ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ....

101
1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ხელნაწერის უფლებით გოჩა ომარის ძე სირბილაძე აპოპტოზის როლი და მისი მოდულაცია იმუნური პასუხით განპირობებული ღვიძლის მსუბუქი დაზიანების დროს 14.00.36_ალერგოლოგია და იმუნოლოგია ბიოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად სამეცნიერო ხელმძღვანელი მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი თინათინ ილარიონის ასული ჩიქოვანი თბილისი 2006

Transcript of ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ....

Page 1: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

1

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

უნივერსიტეტი

ხელნაწერის უფლებით

გოჩა ომარის ძე სირბილაძე

აპოპტოზის როლი და მისი მოდულაცია იმუნური პასუხით

განპირობებული ღვიძლის მსუბუქი დაზიანების დროს

14.00.36_ალერგოლოგია და იმუნოლოგია

დ ი ს ე რ ტ ა ც ი ა

ბიოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის

სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად

სამეცნიერო ხელმძღვანელი

მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი

თინათინ ილარიონის ასული ჩიქოვანი

თბილისი

2006

Page 2: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

2

Sinaarsi

Semoklebebis nusxa ...................................................................................................................4

Sesavali.................................................................................................................................................5

I Tavi - literaturis mimoxilva.........................................................................12

1.1 imunuri pasuxiT ganpirobebuli RviZlis dazianebis meqanizmebi .........12

1.2 apoptozis roli RviZlis normalur funqcionirebaSi ................................277

1.3 kaspazebis roli apoptozSi ....................................................................................................... 36

1.4 apoptozis modulacia Terapiuli saSualebebiT ............................................... 400

II Tavi - sakvlevi masala da meTodebi......................................................... 45

2.1 RviZlis imunuri dazianebis eqsperimentuli modeli....................................... 45

2.2 histomorfologiuri meTodi .................................................................................................... 45

2.3 RviZlSi apoptozis Sefaseba imunohistoqimiuri (TUNEL)LmeTodiT ...45

2.4Aazotis oqsidisa da glutaTion reduqtazas atiurobis gansazRvra

........................................................................................................................................................................................46

2.5 hepatocitebis gamoyofa da maTi mitoqondriuli aqtiurobis

Seswavla tetrazoliumze dafuZnebuli kolorimetriuli MTT testiT

........................................................................................................................................................................................47

2.6 hepatocitebis kaspazebis aqtiurobis gansazRvra................................................48

2.7 ALT-s gansazRvris speqtrometriuli meTodi .......................................................... 48

2.8 masalis statistikuri damuSaveba........................................................................................49

III Tavi - sakuTari gamokvlevis Sedegebi .................................................. 50

3.1 plaferoni lb-s zegavlena Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis

dros sisxlSi alaninaminotransferazas Semcvelobasa da RviZlSi

ganviTarebul morfologiur cvlilebebze........................................................................ 50

3.2 Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros RviZlsa da sisxlSi

mimdinare oqsidaciuri procesebis maCveneblebis modulacia

imunomodulatorebiT ............................................................................................................................... 59

3.3 Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros RviZlSi kaspazebis

aqtiuroba da maTi modulacia imunomodulatorebiT .............................................64

Page 3: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

3

3.4 eqsperimentuli msubuqi hepatitis dros hepatocitebis apoptozuri

cvlilebis Seswavla imunohistoqimiuri meTodiT........................................................67

IV Tavi – sakuTari Sedegebis ganxilva........................................................ 67

daskvnebi .............................................................................................................................................................. 833

praqtikuli rekomendaciebi.................................................................................................................84

literaturis sia........................................................................................................................................... 85

Page 4: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

4

Semoklebebis nusxa

dnm/rnm – dezoqsi/ribonukleinis mJava

kaspaza – apoptosis mwarmoebeli cisteinuri proteaza

ALT – alaninaminotransferaza

Apaf-1 – adapteri proteinis apoptozuri proteaz-gamaaqtiurebeli faqtori-1

ATP - adenozintrifosfati

Bcl-2 – B-ujreduli leikemiis proteini

Bid, Bak, Bax – Bcl-2 ojaxis proapoptozuri wevrebi

CD – diferencirebis klasteri

Con-A – konkanavalin-A (bunebrivi mitogeni)

CTL – citotoqsiuri A limfocitebi (bunebrivi mitogeni)

GalN – d-galaqtozamini

GSH – glutaTioni

GVHD - transplantanti maspinZlis winaaRmdeg” daavadeba

FADD - FAS-asociirebuli sikvdilis domeni

FAS – simsivnis nekrozis gaqtoris ojaxSi Semavali II tipis transmembranuli

proteini

HBV - hepatitis B virusi

HCV - hepatitis C virusi

ICAM – ujredSorisi adheziuri molekula

IFN – interferoni

IL – interleikini

HbsAg - hepatitis B virusis zedapiruli antigeni

iNOS - inducibeluri azotis oqsidis sinTetaza

LPS – lipopolisaqaridi (endotoqsini)

MHC - histoSemTavseblobis mTavari kompleqsi

NF-kB - birTvis transkripciuli faqtori kappa-B

NK - bunebrivi kilerebi /imunuri ujredebi/

NO - azotis oqsidi

NOS - azotis oqsidis sinTetaza

RIP – receptorTan urTierTmoqmedi proteini

ROS – reaqtiuli Jangbadis saxeobebi

TNF – citokin simsivnis nekrozis faqtoris jgufis warmomadgenelbi

TGF - simsivnis zrdis faqtori

VCAM – sisxlZarRvovani adheziuri molekula

Page 5: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

5

Sesavali

problemis aqtualoba

medicinis ganviTarebis mniSvnelovani tempebis miuxedavad,

XXI saukunis dasawyisSi virusuli hepatitebi kvlav mZime da

globalur problemad rCeba. jandacvis msoflio organizaciis

monacemebiT virusuli hepatitiT daavadebulTa raodenoba

ganuxrelad matulobs da miliardze mets Seadgens. ufro metic,

sxvadasxva saxis hepatitiT dedamiwis mosaxleobis TiTqmis mesamedi

aris an odesme iyo inficirebuli. msoflioSi yovelwliurad am

daavadebiT an misi garTulebiT 2 mln-mde adamiani iRupeba.

saqarTveloSi 2004 wels virusuli hepatitebis (B da C) 1000-

mde axali SemTxveva dafiqsirda. aRsaniSnavia, rom B hepatitis

SemTxvevaSi mwvave mimdinareoba aRiniSneboda daavadebulTa 64%-Si,

xolo qronikuli – 35%-Si, maSin roca C hepatitis dros faqtiurad

naxevarze meti (daaxloebiT 55%) qronikuli iyo. ufro metic,

saqarTvelos mosaxleobis 5-7% hepatitis sxvadasxva virusis

matarebelia.

B da C hepatitis virusebiT dainficireba organizms ori

mTavari saSiSroebis winaSe ayenebs: erTi mxriv, daavadebis

fulminanturi mimdinareobis SemTxvevaSi (RviZlis koma, elviseburi

hepatiti) maRali letaluri gamosavali (90% letalurad

mTavrdeba), meores mxriv ki, procesis qronizacia, rac sabolood

RviZlis cirozis an hepatoceluluri karcinomis ganviTarebiT

mTavrdeba. hepatitis elviseburad mimdinareobas adgili aqvs B da D

hepatitebis virusiT erTdroulad dainficirebis 80%-Si.

msoflios wamyvani hepatologiuri centrebis monacemebiT,

HBV infeqciis fulminanturi mimdinareobis saSiSroeba

inficirebulTa 80%-Si SeiniSneba (Grob et al., 1998). msoflio

jandacvis organizaciis monacemebiT, daaxloebiT 2 miliard

Page 6: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

6

adamians gadatanili aqvs B hepatiti, xolo 350 milionze meti HBV

mtarebelia, qronikul mtarebelTa 25%-Si ki daavadeba RviZlis

kibos ganviTarebiT mTavrdeba (Alter, 1995). msoflioSi RviZlis

kiboTi yovelwliurad 1 milionze meti adamiani iRupeba. qronikuli

HBV infeqciis persistentobis erT-erTi mizezi isaa, rom

inficirdeba hepatocitebis 100% da ar xdeba maTi mocileba.

mwvave virusuli hepatitis gadatanis Semdeg

gamojanmrTelebis procesi didxans mimdinareobs. es gansakuTrebiT

exeba C hepatits, romelic yvelaze rTuli mimdinareobiT

xasiaTdeba. msoflio jandacvis organizaciis monacemebiT, C

hepatitiT msoflioSi 300 milioni adamiania inficirebuli,

romelTagan 130 milioni am virusis qronikuli mtarebelia. C

hepatiti SemTxvevaTa 70-80%-Si ganicdis qronizacias da amaTgan 50-

%-s cirozi uviTardeba. ufro metic, zogjer qronikuli hepatitis

diagnostireba ar xdeba da daavadeba mxolod cirozis stadiaze

gamovlindeba. sakmaod xSirad C hepatitis mqone pacientebs

axasiaTebT “cru gamojanmrTeleba”, roca sisxlis bioqimiuri

analizebi normaSi modis (Scheuer et al, 1990). es fenomeni SeiZleba

gagrZeldes ramdenime Tvidan ramdenime wlamdec ki. amitom arc Tu

usafuZvlod mas simZimis mixedviT Sidss adareben. yovelive zemoT

Tqmulidan gamomdinare, virusuli hepatitebis mkurnalobas Zalian

didi mniSvneloba aqvs.

aracitopaTiuri virusebiTa (HBV, HCV) da autoimunuri

geneziT gamowveuli hepatitebis dros RviZlis dazianebis

meqanizmebi sabolood garkveuli ar aris, Tumca masSi T ujreduli

imunuri pasuxis ganmsazRvreli roli dReisaTvis dasabuTebulia

(Ando et al., 1997). adekvaturi imunuri pasuxi praqtikulad

gamoricxavs qronikuli hepatitis ganviTarebis Sanss. susti

imunuri pasuxis SemTxvevaSi daavadebis mwvave faza msubuqad,

xSirad usimptomod mimdinareobs, rac SesaZloa procesis Semdgom

Page 7: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

7

qronizacias da hepatoceluluri karcinomis an cirozis

ganviTarebas ganapirobebdes.

RviZlis funqcionirebis SenarCunebaSi gadamwyveti

mniSvneloba apoptozis saSualebiT virusiT inficirebuli

ujredebis swraf da droul mocilebas eniWeba. janmrTel

organizmSi mkvdari ujredebi swrafad Cainacvleba mitozis gziT

warmoSobili axali ujredebiT, anu organoebSi ujreduli

homeostazi narCundeba, maSin roca mwvave dazianebis dros Warbi

da/an xangrZlivi apoptozi RviZlis funqciisa da reperfuziis

moSlis mizezi xdeba. Warbi apoptozi aRiniSneba mwvave virusuli,

alkoholuri hepatitebis, RviZlis qolestazuri daavadebis,

vilsonis daavadebisa da “transplantanti maspinZlis winaaRmdeg”

daavadebisTvis (GVHD). meores mxriv, virus-inficirebuli

hepatocitebis apoptozis deficiti mutirebuli genebis matarebeli

ujredebis mocilebis moSlasa da ujredebis usazRvro

gamravlebas iwvevs, rac gamudmebuli anTebis pirobebSi RviZlisa

da naRvlsadeni sistemis simsivneebis ganviTarebas uwyobs xels.

aqedan gamomdinare, sxvadasxva paTologiis dros RviZlis qsovilSi

apoptozis mainhibirebeli Tu mastimulirebeli preparatebi

potenciurad Zlieri Terapiuli saSualebebi SeiZleba gaxdes.

virusuli hepatitebis paTogenezidan gamomdinare, zogierTi

avtori virusuli hepatitebis samkurnalod upiratesobas

imunotropul da antioqsidaciur praparatebs aniWebs (Zein et al., 1998;

Schwarz, 1996; d.metreveli, 1999; d. pavliaSvili, 1999). aRniSnuli

faqtis gaTvaliswinebiT sainteresoa iseTi imunomamodulirebeli

Tvisebis mqone preparatebis Seswavla, rogoricaa plaferoni lb.

plaferoni lb Seqmnilia samedicino bioteqnologiis

institutSi profesor vladimer baxutaSvilis mier. mas rogorc

imunomamodulirebeli, ise anTebis sawinaaRmdego, antiiSemiuri da

antioqsidaciuri Tvisebebi gaaCnia (T. Ciqovani, 1997; d. WavWaniZe,

1999; r. ruxaZe, 1999; m. gongaZe, 2004). garda amisa, dadginda, rom

Page 8: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

8

plaferoni lb-s gamoyeneba RviZlis sxvadasxva paTologiis dros

RviZls metaboluri da morfologiuri cvlilebebis

ganviTarebisgan icavs (m. faSalaSvili, 1995; d.pavliaSvili, 1999;

Rukhadze et al., 1998; Chikovani et al., 1999). ufro metic, Seswavlilia

plaferoni lb-s antiapoptozuri Tvisebac (WoWua da sxv., 2006).

preparatis hepatoproteqtoruli moqmedebis zusti meqanizmi ki

dRemde ucnobia.

yovelive zemoTTqmulidan gamomdinare, mizanSewonilad

CavTvaleT, Segveswavla apoptozis roli Con-A inducirebuli

msubuqi hepatitis eqsperimentul modelSi da masze

imunomamodulirebeli preparatebis gavlena.

yovelive zemoT Tqmulidan gamomdinare, mizanSewonilad

CavTvaleT, Segveswavla apoptozis roli Con-A inducirebuli

msubuqi hepatitis eqsperimentul modelSi da masze

imunomodulatorebis moqmedebis meqanizmi.

kvlevis mizani da amocanebi

kvlevis mizans eqsperimentuli msubuqi hepatitis dros

RviZlSi ganviTarebuli apoptozuri cvlilebebisa da masze

imunomodulatorebis gavlenis Seswavla warmoadgenda.

aRniSnuli miznis misaRwevad Semdegi konkretuli amocanebis

gadawyveta daisaxa:

1. Con-A-inducirebuli msubuqi hepatitis eqsperimentuli

modelis SemuSaveba (konkanavalin A-s dozis SerCeva

transaminazebis donis cvlilebiT);

2. imunomodulatorebis (plaferoni lb, deqsametazoni) gavlenis

Seswavla Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros

plazmaSi transaminazebis aqtivobaze;

Page 9: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

9

3. Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros kaspazebis (3, 8)

aqtiurobisa da maTze imunomodulatorebis gavlenis

Seswavla;

4. imunomodulatorebis gavlenis Sefaseba Con-A inducirebuli

msubuqi hepatitis dros RviZlSi ganviTarebul histologiur

cvlilebebze;

5. imunomodulatorebis gavlenis Seswavla Con-A inducirebuli

msubuqi hepatitis dros sisxlSi ganviTarebuli oqsidaciuri

procesebis maCveneblebze (oqsidanturi da antioqsidanturi

sistemis Sefaseba).

kvlevis mecnieruli siaxle

winamdebare naSromSi pirvelad dadginda, rom msubuqi

formis hepatitis dros RviZlSi Zlierdeba kaspaza 3 da 8-T

warmoebuli apoptozi.

dadginda, rom imunomodulatorebis gamoyeneba Con-A-

inducirebuli msubuqi hepatitis dros RviZls icavs paTologiuri

cvlilebebis ganviTarebisagan. amasTanave, plaferoni lb RviZlis

qsovilSi ganviTarebuli cvlilebebis swraf aRdgenas

uzrunvelyofs.

pirvelad iqna naCvenebi, rom msubuqi hepatitis dros

Pplaferoni lb zrdis kaspazebis 3, 8 aqtiurobas da amiT xels

uwyobs dazianebuli ujredebis mocilebas apoptozis gziT.

dazianebuli ujredebis moSoreba ki, Tavis mxriv, aRkveTs

daavadebis qronizaciis SesaZleblobas.

naSromis praqtikuli Rirebuleba

winamdebare naSromis Sedegebma gamoavlina plaferoni lb-s

proapoptozuri Tviseba da cxadyo misi moqmedebis zogierTi

molekuluri meqanizmi, rac safuZvlad daedeba mis gamoyenebas

Page 10: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

10

aramarto mwvave virusuli hepatitebis, aramed, RviZlis qronikuli

infeqciis dros.

dacvaze gamotanili ZiriTadi debulebebi

msubuqi hepatitis eqsperimentul modelSi plaferoni lb-s

gamoyeneba aCqarebs RviZlSi regeneraciuli procesebis

ganviTarebas.

plaferoni lb-s gamoyeneba Con-A-inducirebuli msubuqi

hepatitis eqsperimentul modelSi zrdis hepatocitebSi

kaspazebis (3 da 8) aqtiurobas RviZlis normaluri morfo-

funqciuri mdgomareobis aRdgenis periodSi.

plaferoni lb eqsperimentis sxvadasxva vadaze sisxlSi

azotis oqsidis Semcvelobaze gansxvavebulad moqmedebs.

eqsperimentuli msubuqi hepatitis dros imunomodulatorebis

gamoyeneba sisxlSi glutaTionreduqtazas dones

aregulirebs.

naSromis aprobacia

disertacia aprobirebulia saqarTvelos mecnierebaTa

akademiis samedicino bioteqnologiis institutSi biomedicinisa da

bioteqnologiis ganyofilebebis gafarToebul sxdomaze 2006 wlis

3 maiss. disertacia rekomendirebulia sajaro dacvisaTvis.

disertaciis ZiriTadi debulebebi moxsenebulia

I saerTaSoriso konferencia _ “samedicino reabilitacia da

raitTerapia” (Tbilisi, 20-24 ivnisi, 2006).

disertaciis moculoba da struqtura

disertacia warmodgenilia nabeWdi teqstis 101 gverdze.

Seicavs Sesavals, literaturis mimoxilvas, masalisa da meTodikis

Page 11: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

11

aRweras, sakuTar gamokvlevebs, kvlevis Sedegebis analizs,

daskvnebs, praqtikul rekomendaciebs da gamoyenebuli literaturis

sias. naSromi gaformebulia 2 sqemiT, 1 cxriliT, 6 diagramiT da 13

suraTiT. literaturis sia warmodgenilia 185 dasaxelebiT (maT

Soris 10 qarTulenovani da 175 inglisurenovani wyaroTi).

Page 12: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

12

I Tavi - literaturis mimoxilva 1.1 imunuri pasuxiT ganpirobebuli RviZlis dazianebis

meqanizmebi

dReisaTvis hepatitebis gamomwvevi ramdenime virusia cnobili.

hepatitis virusi pirdapiri citopaTiurobiT ar gamoirCeva (Lok et al.,

2001). aqedan gamomdinare, hepatocitebis lizisi organizmis imunuri

pasuxis siZlierezea damokidebuli (Dudley et al., 1972). autoimunuri

genezisa da aracitopaTiuri virusebiT (HBV, HCV) gamowveuli

hepatitebis dros RviZlis dazianebas T ujreduli reaqcia

ganapirobebs. virusuli etiologiis RviZlis dazianebis dros

ujred-damokidebuli imunuri pasuxi mniSvnelovan rols TamaSobs

hepatocelularuli nekrozisa da imunopaTogenezuri meqanizmebis

ganviTarebaSi. cnobilia, rom RviZlis mwvave dazianebas

paTologiuri apoptozi ganapirobebs (Gremion et al., 2004; Kountouras et

al., 2003). apoptozis defeqtma ki SeiZleba avTvisebiani

transformacia, virusuli latenturi mimdinareoba da autoimunuri

daavadebebi gamoiwvios (Solary et al., 1996).

virusuli hepatitebis dros RviZlis qsovilSi saerTo

histologiuri cvlilebebi viTardeba. kerZod, damaxasiaTebeli

niSania RviZlis mwvave anTeba da qronizaciis SemTxvevaSi

fibrozuli gadagvareba. anTebiTi procesebis dros xSirad xdeba

RviZlSi limfocitebiT infiltracia, hepatocitebis masiuri

nekrozi, romelsac Tan erTvis leikocituri da histocituri

reaqcia (Adams et al., 1989).

Page 13: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

13RviZlis dazianeba

mwvave qronikuli

citokinebi, oqsidaciuri stresi

hepatocitebi stelaturi ujredebi

nekrozi apoptozi fibrozi

RviZlis funqciuri ukmarisoba

sqema #1. apoptozis sqematuri roli RviZlis daavadebebis ganviTarebaSi

masiuri fulminanturi nekrozis dros mTeli acinusi

ziandeba. RviZli zomaSi mcirdeba. nekrozis farTo gavrcelebisas

adgili aqvs qsovilis nekrozs SemaerTebelqsovilovani xarixebis

SenarCunebiT. am nekrozs “mastoidurs” uwodeben. Sedegad,

sabolood SeiZleba cirozi ganviTardes. xSirad mas nawiburis

ganviTareba sdevs Tan.

hepatocelularuli dazianeba umetes SemTxvevaSi gamowveulia

ara uSualod damazianebeli agentis, aramed im anTebis ujredebis

mier, romlebic stresis qveS myofma hepatocitebma moizides (Ando et

al., 1997). RviZli kritikul organoa adamianis sxva simsivnebis drosac.

hepatocelularuli karcinoma msoflioSi erT-erTi yvelaze

gavrcelebuli mzardi sixSiris simsivnia. garda amisa, RviZli

metastazis gamo sxva simsivnebis umravlesobis samiznecaa.

Page 14: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

14

hepatocelularuli karcinoma metad axlos dgas qronikul

hepatitTan da cirozTan, rac regeneraciis dros zrdis kontrolis

meqanizmebSi momxdar cvlilebebze miuTiTebs. es ki, Tavis mxriv,

nawilobriv citokinebis moqmedebis Sedegia da RviZlis

karcinogenezSic SeiZleba hqondes adgili.

normalur hepatocitebs sxvadasxva citokinis (interleikin-1

alfas (IL-1), interleikin-1 betas (IL-1), simsivnis nekrozis

faqtoris (TNF), IL-6-is) receptorebi gaaCnia. garda amisa, RviZlis

ujredebis umetesobas, rogoricaa kupferis ujredebi, hepatocitebi,

da limfocitebi, citokinebis sinTezisa an maTze reagirebis unari

Seswevs. amdenad, RviZli citokinebis rogorc mTavar mwarmoebels,

ise maT gamanadgurebels warmoadgens. amis gamo, RviZlis daavadebis

mravali tipi citokinebis metabolizmis regulirebis moSlas

ukavSirdeba. RviZlis daavadebis mizezisda mixedviT, ramdenime

infeqciuri, arainfeqciuri da metaboluri agenti citokinebis

gamomuSavebis mTavar stimulebs SeiZleba warmoadgendes.

mwvave virusuli hepatitebis dros izrdeba IL-6, TNFα, IL-1 da

IL-2 koncentraciebi, romlebsac aqvT pro-anTebiTi da citotoqsiuri

efeqti (Bertoletti et al., 2003). qronikuli HBV-s dros IL-2 da TNFα-s

Semcveloba mcirdeba da izrdeba IL-1 da IL-2R done. qronikuli

HCV-s dros ki IL-2R izrdeba, xolo IL-2 da IFNγ mcirdeba.

hepatitebis dros gazrdili virusuli replikacia ROS-

damokidebuli birTvis transkrifciis faqtor kappa-B-s

gamonTavisuflebas iwvevs (Schwarz, 1996). mwvave virusuli

hepatitebis dros IL-1α, IL-1β, IL-6 da TNFα-s done izrdeba (Tsutsui et al.,

2003), dabalia lipiprotein(α)-s done (Geiss et al., 1996).

imunuri pasuxi virusis eliminaciaSi udides rols TamaSobs,

rac damtkicebuli iqna mwvave B da C hepatitebs Seswavlisas. mwvave

B hepatitis mimdinareoba HBV-s mimarT citotoqsiuri T-

limfocitebis (CTL) poliklonuri pasuxiT xasiaTdeba, rac ar

Page 15: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

15

SeiniSneba qronikuli B hepatitiT daavadebulebSi. dadgenilia, rom

daavadebis gamosavali HBV-specifiur CTL pasuxzea damokidebuli

(Rehermann, 1996).

mwvave B hepatitis dros HBV-s oligopeptidebi ukavSirdebian

maspinZlis ujredebis MHC I klasis molekulebs da

transportirdebian ujredis zedapirze. aseT ujredebs T-

limfocitebi aRmoaCenen da anadgureben (Kakimi et al., 2000). Tu ar

moxda virusis eliminacia, procesi qronikul xasiaTs iRebs. mwvave

B hepatitis keTilsaimedo mimdinareobis dros imunuri sistema

virusis eliminacias uzrunvelyofs manam, sanam ujredis genomSi

virusis genomis saboloo integracia moxdeba. HBV infeqciis

imunopaTogenuri meqanizmebis ganviTarebaSi erT-erTi mniSvnelovani

roli citokinebs ekuTvnis. isini imunuri sistemis modulacias

axdenen da pirdapiri antivirusuli moqmedeba gaaCniaT (Missale et al.,

1995). mwvave B hepatitis fulminanturi mimdinareobis dros

momatebulia IL-1, IL-2, IL-6 da TNFα (Webster et al., 2000; Missale et al., 1995).

normaSi hepatocitebi gamoyofen ujredSorisi adheziis molekula-1-

is (ICAM-1) Zalian mcire raodenobas, rac aRmoCenili iqna

imunopaTologiurad. ICAM-1-is Warbi eqspresia ujredebze RviZlis

anTebiTi dazianebis mauwyebelia, rasac xels uwyoben IL-1β, TNFα,

IFNγ da endotoqsini (Satoh et al., 1996). B hepatitis dros

inducirebuli periferialuri sisxlis mononukleuri ujredebis

sikvdili SeiZleba IL-12 heterodimeris da IL-10-is eqspresiis

anormalurobasTan iyos dakavSirebuli (Ji et al., 2001). garda amisa,

hepatitis B virusi zrdis iNOS-is transkrifcias ujredul

kulturebSi (Amaro et al., 1999). unda aRiniSnos, rom mwvave B

hepatitis dros periferiuli sisxlis mononukleuri ujredebis

spontanuri porliferaciis matebis fonze am ukanasknelTa pasuxi

mitogenur stimulaciaze daTrgunulia, rac limfocitebisa da

Page 16: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

16

monocitebis funqciuri aqtivobis daqveiTebiT aris gamowveuli (d.

pavliaSvili 1999).

virusis persistencia SesaZloa damokidebuli iyos T

ujredebis specifiur defeqtTan, romelic HBV antigenis

gamocnobas uSlis xels (Zheng et al., 2004). rogorc zemoT aRvniSneT,

qronikuli hepatitebis dros ganviTarebuli imunuri pasuxi sustia.

