Др. проф. Д.Уламбаяр

2019.03.09

ХИС

Олон Улсын Харилцаа Нийгэм Судлалын

Сургууль

ANNUIT COEPTIS NOVUS

ORDO SECLORUM

Дэлхийн шинэ дэг журам хэмээх категори (ай) улс

төрийн шинжлэх ухаан, олон улсын харилцаа,

геополитикийн үндсэн ухагдахуунуудын нэг мөн

билээ. Энэхүү улс төрийн нэр томъёо үүсэл гарлын

хувьд 1776 онд буй болсон АНУ-ын Төрийн Их

тамганы дардас дээр латин хэлээр «ANNUIT

COEPTIS: NOVUS ORDO SECLORUM» гэж

бичсэн нь “Эрин үеийн шинэ дэг журмыг

Тунхаглан зарлах нь” гэснээс үүдэлтэй. 1935 онд

анх гүйлгээнд гарсан АНУ-ын нэг долларын шинэ

дэвсгэртийн ар талын нүүрэнд дээрх тамгын

дардас хэвлэгдэн гарснаас хойш үргэлжлэн

хэвлэгдэж өнөөг хүрч иржээ.

ХХ зууны түүхийн огцом өөрчлөлтүүд, түүнтэй гүнгүнзгий холбоотой улс төрийн сэтгэлгээ болон орчинүеийн үеийн олон улсын харилцааны онолынхөгжилтэй уялдан энэхүү нэр томъёо олон улсынхарилцааны үзэл баримтлалын шинжтэй цогцойлголт болон гарч ирэв. Дэлхийн дэг журам хэмээхойлголтын мөн чанар нь эмх замраагүй, хуваагдмал,олон янз, үндэсний явцуу үзэл баримтлалд суурилсанхуучин олон улсын харилцааг хүний эрх, эрх чөлөө,ардчилал, зах зээлийн эдийн засаг, олон улсынэрхзүйн хэм хэмжээнд тулгуурлан илүү зохистойглобал засаглалаар илбэн тохинуулах замаарөнөөгийн дэлхий ертөнцийг өөрчлөн байгуулахасуудал юм.

Эдүгээ нэгд, Харилцан шалтгаалцал, даяаршлын үйл явц нийгмийнбүхий л хүрээг хамарч, гадаад, дотоод орчин маш хурдан өөрчлөгдөж,тиймээс ойрх ирээдүйн төлөв байдлыг ч урьдчилан төсөөлөх боломжтун бүрхэг байгаа нь өнөөгийн олон улсын харилцааны үндсэн шинжболов.

Хоёрт, Эдүгээ олон улсын хамтын ажиллагааны хамгийн чухал зүйлнь олон улсын эрхзүйн хэм хэмжээнд дэлхийн улс орнуудын тогтвортойбайдлыг хангах, олон улсын харилцаа, геополитикийн орчиндурьдчилан таамаглаж болохуйц нөхцөл байдлыг хадгалах явдалтулгамдсан асуудал болсоор байна.

Гуравт, Хүчний тэнцвэрийг барихаас гадна ашиг сонирхлынтэнцвэрийг барих гэдэг маш чухал болов. Тийнхүү бие биенийхээ эрхашигт хэрхэн нөлөөлөхгүй байх тухай асуудал чухал болов.

Дөрөвт, Төв рүү тэмүүлэх, төвөөс зугтаах хүчний аль аль нь үйлчилж буй даяаршлын эрин үед олон улсын харилцааны шинэ дэг журам төлөвших үйл явцын төгсгөлийг төсөөлөх боломж тун бүрхэг байгаа зэрэг санал, дүгнэлтүүд юм. Brexit, АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүн, ШХАБ, Евразийн Эдийн Засгийн Холбоо, Торгоны их замын мега төслийн үйл явц үүний тод илрэл юм. Гадаад бодлогоо тодорхойлохдоо: economics of power буюу хүчний эдийн засаг, power of economics буюу эдийн засгийн хүч гэсэн 2 зарчмийг баримталж байна

