uw jas; ditis een term om het huwelijk aan te duiden.

9 Hij zei: Wie ben je? Zij zei: Ik benRoet, uw dienares; spreid uw vleugel uitover uw dienares,

רש"י

למר כי גאל אתה. לא הנ הש לכמוך ללת אישי וח לנ לגאוךל ל יובא(ויקרא כ"ה) ויולי תינו וח לנ למכוךר לצריכוךת ל ואני לו וחמוךתי לו לאל וגו' יוג לו יוליו יוקרוךב י א לה ואלוך גוךיולתוך וח לנ לעל להי מת יוזי כר י שם השי יומה לגם אוךתי ע לקי נה לקנוךת הליך ל יוע יותה לע לו

לחלוךן: למ השת ז:את י א למרו יא הדה יוש לה לעל בא יוא הש לכ

יותה: יו:יוא ב בי אל י רכי ג

9 want u bent losser, om de erfenis van mijn man te lossen, zoals ergeschreven staat (Wajjikra 25: 25): “dan komt zijn losser, het naastefamilielid, en die lost, etc.; mijn schoonmoeder en ik zijngenoodzaakt om ons erfdeel te verkopen, welnu, aan u is het teverwerven; verwerf ook mij daarbij, zodat de naam van deoverledene in herinnering blijft op zijn erfdeel; als ik dan op hetveld kom zal men zeggen: dit is de vrouw van Machlon.

want u bent eenlosser.

29


רש"י

הראשון. השרוא מן וחמוךי תך:יועשית עם

ב ברוךן וח יו:לא יוה י רי דך לס לח לת לב שה בים תי י הים לט יווךה יו:ללי לת ולא לךיוכה לברו המר יא י ב לוב בלדל אם־ ט הלבחוים רים לה וחי ר שי יו:לא הכת הל י ב ללתי־ ללב רץ�שוךן יוהרא מן־

יו:שיר: יוע לואם־10 dan het eerste:wat je voor jeschoonmoeder deed.

10 Hij zei: Mijn dochter, wees gezegend door de Eeuwige; hetlaatste bewijs van trouw is mooier dan het eerste, dat je namelijkgeen jonge mannen hebt nagelopen, arm noch rijk.

לער ט הלש יוכל־ שלע לךי ד יוך וכי רץ�יולך השה־ לע יו:הא ב ברי למ תא השר־ וא כל י ר לרים אי ט התי לאל־ בת שי י ביותה לע לולת: יו:יוא ב בלחיל השת י רי א לעים מי ם כי

11 Welnu, mijn dochter, wees niet bang; alles wat je zegt zal ik voor je doen; want heelde poort van mijn volk weet dat je een bekwame vrouw bent.

רש"י

כי אמנם. לדאי י ישועתה לו יוסי פק למע לש למ למר לכלוך לקרי לא לו לכתיב אם לרבי למר יוא לדאי.) לו לוהוא יוסי פק למע לש למ המני. (ס"א כי אם יוקרוךב מ גוךי אל יואחינו לל השר וא למהו ו יוהיו לאחים לוטוךב הלך המ לאלי הו ללמוךן לש הבן־י לוי לע גש ליהוךלמר (בראשית לא הנ הש יוין לנ לכע יואחיו האת דוךדוך יודם יוא יולם קוךי רא ללעוך הלך המ לאלי הליויה יוה יוכך יויה יוה יוהם דוךדוך יור לב לא לא וה לו יואחיו יובה לש יורם כי נ לב לא למע לש לוי י"ד)

יוקרוךב יוךי תר: יויה יוה יובל טוךב וא לחלוךן למ השל לקרוךבוך יואחיו הבן הלך המ לאלי הל לעז: ב

ט הכי שה יות לע לוי רכי אם יונם למים יואולא (כתיב

ב בי אלקרי) ג רץ�נכי יוא

12 Het is inderdaad waar, אם is geschreven, maar wordt niet gelezen,als om duidelijk te maken het idee van twijfel; er is zeker een lossernader verwant dan ik (andere edities: כי א אם betekent onzekerheid, maarhet is zeker); rabbi Jehosjoea de zoon van Levi zei: Salmon,Elimelech, and Tov waren broeders; wat betekent wat eigendom wasvan onze broeder, van Elimelech; iemand kan zijn oom altijd zijnbroeder noemen, zoals er geschreven staat (Bresjiet 14:14): en Avramhoorde dat zijn broeder gevangen genomen was; maar Avraham wastoch zijn oom? Zo ook was Boaz Elimelech’s neef, een verwant vanMachlon, maar Tov was nader verwant.

12 Het isinderdaad waardat ik een losserben,

רש"י

יואח: הבן ואני לו יואח קרוב ממני. שהוא יו:המני: י ררוךב מ יוק ב בי אל י רי יש ג לום לגם

12 nader verwant is dan ik, want hij is eenbroer en ik ben de zoon van een broer.

maar er is een losser die nader verwant isdan ik.

רש"י שב טוך י רי לך יוא לג אם־י שר הק ב לך לב ויויה יוה לו יולה לי לל י ב לה ׀ ט הליני

30


לא איש:ליני הלילה. לב ב בנכי ליני יוא י רתיך לל לא לג דאם י לך ו יו:יוג לל ית לפץ� לח לי לא לך לואם־ לגים יואל י13 Overnacht vannacht,overnacht zonder echtgenoot.

