Ελληνική Επανάσταση του 1821 1

Ελληνική Επανάσταση του 1821

Ελληνική Επανάσταση

Δοξολογία στην Αγία Λαύρα, Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί την σημαία της επανάστασης, Φανταστική σύνθεση τουΘεόδωρου Βρυζάκη

Χρονολογία 1821 - 1829

Τόπος Σε περιοχές των Βαλκανίων (κυρίως στον ελλαδικό χώρο και στοΑιγαίο Πελαγος)

Έκβαση Δημιουργία του ελληνικού κράτους

Μαχόμενοι

Έλληνες επαναστατες Οθωμανική Αυτοκρατορία

Η Ελληνική επανάσταση του 1821 υπήρξε ο αγώνας για απελευθέρωση των Ελλήνων από την οθωμανικήκαταπίεση. Ήταν η τελευταία από μια σειρά εξεγέρσεων που άρχισαν από τον 15ο αιώνα. Προετοιμάστηκεαπό την Φιλική Εταιρία τα μέλη της οποίας δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από την Μολδοβλαχία μέχριτην Κρήτη. Στην επιτυχία της συνέβαλε και το κίνημα του Ελληνικού Διαφωτισμού που αναπτύχθηκε από τον18ο αιώνα. Στις περιοχές που επαναστάτησαν συγκαταλέγονται η Πελοπόννησος, η Στερεά Ελλάδα, ταπερισσότερα νησιά του Αιγαίου, η Κρήτη, περιοχές της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, περιοχές της Μακεδονίαςκαι η Κύπρος. Παρά την προσπάθεια καταστολής από τη πλευρά του Σουλτάνου, η επανάσταση κατάφερε ναεπιζήσει οδηγώντας μετά από μία σειρά διεθνών συνθηκών μεταξύ 1827 και 1832 στη δημιουργίαανεξάρτητου ελληνικού κράτους.Η Ελληνική επανάσταση υπήρξε από τα σημαντικότερα γεγονότα του 19ου αιώνα. Διαδραμάτισε σημαντικόρόλο στις εξελίξεις της Δυτικής Ευρώπης, προκάλεσε τη διάλυση της Ιεράς Συμμαχίας, ενέπνευσεδιανοούμενους και καλλιτέχνες της δύσης και γέννησε το κίνημα του Φιλελληνισμού.Η περίοδος είναι ευρέως γνωστή στην σύγχρονη Ελλάδα με τον όρο "επανάσταση του 21", και η επέτειοςεορτασμού της έναρξής της είναι η 25η Μαρτίου, ημέρα επίσημης αργίας για το Ελληνικό κράτος.

Προεπαναστατική περίοδοςΠολλές επαναστάσεις ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία είχαν λάβει χώρα στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο πριν από την μεγάλη επανάσταση του 1821. Άλλες από αυτές ήταν μικρότερης και άλλες μεγαλύτερης σημασίας, όλες όμως είχαν γενικά τοπικό χαρακτήρα. Η επανάσταση του 1821 ήταν η μόνη που οργανώθηκε προσεκτικά, πολλά χρόνια πριν την έκρηξή της στην Ελλάδα (σαν Ελλάδα εννοείται την περίοδο αυτή ο ιστορικός ελληνικός γεωγραφικός χώρος). Στον απόηχο των μεγάλων γεγονότων που συγκλόνισαν την Ευρώπη (Γαλλική Επανάσταση του 1789, Ναπολεόντιοι πόλεμοι) αλλά και τον κόσμο (Αμερικανική Επανάσταση), που δεν είχαν αντίκτυπο στις οπισθοδρομικές πλέον δομές της αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του Μαχμούτ Β' (1808-1839), οι Έλληνες της διασποράς που αποτελούσαν το πιο ενημερωμένο και προοδευτικό κομμάτι του

Ελληνική Επανάσταση του 1821 2

ελληνισμού, ίδρυσαν αρχικά, το 1809, την οργάνωση Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο με πρωτοβουλία τουΘεσσαλονικέα λογίου Γρηγορίου Ζαλύκη και της Κύπριας λογίας Ελισάβετ Σαντή Λουμάκη Σενιέ. Ηοργάνωση πέτυχε τη στήριξη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και συγκέντρωσε οπλισμό που διαμοιράστηκε στηΜακεδονία και την Ήπειρο προκειμένου να προετοιμαστεί η επανάσταση. Η κίνηση αυτή προδόθηκε στιςΑρχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τελικά το εγχείρημα απέτυχε.Από τα σπλάχνα του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου και κατά το πνεύμα της εποχής ιδρύθηκαν δύο εταιρείες,που αντιπροσωπεύουν ανάγλυφα τις δύο τάσεις του Ελληνισμού στην προσπάθεια για την παλιγγενεσία τουστις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα.Η Φιλόμουσος Εταιρεία, που ιδρύθηκε στη Βιέννη το 1814[1], ήταν νόμιμη, είχε μέλη πολλούς επιφανείς(Καποδίστριας, Κοραής) και οικονομικά ισχυρούς Έλληνες της διασποράς, έθετε σαν πρώτο στόχο τηνπνευματική ανύψωση του γένους των Ελλήνων (συγκέντρωση πόρων για ίδρυση σχολείων στην Ελλάδα,επάνδρωσή τους με φωτισμένους δασκάλους, υποτροφίες για σπουδές νέων στο εξωτερικό κλπ.) και κατόπινόταν οι συνθήκες το ευνοούσαν επανάσταση με εκμετάλλευση κάποιου πιθανού νέου ρωσοτουρκικού πολέμουή (και αυτό μάλλον ήταν πιο διαδεδομένο στους κόλπους της εταιρείας) εσωτερική "διάβρωση" τηςαυτοκρατορίας και σταδιακή κατά το δυνατόν "ελληνοποίησή" της με την προώθηση Ελλήνων σε καίριεςθέσεις της.

Το έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία, που ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, ήτανμυστική και παράνομη, θεωρούσε ότι το γένος ήταν έτοιμο και είχε σανστόχο την συγκέντρωση πόρων αλλά και την δημιουργία των δομών γιαάμεση οργάνωση επανάστασης, με επιδίωξη την ίδρυση ανεξάρτητουκράτους και αν οι συνθήκες δεν το επιτρέψουν παραχώρηση αυτονομίαςυπό τους κόλπους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ιδρύθηκε απόφλογερούς πατριώτες, ριζοσπαστικά μέλη της (μικρο)αστικής τάξης καιμετά από κάποιες πρώτες δυσκολίες μυήθηκαν σε αυτήν πολλοί λόγιοι,φοιτητές, έμποροι, οικονομικά ισχυροί Έλληνες της διασποράς και ιδίωςμετά την μεταφορά της "έδρας" της στην Κωνσταντινούπολη, πολλοίοικονομικά και πολιτικά ισχυροί, ιεράρχες, στρατιωτικά ισχυροί (κλέφτεςκαι αρματολοί) αλλά και απλός κόσμος μέσα στα όρια της αυτοκρατορίας.Ο Πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, που ανέλαβε την αρχηγία τηςΕταιρείας στις 12 Απριλίου 1820, μετά την άρνηση του Ι. Καποδίστρια,επιδίωκε να προετοιμάσει μια γιγαντιαία εθνικοαπελευθερωτική επιχείρηση, που θα συντάρασσε τα Βαλκάνιακαι για το σκοπό αυτό η Εταιρεία εκτός από την εθνεγερτική δράση της στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο καιτους Έλληνες έκανε ή προσπάθησε να κάνει μυστικές συμφωνίες με Ρουμάνους, Σέρβους και Βουλγάρουςπατριώτες. Τα συντηρητικά στοιχεία της Φιλικής μαζί με τους προεστούς (κοτζαμπάσηδες) του Μοριά δενήθελαν εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις στον Ελληνικό χώρο και προωθούσαν την ιδέα να γίνειεκμετάλλευση της προστριβής μεταξύ Πύλης και Αλή πασά. Φήμες ότι τα σχέδια της Φιλικής είχαν προδοθείστον σουλτάνο από τους Άγγλους υποχρέωσαν τον αρχηγό της να αναπροσαρμόσει το αρχικό σχέδιο,προχωρώντας σε μια τοπική εξέγερση στις ρουμανικές ηγεμονίες, ελπίζοντας ότι θα τραβήξει προς τα εκεί τηνπροσοχή των Οθωμανών, ώστε να γίνει δυνατή αργότερα η εξέγερση στην Ελλάδα χωρίς μεγάλη οθωμανικήπίεση.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 3

Τα γεγονότα του 1821Σημείωση: Όλες οι ημερομηνίες του παρόντος άρθρου αναφέρονται στο παλιό ημερολόγιο, εκτός και ανσημειώνεται διαφορετικά.

Η προετοιμασία της επανάστασηςΤο γενικό των Φιλικών πρόβλεπε ότι η επανάσταση έπρεπε να ξεκινήσει τις πενήντα πρώτες ημέρες του 1821,όταν ο Υψηλάντης θα έφτανε στη Μάνη για να αναλάβει την αρχηγία της. Για την προετοιμασία τηςεπανάστασης έφτασε στον Μοριά ήδη από το τέλος του 1820, ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος ΔικαίοςΠαπαφλέσσας, εξουσιοδοτημένος από την Εταιρεία να προετοιμάσει γενικά την επανάσταση και υπεύθυνοςμαζί με τον Αναγνωσταρά για την Μεσσηνία.Στις 24 Δεκεμβρίου 1820 εκστρατεύει από την Τριπολιτσά εναντίον του Αλή πασά στα Ιωάννινα, ο ΧουρσίτΜεχμέτ Πασάς του Μοριά και μειώνονται σημαντικά οι αξιόμαχες τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις στηνπεριοχή. Στις 6 Ιανουαρίου περνά στο Μοριά από την Ζάκυνθο, ειδοποιημένος από τους Φιλικούς ο ΘεόδωροςΚολοκοτρώνης. Ο Παπαφλέσσας οργώνει τον Μοριά μιλώντας για την επανάσταση σε πόλεις και χωριά. ΟΚολοκοτρώνης κάνει συγκεντρώσεις καπεταναίων από όλη την Πελοπόννησο και τους ενημερώνει να πάρουντα όπλα μόλις δοθεί το σύνθημα. Άλλοι Φιλικοί προετοιμάζουν την επανάσταση σε Ρούμελη, Θεσσαλία καιΜακεδονία.Στις 26 Ιανουαρίου γίνεται στη Βοστίτσα (Αίγιο) η λεγόμενη σύναξη των προεστών του Μοριά. Μετέχουνεπίσημοι αντιπρόσωποι των προεστών της Πάτρας και των Καλαβρύτων, τρεις ιεράρχες (δεσπότες) μεταξύτων οποίων ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, διάφοροι προεστοί και καπεταναίοι από όλη την Πελοπόννησο καιο Παπαφλέσσας. Παπαφλέσσας και καπεταναίοι δηλώνουν έτοιμοι για εξέγερση, οι προεστοί είναι διστακτικοίκαι ζητούν εγγυήσεις για την υποστήριξη της Ρωσίας, τελικά συμφωνούν όλοι να περιμένουν την άφιξη τουΥψηλάντη για να ξεκινήσει η εξέγερση.

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης

Μετά την ουσιαστική αποτυχία στο συντονισμό μιας βαλκανικήςεξέγερσης, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αποφασίζει να εισβάλει σταρουμανικά πριγκιπάτα κηρύσσοντας την επανάσταση. Πρώτηπολεμική πράξη ήταν η διάβαση του ποταμού Προύθου, στηνΜολδαβία στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και η είσοδος στο Γιάσι(Ιάσιο). Στις 24 Φεβρουαρίου βγάζει την ιστορική του προκήρυξηπου καλεί τους Έλληνες να πάρουν τα όπλα, βεβαιώνοντας ότι "μιακραταιά δύναμις" είναι έτοιμη να βοηθήσει τον αγώνα. Την 1Μαρτίου αρχίζει την πορεία του προς τη Βλαχία αφού ενώθηκε μετα τμήματα του Γεωργάκη Ολύμπιου, του Φαρμάκη και πολλώνΕλλήνων εθελοντών. Μαζί με τον Ιερό Λόχο που είχε συγκροτηθείαπό 500 περίπου σπουδαστές των σχολών των πριγκιπάτων, ηστρατιωτική δύναμη του Υψηλάντη έφτανε τους 7.000, μεταξύ τωνοποίων ήταν Βαλκάνιοι γείτονες (Σέρβοι, Βούλγαροι, Αρβανίτες).

Την 1 Μαρτίου ξεκινά από την Κωνσταντινούπολη με προορισμότην Πελοπόννησο, μετά από ενέργειες του Φιλικού Ξάνθου, ένα καράβι φορτωμένο με προκηρύξεις γιαεξέγερση. Με το καράβι αυτό θα φτάσει στη Μάνη στα τέλη Μαρτίου και η είδηση της εξέγερσης σταρουμανικά πριγκιπάτα. Κάποιες αναταραχές των χριστιανών στην Πόλη σχετικές με την εξέγερση σταπριγκιπάτα, θα δώσουν όταν ξεσπάσει η επανάσταση στο Μοριά αφορμή για σφαγές.

