1

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Β’: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2011-2012

ΜΑΘΗΜΑ:ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Ο ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΙΣΤΟ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΕΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΘΕΤΩΝ

ΦΥΤΕΥΣΕΩΝ

Μάρτιος 2012

Μεταπτυχιακή φοιτήτρια :

Φέτση Θεοδώρα, Γεωπόνος Γ.Π.Α

Διδάσκοντες :

Ι.Πολύζος, Θ.Βλαστός, Σ.Μαυρομμάτη

2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Υπόθεση – Αντικείμενο Εργασίας - Μεθοδολογία .................................................... 1

Κεφάλαιο 1 .............................................................................................................. 3

1.Ελεύθεροι χώροι αστικού πρασίνου ................................................................. 3

1.2 Θερμική άνεση και υπαίθριοι αστικοί χώροι .................................................. 6

Κεφάλαιο 2 - Επαναπροσδιορισμός του αστικού πρασίνου στον πολεοδομικό ιστό................................................................................................... 7

2.1 Δημιουργία δικτύων διαδρομών πρασίνου .................................................... 7

2.2 Αξιοποίηση ακαλύπτων χώρων στα οικοδομικά τετράγωνα ......................... 10

2.3 Πράσινα δώματα και κάθετες φυτεύσεις ........................................................ 11

Κεφάλαιο 3 .............................................................................................................. 13

3.1 Περιβαλλοντικά οφέλη πράσινων δωμάτων και πράσινων κάθετων

φυτεύσεων................................................................................................................ 13

3.1.1 Βελτίωση ποιότητας του αέρα .................................................................... 13

3.1.2 Μείωση φαινομένου αστικής θερμικής νησίδας .......................................... 13

3.1.3 Συγκράτηση νερού βροχοπτώσεων ........................................................... 14

3.1.4 Καταφύγιο για πανίδα και χλωρίδα............................................................. 15

3.1.5 Απομόνωση του ήχου ................................................................................ 15

3.1.6 Αστικές καλλιέργειες ................................................................................... 16

3.2 Παραδείγματα εφαρμογής στο εξωτερικό και την Ελλάδα ............................. 16

Κεφάλαιο 4 – Προσομοίωση της επίδρασης των φυτεμένων δωμάτων στη θερμική άνεση. Μελέτη περίπτωσης πλατεία Κοτζιά .................................. 22

4.1 Περιγραφή περιοχής μελέτης ........................................................................ 22

4.2 Αποτελέσματα ............................................................................................... 24

4.3 Σχολιασμός αποτελεσμάτων ......................................................................... 29

Κεφάλαιο 5 – Συμπεράσματα ................................................................................ 30

Βιβλιογραφία .......................................................................................................... 31

3

1. Υπόθεση εργασίας

Στην παρούσα εργασία επιδιώκεται η ανάλυση ορισμένων τρόπων επαναπροσδιορισμού του αστικού πρασίνου στο ήδη διαμορφωμένο δομημένο περιβάλλον, όπου οι δυνατότητες παρεμβάσεις είναι λίγες, προκειμένου να επιτευχθεί βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται συγκεκριμένα στα φυτεμένα δώματα και τις πράσινες όψεις κτιρίων, ως ένα τρόπο επανένταξης της φύσης στην πόλη και επιχειρείται να δοθεί απάντηση στην υπόθεση εργασίας που αφορά την επίδραση τους στο μικροκλίμα του αστικού ιστού και κυρίως στη συμβολή ή όχι των φυτεμένων δωμάτων στη θερμική άνεση των κατοίκων.

2. Αντικείμενο εργασίας

Η παρούσα εργασία εστιάζει στους πιο σημαντικούς τρόπους με τους οποίους το πράσινο μπορεί να επανενταχθεί στον πολεοδομικό ιστό, ύστερα από τον περιορισμό των δυνατοτήτων για δημιουργία νέων χώρων πρασίνου και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην περίπτωση των φυτεμένων δωμάτων και όψεων κτιρίου. Το πρώτο σκέλος της εργασίας αποτελεί το θεωρητικό πλαίσιο του θέματος. Αρχικά γίνεται αναφορά στους ελεύθερους χώρους αστικού πρασίνου, ορίζοντας το αστικό πράσινο και παρουσιάζοντας την ελληνική πραγματικότητα όσον αφορά την επάρκεια των χώρων πρασίνου σε διάφορες πόλεις σε αντίθεση με αυτές του εξωτερικού. Παράλληλα γίνεται αναφορά στο αίσθημα της θερμικής άνεσης που αποτελεί ένα από τους βασικούς παράγοντες για την ενίσχυση της παρουσίας στον υπαίθριους χώρους. Στη συνέχεια, μελετάται η αναγκαιότητα της εφαρμογής τρόπων επανένταξης της φύσης μέσω της ενοποίησης χώρων πρασίνου και μέσω της αξιοποίησης χώρων της πόλης, όπως των ιδιωτικών ακαλύπτων στα οικοδομικά τετράγωνα και των φυτεμένων δωμάτων και κάθετων φυτεύσεων, που μένουν σε αχρησία. Δίνεται έμφαση στα περιβαλλοντικά οφέλη που προσφέρουν τα πράσινα δώματα και οι όψεις των κτιρίων και αναφέρονται παραδείγματα εφαρμογής τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Η χρήση παραδειγμάτων από το εξωτερικό , έχουν στόχο την ανάδειξη της αποτελεσματικότητας των φυτεμένων δωμάτων στο μικροκλίμα μέσα από αντίστοιχες έρευνες. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αφορά το υπολογιστικό μέρος με τη χρήση του προγράμματος Townscope. Γίνεται προσομοίωση της επίδρασης που θα μπορούσε να έχει στη θερμική άνεση των κατοίκων, η εφαρμογή φυτεμένων δωμάτων στα κτίρια γύρω από την πλατεία Κοτζιά στην Αθήνα και η σύγκριση της με την υπάρχουσα κατάσταση των κτιρίων με τις συμβατικές οροφές. Η περιοχή επιλέχθηκε με συγκεκριμένα κριτήρια και έγινε επιλογή 10 οικοδομικών τετραγώνων γύρω από την πλατεία. Γίνεται σύγκριση των αποτελεσμάτων και διεξάγονται συμπεράσματα.

4

3. Μεθοδολογία

Η προσέγγιση του θέματος έγινε μέσα από δευτερογενή έρευνα την οποία αφορά βιβλιογραφία σχετικά με θέματα ανάλυσης αστικών ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου, βιοκλιματικού σχεδιασμού και άρθρα επιστημονικών περιοδικών. Σημαντικές πηγές αποτέλεσαν επίσης δημοσιευμένες έρευνες και εργασίες, χάρτες και σημειώσεις αντίστοιχων μαθημάτων. Παράλληλα για την τεκμηρίωση της εργασίας απαραίτητη ήταν και η χρήση του προγράμματος Townscope για το υπολογιστικό μέρος όπου γίνεται προσπάθεια αξιολόγησης της συμβολής των φυτεμένων δωμάτων στη βελτίωση των συνθηκών στο χώρο της πλατείας.

5

Κεφάλαιο 1

1.1 Ελεύθεροι χώροι αστικού πρασίνου

Οι υπαίθριοι χώροι αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ποιότητα του αστικού τοπίου και του περιβάλλοντος. Όπως όμως είναι φυσικό οι αντιλήψεις για τον επιθυμητό ρόλο, διάρθρωση και μορφή τους, αναπροσαρμόζονται συνεχώς καθώς ακολουθούν τις εξελισσόμενες απόψεις για το αστικό φαινόμενο και το φυσικό περιβάλλον και έρχονται αντιμέτωπες με τα συνεχώς μεταλλασσόμενα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες των πόλεων (Κοσμάκη, Λουκόπουλος 2008). Αυτό που χαρακτηρίζει αρκετά σύγχρονα αστικά κέντρα είναι η υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος μέσω της άναρχης και αυθαίρετης δόμησης, της έλλειψης δημόσιων υπαίθριων χώρων και της μόλυνσης. Παράλληλα τα κέντρα των πόλεων συνεχώς επεκτείνονται χωρίς προγραμματισμό μειώνοντας έτσι την έκταση των υπαρχόντων αγροτικών καλλιεργειών και φυσικών τοπίων. Η εκμετάλλευση αυτή των φυσικών πόρων έχει οδηγήσει στην έλλειψη φυτοκαλυμμένων επιφανειών, με αποτέλεσμα η ανεπάρκεια αυτή να θεωρείται ένας από τους βασικούς λόγους των περιβαλλοντικών της προβλημάτων αλλά και της υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ως αστικό πράσινο ή χώροι πρασίνου ονομάζουμε το σύνολο των χώρων μέσα η σε άμεση επαφή με την πόλη που συνίστανται κυρίως από πράσινο και έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό τους τις υδροπερατές επιφάνειες. Έχουν ως κοινό γνώρισμα την εξυπηρέτηση ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών, ανάδειξη πολιτιστικής και ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης και τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας. Ανήκουν τα δημόσια και ιδιωτικά πάρκα και κήποι, οι πλατείες, οι παιδικές χαρές και χώροι παιχνιδιού, νησίδες, αδόμητοι χώροι που αποικίσθησαν από διάφορα είδη χλωρίδας, ρέματα, ελεύθεροι χώροι στρατοπέδων, ακάλυπτοι χώροι πολυκατοικιών και οι φυτεύσεις σε ορόφους και όψεις κτιρίων (Λιονάτου, 2008). Οι αστικές περιοχές στην πλειονότητα τους στερούνται ακάλυπτων χώρων μεγάλης έκτασης, οπότε πρέπει να επιδιωχθεί η αξιοποίηση κάθε προσφερόμενης για φυτοκάλυψη επιφάνειας. Η κατάσταση στις ελληνικές πόλεις όσον αφορά την ύπαρξη χώρων πρασίνου δεν είναι καλή σε σχέση με τις ευρωπαϊκές, αφού οι πόλεις επεκτείνονται χωρίς σχέδιο εις βάρος των ελεύθερων χώρων. Η ταχεία οικοδομική ανασυγκρότηση της χώρας μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τα κίνητρα που δόθηκαν στην οικοδομική δραστηριότητα, η πολιτική της αντιπαροχής και η μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των οικοπέδων σε κάλυψη και ύψος δεν επέτρεψαν τη δημιουργία ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων πρασίνου (Κουκλαδάς, 2002). Ωστόσο ακόμα και τα τελευταία χρόνια η κατάσταση επιδεινώθηκε λόγω της πληθώρας των οικοδομήσεων και έργων οδοποιίας και της καταπάτησης δημόσιων ελεύθερων χώρων. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν να διαθέτει η Αθήνα σήμερα 2,55 τ.μ και η Θεσσαλονίκη 2,73 τ.μ πρασίνου ανά κάτοικο σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, το επιθυμητό μέγεθος των χώρων αστικού πρασίνου είναι 8m2. Ο πίνακας που παρατίθεται σύμφωνα με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής αλλαγής είναι ενδεικτικός των αντιστοιχιών που υπάρχουν μεταξύ της Αθήνας και των άλλων πόλεων, με την

6

πρώτη να προσφέρει στους κατοίκους της τη χαμηλότερη αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο.