13 Overnacht vannacht; morgen, als hij wil lossen, is datgoed, dan moet hij lossen, maar als hij niet wil lossen danzal ik lossen,

רש"י

ה'. למיורה לוך בחי יוא השי אינוךלד יולה לבע לש לונ לפץ� יוק יותה מוךציי אני לא יוברים לצרוך י יויה יוה הש לבע לש נ לצרוך ללי למרו יוא לוי יש י מלרבוךי תינו יוברים. לד ב יואה מוךצייוה הלי יוע בא יוי לא הש לבע לש לונ יוה הלי יוע בא יויה לפנו לוהיא יופנוי יותה לא לטלרגוך לק למ

ליי די נישואין: לעל יולא הא

רץ�הי־לח יווך ב בבי ליה לכ שהקר: ב יו: לה לעד־

13 zo waar de Eeuwige leeft, ze zei tot hem:1) met woorden stuurt umij weg; hij sprong op en zwoer tot haar dat hij haar niet zouwegzenden met woorden; sommige van onze rabbijnen zeiden:2)3)4)

hij zwoer tot zijn slechte neiging, want zijn slechte neigingbeschuldigde hem: jij bent ongehuwd en zij is ongehuwd, hebgemeenschap met haar; maar hij zwoer dat hij geen gemeenschapmet haar zou hebben dan alleen in het huwelijk.

zo waar deEeuwige leeft; blijfmaar liggen tot deochtend.

1 Bemidbar Rabba 15:16: ... te middernacht, zoals ergeschreven staat (Roet 3:8-13): en het gebeurde temiddernacht dat de man opschrok en zich omkeerde ... enzij zei: ik ben Roet uw dienares ... en hij zei tot haar: blijfvannacht; rabbi Jehosjoea de zoon van Levi, uit naam vanrabbi Sjalom, zei: zij zei tot hem met woorden stuurt u mijweg, maar hij zei tot haar, zo waar de Eeuwige leeft, ikstuur je niet weg met woorden, 'zo waar de Eeuwige leeft'maakt duidelijk dat hij zwoer tegen zijn (boze) neiging, diehem beschuldigde en hem zei: jij bent ongehuwd en zij isongehuwd, dit is het moment om met haar de liefde tebedrijven; dadelijk bezwoer hem de rechtvaardige: zo waarde Eeuwige leeft: ik zal haar nu niet aanraken; en zo nietalleen Boaz, maar alle rechtvaardigen die een eed afleggentegen hun (boze) neiging.

ג) (רות דכתיב הלילה בחצי ויחרד האיש ויהי בחצי הלילה וילפת ותאמר אנכי רות אמתךא"ר הלילה ליני לה ויאמר יהושע בן לוי ברבי שלום אמרהלו בדברים אתה מוציאני אמרלה חי ה' איני מוציאך בדבריםחי ה' מלמד שהשביע על יצרואת לו ואומר מקטרגו שהיה השעה הרי פנויה והיא פנוי אותו נשבע מיד לה שתז:דקק בז:ו בה נוגע איני ה' חי צדיק כל אלא לבדו בועז: ולא

הצדיקים משביעים על יצרן

2 Targoem Roet sub 3:8: hij merkte de vrouw op die aanzijn voeten sliep, maar hij onderdrukte zijn (boze) neigingen benaderde haar niet.

דקי בל יוכל יוכא למ ד יותא לת א יוז:א וח לולקריב יולא לו לצי ריה י לבש יוכ לו לגלוךי רי

יותה יוו לל3 Roet Rabba 6:4: R. Josi zei: drie waren er bij wie hun(boze) neiging kwam om hen aan te vallen, maar zij warenallemaal stuk voor stuk tegen hem op hun hoede met eeneed, en dat zijn Josef, David en Boaz ... hoe zo Boaz ?Omdat er geschreven staat: Zo waar de Eeuwige leeft, blijfliggen tot de ochtend; rabbi Jehoeda zegt:heel die nachtwas zijn (boze) neiging hem aan het beschuldigen, en zei:

יצרן יוסי שלשה הן שבא א"ר אחד כל עליו ונז:דרז:ו לתקפן יוסף הן ואלה בשבועה ואחד מניין בועז: ... ובועז: ודוד עד שכבי ה' חי שנאמר כל אומר יהודה ר' ... הבקר אותו הלילה היה יצרו מקטרגו

31


jij bent ongehuwd, jij zoekt een vrouw en zij is ongehuwd,zij zoekt een man, sta op en heb gemeenschap met haar,dan zal ze jou tot vrouw zijn, maar hij zwoer tot zijn (boze)neiging en zei: zo waar de Eeuwige leeft, ik raakt haarzeker niet aan, en tot de vrouw zei hij: blijf liggen tot deochtend.