Tu qronikuli B hepatitis dros imunuri pasuxi Zalian sustia,

maSin RviZlis dazianebac naklebia an saerTod ar aRiniSneba,

xolo virusi replikacias agrZelebs RviZlis normaluri funqciis

fonze. aseTi avadmyofebi “janmrTeli” matareblebi xdebian. amas

gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs leikemiiT daavadebulTaTvis,

Tirkmlis ukmarisobis an gadanergili organos mqone pirTaTvis,

imunosupresuli mkurnalobis qveS myofi pacientebisTvis, SidsiT

daavadebulTaTvis, axalSobilebisTvis. maT RviZlSi sakmao

raodenobiT HBsAg-ia aRmoCenili, miuxedavad, imisa, rom ar

arsebobs hepatocelularuli nekrozi. Tu ujred-damokidebuli

imunuri pasuxi ufro gamoxatulia, maSin hepatoceluluri nekrozi

viTardeba, magram es pasuxi sakmarisi ar aris virusis

eliminaciisaTvis, sabolood ki qronikuli hepatiti viTardeba

(Dudley et al., 1972).

ase rom, B hepatitis gamosavali humoruli da ujreduli

imunitetis mdgomareobiT ganisazRvreba.

virusiT infiltrirebuli hepatocitebis lizisis

SeuZlebloba mravali meqanizmiT aixsneba. igi SeiZleba

dakavSirebuli iyos supresoruli T ujreduli funqciis

gaZlierebasTan, citotoqsiuri limfocitebis (kilerebis)

defeqtTan an ujredis membranaze antisxeulebis blokirebasTan.

qronikuli B hepatitis dros antigeniT gaaqtivebuli

leikocitebi citokinebs gamoimuSaveben da xdeba araspecifiuri

imunuri pasuxis gacema. aRniSnuli citokinebi moicavs

Page 17: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

17

interferonsac. organizmi infeqcias interferonis produqciiT

pasuxobs, rac 2 efeqts iZleva: enzimebis (mag: 2’5’-

adeniladsinTataza) lokaluri stimulacia, romlis saSualebiTac

virusis dnm-is replikacia inhibirdeba, da imunuri pasuxis

stimulacia, romelic citotoqsiuri limfocitebis da NK

ujredebis aqtivaciiT xorcieldeba (Ratajczak, 1993). zogierT

SemTxvevaSi daqveiTebulia interferonis produqcia, rac

hepatocitebis membranaze adamianis I klasis leikocituri antigenis

eqspresias uSlis xels. aqtiuri HBV infeqciis dros RviZlSi

lokalurad producirdeba IFNγ, IL-1da TNFα. (Tsutsui et al., 2003).

SesaZloa, es anTebis araspecifiuri gamovlineba iyos. am dros

aRmoCenilia agreTve IL-2, IL-4, IL-5-is matriculi rnm-ebi. analizebma

cxadyo, rom IFNγ-s absoluturi done mimarTulia RviZlis mZime

anTebiTi procesis korelaciisken (Shindo et al., 1996).

qronikuli hepatitis dros gamomwvevi virusis mimarT susti

imunuri pasuxi viTardeba (Jeroen et al., 2005). aRsaniSnavia, rom

imunuri reaqciebi am dros hepatocitebis membranis

komponentebisaken aris mimarTuli. amasTanave, naCvenebia ujreduli

imunuri pasuxi hepatocitebis antigenebis mimarT. aRniSnuli

imuniteti gaaqtiurebuli limfocitebiT da mononukleuri

ujredebiT xorcieldeba. qronikuli hepatitebis dros

gaaqtivebuli ujredebis mier gamoTavisufldeba citokinebi,

romlebic inicireben wamyvan kaskadur reaqciebs, rac paTologiis

aRmofxvrisaken aris mimarTuli (Streetz et al., 2001). IL-1β hepatocitebis

Fas–damokidebuli apoptozis supresias axdens. es ki kaspaza 3-is

supresiiT xorcieldeba, romelic apoptozis kontrols axdens

(Takehara et al., 1999). IL-2 aaqtiurebs NK ujredebs, romlebsac

hepatocitebis apoptozi da nekrozi SeuZliaT gamoiwvion (Blom et al.,

1999).

Page 18: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

18

1989 wels C hepatitis virusis identifikacia moxda.

statistikuri monacemebiT, msoflios donorTa 0.01-2%-is sisxli C

hepatitiT aris inficirebuli (Alter et al., 1995), xolo im pirebs,

romlebsac hemotransfuzia mravaljeradad utardebodaT,

SemTxvevaTa 10-15%-Si anti-HCV gamouvlindaT (Makris et al., 1990). HCV-

inficirebuli nemsiT Cxvletisas avaddeba 3-10% (Mitsui et al,. 1992).

aSS-Si narkomanTa 40% mwvave C hepatitiT aris daavadebuli

(saerTo Spricebis gamoyenebis gamo), xolo did qalaqebSi mcxovreb

narkomanTa 28%-s infeqciidan 2 wlis Semdeg sisxlSi anti-HCV

antisxeulebi aReniSneba. fiqroben, rom sqesobrivi gziT C

hepatitiT inficirebis albaToba umniSvneloa (Bresters et al., 1994).

agreTve naklebad aRiniSneba virusis vertikalurad gadacemis

SemTxvevebic. misi sixSire im SemTxvevaSi matulobs, roca dedis

sisxlSi HCV–is rnm aris momatebuli (Ohto et al., 1994).

aRsaniSnavia, rom HCV virusi cirkulirebs RviZlsa da

sisxlSi, xolo sxeulis sxva nawilebSi igi ar moipoveba. virusi

gamoirCeva Zlieri rezistentulobiT garemo pirobebisadmi da

daRvrili sisxlis gamSral laqebSi TveobiT cxovrobs (Liang et al.,

2000).

C hepatiti ufro xSirad usimptomod mimdinareobs da

daaxloebiT 70-80%-Si qronikul xasiaTs iZens. e.i. mwvave C hepatiti

inficirebulTa mxolod mcire nawilSi aRiniSneba.

C hepatitis gamomwvevi virusis organizmSi moxvedra

procesSi sxvadasxva imunuri stimulis CarTvas ganapirobebs (Lauer

et al., 2001). izrdeba IL-2, IL-6, IL-10 da IFNα done (Mihm et al., 1997),

matulobs alaninaminotransferazas Semcveloba, irRveva oqsidant-

antioqsidanturi sistema, rac lipidebis zeJanguri Jangvis

gaaqtivebasa (Paradis et al., 1997) da oqsidaciuri stresis ganviTarebas

uwyobs xels (Mutlu-Tarkoglu et al., 1997). Tavisufali radikalebis

momateba glutaTionis da malondialdehidis gaaqtiurebas iwvevs

Page 19: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

19

(Farinati et al., 1996), yovelive zemoT Tqmuli ki xels uwyobs RviZlis

dazianebas da fibrozis ganviTarebas. HCV-is rnm-is sisxlSi

inficirebidan 1-2 kviris Semdeg aRmoCndeba (Thimme et al., 2001). HCV

hepatitis dros RviZlis ujredebis dazianebaSi did rols

TamaSobs Fas sistema (Hiramatsu et al., 1994). Fas aris ujredebis

zedapiruli proteini, romelic iwvevs apoptozs (Mita et al., 1994).

msoflioSi RviZlis cirozis da postransfuziuli hepatitis

ganviTarebis mizezad SemTxvevTa 90%_Si C hepatiti gvevlineba

posttransfuziuli da sayofacxovrebo gziT HCV-inficirebulTa

gamokvleviT dadginda, rom inficirebulTa 67%-s 6 Tvis Semdeg

alaninaminotransferazas momateba aReniSneba (Alter et al., 1995).

pirebs, romelTac Sratis transaminazebis aqtivobis maRali done

da anti- HCV zrda aReniSnebodaT, sisxlSi C hepatitis gamomwvevi

virusi (HCV-is rnm) aRmoaCndaT. am dros SeiZleba adgili hqondes

hepatocitebis aranormalur proliferacias, rac, Tavis mxriv,

hepatocelularuli karcinomis ganviTarebis risks zrdis.

amJamad ufro da ufro meti monacemebi metyvelebs imaze, rom

HCV-s qronizaciaSi did rols TamaSobs imunuri meqanizmebi (Wegstal

et al., 1995). arsebobs mtkicebuleba, rom qronikuli C hepatitis dros

adgili aqvs RviZlismier citotoqsiurobas da imunuri pasuxis

ganviTarebas, magram gaurkvevelia, Tu ra rols asrulebs igi

rogorc damcavi faqtori da rogorc qronikuli infeqciis

gamomwvevi faqtori (Nelson et al., 1997; Wong et al., 1998). am dros

matulobs IFNγ da iNOS-is genis eqspresia, romlebic monawileobas

iReben autokrinul da parakrinul procesebSi da xels uwyoben

qronikuli C hepatitis paTobiologias (Schweyer et al., 2000).

qronikuli HCV-s dros citoproliferacia ufro mkveTria, maSin

roca apoptozi imaze naklebia, vidre RviZlSi sxva dazianebebis

dros. disbalansi citopoliferaciasa da apoptozs Soris RviZlis

Page 20: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

20

dazianebasa da RviZlis qsovilovani rkinis donesTan aris kavSirSi

(Farinati et al., 2001).

daavadebis simZimesa da viremias Soris arsebobs korelacia,

rac sisxlis SratSi alaninaminotransferazas aqtivobis momatebiT

dasturdeba. amas HCV-rnm-is titris mateba erTvis Tan. am dros

imunodepresiuli mkurnaloba, marTalia, aqveiTebs Sratismieri

transaminazebis aqtivobas, magram viremia matulobs (Kagawa et al.,

1993).

qronikuli C hepatitis dros Sratis transaminazebis

momateba RviZlis dazianebis xarisxs ar asaxavs. magram, Tu igi 10-

jer aRemateba normas, maSin es anTebiTi da nekrozuli

cvlilebebis momatebis mauwyebelia (Haber et al., 1995).

qronikuli C hepatitis dros SesaZlebelia, autoimunuri

hepatitic ganviTardes, rac zogierTi avtoris azriT,

interferoniT aris inicirebuli (Garcia-Buey et al., 1995).

autoimunuri hepatitisTvis damaxasiaTebelia SratSi

transaminazebis aqtivobis da autoantisxeulebis titris uecari

momateba. am dros imunodepresiuli Terapia efeqturia (Sherlock,

1999).

virusuli hepatitebis dros RviZlis dazianebaSi oqsidant-

antioqsidanturi balansis darRveva mniSvnelovan rols TamaSobs

(Satoh et al., 1996). am dros hepatocitebSi grovdeba didi raodenobiT

Tavisufali rkina, rac azianebs RviZlis membranul da

submembranul struqturebs. amasTanave aqtiurdeba lipidebis

zeJanguri Jangva, inaqtivirdeba mitoqondriuli

superoqsiddismutaza da viTardeba oqsigenuri stresi (Schwarz et al.,

1996). lipidebis zeJanguri Jangva Jangbadis Tavisufali

radikalebis warmoqmnis klasikur gzas warmoadgens. igi

fosfolipidebis membranis struqturis Secvlas da misi

mTlianobis darRvevas ganapirobebs, Tavisufal-radikaluri

Page 21: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

21

saxeobebi membranis dazianebiTa da transmembranuli ionuri

balansis SecvliT ujredebis sikvdils ganapirobeben (Halliwell et al.,

1990). enzimuri da araenzimuri oqsidanturi sistemis mravali

komponenti (superoqsiddismutaza, katalaza, glutaTion

peroqsidaza, aRdgenili glutaTioni, fosfolipidebi)

dainhibirebuli arian toqsinebis mier, amave dros sisxlSi

matulobs ceruloplazminis done (Korda, 1996).

oqsigenuri stresi, Tavis mxriv, iNOS-is gaaqtiurebas da

azotis oqsidis Warb produqcias iwvevs (Turpaev et al., 1998). iNOS-is

produqcia izrdeba hepatocitebSi stresis warmoqmnis sapasuxod. es

pasuxi ki xorcieldeba mraval sxvadasxva faqtors Soris

kompleqsuri urTierTobiT, rogorebicaa kupferis ujredebis

gaaqtiureba, reaqtiuli Jangbadis formebis warmoqmna,

kolagenozebis warmoqmnis endotoqsiuri kontaminacia (Tirmenstein et

al., 2000). NO-s moqmedebis erT-erTi Sedegi ki mis mier

antioqsidanturi fermentebis aqtivobis gazrda (Dobash et al., 1997) da

am fermentTa makodirebuli genebis eqspresiaa (Nunoshiba et al., 1993).

garda amisa, Tavad NO antioqsidantur Tvisebebsac amJRavnebs.

dadgenilia, rom NO TNFα-iT inducirebuli kaspaza 3 da kaspaza 8-

is gaaqtiurebisagan da ujredis apoptozuri signalisagan

hepatocitTa dacvas uzrunvelyofs (Li et al., 1999; Rai et al., 1998). NO

xels uwyobs IL-10-is simsivnis sawinaaRmdego moqmedebas (Sur et al.,

2000).

unda aRiniSnos isic, rom NO-s citoproteqtorul

zemoqmedebasTan erTad, rasac igi apoptozis daTrgunviT aRwevs,

amave ujredebis sikvdilis gamowvevac SeuZlia (Melino et al., 1997). NO

Trgunavs NF-kB-s eqspresias endoTelur ujredebSi (Spiecker et al.,

1998). qronikuli virusuli hepatitebis mimdinareobaSi NO

mniSvnelovani paTologiuri procesebis Camoyalibebas ganapirobebs

(Majano et al., 1998). paTologiuri procesebi ki IFNα, TNFα, baqteriuli

Page 22: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

22

polisaqaridiT da deqsametazoniT regulirdeba. amasTan, IFNα

iwvevs iNOS-is genis eqspresias, TGF-β1 ainhibirebs citokin-

inducirebuli NO-s gamomuSavebas iNOS-is post-transfuziuli

sinTezis blokirebiT (Koide et la., 1994).

RviZlis imunuri dazianebis meqanizmebis Sesaswavlad

eqsperimentuli modelebi gamoiyeneba. konkanavalin A (Con-A)-Ti

gamowveuli hepatiti, rogorc RviZlis imunuri dazianebis

eqsperimentuli modeli, farTod gamoiyeneba hepatitebis

paTogenezisa da mkurnalobis axali gzebis Sesaswavlad (Tiegs et al.,

1992; Tagawa et al., 1997; Nikoletti et al., 2000; Kato et al., 2001). Con-A aris

leqtini, romelic aaqtivebs limfocitebsa da monocitebs,

romlebic, Tavis mxriv, in vitro gamoimuSaveben sxvadasxva citokins.

igi RviZlis sinusis mimarT maRali afinurobiT xasiaTdeba (Tiegs et

al., 1992). Con-A-Ti gamowveuli RviZlis dazianeba T ujredebis

gaaqtiurebis Sedegad gamowveuli hepatocitebis apoptozisa da

nekrozis Sedegia. Con-A-s akumulacia RviZlis sinusebSi

mocirkulire limfocitebis gazrdil modenas da Semdgom,

blastoiduri formaciis gziT mis lokalur proliferacias iwvevs.

RviZlSi imunuri ujredebis gaaqtiureba iwvevs im citokinebis

momatebul eqspresias, romlebic RviZlis damazianebeli efeqtiT

xasiaTdebian (Gantner et al. 1995; Leist et al., 1995). limfocitebis

infiltracia RviZlis qsovilSi ukve Con-A–s Seyvanidan 8 saaTis

Semdeg iwyeba, xolo citokinTa umravlesobis maqsimaluri done

limfocitebis infiltraciamde miiRweva. es ki aCvenebs, rom

citokinebis donis adreuli momateba RviZlis ujredebis

dazianebaSi mniSvnelovan rols asrulebs (Mizuhara et al., 1994;

Trautwein et al., 1998). Con A-inducirebuli hepatitebis dros mkveTrad

izrdeba CD8 matriculi rnm, romelic citotoqsiuri T ujredebis

markeria, magram, CD8+ T-ujredul infiltracias minimaluri efeqti

gaaCnia hepatitebis ganviTarebaSi (Okamoto et al., 1998). am mxriv

Page 23: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

23

kritikul mediatorebs interferoni (IFN) da simsivnis nekrozis

faqtori (TNF) warmoadgenen (Ksontini et al., 1998; Trautwein et al. 1998;

Tagawa et al., 1997). maTi doneebi momatebulia. TNF aris citokini,

romelic ZiriTadad gaaqtiurebuli makrofagebisgan da zogierTi

sxva tipis ujredis mier gamomuSavdeba. anti-TNF antisxeulebis

Seyvana Con-A–s daniSvnamde Tagvebs RviZlis dazianebisgan icavs,

rac ganpirobebuli TNF-s donis mniSvnelovani SemcirebiT.

TNF mniSvnelovani mediatoria sxvadaxva fiziologiuri da

paTologiuri mdgomareobis da apoptozis dros. igi aucilebelia

RviZlis regeneraciis dros hepatocitebis normaluri

proliferaciisTvis. TNF funqcionirebs, rogorc komitogeni da

ainducirebs birTvuli transkrifciis faqtor kB-s, romelsac

antiapoptozuri efeqti aqvs. meore mxriv, Con A-inducirebuli

hepatitis dros TNF hepatotoqsiurobis mediatoria, iwvevs ra

apoptozsa da nekrozs. igi agreTve mniSvnelovani mediatoria

virusuli hepatitebis dros (Ray et al., 1998). rac Seexeba IFN-s, igi

aadvilebs makrofagebis an NK ujredebis aqtivacias da

proliferacias (Guidotti et al., 2001), MHC II klasis eqspresias (Gantner

et al., 1995; Kustner et al., 1996). hepatocitebis dazianebas agreTve

ganapirobeben Fas/Fas ligandi da perforini (Iwai et al., 1999; Tagawa et

al., 1998).

histologiurad, Con-A inducirebuli hepatitis dros xdeba T

da polimorfobirTvuli ujredebis infiltracia portul areSi

da centraluri venis irgvliv. garda amisa, Con-A inducirebuli

hepatitisTvis damaxasiaTebelia zonaTaSorisi nekrozi. nekrozis

areSi aRmoCenilia CD4+ T limfocitebi (24 saaTis Semdeg), xolo 48

saaTis Semdeg rogorc CD4+, aseve CD8+ T limfocitebi (Satoh et al.,

1996).

Con-A inducirebuli hepatitis dros anTebis makontrolebeli

mniSvnelovani faqtoria agreTve IL-10 (Watanabe et al., 1996; Tiegs et al.,

Page 24: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

24

1997; Louis et al., 2003). igi TNF-s da IFN-s gaaqtiurebis daTrgunvis

gziT RviZlis dazianebas amcirebs (Fiorentino et al., 1991). endotoqsinis

moqmedebidan maleve kupferis ujredebis mier IL-10-is genis

eqspresia xdeba, xolo mogvianebiT mas gamoimuSveben periferiuli

sisxlis ujredebi, magaliTad makrofagebi (Knolle et al., 1998). G zemoT

CamoTvlili citokinebis garda Con-A inducirebuli hepatitis dros

anTebis ganviTarebis mniSvnelovani citokinia IL-12 (Masayoshi et al.,

2000). garda amisa, am dros SeiniSneba citoqrom P-450-is genis

supresia (Okamoto, 1999).

unda aRiniSnos, rom Con-A damokidebuli hepatitis dros

citokinebis eqspresiaze pasuxismgebelni arian kupferis ujredebi

(Okamoto, 2000). am dros gamoiyofa IL-6, romelic damcvel efeqts

avlens (Mizuhara et al., 1994). garda amisa, sagrZnoblad matulobs IL-2,

IL-4-is doneebic (Masayoshi et al., 2000).

Con-A-s Seyvanis Semdeg sagrZnoblad matulobs ICAM-1 da

VCAM-1-is eqspresia (Watanabe et al. 1996), rac korelaciaSia

ujredebSi NF-kB Zlier da swraf gaaqtivebasTan. amrigad, SesaZloa

vifiqroT, rom NF-kB-s gaaqtiureba RviZlis dazianebaSi

monawileobs (Trautwein 1998).

Con-A-s Seyvana iwvevs ara marto RviZlis, aramed sxva

eqstrahepaturi organoebis dazianebas (elenTa, filtvebi,

sakvercxeebi). elenTaSi izrdeba IL-2-is done, xolo elenTaSi,

filtvebsa da sakvercxeebSi IFNγ–isa da TNFα-s Semcveloba

matulobs (Okamoto et al., 1998).

mravali Sroma mieZRvna Con-A inducirebuli hepatitebis

mkurnalobis Seswavlas. magaliTad, Con-A inducirebuli

hepatitebis dros aminoguanidini ainhibirebs

alaninaminotransferazebis aqtivobas, magram ar ainhibirebs

RviZlSi IL-2, IFNγ, TNFα da iNOS matriculi rnm-is eqspresias

(Okamoto et al., 2000).

Page 25: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

25

LPS xels uSlis Con-A inducirebuli hepatitis ganviTarebas,

rac IL-6-is eqspresiis gaZlierebiT da NK1+ T ujredebis mier

sinTezirebuli IL-4-is da IFNγ-s inhibirebiT miiRweva. garda amisa,

LPS ainhibirebs IL-2Rα-s eqspresias (Nishikage et al., 1999).

Con-A inducirebuli hepatitebis dros RviZlis imunuri

dazianebis sawinaaRmdegod efeqturia dabalmolekuluri masis

heparinis gamoyeneba (Hershkoviz et al., 1999).

naCvenebi iqna, rom Con-A inducirebuli hepatitebis dros

beraprosti (prostaglandinebis ojaxis wevri) amcirebs RviZlis

dazianebas da amcirebs sikvdilobas, agreTve alt-s dones

plazmaSi da RviZlis histologiur suraTs aumjobesebs.

prostaglandinebi da misi analogebi mniSvnelovnad zrdis cikluri

adenozinmonofosfatis koncentracias prostaglandinis

receptorebis saSualebiT, rac Tavis mxriv aaqtiurebs

proteinkinaza A-s signalis transduqcias. am proteinkinazis

gaaqtiureba Trgunavs T ujredebis proliferaciasa da citokinebis

warmoebas NF-κB–is transkripciuli aqtiurobis daTrgunvis

saSualebiT, romelic anTebiTi citokinebis mTavar transkripciul

faqtors warmoadgens. marTalia, beraprosti zrdis splenocitebis

mier interferon-gamas produqcias in vitro pirobebSi, in vivo piriqiT

interferonis produqciis sarwmuno inhibireba xdeba.

vinaidan hepatitebis dros vlindeba oqsidaciuri stresi,

erT-erT Terapiul saSualebad ganixileba iseTi preparatebis

gamoyeneba, romlebic moqmedeben oqsidaciur procesebze.

Seswavlili iqna egzogenuri azotis oqsidis donoris

molsidominis gavlena Con-A inducirebuli hepatitis modelze.

aRmoCnda, rom citoproteqtoruli meqanizmi drozea damokidebuli.

egzogenuri azotis oqsidis donoris Seyvana RviZlis dazianebamde

(profilaqtikuri mizniT) an dazianebis Semdeg RviZls hepatitis

Sedegad ganviTarebuli cvlilebebisgan icavs. molsidominiT

Page 26: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

26

mkurnaloba Con-A inducirebidan Tundac sami saaTis Semdeg

RviZls dazianebisgan icavs da rekomendebulia misi klinikaSi

gamoyeneba (Ding et al., 2004).

glicirizini xels uSlis Con-A inducirebuli hepatitis

ganviTarebas efeqturi citokinebis eqspresiis gareSe (Okamoto et al.,

1999).