Πίνακας 1: Αναλογία χώρων πρασίνου ανά κάτοικο σε διάφορες πόλεις (πηγή www.minenv.gr).

Ωστόσο η απαιτούμενη κατά άτομο επιφάνεια για υπαίθριους χώρους και πράσινο δεν μπορεί να είναι σταθερή αλλά θα πρέπει να αυξάνεται με την αύξηση του πληθυσμιακού μεγέθους της πόλης. Αν για παράδειγμα σε μία κωμόπολη των 5.000 επαρκούν τα 5 τ.μ πρασίνου ανά άτομο, τότε σε μία πόλη του 1 εκατομμυρίου θα πρέπει να διατεθούν ενδεχόμενα γύρω στα 20 τ.μ. Βέβαια οι μικρότερες ελληνικές πόλεις παρουσιάζουν συνήθως μεγαλύτερο ποσοστό από αυτό της πρωτεύουσας. Αυτό οφείλεται μεταξύ άλλων στη δομή και το βαθμό συμμετοχής των διαφόρων χρήσεων γης. Έτσι στο λεκανοπέδιο της Αθήνας οι χρήσεις κατοικία και δίκτυα μεταφορών καλύπτουν το 74,8% της αστικής περιοχής ενώ οι ελεύθεροι χώροι δημόσιοι και ιδιωτικοί περιορίζονται σε ελάχιστο ποσοστό. Αντίθετα στις μικρές πόλεις όπου παρουσιάζονται μικρές πληθυσμιακές πυκνότητες και υπάρχουν σημαντικές ιδιωτικές ακάλυπτες επιφάνειες οι ανάγκες σε κοινόχρηστους χώρους είναι περιορισμένες. Εξάλλου το πράσινο και οι ελεύθεροι χώροι βρίσκονται άφθονοι στην ύπαιθρο γύρω από τους οικισμούς (Αραβαντινός 1988). Ενδεικτικοί είναι οι παρακάτω πίνακες ύστερα από αποτύπωση και συγκριτική ανάλυση της χωρικής κατανομής του αστικού πρασίνου σε 11 ελληνικές πόλεις από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

7

Πίνακας 2: Τετραγωνικά μέτρα αστικού πρασίνου ανά κάτοικο (πηγή: Ερευνητική μονάδα Γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων Γ.Π.Α).

Πίνακας 3: Ποσοστό αστικού πρασίνου στο σύνολο της έκτασης της πόλης (πηγή: Ερευνητική μονάδα Γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων Γ.Π.Α)

8

1.2 Θερμική άνεση και υπαίθριοι αστικοί χώροι

Οι αστικοί υπαίθριοι χώροι αποτελούν χώρους κίνησης και συγκέντρωσης όπου συντελούνται δραστηριότητες κοινωνικής και οικονομικής φύσεως. Έχοντας λοιπόν ένα ρόλο ως συστατικό στοιχείο την πόλη κρίνεται απαραίτητο να παραμένουν ενεργοί. Η βιωσιμότητα των αστικών υπαίθριων χώρων σχετίζεται άμεσα με το αστικό μικρόκλιμα, δηλαδή τις ατμοσφαιρικές συνθήκες που διαμορφώνονται από την αλληλεπίδραση των κλιματικών παραγόντων μίας περιοχής και του τρόπου οργάνωσης της. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η αποδοχή ή η απόρριψη του χώρου από τον άνθρωπο επηρεάζεται από τις εκάστοτε επικρατούσες μικροκλιματικές συνθήκες, οι οποίες είναι υψίστης σημασίας για τις κοινωνικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε αυτόν. Η θεώρηση του υπαίθριου χώρου ως επιτυχημένο από τους χρήστες καθορίζεται άμεσα με τις συνθήκες θερμικής άνεσης οι οποίες έχουν αντίκτυπο στην παραμονή στην περιοχή και την ανάπτυξη διαφορετικών λειτουργιών ή στην αντίληψη του χώρου ως ακατάλληλο. Ως θερμική άνεση ορίζεται η κατάσταση στην οποία το άτομο εκφράζει ικανοποίηση για το θερμικό περιβάλλον και δεν επιθυμεί καμία θερμική αλλαγή (Mπουγατιώτη, 2011). Οι περιβαλλοντικοί παράμετροι που καθορίζουν το επίπεδο της θερμικής άνεσης είναι η θερμοκρασία, η σχετική υγρασία, η μέση ακτινοβολούμενη θερμοκρασία και η κίνηση του αέρα. Ωστόσο το επίπεδο άνεσης εξαρτάται και από ατομικούς παράγοντες όπως η ένταση της ανθρώπινης δραστηριότητας, το φύλο, η ηλικία και η ένδυση. Η εύρεση του ατόμου σε περιοχή θερμικής άνεσης εκφράζεται από την ποσότητα εφίδρωσης του ανθρώπινου σώματος, τη μεταβολή του ρυθμού των καρδιακών παλμών και τη μεταβολή της θερμοκρασίας του σώματος. Αυτές οι μεταβολές διαμορφώνουν θετική ή αρνητική άποψη του ανθρώπου για το χώρο και τον καθιστούν αποδεκτό ή όχι. Στις Μεσογειακές χώρες το κλίμα που επικρατεί επιτρέπει την άμεση επαφή των κατοίκων με το εξωτερικό περιβάλλον τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Ωστόσο παρατηρείται ότι τους καλοκαιρινούς μήνες, υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν σε συνδυασμό με τη μη σωστή διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων τους καθιστά μη λειτουργικούς. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των επιφανειών και η ύπαρξη ή η απουσία πρασίνου καθορίζουν το χαρακτήρα της διαμόρφωσης και προδιαγράφουν την εξέλιξη τους. Συνήθως επικρατεί το αίσθημα της θερμικής δυσφορίας κάτι που καθιστά την παραμονή των χρηστών στους χώρους αυτούς δυσάρεστη.

Εικόνα 1. Σχηματική απεικόνιση αποβολής θερμότητας του ανθρώπινου σώματος (πηγή διαδίκτυο)

9

Κεφάλαιο 2. Επαναπροσδιορισμός του αστικού πρασίνου στον πολεοδομικό ιστό

Ο τρόπος πολεοδομικής οργάνωσης αρκετών σημερινών πόλεων και κυρίως των ελληνικών, με ασφυκτικά πυκνοδομημένες περιοχές χωρίς την προστασία του φυσικού στοιχείου και τη σωστή διαχείριση ελεύθερων χώρων ή την πρόνοια για σχεδιασμό καινούριων, συνέβαλε στην υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. Έτσι λόγω του τρόπου με τον οποίο έχει αναπτυχθεί η σημερινή πόλη δεν υπάρχουν πολλές δυνατότητες παρέμβασης με στόχο την ισορροπία μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Επιτακτική είναι λοιπόν η ανάγκη της αξιοποίησης κάθε επιφάνειας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ανάδειξη του φυσικού στοιχείου επιφέροντας με αυτό τον τρόπο πολλαπλάσια περιβαλλοντικά οφέλη, τόσο για το άμεσο, όσο και για το ευρύτερο αστικό περιβάλλον. Τέτοιες λύσεις μπορούν να αποτελέσουν οι αναπλάσεις των οικοδομικών ακαλύπτων στα οικοδομικά τετράγωνα των πόλεων και η φύτευση των δωμάτων και κάθετων τοίχων ανακουφίζοντας τις θερμικά επιβαρυμένες περιοχές. Παράλληλα η δυνατότητα σύνδεσης των ελεύθερων χώρων μεταξύ τους δημιουργώντας δίκτυα πρασίνου αναβαθμίζει την εικόνα των πόλεων και μειώνει τις επιπτώσεις της έλλειψης συνδεδεμένων χώρων πρασίνου που αφορούν τόσο στο περιβάλλον όσο και στους άλλους τομείς της κοινωνίας.