Global Warming and Climate

Change

Digital World

A New Multi-Polar World

Order Formation

Process

Adaptation

HANS MORGENTHAU’S MODEL

Өөрийгөө тодорхойлох

Хөршөөтодорхойлох

Огтлолцол

Шийдвэр

DECISION MAKING

Анхдагч мэдээлэл олох

Дамжуулалт

Дүн шинжилгээ

Шийдвэр гаргалт

Think Tank Institutions

FRAMEWORK

Inclusive

Sustainable

balancedInnovative

Integrity & Continuity

ОУБЗ-н судалгааны аргазүй

Хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө нь зангилаа (hub), тулгамдсан (key), хүртээмжтэй байх шинж (inclusive), төлөвлөгөө нарийвчлагдсан байх

Судалгааны өгөгдөл (data), параметрийг зөв тогтоох

Анхдагч эх сурвалжтай ажиллах, олон улсын индекстэй сэтгүүлээс иш татсан байх (thomson reuters or peer review index),

Зөрчилдөөнийг (collision) илрүүлэн тогтоож, мөн чанарыг (nature or essence) тодорхойлох, гинжин холбоосыг хангах (supply-chain connectivity framework), эндээс ерөнхий ба харьцангуй зүй тогтолыг (general and relativity regularity (law)) нээн илрүүлж,

танин мэдэх (gnoseology), үзэгдлүүдийн түгээмэл холбоог гаргах, хуримтлагдсан шинжлэх ухааны мэдлэгийг (еpistemology) зөв удирдан залах (manipulation), хуваарилах үндсэн дээр шинэ мэдлэг буй болгох

мэдлэгийн хүрсэн түвшинг урагшлуулж, инновацийн чадавхийг бий болгох,шийдлийн боломжит хувилбаруудыг санал болгох, нийтлэг загварчлал гаргах

эрсдлийн үнэлгээ хийх, үр дүн нэмэгдсэн өртөгтэй (value added) байх явдалд оршино.

Сургалтын төгсгөлд гаргасан урьдчилсан дүгнэлтүүд бодит байдал, үйл

явцаар нотлогдохуйц байх ёстой ажгуу.

Технологид суурилсан сургалт гэдэг нь сургалтад мэдээллийн технологийг хэрхэн ашиглах тухай асуудал юм. Хөгжлийн чиг хандлага нь сургалтад интернетэд холбогдсон 3D дэлгэц хийгээд virtual орчинг буй болгон ашиглах явдал болж байна.

Олон улсын харилцааны үйл явц, юмс, үзэгдэл, ерөнхий ба харьцангуй шинж чанартай байж болно. Бид гагцхүү тэрхүү зүй тогтолыг танин мэдэх явдал нэн чухал.

Олон улсын харилцааны хичээлийн заах аргазүйн үндсэн зарчим нь нэгд, шинжилгээ бодитой байх (объектив чанартай байх) зарчим; хоёрт, түгээмэл гинжин холбоог хангах (supply chain connectivity) зарчим; хөгжил түгээмэл гинжин шинжтэй байх зарчим (chain development) эдгээр болно.

ОУБЗ-н хичээлийн заах аргазүй

ОУБЗ-д улс төрийн шинжлэх ухааны

категориудыг ашиглах нь:

Олон улсын харилцаа бол улс төрийн шинжлэх ухааны

салбарт хамаарагддаг нэг үндсэн чиглэл мөн.

Ахисан түвший судалгааны аргазүй нь улс төрийн шинжлэх

ухааны категориудад тулгуурлана.

Категори (category) буюу (ай) нь үнэн байдал болон олон улсын харилцааны танин мэдэхүйн

үзэгдэл, юмсын хамгийн ерөнхий, хамгийн гол шинж,

тал, харилцааг тусгасан үндсэн ойлголтыг хэлнэ.

Special, Generally and

Specially(Singularity)

Quantitative and Qualitative

(symptom, format)

Contents and forms

Essence and Visible

Casus foederis and

Consequently (casus billi)

Inevitably and Unintentionally

)

Possibility and Reality

(probability,hypothesis)

ОУБЗ-н сургалт нь

өөрийн онцлог талтай. Үүнд:

нэгд, рositive буюу descriptive analysis нь өөрөөр хэлбэл үйл явцыг зураглан

дүрсэлж харуулах, тэгж болно, тэгж ч болох юм, үгүй ч байж болно гэж авч

үздэг;

хоёрт, normative буюу prescriptive analysis нь өөрөөр хэлбэл хэм хэмжээ (norm) тогтоосон байдаг. Тийм байх, тэгнэ, тиймээс тэгнэ. Өөрөөр хэлбэл

судалгааны диспозитив (dispositif) буюу уян хатан, императив (jus cogens)(imperativus) буюу хатуу авч үздэг.