Η Πύλη θεωρούσε πρωταρχικό θέμα την αντιμετώπιση της ανταρσίας του Αλή πασά, αλλά ανησυχούσεσοβαρά από τις φήμες και τις καταγγελίες των Άγγλων για εξέγερση στο Μοριά. Λίγο μετά την εξέγερση στιςρουμανικές ηγεμονίες, αλλά όχι εξαιτίας της, οι Τούρκοι της Τριπολιτσάς κάλεσαν τους προεστούς του Μοριά

Ελληνική Επανάσταση του 1821 4

με πρόσχημα την συνηθισμένη κοινή ετήσια σύσκεψη, με στόχο όμως να τους κρατήσουν ομήρους. Οιπερισσότεροι προεστοί ήταν διστακτικοί και δεν πήγαν και σωστά, αφού όσοι πήγαν εκτελέστηκαν με τοξέσπασμα της επανάστασης.Στις 11 Μαρτίου φτάνει με καράβι στην Χαλκιδική ο Φιλικός Εμμανουήλ Παππάς με εντολή να οργανώσει τηνεπανάσταση. Πολλοί καλόγεροι από το Άγιο Όρος ξεσηκώνονται έτοιμοι να τον ακολουθήσουν και γίνονταιεπαφές με Μακεδόνες οπλαρχηγούς σε μια προσπάθεια να προετοιμαστεί μια συντονισμένη εξέγερση.Στα μέσα Μαρτίου 1821 ο Παπαφλέσσας είχε ολοκληρώσει τον κύκλο των περιοδειών του στην Πελοπόννησοκαι βρισκόταν μαζί με τον Αναγνωσταρά στη Μεσσηνία, που ήταν η περιοχή για την οποία είχε ταχθείυπεύθυνος από την Φιλική Εταιρεία. Ο Κολοκοτρώνης ήταν επίσης στο χώρο ευθύνης του, τη Μάνη. ΟΟδυσσέας Ανδρούτσος ήταν κρυμμένος στην Πάτρα, έτοιμος να αναλάβει δράση. Άλλοι Φιλικοί ήταν σεδιάφορους χώρους ευθύνης ο καθένας. Παρά τις αμφιβολίες των προεστών, το κλίμα στην Πελοπόννησο ήτανέντονα επαναστατικό και ένας σπινθήρας έλειπε για την έκρηξη.

Το ξέσπασμα της επανάστασης στην Πελοπόννησο

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Στο δεκαήμερο μεταξύ 14-25 Μαρτίου δόθηκε τοέναυσμα της επανάστασης σε διαφορετικά σημείαστο Μοριά. Στις 14 Μαρτίου 1821 καταφθάνει στηΖάχολη, από το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία τουΚούτου, ο ηγούμενος Γερμανός, όπου μετά απόπανηγυρική δοξολογία στον ναό του ΑγίουΓεωργίου, υψώνει την Σημαία της Επαναστάσεως μετα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και μαζί με τουςΖαχολίτες οπλαρχηγούς Παναγιωτάκη Γεραρή καιΧρήστο Ζίνη ή Ζαχολίτη εκδιώκουν από την Ζάχολητις τούρκικες οικογένειες. Στο Φενεό ο ΑναγνώστηςΚορδής και ο Χρήστος Ζαχολίτης, μετά απόσυμπλοκή σκότωσαν Τούρκους γυφτοχαράτζηδεςκαι ύστερα με ένοπλους Ζαχολίτες ενίσχυσαν τημικρή δύναμη του Φιλικού Νικόλα Σολιώτη που μαζίμε τους Ζαχολίτες επιτέθηκε σε Οθωμανούςφοροεισπράκτορες (χαρατζήδες) στο χωριό Πόρτατων Καλαβρύτων. Παράλληλα ο ΠαναγιωτάκηςΓεραρής με 60 Ζαχολίτες ξεκίνησε για να λάβειμέρος στην πολιορκία της Ακροκορίνθου που άρχισεστις 24 Μαρτίου. Στις 20 Μαρτίου ο Σολιώτης μετους Πετμεζαίους χτύπησαν τους Οθωμανούς στουςτρεις πύργους των Καλαβρύτων, όπου κλείστηκαν οι ντόπιοι μουσουλμάνοι και ξεκίνησαν την πολιορκία τουςπιάνοντας τον πασά των Καλαβρύτων Αρναούτογλου. Στις 21 Μαρτίου, ξεσηκώθηκε η Πάτρα από τουςΦιλικούς Παναγιώτη Καρατζά, Βαγγέλη Λειβαδά και Ν. Γερακάρη και οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν νακλειστούν στο φρούριό της και η Μάνη[2] με τους Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά και Κεφάλα. ΣτηΜάνη εξοπλίστηκαν 2.000 Μανιάτες και Μεσσήνιοι με πολεμοφόδια που είχαν σταλεί από τους Φιλικούς τηςΣμύρνης και είχαν φτάσει εκεί με καράβια. Στις 23 Μαρτίου μπήκαν στην Καλαμάτα και αυτό είναι η πρώτηπολεμική επιτυχία της επανάστασης. Στις 24 Μαρτίου μαζεύτηκαν στα περίχωρα της Καλαμάτας γύρω στους5.000 Έλληνες για να πάρουν την ευλογία της Εκκλησίας και την ίδια μέρα ξεσηκώθηκε η Φωκίδα στηΡούμελη.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 5

Στην Καλαμάτα συστάθηκε η Μεσσηνιακή γερουσία και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης τοποθετήθηκεεπικεφαλής της. Πρώτη πράξη της νέας εξουσίας ήταν να στείλει έγγραφο προς τα χριστιανικά έθνη ζητώνταςτη βοήθειά τους και αυτό το έγγραφο είναι και η πρώτη πράξη διεθνούς δικαίου της επανάστασης. ΣτηνΠάτρα ιδρύθηκε το Αχαϊκό διευθυντήριο, από τους προεστούς Ανδρέα Λόντο και Χαραλάμπη, τονΠαπαδιαμαντόπουλο και το δεσπότη Παλαιών Πατρών Γερμανό.Στα πριγκιπάτα η επανάσταση εξαπλώνεται με επιτυχία. Οι Ρουμάνοι σύμμαχοι ήταν συσπειρωμένοι γύρωαπό τον εθνικό τους ηγέτη, συνεργάτη των Φιλικών Τούντορ (Θεόδωρος) Βλαντιμιρέσκου, που είχε κηρύξειεπανάσταση ένα μήνα πριν ο Υψηλάντης περάσει τον Προύθο. Στις 21 Μαρτίου ο Βλαντιμιρέσκου με 6.000πεζούς και 2.500 ιππείς καταλαμβάνει το Βουκουρέστι μέσα σ ένα κλίμα γενικού ενθουσιασμού τουπληθυσμού και ακολουθεί ο Υψηλάντης που μπήκε στην πόλη με τον στρατό του στις 27 Μαρτίου. Όλαέδειχναν ότι τα δύο κινήματα, θα συνεργάζονταν για την επιτυχία της εξέγερσης όμως για ποικίλους λόγουςαυτό δεν έγινε.

Τα κύρια γεγονότα κατά το πρώτο έτος της Επανάστασης

Η 25η Μαρτίου είναι εθνική εορτή, όπωςορίστηκε με βασιλικό διάταγμα τουΌθωνα στις 15 Μαρτίου του 1838 ωςεπέτειος της έναρξης της Επανάστασης.Είναι γνωστό από πολλές πηγές ότι ηημέρα αυτή είχε οριστεί από τονΑλέξανδρο Υψηλάντη το 1820 ως ημέραέναρξης της επανάστασης[3][4]. Είχεμάλιστα επιλεγεί ακριβώς επειδή είναι ηημέρα του Ευαγγελισμού[5]. Παρ' ότι γιαδιάφορους λόγους η επανάσταση άρχισεενωρίτερα στην Πελοπόννησο, σε άλλαμέρη της Ελλάδας άρχισε ακριβώς τηνπροκαθορισμένη ημερομηνία. Για το τίέγινε εκείνες τις ημέρες υπάρχουν πολλές

διαφορετικές απόψεις. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές αλλά και την παράδοση στις 25 Μαρτίου του 1821, οΠαλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε το λάβαρο σύμβολο της Επανάστασης (δεν υπήρχε ακόμα σημαία) καικήρυξε την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας. Ο ίδιος ο Γερμανός δεναναφέρει κάτι στα απομνημονεύματά του για την ημέρα εκείνη.[6] Είναι όμως γνωστό ότι ο Γερμανός άφησεανολοκλήρωτα απομνημονεύματά του, ενώ ο Παπούλας που τα εξέδωσε αναφέρεται σε "σαλατοποίηση" τωναπομνημονευμάτων μετά τον θάνατό του λόγω διαφόρων αναστατώσεων και αμελειών[7] [8]

Γαλλική εφημερίδα που εκδόθηκε στις 15 Ιουνίου 1821 (3 Ιουνίου με το παλαιό ημερολόγιο), χωρίς να δίνειακριβή ημερομηνία, αναφέρει ότι έγινε θρησκευτική τελετή και κήρυξη της Επανάστασης στη Μονή ΑγίαςΛαύρας από τον Γερμανό:

"Ο Αρχιεπίσκοπος Πατρών, στο διάγγελμά τους προς τους Έλληνες στο μοναστήρι του όρους Βελιά, αφούδιάβασε στους υπόδουλους Έλληνες πολλά αποσπάσματα από τους Προφήτες, ανακοίνωσε ότι, με τοσταυρό μπροστά και με τα όπλα στα χέρια οι χριστιανοί προχωρούν για την Θεία αποστολή τους. Για τολόγο αυτό τους απάλλαξε από τη νηστεία της Σαρακοστής."[9]

Από άλλα στοιχεία προκύπτει ότι την 26 Μαρτίου ο Γερμανός υπέγραψε διεθνή διακήρυξη της Επανάστασης την οποία επέδωσε στους ξένους διπλωμάτες που βρίσκονταν στην Πάτρα[10]. Οι περισσότεροι ιστορικοί, όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ήταν της άποψης που αναφέρεται στα απομνημονεύματα του Παλαιού Πατρών Γερμανού, δηλαδή, "οι δε συγκεντρωθέντες αποφάσισαν να μην δώσουν αιτίαν τινά, αλλά ως φοβισμένοι να παραμερίσωσι εις ασφαλή μέρη". Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο πυρήνας της όλης ιστορίας διασώζει κάποια ιστορική αλήθεια, βασιζόμενοι σε προσωπικά αρχεία αγωνιστών και ιεραρχών του

Ελληνική Επανάσταση του 1821 6

1821, που ισχυρίζονται ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός τέλεσε δοξολογία στις 17 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα,ύψωσε το λάβαρο και όρκισε ορισμένους κοτζαμπάσηδες και επισκόπους του Μωριά, που βρίσκονταν εκεί γιατον εορτασμό του Αγίου Αλεξίου.[11] Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι συγκεντρωμένοι έφυγαν από την Αγία Λαύραέχοντας γνώση της επικείμενης έναρξης επανάστασης. Βλέπε και Δοξολογία στην Αγία Λαύρα.

Εξάπλωση της επανάστασης στη Στερεά ΕλλάδαΣτην Στερεά Ελλάδα κηρύχθηκε επίσημα η έναρξη της επανάστασης στις 27 Μαρτίου, στη μονή Οσίου Λουκάκοντά στη Λιβαδειά, με παρόντες τους οπλαρχηγούς Αθανάσιο Διάκο και Βασίλη Μπούσγο και προκρίτουςτης περιοχής.Στο συμβούλιο των οπλαρχηγών στη Μεσσηνία ο Κολοκοτρώνης πρότεινε σαν βασικό στόχο την Τρίπολη, πουήταν το στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της Πελοποννήσου και μετά από τη διαφωνία του Μαυρομιχάλη,που είχε οριστεί αρχιστράτηγος, άρχισε πορεία στρατολόγησης στην Αρκαδία. Ανάλογες πορείες έκαναν άλλοιοπλαρχηγοί σε διάφορες περιοχές. Στις 29 Μαρτίου ο Κολοκοτρώνης είχε μαζέψει 6.000 άνδρες καιπροσπάθησε να πολιορκήσει την Καρύταινα, όμως στην πρώτη έξοδο των Τούρκων, το στράτευμα διαλύθηκε.Δεν απογοητεύτηκε και μεθοδικά εγκατέστησε φρουρές σε επίκαιρα σημεία γύρω από την Τρίπολη (Λεβίδι,Πιάνα, Χρυσοβίτσι, Βέρβαινα, Βαλτέτσι, Τρίκορφα), για να μπορούν να ελεγχθούν οι δρόμοι που οδηγούσανπρος τα εκεί.

"Η κατάληψη του κάστρου των Σαλώνων1821", Louis Dupré (1825)

Η επανάσταση επεκτάθηκε γρήγορα σε όλη την Πελοπόννησο καιΑνατολική Στερεά και είχε μεγάλη επιτυχία αφού πέρασαν στονέλεγχο των επαναστατών πολύ σύντομα,Ζάχολη (14 Μαρτίου),Καλαμάτα (23 Μαρτίου), Αίγιο (23 Μαρτίου), Καλάβρυτα (26Μαρτίου), Άργος, Καρύταινα, Μεθώνη, Νεόκαστρο, Φανάρι,Γαστούνη, Ναύπλιο στην Πελοπόννησο και Σάλωνα (Πανουργιάς,27 Μαρτίου), Γαλαξίδι (Γκούρας, 28 Μαρτίου), Λιδωρίκι(Σκαλτζάς, 28 Μαρτίου), Μαλανδρίνο (Σκαλτζάς, 30 Μαρτίου),Λιβαδειά (Διάκος, 31 Μαρτίου), Θήβα (Μπούσγος, 3 Απριλίου),Αταλάντη στη Στερεά Ελλάδα.