2.1 Δημιουργία δικτύων διαδρομών πρασίνου

Η μεμονωμένη παρουσία χώρων πρασίνου στην πόλη δεν είναι αποτελεσματική. Για την καλύτερη αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους, πρέπει να είναι χωροταξικά κατάλληλα κατανεμημένοι στον αστικό ιστό και να συνδέονται μεταξύ τους, ώστε να δημιουργείται ένα εκτεταμένο δίκτυο πρασίνου. Ως δίκτυα διαδρομών πρασίνου εννοούνται γραμμικοί ελεύθεροι χώροι που αναπτύσσονται κατά μήκος φυσικών διαδρομών, όπως ποτάμια ή ρεματιές ή κατά μήκος σιδηροδρομικών γραμμών ή άλλων γραφικών διαδρομών (Διγγόλης, 2008). Τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των διαδρομών πρασίνου είναι το επίμηκες σχήμα τους, η σύνδεση με άλλες διαδρομές και η πολυλειτουργικότητα καθώς εξυπηρετούν ποικίλους σκοπούς. Τμήματα ενός ενιαίου δικτύου πρασίνου μπορούν να αποτελέσουν πάρκα, διαδρομές πρασίνου, δενδροστοιχίες, αδόμητοι χώροι που έχουν εποικισθεί από βλάστηση αλλά και ρέματα και ποτάμια. Όλα αυτά πρέπει να ενοποιούνται και να λειτουργούν ως ένα ολοκληρωμένο δίκτυο με το περιαστικό πράσινο και με το περιβάλλον φυσικό οικοσύστημα (Λιονάτου, 2008). Η δημιουργία δικτύων πρασίνου μπορεί να προσφέρει σύνδεση των διαφορετικών λειτουργιών των πόλεων, αναψυχή, βελτίωση μικροκλίματος, προτροπή των κατοίκων για χρήση ποδηλάτων και μετακίνηση των πεζών. Η ενοποίηση των χώρων πρασίνου και η δημιουργία δικτύου επισημαίνει την ιδιαίτερη παρουσία των ζωνών προστασίας της φύσης μέσα στην πόλη και εστιάζει στις χρήσεις γης, προβάλλοντας την ανάγκη αποκατάστασης και ανάπλασης υποβαθμισμένων τοπίων. Παράλληλα οι διάδρομοι με βλάστηση που συνδέουν τις αστικές περιοχές πρασίνου μεταξύ τους ή και με περιαστικές περιοχές που περιέχουν ενδιαιτήματα διαφόρων οργανισμών, είναι σημαντικοί για τη διατήρηση και την επαύξηση της βιοποικιλότητας στον αστικό ιστό. Αυτοί οι διάδρομοι διευκολύνουν

10

κινήσεις και εξασφαλίζουν τον εποικισμό των απομονωμένων φυσικών περιοχών (Καρανδεινού, 2002). Το όφελος για τον αστικό ιστό είναι μεγάλο καθώς εισάγει τη φύση μέσα στην πόλη και αποτελεί γέφυρα μεταξύ αστικού, περιαστικού και αγροτικού περιβάλλοντος. Πρέπει να αναφερθεί βέβαια ότι για να έχει θετικά οφέλη μία αστική περιοχή πρέπει οι χώροι πρασίνου πρέπει να έχουν ικανό μέγεθος ώστε να φιλοξενεί ένα οικοσύστημα. Γενικότερα η επίδραση των επιφανειών πρασίνου βρίσκεται σε συνάρτηση προς το μέγεθος τους και την απόσταση τους από την αστική περιοχή. Όσο μεγαλύτερη η έκταση τους και όσο μικρότερη η απόσταση τους από την αστική περιοχή τόσο μεγαλύτερη είναι η ευεργετική επίδραση τους. Στην Ελλάδα οι υπάρχοντες χώροι πρασίνου είναι κατακερματισμένοι και ασύνδετοι, τόσο μεταξύ τους όσο και με τον αστικό ιστό, ενώ η λειτουργική τους αξία και ο ρόλος τους ως υποδομή εξασθενίζει καθημερινά. Με αυτό τον τρόπο διακόπτεται η κίνηση των πεζών και η επικοινωνία των αστικών οικοσυστημάτων. Αντίθετα στην Ευρώπη έχει υιοθετηθεί ένας οικολογικός σχεδιασμός των αστικών περιοχών με στόχο τη διείσδυση των φυσικών στοιχείων, μέσω της δημιουργίας δικτύων πρασίνου που θα ενοποιούν το αστικό πράσινο με το περιαστικό αλλά και με το περιβάλλον φυσικό οικοσύστημα. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλά παραδείγματα εφαρμογής των δικτύων διαδρομών πρασίνου. Το High Line στη Νέα Υόρκη είναι ένα γραμμικό πάρκο μήκους 1,6 χιλιομέτρων κατασκευασμένο στον παλιό εναέριο σιδηρόδρομο κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Μανχάταν. Στο Ντένβερ έχει σχεδιαστεί ένα δίκτυο κατά μήκος του ποταμού που θα συνδέει τις γειτονιές με δημόσιες εγκαταστάσεις, θα ενοποιεί μεγάλα δημοτικά πάρκα (Shoemaker 2010), θα διεισδύει στο κέντρο μέσω συνενώσεων ακάλυπτων χώρων, πλατειών, πεζόδρομων και αδόμητων οικοδομικών τετραγώνων και θα συνδέεται με το περιαστικό πράσινο (Λιονάτου, 2008). Αποτελεί βελτίωση μιας ήδη προϋπάρχουσας διαδρομής. Έχουν οριστεί τέσσερις περιοχές κατά μήκος του ποταμού, με διαφορετικές χρήσεις γης, όπου σε καθεμία θα γίνουν αναπλάσεις ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της.

Εικόνα 2 New York high line (πηγή διαδίκτυο) Εικόνα 3 New York high line (πηγή Δ16)

11

Εικόνα 4 Προτεινόμενο σχέδιο δικτύου πρασίνου για την πόλη του Ντένβερ (πηγή Shoemaker 2010)

12

2.2 Αξιοποίηση ακάλυπτων χώρων στα οικοδομικά τετράγωνα

Οι εσωτερικοί ακάλυπτοι χώροι στα ήδη δομημένα οικοδομικά τετράγωνα των πόλεων αποτελούν μία από τις δυνατές περιπτώσεις ανάπλασης, μια και οι χώροι αυτοί παραμένουν ελεύθεροι αλλά απολύτως υποβαθμισμένοι. Τα τυπολογικά τους χαρακτηριστικά σχεδόν στο σύνολο των ελληνικών πόλεων, με τις πολυκατοικίες περιμετρικά του οικοδομικού και τον ακάλυπτο- παραμελημένο και συχνά βρώμικο στο εσωτερικό του- παρουσιάζουν ομοιότητες λόγω του συστήματος δόμησης του αστικού χώρου αυτό της αντιπαροχής και της ισχύουσας πολεοδομικής νομοθεσίας (Ανδρεαδάκη 2008).

Οι ακάλυπτοι χώροι μπορούν να ενοποιηθούν, να τεθούν σε χρήση όλων των ενοίκων του οικοδομικού τετραγώνου και να διαμορφωθούν κατάλληλα για τη χρήση αυτή, χωρίς να θίγονται τα δικαιώµατα κυριότητας. Κάτι τέτοιο θα απελευθερώσει τον χώρο περιμετρικά του οικοδομικού τετραγώνου που σήμερα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τη στάθμευση οχημάτων. Θα δώσει έτσι τη δυνατότητα διαπλάτυνσης των πεζοδρομίων και φύτευσης επί αυτών. Είναι μια παρέμβαση που θα βελτιώσει το μικροκλίμα, ειδικά στο κέντρο μιας πόλης. Εκτός από την αναβάθμιση του χώρου του ακαλύπτου, επιτυγχάνεται μείωση των αέριων ρύπων, κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα. O περιβαλλοντικός ρόλος του ακάλυπτου χώρου ανεξάρτητα από το μέγεθος τους και την κλίμακα των κτιρίων γύρω τους, συνιστάται στην ικανότητα ελέγχου του ηλιασμού, σκιασμού, στη διευκόλυνση της κίνησης των αέριων μαζών στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου και στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος με την κατάλληλη χρήση υλικών, φυτεύσεων και υγρών στοιχείων που διακρίνεται για την ποιότητα του μικροκλίματος που προσφέρει (Κοκολάκη, 2008).

Ιδιαίτερη βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στην κατάλληλη επιλογή υλικών, φυτεύσεων και στοιχείων σκιασμού στους ακάλυπτους, τα οποία δρουν καταλυτικά στην τροποποίηση του μικροκλίματος που αφορά τόσο τους ίδιους όσο και τους χώρους κατοικίας που αναπτύσσονται γύρω από αυτούς. Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση σκληρών υλικών με μεγάλη θερμοχωρητικότητα και να προβλέπεται η εγκατάσταση φύτευσης σε κατάλληλα σημεία. Επιπλέον σημαντική συμβολή μπορεί να υπάρξει και στην εξοικονόμηση ενέργειας όσον αφορά το δροσισμό, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.

Εικόνα 5 Βιέννη, διαμόρφωση ακαλύπτου (πηγή Δ11)

13

2.3 Πράσινα δώματα και κάθετες φυτεύσεις

Οι χώροι πρασίνου φαίνεται να είναι όλο και πιο σημαντικοί για την προσαρμογή των πόλεών στην αλλαγή κλίματος. Τα φυτεμένα δώματα αποτελούν σήμερα αναπόσπαστο στοιχείο της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής και είναι ο καλύτερος τρόπος αξιοποίησης του ελεύθερου χώρου στα δώματα των κτιρίων. Η κατασκευή φυτεμένων δωμάτων δημιουργεί νέους χώρους πρασίνου οι οποίοι μπορούν να αλλάξουν το αστικό τοπίο και να ορίσουν τη νέα εικόνα των σύγχρονων πόλεων. Παράλληλα οι πράσινες κάθετες φυτεύσεις είναι μια καινοτόμος πρακτική στην ερμηνεία του αστικού πράσινου, που καταφέρνει να κυριεύσει κάθετους χώρους αλλάζοντας το αστικό τοπίο. Και οι δύο περιπτώσεις αποτελούν μία οικολογική τάση καθώς είναι και μια προσπάθεια δημιουργίας ισορροπίας του αστικού οικοσυστήματος. Ως φυτεμένο δώμα/στέγη ορίζεται το σύνολο ή τμήμα της επιφάνειας δώματος, στέγης, εξώστη και άλλων δομημένων επιφανειών όπου πραγματοποιούνται παρεμβάσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης και της τεχνικής για την εγκατάσταση βλάστησης. Το φυτεμένο δώμα αποτελείται από, ένα σύστημα πολυεπίπεδης διαστρωμάτωσης εξειδικευμένων υλικών και αποτελεί την υποδομή για την εγκατάσταση βλάστησης, την βλάστηση και το δίκτυο άρδευσης για την διαχείριση της βλάστησης (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2011). Μία πράσινη στέγη μπορεί να ξεκινάει από το επίπεδο του εδάφους ή να συνδέει κτίρια. Οι κάθετες φυτεύσεις μπορεί να είναι είτε αυτόνομη κατασκευή ή μέρος ενός κτηρίου, το οποίο καλύπτεται μερικώς ή εντελώς με βλάστηση. Η εφαρμογή της ιδέας αυτής μπορεί να γίνει τόσο στους εξωτερικούς τοίχους ενός κτιρίου όσο και στους εσωτερικούς. Δεν επιβαρύνουν το κτίριο με πρόσθετο βάρος και με το κόστος εγκατάστασης και παράλληλα οι επιφάνειες που μπορούν να φυτευτούν είναι μεγαλύτερες σε σχέση με αυτές των δωμάτων. Τα φυτά είναι είτε αναρριχώμενα είτε τοποθετούνται σε βαθμίδες και μπορούν να αναπτυχθούν με τη χρήση χώματος ή με τη μέθοδο της υδροπονίας. Η βάση για τη δημιουργία αυτών των κάθετων φυτεύσεων είναι μεταλλικά πανέλα τα οποία στηρίζονται στους τοίχους και γεμίζονται με σάκους από χώμα ή με μέσο ανάπτυξης χωρίς χώμα. Το αρδευτικό σύστημα τοποθετείται στην κορυφή των πανέλων μέσα σε αυλάκια. Ανάλογα με τη χρήση που έχουν οι κάθετες φυτεύσεις χωρίζονται σε 4 κατηγορίες :