Олон улсын бодлогозүйн хичээлийн сургалтGlobal politics буюу “Олон улсын бодлогозүй” хичээлийг АНУ болон өрнөдийн олон улсын харилцааны сургуулиудад дэлгэр заадаг.

2016-2017 оны хичээлийн жилээс ХИС-ийн ОУХНСС-ийн олон улсын харилцааны төгсөх ангийн оюутнуудад II улирлаас “Олон улсын

бодлогозүй” 4 кредит цагийн хичээлийг зааж байна.

Олон улсын харилцааны систем

• Westphalian system 1648

• Versailles Washington system 1918-1939

• Yalta-Potsdam system 1945-1990

• Origins of Cold War, Int’l Crisis, Dẻtente, The End of Cold War, Post-Cold War Stage

Олон улсын харилцааны туйлууд

• Pax Mongolica,

• Pax Hispanica,

• Pax Britannica,

• Bipolarity,

• Unipolarity:

• Pax Americana, American Primacy,

• Multi-polarity: SCO,

• BRICS,

• Eurasian Economic Union

Бодлого гэж юуг хэлэх вэ?

• Бодлого хэрхэн боловсруулах вэ?

• What is think tank ?

• Мэдлэг

• Мэдээлэл

• Судалгаа

• Дүн шинжилгээ

• Харьцуулалт

• Эрсдлийн үнэлгээ

• Хүчин зүйлсийн нөлөө

• Геополитикийн орчин, хөршүүдийн бодлого, байр суурь

Бодлогын олон улсын болон үндэсний аспект

• Олон улсын харилцааны нөхцөл байдал

• Улс төрийн дэглэм

• Ардчилалын түвшин

• Үзэл суртал

• Шашин

• Үндэстэн, ястан

• Удирдлагын зан төлөв, мэргэжил

• Үр дагавар

• Шинжлэх ухаанч шинж чанар

• Үндэслэл, Зорилго, зорилт

• Хэрэгжүүлэх арга

• Олон нийтийн санаа бодол

• Шийдвэр гаргалт, субьектив хүчин зүйлс

• Стратеги

• Midterm

• Road map

• Plan, action agenda, programme

A Paradigm in Foreign Policy

Geopolitical Determinism

• Ханс Моргентауны Модель

• Үндэсний язгуур эрх ашиг, зорилгоо хэрэгжүүлэх хүч чадавх

• Хүчирхэг ба өргөн хүрээтэй

• Дундыг барьсан буюу хязгаарлагдмал

• Идэвхгүй буюу сул

• Нөлөөллийн хүчин зүйл: Оршин тогтнох явдлыг хангах:

• Бүрэн эрхт байдал

• Нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал

• Хилийн халдашгүй байдал

• Ард түмний материаллаг аж байдал хэлбэрэлтгүй дээшлүүлэх, эдийн хөгжлийг хангах

• Дотоод асуудлаа бие даан шийдвэрлэх

Balance of Power

Balance of Interests

• Системийн хүчин зүйл

• Газарзүйн хүчин зүйл

• Үндэсний хүчин зүйл

• Олон нийтийн санаа бодол

• Мэдлэг, мэдээлэл

• Улс төрийн дэглэм буюу засаглал

• Сонирхолын бүлгүүд

• Удирдагчийн зан төлөв сэтгэлзүй, ажил мэргэжил

• Бүлгийн шийдвэр

• Үзэл суртал

• Шашны нөлөө

• Геополитикийн шинэ тодорхойлт,

• Олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журмын gravity

Бодлогын шийдвэр гаргалт

• Decision Making Process and Foreign Policy Analysis

Үндэсний эрх ашиг, бүрэн эрхт байдал, хүч чадал, Глобал бодлогод

оролцогчид

• Үндэсний язгуур эрх ашиг, бүтэц

• онолын үндэс. Бүрэн эрхт байдал, хүчний тэнцвэр

• Улс, түүний хүч чадавхи, хэмжүүр улс бус оролцогчид, үндэстэн дамнасан оролцогчдын мандал,