אשה ומבקש פנוי את ואומר והיא פנויה ומבקשת איש עמודובועלה ותהיה לך לאשה ונשבענוגע ה' שאיני חי ואמר ליצרו עד שכבי אמר ולאשה בה

הבקר4 Wajjiqra Rabba 23:11: R. Josi zei: drie waren er wier(boze) neiging hen aanviel, maar zij bezworen hem, nl.Josef, David en Boaz ... hoe zo Boaz ? omdat ergeschreven staat (Roet 3:13): Zo waar de Eeuwige leeft,blijf liggen tot de ochtend; rabbi Joedan zegt: heel dienacht was zijn (boze) neiging hem aan het verleiden metwoorden, en hij zei tot hem: jij bent ongehuwd en zij isongehuwd, jij zoekt een vrouw en zij zoekt een man,daarom bezwoer hij de boze neiging: zo waar de Eeuwigeleeft en tot de vrouw zei hij: blijfliggen tot de ochtend.

יוסי שלשה הן שתקף אמר ר' יצרן עליהם ונשבעו לו יוסף דודובועז: ... בועז: מנין שנאמר (רותג') חי ה' שכבי עד הבקר ... ר'יודן אומר כל אותו הלילה היהיצרו מפתהו בדברים ואומר לואתה פנויה והיא פנוי את מבקש אשה והיא מבקשת אישליצר הרע נשבע חי ה' ולאשה

אמר שכבי עד הבקר

רש"י

יודע. אל הרםויאמר הט לב יוקם יות לו לעל יוסב מו לבלבוך י אין למר יוא כי יולקום יוז:ה לר הוא י ז: ליכיר

הרן: להגוך יושה יוהא יואה יוב לדע כי יוו השי לכבוךדי

יותי שו] לגלוך לר למ ] יות שו לגל לר למ ולכב לש לותהרם] לבם הט ] הרום לבם הט יוקם ר איות לו הקר ב להים לעד־ שר המ יא לך לו רץ�י עהו האת־י ר ב באיש י רכיר לי

הרן: יו:ג לה י ריושה יוהא יואה י ריוב יווים לדע כי־ לאל־י14 hij had gezegd: niemand mag weten, ditis een terugverwijzing naar: ze stond opvoordat iemand een ander kon herkennen,hij haastte haar op te staan, want hij zei bijzichzelf: het is geen eer voor mij wanneerbekend wordt dat de vrouw naar dedorsvloer kwam.

14 Zij bleef tot de ochtend aan zijnvoeteneind liggen en ze stond op voordatiemand een ander kon herkennen, want hijhad gezegd: niemand mag weten dat devrouw op de dorsvloer geweest is.

רש"י

השלשש שערים. יוכה לדלר השי אין לסאין למר י שש לשר לוך לפ הא אי למיושא לכ יולי שאת יולהלשה למז: יור לו יומש למ יולא י שש שעוךרים הא הז:ה אוךי

יורכוךת (ישעהו לב לבי שש יובי רך לת השמ יונה י בן המ מ יולי צאת יועתיד השלאת ה': לר לוי לעת לד לח יורה רו לגבו יוצה ו יונה י ע יומה ובי לכ יוח לח י"א) רו

לחת ית ללפ לט להמ יוהבי המר יא י ב לוב ביובה דחז:י־ יו:הא לו יועם לליך השר־ ואיומד ויוי לו רץ�יובה החז: תא ט ה לוהשת ט היוי לו שם ערי לש י שש־

יו:עיר: יוה בא ב ב יוי לו יוה הלי יועים 15 zes gerst: het is onmogelijk te zeggen zes seah, want hetis niet de gewoonte voor een vrouw een dergelijk gewicht tedragen; eerder: concreet zes gerstearen, en1)2)3) hij zinspeeldeer bij haar op dat uit haar een zoon zou voortkomen diegezegend zou zijn met zes zegeningen: een geest vanwijsheid en begrip, raad en dapperheid, een geest van

15 Hij zei: Pak deomslagdoek die je om hebten houd hem open; zijhield hem open en hij matzes (maten) gerst af endeed die erin; en hij kwam

32


kennis, en vrees voor de Eeuwige (Jesj. 11:2). naar de stad.

1 Targoem Roet a.l.: Neem de omslagdoek die je daarhebt en houd die vast, zei hij; dus pakte ze die, en hijmat zes seah gerst af en gaf het haar te dragen en toenwerd haar van God de kracht gegeven om het te dragen;en op dat moment werd door profetie bekend dat zes vande meest rechtvaardige mensen voorbestemd waren vanhaar af te stammen, terwijl elk van hen gezegend zouworden met zes zegeningen, David, Daniel en zijngezellen, en de koning Masjieach; toen ging Boaz naarde stad.

ואחידי לו לליך יוע יורא די לד יוהבי סו למר לא לולסאין שית יוכל לו יובה לדת ואחי לו יובה כלח יולה ליי תי לא לו יוהא יול וע לשי וי לו לסעוךרין דליד ומן לתהוךן יוברו ללסוך יוי לי יודם דק מן לפק ללמי ועתידין לד יואה לנבו ב למר לא לת אלחד יוכל לד יומא לל לע לצדיי קי יותא יונה ש מילבשית לרך לב לת מ דהי וי המ לל יועתיד לחד לויוכא לל למ ו לברוךהי לח לו יודניי אל לו יוכן דוד לר ב

יותא: לקלר לל לעז: לעל בוך לו יוחא למשי

2 Roet Rabba 7:2: Rabbi Jehoeda de zoon van rabbiSimon zegt: vanwege de verdienste van hij mat zes gersten plaatste die op haar verdient hij dat er uit haaropstonden zes rechtvaardigen, en elk van deze, stuk voorstuk, bezat zes bijzondere deugden: David, Chizkijahoe,Josjijahoe, Chananja, Misjael en Azarja, Daniel en dekoning Masjiach ... koning Masjiach, want er staatgeschreven (Jesj. 11:2) er zal rusten op hem de geest vande Eeuwige, een geest van wijsheid, etc.