Οι Οθωμανοί περιορίστηκαν στα κάστρα όπου είχαν αρχίσειπολιορκίες. Τα σπουδαιότερα από αυτά τα κάστρα ήταν: το κάστροτου Μοριά (Ρίο) με το αντίστοιχο κάστρο της Ρούμελης (Αντίρριο),της Πάτρας, του Ακροκορίνθου πάνω από την Κόρινθο, τα δύοκάστρα του Ναυπλίου (το Παλαμήδι και το Μπούρτζι), τηςΜονεμβασιάς, της Μεθώνης, της Κορώνης, το Νεόκαστρο και τοΠαλαιόκαστρο του Ναυαρίνου (Πύλος) και το κάστρο τηςΤριπολιτσάς (Τρίπολη). Στο κάστρο του Άργους που ήτανπαραμελημένο δεν κλείστηκαν Οθωμανοί. Όλα τα κάστρα ήταν κτισμένα (Βυζαντινοί, Ενετοί, Οθωμανοί)κατά βάση παράλια σε δύσβατα σημεία και είχαν το πλεονέκτημα της δυνατότητας τροφοδοσίας από θάλασσα(οθωμανικός στόλος), πλην του κάστρου της Τρίπολης που ήταν κτισμένο γύρω από την πόλη. Μέχρι το τέλοςΜαρτίου οι μουσουλμάνοι είχαν απωθηθεί ή εγκαταλείψει τα πεδινά της Πελοποννήσου (ένα τμήμα της Ηλείαςγύρω από το Λάλα έμενε υπό τον έλεγχο των ντόπιων Αλβανών) και είχαν περιοριστεί στα κάστρα, μερικά απότα οποία (αν άντεχαν στην πολιορκία) θεωρούνταν ικανά για ανάκτηση ολόκληρης της Πελοποννήσου. Οιπερισσότεροι από αυτούς είχαν συγκεντρωθεί στην Τρίπολη.

Τα κάστρα πολιορκούσαν ομάδες ατάκτων υπό την "διοίκηση" ντόπιων καπεταναίων, προεστών ή ιεραρχώνπου είχαν ξεσηκωθεί και ο αριθμός των πολιορκητών δεν ήταν σταθερός αλλά αυξομειώνονταν ανάλογα με τιςπεριστάσεις. Η πιο οργανωμένη πολιορκία ήταν της Τρίπολης (Κολοκοτρώνης, Νικηταράς) η οποία δεν ήτανασφυκτική αλλά επιτελική με κατοχή και οχύρωση καίριων υψωμάτων γύρω από την πόλη, που έλεγχαν της

Ελληνική Επανάσταση του 1821 7

προσβάσεις προς αυτή. Το οθωμανικό ιππικό όμως είχε το πάνω χέρι στο οροπέδιο της πόλης, επιτρέπονταςτον ανεφοδιασμό της με τα απαραίτητα.Σε διεθνές (ευρωπαϊκό) επίπεδο η είδηση για εξέγερση στα πριγκιπάτα από τον Υψηλάντη δεν έγινε ευνοϊκάδεκτή από τις ισχυρές δυνάμεις της εποχής και μετά από μια σειρά διπλωματικών διεργασιών (Αγγλία,Αυστρία) και πιέσεων ο τσάρος της Ρωσίας Αλέξανδρος αποκηρύσσει τελικά την εξέγερση και ο ΠατριάρχηςΓρηγόριος Ε' της Κωνσταντινούπολης αφορίζει τον Υψηλάντη και καλεί τον πληθυσμό να μείνει υπάκουος στοκαθεστώς. Τα γεγονότα αυτά επηρεάζουν το κίνημα στις ηγεμονίες και από το σημείο αυτό και μετάλανθασμένες επιλογές από το ελληνικό και ρουμανικό στρατόπεδο φέρνουν την τελική αποτυχία τηςεξέγερσης στα πριγκιπάτα.

Αντίδραση των Οθωμανικών αρχών

«Ο Πατριάρχης Γρηγορίος Ε΄ συρόμενος στην αγχόνη»,Λεπτομέρεια από τον πίνακα του Νικηφόρου Λύτρα

Οι ειδήσεις για εξέγερση και στο Μοριά έφτασαν στο τέλοςΜαρτίου και στην Υψηλή Πύλη. Η πρώτη αντίδραση ήτανη προσπάθεια περιορισμού της εξέγερσης στο Μοριά, πουεκδηλώθηκε με τρομοκρατικές σφαγές διακεκριμένωνπροσώπων και προεστών στην Πόλη, αλλά και σε άλλεςπόλεις της αυτοκρατορίας που το ελληνικό στοιχείο ήτανσημαντικό, όπως τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), Ρόδο, Κύπρο. Δενείναι δυνατό να εκτιμηθεί η έκταση και ο αριθμός τωνθυμάτων των σφαγών σε αυτές τις περιοχές. Ανήμερα τοΠάσχα (10 Απριλίου 1821), μετά τη θεία λειτουργία,καθαιρέθηκε και απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη τουπατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη ο πατριάρχηςΓρηγόριος Ε' (πάνω από 70 ετών τότε), σε μια καθαράπολιτική κίνηση της Πύλης, αφού δεν είχε δοθεί κανενόςείδους αφορμή για αυτή την ενέργεια. Το σώμα του, αφούέμεινε κρεμασμένο για τρεις μέρες, περιφέρθηκε στην πόληαπό τον όχλο, μεταφέρθηκε με ακάτιο και ρίχτηκε στηνμέση του Κεράτιου κόλπου[12].

Η πρώτη στρατιωτική αντίδραση από τους Οθωμανούςστις ειδήσεις για εξέγερση των Ελλήνων ήρθε από τονΓιουσούφ πασά Σέρεζλη (από τις Σέρρες). Βρισκόταν μεστρατό στο Βραχώρι (Αγρίνιο) καθ' οδόν προς την Εύβοιαόταν έμαθε για την πολιορκία της Πάτρας. Διεκπεραιώθηκε μέσω Ρίου στην Πελοπόννησο στις 3 Απριλίου,έκαψε την Πάτρα, αιφνιδίασε και διάλυσε τους πολιορκητές του φρουρίου της και εγκαταστάθηκε εκεί. Τοφρούριο (ακρόπολη) της Πάτρας και τα γειτονικά φρούρια του Μοριά (Ρίο) και της Ρούμελης (Αντίρριο) θαμείνουν στα χέρια των Οθωμανών σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, δίνοντας στα τουρκικά στρατεύματα μιασημαντική δίοδο πρόσβασης προς τα ενδότερα της Πελοποννήσου.

Αρχές Απριλίου άρχισαν να κινούνται και τα νησιά. Παρόλο που η Φιλική Εταιρεία είχε διείσδυση σε αυτά παρατηρείται σχετική καθυστέρηση στον ξεσηκωμό, που οφείλεται σε τοπικές οργανωτικές αλλά και κοινωνικές ιδιαιτερότητες, και σε κάποια από αυτά λαϊκές εξεγέρσεις προηγούνται και επισπεύδουν την κήρυξη της επανάστασης. Στις 30 Μαρτίου ξεσηκώθηκε η Ύδρα από τον πλοίαρχο δεύτερης σειράς Αντώνη Οικονόμου. Οι οικοκυραίοι (πλοιοκτήτες) ήταν διστακτικοί και ο Οικονόμου ίδρυσε στις 31 Μαρτίου τη Διοίκηση, σε αντιδιαστολή με την υπάρχουσα Καγγελαρία. Στις 3 Απριλίου ξεσηκώθηκαν από ντόπιους φιλικούς οι Σπέτσες και ακολούθησαν ο Πόρος, η Σαλαμίνα και η Αίγινα και στις 10 Απριλίου τα Ψαρά. Την ίδια μέρα ο αρματολός Γιάννης Δυοβουνιώτης μπήκε στην Μπουδουνίτσα (Μενδενίτσα) της Ρούμελης. Στην

Ελληνική Επανάσταση του 1821 8

Αττική ο Φιλικός Μελέτης Βασιλείου και άλλοι ντόπιοι μικροκαπετάνιοι αφού στρατολόγησαν αγρότες καιχωρικούς για αρκετές μέρες, μπήκαν αιφνιδιαστικά στην Αθήνα στις 15 Απριλίου, περιορίζοντας τουςντόπιους μουσουλμάνους στο κάστρο της Ακρόπολης και την ίδια μέρα η Ύδρα κήρυξε επισήμως τηνεπανάσταση. Στις 18 Απριλίου οι Ρουμελιώτες αρματολοί Διάκος, Δυοβουνιώτης και Πανουργιάς μπήκαν στοΠατρατζίκι (Υπάτη) και την ίδια μέρα ξεσηκώθηκε η Σάμος με τον Φιλικό Λυκούργο Λογοθέτη.

Η μάχη της Αλαμάνας

Η στρατιωτική απάντηση του Χουρσίτ πασά τηςΠελοποννήσου, που βρισκόταν[13] στα Γιάννεναδιευθύνοντας τις επιχειρήσεις εναντίον του Αλήπασά, προέβλεπε την προσβολή της εξέγερσηςστην Πελοπόννησο με τακτικό στρατό, πεζικό καιιππικό, από δύο μεριές: Από τη μια απευθείαςδιεκπεραίωση στρατευμάτων μέσω Ρίου-Αντιρρίουκαι από την άλλη κάθοδο διαμέσου τηςανατολικής Στερεάς με καταστολή της εξέγερσηςπου είχε ήδη αρχίσει εκεί. Το πρώτο σκέλος τωνστρατευμάτων υπό τη διοίκηση τουΜουσταφάμπεη, πέρασε στην Πελοπόννησο πολύνωρίς (6 Απριλίου) και επιδόθηκε σεσυστηματικές καταστροφές πόλεων που είχαν

περιέλθει στους εξεγερμένους. Το δεύτερο σκέλος των στρατευμάτων υπό τον Ομέρ Βρυώνη και τον ΚιοσέΜεχμέτ βρισκόταν στη Φθιώτιδα στις 19 Απριλίου με εντολή τη διενέργεια τακτικών εκκαθαριστικώνεπιχειρήσεων από βορά προς νότο.

Τα ελληνικά στρατιωτικά τμήματα που (μια μέρα πριν) είχαν καταλάβει την Υπάτη, αποφάσισαν να τηνεγκαταλείψουν και να αντιμετωπίσουν την οθωμανική στρατιά στην Φθιώτιδα σε τρία σημεία: Ο Πανουργιάςστη Χαλκωμάτα, ο Δυοβουνιώτης στο Γοργοπόταμο και ο Διάκος στην Αλαμάνα. Στις 24 Απριλίου, ο ΟμέρΒρυώνης επιτέθηκε και στα τρία σημεία ταυτόχρονα. Ο Πανουργιάς και ο Δυοβουνιώτης αναγκάστηκαν σευποχώρηση, όμως το τμήμα του Διάκου που αντιστάθηκε πεισματικά στη γέφυρα της Αλαμάνας σφαγιάστηκεκαι ο ίδιος συνελήφθη επιτόπου[14]. Λίγες μέρες αργότερα τα ελληνικά στρατιωτικά σώματα ηττήθηκαν στοΕλευθεροχώρι της Λαμίας. Στις 8 Μαΐου ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατάφερε πλήγμα στον Ομέρ Βρυώνη στοχάνι της Γραβιάς. Με 120 μαχητές αντιμετώπισε επιτυχημένα όλη την ημέρα τις οθωμανικές επιθέσειςπροξενώντας τους σημαντικές απώλειες και αποσύρθηκε τη νύχτα προς τα βουνά, με ελάχιστες δικές τουαπώλειες. Λίγες μέρες αργότερα οθωμανικό στρατιωτικό σώμα απέτυχε να καταλάβει τα Βλαχοχώρια τηςΓκιώνας, που υπερασπίζονταν ο Γιάννης Γκούρας. Οι τελευταίες αυτές επιτυχίες αναπτέρωσαν το ηθικό τωνεπαναστατημένων και προβλημάτισαν τους Τούρκους, που αποσύρθηκαν προσωρινά στην Μενδενίτσα.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 9

Ναυτικό κανόνι του 1821

Στις 6 Απριλίου είχε περάσει μέσω Ρίου στην Πελοπόννησοο Μουσταφάμπεης, κεχαγιάμπεης του Χουρσίτ πασά, μεεντολή την καταστολή της εξέγερσης. Έκαψε τη Βοστίτσα(Αίγιο), διάλυσε την πολιορκία του Ακροκόρινθου, έκαψετο Άργος, σύντριψε την αντίσταση που βρήκε στον ποταμόΞεριά[15], διάλυσε την πολιορκία του Ναυπλίου και μπήκεπανηγυρικά στην Τρίπολη στις 6 Μαΐου. Στις 12 Μαΐουεπιχείρησε μια πρώτη απόπειρα διάσπασης της πολιορκίαςτης Τρίπολης και επιτέθηκε με ισχυρές δυνάμεις εναντίοντων πολιορκητών, στο Βαλτέτσι από βορά και νότο. Τηθέση υπερασπίσθηκαν λυσσαλέα, στρατιωτικά σώματατων Μαυρομιχαλαίων (Κυριακούλης, Ηλίας και Γιάννης),του Κολοκοτρώνη, των Πλαπουταίων και άλλωνκαπεταναίων. Την επόμενη ο Μουσταφάμπεης άρχισε υποχώρηση που η ελληνική αντεπίθεση μετέτρεψε σεάτακτη φυγή με σημαντικές απώλειες. Επιζητώντας με κάθε τρόπο την διάνοιξη δρόμου προς τη Μεσσηνία οΜουσταφάμπεης επιτέθηκε στις 18 Μαΐου στα Δολιανά και στα Βέρβαινα, όπου ηττήθηκε από τα ελληνικάστρατιωτικά σώματα και επέστρεψε άπρακτος στην Τρίπολη. Οι νίκες αυτές, που οφείλουν πολλά στηνεπιμονή, την μεθοδικότητα αλλά και τις στρατηγικές ικανότητες του Κολοκοτρώνη (αρχιστράτηγος από τιςαρχές Μαΐου), επέτρεψαν την στενότερη πολιορκία των φρουρίων, στα οποία άρχισαν να σημειώνονταιελλείψεις των αναγκαίων αφού ο ελληνικός στόλος είχε ήδη περιορίσει με τη δραστηριότητά του, την απόθάλασσα τροφοδοσία τους.

