- 231 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή

Αδάμη, Κ., Κουρέτας, Ι. (2017), Ο μικρός Σοφός ή το Παιδί που Μιλούσε με τους Πλανήτες;- Χαρισματικά παιδιά και παιδιά Asperger: Διακρίσεις και Συσχετισμοί. Στο: Π. Γεωργογιάννης (2018), Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή, Πρακτικά 24ου Διεθνούς Συνεδρίου, Πάτρα 8-9 Δεκεμβρίου 2017, σ.σ. 231-244.

Ο μικρός Σοφός ή το Παιδί που Μιλούσε με τους Πλανήτες;- Χαρισματικά παιδιά και παιδιά Asperger: Διακρίσεις και ΣυσχετισμοίΑδάμη Κωνσταντίνα - Κουρέτας Ιωάννης

ΠερίληψηΤα παιδιά με σύνδρομο Αsperger αντιλαμβάνονται τον κόσμο διαφορετικά από εμάς τους άλλους. Συχνά πιστεύουν ότι όλα κινούνται μ’ έναν παράξενο ρυθμό και συνειδητοποιούν ότι οι κοινωνικές σχέσεις είναι ιδιαιτέρως περίπλοκες και συναισθηματικά φορτισμένες. Τι είναι αυτό που συχνά τα εμποδίζει να τις διαχειριστούν; Τα χαρισματικά παιδιά αντιστοίχως παρουσιάζουν εξαιρετικά μεγάλη ταχύτητα και ευκολία αφομοίωσης πληροφοριών και διαθέτουν μεγάλη ταχύτητα αντίληψης. Μπορούν να λύνουν προβλήματα αξιοποιώντας νέες δικές τους εφευρετικές λύσεις και φημίζονται για την ευελιξία στη σκέψη και τους ασυνήθιστους αλλά εύστοχους συσχετισμούς ανάμεσα σε διαφορετικές ιδέες. Η κοινωνική τους συμπεριφορά έχει όμως ιδιαιτερότητες. Σκέφτονται ή χάνονται στις ονειροπολήσεις τους και συχνά ονειροπολούν ή αδυνατούν να υιοθετήσουν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο σκέψης. Διακρίνονται τα παιδιά Asperger από τα χαρισματικά και πώς; Τι ομοιότητες παρουσιάζουν στη συμπεριφορά και την εξέλιξή τους; Λέξεις κλειδιά: Άσπεργκερ, αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας, αναπτυξιακή διαταραχή, στερεοτυπικές συμπεριφορές, νοημοσύνη, χαρισματικά παιδιά, χαρισματικότητα.The Little Wise or the Child Who Spoke with the Planets? - Charismatic Children and Asperger Children : Distinctions and CorrelationsAbstract Children with Asperger syndrome perceive the world differently from us. They often think that everything is moving at a strange pace and realize that social relationships are particularly complex and emotionally charged. What is it that often prevents them from managing them? Charismatic children, respectively, have extremely high speed and ease when assimilating information and have high perception speed. They can solve problems by making use of their own inventive solutions, and they are renowned for flexibility in thinking and unusual but purposeful correlations between different ideas. Their social behavior, however, has particularities. They think or are lost in their daydreams and often dream of or fail to adopt a socially acceptable way of thinking. Are Asperger Children Distinguished by Charismatics and How? What are the similarities in their behavior and development?Keywords: Asperger, high functioning autism, developmental disorder, stereotypical behaviors, intelligence, charismatic children, charisma

- 232 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018 «Ό, τι αποκλίνει από το κυρίαρχο ρεύμα και θεωρείται «μη φυσιολογικό»δεν είναι απαραίτητα «κατώτερο».-Hans Asperger (1938)1. ΕισαγωγήΣτην εργασία που ακολουθεί θα γίνει προσπάθεια να εξεταστεί η έννοια της χαρισματικότητας και οι ιδιότητες των παιδιών και ενηλίκων Asperger. Η εργασία χωρίζεται σε τρείς ενότητες. Στην πρώτη ενότητα θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση των χαρακτηριστικών χαρισματικών ατόμων, κριτηρίων διάγνωσής τους και λειτουργία τους σε διάφορα κοινωνικά πλαίσια. Στη δεύτερη ενότητα θα αναλυθούν χαρακτηριστικά που αφορούν σε παιδιά και ενήλικες Asperger, στους τρόπους αναγνώρισης και αντιμετώπισης των δυσκολιών τους και στη συνέχεια, στην τρίτη ενότητα, θα παρουσιαστεί μια μελέτη περίπτωσης μαθητή για να αποσαφηνιστούν οι όροι πρακτικά και να γίνει αναγνώριση των ιδιοτυπιών της συμπεριφοράς και των δυο ομάδων πληθυσμού. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη συνοπτική παρουσίαση και σύγκριση των χαρακτηριστικών τους καθώς και την παράθεση ομοιοτήτων που παρουσιάζουν. 2. Χαρισματικά παιδιάΑκούμε στην καθημερινότητά μας «άτομα με ειδικές ανάγκες» ή «ειδική αγωγή» και σίγουρα μας έρχονται στο μυαλό οι μαθησιακές δυσκολίες, οι αναπτυξιακές διαταραχές, οι κινητικές δυσκολίες, τα προβλήματα ακοής και όρασης, οι νοητικές αναπηρίες κ.τ.λ. Ίσως μας προκαλούσε απορία η πιθανότητα ένα παιδί με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, ή θα λέγαμε εξαιρετικά ευφυές, να μπορούσε ποτέ να ανήκει σε αυτήν την ομάδα. Σύμφωνα με το νόμο 3699/20081 (Κεφάλαιο Α: Γενικές διατάξεις, Άρθρο 3: Μαθητές με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες), «μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες ή ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα». Για ποιους μαθητές όμως πρόκειται ακριβώς; Πως θα τους αναγνωρίζαμε; Από τα πρώτα κιόλας βήματά τους διακρίνονται από υψηλή νοημοσύνη και σπάνια αντιληπτική ικανότητα. Όταν οι συνομήλικοί τους αδυνατούν να συλλαβίσουν, αυτοί διαβάζουν και κατανοούν πλήρες γραπτό κείμενο και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης διακρίνονται για το λαμπρό μυαλό τους. 2.1. Η σημασία της χαρισματικότηταςΣίγουρα στον καθημερινό λόγο όλοι θα μπορούσαμε να δώσουμε έναν ορισμό, ωστόσο η έννοια της χαρισματικότητας είναι μια έννοια ασαφής ακόμα και για τους ειδικούς. Το περιεχόμενο του όρου χαρισματικός (ο αντίστοιχος όρος στα αγγλικά είναι «gifted»), έχει υποστεί κατά τις τελευταίες δεκαετίες αλλαγές, η πλειοψηφία των ορισμών, πάντως, δεν συνδέει άμεσα την χαρισματικότητα μόνο με τη νοημοσύνη, όπως αυτή μετράται 1 https://www.minedu.gov.gr/nomot-koinov/nomothesia-new/nomo8esia-eid-m/16756-02-10-08-3699-2008