• Πράσινες προσόψεις, με αναρριχώμενα φυτά

• Ενεργοί τοίχοι, όπου τα φυτά, τοποθετημένα στα πανέλα, δρουν συνεργιστικά με το σύστημα αερισμού του κτιρίου. Ο εξωτερικός αέρας περνάει μέσα από τα φυτά από όπου και φιλτράρεται και μέσω του συστήματος αερισμού διέρχεται καθαρός στο κτίριο.

• Παθητικοί τοίχοι, δε συνδέονται με το σύστημα αερισμού του κτιρίου

• Κατακόρυφα ενδιαιτήματα άγριας ζωής, όπου η φύτευση τοποθετείται με τρόπο ώστε να δημιουργείται ενδιαίτημα για πουλιά και έντομα (Τζώρτζη 2010)

14

Εικόνα 6 και Εικόνα 7 Ενεργοί τοίχοι (πηγή Δ15)

15

Κεφάλαιο 3

3.1 Περιβαλλοντικά οφέλη πράσινων δωμάτων και πράσινων κάθετων φυτεύσεων

Τα πράσινα δώματα και οι κάθετοι πράσινοι τοίχοι προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα πλεονεκτημάτων, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών για τους κατοίκους και το ευρύτερο κοινό. Αυτές οι τεχνολογίες αποτελούν μια σύγχρονη εφαρμογή περιβαλλοντικού σχεδιασμού και είναι χρήσιμες εφαρμοζόμενες σε αστικές και προαστιακές περιοχές όπου αντιμετωπίζουν περιβαλλοντικά προβλήματα. Στη συγκεκριμένη εργασία γίνεται αναφορά μόνο στα περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα που προσφέρουν. 3.1.1 Βελτίωση της ποιότητας του αέρα

Οι κάθετες πράσινες φυτεύσεις και τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν σημαντικά στην βελτίωση της ποιότητας του αέρα, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά των κτιρίων. Οι πράσινοι τοίχοι εμποδίζουν τη μετακίνηση των μορίων σκόνης και ρύπων κατά μήκος των πλευρών ενός κτιρίου φιλτράροντας τον αέρα. Ένα μεγάλο ποσοστό των σωματιδίων της ατμόσφαιρας δεσμεύεται από τo φύλλωμα των φυτών, λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό ως φίλτρο συγκράτησης πολλών επιβλαβών συστατικών του αέρα. Παράλληλα χημικές ουσίες όπως φορμαλδεΰδη και μονοξείδιο του άνθρακα μπορούν να απομακρυνθούν από τους εσωτερικούς χώρους μέσω των φύλλων. Οι πράσινες στέγες όπως απέδειξε δημοσιευθείσα έρευνα του Κρατικού Πανεπιστημίου του Μίτσιγκαν με ενδεχόμενη ευρεία χρήση τους θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Αποδείχθηκε ότι η φύτευση των στεγών μιας αστικής περιοχής με πληθυσμό ενός εκατομμυρίου ισοδυναμεί με τον περιορισμό του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται από 10.000 μεσαία αυτοκίνητα τύπου SUV. Επιπλέον, η ίδια έρευνα εξετάζοντας 13 φυτεμένα δώματα, διαπίστωσε ότι οι πράσινες στέγες μπορούν να κατακρατήσουν περισσότερους από 55.000 τόνους άνθρακα, καθώς τα φυτά λειτουργούν σαν φίλτρο εναντίον της μόλυνσης, αξιοποιώντας τα αιωρούμενα σωματίδια για την ανάπτυξη τους (http://ecology-salonika.org). Παράλληλα έρευνα που έγινε στην Washington έδειξε ότι 58 μετρικοί τόνοι ατμοσφαιρικών ρύπων θα μπορούσαν να απορροφηθούν αν όλες οι στέγες της πόλης μετατρέπονταν σε πράσινες. Στο Σικάγο και το Ντιτρόιτ αντίστοιχη έρευνα έδειξε ότι καλύπτοντας το 20% των δωμάτων με πράσινες στέγες η μείωση του ΝΟ2 ήταν 806 έως 2769 μετρικούς τόνους ανάλογα με το είδος του φυτού (Yang et al., 2008).

3.1.2 Μείωση του φαινομένου αστικής θερμικής νησίδας

Το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας αναφέρεται στη διαφορά των

θερμοκρασιών μεταξύ των αστικών κέντρων και των γύρω περιοχών και οφείλεται εκτός των άλλων στην ύπαρξη σκληρών επιφανειών στις πόλεις και την ανυπαρξία βλάστησης. Οι πράσινες στέγες, συνεισφέρουν στη μείωση του φαινομένου της θερμικής νησίδας που κάνει αφόρητη την κυκλοφορία στην πόλη τους καλοκαιρινούς

16

μήνες. Οι θερμοκρασίες που παρατηρούνται σε οροφές κτιρίων καλυπτόμενες με σκληρά υλικά είναι δραματικά μεγαλύτερες από αυτές που καλύπτονται με φυτεμένο δώμα. Εμπεριστατωμένη μελέτη του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών του Καναδά (NRC) απέδειξε ότι σε μια καλοκαιρινή μέρα στο Ottawa με 35ο C ατμοσφαιρική θερμοκρασία, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της στέγης ενός συμβατικού κτιρίου φτάνει στους 65 βαθμούς, ενώ εκείνη ενός κτηρίου με πράσινη στέγη δεν ανεβαίνει περισσότερο από 25-30 βαθμούς. Η ίδια έρευνα διαπίστωσε ότι το εύρος της διακύμανσης της θερμοκρασίας στη στέγη ενός συμβατικού κτιρίου φτάνει στους 45 βαθμούς, ενώ σε ένα κτίριο με φυτεμένη στέγη μόλις τους 6 βαθμούς. Με αυτό τον τρόπο μειώνεται η ζήτηση για ψυκτικά φορτία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και κατ’ επέκταση μειώνεται το φαινόμενο της θερμικής νησίδας. Τα φυτά με την ανακλαστική τους ικανότητα και με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, της εξάτμισης και της διαπνοής, μπορούν να απορροφήσουν μεγάλες ποσότητες ηλιακής ακτινοβολίας εξατμίζοντας υγρασία από τα φύλλα, δημιουργώντας έτσι ευνοϊκότερες συνθήκες. Ένα κλιματολογικό μοντέλο στο Toronto του Canada προβλέπει ότι αν εφαρμοστούν πράσινα δώματα στο 10% των στεγών στην πόλη η ατμοσφαιρική θερμοκρασία θα μειωθεί ως και 2,8 βαθμούς (Gartland, 2005.

3.1.3 Συγκράτηση νερού βροχοπτώσεων Ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της αστικοποίησης αποτελεί η

διαχείρηση των όμβριων υδάτων. Οι σκληρές επιφάνειες των πόλεων δεν έχουν την ικανότητα της συγκράτησης νερού από τις βροχοπτώσεις με αποτέλεσμα το 5% του νερού να εισέρχεται σε ρηχούς και βαθείς υδροφόρους ορίζοντες, το 15% να εξατμίζεται μέσω της βλάστησης και το υπόλοιπο 75% να αποτελεί το νερό της απορροής (Scholz-Barth, 2001). Έτσι η ύπαρξη επαρκούς διαπερατού εδάφους στο δομημένο περιβάλλον είναι υψίστης σημασίας για να εμποδίσουν φαινόμενα πλημμυρών από ραγδαίες καταιγίδες. Τα φυτεμένα δώματα μπορούν να συμβάλλουν δραστικά στη διαχείριση των ομβρίων υδάτων και ανάλογα με την κατασκευή το ποσοστό κατακράτησης του νερού της βροχόπτωσης διαφέρει. Αλλά και οι κάθετες φυτεύσεις συνεισφέρουν στη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων καθώς σε έντονες βροχοπτώσεις με ισχυρούς ανέμους η βροχή έχει οριζόντιο προσανατολισμό (Pech et al., 1999). Τα βαριά μέταλλα και στοιχεία που μεταφέρονται από τη βροχή απορροφούνται από τα δώματα και τις κάθετες φυτεύσεις, τα φιλτράρουν και μειώνεται έτσι η κατεύθυνση τους στον υδροφόρο ορίζοντα. Το νερό που συγκρατούν τελικά εξατμίζεται ή απορροφάται από τη βλάστηση, χωρίς να επιφορτίζει τα συστήματα επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Έτσι, εξασφαλίζεται μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και του κόστους διαχείρισης λυμάτων.