Στις πρώτες του εξόδους και περιπολίες τον Απρίλιο, ο ελληνικός στόλος κυρίεψε αρκετά πλοία καιμαζεύτηκαν μεγάλες ποσότητες από λάφυρα. Η θέα του ελληνικού στόλου με την επαναστατική σημαία,βοηθούσε να ξεσηκωθούν νησιά ή παραθαλάσσιες περιοχές που δεν είχαν μέχρι τότε ξεσηκωθεί και ταπληρώματα του στόλου δεν δίσταζαν να βγουν οπλισμένα στη στεριά και να συμμετέχουν σε επιχειρήσεις.Σημαντική ήταν η συμβολή του στόλου και στον από θαλάσσης αποκλεισμό και κανονιοβολισμό των φρουρίωνπου πολιορκούνταν (Ναύπλιο, Μονεμβασία).

Ελληνική Επανάσταση του 1821 10

Η επανάσταση στην υπόλοιπη Ελλάδα

Μακεδόνας ανάπηρος του Αγώνα κατά την έξοδο τουΜεσολογγίου, Θεόδωρος Βρυζάκης

Στις 7 Μαΐου επαναστάτησαν με πρώτο τις Μηλιές, ταΕικοσιτέσσερα (τα χωριά του Πηλίου) της Θεσσαλίας, όπουο υπεύθυνος για την περιοχή Φιλικός Άνθιμος Γαζής είχεπροετοιμάσει το έδαφος από νωρίς με σημαντικήεθνεγερτική δράση και επαφές με τους ντόπιουςαρματολούς Μπασδέκηδες (Κυριάκο και Παναγιώτη). Οιισχυροί προεστοί (κοτζαμπάσηδες) ήταν πολύ αρνητικοίστην ιδέα της επανάστασης, όμως όταν εμφανίστηκαν απότο Τρίκερι τρία πλοία του ελληνικού στόλου, ο λαός δενμπορούσε πια να συγκρατηθεί. Στις 9 Μαΐου οιεπαναστάτες από όλα τα χωριά μαζεύτηκαν έξω από τοΒόλο και πολιόρκησαν τους Οθωμανούς που κλείστηκανστο φρούριο της πόλης. Στην πολιορκία βοήθησαν και ταελληνικά πλοία και πληρώματα. Στις 11 Μαΐου οιεπαναστάτες μπήκαν στο Βελεστίνο (οι Οθωμανοίκλείστηκαν στους 4 ισχυρότερους πύργους) και εκείμαζεύτηκαν την ίδια μέρα αντιπρόσωποι από ταεπαναστατημένα χωριά, κηρύχθηκε επίσημα ηεπανάσταση και συστάθηκε η Βουλή τηςΘετταλομαγνησίας, με πρόεδρο τον Άνθιμο Γαζή καιγραμματέα τον Φίλιππο Ιωάννου. Οι επαναστάτες στη Θεσσαλία ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφίαάτακτοι χωρικοί, χωρίς κανενός είδους στρατιωτική εμπειρία, αλλά και χωρίς τα απαραίτητα όπλα καιπολεμοφόδια και όταν λίγες μέρες αργότερα εμφανίστηκε πολυπληθής οθωμανική στρατιά από τη Λάρισα υπότη διοίκηση του Μαχμούτ πασά Δράμαλη (από τη Δράμα), διαλύθηκαν αμέσως προς τα χωριά τους. ΟΔράμαλης έκαψε την Κάπουρνα και τα Κανάλια, ανέβηκε μέχρι τη Μακρυνίτσα και ζήτησε από όλα τα χωριάνα πληρώσουν μεγάλα πρόστιμα. Οι περισσότεροι επαναστάτες φοβισμένοι υπέκυψαν και οι κοτζαμπάσηδεςπροσκύνησαν φέρνοντας στον Δράμαλη πλούσια δώρα. Αυτός προωθήθηκε προς το Λαύκο επιδιώκοντας ναμπει στις Μηλιές, που ήταν το στρατηγείο της επανάστασης, όμως στις 25 Μαΐου συνάντησε αντίσταση σταΛεχώνια και δεν προχώρησε. Στις Μηλιές η κατάσταση ήταν αντιφατική, με τους κοτζαμπάσηδες να θέλουννα προσκυνήσουν και τους επαναστάτες με τον Γαζή να θέλουν να αντισταθούν. Τελικά ο Γαζής αναγκάστηκενα φύγει στη Σκιάθο και οι Μηλιές προσκύνησαν στα μέσα Ιουνίου τον Δράμαλη που έφτασε μέχρι τη Μηλίνακαι δεν προχώρησε άλλο. Όσοι επαναστάτες απέμειναν προωθήθηκαν προς το Τρίκερι και πολλάγυναικόπαιδα πέρασαν σε Σκιάθο και Σκόπελο. Όταν αποχώρησε ο Δράμαλης η επανάσταση έμεινε ζωντανήστο Λαύκο, την Αργαλαστή, το Προμμύρι και το Τρίκερι.

Την ίδια μέρα που γίνονταν η μάχη στη Γραβιά (8 Μαΐου) και μια μέρα μετά την έναρξη της επανάστασης στηΘεσσαλία, επαναστάτησε και το γειτονικό Ξεροχώρι (Ιστιαία) στην βόρεια Εύβοια. Από εκεί η επανάστασηδιαδόθηκε στην Λίμνη και στην Κύμη της Εύβοιας, που ανήκε στο ισχυρό πασαλίκι του Εγρίπου (Ευρίπου) μεπρωτεύουσα τη Χαλκίδα και είχε σημαντικές οθωμανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Τέλη Μαΐου οι επαναστάτεςπροσπάθησαν δύο φορές να πολιορκήσουν την Χαλκίδα χωρίς όμως επιτυχία και στη συνέχεια κυνηγήθηκαναπό το οθωμανικό ιππικό, που τους προκάλεσε μεγάλες απώλειες.Μετά από την αποτυχία των επίμονων προσπαθειών συντονισμού ταυτόχρονης έκρηξης της επανάστασης στον Όλυμπο και την Χαλκιδική ο Εμμανουήλ Παπάς κήρυξε τελικά την επανάσταση στη Μακεδονία, στον Πολύγυρο στις 17 Μαΐου. Η οθωμανική απάντηση ήταν εδώ άμεση με συλλήψεις ομήρων και καταλήψεις πόλεων. Ιδιαίτερα δεινοπάθησε η Θεσσαλονίκη, όπου εξοντώθηκαν χιλιάδες Έλληνες και οι περιουσίες τους

Ελληνική Επανάσταση του 1821 11

δημεύτηκαν ή καταστράφηκαν. Χρειάστηκε να περάσουν τουλάχιστον πενήντα χρόνια για να επανέλθει οελληνισμός της πόλης στα πριν του 1821 επίπεδα και να συνέλθει από αυτό το συντριπτικό χτύπημα. Οιοπλαρχηγοί του Ολύμπου και του Βερμίου ήταν διστακτικοί και περίμεναν ενισχύσεις σε μαχητές καιπολεμοφόδια από την νότια Ελλάδα. Μόνο ο Διαμαντής Νικολάου προσφέρθηκε να εξεγερθεί άμεσα καιπέρασε με το στρατιωτικό σώμα του στη Χαλκιδική τον Ιούνιο.Στις 21 Μαΐου προεστοί από όλες τις επαρχίες και ντόπιοι οπλαρχηγοί συγκεντρώθηκαν στο Λουτρό τωνΣφακιών, ίδρυσαν Καγκελαρία και κήρυξαν την επανάσταση και στην Κρήτη. Στο νησί υπήρχε ισχυρό καιεμπειροπόλεμο τουρκικό στοιχείο και η επανάσταση καταπνίγηκε γρήγορα με κατάληψη και της κοιτίδας τηςστα Σφακιά.Στις 20 Μαΐου επαναστάτησε το Μεσολόγγι με τον αρματολό του Ζυγού Δημήτρη Μακρή και την επόμενη οΜακρής ξεσήκωσε και το Ανατολικό (Αιτωλικό). Στις 25 Μαΐου ο Γιώργος Βαρνακιώτης κήρυξε μεπροκήρυξη την επανάσταση στο Ξηρόμερο και στις 4 Ιουνίου επαναστάτησε και το Καρπενήσι με τουςΓιολντάσηδες. Η καθυστέρηση στην κήρυξη της επανάστασης στη Δυτική Ελλάδα, φαίνεται ότι οφείλεται στηνύπαρξη ισχυρών οθωμανικών δυνάμεων στην Ήπειρο, λόγω της στρατιωτικής αναμέτρησης της Πύλης με τονΑλή Πασά, αλλά και στην απροθυμία ισχυρών αρματολών (Γιώργος Βαρνακιώτης, Ανδρέας Ίσκος) τηςπεριοχής να εμπλακούν, ίσως λόγω φόβων για την απώλεια των προνομίων τους.

Κωνσταντίνος Βολανάκης, Η πυρπόληση της τουρκικής φρεγάταςστον κόλπο της Ερεσού από τον Δημήτριο Παπανικολή.

Τον Μάιο πλοία του ελληνικού στόλου υπό τηδιοίκηση του Γιακουμάκη Τομπάζη προσέγγισανστη Χίο, σε μια προσπάθεια να πεισθούν οι Χιώτεςνα προσχωρήσουν στην επανάσταση. Δεν υπήρξεανταπόκριση ούτε από τους επώνυμους αλλά ούτεαπό τους χωρικούς και ο στόλος απέπλευσε. ΟιΟθωμανοί συνέλαβαν ομήρους μεταξύ τωνεπιφανών Ελλήνων και ένα σώμα ατάκτων πέρασεαπό τα τουρκικά παράλια στο νησί για τη"διατήρηση της τάξης". Στην πρώτη του έξοδοαπό τα Δαρδανέλλια ο οθωμανικός στόλος βρήκεμπροστά του τα ελληνικά πολεμικά. Στις 27 Μαΐουο Τομπάζης κυνήγησε την οθωμανική μοίρα καικατάφερε να αποκλειστεί το μεγαλύτερο πλοίο

(πλοίο της γραμμής με 76 πυροβόλα) στον κόλπο της Ερεσσού, το οποίο ανατινάχτηκε τελικά από τονΠαπανικολή με πυρπολικό φτιαγμένο στα Ψαρά, με σημαντικές απώλειες των Οθωμανών.