• Олон улсын байгууллага НҮБ,

• Системийн болон төрөлжсөн байгууллага, G7 G20, Great power: criteria

Олон улсын харилцааны

оролцогчдын интеракшнз:

Улс төрийн систем ба ардчилсан ёс

• Улс төрийн дэглэм ба Засаглалын систем: ардчилал, хүний эрхийн баталгаажилт, Улс төрийн засаглал ба гадаад бодлого

• Улс төрийн ардчиллын хөгжил ба эдийн засаг, Эдийн засгийн ардчиллын хөгжил ба Улс төрийн систем

Олон улсын харилцааны оролцогчдын интеракшнз:

Орчин үеийн дипломат ажиллагаа

• Уламжлалт ба орчин үеийн дипломат ажиллагаа, зорилго, зорилт, арга хэрэгсэл, оролцогчид, object or Global Issues e-diplomacy

Дэлхийн хамтын нийгэмлэг: дайн, энхийн асуудал

• The Holy Alliance, League of Nations, Chapter of the UN Problem of Peace, Contemporary Case: Challenges and Opportunities

Олон улсын харилцааны оролцогчдын интеракшнз: Олон

улсын эрхзүй Нийт хүн төрөлхтний хамтын үнэт зүйлс

• ОУЭЗ-н зарчмууд, ОУЭЗ-н давамгайлах шинж чанар, ОУЭЗ дэх хууль тогтоох чиг үүрэг, хуульзүйн чадамж, ОУЭЗ дэх ОУ-ын шүүхийн чиг үүрэг, ОУЭЗ-н хууль сахиулах ажиллагаа, ёсзүй, хэм хэмжээ, ОУ-ын эрүүгийн эрхзүй

Олон улсын харилцааны оролцогчдын интеракшнз: Аюулгүй байдлын цогц

асуудал

• Аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын уламжлалт ба шинэ чиг хандлага: аюул судлал, аюулгүй байдал, аюулгүйжүүлт, аюул. сорилт, өөрчлөлт, Hybrid threat. Олон улсын аюулгүй байдал. Цөмийн аюулгүй байдал, олон улсын терроризм, иргэний дайн, үндэстэн, шашин хоорондын мөргөлдөөн, Оршин тогтнохын аюулгүй байдал, дотоод аюулгүй байдал, хүний аюулгүй байдал, эдийн засгийн аюулгүй байдал, мэдээллийн аюулгүй байдал

Олон улсын харилцааны оролцогчдын интеракшнз: Глобал эдийн засгийн

харилцаа

• Эдийн засгийн либерализм ба меркантилизм. ОУЭЗХ-ны онолын сургуулиуд. Bretton Woods System. The Developing States in the Int’l Political Economy. New International Economic Order, UNCTED, G77, Regional Economic Integration in the Global Political Economy, European Integration, APEC, NAFTA, TPP

Дэлхий нийтийн түгээмэл асуудал, аюул, сорилт,

өөрчлөлт

• Global challenges: Дэлхийн дулаарал, уур амьсгалын өөрчлөлт, байгалийн гамшиг, тогтвортой хөгжил, ногоон, цэнхэр эдийн засаг, ядуурлыг бууруулах, хүрээлэн буй орчны доройтол, хүнсний хангамж, хүн амын өсөлт, байгалийн баялагийн нөөцийн хомсдол, уламжлалт бус шинэ өвчны цар тахал, ОУ-ын зохион байгуулалтай гэмт хэрэг

Олон улсын бодлогозүй ба Монгол Улс

• Геополитикийн гадаад, дотоод орчны өөрчлөлт, судалгаа, дүн шинжилгээ, эрсдлийн үнэлгээ

MONGOLIA’S GEOPOLITICAL ENVIRONMENT IN POST COLD

WAR

LAND-LOCKED

NUCLEAR-LOCKED

POWER-LOCKED

MONGOL ETHNO-LOCKED

Монгол Улс олон туйлт дэлхийн шинэ дэг журам

төлөвших үйл явцын яг төвд нь оршиж байна.