17

Εικόνα 8 Σχηματική αναπαράσταση διαφορετικού τρόπου λειτουργίας συμβατικών και φυτεμένων οροφών (πηγή διαδίκτυο)

3.1.4 Καταφύγιο για πανίδα και χλωρίδα

Οικολογικές ανησυχίες σχετικά με τα απειλούμενα είδη λόγω της καταστροφής των φυσικών ενδιαιτημάτων τους έχουν εκφραστεί σε πολλές περιοχές. Η δημιουργία νέων ενδιαιτημάτων σε κατοικημένες περιοχές που ενθαρρύνουν την προστασία σπάνιων ειδών μπορεί να αποτελέσουν λύση μέσω της εφαρμογής των πράσινων δωμάτων και πράσινων τοίχων. Με την επαναφορά της «χαμένης» φύσης μέσα στο πυκνοδομημένο περιβάλλον των αστικών κέντρων, είναι δυνατόν να πολλαπλασιαστούν πολλά είδη χλωρίδας, τα οποία στη στάθμη του εδάφους δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν. Διαφορετικοί τύποι φυτεμένων δωμάτων μπορούν να αποτελέσουν καταφύγιο για διαφορετικά είδη ανάλογα με το είδος της βλάστησης. Ιδιαίτερα τα εκτατικού τύπου φυτεμένα δώματα που δεν είναι προσβάσιμα από το κοινό μπορούν να προσφέρουν ήσυχη κατοικία για πουλιά, μικροοργανισμούς και έντομα (Getter et al., 2006). Σε μελέτη που έγινε σε 17 φυτεμένα δώματα στην Ελβετία, καταγράφηκαν 78 είδη αράχνης και 254 είδη σκαθαριών κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων ετών. Από αυτά, το 18% των αραχνών και το 11% των σκαθαριών ήταν είδη απειλούμενα ή σπάνια.

3.1.5 Απομόνωση του ήχου

Στα φυτεμένα δώματα μπορούν να αποτελέσουν μέσα απορρόφησης του θορύβου όπου ο συνδυασμός του χώματος, των φυτών και των παγιδευμένων στρωμάτων του αέρα λειτουργούν ως φίλτρο απομόνωσης του ήχου. Ο ήχος μειώνεται καθώς τα ηχητικά κύματα απορροφώνται από τα φυτά ή εκτρέπονται όταν έρχονται σε επαφή με αυτά προς διαφορετική κατεύθυνση. Έρευνα έδειξε ότι υπόστρωμα πάχους 12 εκ. μπορεί να μειώσει τον ήχο κατά 40 dB ενώ πάχος 20 εκ. κατά 46 dB (Pech et al., 1999).

18

3.1.6 Αστικές καλλιέργειες

Δεδομένου ότι το κόστος των καυσίμων αυξάνεται, δημιουργείται η ανάγκη της προώθησης της αστική γεωργίας για τη μείωση των μεταφορών των προιόντων. Στο εξωτερικό είναι πολύ έντονο το ενδιαφέρον για τη χρήση των πράσινων δωμάτων στις αστικές καλλιέργειες, αφού η επέκταση των πόλεων προς αγροτικές περιοχές πλέον έχει μειώσει τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στην Αμερική αυτή η τάση είναι αρκετά διαδεδομένη. Στο Brooklyn μία εταιρεία παραγωγής αγροτικών προιόντων βιολογικής καλλιέργειας έγινε η μεγαλύτερη φάρμα σε ταράτσα στον κόσμο. Στόχος της εταιρείας είναι να ξανασυνδέσει την πόλη με τις αγροτικές καλλιέργειες και την παραγωγή τροφίμων και να αποδείξει ότι η αστική γεωργία μπορεί να αποτελέσει μία βιώσιμη επιχειρηματική δραστηριότητα και να συνεισφέρει στην οικονομία των πόλεων (Klanten 2011).

Εικόνα 9 Αστικές καλλιέργειες σε δώμα στο Μπρούκλιν (πηγή Klanten 2011)

3.2 Παραδείγματα εφαρμογής στο εξωτερικό και την Ελλάδα

Νέες εφαρμογές φυτεμένων δωμάτων και πράσινων τοίχων συναντάμε τόσο στη βόρεια Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη πρωτοπόροι εμφανίζονται οι Γερμανοί, οι οποίοι πέραν των εφαρμογών και της τεχνογνωσίας που έχουν αποκτήσει, έχουν θεσπίσει ειδικούς νόμους και έθεσαν στόχους βιώσιμης ανάπτυξης στις πόλεις τους. Στη Γερμανία η εφαρμογή φυτεμένων δωμάτων αναπτύχθηκε γρήγορα από το 1980, με ετήσια αύξηση 15-20%. Το 2003 καταγράφηκε το 15% των οροφών της χώρας να είναι πράσινες, πάνω από το 50% των πόλεων της Γερμανίας προωθούν τα φυτεμένα δώματα μέσω ειδικών διατάξεων, επιδοτήσεων και μείωση φορολογίας (Ματσουκάς). Στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει παρατηρηθεί αύξηση του ενδιαφέροντος για την εφαρμογή των πράσινων στεγών κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, λόγω της αυξανόμενης συνειδητοποίησης της βιώσιμης ανάπτυξης και της ανάγκης να προσαρμοστεί το δομημένο περιβάλλον για να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα εντοπίζεται η επιθυμία να συντηρηθούν οι χώροι πρασίνου παρά την αστικοποίηση για να συντηρηθεί η αστική βιοποικιλότητα. Υπολογίζεται ότι υπάρχει τουλάχιστον 200 εκατομμύρια μ ² έκταση στις στέγες στο Ηνωμένο Βασίλειο που θα μπορούσαν να πρασινίσουν με ελάχιστη ή καμία

19

τροποποίηση των δωμάτων (www.greenroofguide.co.uk). Το πανεπιστήμιο του Σέφιλντ σε συνεργασία με το Green Roof Centre έχει αναλάβει τη βασική έρευνα και έχουν υποστηρίξει την εγκατάσταση πολλών πράσινων στεγών στην πόλη του Σέφιλντ, οι οποίες αποτελούν ερευνητικές στέγες. Έχουν κατασκευαστεί 48 πράσινα δώματα χωρίς να περιλαμβάνονται αυτά που είναι μικρότερα από 10 m². Από τα 48 τα 14 (29%) ανήκουν στις τοπικές αρχές και τα 7 (15%) στο πανεπιστήμιο του Σέφιλντ. Τα άλλα 27 (56%) είναι κατοικίες, γραφεία και αποθήκες εμπορευμάτων (University of Sheffield, 2010). Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται η κατανομή των δωμάτων στην πόλη του Σέφιλντ και το ιδιοκτησιακό καθεστώς.

Εικόνα 10 Κατανομή και ιδιοκτησιακό καθεστώς των δωμάτων στο Σέφιλντ (Πηγή Sheffield Green Roof Audit 2010)

Σε έρευνα που έγινε για τον έλεγχο του περιορισμού του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας στο Τορόντο του Καναδά, με ένα μετεωρολογικό μοντέλο που λαμβάνει υπόψην τις ιδιότητες των επιφανειών, τη θερμοκρασία, την υγρασία και τον άνεμο, αποδείχθηκε ότι η κάλυψη μόλις του 5% της επιφάνειας της πόλης με φυτεμένα δώματα μείωσε τη θερμοκρασία έως και 0,5ο C. Καλύτερα αποτελέσματα θα υπήρχαν αν η εφαρμογή των πράσινων δωμάτων συνδυαζόταν με το ήδη υπάρχον πράσινο της πόλης. Παράλληλα η προσομοίωση επαναλήφθηκε με αρδευόμενα φυτεμένα δώματα σε πυκνοκατοικημένες περιοχές και έδειξε μείωση της θερμοκρασίας 1-2ο C (Βass, 2000). Παρόμοια έρευνα που έγινε τρία χρόνια αργότερα, έλεγξε την περίπτωση της

20

κάλυψης του 50% του κάθε δώματος με φύτευση, που αποτελούν το 10% της συνολικής επιφάνειας της πόλης του Τορόντο. Αποτέλεσμα είναι η πτώση της θερμοκρασίας να κυμαίνεται από 1-8ο C τις απογευματινές ώρες την περίοδο του Ιουνίου (Rosenthal, 2008) Στο Τορόντο πλέον εφαρμόζεται ένας νόμος που καθορίζει τα πρότυπα νέας οικοδόμησης απαιτώντας την ύπαρξη φυτεμένων δωμάτων σε όλα τα νέα κτήρια. Οι πολυκατοικίες άνω των έξι ορόφων, σχολεία, εμπορικά και βιομηχανικά κτήρια πρέπει να έχουν το 50% του δώματος φυτεμένο. Υπάρχουν περίπου 135 ήδη κατασκευασμένα πράσινα δώματα στην πόλη του Τορόντο παρέχοντας περισσότερα από 36.517 τετραγωνικά μέτρα. Εδώ περιλαμβάνονται πράσινες στέγες πάνω σε δημόσια και ιδιόχρηστα κτήρια (www.toronto.ca). Στη συνέχεια παρουσιάζεται ένας χάρτης με την κατανομή των φυτεμένων δωμάτων που έχουν ήδη κατασκευαστεί ή σχεδιάζονται τώρα και με αυτά που ίσως κατασκευαστούν μελλοντικά.

Εικόνα 11 Κατανομή φυτεμένων δωμάτων στο Τορόντο(πηγή www.toronto.ca)

Τα φυτεμένα δώματα δεν έχουν κατασκευαστεί μόνο για κάλυψη αισθητικών αναγκών και για την αναβάθμιση της εικόνας της πόλης. Με την εφαρμογή της φύτευσης αξιοποιούνται οι κενοί χώροι και μετατρέπονται σε χώρους αναψυχής. Τόσο σε δημόσια όσο και στα ιδιωτικά κτίρια έχουν δημιουργηθεί κατάλληλα διαμορφωμένοι χώροι πρασίνου που αποτελούν πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Στο δημαρχείο του Τορόντο για παράδειγμα, που θεωρείται το μεγαλύτερο φυτεμένο

21

δώμα της πόλης προσβάσιμο από το κοινό, έχουν γίνει κατάλληλες αναπλάσεις δημιουργώντας χώρους αναψυχής για τους κατοίκους. Παρεμβάσεις γίνονται και σε άλλα δώματα δημοσίων κτιρίων καλύπτοντας διάφορες λειτουργίες, όπως αναψυχής, εκπαίδευσης και έρευνας. Παράλληλα προσβάσιμα στους επισκέπτες είναι και πληθώρα φυτεμένων δωμάτων ιδιωτικών κτιρίων, προσφέροντας τους χώρο για αθλητικές δραστηριότητες (Εικόνα 13), συγκεντρώσεις και σεμινάρια.