Το Μάιο με πρωτοβουλία της Μεσσηνιακής γερουσίας συγκλήθηκε πανπελοποννησιακή συνέλευση στην Μονήτων Καλτεζών, υπό την προεδρία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Συμμετείχαν ισχυροί προύχοντες ήαντιπρόσωποί τους, ιεράρχες και λίγοι στρατιωτικοί και Φιλικοί. Προσκλήσεις στάλθηκαν και στα τρίαναυτικά νησιά τα οποία όμως δεν συμμετείχαν. Με ανακοίνωσή της στις 26 Μαΐου, συστάθηκε ηΠελοποννησιακή Γερουσία, στην οποία περιήλθαν όλες οι εξουσίες και η ευθύνη της διεύθυνσης τωνεπαναστατικών πραγμάτων για όλη την Πελοπόννησο. Μέλη της Γερουσίας αυτής ήταν αντιπρόσωποι από όλατα μεγάλα προυχοντικά τζάκια της Πελοποννήσου, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο ΠετρόμπεηςΜαυρομιχάλης και γραμματέας ο Ρήγας Παλαμήδης. Επρόκειτο για μια εσπευσμένη αλλά συντονισμένηενέργεια των ισχυρών να αντιπαρατεθούν στην εξουσία του Δημήτριου Υψηλάντη, που αναμενόταν να φτάσειστην Πελοπόννησο. Μέχρι την άφιξή του η Γερουσία αυτή έκανε εκλογές επαρχιακών και κοινοτικώναντιπροσώπων και προκήρυξε γενική επιστράτευση.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 12

Η επανάσταση στη ΜολδοβλαχίαΣτα πριγκιπάτα η επανάσταση δεν είχε καλή εξέλιξη. Πρώτα ήρθε η διάσπαση των επαναστατών και ησύλληψη και εκτέλεση του Βλαντιμιρέσκου από τους Έλληνες, την νύχτα της 27 Μαΐου. Οι Οθωμανοίμπαίνουν με ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στο Βουκουρέστι και ο Υψηλάντης, σε απελπιστική θέσηυποχωρεί αμαχητί προς τα Καρπάθια. Στις 7 Ιουνίου δίνεται από τους μαχητές του Ιερού Λόχου υπό τονστρατηγό του Υψηλάντη, Αλέξανδρο Μακεδόνσκη[16], η πολυαίμακτη μάχη στο Δραγατσάνι, όπου έπεσαννεκροί διακόσιοι νέοι σπουδαστές και σαράντα πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Οθωμανούς. Ο Υψηλάντηςυποχωρώντας φτάνει στα αυστριακά σύνορα, συλλαμβάνεται από τους αυστριακούς και φυλακίζεται στοφρούριο του Μούνκατς. Λίγο μετά την αποφυλάκισή του επτά χρόνια αργότερα, θα πεθάνει από καρδιά.Στη Μολδαβία τα τμήματα του Ολύμπιου, του Φαρμάκη και του Καρπενησιώτη συνέχισαν τον άνισο αγώνα μετις οθωμανικές δυνάμεις. Ο Καρπενησιώτης συγκρούεται με τους Οθωμανούς στο Γαλάτσι και τον Προύθο μεσοβαρές απώλειες. Ο Ολύμπιος, μετά από πολλές συγκρούσεις, καταφεύγει με έντεκα μαχητές στη ΜονήΣέκου, αντιστέκεται ηρωικά και στις 23 Οκτωβρίου βάζουν φωτιά στη μπαρουταποθήκη του μοναστηριού καιτινάζονται στον αέρα μαζί με τους εχθρούς. Ο Φαρμάκης προδόθηκε στους Οθωμανούς από Άγγλους καιΑυστριακούς και θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια. Στις αρχές του 1822 το κίνημα στα ρουμανικάπριγκιπάτα είχε κατασταλεί εντελώς. Η απασχόληση στα πριγκιπάτα σοβαρών στρατιωτικών οθωμανικώνδυνάμεων βοήθησε να ανάψει και να διατηρηθεί η επαναστατική φλόγα στην Ελλάδα.Τον Ιανουάριο του 1822 η πρώτη εθνική σύνοδος, στην Επίδαυρο ανακήρυξε την ανεξαρτητοποίηση τηςΕλλάδας απο την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η ανακήρυξη αυτή επισφραγίστηκε μετά τις αξιοσημείωτεςνίκες των μαχόμενων Ελλήνων, σε στεριά και θάλασσα.

Νικηφ. Λύτρας, Η πυρπόληση της τουρκικήςναυαρχίδας από τον Κανάρη (π. 1866-1870). Λάδι σε

μουσαμά, 143 εκ. x 109 εκ. Πινακοθήκη Αβέρωφ,Μέτσοβο.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις έληξαν, όταν ο Σουλτάνοςυποχρεωμένος από την Ρωσία, αποδέχθηκε την αυτονομία τηςΕλλάδας με την Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829.

Τα γεγονότα του 1822

Στις αρχές του 1822 ολοκληρώθηκε η πρώτη Εθνοσυνέλευσητης Επιδαύρου η οποία κήρυξε την ανεξαρτησία τουΕλληνικού έθνους.

Καθοριστικό γεγονός στις αρχές του έτους ήταν η πτώση τουΑλή Πασά που απελευθέρωσε τουρκικές δυνάμεις για ναστραφούν κατά της Ελληνικής επανάστασης. Ο αρχηγός τηςεκστρατείας Χουρσίτ, κατευθύνθηκε αρχικά εναντίον τουΣουλίου για να καταστρέψει την μόνιμη εστία αντίστασης στηνΉπειρο. Κυρίευσε αρχικά το Σούλι, άλλα οι Σουλιώτεςοργάνωσαν νέα άμυνα στις θέσεις Κιάφα και Ναβαρίκο (ήΑβαρίκο). Λίγο αργότερα ο Χουρσίτ κλήθηκε στη Λάρισακατηγορούμενος από τους κύκλους του Σουλτάνου γιαοικειοποίηση μέρους της περιουσίας του Αλή Πασά. Παρέμεινεστη θέση του ο Ομέρ Βρυώνης, να συνεχίσει την πολιορκία τωνΣουλιωτών.

Οι Έλληνες για να βοηθήσουν τους Σουλιώτες που βρίσκοντανσε δυσμενή θέση, επιχείρησαν αντιπερισπασμό στέλνοντας στρατό στα νότια της Ηπείρου με αρχηγό τονΜαυροκορδάτο. Παράλληλα ένα στρατιωτικό σώμα με αρχηγό τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη αποβιβάστηκε

Ελληνική Επανάσταση του 1821 13

στην περιοχή του Φαναρίου κοντά στις εκβολές του Αχέροντα άλλα απέτυχε. Το σώμα του Μαυροκορδάτουστο οποίο συμπεριλαμβανόταν και ένας λόχος φιλελλήνων μετά από ορισμένες επιτυχίες στο Κομπότι,ηττήθηκε στη μάχη του Πέτα από τις δυνάμεις του Κιουταχή. Τα υπολείμματα του στρατού κατέφυγαν στοΜεσολόγγι. Λίγο μετά έπεσε και το Σούλι και οι δυνάμεις του Ομέρ Βρυώνη συναντήθηκαν με αυτές τουΚιουταχή προελαύνοντας κατά του Μεσολογγίου. Η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου κατέληξε σε αποτυχίαγια τις τουρκικές δυνάμεις οι οποίες αποσύρθηκαν τον Νοέμβριο του 1822.

Η μάχη στα Δερβενάκια

Στο διάστημα που μεσολάβησε από τις αρχές του1822 μέχρι την μάχη του Πέτα οι επιχειρήσεις στηνΠελοπόννησο και στη Στερεά Ελλάδασυνεχίστηκαν. Τον Ιανουάριο παραδόθηκε ηΑκροκόρινθος. Το ίδιο διάστημα οι Έλληνεςπολιορκούσαν την Πάτρα, ενώ στην Στερεάσυνεχιζόταν η πολιορκία της Αθήνας η οποίαπαραδόθηκε στις 9 Ιουνίου του 1822. Οι Τούρκοισυγκεντρώνοντας μεγάλο στρατό στη Λαμία με

αρχηγό τον Δράμαλη. Η στρατιά του Δράμαλη διέσχισε τη Στερεά σχεδόν χωρίς αντίσταση, κατέλαβε αμαχητίτην Ακροκόρινθο και εισήλθε στην πεδιάδα του Άργους. Ο Κολοκοτρώνης εφαρμόζοντας την τακτική τηςκαμένης γης ανάγκασε τον Δράμαλη να οπισθοχωρήσει πίσω στην Κόρινθο. Κατά την επιστροφή του δέχτηκεεπίθεση στα Δερβενάκια, που είχαν καταληφθεί από τις δυνάμεις του Κολοκοτρώνη. Στη μάχη τωνΔερβενακίων η στρατιά του Δράμαλη καταστράφηκε και ο κίνδυνος για την επανάσταση στην Πελοπόννησοαποτράπηκε. Λίγο αργότερα οι Έλληνες κατέλαβαν το Ναύπλιο.

Κωνσταντίνος Κανάρης

Στη θάλασσα ο τουρκικός στόλος κατάφερε ναανεφοδιάσει τα κάστρα της Μεθώνης και τηςΠάτρας που πολιορκούνταν ακόμα από Έλληνες.Τον Φεβρουάριο του 1822 όμως δέχτηκε επίθεσηαπό Έλληνες στον Πατραϊκό κόλπο καιοπισθοχώρησε καταφεύγοντας στη Ζάκυνθο. Έναςνέος στόλος συγκεντρώθηκε στηνΚωνσταντινούπολη με Ναύαρχο τον Καρά Αλή.Πρώτη του δουλειά ήταν να καταπνίξει τηνεπανάσταση στη Χίο. Στις 30 Μαρτίου 1822 οιΤούρκοι αποβιβάστηκαν στη Χίο χωρίς ιδιαίτερηπαρενόχληση από τον ελληνικό στόλο που είχεαποχωρήσει νοτιότερα και προχώρησαν σεεκτεταμένες λεηλασίες και σφαγές άμαχουπληθυσμού. Χιλιάδες κάτοικοι του νησιούσφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν ενώ μεγάλομέρος του πληθυσμού διέφυγε προς τα Ψαρά, τιςΚυκλάδες και την Πελοπόννησο. Η σφαγή της Χίουείχε μεγάλο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη τωνδυτικοευρωπαϊκών κρατών και μετέβαλε τη στάση της υπέρ του αγώνα των Ελλήνων. Ο τουρκικός στόλοςπαρέμεινε στο λιμάνι της Χίου μέχρι τον Ιούνιο του 1822. Τότε οι Έλληνες επιχείρησαν με πυρπολικά ναπροκαλέσουν καταστροφές στον τουρκικό στόλο. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης κατάφερε να ανατινάξει τηντουρκική ναυαρχίδα προκαλώντας τεράστιο πλήγμα στον τουρκικό στόλο. Ο Καρά Αλή βρήκε τον θάνατο και

ο τουρκικός στόλος απέπλευσε πίσω στον Ελλήσποντο. Ένα άλλο τμήμα τουρκικού στόλου προσπάθησε να ανεφοδιάσει το πολιορκημένο Ναύπλιο. Τον δρόμο του τον έκλινε ο στόλος της Ύδρας και των Σπετσών. Μετά

Ελληνική Επανάσταση του 1821 14

από σύγκρουση στα ανοιχτά των Σπετσών οι Τούρκοι υποχώρησαν αδυνατώντας να διασπάσουν την ελληνικήάμυνα. Στη συνέχεια ο στόλος κατέπλευσε στην Τένεδο. Την νύχτα, 28 του Οκτώβρη του 1822 ο Κανάρηςπυρπόλησε την υποναυαρχίδα του τουρκικού στόλου, αναγκάζοντας τα τουρκικά πλοία να υποχωρήσουν σταΣτενά.Το 1822 άναψαν και νέες εστίες επανάστασης. Στις αρχές του χρόνου επαναστάτησαν η Νάουσα, η Βέροια καιοι περιοχές του Ολύμπου. Οι Τούρκοι απάντησαν άμεσα και με μία στρατιά του Πασά της Θεσσαλονίκης,καταστρέφοντας τη Νάουσα. Οι γυναίκες της πόλης κατέφυγαν στο ρέμα Αραπίτσα και για να αποφύγουν τηναιχμαλωσία προτίμησαν να πέσουν στον γκρεμό.Αντίθετα στην Κρήτη η επανάσταση σημείωνε επιτυχίες. Ο Πασάς του Ηρακλείου σε συνεργασία με τηστρατιά που έστειλε από την Αίγυπτο ο Μωχάμετ Άλη απέτυχαν να καταστείλουν την επανάσταση. ΟιΈλληνες πέτυχαν σημαντική νίκη στην μάχη του Κρουσσώνα. Τον Μάΐο του 1822 δημιουργείται προσωρινήδιοίκηση στο νησί με το όνομα προσωρινό πολίτευμα νήσου Κρήτης.Σε διπλωματικό επίπεδο, οι Έλληνες έστειλαν αντιπροσώπους στο συνέδριο της Ιερής Συμμαχίας στη Βερόνα,οι οποίοι δεν έγιναν δεκτοί. Στο συνέδριο της Βερόνας επικράτησαν οι θέσεις του Μέττερνιχ και η ελληνικήεπανάσταση καταδικάστηκε.

Τα γεγονότα του 1823Στις αρχές του 1823 σημειώθηκε μεταστροφή της Αγγλικής πολιτικής σε σχέση με τους επαναστατημένουςΈλληνες. Οι Άγγλοι αναγνώρισαν τους Έλληνες ως εμπόλεμους και στη συνέχεια αναγνώρισαν τον ναυτικόαποκλεισμό που είχαν επιβάλλει οι Έλληνες στα τουρκικά λιμάνια. Η αλλαγή πολιτικής της Αγγλίας είχε ωςσυνέπεια την αποδέσμευσή της από την πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας. Στην συνδιάσκεψη της τελευταίας στοΤσέρνοβιτς, το φθινόπωρο του 1823, προκλήθηκε η πρώτη μεγάλη ρήξη μεταξύ των δυνάμεων που τηναποτελούσαν.