בז:כות סימון ר' בר יהודה א"ר וימד שש שעורים וישת עליה ז:כהוכל צדיקים ששה ממנה ועמדו דוד מדות שש בהן ואחד אחד

מישאלחז: חנניה יאשיהו קיהו ... המשיח ומלך דניאל ועז:ריה

המשיח שנאמר (ישעיה י"א)מלך ונחה עליו רוח ה' רוח חכמה וגו':

3 TB Sanhedrin 93a-b: R. Tanhum zei: Bar Kappara gafuitleg in Sepphoris: Wat is er bedoeld met (vers 17) dezezes gerst heeft hij mij gegeven ? Wat zijn 'zes gerst'? Ishet mogelijk concreet bedoeld? Was het dan Boaz'gewoonte om zes gerstearen te geven ? Maar zes seah, ishet dan gewoon dat een vrouw zes seah kan tillen ? - Hijzinspeelde er echter op dat zes zonen uit haar zoudenvoortkomen die gezegend zouden zijn met zeszegeningen, en dit zijn ze: David, Masjiach, Daniel,Chananja, Misjael and Azarja ... De Masjiach, zoals ergeschreven staat (Jesj. 11:2) en de geest van de Eeuwigezal op hem rusten, een geest van wijsheid en begrip, eengeest van raad en dapperheid, een geest van kennis en devrees voor de Eeuwige etc., .

אמר רבי תנחום דרש בר קפראבציפורי מאי דכתיב (רות ג) שש

לי מאי ששהשעורים האלה נתן שעורים שש אילימא השעורים ליתן בועז: של דרכו וכי ממש מתנה שש שעורים אלא שש סאיןשש ליטול אשה של דרכה וכי סאין אלא רמז: [רמז:] לה שעתידיןממנה לצאת בנים ששה ברכות [שש] בשש שמתברכין ומשיח דניאל חנניה ואלו הן דוד דכתיב משיח ... ועז:ריה מישאל ה' רוח עליו ונחה יא) (ישעיהו רוח חכמה ובינה רוח עצה וגבורה

רוח דעת ויראת ה'

י רהשר וא יוכל־ יולה ם י את הגד־ים לךלת לו רץ�תי ב לת ט הלא מי־ המר תא ב ב לו וחמוךים יותה האל־ שא יותבוך לויו:איש: יוה ב ביולה יושה־ יו:יוע

16 Ze kwam bij haar schoonmoeder en die vroeg: Wie ben je, mijn dochter? Ze verteldealles wat de man met haar gedaan had.

ט הלמר יוא רץ�לי כי לתן ט היונ הלה ב בי א יוה י ררים ע לש לה המר י שש־ תא ר א ב ביוקם לו י רבוךאי י ריק יות לאל־ ללי] [י אים יו:י תך:האל־ וחמוך

33


17 En ze zei: Hij heeft me deze zes (maten) gerst gegeven, want, zei hij, je mag bij jeschoonmoeder niet met niets aankomen!

רש"י

יוהאיש כי אם כלה. האת יובר יוד :לה

ט הכי רץ�יובר יוד ט הפל ב בי איך י לדים עין יו:י ת ט ההשר וא לעד ט הבי בים תי לש שר המ תא לך לויו:יוךם: לה ב ביובר יוד לה י ריולה יו:כי־אם־כ יוהים איש שט ק לש י לא ויאמרו

אל יודע.18 totdat de man dezaak in orde heeftgebracht.

18 En zij zei: Blijf, mijn dochter, tot je weet hoe de zaakuitvalt, want die man zal niet rusten totdat hij vandaag nog dezaak in orde heeft gebracht.

34


פרק ד

רש"י

לגאוךל: . פלגי אלםוני יובה ל יוא לא הש ללפי לשמוך לתב לכ לא נ פלנילולנביאים (שמואל א' כאלמוני. לב יוגם לר יוטמיר: א)"למתו לו לכסי

ללשוךן (דברים יפלני. יולם לע הנ לו הסה יופי לא (בראשית"למכו ז:) כי ייובר: "י יוד יופי לא י מה' והי לבלי י שםאלמוניח) ללמוךן מ לא יופרים. לס

לדרוךשאלמוניואי חרים יויה לוך ל יוה הש יורה לבי רי תוך יומן מד לל לא יויה יוה הש הפן למר יוא לוהוא יואבית מוך לא לו יואבי מוך לעמוךנית לא לו לעמוךני

יולתי: וח לנ לשחית לא

ור לע לש לה ט היולה יוע לעז: ב לך ווי אל להג לךי נה לוה ום יוש השב ט הי י לולעז: ב הבר־ים ד ט ההשר וא שר עי ביורה י רסו המר יא לום רץ�ני ללמ לא ט הני לפל ב בפה יובה־ לש

יו:י שב: לוי י לסר ב ביוי לו

1 Dinges: en zijn naam werd niet opgeschreven omdat hijniet wilde lossen; Dinges: de vertaling in de profeten (1Sjemoeël 21:3): bedekt en geheim; ,bedekt en geheim פלניeen uitdrukking (Devarim 17:8) dat het geheim is, (Bresjiet18:14) Is er iets geheim voor de Eeuwige? een אלמוניweduwnaar zonder een naam; andere edities :אלמון hijwas1)2) een weduwnaar van woorden van Tora, want hij hadmoeten verklaren 'een Ammoniet, niet een Ammonietische','een Moaviet, niet een Moavietische'; maar hij zei: opdat ikniet mijn erfdeel verwoeste.