Page 27: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

27

1.2 apoptozis roli RviZlis normalur funqcionirebaSi

zrdasruli RviZlis parenqimaSi ujredebis gamravlebisa da

apoptozis tempebis Sesaxeb informacia mwiria. fiziologiurad

apoptozi Zalian Znelad fiqsirdeba, radgan ujredebis cvlis

masStabi minimaluria. RviZlSi yovel aTi aTas ujredze mxolod 1-

5 apoptozuri ujredis dadgena xerxdeba (Schulte-Hermann et al., 1995).

odnav gansxvavebulia es maCvenebeli dieturi faqtorebis

zemoqmedebis dros (Albright et al., 1997).

gare Tu Sida gzebiT warmoebuli apoptozi arsebiTia

RviZlSi ujreduli homeostazis SenarCunebaSi (Igney et al., 2002). gare

gza ujredis zedapiridan Fas-iT, TNF–iT an TGF--iT gaiSveba. Sida

gza iwyeba mitoqondriidan. masze zegavlenas axdens Bcl-2 ojaxis

wevrebi. orive gza urTierTgadaxlarTulia da gamorCeul

fiziologiur rols TamaSobs RviZlSi. apoptozuri gzebis

regulaciis moSla xels uwyobs iseTi daavadebebis ganviTarebas,

rogoricaa hepatocelularuli karcinoma, virusuli hepatiti,

autoimunuri hepatiti, iSemia. apoptozis defeqti xSirad

centraluri paTogenetikuri movlenaa. aqedan gamomdinare,

apoptozis molekuluri meqanizmebis Seswavla ara marto

daavadebebis meqanizmebis Sesaxeb sruli suraTis CamoyalibebisTvis

aris aucilebeli, aramed xels uwyobs RviZlis daavadebis

potenciuri Terapiuli meTodebis SemuSavebis process.

1.2.1 gare apoptozuri gzebi

Fas prototipiuri sikvdilis receptoria. is pirvelad 1989

wels aRweres (Trauth et al., 1989; Yonehara et al., 1989) da warmoadgens 42-52

kilodaltoni molekuluri wonis mqone glikozilirebul I tipis

transmembranul proteins (ujredgare aminoterminaluri domeni).

Fas RviZlis yvela ZiriTadi saxis ujredzea eqspresirebuli

(hepatocitebi, stelaturi ujredebi, kupferis ujredebi da RviZlis

Page 28: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

28

endoTeluri ujredebi). is Sesabamisi specifiuri ligandiT

aqtivirdeba. Fas-is liganda II tipis transmembranuli proteinia

(ujredSida aminoterminaluri domeni). Fas-sgan gansxvavebiT, misi

liganda RviZlSi fiziologiurad ar aris eqspresirebuli, magram

aqtiurdeba RviZlis dazianebis SemTxvevaSi (Eichhorst et al., 2000). Fas-

isa da misi ligandis koeqspresia ki ujredis TviTmkvlelobiT

mTavrdeba. garda amisa, ligandas apoptozis gamowveva

eqspresirebuli Fas-is mqone mezobel ujredebSic SeuZlia

(parakrinuli sikvdili).

Fas-is mTavari funqciaa apoptozis procesis gaSveba (Krammer et

al., 1994). marTalia, is sxvadasxva qsovilsa da ujredul xazSi

gvxvdeba (Moller et al., 1994; Weller et al., 1994), misi upiratesi

fiziologiuri roli SesaZloa imunuri sistemis regulaciaSi

mdgomareobs. amis magaliTia MRL/lpr Tagvis fenotipi, romelic Zlier

gaaqtiurebuli Fas-is eqspresias aCvenebs (Mariani et al., 1994). Lpr Tagvs

uviTardeba limfadenopaTia da splenomegalia, garda amisa,

gamoumuSavdeba auto-antisxeulebis didi raodenobebi. Fas-is

molekula Tavdapirvelad miCneul iqna rogorc ujredis zedapiruli

receptori, romelsac transformirebuloi ujredebis apoptozuri

sikvdilis mediatoroba da SiSvel TagvebSi mzardi eqsperimentuli

simsivneebis regresia SeeZlo (Trauth et al., 1989; Yonehara et al., 1989).

seriozuli sistemuri efeqtebis miuxedavad, Fas-iT warmoebuli

apoptozis gamoyenebam imedebi ar gaamarTla kibos TerapiaSi. meore

mxriv, dReisaTvis ukve mravali dokumentirebuli monacemi arsebobs,

romlebic ujredis sikvdilis sxvadasxva fiziologiur da

paTologiur formebSi Fas-is arsebiT rolze miuTiTebs (Nagata et al.,

1995; Schulze-Osthoff et al., 1994). hepatocitebi mudmivad axdenen Fas-is

eqspresias TavianT zedapirze. naCvenebia, rom TagvebSi am receptoris

stimulireba ramdenime saaTSi RviZlis muSaobis fulminantur

ukmarisobas iwvevs (Ogasawara et al., 1993; Rensing-Ehl et al., 1995). vilsonis

Page 29: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

29

mwvave daavadebis dros RviZlis ukmarisoba da RviZlis ujredebis

dazianeba moicavs Fas-iT ganviTarebul apoptozs (Strand et al., 1998).

Fas/Fas-ligandis sistemis dadebiTi regulacia demonstrirebulia

alkoholur cirozSi, qronikul virusul hepatiti B-sa da C-Si da

gansxvavebuli etiologiis mqone RviZlis fulminantur ukmarisobaSi

(Strand et al., 1998).

Fas-sa da TNF-is receptor 1-s gaaCniaT erTnairi mokle

ujredSida domeni - e.w. “sikvdilis domeni” (Tartaglia et al., 1993).

membranebTan dakavSirebuli ligandis ararsebobis dros yalibdeba

Fas-is inaqtiuri kompleqsi (Scaffidi et al., 1998). Fas Tavis ligandasTan

dakavSirebis dros apoptozur signals ujredSi agzavnis e. w.

“sikvdilis domenis” saSualebiT. Tumca, signalis efeqturi

gadacemisTvis saWiroa agreTve e.w. “sikvdilis gamomwvevi

signalirebis kompleqsis” Camoyalibeba. es aris Fas receptorTan

dakavSirebuli ujredSida proteinuli kompleqsi, romelic

ujredis SigniT erT-erTi Tavisi komponentis “Fas-asociirebuli

sikvdilis domenis” saSualebiT ikavSirebs prokaspaza 8-s. Tavis

mxriv, prokaspaza 8 ganicdis avtolizs. ori prokaspaza 8-is patara

da didi domenebidan warmoiqmneba erTi aqtiuri kaspaza 8 (ori

didi da ori patara domeniT), romelic iniciatori kaspazaa, radgan

is kaskadurad aaqtiurebs yvela danarCen efeqtor kaspazas da

saboloo jamSi ujredis apoptozur sikvdils iwvevs (Cohen et al.,

1997). efeqtori kaspazebis aqtivirebis garda, kaspaza 8-s SeuZlia

Bcl-2 ojaxis wevris Bid-is gaxleCva da Semoklebuli Bid-is (tBid)

warmoqmna. es ukanaskneli ki aaqtiurebs mitoqondrias, riTac

kavSiri myardeba sikvdilis receptoriT signalirebasa da Sida

apoptozur gzas Soris.

Fas ligandasTan urTierTqmedeba am kompleqsis reorganizebas

axdens, rasac moyveba “sikvdilis gamomwvevi signalirebis

kompleqsis” formireba. igi Sedgeba “Fas-asociirebuli sikvdilis

Page 30: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

30

domenis adaptori proteinebisgan”, kaspaza 8 da 10-isgan, romlebsac

SeuZliaT apoptozis iniciireba. Fas-is ligandis mier “sikvdilis

gamomwvevi signalirebis kompleqsis” farglebSi Fas-is, “Fas-

asociirebuli sikvdilis domenis adaptori proteinebis”, kaspaza 8-

isa da kaspaza 10-is dajgufeba iwvevs mocemuli kaspazebis

autoproteolizur damuSavebasa da aqtiuri proteazebis

gamoTavisuflebas. I tipis ujredebSi damuSavebuli kaspaza-8

sakmarisia kaspazebis ojaxis sxva wevrebis gasaaqtiureblad,

romelTa mier Sesabamis substratebze zemoqmedeba apoptozis

egzekuciur fazas uxsnis gzas (Krammer et al., 2000). II tipis ujredebSi

Fas-is mier efeqtori kaspazebis saTanado gaaqtiureba damokidebulia

amplifikaciur maryuJze, rac Tavis mxriv damokidebulia kaspaza-8-is

mier Bcl-2 ojaxis proapoptozuri wevris Bid-is gaxleCvaze, rogorc es

aRwerilia TNF-is receptori 1-is sistemis SemTxvevaSi. Semdeg etapze

mitoqondriebi gamoaTavisufleben proapoptozur faqtorebs,

magaliTad, citoqrom c-s, Diablo-sa da “apoptozis gamomwvev fators”,

romlebic ganapirobeben kaspaza-9-is gamaaqtiurebeli proteinuli

kompleqsis Semcveli apoptosomis Camoyalibebas. apoptosoma Sedgeba

citoqromi c-is, APAF-1-is, dATP-isa da pro-kaspaza-9-isgan.

gaaqtiurebuli kaspaza-9 aaqtiurebs aRmasrulebel kaspaza-3-s,

kaspaza-3 ki - kaspaza-8-s, riTac ikvreba kidec dadebiTi pasuxis

maryuJi (Krammer et al., 2000). am ori ZiriTadi gzis garda,

SemoTavazebulia kidev aranakleb ori gza, romlebic Fas-is

signalirebas awarmoeben.

kidev erTi adaptori molekula – “receptorTan

urTierTmoqmedi proteini (anu RIP)” - ayalibebs kompleqss “RIP-Tan

dakavSirebeli interleikin-1β-gardamqmneli fermentis msgavsi

proteaza 1-is homologiur sikvdilis domenTan” da kaspaza-2-Tan da

Fas-is signals gadascems kaspaza-8-is sawyisi gaaqtiurebisgan

damoukideblad (Duan et al., 1997). FADD-isa da RIP-is garda, aRwerilia

Page 31: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

31

Fas-is makavSirebeli kidev erTi proteini - “Fas-is sikvdilis

domenTan asociirebuli proteini” - romelic ayalibebs kompleqss

“apoptozis signalis maregulirebel kinaza 1-Tan”, rasac moyveba “c-

Jun aminoterminaluri kinazisa” da mitogeniT aqtivirebuli protein

kinaza p38-is gaaqtiureba. p38-s Tavis mxriv SeuZlia transkrifciis

faqtoris - E2F1-is - gaaqtiureba, romelic miCneulia S-fazasa da

kaspazebTan dakavSirebuli proteinebis makodirebeli genebis

erTdrouli transkrifciis gamomwvevad (Wang et al., 1999; Kornmann et al.,

2000). Tumca, axlaxans vilungerisa da misi kolegebis kvlevis

Sedegebma kiTxvis niSnis qveS daayena apoptozur signalirebaSi RIP-

isa da “Fas-is sikvdilis domenTan asociirebuli proteinis”

monawileoba (Villunger et al., 2000). Fas-is mier warmoebuli apoptozis

ramdenime etapi SeiZleba iyos regulatoruli meqanizmebis samizneebi,

rac saSualebas aZlevs ujredebs Fas-is mier stimulirebas moqnilad

upasuxon. “sikvdilis gamomwvevi sasignalo kompleqsis” mier kaspaza-

8-is gaaqtiurebis unari ZiriTadad regulirdeba “FADD-is msgavsi

inteerleikin-1β-gardamqmneli fermentis msgavsi mainhibirebeli

proteinis mier” (Krueger et al., 2001). es proteini ramdenime izoformiT

arsebobs. es izoformebi struqturulad kaspaza-8-is msgavsia, Tumca

ar gaaCniaT fermentuli aqtiuroba (Krueger et al., 2001; Irmler et al., 1997).

igi SeiZleba CarTuli iyos “sikvdilis gamomwvevi sasignalo

kompleqsis” sikvdilis receptorebSi, riTac is aCerebs kompleqsis

mier kaspaza-8-is procesingsa da misi gaaqtiurebuli formis

gamoTavisuflebas. garda amisa, II tipis ujredebSi Fas-is mier

warmoebuli apoptozi kontrolirdeba ujredis sikvdilis

mitoqondriuli gzis mravali regulatoriT, kerZod, Bcl-2 ojaxis

wevrebis mier (Krammer et al., 2000). Fas-is mier warmoebuli ujredis

sikvdili xdeba ara marto apoptoziT, aramed - ujredul konteqstis

mixedviT – nekroziTac (Leist et al., 1997), romelic saWiroebs adaptor

protein FADD-sa da Fas-Tan urTierTmoqmed serin/treonin kinaz

Page 32: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

32

receptorTan urTierTmoqmed proteins, magram ara - kaspaza-8-s (Holler

et al., 2000). imavdroulad, isic unda aRiniSnos, rom nekrozis

egzekuciur procesTan Fas-is damakavSirebeli meqanizmebi jer ar

aris garkveuli.

1.2.1.1 simsivnis nekrozis faqtoris gza

TNF anTebisa da imunurobis mTavari mediatoria. garda amisa,

is iwvevs RviZlis mwvave fazis reaqcias, RviZlis regeneraciasa da

zrdas, imunuri ujredebis stimulirebas, adheziuri molekulebis

dadebiT regulacias, Sokismagvar mdgomareobas, lipolizs, kaxeqsias,

qsovilis destruqciasa da ujredis apoptozur Tu nekrozul

sikvdils ujredis sxvadasxva tipSi (Aggarwal et al., 1992; Tracey et al.,

1993). ufro metic, TNF CarTulia adamianis sxvadasxva daavadebis, maT

Soris, sefsisis, diabetis, kibos, osteoporozis, gafantuli

sklerozis, revmatoiduli arTritis paTogenezSi.

TNF ujreduli efeqtebi gadaicema ori specifiuri zedapiruli

receptoriT: TNF-R1 (20 kilodaltoni) da TNF-R2 (75 kilodaltoni)

(Leist et al., 1995; Leong et al., 2000). TNF-isa da TNF-R1-is urTierTmoqmedeba

aaqtiurebs signalis transduqciis ramdenime gzas. am gzebis saerTo

niSania TNF-is mier ujredis membranaze signalirebis

mravalproteiniani kompleqsis, e.w. “sikvdilis gamomwvevi

signalirebis kompleqsis” Camoyalibebis gamowveva. erTi gza

sruldeba kaspazebis gaaqtiurebiT (Sidoti-de Fraisse et al., 1998), meore -

neitraluri sfingomielinazis mier ceramidis warmoqmniT, mesame

xasiaTdeba “c-Jun aminoterminaluri kinazis” aqtivaciiT da

transkrifciis faqtori c-Jun-is Tanamdevi gaaqtiurebiT, meoTxe gzas

ki apoptozis Semaferxebeli transkrifciis faqtori NF-B-is

aqtivaciamde mivyavarT (Liu et al., 1996). transkrifciis aRniSnuli

faqtorebi pasuxismgebeli arian sxvadasxva biologiuri procesis,

maT Soris, ujredis zrdisa da sikvdilis, ganviTarebis, onkogenezis,

Page 33: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

33

imunuri, anTebiTi da stresuli pasuxebisaTvis mniSvnelovani genebis

eqspresiis gamowvevaze. am gzebis balansi ujredis beds gadawyvets.

sqema. 2. TNF signalis transduqciis gza. TNF-is dakavSireba mis monaTesave

receptorebTan iwvevs “sikvdilis domenis inhibitoris” Camocilebasa da

sikvdilis gamomwvevi signalirebis kompleqsis Camoyalibebas, romelic

Sedgeba “TNF-is R1 receptorTan asociirebuli sikvdilis domenisgan”,

“TNF-is receptorTan asociirebuli faqtori-2-gan” da RIP-isgan. Semdgomi

movlenebi iniciirdeba IκB kinazis IKKβ suberTerulis kompleqsiTa da

kaspaza-8-iT

TNF-is signalis gadacemis procesis sawyisi moicavs TNF-R1-is

ujredgare domenTan TNF-is trimeris dakavSirebasa da TNF-R1-is

ujedSida sikvdilis domenisagan mainhibirebeli proteinis, e.w.

sikvdilis domenebis sailenseris Camocilebas (Tschopp et al., 1999; Jiang

et al., 1999). warmoqmnili agregirebuli receptori amoicnoba

adaptoruli proteinis, e.w. TNF-is receptorTan asociirebuli

sikvdilis domenis mier, romelic moizidavs damatebiT adaptorul

Page 34: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

34

proteinebs, rogoricaa “receptorTan urTierTmoqmedi proteini”,

“TNF-is receptorTan asociirebuli faqtori 2” da “Fas asociirebuli

sikvdilis domeni” (Hsu et al., 1996; Stanger et al., 1995; Chinnaiyan et al., 1995).

es proteinuli kompleqsi pasuxs agebs signalirebis movlenebis

dawyebaze (Rath et al., 1999)

1.2.2 Sida apoptozuri gza

Sida apoptozuri gza ujredis Signidan stimulirdeba. misi

gamomwvevi SeiZleba iyos ultraiisferi gamosxiveba, reaqtiuli

Jangbaduri saxeobebi (ROS), zrdis faqtoris mocileba an

qimioTerapiuli wamlebi). am dros Bcl-2 ojaxis wevrebis - Bak-isa

da Bax-is - saSualebiT mitoqondriidan iwyeba kaspazaze

damokidebuli da damoukidebeli apoptozuri gzebi.

1.2.2.1 apoptozis mitoqondriuli regulireba

mitoqondriuli kaspazis aqtivacia mWidro kavSirSia

mitoqondriis gare membranis gamtarobis gazrdasTan (Green et al.,

2004). am procesis regulaciaSi CarTulia Bcl-2 ojaxis proteinebi,

mitoqondriuli lipidebi, bioenergetikuli metabolitebis

moZraobis maregulirebeli proteinebi da mitoqondriis membranaSi

arsebuli mitoqondriuli gamtarobis makotrolebeli foris

komponentebi, maT Soris, Zabva-damokidebuli anionuri arxi, adenin

nukleotid transportiori da am transportiorTan

urTierTmoqmedi proteini ciklofilini D. mitoqondriis gare

membranis gamtarobis gazrda iwvevs intermembranuli sivrcis

proteinebis, kerZod, citoqrom c-is, prokaspaza 9-is, “apoptozis

gamomwvevi faqtoris”, “kaspazis mitoqondriidan warmoSobili meore

aqtivatorisa” da Htra2/Omi-s gamoTavisuflebas. am procesis zusti

meqanizmi jer-jerobiT ucnobia da intensiuri kvlevis procesSia.

Bcl-2 ojaxis wevrebisa da baqteriuli toqsinebis forebis Semqneli

Page 35: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

35

spiralebis struqturuli msgavsebis safuZvelze SemoTavazebulia

hipoTeza (Mucmore et al., 1996), rom Bcl-2 ojaxis wevrebi - Bak da Bax -

mitoqondriis gare membranaSi forebs qmnian, rac ganapirobebs

intermembranuli sivrcis proteinebis gamoTavisuflebas. sxva

modelis mixedviT, Bcl-2 ojaxis wevrebi SesaZloa urTierTqmedebs

mitoqondriis specifiur proteinebTan da xels uwyobs gamtarobis

cvlilebas makontrolebeli forebis gaRebiT. mesame SesaZlo

scenaris mixedviT, Bcl-2 ojaxis wevrebi SesaZloa iwvevs

mitoqondriis membranis formisa da lipidis forebis Secvlas.

yvela hipoTeza gadaikveTeba intermembranuli sivrcis proteinebis

gamoTavisuflebaze. gamoTavisuflebuli citoqromi c prokaspaza 9-

sTan, citoplazmur protein Apaf-1-Tan da ATP-sTan erTad qmnis

mravalproteininan kompleqss, apoptosomas, rac, Tavis mxriv,

aaqtiurebs prokaspaza 9-s da Sesabamisad xels uwyobs ujredis

kaspaza-damokidebuli sikvdilis dawyebas.

gamoTavisuflebuli “apoptozis gamomwvevi faqtori”

apoptozs kaspazis gareSe iwvevs (Susin et al., 1996). am gziT gamowveuli

apoptozis damaxasiaTebeli niSania dnm-is fragmentacia did

fragmentebad (daax. 50 kilodaltoni). “kaspazis mitoqondriidan

warmoSobili meore aqtivatori” da Htra2/Omi kaspazis aqtivaciis

fizilogiurad Semaferxebeli “apoptozis mainhibirebeli

proteinebis” inhibirebas axdenen. amrigad, “kaspazis mitoqondriidan

warmoSobili meore aqtivatori” da Htra2/Omi arapirdapiri gziT

uwyoben xels kaspazis gaaqtiurebasa da kaspaza-damokidebuli

apoptozis ganviTarebas.

Page 36: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

36

1.3 kaspazebis roli apoptozSi

apoptozi koordinirdeba cisteinis proteazebis ojaxiT - e. w.

kaspazebiT - romlebic proteinebis mTeli arsenalis SezRuduli

proteolizis gziT ujredis demontaJs awarmoeben. ZuZumwovarTa

kaspazebis ojaxi 14 wevrisgan Sedgeba, romelTa nawili sakuTriv

apoptozSi monawileobs, danarCeni wevrebi ki savaraudod anTebis

citokinebis procesingSi monawileobs. kaspazebis apikaluri

aqtivaciis movlenebi Cveulebriv iniciirdeba adaptorebi

molekulebis mier, romlebic ganapirobeben kaspazebis agregacias da

xels uwyoben maT autoaqtivacias. maSin, roca kaspazebis distaluri

aqtivaciis movlenebi kontrolirdeba manamde kaskadSi ukve

gaaqtiurebuli kaspazebis mier, mravali ujreduli stresi apoptozs

iwvevs mitoqondriis dazianebiTac, romlis drosac

gamoTavisufldeba iseTi citokinebi, rogoricaa citoqromi c da

“kaspazis mitoqondriidan warmoSobili meore aqtivatori”. es

citokinebi ki, Tavis mxriv, aaqtiureben kaspazebs da ujredis

sikvdils iwveven.

kaspazebi ujredis sikvdilis meqanizmis Semadgenel

komponentebad pirvelad naCvenebi iqna Caenorhabditis elegans nematod

Wiaze warmoebul kvlevebSi. ujredis programirebuli sikvdilis

uunaro mutanti Wiebis genetikuri analizis saSualebiT dadginda,

rom ced-3 genis produqti saWiro yofila ganviTarebasTan

dakavSirebuli ujredis programirebuli yvela sikvdilis

ganxorcielebisTvis. Yuan-isa da misi kolegebis 1993 wlis

mniSvnelovani statiis mixedviT (Yuan et al., 1993), CED-3 geni mWidrod

ukavSirdeba adamianis proteaza interleikin-1 gardamqmnel

ferments. marTalia, aRmoCnda, rom es fermenti ar asrulebs

centralur rols apoptozSi, massa da CED-3-s Soris homologiis

Sesaxeb aRniSnul sawyis informacias swrafad mohyva am fermentis

msgavsi proteazebis aRmoCena, romlebsac SemdgomSi sxva

Page 37: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

37

saxelwodeba - “kaspazebi” (cisteinis aspartat-specifiuri

proteazebi) – daerqva (Thornberry et al., 1998; Cohen et al., 1997; Earnshaw et

al., 1998). kaspazebi ZiriTad specifiurobas aspartamis mJavis

narCenebis mimarT amJRavneben, rac metad uCveulo substratis

mimarT mizidulobis magaliTia (Earnshaw et al., 1998; Green et al., 1998;

Martin et al., 1995). mocemuli fermentebi SedarebiT araaqtiuri

winamorbedebis (pro-kaspazebis) saxiT arseboben. maTi aqtiur

formaSi gardaqmna Sida aspartamis mJavis narCenebis proteolizuri

gaxleCvis gziT mimdinareobs. es miuTiTebs imaze, rom kaspazebi

autoproteoliziT an kaskadis zeviT gaaqtiurebuli sxva

kaspazebiT aqtiurdebian. kaspazebi zogadad SeiZleba daiyos or

funqciur jgufad: isini, romlebic apoptozis dros aqtiurdebian

(kaspaza-2, -3, -6, -7, -8, -9 da -10), da isini, romlebic imunuri pasuxis

dros anTebis citokinebis procesingSi arian CarTuli (kaspaza-1, -4,

-5 da -11). kaspazebi, romlebic apoptozSi monawileoben, Semdgom or

qvejgufad iyofa apoptozTan asociirebul kaspazur kaskadSi

poziciis mixedviT. zeda anu iniciatori kaspazebi (kaspaza-2, -8, -9 da

-10) zogadad apoptozis dros kaspazebis aqtivaciis kaskadis

iniciatorebad arian miCneuli. maT Cveulebriv grZeli prodomenebi

gaaCniaT, romlebic Seicaven protein-proteinuli kavSirebis mqone

monakveTebs, e.w. “kaspazebis mozidvis domenebs” an “sikvdilis

efeqtor domenebs”. es monakveTebi gvxvdeba agreTve kaspazebis

adaptor molekulebSi, rogoricaa FADD, Apaf-1, romlebic

apoptozis dawyebisas kaspazebis agregaciisa da aqtivaciis

amocanebs asruleben. meore jgufs, qveda anu efeqtor kaspazebs

(kaspaza-3, -6 da -7), romlebic apoptozis dros ujredis dangrevaze

arian uSualod pasuxismgebeli, prodemenebi imdenad ar gaaCniaT.

mraval sistemaSi kaspaza-3 mTavari aRmasrulebeli kaspazaa,

kaspaza-6 da kaspaza-7 ki SedarebiT mcire rols TamaSoben

apoptozis aRsrulebis fazaSi (Slee et al., 1999). aqtiuri kaspazebi

Page 38: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

38

ujredis daSlas ramdenime gziT awarmoeben: garkveuli

proteinebis, magaliTad, Bid-is saSualebiT citoqrom c-s

gamoTavisuflebiT, sxva damangreveli fermentebis, maT Soris, dn-

azebis gaaqtiurebiT, ujredSi struqturul da regulatorul

proteinebze pirdapiri degradaciuli zemoqmedebiT. dReisaTvis

dadgenilia kaspazis SuamavlobiT substratis gaxleCvis ramdenime

mniSvnelovani movlena, romlebsac Tavisi wvlili SeaqvT

apoptozis fenotipSi. magaliTad, “kaspaziT aqtivirebadi

deoqsiribonukleaza” apoptozis dros internukleosomaluri dnm-

is fragmentaciaze pasuxismgeblobisaTvis yvelaze damajerebeli

kandidatia (Enari et al., 1997). igi Cveulebriv inhibirdeba Tavis

specifiur inhibitorTan asociaciiT. Tumca, es inhibitori kaspaza-3-

is substratia da am ukanaskneliT misi proteolizuri gaxleCva

“kaspaziT aqtivirebadi deoqsiribonukleazas” gamoTavisuflebas

xdis SesaZlebels. gamoTavisuflebuli deoqsiribonukleaza Sedis

birTvSi da qromosuli dnm-is degradacias iwyebs (Enari et al., 1997).