- 233 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγήαπό τα διάφορα τεστ νοημοσύνης. Με άλλα λόγια, έξυπνα παιδιά δεν είναι μόνο αυτά που έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης, αλλά και αυτά που μπορεί να έχουν υψηλή διαπροσωπική, μουσική, κιναισθητική κ.τ.λ. νοημοσύνη και όχι μόνο η αναλυτική, λεκτική και μαθηματική νοημοσύνη που συνήθως καλλιεργείται και επιβραβεύεται στα ελληνικά σχολεία. 2Το σχολείο ως εκ τούτου δεν μπορεί να τα αναγνωρίσει, πόσο μάλλον να τα αξιοποιήσει, και καταλήγουν να περιθωριοποιούνται. Ο λόγος είναι απλός. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα προσπαθεί να χωρέσει τους πάντες στον μέσο όρο. Ως αποτέλεσμα, τα χαρισματικά παιδιά δεν νιώθουν καμία πρόκληση, βαριούνται, αποστασιοποιούνται και καταλήγουν να απομονώνονται. 3 Ορισμένα γίνονται υπερκινητικά ή άτακτα και οι δάσκαλοί τους τα χαρακτηρίζουν «αυθάδη». Εκλαμβάνονται αδίκως ως αντικοινωνικά ή ατίθασα και συχνά φορτώνονται με λανθασμένες διαγνώσεις νοητικής υστέρησης ή υπερκινητικότητας! Σε μία χώρα όπου η φράση «ειδικές ανάγκες» συνδέεται συνήθως με μαθησιακές δυσκολίες ή χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, η σύνδεση των λέξεων «χαρισματικός» και «ανάγκες» μοιάζει με σχήμα οξύμωρο. Και όμως, όπως τονίζουν οι ειδικοί, τα χαρισματικά παιδιά έχουν ιδιαίτερες ανάγκες οι οποίες αν δεν καλυφθούν μπορούν να τα μετατρέψουν σε κακούς μαθητές.2.2. Κριτήρια διάγνωσης χαρισματικού παιδιού και βασικά χαρακτηριστικά«Υπάρχουν πολλά κριτήρια για τη διάγνωση ενός χαρισματικού παιδιού. Ο δείκτης νοημοσύνης αποτελεί μόνο ένα από αυτά. Χαρισματικό θεωρείται ένα παιδί το οποίο διαθέτει IQ άνω του 146, δημιουργικό τρόπο σκέψης και έμφυτα κίνητρα. Τα κριτήρια αυτά μπορούμε να τα διαγνώσουμε μέσα από διαφορετικά τεστ που «εν τέλει μας δίνουν την τελική αξιολόγηση για κάθε παιδί» εξηγεί η κυρία Λωρέττα Θωμαΐδου, επίκουρη καθηγήτρια Αναπτυξιακής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και υπεύθυνη της Μονάδας Ανάπτυξης Παιδιατρικής του νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού». Η εν λόγω μονάδα, μεταξύ άλλων, διενεργεί διάγνωση χαρισματικών και ταλαντούχων παιδιών, έλεγχο της σχολικής ετοιμότητας και έγκαιρη ανίχνευση των αποκλίσεων από το φυσιολογικό. «Η επιστήμη διακρίνει ανάμεσα στα ταλαντούχα και στα χαρισματικά παιδιά. Τα πρώτα έχουν εξαιρετικές ικανότητες σε συγκεκριμένο τομέα της τέχνης ή της επιστήμης (π.χ. μουσική, ζωγραφική, μαθηματικά, σκάκι κτλ.) και αντιστοιχούν στο 1% - 2% του πληθυσμού 4. Τα δεύτερα έχουν εξαιρετικές ικανότητες σε δύο ή περισσότερους τομείς και αντιπροσωπεύουν κάτω του 1% του πληθυσμού» τονίζει η ίδια. Κάθε προσπάθεια καταγραφής των βασικών χαρακτηριστικών των χαρισματικών παιδιών προϋποθέτει, πρώτα από όλα, την αξιολόγηση μέσω της σύγκρισης και της απόκλισης από τα βασικά χαρακτηριστικά των μέσων παιδιών. Μια διαδικασία που σίγουρα δεν είναι καθόλου απλή γιατί, σε συνδυασμό πάντα με την χρονολογική ηλικία του παιδιού, απαιτεί συνεχείς ελέγχους και διασταυρώσεις παραμέτρων για την τελική κατάταξη ενός παιδιού στα ανώτερα επίπεδα. Η αλήθεια είναι ότι η χαρισματικότητα είναι μια έμφυτη τάση για 2 Delisle, J. R. (1992). Guiding the social and emotional development of gifted youth: A practical guide for educators and counselors. New York: Longman.3 Bloom, B. S., & Sosniak, L. A. (1981). Talent development vs. schooling. Educational Leadership, 39(2), 86-94.4 http://happymom.gr/article/377719/loretta-thomace90doy, προσπελάστηκε στις 6/12/2017