1 Boaz was naar destadspoort gegaan en daarzat hij; en kijk, de losserkwam voorbij over wieBoaz gesproken had, en hjizei: Kom eens en ga hierzitten, Dinges. Deze kwamen ging zitten.

1 Roet Rabba 7:7: Rabbi Sjemoeël de zoon van r. Nachmanzei: Hij wist niets van de woorden van de Tora; hij zei: deeersten stierven alleen maar omdat ze hen tot vrouwnamen; zal ik dan ook gaan en huwen? het zij verre vanmij dat ik haar zou huwen, zodat ik mijn nageslacht zouverontreinigen; ik wil geen besmetting onder mijnkinderen mengen; maar hij was niet op de hoogte van denieuwe regel: 'een Ammoniet, niet een Ammonietische','een Moaviet, niet een Moavietische'.

ר' שמואל בר נחמן אמר אלםתורה מדברי אמרהיה

הראשונים לא מתו אלא על ידיליטלה הולך ואני אותן שנטלו חס לי ליטלה לית אנא מערבבז:רעייתי איני מערב פסולת בבנייודע שכבר נתחדשה ולא היה הלכה עמוני ולא עמונית מואבי

ולא מואבית:2 Roet Rabba 7:10: Rabbi Sjemoeel de zoon van r.Nachman zei: Hij wist niets van de woorden van de Tora;hij zei: de eersten stierven alleen maar omdat ze hen totvrouw namen; zal ik dan ook gaan en huwen? het zij verrevan mij dat ik haar zou huwen, zodat ik mijn nageslachtzou verontreinigen; ik wil geen besmetting onder mijnkinderen mengen; maar hij was niet op de hoogte van denieuwe regel: 'een Ammoniet, niet een Ammonietische','een Moaviet, niet een Moavietische'.

אמר רבי שמואל בר נחמן אלםהיה מד"ת אמר הראשונים לאמתו אלא ע"י שנטלו אותן ואניהולך ליטלה חס לי ליטלה ליתאנא מערבב ז:רעייתי איני מערביודע היה ולא בבני פסולת עמוני הלכה נתחדשה שכבר ולא עמונית מואבי ולא מואבית:

35


יו:י שבו: לוי י רץ�פה לשבו־ המר יא ט ה לו ב בעיר יוה י רי ני לק יונם שים מז וא ית ליורה יוש וע י מלקח לוי2 Daarop haalde Boaz er tien mannen van de oudsten van de stad bij en zei tot hen: Komhier zitten; en zij zetten zich.

יובה ב ביוש לה דעים מי יונ ט היורה לכ יומ הלך רץ�המ לאלי הל ב בחינו יוא לל י רהשר וא יושים הדה לה שת לק לל הח ללגים י אל שר המ יא לך לויו:יואב: י רי דה מוך לש מ

3 Hij zei hij tot de losser: ‘Noömi, die teruggekeerd is uit het veld van Moav, verkoopthet stuk land van onze broeder Elimelech.

רש"י

אין כי ואדעה יוקרוךביולתך. לגאוךל: ל

הגד ט הנ ךה לו ום לשבי יו:להי הגד י רנ ךה לקי נה י במר ט הך י לא לנ לז: יוא ית להלה לג הא לרתי ישלמ יוא לךני וא יו:לו וי לעמ ט הי ני לק לגז: י בליאם־ת יודה ט הגי לה ישלאל לג י לא לך לואם־ לגים יואל של לא

רץ�הריך וח יו:לא ב בכי יואנ לו לגים אוךל ל שך לת יו:יול ז:ו וי אין ט הכי שה] יוע לד יו:י א לו ] יוע ש לד יו:י א לויו:יואל: לג הא י רכי יואנ המר יא ב ב לו

4 zodat ik het weet,want er is niemand:nl. een verwant omte lossen.

4 Ik meld je nu, en ik zal je oor openen: koop (het) ten overstaanvan hen die hier zitten, namelijk ten overstaan van de oudsten vanmijn volk; als je wilt lossen, los dan; maar als hij niet wil lossen,meld het mij zodat ik het weet, want er is niemand om te lossendan jij, en ik na jou; en hij zei: ik zal lossen.

רש"י

המואביה רות יותה .ומאת לאיונה לוהיא י אי לקנוךת ל יוצריך

יונה: הא יוש יולא אם י כן ת הא יוצה לר לת מ

רץ�מי דע יונ ט הליד מ ב בהדה יוש לה י רך לת לקנוך לביוךם־ לעז: ב המר ים יא ט ה לויותי יוקים ני שת להי מ השת־ יו:י א ויויה ואב יו:מוך לה ט הרות וי מי את

יו:תוך: יול וח יו:לנ לעל־ ב בי מת לה י רקים י שם־ קיוה לל יותה] יוקים ני ]

5 van Roet de Moavietische, jijmoet het verwerven, maar zijwil dat niet, behalve wanneerje haar trouwt.