Монгол

Евроазийн Эдийн

Засгийн Холбоо

БРИКС

АДБХОБ, Торгоны зам мега төсөл

ШХАБ

NEW PARADIGMS

The New Principles of Mongolia’s Foreign Policy: Priority of Vital National Interests, Openness, Peaceful,

Multi-Pillars, Non-Alignment, Independently, Democratic Values and Pragmatism

Balanced PartnershipPelations with its

Neighbors

Mongolia’s International Security and Nuclear-Weapon-Free Status

Mongolia’s «Third Neighbor» Diplomacy

Mongolia’s Trilateral Neighborhood Policy

Монгол Улсын гадаад бодлогын шинэ парадигм:

THE NEW PARADIGMS OF MULTI-

DIMENSIONAL (FORMAT) DIPLOMACY

AND INNOVATION IN FOREIGN POLICY

ХХI зуунд жижиг улсын гадаад бодлого илүү прагматикбайх ёстой. «Олон хэмжээст гадаад бодлого» (multi-dimensional foreign policy) бол прагматик гадаад бодлогыннэг чухал хэв шинж мөн бөгөөд олон улсын эрхзүйн үүднээсимператив (jus cogens буюу imperativus) буюу хатуу бусөөрөөр хэлбэл хуульчлагдсан бус, аль нэг үзэл суртал, онолдягштал баригдахгүй, олон улсын харилцаа, геополитикийнорчны өөрчлөлтөд дасан зохицох, хөрвөх чадвартай, цагхугацаа-орон зайд талбарт харьцангуй онол лугаа сунажагших чадвартай байх, илүү диспозитив (dispositive) буюууян хатан, идэвхтэй, манёвр (maneuver) хийх чадвар сайтай,сюрприз багатай, тогтвортой, нэгдмэл, залгамж шинжтэй,олон улсын тавцан дээр идэвхтэй тоглогч байх ёстой.

Олон тулгуурт гадаад бодлогоос ялгагдах онцлог нь Монгол

Улсын гадаад бодлого зөвхөн хоёр их хөрш төдийгүй, дэлхийн

нөлөө бүхий ардчилсан, хөгжингүй их гүрнүүд, холбоодтой,

мөн Ази-Номхон далайн бүсийн орнуудтай харилцаагаа түлхүү

хөгжүүлж, НҮБ, түүний системийн болон төрөлжсөн

байгууллагуудтай хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлэн

бэхжүүлж байна. Түүнчлэн олон талт хамтын ажиллагааны

шинэ форматуудыг (“гуравдагч хөрш”-ийн бодлого, гурван

хөршийн саммит, Монгол, АНУ, Японы гурван талт уулзалт,

FEALAC буюу Forum for East Asia-Latin America Cooperation,

АСЕМ, цөмийн зэвсэггүй бүсийн статус зэрэг, ЕАБХАБ зэрэг)

буй болгож, мөн ийм форматуудад орж ажиллах (тухайлбал

АСЕАН+3), II сувгийн дипломат ажиллагаа явуулах (UB

dialogue), энхийн зуучийн үүрэг гүйцэтгэх (Япон, БНАСАУ-ын

уулзалт, Монгол, АНУ, БНАСАУ-ын уулзалт зэрэг ), НҮБ-ын

энхийг сахиулах ажиллагаанд идэвхтэй оролцож, цэргийн

дипломат ажиллагаа явуулах зэрэг явдал юм.

Smart Balance or Power of Balance

Soft Balancing of Balance of Power

Multi-Piilar олон тулгуурт

Adaptation дасан зохицохуй

Convertibility хөрвөх

Dispositive or Flexibility уян хатан

Economization: power of economies and economies of power

Pragmatic

Digital

Productivity бүтээмжтэй

Competitive

Constructive бүтээлч

Green

Inclusive

Balanced

Sustainable

Innovative

Integrity & Continuity

Intensive but not Extensive

Supply chain-connectivity

ДҮГНЭЛТ

Орчин үеийн шинжлэх ухаан бол мэдлэгийн олон салбарласан систем юм. Үүнтэй уялдан түүнд

технологи-судалгаанд суурилсан олон талт аргазүй хэрэглэгдсээр байна. Аргазүй ийм олон янз байдаг

нь бодит байдал өөрөө арвин баялаг бөгөөд янз бүрийн үзэгдэл, янз бүрийн хандлагыг шаардаж

байгаатай холбоотой.

Олон улсын бодлогозүйд улс төрийн шинжлэх ухааны категориудыг ямагт харгалзан үзэж байх нь

онол-аргазүйн зарчмын чухал ач холбогдолтой.