- 234 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018υψηλές επιδόσεις. Ωστόσο, μπορεί κάποιες τάσεις να αποδυναμωθούν με το πέρασμα του χρόνου, ενώ άλλες τάσεις να βρούνε την έκφρασή τους σε επιδόσεις αργότερα στη ζωή. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι τα κίνητρα, η ενθάρρυνση από το περιβάλλον, παράγοντες τύχης (γεγονότα ζωής, υγεία, κτλ), ενδοπροσωπικά προβλήματα, και άλλοι πολλοί παράγοντες. Έτσι, η χαρισματικότητα δεν είναι κάτι που μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά σίγουρα να μην είναι πάντα εμφανής. Κατά καιρούς, διάφοροι ερευνητές έχουν ομαδοποιήσει τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών, παρουσιάζοντας διάφορες λίστες των χαρακτηριστικών αυτών. Αξίζει να τονιστεί ότι σε ένα συγκεκριμένο χαρισματικό παιδί το πιο πιθανό είναι να αναγνωρίσουμε μερικά και όχι όλα τα χαρακτηριστικά μιας λίστας. Εξάλλου, η χαρισματική συμπεριφορά εκδηλώνεται σε κάποια παιδιά (όχι σε όλα), σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές (όχι όλη την ώρα) και υπό ορισμένες συνθήκες (όχι σε κάθε περίπτωση). Η Linda Silverman, λοιπόν, και οι συνεργάτες της 5 παρουσίασαν μια λίστα χαρακτηριστικών για τα χαρισματικά παιδιά (την λεγόμενη Giftedness scale), που δημιουργήθηκε μετά από πολλές έρευνες στο πανεπιστήμιο του Ντένβερ. Σύμφωνα με αυτήν την λίστα, τα κύρια χαρακτηριστικά ενός χαρισματικού παιδιού είναι:1. Μεγάλη ικανότητα συλλογιστικής σκέψης και επίλυσης προβλημάτων2. Δυνατότητα γρήγορης μάθησης3. Ευρύ λεξιλόγιο και χρήση προσωπικών ευρηματικών λέξεων4. Εξαιρετική μνήμη5. Μεγάλη διάρκεια εστίασης προσοχής6. Προσωπική ευαισθησία7. Οίκτος για τους άλλους8. Τελειομανία9. Επιμονή και εντατικότητα10. Ηθική ευαισθησία11. Ασυνήθιστη περιέργεια12. Εμμονή στo υπό εξέταση θέμα13. Υψηλός βαθμός ενεργητικότητας14. Προτίμηση προς μεγαλύτερης ηλικίας φίλους15. Μεγάλο εύρος ενδιαφερόντων16. Υψηλή αίσθηση του χιούμορ17. Πρόωρη αναγνωστική ικανότητα18. Ενδιαφέρον για τη δικαιοσύνη19. Μερικές στιγμές με πολύ ώριμη κριτική ικανότητα 20. Έντονη παρατηρητικότητα21. Ζωηρή φαντασία22. Υψηλή δημιουργικότητα23. Τάση κριτικής προς την εξουσία24. Ικανότητα με τους αριθμούς25. Καλές επιδόσεις στην επίλυση γρίφων και παζλ.5 Linda Kreger Silverman, Gifted Development Center Characteristics of Giftedness Scale:Research and Review of the Literature, https://www.giftedchildren.dk/content.php?788-Linda-Silverman-Characteristics-of-Giftedness-Scale-Research-and-Review-of-the-Literature, (προσπελάστηκε 6/12/2017)

- 235 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή2.3. Το μέλλονΈρευνες έχουν δείξει ότι ως και 50% των χαρισματικών παιδιών εγκαταλείπουν τις σπουδές τους μέχρι την εφηβεία. Οι λόγοι ξεκινούν από την οικογένεια, η οποία πρέπει να είναι σε επαγρύπνηση, ώστε να εντοπίσει εγκαίρως την ιδιαιτερότητα του παιδιού της και να ζητήσει τη βοήθεια των ειδικών. Ακόμη όμως και στην περίπτωση που οι γονείς έχουν τις καλύτερες προθέσεις, είναι το ίδιο το σύστημα που μπορεί να αφήσει στην αφάνεια τα χαρισματικά παιδιά. Ενδεικτικό είναι πως μόλις πριν από λίγα χρόνια ψηφίστηκε από το υπουργείο Παιδείας νόμος που εντάσσει τα χαρισματικά παιδιά στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Παρόλα αυτά, ο νόμος που προαναφέρθηκε, δεν ορίζει ποια είναι η ειδική εκπαίδευση που πρέπει να λάβουν τα παιδιά αυτά. Να αναφερθεί, επίσης, ότι οι μαθητές με υψηλές ικανότητες ίσως να μην ταιριάζουν απόλυτα με το προφίλ του «καλού μαθητή» και συχνά να προβάλλουν αρνητικές συμπεριφορές. Τα χαρισματικά παιδιά στο σχολείο, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, σε πολλές περιπτώσεις, κάνουν ενοχλητικές ερωτήσεις ή ξεκινούν εκτός θέματος συζητήσεις, δεν κάνουν τα μαθήματά τους, βαριούνται, δεν συμμετέχουν στις σχολικές δραστηριότητες, γίνονται ο περίγελος της τάξης για να τραβήξουν την προσοχή ή κλείνονται τελείως στον εαυτό τους, απογοητεύονται από την ρουτίνα του σχολείου, κριτικάρουν σκληρά και πολλές φορές απορρίπτουν τους άλλους, έχουν τάσεις υπερβολής σε θέματα του άμεσου ενδιαφέροντός τους, είναι ανυπόμονα, αφηρημένα, αυθάδικα, μη συνεργάσιμα, συχνά αυταρχικά ή με καταθλιπτικές τάσεις. Ο μεγαλύτερός τους ανταγωνισμός είναι αυτός με τον εαυτό τους, καθώς η τελειομανία τους διακατέχει σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα. Οι χαρισματικοί μαθητές χρειάζονται ειδική εκπαιδευτική μεταχείριση. Οι χαρισματικοί μαθητές δεν πρόκειται να τα καταφέρουν μόνοι τους στη ζωή. Χρειάζονται καθοδήγηση, υποστήριξη και παροχή ερεθισμάτων και εκπαιδευτικών ευκαιριών. Χρειάζονται έμπνευση, συμπαράσταση, κίνητρα, ενθάρρυνση όχι μόνο στον μαθησιακό τομέα, αλλά και στον ψυχοσυναισθηματικό, καθώς, όσο πιο διαφορετικοί από τους συνομηλίκους, τόσο πιο μόνοι νιώθουν6. Τα χαρισματικά άτομα συνήθως έχουν καλή ψυχική υγεία και τείνουν να έχουν λιγότερα συναισθηματικά προβλήματα από το μέσο όρο. Ωστόσο έχουν συγκεκριμένες αυξημένες ευαισθησίες, όπως σε θέματα δικαιοσύνης, σε θέματα που αφορούν τον κόσμο, κτλ. Επίσης, λογικό είναι να εμφανίζουν ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία λόγω της διαφορετικότητάς τους (π.χ. ανώτερο επίπεδο λεξιλογίου σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους δημιουργεί προβλήματα στην επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση), κάτι που είναι αναγκαστική συνέπεια της διαφορετικότητας και όχι εγγενής ψυχοσυναισθηματική αστάθεια. 73. Παιδιά και ενήλικες Asperger«Τα παιδιά με Σύνδρομο Asperger δεν ζουν στον κόσμο τους. Απλά ζουν στον κόσμο μας με το δικό τους τρόπο» 86 Kerr, B. A. (1991). A handbook for counseling the gifted and talented. Alexandria, VA; American Association for Counseling and Development.7 Piechowski, M. M. (1991). Emotional development and emotional giftedness. In. N. Colangelo & G. Davis (Eds.), A handbook of gifted education (pp. 285-306). Boston: Allyn & Bacon.8 Wing, L. (1991). The relationship between Asperger’s syndrome and Kanner’s autism. In U. Frith (Ed.),