5 Toen zei Boaz: ‘Op het ogenblik dat je uit de handvan Noömi het veld verwerft, verwerf je Ruth, deMoavietische, de vrouw van de overledene, om denaam van de overledene op zijn erfdeel in stand tehouden.

רש"י

נחלתי אשחית קמ"ז:) .פן (תהלים לכמוך לרעי לז:ללת ה וח למר (דברים 'לנ לא הנ הש לרעי לז: לב לגם לפ יולי תת יובנים

יואבי ומוך לעמוךני בא יוי לא לא כ"ג) לו לעמוךני לב יועה יוט לועמוךנית:

יואול לג של ל לכ לא או ו י בי אל להג המר יא ט ה לוהאת־ ב בחית לש לא הפן־ יואל]־ים לי לג [להאת־ שה יות לא וך לל לאל־ לג רץ�תי יול וח יו:לנ

יו:אל: לג ב בלכל ל לא־או י רכי יולים תי גא לג

6 omdat ik niet mijn eigen erfdeel wil vernietigen, 6 Toen zei de losser: ik kan niet

36


mijn zaad, als (Tehilliem 127:3): “Het erfdeel vande Eeuwige zijn zonen"; dus door mijn nageslachtvan een stigma te voorzien, zoals er gezegd is(Devarim 23: 4): “Een Ammoniet noch eenMoaviet mag binnenkomen” maar hij had hetfout:met een Ammoniet en niet eenAmmonietische.

lossen, omdat ik niet mijn eigenerfdeel wil vernietigen; los jij maarmijn te lossen goed, want ik kan hetniet lossen.

רש"י

יורה:על הגאולה. למכי ז:ו ויולה לגאו לה לעל־ ישי אל יור לש לבי לךנים יופ לל את ז:א לו

7 bij lossing, dit betekent verkoop.. 7 Dit nu was voorheen de gewoonte in Israelbij een lossing

רש"י

וחליפין:התמורה. ז:ו יודים יובר יוכל־ ט הי ים לק לל שה יור לתמו לה לעל־ לו

7 en ruil, dit is uitwisseling of een ruil om de hele zaak te bevestigen:

רש"י

לרבוךי תינושלף איש נעלו. לו לעל לנ למקוךם יודר ב לבסו יואנו קוךנין הש לכמוך יוין לנ הז:הו ק השל לליוך הכ לב למרים קוךנין ללמי י יש אוך לתן יונ יובר מי יוד לב ללקו לח הנ יוכה יור לב יונם ל ר לכ ז:לתן יונ לוגוךי אל הנה לק למ השל לליוך הכ לב למרים קוךנין לוי יש אוך ללגוךי אל לתן יונ לעז: ב הנה ו קוך

לעז: :ללבוך

י רללף ם איש יושט הלתן יונ לו ב בלוך וע יו:לנ

רץ�י עהו ללי ר

7 de een deed zijn sandaal uit, dat is de wijze van verwerving netzoals wij verwerven met een sjaal in plaats van schoen; en onzerabbijnen, hun nagedachtenis strekke tot zegen,1)2)3) verschilden vangedachte op dit punt; wie gaf aan wie? Sommigen zeggen dat we dehandeling van het verkrijgen uitvoeren met een voorwerp van degeendie verkrijgt: en Boaz gaf aan de losser, anderen zeggen dat we dehandeling van het verkrijgen uitvoeren met een voorwerp van degeendie verkoopt, en de losser gaf aan Boaz.

de een deedzijn sandaal uiten gaf die aande ander;

1 Roet Rabba 7:12: en de losser sprak tot Boaz: verwerf jij hetvoor jezelf, en hij trok zijn sandaal uit: wiens sandaal? Rav enLevi waren het oneens; de een zei de sandaal van Boaz, en deander zei de sandaal van de losser; het is waarschijnlijker dathij die zegt 'de sandaal van Boaz' gelijk heeft, want het isgewoon dat degeen die koopt een pand geeft.

ויאמר הגואל לבועז: קנה לךוישלוף נעלו נעלו של מי רבולוי חד אמר נעלו של בעז:וחרינא אמר נעלו של גואלנעלו כמ"ד הדברים נראין הלוקח שדרך בועז: של

להיות נותן ערבון

37

עם פירוש רש"ירות2 TJ Kiddoesjin 1:5: eerst sloot men een koop door hetuittrekken van de sandaal, zoals er geschreven is (Roet4:7) Dit nu was voorheen de gewoonte in Israel bij eenlossing of een ruil om de hele zaak te bevestigen: deeen deed zijn sandaal uit etc.; wie trekt er uit ? Rab enLevi waren in discussie, de ene zei de koper en deandere zei de verkoper; deze discussie komt overeen devolgende: Boaz gaf een betaling aan de losser, r..Jehoeda zegt: de losser betaalde aan Boaz.