SemoTavazebulia, rom kaspaza-3-is substratia kidev erTi proteini

- “Rho-sTan asociirebuli kinaza 1” - apoptozuri ujredis

SekumSvasa da membranis blebings warmarTavs (Coleman et al., 2001;

Sebbagh et al., 2001). rogorc Cans, kaspazebi sakuTari aqtiurobis

gaZlierebasac axdenen inhibitori molekulebis, magaliTad,

“apoptozis inhibitori proteinis” gaxleCvisa da inaqtivaciis gziT

(Martin et al., 1995). marTalia, dReisaTvis kaspazebis mravali sxva

substratia gamovlenili, apoptozis konteqstSi maTi gaxleCvis

mniSvneloba jer-jerobiT gaurkveveli rCeba. axlaxans naCvenebi

iqna ujredis sikvdilis meqanizmis kidev erTi axali komponenti,

romlis saxelwodebaa “kaspazis mitoqondriidan warmoSobili

meore aqtivatori” (Du et al., 2000). es aqtivatori mitoqondriaSia

lokalizebuli. citozolSi misi gamoTavisufleba apoptozis

gamowvevis Semdeg xdeba. am dros is ukavSirdeba “apoptozis

Page 39: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

39

inhibitor proteinebs”, riTac ixsneba kaspazebis aqtiurobis

inhibireba (Du et al., 2000).

rac Seexeba FADD-s, is receptors cisteinur proteazebs –

kaspaza 8-sa da kaspaza-10-s - ukavSirebs da ganapirobebs am

ukanasknelTa TviTgaxleCvasa da gaaqtiurebas, rac, Tavis mxriv,

ganapirobebs proteazuli kaskadis gaSvebasa da, saboloo jamSi,

apoptozs (Rath et al., 1999). erTi mxriv, kaspaza-8 uSualod aaqtiurebs

efeqtor proteazebs - kaspaza-3, -6 da -7-s - romlebic, Tavis mxriv,

ujredis mraval proteins xleCen da ujredis sikvdils iwveven.

meore mxriv, efeqtori kaspazebis aqtivacia Zlierdeba

mitoqondriuli gziT. kaspaza-8-is mcire aqtiurobac ki sakmarisia,

rom Bid gaixliCos. warmoqmnili e.w. “Semoklebuli Bid“ (tBid)

gadaadgildeba mitoqondriebisken da jer-jerobiT arasrulad

garkveuli meqanizmis wyalobiT mitoqondriuli membranis

potencials cvlis, riTac xeli ewyoba “mitoqondriuli gamtarobis

gadasvlis forebis” Camoyalibebasa da mitoqondriuli funqciis

moSlas (mimoxilulva ix. Hengartner, 2000). amis Semdeg mitoqodriebidan

citozolSi gadadis citoqromi c, ukavSirdeba Apaf-1-sa da pro-

kaspaza-9-s, ayalibebs proteinul kompleqss, e.w. apoptosomas, romlis

Semadgeneli nawilia dATP. rac Seexeba kaspaza-9-s, is damuSavebas

ganicdis da aaqtiurebs qveda kaspaza-3-sa da kaspaza-7-s (Hengartner,

2000; Li et al., 1999). kaspazebis gaaqtiurebis aRniSnuli mitoqondriuli

amplifikaciuri maryuJi regulirdeba Bcl-2 ojaxis anti-apoptozuri

proteinebiT.

dabolos, TNF signalirebis qselis saintereso

damaxasiaTebeli niSania apoptozur, NF-B-isa da “c-Jun

aminoterminaluri kinazis” signalirebis gzebs Soris eqstensiuri

jvaredini urTierTobebi. NF-B-is moqmedebis ararsebobis

SemTxvevaSi, TNF-is mier gamowveuli apoptozis mimarT ujreduli

mgrZnobeloba izrdeba. NF-B-is gamiznuli aqtivacia apoptozisgan

Page 40: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

40

dacvas uzrunvelhyofs, magaliTad, “apoptozis mainhibirebeli

ujreduli proteinebis” sinTezirebiT, romlebsac kaspazebis

aqtiurobis pirdapiri inhibireba SeuZliaT (Deveraux et al., 1999). es

mainhibirebeli proteinebi Seicaven sam domens, –romelTagan pirveli

ori efeqtori kaspaza-3, -6 da -7-is moqmedebis blokirebas axdenen,

mesame ki SerCeviTad ainhibirebs kaspaza-9-is moqmedebas (Deveraux et al.,

1999). saerTo jamSi, arsebobs ramdenime gamSvebi punqti, romlebic

sikvdilis receptorebis mediatorobiT warmoebul ujredul

sikvdils akontroleben.

1.4 apoptozis modulacia Terapiuli saSualebebiT

ujredis apoptozuri sikvdilis mkacri regulacia da

gadarCenis gzebi Terapiuli intervenciebis strategiebis

SemuSavebis SesaZleblobas iZleva. RviZlis sxvadasxva daavadebis

dros (virusuli, autoimunuri hepatiti, iSemiur-reperfuziul

dazianeba, toqsikuri dazianeba da sxva.) apoptozis Warbi

gaaqtiureba aRiniSneba, maSin roca Semcirebuli apoptozi gvxvdeba

RviZlis regeneraciuli zrdis an RviZlis simsivnebis SemTxvevaSi.

dReisaTvis ukve mravali Sroma mieZRvna RviZlis sxvadasxva

dazianebis dros apoptozze moqmedi axali Terapiuli saSualebebis

gamoyenebas. miuxedavad amisa, warmatebuli modulatorebis povna

Zalian Znelia da am mimarTulebiT kvlevebi intensiurad

grZeldeba.

garda amisa, mkurnalobis samizneebad mniSvnelovania

agreTve dro, Tu rodis unda moxdes apoptozis modulacia, radgan

RviZlis daavadebebi SeiZleba ganxilul iqnes rogorc

mravalsafexuriani procesebi. sxvadasxva safexuria: ujredis

sikvdilTan asociirebuli RviZlis qronikuli dazianeba, cirozi

da regeneracia, apoptozis inhibiciasTan dakavSirebuli simsivnis

formireba da RviZlis ukmarisoba. amrigad, erTidaimave daavadebis

Page 41: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

41

sxvadasxva etapze apoptozis inhibirebas an gaaqtiurebas

gasxvavebuli Sedegebi mohyveba.

1.4.1 hepatocitebze mimarTuli Terapia

mwvave dazianebis dros hepatociis apoptozis inhibireba

SeiZleba sasargeblo iyos. antiapoptozuri intervenciebis

samizneebs Sorisaa kaspazebi (kaspazebis endogenuri an egzogenuri

inhibitorebis gamoyeneba) da mitoqondriis erTianobis SenarCuneba

(Bcl-2 ojaxis antiapoptozuri wevrebis gamoyeneba). miCneulia, rom

xSirad anTebissawinaaRmdego agentebi RviZlis mwvave dazianebis

dros am dazianebas amcireben. magram gaurkvevelia, Tu ramdenad

Seesabameba mocemuli strategia yvela paTologiur mdgomareobas.

magaliTad, baqteriuli infeqciiT gamowveul RviZlis mwvave

daavadebaSi anti-TNF Terapia RviZlis dazianebis Tavidan acilebas

uzrunvelyofs, magram samagierod mcirdeba baqteriis ganadgureba

da gadarCena (Moore et al., 2003). zogierTma anTebissawinaaRmdego

strategiam SeiZleba Seasustos citokinebis warmoeba da NF-kB–is

aqtivacia da amiT apoptozis mimarT hepatocitebis mgrZnobelobis

Semcireba moaxdinos (Schoemaker et al., 2004). RviZlis qolestatikuri

dazianebis mqone pacientebs xSirad mkurnaloben ursodeoqsiqolis

mJaviT, romelic erT-erTi naRvlis mJavaa da adamianis naRvlis

mJavebis 3%-s Seadgens. es nivTiereba Tavdapirvelad Savi daTvis

RviZlidan iqna miRebuli da uxsovari droidan gamoiyeneba CineTis

tradiciul medicinaSi RviZlis daavadebebis samkurnalod

(Paumgartner et al., 2002). axlaxans naCvenebi iqna, rom ursodeoqsiqolis

mJavis taurinis warmoebuli naRvlis mJavis mier gamowveuli

apoptozisgan icavs organizms, rasac axorcielebs mitoqondriul

membranaze pirdapiri zemoqmedebiTa da “mitogen-gaaqtivebuli

protein kinazebis” gaaqtiurebiT (Schoemaker et al, 2004).

Page 42: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

42

1.4.2 kaspazebi da maTi inhibitorebi

Bcl-2 ojaxis garda, kaspazebis inhibitorebi, rogoricaa

“apoptozis mainhibirebeli proteinebis” ojaxis wevrebi, ujreds

apoptozuri sikvdilisagan kaspazebis kaskadis darRvevis gziT

icavs. in vitro pirobebSi “apoptosis mainhibirebeli ujreduli

proteinis” adamianis homologis Warbi eqspresia hepatocitebs

apoptozisgan icavs (Schoemaker, Ros et al., 2002). aRniSnuli ojaxis

wevrebi SerCeviT ainhibireben kaspaza 3-sa da kaspaza 9-s. maTi

aqtiurobis dablokva SeiZleba “kaspazis mitoqondriidan

warmoSobili meore aqtivatoriTa” da Omi/HtrA2-iT. amrigad,

ujredis beds “apoptozis mainhibirebeli proteinebis” ojaxis

wevrebTan kaspaza 3-is, kaspaza 8-is, kaspaza 9-is, “kaspazis

mitoqondriidan warmoSobili meore aqtivatorisa” da Omi/HtrA2-is

fardobiTi citozoluri koncentraciebis balansi wyvets.

imisda mixedviT, Tu ra tipis dazianebasTan gvaqvs saqme,

garkveuli kaspazebis inhibireba saTanado strategiad unda iqnes

miCneuli. baitma da misma kolegebma (Bajt et al., 2001) aCvenes, rom

marTalia peptidebis inhibitoris mier kaspaza 3-is inhibireba

aferxebda LPS/GalN–iT (d-galactosamine) gamowveul apoptozs, kaspaza

8-is inhibireba ufro gadamwyvetia am dros. ufro metic, dominant-

negatiuri FADD-is makodirebeli adenovirusi TNF/GalN-

inducirebuli apoptozis prevencias axdenda (Streetz et al., 2000). es

kvlevebi migvaniSneben im saintereso momentze, rom TNF–

inducirebul apoptozSi apoptozur kaskadSi Terapiuli

intervencia kaspaza 8-is doneze unda xdebodes. amasTan

dakavSirebiT, kaspaza 8-is endogenuri inhibitoris - “ujreduli

FADD-is msgavsi IL-1b-makonvertirebeli fermentis mainhibirebeli

proteinis” - eqspresiis gazrdaze orientirebuli Terapia Semdgom

yuradRebas imsaxurebs.

Fas-is mier gamowveuli apoptozis SeCereba SesaZlebelia

Page 43: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

43

xsnadi Fas-iT genuri Terapiiis saSualebiT, rac potenciur

Terapiul gzas SeiZleba warmoadgendes. axlaxans aRweril iqna

sikvdilis receptoris mier gamowveuli apoptozis ori axali

inhibitori. suramins an neirokininis receptoris antagonistebs

SeuZliaT Tagvis modelebSi RviZlis toqsikuri dazianebis in vivo

inhibireba. suramini Sardovanas polisulfonirebul warmoebuls

warmoadgens. is axdens TNF-is, FasL-isa da qemoTerapiis Sedegad

gamowveuli apoptozis inhibirebas in vitro; in vivo naCvenebi iqna, rom

mas SeuZlia LPS-isa da D-galaqtozaminis erToblivi an Fas-is

agonisturi antisxeulis zemoqmedebiT gamowveuli masiuri

apoptozis Tavidan acileba. neirokinini-1 receptoris antagonistebi

Tagvebs Fas-isa da TNF-is mier gamowveuli RviZlis dazianebisgan

icaven. es SesaZlebeli xdeba antagonistebis mier ujredis

sikvdilis xelSemwyobi P naerTis moqmedebis antagonizirebiT.

1.4.3 mcenareuli warmoSobis nivTierebebi

mcenareebi sasargeblo wamlebisTvis kvlevis masalis

uzarmazar wyaros warmoadgenen. bolo wlebSi apoptozur procesze

zemoqmedebis unaris mqone mravali sxvadasxva mcenaris eqstraqti

iqna gamokvleuli. simsivnur ujredebSi aRniSnuli daavadebis

SesaCereblad programirebuli sikvdilis meqanizmebze zemoqmedebis

unari, romelic sxvadasxva mcenareul eqstraqts gaaCnia, intensiuri

da farTo kvlevebis sagania. Seswavlilia sxvadasxva ujreduli

xazi, rogoricaa HL60, adamianis hepatocelularuli karcinomis

ujreduli xazi, qolangiokarcinomis ujreduli xazi, B-ujredis

hibridomebi, U937 monocituri ujreduli xazi, HeLa ujredebi da

sxva. im agentebs Soris, romlebic ujredis programirebul

sikvdils iwvevdnen (rac izomeboda morfologiurad, an gamWoli

citofluorometris saSualebiT), aRmoCndnen iseTi mcenareebis

eqstraqtebi, rogoricaa fiTri da Semicarpus anacardium. dadginda

aseve, rom ujredis programirebul sikvdils da Sesabamisad

Page 44: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

44

gamravlebis Sewyvetas iwvevdnen iseTi izolirebuli naerTebi,

rogorebicaa brionoluri mJava (Trichosanthes kirilowii var. Japonica-dan),

krocini (zafranadan) da alicini (nivridan). Cinuri mcenareuli

wamali “So-saiko-to” simsivnis garkveul ujredul xazebSi iwvevda

apoptozs. metad sainteresoa is faqti, rom JenSeni aferxebs Tmis

folikulebSi ujredis dasxivebiT gamowveul programirebul

sikvdils, rac mis mniSvnelovan Terapiul SesaZleblobebze

miuTiTebs. nutricevtuli saSualebebi (dieturi mcenarebi),

rogoricaa soio, niori, koWa, mwvane Cai da sxv., epidemiologiur

kvlevebSi miCneulia simsivnis SemTxvevebis Semamcirebel faqtorad.

maTi moqmedeba ukavSirdeba ujredis programirebuli sikvdilis

gamowvevis unars.

dadasturebuli iqna, rom sxvadasxva sakvebi da mcenareuli

warmoSobis wamlebi toqsiur efeqtebs iwvevs ujredis

programirebuli sikvdilis inducirebis gziT. magaliTad, virTxis

izolirebul hepatocitebSi ujredis programirebuli sikvdili

kavSirSi iyo diterpinoidebis Semcveli mcenareuli wamlis mier

gamowveul hepatitTan. sxva gamokvlevebis mixedviT, savaraudoa,

rom betel-sa da TambaqosTan dakavSirebuli piris “qerclovani”

karcinomebi SesaZloa asociirdebian p53–isa da c-myc–is

erToblivad moqmedebasTan, rac ujredis programirebuli

sikvdilis inhibirebas ganapirobebs. gamovlenilia mcenareebis mier

ujredis programirebuli sikvdilis modulaciis ramdenime

meqanizmi, maT Soris, endonukleazebis, p53-isa da kaspaza 3-is

aqtivacia (Bcl-2–damoukidebeli gziT), Tavisufali radikalebis

formirebis gaZliereba da sfinganinis akumulacia. ujredis

programirebuli sikvdili Tavdacvis metad konservirebuli

meqanizmia, romelic mcenareebsac gaaCniaT.

amrigad, ujredis programirebuli sikvdilis bunebriv

fenomenze zemoqmedeba misi modificirebis gziT SesaZloa

potenciurad sasargeblo wamlebs warmoadgendnen.

Page 45: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

45

II Tavi - sakvlevi masala da meTodebi

eqsperimenti Catarda 20-25 gr masis mqone 50 zrdasrul

Tagvze. saeqsperimento cxovelebi erTnair pirobebSi imyofebodnen.

2.1 RviZlis imunuri dazianebis eqsperimentuli modeli

hepatitis eqsperimentuli modelis Sesaqmnelad 50 TagvSi

intraperitonealurad Seyvanili iqna bunebrivi mitogeni

konkanavalin–A (Con-A) 2mg/kg wonaze gadaangariSebiT.

eqsperimentuli cxovelebi davyaviT 3 jgufad. Con-A-s Seyvanidan 1

sT-is Semdeg cxovelebs erTxel kunTSi ukeTdeboda: 1. 0.2 ml

fiziologiuri xsnari (sakontrolo I jgufi), 2. plaferoni lb

(0.25mg/kg-ze) (II jgufi); 3. deqsametazoni _ 4 mg/kg-ze (III jgufi).

eqsperimentis dawyebidan 8, 24 da 48 saaTis Semdeg eTeriT

gabruebul Tagvebs vklavdiT cervikaluri dislokaciis meTodiT.

gamosakvlevad viRebdiT RviZls da sisxls. RviZls morfologiuri

kvlevisa da hepatocitebis funqciuri mdgomareobis Sesaswavlad,

sisxls ki - bioqimiuri gamokvlevisTvis.

2.2 histomorfologiuri meTodi

sinaTlis mikroskopuli kvlevisaTvis eqsperimentul masalas

(RviZli) fiqsaciisaTvis vaTavsebdiT formalinis 10%-ian xsnarSi,

vauwyloebdiT aRmavali koncentraciis spirtebSi da vayalibebdiT

parafinSi. rotaciul mikrotomze damzadebul 2-5 mkm sisqis

anaTlebs vRebavdiT hematoqsilin-eoziniT.

2.3 RviZlSi apoptozis Sefaseba imunohistoqimiuri

(TUNEL)LmeTodiT

hepatocitebis apoptozi fasdeboda dnm-is fragmentaciiT

terminaluri deoqsinukleotidil transferazaze-damokidebuli

Page 46: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

46

(tdt) dUTP-biotinis (TUNEL) moniSvnis meTodis gamoyenebiT. yvela

safexuri xorcieldeboda TandarTuli protokolis mixedviT.

amokveTili RviZli fiqsirdeboda 10%-ian formalinSi da

yalibdeboda parafinSi. tardeboda parafinSi Cayalibebuli,

rotaciul mikrotomze daWrili 5-mikroniani anaTlebis

deparafinizacia da rehidratacia, Semdeg inkubacia proteinaza K–

Ti (20mg/ml 100mM da 50 mM edta) 15 wuTi 25oC-ze. Semdeg yvela

anaTali irecxeboda distilirebuli wyliT, anaTlebi

inkubirdeboda buferSi 5wT. Semdeg emateboda tdt da

biotinmoniSnuli deoqsinukleotidebis Tanaobisas tenian yuTSi

midinareobda inkubacia 1 saaTiT 37C-ze. reaqciis Sewyveta xdeboda

gamrecxi buferis saSualebiT. moniSnuli slaidebis daTvaliereba

xdeboda sinaTlis mikroskopSi. qsovilebi iRebeboda hematoqsilin-

eozinSi.

2.4Aazotis oqsidisa da glutaTion reduqtazas atiurobis

gansazRvra

sisxlis SratSi azotis oqsidis raodenoba fasdeboda

arapirdapiri meTodiT grisis reaqciis gamoyenebiT, romelic

warmoqmnis qromofors nitritTan reaqciis Sedegad. Sratis 100ml-s

vainkubirebdiT 100ml grisis reaqtivTan 96-fosoian plataSi.

inkubacia mimdinareobda 10wT-is ganmavlobaSi oTaxis

temperaturaze. nitritis koncentracia fasdeboda

speqtrofotometrulad multiskanze (Multiscan, Lab Systems, fineTi).

absorbcia isazRvreboda 540nm talRis sigrZeze. yvela nimuSi

keTdeboda tripletebSi.

glutaTionreduqtazas aqtiurobis gansazRvra xdeboda

glutaTion reduqtazas nakrebis saSualebiT (Sigma-Aldrich, USA).

aqtiuroba izomeboda absorbciis zrdis cvlilebiT DTNB [5,5’-

Page 47: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

47

dithiobis(2-nitrobenzoic acid)] substratis damatebisas 412nm talRis

sigrZeze.

2.5 hepatocitebis gamoyofa da maTi mitoqondriuli

aqtiurobis Seswavla tetrazoliumze dafuZnebuli

kolorimetriuli MTT testiT

RviZlis homogenizaciisa da garecxvis Semdeg vamzadebdiT

hepatocitebis kulturas ujredebis koncentraciiT – 1 mln/ml.

ujredTa suspenzias TiTo ml-is raodenobiT vaTavsebdiT

sinjarebSi. Semdeg hepatocitebis suspenzias 150 mkl raodenobiT

vasxamdiT 96-fosoian brtyelZirian mikroplanSetis fosoebSi (Libro

Plastics).

eqsperimentis yovel variantSi cda da kontroli

sruldeboda 3 fosoSi. Semdeg mikroplanSetis inkubirebas

vaxdendiT TermostatSi 100% tenianobis, haerSi naxSirorJangis 5%-

iani Semcvelobisa da 370C temperaturis pirobebSi 4 saaTis

ganmavlobaSi.

vamzadebT dimeTilTiazolil difenil tetrazolium

bromidis (MTT Sigma) xsnars - 5 mg reaqtivi 1ml fosfaturi buferis

marilxsnarze.

TiToeul fosos vumatebdiT 10-10mkl MTT-is momzadebul

xsnars.

Semdeg planSets sainkubaciod vdgamdiT 1sT-iT 370C

temperaturaze СO2 inkubatorSi. inkubaciis damTavrebisas planSets

vamowmebdiT mikroskopis qveS. formazanis kristalebis warmoqmnis

Semdeg, supernatants frTxilad aviwovdiT da TiToeul fosoSi

vumatebdiT 100-100mkl 10%-ian natriumdodecilsulfats.

vaikubirebdiT 2sT-iT 370temperaturaze, CO2 inkubatorSi.

Sedegebis wakiTxvas vaxdendiT multiskanis saSualebiT 540-

570nm talRis sigrZeze.

Page 48: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

48

2.6 hepatocitebSi kaspazebis aqtiurobis gansazRvra

kaspaza 3 da kaspaza 8-s aqtiurobis gansazRvra xdeboda

kolorimetruli nakrebis saSualebiT. mwarmoeblis instruqciis

mixedviT, hepatocitebis suspenzias vumatebdiT lizis bufers.

Semdeg emateboda kaspaza-3-is (Ac-DEVD) an 8-s (Ac-IETD) substrats,

romelic dakavSirebuli iyo p-nitroanilinTan da vainkubirebdiT

37°C–ze 90 wuTiT. speqtrofotometrze (Multiscan, Labsystems, Finland)

vsazRvravdiT optikur simkvrives 405nm talRis sigrZeze.

gamoyofili nitroanilinis raodenoba homogenatSi kaspazebis

aqtiurobis pirdapirproporciulia. optikuri simkvrivis gazomva

xdeboda yovel 5 wuTSi da gamoTvlili iqna Sesabamisad saSualo

da standartuli gadaxra.

2.7 ALT-s gansazRvris speqtrometriuli meTodi

sisxlSi alaninaminotransferazas (ALT) aqtivobas

vswavlobdiT speqtrofotometriuli meTodiT. amisaTvis Tagvidan

viRebdiT sisxls, vacentrifugirebdiT 3000 g-ze 15 wT-is

ganmavlobaSi, ris Semdegac miRebul sisxlis Srats (raodenobiT

0.05 ml) vumatebdiT 0.25 ml ALT-s standartul substrats

(fosfaturi buferi 0.1 moli/l, Semdeg 0.2 moli/l DL--alanins da

2 mmoli/l 2-oqsiglutarats). amis Semdeg vaxdendiT sinjis

inkubirebas 370C temperaturaze 60 wT-is ganmavlobaSi, vumatebdiT

0.25 ml 2-4-dinitrofenilhidrazinis xsnars (1 mmoli/l, HCI 1

mmoli/l). miRebul sinjs vurevdiT da vtovebdiT 20 wT-is

ganmavlobaSi 220C temperaturaze. amis Semdeg vumatebdiT 2.5 ml

NaOH-is xsnars, vtovebdiT 10 wT-is ganmavlobaSi da optikur

simkvrives vzomavdiT 530 nm talRis sigrZeze sakontrolo xsnaris

mimarT, sadac sisxlis Sratis nacvlad damatebuli iyo 0.25 ml

fiziologiuri xsnari.