- 236 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018Σκηνοθέτες, επιστήμονες και κάτοχοι βραβείων Νόμπελ έχουν διαγνωστεί με σύνδρομο Asperger. Ο Νεύτων, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Μπιλ Γκέιτς και ο Στίβεν Σπίλμπεργκ είναι κάποιοι από αυτούς. Τι είναι, λοιπόν, το σύνδρομο του μικρού σοφού;

Από το Μιχαήλ Άγγελο στον Αινστάιν, το Σωκράτη και τη Τζέιν Όστιν το σύνδρομο Άσπεργκερ, ή αλλιώς αυτισμός υψηλής λειτουργικότητας αποτελεί αναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται σε άτομα υψηλής δημιουργικότητας και υποθέτουμε ότι χαρακτήριζε γνωστές προσωπικότητες της εποχής τους.9 Το σύνδρομο Αsperger πήρε το όνομά του από τον Αυστριακό παιδίατρο ΗansAsperger, ο οποίος το 1944 παρατήρησε μια ομάδα παιδιών και εφήβων τα οποία, παρόλο που είχαν πολλά θετικά χαρακτηριστικά, όπως υψηλό επίπεδο ανεξάρτητης σκέψης και ικανότητα για εξαιρετικά επιτεύγματα, δυσκολεύονταν ν’ ανταποκριθούν κοινωνικά, και παρουσίαζαν δυσκολίες στην κοινωνική χρήση του λόγου, καθώς και επαναληπτικές – στερεοτυπικές συμπεριφορές και εμμονές με συγκεκριμένα αντικείμενα. Το σύνδρομο Asperger βρίσκεται στο ήπιο άκρο του φάσματος του αυτισμού. Τα παιδιά δεν εμφανίζουν καθυστέρηση στη γλώσσα, όπως στις περιπτώσεις του φάσματος του αυτισμού καθώς επίσης φαίνεται πως τα περισσότερα από αυτά έχουν μέση ή και άνω του μέσου νοημοσύνη. Ωστόσο, το πρόβλημα εδώ φαίνεται πως έγκειται στην «ιδιαίτερη αδυναμία κατανόησης του τρόπου κοινωνικής αλληλεπίδρασης» που καθιστά τα παιδιά αδύναμα στη δημιουργία και διατήρηση φιλικών σχέσεων, λόγω των ιδιορρυθμιών που τα χαρακτηρίζουν και των ελλειμμάτων τους σε κοινωνικές δεξιότητες.10 Το παιδί και ο έφηβος με σύνδρομο Άσπεργκερ:Α) δείχνει σημαντική ανωριμότητα στην εξωλεκτική επικοινωνία (βλεμματική επαφή, νεύματα, εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες)Autism and Asperger syndrome (pp. 93-121). Cambridge, England: Cambridge University Press.9 http://www.autismhellas.gr/el/asperger.aspx, προσπελάστηκε στις 4/12/201710 https://www.noesi.gr/book/syndrome/asperger/teachers-guide, προσπελάστηκε στις 4/12/2017

- 237 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική ΑγωγήΒ) δεν έχει φιλίες ανάλογες του αναπτυξιακού του επιπέδου, δεν μοιάζει να αποζητά ευχαρίστηση μέσα από ομαδικές δραστηριότητες, ενδιαφέροντα, επιτυχίεςΓ) έχει περιορισμένα και στερεότυπα ενδιαφέροντα, δυσκαμψία στην αλλαγή της ρουτίνας του/της καθημερινότητας του/ στερεοτυπίες κινητικές/ εμμονή με ενασχόληση με μέρη αντικειμένων. Τα συμπτώματα αυτά δημιουργούν δυσκολίες στην καθημερινή λειτουργικότητα και ευεξία του παιδιού και δεν υπάρχει σημαντική καθυστέρηση στην ομιλία ούτε σημαντική νοητική καθυστέρηση. 3.1. Τρόποι αναγνώρισηςΣημεία που μπορεί να υποψιάσουν τον γονιό ή τον παιδίατρο για σύνδρομο Άσπεργκερ είναι τα παρακάτω: Όταν το παιδί11· Τρελαίνεται για ημερομηνίες/αριθμούς· Όταν μιλάει, δεν καταλαβαίνει αν οι άλλοι βαριούνται. Έχει επίσης ομιλία που χαρακτηρίζεται από έλλειψη ρυθμού, παράξενη τονικότητα ή μονοτονία και παρουσιάζει αδυναμία προσαρμογής της έντασης της φωνής ανάλογα με τις συνθήκες (π.χ. το άτομο μιλά δυνατά στο σινεμά). Παρ’ όλ’ αυτά είναι μοναδικός λογοπλάστης. Δημιουργεί λέξεις φανταστικές συνδυάζοντας μοναδικά τα χαρακτηριστικά και τη σημασία τους.· Δεν μπορεί να καταλάβει υπονοούμενα πίσω από τα λόγια ή μόνο την έκφραση του προσώπου των άλλων. Εμφανής αδυναμία να κατανοήσει το χιούμορ, τα λογοπαίγνια και τις μεταφορές, παρότι το λεξιλόγιό του είναι ανεπτυγμένο.· Δυσκολεύεται να κάνει φιλίες. Έχει τάση απομόνωσης λόγω της έλλειψης επικοινωνιακών δεξιοτήτων ή της έλλειψης ενδιαφέροντος· Παρουσιάζει ελλιπή ανάπτυξη κινητικών ικανοτήτων, κακό κινητικό συντονισμό, αδέξιες κινήσεις (π.χ. δυσκολεύεται στο πέταγμα της μπάλας, το δέσιμο των κορδονιών, το ποδήλατο, το σκαρφάλωμα).· Αξιοσημείωτη είναι η προσκόλλησή του στη ρουτίνα και την επανάληψη των ίδιων πράξεων (στερεοτυπίες) και οι εκρήξεις άγχους και θυμού στις αλλαγές προγράμματος και τις μεταβατικές καταστάσεις (π.χ. αλλαγή σχολείου, ταξίδι) καθώς και η εμμονή με ένα συγκεκριμένο θέμα και ακατάπαυστη ομιλία περί αυτού, παρουσιάζοντας δεδομένα και στατιστικά, χωρίς αρχή, μέση και συμπέρασμα. · Η ευαισθησία σε ήχους, μυρωδιές ή γεύσεις που δεν φαίνεται να ενοχλούν τους άλλους. Τα παιδιά έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση προσοχής στην τάξη, επειδή οι θόρυβοι τα ενοχλούν πολύ.· Η δυσκολία στο να γράφουν καθαρά (δυσγραφία) και η υπερβολική κούραση κατά το γράψιμο (γι’ αυτό και προβλέπεται η εξέτασή τους με λιγότερη ύλη, σε υπολογιστή ή προφορικά). · Δε διαθέτει ενσυναίσθηση. Δυσκολεύεται να μπει στη θέση κάποιου άλλου και δεν είναι πολύ καλός/καλή στο να μην πληγώνει τα συναισθήματα των άλλων.· Προσέχει τα σχήματα/ το σχέδιο των διαφόρων πραγμάτων. Προσέχει λεπτομέρειες από μια εικόνα/έναν άνθρωπο και χάνει το όλο. · Δεν της/του αρέσει να κάνει πράγματα αυθόρμητα/απρογραμμάτιστα. Αγχώνεται 11 https://www.noesi.gr/book/syndrome/asperger/teachers-guide, προσπελάστηκε στις 4/12/2017