Εικόνα 12 Φυτεμένο δώμα δημαρχείου Εικόνα 13 Φυτεμένο δώμα ιδιωτικού κτιρίου (πηγή Δ12) (πηγή Δ9)

22

Ευρεία γίνεται και η εφαρμογή των πράσινων κάθετων φυτεύσεων σε δεκάδες κτίρια σε όλο τον κόσμο με πιο εντυπωσιακή ίσως αυτή που καλύπτει τους τοίχους του μουσείου Quai Branly στο Παρίσι. Είναι ο μεγαλύτερος μέχρι στιγμής στον κόσμο, έχει ύψος 25 μέτρα, καλύπτει μια επιφάνεια 800τ.μ. πάνω στην οποία φυτρώνουν 15.000 φυτά από 150 διαφορετικά είδη. Άλλη περίπτωση πράσινου τοίχου είναι αυτή στο μουσείο CaixaForum στη Μαδρίτη με 2.500 φυτά από 250 διαφορετικά είδη που ευδοκιμούν στο κλίμα της Μαδρίτης (Becker et al, 2011).

Εικόνα 14 Κάθετη φύτευση, μουσείο Quai Εικόνα 15 Μουσείο Caixa Forum, Μαδρίτη Branly, Παρίσι (πηγή Becker, 2011)

Η ανάπτυξη των εφαρμογών των φυτεμένων δωμάτων είναι σε αρχικό στάδιο στην Ελλάδα και έτσι υπάρχουν χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα δωμάτων ανεκμετάλλευτα που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου και να έχουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση του μικροκλίματος. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένα παραδείγματα εφαρμογής τόσο σε ιδιωτικά όσο και σε δημόσια κτίρια. Στην Ελλάδα εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του 2008 ένα από τα πρώτα δημόσια κτίρια με φυτεμένη οροφή, το κτίριο του Υπουργείου Οικονομίας. Η επιφάνεια είναι περίπου 650 m2 και αντιστοιχεί στο 52% της οροφής του κτιρίου καλύπτοντας την ανατολική και τη βόρεια πλευρά του. Επίσης, η πράσινη στέγη του κτιρίου διοίκησης του ΗΣΑΠ στην πλατεία Ομόνοιας λειτουργεί από το 2008 και αποτελεί μια ανάσα πρασίνου στο κέντρο της Αθήνας. Το πρώτο του κτίριο με φυτεμένο δώμα απέκτησε και ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς το 2010, στο

23

νεόδμητο κτίριο διοίκησης του Εμπορευματικού Σταθμού το οποίο επηρεάζει θετικά και αισθητικά τον περιβάλλοντα χώρο, αναδεικνύοντας έτσι και την αρχιτεκτονική εμφάνιση του κτιρίου.

Εικόνα 16 Κτίριο Διοίκησης ΗΣΑΠ Α.Ε Εικόνα 17 Υπουργείο οικονομικών (πηγή Δ3)

(πηγή Δ13)

Εικόνα 18 Φυτεμένο δώμα του Ο.Λ.Π (πηγή Δ13)

Αναγνωρίζοντας την περιβαλλοντική και ενεργειακή συνεισφορά των φυτεμένων δωμάτων, υιοθετήθηκε η πιλοτική εφαρμογή πράσινων δωμάτων στις οροφές των κτιρίων του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Τα φυτεμένα δώματα του Νέου Κτιρίου Ερευνών και της Βιβλιοθήκης της Φιλοσοφικής Σχολής είναι το πρώτο παράδειγμα ολοκληρωμένης εφαρμογής φυτεμένων δωμάτων σε Ελληνικό Πανεπιστήμιο. Τα φυτεμένα δώματα στο Α.Π.Θ καλύπτουν συνολική επιφάνεια 1000τμ. και φιλοξενούν περισσότερα από 4.500 μεσογειακά ξηρανθεκτικά φυτά. Υπολογίζεται ότι μπορούν να συγκρατήσουν έως και 250κμ. όμβριων υδάτων ετησίως, συμβάλλοντας στην διατήρηση του υδρολογικού κύκλου του νερού (Δ17). Στην Ελλάδα οι κάθετοι πράσινοι τοίχοι δεν έχουν ακόμη ευρεία εφαρμογή όσο τα πράσινα δώματα. Ωστόσο υπάρχουν κάποια παραδείγματα εφαρμογής αυτής της καινούριας τάσης. Ο πρώτος κάθετος τοίχος της χώρας έγινε στο παλαιό Δημαρχείο της οδού Λιοσίων, χώρο εξυπηρέτησης χιλιάδων πολιτών. Πράσινος τοίχος κατασκευάστηκε και στο κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στο εμπορικό κέντρο «The Mall» στην Αθήνα για εσωτερική χρήση.

24

Κεφάλαιο 4- Υπολογιστικό μέρος

Προσομοίωση για την επίδραση των φυτεμένων δωμάτων στη θερμική άνεση. Μελέτη περίπτωσης -πλατεία Κοτζιά

4.1 Περιγραφή της περιοχής μελέτης

Η μελέτη περίπτωσης αφορά την πλατεία Κοτζιά στην Αθήνα. Η Αθήνα βρίσκεται σε υψόμετρο 70 μέτρα από τη θάλασσα, σε γεωγραφικό μήκος 23ο 43’ και γεωγραφικό πλάτος 37ο 58’. Η συγκεκριμένη πλατεία διαστάσεων 85*110 μέτρων, βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο μέσα στο Εμπορικό Τρίγωνο όπου υπάρχει έντονη εμπορική δραστηριότητα. Η περιοχή γύρω από την πλατεία είναι πυκνοκατοικημένη χωρίς την ύπαρξη πολλών υπαίθριων χώρων, ωστόσο δεν υπάρχει μεγάλος κυκλοφοριακός φόρτος γύρω από την πλατεία λόγω των πεζοδρομήσεων και των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων. Στο κέντρο της υπάρχει σιντριβάνι και το υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή της είναι τσιμεντόπλακες χρώματος γκρι. Από την πλατεία απουσιάζει η φύτευση, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στην κατασκευή του υπογείου χώρου στάθμευσης κάτω από αυτή και στην ύπαρξη αρχαιολογικής ανασκαφής στο βόρειοανατολικό τμήμα με διαστάσεις 38*45 μέτρων. Ο αρχαιολογικός χώρος αναδεικνύει τον ιστορικό χαρακτήρα της περιοχής και συμβάλλει στη μείωση της πλακοστρωμένης επιφάνειας. Η πλατεία περιβάλλεται από κτίρια ύψους περίπου 20 μέτρων. Κάποια από αυτά προσδίδουν ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα, τόσο από άποψη αρχιτεκτονικής όσο και ιστορικής σημασίας. Στα δυτικά της πλατείας βρίσκεται το κτίριο του Δημαρχείου της Αθήνας και στα ανατολικά το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας όπου κάτω από το αυτό εκτείνεται η συνέχεια της αρχαιολογικής ανασκαφής της πλατείας. Τα υπόλοιπα κτίρια είναι εμπορικής και επαγγελματικής χρήσης. Περιοδικά η πλατεία χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος διαφόρων προϊόντων. Λόγω της ύπαρξης των συγκεκριμένων χρήσεων συγκεντρώνεται στην περιοχή μεγάλο πλήθος ατόμων (επαγγελματίες, υπάλληλοι, καταναλωτές κλπ.) χωρίς ωστόσο ο χώρος να αποτελεί πόλο έλξης για τους κατοίκους και τους επισκέπτες. Βασική αιτία για τη μη αποδοχή της πλατείας είναι ο τρόπος διαμόρφωσης της. Τα υλικά των δομημένων επιφανειών σε συνδυασμό με την απουσία βλάστησης δημιουργούν συνθήκες υπερθέρμανσης και θάμβωσης, που κάνουν αφόρητη την παραμονή των επισκεπτών τους καλοκαιρινούς μήνες. Επίσης παρά την παρουσία των ψηλών κτιρίων, η ηλιακή έκθεση είναι η βασικότερη αιτία συνθηκών δυσφορίας καθώς δε δημιουργούνται σκιασμένες ζώνες στο κέντρο της πλατείας, αλλά μόνο περιφερειακά που και αυτές υφίστανται για περιορισμένο χρονικό διάστημα της ημέρας. Τους χειμερινούς μήνες η επισκεψιμότητα είναι μεγαλύτερη καθώς οι παραπάνω συνθήκες λειτουργούν θετικότερα, χωρίς ωστόσο να υπάρχει πλήρης αποδοχή από τους κατοίκους καθώς προκαλείται όχληση από τους ανέμους.

25

Εικόνα 19 περιοχή μελέτης (Πηγή google earth)

Η έρευνα εστιάζει στη διερεύνηση της επίδρασης που έχουν τα φυτεμένα

δώματα εφαρμοζόμενα στα περιβάλλοντα κτίρια της πλατείας στη θερμική άνεση των επισκεπτών της, σε σύγκριση με την τωρινή κατάσταση των κτιρίων που την περιβάλλουν με τις συμβατικές οροφές. Όπως έχει προαναφερθεί ως περιοχή άνεσης ορίζονται οι περιβαλλοντικές συνθήκες όπου επιτυγχάνεται θερμική ισορροπία. Προκειμένου να διασφαλιστεί η θερμική άνεση στους εξωτερικούς χώρους πρέπει να γίνονται οι απαραίτητες παρεμβάσεις για τη βελτίωση των μικροκλιματικών συνθηκών, οι οποίες επηρεάζονται από την ύπαρξη βλάστησης και υδάτινων στοιχείων, τον άνεμο και τα υλικά που χρησιμοποιούνται. Η συγκεκριμένη εργασία αφορά εφαρμογή σε μικρή κλίμακα και επιλέχθηκαν ενδεικτικά δέκα οικοδομικά τετράγωνα περιμετρικά της πλατείας. Το υπολογιστικό πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε για την προσομοίωση της θερμικής άνεσης στο χώρο της πλατείας είναι το Τownscope version 3.0.0. Με το πρόγραμμα αυτό μπορούν να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στο αστικό μικροκλίμα και το τοπίο μέσω των αλληλεπιδράσεων διαφορετικών υλικών των επιφανειών και παραμέτρων που αφορούν το κλίμα. Το λογισμικό υπολογίζει τα ηλιακά κέρδη και εκτιμά τη θερμική άνεση σε ανοιχτούς υπαίθριους χώρους. Το υπολογιστικό αυτό πρόγραμμα δημιουργήθηκε από το πανεπιστήμιο της Λιέγης (LEMA) στα πλαίσια ενός ευρωπαϊκού προγράμματος.