Page 49: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

49

ALT-s koncentracias vsazRvravdiT standartuli grafikis

saSualebiT.

2.8 masalis statistikuri damuSaveba

masala damuSavda statistikuri programis Statistica 6.0 (Statsoft,

Mineapolis, USA) gamoyenebiT.

Page 50: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

50

III Tavi - sakuTari gamokvlevis Sedegebi

3.1 plaferoni lb-s zegavlena Con-A inducirebuli msubuqi

hepatitis dros sisxlSi alaninaminotransferazas

Semcvelobasa da RviZlSi ganviTarebul morfologiur

cvlilebebze

diagrama 1-ze mocemulia Con-A inducirebuli hepatitis dros

Tagvebis sisxlSi ALT-s cvlilebebi dakvirvebis sxvadasxva vadaze

(normaSi aRniSnuli maCvenebeli udris 0.5-s).

diagrama #1

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

Before injection 8 24 48

Con-A

ConA+PL

ConA+Dex

dakvirvebis I vadaze (8 sT) ALT-s done sakontrolo Tagvebis

sisxlSi TiTqmis 3-jer aRemateba normas. rac Seexeba

deqsametazoniT da plaferoniT namkurnaleb Tagvebs, maT sisxlSi

Page 51: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

51

ALT-s done orive SemTxvevaSi erTnairia da TiTqmis 2-jer

aRemateba normas.

dakvirvebis II vadaze (24 sT) sakontrolo da namkurnalebi

Tagvebis sisxlSi ALT-s done TiTqmis erTnairia da 2-jer aRemateba

normas.

dakvirvebis III vadaze (48 sT) sakontrolo Tagvebis sisxlSi

ALT-s done kvlav 2-jer aRemateba normas, deqsametazoniT

namkurnalebi Tagvebis sisxlSi ki ALT-s done dakvirvebis am

droisaTvis kvlav statistikurad sarwmunod maRalia normasTan

SedarebiT, plaferoni lb-s zemoqmedebiT ki aRniSnuli maCvenebeli

normas ubrundeba.

aRniSnulidan gamomdinare, deqsametazoni dakvirvebis I

vadaze amcirebs ALT-s dones, xolo, Semdgom vadebze igi

statistikurad sarwmunod aRar gansxvavdeba sakontrolo Tagvebis

analogiuri maCveneblisagan. plaferoni lb-s zegavleniT

dakvirvebis III vadaze ALT done normas ubrundeba.

.

sur. 1 janmrTeli Tagvis RviZli morfologiuri preparati

Page 52: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

52

Con-A-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg Tagvebis RviZlSi mwvave

anTebisaTvis damaxasiaTebeli morfologiuri cvlilebebi

aRiniSneba. hepatocitebis didi nawili vakuolur distrofias

ganicdis. amasTan erTad, fokaluri nekrozis kerebic gvxvdeba.

nekrozuli hepatocitebis citoplazma mkveTrad eozinofiluria,

rac nekrozis ubnebSi eozinofiluri (e.w. kaunsilmanis)

sxeulakebis saxiT vlindeba. alag-alag orbirTviani hepatocitebis

arseboba aRiniSneba (sur. 2).

sur. 2 sakontrolo jgufi ConA-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg

RviZlis parenqimaSi limfoiduri rigis ujredebis

infiltratebi gvxvdeba. infiltracia gansakuTrebiT intensiuria

portul sivrceebSi. damaxasiaTebelia centraluri venebisa da

RviZlis sinusoidebis gaganiereba. gamoxatulia “slaj-fenomeni”.

Page 53: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

53

sur. 3 ConA-s ineqciidan 24 sT-is Semdeg

Con-A-s Seyvanidan 24 sT-is Semdeg aRniSnuli cvlilebebi

kvlav intensiuradaa gamoxatuli. hepatocitebis umetesoba

vakuolur distrofiasa da nekrozul cvlilebebs ganicdis.

ujredebis umravlesoba hgavs erT did vakuols (sur. 3)

msgavsi suraTia eqsperimentis dawyebidan 48 sT-is Semdegac.

wina vadebTan SedarebiT aRiniSneba orbirTviani hepatocitebis

raodenobis mateba, rac regeneraciuli procesebis gaaqtivebaze

miuTiTebs. zogierT areSi RviZlis normaluri trabekuluri

struqtura vlindeba. imave vadaze zogierTi normaluri

hepatocitic Cndeba (sur. 4).

Page 54: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

54

sur. 4 ConA-s ineqciidan 48 sT-is Semdeg

Con-A-sTan erTad deqsametazonis Seyvanis fonze zemoT

aRniSnuli cvlilebebi SedarebiT naklebi intensivobiT xasiaTdeba.

eqsperimentis dawyebidan 8 sT-is Semdeg Tagvebis RviZlSi

hepatocitebis didi nawili vakuolur distrofias ganicdis, Tumca

wilakebis ZiriTadi trabekuluri struqtura SenarCunebulia.

distrofiuli cvlilebebis fonze aRiniSneba mcire zomis

nekrozuli ubnebis arseboba. kaunsilmanis sxeulakebi upiratesad

periportul zonebSi gvxvdeba (sur. 5).

sur. 5 ConA-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg, deqsametazoniT namkurnalevi

Page 55: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

55

portuli sivrceebis limfoiduri infiltracia umniSvneloa.

“slaj-fenomeni” sustad aris gamoxatuli. umetes SemTxvevaSi

eriTrocitebis konturebi Senaxulia. aqa-iq gvxvdeba mcire

raodenobiT orbirTviani hepatocitebi.

24 sT-is Semdeg RviZlSi mniSvnelovnad matulobs

orbirTviani hepatocitebis raodenoba. amave dros aRiniSneba

destruqciuli cvlilebebis gaRrmaveba .

sur. 6 ConA-s ineqciidan 24 sT-is Semdeg, deqsametazoniT

namkurnalevi

limfoiduri infiltraciis arseboba damaxasiaTebeli ar

aris. 48 sT-is Semdeg destruqciuli cvlilebebi naklebad aris

gamoxatuli, Tumca, hepatocitebis nawilSi kvlav vakuoluri

distrofiisaTvis damaxasiaTebeli cvlilebebi aRiniSneba.

nekrozuli ubnebis arseboba iSviaTia da mniSvnelovnad aris

momatebuli orbirTviani hepatocitebis raodenoba. limfoiduri

infiltratebis arseboba damaxasiaTebeli ar aris (sur. 7).

Page 56: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

56

sur. 7 ConA-s ineqciidan 48 sT-is Semdeg, deqsametazoniT

namkurnalevi

Con-A-sTan erTad plaferoni lb-s Seyvanis SemTxvevaSic

eqsperimentis dawyebidan 8 sT-is Semdeg RviZlSi mwvave

anTebisaTvis damaxasiaTebeli morfologiuli suraTia.

hepatocitebis didi umravlesoba vakuolur distrofias ganicdis.

amasTanave, aRsaniSnavia, rom kaunsilmanis sxeulakebis raodenoba

umniSvneloa, xolo wilakis trabekuluri Seneba SenarCunebulia

(sur. 8). aseve iSviaTi da umniSvneloa limfoiduri infiltraciis

ubnebi.

sur. 8 ConA-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg, plaferoniT namkurnalevi

Page 57: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

57

24 sT-Tvis hepatocitebis umravlesoba kvlav distrofiul

cvlilebebs ganicdis, magram nekrozuli ubnebis arseboba

damaxasiaTebeli ar aris (sur. 9).

sur. 9 ConA-s ineqciidan 24 sT-is Semdeg, plaferoniT namkurnalevi

48 sT-isaTvis wilakis normuli Seneba ZiriTadad

aRdgenilia, Tumca, hepatocitebis nawilSi kvlav vakuoluri

distrofiis niSnebi aRiniSneba. nekrozuli ubnebisa da

limfoiduri infiltratebis arseboba ar aRiniSneba (sur. 10).

sur. 10 ConA-s ineqciidan 48 sT-is Semdeg, plaferoniT namkurnalevi

Page 58: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

58

amgvarad, Con-A inducirebuli hepatitis dros plaferoni lb,

deqsametazonis msgavsad, RviZlis qsovils Rrma destruqciuli

cvlilebebis ganviTarebisagan icavs da RviZlis wilakis normuli

Senebis aRdgenas aCqarebs.

Page 59: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

59

3.2 Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros RviZlsa da

sisxlSi mimdinare oqsidaciuri procesebis maCveneblebis

modulacia imunomodulatorebiT

reaqtiuli Jangbaduri saxeobebis (ROS) ujredSida

koncentracia mkacrad kontrolirdeba dacvis mravalricxovani

meqanizmebiT, maT Soris, ROS-is skavenjeri fermentebisa da

patara antioqsidanti molekulebis mier. am antioqsidanti

sistemebidan aRsaniSnavia glutaTioni da masze damokidebuli

fermentebi, romlebic oqsidaciuri dazianebisagan damcav

meqanizms warmoadgenen rogorc cirkulaciaSi, ise sxvadasxva

qsovilSi, maT Soris, RviZlSi (Gate et al, 1999). glutaTionis

redoqs stratusis Secvla mravalgvar mJangavi molekulas

SeuZlia. es statusi, Cveulebriv, uzrunvelyofilia glutaTionis

damSleli da aRmdgeni fermentebis mier (Halliwell et al, 1996; Hayes et

al., 1999). winamdebare kvlevaSi Cven ganvsazRvreT azotis oqsidis

koncentraciebi da glutaTion reduqtazas aqtiuroba SratSi

msubuqi hepatitis eqsperimentul modelSi. garda amisa, Cven

SevafaseT izolirebuli hepatocitebis mitoqondriuli

aqtiuroba.

Con-A inducirebidan 8sT-is Semdeg Tavisufali azotis

oqsidis raodenoba plazmaSi matulobs jgufis sakvlev

cxovelebSi daaxloebiT 2-jer izrdeba. II da III jgufebSic misi

sagrZnoblad zrda SeiniSneba, rac TiTqmis 2-jer aRemateba

janmrTeli Tagvis monacems. Con-A inducirebidan 24sT-is Semdeg

Tavisufali azotis oqsidis epr signalis intensivoba I jgufis

cxovelebSi normasTan SedarebiT kvlav maRalia. II jgufis

cxovelebSi NO-s epr signalis intensivoba wina vadasTan

SedarebiT statistikurad mniSvnelovnad ar icvleba da kvlav

momatebulia. III jgufis cxovelebSi NO-s epr signalis

intensivoba normasTan SedarebiT kvlav maRalia, magram wina

Page 60: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

60

vadis monacemTan SedarebiT mcirdeba (p<0,01) da sakontrolo

maCvenebelTan SedarebiT 43%-iT naklebia. Con-A inducirebidan

48sT-is Semdeg Tavisufali azotis oqsidis (NO) epr signalis

intensivoba I jgufis cxovelebSi normasTan SedarebiT kvlav

maRali rCeba da wina vadis monacemTan SedarebiT umniSvnelod

mcirdeba. aRniSnuli maCvenebeli II da III jgufis cxovelebSic

isev sagrZnoblad maRalia da wina vadis monacemebis Sesabamisad

72%-s da 140%-s (p<0,01) Seadgens.

plaferoni lb da deqsametazoni xels uwyoben NO-s maRali

donis SenarCunebas, amasTan, plaferoni lb mis cvlilebas

axdens.

Con-A-Ti zemoqmedebidan 8sT-is Semdeg NO-is

koncentraciebi momatebulia da ar xasiaTdeba mniSvnelovani

cvlilebebiT eqsperimentis bolomde. I da III jgufebTan

SedarebiT plaferoni lb–Ti zemoqmedeba mniSvnelovnad amcirebs

NO-is koncentraciebs 24-e saaTze. Tumca, plaferoni lb-is

zegavleniT azotis oqsidis sinTezi mniSvnelovnad gaZlierda

48sT-is Semdeg Con-A–is ineqciis gamo (diagrama 2).

diagrama 2 SratSi nitrit/nitratis doneebis cvlilebebi Con-A-inducirebul eqsp. msubuq hepatitSi

0.250 Before injection Con-ACon-A+PLB Con-A+DEX

0.200

Op

tica

l den

sity

0.150

0.100

0.050

0.000 8 24 48

Page 61: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

61

garda amisa, Con-A–Ti damuSavebul TagvebSi RviZlis

dazianeba intravenuli ineqciidan 8sT-is Semdeg plazmuri

transaminazebis momatebuli koncentraciebiT xasiaTdeba, rac

piks 24-e sT-ze aRwevs.

Cven SeviswavleT antioqsidanturi indikatori, kerZod,

glutaTion reduqtaza. gamokvlevis Sedegebma gviCvena, rom me-8

sT-ze glutaTion reduqtazas aqtiuroba I jgufSi normalur

cxovelebTan SedarebiT gazrdili iyo (p<0,01) (diagrama 3).

diagrama 3 SratSi glutaTion reduqtazas aqtiuroba eqsp. msubuqi hepatitis dros

0.070 Before injection Con-A

0.060 Con-A+PLB Con-A+DEX

0.050

0.040

0.030

0.020

0.010

0.000 8 24 48

deqsametazoniTYzemoqmedebiT, glutaTion reduqtazas done

I vadaze sagrZnobad izrdeba, Semdeg vadebze ki mcirdeba, magram

normas ar ubrundeba. plaferoni lb–iT zemoqmedebas I jgufTan

SedarebiT glutaTion reduqtazas aqtiurobis mniSvnelovani

Semcireba mosdevda ise, rom Semcirebuli done aRar icvleboda

Semdgomi 48sT-is ganmavlobaSi.

Cven mier gamovlenili monacemebi Seesabameba sxva kvlevis

Sedegebs, romlis mixedviTac, cirozsa da hepatocelularul

karcinomaSi sakontrolo qsovilTan SedarebiT glutaTion

Page 62: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

62

reduqtazas aqtiuroba gazrdilia (Czeczot et al., 2006). ujredis

doneze glutaTionis homeostazi uzrunvelyofilia biosinTezs,

moxmarebas, oqsidaciasa da eqsports Soris balansiT.

homeostazis darRvevam ki SeiZleba imoqmedos RviZlis unarze

uzrunvelyos oqsidaciuri dazianebisgan dacva (Fernandez-Checa et

al., 1997).

ufro metic, MTT meTodis saSualebiT SevafaseT

hepatocitebis mitoqondriuli funqcia da imunomamodulirebeli

wamlebis efeqti. hepatocitebis mitoqondriuli funqcionireba

sakontrolo cxovelebTan SedarebiT gaZlierda I jgufSi.

plaferoni lb mniSvnelovnad zrdis mitoqondriul aqtiurobas

Con-A-Ti zemoqmedebidan 48sT-is Semdeg. deqsametazons igive

efeqti moaqvs 24-e saaTze. es Sedegebi adastureben Cven mier

manamde miRebul monacemebs da miuTiTeben imaze, rom plaferoni

aZlierebs mitoqondriul funqcias da xels uwyobs

regeneraciul process RviZlSi.

diagrama 4 hepatocitebis spontanuri stimulaciis indeqsi MTT testis saSualebiT

0.700 Before inje tionc Con-AConA+PLB Con-A+DEX

0.600

0.500

0.400

0.300

0.200

0.100

0.000 24h 48h

saboloo jamSi Cven movaxdineT imis demonstrireba, rom

oqsidanti/antioqsidantis sistema eqsperimentuli msubuqi

Page 63: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

63

hepatitis dros balans kargavs. es faqti eTanxmena hipoTezas,

romlis mixedviTac, oqsidaciuri stresi RviZlis

zemoTaRniSnuli daavadebebis ganviTarevaSi mniSvnelovan rols

TamaSobs. ismis mTavari kiTxva: es darRveva RviZlis mocemuli

daavadebebis erT-erTi gamomwvevi mizezia Tu maTi ganviTarebis

mxolod erT-erTi Sedegi? saWiroa Semdgomi kvleva aRniSnul

kiTxvaze pasuxis gasacemad. qsovilebidan reaqtiuli Jangbaduri

saxeobebisa da Tavisufali radikalebis mocilebis daqveiTebuli

unari erT-erTi faqtoria, romelmac SeiZleba neoplaziis

ganviTareba ganapirobos.

Page 64: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

64

3.3 Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros RviZlSi

kaspazebis aqtiuroba da maTi modulacia

imunomodulatorebiT

kaspazebis gaaqtiureba apoptozuri procesis damaxasiaTebeli

niSania. apikaluri kaspazebis regulacia SeiZleba gadamwyveti

faqtori iyos am procesSi. kaspaza 8-is TviTgaaqtiureba iwvevs

kaspaza 3-is pirdapir gaaqtiurebasa da Bid–is gaxleCvas (Li et al.,

1998).

winamdebare kvlevis mTavari miznebi iyo: 1. imis dadgena, Tu

romeli kaspazebis gaaqtiureba xdeboda in vivo Con-A–s

administrirebis Sedegad; 2. imis dadgena, Tu rogori efeqtebi

hqonda Sesabamisad plaferoni lb–sa da deqsametazons am

gaaqtiurebaze. kerZod, kolorimetruli meTodiT SeviswavleT zeda

kaspaza-8 da qveda kaspaza-3. gamovikvlieT, agreTve, SratSi ALT–is

koncentraciebi.

mwvave eqsperimentuli hepatitisgan gansxvavebiT (SaraSeniZe,

2003), Cveni kvlevis Sedegebma aCvenes, rom ALT–is koncentraciebi

Con-A–s administrirebidan 8sT-is Semdeg momatebuli iyo da

maqsimums 48-e sT-ze aRwevda. Con-A jgufTan SedarebiT,

deqsametazonis gamoyeneba ar cvlida ALT–is koncentraciebs.

plaferoni lb–Ti zemoqmedebis SemTxvevaSi ki ALT–is

koncentraciebma I jgufze ufro metad moimates (diagrama 1).

arsebuli kvlevevis Sedegebi, romlebmac Con-A–s

administrirebis Sedegad prokaspaza-8-isa da prokaspaza-3-is

procesingis demonstrireba moaxdines, mkafiod Seesabameba Cvens

mier miRebul monacemebs. kerZod, vaCveneT, rom Con-A–Ti

zemoqmedebidan me-8, 24-e da 48-e sT-ze kaspaza-8-isa da kaspaza-3-is

aqtiuroba aSkarad saxeze iyo. am kaspazebis aqtiurobebis maqsimumi

modioda me-8 sT-ze, 24-48 sT-ebSi ki gamudmebiT mcirdeboda, Tumca,

48-e sT-ze normaSi mainc ar iyo.

Page 65: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

65

amis Semdeg Cven davadgineT, rom plaferoni lb-s me-8 da 24-e

sT-ebze kaspaza-3-isa da kaspaza-8-is aqtiurobis gaZlierebis

tendencia gaaCnia. Tumca, es cvlilebebi mniSvnelovani ar aris.

plaferoni lb orive kaspazis aqtiurobas arsebiTad mxolod 48sT-

isTvis zrdida (p<0,01). Cven mier Catarebuli analizis Sedegebis

mixedviT, deqsametazoni Cven mier Seswavlil nebismier etapze

axdenda orive kaspazis inhibirebas (diagramebi 5, 6).

diagrama 5 kaspaza-3-is aqtiuroba Con-A–inducirebuli hepatitis dros

0.350 Control ConA ConA+PLB 0.300 ConA+DEX

0.250

0.200

0.150

0.100

0.050

0.000 8h 24h 48h

kaspasa-8-is aqtiuroba Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros diagrama 6 kaspaza-8-is aqtiuroba Con-A–inducirebuli

hepatitis dros

0.000

0.050

0.100

0.150

0.200

0.250

0.300

0.350

8h 24h 48h

ControlCon-A

Con-A+PLBCon-A+DEX

Page 66: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

66

aRsaniSnavia, rom wina kvlevebis mier naCvenebi iqna

plaferoni lb–s antiapoptozuri efeqti mwvave hepatitis

modelebSi da klinikur gamocdebSi (gongaZe, 2004). Cven ki

davadgineT, rom plaferoni lb proapoptozur Tvisebasac avlens,

rac gamoixateba msubuqi hepatitis dros kaspaza-3-isa da kaspaza-8-

is aqtiurobis gazrdaSi.

naCvenebia, rom Warb apoptozs adgili aqvs mwvave da

qronikuli virusuli hepatitis, alkoholuri da araalkoholuri

hepatitis, RviZlis qolestaturi daavadebis, vilsonis daavadebisa

da “implantanti maspinZlis winaaRmdeg daavadebaSi” (GVHD). mudmivi

apoptozi ukavSirdeba RviZlis fibrozis ganviTarebas. meore mxriv,

arasakmarisi apoptozi asociirebulia RviZlSi da sanaRvle

sistemaSi simsivnis ganviTarebasa da progresiasTan. ufro metic,

interferonis antivirusuli efeqti mediirdeba apoptozis

gamowvevis gziT (Castelli et al, 1997).

amrigad, Cveni kvleva – Cven wina kvlevebTan erTad –

gvavaraudebinebs, rom plaferoni lb–s RviZlis sxvadasxva

dazianebis, maT Soris, hepatitisa da simsivnebis Terapiuli

potenciali gaaCnia. cxadia, saWiroa Semdgomi klinikuri

gamokvlevebi am rolSi plaferoni lb–s efeqturobis srulad

Sesaswavlad.

Page 67: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

67

3.4 eqsperimentuli msubuqi hepatitis dros hepatocitebis

apoptozuri cvlilebis Seswavla imunohistoqimiuri meTodiT

TUNEL-is meTodis gamoyenebiT SeviswavleT eqsperimentuli

msubuqi hepatitis dros RviZlSi mimdinare apoptozuri

cvlilebebi. eqsperimentuli kvlevis Sedegad miRebuli monacemebi

warmodgenilia cxrili #1-Si.

cxrili #1 apoptozuri birTvebis raodenobrivi maCveneblebi Tagvebis hepatocitebSi Con-A-Ti gamowveuli eqsperimentuli msubuqi hepatitis

dros

vada / sakvlevi jgufebi

janmrTeli konkanavalin-A konkanavalin-A + plb

konkanavalin-A + deqsametazoni

8 saaTi 54,23 ± 9,09 154,39±15,22 180,39±17,2 164,39±15,02

24 saaTi “ – “ 76,41±12,12 82,34±11,15 86,14±9,11

48 saaTi “ – “ 75,41±10,11 280,23± 15,21 84,12±9,10

rogorc cxrilidan Cans, janmrTeli Tagvebis hepatocitebSi

yovel 10000 ujredze saSualod 54,23±9,09 apoptozuri birTvi

aRiniSneboda. damaxasiaTebeli iyo mcire zomis, baci yavisferi

apoptozuri birTvebis Tanabari ganawileba.

janmrTel TagvebTan SedarebiT, eqsperimentis I vadaze (8 sT)

apoptozuri birTvebis raodenoba mniSvnelovnad matulobs (p<0,01)

da yovel 10 000 ujredze saSualod 154,39±15,22 apoptozuri birTvi

aRiniSneba (cxrili #1). plaferoni lb-Ti da deqsametazoniT

mkurnaloba apoptozze gavlenas ar axdens, razec apoptozuri

birTvebis umniSvnelo cvlileba miuTiTebs (P>0,05).

24 sT-ze yvela jgufSi apoptozuri birTvebis raodenoba I

vadasTan SedarebiT statistikurad sarwmunod mcirdeba (P<0,05) da

jgufebs Soris sxvaoba ar aRiniSneba (P>0,05).

eqsperimentis bolo vadaze (48 sT) sakontrolo da

deqsametazoniT namkurnalebi jgufebis cxovelebis RviZlSi

Page 68: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

68

apoptozuri birTvebis raodenoba TiTqmis igivea, rac 24 sT-ze iyo

(suraTi #11 da suraTi #12). plaferoni lb-Ti namkurnaleb

TagvebSi ki am vadaze apoptozuri birTvebis raodenoba daaxloebiT

2-jer matulobs (sur. #13).

suraTi #11 sakontrolo jgufis Tagvis RviZli SeRebili TUNEL-is meTodi, 48 saaTi

suraTi #12 deqsametazoniT namkurnalebi Tagvis RviZli SeRebili TUNEL-is meTodiT, 48 saaTi (apoptozuri birTvebi miTiTebulia isrebiT).

Page 69: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

69

suraTi #13 plaferoni lb-Ti namkurnalebi Tagvis RviZli SeRebili TUNEL-is meTodiT, 48 saaTi (apoptozuri birTvebi miTiTebulia isrebiT).

amrigad, Cvens mier Catarebuli kvlevis Sedegad gamovlinda,

rom eqsperimentuli msubuqi hepatitis modelSi plaferoni lb-s

gamoyeneba 48 sT-ze RviZlSi sarwmunod zrdis apoptozuri

hepatocitebis raodenobas, rac metyvelebs am preparatis

proapoptozur efeqtze. maSin, roca deqsametazoni aseT efeqts ar

avlens.