- 238 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018πολύ μπροστά σε καινούριες καταστάσεις.12 · Έχει ασυνήθιστους φόβους με: συνηθισμένους θορύβους, όπως οι ηλεκτρικές συσκευές, απαλό άγγιγμα του δέρματος ή του κεφαλιού, συγκεκριμένα ρούχα, ξαφνικούς θορύβους, μέρη πολύβουα, όπου επικρατεί πολυκοσμία κτλ.· Τα μεγαλύτερα παιδιά με σύνδρομο Asperger δημιουργούν φανταστικούς κόσμους, ειδικά όταν αδυνατούν να κατανοήσουν την πραγματικότητα ή δεν μπορούν να τα καταλάβουν οι άλλοι. Έχουν πλούσια, γεμάτη φαντασία για να αποδράσουν από τα προβλήματα της καθημερινότητας τους, πράγμα που στη συνέχεια υπάρχει περίπτωση να αποτελέσει το πρώτο στάδιο μιας ακαδημαϊκής καριέρας ή ένα απολαυστικό παιχνίδι. Η μόνη αρνητική πλευρά αυτής της τάσης είναι ότι τα παιδιά με αυτό το σύνδρομο δυσκολεύονται να διακρίνουν την πραγματικότητα από το φανταστικό κόσμο των βιβλίων, της τηλεόρασης και του κινηματογράφου. Δέχονται ό, τι συμβαίνει σ’ αυτόν τον φανταστικό κόσμο ως κάτι πραγματικό και ενδέχεται να φοβηθούν αρκετά να αναγνωρίσουν με δυσκολία ότι «πρόκειται μόνο για μια ιστορία».

3.2. Ενήλικες AspergerΗ ήπια μορφή της αναπτυξιακής αυτής διαταραχής, καθώς και η αδυναμία των γονιών ή και των εκπαιδευτικών να την αναγνωρίσουν, πολλές φορές έχουν ως αποτέλεσμα να μη διαγιγνώσκεται κατά την παιδική ηλικία. Πολλοί ενήλικοι με σύνδρομο Asperger κάνουν για πρώτη φορά αυτοδιάγνωση ερχόμενοι σε επαφή με κάποιο σχετικό δημοσίευμα. Και τότε συνειδητοποιούν από πού πηγάζει η δυσκολία τους να καταλάβουν τον κόσμο, να αναπτύξουν την κοινωνικότητά τους, αλλά και τον λόγο που οι άλλοι τους βλέπουν ως αγενείς ή παράξενους, εκκεντρικούς, αφελείς ή καλύτερα προερχόμενους από «άλλον πλανήτη»13. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger καταπιάνονται -συχνά σε βαθμό εμμονής- με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, όπως π.χ. το διάστημα, τα φυσικά φαινόμενα, οι μάρκες των αυτοκινήτων, οι διαδρομές, η γεωγραφία, οι υπολογιστές. Αρκετές φορές αυτές οι εμμονές μπορούν να τα βοηθήσουν στην εκμάθηση ενός αντικειμένου και στην επιτυχημένη επαγγελματική τους αποκατάσταση μελλοντικά.1412 https://www.noesi.gr/book/syndrome/asperger/teachers-guide, προσπελάστηκε στις 4/12/201713 Sacks, O. (1993, December 27). An anthropologist on Mars. The New Yorker, 106- 125.14 Happe, F.G.E.(1991). The autobiographical writings of three Asperger syndrome adults: Problems of

- 239 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγή3.3. Τρόποι διαχείρισης δυσκολιώνΗ μεγαλύτερη δυσκολία των ανθρώπων με σύνδρομο Asperger αφορά στην αλληλεπίδραση με τους άλλους ανθρώπους. Γι’ αυτό και η στήριξη που προσφέρεται από το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον, καθώς και από θεραπευτές πολλών ειδικοτήτων (ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές κ.ά.), εστιάζει στο να τους βοηθήσει να διαχειριστούν τις σχέσεις τους και να ελέγχουν το άγχος που τους κυριεύει όταν κάτι δεν εξελίσσεται σύμφωνα με το αναμενόμενο πρόγραμμα.15 Το παιδί με σύνδρομο Asperger έχει ανάγκη υποστήριξης, ώστε να προσαρμοστεί καλύτερα κοινωνικά και να αναπτύξει τις ιδιαίτερες ικανότητές του. Κάθε παιδί έχει ξεχωριστές δυσκολίες. Μπορεί να προτείνουμε εργοθεραπεία για τη βελτίωση των αισθητηριακών δυσκολιών ή του ψυχοκινητικού συντονισμού, λογοθεραπεία για την εκπαίδευση στην επικοινωνία, στο χιούμορ, στις μεταφορές και στα κρυφά νοήματα των εκφράσεων, ειδική διαπαιδαγώγηση για τις μαθησιακές δυσκολίες, αλλά κυρίως ψυχολογική στήριξη και εκπαίδευση στην κατανόηση συναισθημάτων, στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην εκμάθηση στρατηγικών για την αποφυγή του σχολικού εκφοβισμού (bullying), γιατί τα παιδιά αυτά είναι ευάλωτα στα πειράγματα και τις κοροϊδίες, στη διαχείριση συγκρούσεων, καθώς και συμβουλευτική γονέων. Το εξατομικευμένο πρόγραμμα ενός παιδιού με σύνδρομο Asperger περιλαμβάνει: ειδική εκπαιδευτική μέριμνα, αντιμετώπιση των προβλημάτων και ελλείψεών του και στήριξη των μελών της οικογένειάς του. Πιο συγκεκριμένα, το ειδικό πρόγραμμα για τα παιδιά με σύνδρομο Asperger εστιάζει συνήθως στα ακόλουθα:16• επεξεργασία συναισθήματος και βελτίωση ενσυναίσθησης• ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων• εκμάθηση κοινωνικών κανόνων• εκμάθηση πρακτικών δεξιοτήτων• μείωση στερεοτυπιών• ανάπτυξη επικοινωνιακού λόγου• μείωση του άγχους και• τροποποίηση συμπεριφοράς.Χρήσιμο εμφανίζεται το ο μοντέλο «friends’ play», που έχει δημιουργήσει η κ. Γιαννακά και ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα και τη Γαλλία, είναι ένα διεθνώς αναγνωρισμένο ψυχοπαιδαγωγικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών με σύνδρομο Asperger μέσα από ατομικό πρόγραμμα, συμμετοχή σε ομάδα παιδιών, πρόγραμμα στην τάξη και στο διάλειμμα και εκπαίδευση των γονέων. 17Οι δάσκαλοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βοήθεια αυτών των παιδιών για να μάθουν να διαπραγματεύονται τον κόσμο γύρω τους. Επειδή τα παιδιά με σύνδρομο Asperger δεν είναι ικανά να εκφράσουν τους φόβους και της ανησυχίες τους, πρέπει ένας ενήλικας να τους βοηθήσει να αφήσουν την ασφαλή φανταστική ζωή τους για τις αβεβαιότητες του εξωτερικού πραγματικού κόσμου. Οι επαγγελματίες που δουλεύουν με εφήβους στα σχολεία πρέπει να τους δίδουν την οργάνωση και τη σταθερότητα που interpretation and implications for theory. In U.Frith (Ed.), Autism and Asperger Syndrome (pp.207-242). Cambridge, England: Cambridge University Press.15 https://www.noesi.gr/book/syndrome/asperger/teachers-guide, προσπελάστηκε στις 4/12/201716 https://www.noesi.gr/book/syndrome/asperger/teachers-guide, προσπελάστηκε στις 4/12/201717 www.friendsplay-yannaca.eu, προσπελάστηκε στις 3/12/2017