Ο θάνατος του Μάρκου ΜπότσαρηΠίνακας από τον Ludovico Lipparini, που βρίσκεται στο μουσείο

της Τεργέστης στην Ιταλία

Την ίδια περίοδο οι Οθωμανικές αρχέςαδυνατούσαν να αναλάβουν αξιόλογες επιχειρήσειςγια να καταπνίξουν την ελληνική επανάσταση. Οιστρατιωτικές δυνάμεις της αυτοκρατορίας ήτανδιασκορπισμένες σε διάφορα ανοικτά μέτωπα και τοβάρος της αντιμετώπισης των Ελλήνων ανέλαβανβαλκάνιοι Πασάδες, Το τουρκικό σχέδιο προέβλεπεδύο παράλληλες εκστρατείες, μία μέσω της ΔυτικήςΕλλάδας και μία μέσω της Ανατολικής που θακατέληγαν και οι δύο στη Ναύπακτο. Από ‘κειδιαπλέοντας το στενό Ρίου-Αντιρρίου οι ενωμένεςπλέον στρατιές θα ξεχύνονταν στην Πελοπόννησοκαι θα κατέπνιγαν την επανάσταση. Την αρχηγίατης δυτικής στρατιάς ανέλαβαν ο Ομέρ Βρυώνης καιο Μουσταής Πασάς της Σκόδρας, ενώ την

ανατολική ανέλαβε ο Γιουσούφ Πασάς γνωστός ως Μπερκόφτσαλης. Η στρατιά του Ομέρ Βρυώνη και τουΜουσταή διασχίζοντας τις ορεινές περιοχές των Αγράφων για να συντρίψει τους τοπικούς οπλαρχηγούςσυνάντησε ισχυρή αντίσταση από Ελλήνικές δυνάμεις με αρχηγό τον Μάρκο Μπότσαρη, στη θέσηΚεφαλόβρυσο κοντά στο Καρπενήσι. Αν και οι Έλληνες υπερείχαν στη μάχη ο θανάσιμος τραυματισμός τουΜπότσαρη τους ανάγκασε να αποσυρθούν. Οι Τούρκοι προέλασαν τότε προς το Μεσολόγγι, όμως προτίμησαννα πολιορκήσουν πρώτα το Αιτωλικό (τότε λεγόταν Ανατολικό). Η πολιορκία αποκρούστηκε και η τουρκική

Ελληνική Επανάσταση του 1821 15

στρατιά αποχώρησε. Στην επιστροφή δέχτηκε επίθεση από σώμα κλεφτών και επέστρεψε στην Ήπειροαποδεκατισμένη. Η άλλη στρατιά του Μπερκόφτσαλη αφού πολιόρκησε ανεπιτυχώς την Αθήναπραγματοποίησε ορισμένες επιτυχημένες επιχειρήσεις στην Εύβοια και στη συνέχεια αποσύρθηκε. Η υποταγήτης Βόρειας Εύβοιας απομόνωσε τους Έλληνες στο Τρίκερι της Μαγνησίας όπου είχαν καταφύγει και τασώματα των επαναστατών από την περιοχή του Ολύμπου. Ο Καρατάσος, αρχηγός των συγκεντρωμένωνΕλλήνων στο Τρίκερι, πρότεινε μία συμφωνία στους Τούρκους προκειμένου να παραδοθεί η οποία έγινε δεκτή.Η παράδοση των σωμάτων αυτών είχε ως συνέπεια τον τερματισμό της επανάστασης στη Μαγνησία.Τον Απρίλιο του 1823 πραγματοποιήθηκε η δεύτερη Εθνοσυνέλευση στο Άστρος. Η Εθνοσυνέλευση κατάργησετις τοπικές διοικήσεις Ανατολικής Ελλάδας, Δυτικής Ελλάδας και Πελοποννήσου και τις αντικατέστησε απόμία κεντρική διοίκηση που την αποτελούσαν δύο σώματα το Βουλευτικό και το Εκτελεστικό. Παράλληλακατάργησε το αξίωμα της αρχιστρατηγίας που το αντικατέστησε από μία τριμελή επιτροπή στρατιωτικών. Ηαπόφαση αυτή στόχευε να περιορίσει την εξουσία του Κολοκοτρώνη. Στα τέλη του χρόνου τα δύο σώματαεξουσίας κατέληξαν να εκφράζουν δύο αντίπαλες πτέρυγες επαναστατών, με αποτέλεσμα τη ρήξη μεταξύτους που οδήγησε στο ξέσπασμα του εμφυλίου, στα τέλη του 1823.

Τα γεγονότα του 1824

«Μετά την καταστροφή των Ψαρών». Έργο του Νικόλαου Γύζη

Από το 1824 άρχισε η κάμψη της Επαναστάσεως,εξαιτίας κυρίως δύο εμφυλίων πολέμων και τωνσυντονισμένων επιχειρήσεων εναντίον των Τούρκωνκαι των Αιγυπτίων. Παρά την αντίσταση ο αγώναςτων Ελλήνων υποχώρησε στην Κρήτη,ενώ η Κάσοςκαι τα Ψαρά καταστράφηκαν. Σώθηκε τηντελευταία στιγμή η Σάμος, μετά τις νίκες τουΣαχτούρη και του Μιαούλη.

Ο Σουλτάνος διαπιστώνοντας τη δυσκολία τηςκατάσβεσης της ελληνικής επανάστασης με τις δικέςτου δυνάμεις, κατέφυγε στη βοήθεια του σχεδόναυτόνομου Πασά της Αιγύπτου, Μωχάμετ Άλη. Γιανα εξασφαλίσει την βοήθειά του του παραχώρησε τοΠασαλίκι της Κρήτης και στον γιο του Ιμπραήμ παραχώρησε το πασαλίκι της Πελοποννήσου. Μετά τιςπαραχωρήσεις του Σουλτάνου ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος κατέπλευσε στο Αιγαίο για να συμπράξει στιςεπιχειρήσεις με τον Τουρκικό. Στόχος του τουρκοαιγυπτιακού στόλου που διοικούσε ο Χουσεΐν Μπέη έγινε ηΚάσος που υπήρξε σημαντική ναυτική δύναμη με αξιόλογη προσφορά στην επανάσταση. Στα τέλη Μαΐου1824 οι τουρκοαιγύπτιοι έκαναν απόβαση στο νησί και ακολούθησε μεγάλη καταστροφή. Ο Τουρκικός στόλοςδιοικητής του οποίου ήταν ο Κοτζά Μεχμέτ Χιουσρέφ Πασάς στράφηκε κατά των Ψαρών της μίας από τιςτρεις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις των Ελλήνων. Στα τέλη Ιουνίου αποβιβάστηκε στο νησί και παρά τηνσθεναρή αντίσταση των κατοίκων του ακολούθησε σφαγή αγωνιστών και αμάχων. Η ολοσχερής καταστροφήτων Ψαρών αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα για την επανάσταση. Ενωμένος πλέον ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος (μεδιοικητή πλέον των Αιγυπτιακών δυνάμεων τον Ιμπραήμ) κατέπλευσε προς τη Σάμο. Μπροστά στον κίνδυνονα επαναληφθεί η τραγωδία στην Κάσο και στα Ψαρά ο ελληνικός στόλος με ναύαρχο τον Ανδρέα Μιαούληανέλαβε δράση. Στα τέλη Αυγούστου 1824 συγκρούστηκε με τους ενωμένους εχθρικούς στόλους μεταξύ Λέρουκαι του κόλπου του Γέροντα. Στη ναυμαχία του Γέροντα όπως έγινε γνωστή, οι έλληνες επικράτησαν και οαγώνας στη θάλασσα επιβίωσε. Στη συνέχεια ο ελληνικός στόλος κατάφερε επιτυχώς να εμποδίσει τον στόλοτου Ιμπραήμ να αποβιβάσει στρατό στην Κρήτη. Ο Ιμπραήμ κατάφερε να αποβιβαστεί στη Σούδα μόλις το

Ελληνική Επανάσταση του 1821 16

Φθινόπωρο του 1824, όπου προτίμησε να ξεχειμωνιάσει πριν εισβάλλει στην Πελοπόννησο. Η επανάσταση στονησί είχε υποχωρήσει σημαντικά και παρέμενε ζωντανή σχεδόν μόνο στην περιοχή των Σφακίων.

Ο Ανδρέας Μιαούλης

Στην Πελοπόννησο βρισκόταν σε εξέλιξη ο εμφύλιοςπόλεμος μεταξύ των υποστηριχτών των δύοκυβερνήσεων. Η μία με αρχηγό τον ΓεώργιοΚουντουριώτη είχε μεταφέρει την έδρα της στοΚρανίδι, στα νότια της Αργολίδας καιυποστηριζόταν από τους νησιώτες, τουςστερεοελλαδίτες, τους ετερόχθονες πολιτικούς καιορισμένους πελοποννήσιους προκρίτους όπως οΛόντος και ο Ζαΐμης. Η άλλη με αρχηγό τονΠετρόμπεη Μαυρομιχάλη είχε μεταφέρει την έδρατης στην Τριπολιτσά και υποστηριζόταν από τονΚολοκοτρώνη και άλλους πελοποννήσιουςοπλαρχηγούς. Η σύναψη του πρώτου δανείου απόαγγλικές τράπεζες έκανε ακόμα εντονότερη τηνπροσπάθεια επικράτησης της μίας ή της άλληςπλευράς ώστε να περιέλθει στη διαχείρισή της τοδάνειο. Τελικά η υπεροχή των δυνάμεων τηςκυβέρνησης του Κουντουριώτη ανάγκασε την

πλευρά του Κολοκοτρώνη να εγκαταλείψει τον αγώνα ζητώντας συνθηκολόγηση. Η κυβέρνηση Κουντουριώτηπου απέμεινε μοναδική κυβέρνηση των Ελλήνων προσέφερε αμνηστία στους αντιπάλους της και η πρώτηφάση του εμφυλίου ολοκληρώθηκε. Σύντομα όμως ξέσπασε νέα κρίση. Η συγκρότηση νέου βουλευτικούσώματος στο οποίο δεν υπήρχε εκπροσώπηση πελοποννήσιων προκρίτων οδήγησε τους τελευταίους σεσυμμαχία με τον Κολοκοτρώνη και σύγκρουση με την κυβέρνηση. Οι νέες παρατάξεις, οι κυβερνητικοί και οιαντικυβερνητικοί επιδόθηκαν σε νέο γύρο εχθροπραξιών. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη ανέθεσε στον Κωλέττητην αντιμετώπιση των αντιπάλων της. Αυτός κατασπαταλώντας το δάνειο της Ελλάδας συγκρότησε στρατόαπό την Στερεά Ελλάδα και κατάφερε να επικρατήσει. Ο Κολοκοτρώνης παραδόθηκε και φυλακίστηκε στηνΎδρα.

Οι Τούρκοι δεν ανέλαβαν σημαντικές επιχειρήσεις στη στεριά κατά τη διάρκεια του 1824. Οργάνωσαν μίαεπιχείρηση στην ανατολική Στερεά, άλλα ηττήθηκαν στην μάχη της Άμπλιανης από δυνάμεις ρουμελιωτών καισουλιωτών.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 17

Τα γεγονότα του 1825

Παπαφλέσσας

Στις αρχές του 1825 ο Ιμπραήμ μετέφερε στρατό από την Κρήτη στηνΠελοπόννησο. Αποβίβασε στην περιοχή της Μεθώνης, που βρισκότανακόμα σε τουρκικά χέρια, περίπου 11.000 στρατιώτες και 1.000 ιππείς.Οι Έλληνες απασχολημένοι με τον εμφύλιο δεν αντιμετώπισαν έγκαιρατον Ιμπραήμ επιτρέποντας στις δυνάμεις του να αναπτυχθούν. Η πρώτηαποστολή των Ελλήνων για την αντιμετώπιση του Ιμπραήμ στάλθηκεστη Μεσσηνία τον Απρίλιο του 1825. Στην πρώτη μάχη που δόθηκε στοΚρεμμύδι οι Έλληνες ηττήθηκαν. Ακολούθησε νίκη του Ιμπραήμ στηΣφακτηρία και κατάληψη του Νεόκαστρου (σημερινής Πύλου). Ηκυβέρνηση Κουντουριώτη μπροστά στον μεγάλο κίνδυνο αναγκάστηκενα παραμερίσει τις διαφορές της με την αντίπαλή της πτέρυγα. Μεαπαίτηση του λαού αποφυλάκισε τον Κολοκοτρώνη και του επέδωσεξανά τον τίτλο του αρχιστράτηγου. Την περίοδο που αποφυλακίστηκε οΚολοκοτρώνης ο Παπαφλέσσας εγκατέλειψε την κυβερνητική θέση πουκατείχε και ηγήθηκε σώματος που επιχείρησε να σταματήσει τον Ιμπράημ. Στη μάχη στο Μανιάκι οι Έλληνεςηττήθηκαν και ο Παπαφλέσσας σκοτώθηκε. Ο Ιμπραήμ συνέχισε την προέλασή του καταλαμβάνοντας τηνΤριπολιτσά στα μέσα Ιουνίου του 1825 και το Άργος λίγες μέρες αργότερα. Τότε συγκροτήθηκε ελληνικό σώμαμε αρχηγούς τον Δημήτριο Υψηλάντη και τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, το οποίο αντιμετώπισε επιτυχώς τονΙμπραήμ στους Μύλους της Λέρνας, λίγο νοτιότερα του Άργους αναγκάζοντάς τον να επιστρέψει στηνΤριπολιτσά. Προς το τέλος του χρόνου αποφάσισε να ενισχύσει την πολιορκία του Μεσολογγίου όπουβρισκόταν καθηλωμένος ο στρατός του Κιουταχή από τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς. Μεταβαίνοντας στοΜεσολόγγι κατέστρεψε τη δυτική Πελοπόννησο στα τέλη του 1825.