26

Εικόνα 20 Τρισδιάστατη απεικόνιση Πλατείας Κοτζιά

4.2 Αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα της προσομοίωσης αναφέρονται μόνο στη 15η Ιουνίου καθώς έγινε εφαρμογή της δοκιμαστικής έκδοσης του προγράμματος. Για τη διεξαγωγή των αποτελεσμάτων έγινε εισαγωγή στο πρόγραμμα κλιματικών παραμέτρων του έτους 2011 που αντλήθηκαν από το μετεωρολογικό σταθμό του Εθνικού Αστεροσκοπείου στο Γκάζι. Παράλληλα εισήχθησαν και τα στοιχεία διαφόρων ιδιοτήτων των υλικών που έχουν χρησιμοποιηθεί στην πλατεία και τον περιβάλλοντα χώρο. Τα δεδομένα φαίνονται στους πίνακες 4 και 5. Για την εφαρμογή της φύτευσης στα δώματα, επιλέχθηκε στο πρόγραμμα το vegetation mask σύμφωνα με το οποίο οι επιφάνειες των δωμάτων θεωρούνται καλυμμένες με υψηλή βλάστηση. Για τη διεξαγωγή των αποτελεσμάτων έγιναν δύο αναλύσεις, η μία αφορούσε τις συνθήκες άνεσης έτσι όπως είναι διαμορφωμένη η πλατεία και ο γύρω από αυτή χώρος μέχρι σήμερα και η δεύτερη δείχνει τις συνθήκες που θα μπορούσαν να επικρατήσουν μετά από τη φύτευση των δωμάτων. Τα αποτελέσματα πάρθηκαν ανά δύο ώρες, από τις 6 το πρωί έως τις 8 το βράδυ και παρουσιάζονται στη συνέχεια. Οι περιοχές με σκούρο κόκκινο χρώμα χαρακτηρίζονται ως περιοχές θερμικής δυσφορίας, ενώ αυτές με μπλε σκούρο αφορούν ζώνες με μεγαλύτερη θερμική άνεση. Ωστόσο η χρωματική κλίμακα του υπομνήματος αντιστοιχεί σε διαφορετικές θερμοκρασίες σε κάθε περίπτωση και στις διαφορετικές ώρες, λόγω του τρόπου λειτουργίας του προγράμματος.

27

ΜΗΝΕΣ ΜΕΣΗ ΜΗΝΑΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ

ΜΕΣΗ ΜΗΝΑΙΑ ΤΑΧΥΤΗΤΑ

ΠΟΣΟΣΤΟ ΥΓΡΑΣΙΑΣ %

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 11 3 74,4 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 11,2 5,6 71,9

ΜΑΡΤΙΟΣ 12,2 5,9 68,6 ΑΠΡΙΛΗΣ 15,5 6,4 61,6 ΜΑΙΟΣ 20,3 4,8 53,9 ΙΟΥΝΙΟΣ 25,5 4,2 45,8 ΙΟΥΛΙΟΣ 29,7 4,8 43

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 28,8 6,8 45,2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 26,6 5,5 53,9 ΟΚΤΩΒΡΗΣ 17,5 5,9 66 ΝΟΕΜΒΡΗΣ 12,3 5 74,1 ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 12 3,5 76

Πίνακας 4 Κλιματικά δεδομένα του έτους 2011 (πηγή Meteo.gr)

ΕΙΔΗ ΥΛΙΚΩΝ ΑΝΑΚΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΚΠΟΜΠΗ ΔΙΑΧΥΣΗ ΑΔΙΑΦΑΝΕΙΑ

ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ 0,1‐0,35 0,95 0,73 1 ΧΩΜΑ 0,2‐0,35 0,92 0,18 1 ΝΕΡΟ 0,2‐0,35 0,97 0,136 0

ΚΕΡΑΜΙΔΙ 0,1‐0,35 0,9 0,352 1 Πίνακας 5 Ιδιότητες διαφόρων υλικών (πηγή Μπουγατιώτη)

6:00 το πρωί

28

Θερμική άνεση με συμβατικές οροφές Θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

Παρατηρείται ότι στις 6 το πρωί, οι θερμοκρασίες στην υπάρχουσα κατάσταση έως σήμερα κυμαίνονται από 22ο C ως 33ο C συνολικά στην περιοχή. Στο κέντρο της πλατείας η θερμοκρασία φτάνει τους 33ο C, ενώ η σκιά που δημιουργούν τα κτίρια ανατολικά της ρίχνουν τη θερμοκρασία στους 25ο C. Μετά την εγκατάσταση φύτευσης στα δώματα όλων των οικοδομικών τετραγώνων η θερμοκρασία στο κέντρο της πλατείας φαίνεται να πέφτει στους 29ο C. 8:00 το πρωί

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

29

Στις 8 το πρωί η θερμοκρασία τόσο στο κέντρο της πλατείας όσο και περιμετρικά των κτιρίων φτάνει τους 38ο C, ενώ η σκίαση που προσφέρουν τα κτίρια έχει μειωθεί με τη θερμοκρασία να είναι 27ο C. Μετά τη φύτευση η διακύμανση της θερμοκρασίας κυμαίνεται από 24ο C έως 35ο C. Στο εσωτερικό της πλατείας η θερμοκρασία είναι γύρω στους 33ο C αλλά και η θερμοκρασία περιμετρικά των κτιρίων έχει μειωθεί κατά τρεις βαθμούς.

10:00 το πρωί

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

Στις 10 το πρωί η θερμοκρασία περιμετρικά των κτιρίων αγγίζει τους 40ο C και στο κέντρο φτάνει τους 39ο C. Η χαμηλότερη θερμοκρασία, 28ο C, σχετίζεται με τη σκίαση των κτιρίων. Μετά τη φύτευση των δωμάτων η θερμοκρασία στο γενικότερο χώρο είναι από 24ο C έως 39ο C και πέφτει στους 35ο C στο κέντρο της πλατείας.

12:00 το μεσημέρι

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

30

Στις 12 το μεσημέρι, όπου ο ήλιος είναι στο υψηλότερο σημείο η θερμοκρασία στην πλατεία είναι 36ο C ενώ μετά τη φύτευση πέφτει στους 33ο C. Το εύρος θερμοκρασιών στη δεύτερη περίπτωση είναι από 24ο C έως 37ο C. Παράλληλα παρατηρείται μία πιο ομοιόμορφη κατανομή των θερμοκρασιών, με τη θερμοκρασία ανάμεσα στα κτίρια να είναι 31ο C.

14:00 το μεσημέρι

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

Στις 2 το μεσημέρι η θερμοκρασία στην πλατεία έχει ανέβει περίπου στους 39ο C, μην έχοντας σχεδόν καμία διαφορά με τον χώρο περιφερειακά των κτιρίων. Έτσι η παραμονή των επισκεπτών σε αυτή είναι απίθανη. Αν εφαρμοστεί ωστόσο η φύτευση η θερμοκρασία στην πλατεία φαίνεται ότι πέφτει στους 36ο C. Το εύρος θερμοκρασιών μετά τη φύτευση είναι από 24ο C έως 39ο C.

16:00 το μεσημέρι

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

31

Η θερμοκρασία στις 4 το μεσημέρι εξακολουθεί να είναι ομοιόμορφη στην πλατεία και σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο με τη θερμοκρασία να φτάνει τους 37ο C. Το κατώτατο όριο είναι 27ο C λόγω της σκιάς των κτιρίων. Μετά την φύτευση φαίνεται ότι μπορεί να πέσει στους 34ο C. Το εύρος θερμοκρασιών είναι από 24ο C έως 35ο C.

18:00 το απόγευμα

θερμική άνεση με συμβατικές οροφές θερμική άνεση με φυτεμένα δώματα

Το απόγευμα πλέον η κατάσταση βελτιώνεται λόγω της πτώσης του ηλίου, με τις σκιές των κτιρίων να ευνοούν τις επικρατούσες συνθήκες, όπου η θερμοκρασία στην πλατεία έχει διάφορες ζώνες με θερμοκρασίες από 25ο C έως 31ο C. Μετά τη φύτευση αντίστοιχα οι θερμοκρασίες κυμαίνονται από 22ο C έως 28ο C.

4.3 Σχολιασμός αποτελεσμάτων

Οι διαφοροποιήσεις είναι προφανείς ύστερα από την εφαρμογή της φύτευσης στα δώματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Η φύτευση των δωμάτων όπως

32

διαπιστώνεται παίζει καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση των συνθηκών άνεσης στο χώρο της πλατείας σε σύγκριση με την υπάρχουσα κατάσταση, όχι μόνο τις μεσημεριανές ώρες. Η θερμοκρασία φαίνεται να μειώνεται 3-4ο C τόσο στο κέντρο της όσο και στον περιβάλλοντα χώρο. Τα σημεία κυρίως όπου παρατηρείται μεγαλύτερη άνεση είναι περιφερειακά των κτιρίων, καθώς σε αυτό συνεισφέρει και η αυτοσκιά τους λόγω της ανατολής και δύσης του ηλίου. Γενικότερα σε όλα τα αποτελέσματα παρατηρούνται υψηλές απόλυτες τιμές θερμοκρασιών αλλά συγκριτικά μεταξύ τους υπάρχει μία λογική συνέχεια. Ωστόσο στις 12 το μεσημέρι παρουσιάζεται πτώση της θερμοκρασίας στο κέντρο της πλατείας συγκρινόμενη με τις 10 το πρωί, τόσο πριν όσο και μετά τη φύτευση γεγονός που ίσως οφείλεται στο συγκεκριμένο λογισμικό. Το γεγονός ότι στην επικρατούσα κατάσταση με τις συμβατικές οροφές επιδεινώνεται η θερμική άνεση, οφείλεται στις φυσικές ιδιότητες των υλικών οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση του θερμικού περιβάλλοντος. Αναγνωρίζεται ότι η εκτεταμένη χρήση σκληρών υλικών δημιουργεί δυσμενές περιβάλλον. Αυτό σχετίζεται με τη χαμηλή ανακλαστικότητα τους, που σημαίνει ότι μικρό ποσοστό της προσπίπτουσας ακτινοβολίας ανακλάται και το υπόλοιπο απορροφάται από την επιφάνεια του ελεύθερου χώρου. Η απορρόφηση αυτή οδηγεί σε άνοδο της θερμοκρασίας με αποτέλεσμα την ανταλλαγή θερμότητας και την αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος χώρου. Παράλληλα όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής εκπομπής σημαίνει ότι τόσο περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία απορροφά ένα σώμα όταν είναι ψυχρό ή εκπέμπει όταν είναι θερμό. Έτσι σε περιοχές με υψηλή πυκνότητα δόμησης η κατάσταση είναι αφόρητη καθώς τα κτίρια λειτουργούν σα θερμάστρες.