Page 70: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

70

IV Tavi – sakuTari Sedegebis ganxilva

virusuli hepatitebi hepatologiis umniSvnelovanes problemas

warmoadgens. farTo gavrcelebis, mZimed garTulebebis, maRali

letalobisa da qronizaciis gamo B (HBV) da C (HCV) hepatitebs

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWebaT. yovelwliurad B hepatitisgan 2

mln adamiani iRupeba. jandacvis msoflio organizaciis monacemebiT, 10-

20 weliwadSi qronikuli C hepatitiT gamowveuli RviZlis ciroziTa da

hepatocelularuli kiboTi daavadebulTa ricxvi daaxloebiT^60-68%-iT

moimatebs. miuxedavad imisa, rom virusuli hepatitebis paTogenezSi

ujred-damokidebuli imunuri pasuxi mniSvnelovan rols TamaSobs,

faqtorebi romlebic hepatitebis qronizacias ganapirobebs dRemde

ucnobia.

cnobilia, rom orive – hepatiti B da C - virusi

hepatotropulia, Tumca isini pirdapiri citopaTiurobiT ar

gamoirCeva (Lok et al., 2001; Liang et al., 2000). epidemiologiuri kvlevebis

mixedviT, HHCV virusiT inficirebulebis 80-85%-Si ver xerxdeba virusis

sruli eliminacia, rac SemdgomSi qronikuli hepatitis ganviTarebas

uwyobs xels (Liang et al., 2000; Lauer et al., 2001). hepatocitebis lizisi

organizmis imunuri pasuxis siZlierezea damokidebuli (Dudley et al., 1972).

savaraudoa, rom am mxriv wamyvani roli hepatocitebis apoptozs eniWeba.

RviZlis mwvave dazianebisas hepatocitebis apoptozis siWarbe RviZlis

funqciuri ukmarisobisa da komis safuZveli xdeba (Gremion et al., 2004;

Kountouras et al., 2003), misi deficiti ki avTvisebiani transformaciis,

virusuli latenturi mimdinareobisa da autoimunuri daavadebebis

ganviTarebas ganapirobebs (Solary et al., 1996). inficirebuli hepatocitebis

apoptozis saSualebiT organizmi virusuli infeqciis blokirebasa da

misgan Tavdacvas axerxebs. virusuli genomi akodirebs cilebs,

romlebic apoptozuri procesis daTrgunvas iwvevs da amiT Tavs aRwevs

imunuri pasuxisgan. ase magaliTad HCV virusis core proteini

apoptozuri procesis regulacias axdens misi gaZlierebis an

inhibirebis gziT.

Page 71: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

71

iseTi farmakologiuri nivTierebebis gamovlena, romlebic

apoptozis daTrgunvas an stimulacias, agreTve I tipis citokinebis

produqcia/aqtivobas aregulireben da/an II tipis citokinebis moqmedebas

astimulireben, RviZlis imunuri dazianebis profilaqtikisa da

mkurnalobisaTvis potenciur kandidatebs warmoadgenen (Okamoto et al.,1998;

Hershkoviz et al.,1999; Okamoto, Kanda 1999; Okamoto et al., 2000).

plaferoni lb adamianis placentidan miRebuli peptidebis

narevia. misi efeqti HBV infeqciis mqone pacientebis HBs antigeniT

stimulirebeli limfocitebis proliferaciul aqtivobaze daavadebis

fazazea damokidebuli. daavadebis mwvave fazaSi igi aRniSnul

maCvenebels Trgunavs, xolo qronikul fazaSi ki zrdis. plaferoni lb

gavlenas axdens citokinebis: interleikin-1-is, interferon gamas,

simsivnis nekrozis faqtori-alfasa da interleikin-4-is sinTezze

(Chikovani et al., 1999). yovelive zemoTTqmulma gvafiqrebina, rom plaferoni

lb RviZlis msubuqi imunuri dazianebis SemTxvevaSi efeqturi unda

yofiliyo.

konkanavalin A-Ti (Con A) gamowveuli RviZlis dazianeba

autoimunuri hepatitis farTod gavrcelebul eqsperimentul models

warmoadgens (Tiegs et al., 1992; Louis et al., 1997; Kato et al., 2001). konkanavalin A-s

zemoqmedebiT RviZlSi CD4+ T limfocitebi grovdeba da FasL-is eqspresia

izrdeba, romelic, Tavis mxriv, citotoqsiurobis ganviTarebas

ganapirobebs. garda amisa, Con A-inducirebuli hepatitis ganviTarebaSi

gadamwyvet rols asruleben TH1/TH2 tipis citokinebi, rogorebicaa:

interleikin 1 (IL-1), IL-12, IL-4, IL-10, (Ksontini et al., 1998; Tiegs et al, 1997; Gantner

et al, 1995; Trautwein et al., 1998; Kimura et al., 1999). RviZlis msubuqi dazianebis

dros apoptozis rolis Sesaswavlad Con A-inducirebuli msubuqi

hepatitis eqsperimentuli modeli gamoviyeneT. amave modelze

SeviswavleT apoptozis mimdinareobaze preparatebis – plaferoni lb-

s da deqsametazonis – gavlena.

Page 72: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

72

Con-A-s Seyvanidan 1 sT-is Semdeg Tagvebis kunTSi Segvyavda

plaferoni lb, fiziologiuri xsnari an deqsametazoni. dakvirvebas

vaxdendiT eqsperimentis 3 vadaze: hepatitis inducirebidan 8, 24 da 48

saaTis Semdeg. aRniSnul vadebze aRebul masalas (RviZli, sisxli)

bioqimiuri, imunohistoqimiuri da imunologiuri meTodebiT

vikvlevdiT.

rogorc gamokvlevis Sedegebis analizma cxadyo, dakvirvebis I

vadaze (8 sT) ALT-s done sakontrolo Tagvebis sisxlSi matulobs

(diagrama 1), rac Seexeba deqsametazoniT da plaferoniT namkurnaleb

Tagvebs, maT sisxlSi ALT-s done orive SemTxvevaSi erTnairia da igi

sakontrolo jgufis cxovelebis analogiur monacemTan SedarebiT

statistikurad sarwmunod ar gansxvavdeba.

dakvirvebis II vadaze (24 sT) sakontrolo da namkurnalebi

Tagvebis sisxlSi ALT-s done matulobs I vadis Sesabamis monacemebTan

SedarebiT da amasTan erTmaneTisgan statistikurad sarwmunod ar

gansxvavdeba. dakvirvebis III vadaze (48 sT) sakontrolo Tagvebis

sisxlSi ALT-s donis matebis tendencia SenarCunebulia,

deqsametazoniT namkurnaleb TagvebSi aRiniSneba klebis tendencia,

xolo plaferoni lb-s zemoqmedebiT aRniSnuli maCvenebeli

statistikurad sarwmunod klebulobs (p<0,01).

aRniSnulidan gamomdinare, plaferoni lb-s samkurnalo efeqti

deqsametazonTan SedarebiT ufro Zlieradaa gamoxatuli. aRniSnuli

monacemebi imis sasargeblod metyvelebs, rom dakvirvebis bolo

vadisaTvis plaferoni lb RviZlis struqturis aRdgeniT procesebs

unda aCqarebdes.

bioqimiuri kvlevis Sedegebi RviZlis morfologiurma

gamokvlevamac daadastura. Con-A-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg Tagvebis

RviZlSi mwvave anTebisaTvis damaxasiaTebeli morfologiuri

cvlilebebi aRiniSneba. hepatocitebis didi nawili vakuolur

distrofias ganicdis. amasTan erTad, fokaluri nekrozis kerebic

gvxvdeba. nekrozuli hepatocitebis citoplazma mkveTrad

eozinofiluria. RviZlis parenqimaSi limfoiduri rigis ujredebis

Page 73: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

73

infiltratebi gvxvdeba. infiltracia gansakuTrebiT intensiuria

portul sivrceebSi.

deqsametazonis zemoqmedebis Sedegad eqsperimentis dawyebidan

merve saaTze hepatocitebis didi nawili vakuolur distrofias

ganicdis, Tumca wilakebis ZiriTadi trabekuluri struqtura

SenarCunebulia. portuli sivrceebis limfoiduri infiltracia

umniSvneloa. “slaj-fenomeni” sustad aris gamoxatuli. umetes

SemTxvevaSi eriTrocitebis konturebi Senaxulia. eqsperimentis am

vadaze Con-A-sTan erTad plaferoni lb-s Seyvanis SemTxvevaSic

hepatocitebis didi umravlesoba vakuolur distrofias ganicdis.

amasTanave, aRsaniSnavia, rom wilakis trabekuluri Seneba

SenarCunebulia. aseve iSviaTi da umniSvneloa limfoiduri

infiltraciis ubnebi.

Con-A-s Seyvanidan 24 sT-is Semdeg sakontrolo jgufis cxovelTa

RviZlSi cvlilebebi kvlav intensiuradaa gamoxatuli. hepatocitebis

umetesoba vakuolur distrofiasa da nekrozul cvlilebebs ganicdis.

deqsametazonis fonze mniSvnelovnad matulobs orbirTviani

hepatocitebis raodenoba. amave dros, aRiniSneba destruqciuli

cvlilebebis gaRrmaveba. plaferoni lb-s gavleniT hepatocitebis

umravlesoba kvlav distrofiul cvlilebebs ganicdis, magram

nekrozuli ubnebi ar aris.

Keqsperimentis dawyebidan 48 sT-is Semdeg sakontrolo jgufSi

zogierT areSi RviZlis normaluri trabekuluri struqtura vlindeba,

rac regeneraciuli procesebis gaaqtiurebaze miuTiTebs. amave vadaze

zogierTi normaluri hepatocitic Cndeba. deqsametazoniT mkurnalobis

SemTxvevaSi aRniSnuli suraTidan mniSvnelovani gansxvaveba ar

aRiniSneba. plaferonis gavleniT ki wilakis normuli Seneba ZiriTadad

aRdgenilia. nekrozuli ubnebi da limfoiduri infiltratebi saerTod

aRar SeiniSneba.

amgvarad, Con-A inducirebuli hepatitis dros plaferoni lb da

deqsametazoni RviZlis qsovils Rrma destruqciuli cvlilebebis

ganviTarebisagan icavs. aRsaniSnavia aseve, rom plaferoni lb

Page 74: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

74

qsovilis struqturis aRdgenas aCqarebs, rac deqsametazonis

gamoyenebis SemTxvevaSi ar SeiniSneba..

rogorc ukve aRvniSneT, orive medikamenti - plaferoni lb da

deqsametazoni - RviZlis qsovils imunuri dazianebisagan icavs.

cnobilia, romHkortikosteroidebi aRniSnul efeqts citokinebis – il-1,

il-2, il-6, gama interferonisa da simsivnis nekrozis faqtori alfas -

genebis eqspresiis daTrgunvis gziT axorcieleben. savaraudoa, rom

plaferoni lb-s efeqtic mis mier citokinebis balansis SecvliT unda

iyos gamowveuli (Ciqovani, 1997), aqve unda aRiniSnos, rom

imunomamodulirebeli moqmedebis garda, plaferoni lb-s gamoxatuli

antioqsidaciuri da antiapoptozuri Tvisebebic aqvs (s. WoWua, 2006; m.

gongaZe, 2004). wina kvlevebSi naCvenebi iqna plaferoni lb–s Zlieri

antiapoptozuri Tviseba mwvave mZime formis hepatitis modelebSi da

klinikur gamocdebSi. kerZod, plaferoni lb ainhibirebs hepatocitebis

apoptozs LPS-iT inducirebul mZime hepatitis eqsperimentul modelSi.

metrevelis mier naCvenebi iqna, rom msubuqi da saSualo simZimis mqone

pacientebSi plaferoni lb-s gamoyeneba srul gamojanmrTelebas axdenda

96,9%-Si. ufro metic igi mniSvnelovnad amcirebda daavadebis

qronizaciis SesaZleblobas da xels uwyobda proteqtoruli

imunitetis Camoyalibebas (metreveli, 1999). am da sxva kvlevebis

safuZvelze Cvens mier SemoTavazebuli iqna hipoTeza, rom msubuqi

hepatitebis dros plaferonis damcvelobiTi Tviseba mis proapoptozur

unarTan aris dakavSirebuli.

cnobilia, rom kaspazebis gaaqtiureba apoptozuri procesis

damaxasiaTebeli niSania. apikaluri kaspazebis regulacia SeiZleba

gadamwyveti faqtori iyos am procesSi. kaspaza 8-s TviTgaaqtiureba

iwvevs kaspaza 3-s pirdapir gaaqtiurebasa da Bid–s gaxleCvas (Li et al.,

1998).

literaturuli monacemebis mixedviT, RviZlis imunopaTologiis

dros transkrifciuli meqanizmis funqciuri mdgomareoba gansazRvravs

imas, Tu romeli – kaspaza-3-s Tu alternatiuli – gziT warimarTeba

apoptozuri procesebi. Con-A–inducirebuli hepatitis dros kaspaza-3-s

Page 75: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

75

aqtiurobis Sesaxeb monacemebi winaaRmdegobrivia. kerZod, erT-erTi

kvlevis mixedviT, kaspaza-3-s aqtiuroba mniSvnelovnad izrdeba (Ding et

al, 2004). xolo sxva gamokvlevis mixedviT, is ar vlindeba (Kunstle et al,

1999).

aqedan gamomdinare, kvlevis Semdeg etapze Cvens mier

Seswavlili iqna kaspaza-3-s aqtiuroba in vivo Con-A–s Seyvanis Semdeg

da masze imunomodulatorebis, kerZod, plaferoni lb–sa da

deqsametazonis gavlena. miRebuli Sedegebis Tanaxmad, eqsperimentis I

vadaze sakontrolo jgufis TagvebSi Con-A-s Seyvana kaspaza-3-s

aqtiurobis mkveTr matebas ganapirobebs da faqtiurad eqsperimentis

maqsimums aRwevs. amis Semdeg igi TandaTan klebulobs, Tumca 48 sT-

isTvis normas mainc ver ubrundeba (diag. 5).

plaferoni lb-s Seyvana eqsperimentis I da II vadaze kaspaza 3-s

aqtiurobaze ar moqmedebs da aRniSnuli maCvenebeli sarwmunod ar

gansxvavdeba sakontrolo jgufisgan. sakontrolo jgufTan SedarebiT

48 sT-ze kaspaza 3-s aqtiuroba mniSvnelovnad matulobs (p<0,01). maSin

roca, deqsametazonis gamoyeneba eqsperimentis I vadaze Trgunavs

kaspaza-3-is aqtiurobas sakontrolo jgufTan SedarebiT, xolo

eqsperimetis Semdeg vadebze aRniSnuli maCvenebeli sakontrolo

jgufis analogiuri maCveneblebisagan aRar gansxvavdeba.

kaspaza 3-s garda, Seswavlili iqna kaspaza 8-s aqtiurobac.

kaspaza 8-s aqtiurobis cvlilebebi kaspaza 3-s msgavsi aRmoCnda.

kerZod, Con-A–s Seyvanidan 8 saaTis Semdeg misi aqtiurobis mkveTri

mateba SeimCneva. 24 da 48 sT-isTvis ki kaspaza 8-s maCvenebeli

klebulobs, Tumca normas mainc ver ubrundeba (diag. 6).

plaferoni lb-s gamoyenebis SemTxvevaSi eqsperimentis I da II

vadaze kaspaza 8-s aqtiuroba kidev ufro izrdeba, Tumca igi

sarwmunod ar gansxvadeba sakontrolo jgufis maCveneblisgan. 48 sT-

ze ki sakvlev jgufTan SedarebiT kaspaza 8-is aqtiuroba

statistikurad sarwmunod matulobs (p<0,01). Cvens mier miRebuli

Sedegebis analizi cxadyofs, rom imunosupresanti deqsametazoni

kaspaza 8-s aqtiurobaze gavlenas ar axdens. deqsametazonis gavleniT

Page 76: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

76

kaspazebis inhibirebis tendencia vlindeba eqsperimentis pirvel

vadaze, Tumca is statistikurad sarwmunod ar gansxvavdeba

janmrTeli Tagvebis analogiuri maCveneblebisagan (diag. 6).

plaferoni lb ki proapoptozur Tvisebas avlens, rac msubuqi

hepatitis regeneraciis fazaSi kaspaza 3-sa da kaspaza 8-s aqtiurobis

mniSvnelovan matebaSi gamoixateba.

RviZlSi mimdinare apoptozuri procesebis Sesaswavlad

damatebiT gamoyenebul iqna TUNEL-is meTodi. miRebuli Sedegebis

safuZvelze dadginda, rom eqsperimentuli msubuqi hepatitis modelSi

plaferoni lb-s gamoyeneba 48 sT-ze sarwmunod zrdis apoptozuri

hepatocitebis raodenobas, Tumca igi ar moqmedebs eqsperimentis sxva

vadebze. aRsaniSnavia is faqti, rom imunomodulatori deqsametazoni

aseT efeqts ar avlens (cxrili 1).

uaxlesi monacemebiT Con-A-s mcire dozebis gamoyenebisas 48

saaTze xdeba bunebrivi T kilerebis raodenobis aRdgena, romelic

aucilebelia RviZlis normaluri regeneraciisTvis. SesaZlebelia

vivaraudoT, rom plaferoni lb xels uwyobs dazianebuli ujredebis

apoptozuri gziT mocilebas da rTavs iseT meqanizmebs, romlebic

imavdroulad hepatocitebis proliferacias aZliereben.

cnobilia, rom Warb apoptozs adgili aqvs mwvave da qronikuli

virusuli hepatitis, alkoholuri da araalkoholuri hepatitis,

RviZlis qolestaturi daavadebis, vilsonis daavadebisa da

“transplantanti maspinZlis winaaRmdeg daavadebis” (GVHD) dros. meore

mxriv, apoptozis deficiti asocirebulia RviZlSi da sanaRvle

sistemaSi simsivnis ganviTarebasa da progresirebasTan. ufro metic,

interferonis antivirusuli efeqti ganpirobebulia apoptozis

gamowveviT (Castelli et al, 1997).

Cveni kvlevis Sedegebi gvafiqrebinebs, rom plaferoni lb–s

gamoyeneba SesaZlebelia RviZlis sxvadasxva urTierTsawinaaRmdego

meqanizmiT mimdinare dazianebis dros. rogoricaa mwvave virusuli

hepatiti da simsivneebi. rogorc Cans, plaferoni lb apoptozuri

procesis modulirebas daavadebis formisa da simZimis mixedviT

Page 77: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

77

axdens. RviZlis mZime dazianebis pirobebSi is antiapoptozur efeqts

avlens (s.WoWua da Tanaavt., 2006), xolo susti imunuri pasuxiT

ganpirobebuli RviZlis dazianebis SemTxvevaSi ki – proapoptozurs.

amdenad, SegviZlia davaskvnaT, rom plaferoni lb apoptozis

procesis modulatoria.

vinaidan imunuri sistemis funqcionireba ujredTaSorisi

komunikaciebiT ganisazRvreba, igi oqsidaciuri stresisadmi

gansakuTrebiT mgrZnobiarea. ujreduli komponentebis, upiratesad,

cilebis, lipidebisa da dnm-is endogenuri oqsidaciuri dazianeba

mravali qronikuli daavadebis paTogenezSi monawileobs. zogierTi

paTologiuri procesis, maT Soris, hepatitebis dros,DkavSiri

daqveiTebul antioqsidaciur statuss, oqsidaciur stressa da

avadmyofTa klinikur mdgomareobas Soris dadasturebulia. Tumca, ra

rols asrulebs oqsidaciuri stresi daavadebis ganviTarebasa da mis

progresSi, dRemde ucnobia.

cnobilia, rom oqsidaciuri stresis mimarT gansakuTrebiT

mgrZnobiarea apoptozis gamSvebi fermentebi kaspazebi. zogadad

miRebulia, rom mraval ujredSi reaqtiuli Jangbadis saxeobebis (ROS)

mcire koncentraciebi apoptozis iniciirebas iwvevs, maTi zeWarbi

raodenoba ki - nekrozul cvlilebebs ganapirobebs. kritikuli

cisteinebi sxvadasxva redoqs potencialiT xasiaTdebian, amitom

oqsidantebis mcire doza zogierT cilaSi Tiolis daJangvas iwvevs,

sxva cilebze ki ar moqmedebs.

amrigad, oqsidantebis mcire koncentracia apoptozis

ganviTarebas im redoqs statusis cvlilebebiT ganapirobebs, romlebic

xorcieldeba iseTi proapoptozuri faqtorebis gaaqtivebiT, rogoricaa

“c-Jun aminoterminaluri kinazis”. imavdroulad xdeba NF-kB-is

inhibireba, ise rom ar icvleba proapoptozuri kaspazebis redoqs

statusi. oqsidantebis maRali done ufro metad nekrozis ganviTarebas

ganapirobebs. isini ainhibireben kaspazebs, romlebic saWiroa apoptozis

gansaxorcieleblad, da ganapirobeben ujredebis nekrozul daRupvas

(Halliwell et al., 1990; Dypbukt et al., 1994). redoqs statusis Zlieri

Page 78: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

78

cvlilebebi, rac ganpirobebulia wyalbadis peroqsidis raodenobis

matebiTYda glutaTionis SemcirebiT pirvelad kulturaSi

hepatocitebis nekrozs iwvevs. maSin, roca zomieri redoqs clilebebi

ar axdens gavlenas apoptozze. miuxedavad amisa, oqsidantebisa da

glutaTionis clilebebi aregulirebs TNF-isa da Fas-iT ganpirobebul

apoptozs. ufro metic, naCvenebia, rom xangrZlivi an Warbi oqsidaciuri

stresi kaspazebis aqtiurobis daTrgunvasa da Sesabamisad apoptozis

blokirebas axdens (Hampton et al., 1998).

imis gasarkvevad, Tu ra kavSiria msubuqi hepatitis dros

hepatocitebis apoptozsa da redoqs-potencialis cvlilebebs Soris,

amasTanave, imis dasadgenad, Tu ramdenadaa ganpirobebuli plaferoni

lb-s prokaspazuri aqtiuroba misi antioqsidaciuri unariT,

eqsperimentul cxovelTa sisxlSi SeviswavleT azotis oqsidisa da

glutaTion reduqtazas doneebis cvlileba, agreTve hepatocitebis

mitoqondriuli aqtiuroba.

sxvadasxva organoSi mimdinare metaboluri darRvevebi saboloo

jamSi sisxlSi ganviTarebuli cvlilebebiT aisaxeba, ris gamoc cocxal

organizmSi mimdinare metaboluri procesebis Sesaswavlad sisxli

yvelaze xelsayrel obieqts warmoadgens.

Cvens mier miRebuli monacemebis analizma cxadyo, rom Con-A-s

ineqciidan 8 saaTis Semdeg cxovelTa SratSi azotis oqsidis

Semcveloba statistikurad sarwmunod imatebs da eqsperimentis

bolomde amave doneze rCeba.

Con-A inducirebuli hepatitis dros deqsametazonis gamoyeneba

sisxlSi azotis oqsidis raodenobaze ar moqmedebs. aqedan

gamomdinare, igi antioqsidaciuri unaris SenarCunebas da lipidebis

zeJanguri Jangvis procesebis Sesustebas ver uzrunvelyofs.

aRsaniSnavia, rom plaferoni lb eqsperimentis II vadaze azotis

oqsidis koncentracias statistikurad sarwmunod Trgunavs (p<0,01).

eqsperimentis mesame vadaze ki plaferoni lb sapirispiro efeqts

avlens - sarwmunod zrdis azotis oqsidis raodenobas (diagrama 2).

eqsperimentis es vada RviZlis qsovilis regeneraciis fazas emTxveva.

Page 79: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

79

cnobilia, rom azotis oqsidi apoptozuri procesis

regulaciaSi monawileobs. igi avlens rogorc anti-, ise

proapoptozur moqmedebas. misi antiapoptozuri moqmedeba

xorcieldeba ori ZiriTadi meqanizmiT: ciklur

guanozinmonofosfatze damokidebuli da damoukidebuli. cikluri

guanozinmonofosfatis producirebis stimulirebiT NO iwvevs xsnadi

guanililciklazas aqtivacias, rac ujredebs Semdgomi apoptozisagan

icavs (Kim et al., 1997). es meqanizmi naklebadaa Seswavlili. meore,

ciklur guanozinmonofosfatze damoukidebuli meqanizmi, moicavs

lipidebis zeJangvis inhibirebas, peroqsil radikalis CaWeras, Bcl-2-is

gaxleCvisa da citoqrom C-s gamoTavisuflebis Semcirebas (Kim et al.,

1998) da iseTi cilebis induqcias, rogorebicaa Hsp70 da Bcl-2 (Mosser et

al., 1997; Genaro et al., 1995). garda amisa, NO damcvelobiT efeqts avlens

cilebis S-nitrozilirebiT. p50-isa da p65-is 62-e cisteinis S-

nitrozilirebiT NO-s ZaluZs NF-B-s aqtivaciis inhibireba. NO-s

donorebi ainhibireben TNF-s mier NF-B-s aqtivacias, rac IB--s

stabilizaciiTa da misi genis eqspresiis matebiT aris gamowveuli.

kaspazebi cisteinis maRali Semcvelobis gamo S-nitrozilirebisaTvis

idealur samizneebs warmoadgenen.

sainteresoa NO-s zemoqmedeba NF-B-s regulaciasa da anTebaze.

marTalia, misi moqmedebis meqanizmi bolomde ar aris garkveuli,

Tumca dadasturebulia misi rogorc pozitiuri, aseve negatiuri

gavlena aRniSnuli transkrifciuli faqtoris regulaciaze. es

moqmedeba damokidebulia azotis oqsidis koncentraciaze, redoqs

statusze, stimulsa da ujredis tipze (Kim et al., 1997).

endoTeliuri NOS–isa da/an neironuli NOS-is mier mcire

raodenobiT endogenurad warmoebul NO-s SeuZlia gadamwyveti roli

iTamaSos sxvadasxva stimulis dros NF-B-is aqtivaciis modulaciaSi.

in vitro da in vivo pirobebSi naCvenebi iqna, rom iNOS aferxebs TNF an

Fas-iT inducirebul apoptozs (Bogdan et al., 2001). ufro metic, in vivo iNOS

deficitur TagvebSi inhibirdeboda RviZlis regeneracia. garda amisa,

Page 80: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

80

naCvenebi iqna (Sass et al., 2001), rom Con-A-inducirebuli RviZlis

dazianebis dros RviZlis qsovilSi ar warmoiqmneba 3-nitroTirozini,

azotis oqsidis mier qsovilis dazianebis markeri. sasma da kolegebma

(Sass et al., 2001) daadgines, rom hepatocitebSi inducibeluri azotis

oqsidis eqspresia ganapirobebs ujredebis nawilobriv dacvas.