Στη Στερεά επήλθε πλήρης ρήξη του Οδυσσέα Ανδρούτσου με την κυβέρνηση. Τον Μάρτιο του 1825, έχονταςκαι τουρκική βοήθεια, συγκρούστηκε στις Λιβανάτες με στρατιωτικό σώμα διοικητής του οποίου ήταν οΓκούρας. Ο Ανδρούτσος που ηττήθηκε, αιχμαλωτίστηκε και φυλακίστηκε στην Ακρόπολη της Αθήνας. Λίγοαργότερα δολοφονήθηκε.Στην Κρήτη η επανάσταση αναζωπυρώθηκε μετά την κατάληψη του φρουρίου της Γραμβούσας από Έλληνες,τον Αύγουστο του 1825.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 18

Τα γεγονότα του 1826

Η "Έξοδος του Μεσολογγίου",Θεόδωρος Βρυζάκης (1855)

Από τις αρχές του έτους οι ενωμένες στρατιές τουΙμπράημ και του Κιουταχή πολιορκούσαν τοΜεσολόγγι. Οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίουαπέρριψαν τις προτάσεις του Ιμπραήμ γιαπαράδοση και επέλεξαν να συνεχίσουν νααντιστέκονται. Όμως η συντριπτική υπεροχή τουαντιπάλου σε στρατιωτικές δυνάμεις καθιστούσετην προσπάθεια εξαιρετικά δύσκολη. Κατά τηδιάρκεια του Φεβρουαρίου του 1826 οι Έλληνεςκατάφερναν να αποκρούουν με επιτυχία τιςεπιθέσεις του Ιμπραήμ, προκαλώντας συνεχείςαπώλειες στον στρατό του. Όμως από τον Μάρτιοη κατάσταση άρχισε να αλλάζει. Η κατάληψησημαντικών νησίδων της λιμνοθάλασσας από τουςΤούρκους και η αποτυχία του Μιαούλη ναανεφοδιάσει την πόλη στις αρχές Απριλίου, έφερεσε δυσχερέστατη θέση τους αμυνόμενους. Ηκατάσταση στην πόλη ήταν πλέον δραματική. Τα

τρόφιμα είχαν σχεδόν τελειώσει και τα πολεμοφόδια είχαν λιγοστέψει σημαντικά. Μπροστά σε αυτή τηνκατάσταση το συμβούλιο των οπλαρχηγών και προκρίτων της πόλης πήρε την απόφαση για την έξοδο τωνκατοίκων από το Μεσολόγγι. Η έξοδος ορίστηκε για την νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου (9 Απριλίου) μεξημερώματα Κυριακής των Βαΐων (9 Απριλίου). Το σχέδιο της εξόδου πιθανότατα προδόθηκε, με αποτέλεσμαοι τουρκοαιγύπτιοι να απαντήσουν με σφοδρή επίθεση που συνοδεύτηκε από σφαγή. Χιλιάδες Έλληνεςσφαγιάστηκαν οι αιχμαλωτίστηκαν και μόνο 1.500 περίπου κατάφεραν να διασωθούν. Η ηρωική έξοδος τουΜεσολογγίου συγκλόνισε την Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και συνέβαλε καθοριστικά, στην αλλαγή στάσης τωνμεγάλων δυνάμεων της εποχής, υπέρ της Ελλάδας. Η πτώση του Μεσολογγίου οδήγησε σε παραίτηση τηνΚυβέρνηση Κουντουριώτη και την διαδέχτηκε η κυβέρνηση Ζαΐμη. Η τρίτη εθνοσυνέλευση που είχε ξεκινήσειτις διεργασίες της στην Επίδαυρο διαλύθηκε.

Μετά την πτώση του Μεσολογγίου ο Κιουταχής στράφηκε προς την Αθήνα για να αναλάβει την πολιορκία τηςπόλης και ο Ιμπραήμ πέρασε ξανά στην Πελοπόννησο. Την παρενόχληση του Κιουταχή ανέλαβε οΚαραϊσκάκης που με μία σειρά επιχειρήσεων κατέστρεφε τις προσπάθειες ανεφοδιασμού των Τούρκων. ΤονΝοέμβριο του 1826 πέτυχε καθοριστικής σημασίας νίκη στην μάχη της Αράχωβας απέναντι σε τουρκικό σώμαυπό τη διοίκηση του Μουσταφάμπεη. Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο στράφηκε κατά της Μάνης που συνέχιζενα παραμένει ελεύθερη και να διαθέτει ακέραιο το στρατιωτικό της δυναμικό καθώς δεν είχε εμπλακεί στονΕλληνικό εμφύλιο, όμως απέτυχε τρεις φορές να υποτάξει τους Μανιάτες γνωρίζοντας απανωτές ήττες, στονΔιρό, στη Βέργα και στον Πολυάραβο και στη συνέχεια αδράνησε περιμένοντας νέες ενισχύσεις από τηνΑίγυπτο.Σε διπλωματικό επίπεδο υπογράφηκε το πρωτόκολλο της Πετρούπολης, μεταξύ Άγγλων και Ρώσων με τοοποίο τα δύο κράτη δέχονταν ως λύση την αυτονομία της Ελλάδας και δεσμεύτηκαν να μεσολαβήσουν ώστε νατερματιστούν οι συγκρούσεις.

Ελληνική Επανάσταση του 1821 19

Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης

Τα γεγονότα του 1827

Στις αρχές του 1827 οι Έλληνες αγωνίζονταν ναδιατηρήσουν την Ακρόπολη, την οποία πολιορκούσεστενά ο Κιουταχής. Για την σωτηρία της Ακρόποληςσυγκεντρώθηκε ελληνικός στρατός στην Αττική υπότις διαταγές του Γεώργιου Καραϊσκάκη και τουΚάρολου Φαβιέρου. Ταυτόχρονα ο Φρανκ Άστιγξ μετον στόλο του εμπόδιζε τον ανεφοδιασμό τουΚιουταχή από τη θάλασσα. Ο Καραϊσκάκης πέτυχεμεγάλη νίκη στην μάχη του Κερατσινίου άλλα στοΦάληρο τραυματίστηκε θανάσιμα και υπέκυψε. Μίαμέρα μετά τον θάνατο του Καραϊσκάκη, οι Έλληνεςηττήθηκαν στη μάχη του Ανάλατου και λίγοαργότερα η φρουρά της Ακρόπολης αποφάσισε ναδιαπραγματευτεί τους όρους παράδοσής της.

Την ίδια περίοδο που βρίσκονταν σε εξέλιξη οιμάχες στην Αττική, ξεκίνησαν οι εργασίες της τρίτηςεθνοσυνέλευσης. Η εθνοσυνέλευση δεν ξεκίνησεομαλά αφού οι δύο αντίπαλες παρατάξεις εκείνηςτης περιόδου απεύθυναν κάλεσμα για συγκέντρωσησε διαφορετικό τόπο. Η μία πλευρά συγκεντρώθηκεστην Ερμιόνη της Αργολίδας και ξεκίνησε της εργασίες της εθνοσυνέλευσης ενώ η άλλη πλευρά επέλεξε ωςτόπο συγκέντρωσης την Αίγινα. Τελικά επήλθε συμβιβασμός μεταξύ τους και η εθνοσυνέλευση μεταφέρθηκεστην Τροιζήνα. Η τρίτη εθνοσυνέλευση εξέλεξε τον Ιωάννη Καποδίστρια κυβερνήτη της Ελλάδας και όρισεμία τριμελή αντικυβερνητική επιτροπή που θα τον αντικαθιστούσε μέχρι την άφιξή του. Την ηγεσία τουστρατού την ανέθεσε στον Ρίτσαρντ Τσωρτς και την ηγεσία του στόλου στον Τόμας Κόχραν. Η εθνοσυνέλευσηψήφισε ένα νέο σύνταγμα που υπήρξε περισσότερο φιλελεύθερο από το προηγούμενο.

Η ναυμαχία του Ναυαρίνου

Λίγο μετά την πτώση της Αθήνας η κατάσταση στοστρατόπεδο των Ελλήνων ήταν δραματική. ΟιΈλληνες ήταν περιορισμένοι στη Μάνη, στηνανατολική Πελοπόννησο(Ναύπλιο) και στα νησιάτου Αργοσαρωνικού και απειλούνταν ταυτόχρονααπό τον στρατό του Κιουταχή και του Ιμπραήμ. ΣτοΝαύπλιο είχε ξεσπάσει νέος εμφύλιος μεεκπροσώπους των δύο πλευρών τον Γρίβα και τονΦωτομάρα. Η μία πλευρά είχε οχυρωθεί στοΠαλαμήδι και η άλλη στην Ακροναυπλία καιαντάλλασαν πυρά. Η λύση για τους Έλληνες δόθηκεαπό μία νέα συνθήκη που υπέγραψαν οι τρεις

μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία, Ρωσία και Γαλλία, τον Ιούλιο του 1827. Με την Ιουλιανή συμφωνία, όπως είναιγνωστή, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις δεσμεύονταν να τηρήσουν τη συμφωνία της Πετρούπολης και επιπλέοναποκτούσαν τη δυνατότητα να παρέμβουν και στρατιωτικά εφόσον χρειαστεί. Σύντομα οι στόλοι των τριών

δυνάμεων κατέπλευσαν στο Ιόνιο για να επιτηρήσουν τη συμφωνία. Ο Ιμπραήμ δεν έδειξε προθυμία να συμμορφωθεί με αποτέλεσμα σύντομα να προκληθεί σύγκρουση. Οι αντίπαλοι στόλοι συγκρούστηκαν στο

Ελληνική Επανάσταση του 1821 20

Ναυαρίνο. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου προκάλεσε την συντριβή του στόλου του Ιμπραήμ και άνοιξε τον δρόμογια την δημιουργία ελληνικού κράτους

Αποτίμηση της Ελληνικής ΕπανάστασηςΗ Ελληνική Επανάσταση υπήρξε ιδιαίτερα σταθμός της ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού, διότι προπάντωνοδήγησε στην ίδρυση του Ελληνικού Κράτους και έτσι στην παρουσία της Ελλάδος, ύστερα από απουσίααιώνων, στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και του Κόσμου. Ενέπνευσε τις επόμενες γενεές των Ελλήνων γιαδιαδοχικές απελευθερωτικές εξορμήσεις και σε καιρούς δοκιμασίας τις εμψύχωσε για υπομονή και αντίσταση.Προκάλεσε το κίνημα του Φιλελληνισμού και απασχόλησε με το ελληνικό ζήτημα την ευρωπαϊκή διπλωματίαεπί δώδεκα χρόνια. Παρέσυρε κυβερνήσεις Μεγάλων Δυνάμεων να ενδιαφερθούν θετικά για την τύχη της, νασυνεργαστούν και να υπογράψουν Πρωτόκολλα και Συνθήκες για την αίσια έκβασή της, σε αντίθεση με τηντότε πολιτική τους. Απετέλεσε έτσι ισχυρό πλήγμα για το καθεστώς της Ιεράς Συμμαχίας και σήμανε τοθρίαμβο της αρχής των εθνοτήτων.[17]

Παραπομπές[1] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_filomousos[2] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_Mani[3] Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α', σελ. 31. (http:/ / anemi. lib. uoc.

gr/ php/ pdf_pager. php?rec=/ metadata/ 3/ 0/ 4/ metadata-06-0000117. tkl& do=78174_01. pdf& lang=en& pageno=1& pagestart=1&width=376. 32 pts& height=594. 96 pts& maxpage=606):"... ο Κολοκοτρώνης και οι περί αυτόν, οι οποίοι δεν ήλθον εις την Πελοπόννησον ειμή δια να κινήσωσι την επανάστασιν την 25μαρτίου, ως ημέραν προσδιωρισμένην να λάβωσι τα όπλα απανταχού οι Έλληνες, ..."

[4] Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα (Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής 1770-1836), έκδοση "Εστίας", 1901,τόμ. Α', σελ. 47, 48 (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ php/ pdf_pager. php?rec=/ metadata/ d/ e/ e/ metadata-184-0000041. tkl& do=100271_01.pdf& pageno=28& width=728& height=516& maxpage=102& lang=el):

"... με ήλθαν γράμματα από τον Υψηλάντη δια να ήμαι έτοιμος, καθώς και όλοι οι εδικοί μας. 25 Μαρτίου ήτον η ημέρα της

γενικής επαναστάσεως. Οι Άγγλοι έμαθαν ότι έλαβα κάτι γράμματα ..."[5] Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση 1860, τομ. Α' σελ. 23. (http:/ / anemi. lib. uoc. gr/ php/ pdf_pager.

php?rec=/ metadata/ 2/ c/ f/ metadata-01-0000761. tkl& do=109732_01. pdf& pageno=45& width=327& height=566& maxpage=386&lang=en)

[6] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_25Martiou

[7] Γερμανός,μητροπολίτης Παλαιών Πατρών, Απομνημονεύματα, έκδοση Γ.Δ. Παπούλα, Αθήνα 1900, σελ. 212. (http:/ / anemi. lib.uoc. gr/ php/ pdf_pager. php?rec=/ metadata/ 5/ b/ a/ metadata-141-0000124. tkl& do=74454. pdf& pageno=214& pagestart=1& width=403&height=598& maxpage=220& lang=el)

[8] Χρήστος Μούλιας, Ιστορικά Σημειώματα, σελ.187, τόμος Α΄, Εκδόσεις περί τεχνών, Πάτρα 2007[9] Journal de Savoie, φύλλο της 15 Ιουν. 1821, σελ. 228 (http:/ / books. google. gr/ books?id=-64EAAAAQAAJ& pg=PA137&

lpg=PA137& dq=journal+ de+ savoie+ 1821& source=bl& ots=u5dVE3SqsM& sig=7AX4TYt-IsfplZrT2smt6rNQoPg& hl=el& sa=X&ei=dKweT_idIqP64QS0kpCADw& ved=0CCcQ6AEwAQ#v=snippet& q=Mont Vélia& f=false)

[10] Green Philip James, Sketches of the war in Greece: in a series of extracts from the private correspondence ... London, 1827. σελ.278. (http:/ / books. google. gr/ books?id=4lwbAAAAMAAJ& printsec=frontcover& hl=el& source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage& q& f=false)

[11][11] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 12, σ. 82[12] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_patriarxis[13] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_xaremiXoursit[14] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_diakos[15] http:/ / en. wikipedia. org/ wiki/

%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_1821#endnote_gianouzas

Ελληνική Επανάσταση του 1821 21

[16] Έλληνας αξιωματικός του Ρωσικού στρατού με καταγωγή από τη Μακεδονία Thomas Frost, The secret societies of theEuropean Revolution, 1776-1876, σελ. 67 (http:/ / books. google. com/ books?id=9qLOeWG6gboC& printsec=frontcover& dq=The+Secret+ Societies+ of+ the+ European+ Revolutio& hl=el#v=onepage& q=Makedonski& f=false).