בראשונה היו קונין בשליפת המנעלוז:את ד) (רות דכתיב היא הדא ועל הגאולה על בישראל לפנים מי וגו' נעלו איש שלף התמורה שלך תמן אמרין רב ולוי חד אמרואתיין המקנה אמר וחד הקונה פלוגוותא כאינון פלוגוותא אילין יהודה ר' לגואל נתן בועז: דתני

אומר הגואל נתן לבועז:3 TB Baba Metsia 47a: Volgens de Tannaiem: (Roet 4:7)Dit nu was voorheen de gewoonte in Israel bij eenlossing of een ruil om de hele zaak te bevestigen: deeen deed zijn sandaal uit en gaf die aan de ander;lossing betekent verkoop, want zo zegt men: (Wajjiqra27: 33) het zal niet gelost worden; ruil dat isomwisseling, want zo zegt men: (Wajjiqra 27:33) hij zalhet niet verwisselen, noch wijzigen; om de hele zaak tebevestigen: de een deed zijn sandaal uit en gaf die aande ander; wie gaf aan wie? Boaz gaf aan de losser, rabbiJehoeda zegt: de losser gaf aan Boaz.

לפנים וז:את ד) (רות כתנאי בישראל על הגאולה ועל התמורהלקיים כל דבר שלף איש נעלו ונתןהוא וכן מכירה ז:ו גאולה לרעהו אומר (ויקרא כז:) לא יגאל תמורהז:ו חליפין וכן הוא אומר (ויקרא כז:)לקיים אותו ימיר ולא יחליפנו לא כל דבר שלף איש נעלו ונתן לרעהורבי לגואל נתן בועז: למי נתן מי

יהודה אומר גואל נתן לבועז:

רש"י

יוהי עדים:וז:את התעודה בישראל. לפט לש מב ביודה לתעו לה ז:את י ר לו

יו:י אל: יור לש לבי7 dit was het getuigenis in Israël, het recht van de getuigen. dit was het

getuigenis in Israël.

יו:לוך: וע יו:לנ ב בלף לש לוי רץ�יולך לקי נה־ לעז: ב ב ב לל להגם י אל המר יא ית ל לו8 De losser sprak tot Boaz verwerf jij het maar, en hij trok zijn sandaal uit.

ט ההשר וא יוכל־ האת־ לךנית שי יוק וכי להים יוךם שם הת לא ודים יועם י ע י ב יוה יוכל־ לו ישנים לזי ק לל לעז: ב לך אר המ יא לויו:מי: דע יונ ב בליד רץ�לוךן מ לח למ ב ביוךן ו לל ללכ י רהשר וא יוכל־ לום י את הלך לאליים המ יו:הל

9 Boaz zei tegen de oudsten en tegen heel het volk: Jullie zijn er getuigen van vandaagdat ik alles wat van Elimalech was verwerf, en alles wat van Machlon en Kiljon was, uitde hand van Noömi.

38


רש"י

נחלתו. על חמת שם מתוךך להקים הסת הנ לכ למ ו יולה וח לנ לב יואה יוב ו יואה לצ יוך השאשתוך לחלוךן למ השת יותה י א לי יוה ז:את למרים יואה אוך ומוךצי

יוה: הלי יוע יוכר לז: לשמוך נ ו

ישלוךן לח למ השת לךי א אה יוי ואב יו:מ לה ט הרות האת־ ט הלגם לו שת להי מ יו:י שם־ וקים קיוה לל י ביושה ללא ט הלי ית לניתי יוקלהם י מת ית לי רת י שם־ יוכ לא־י לו יולים תוך וח ט הלנ לעל־י רדים רץ�מוך י ע למקוך לער ט הלש ומ ב ביוחיו הא י רעם י מ

יו:יוךם: לה ב בהתם לא10 om de naam van de overledene op zijnerfdeel in stand te houden, aangezien zijnvrouw komt en gaat op het erfdeel, enbrengt en meeneemt, zegt men: dat was devrouw van Machlon, en (daardoor) wordtzijn naam in herinnering gehouden erop(nl. op het erfdeel).

10 En ook Roet de Moavietische, de vrouwvan Machlon verwerf ik mij tot vrouw, omde naam van de overledene op zijn erfdeelin stand te houden, zodat de naam van deoverledene niet afgesneden worde van zijnbroers en uit de poort van zijn woonplaats;jullie zijn daar heden getuige van.

רש"י

וכלאה. יוהיו כרחל הש פי לעל לאף יואה מוךדים י הםי שמ לבי ני י ל ומ יודה ליהו הבט

לבית השל יוקיורה עי יותה לי יוה הש יורי חל לעל יואה ללי ל יורי חל לקדימו :לוה

ב בנים לזי ק לה לו לער לבם לש השר־ וא ית ליועם יוה יוכל־ ישרו למ יא לך לויי ת אן רץ�דים לךהי ע יווך ט היואהליה יוב לה ישיושה יוהא יו:האת־

ונו יוב לךהשר וא שה יוא לכי ל ו ׀ וי חל יור לכ י בהתך האל־י בי שם הה ט הלחיללשי תי ועי שה־ יו:לו יורים י אל לש י ט הי בית האת־יותה לפים יור הא לב

11 als Rachel en als Lea, ook al warenze van de stam van Jehoeda, enafstammelingen van Lea, toch gavenze toe aangaande Rachel dat zij debasis van de familie was, en daaromnoemt men Rachel voor Lea.