- 240 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018εκείνοι δεν έχουν. Χρησιμοποιώντας εφευρετικές στρατηγικές διδασκαλίας στα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Asperger, όχι μόνο διευκολύνεται η ακαδημαϊκή επιτυχία αλλά τους βοηθάει, επίσης, να νιώσουν λιγότεροι απομονωμένοι από τους άλλους και λιγότερο καταβεβλημένοι από της απαιτήσεις της καθημερινής ζωής. Παρόλο που δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων, τα παιδιά με σύνδρομο Asperger μπορούν να μάθουν να αλληλεπιδρούν με το σωστό τρόπο. Όταν χωρίς πρόθεση είναι προσβλητικά, χωρίς ευαισθησία ή αδιάκριτα πρέπει να τους εξηγηθεί γιατί η απάντηση ήταν ακατάλληλη και ποια απάντηση θα ήταν η σωστή. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger πρέπει να μάθουν τις κοινωνικές δεξιότητες νοερά (θεωρητικά) γιατί έχουν βασικές ελλείψεις στο κοινωνικό ένστικτο και τη διαίσθηση. Οι μεγαλύτεροι μαθητές με σύνδρομο Asperger, μπορούν να ωφεληθούν από ένα «φιλικό σύστημα». Ο δάσκαλος μπορεί να εκπαιδεύσει ένα ευαίσθητο συμμαθητή για την κατάσταση ενός παιδιού με σύνδρομο Asperger και να τους βάλει να καθίσουν ο ένας δίπλα στον άλλο. Ο συμμαθητής μπορεί να προσέχει το παιδί με σύνδρομο Asperger στο σχολικό, στα διαλείμματα, στους διαδρόμους κ.τ.λ. και να προσπαθήσει να τον/την συμπεριλάβει στις σχολικές του δραστηριότητες. Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger τείνουν να είναι απομονωμένα, έτσι ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει την εμπλοκή με τους άλλους. Να ενθαρρύνει την κοινωνικοποίηση και να περιορίσει το χρόνο της απομόνωσης. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Asperger να συμμετέχει στη συζήτηση με τους συνομηλίκους του/της, όχι μόνο υπερασπίζοντας τις απόψεις του και κάνοντας ερωτήσεις αλλά να ενισχύσει τα άλλα παιδιά να κάνουν και αυτά το ίδιο.3.4. Μελέτη περίπτωσηςΟ Γ. είναι μαθητής Β ΓΕΛ στη Θετική κατεύθυνση. Έχει διαγνωστεί με ήπια διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Εξετάζεται γραπτά με υπόδειξη από το ΚΕΔΥΥ για επιείκεια ως προς το χρόνο εξέτασης και περαιτέρω επεξηγήσεις στα θέματα-ερωτήματα, ήσυχο και ασφαλές περιβάλλον και καθησυχασμό. Ο Γ. έχει την εμφάνιση αγχωμένου μαθητή δίχως μαθησιακά προβλήματα. Παρουσιάζει μοναχικότητα, δίχως απόρριψη από το περιβάλλον αλλά μια αποστροφή προς τις κοινωνικές σχέσεις και την επαφή με συνομήλικους. Ο πατέρας με τον οποίο συζητήθηκε το θέμα αρνείται πως το παιδί είναι μοναχικό και παρουσιάζει ιδιαιτερότητες ως προς την κοινωνική συναναστροφή. Μέσα στην τάξη ο Γ. κάθεται στο πρώτο θρανίο μόνος του και πάντα προσπαθεί όχι αυθόρμητα αλλά με νευρικότητα να απαντά πρώτος συχνά δίχως να επεξεργάζεται τις απαντήσεις του. Πρόσφατα επαινείται για τις φορές που κάνει υπομονή ή δεν προτρέχει και έχει βοηθηθεί πολύ ως προς την ανυπομονησία του. Είναι ανυπόμονος και αδυνατεί να χαλαρώσει ή να αστειευτεί. Λέει ανέκδοτα με σοβαρότητα και συχνά στο τέλος ακολουθεί ανάλυση του αστείου και συσχετισμός με κοινωνικά θέματα που κάνει τους υπόλοιπους μαθητές να βαριούνται. Παρόλαυτα δεν τον απομονώνουν. Τον θεωρούν απλώς διαφορετικό, «μικρομέγαλο όπως τον χαρακτήρισε η πρόεδρος της τάξης». Διαβάζει και μιλάει με την ίδια τονικότητα και συχνά κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης σταματά για να κάνει ερωτήσεις ή να εκφράσει κάτι που σκέφτηκε. Δεν έχει εμφανή εμμονή με συγκεκριμένα θέματα παρότι έχει προτίμηση στην ιστορία για συγκεκριμένες περιόδους της οποίας μπορεί να κάνει πλήρη κοινωνικο-πολιτική ανάλυση. Σπάνια διασπάται η προσοχή του και ίσως πολλές φορές γίνεται σκόπιμα για να τραβήξει την προσοχή ή την ανησυχία των