Cvens mier miRebuli Sedegebis Tanaxmad plaferoni lb axdens

azotis oqsidis raodenobis modulirebas. kerZod, 24 saaTze preparati

amcirebs mis raodenobas (p<0,01) da amiT xels uSlis misi damangreveli

moqmedebis gavrcelebas. SedgomSi ki, 48 saaTisTvis igi axdens

inducibeluri azotis oqsidis raodenobis matebas zRvrul donemde

(p<0,01), riTac aCqarebs proliferaciul procesebs.

reaqtiuli Jangbadis saxeobebis ujredSida koncentracia mkacrad

kontroldeba dacvis mravalricxovani meqanizmebiT, maT Soris, ROS-is

skavenjeri fermentebisa da patara antioqsidanti molekulebis mier. am

antioqsidaciuri sistemebidan aRsaniSnavia glutaTioni da fermentebi,

romlebic oqsidaciuri dazianebisagan damcav faqtorebs warmoadgenen

rogorc cirkulaciaSi, ise sxvadasxva qsovilSi, maT Soris, RviZlSi

(Schwabe et al., 2006).

GSH–is saerTo ujredSida koncentracia mniSvnelovnad

cvalebadobs, gansakuTrebiT, RviZlSi. RviZlis GSH SeiZleba

dramatulad Semcirdes wamlis metabolizmis Sedegad, oqsidaciuri

stresis Semdeg an GSH–is sinTezSi Tandayolili defeqtebis gamo; GSH–

is dabali koncentraciebi gamovlenilia sefsisis, acetaminofenuri

intoqsikaciis, alkoholis qronikuli moxmarebisa da vilsonis mwvave

daavadebis dros (Uhlig et al., 1992). ufro metic, RviZlis GSH cirkadul

cvalebadobas ganicdis. RviZlis GSH–is raodenobis farmakologiuri

gazrda RviZls naklebmgrZnobiares xdis da icavs mravali pirdapiri

hepatotoqsinis zemoqmedebisgan (Prescott, 1982). kvlevebis mzardi

raodenoba miuTiTebs imaze, rom GSH–s ujredis dazianebaSi ormagi

roli gaaCnia.

Page 81: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

81

naCvenebia, rom ujredis sikvdilis zogierT modelSi, sadac

apoptozi ZiriTad movlenas warmoadgens, GSH–is Semcireba damcav (e.i.

antiapoptozur) - da ara damamZimebel – efeqts qmnis. dReisaTvis

cnobilia, rom makrofagebis NO–inducirebuli apoptozi, T ujredebis

Fas–iT ganpirobebuli apoptozi da hepatocitebis citokin–gamowveuli

apoptozi in vivo damokidebulia Sesabamisi ujredebis ujredSida GSH–is

koncentraciebis sakmaris koncentraciaze (Hentze et al., 2000). wamoyenebuli

iyo hipoTeza, rom apoptozis ganmaxorcielebeli kaspazebis redoqs

mgrZnobiaroba pasuxismgebelia gamovlenil damcvelobiT efeqtze,

radgan GSH–is koncentraciebi Semcirebuli iyo. Tumca, GSH–is

gazrdil ujredSida koncentraciebs sxvadasxva ujredul xazSi

apoptozis gaZlierebac SeuZliaT (Uhlig et al., 1992). rac Seexeba in vivo

kvlevebs, GSH-is SemcirebiT gamowveuli damcvelobiTi efeqti naCvenebia

RviZlis apoptozuri kaspaz-damokidebuli dazianebis modelebSi (Hentze

et al., 1999).

kvlevis Semdeg etapze msubuqi hepatitis eqsperimentul

modelSi SeviswavleT glutaTion reduqtazas cvlileba cxovelTa

SratSi. rogorc miRebuli Sedegebis analizma cxadyo, Con-A-s

ineqciidan 8 sT-is Semdeg glutaTion reduqtazas aqtiuroba

statistikurad sarwmunod imatebs (p<0,01), 24 sT-sTvis igi mcirdeba,

Tumca sakontrolo maCvenebelTan SedarebiT isev momatebulia. 48sT-

sTvis glutaTion reduqtazas aqtiuroba normas ubrundeba.

plaferoni lb-s Seyvana statistikurad sarwmunod amcirebs

sakvlev jgufTan SedarebiT glutaTion reduqtazas raodenobas

(p<0,01). plaferoni lb mTeli eqsperimentis ganmavlobaSi glutaTion

reduqtazas koncentracias garkveul doneze inarCunebs, magram

normul maCveneblamde mis dayvanas ar axorcielebs (diagrama 3), rac

momatebuli proliferaciis periodSi saWiroa mitoqondriuli

funqciis Sesasruleblad.

plaferoni lb-s msgavsad, deqsametazonic glutaTion

reduqtazas maRali aqtiurobis SenarCunebas uzrunvelyofs.

Page 82: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

82

aRsaniSnavia, rom Con-A-s ineqciidan 8 sT-is Semdeg plaferoni lb-s

gavleniT glutaTion reduqtazas aqtiuroba mniSvnelovnad mcirea

vidre deqsametazonis gamoyenebis SemTxvevaSi (p<0,01).

Cven mier gamovlenili monacemebi Seesabameba sxva kvlevis

Sedegebs, romlis mixedviTac, cirozsa da hepatocelularul

karcinomaSi sakontrolo qsovilTan SedarebiT glutaTion

reduqtazas aqtiuroba gazrdilia (Czeczot et al., 2006). ujredis doneze

GSH-is homeostazi uzrunvelyofilia biosinTezs, moxmarebas,

oqsidaciasa da eqsports Soris balansiT. homeostazis darRvevam ki

SeiZleba imoqmedos RviZlis unarze uzrunvelyos oqsidaciuri

dazianebisgan dacva (Fernandez-Checa et al., 1997).

kvlevis bolo etapze msubuqi hepatitis eqsperimentul modelSi

SeviswavleT hepatocitebis mitoqondriuli aqtiuroba MTT testis

saSualebiT. intaqturi Tagvebis hepatocitebis spontanuri

stimulaciis indeqsi (si) 1,14+0,2 udrida. Con A-Ti gamowveuli msubuqi

hepatitis dros 24 saaTisaTvis es maCvenebeli 1,5+0,3-is (sakontrolo

maCvenebelTan SedarebiT p<0,05), xolo 48 saaTisaTvis ki – 1,16+0,11-is

toli iyo.

plaferoni lb-s gavleniT Con A-inducirebidan 24 saaTis Semdeg

miRebuli sidide ar gansxvavdeba sakvlevi jgufis maCveneblisgan,

Tumca 48 saaTze is matulobs (2,06+0,12) da statistikurad sarwmunod

aRemateba intaqturi Tagvebis analogiur maCvenebels (p<0,01).

aRsaniSnavia is faqti, rom deqsametazonis SemTxvevaSi

mitoqondiriuli sunTqva daTrgunulia 48 saaTze (diagrama 4).

amrigad, miRebuli Sedegebi imis sasargeblod metyvelebs, rom

plaferoni lb mitoqondriul funqcias aZlierebs da hepatocitebis

proliferacias aCqarebs, riTac RviZlSi regeneraciuli procesebis

stimulirebas axdens.

Page 83: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

83

daskvnebi

1. susti imunuri pasuxiT ganpirobebuli hepatitis dros

kaspazebiT gaSualebuli apoptozis intensivoba izrdeba.

2. Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros plaferoni

lb-s gamoyeneba RviZlis qsovilis regeneraciis fazaSi

hepatocitebSi kaspazebis (3 da 8) aqtiurobas aZlierebs.

3. susti imunuri pasuxiT ganpirobebuli hepatitis

eqsperimentul modelSi imunomodulatori plaferoni lb

aZlierebs hepatocitebis apoptozs da Sesabamisad imunuri

pasuxis efeqts, riTac mcirdeba procesis qronizaciis

SesaZlebloba.

4. Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros plaferoni

lb RviZlis qsovilis normaluri struqturis aRdgenas

aCqarebs.

5. Con-A inducirebuli msubuqi hepatitis dros plaferoni

lb sisxlSi azotis oqsidis Semcvelobas aregulirebs:

RviZlis maqsimaluri destruqciis fazaSi mas statistikurad

sarwmunod aqveiTebs, xolo regeneraciis fazaSi – zrdis.

6. RviZlis msubuqi imunuri dazianebis eqsperimentul

modelSi plaferoni lb oqsidaciuri stresis ganviTarebas

aferxebs.

7. plaferoni lb-s gavleniT hepatocitebis apoptozis

gaZliereba da amavdroulad maTi proliferaciuli

aqtiurobis mateba RviZlSi regeneraciuli procesebis

stimulacias ganapirobebs.

Page 84: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

84

praqtikuli rekomendaciebi

1. susti imunuri pasuxiT mimdinare infeqciebis dros (B da C

hepatitis msubuqi formebi) samkurnalod rekomendebulia

plaferoni lb-s an proapoptozuri Tvisebis mqone sxva

imunomodulatoris gamoyeneba.

2. plaferoni lb-s moqmedebis meqanizmis ufro Rrmad

Sesaswavlad mizanSewonilia proanTebiTi da

anTebissawinaaRmdego citokinebis balansze misi zemoqmedebis

kvleva Con-A inducirebuli hepatitisa da autoimunur

daavadebaTa sxva eqsperimentul modelebSi.

3. plaferoni lb-Si Semavali imunomamodulirebeli

potencialiis mqone fraqciis identifikacia mizanSewonilia

Con-A inducirebuli hepatitis modelze.

Page 85: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

85

literaturis sia

1. barqaia k. RviZlis mwvave ukmarisobis samkurnalod

plaferonis gamoyenebis eqsperimentuli dasabuTeba.

avtoreferati, med. mecn. doqt. samecn. xarisxis mosapoveblad,

Tbilisi, 2005.

2. gagua m. eukariotuli ujredebis birTvebis transkripciul

aqtiurobaze plaferon-lb-s moqmedebis Seswavla. avtoreferati,

med. mecn. kand. samecn. xarisxis mosapoveblad, Tbilisi, 1999.

3. gongaZe m. .plaferon lb-s roli oqsidaciuri stresis

regulirebasa da am stresiT ganpirobebul apoptozSi.

disertacia, med. mecn. kand. samecn. xarisxis mosapoveblad.

Tbilisi, 2004.

4. metreveliDd. m. plaferoni lb-s gavlena msubuqi da saSualo

simZimis mwvave B hepatitis klinikur mimdinareobasa da

laboratoriul maCveneblebze mozrdilebSi. disertacia, med.

mecn. kand. samecn. xarisxis mosapoveblad.,Tbilisi, 1999.

5. pavliaSvili d. r. plaferon lb-s peroraluri gamoyeneba

mwvave B hepatitis mkurnalobis procesSi. disertacia, med. mecn.

kand. samecn. xarisxis mosapoveblad.,Tbilisi, 1999.

6. ruxaZe r. g. farisebri jirkvlisa da zogierTi organos

struqturul-funqciuri Taviseburebani hiper-, eu da

hipoTireozis dros. disertacia, med. mecn. doqt. samecn. xarisxis

mosapoveblad, Tbilisi, 1999.

7. faSalaSvili m. preparat plaferon lb-s moqmedeba mwvave B

hepatitis dros zogierT kliniko-bioqimiur maCveneblebze,

ujredul imunitetsa da HBV markerebis eliminaciaze.

avtoreferati, med. mecn. kand. samecn. xarisxis mosapoveblad,

Tbilisi, 1995.

8. SaraSeniZe T. plaferon lb-s gavlena RviZlsa da imunuri

sistemis organoebze konkanavalin A-Ti gamowveuli hepatitis

Page 86: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

86

eqsperimentul modelSi. avtoreferati, med. mecn. kand. samecn.

xarisxis mosapoveblad, Tbilisi, 2003.

9. Ciqovani T. plaferoni lb-s imunofarmakologia.

avtoreferati, med. mecn. doqt. samecn. xarisxis mosapoveblad,

Tbilisi, 1997.

10. WavWaniZe d. Tirkmlisa da SardsawveTis kenWebis

eqstrakorporaluri liTotripsia. avtoreferati, med. mecn. doqt.

samecn. xarisxis mosapoveblad, Tbilisi, 1999.

11. Adams DH, Hubseher SG, Sbaw J et al. Intercellular adhesion molecule 1 on liver

during rejection. Lancet 1989; ii; 1122.

12. Aggarwal BB. Comparative analysis of the structure and function of TNF-alpha

and TNF- beta. Immunol Ser 1992; 56:61-78.

13. Albright CD, Liu R, Mar MH. et al. Diet, Apoptosis, and Carcinogenesis. Adv.

Exp. Med. Biol. 1997; 422:97-107.

14. Alter MJ. Epidemiology of hepatitis C in the West. Semin. Liver Dis. 1995; 15:5.

15. Amaro MJ, Bartolome J, Carreno V. Hepatitis B virus X protein transactivates the

inducible nitric oxide synthase promotor. Hepatol 1999 Mar; 29(3) : 915-23.

16. Ando K, Hiroishi K, Kaneko T et al. Perforin, Fas/Fas ligand, and TNF-alpha

pathways as specific and bystander killing mechanisms of hepatitis C virus-specific

human CTL. J Immunol 1997; 158: 5283-5291.

17. Bajt, ML, Vonderfecht SL, Jaeschke H. Differential protection with inhibitors of

caspase-8 and caspase-3 in murine models of tumor necrosis factor and Fas receptor-

mediated hepatocellular apoptosis. Toxicol. Appl. Pharmacol 2001; 175, 243–252.

18. Bertoletti A, Ferrari C. Kinetics of the immune response during HBV and HCV

infection. Hepatology 2003; 38: 4-13.

19. Blom M, Hans J, De Bont G et al. Interleukin-2-Activated Natural Killer Cells

Can Induce Both Apoptosis and Necrosis in Rat Hepatocytes. Hepatol 1999 Mar; 29(3):

785-792.

Page 87: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

87

20. Bogdan C. The function of nitric oxide in the immune system. In Handbuuk of

Expermental Pharmacology: Nitric Oxide. Edited by Mayer B. Heidelberg: Springer;

2000; 443-493.

21. Bresters D, Cuypers HTM, Reesink HN et al. Comparison of quantative cDNA-

PCR with the branched DNA hybridizationassay for monitoring plasma hepatitis C

virus RNA levels in haemophilia patients participating in a controled interferon trail. J.

Med. Virol. 1994; 43:262.

22. Castelli J, Hassel B, Wood K, Li X, Amemiya K, Dalakas M., Torrence P, Youle

R. A study of the interferon antiviral mechanism: apoptosis activation by the 2-5A

system. J Exp Med. 1997 Sep 15; 186(6):967-72.

23. Chikovani TI, Rukhadze RG, Pantsulaia IJ, Sanikidze TV, Bakhutashvili VI.

Antioxidant action of immunomodulatory drug Plaferon-LB in experimental thyroid

pathology // Inter. J. Immunoreh. 1999; N12S, P. 14-19.

24. Chinnaiyan AM, O'Rourke K, Tewari M, Dixit VM. FADD, a novel death

domain-containing protein, interacts with the death domain of Fas and initiates

apoptosis. Cell 1995; 81:505-512.

25. Cohen GM. Caspases: the executioners of apoptosis. Biochem J 1997;326:1-16.

26. Coleman ML, Sahai EA, Yeo M, Bosch M, Dewar A, Olson MF. Membrane

blebbing during apoptosis results from caspase-mediated activation of ROCK I. Nat

Cell Biol 2001; 3:339-345.

27. Czeczot H, Scibior S, Skrzycki M, Podsiad M. Glutathione and GSH-dependent

enzymes in patients with liver cirrhosis and hepatocellular carcinoma. Acta Biochim

Pol. 2006; 53(1):237-42. Epub 2006 Jan 9.

28. Deveraux QL, Reed JC. IAP family proteins--suppressors of apoptosis. Genes

Dev 1999; 13:239-252.

29. Ding JW, Wang K, Brems JJ, Gamelli RL. Protection against concanavalin A-

induced hepatocyte apoptosis by molsidomine is time-dependent. J Am Coll Surg. 2004

Jan; 198(1):67-77.

30. Dobashi K, Pahan K, Chahal. A, and Singh I. J. Neyrochem 1997; 68, 1806-1903.

Page 88: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

88

31. Du C, Fang M, Li Y, Li L, Wang X.. Smac, a mitochondrial protein that promotes

cytochrome c-dependent caspase activation by eliminating IAP inhibition. Cell 2000;

102:33-42.

32. Duan H, Dixit VM. RAIDD is a new 'death' adaptor molecule. Nature 1997;

385:86-89.

33. Dudley FJ, Giustino V, Sherlock S. Cell-mediated immunity in patients positive

for hepatitis-associated antigen. Br Med J. 1972 Dec 30; 4(843):754-6.

34. Dypbukt JM, Ankarcrona M, Burkitt M, Sjoholm A, Strom K, Orrenius S,

Nicotera P. Different prooxidant levels stimulate growth, trigger apoptosis, or produce

necrosis of insulin-secreting RINm5F cells – The role of intracellular polyamines; J.

Biol. Chem. 199; 269:30553–30560.

35. Earnshaw WC, Martins LM, Kaufmann SH. Mammalian caspases: structure,

activation, substrates, and functions during apoptosis. Annu Rev Biochem 1999;

68:383-424.

36. Eichhorst ST, Muller M., Li-Weber M., Schulze-Bergkamen H, Angel P,

Krammer PH. A Novel AP-1 Element in the CD95 Ligand Promoter is Required for

Induction of Apoptosis in Hepatocellular Carcinoma Cells upon Treatment with

Anticancer Drugs. Mol. Cell. Biol. 2000; 20:7826-7837.

37. Enari M, Sakahira H, Yokoyama H, Okawa K, Iwamatsu A, Nagata S. A caspase-

activated DNase that degrades DNA during apoptosis, and its inhibitor ICAD. Nature

1997; 391:43-50.

38. Farinati F, Cardin R, D’Errico A et al. Hepatocyte proliferative activity in chronic

liver damage as assessed by the monoclonal antibody MIB1 Ki67 in archival material:

the role of etiology, disease activity, iron and lipid peroxidation. Hepatol 1996 Jun;

23(6):1468-75.

39. Farinati F, Cardin R, Fiorentino M et al. Imbalance between cytoproliferation and

apoptosis in hepatitis C virus related chronic liver desease. J Viral Hepat 2001 Jan;

8(1):34-40.

40. Fernandez-Checa JC, Kaplowitz N, Garcıa-Ruiz C, Colell A, Marı M, Miranda M,

Ardite E, Morales A. GSH transport in mitochondria: defense against TNF-induced

Page 89: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

89

oxidative stress and alcohol-induced defect. Am J Physiol. 1997 Jul; 273(1 Pt 1):G7-17.

Review.

41. Fiorentino DF, Zlotnik A, Mosmann TR., Howard M, O’Garra A. IL-10 inhibits

cytokine production by activated macrophages. Journal of Immunology 1991;

147:3815-3822.

42. Forman HJ, Boveris A. Superoxide radical and hydrogen peroxide in

mitochondria. In: Pryor WA, ed. Free Radicals in Biology (Volume 5). New York:

Academic Press; 1982; 65-89.

43. Gantner F, Leist M, Lonse W et al. Concanavalin A-induced T-cell-mediated

hepatic injury in mice: the role of tumor necrosis factor. Hepatol 1995; 21:190-198.

44. Garcia-Buey L, Garcia-Monzon C, Rodriguez S et al. Latent autoimmune hepatitis

triggered during interferon therapy in patients with chronic hepatitis C.

Gastroenterology 1995; 108:1770.

45. Gate L, Paul J, Nguyen BA, Tew KD, Tapiero H. Oxidative stress induced in

pathologies: the role of antioxidants. Biomed Pharmacother 1999 May; 53(4):169-80.

Review.

46. Geiss HL, Ritter MM, Richter NO et al. Lp(α) serum levels is decreased in acute

viral hepatitis. Hepatol 1996 Dec; 24(6):1334-7.

47. Genaro AM, Hortelano S, Alvarez A, Martinez C, Bosca L. Splenic B lymphocyte

programmed cell death is prevented by nitric oxide release through mechanisms

involving sustained Bcl-2 levels. J Clin Invest. 1995; 95:1884–1890.

48. Green D, Kroemer G. The central executioners of apoptosis: caspases or

mitochondria? Trends Cell Biol 1998; 8:267-271.

49. Green DR, Kroemer G.: The Pathophysiology of Mitochondrial Cell Death.

Science 2004; 305:626-629.

50. Gremion C, Grabscheid B, Wolk B, et al. Cytotoxic T lymphocytes derived from

patients with chronic hepatitis C virus infection kill bystander cells via Fas-FasL

interaction. J Virol 2004; 78:2152-2157.

51. Grob PJ. Hepatitis B: virus, pathogenesis and treatment. Vaccine 1998 Nov; 16

Suppl:S11-6. Review.

Page 90: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

90

52. Guidotti LG, Chisari FV. Noncytolytic control of viral infections by the innate and

adaptive immune response. Annu Rev Immunol 2001; 19: 65-91.

53. Haber MM, West AB, Haber AD, Reuben A. Relationship of aminotransferases to

liver histological status in chronic hepatitis C. Am J Gastroenterol. 1995 Aug;

90(8):1250-7.

54. Halliwell B, Gutteridge JM. The antioxidants of human extracellular fluids. Arch

Biochem Biophys. 1990 Jul; 280(1):1-8. Review.

55. Hammermann R, Dreissig MD, Mossner J et al. Nuclear factor-kappa B mediates

simultaneous induction of inducible nitric oxide synthase and Up-regulation of the

cationic amino acid transporter CAT-2B in rat alveolar macrophages. Mol Pharmacol

2000; 58: 1294–302.

56. Hampton MB, Fadeel B, Orrenius S, Redox Regulation of the Caspases during

Apoptosis, Annals of the New York Academy of Sciences 1998; 854:328-335.

57. Hayes J, McLellan L. Glutathione and glutathione-dependent enzymes represent a

co-ordinately regulated defence against oxidative stress. Free Radic Res. 1999 Oct;

31(4):273-300. Review.

58. Hengartner MO. The biochemistry of apoptosis. Nature 2000; 407:770-776.

59. Hentze H, Gantner F, Kolb SA, Wendel A. Depletion of Hepatic Glutathione

Prevents Death Receptor-Dependent Apoptotic and Necrotic Liver Injury in Mice. Am

J Path 2000; 156:2045-56.

60. Hentze H, Künstle G, Volbracht C, Ertel W, Wendel A. CD95-mediated murine

hepatic apoptosis requires an intact glutathione status. Hepatology 1999; 30:177-185.

61. Hershkoviz R, Bruck R, Aeed H et al. Treatment of concanavalin A-induced

hepatitis with molecular weight haparin. J Hepatol 1999 Nov; 31(5):834-40.

62. Hiramatsu N, Hayashi N, Katayama K et al. Immunohistochemical detection of

Fas antigen in liver tissue of patients with chronic hepatitis C. Hepatology 1994;

19:1354-1359.

63. Holler N, Zaru R, Micheau O, Thome M, Attinger A, Valitutti S, Bodmer JL,

Schneider P, Seed B, Tschopp J. Fas triggers an alternative, caspase-8-independent cell

death pathway using the kinase RIP as effector molecule. Nat Immunol 2000; 1:489-

495.

Page 91: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

91

64. Hsu H, Shu HB, Pan MG, Goeddel DV. TRADD-TRAF2 and TRADD-FADD

interactions define two distinct TNF receptor 1 signal transduction pathways. Cell

1996; 84:299-308.

65. Igney FH, Krammer PH. Death and Anti-Death: Tumor Resistance to Apoptosis.

Nat. Rev. Cancer 2002; 2:277-288.

66. Irmler M, Thome M, Hahne M, Schneider P, Hofmann K, Steiner V, Bodmer JL,

Schroter M, Burns K, Mattmann C, Rimoldi D, French LE, Tschopp J. Inhibition of

death receptor signals by cellular FLIP. Nature 1997; 388:190-195.

67. Iwai S, Okazaki M, Kiuchi Y, Oguchi K. Changes in mRNA levels of fibrinogen

subunit polypeptides in rats defibrinogenated with batroxobin. Jap. J of Pharmacol.