Κεφάλαιο 5- Συμπεράσματα

Η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής που βιώνουμε στις σύγχρονες μητροπόλεις, μας οδηγεί στην ανάγκη εύρεσης βιώσιμων λύσεων, εκμεταλλευόμενοι

33

χώρους που μέχρι σήμερα, τουλάχιστον στη χώρα μας παραμένουν κενοί και αναξιοποίητοι, για την ένταξη του πρασίνου και αναβάθμιση του αστικού ιστού. Στόχος είναι η δημιουργία ισορροπίας μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος και του φυσικού στοιχείου. Τη σημερινή εποχή όπου είναι εξαιρετικά δύσκολο να ανακτηθούν περιοχές για χώρους πρασίνου, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη αξιοποίησης τόσο των δωμάτων και όψεων κτιρίου όσο και των ακάλυπτων χώρων για φύτευση. Παράλληλα δημιουργία δικτύου που θα ενώνει τους μικρούς ελεύθερους χώρους, θα βελτιώσει το μικροκλίμα και θα αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής. Θα πρέπει να προσανατολιστούμε στην υλοποίηση αυτών των μέτρων μέσω των οποίων όχι μόνο περιβαλλοντική αναβάθμιση θα επιτευχθεί, αλλά θα συμβάλλουν και στην κοινωνική ανάπτυξη της περιοχής και οι κάτοικοι θα έρθουν σε επαφή με τη φύση με άμεσα αποτελέσματα στην ψυχική τους υγεία. Σημαντικό όμως είναι η Πολιτεία να μεριμνήσει για την επανένταξη του αστικού πρασίνου στον πολεοδομικό ιστό και να αποδώσει χώρους στους κατοίκους. Θα πρέπει να γίνει εφαρμογή όπου είναι δυνατό αυτών των μέτρων σε δημόσια κτίρια και να δίνονται κίνητρα για αυτές τις διαμορφώσεις. Παράλληλα πρέπει να γίνουν αντιληπτές από τους κατοίκους οι βελτιωμένες συνθήκες θερμικής άνεσης που προσφέρουν οι φυτοκαλυμμένοι χώροι. Όπως αποδείχθηκε από το πειραματικό μέρος, τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν στη βελτίωση του μικροκλίματος μίας περιοχής μειώνοντας τη θερμοκρασία 3-4ο C κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μελλοντική εφαρμογή τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά κτίρια θα αποτελέσει ανάσα για τη συγκεκριμένη περιοχή και θα επιφέρει σημαντικά κοινωνικά οφέλη. Αρχικά θα βελτιωθούν οι συνθήκες στην πλατεία όπου θα ωθήσουν τον κάτοικο στην αποδοχή της ως ενεργό δημόσιο χώρο και παράλληλα θα δημιουργηθούν νέοι χώροι στα δώματα των κτιρίων όπου αν υπάρχει η δυνατότητα να είναι προσβάσιμοι από το κοινό, μπορούν να αποτελέσουν χώρο συνάντησης και ψυχαγωγίας. Σε πυκνοδομημένες περιοχές ανάλογες παρεμβάσεις ανάπλασης σε περισσότερα οικοδομικά τετράγωνα ή σε κλίμακα γειτονιάς μπορεί να επιφέρουν πολλαπλάσια περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη, τόσο για το άμεσο, όσο και για το ευρύτερο αστικό περιβάλλον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

34

• Αραβαντινός Α. - Π.Κοσμάκη, “Υπαίθριοι χώροι στην πόλη”, Ε.Μ.Π, Αθήνα 1988

• Ανδρεαδάκη- Χρονάκη Ελένη, “Η βιωσιμότητα του δομημένου χώρου”, Αρχιτέκτονες, Περιοδικό του Σ.Α.Δ.Α.Σ-Π.Ε.Α τεύχος 70- περίοδος Β, σελ.56-59, Ιούλιος- Αύγουστος 2008

• Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, “Κατευθυντήριες Οδηγίες Φυτοτεχνικής Μελέτης Κατασκευής και Συντήρησης Φυτεμένων δωμάτων/Στεγών”, Θεσσαλονίκη 2011

• Δρ. Α. Ρήγα- Καρανδεινού, “Θέματα οικολογίας αστικού περιβάλλοντος”, Αθήνα 2002

• Διγγόλης Δημήτριος, “Αναβάθμιση και ανάπτυξη του αστικού και περιαστικού πρασίνου του Δήμου Έδεσσας”, Διπλωματική εργασία Πάτρα, Σεπτέμβριος 2008

• Ερευνητική μονάδα Γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων Γ.Π.Α, “Αποτύπωση και συγκριτική ανάλυση της χωρικής κατανομής πρασίνου 11 Ελληνικών πόλεων”, Αθήνα 2010

• Κοκολάκη Χρυσούλα, “Η συμβολή των ιδιωτικών ακαλύπτων χώρων στη βελτίωση του μικροκλίματος”, Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Κατεύθυνση Β Πολεοδομία-Χωροταξία 2008

• Κοσμάκη Π., Λουκόπουλος Δ., “Αστικά κενά- Μικρά πάρκα”, Monumenta, Τεύχος 1: Αστικός χώρος και αστικό πράσινο, 29/08/2008

• Κουκλαδάς Σ., “Αξιολόγηση αστικού και περιαστικού πρασίνου, περίπτωση πολεοδομικού συγκροτήματος Αθηνών”, Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2002

• Λιονάτου Μ., “Αρχιτεκτονική τοπίου και δίκτυα πρασίνου στα σύγχρονα αστικά κέντρα: δυνατότητες και προοπτικές- Μεθοδολογία και Εφαρμογή το παράδειγμα της Λάρισας”, Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη 2008

• Ματσουκάς Θ., “Η τεχνολογία και τα πλεονεκτήματα των φυτεμένων δωμάτων”, Βιοκλιματική δόμηση

• Μπουγατιώτη Φ., “Το αστικό μικροκλίμα, Βιοκλιματικές Παρεμβάσεις για τη Βελτίωσή του”, Σημειώσεις Μαθήματος Βιοκλιματικού Σχεδιασμού, ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική _Σχεδιασμός του Χώρου, Κατεύθυνση Α’ Σχεδιασμός_ Χώρος_ Πολιτισμός, Αθήνα 2009-2010

• Ρήγα-Καρανδεινού Α., “Σημειώσεις μαθήματος Οικολογίας Αστικού περιβάλλοντος, Εργαστήριο Οικολογίας και Προστασίας Περιβάλλοντος”, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2002

• Τζώρτζη Τ., Οροφόκηποι, “Δημιουργώντας πράσινο δίκτυο πάνω στις στέγες των κτιρίων”, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, 2010

• Χρονοπούλου-Σερέλη Μ., Ουζιέλ Μ., “Σημειώσεις Μαθήματος Βιοκλιματολογίας”, Eργαστήριο Φυσικής και Γεωργικής Μετεωρολογίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2006

• Bass B., Krayenhoff S., Martilli A., Stull R., “Mitigating the Urban Heat Island with Green Roof Infrastructure”, 2000

• Becker A., Cachola Schmal P., “Urban Green”, European Landscape Design foe the 21st century, Birkhauser 2011

• Gartland L., “Ηeat islands: Understanding and Mitigating heat in urban areas”, London 2008.

35

• 0- R, E. Ehmann, K. Bolhöfer, “My Green City, Back to nature with attitude and style”, Die Gestalten Verlag 2011

• Peck S., Callaghan C., Kuhn M., Bass B., “Greenbacks from green roofs : forging a new industry in Canada status report on benefits, barriers and opportunities for green roof and vertical garden technology diffusion”, Ottawa Canada, March 1999

• Rosenthal J.K., Crauderueff R., Carter M., “Urban heat island mitigation can improve New York city’s environment”. Research on the impact of Mitigation strategies on the urban environment, October 2008

• Scholz-Barth K., “Green Roofs: Stormwater Management from the Top Down”. Environmental Design & Construction, Feature January/February 2001

• Shoemaker J., “the River South Greenway Master Plan ”, Denver 2010 • University of Sheffield, Sheffield Green Roof Audit 2010 • Jun Yang, Qian Yu, Peng Gong, “Quantifying air pollution removal by green

roofs in Chicago”, Atmospheric Environment 42 7266–7273 2008 Διαδίκτυο Δ1 :www.econews.gr Δ2 :www.livingroofs.org Δ3: http://ecology-salonika.org Δ4: www.minenv.gr Δ5: www.monumenta.org Δ6: www.brent.gov.uk Δ7: http://www.greenroofguide.co.uk/what-are-green-roofs/ Δ8:http://www.myessentia.com/blog/toronto/tag/green-roof/ Δ9:http://www.toronto.ca/greenroofs/index.htm Δ10:www.meteo.gr Δ11:www.biotope-city.net/gallery/urban-green Δ12:http://www.blogto.com/city/2010/05/the_green_roof_at_toronto_city_hall/ Δ13:http://www.prasinistegi.gr Δ14:http://www.townscope.com/ Δ15:http://www.greenhomebuilding.com Δ16:http://ngm.nationalgeographic.com/2011/04/ny-high-line/goldberger-text Δ17: www.econ3.gr

36