- 241 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική Αγωγήσυμμαθητών του ή του καθηγητή. Διαφέρει από του άλλους μαθητές γιατί μοιάζει σαν φοιτητής σε σχολείο ή σαν ενήλικας μαθητής. Έχει ανάγκη για επικοινωνία και φίλους αλλά δεν ξέρει πώς να συμπεριφερθεί. Στο διάλειμμα περιμένει τον καθηγητή να βγεί από την αίθουσα για να ρωτήσει κάτι ασήμαντο και να τον συνοδεύσει στο προαύλιο μάλλον από αμηχανία. Στις σκάλες συχνά κάνει στροφή ή γυρίζει πίσω δήθεν πως κάτι ξέχασε συχνά για να κατέβει από την πλευρά της σκάλας που αυτός θέλει και μπορεί να στέκεται κάποιος εκείνη τη στιγμή. Στο προαύλιο κάθεται σε συγκεκριμένο σημείο και πολλές φορές κρατάει ένα βιβλίο για να δείχνει απασχολημένος ή δεν κατεβαίνει καν. Φαίνεται σαν να επιζητά και να αποδιώχνει ταυτόχρονα τις κοινωνικές σχέσεις. Θα τον βοηθούσε ίσως ένα εγχειρίδιο κοινωνικών καταστάσεων το οποίο θα αποστήθιζε σίγουρα με μεγάλη ακρίβεια. Ο Γ. δεν προσαρμόζεται εύκολα σε αλλαγές και ζητά εξήγηση για αυτές π.χ. αλλαγή προγραμματισμένου ωριαίου διαγωνίσματος. Είναι ευχαριστημένος με μια συνεπή καθημερινή ρουτίνα γιατί τον ευχαριστεί να ξέρει τι θα γίνει, για να μπορεί να συγκεντρωθεί στο καθήκον του. Χρειάζεται προετοιμασία για ειδικές δραστηριότητες, τροποποιημένα προγράμματα ή όποια άλλη αλλαγή στην ρουτίνα του όσο μικρή και να είναι. Στις εκδρομές δυσκολεύεται να ακολουθήσει και όταν παρευρίσκεται δε συμμτέχει σε δράσεις των συμμαθητών του αλλά ακολουθεί τους καθηγητές με διάφορες δικαιολογίες. Σε ένα νέο περιβάλλον, νέες δραστηριότητες, δασκάλους, αίθουσα, σχολείο, πρέπει να πληροφορηθεί για το νέο του πρόγραμμα πριν την υλοποίησή του, όχι τόσο όμως όσο στο παρελθόν γιατί έχει αντιληφθεί την αδυναμία του αυτή και δεν την εκδηλώνει τόσο έντονα με ερωτήσεις. Διαθέτει ισχυρή μνήμη και πλούσιο λεξιλόγιο και η προαγωγή τους στη τάξη βοηθά στην αποδοχή από τους συμμαθητές του ως ίσο. Αγωνίζεται πολύ στην εκπαίδευση και αγχώνεται γιατί η νοημοσύνη του επιτρέπει να αντιληφθεί την ανελαστικότητά του. Η αυτοεκτίμησή του είναι χαμηλή, κάνει αυτοκριτική και τα λάθη του δημιουργούν πολύ άσχημα συναισθήματα. Φαίνεται επιρρεπής στην κατάθλιψη με κάποιες εκρήξεις θυμού χωρίς επιθετική όμως συμπεριφορά, αντιδράσεις οφειλόμενες περισσότερο στο άγχος και στη σύγχυση. Σπάνια φαίνεται χαλαρός και εύκολα καταβάλλεται και αποθαρρύνεται γιατί είναι αυστηρός κριτής, κυρίως του εαυτού του. Χρειάζεται ήρεμες κριτικές, προβλέψιμες αντιδράσεις, υπομονή και συμπόνια. Δύσκολα θα αντιληφθεί τη θλίψη του γιατί όπως δεν μπορεί να καταλάβει τα συναισθήματα των άλλων έτσι αγνοεί και τα δικά του συναισθήματα. Στο σχολείο οι καθηγητές θα πρέπει να επαγρυπνούν για αλλαγές στη συμπεριφορά που μπορεί να είναι ενδείξεις κατάθλιψης, όπως έντονη αποδιοργάνωση, παραμέληση, χρόνια κόπωση, κλάμα. Ο Γ. έχει υψηλό επίπεδο νοημοσύνης και αντιληπτικής ικανότητας. Καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια να είναι συνεπής, σταθερός και οργανωμένος. Παρολαυτά είναι συναισθηματικά εύθραυστος και έχει απόλυτη ανάγκη ένα μαθησιακό περιβάλλον στο οποίο θα νιώθει ικανός και παραγωγικός. Δεν χρειάζεται να τοποθετηθεί σε τμήμα ειδικής αγωγής αλλά ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας ή βοηθός παράλληλης στήριξης (που θα του προσφέρει υποστήριξη και συνεχή ανατροφοδότηση) θα τον βοηθούσε να αντιληφθεί με το δικό του τρόπο τα σημεία εκείνα που τον δυσκολεύουν να συμπορευτεί με τους συμμαθητές του δίχως αυτό να σημαίνει ότι πολλοί από τους υπόλοιπους μαθητές στη σύγχρονη τάξη έχουν ανάλογες ανάγκες. Απλώς για το Γ. η αδυναμία σύλληψης εννοιών ή ολοκλήρωσης εργασιών, συμβάλει στη μείωση της αυτογνωσίας τους, την αύξηση της απόσυρσής τους και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια καταθλιπτική διαταραχή.