11 Al het volk dat in de poort bijeen was, en deoudsten zeiden: ‘Wij zijn getuige! Moge deEeuwige geven dat de vrouw die uw huisbinnentreedt wordt als Rachel en als Lea, diesamen het huis van Israël hebben gebouwd;word sterk in Efrata

רש"י

לדל וקרא שם. לג למר י ך: המלש לכלוךהחם: יו:יול י רי בית לב ב בי שם יורא־ לק ו

11 en maak uw naam beroemd, moge uw naam groot worden

en maak uw naam beroemd inBet Lechem.

רש"י

המנו:כבית פרץ�. לצאו מ יוי הש רץ�יודה יו:ליהו ב ביומר יות י ריודה לל יוי השר־ וא הרץ� הפ ט הי בית ים לכ שך לת יו:י בי והי וי

לךהשר וא לרע י בהז לה יווךמן־ ליה וי תן לל שה י זאת: יו: לה ב ביורה וע יו:לנ יו:לה ים ך מן־12 als het huis van Perets, van wie zij afstammen..

12 Uw huis moge worden als dat van Perets, de zoon vanTamar en Jehoeda, door de kinderen die de Eeuwige u uitdeze jonge vrouw zal geven.’

39


לךי תן לוי יוה רץ�הלי בא י א ב ב יוי לו ללאים יושה ט הלוך לתהי־ לו שת האת־רו לעז: ב ו לךלקח י ריווךהלוי ב ביוךןליה יור ם יולה י היו:י בן: הלד י רי ת לו

13 En Boaz nam Ruth, en zij werd hem tot vrouw; hij had gemeenschap met haar; en deEeuwige gaf haar zwangerschap en zij baarde een zoon.

ט הרוך יוב דעים מי יונ יו:האל־ שם יונשי לה יונה לר ולמ תא רץ�יוךםליהים יווךהלו לה ב בי אל ג י רבית ם יולך לש לא ה ט ה השר וא יו:י אל: יור לש לבי ב במוך לש י רי רא יוק לוי

14 Toen zeiden de vrouwen tegen Noömi: ‘Gezegend zij de Eeuwige, die jou heden geenlosser onthouden heeft, en zijn naam worde beroemd in Israël.

שך הת לךלב ואי ה השר־ יו:וא וי תך יול לכ ט הכי רץ�י תך יוב האת־י שי ב בי כל לל לכ לל ו הפש הנ ט השיב ים ללי מ שך יול יויה ויוה לויו:נים: יוב ב ביועה לב יולך מש יובה ים ט הטוך שא השר־הי וא יולים לדתו לי

15 Hij zal voor jou een verkwikker van de geest zijn, iemand die je in je ouderdomonderhoudt, want je schoondochter, die van je houdt, heeft hem gebaard, zij die meerbetekent voor jou dan zeven zonen.’

הנת: יו:המ ללא ב בלוך לתהי־ לו לבי חיים יוקה ט הי תהו לתש לו שד הל הי לך לה האת־ ומי דע יונ לךלקח לות16 Noömi nam het kind op haar schoot en verzorgde het.

לשמ שוך עוךים י בד יו:יונה והרא לק לות רץ�מי דע יונ לל ב בי בן ללד־ גי שם י לאים מר י רנוךת י ש לשי כ לה לךלוך אה יונ הרא לק לותיו:וד: יוד י רבי וא ב בלשי ואבי־י י רהוא

17 De buurvrouwen gaven het kind een naam en zeiden: aan Noömi is een zoongeboren; en zij noemden het kind Oved; hij is de vader van Jisjaï, de vader van David.

רש"י

האתואלה תולדות פרץ�. השיי חס ללפי לעל־ השל רות־יודוד יומה לשיודה ליהו לעל י שם וחסוך לוי לז:ר יוח יויה ואב :להמוך

הרץ� יופ ט הדוךת ים לל תוך שה הל לךי א לוהאת־ י רליד הוך הרץ� ב בהפ

יו:רוךן: לצ הח18 Dit zijn de nakomelingen van Perets, terwijl hij eerst deafkomst van David terugvoert op de naam van Roet, keerthij terug en voert hij die nu terug op de naam van Jehoeda.

18 Dit zijn denakomelingen van Perets.Perets verwekte Chetsron,

יו:יודב: יונ יו:מי לע האת־ י רליד ב ביורם הוך לו האת־ים יורם ט הליד לצרוך שן הוך הח לו19 Chetsron verwekte Ram, Ram verwekte Amminadav,

40


יו:יומה: לל לש האת־ י רליד ב בשוךן הוך לח לנ לו לחים שוךן לנ האת־ ט הליד שב הוך יוד יונ יו:מי לע לו20 Amminadav verwekte Nachsjon, Nachsjon verwekte Salma,

יו:י בד: האת־עוך י רליד לעז: הוך ב ב ב לעז: ו ב האת־ים ט הליד ללמוך שן הוך לש לו21 Salmon verwekte Boaz, Boaz verwekte Obed,

יו:וד: יוד האת־ י רליד ב בלשי הוך לוי האת־יים יושי ט הליד שד הוך עי ב לו22 Obed verwekte Jisjai en Jisjai verwekte David.

41

ישר שוריפ םע תור - Hebreeuws...het Bijbels Hebreeuws. Het boek Roet is als uitgangspunt...

Documents

Transcript of ישר שוריפ םע תור - Hebreeuws...het Bijbels Hebreeuws. Het boek Roet is als uitgangspunt...