[17][17] Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος,« Παράγοντες, διάρκεια, φάσεις και ιδιομορφία της Ελληνικής Επανάστασης», Ιστορία τουΕλληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΒ, 1975, σελ.8

Βιβλιογραφία• Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία του νέου ελληνισμού Η μεγάλη ελληνική επανάσταση (1821-1829), τ.

Ε' 1813-1821, τ. Στ' Η εσωτερική κρίση (1822-1825), εκδόσεις Α. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 1982, ISBN960-8353-31-9, SET ISBN 960-8353-25-4

• Στέφανος Π. Παπαγεωργίου, Από το γένος στο έθνος Η θεμελίωση του Ελληνικού κράτους 1821-1862,εκδόσεις Παπαζήση, 2η έκδοση, Αθήνα 2005, ISBN 960-02-1769-6

• Τάσος Βουρνάς, Σύντομη ιστορία της ελληνικής επανάστασης, εκδόσεις Πατάκη, 3η έκδοση, Αθήνα 1999,ISBN 960-600-951-3

• Ντέιβιντ Μπριούερ, Η φλόγα της ελευθερίας Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821-1833,μετάφραση Τιτίνας Σπερελάκη, επιμέλεια Ελένης Κεκροπούλου, εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2004, ISBN960-536-165-5

• Ντάγκλας Ντέκιν, Ο αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821-1833, μετάφραση ΡέναςΣταυρίδη-Πατρικίου, εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., 3η έκδοση, Αθήνα 1999, ISBN 960-250-172-3

• Γιάνης Κορδάτος, Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821, σημείωμα Θ. Χ. Παπαδόπουλου, εκδόσειςΕπικαιρότητα, Αθήνα 1983

• Σάμουελ Γκρίντλεϋ Χάου, Ιστορική σκιαγραφία της ελληνικής επανάστασης, μετάφραση Ι. Χατζηεμανουήλ,επιμέλεια-πρόλογος-σχόλια Νίκος Κολόμβας, εκδόσεις Εκάτη, Αθήνα 1997, ISBN 960-7437-43-8

• Νίκος Γ. Σβορώνος, Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας, μετάφραση Αικατερίνη Ασδραχά, εκδόσειςΘεμέλιο, Αθήνα 1999, ISBN 960-7293-21-5

• Ντάγκλας Ντέκιν, Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, μετάφραση Α. Ξανθόπουλου, εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., 3ηέκδοση, Αθήνα 1989

•• Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ, 1975•• Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, Η απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο καταλύτης για την αποδιοργάνωση

της Ελληνικής Επανάστασης 24 Φεβρουαρίου - 23 Μαΐου 1825, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης,2012

•• Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Ο αγώνας για την ελληνική ανεξαρτησία. Πολιτική και στρατηγική τωνΕλλήνων και της οθωμανικής αυτοκρατορίας 1821-1832, εκδ.Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 1996

•• Ιωάννης Κουμουρλής, «Η Επανάσταση του 1821 και η δημιουργία του ελληνικού εθνικού κράτους στιςπρώτες μεγάλες αφηγήσεις της νεότερης ελληνικής ιστορίας: από την πολυπαραγοντική ανάλυση στο σχήματης εθνικής τελεολογίας», στο: Η ελληνική Επανάσταση του 1821. Ένα ευρωπαϊκό γεγονός,εισαγωγή-επιμέλεια Πέτρος Πιζάνιας, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2009, σελ. 351-374

Ελληνική Επανάσταση του 1821 22

Σημειώσεις1. ^ Το 1813 είχε ιδρυθεί στην Αθήνα η Φιλόμουσος Εταιρεία των Αθηνών. Η εταιρεία της Βιέννης ιδρύθηκε

το 1814 για οικονομική υποστήριξη αυτής των Αθηνών και είχαν τους ίδιους στόχους.2. ^ Στην Αρεόπολη, πατρίδα των Μαυρομιχαλαίων, η τοπική παράδοση της Μάνης αναφέρει σαν ημέρα του

ξεσηκωμού τις 17 Μαρτίου.3. ^ Παπαγεωργίου (βλέπε βιβλ.), σελ.110-112. Ο Βουρνάς (βλέπε βιβλ.), σελ.90, για να το υποστηρίξει

αναφέρεται στο βιβλίο του ιστορικού Τάκη Σταματόπουλου Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός χωρίς θρύλο.4. ^ Το σώμα ανασύρθηκε από το νερό από τον καπετάνιο κεφαλλονίτικου πλοίου που ήταν στην περιοχή και

μεταφέρθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας, όπου προκλήθηκε οργή στην ελληνική παροικία, τους ορθόδοξουςΡώσους αλλά και τον τσάρο της Ρωσίας, που διέταξε να γίνει η νεκρώσιμη ακολουθία με όλες τις τιμές καιτον σεβασμό.

5. ^ Το χαρέμι (η οικογένεια) του Χουρσίτ πασά βρισκόταν αποκλεισμένο στην Τρίπολη.6. ^ Μεταφέρθηκε στο Ζητούνι (Λαμία) και μετά την άρνησή του να συνεργαστεί με αντάλλαγμα αξιώματα

και αμοιβές, βασανίστηκε και ανασκολοπίστηκε. Με τη θυσία του, η ελληνική εθνική συλλογική μνήμηκέρδισε έναν ήρωα-μάρτυρα, όμως η επανάσταση έχασε πολύ νωρίς, ένα πολύ σημαντικό καιεμπειροπόλεμο οπλαρχηγό.

7. ^ Στα ελληνικά τμήματα που αντιστάθηκαν στον Ξεριά, μετείχε και σώμα από τις Σπέτσες. Στην μάχη εκείσκοτώθηκε και ο γιός της Μπουμπουλίνας, Γιάννης Γιαννούζας.

Εξωτερικές συνδέσεις• 1821, η πορεία προς τη μεγάλη στιγμή (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ main/ page-assetview.

aspx?tid=0000006581& tsz=0& autostart=0) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)• Οι λαβωματιές του '21 (http:/ / www. ert-archives. gr/ V3/ public/ main/ page-assetview.

aspx?tid=0000026781& tsz=0& autostart=0) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)• Αριστερές αναγνώσεις του Εικοσιένα, ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΣΤΑΘΗ, 27/03/2011 Η ΑΥΓΗ (http:/ / www. avgi.

gr/ ArticleActionshow. action?articleID=606808)• ΡΟΤΖΩΚΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΤΟ

ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ: ΟΙ ΠΡΟΥΧΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο ΠανεπιστήμιοΚοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Τμήμα Κοινωνιολογίας, 1996 (http:/ / thesis. ekt. gr/thesisBookReader/ id/ 6061#page/ 1/ mode/ 2up)

• Τσιάμαλος, Δημήτριος, Κοινωνική και επαναστατική συνείδηση των ενόπλων της Ρούμελης στηνεπανάσταση του 1821, Διδακτορική διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και ΠολιτικώνΕπιστημών. Τμήμα Κοινωνιολογίας, 2007 (http:/ / thesis. ekt. gr/ thesisBookReader/ id/ 16242#page/ 1/ mode/2up)

Πηγές άρθρων και Συνεισφέροντες 23

Πηγές άρθρων και ΣυνεισφέροντεςΕλληνική Επανάσταση του 1821  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?oldid=3215427  Συνεισφέροντες: *Αλέξανδρος, Alaniaris, Aspiotis, Badseed, C messier, Cdrymiotes, CeeKay,Costas78, Dada, Dai, Diamond, Diderot, Diu, Egmontaz, Erud, Ferengi, Flashdart2, FocalPoint, Gepsimos, Geraki, Gf uip, Glorious 93, Greece666, Hoo man, KAKTOS, Kafrileontas,Kalogeropoulos, Latinsoapsfever, Loveless, Lucinos, MARKELLOS, Magioladitis, Mik, Nakos2208, Niki81, Nikosguard, Panto86, Papyrus, Pelasgos, Pyraechmes, Rhodion, Sisyphos23,Skylax30, Song1for, Sportswriter, Templar52, Tony Esopi, Ttzavaras, Vagrand, Veron, Αλεχάντρο Υγριέκα, Ασμοδαίος, Δνόφος, Κυνίσκος, Μυρμηγκάκι, Παναγιώτης Μπότσης, 109ανώνυμες επεξεργασίες

Πηγές Εικόνων, Άδειες και ΣυνεισφέροντεςΑρχείο:Epanastasi.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Epanastasi.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Badseed, Geraki, MishaPan, Ntetos, Sv1xv, Ulrichstill,Yannismarou, 5 ανώνυμες επεξεργασίεςImage:Philiki.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Philiki.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Badseed, Cedric B., Cplakidas, Sv1xvImage:Alexander2.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Alexander2.jpg  Άδεια: GNU Free Documentation License  Συνεισφέροντες: Ashtray, Dalderdj, Daos, Foroa,Greco22, Kresspahl, Ntetos, Phso2Αρχείο:Kolokotronis-01d-by-Karl Krazeisen.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Kolokotronis-01d-by-Karl_Krazeisen.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες:Cedric B., Cédric Boissière, OdyssesΑρχείο:Greek War of Independence (Year 1 events).svg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Greek_War_of_Independence_(Year_1_events).svg  Άδεια: CreativeCommons Attribution-Sharealike 2.5  Συνεισφέροντες: Blank_map_of_South_Europe_and_North_Africa.svg: historicair 23:27, 8 August 2007 (UTC) derivative work: Philly boy92 (talk)Image:Dupre-Salona-1821.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dupre-Salona-1821.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cplakidas, Francois de Pouqueville,Mattes, Phso2, PlineΑρχείο:Lytras - Execution of Gregory V.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lytras_-_Execution_of_Gregory_V.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Adamsk, Greco22Αρχείο:Maxi tis Alamanas by Isaias.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Maxi_tis_Alamanas_by_Isaias.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: User:Stay friendsImage:Naval gun (Ioannina)2.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Naval_gun_(Ioannina)2.JPG  Άδεια: Attribution  Συνεισφέροντες: Χρήστης Templar52 Originaluploader was Templar52 at el.wikipediaImage:Makedon anapiros 1821.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Makedon_anapiros_1821.jpg  Άδεια: Free Art License  Συνεισφέροντες: User:PyraechmesΑρχείο:Fire ship by Volanakis.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Fire_ship_by_Volanakis.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: AnRo0002, Badseed,Barbe-Noire, Bukk, Cplakidas, Greco22, Ibn Battuta, Mattes, Mircea, Phso2, Stunteltje, ΑχρήστηςΕικόνα:Lytras-nikiforos-pyrpolisi-tourkikis-navarhidas-apo-kanari.jpeg  Πηγή:http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Lytras-nikiforos-pyrpolisi-tourkikis-navarhidas-apo-kanari.jpeg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Alaniaris, Charismaniac, Cplakidas,G.dallorto, Geraki, IAlex, Ibn Battuta, Phso2, Wst, 1 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Dervenakia 1822.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Dervenakia_1822.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Badseed, Phso2Αρχείο:Konstantinos Kanaris.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Konstantinos_Kanaris.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cedric B., Geraki, Kürschner,Ntetos, OdyssesΕικόνα:Ludovico lipparini.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Ludovico_lipparini.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Alaniaris, AndreasJS, Cedric B.,G.dallorto, Greco22, Jkelly, Mattes, Shakko, Wst, 3 ανώνυμες επεξεργασίεςΑρχείο:Gysis Nikolaos After the destruction of Psara.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Gysis_Nikolaos_After_the_destruction_of_Psara.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: User:Badseed, User:FocalPointΑρχείο:Miaoulis.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Miaoulis.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Cedric B., Geraki, Odysses, Phso2, ЮкатанΑρχείο:Papaflesas.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Papaflesas.jpg  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: AmymoniΑρχείο:Missolonghi.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Missolonghi.jpg  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Badseed, Barbe-Noire, Ntetos, TúrelioΑρχείο:Karaϊskakis Greek Fighter.JPG  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Karaϊskakis_Greek_Fighter.JPG  Άδεια: Public Domain  Συνεισφέροντες: Clipclap24,Cplakidas, Jacklee, Phso2, PinzetquteΑρχείο:Naval Battle of Navarino by Garneray.jpg  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Naval_Battle_of_Navarino_by_Garneray.jpg  Άδεια: Public Domain Συνεισφέροντες: Charismaniac, Jerome Charles Potts, Korrigan, Rama, Spuk968, TakabegΕικόνα:Nuvola apps kaboodle.png  Πηγή: http://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αρχείο:Nuvola_apps_kaboodle.png  Άδεια: άγνωστος  Συνεισφέροντες: Alphax, CyberSkull, Gmaxwell,Kanonkas, Rocket000, The Evil IP address, Waldir, 1 ανώνυμες επεξεργασίες

ΆδειαCreative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/