1999 Mar; 58 (2):25-28.

68. J. Kountouras C, Zavos D. Chatzopoulos Apoptosis in Hepatitis C J Viral Hepat

2003; 10(5):335-342.

69. Stoop JN, Molen RG, Baan CC, Laan LJW, Kuipers EJ, Kusters JG, Janssen

HLA. Regulatory T cells contribute to the impaired immune response in patients with

chronic hepatitis B virus infection Hepatology 2005; 41 (4): 771-778.

70. Ji W, Wang HF, Feng CQ. Activation-induced cell death in peripheral blood

mononuclear sells (PBMCs) from patients with chronic hepatitis B may be related to

abonormal production of interleukin 12 and 10. J Viral Hapat 2001 Jan; 8(1):30-33.

71. Jiang Y, Woronicz JD, Liu W, Goeddel DV. Prevention of constitutive TNF

receptor 1 signaling by silencer of death domains. Science 1999; 283:543-546.

72. Kagawa T, Morizane T, Saito H, Miyaguchi S, Tsunematsu S, Tada S, Guevara

FM, Kumagai N, Tsuchimoto K, Watanabe T et al. A randomized, controlled trial of

weekly administration of lymphoblastoid interferon in patients with chronic hepatitis C.

J Hepatol. 1993 Jan; 17(1):91-6.

73. Kakimi K, Guidotti LG, Koezuka Y, Chisari FV. Natural killer T cell activation

inhibits hepatitis B virus replication in vivo. J Exp Med 2000; 192:921-930.

74. Kato M, Ikeda N, Matsushita E, Kaneko S, Kobayashi K. Involvement of IL-10,

an anti-inflammatory cytokine in murine liver injury induced by Concanavalin. A.

Hepatol Res. 2001 Jun; 20(2):232-243.

Page 92: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

92

75. Kim YM, Kim TH, Seol DW, Talanian RV, Billiar TR. Nitric oxide suppression

of apoptosis occurs in association with an inhibition of Bcl-2 cleavage and cytochrome

c release. J Biol Chem. 1998; 273:31437–31441.

76. Kim YM, Talanian RV, Billiar TR. Nitric oxide inhibits apoptosis by preventing

increases in caspase-3-like activity via two distinct mechanisms. J Biol Chem. 1997;

272:31138–31148.

77. Kimura K, Ando K, Ohonishi H et al. Immunopathogenesis of hepatic fibrosis in

chronic liver injury induced by repeatedly administered con A. Int Immunol 1999 Sep;

11(9):1491-1500.

78. Knolle PA, Uhrig A, Protzer U et al. Interleukin 10 expression is autoregulated of

the transcriptional level in human and murine kupffer cells. Hepatol 1998; 27:93-9.

79. Koide M, Kawahara Y, Tsuda T et al. Expression of nitric oxide synthase by

cytokines in vascular smooth muscle cells. Hypertension 1994 Jan; 23(1 Suppl):145-8.

80. Korda MM. Status of the antioxidant, monooxigenase and humoral immune

system of the dody indgalactosamin hepatitis. Ukrainskii Biokhimicheskii Zhurnal.

1996 Jan-Feb; 68(1):72-5.

81. Kornmann M, Ishiwata T, Kleeff J, Beger HG, Korc M. Fas and Fas-ligand

expression in human pancreatic cancer. Ann Surg 2000; 231:368-379.

82. Krammer PH, Dhein J, Walczak H, Behrmann I, Mariani S, Matiba B, Fath M,

Daniel PT, Knipping E, Westendorp MO, et al. The role of APO-1-mediated apoptosis

in the immune system. Immunol Rev 1994; 142:175-191.

83. Krammer PH. CD95's deadly mission in the immune system. Nature 2000;

407:789-795.

84. Krueger A, Baumann S, Krammer PH, Kirchhoff S. FLICE-inhibitory proteins:

regulators of death receptormediated apoptosis. Mol Cell Biol 2001; 21:8247-8254.

85. Ksontini R, Colagiovanni DB, Josephs MD et al. Disparate role for TNF alpha and

ligand in con A-induced hepatitis. J Immunol 1998 Apr; 160(8):4082-9.

86. Lauer GM, Walker BD. Hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2001; 345:41-

52.

Page 93: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

93

87. Leist M, Gantner F, Jilg S, Wendel A. Activation of the 55 kDa TNF receptor is

necessary and sufficient for TNF-induced liver failure, hepatocyte apoptosis, and nitrite

release. J Immunol 1995; 154:1307-1316.

88. Leist M, Single B, Castoldi AF, Kühnle S, Nicotera P. Intracellular adenosine

triphosphate (ATP) concentration: a switch in the decision between apoptosis and

necrosis. J Exp Med 1997; 185:1481-1486.

89. Leong KG, Karsan A. Signaling pathways mediated by tumor necrosis factor

alpha. Histol Histopathol 2000; 15:1303-1325.

90. Li J, Bombeck CA, Yang S, Kim YM., Billiar TR. NO prevents hepatocytes from

TNF-� induced activation of Caspase 3 and Caspase 8 and accordingly Apoptic death

of cell. J. Biol Chem1999; 274:17325-17333.

91. Li H, Zhu H, Xu CJ, Yuan J. Cleavage of BID by caspase 8 mediates the

mitochondrial damage in the Fas pathway of apoptosis. Cell 1998; 94:491-501.

92. Liang TJ, Rehermann B, Seeff LB, Hoofnagle JH. Pathogenesis, natural history,

treatment, and prevention of hepatitis C. Ann Intern Med 2000; 132:296-305.

93. Liu ZG, Hsu H, Goeddel DV, Karin M. Dissection of TNF receptor 1 effector

functions: JNK activation is not linked to apoptosis while NF-kappaB activation

prevents cell death. Cell 1996; 87:565-576.

94. Lok AS, McMahon BJ. Chronic hepatitis B. Hepatology 2001; 34:1225-1241.

95. Louis H, Le Moine O, Goldman M, Deviere J. Modulation of liver injury by

interleukin-10. Acta Gastroenterol Belg 2003 Jan-Mar; 66(1):7-14.

96. Louis H, Le Moine O, Penu MO et al. Production and role of interleukin 10 in con

A-induced hepatitis in mice. Hepatol 1997 Jun; 25(6):1382-1389.

97. Majano PL, Garcia-Monzon C, Lopez-Cabrera M et al. Inducible nitric oxide

synthase ezpression in chronic viral hepatitis. Evidens for a virus-induced gene

upregulation. – J Clin Invest 1998 Apr; 101(7):1343-52.

98. Makris M, Preston FE, Triger DR, Underwood JC, Choo QL, Kuo G, Houghton

M. Hepatitis C antibody and chronic liver disease in haemophilia. Lancet. 1990 May

12; 335(8698):1117-9.

Page 94: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

94

99. Mariani SM, Matiba B, Armandola EA, Krammer PH. The APO-1/Fas (CD95)

receptor is expressed in homozygous MRL/lpr mice. Eur J Immunol 1994; 24:3119-

3123.

100. Martin SJ, Green DR. Protease activation during apoptosis: death by a thousand

cuts? Cell 1995; 82:349-352.

101. Masayoshi Y, Akihito M, Ichiro A et al. Clin Sci 2000 ; 99:421-431.

102. Melino G, Bernassola F, Knight RA, Corasaniti MT, Nistico G, Finazzi-Agro A:

S-nitrosylation regulates apoptosis. Nature 1997; 388:432-433.

103. Mihm S, Fayyazi A, Ramadori G. Hepatic expression of inducible nitric oxide

synthase transcripts in chronic hepatitis C virus infection: relation to hepatic viral load

and liver injury. Hepatology 1997 Aug; 26(2):451-8.

104. Missale G, Ferrari C, Fiaccadori F. Cytokine mediators in acute inflammation and

chronic course of viral hepatitis. Ann Ital Med Int 1995 Jan-Mar; 10(1):14-8. Review.

Italian.

105. Mita E, Hayashi N, Iio S et al. Role of Fas ligand in apoptosis induced by hepatitis

C virus infection. Biochem Biophys Res Commun 1994 ; 204:468-474.

106. Mitsui T, Iwano K, Masuko K, Yamazaki C, Okamoto H, Tsuda F, Tanaka T,

Mishiro S. Hepatitis C virus infection in medical personnel after needlestick accident.

Hepatology. 1992 Nov; 16(5):1109-14.

107. Mizuhara H, O’Neill E, Seki N et al. T cell activation-associated hepatic injury:

mediation by tumor necrosis factors and protection by interleukin 6. J Exp Med 1994

May 1; 179(5):1529-37.

108. Moller P, Koretz K, Leithauser F, Bruderlein S, Henne C, Quentmeier A,

Krammer PH. Expression of APO-1 (CD95), a member of the NGF/TNF receptor

superfamily, in normal and neoplastic colon epithelium. Int J Cancer 1994; 57:371-377.

109. Moore TA, Lau HY, Cogen AL et al. Anti-tumor necrosis factor-alpha therapy

during murine Klebsiella pneumoniae bacteremia: increased mortality in the absence of

liver injury. Shock, 2003; 20(4):309–15.

110. Mosser DD, Caron AW, Bourget L, Denis-Larose C, Massie B. Role of the human

heat shock protein HSP70 in protection against stress-induced apoptosis. Mol Cell Biol

1997; 17:5317–5327.

Page 95: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

95

111. Mucmore SW, Sattler M., Liang H et al. X-Ray NMR Structure of Human Bcl-

xL, an Inhibitor of Programmed Cell Death. Nature 1996; 381:335-341.

112. Mutlu-Turkoglu U, Ademoglu E, Turkoglu S et al. The effects of interferon-aplha

on serum lipid peroxidation and total thiol content in patients with chronic active

hepatitis C. Reserch Communications in Molecular Pahtology, Pharmacology 1997

Jun; 96(3):357-61.

113. Nagata S. Apoptosis mediated by the Fas system. Prog Mol Subcell Biol 1996;

16:87-103.

114. Nishikage T, Seki S, Toyabe S, Abo T, Kagata Y, Iwai T, Hiraide H. Inhibition of

concanavalin A-induced hepatic injury of mice by bacterial lipopolysaccharide via the

induction of IL-6 and the subsequent reduction of IL-4: the cytokine milieu of

concanavalin A hepatitis. J Hepatol. 1999 Jul; 31(1):18-26.

115. Nunoshiba T, deRojas-Walker T, Wishnok JS, Tannenbaum SR, Demple B.

Activation by nitric oxide of an oxidative-stress response that defends Escherichia coli

against activated macrophages. Proc Natl Acad Sci USA 1993 Nov 1; 90(21):9993-7.

116. Nelson DR, Marousis CG, Davis GL et al. The role of hepatitis C virus-specific

cytotoxic T lymphocytes in chronic hepatitis C. J Immunol 1997; 158:1473-1481.

117. Nikoletti F, Di marko R, Zaccone P et al. Murine concanavalin A-induced

hepatitis is ptevented bu interleukin (IL)-12 antibody and exacerbated by exogenous

IL-12 through a interferon-dependent mechanism. Hepatology 2000; 32:728-733.

118. Ogasawara J, Watanabe-Fukunaga R, Adachi M, Matsuzawa A, Kasugal T,

Kitamura Y, Itoh N, Suda Y, Nagata S. Lethal effect of the anti-Fas antibody in mice.

Nature 1993; 364:806-809.

119. Okamoto T, Kanda T. Glycyrrhizin protects mice from concanavalin A-induced

hepatitis without affecting cytokine expression. Int J Mol Med 1999 Aug; 4(2):149-52.

120. Okamoto T, Kobayashi T, Jeong SY. NC-1500 prevents concanavalin A-induced

hepatitis without effecting cytokin gene expression. Int J Mol Med 2001 Aug;

8(2):181-2.

121. Okamoto T, Masuda Y, Kawasaki T et al. Aminoguanidine prevents concanavalin

A-induced hepatitis in mice. Eur J Pharmacol 2000 May; 396(2-3):125-30.

Page 96: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

96

122. Okamoto T, Nakano Y, Asakura W et al. Expression of cytokin mRNA in

extrahepatic organs in a mouse concanavalin A-hepatitis model. Jpn J Pharmacol 1998

Jul; 77(3):219-25.

123. Okamoto T. Suppression of cytochrome P-450 gene expression in the liver of

mice with concanavalin A-induced hepatitis. Eur J Pharmacol 1999 Apr; 394(1):157-

61.

124. Paradis V, Mathurin P, Kollinger M et al. In situ detection of lipid peroxidation in

chronic hepatitis C: correlation with pathological features. J Clin Pathol 1997 May;

50(5):401-6.

125. Paumgartner G, Beuers U. Ursodeoxycholic acid in cholestatic liver disease:

mechanisms of action and therapeutic use revisited. Hepatology 2002; 36(3):525–31.

126. Prescott LF. Glutathione: a protective mechanism against hepatotoxicity. Biochem

Soc Trans 1982; 10:84-85.

127. Rai RM, Lee FYJ, Rosen A, Yang SQ, Lin HZ, Koteish A, Liew FY, Zaragoza C,

Lowenstein C, Diehl AM. Impaired liver regeneration in inducible nitric oxide

synthase-deficient mice. Proc Natl Acad Sci USA 1998; 95:13829-13834.

128. Ratajczak B. Observation of the effect of low oral doses of human leukocytic

interferon alpha in children with chronic HBV infection and impaired immune

response. Arch Immunol Ther Exp (Warsz) 1993; 41(3-4):237-40.

129. Rath PC, Aggarwal BB. TNF-induced signaling in apoptosis. J Clin Immunol

1999; 19:350-364.

130. Ray RB, Meyer K, Steele R, Shrivastava A, Aggarwal BB, Ray R. Inhibition of

tumor necrosis factor (TNF-alpha) - mediated apoptosis by hepatitis C virus core

protein. J Biol Chem 1998: 273:2256-2259.

131. Rehermann B, Immunophatogenesis of viral hepatitis. Clin Gastroenterol 1996

Sep; 10(3):483-500.

132. Rensing-Ehl A, Frei K, Flury R, Matiba B, Mariani SM, Weller M, Aebischer P,

Krammer PH, Fontana A. Local Fas/APO-1 (CD95) ligand-mediated tumor cell killing

in vivo. Eur J Immunol. 1995 Aug; 25(8):2253-8.

Page 97: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

97

133. Rukhadze R, Pantsulaia I, Chikovani T et al. Influence of Plaferon LB on changes

of metabolic ESR center of liver during experimental hyperthyroidism. Proc Georgian

Acad Sci, Biol Ser. 1998, 3-6:91-95.

134. Sass G, Koerber K, Bang R, Guehring H, Tiegs G. Inducible nitric oxide synthase

is critical for immunemediated liver injury in mice. J Clin Invest 2001; 107(4):439–47.

135. Satoh M, Kobayashi K, Ishii M et al. Midzonal necrosis of the liver ofter

concanavalin A-injection. Tohoku J Exp Med 1996 Oct; 180(2):139-52.

136. Scaffidi C, Fulda S, Srinivasan A, Friesen C, Li F, Tomaselli KJ, Debatin KM,

Krammer PH, Peter ME. Two CD95 (APO-1/Fas) signaling pathways. Embo J 1998;

17:1675-1687.

137. Scheuer PJ, Ashafzada P, Sherlock S et al. The pathology of hepatitis C.

Hepatology 1990; 15:567.

138. Schoemaker MH, Ros JE, Homan M et al. Cytokine regulation of pro- and anti-

apoptotic genes in rat hepatocytes: NF-κB-regulated inhibitor of apoptosis protein 2

(cIAP2) prevents apoptosis. J. Hepatol. 2002; 36:742–750.

139. Schoemaker MH, Moshage H. Defying death: the hepatocyte’s survival kit. Clin

Sci (Lond) 2004; 107(1):13–25.

140. Schulte-Hermann R, Bursch W, Grasl-Kraupp B. Active Cell Death (Apoptosis)

in Liver Biology and Disease. Prog. Liver Dis 1995; 13:1-35.

141. Schulze-Osthoff K, Krammer PH, Droge W. Divergent signalling via APO-1/Fas

and the TNF receptor, two homologous molecules involved in physiological cell death.

Embo J 1994; 13:4587-4596.

142. Schwabe RF, Brenner DA. Mechanisms of Liver Injury. I. TNF-alpha-induced

liver injury: role of IKK, JNK, and ROS pathways. Am J Physiol Gastrointest Liver

Physiol. 2006 Apr; 290(4):G583-9.

143. Schwarz KB. Oxidative stress during viral infection. Free Radic Biol Med 1996;

21(5):641-9.

144. Schweyer S, Mihm S, Radzun HS et al. Liver infiltrating T lymphocytes express

interferon gamma and inducible nitric oxide synthase in chrinic hepatitis C virus

inferction. Gut 2000 Feb; 46(2):255-9.

Page 98: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

98

145. Sebbagh M, Renvoize C, Hamelin J, Riche N, Bertoglio J, Breard J. Caspase-3-

mediated cleavage of ROCK I induces MLC phosphorylation and apoptotic membrane

blebbing. Nat Cell Biol 2001; 3:346-352.

146. Sherlock G. The hepatic flaviviridae: summary. J Viral Hepat. 1999 Jul; 6(Suppl

1):1-5. Review.

147. Shindo M, Mullin GE, Braun-Elwert L, Bergasa NV, Jones EA, James SP.

Cytokine mRNA expression in the liver of patients with primary biliary cirrhosis (PBC)

and chronic hepatitis B (CHB). Clin Exp Immunol 1996 Aug; 105(2):254-9.

148. Sidoti-de Fraisse C, Rincheval V, Risler Y, Mignotte B, Vayssiere JL. TNF-alpha

activates at least two apoptotic signaling cascades. Oncogene 1998; 17:1639-1651.

149. Slee EA, Adrain C, Martin SJ. Serial killers: ordering caspase activation events in

apoptosis. Cell Death Differ 1999; 6:1067-1074.

150. Solary E, Dubrez L, Eymin B. The role of apoptosis in the pathogenesis and

treatment of deseases. Eur Respir J 1996 Jun; 9(6):1293-305.

151. Spieker M, Darius H, Kaboth K et al. Differential regulation of endothelial cell

adhesion molecule expressin by nitric oxide donors and antioxidants. J Leukoc Biol

1998; 63:732-739.

152. Stanger BZ, Leder P, Lee TH, Kim E, Seed B. RIP: a novel protein containing a

death domain that interacts with Fas/APO-1 (CD95) in yeast and causes cell death. Cell

1995; 81:513-523.

153. Strand S, Hofmann WJ, Grambihler A, Hug H, Volkmann M, Otto G, Wesch H,

Mariani SM, Hack V, Stremmel W, Krammer PH, Galle PR. Hepatic failure and liver

cell damage in acute Wilson's disease involve CD95 (APO-1/Fas) mediated apoptosis.

Nat Med 1998; 4:588-593.

154. Streetz, K, Leifeld L, Grundmann D et al. Tumor necrosis factor α in the

pathogenesis of human and murine fulminant hepatic failure. Gastroenterology 2000;

119:446–460.

155. Streetz KL, Wustefeld T, Klein C, Manns MP, Trautwein C. Mediators of

inflammation and acute phase response in the liver. Cell Mol Biol (Noisy-le-grand).

2001 Jun; 47(4):661-73.

Page 99: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

99

156. Sur H, Gutierrez P, Jackson MJ et al. Essentional role of nitric oxide and

interferon-gamma for tumor immunotherapy with interleukin 10. J Immunother 2000

May-Apr; 23(2):208-14.

157. Susin SA, Zamzani N, Castedo M et al. Bcl-2 Inhibits the Mitochondrial Release

of Apoptogenic Protease. J Exp Med 1996; 184:1331-1341.

158. Tagawa Y, Kakuta S, Iwakura Y. Involvement of Fas./Fas ligand system-mediated

apoptosis in the development of concanavalin A-induced hepatitis. Eur J Immunol

1998; 28:4105-4113.

159. Tagawa Y, Sekikawa K, Iwakura Y. Suppression of con A-induced hepatitis in

IFN-gamma (-/-) mice, but not in TNF alpha (-/-) mice: role for IFN-gamma in

activating apoptosis of hepatocytes. J Immunol 1997 Aug 1; 159(3):1418-28.

160. Takehara T, Hayashi N, Tatsumi T et al. Interleukin 1 beta protects mice from

Fas-mediated hepaticyte apoptosis and death. Gastroenter 1999 Sep; 117(3):661-8.

161. Tartaglia LA, Ayres TM, Wong GH, Goeddel DV. A novel domain within the 55

kd TNF receptor signals cell death. Cell 1993; 74:845-853.

162. Thimme R, Oldach D, Chang KM, Steiger C, Ray SC, Chisari FV. Determinants

of viral clearance and persistence during acute hepatitis C virus infection. J Exp Med

2001; 194:1395-1406.

163. Thornberry NA, Lazebnik Y. Caspases: enemies within. Science 1998; 281:1312-

1316.

164. Tiegs G, Hentschel J, Wendel A. A T-cell dependent experimental liver injury in

mice inducible by concanavalin A. J Clin Invest 1992 Jul; 90(1):196-203.

165. Tiegs G. Experimental hepatitis and role of cytokines. Acta Gastroenterol Belg

1997 Apr-Jun; 60(2):176-9.

166. Tirmenstein MA, Nicholls-Grzemski FA, Schmittgen TD, Zakrajsek BA, Fariss

MW. Characterization of nitric oxide production following isolation of rat hepatocyte.

Toxicol Sci 2000 Jan; 53(1):56-62.

167. Tracey KJ, Cerami A. Tumor necrosis factor, other cytokines and disease. Annu

Rev Cell Biol 1993; 9:317-343.

Page 100: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

100

168. Trauth BC, Klas C, Peters AM, Matzku S, Moller P, Falk W, Debatin KM,

Krammer PH. Monoclonal antibody-mediated tumor regression by induction of

apoptosis. Science 1989; 245:301-305.

169. Trautwein C, Rakemann T, Malek NP, Plumpe J, Tiegs G, Manns MP.

Concanavalin A-induced liver injury triggers hepatocyte proliferation. J Clin Invest

1998; 101:1960-9.

170. Tschopp J, Martinon F, Hofmann K. Apoptosis: Silencing the death receptors.

Curr Biol 1999; 9:R381-384.

171. Tsutsui H, Adachi K, Seki E, Nakanishi K. Cytokine-induced inflammatory liver

injuries. Curr Mol Med 2003 Sep; 3(6):545-59.

172. Turpaev KT. The role of nitric oxide in transferring a signal between cells.

Molecular biology 1998; 32(4):581-591.

173. Uhlig S, Wendel A. The physiological consequences of glutathione variations.

Life Sci 1992; 51:1083-1094.

174. Villunger A, Huang DC, Holler N, Tschopp J, Strasser A. Fas ligand-induced c-

Jun kinase activation in lymphoid cells requires extensive receptor aggregation but is

independent of DAXX, and fas-mediated cell death does not involve DAXX, RIP, or

RAIDD. J Immunol 2000; 165:1337-1343.

175. Wang S, Nath N, Minden A, Chellappan S. Regulation of Rb and E2F by signal

transduction cascades: divergent effects of JNK1 and p38 kinases. Embo J 1999;

18:1559-1570.

176. Watanabe Y, Morita M, Akaike T. Concanavalin A induces perforin-mediated but

not Fas-mediated hepatic injury. Hepatology. 1996 Sep; 24(3):702-10.

177. Webster GJ, Reignat S, Maini MK, et al. Incubation phase of acute hepatitis B in

man: dynamic of cellular immune mechanisms. Hepatology. 2000 Nov; 32(5):1117-24.

178. Wegstal R. Immune-mediated liver damage in chronic hepatitis C. Scand. J.

Gastroenterology 1995; 30:600.

179. Weller M, Frei K, Groscurth P, Krammer PH, Yonekawa Y, Fontana A. Anti-

Fas/APO-1 antibody-mediated apoptosis of cultured human glioma cells. Induction and

modulation of sensitivity by cytokines. J Clin Invest 1994; 94:954-964.

Page 101: ივ ჯავახიშვილის ... Goca.pdf · 1 ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

101

180. Wong DK, Dudley DD, Afdhal NH et al. Liver-derived CTL in hepatitis C virus

infection: breadth and specificity of responses in a cohort of persons with chronic

infection. J Immunol 1998; 160:1479-1488.

181. Yonehara S, Ishii A, Yonehara M. A cell-killing monoclonal antibody (anti-Fas)

to a cell surface antigen codownregulated with the receptor of tumor necrosis factor. J

Exp Med 1989; 169:1747-1756.

182. Yuan J, Shaham S, Ledoux S, Ellis HM, Horvitz HR. The C. elegans cell death

gene ced-3 encodes a protein similar to mammalian interleukin-1 beta-converting

enzyme. Cell 1993; 75:641-652.

183. Zein NN. Interferons in the management of viral hepatitis. Cytokines Cell Mol

Ther 1998 Dec; 4(4):229-41.

184. Zheng BJ, Zhou J, Qu D, Siu KL, Lam TW, Lo HY, Lee1 SS, Wen YM. Selective

functional deficit in dendritic cell – T cell interaction is a crucial mechanism in chronic

hepatitis B virus infection. J Viral Hepat 2004; 11:217-224.

185. Kunstle G, Hentze H, Germann PG, Tiegs G, Meergans T, Wendel A.

Concanavalin A hepatotoxicity in mice: tumor necrosis factor-mediated organ failure

independent of caspase-3-like protease activation. Hepatology 1999 Nov; 30(5):1241-

51.