- 242 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 20184. Συμπέρασματα- ΠροτάσειςΑναγνωρίζετε τον εαυτό σας ή κάποιο γνωστό σας σε κάποιες από αυτές τις κατηγορίες; Χαρισματικοί, Asperger και κατηγορίες μαθητών και παιδιών με κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτά αξίζουν την προσοχή μας. Οι αποκλίσεις από το μέσο όρο στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και τη μέση οικογένεια χάνονται δίχως την αναγνώριση και τη στήριξή μας. Έχουν ιδιαιτερότητες προς εξερεύνηση, αξιοποίηση και ανάδειξη. «Κατά τη γνώμη μου, οι άνθρωποι με σύνδρομο Asperger αποτελούν ένα ζωηρόχρωμο νήμα μέσα στην πλούσια ύφανση της ζωής. Ο πολιτισμός μας θα ήταν εξαιρετικά πληκτικός και στείρος αν δεν είχαμε και δεν θεωρούσαμε ανεκτίμητους τους ανθρώπους με σύνδρομο Asperger».18Παρατηρήσατε ομοιότητες; Αναφέρθηκαν και στις δυο κατηγορίες ατόμων τα χαρακτηριστικά 1. Εκκεντρικότητα2. Εξαιρετική μνήμη3. Επιμονή4. Εμμονή5. Έντονη παρατηρητικότητα6. Ζωηρή φαντασία7. Υψηλή δημιουργικότητα8. Ικανότητα με τους αριθμούς9. Καλές επιδόσεις στην επίλυση προβλημάτων10. Αδυναμία σε κοινωνικές δεξιότητες

«Άνθρωποι παντού,μιλάνε, φοράνε ανοιχτόχρωμα ρούχα.Τα λόγια τους μοιάζουν με ποδοβολητά αλόγων.Τα ανοιχτά χρώματα είναι εκτυφλωτικά.Οι κουβέντες τους πονάνε τα αυτιά μου.Γιατί δεν μπορούν οι άνθρωποι να είναι σιωπηλοίκαι να φοράνε σκούρα χρώματα;Οι άνθρωποι είναι η πιο παράλογη φυλή.Τίποτα από όσα λένε, τίποτα από όσα κάνουν,δεν βγάζει νόημα.Γιατί δεν μπορούν οι άνθρωποι να είναι λογικοί;»ΒιβλιογραφίαΕλληνόγλωσσηΓενά, Α. (2002). Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Αξιολόγηση- Διάγνωση-Αντιμετώπιση. Αθήνα18 Attwood, T., (2009) Σύνδρομο Asperger: Ένας πλήρης οδηγός, Μετάφραση: Βάγια Παπαγεωργίου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

- 243 -

Κοινωνική Παιδαγωγική, Διαπολιτισμικότητα, Συμβουλευτική και Ειδική ΑγωγήΞενόγλωσσηAttwood Tony, 1998, Παιδιά με ιδιαιτερότητες στη γλωσσική ανάπτυξη και τηνκοινωνική αλληλεπίδραση. Σύνδρομο Asperger: οδηγός ανίχνευσης καιαντιμετώπισης, εκδ. Σαββάλας,Attwood, T., (2009) Σύνδρομο Asperger: Ένας πλήρης οδηγός, Μετάφραση: Βάγια Παπαγεωργίου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Bloom, B. S., & Sosniak, L. A. (1981). Talent development vs. schooling. Educational Leadership, 39(2), 86-94.Davis (Eds.), A handbook of gifted education (pp. 285-306). Boston: Allyn & Bacon.Delisle, J. R. (1992). Guiding the social and emotional development of gifted youth: A practical guide for educators and counselors. New York: Longman.Frith, U., (2009). Αυτισμός, Μετάφραση: Καλομοίρης Γ., Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.Happe, F.G.E.(1991). The autobiographical writings of three Asperger syndrome adults: Problems of interpretation and implications for theory. In U.Frith (Ed.), Au-tism and Asperger Syndrome (pp.207-242). Cambridge, England: Cambridge University Press.Heward, W. L. (2011). Παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μια εισαγωγή στην ειδική αγωγή. (επιστ. Επιμ. Δαβάζογλου Α.& Κόκκινος Κ.). Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.Kerr, B. A. (1991). A handbook for counseling the gifted and talented. Alexandria, VA; American Association for Counseling and Development.Silverman L.K., Gifted Development Center Characteristics of Giftedness Scale: Re-search and Review of the Literature, https://www.giftedchildren.dk/content.php?788-Linda-Silverman-Characteristics-of-Giftedness-Scale-Research-and-Review-of-the-LiteraturePiechowski, M. M. (1991). Emotional development and emotional giftedness. In. N. Col-angelo & G. Wing, L. (1991). The relationship between Asperger’s syndrome and Kanner’s autism. In U. Frith (Ed.), Autism and Asperger syndrome (pp. 93-121). Cambridge, England: Cambridge University Press.Sacks, O. (1993, December 27). An anthropologist on Mars. The New Yorker, 106- 125. Ιστοσελίδεςwww.maapservices.org www.asperger.grwww.autismsociety.orgwww.nas.org.ukwww.med.yale.edu/chldstdy/autism/resources/docs/asdiagnosis.pdfwww.ninds.nih.gov/disorders/asperger/detail_asperger.htmwww.specialeducation.grwww.arsi.grhttp://www.minedu.gov.gr/nomot-koinov/nomothesia-new/nomo8esia-eid-mhttp://www.mensa.org.gr/gifted1/masterclasseshttp://www.pi-schools.gr/special_education/harismatika/harismatika-part-01.pdf

- 244 -

24o Διεθνές Συνέδριο - Πάτρα, 8-9 Δεκεμβρίου 2018Βιογραφικά στοιχεία συγγραφέωνΗ κ. Αδάμη Κωνσταντίνα υπηρετεί ως καθηγήτρια Αγγλικής Γλώσσας στη ΔΔΕ Ν. Αρκαδίας, στο 1ο ΕΠΑ.Λ Άστρους Αρκαδίας. Έχει Μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Έχει κατά το παρελθόν ασχοληθεί με την Εκπαίδευση Ενηλίκων και τη Συμβουλευτική (Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Παρακολουθεί Πρόγραμμα Επιμόρφωσης στην Ειδική Αγωγή από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και ενδιαφέρεται για εξατομικευμένα προγράμματα διδασκαλίας σε μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Στοιχεία επικοινωνίας: adamikon@gmail.com. Ο κ. Κουρέτας Ιωάννης εργάζεται ως Ε.ΔΙ.Π. στο τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έχει 10ετή υπηρεσία ως καθηγητής πληροφορικής στο 1ο ΕΠΑ.Λ. Άστρους Αρκαδίας. Το 2001 απόκτησε το δίπλωμα του Μηχανικού Η/Υ και Πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο Πατρών και το 2003 μεταπτυχιακό δίπλωμα εξειδίκευσης με τίτλο «Ολοκληρωμένα Συστήματα Υλικού και Λογισμικού» από το ίδιο τμήμα. Το 2012 αναγορεύτηκε διδάκτορας του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Έχει πάνω από 20 δημοσιεύσεις σε συνέδρια σχετικά με ανάλυση και σχεδίαση κυκλωμάτων. Τα τελέυταία χρόνια έχει δημοσιεύσεις στο χώρο της διδακτικής της πληροφορικής. Στοιχεία επικοινωνίας kouretas@ece.upatras.gr.